Кәрім Қажымқанұлы Мәсімов

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11.xsd" version="0.11" xml:lang="kk">
  <siteinfo>
    <sitename>Уикипедия</sitename>
    <dbname>kkwiki</dbname>
    <base>https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B_%D0%B1%D0%B5%D1%82</base>
    <generator>MediaWiki 1.45.0-wmf.3</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Таспа</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Арнайы</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Талқылау</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Қатысушы</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Қатысушы талқылауы</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Уикипедия</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Уикипедия талқылауы</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Сурет</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Сурет талқылауы</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">МедиаУики</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">МедиаУики талқылауы</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Үлгі</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Үлгі талқылауы</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Анықтама</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Анықтама талқылауы</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Санат</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Санат талқылауы</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">Портал</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">Портал талқылауы</namespace>
      <namespace key="102" case="first-letter">Жоба</namespace>
      <namespace key="103" case="first-letter">Жоба талқылауы</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Module</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Module talk</namespace>
      <namespace key="2600" case="first-letter">Topic</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Кәрім Қажымқанұлы Мәсімов</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4537</id>
    <revision>
      <id>3478808</id>
      <parentid>3452295</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T14:45:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Casserium</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <origin>3478808</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24321" sha1="1ouv44g5viryfb4wlrvpqcw3agprpai" xml:space="preserve">{{Мемлекеттік қайраткер
| түс =
| Қазақша есімі        = Кәрім Қажымқанұлы Мәсімов
| Шынайы есімі   = 
| Суреті           = Karim Masimov.jpg
| Сурет ені    = 
| Атауы            = Мәсімов, 2017 жыл
| Титулы            = [[Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті|Ұлттық қауіпсіздік комитеті]]нің 13-төрағасы
| Ту             = Coat of arms of Kazakhstan.svg
| Ту2            = Эмблема КНБ РК.svg
| Реті             = 
| Басқара бастады     = [[8 қыркүйек]] [[2016 жыл]]
| Басқаруын аяқтады      = [[5 қаңтар]] [[2022 жыл]]
| Ізашары   = [[Владимир Зейноллаұлы Жұмақанов|Владимир Жұмақанов]]
| Ізбасары         = [[Ермек Алдабергенұлы Сағымбаев|Ермек Сағымбаев]] 
| Президент         =[[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]&lt;br /&gt;[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]
| Титулы_2              = 9-[[Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі|Премьер-министр]] 
|Ту_2= Coat of arms of Kazakhstan.svg
|Ту2_2= Flag of Kazakhstan.svg
| Басқара бастады_2     = [[7 сәуір]] [[2014 жыл]] 
| Басқаруын аяқтады_2      =[[9 қыркүйек]] [[2016 жыл]]
| Президент_2         =[[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]
| Ізашары_2    = [[Серік Нығметұлы Ахметов|Серік Ахметов]]
| Ізбасары_2         = [[Бақытжан Әбдірұлы Сағынтаев|Бақытжан Сағынтаев]]
| Титулы_3              = 7-[[Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі|Премьер-министр]]
|Ту_3= Coat of arms of Kazakhstan.svg
|Ту2_3= Flag of Kazakhstan.svg
| Басқара бастады_3       = [[10 қаңтар]] [[2007 жыл]] 
| Басқаруын аяқтады_3       = [[24 қыркүйек]] [[2012 жыл]]
| Президент_3         =[[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]
| Ізашары_3     = [[Даниал Кенжетайұлы Ахметов|Даниал Ахметов]]
| Ізбасары_3           = [[Серік Нығметұлы Ахметов|Серік Ахметов]]

|Титулы_4= [[Қазақстан Республикасының Мемлекеттік кеңесшісі|Мемлекеттік хатшы]]
|Басқара бастады_4 = 21 қаңтар 2014
|Басқаруын аяқтады_4= 2 сәуір 2014
|Ту_4= Coat of arms of Kazakhstan.svg
|Ту2_4= Flag of Kazakhstan.svg
|Президент_4= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]
|Премьер_4= [[Серік Нығметұлы Ахметов|Серік Ахметов]]
|Ізашары_4=[[Марат Мұханбетқазыұлы Тәжин|Марат Тәжин]]
|Ізбасары_4=[[Әділбек Рыскелдіұлы Жақсыбеков|Әділбек Жақсыбеков]]

| Титулы_5              = [[Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігі|Президент әкімшілігінің басшысы]]
|Ту_5= Coat of arms of Kazakhstan.svg
|Ту2_5= Flag of Kazakhstan.svg
| Басқара бастады_5       = [[24 қыркүйек]] [[2012 жыл]] 
| Басқаруын аяқтады_5        = 7 сәуір [[2014 жыл]]
| Президент_5         = [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]
| Ізашары_5     = [[Аслан Есболайұлы Мусин|Аслан Мусин]]
| Ізбасары_5          = [[Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулин|Нұрлан Нығматулин]]

|Титулы_6= [[Қазақстан премьер-министрінің орынбасары|Премьер-министр орынбасары]]
|Басқара бастады_6= 18 қаңтар 2006
|Басқаруын аяқтады_6= 10 қаңтар 2007
|Ту_6= Coat of arms of Kazakhstan.svg
|Ту2_6= Flag of Kazakhstan.svg
|Президент_6= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]
|Премьер_6= [[Даниал Кенжетайұлы Ахметов|Даниал Ахметов]]
|Ізашары_6=
|Ізбасары_6=

|Титулы_7= [[Қазақстан премьер-министрінің орынбасары|Премьер-министр орынбасары]] - [[Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі|Экономика министрі]]
|Басқара бастады_7 = 19 сәуір 2006
|Басқаруын аяқтады_7= 10 қазан 2006
|Ту_7= Coat of arms of Kazakhstan.svg
|Ту2_7= Flag of Kazakhstan.svg
|Президент_7= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]
|Премьер_7= [[Даниал Кенжетайұлы Ахметов|Даниал Ахметов]]
|Ізашары_7=[[Қайрат Нематұлы Келімбетов|Қайрат Келімбетов]]
|Ізбасары_7=[[Аслан Есболайұлы Мусин| Аслан Мусин]]

|Титулы_8 = [[Қазақстан Республикасының Президенті|Президент]] көмекшісі
|Басқара бастады_8= маусым 2003
|Басқаруын аяқтады_8 = 18 қаңтар 2006
|Ту_8= Coat of arms of Kazakhstan.svg
|Ту2_8= Flag of the President of Kazakhstan.svg
|Президент_8= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]
|Премьер_8= [[Даниал Кенжетайұлы Ахметов|Даниал Ахметов]]
|Ізашары_8=[[Ораз Әлиұлы Жандосов|Ораз Жандосов]]
|Ізбасары_=

|Титулы_9 = [[Қазақстан премьер-министрінің орынбасары|Премьер-министр орынбасары]]
|Басқара бастады_9= 27 қараша 2001
|Басқаруын аяқтады_9= маусым 2003
|Ту_9= Coat of arms of Kazakhstan.svg
|Ту2_9= Flag of Kazakhstan.svg
|Президент_9= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]
|Премьер_9= [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]&lt;br&gt; [[Иманғали Нұрғалиұлы Тасмағамбетов| Иманғали Тасмағамбетов]]
|Ізашары_=
|Ізбасары_=

| Титулы_10            =[[Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникациялар министрлігі|Көлік және коммуникация министрі]]
| Ту_10          = Coat of arms of Kazakhstan.svg
| Ту2_10            = Flag of Kazakhstan.svg
| Реті_6             = 
| Басқара бастады_10      =7 тамыз 2000 
| Басқаруын аяқтады_10      = 27 қараша 2001
| Ізашары_10    = [[Серік Минаварұлы Бүркітбаев|Серік Бүркітбаев]]
| Ізбасары_10         = Абылай Исабекұлы Мырзахметов
| Премьер_10          = [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]
| Президент_10         = [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]
| Туған күні      = 15.6.1965
| Туған жері     = {{туғанжері|Астана|Астанада}}, [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы]]
| Қайтыс болған күні        = 
| Қайтыс болған жері       = 
| Жерленді       = 
| Діні       = 
| Әкесі               = Қажымқан Қасымұлы Мәсімов 
| Анасы              =
| Жұбайы            = Дилярам Азатқызы Мәсімова
| Балалары               = 3 баласы
| Партиясы             = [[Аманат (партия)|Нұр Отан]]
| Ғылыми дәрежесі     = Экономика ғылымдарының докторы
| Мамандығы          = заңгер, экономист
| Білімі        = 1) Патрис Лумумба атындағы Халықтар достығы университеті (1988)&lt;br&gt;2) Бейжің мәдениет және тілдер университеті (1988–1989)&lt;br&gt;3) Ухань университеті (1988–1991)&lt;br&gt;4) Қазақ мемлекеттік басқару академиясы (1992–1995)&lt;br&gt;5) Колумбия университеті (1999)
| Қолтаңбасы           = 
| Сайты              =  
| Commons            = Кәрім Қажымқанұлы Мәсімов
| Марапаттары            = {{Қатар
 |{{Назарбаев ордені}}
 |{{Құрмет ордені}}
 |{{Барыс ордені}}
}}
{{Қатар
 |{{ҚР тәуелсіздігіне 20 жыл медалі}}
 |{{Халықтар достығы ордені (Беларусь)}}
}}
}}
'''Кәрім Қажымқанұлы Мәсімов''' ([[15 маусым]] [[1965 жыл]], [[Астана|Целиноград]]) — [[қазақстан]]дық саясаткер, заңгер, экономист, қаржыгер, [[Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті|Ұлттық Қауіпсіздік Комитеті]]нің 13-басшысы (2016—2022), [[Қазақстан премьер-министрі|Премьер-министр]] (2007—2012, 2014—2016), [[Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігі|Президент Әкімшілігінің]] басшысы (2012—2014). 2022 жылғы 6 қаңтарда &quot;мемлекетке опасыздық жасау&quot; бабы бойынша қылмыс ісі қозғалып, тергеу изоляторына қамауға алынды.&lt;ref&gt;{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/31644786.html |title= Ұлттық қауіпсіздік комитетінің бұрынғы төрағасы Кәрім Мәсімов ұсталды |lang= kk |accessdate= 2023-07-17 |date= 2022-01-08 |publisher= [[Азаттық радиосы]] }}&lt;/ref&gt;

== Өмірбаяны ==
Кәрім Қажымқанұлы Мәсімов - [[15 маусым]] [[1965 жыл]]ы Қазақстанның [[Астана|Целиноград]] қаласында дүниеге келген. Әкесі - Қажымқан Қасымұлы Мәсімов&lt;ref&gt;[http://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30095276  Масимов Карим Кажимканович (персональная справка)]&lt;/ref&gt;. Анасы - Элеонора (Ажибекова) Кәрімқызы Масімова&lt;ref&gt;[http://www.centrasia.ru/newsA.php?st=1194385620  Мама премьера Казахстана К. Масимова до сих пор работает экскурсоводом в Железнодорожном музее] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150923224233/http://www.centrasia.ru/newsA.php?st=1194385620 |date=2015-09-23 }}&lt;/ref&gt;.

=== Білімі ===
* 1982 жылы [[Алматы|Алматы қаласындағы]] [[Республикалық физика-математика мектебі|Республикалық физика-математика мектебін]] үздік бітірді. 
* 1985 жылы [[Мәскеу|Мәскеу қаласындағы]] П.Лумумба атындағы Халықтар Достығы университетінде араб филологиясы бойынша білім алды.
* 1988 жылы Пекиндегі Тіл білімі институтында оқыған. 1991 жылы Қытайдағы Ухань заң университетін, 1995 жылы Қазақ мемлекеттік Басқару академиясын бітірген.
* 1999 жылы Колумбия университетінде (Нью-Йорк) топ-менеджерлер даярлау бағдарламасынан өткен.
* Орыс, қазақ, [[Ағылшын тілі|Ағылшын]], [[Қытай тілі|қытай]], [[Араб тілі|араб тілдерін]] меңгерген.

=== Қызмет жолы ===
* 1991 жылы — Қытай Халық Республикасындағы КСРО Сауда өкілдігінің құқықтық мәселелер бойынша кеңесші.
* 1991 жылы ҚР Еңбек министрлігінде сыртқы экономикалық байланыс бөлімінің бастығы, Бас экономист.
* 1992 жылы «Қазақпригранторг» фирмасының басшысы, Үрімші (Қытай) қаласындағы «Қазақинторг» өкілдігінде жетекші маман, директор орынбасары.
* 1993 жылы «Акцепт» ЖШС басшысының ішкі экономикалық мәселелер жөніндегі директор орынбасары қызметін атқарады.
* 1994 жылы Гонконг қаласындағы Қазақ сауда үйінің басқарушы директоры.
* 1995 жылы «Алматы сауда-финанс банкі» ЖАҚ Басқармасының бастығы,
* 1996 жылдың қыркүйек айынан «Тұран Әлем Банк» Басқармасы бастығының міндетін орындаушы,
* 1997 жылдың тамыз айынан бастап «Қазақстан Халық жинақ банкі» ААҚ Басқармасы бастығының 1-орынбасары, қыркүйек айынан бастап бастығы,
* 2000 жылдың тамыз айынан ҚР Транспорт және коммуникация министрі,
* 2001 жылдың қарашасынан ҚР Премьер-Министрінің орынбасары,
* 2002 жылдың шілдесінен ҚР Президентінің көмекшісі,
* 2006–2007 жылдары ҚР Премьер-Министрінің орынбасары қызметтерін атқарған.
* 2007 жылдың 10 қантарында [[Қазақстан Республикасының Президенті]] жарлығыменен [[Қазақстан премьер-министрі]] болып тағайындалады.&lt;ref&gt;Қазақстан бизнес - кітабы. Қаржы. – Алматы, ЖШС “Алматы баспа үйі,” 2006 ISBN 9965-9865-5-X&lt;/ref&gt;
* 2011 жылдың 2 қарашасында Кәрім Мәсімов &quot;Қазақша Уикипедиа&quot; жобасын өз қамқорлығына алатынын хабарлады.&lt;ref&gt;[http://pm.kz/page.php?page_id=8&amp;lang=1&amp;news_id=841 Wikibilim project obtained PM’s support]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;
* 2012 жылдың 24 қыркүйек күні Кәрім Мәсімов Үкімет басшысы ретінде жұмыстан кететіндігі туралы арызын берді. Президент Н.Назарбаев өтінішті қабылдады &lt;ref&gt;[http://akorda.kz/kz/page/page_kazakstan-respublikasynyn-prezidenti-nursultan-nazarbaevtyn-kazakstan-respublikasynyn-premer-mi   Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі К.Қ.Мәсімовтің орнынан түсуі туралы Жарлығы  24.09.2012] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131106084334/http://www.akorda.kz/kz/page/page_kazakstan-respublikasynyn-prezidenti-nursultan-nazarbaevtyn-kazakstan-respublikasynyn-premer-mi |date=2013-11-06 }}&lt;/ref&gt;. Сол күні М.Мәсімов Президент Әкімшілігінің Басшысы ретінде тағайындалды.&lt;ref&gt;[http://akorda.kz/kz/page/page_kazakstan-respublikasynyn-prezidenti-nursultan-nazarbaevtyn-k-k-masimovti-kazakstan-respublikasy-    Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың К.Қ.Мәсімовті Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігінің Басшысы қызметіне тағайындау туралы Жарлығы, 24.09.2012] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131106071619/http://www.akorda.kz/kz/page/page_kazakstan-respublikasynyn-prezidenti-nursultan-nazarbaevtyn-k-k-masimovti-kazakstan-respublikasy- |date=2013-11-06 }}&lt;/ref&gt;
* 2014 жылдың 7 сәуірінде [[Қазақстан Республикасының Президенті]] жарлығыменен [[Қазақстан премьер-министрі]] болып тағайындалады. Бұл қызметте 2016 жылдың 9 қыркүйегіне дейін болды.
* 2016 жылдың 8 қыркүйегінде [[Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті]]нің 13-ші басшысы болып тағайындалды&lt;ref&gt;[https://kaz.tengrinews.kz/kazakhstan_news/karm-masmov-ukk-toragasyi-bolyip-tagayyindaldyi-272561/ Кәрім Мәсімов ҰҚК төрағасы болып тағайындалды 08.09.2016]&lt;/ref&gt;.
* 2022 жылдың 8 қаңтарында Кәрім Мәсімовтің ұсталып, уақытша қамау изоляторына қамалғаны белгілі болды&lt;ref&gt;[https://www.azattyq.org/a/31644786.html Ұлттық қауіпсіздік комитетінің бұрынғы төрағасы Кәрім Мәсімов ұсталды]. ''[[Азаттық радиосы]]'', 8 қаңтар 2022 жыл.&lt;/ref&gt;.
* 2023 жылдың 24 сәуір Сот Кәрім Мәсімовке үкім шығарды. Ұлттық қауіпсіздік комитетінің бұрынғы басшысы 18 жылға бас бостандығынан айырылды.

== Марапаттары ==
* 2010 жылы - [[Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев ордені]]мен
* 2004 жылы - «[[Құрмет ордені|Құрмет]]» орденімен және медальдармен марапатталған.&lt;ref&gt;«Ақмола облысы» энциклопедиясы&lt;/ref&gt;
* 2011 жылы - Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 20 жыл медалі.
* 2015 жылы - Халықтар достығы ордені (Беларусь)&lt;ref&gt;[http://www.nomad.su/?a=3-201503020020 Президент Беларуси наградил орденом Дружбы народов Масимова, Дворковича, Шувалова и Шукеева] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201203170616/https://nomad.su/?a=3-201503020020 |date=2020-12-03 }}&lt;/ref&gt;
* 2016 жылы - 2-дәрежелі [[Барыс ордені]] (2016)&lt;ref&gt;[http://www.nomad.su/?a=3-201612130038 За особые заслуги] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161214192835/http://www.nomad.su/?a=3-201612130038 |date=2016-12-14 }}&lt;/ref&gt;

==Галерея==
&lt;gallery&gt;
File:Dmitry Medvedev in Kazakhstan 5 July 2010-2.jpeg|Мәсімов 2010 жылдың 5 шілдесінде [[Ресей президенті|Ресей Федерациясының Президенті]] [[Дмитрий Анатольевич Медведев|Дмитрий Медведев]] пен кездесуі
File:Reunión Bilaterial con el Primer Ministro de la República Kazajistán (14388229419).jpg|Мәсімов [[Эквадор]]дың Сыртқы істер министрі Рикардо Патьен мен кездесуі
&lt;/gallery&gt;

== Бағалануы ==
Оппозициялық саясаткер [[Болат Мұқышұлы Әбілов|Болат Әбілов]] Мәсімов жайлы сөйлегенде соның «қолына ешнәрсе келмей жататынын», әр ірі лауазымдағы қызметінің сәтсіз болғанын және «керек сәтте, керек жерде» болып қалғанынан ғана шыңға жеткенін айтты да, оны «карикатуралық» тұлға деді.&lt;ref&gt;3:24 {{YouTube|Km-Pdsa6GT4|Масимов шпионил на Россию и Китай? За что Назарбаев давал власть? {{!}} кантар {{!}} Спецреп}}&lt;/ref&gt; Ол кейін, оған қоса, оны «шынымен де ірі жемқор болған» деді.&lt;ref&gt;19:05 {{YouTube|Km-Pdsa6GT4|Масимов шпионил на Россию и Китай? За что Назарбаев давал власть? {{!}} кантар {{!}} Спецреп}}&lt;/ref&gt;

== Отбасы ==
Жұбайы — Дилярам Азатқызы Мәсімова (туғанында Машұрова). Мәсімов — 3 баланың әкесі.&lt;ref&gt;{{кітап|тақырыбы= Қазақстан Республикасында кімнің кім екені — 2011 жыл. Екі томдық анықтамалық |орны= Алматы |жыл= 2011 |isbn= 978-601-278-473-2}}&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
&lt;references/&gt;14. https://kaz.orda.kz/kaerim-maesimov-18-zhylgha-sottaldy/&lt;nowiki/&gt;{{Қазақстан үкіметі басшылары}}
{{Кәрім Мәсімовтің II министрлер кабинеті}}
== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.pm.kz Кәрім Мәсімовтың ресми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201121205548/http://www.pm.kz/ |date=2020-11-21 }}

[[Санат:15 маусымда туғандар]]
[[Санат:Астанада туғандар]]
[[Санат:Қазақстан мемлекет қайраткерлері]]
[[Санат:Қазақстан саясаткерлері]]
[[Санат:Қазақстан премьер-министрлері]]
[[Санат:Республикалық физика-математика мектебінің түлектері]]
[[Санат:Қазақстан ұйғырлары]]
[[Санат:Қазақстан банкирлері]]
[[Санат:Қазақстан көлік және коммуникациялар министрлері]]
[[Санат:Қазақстан экономистері]]
[[Санат:Қазақстан ғалымдары]]
[[Санат:Экономика ғылымдарының докторлары]]
[[Санат:Құрмет орденінің иегерлері]]
[[Санат:Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 20 жыл медалінің иегерлері]]
[[Санат:Қазақстан Республикасының тұңғыш президенті Нұрсұлтан Назарбаев орденінің иегерлері]]
[[Санат:Қазақстан ҰҚК қызметкерлері]]
[[Санат:Қазақстан ҰҚК төрағалары]]
[[Санат:Қазақстан экономика министрлері]]
[[Санат:Қазақстан тұтқындары]]
[[Санат:Қазақстан Президенті Әкімшілігінің басшылары]]</text>
      <sha1>1ouv44g5viryfb4wlrvpqcw3agprpai</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қазақстан Республикасы Қарулы Күштері</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5315</id>
    <revision>
      <id>3478809</id>
      <parentid>3408327</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T15:01:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Miko01Good</username>
        <id>122767</id>
      </contributor>
      <origin>3478809</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="32893" sha1="btc597sxrm2xzttvpopey4kdx4iprwy" xml:space="preserve">{{Infobox National Military
|country=Қазақстан
|name=
|native_name=
|image=[[Сурет:Coat of arms military-of-kazakhstan.svg|150px]]
[[Сурет:Kazakhstan Armed Forces Flag.svg|150px]]
|caption=Қазақстанның Қарулы күштерінің рәмізі мен туы
|image2=
|caption2=
|founded=[[7 мамыр]] [[1992]]
|current_form=
|disbanded=
|branches='''[[Қарулы Күштердің түрі|Қарулы Күштердің түрі]]''':
[[Сурет:Нарукавный шеврон Сухопутных войск ВС РК - 1.jpg|22px|border]] [[Қазақстан Республикасы Әскери күштерінің Құрлық әскерлері|Құрлық күштері]]&lt;br /&gt;[[Сурет:Нарукавный шеврон Сил воздушной обороны ВС РК.jpg|22px|border]][[Қазақстан Республикасы әуе қорғаныс күштері|Әуе қорғанысы күштері]]&lt;br /&gt;[[Сурет:Нарукавный шеврон Военно-морских сил Казахстана.jpg|22px|border]][[Қазақстан Республикасы әскери-теңіз күштері|Әскери-теңіз күштері]]&lt;br /&gt;[[File:Нарукавный шеврон Десантно-штурмовых Войск ВС РК - 1.jpg|22px|border]] [[Қазақстан Республикасының қарулы күштерінiң Десанттық-шабуылдау әскерлері|Десанттық-шабуылдау әскерлері]]&lt;br /&gt; [[Арнайы Операциялар Күштері|Арнайы Операциялар Күштері]]
|headquarters=
&lt;!-- Leadership --&gt;
|commander-in-chief= [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]
|commander-in-chief_title=
|minister=Авиация генерал-лейтенанты &lt;br&gt;[[Дәурен Жұматайұлы Қосанов|Дәурен Қосанов]]
|minister_title=
|commander=Генерал-лейтенант [[Сұлтан Бүркітбайұлы Қамалетдинов|Сұлтан Қамалетдинов]]
|commander_title=Бас штабының бастығы 
&lt;!-- Manpower --&gt;
|age=18 - 27
|conscription=12 ай (жедел қызмет)
24 ай (әскери қызмет өткермеген запастағы офицерлерді шақыру)
|manpower_data=
|manpower_age=
|available=3,758,255
|available_f=3,822,845
|fit=6 683 865 (34,2%)
|fit_f=
|reaching=273 608 (2024)
|reaching_f=
|active=70000-75000
|ranked=
|reserve=135,000 (2024)
|deployed=
&lt;!-- Financial --&gt;
|amount=972 млрд. теңге (2024)&lt;ref&gt;https://sarbaz.kz/v-centre-vnimaniya/2303-oboronnyi-biudzhet-uzbekistana-bolshe-kazakhstanskogo-na-milliard-dollarov/&lt;/ref&gt;(2,2 млрд АҚШ $)
|percent_GDP=0,95 % (2022 сарап.)
&lt;!-- Industrial --&gt;
|domestic_suppliers=
|foreign_suppliers=
|imports=
|exports=
&lt;!-- Related aricles --&gt;
|history=
|ranks=1
}}
'''Қазақстанның Қарулы Күштері'''&amp;nbsp;— [[Қазақстан|Қазақстан Республикасының]] әскери құрылымы әскери басқару органдарын, Қарулы Күштердiң түрлерiн, арнайы әскерлердi, тыл, әскери оқу орындары мен ғылыми мекемелердi қамтиды.

Соғыс уақытында құрамына қорғаныс министрлігіне қарайтын әскер түрлерiнен басқа Ішкi iстер министрлігінiң iшкi әскерлерi, Ұлттық қауiпсiздiк комитетiнiң шекара қызметi және басқа да әскерлерi, республикалық «Ұлан», азаматтық және аумақтық қорғанысты басқару мен құру органдары кiредi.

== Міндеттері ==
«Қазақстан Республикасының қорғанысы мен Қарулы Күштері туралы» Қазақстан Республикасының Заңы, 5-тарау, 18-тармағы бойынша:
Қарулы Күштер агрессияға тойтарыс беруге, Қазақстан Республикасының аумақтық тұтастығы мен егемендігін қару-жарақпен қорғауға, мемлекеттік және әскери объектілерді күзетуге және қорғауға, әуе кеңістігін күзетуге, сондай-ақ Қазақстан Республикасы бекіткен халықаралық шарттарға сәйкес міндеттерді орындауға арналады.
«Қазақстан Республикасының қорғанысы мен Қарулы Күштері туралы» Қазақстан Республикасының Заңы, 4-бабы бойынша:
Қарулы Күштер, басқа да әскерлер мен әскери құралымдар Әскери доктринаға және Қарулы Күштерді қолдану жоспарына сәйкес қорғаныс саласындағы міндеттерді орындайды.

=== Бейбiт кезеңде ===
Республика Қарулы Күштерiне бейбiт кезеңде мынандай негiзгi мiндеттердi орындау жүктелген:
* әскери күштi, жауынгерлiк даярлықты қамтамасыз етiп, басқару органдары мен әскерлердi ел iшiндегi қақтығыстарды, Қазақстан Республикасының мемлекеттік шекарасында немесе аумағының шегiнде туған кез келген заңсыз қарулы күш көрсетудi тұмшалап, тойтара алатын деңгейде ұстау;
* әуе кеңiстiгiн күзету, сондай-ақ, мемлекеттік шекараның жедел-стратегиялық тұрғыда маңызды өңiрлерiн жабу;
* маңызды әскери нысандарды күзету;
* елдiң кез келген ауданында жағдайды тұрақтандыру жөнiндегi батыл iс-қимылға әзiр болу;
* халықаралық мiндеттемелерге сәйкес бiтiмгершiлiк және өзге де операцияларға қатысу.

Бұл мiндеттердi орындауды Қарулы Күштер ҚР-ның басқа да әскерлерi мен әскери құрылымдарымен өзара тығыз iс-қимылда жүзеге асырады. Бұл ретте ҚР Ұлттық қауiпсiздiк комитетiнiң шекара қызметiне құрлықта, теңiзде, көлдерде және өзге де су айдындарында мемлекет шекараны күзету мен қорғау, сондай-ақ, лаңкестiкке (террорға), қару мен есiрткi саудасына қарсы күреске қатысу жүктеледi.

== Әскери доктринасы ==
[[Сурет:Kazakhstan paratrooper.jpg|300px|thumb|left|Қазақстан аэроұтқыр әскері]]
Қазақстанның геосаяси жағдайы үлкен өзгерiстерге (экстремизм, шекараға таяу жерлерде әскери қақтығыстардың өршуi, жаңадан ядр. мемлекеттер пайда болуы, т.б.) ұшырауда.

*2007 жылғы 21 наурызда Қазақстан Респуб­ликасы Президентінің № 299 Жарлығымен мемле­кеттің әскери қауіпсіздігін қамтамасыз етуге, соғыс­тар мен қарулы жанжалдарды болдырмауға, Қарулы Күштерді, басқа да әскерлер мен әскери құралым­дарды дамыту мен қолдануға негіз қалаушы көз­қарастар жүйесін білдіретін Қазақстан Республи­касының жаңа Әскери доктринасы бекітілген болатын.

Әскери доктрина Қазақстан Республикасы Конституциясының негізгі ережелерін, Мемлекет басшысы жарлықтарының талаптарын, Қазақстан­ның 2030 жылға дейінгі даму стратегиясын, Ұлттық қауіпсіздік стратегиясын, Қазақстан Республика­сы­ның заңнамалық және өзге де нормативтік құқықтық актілерін, сондай-ақ Қазақстан қатысу­шысы болып табылатын халықаралық шарттарды нақтылайды.

Әскери доктрина қорғаныстық сипатта, ол ұлттық мүдделерді қорғауды, елдің әскери қауіп­сіздігіне кепілдік беруді батыл шеше отырып, Қа­зақстан Республикасының бейбітшілікке бейілді­лігін айқындайды, асимметриялық қатерлер­ге: терроризмге, экстремизмге, есірткі тасымалына, қаруды заңсыз таратуға, заңсыз көші-қонға қарсы күресті ескере отырып, Қарулы Күштерді, басқа да әскерлер мен әскери құралымдарды дамыту шарттары мен жаңа бағыттарын нақтылайды.

*Әскери доктрина ережелерін іске асыру әскери басқару жүйесін одан әрі жетілдіру, өзара байла­ныс­ты саяси, дипломатиялық, экономикалық, әлеуметтік, ақпараттық, құқықтық, әскери және Қазақстанның әскери қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған басқа да шаралар кешенін жүргізу есебінен қамтамасыз етілетін болады.

== Өңірлік қолбасшылықтар ==
Құрлық күштерінің өңірлік қолбасшылықтары 2003 жылы құрылған.

=== «Астана» өңірлік қолбасшылығы ===
«Астана» өңірлік қолбасшылығы [[Ақмола облысы|Ақмола]], [[Қарағанды облысы|Қарағанды]], [[Қостанай облысы|Қостанай]] және [[Солтүстік Қазақстан облысы|Солтүстік Қазақстан]] облыстарының әкімшілік шекарасында орналасады. Қолбасшылық штабы [[Қарағанды]] қаласында орналасқан.

Өңірлік қолбасшылық құрамына орталық бағынысты бөлімдер мен Әуе қорғанысы күштері әскерлерінен басқа аумақтық бөлініс шегінде орналасқан әскери бөлімдер кіреді.

«Астана» өңірлік қолбасшылығы&amp;nbsp;— Қарулы Күштер Жоғарғы Бас қолбасшысы Ставкасының резерві.

«Астана» ӨҚ кіреді:
* [[203-ші мотоатқыш дивизиясы|7-ші жеке механикаландырылған бригада]] (7-ші жмехбр немесе 31775 ә/б) — [[Қарағанды]]
* арнайы мақсаты бар барлау полкі (22750 ә/б) — [[Ақтас (Саран қалалық әкімдігі)|Ақтас]] е.м.
* [[401-ші зеңбіректі артиллериялық бригада]] (401-ші забр немесе 06708 ә/б) — [[Приозёрск]] ([[Алматы облысы]], [[Үңгіртас]] е.м. жаңа орынға орналастырылды)
* [[402-ші ракетивті артиллериялық бригада]] (402-ші реабр) — [[Приозёрск]]
* [[403-ші танк бұзар артиллериялық бригада]] (403-ші тбабр немесе 70417 ә/б) — [[Приозёрск]]
* Резервтегі кіші мамандардың әскери даярлығы мен әскери қолдану бойынша оқу орталығы (36352 ә/б) — [[Спасск (Қарағанды облысы)|Спасск]]
* Зымыран әскерлері мен артиллерияға дайындық орталығы (14805 ә/б) — [[Приозёрск]]

=== «Шығыс» өңірлік қолбасшылығы ===
«Шығыс» өңірлік қолбасшылығы [[Шығыс Қазақстан облысы|Шығыс Қазақстан]] және [[Павлодар облысы|Павлодар]] облыстарының әкімшілік шекараларында орналасқан. Қолбасшылық штабы [[Семей]] қаласында орналасқан.

Өңірлік қолбасшылықтың құрамына Әуе қорғанысы күштерінің орталық бағыныстағы бөлімдері мен әскерлерін қоспағанда, аумақтық бөлініс шегінде орналасқан әскери бөлімдер кіреді.

«Шығыс» ӨҚ кіреді:
* [[3-жеке гвардия механикаландырылған бригадасы]] (3-жгмехбр немесе 40398 ә/б) — [[Үшарал (қала)|Үшарал]];
* [[4-жеке механикаландырылған бригадасы|4-механикаландырылған бригадасы]] (4-жмехбр немесе 27943 ә/б) — [[Өскемен]];
* [[8-жеке механикаландырылған бригадасы]] (30217 ә/б) — [[Семей]];
* [[11-танк бригадасы|11-танк бригадасы]]  (11-тбр немесе 10810 ә/б) — [[Аягөз]];
* [[34-артиллерия бригадасы]] (34-абр немесе 10181 ә/б) — Үшарал;
* [[101-ракеталық бригада]] (101-рбр немесе 36803 ә/б) — Семей;
* [[102-ракетивті артиллериялық бригада]] (402-реабр немесе 16752 ә/б) — Семей;
* [[103-зеңбіректі артиллериялық бригада]] (103-забр немесе 28738 ә/б) — Семей;
* жеке барлау полкі (44736 ә/б) — Семей;
* жеке байланыс бригадасы (44793 ә/б) — Семей.

=== «Батыс» өңірлік қолбасшылығы ===
«Батыс» өңірлік қолбасшылығы [[Батыс Қазақстан облысы|Батыс Қазақстан]], [[Ақтөбе облысы|Ақтөбе]], [[Атырау облысы|Атырау]] және [[Маңғыстау облысы|Маңғыстау]] облыстарының әкімшілік шекараларында орналасқан. Қолбасшылық штабы [[Атырау]] қаласында орналасқан.

Өңірлік қолбасшылықтың құрамына Әуе қорғанысы күштерінің орталық бағыныстағы бөлімдері мен әскерлерін қоспағанда, аумақтық бөлініс шегінде орналасқан әскери бөлімдер кіреді.

Өңірлік қолбасшылықтың негізгі міндеті&amp;nbsp;— [[Каспий теңізі]]нің қазақстандық секторында Қазақстан Республикасының мемлекеттік шекарасына, аумақтық тұтастығына, егемендігі мен экономикалық мүдделеріне қол сұғылмауын қамтамасыз ету.

«Батыс» ӨҚ кіреді:
* [[100-артиллериялық бригада]] (100-ші абр немесе 30238 ә/б) — [[Ақтөбе]];
* жеке мотоатқыш батальоны (66597 ә/б) — [[Ақтөбе]];
* [[80-гвардиялық оқу мотоатқыш дивизиясы|390-шы жеке гвардиялық теңіз жаяу әскерлері бригадасы]] (390-шы жтжәбр немесе 25744 ә/б) — [[Ақтау]] (2009 ж. [[Атырау]]дан жаңа орынға орналастырылды);
* жеке барлау полкі (41433 ә/б) — [[Атырау]];
* жеке мотоатқыш батальоны (99116 ә/б) — [[Маңғыстау облысы]] [[Бейнеу]] е.м.&lt;ref&gt;[https://sarbaz.kz/ru/army/v-sele-beyneu-mangistauskoy-oblasti-sformirovana-novaya-voyskovaya-chast-foto-162641057/ Маңғыстау облысының Бейнеу ауылында жаңа әскери бөлім құрылды] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170202083049/https://sarbaz.kz/ru/army/v-sele-beyneu-mangistauskoy-oblasti-sformirovana-novaya-voyskovaya-chast-foto-162641057/ |date=2017-02-02 }}&lt;/ref&gt;

=== «Оңтүстік» өңірлік қолбасшылығы ===
«Оңтүстік» өңірлік қолбасшылығы [[Алматы облысы|Алматы]], [[Жамбыл облысы|Жамбыл]], [[Түркістан облысы|Түркістан]] және [[Қызылорда облысы|Қызылорда]] облыстарының әкімшілік шекараларында орналасқан. Қолбасшылық штабы [[Тараз]] қаласында орналасқан.

Өңірлік қолбасшылықтың құрамына Әуе қорғанысы күштерінің орталық бағыныстағы бөлімдері мен әскерлерін қоспағанда, аумақтық бөлініс шегінде орналасқан әскери бөлімдер кіреді.

«Оңтүстік» өңірлік қолбасшылығының негізгі міндеті&amp;nbsp;— елдің оңтүстік-шығыс шептерінде қауіпсіздікті қамтамасыз ету.

«Оңтүстік» ӨҚ кіреді:
* [[5-ші тау атқыштар бригадасы]] (5-ші табр немесе 85395 ә/б) — [[Тараз]];
** жеке мотоатқыш батальоны (42062 ә/б) — [[Луговой]] а.
** жеке танк батальоны — [[Луговой]] а.
** жеке барлау батальоны (03811 ә/б) — [[Луговой]] а.
** жеке мотоатқыш батальоны (11971 ә/б) — [[Меркі]] а.
* 6-ші жеке механикаландырылған бригада (7-ші жмехбр немесе 35748 ә/б) — [[Шымкент]];
* жеке атты тау-егерь полкі (91678 ә/б) — [[Бауыржан Момышұлы ауылы|Бауыржан Момышұлы]] а.
* [[80-ші гвардиялық оқу мотоатқыш дивизиясы|40-шы әскери базасы]] [[Гвардейский]] кенті;
** [[12-ші механикаландырылған бригада]] (12-ші мехбр немесе 21450 ә/б)
** [[54-ші гвардиялық артиллериялық бригада]] (54-ші гв.абр немесе 82796 ә/б)
** [[23-ші инженерлік-саперлік бригада]] (23-ші исбр немесе 75263 ә/б)
** Қарасай батыр атындағы Құрлық әскерлерінің оқу орталығы (ҚӘ ОО немесе 30212 ә/б)
* [[221-ші жеке байланыс бригадасы]] (221-ші жббр немесе 28903 ә/б) — Тараз;
* [[232-ші инженерлік-саперлік бригада]] (232-ші исбр немесе 58012 ә/б) — [[Қапшағай]].

== Ағымдық қару-жарағы ==

=== Құрлық күштері ===
Жауынгерлік қолдау бөлімдерінің санын көбейту және заманауи қару мен әскери техниканы сатып алу. 99 арнайы мамандандырылған компанияларды қамтитын 10 логистикалық база мен 9 барлау полисі құрылды.

3 млрд тенгеге келесі заманауи қарулар сатып алынды:
*Биологиялық заттарды таба алатын жаңа құралдар
*КПО-1М үлгілеу жинақтағыштары
*Портативті спетрометлердің жиынтығы және т.б
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!Типі
!Бейнесі
!Өндіріс
!Техника түрі
!Саны 
!Ескертпелер
|-
|Т-72БА 
|[[Сурет:Т-72Б Вооружённых Сил Казахстана.JPG|200px]]
|{{KAZ}}
|Танк
|300-1300
|2016 жылғы мәліметтер бойынша 300-ден 1300-ге дейін Т-72В болды.
— БРЭ бойынша 2021 жылға 300 Т-72БА
|-
|БМП-2
|[[Сурет:БМП-2 на военном параде в Астане 7 мая 2015 года.JPG|200px]]
|{{USSR}}
|Жаяу әскерге арналған ұрыс көлігі
|500&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B2%D0%BE%D0%BE%D1%80%D1%83%D0%B6%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F_%D0%B8_%D0%B2%D0%BE%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D1%82%D0%B5%D1%85%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B8_%D0%A1%D1%83%D1%85%D0%BE%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%BD%D1%8B%D1%85_%D0%B2%D0%BE%D0%B9%D1%81%D0%BA_%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B0#cite_note-:0-1&lt;/ref&gt;
|
|-
|БМП-1
|[[Сурет:БМП-1 с учебного полигона Алматинского Института Сухопутных Войск.JPG|200px]]
|{{USSR}}
|Жаяу әскерге арналған ұрыс көлігі
|
|-
|БМПТ Терминатор
|[[Сурет:БМПТ Рамка (3).JPG|200px]]
|{{RUS}}
|Танктерді сүйемелдейтін Бронды-көлік
|3
|
|-
|БТР-82А
|[[Сурет:БТР-82А 390-й бригады морской пехоты Вооружённых Сил Казахстана.JPG|200px]]
|{{RUS}}
|Бронды-тасымалдаушы
|62
|
|-
|БТР-80А
|[[Сурет:БТР-80А на полигоне Алматинского Института Сухопутных Войск.JPG|200px]]
|{{RUS}}
|Бронды-тасымалдаушы
|90
|
|-
|БТР-80
|[[Сурет:БТР-80 Военной Полиции ВС Казахстана.JPG|200px]]
|{{USSR}}
|Бронды-тасымалдаушы
|150
|
|-
|БТР-70
|
|{{USSR}}
|Бронды-тасымалдаушы
|
|
|-
|БТР-60
|[[Сурет:R-145BM command vehicle on BTR-60 base.jpg|200px]]
|{{USSR}}
|Бронды-тасымалдаушы
|150
|
|-
|БРДМ-2
|[[Сурет:БРДМ-2. Энергодар.jpg|200px]]
|{{USSR}}
|Барлау-көлігі
|30
|
|-
|HMMWV
|[[Сурет:HMMWV Казахстанской армии с установленным ПТРК Фагот.JPG|200px]]
|{{USA}}
|Барлау-көлігі
|50
|
|-
|МТ-ЛБ
|[[Сурет:МТ-ЛБ с учебного полигона Алматинского Института Сухопутных Войск.JPG|200px]]
|{{USSR}}
|Бронды-тасымалдаушы
|180
|
|-
|Газ-2330Тигр
|[[Сурет:ГАЗ-2330 Тигр на военном параде в Астане 7 мая 2015 года.JPG|200px]]
|{{RUS}}
|Барлау-көлігі
|26
|
|-
|БПМ-97
|[[Сурет:KAMAZ-43269 Vystrel (BMP-97) REA-2009.jpg|200px]]
|
|Бронокөлік
|20
|
|-
|БРМ-1К
|[[Сурет:BRM-1K (1).jpg|200px]]
|{{USSR}}
|Барлау-көлігі
|40
|
|-
|OTOKAR COBRA
|[[Сурет:БРМ Otokar Cobra на военном параде в г.Астана 7 мая 2015 года.JPG|200px]]
|
|Барлау-көлігі
|17
|
|-
|Арлан
|[[Сурет:Арлан (2).jpg|200px]]
|{{KAZ}}
|Бронды-көлік
|150&lt;ref&gt;https://informburo.kz/novosti/60-bronevikov-arlan-prinyali-na-vooruzhenie-v-kazahstanskoy-armii.html&lt;/ref&gt;
|
|-
|Plasan Sandcat//Алан
|[[Сурет:Бронеразведывательная машина SandCat.JPG|200px]]
|{{KAZ}}
|Бронды-көлік
|20
|
|}

== Артиллерия ==
'''Сүйретілетін артилерия'''
*
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!Типі
!Бейнесі
!Өндіріс
!Техника түрі
!Саны 
!Ескертпелер
|-
|Д-30
|[[Сурет:Д-30А с учебного полигона Алматинского Института Сухопутных Войск.JPG|нобай]]
|{{USSR}}
|'''Сүйретілетін артилерия'''
|100
|
|-
|Мста-Б
|[[Сурет:Мста-Б Вооружённых Сил Казахстана.JPG|нобай]]
|{{USSR}}
|'''Сүйретілетін артилерия'''
|70
|
|-
|Гиацинт-Б
|[[Сурет:2А36 с тягачом-машиной управления огня.JPG|нобай]]
|{{USSR}}
|'''Сүйретілетін артилерия'''
|180&lt;ref&gt;https://ru.wikipedia.org/wiki/152-%D0%BC%D0%BC_%D0%BF%D1%83%D1%88%D0%BA%D0%B0_2%D0%9036#cite_note-Military-Balance-2012--255-21&lt;/ref&gt;
|
|}
*

'''Жылжымалы зеңбіректер'''
*
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!Типі
!Бейнесі
!Өндіріс
!Техника түрі
!Саны 
!Ескертпелер
|-
|Семсер
| 
|{{KAZ}}
|'''Моторлы зеңбіректер'''
|
|
|-
|Гвоздика
|[[Сурет:122 мм Самоходная гаубица 2С1&quot;Гвоздика&quot; - panoramio.jpg|200px]]
|{{USSR}}
|'''Моторлы зеңбіректер'''
|60
|
|-
|Акация
|[[Сурет:2С3 на военном параде в Астане 7 мая 2015 года.JPG|200px]]
|{{USSR}}
|'''Моторлы зеңбіректер'''
|60
|
|-
|Тюльпан
|[[Сурет:Тюльпан (2).jpg|200px]]
|{{USSR}}
|'''Моторлы зеңбіректер'''
|белгісіз
|
|}
*

'''Дүркін артиллерия'''
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!Типі
!Бейнесі
!Өндіріс
!Техника түрі
!Саны 
!Ескертпелер
|-
|ТОС-1А
|[[Сурет:ТОС-1А «Солнцепёк» на военном параде в Астане 7 мая 2015 года (2).JPG|200px]]
|{{RUS}}
|'''Дүркін артиллерия'''
|3
|
|-
|БМ-30 Смерч
|[[Сурет:БМ-30 Вооружённых Сил Казахстана.JPG|200px]]
|{{USSR}}
|'''Дүркін артиллерия'''
|6
|
|-
|БМ-27 Ураган
|[[Сурет:9K57 Uragan 2.jpg|200px]]
|{{USSR}}
|'''Дүркін артиллерия'''
|180
|
|-
|БМ-21 РСЗО «КазГрад»
|[[Сурет:КазГрад.jpg|200px]]
|{{KAZ}}
|'''Дүркін артиллерия'''
|
|
|-
|БМ-21 Град
|[[Сурет:РСЗО Прима.jpg|200px]]
|{{USSR}}
|'''Дүркін артиллерия'''
|200
|
|-
|Найза
|
|{{KAZ}}
|'''Дүркін артиллерия'''
|18
|
|-
|9К59 «Прима»
|[[Сурет:РСЗО Прима.jpg|200px]]
|{{USSR}}
|'''Дүркін артиллерия'''
|
|
|}
Тактикалық зымыран кешендері
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!Типі
!Бейнесі
!Өндіріс
!Техника түрі
!Саны 
!Ескертпелер
|-
|Точка-У
|[[Сурет:ТРК Точка на военном параде в Астане 7 мая 2015 года.JPG|200px]]
|{{USSR}}
|оперативті-тактикалық-зымырандық-кешен
|12&lt;ref&gt;https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D1%87%D0%BA%D0%B0_(%D1%82%D0%B0%D0%BA%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D1%82%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%BF%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81)#cite_note-20&lt;/ref&gt;
|}

=== Әуе қорғанысы күштері ===
{{main|Қазақстан Республикасы әуе қорғаныс күштері}}
[[Сурет:Kazakhstan Air Force Sukhoi Su-25 Pichugin-1.jpg|250px|нобай|[[Су-25]] (Su-25)]]
Қазақстан Республикасының әуе қорғаныс күштері 1998 жылы 1 маусымда құрылды.

Мақсаттары:

* Қазақстан Республикасының әуе шебі қорғанысын қамтамасыз ету
* Мемлекеттік, әскери және әкімшілік нысандарды әуе шабуылынан қорғау
* Қазақстан Республикасы Қарулы күштерінің басқа құрылымдарына авиациялық көмек көрсету
{{Standard table|0}}{{main|Қазақстан Республикасы әскери-теңіз күштері}}

== Басшылық ==
# [[Әлібек Хамитұлы Қасымов]] (1992 — 1995) — Қарулы күштер Бас штабының бастығы;
# [[Николай Дмитриевич Толмачев]] (1995 — 1996) — Қарулы күштер Бас штабының бастығы;
# [[Әлихан Бірімжанұлы Жарболов]] (1996 — 1997) — Қарулы күштер Бас штабының бастығы;
# [[Бақытжан Ертайұлы Ертаев]] (1997 — 2000) — Қарулы күштер Бас штабының бастығы;
# [[Мәлік Мұхамеджанұлы Сапаров]] (2001 — 2003) — Қарулы күштер Бас штабының бастығы;
# [[Болат Керімжанұлы Дарбеков]] (2003 — 2007) — Қорғаныс министрлігі Штаб бастықтары комитетінің төрағасы;
# [[Мұхтар Қапашұлы Алтынбаев]] (2007 — 2010) — Қорғаныс министрлігі Штаб бастықтары комитетінің төрағасы;
# [[Сәкен Әділханұлы Жасұзақов]] (2010 — 2016) — Қорғаныс министрлігі Штаб бастықтары комитетінің төрағасы, 2013 жылдан бастап — Қарулы күштер Бас штабының бастығы;
# [[Мұрат Жәлелұлы Майкеев]] (2016 — 2019) — Қарулы күштер Бас штабының бастығы;
# [[Мұрат Кәрібайұлы Бектанов]] (2019 — 2021) — Қарулы күштер Бас штабының бастығы;
# [[Марат Рахымұлы Құсайынов]] (2021 — 2024) — Қарулы күштер Бас штабының бастығы; 
# [[Сұлтан Бүркітбайұлы Қамалетдинов]] (2024 жылдан бастап) — Қарулы күштер Бас штабының бастығы.

== Тағы қараңыз ==
* [[Қазақстан Республикасының Қарулы Күштеріндегі әскери атақтар]]

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сыртқы сілтемелер ==
*[http://www.mod.kz/?post=237&amp;lang=kaz Қарулы Күштер] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080527105337/http://www.mod.kz/?post=237&amp;lang=kaz |date=2008-05-27 }}
*[http://www.youtube.com/watch?v=E1AZS2dafVQ Photogallery of kazakhi army]
*[http://kazakh.ru/news/video/?videoid=Otb8CoXafak Kazakh armored forces parade (video)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230811084833/http://kazakh.ru/news/video/?videoid=Otb8CoXafak |date=2023-08-11 }}
*[http://www.youtube.com/watch?v=G1xH2GdyEGQ Military drill in Kazakhstan (video)]
*[http://www.youtube.com/watch?v=nCDzC9ze6Kg&amp;feature=fvw Biz Türküz (Turkish union)]
*[http://www.youtube.com/watch?v=1wn7pKt_i1I Kazakhstan army (video)]
*[http://www.youtube.com/watch?v=wofygVdIhuc&amp;feature=related Kazakh - Turkish Brothers Storm]
*[http://www.youtube.com/watch?v=Rzm1mEp77Qg&amp;feature=related Kazakh army (!NO PASARAN!)]
*[http://www.youtube.com/watch?v=YMxw7PG8Phc Kazakhstan Special Forces &amp; Republic Guard (video)]
*[http://kiwi.kz/watch/nvvord4l6vkj Kazakhstan Special Forces (video)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100603051035/http://kiwi.kz/watch/nvvord4l6vkj |date=2010-06-03 }}
*[http://kiwi.kz/watch/bj7ugugrg317 Kazakh army, navy &amp; air forces (video)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100601235622/http://kiwi.kz/watch/bj7ugugrg317 |date=2010-06-01 }}
*[http://www.youtube.com/watch?v=dld04VN8huw Kazakh Airborne (video)]

[[Санат:Қазақстан Қарулы күштері]]</text>
      <sha1>btc597sxrm2xzttvpopey4kdx4iprwy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қазақстан Республикасының Үкіметі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5321</id>
    <revision>
      <id>3478814</id>
      <parentid>3478394</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T15:56:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Casserium</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>/* Қазіргі құрамы */</comment>
      <origin>3478814</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="52603" sha1="4ywzms331a9nnyeiatmr0eray9yyp06" xml:space="preserve">{{Мемлекеттік орган
 |атауы                 = Қазақстан Республикасының Үкіметі
 |қысқартылған атауы    = 
 |шынайы атауы   = 
 |шынайы атауы1  = 
 |шынайы атауы2  = 
 |құзыреті       = {{байрақ|Қазақстан}}
 |құзерет_тақырып_мәтіні = Мемлекет
 |эмблема                = Emblem of Government Kazakhstan.png
 |эмблеманың ені         = 350px
 |эмблеманың тақырыбы    = 
 |мөрі              = 
 |мөрдің ені        = 
 |мөрдің тақырыбы   = 
 |сурет             = 
 |сурет ені         = 
 |сурет тақырыбы    = 
 |құрылған жылы     = [[18 желтоқсан]] [[1995 жыл]]
 |ізашары1          = ҚР Министрлер Кабинеті
 |ізашары2          = 
 |таратылған жылы   = 
 |ізбасары          = 
 |бағынады          = 
 |штаб-пәтері       = [[Астана]], Мәңгілік Ел даңғылы, 6-үй
  |regіon_code      = 
 |қызметкерлер      = 
 |бюджет            = 
 |министрдің есімі1     =
 |министрдің міндеті1   = 
 |министрдің есімі2     = 
 |министрдің міндеті2   = 
 |басшылықтың есімі1    = [[Олжас Абайұлы Бектенов|Олжас Бектенов]]
 |басшылықтың лауазымы1 = [[Қазақстан премьер-министрі|Премьер-Министр]]
 |басшылықтың есімі2    = 
 |басшылықтың лауазымы2 = 
 |жоғарыда тұрған мекеме      = 
 |бір мекемеге қарасты орган1 = 
 |бір мекемеге қарасты орган2 = 
 |құжат1           = 
 |сайты            = https://primeminister.kz/
 |түсініктемелер   = 
 |карта            = 
 |карта ені        = 
 |картаның тақырыбы   = 
}}
{{Қазақстан саясаты}}
'''Қазақстан Республикасының Үкіметі''' — [[Қазақстан|Қазақстан Республикасы]]ның [[атқарушы билік|атқарушы билігін]] жүзеге асыратын алқалы орган, атқарушы органдардың жүйесін басқарады және олардың қызметіне басшылық жасайды.  Үкімет өзінің бүкіл қызметінде [[Қазақстан Республикасының Президенті|Республика Президентінің]] және [[Қазақстан Республикасының Парламенті|Парламенттің]] алдында жауапты.

Үкіметті Республика Президенті [[Қазақстан Республикасының Конституциясы|Конституцияда]] көзделген тәртіппен құрады. Үкімет мәртебесі, құқықтары мен міндеттері Қазақстан Конституциясының V тарауы бойынша және Қазақстан Республикасының Үкіметі туралы Конституциялық заңы бойынша реттеледі.

== Тарихы ==
1990 жылы 20 қарашада қабылданған Заңға сәйкес Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің орнына Қазақ КСР Министрлер Кабинетi пайда болып, Министрлер Кеңесінің Төрағасы лауазымының орнына Министрлер Кабинетінің Премьер-министрі лауазымы енгізілді. 1991 жылғы 25 маусымнан бастап ол Премьер-министр деп атала бастады.

1991 жылы 16 қазанда Ұзақбай Қараманов отставкаға кетіп, Сергей Терещенко Премьер-министр лауазымына тағайындалды.

1994 жылы 11 қазанда Сергей Терещенконың Министрлер Кабинетi отставкаға кетіп, 12 қазанда Әкежан Қажыгелдин Премьер-министр лауазымына тағайындалды. 

Конституциялық Соттың 1995 жылғы 6 наурыздағы қаулысына байланысты 11 наурызда Министрлер Кабинетi Жоғарғы Кеңеспен қатар отставкаға кетті. Кейін Әкежан Қажыгелдин Премьер-министр лауазымына қайта тағайындалды.

1995 жылы 30 тамызда қабылданған жаңа Конституция күшіне енгеннен кейін Министрлер кабинеті ресми түрде Үкімет деп атала бастады.

1997 жылы 10 қазанда Әкежан Қажыгелдин отставкаға кетіп, Нұрлан Балғымбаев Премьер-министр лауазымына тағайындалды.

1999 жылы 1 қазанда Нұрлан Балғымбаев отставкаға кетті. 12 қазанда Қасым-Жомарт Тоқаев Премьер-министр лауазымына тағайындалды.

2002 жылы 28 қаңтарда Қасым-Жомарт Тоқаев отставкаға кетіп, Иманғали Тасмағамбетов Премьер-министр лауазымына тағайындалды.

2003 жылы 11 маусымда Иманғали Тасмағамбетов отставкаға кетті. 13 маусымда Даниал Ахметов Премьер-министр лауазымына тағайындалды.

2005 жылы желтоқсанда өткізілген кезектен тыс Президент сайлауынан кейін 2006 жылы 18 қаңтарда Даниал Ахметов Премьер-министр лауазымына қайта тағайындалды.

2007 жылы 8 қаңтарда Даниал Ахметов отставкаға кетті. 10 қаңтарда Кәрім Мәсімов Премьер-министр болып тағайындалды.

2011 жылы 8 сәуірде кезектен тыс Президент сайлауы өткен соң, Кәрім Мәсімов премьер-министр болып қайта тағайындалды.

2012 жылы 24 қыркүйекте Кәрім Мәсімов отставкаға кетіп, Серік Ахметов Премьер-министр лауазымына тағайындалды.

2014 жылы 2 сәуірде Премьер-министр Серік Ахметов отставкаға кетіп, Кәрім Мәсімов екінші мәрте премьер-министр болып тағайындалды.

2014 жылы 6 тамызда Мемлекет басшысының төрағалығымен Үкіметтің кеңейтілген отырысы өтіп, Қазақстан тарихындағы ең ықшам Үкімет құрылды. Отырыс барысында 17 министрлік, 9 агенттік орнына 12 министрліктен тұратын жаңа Үкіметтің құрылымы туралы шешім қабылданды. Үкімет құрамында болған барлық агенттіктер министрліктердің құрамына комитет ретінде кірді. Премьер-министрдің 2 орынбасары ғана қалды.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.akorda.kz/kz/events/akorda_news/meetings_and_sittings/memleket-basshysynyn-toragalygymen-ukimettin-keneitilgen-otyrysy-otti-1|title=Мемлекет басшысының төрағалығымен Үкіметтің кеңейтілген отырысы өтті|lang=kk|date=2014-08-06|publisher=Қазақстан Республикасы Президентінің ресми сайты}}&lt;/ref&gt; 

2015 жылы 29 сәуірде Қазақстан Президентінің кезектен тыс сайлауы өткен соң, Кәрім Мәсімов қайтадан премьер-министр болып тағайындалды.

2016 жылы 8 қыркүйекте Кәрім Мәсімов отставкаға кетті. 9 қыркүйекте Бақытжан Сағынтаев Премьер-министр лауазымына тағайындалды.

2019 жылдың 21 ақпанында Сағынтаев бастаған Үкімет отставкаға кетті. Оның орнына 25 ақпанда Үкімет басшысы ретінде Асқар Мамин тағайындалды.&lt;ref&gt;[https://www.azattyq.org/amp/kazakhstan-new-government/29789381.html &quot;Президентпен ширек ғасыр жұмыс істеген&quot; Мамин және оның командасы]&lt;/ref&gt;

2021 жылы 15 қаңтарда парламент сайлауынан кейін Асқар Мамин қайта премьер-министр болып тағайындалды.&lt;ref&gt;[https://batys.info/2021/01/15/kimet-otstavka-a-ketti/ Үкімет отставкаға кетті]&lt;/ref&gt; 

2022 жылы 5 қаңтарда елдегі қиын ахуалға байланысты Үкімет отставкаға кетті. Маминнің орнына Әлихан Смайылов премьер-министрдің міндетін атқарушы болып тағайындалды.&lt;ref&gt;[https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/kazakstan-tarihyinda-ukmet-eknsh-ret-otstavkaga-kett-458254/ Қазақстан тарихында үкімет екінші рет отставкаға кетті]&lt;/ref&gt; 11 қаңтарда Президент Жарлығымен Премьер-Министр лауазымына Әлихан Смайылов тағайындалды.&lt;ref&gt;[https://www.azattyq.org/a/kazakhstan-protest-live-bloging-11-january/31648466.html Тоқаев үкімет құрамын бекітті. 11 қаңтарда не болды?]&lt;/ref&gt;

2023 жылы 29 наурызда VIII сайланған Парламенттің бірінші сессиясының ашылуында Әлихан Смайылов басқаратын министрлер кабинеті жаңадан сайланған Мәжіліс алдында отставкаға кетті. 30 наурызда Әлихан Смайылов қайта Премьер-Министр болып тағайындалды.&lt;ref&gt;[https://egemen.kz/article/339278-ukimettinh-dganha-quramy-qalay-ozgerdi Үкіметтің жаңа құрамы қалай өзгерді?]&lt;/ref&gt;

2024 жылы 5 ақпанда Мемлекет басшысы Әлихан Смайылов бастаған үкіметті отставкаға жіберді. Үкімет құрамы жасақталғанша Премьер-министр міндетін атқару Роман Склярға жүктелді. 6 ақпанда Қасым-Жомарт Тоқаев жаңа Премьер-Министр ретінде Олжас Бектеновті тағайындады.&lt;ref&gt;[https://kz.kursiv.media/kk/2024-02-06/gbvg-ukimette/ Жаңа үкімет жасақталды: 4 министрден өзгесі лауазымын сақтап қалды]&lt;/ref&gt;

== Жалпы ережелер ==
=== Үкіметті құру ===
Үкіметті Республика Президенті Қазақстан Республикасының Конституциясында көзделген тәртіппен құрады. [[Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі|Премьер-Министр]] Үкімет басшысы болып табылады. Премьер-Министрді [[Қазақстан Республикасының Парламенті|Парламент]]тің келісімімен Президент қызметке тағайындайды және қызметтен босатады. ҚР-ның Премьер-Министрі өзі тағайындалғаннан кейін он күн мерзімде үкіметтің құрылымы мен құрамы туралы ҚР Президентіне ұсыныс енгізеді. Президент Премьер-Министрдің ұсынысы бойынша үкімет құрылымын анықтайды, оның мүшелерін қызметке тағайындайды және оларды қызметтен босатады, орталық атқарушы органдарды құрады, таратады, қайта құрады. ҚР Үкіметінің құрылымын министрліктер құрайды.

Қазақстан Үкіметі — алқалы орган. Оның құрамына Үкімет мүшелері — республиканың Премьер-Министрі, оның орынбасарлары, министрлер, өзге де лауазымды адамдар кіреді. Премьер-Министр мен Үкімет мүшелері қызметке кірісер алдында Қазақстан халқына және Президентіне ҚР Үкіметі туралы конституциялық заңда белгіленген тәртіппен ант береді. Премьер-Министрге ерекше мәртебе берілген. Ол Президентке Үкімет құрамына кірмейтін министрліктерді, орталық атқарушы органдарды құру, қайта құру және тарату туралы, министр қызметіне кандидатуралар жөнінде, министрді қызметтен босату туралы ұсыныстар енгізеді, Үкіметтің қызметін ұйымдастырып, оған басшылық жасайды және оның жұмысы үшін дербес жауап береді.

=== Үкіметтің орнынан түсуі ===
Республика Үкіметі Парламент Мәжілісінің өкілеттік мерзімі шегінде жұмыс істейді және жаңадан сайланған Парламент Мәжілісінің алдында өз өкілеттігін доғарады. Үкіметтің өкілеттікті доғаруы оның мүшелерінің өкілеттігі тоқтатылғанын білдіреді. Республика Үкіметінің жаңа құрамы бекітілгенге дейін Үкімет өз міндетін атқара береді. 

Егер өздеріне жүктелген функцияларды одан әрі жүзеге асыру мүмкін емес деп санайтын болса, Үкімет және оның кез келген мүшесі Республика Президентіне өзінің орнынан түсуі туралы мәлімдеуге хақылы. Үкімет жүргізіп отырған саясатпен келіспейтін немесе оны жүргізбей отырған Үкімет мүшелері де орнынан түседі. Республика Конституциясында көзделген жағдайларда Парламент Үкіметке сенімсіздік білдіретін болса, Үкімет өзінің орнынан түсуі туралы Республика Президентіне мәлімдейді. Республика Президенті орнынан түсуді қабылдау немесе қабылдамау туралы мәселені он күн мерзімде қарайды. Орнынан түсуді қабылдау Үкіметтің немесе оның тиісті мүшесінің өкілеттігі тоқтатылғанын білдіреді. Премьер-Министрдің орнынан түсуін қабылдау бүкіл Үкіметтің өкілеттігі тоқтатылғанын білдіреді. Республика Президенті өз бастамасымен Үкіметтің өкілеттігін тоқтату туралы шешім қабылдауға және оның кез келген мүшесін қызметінен босатуға хақылы.

=== Үкімет құрамында болуға байланысты шектеулер ===
Республика Үкіметі мүшелерінің:
* өкілді органның депутаттары болуға;
* оқытушылық, ғылыми немесе өзге шығармашылық қызметтерден басқа ақы төленетін қызметтер атқаруға;
* кәсіпкерлікпен шұғылдануға;
* Үкімет шешімдерімен белгіленген жағдайларда жарғылық капиталына мемлекет қатысатын коммерциялық ұйымдарды қоспағанда, коммерциялық ұйымның басшы органының немесе байқаушы кеңесінің құрамына кіруге хақы жоқ.&lt;ref&gt;[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z950002688_ Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 18 желтоқсандағы №2688 &quot;Қазақстан Республикасының Үкіметі туралы&quot; Конституциялық заңы]&lt;/ref&gt;

== Өкiлеттiктері ==
Үкiметке мынадай негiзгi конституциялық өкiлеттiктер берiлген:
* ол мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық саясатының негiзгi бағыттарын, оны жүзеге асыру жөнiндегi стратегиялық және тактикалық шараларды талдап жасау;
* мемлекеттік бағдарламаларды әзiрлеу;
* әлеуметтік-экономикалық және ғылыми-техникалық дамудың индикативтiк жоспарларын әзiрлеп, iске асыру;
* Республика Президентi белгiлеген тәртiппен респ. бюджеттi және оған енгiзiлетiн өзгерiстердi әзiрлеуге қатысу, парламентке республикалық бюджет және оның атқарылуы туралы есеп беру, бюджеттiң атқарылуын қамтамасыз ету;
* ҚР-ның қаржы жүйесiн нығайту жөнiндегi шараларды әзiрлеп, жүзеге асыру;
* мемлекеттік валюталық, қаржы және материалдық қорларының құралуы мен пайдалануы кезiнде заңдылықтың сақталуына мемлекеттік бақылау жасау;
* құрылымдық және инвестициялық саясатты жүзеге асыру;
* баға құралуының мемлекеттік саясатын әзiрлеп, ұйымдастыру;
* мемлекет реттейтiн баға қолданылатын өнiмдердiң, тауарлар мен қызмет көрсетулердiң номенклатурасын белгiлеу;
* мемлекеттік меншiктi басқаруды ұйымдастыру, оны пайдалану шараларын әзiрлеп, жүзеге асыру, мемлекеттік меншiк құқығының қорғалуын қамтамасыз ету;
* еңбекке ақы төлеу, азаматтардың әлеуметтік қорғалуы, мемлекеттік әлеуметтік қамсыздандыру және әлеуметтік сақтандыру жүйесi мен шарттарын айқындау;
* мемлекеттік аймақтық саясаттың негiзгi бағыттарын әзiрлеп, iске асыру;
* аймақтарды әлеуметтік-экономикалық дамытудың аймақаралық мәселелерiн шешудi қамтамасыз етедi;
* ғылым мен техниканы дамыту, жаңа технологияларды енгiзу, мәдениеттi, бiлiм берудi, денсаулық сақтауды, туризм мен спортты дамыту жөнiндегi мемл. саясатты айқындап, iске асыру;
* табиғат қорлары мен қоршаған табиғи ортаны оңтайлы пайдалану және қорғау шараларын әзiрлеп, жүзеге асыру;
* құқықтық реформалардың жүзеге асырылуын қамтамасыз ету;
* азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау және заңдылық пен құқықтық тәртiптi сақтау, ҚР-ның қауiпсiздiгi мен қорғаныс қабiлетiн, аумақтық тұтастығын сақтау және қорғау, ҚР-ның мемлекеттік шекарасын күзету шараларын әзiрлеп, iске асыру;
* келiссөздер жүргiзу және үкiметаралық келiсiмдерге қол қою туралы шешiмдер қабылдау;
* ҚР-ның шет мемлекеттермен, халықаралық және аймақтық ұйымдармен қарым-қатынасты дамытуын қамтамасыз ету;
* сыртқы экономикалық саясатты iске асыру шараларын әзiрлеу;
* сыртқы сауданы дамыту шараларын қолдану;
* халықаралық қаржы ұйымдарымен ынтымақтастық пен өзара iс-қимылды жүзеге асыру;
* Конституциямен, заңдармен және президент актiлерiмен жүктелген өзге де қызметтердi орындау.

Үкiмет өзiнiң бүкiл қызметiнде конституцияда және үкiмет туралы конституциялық заңда белгiленген нысандарда Республика Президентiнiң алдында жауапты.

ҚР-ның Премьер-Министрi үкiмет қызметiн ұйымдастырып, оған басшылық етедi, оның жұмысы үшiн жауап бередi, Президентке Үкiмет қызметiнiң негiзгi бағыттары жөнiнде баяндайды, қаулылар шығарады. Үкiмет мүшелерi өз құзыретi шегiнде дербес шешiмдер қабылдайды, Олар өздерiне бағынышты мемлекеттік органдардың жұмысы немесе тапсырылған жұмыс аясы үшiн Премьер-Министрдiң алдында жауап бередi. Парламенттiң әрбiр палатасы үкiмет мүшелерiнiң қызметтерi жөнiндегi есептерiн тыңдауға хақылы. Үкiмет мүшесi заңдарды орындамаған жағдайда депутаттар оны қызметтен босату жөнiнде Президентке мәлiмдей алады. Үкiмет ҚР Конституциясы, заңдары, ҚР Президентiнiң нормативтiк жарлықтары негiзiнде және солардың орындалуы үшiн өз құзыретi шегiнде бүкiл мемлекеттік аумағында мiндеттi күшi бар Үкiмет қаулылары мен Премьер-Министрдiң өкiмдерiн шығарады, олардың iске асырылуын қамтамасыз етедi. Бұл қаулылар мен өкiмдер Конституцияға, заңдарға, Республика Президентiнiң актiлерiне қайшы келмеуге тиiс.

Жаңадан құрылған Үкiмет өз қызметiнiң бағдарламасын жасап, бұл туралы Парламентке баяндама ұсынады. Егер Парламент Үкiметтiң бағдарламасын қабылдамаса, Үкiмет екi ай iшiнде бағдарламаны қайтадан ұсынады. Егер Парламент депутаттарының жалпы санының 2/3-сiнiң дауыс беруiмен бағдарлама тағы да қабылданбаса, онда бұл Үкiметке сенiмсiздiк вотумын бiлдiредi. Үкiмет заңдық ұсыныстар енгiзуге хақылы. Ол заң жобаларының жоспарын құрып, соған сәйкес парламент мәжiлiсiне заң жобаларын ұсынады. Заң жобаларын дайындауға олардың сапасы үшiн жауапты болатын министрлiктер, мемлекеттік комитеттер, агенттiктер, бiрiншi басшылар қатысады. Қазақстан Ресупбликасының Үкіметі Президенттiң өкiлеттiк мерзiмi шегiнде қызмет етедi және жаңадан сайланып, қызметке кiрiскен ҚР Президентiне үкiмет мүшелерi жазбаша қол қойған өтiнiш беру арқылы өз өкiлеттiгiн доғарады.

ҚР-ның Конституциясында (70-бап) және ҚР-ның Үкiметi туралы констиуц. заңда республика Үкiметiнiң, оның мүшелерiнiң тиiстi өкiлеттi мерзiмiнен бұрын орындарынан түсу себептерi мен тәртiптерi қаралған. Егер Үкiмет, оның кез келген мүшесi өздерiне жүктелген мiндеттердi одан әрi орындау мүмкiн емес деп санайтын болса, онда олар республика Президентiне өз орнынан түсуi туралы мәлiмдеуге хақылы. Конституцияда (53-бап, 7-тармақ, 61-бап, 7-тармақ) көзделген жағдайларда Парламент Үкiметке сенiмсiздiк бiлдiретiн болса, Үкiмет өзiнiң орнынан түсуi туралы ҚР Президентiне мәлiмдейдi. Орнынан түсудi қабылдау немесе қабылдамау туралы мәселенi ҚР Президентi он күн мерзiмде қарайды. Орнынан түсудi қабылдау Үкiметтiң не оның тиiстi мүшесiнiң өкiлеттiгi тоқтатылды дегендi бiлдiредi. Премьер-Министрдiң орнынан түсуiн Президенттiң қабылдауы немесе оны қызметiнен босатуы бүкiл Үкiметтiң өкiлеттiгi тоқтатылғанын бiлдiредi. Сондай-ақ, президент өз бастамасымен де Үкiметтiң өкiлеттiгiн тоқтату туралы шешiм қабылдауға және оның кез келген мүшесiн қызметтен босатуға хақылы. Үкiмет жүргiзiп отырған саясатпен келiспейтiн және оны жүргiзбей отырған үкiмет мүшелерi атқарып отырған қызметiнен босатылуға тиiс.

== Құрылымы ==
Үкiмет құрылымын министрлiктер құрайды. Министрлiктi Премьер-Министрдiң ұсынысы бойынша Президент құрады, қайта ұйымдастырады және таратады. Министрлiк Республика Yкiметiнiң құзыретiне жатқызылмаған мәселелер бойынша шешiмдердi өз бетiнше қабылдауға өкiлеттi.

Министрлік Республика Президенті айқындаған мемлекеттің ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттары бойынша, Үкімет әзірлеген мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық саясатының, қорғаныс қабілетінің, қауіпсіздігінің, қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етудің негізгі бағыттарына сүйеніп, тиісті салаларда мемлекеттік саясатты қалыптастырады.

=== Министрліктер ===
Үкіметтің құрамында 21 [[министрлік]] бар:&lt;ref name=&quot;qurami&quot;&gt;{{Cite web|url=https://primeminister.kz/kz/government/composition|title=ҮКІМЕТТІҢ ҚҰРАМЫ|lang=kk|publisher=[[Қазақстан премьер-министрі]]нің ресми сайты|accessdate=2023-10-31}}&lt;/ref&gt;
# [[Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі|Ауыл шаруашылығы министрлігі]] (1992–)
# [[Қазақстан Республикасы Әділет министрлігі|Әділет министрлігі]] (1991–)
# [[Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігі|Ғылым және жоғары білім министрлігі]] (1999 қаңтар–қазан, 2022–)
# [[Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі|Денсаулық сақтау министрлігі]] (1991–1997, 2001–2014, 2017–)
# [[Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі|Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі]] (1996–2014, 2017–)
# [[Қазақстан Республикасы Көлік министрлігі|Көлік министрлігі]] (1991–1994, 2023–)
# [[Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі|Қаржы министрлігі]] (1991–)
# [[Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі|Қорғаныс министрлігі]] (1992–)
# [[Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігі|Мәдениет және ақпарат министрлігі]] (2006–2010, 2012–2014, 2023–)
# [[Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі|Оқу-ағарту министрлігі]] (2022–)
# [[Қазақстан Республикасы Өнеркәсіп және құрылыс министрлігі|Өнеркәсіп және құрылыс министрлігі]] (2023–)
# [[Қазақстан Республикасы Сауда және интеграция министрлігі|Сауда және интеграция министрлігі]] (2019–)
# [[Қазақстан Республикасы Су ресурстары және ирригация министрлігі|Су ресурстары және ирригация министрлігі]] (2023–)
# [[Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі|Сыртқы істер министрлігі]] (1991–)
# [[Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігі|Төтенше жағдайлар министрлігі]] (2004–2014, 2020–)
# [[Қазақстан Республикасы Туризм және спорт министрлігі|Туризм және спорт министрлігі]] (2006–2012, 2023–)
# [[Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі|Ұлттық экономика министрлігі]] (2014–)
# [[Қазақстан Республикасы Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі|Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі]] (2019–)
# [[Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі|Ішкі істер министрлігі]] (1991–)
# [[Қазақстан Республикасы Экология және табиғи ресурстар министрлігі|Экология және табиғи ресурстар министрлігі]] (1997–1999, 2023–)
# [[Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігі|Энергетика министрлігі]] (2014–)

==== Бұрынғы министрліктер ====
{{Collapsible list
|# Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі (2019–2023)
# [[Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі|Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі]] (2018–2023)
# [[Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігі|Мәдениет және спорт министрлігі]] (2014–2023)
# Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі (2019–2023)
# [[Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі|Білім және ғылым министрлігі]] (1999–2022)
# [[Қазақстан Республикасы Ақпарат және коммуникациялар министрлігі|Ақпарат және коммуникациялар министрлігі]] (2016–2019)
# Қоғамдық даму министрлігі (2018–2019)
# Қорғаныс және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі (2016–2019)
# Цифрлық даму, қорғаныс және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі (2019 ақпан–маусым)
# Дін істері және азаматтық қоғам министрлігі (2016–2018)
# Инвестициялар және даму министрлігі (2014–2018)
# [[Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігі|Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігі]] (2014–2017)
# Мемлекеттік қызмет істері министрлігі (2015–2016)
# [[Қазақстан Республикасы Индустрия және жаңа технологиялар министрлігі|Индустрия және жаңа технологиялар министрлігі]] (2010–2014)
# [[Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникациялар министрлігі|Көлік және коммуникациялар министрлігі]] (1994–1999 қаңтар, 1999 қазан–2014)
# Қоршаған орта және су ресурстары министрлігі (2013–2014)
# Мәдениет министрлігі (1992–1997, 2003–2004, 2010–2012, 2014 наурыз–тамыз)
# [[Қазақстан Республикасы Мұнай және газ министрлігі|Мұнай және газ министрлігі]] (2010–2014)
# [[Қазақстан Республикасы Өңірлік даму министрлігі|Өңірлік даму министрлігі]] (2013–2014)
# [[Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігі|Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігі]] (2002–2010, 2013–2014)
# [[Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрлігі|Қоршаған ортаны қорғау министрлігі]] (2002–2013)
# Экономикалық даму және сауда министрлігі (2010–2013)
# Байланыс және ақпарат министрлігі (2010–2012)
# [[Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда министрлігі|Индустрия және сауда министрлігі]] (2002–2010)
# [[Қазақстан Республикасы Энергетика және минералды ресурстар министрлігі|Энергетика және минералды ресурстар министрлігі]] (2000–2010)
# Мәдениет, ақпарат және спорт министрлігі (2004–2006)
# [[Қазақстан Республикасы Ақпарат министрлігі|Ақпарат министрлігі]] (2003–2004)
# Мәдениет, ақпарат және қоғамдық келісім министрлігі (1999–2003)
# [[Қазақстан Республикасы Мемлекеттік кіріс министрлігі|Мемлекеттік кіріс министрлігі]] (1998–2002)
# [[Қазақстан Республикасы Табиғи ресурстар және қоршаған ортаны қорғау министрлігі|Табиғи ресурстар және қоршаған ортаны қорғау министрлігі]] (1999–2002)
# [[Қазақстан Республикасы Экономика және сауда министрлігі|Экономика және сауда министрлігі]] (1997 наурыз–қазан, 2000–2002)
# Экономика министрлігі (1993–1997, 1999–2000)
# Энергетика, индустрия және сауда министрлігі (1997–2000)
# Ақпарат және қоғамдық келісім министрлігі (1997–1999)
# Білім, мәдениет және денсаулық сақтау министрлігі (1997–1999)
# Ғылым министрлігі — Ғылым академиясы (1996–1999)
# Денсаулық сақтау, білім және спорт министрлігі (1999 қаңтар–қазан)
# Көлік, коммуникациялар және туризм министрлігі (1999 қаңтар–қазан)
# Білім министрлігі (1993–1997)
# Білім және мәдениет министрлігі (1997 наурыз–қазан)
# Геология және жер қойнауын қорғау министрлігі (1992–1997)
# Жастар ісі, туризм және спорт министрлігі (1993–1997)
# Құрылыс, тұрғын үй және аумақтарда құрылыс салу министрлігі (1993–1997)
# Мұнай және газ өнеркәсібі министрлігі (1994–1997)
# Өнеркәсіп және сауда министрлігі (1994–1997)
# Экология және биоресурстар министрлігі (1992–1997)
# Энергетика және табиғи ресурстар министрлігі (1997 наурыз–қазан)
# Энергетика және көмір өнеркәсібі министрлігі (1994–1997)
# Ғылым және жаңа технологиялар министрлігі (1992–1996)
# Еңбек министрлігі (1991–1996)
# Халықты әлеуметтік қорғау министрлігі (1992–1996)
# Баспасөз және бұқаралық ақпарат министрлігі (1991–1995)
# Байланыс министрлігі (1991–1994)
# Өнеркәсіп министрлігі (1991–1994)
# Сауда министрлігі (1991–1994)
# Сыртқы экономикалық байланыстар министрлігі (1991–1994)
# Энергетика және отын ресурстары министрлігі (1992–1994)
# Туризм, дене шынықтыру және спорт министрлігі (1991–1993)
# Халыққа білім беру министрлігі (1991–1993)
# Ауыл шаруашылығы және азық-түлік министрлігі (1991–1992)
# Әлеуметтік қамсыздандыру министрлігі (1991–1992)
# Көлік құрылысы министрлігі (1992–1993)
# Материалдық ресурстар министрлігі (1992)
# Орман шаруашылығы министрлігі (1991–1992)
# Энергетика және электрлендіру министрлігі (1991–1992)
}}

=== Комитеттері ===
{{main|Қазақстан комитеттері}}

Министрліктің құрылымдық бөлімшелеріне ведомстволар (комитеттер), департаменттер және басқармалар жатады. Үкімет құрамына кіретін құқық қорғау органдары мемлекеттік қызметтің ерекше түрі ретінде &quot;қызметтер&quot; құра алады.

== Қазіргі құрамы ==
{{Толық мақала|Олжас Бектенов үкіметі}}
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
!Лауазымы
!Суреті
!Аты-жөні
!Қызметі
|-
|[[Сурет:Emblem of Kazakhstan latin.svg|60px]]&lt;br&gt;[[Қазақстан премьер-министрі|Премьер-министр]]
|[[Сурет:Oljas Bektenov (2024-02-06, cropped).jpg|100px]]
|[[Олжас Абайұлы Бектенов]]
|6 ақпан&lt;br&gt;2024 жылдан бері
|-
| colspan=&quot;4&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; | '''Премьер-министр орынбасарлары'''
|-
|[[Қазақстан премьер-министрінің орынбасары|Премьер-министрдің&lt;br&gt;Бірінші орынбасары]]
|[[Сурет:Роман Скляр (38181) (cropped).jpg|100px]]
|[[Роман Васильевич Скляр]]
|11 қаңтар&lt;br&gt;2022 жылдан бері
|-
|[[Қазақстан премьер-министрінің орынбасары|Премьер-министрдің орынбасары]] —&lt;br&gt;[[Қазақстан Республикасы Үкіметінің Аппараты|Үкімет Аппараты]]ның басшысы
|[[Сурет:Ğalımjan Qoyşıbaev (2023-06-20).jpg|100px]]
|[[Ғалымжан Тельманұлы Қойшыбаев]]
|4 қаңтар&lt;br&gt;2023 жылдан бері
|-
|[[Қазақстан премьер-министрінің орынбасары|Премьер-министрдің орынбасары]] — &lt;br&gt;[[Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі|Ұлттық&lt;br&gt;экономика министрі]]
|[[Сурет:Serik Jumanğarin (2023-04-03) (cropped).jpg|100px]]
|[[Серік Мақашұлы Жұманғарин]]
|21 желтоқсан&lt;br&gt;2024 жылдан бері
|-
| [[Қазақстан премьер-министрінің орынбасары|Премьер-министрдің орынбасары]] —&lt;br&gt;[[Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі|Сыртқы істер министрі]]
|[[Сурет:Murat Nurtleu (cropped, 01913631).jpg|100px]]
|[[Мұрат Әбуғалиұлы Нұртілеу]]
|3 сәуір&lt;br&gt;2023 жылдан бері
|-
|[[Қазақстан премьер-министрінің орынбасары|Премьер-министрдің&lt;br&gt;орынбасары]]
|[[Сурет:Qanat Bozımbaev (2024-03-31).jpg|100px]]
|[[Қанат Алдабергенұлы Бозымбаев]]
|31 наурыз&lt;br&gt;2024 жылдан бері
|-
|[[Қазақстан премьер-министрінің орынбасары|Премьер-министрдің&lt;br&gt;орынбасары]]
|[[Сурет:Ermek Kosherbaev (February 2020) (cropped).jpg|100px]]
|[[Ермек Беделбайұлы Көшербаев]]
|14 ақпан&lt;br&gt;2025 жылдан бері
|-
| colspan=&quot;4&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |'''Министрлер'''
|-
|[[Сурет:Symbol of the Kazakh Ministry of Defense.svg|60px]]&lt;br&gt;[[Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі|Қорғаныс министрі]]
|[[Сурет:Replace this image male (blue).svg|100px]]
|[[Дәурен Жұматайұлы Қосанов]]
|8 маусым&lt;br&gt;2025 жылдан бері
|-
|[[Сурет:Logo MVD KZ.jpg|60px]]&lt;br&gt;[[Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі|Ішкі істер министрі]]
|[[Сурет:Erjan Sädenov (2023-09-29).jpg|100px]]
|[[Ержан Сапарбекұлы Сәденов]]
|2 қыркүйек&lt;br&gt;2023 жылдан бері
|-
|[[Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі|Ауыл шаруашылығы&lt;br&gt;министрі]]
|[[Сурет:Aydarbek Saparov (2023-09-04).jpg|100px]]
|[[Айдарбек Сейпілұлы Сапаров]]
|4 қыркүйек&lt;br&gt;2023 жылдан бері
|-
|[[Сурет:Ministry of Justice of Kazakhstan logo, 2023.png|60px]]&lt;br&gt;[[Қазақстан Республикасы Әділет министрлігі|Әділет министрі]]
|[[Сурет:Replace this image male (blue).svg|100px]]
|[[Ерлан Жақсылықұлы Сәрсембаев]]
|9 қаңтар&lt;br&gt;2025 жылдан бері
|-
|[[Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігі|Ғылым және жоғары&lt;br&gt;білім министрі]]
|[[Сурет:Nurbek Saiasat 01 (2023-04-04) (cropped).jpg|100px]]
|[[Саясат Нұрбек]]
|11 маусым&lt;br&gt;2022 жылдан бері
|-
|[[Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі|Денсаулық сақтау&lt;br&gt;министрі]]
|[[Сурет:Ақмарал Әлназарова (51774).jpg|100px]]
|[[Ақмарал Шәріпбайқызы Әлназарова]]
|6 ақпан&lt;br&gt;2024 жылдан бері
|-
|[[Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі|Еңбек және халықты&lt;br&gt;әлеуметтік қорғау министрі]]
|[[Сурет:Светлана Жақыпова (51872).jpg|100px]]
|[[Светлана Қабыкенқызы Жақыпова]]
|2 қыркүйек&lt;br&gt;2023 жылдан бері
|-
|[[Қазақстан Республикасы Көлік министрлігі|Көлік министрі]]
|[[Сурет:Replace this image male (blue).svg|100px]]
|''бос орын''
|
|-
|[[Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі|Қаржы министрі]]
|[[Сурет:Mädi Takiev (2023-10-12).jpg|100px]]
|[[Мәди Төкешұлы Такиев]]
|6 ақпан&lt;br&gt;2024 жылдан бері
|-
|[[Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігі|Мәдениет және&lt;br&gt;ақпарат министрі]]
|[[Сурет:Aida Balaeva (2023-06-19).jpg|100px]]
|[[Аида Ғалымқызы Балаева]]
|2 қыркүйек&lt;br&gt;2023 жылдан бері
|-
|[[Сурет:Оқу-ағарту министрлігінің эмблемасы.png|60px]]&lt;br&gt;[[Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі|Оқу-ағарту министрі]]
|[[Сурет:Ғани Бейсембаев (38437) (cropped).jpg|100px]]
|[[Ғани Бектайұлы Бейсембаев]]
|4 қаңтар&lt;br&gt;2023 жылдан бері
|-
|[[Сурет:Эмблема МПС РК.png|60px]]&lt;br&gt;[[Қазақстан Республикасы Өнеркәсіп және құрылыс министрлігі|Өнеркәсіп және&lt;br&gt;құрылыс министрі]]
|[[Сурет:Replace this image male (blue).svg|100px]]
|[[Ерсайын Қайырғазыұлы Нағаспаев]]
|28 ақпан&lt;br&gt;2025 жылдан бері
|-
|[[Қазақстан Республикасы Сауда және интеграция министрлігі|Сауда және&lt;br&gt;интеграция министрі]]
|[[Сурет:Arman Şaqqaliev (2023-11-22).jpg|100px]]
|[[Арман Абайұлы Шаққалиев]]
|2 қыркүйек&lt;br&gt;2023 жылдан бері
|-
|[[Қазақстан Республикасы Су ресурстары және ирригация министрлігі|Су ресурстары&lt;br&gt;және ирригация министрі]]
|[[Сурет:Nurjan Nurjigitov (2023-09-04).png|100px]]
|[[Нұржан Молдиярұлы Нұржігітов]]
|4 қыркүйек&lt;br&gt;2023 жылдан бері
|-
|[[Сурет:Mchs emblem.gif|60px]]&lt;br&gt;[[Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігі|Төтенше жағдайлар&lt;br&gt;министрі]]
|[[Сурет:Шыңғыс Әрінов (51751).jpg|100px]]
|[[Шыңғыс Сайранұлы Әрінов]]
|6 ақпан&lt;br&gt;2024 жылдан бері
|-
|[[Қазақстан Республикасы Туризм және спорт министрлігі|Туризм және&lt;br&gt;спорт министрі]]
|[[Сурет:Erbol Myrzabosynov.jpg|100px]]
|[[Ербол Қуантайұлы Мырзабосынов]]
|2 қыркүйек&lt;br&gt;2024 жылдан бері
|-
|[[Қазақстан Республикасы Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі|Цифрлық даму,&lt;br&gt;инновациялар және аэроғарыш&lt;br&gt;өнеркәсібі министрі]]
|[[Сурет:Jaslan Mädiev (2024-05-06).jpg|100px]]
|[[Жаслан Хасенұлы Мәдиев]]
|6 мамыр&lt;br&gt;2024 жылдан бері
|-
|[[Қазақстан Республикасы Экология және табиғи ресурстар министрлігі|Экология және&lt;br&gt;табиғи ресурстар министрі]]
|[[Сурет:Ерлан Нысанбаев (51832).jpg|100px]]
|[[Ерлан Нұрәліұлы Нысанбаев]]
|5 қыркүйек&lt;br&gt;2023 жылдан бері
|-
|[[Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігі|Энергетика министрі]]
|[[Сурет:Replace this image male (blue).svg|100px]]
|[[Ерлан Құдайбергенұлы Ақкенженов]]
|19 наурыз&lt;br&gt;2025 жылдан бері
|-
|}

== Тағы қараңыз ==
* [[Қазақстан Республикасы Үкіметінің Аппараты]]
* [[Қазақстан премьер-министрі]]

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.government.kz/kz/ Қазақстан Республикасының Үкіметінің ресми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160512101150/http://government.kz/kz |date=2016-05-12 }}
* [http://egov.kz/cms/kk Қазақстан Республикасының Электрондық үкіметі]

{{Қазақстан Республикасының министрліктері}}

[[Санат:Қазақстан үкіметі]]
[[Санат:Қазақстан бойынша тізімдер]]</text>
      <sha1>4ywzms331a9nnyeiatmr0eray9yyp06</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қазақстан премьер-министрі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5889</id>
    <revision>
      <id>3478964</id>
      <parentid>3478768</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T10:08:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Casserium</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>/* Қазақстан премьер-министрлерінің тізімі */</comment>
      <origin>3478964</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17294" sha1="d60xiaxkoq1pi8s7c1cy4y7knfwmonv" xml:space="preserve">{{Мемлекеттік қызмет
 |қызметі          = Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі
 |шынайы атауы     = 
 |ел               = Қазақстан 
 |эмблема          = Emblem of Kazakhstan latin.svg
 |эмблема ені      = 100px
 |эмблеманың аты   = [[Қазақстан елтаңбасы]]
 |портреті         = Oljas Bektenov (2024-02-06, cropped).jpg
 |портреттің ені   = 150px
 |портреттің тақырыбы  = 
 |қазіргі          = [[Олжас Абайұлы Бектенов|Олжас Бектенов]]
 |тағайындалған    = [[6 ақпан]] [[2024 жыл]]дан бері
 |басшылық етеді   = 
 |басқару түрі     = 
 |резиденция       = Үкімет Үйі, [[Астана]], [[Қазақстан]]
 |ұсынылады        = 
 |тағайындалды     = [[Қазақстан Республикасының Президенті|Президент]]
 |өкілеттігінің мерзімі = 
 |айлығы           = 
 |пайда болды      = 10 желтоқсан 1991
 |таратылды     = 
 |біріншісі     = [[Сергей Александрович Терещенко|Сергей Терещенко]] 
 |соңғысы       = 
 |сайты         = [http://www.primeminister.kz/ primeminister.kz]
}}
{{Қазақстан саясаты}}
'''Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі''' — [[Қазақстан]] [[үкімет басшысы]]. Премьер-министр өкілеттіктерінің қатарына атқарушы органдардың жүйесін басқару және олардың қызметіне басшылық жасау кіреді.&lt;ref&gt;[http://www.constcouncil.kz/kaz/norpb/constrk/ ҚРК, 5 тарау] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110721210622/http://www.constcouncil.kz/kaz/norpb/constrk/ |date=2011-07-21 }}&lt;/ref&gt; Премьер-министр өзінің бүкіл қызметінде [[Қазақстан Республикасының Президенті|президент]]тің алдында жауапты, ал [[Қазақстан Республикасының Конституциясы|Конституция]]да көзделген жағдайларда [[Қазақстан Республикасының Парламенті|Парламент]]тің алдында жауапты.

== Тарихы ==
Премьер-министр лауазымы 1990 жылы 20 қарашада қабылданған Заңға сәйкес Министрлер Кеңесі Төрағасы лауазымының орнына енгізілді.

Қазақ КСР-нің премьер-министрі қызметін алғаш [[Ұзақбай Қараманұлы Қараманов|Ұзақбай Қараманов]] атқарған болса, Қазақ КСР-нің соңғы премьер-министрі және тәуелсіз Қазақстанның алғашқы премьер-министрі [[Сергей Александрович Терещенко|Сергей Терещенко]] болды.

== Өкілеттіктері ==
Премьер-Министр [[Қазақстан Республикасының Үкіметі|үкімет]] қызметін ұйымдастырып, оған басшылық жасайды және оның жұмысы үшін дербес жауап береді, үкімет қаулыларына қол қояды, үкімет қызметінің негізгі бағыттары жөнінде және оның аса маңызды барлық шешімдері жөнінде [[Қазақстан Республикасының Президенті|президент]]ке баяндап отырады және үкімет қызметін ұйымдастыруға және басшылық жасауға байланысты басқа да қызметтерді атқарады.

Үкімет мүшелері өз құзыреті шегінде шешімдер қабылдауда дербестікке ие, әрі өздеріне бағынысты мемлекеттік органдардың жұмысы үшін Қазақстан премьер-министрінің алдында жеке-дара жауап береді. Премьер-министр Республиканың бүкіл аумағында міндетті күші бар [[өкім]]дер шығара алады.

Үкімет жаңадан сайланған Қазақстан Республикасы Президентінің алдында өз өкілеттігін доғарады. Республиканың Премьер-Министрі жаңадан сайланған Парламент Мәжілісінің алдында Үкіметке сенім туралы мәселе қояды. Мәжіліс сенім білдірген жағдайда, егер Республика Президенті өзгеше шешім қабылдамаса, Үкімет өз міндеттерін атқаруды жалғастыра береді.

Парламент Мәжілісі немесе Парламент Үкіметке сенімсіздік білдірген жағдайда Үкімет орнынан түсетіні туралы Республика Президентіне мәлімдейді.

Орнынан түсуді қабылдау немесе қабылдамау туралы мәселені Республиканың Президенті он күн мерзімде қарайды.

Республиканың Президенті өз бастамасы бойынша Үкіметтің өкілеттігін тоқтату туралы шешім қабылдауға және оның кез келген мүшесін қызметтен босатуға хақылы. Премьер-Министрді қызметінен босату бүкіл Үкіметтің өкілеттігі тоқтатылғанын білдіреді.

== Қазақстан премьер-министрлерінің тізімі ==
{{толық мақала|Қазақстан үкімет басшыларының тізімі}}
;Премьер-министрлер
{{legend|#E6E6AA|Премьер-министр міндетін атқарушы}}
{{Ілеспе тақырыпша}}
{|  class=&quot;wikitable sortable sticky-header&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
!№
! width=1% | Суреті
!Аты-жөні&lt;br&gt;{{small|(Өмір сүрген жылдары)}}
! colspan=&quot;2&quot;| Қызметі
! colspan=&quot;2&quot;| Партиясы
![[Қазақстан Республикасының Президенті|Президенті]]
!Үкіметі
!Руы
|-
| colspan=&quot;10&quot;|'''Қазақ КСР Премьер-министрі (1990—1991)'''
|-
|1
|[[Сурет:Qaramanov.jpg|99px]]
|[[Ұзақбай Қараманұлы Қараманов|Ұзақбай Қараманов]]&lt;br&gt;{{small|(1937–2017)}}
|20 қараша&lt;br&gt;1990
|14 қазан&lt;br&gt;1991
| style=&quot;background-color:#CE0000&quot; |
|[[Кеңес Одағы Коммунистік Партиясы|КОКП]]
| rowspan=&quot;2&quot; |[[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]&lt;br&gt;{{nowrap|(1990–1991)}}
|[[Ұзақбай Қараманов үкіметі|Қараманов]]
|[[Әлімұлы]], [[Шекті]]
|-
|2
|[[Сурет:Sergey Tereshchenko (2016-04-01).jpg|99px]]
|[[Сергей Александрович Терещенко|Сергей Терещенко]]&lt;br&gt;{{small|(1951–2023)}}
|16 қазан&lt;br&gt;1991
|10 желтоқсан&lt;br&gt;1991
| style=&quot;background-color:#CDCDCD&quot; |
|[[Партиясыз]]
|[[Сергей Терещенко үкіметі|Терещенко]]
|Ұлты — [[Украиндар|украин]]
|-
| colspan=&quot;10&quot;|'''Қазақстан Республикасының Премьер-министрі (1991—)'''
|-
|1
|[[Сурет:Sergey Tereshchenko (2016-04-01).jpg|99px]]
|[[Сергей Александрович Терещенко|Сергей Терещенко]]&lt;br&gt;{{small|(1951–2023)}}
|10 желтоқсан&lt;br&gt;1991
|11 қазан&lt;br&gt;1994
| style=&quot;background-color:#CDCDCD&quot; |
|[[Партиясыз]]
| rowspan=&quot;16&quot; |[[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]&lt;br&gt;{{nowrap|(1991–2019)}}
|[[Сергей Терещенко үкіметі|Терещенко]]
|Ұлты — [[Украиндар|украин]]
|-
|2
|[[Сурет:Qajygeldin 1997.jpg|99px]]
|[[Әкежан Мағжанұлы Қажыгелдин|Әкежан Қажыгелдин]]&lt;br&gt;{{small|(1952 туған)}}
|12 қазан&lt;br&gt;1994
|10 қазан&lt;br&gt;1997
| style=&quot;background-color:#8DB600&quot; |
|[[Қазақстан халық бірлігі партиясы|Халық бірлігі]]
|[[Әкежан Қажыгелдин үкіметі|Қажыгелдин]]
|[[Уақ]], [[Шоға]]
|-
|3
|[[Сурет:Balgymbayev.jpg|99px]]
|[[Нұрлан Өтепұлы Балғымбаев|Нұрлан Балғымбаев]]&lt;br&gt;{{small|(1947–2015)}}
|10 қазан&lt;br&gt;1997
|1 қазан&lt;br&gt;1999
| style=&quot;background-color:#8DB600&quot; |
|[[Қазақстан халық бірлігі партиясы|Халық бірлігі]]
|[[Нұрлан Балғымбаев үкіметі|Балғымбаев]]
|[[Байұлы]], [[Ысық]]
|-
|style=&quot;background-color:#E6E6AA&quot;|—
|rowspan=&quot;2&quot; |[[Сурет:Kassym-Jomart Tokayev (01911329) (49858644462, cropped).jpg|99px]]
|rowspan=&quot;2&quot; |[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]&lt;br&gt;{{small|(1953 туған)}}
|style=&quot;background-color:#E6E6AA&quot;|1 қазан&lt;br&gt;1999
|style=&quot;background-color:#E6E6AA&quot;|12 қазан&lt;br&gt;1999
| rowspan=&quot;2&quot; style=&quot;background-color:#1CA9C9&quot; |
|rowspan=&quot;2&quot; |[[Аманат (партия)|Отан]]
|rowspan=&quot;2&quot; |[[Қасым-Жомарт Тоқаев үкіметі|Тоқаев]]
|rowspan=&quot;2&quot; |[[Жалайыр]], [[Күшік руы|Күшік]]
|-
|4
|12 қазан&lt;br&gt;1999
|28 қаңтар&lt;br&gt;2002
|-
|5
|rowspan=&quot;2&quot; |[[Сурет:Imangali Tasmagambetov (2015-04-16) (cropped).jpg|99px]]
|rowspan=&quot;2&quot; |[[Иманғали Нұрғалиұлы Тасмағамбетов|Иманғали Тасмағамбетов]]&lt;br&gt;{{small|(1956 туған)}}
|28 қаңтар&lt;br&gt;2002
|11 маусым&lt;br&gt;2003
| rowspan=&quot;2&quot; style=&quot;background-color:#1CA9C9&quot; |
|rowspan=&quot;2&quot; |[[Аманат (партия)|Отан]]
|rowspan=&quot;2&quot; |[[Иманғали Тасмағамбетов үкіметі|Тасмағамбетов]]
|rowspan=&quot;2&quot; |[[Байұлы]], [[Жаппас]]
|-
| style=&quot;background-color:#E6E6AA&quot;|–
|11 маусым&lt;br&gt;2003
|13 маусым&lt;br&gt;2003
|-
|6
|rowspan=&quot;2&quot; |[[Сурет:Daniyal Akhmetov (cropped).jpg|99px]]
|rowspan=&quot;2&quot; |[[Даниал Кенжетайұлы Ахметов|Даниал Ахметов]]&lt;br&gt;{{small|(1954 туған)}}
|13 маусым&lt;br&gt;2003
|8 қаңтар&lt;br&gt;2007
| rowspan=&quot;2&quot; style=&quot;background-color:#1CA9C9&quot; |
|rowspan=&quot;2&quot; |[[Аманат (партия)|Отан]]
|rowspan=&quot;2&quot; |[[Даниал Ахметов үкіметі|Даниал Ахметов]]
|rowspan=&quot;2&quot; |[[Арғын]], [[Қанжығалы руы|Қанжығалы]]
|-
| style=&quot;background-color:#E6E6AA&quot;|–
|8 қаңтар&lt;br&gt;2007
|10 қаңтар&lt;br&gt;2007
|-
|7
|[[Сурет:Karim Massimov (2011-04-01) (cropped).jpg|99px]]
|[[Кәрім Қажымқанұлы Мәсімов|Кәрім Мәсімов]]&lt;br&gt;{{small|(1965 туған)}}
|10 қаңтар&lt;br&gt;2007
|24 қыркүйек&lt;br&gt;2012
| style=&quot;background-color:#1CA9C9&quot; |
|[[Аманат (партия)|Нұр Отан]]
|[[Бірінші Кәрім Мәсімов үкіметі|I Мәсімов]]
|Ұлты — [[Ұйғырлар|ұйғыр]]&lt;ref name=&quot;masimov&quot;&gt;{{Cite web|url= https://www.azattyq.org/a/kazakhstan-qantar-karim-massimov-journey-to-judas-nazarbayev/32383116.html |title= Назарбаевтың сенімді серігі қалай &quot;Иудаға&quot; айналды? Кәрім Мәсімовтің хикаясы |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |author= Риклтон, Крис |date= 2023-04-28 |accessdate= 2024-02-15}}&lt;/ref&gt;
|-
|8
|[[Сурет:Serik Ahmetov.jpg|99px]]
|[[Серік Нығметұлы Ахметов|Серік Ахметов]]&lt;br&gt;{{small|(1958 туған)}}
|24 қыркүйек&lt;br&gt;2012
|2 сәуір&lt;br&gt;2014
| style=&quot;background-color:#1CA9C9&quot; |
|[[Аманат (партия)|Нұр Отан]]
|[[Серік Ахметов үкіметі|Серік Ахметов]]
|[[Арғын]], [[Қуандық]]
|-
|(7)
|[[Сурет:Karim Massimov February 2015.jpg|99px]]
|[[Кәрім Қажымқанұлы Мәсімов|Кәрім Мәсімов]]&lt;br&gt;{{small|(1965 туған)}}
|2 сәуір&lt;br&gt;2014
|8 қыркүйек&lt;br&gt;2016
| style=&quot;background-color:#1CA9C9&quot; |
|[[Аманат (партия)|Нұр Отан]]
|[[Екінші Кәрім Мәсімов үкіметі|II Мәсімов]]
|Ұлты — [[Ұйғырлар|ұйғыр]]&lt;ref name=&quot;masimov&quot; /&gt;
|-
| style=&quot;background-color:#E6E6AA&quot;|–
| rowspan=&quot;2&quot; |[[Сурет:Bakhytzhan Sagintayev (2018-07-04) (cropped).jpg|99px]]
| rowspan=&quot;2&quot; |[[Бақытжан Әбдірұлы Сағынтаев|Бақытжан Сағынтаев]]&lt;br&gt;{{small|(1963 туған)}}
| style=&quot;background-color:#E6E6AA&quot; |8 қыркүйек&lt;br&gt;2016
| style=&quot;background-color:#E6E6AA&quot; |9 қыркүйек&lt;br&gt;2016
| rowspan=&quot;2&quot; style=&quot;background-color:#1CA9C9&quot; |
| rowspan=&quot;2&quot; |[[Аманат (партия)|Нұр Отан]]
| style=&quot;background-color:#E6E6AA&quot;|–
| rowspan=&quot;2&quot; |[[Ошақты]]
|-
|9
|9 қыркүйек&lt;br&gt;2016
|21 ақпан&lt;br&gt;2019
|[[Бақытжан Сағынтаев үкіметі|Сағынтаев]]
|-
| style=&quot;background-color:#E6E6AA&quot;|–
| rowspan=&quot;3&quot; |[[Сурет:Askar Mamin (2020-01-31).jpg |99px]]
| rowspan=&quot;3&quot; |[[Асқар Ұзақбайұлы Мамин |Асқар Мамин]]&lt;br&gt;{{small|(1965 туған)}}
| style=&quot;background-color:#E6E6AA&quot; |21 ақпан&lt;br&gt;2019
| style=&quot;background-color:#E6E6AA&quot; |25 ақпан&lt;br&gt;2019
| rowspan=&quot;3&quot; style=&quot;background-color:#1CA9C9&quot; |
| rowspan=&quot;3&quot; |[[Аманат (партия)|Нұр Отан]]
| style=&quot;background-color:#E6E6AA&quot;|–
| rowspan=&quot;3&quot; |[[Арғын]], [[Қанжығалы руы|Қанжығалы]]
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |10
| rowspan=&quot;2&quot; |25 ақпан&lt;br&gt;2019
| rowspan=&quot;2&quot; |5 қаңтар&lt;br&gt;2022
|[[Бірінші Асқар Мамин үкіметі|I Мамин]]
|-
| rowspan=&quot;6&quot; |[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]&lt;br&gt;(2019–)
|[[Екінші Асқар Мамин үкіметі|II Мамин]]
|-
| style=&quot;background-color:#E6E6AA&quot;|–
| rowspan=&quot;3&quot; |[[Сурет:Älihan Smaiylov (2022-01-24) (cropped).jpg|99px]]
| rowspan=&quot;3&quot; |[[Әлихан Асханұлы Смайылов|Әлихан Смайылов]]&lt;br&gt;{{small|(1972 туған)}}
| style=&quot;background-color:#E6E6AA&quot;|5 қаңтар&lt;br&gt;2022
| style=&quot;background-color:#E6E6AA&quot;|11 қаңтар&lt;br&gt;2022
| style=&quot;background-color:#55B4A0&quot;  rowspan=&quot;3&quot; |
| rowspan=&quot;3&quot; |[[Аманат (партия)|Аманат]]
| style=&quot;background-color:#E6E6AA&quot;|–
| rowspan=&quot;3&quot; |[[Қаңлы руы|Қаңлы]], [[Қара қаңлы]]
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |11
| rowspan=&quot;2&quot; |11 қаңтар&lt;br&gt;2022
| rowspan=&quot;2&quot; |5 ақпан&lt;br&gt;2024
|[[Бірінші Әлихан Смайылов үкіметі|I Смайылов]]
|-
|[[Екінші Әлихан Смайылов үкіметі|II Смайылов]]
|- style=&quot;background-color:#E6E6AA&quot;
| —
| [[Сурет:Роман Скляр (38181) (cropped).jpg|99px]]
| [[Роман Васильевич Скляр|Роман Скляр]]&lt;br&gt;{{small|(1971 туған)}}
| 5 ақпан&lt;br&gt;2024
| 6 ақпан&lt;br&gt;2024
| style=&quot;background-color:#55B4A0&quot; |
| [[Аманат (партия)|Аманат]]
| –
| Ұлты — [[Украиндар|украин]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url= https://yedilov.online/person/633 |title= Скляр Роман Васильевич |lang= ru |publisher= YEDILOV ONLINE |accessdate= 2024-02-15}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url= https://www.dw.com/ru/v-kazahstane-novyj-premerministr-olzas-bektenov-kto-on-i-cto-pri-nem-izmenitsa/a-68186033 |title= В Казахстане новый премьер. Кто он и что при нем изменится? |lang= ru |publisher= [[Неміс толқыны]] |author= Вайскопф, Анатолий |date= 2024-02-06 |accessdate= 2024-02-15}}&lt;/ref&gt;
|-
|12
|[[Сурет:Oljas Bektenov (February 2020, cropped).jpg|99px]]
|[[Олжас Абайұлы Бектенов|Олжас Бектенов]]&lt;br&gt;{{small|(1980 туған)}}
|6 ақпан&lt;br&gt;2024
|—
| style=&quot;background-color:#&quot; |
|''белгісіз''
|[[Олжас Бектенов үкіметі|Бектенов]]
|''белгісіз''
|-
|}

== Тағы қараңыз ==
* [[Қазақстан Республикасының Үкіметі]]

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Қазақстан премьер-министрлері]]</text>
      <sha1>d60xiaxkoq1pi8s7c1cy4y7knfwmonv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Уикипедия:Форум/Жаңалықтар</title>
    <ns>4</ns>
    <id>6718</id>
    <revision>
      <id>3478900</id>
      <parentid>3476243</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T21:13:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>І Хәріполла</username>
        <id>155001</id>
      </contributor>
      <comment>/* Стратегия 2030 */ жаңа бөлім</comment>
      <origin>3478900</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="76259" sha1="4pt13h40qo0g943tj8ejbtlkty1zjam" xml:space="preserve">{{/Header}}&lt;!-- Бұл жолды өшірмеңіз, АСТЫНА жазыңыз! және  == Тақырып аты == қосып жазғанды ұмытпаңыз --&gt;
{{Жинақталған мазмұн|30|400}}

== ''The Signpost'': 15 January 2025 ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot; style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;column-count:2;&quot;&gt;
* From the editors: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/From the editors|Looking back, looking forward]]

* Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Traffic report|The most viewed articles of 2024]]

* In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/In the media|Will you be targeted?]]

* Technology report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Technology report|New Calculator template brings interactivity at last]]

* Essay: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Essay|Meet the Canadian who holds the longest editing streak on Wikipedia]]

* Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Opinion|Reflections one score hence]]

* News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/News and notes|It's a new dawn, it's a new day, it's a new life for me... and I'm feeling free]]

* Serendipity: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Serendipity|What we've left behind, and where we want to go next]]

* Op-ed: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Op-ed|Elon Musk and the right on Wikipedia]]

* In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/In focus|Twenty years of The Signpost: What did it take?]]

* Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Arbitration report|Analyzing commonalities of some contentious topics]]

* Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Humour|How to make friends on Wikipedia]]

&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 12:57, 2025 ж. қаңтардың 15 (+05)
&lt;!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --&gt;&lt;/div&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&amp;oldid=28061132 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Universal Code of Conduct annual review: provide your comments on the UCoC and Enforcement Guidelines ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
My apologies for writing in English.
{{Int:Please-translate}}.

I am writing to you to let you know the annual review period for the Universal Code of Conduct and Enforcement Guidelines is open now. You can make suggestions for changes through 3 February 2025. This is the first step of several to be taken for the annual review.
[[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review|Read more information and find a conversation to join on the UCoC page on Meta]].

The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee]] (U4C) is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review was planned and implemented by the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|you may review the U4C Charter]].

Please share this information with other members in your community wherever else might be appropriate.

-- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) 06:11, 2025 ж. қаңтардың 24 (+05)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=27746256 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Презентация «Как ИИ может помочь вам в вашей жизни в Википедии?» ==
Уважаемые участники,

CEE Hub приглашет вас принять участие в первом мероприятии из серии специально для русскоязычного сообщества Викимедиа. Эта инициатива призвана объединить участников, энтузиастов и экспертов со всего региона CEE (Центральной и Восточной Европы), а также Центральной Азии для обмена опытом и сотрудничества в продвижении проектов Викимедиа.
Эта серия открыта для всех русскоязычных участников Викимедиа, независимо от уровня опыта.

* '''Даты:''' в течение 2025 года (подробное расписание будет опубликовано в ближайшее время)
* '''Формат:''' через Zoom
* '''Язык:''' английский или украинский с последующим переводом на русский.

Участие может быть анонимным, и мы не планируем записывать вопросы.

Зарегистрироваться на первое мероприятие, «Как ИИ может помочь вам в вашей жизни в Википедии?» Наталия Цвик, (до недавнего времени исполнительный директор Викимедия Польша) можно '''[[meta:Event:Как ИИ может помочь вам в вашей жизни в Википедии? Наталия Цвик|здесь]]'''.

3 февраля, понедельник: 16:00 UTC / 17:00 CET / 18:00 EET / 21:00 UZT / 22:00 KGT

От себя добавлю, что видела её презентацию на Украинской викиконференции, и это было интересно и полезно.--[[Қатысушы:Victoria|Victoria]] ([[Қатысушы талқылауы:Victoria|талқылау]]) 14:46, 2025 ж. қаңтардың 28 (+05)

== Feminism and Folklore 2025 starts soon ==

&lt;div style=&quot;border:8px maroon ridge;padding:6px;&gt;

[[File:Feminism and Folklore 2025 logo.svg|centre|550px|frameless]]
::&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;center&gt;''{{int:please-translate}}''&lt;/center&gt;

Dear Wiki Community,

You are humbly invited to organize the '''[[:m:Feminism and Folklore 2025|Feminism and Folklore 2025]]''' writing competition from February 1, 2025, to March 31, 2025 on your local Wikipedia. This year, Feminism and Folklore will focus on feminism, women's issues, and gender-focused topics for the project, with a [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025|Wiki Loves Folklore]] gender gap focus and a folk culture theme on Wikipedia.
 
You can help Wikipedia's coverage of folklore from your area by writing or improving articles about things like folk festivals, folk dances, folk music, women and queer folklore figures, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch hunting, fairy tales, and more. Users can help create new articles, expand or translate from a generated list of suggested articles.
 
Organisers are requested to work on the following action items to sign up their communities for the project:
# Create a page for the contest on the local wiki.
# Set up a campaign on '''CampWiz''' tool.
# Create the local list and mention the timeline and local and international prizes.
# Request local admins for site notice.
# Link the local page and the CampWiz link on the [[:m:Feminism and Folklore 2025/Project Page|meta project page]].

This year, the Wiki Loves Folklore Tech Team has introduced two new tools to enhance support for the campaign. These tools include the '''Article List Generator by Topic''' and '''CampWiz'''. The Article List Generator by Topic enables users to identify articles on the English Wikipedia that are not present in their native language Wikipedia. Users can customize their selection criteria, and the tool will present a table showcasing the missing articles along with suggested titles. Additionally, users have the option to download the list in both CSV and wikitable formats. Notably, the CampWiz tool will be employed for the project for the first time, empowering users to effectively host the project with a jury. Both tools are now available for use in the campaign. [https://tools.wikilovesfolklore.org/ '''Click here to access these tools''']

Learn more about the contest and prizes on our [[:m:Feminism and Folklore 2025|project page]]. Feel free to contact us on our [[:m:Talk:Feminism and Folklore 2025/Project Page|meta talk page]] or by email us if you need any assistance.
 
We look forward to your immense coordination.
 
Thank you and Best wishes,

'''[[:m:Feminism and Folklore 2025|Feminism and Folklore 2025 International Team]]'''

::::Stay connected [[File:B&amp;W Facebook icon.png|link=https://www.facebook.com/feminismandfolklore/|30x30px]]&amp;nbsp; [[File:B&amp;W Twitter icon.png|link=https://twitter.com/wikifolklore|30x30px]]

&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
--[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 07:35, 2025 ж. қаңтардың 29 (+05)

== Wiki Loves Folklore is back! ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;

{{int:please-translate}}

[[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]]

Dear Wiki Community,
You are humbly invited to participate in the '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025|Wiki Loves Folklore 2025]]''' an international media contest organized on Wikimedia Commons to document folklore and intangible cultural heritage from different regions, including, folk creative activities and many more. It is held every year from the '''1st till the 31st''' of March.

You can help in enriching the folklore documentation on Commons from your region by taking photos, audios, videos, and [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:UploadWizard&amp;campaign=wlf_2025 submitting] them in this commons contest.

You can also [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025/Organize|organize a local contest]] in your country and support us in translating the [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025/Translations|project pages]] to help us spread the word in your native language.

Feel free to contact us on our [[:c:Commons talk:Wiki Loves Folklore 2025|project Talk page]] if you need any assistance. 

'''Kind regards,'''

'''Wiki loves Folklore International Team'''
--[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 07:35, 2025 ж. қаңтардың 29 (+05)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery/Wikipedia&amp;oldid=26503019 тізімін пайдаланып User:Tiven2240@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Reminder: first part of the annual UCoC review closes soon ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
My apologies for writing in English.
{{Int:Please-translate}}.

This is a reminder that the first phase of the annual review period for the Universal Code of Conduct and Enforcement Guidelines will be closing soon. You can make suggestions for changes through [[d:Q614092|the end of day]], 3 February 2025. This is the first step of several to be taken for the annual review.
[[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review|Read more information and find a conversation to join on the UCoC page on Meta]]. After review of the feedback, proposals for updated text will be published on Meta in March for another round of community review. 

Please share this information with other members in your community wherever else might be appropriate.

-- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) 05:48, 2025 ж. ақпанның 3 (+05)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=28198931 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== ''The Signpost'': 7 February 2025 ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot; style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;column-count:2;&quot;&gt;
* Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-07/Recent research|GPT-4 writes better edit summaries than human Wikipedians]]

* News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-07/News and notes|Let's talk!]]

* Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-07/Opinion|Fathoms Below, but over the moon]]

* In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-07/In the media|Wikipedia is an extension of legacy media propaganda, says Elon Musk]]

* Community view: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-07/Community view|24th Wikipedia Day in New York City]]

* Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-07/Arbitration report|Palestine-Israel articles 5 has closed]]

* Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-07/Traffic report|A wild drive]]

&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 06:59, 2025 ж. ақпанның 7 (+05)
&lt;!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --&gt;&lt;/div&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&amp;oldid=28179470 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt; Upcoming Language Community Meeting (Feb 28th, 14:00 UTC) and Newsletter&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;message&quot;/&gt;
Hello everyone!
[[File:WP20Symbols WIKI INCUBATOR.svg|right|frameless|150x150px|alt=An image symbolising multiple languages]]
We’re excited to announce that the next '''Language Community Meeting''' is happening soon, '''February 28th at 14:00 UTC'''! If you’d like to join, simply sign up on the '''[[mw:Wikimedia_Language_and_Product_Localization/Community_meetings#28_February_2025|wiki page]]'''.

This is a participant-driven meeting where we share updates on language-related projects, discuss technical challenges in language wikis, and collaborate on solutions. In our last meeting, we covered topics like developing language keyboards, creating the Moore Wikipedia, and updates from the language support track at Wiki Indaba.

'''Got a topic to share?''' Whether it’s a technical update from your project, a challenge you need help with, or a request for interpretation support, we’d love to hear from you! Feel free to '''reply to this message''' or add agenda items to the document '''[[etherpad:p/language-community-meeting-feb-2025|here]]'''.

Also, we wanted to highlight that the sixth edition of the Language &amp; Internationalization newsletter (January 2025) is available here: [[:mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter/2025/January|Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter/2025/January]]. This newsletter provides updates from the October–December 2024 quarter on new feature development, improvements in various language-related technical projects and support efforts, details about community meetings, and ideas for contributing to projects. To stay updated, you can subscribe to the newsletter on its wiki page: [[:mw:Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter|Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter]].

We look forward to your ideas and participation at the language community meeting, see you there!
&lt;section end=&quot;message&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 13:29, 2025 ж. ақпанның 22 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=28217779 тізімін пайдаланып User:SSethi (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== ''The Signpost'': 27 February 2025 ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot; style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;column-count:2;&quot;&gt;
* News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/News and notes|Administrator elections up for reapproval and 1bil GET snagged on Commons]]

* Serendipity: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Serendipity|Guinea-Bissau Heritage from Commons to the World]]

* Technology report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Technology report|Hear that? The wikis go silent twice a year]]

* In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/In the media|The end of the world]]

* Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Recent research|What's known about how readers navigate Wikipedia; Italian Wikipedia hardest to read]]

* Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Opinion|Sennecaster's RfA debriefing]]

* Tips and tricks: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Tips and tricks|One year after this article is posted, will every single article on Wikipedia have a short description?]]

* Community view: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Community view|Open letter from French Wikipedians says &quot;no&quot; to intimidation of volunteer contributors]]

* Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Traffic report|Temporary scars, February stars]]

* Essay: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Essay|The source, the whole source, and nothing but the source]]

* Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Obituary|Ümüt Çınar (Kmoksy) and Vinícius Medina Kern (Vmkern)]]

&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 15:31, 2025 ж. ақпанның 27 (+05)
&lt;!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --&gt;&lt;/div&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&amp;oldid=28313070 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Universal Code of Conduct annual review: proposed changes are available for comment ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
My apologies for writing in English.
{{Int:Please-translate}}.

I am writing to you to let you know that [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review/Proposed_Changes|proposed changes]] to the [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines|Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines]] and [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) Charter]] are open for review. '''[[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review/Proposed_Changes|You can provide feedback on suggested changes]]''' through the [[d:Q614092|end of day]] on Tuesday, 18 March 2025. This is the second step in the annual review process, the final step will be community voting on the proposed changes.
[[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review|Read more information and find relevant links about the process on the UCoC annual review page on Meta]].

The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee]] (U4C) is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review was planned and implemented by the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|you may review the U4C Charter]].

Please share this information with other members in your community wherever else might be appropriate.

-- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] 23:51, 2025 ж. наурыздың 7 (+05)

&lt;/div&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=28307738 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== An improved dashboard for the Content Translation tool ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
{{Int:hello}} Wikipedians,

Apologies as this message is not in your language, {{Int:please-translate}}.

The [[mediawikiwiki:Special:MyLanguage/Wikimedia_Language_and_Product_Localization|Language and Product Localization team]] has improved the [https://test.wikipedia.org/w/index.php?title=Special:ContentTranslation&amp;filter-type=automatic&amp;filter-id=previous-edits&amp;active-list=suggestions&amp;from=en&amp;to=es Content Translation dashboard] to create a consistent experience for all contributors using mobile and desktop devices. The improved translation dashboard allows all logged-in users of the tool to enjoy a consistent experience regardless of their type of device.

With a harmonized experience, logged-in desktop users now have access to the capabilities shown in the image below.
[[file:Content_Translation_new-dashboard.png|alt=|center|thumb|576x576px|Notice that in this screenshot, the new dashboard allows: Users to adjust suggestions with the &quot;For you&quot; and &quot;...More&quot; buttons to select general topics or community-created collections (like the example of Climate topic).  Also, users can use translation to create new articles (as before) and expand existing articles section by section. You can see how suggestions are provided in the new dashboard  in two groups (&quot;Create new pages&quot; and &quot;Expand with new sections&quot;)-one for each activity.]]
[[File:Content_Translation_dashboard_on_desktop.png|alt=|center|thumb|577x577px|In the current dashboard, you will notice that you can't adjust suggestions to select topics or community-created collections. Also, you can't expand on existing articles by translating new sections.]]
We will implement [[mw:Special:MyLanguage/Content translation#Improved translation experience|this improvement]] on your wiki '''on Monday, March 17th, 2025''' and remove the current dashboard '''by May 2025'''.
Please reach out with any questions concerning the dashboard in this thread. 

Thank you!

On behalf of the Language and Product Localization team.
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]]&lt;/bdi&gt; 07:55, 2025 ж. наурыздың 13 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:UOzurumba_(WMF)/sandbox_CX_Unified_dashboard_announcement_list_1&amp;oldid=28382282 тізімін пайдаланып User:UOzurumba (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== ''The Signpost'': 22 March 2025 ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot; style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;column-count:2;&quot;&gt;
* From the editor: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/From the editor|''Hanami'']]

* News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/News and notes|Deeper look at takedowns targeting Wikipedia]]

* In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/In the media|The good, the bad, and the unusual]]

* Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/Recent research|Explaining the disappointing history of Flagged Revisions; and what's the impact of ChatGPT on Wikipedia so far?]]

* Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/Traffic report|All the world's a stage, we are merely players...]]

* Gallery: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/Gallery|WikiPortraits rule!]]

* Essay: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/Essay|Unusual biographical images]]

* Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/Obituary|Rest in peace]]

&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 08:11, 2025 ж. наурыздың 22 (+05)
&lt;!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --&gt;&lt;/div&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&amp;oldid=28391577 тізімін пайдаланып User:Bri@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Final proposed modifications to the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines and U4C Charter now posted ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
The proposed modifications to the [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines|Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines]] and the U4C Charter [[m:Universal_Code_of_Conduct/Annual_review/2025/Proposed_Changes|are now on Meta-wiki for community notice]] in advance of the voting period. This final draft was developed from the previous two rounds of community review. Community members will be able to vote on these modifications starting on 17 April 2025. The vote will close on 1 May 2025, and results will be announced no later than 12 May 2025. The U4C election period, starting with a call for candidates, will open immediately following the announcement of the review results. More information will be posted on [[m:Special:MyLanguage//Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Election|the wiki page for the election]] soon.

Please be advised that this process will require more messages to be sent here over the next two months. 

The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)]] is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review was planned and implemented by the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, you may [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|review the U4C Charter]].

Please share this message with members of your community so they can participate as well.

-- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User_talk:Keegan (WMF)|talk]]) 07:04, 2025 ж. сәуірдің 4 (+05)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=28469465 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== ''The Signpost'': 9 April 2025 ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot; style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;column-count:2;&quot;&gt;
* Special report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/Special report|Wikipedian and physician Ziyad al-Sufiani reportedly released from Saudi prison]]

* In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/In focus|WMF to explore &quot;common standards&quot; for NPOV policies; implications for project autonomy remain unclear]]

* In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/In the media|Indian judges demand removal of content critical of Asian News International]]

* News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/News and notes|35,000 user accounts compromised, locked in attempted credential-stuffing attack]]

* Op-ed: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/Op-ed|How crawlers impact the operations of the Wikimedia projects]]

* Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/Opinion|Crawlers, hogs and gorillas]]

* Debriefing: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/Debriefing|Giraffer's RfA debriefing]]

* Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/Obituary|RHaworth, TomCat4680 and PawełMM]]

* Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/Traffic report|Heigh-Ho, Heigh-Ho, off to report we go...]]

* News from Diff: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/News from Diff|Strengthening Wikipedia’s neutral point of view]]

* Comix: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/Comix|Thirteen]]

&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 23:25, 2025 ж. сәуірдің 9 (+05)
&lt;!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --&gt;&lt;/div&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&amp;oldid=28494227 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2025: Invitation ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
[[File:UCDM 2025 general.png|180px|right]]
{{int:please-translate}}

Hello, dear Wikipedians!&lt;br/&gt;

[[:m:Special:MyLanguage/Wikimedia Ukraine|Wikimedia Ukraine]], in cooperation with the [[:en:Ministry of Foreign Affairs of Ukraine|MFA of Ukraine]] and [[:en:Ukrainian Institute|Ukrainian Institute]], has launched the fifth edition of writing challenge &quot;'''[[:m:Special:MyLanguage/Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2025|Ukraine's Cultural Diplomacy Month]]'''&quot;, which lasts from '''14th April''' until '''16th May 2025'''. The campaign is dedicated to famous Ukrainian artists of cinema, music, literature, architecture, design, and cultural phenomena of Ukraine that are now part of world heritage. We accept contributions in every language! 

The most active contesters will receive prizes.

If you are interested in coordinating long-term community engagement for the campaign and becoming a local ambassador, we would love to hear from you! Please let us know your interest.
&lt;br/&gt;

We invite you to take part and help us improve the coverage of Ukrainian culture on Wikipedia in your language! Also, we plan to set up a [[:m:CentralNotice/Request/Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2025|banner]] to notify users of the possibility to participate in such a challenge! [[:m:User:OlesiaLukaniuk (WMUA)|OlesiaLukaniuk (WMUA)]] ([[:m:User talk:OlesiaLukaniuk (WMUA)|talk]])
&lt;/div&gt;

21:11, 2025 ж. сәуірдің 16 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:OlesiaLukaniuk_(WMUA)/list_of_wikis&amp;oldid=28552112 тізімін пайдаланып User:Hide on Rosé@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Vote now on the revised UCoC Enforcement Guidelines and U4C Charter ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;

The voting period for the revisions to the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines (&quot;UCoC EG&quot;) and the UCoC's Coordinating Committee Charter is open now through the end of 1 May (UTC) ([https://zonestamp.toolforge.org/1746162000 find in your time zone]). [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review/2025/Voter_information|Read the information on how to participate and read over the proposal before voting]] on the UCoC page on Meta-wiki.

The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)]] is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review of the EG and Charter was planned and implemented by the U4C. Further information will be provided in the coming months about the review of the UCoC itself. For more information and the responsibilities of the U4C, you may [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|review the U4C Charter]].

Please share this message with members of your community so they can participate as well.

In cooperation with the U4C -- [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User_talk:Keegan (WMF)|talk]]) 05:34, 2025 ж. сәуірдің 17 (+05)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=28469465 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Global bot approval request for KiranBOT ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
{{int:hello}}!

I apologise for sending the message in English. {{int:please-translate}}.

In accordance to [[:m:Bot policy#Global bots|the policy]], this message is to notify you that there is a new approval request for a global bot.

The discussion is available at [[:m:Steward requests/Bot status#Global bot status for KiranBOT|Steward requests/Bot status#Global bot status for KiranBOT]] on Meta.&lt;br /&gt;Kindly note that the request will remain open for 14 days starting today.

Thank you for your time.

Best regards,&lt;br /&gt;[[Қатысушы:Usernamekiran|Usernamekiran]] ([[Қатысушы талқылауы:Usernamekiran|талқылау]]) 14:17, 2025 ж. сәуірдің 19 (+05)

&lt;!-- Message manually sent by User:usernamekiran@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Bot_policy/New_global_bot_discussion&amp;oldid=28423712 --&gt;

== Sub-referencing: User testing ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
[[File:Sub-referencing reuse visual.png|400px|right]]
&lt;small&gt;''Apologies for writing in English, please help us by providing a translation below''&lt;/small&gt;

Hi I’m Johannes from [[:m:Wikimedia Deutschland|Wikimedia Deutschland]]'s [[:m:WMDE Technical Wishes|Technical Wishes team]]. We are making great strides with the new [[:m:WMDE Technical Wishes/Sub-referencing|sub-referencing feature]] and we’d love to invite you to take part in two activities to help us move this work further:

#'''Try it out and share your feedback'''
#:[[:m:WMDE Technical Wishes/Sub-referencing# Test the prototype|Please try]] the updated ''wikitext'' feature [https://en.wikipedia.beta.wmflabs.org/wiki/Sub-referencing on the beta wiki] and let us know what you think, either [[:m:Talk:WMDE Technical Wishes/Sub-referencing|on our talk page]] or by [https://greatquestion.co/wikimediadeutschland/talktotechwish booking a call] with our UX researcher. 
#'''Get a sneak peak and help shape the ''Visual Editor'' user designs'''
#:Help us test the new design prototypes by participating in user sessions – [https://greatquestion.co/wikimediadeutschland/gxk0taud/apply sign up here to receive an invite]. We're especially hoping to speak with people from underrepresented and diverse groups. If that's you, please consider signing up! No prior or extensive editing experience is required. User sessions will start ''May 14th''.

We plan to bring this feature to Wikimedia wikis later this year. We’ll reach out to wikis for piloting in time for deployments. Creators and maintainers of reference-related tools and templates will be contacted beforehand as well.

Thank you very much for your support and encouragement so far in helping bring this feature to life! &lt;/div&gt; &lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:Johannes Richter (WMDE)|Johannes Richter (WMDE)]] ([[User talk:Johannes Richter (WMDE)|talk]])&lt;/bdi&gt; 20:03, 2025 ж. сәуірдің 28 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johannes_Richter_(WMDE)/Sub-referencing/massmessage_list&amp;oldid=28628657 тізімін пайдаланып User:Johannes Richter (WMDE)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Vote on proposed modifications to the UCoC Enforcement Guidelines and U4C Charter&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
The voting period for the revisions to the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines and U4C Charter closes on 1 May 2025 at 23:59 UTC ([https://zonestamp.toolforge.org/1746162000 find in your time zone]). [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Annual review/2025/Voter information|Read the information on how to participate and read over the proposal before voting]] on the UCoC page on Meta-wiki.

The [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)]] is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review was planned and implemented by the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, you may [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|review the U4C Charter]].

Please share this message with members of your community in your language, as appropriate, so they can participate as well.

In cooperation with the U4C -- &lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
[[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) 08:41, 2025 ж. сәуірдің 29 (+05)&lt;/div&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=28618011 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== ''The Signpost'': 1 May 2025 ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot; style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;column-count:2;&quot;&gt;
* News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/News and notes|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/News and notes]]

* In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/In the media|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/In the media]]

* Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Recent research|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Recent research]]

* Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Arbitration report|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Arbitration report]]

* Discussion report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Discussion report|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Discussion report]]

* Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Traffic report|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Traffic report]]

* Disinformation report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Disinformation report|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Disinformation report]]

* News from the WMF: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/News from the WMF|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/News from the WMF]]

* Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Humour|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Humour]]

* Comix: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Comix|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Comix]]

* In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/In focus|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/In focus]]

* Community view: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Community view|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Community view]]

* Debriefing: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Debriefing|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Debriefing]]

* Gallery: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Gallery|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Gallery]]

* Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Obituary|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Obituary]]

&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 03:20, 2025 ж. Мамырдың 2 (+05)
&lt;!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --&gt;&lt;/div&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&amp;oldid=28562138 тізімін пайдаланып User:Bri@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== CEE Meeting 2025 ==

=== Nurtenge ===

Қайырлы таң/күн/кеш/түн, құрметті Қазақша Уикипедия қауымдастығы! Осы жылғы қыркүйек айында өтетін [[:meta:CEE Meeting 2025|CEE Meeting 2025]] конференциясына қазақ тілді делегация ретінде өзімді ұсынамын. Өткен жылы да мен өзімді [[Уикипедия:Форум/Жаңалықтар#CEE_Meeting_2024|ұсынған]] болатынмын. Өкінішке қарай, жеке себептерге байланысты менің қатысудан бас тартуыма тура келді. Осы жылы олай тағы да қайталамауға уәде беремін. Осыған дейін әртүрлі халықаралық уикиконференциялар мен кездесулерге қатысып көрген соң менің әжептәуір тәжірибем бар. Және де сол тәжірибемді осы CEE Meeting-ке алғашқы рет қатысу арқылы молайтқым келеді. Халықаралық тәжірибе алу мен жаңа уикимедиашылармен танысу уики-үлесіме жақсы жағынан әсер ететініне сенімдімін. — [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 06:50, 2025 ж. Мамырдың 12 (+05)
#{{Қолдаймын}} [[Қатысушы:Yessentaikyzy|Yessentaikyzy]] ([[Қатысушы талқылауы:Yessentaikyzy|талқылау]]) 09:12, 2025 ж. Мамырдың 12 (+05)
#{{Қолдаймын}}. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 15:56, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05)
#{{Қолдаймын}} – [[Қатысушы:Салиха]]--Салиха 17:50, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05)
#{{Қолдаймын}} [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 19:32, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05)
#{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Amangeldi Mukhamejan|Amangeldi Mukhamejan]] ([[Қатысушы талқылауы:Amangeldi Mukhamejan|талқылау]]) 21:05, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05)
#{{Қарсымын}}, жөні түзу мақаланы жоюға ұсынды. --[[Қатысушы:І Хәріполла|І Хәріполла]] ([[Қатысушы талқылауы:І Хәріполла|талқылау]]) 22:35, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05)
#{{Қарсымын}}, шыныменде өте күмәнді өңдеме болды. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:06, 2025 ж. мамырдың 15 (+05)
#{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 23:59, 2025 ж. мамырдың 15 (+05)
#{{Қолдаймын}} — [[Қатысушы:Sagzhan|Sagzhan]] ([[Қатысушы талқылауы:Sagzhan|талқылау]]) 06:17, 2025 ж. мамырдың 16 (+05)
#{{Қарсымын}}, былтырғы себеппен. --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 09:45, 2025 ж. мамырдың 16 (+05)
# {{Қолдаймын}} — [[Қатысушы:Muzaffar Turgunov|Muzaffar Turgunov]] ([[Қатысушы талқылауы:Muzaffar Turgunov|талқылау]]) 10:58, 2025 ж. мамырдың 17 (+05)
# {{Қолдаймын}} --&lt;em&gt;&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/em&gt; ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:24, 2025 ж. мамырдың 19 (+05)
#{{Қарсымын}} --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 23:06, 2025 ж. мамырдың 20 (+05)
#{{Қолдаймын}}, бұрынғы іс-шаралардан тәжірибесі бар қатысушы, қауымдастығымызды халықаралық деңгейде көрсете алатындай ағылшын тілін жақсы меңгерген [[Қатысушы:Nurken|Nurken]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurken|талқылау]]) 00:27, 2025 ж. мамырдың 22 (+05)
#{{Қолдаймын}} -- Іске сәт! [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 23:29, 2025 ж. мамырдың 22 (+05)
#{{Қолдаймын}} -- --[[Қатысушы:Alphy Haydar|Alphy Haydar]] ([[Қатысушы талқылауы:Alphy Haydar|талқылау]]) 18:04, 2025 ж. мамырдың 25 (+05)
#{{Қарсымын}} --[[Қатысушы:Шешен Исмаил|Шешен Исмаил]] ([[Қатысушы талқылауы:Шешен Исмаил|талқылау]]) 15:31, 2025 ж. мамырдың 28 (+05)
:{{@|Шешен Исмаил}} даусыңызға рақмет! Не үшін қарсы екеніңізді жазып өтсеңіз? -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 10:00, 2025 ж. мамырдың 29 (+05)
# {{Қолдаймын}}--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылау]]) 19:21, 2025 ж. мамырдың 31 (+05)
=== Muzaffar ===

Ассалаумағалайкум Қазақша Уикипедия қауымдастығы. Мен 2025 жыл қыркүйекте өтетін [[:meta:CEE Meeting 2025|CEE Meeting 2025]] конференциясына баруға кандидат ретінде өзімді ұсынамын. Осы кезге дейін халықаралық конференциялар мен марафондардан көп тәжірибе жинадым. Әр айда белсенді 10 қатысушылар тізіміндемін. Халықаралық конференцияда қатысу келесі уикипедиядағы белсенділігімге оң нәтиже береді деген үміттемін. [[Қатысушы:Muzaffar Turgunov|Muzaffar Turgunov]] ([[Қатысушы талқылауы:Muzaffar Turgunov|талқылау]]) 13:00, 2025 ж. Мамырдың 12 (+05)

#{{Қолдаймын}}. Менің ойымша Мұзаффар Уикипедия концепциясын жақсы түсінеді. Сонымен қатар, қазақ тіліндегі Уики қауымдастығының ішінде өзін өте белсенді көрсете білді --Алмас Мұстафа 12:40, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05)
#{{Қолдаймын}} – [[Қатысушы:Салиха]]--Салиха 17:51, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05)
#{{Қолдаймын}} [[Қатысушы:Yessentaikyzy|Yessentaikyzy]] ([[Қатысушы талқылауы:Yessentaikyzy|талқылау]]) 18:27, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05)
#{{Қолдаймын}} [[Қатысушы:Alpasli|Alpasli]] ([[Қатысушы талқылауы:Alpasli|талқылау]]) 20:11, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05)
#{{Қарсымын}} --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:18, 2025 ж. мамырдың 15 (+05)
#{{Қолдаймын}} –  Мен википедияға үлес қосқандардың барлығын бағалаймын. Мұзаффар өзбекше және қазақша Уикипедияларға да үлкен үлес қосуда. — [[Қатысушы:Mirzoulugʻbek|Mirzoulugʻbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Mirzoulugʻbek|талқылау]]) 20:45, 2025 ж. мамырдың 15 (+05)
#{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 00:00, 2025 ж. мамырдың 16 (+05)
#{{Қолдаймын}} — [[Қатысушы:Sagzhan|Sagzhan]] ([[Қатысушы талқылауы:Sagzhan|талқылау]]) 06:15, 2025 ж. мамырдың 16 (+05)
#{{Қарсымын}}, былтырғы себеппен. --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 09:48, 2025 ж. мамырдың 16 (+05)
##[[Уикипедия:Форум/Жаңалықтар#CEE_Meeting_2024|Былтырғы себепте]] мені атап өтпеген сияқты сіз? [[Қатысушы:Muzaffar Turgunov|Muzaffar Turgunov]] ([[Қатысушы талқылауы:Muzaffar Turgunov|талқылау]]) 10:07, 2025 ж. мамырдың 16 (+05)
#{{Қолдаймын}} [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 18:27, 2025 ж. мамырдың 16 (+05)
#{{Қолдаймын}} — [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 11:02, 2025 ж. мамырдың 17 (+05)
#{{Қарсымын}} --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 23:11, 2025 ж. мамырдың 20 (+05)
#{{Қолдаймын}} -- [[Қатысушы:Mahmud Abduvaliyev|Mahmud Abduvaliyev]] ([[Қатысушы талқылауы:Mahmud Abduvaliyev|талқылау]]) 23:13, 2025 ж. мамырдың 20 (+05)
#{{Қолдаймын}} -- Сәттілік! [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 23:30, 2025 ж. мамырдың 22 (+05)
#{{Қарсымын}} --[[Қатысушы:Шешен Исмаил|Шешен Исмаил]] ([[Қатысушы талқылауы:Шешен Исмаил|талқылау]]) 15:31, 2025 ж. мамырдың 28 (+05)
# {{Қолдаймын}}--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылау]]) 19:21, 2025 ж. мамырдың 31 (+05)
=== Batyrbek ===

Қайырлы күн, әріптестер! Биыл Грекияның Салоники қаласында болатын [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_CEE_Meeting_2025/Registration CEE Meeting 2025] конференциясына біздің қауымдастық атынан 2 делегат қатыса алады. Конференция тек ағылшын тілінде өтеді. Онда қатысушылар арасынан қауымдастыққа қатысты шешім шығаруға қатысатын адамдар болғаны жақсы деген ұсыныс бар. '''Соған байланысты өз үміткерлігімді ұсынамын'''. Көбіңіз білетіндей, Қазақ Уикипедиясында админ әрі бітікші қызметін атқарамын. Уикипедияға қатысты іс-шаралар ұйымдастыруда да тәжірибем бар. Жақында өткен [https://meta.wikimedia.org/wiki/Central_Asian_WikiCon_2025/Team/kk Орталық Азия WikiCon конференциясының ұйымдастырушылары қатарында болғам]. Бұған дейін 2017, 2018, 2022 жылдардағы CEE конференцияларына қатысқам. Биылғы жиында басқа уики-қауымдастықтарға өз қауымдастығымыз туралы айтып, жаңа идеялар әкелетін жоспарым бар. Қауымдастық атынан баратын болғандықтан, бастапқыда сіздердің дауысыңыз керек. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 15:54, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05)
#{{Қолдаймын}} – ұсынысыңыз орынды. [[Қатысушы:Салиха]]--Салиха 17:42, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05)
#{{Қолдаймын}}. [[Қатысушы:Murat Karibay|Murat Karibay]] ([[Қатысушы талқылауы:Murat Karibay|талқылау]]) 19:13, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05)
#{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Amangeldi Mukhamejan|Amangeldi Mukhamejan]] ([[Қатысушы талқылауы:Amangeldi Mukhamejan|талқылау]]) 21:04, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05)
#{{Қолдаймын}} Batyrbek қазақ тіліндегі Уикипедияға үлес қосып жүрген көрнекті уикипедияшы. Бұл Википедияшы соңғы жылдары Қырғызстандағы бірнеше студенттермен тәжірибесімен бөліскен кәсіби википедияшылардың бірі. — [[Қатысушы:Mirzoulugʻbek|Mirzoulugʻbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Mirzoulugʻbek|талқылау]]) 20:51, 2025 ж. мамырдың 15 (+05)
#{{Қолдаймын}} – --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 09:29, 2025 ж. мамырдың 16 (+05)
#{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Орел Карл|Орел Карл]] ([[Қатысушы талқылауы:Орел Карл|талқылау]]) 17:46, 2025 ж. мамырдың 16 (+05)
#{{Қолдаймын}} -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 11:03, 2025 ж. мамырдың 17 (+05)
#{{Қолдаймын}} -- [[Қатысушы:Шайнүсіп|Шайнүсіп]] ([[Қатысушы талқылауы:Шайнүсіп|талқылау]]) 14:26, 2025 ж. мамырдың 18 (+05)
#{{Қолдаймын}}. Айтып жатқан жоспарларыңызды көрсетсеңіз --Алмас Мұстафа 13:03, 2025 ж. мамырдың 19 (+05)
#{{Қолдаймын}} --&lt;em&gt;&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/em&gt; ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:24, 2025 ж. мамырдың 19 (+05)
#{{Қарсымын}} --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 23:13, 2025 ж. мамырдың 20 (+05)
#{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 23:23, 2025 ж. мамырдың 20 (+05)
#{{Қолдаймын}}, жақсы өкіліміз бола алатын қатысушы, Уикипедияда да, конференцияларда да тәжірибесі бар [[Қатысушы:Nurken|Nurken]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurken|талқылау]]) 00:31, 2025 ж. мамырдың 22 (+05)
#{{Қолдаймын}} -- [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 23:33, 2025 ж. мамырдың 22 (+05)
#{{Қолдаймын}} -- --[[Қатысушы:Alphy Haydar|Alphy Haydar]] ([[Қатысушы талқылауы:Alphy Haydar|талқылау]]) 18:06, 2025 ж. мамырдың 25 (+05)
#{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Шешен Исмаил|Шешен Исмаил]] ([[Қатысушы талқылауы:Шешен Исмаил|талқылау]]) 15:34, 2025 ж. мамырдың 28 (+05)

:@Mustafaalmas, шамамен [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=File%3A%D0%91._%D3%98%D0%BB%D1%96%D0%BC%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2_%E2%80%93_%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%88%D0%B0_%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B0_%D2%9B%D0%B0%D1%83%D1%8B%D0%B осындай], бірақ әлдеқайда жаңартылған презентация жасамақпын, сондай-ақ конференция тақырыбына сай (problem solver) бейімдейтін жоспарым бар.
@Джамбульский, пікіріңізге рахмет! Не үшін қарсы екеніңізді білсем деп едім. Мүмкін жақсарту керек бір нәрсе бар шығар. Айтып жіберсеңіз. --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 17:34, 2025 ж. мамырдың 21 (+05)
# {{Қолдаймын}}--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылау]]) 19:21, 2025 ж. мамырдың 31 (+05)
=== Nurken ===
Армысыңдар, әріптестерім! Жоғарыдағы үміткерлердей өзімді осы жылғы қыркүйектегі CEE Meeting 2025 конференциясына ұсынамын. Осы мамырдағы [https://meta.wikimedia.org/wiki/Youth_Conference_2025 CEE Жастар конференциясында] қазақтілді қоғамдастықтың өкілі болған да мен едім. Тәжірибесі бар, ағылшын тілін меңгерген, CEE қоғамының мүшелерін танитын қатысушы ретінде өзімді нашар емес үміткер деп көремін. Қазақша Уикипедияда администратор атағым да бар. Халықаралық әріптестікті одан әрі нығайтуға, жобамызға одан әрі үлес қосуға үнемі дайынмын. Болашақ жоспарлар қатарында Қазақша Уикипедияның әлеуметтік желілеріне назар аудару, мүмкін халықаралық edit-a-thon (өңдеу марафондарын) ұйымдастыру бар. [[Қатысушы:Nurken|Nurken]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurken|талқылау]]) 05:16, 2025 ж. мамырдың 27 (+05)
# {{Қолдаймын}} -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 20:27, 2025 ж. мамырдың 27 (+05)
# {{Қолдаймын}} [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 22:58, 2025 ж. мамырдың 27 (+05)
# {{Қолдаймын}}--[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 01:32, 2025 ж. мамырдың 28 (+05)

:@[[Қатысушы:Nurken|Nurken]] ұлы мәртебелім, бұл айтқандарыңыз тым қарапайым, ұлы мәртебеліңізге лайық емес. Сіз бұл мінберде өте үлкен миссия, өте үлкен мақсат туралы сыр шертуіңіз керек.
:Мәңгі лаулап жану үшін ғаламда,
:Үлкен бақыт табу үшін ғаламда,
:Үлкен болып қалу үшін ғаламда,
:Үлкен арман керек екен адамға
:[[Мұхтар Шаханов]]
:[[Қатысушы талқылауы:Arystanbek/Мұрағат/1#Үлесіңіз|Мында жазғанымды]] 4-5 жылдан кейін оқып шынымен мынаны мен жаздым ба деп ойланатын кездерім болады. Бір емес  бірнеше рет 2 жылға кетіп қайта қайта орала беруімнің мәнісі де осында шығар, білмеймін. Сондықтан әлдеқайда ұлы мақсаттарды армандап қияли болып жазсаңыз менде сізге өз дауысымды беремін. &lt;em&gt;&lt;span style=&quot;text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;&quot;&gt;[[Қатысушы:Arystanbek |А&lt;font color=&quot;#DA500B&quot;&gt;rys&lt;/font&gt;тan&lt;font color=&quot;#10AD00&quot;&gt;bek&lt;/font&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/em&gt; ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 06:13, 2025 ж. мамырдың 28 (+05)
#{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Шешен Исмаил|Шешен Исмаил]] ([[Қатысушы талқылауы:Шешен Исмаил|талқылау]]) 15:34, 2025 ж. мамырдың 28 (+05)
# {{Қолдаймын}}--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылау]]) 19:21, 2025 ж. мамырдың 31 (+05)

== ''The Signpost'': 14 May 2025 ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot; style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;column-count:2;&quot;&gt;
* News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/News and notes|WMF to kick off new-CEO quest as Iskandar preps to move on — Supreme Court nixes gag of Wiki page for other India court row on ANI — code-heads give fix-up date for Charts in lieu of long-dead Graph gizmo]]

* In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/In the media|Wikimedia Foundation sues over UK government decision that might require identity verification of editors worldwide]]

* Disinformation report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/Disinformation report|What does Jay-Z know about Wikipedia?]]

* In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/In focus|On the hunt for sources: Swedish AfD discussions]]

* Technology report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/Technology report|WMF introduces unique but privacy-preserving browser cookie]]

* Debriefing: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/Debriefing|Goldsztajn's RfA debriefing]]

* Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/Obituary|Max Lum (User:ICOHBuzz)]]

* Community view: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/Community view|A Deep Dive Into Wikimedia (part 2)]]

* Comix: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/Comix|Collection]]

* From the archives: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/From the archives|Humor from the Archives]]

&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 03:01, 2025 ж. Мамырдың 15 (+05)
&lt;!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --&gt;&lt;/div&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&amp;oldid=28671646 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Call for Candidates for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
The results of voting on the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines and Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) Charter is [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Annual review/2025#Results|available on Meta-wiki]].

You may now [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2025/Candidates|submit your candidacy to serve on the U4C]] through 29 May 2025 at 12:00 UTC. Information about [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2025|eligibility, process, and the timeline are on Meta-wiki]]. Voting on candidates will open on 1 June 2025 and run for two weeks, closing on 15 June 2025 at 12:00 UTC.

If you have any questions, you can ask on [[m:Talk:Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2025|the discussion page for the election]]. -- in cooperation with the U4C, &lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User_talk:Keegan (WMF)|талқылау]])&lt;/bdi&gt; 03:07, 2025 ж. мамырдың 16 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=28618011 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== RfC ongoing regarding Abstract Wikipedia (and your project) ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
''(Apologies for posting in English, if this is not your first language)''

Hello all! We opened a discussion on Meta about a very delicate issue for the development of [[:m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia|Abstract Wikipedia]]: where to store the abstract content that will be developed through functions from Wikifunctions and data from Wikidata. Since some of the hypothesis involve your project, we wanted to hear your thoughts too. 

We want to make the decision process clear: we do not yet know which option we want to use, which is why we are consulting here. We will take the arguments from the Wikimedia communities into account, and we want to consult with the different communities and hear arguments that will help us with the decision. The decision will be made and communicated after the consultation period by the Foundation.

You can read the various hypothesis and have your say at [[:m:Abstract Wikipedia/Location of Abstract Content|Abstract Wikipedia/Location of Abstract Content]]. Thank you in advance! -- [[User:Sannita (WMF)|Sannita (WMF)]] ([[User talk:Sannita (WMF)|&lt;span class=&quot;signature-talk&quot;&gt;{{int:Talkpagelinktext}}&lt;/span&gt;]]) 20:26, 2025 ж. мамырдың 22 (+05)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Sannita_(WMF)/Mass_sending_test&amp;oldid=28768453 тізімін пайдаланып User:Sannita (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Wikimedia Foundation Board of Trustees 2025 Selection &amp; Call for Questions&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2025/Announcement/Selection announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2025/Announcement/Selection announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]''

Dear all,

This year, the term of 2 (two) Community- and Affiliate-selected Trustees on the Wikimedia Foundation Board of Trustees will come to an end [1]. The Board invites the whole movement to participate in this year’s selection process and vote to fill those seats.

The Elections Committee will oversee this process with support from Foundation staff [2]. The Governance Committee, composed of trustees who are not candidates in the 2025 community-and-affiliate-selected trustee selection process (Raju Narisetti, Shani Evenstein Sigalov, Lorenzo Losa, Kathy Collins, Victoria Doronina and Esra’a Al Shafei) [3], is tasked with providing Board oversight for the 2025 trustee selection process and for keeping the Board informed. More details on the roles of the Elections Committee, Board, and staff are here [4].

Here are the key planned dates:

* May 22 – June 5: Announcement (this communication) and call for questions period [6]
* June 17 – July 1, 2025: Call for candidates
* July 2025: If needed, affiliates vote to shortlist candidates if more than 10 apply [5]
* August 2025: Campaign period
* August – September 2025: Two-week community voting period
* October – November 2025: Background check of selected candidates
* Board’s Meeting in December 2025: New trustees seated

Learn more about the 2025 selection process - including the detailed timeline, the candidacy process, the campaign rules, and the voter eligibility criteria - on this Meta-wiki page [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2025|[link]]].

'''Call for Questions'''

In each selection process, the community has the opportunity to submit questions for the Board of Trustees candidates to answer. The Election Committee selects questions from the list developed by the community for the candidates to answer. Candidates must answer all the required questions in the application in order to be eligible; otherwise their application will be disqualified. This year, the Election Committee will select 5 questions for the candidates to answer. The selected questions may be a combination of what’s been submitted from the community, if they’re alike or related. [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2025/Questions_for_candidates|[link]]]

'''Election Volunteers'''

Another way to be involved with the 2025 selection process is to be an Election Volunteer. Election Volunteers are a bridge between the Elections Committee and their respective community. They help ensure their community is represented and mobilize them to vote. Learn more about the program and how to join on this Meta-wiki page [[m:Wikimedia_Foundation_elections/2025/Election_volunteers|[link].]]

Thank you!

[1] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Results

[2] https://foundation.wikimedia.org/wiki/Committee:Elections_Committee_Charter

[3] https://foundation.wikimedia.org/wiki/Resolution:Committee_Membership,_December_2024

[4] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections_committee/Roles

[5] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections/2025/FAQ

[6] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections/2025/Questions_for_candidates

Best regards,

Victoria Doronina

Board Liaison to the Elections Committee

Governance Committee&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 08:07, 2025 ж. мамырдың 28 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=28618011 тізімін пайдаланып User:RamzyM (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;  Upcoming Deployment of the CampaignEvents Extension&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;message&quot;/&gt;
Hello everyone,  

''(Apologies for posting in English if English is not your first language. Please help translate to your language.)''

The Campaigns Product Team is planning a global deployment of the '''[[:mw:Help:Extension:CampaignEvents|CampaignEvents extension]]''' to all Wikipedias, including this wiki, during the '''week of June 23rd'''.

This extension is designed to help organizers plan and manage events, WikiProjects, and other on-wiki collaborations - and to make these efforts more discoverable.

The three main features of this extension are:

* '''[[:m:Event_Center/Registration|Event Registration]]''': A simple way to sign up for events on the wiki.
*  '''[[:m:CampaignEvents/Collaboration_list|Collaboration List]]''': A global list of events and a local list of WikiProjects, accessible at '''[[:m:Special:AllEvents|Special:AllEvents]]'''.
*  '''[[:m:Campaigns/Foundation_Product_Team/Invitation_list|Invitation Lists]]''': A tool to help organizers find editors who might want to join, based on their past contributions.

'''Note''': The extension comes with a new user right called '''&quot;Event Organizer&quot;''', which will be managed by administrators on this wiki. Organizer tools like Event Registration and Invitation Lists will only work if someone is granted this right. The Collaboration List is available to everyone immediately after deployment.

The extension is already live on several wikis, including '''Meta, Wikidata, English Wikipedia''', and more ( [[m:CampaignEvents/Deployment_status#Current_Deployment_Status_for_CampaignEvents_extension| See the full deployment list]])

If you have any questions, concerns, or feedback, please feel free to share them on the [[m:Talk:CampaignEvents| extension talkpage]]. We’d love to hear from you before the rollout.

Thank you! &lt;section end=&quot;message&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:Udehb-WMF|Udehb-WMF]] ([[User talk:Udehb-WMF|талқылау]]) 21:47, 2025 ж. мамырдың 29 (+05)&lt;/bdi&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Udehb-WMF/sandbox/deployment_audience&amp;oldid=28803829 тізімін пайдаланып User:Udehb-WMF@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== Стратегия 2030 ==

Армысыздар! Бұл тақырыпта мақала бар ма? Қайдан көруге болады? [[Қатысушы:І Хәріполла|І Хәріполла]] ([[Қатысушы талқылауы:І Хәріполла|талқылау]]) 02:13, 2025 ж. маусымның 10 (+05)</text>
      <sha1>4pt13h40qo0g943tj8ejbtlkty1zjam</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Үстірт қорығы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>15557</id>
    <revision>
      <id>3478881</id>
      <parentid>3478759</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T19:24:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <origin>3478881</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15356" sha1="sl4n160i6lo37bje9lqyqnzd0bh8sa3" xml:space="preserve">{{Қорық аймағы
 |Атауы                  = Үстірт мемлекеттік табиғи қорығы
  |Төл атауы             = 
 |Сурет                  = Марсианский пейзаж впадины Карынжарык. Вдали Три Батыра.jpg
  |Сурет атауы           = 
 |ХТҚО санаты            = Ia
 |Ауданы                 = 223 342 га
 |Орташа биіктігі        = 
 |Құрылған уақыты        = 
 |Келушілер саны         = 
 |Келушілер саны жылы    = 
 |Басқаратын ұйым        = ҚР АШМ Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитеті
 |Сайты                  =
 |Координаттары          = 43/08/0/N/54/37/0/E
 |CoordScale             = 
 |Ел                     = Қазақстан
  |Аймақ                 = Маңғыстау облысы
   |Аудан                = Қарақия ауданы
 |Ең жақын қала          = 
 |Позициялық карта 1      = Қазақстан Маңғыстау облысы
 |Ортаққордағы санаты    = Ust'urt Nature reserve
}}
'''Үстірт мемлекеттік табиғи қорығы''' — [[Қазақстан]]ның оңтүстік-батысындағы табиғи кешенді қалпында сақтау мақсатымен [[1984 жыл]]ы құрылған мемлекеттік шаруашылық.&lt;ref name=&quot;source1&quot;&gt;«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IX том&lt;/ref&gt; [[Маңғыстау облысы]]ндағы [[Қарақия ауданы]] жерінің аумағы 223,3 мың га.

==Тарихы==
Үстірт мемлекеттік табиғи қорығы [[1984 жыл]]дың [[12 шілде]]сінде [[Қазақ КСР]] Министрлер Кеңесінің № 294 қаулысымен ұйымдастырылған.

==Мақсаты==
Үстірт қорығы - Қазақстанның Батыс өңіріндегі жалғыз қорық. [[1984 жыл]]ы ұйымдастырылған қорықтың негізгі мақсаты - шөл зонасының табиғат кешенін табиғи түрінде сақтап қалу. Үстірт мемлекеттік табиғи қорығында  ландшафтың алуан  түрі кездеседі. Қорықта қорғау, ғылым, ақпарат және мониторинг экологиялық ағарту және туризм бөлімі, табиғат мұражайы және есеп бөлімі жұмыс жасайды. Үстірт қорығының ғылым, ақпарат және мониторинг бөлімінің аға, кіші, ғылыми қызметкерлері бекітілген тақырыптар бойынша ғылыми  - зерттеу жұмыстарын жүргізуде.

Қорық аумағында мекендейтін аң - құстарды, өсімдіктердің дамуын зерттеу, олардың өсіп өнуін үнемі қадағалай отырып, бір жүйеге келтіру тізімдеп, талдап, қорғау жұмыстарын ұйымдастыруға ғылыми негіз жасау қорықтың ғылым, ақпарат және мониторинг бөлімінің негізгі атқаратын жұмыстары.

Қорық республикалық маңызы бар табиғат қорғау және ғылыми мекеме мәртебесі бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың ең жоғары санатына жатады.Ұйымдастырылу мақсаты  қорық аумағындағы табиғи процестер мен құбылыстардың табиғи барысын, өсімдіктер мен жануарлар дүниесі объектілерін, өсімдіктер мен жануарлардың жекелеген түрлері мен қауымдастықтарын, әдеттегі және бірегей экологиялық жүйелерді сақтау мен зерделеу және оларды қалпына келтіру болып табылады.

==Географиясы==
Үстірт мемлекеттік табиғи қорығы Маңғыстау облысының Қарақия ауданында 223,342 гектар аумақты алып жатыр. Өзінің құқықтық қорғау режиміне сәйкес, қорықтық және күзетілетін өңірлерге бөлінеді. Үстірт қорығы Қарақия ауданының шығыс бетінде, Батыс [[Үстірт]] жонының [[Қараған]] босаға,  [[Көкесем]], [[Кендірлі]], [[Елшібек]] сияқты ұшпа шыңдары мен жарқабақты таулары және [[Қарынжарық құмы|Қарынжарық]] құмымен [[Сақсорқа]] құмын жағалай орналасқан.Үстірт шыңдарының бедері алуан түрлі. Олар Кендірлі сорын үш жағынан қоршай жиектеп, тік құлама жарлы болып келеді.

Кендірлі сорын қоршаған таға пішіндес бірнеше ғажайып қыраттар ғасырлар бойы [[жел]], [[су]] [[эрозия]]сына ұшырап, қатты өзгерген. Сыртынан қарағанда, табиғаттың өзі салған керемет бір құрылысқа ұқсайды: мұнда пышақ кескендей тік, биіктігі 200 м-ден астам құлама жартастар, төбелері теп-тегіс не конус тәрізді мұнара сияқты төмпешіктер, ежелгі геологиялық дәуірлер куәсі — [[ақ]], [[көк]], [[қызыл]] қабаттардан тұратын, үстінде біздей қондырғылары бар ұлутас тәрізді “қамалдар” да жеткілікті. &lt;br /&gt;
Сондай-ақ қорықта ерекше бір қақпалар, аса үлкен емес қос тесікті үңгірлер, диаметр 5 м-дей домалақ тастары бар алаңдар да көп.

Бұрын теңіз түбі болған [[Үстірт]]ет ежелгі заман [[жануарлар]]ының қалдықтары (мысалы, мүйіз сауыт, сүйек, тіс, олардың іздері), алғашқы адамдар пайдаланған [[қару-жарақ]]тар табылған. Мұнда [[жануарлар]] мекендеген қоршаулар да кездеседі.

==Жануарлар және өсімдіктер әлемі==
Жер бедері мен топырағының әртүрлі болуына байланысты, қорықтың өсімдіктер дүниесі де сан алуан болып келеді. Қазіргі уақытта қорық аумағында өсімдіктің 336 түрі, [[сүтқоректілер]]дің 29 түрі, [[бауырымен жорғалаушылар]]дың 15 түрі, [[құстар]]дың 166 түрі, [[қос мекенділер]]дің 1 түрі кездеседі.Соның ішінде Қызыл Кітапқа енгендер: өсімдіктерден – [[бор рияңы]], [[кәдімгі жұмсақ жеміс]], [[хиуа сораңы]], [[майда қатыран]], [[берік сүттіген]]; құстардан – [[бүркіт]], [[жұртшы]], [[ителгі]], [[үкі]], [[жорға дуадақ]], [[лашын]], [[қарабауыр бұлдырық]], [[дала қыраны]], [[қарабай]], [[жылан жегіш қыран]], [[қарақұс]], [[қоқиқаз]], [[сұр тырна]], [[сақалтай]], [[қылаң қарабас шағала]], [[қылқұйрық бұлдырық]], [[жалбағай]], [[кішкене аққұтан]] ; бауырымен жорғалаушылардан – [[төрт жолақты қарашұбар жылан]]; сүтқоректілерден – [[арқар]], [[қарақұйрық]], [[қарақал]], [[сабаншы]], [[итаю]], [[шұбар күзен]], [[шағыл мысығы]], [[ақбауыр жарқанат]].

==Тарихи-табиғи ескерткіштер==
Қорық аумағында табиғи – тарихи ескерткіштер көп кездеседі. Географиялық орналасуына, геологиялық құрылымына қарай ерекше жаратылған Қарамая тауы мен Көкесем шатқалдары – басқа еш жерде қайталанбайтын құбылыстар.
* '''[[Қарамая (төбе)|Қарамая]]''' – түсіне және орналасу пішініне қарай аталған, шығыстан батысқа қарай созылып жатқан тау жоталарының атауы. Зерттеушілердің пікірінше ежелгі мұхит түбіндегі вулкандық жарылыстардың әсерінен түзілген. Тау жыныстары мен топырақ жамылғысының айналасынан өзгешелігі – бұл пікірді растай түседі.
* Алуан түсті '''[[Көкесем шатқалдары]]''' – қорық аумағындағы тұщы су көздері бар, табиғаты әсем, ерекше түзілімді мекен атауы. Үстірт жонының батысқа еңкіштей құлаған, қатты тілімденген шатқал сайлары – тау табиғатын ажарландырып тұр. Шың етегінде Көкесем тұщы су бұлағы және шың басында Көкесем құдығы бар.Суының дәмділігіне байланысты «Ойда талақ, қырда Көкесем» деп айтылатын аңыз ауыз екі тілде ұмытылмай келеді. Шөлден қақсып, қаталап келе жатқаныңда он алты құлаш тереңнен шыққан балдай су мейіріңді басады. Шынның ернеуіне орналасқан. Оның астында созылып Кендірлінің соры, алыстан бұлаңытып Қарамая, Қаражалдың таулары көрінеді. Арқа бетің — [[Үстірт]]. Самалмен тербелген селеулі алқап. Талай адамға арман болған, талай жанның жүрегіне сағыныш ұялатып, көңілін босатқан, аңыз болған Көгесем. 
Сол көп аңыздың бірі былай өріледі. Жасы келіп, ауру меңдеген бір түрікмен ақсақалы өзінің бұл дүниелік емес екеніне көзі жеткесін сайдауылдай ұлдарын өзіне шақыртыпты. 

— Не тапсырасыз? - деген балаларына,  «Соңғы тілегім болсын, шөлім қанар емес. Маған Көгесемнің суын әкелің», депті. Әр қызметтің тұтқасын ұстап отырған ұлдары арнайы барып, Көгесемнен су алады. Жолда келе жатып, олар үшін бәрібір болып есептелетін бір жұтым су үшін жер түбіне жұмсаған әкесін сынау үшін басқа құдықтың суын ұсынады. Суды ерініне тигізген ақсақал кейін қайтарады. Екінші құдықтың да суы кейін қайтады. Қабағы түйілген әкеден қорыққан балалары, кешірім сұрап, Көгесемнің суын ұсыныпты. сонда кеседегі суды бір тамшы да қалдырмай төбесіне көтерген ақсақал көзіне жас алып:

— Пай-пай, жарықтық Үстірт, қайран Көгесем-ай, әйкеліңде тұрып құлаштап қауға тартпағалы, ернеуіңнен құр-құрлап арғымақ суармағалы, жайланып отырып қыл мойын құманмен бетімді шаймағалы да елу жылдан асыпты. Содан бері көкейімде сақталған сағыныш мені алдамапты. Дәмі де сол, иісі де сол. Көкірегімді қыр үстінің самалы тербегендей ашыла түскенін қарашы. Қайран, Көгесем, — деп өмірден тіпті деседі. Сол Көгесем осы. Сирек те болса жолы түсіп, әрлі-бері өткендер оған бұрылмай кетпейді. 

''Тарихи ескерткіштерден'' – Балуанияз, Көкесем қорымы және әлі зерттелмеген Табан - Ата деп аталып жүрген ескі қорым тіркелген.

*'''[[Балуанияз]]''' - [[19 ғасыр|ХIХ ғасыр]] [[Маңғыстау]] [[адай]]лары мен [[түрікмендер|түрікмен]] тайпалары, [[Хиуа]]лықтардың арасындағы соғыстарда ерекше көзге түскен, Балықшы руының батыр атағын алған тұлға. Ескі атаулары Қалмақ үйген, Қараоба (Қалмақ үйген Қараоба болуы да мүмкін) деп аталатын төбенің басына жерленген. Қазір бұл төбе батыр атымен аталады.

*'''[[Көкесем қорымы]]''' - Көкесем құдығынан шығысқа қарай 1 км. Жердегі төбе басында орналасқан. [[10 ғасыр|Х ғасыр]] ескерткіштерінен басталатын 200 – ге тарта нысандар тіркелген. Мемлекеттік қорғауға алынған, зерттеуді қажет етеді.

== Әдебиет ==
* Мырзабеков Ж.М., Особо охраняемые природные территории Казахстана, Алматы, 2000.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Қазақстан ЕҚТА-лары}}
{{wikify}}

[[Санат:Қазақстан қорықтары]]
[[Санат:Үстірт (Маңғыстау)]]
{{stub}}</text>
      <sha1>sl4n160i6lo37bje9lqyqnzd0bh8sa3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Черногориялықтар</title>
    <ns>0</ns>
    <id>43256</id>
    <revision>
      <id>3478913</id>
      <parentid>3478749</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T04:43:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Дәстүрлі киімдері */ толықтыру</comment>
      <origin>3478913</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8207" sha1="ti5tix1zjcv3v2gi7te4gsmt3lc2btp" xml:space="preserve">Черногориялықтар, '''қаратаулықтар''' (өзд. атауы — црногорци) — [[Черногория]] [[мемлекет]]інің негізгі халқы. [[АҚШ]], [[Албания]], т.б. мемлекеттерде тұрады. Жалпы саны 700 мыңдай адам (2006). 
Антропологиялық жағынан үлкен еуропа нәсілдің оңтүстік тармағына жатады. 

== Тілі ==
Оңтүстік славян тобындағы хорват-серб тілдерінің штокавск диалектісінде сөйлейді. Жазуы кирилицаға негізделген.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/789|title=Кашуба М.С.Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Діні ==
[[Христиан]] дінінің [[православие]] тармағын ұстанады, аздап [[мұсылман]]дар да кездеседі.  

== Тарихы ==
Черногориялықтардың тарихы 7 — 11 ғ-лардағы славян тайпаларынан бастау алады. 15 ғ-дан бастап олардан олар аздап оқшаулана бастаған. 1499 жылдан Осман сұлтандығының билігінде болды. Кейіннен Черногория тәуелсіздікке қол жеткізіп, [[князь]]дік, [[король]]дік биліктерді басынан кешірді. Ұзақ уақыт түрік, серб, т.б. халықтардың қол астында болғандықтан, Черногориялықтар олардың кейбір мәдени ықпалын сіңірген. 

== Кәсібі ==
Дәстүрлі шаруашылық мал шаруашылығына, негізінен қой шаруашылығына, сондай-ақ ауыл шаруашылығына (негізінен астық, кейінірек техникалық дақылдар – темекі, кендір, мақта және т.б.) негізделген. Ауыл шаруашылығы үшін Черногориялықтар тау етегіндегі аумақтарды тазалап, қоршап, себеттермен топырақ әкелді.

Тау беткейлерінде, аңғарларда, әсіресе Адриатика жағалауында олар жемістерді, соның ішінде цитрус жемістерін, жүзім мен зәйтүнді өсірді. Олар балық аулаумен айналысқан. Ағаш пен тасты ою өнері, зергерлік қолөнер (ою-өрнек, қару-жарақ, белдік, т.б.) дамыды.

20 ғасырда Черногория өнеркәсібі дамып, әлеуметтік құрамы өзгеріп, зиялы қауым қалыптасты.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/367|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Тұрмыс салты ==
=== Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары ===
Дәстүрлі ауылдық елді мекенде негізінен шашыраңқы орналасу болды, кейін шоғырланған ауылдар пайда болды. Олар әдетте туыстар тұратын кварталдарға бөлінді. Уақытша қоныстар тау жайылымдарында болды.

Әртүрлі аудандардағы тұрғын үй құрылыс материалымен, орналасуымен ерекшеленеді. Жағалауда және таулы аймақтарда – тас, екі, кейде үш қабатты, жоғарғы қабаты (бастапқыда бір бөлмелі) – тұрғын үй, төменгі жағында қойма, кейде қора болды. Бір қабатты бір бөлмелі үйлер кездеседі. Мұнаралы үйлер (қула) сақталған.

Солтүстік-шығыс орманды аймақтарда ағаш үйлер (қазір барлық жерде дерлік таспен ауыстырылды) биік тас іргетасқа салынып, төбесі шифермен жабылды (тұрғын үйлер - бірінші қабатта, ас үй мен ошақ - екінші қабатта).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=CHRR|title=Әлем халықтары/Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі киімдері ===
Ерлердің дәстүрлі костюмі әйелдердікіне қарағанда көбірек элементтерді қамтиды. Ерлердің күнделікті жазғы киімі ақ жейдеден, қысқа шалбардан (тізеге дейін) шалбардан, матадан жасалған кеудешеден (цмадан), ұзын жібек белбеуден, дөңгелек қалпақтан (капица), тығыз тігілген жүн гетрадан (доколеница) тұрады. Қыста бұл костюмге пенжек және күртеше (гунъ) қосылады. 

''Струка'' – ерлер де, әйелдер де киетін жамылғы түрі (әйелдердікі сәл кішірек, көлденең жолақтары байқалмайды). Жорықтарда струка жаңбыр мен суықтан қорғап, төсек ретінде қызмет етті. Қойшылар мен аңшылар қарда жүру үшін ''крплье'' деп аталатын ағаш аяқ киімдер пайдаланған.

=== Дәстүрлі тағамдары ===
Дәстүрлі тағамдары сербтерге ұқсас. Черногориялықтар арасында ең көп таралған тағам вешалица дәмдеуіштері бар ет тағамы. Мұнда чевапчичи шұжықтары өте танымал. Черногория асханасының негізгі ингредиенттері ірімшік пен көкөністер болып табылады. Сенички және Липский ірімшігі үлкен құрметке ие. Таңғы және кешкі ас кезінде, ет, балықпен бірге көкөністерді үнемі пайдаланады.

Черногорияда балық тағамдары мен теңіз өнімдері де танымал. Форель қара өрікпен толтырылады, тұқы қаймақпен пісіріледі, палау теңіз өнімдерімен беріледі.
Олардың ең танымал десерті сладкишей деп аталады — бұл сүзбе салмасы бар пирог.

Кофе черногориялықтардың сүйікті сусынына айналды. Шай әрқашан балмен және шөптермен ішіледі. Сондай-ақ көптеген жаңа шырындар бар. Жүзімнен шараптар ғана емес, сонымен қатар раки самагоны да жасалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://xn--80aaaa1bcaqfbqcckfp8c4cxgsc.xn--p1ai/nationalities/%D0%A7%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%86%D1%8B|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Фольклоры ===
Ауыз әдебиеті мен [[музыка]]сы дамыған.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Еуропа халықтары}}
[[Санат:Черногория халықтары]]
[[Санат:Славян халықтары]]
[[Санат:Сербия этникалық топтары]]
[[Санат:Оңтүстік славяндар]]</text>
      <sha1>ti5tix1zjcv3v2gi7te4gsmt3lc2btp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478914</id>
      <parentid>3478913</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T04:47:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Дәстүрлі киімдері */ толықтыру</comment>
      <origin>3478914</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8708" sha1="919v0ha1ltvv9s9g17oc8ve27dh7q2z" xml:space="preserve">Черногориялықтар, '''қаратаулықтар''' (өзд. атауы — црногорци) — [[Черногория]] [[мемлекет]]інің негізгі халқы. [[АҚШ]], [[Албания]], т.б. мемлекеттерде тұрады. Жалпы саны 700 мыңдай адам (2006). 
Антропологиялық жағынан үлкен еуропа нәсілдің оңтүстік тармағына жатады. 

== Тілі ==
Оңтүстік славян тобындағы хорват-серб тілдерінің штокавск диалектісінде сөйлейді. Жазуы кирилицаға негізделген.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/789|title=Кашуба М.С.Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Діні ==
[[Христиан]] дінінің [[православие]] тармағын ұстанады, аздап [[мұсылман]]дар да кездеседі.  

== Тарихы ==
Черногориялықтардың тарихы 7 — 11 ғ-лардағы славян тайпаларынан бастау алады. 15 ғ-дан бастап олардан олар аздап оқшаулана бастаған. 1499 жылдан Осман сұлтандығының билігінде болды. Кейіннен Черногория тәуелсіздікке қол жеткізіп, [[князь]]дік, [[король]]дік биліктерді басынан кешірді. Ұзақ уақыт түрік, серб, т.б. халықтардың қол астында болғандықтан, Черногориялықтар олардың кейбір мәдени ықпалын сіңірген. 

== Кәсібі ==
Дәстүрлі шаруашылық мал шаруашылығына, негізінен қой шаруашылығына, сондай-ақ ауыл шаруашылығына (негізінен астық, кейінірек техникалық дақылдар – темекі, кендір, мақта және т.б.) негізделген. Ауыл шаруашылығы үшін Черногориялықтар тау етегіндегі аумақтарды тазалап, қоршап, себеттермен топырақ әкелді.

Тау беткейлерінде, аңғарларда, әсіресе Адриатика жағалауында олар жемістерді, соның ішінде цитрус жемістерін, жүзім мен зәйтүнді өсірді. Олар балық аулаумен айналысқан. Ағаш пен тасты ою өнері, зергерлік қолөнер (ою-өрнек, қару-жарақ, белдік, т.б.) дамыды.

20 ғасырда Черногория өнеркәсібі дамып, әлеуметтік құрамы өзгеріп, зиялы қауым қалыптасты.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/367|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Тұрмыс салты ==
=== Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары ===
Дәстүрлі ауылдық елді мекенде негізінен шашыраңқы орналасу болды, кейін шоғырланған ауылдар пайда болды. Олар әдетте туыстар тұратын кварталдарға бөлінді. Уақытша қоныстар тау жайылымдарында болды.

Әртүрлі аудандардағы тұрғын үй құрылыс материалымен, орналасуымен ерекшеленеді. Жағалауда және таулы аймақтарда – тас, екі, кейде үш қабатты, жоғарғы қабаты (бастапқыда бір бөлмелі) – тұрғын үй, төменгі жағында қойма, кейде қора болды. Бір қабатты бір бөлмелі үйлер кездеседі. Мұнаралы үйлер (қула) сақталған.

Солтүстік-шығыс орманды аймақтарда ағаш үйлер (қазір барлық жерде дерлік таспен ауыстырылды) биік тас іргетасқа салынып, төбесі шифермен жабылды (тұрғын үйлер - бірінші қабатта, ас үй мен ошақ - екінші қабатта).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=CHRR|title=Әлем халықтары/Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі киімдері ===
Ерлердің дәстүрлі костюмі әйелдердікіне қарағанда көбірек элементтерді қамтиды. Ерлердің күнделікті жазғы киімі ақ жейдеден, қысқа шалбардан (тізеге дейін) шалбардан, матадан жасалған кеудешеден (цмадан), ұзын жібек белбеуден, дөңгелек қалпақтан (капица), тығыз тігілген жүн гетрадан (доколеница) тұрады. Қыста бұл костюмге пенжек және күртеше (гунъ) қосылады. 

''Струка'' – ерлер де, әйелдер де киетін жамылғы түрі (әйелдердікі сәл кішірек, көлденең жолақтары байқалмайды). Жорықтарда струка жаңбыр мен суықтан қорғап, төсек ретінде қызмет етті. Қойшылар мен аңшылар қарда жүру үшін ''крплье'' деп аталатын ағаш аяқ киімдер пайдаланған.

Мерекелік костюм, жазда да, қыста да күнделікті киімге көп жағынан ұқсас болды, бірақ бай безендірілді. Кейде жастар көйлегінің үстінен кестеленген мата жилет (душанка), қарт адамдар матадан жасалған кафтан (долама), үстіне матадан жасалған кеудеше (желек немесе токе) киді.

=== Дәстүрлі тағамдары ===
Дәстүрлі тағамдары сербтерге ұқсас. Черногориялықтар арасында ең көп таралған тағам вешалица дәмдеуіштері бар ет тағамы. Мұнда чевапчичи шұжықтары өте танымал. Черногория асханасының негізгі ингредиенттері ірімшік пен көкөністер болып табылады. Сенички және Липский ірімшігі үлкен құрметке ие. Таңғы және кешкі ас кезінде, ет, балықпен бірге көкөністерді үнемі пайдаланады.

Черногорияда балық тағамдары мен теңіз өнімдері де танымал. Форель қара өрікпен толтырылады, тұқы қаймақпен пісіріледі, палау теңіз өнімдерімен беріледі.
Олардың ең танымал десерті сладкишей деп аталады — бұл сүзбе салмасы бар пирог.

Кофе черногориялықтардың сүйікті сусынына айналды. Шай әрқашан балмен және шөптермен ішіледі. Сондай-ақ көптеген жаңа шырындар бар. Жүзімнен шараптар ғана емес, сонымен қатар раки самагоны да жасалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://xn--80aaaa1bcaqfbqcckfp8c4cxgsc.xn--p1ai/nationalities/%D0%A7%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%86%D1%8B|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Фольклоры ===
Ауыз әдебиеті мен [[музыка]]сы дамыған.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Еуропа халықтары}}
[[Санат:Черногория халықтары]]
[[Санат:Славян халықтары]]
[[Санат:Сербия этникалық топтары]]
[[Санат:Оңтүстік славяндар]]</text>
      <sha1>919v0ha1ltvv9s9g17oc8ve27dh7q2z</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478915</id>
      <parentid>3478914</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T04:50:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Дәстүрлі киімдері */ толықтыру</comment>
      <origin>3478915</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9169" sha1="hmf3l7wz4yu4hjii0nhtui8h923jmta" xml:space="preserve">Черногориялықтар, '''қаратаулықтар''' (өзд. атауы — црногорци) — [[Черногория]] [[мемлекет]]інің негізгі халқы. [[АҚШ]], [[Албания]], т.б. мемлекеттерде тұрады. Жалпы саны 700 мыңдай адам (2006). 
Антропологиялық жағынан үлкен еуропа нәсілдің оңтүстік тармағына жатады. 

== Тілі ==
Оңтүстік славян тобындағы хорват-серб тілдерінің штокавск диалектісінде сөйлейді. Жазуы кирилицаға негізделген.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/789|title=Кашуба М.С.Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Діні ==
[[Христиан]] дінінің [[православие]] тармағын ұстанады, аздап [[мұсылман]]дар да кездеседі.  

== Тарихы ==
Черногориялықтардың тарихы 7 — 11 ғ-лардағы славян тайпаларынан бастау алады. 15 ғ-дан бастап олардан олар аздап оқшаулана бастаған. 1499 жылдан Осман сұлтандығының билігінде болды. Кейіннен Черногория тәуелсіздікке қол жеткізіп, [[князь]]дік, [[король]]дік биліктерді басынан кешірді. Ұзақ уақыт түрік, серб, т.б. халықтардың қол астында болғандықтан, Черногориялықтар олардың кейбір мәдени ықпалын сіңірген. 

== Кәсібі ==
Дәстүрлі шаруашылық мал шаруашылығына, негізінен қой шаруашылығына, сондай-ақ ауыл шаруашылығына (негізінен астық, кейінірек техникалық дақылдар – темекі, кендір, мақта және т.б.) негізделген. Ауыл шаруашылығы үшін Черногориялықтар тау етегіндегі аумақтарды тазалап, қоршап, себеттермен топырақ әкелді.

Тау беткейлерінде, аңғарларда, әсіресе Адриатика жағалауында олар жемістерді, соның ішінде цитрус жемістерін, жүзім мен зәйтүнді өсірді. Олар балық аулаумен айналысқан. Ағаш пен тасты ою өнері, зергерлік қолөнер (ою-өрнек, қару-жарақ, белдік, т.б.) дамыды.

20 ғасырда Черногория өнеркәсібі дамып, әлеуметтік құрамы өзгеріп, зиялы қауым қалыптасты.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/367|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Тұрмыс салты ==
=== Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары ===
Дәстүрлі ауылдық елді мекенде негізінен шашыраңқы орналасу болды, кейін шоғырланған ауылдар пайда болды. Олар әдетте туыстар тұратын кварталдарға бөлінді. Уақытша қоныстар тау жайылымдарында болды.

Әртүрлі аудандардағы тұрғын үй құрылыс материалымен, орналасуымен ерекшеленеді. Жағалауда және таулы аймақтарда – тас, екі, кейде үш қабатты, жоғарғы қабаты (бастапқыда бір бөлмелі) – тұрғын үй, төменгі жағында қойма, кейде қора болды. Бір қабатты бір бөлмелі үйлер кездеседі. Мұнаралы үйлер (қула) сақталған.

Солтүстік-шығыс орманды аймақтарда ағаш үйлер (қазір барлық жерде дерлік таспен ауыстырылды) биік тас іргетасқа салынып, төбесі шифермен жабылды (тұрғын үйлер - бірінші қабатта, ас үй мен ошақ - екінші қабатта).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=CHRR|title=Әлем халықтары/Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі киімдері ===
Ерлердің дәстүрлі костюмі әйелдердікіне қарағанда көбірек элементтерді қамтиды. Ерлердің күнделікті жазғы киімі ақ жейдеден, қысқа шалбардан (тізеге дейін) шалбардан, матадан жасалған кеудешеден (цмадан), ұзын жібек белбеуден, дөңгелек қалпақтан (капица), тығыз тігілген жүн гетрадан (доколеница) тұрады. Қыста бұл костюмге пенжек және күртеше (гунъ) қосылады.&lt;br /&gt; 
''Струка'' – ерлер де, әйелдер де киетін жамылғы түрі (әйелдердікі сәл кішірек, көлденең жолақтары байқалмайды). Жорықтарда струка жаңбыр мен суықтан қорғап, төсек ретінде қызмет етті. Қойшылар мен аңшылар қарда жүру үшін ''крплье'' деп аталатын ағаш аяқ киімдер пайдаланған.

Мерекелік костюм, жазда да, қыста да күнделікті киімге көп жағынан ұқсас болды, бірақ бай безендірілді. Кейде жастар көйлегінің үстінен кестеленген мата жилет (душанка), қарт адамдар матадан жасалған кафтан (долама), үстіне матадан жасалған кеудеше (желек немесе токе) киді.

Әйел костюмінің құрамдас бөліктері - кеудесінде саңылаулары бар, жағасы мен жеңінде кесте тігетін туника үлгісіндегі жейде, тоқылған күрте (жакет), күңгірт түсті көкірекше және белдемше (раша), алжапқыш (прегача), көйлек және жүннен жасалған струка.

=== Дәстүрлі тағамдары ===
Дәстүрлі тағамдары сербтерге ұқсас. Черногориялықтар арасында ең көп таралған тағам вешалица дәмдеуіштері бар ет тағамы. Мұнда чевапчичи шұжықтары өте танымал. Черногория асханасының негізгі ингредиенттері ірімшік пен көкөністер болып табылады. Сенички және Липский ірімшігі үлкен құрметке ие. Таңғы және кешкі ас кезінде, ет, балықпен бірге көкөністерді үнемі пайдаланады.

Черногорияда балық тағамдары мен теңіз өнімдері де танымал. Форель қара өрікпен толтырылады, тұқы қаймақпен пісіріледі, палау теңіз өнімдерімен беріледі.
Олардың ең танымал десерті сладкишей деп аталады — бұл сүзбе салмасы бар пирог.

Кофе черногориялықтардың сүйікті сусынына айналды. Шай әрқашан балмен және шөптермен ішіледі. Сондай-ақ көптеген жаңа шырындар бар. Жүзімнен шараптар ғана емес, сонымен қатар раки самагоны да жасалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://xn--80aaaa1bcaqfbqcckfp8c4cxgsc.xn--p1ai/nationalities/%D0%A7%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%86%D1%8B|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Фольклоры ===
Ауыз әдебиеті мен [[музыка]]сы дамыған.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Еуропа халықтары}}
[[Санат:Черногория халықтары]]
[[Санат:Славян халықтары]]
[[Санат:Сербия этникалық топтары]]
[[Санат:Оңтүстік славяндар]]</text>
      <sha1>hmf3l7wz4yu4hjii0nhtui8h923jmta</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478916</id>
      <parentid>3478915</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T04:52:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Дәстүрлі киімдері */ дереккөз</comment>
      <origin>3478916</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9368" sha1="iqtaipx3w55sgw8prwj58pir3yoii9y" xml:space="preserve">Черногориялықтар, '''қаратаулықтар''' (өзд. атауы — црногорци) — [[Черногория]] [[мемлекет]]інің негізгі халқы. [[АҚШ]], [[Албания]], т.б. мемлекеттерде тұрады. Жалпы саны 700 мыңдай адам (2006). 
Антропологиялық жағынан үлкен еуропа нәсілдің оңтүстік тармағына жатады. 

== Тілі ==
Оңтүстік славян тобындағы хорват-серб тілдерінің штокавск диалектісінде сөйлейді. Жазуы кирилицаға негізделген.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/789|title=Кашуба М.С.Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Діні ==
[[Христиан]] дінінің [[православие]] тармағын ұстанады, аздап [[мұсылман]]дар да кездеседі.  

== Тарихы ==
Черногориялықтардың тарихы 7 — 11 ғ-лардағы славян тайпаларынан бастау алады. 15 ғ-дан бастап олардан олар аздап оқшаулана бастаған. 1499 жылдан Осман сұлтандығының билігінде болды. Кейіннен Черногория тәуелсіздікке қол жеткізіп, [[князь]]дік, [[король]]дік биліктерді басынан кешірді. Ұзақ уақыт түрік, серб, т.б. халықтардың қол астында болғандықтан, Черногориялықтар олардың кейбір мәдени ықпалын сіңірген. 

== Кәсібі ==
Дәстүрлі шаруашылық мал шаруашылығына, негізінен қой шаруашылығына, сондай-ақ ауыл шаруашылығына (негізінен астық, кейінірек техникалық дақылдар – темекі, кендір, мақта және т.б.) негізделген. Ауыл шаруашылығы үшін Черногориялықтар тау етегіндегі аумақтарды тазалап, қоршап, себеттермен топырақ әкелді.

Тау беткейлерінде, аңғарларда, әсіресе Адриатика жағалауында олар жемістерді, соның ішінде цитрус жемістерін, жүзім мен зәйтүнді өсірді. Олар балық аулаумен айналысқан. Ағаш пен тасты ою өнері, зергерлік қолөнер (ою-өрнек, қару-жарақ, белдік, т.б.) дамыды.

20 ғасырда Черногория өнеркәсібі дамып, әлеуметтік құрамы өзгеріп, зиялы қауым қалыптасты.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/367|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Тұрмыс салты ==
=== Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары ===
Дәстүрлі ауылдық елді мекенде негізінен шашыраңқы орналасу болды, кейін шоғырланған ауылдар пайда болды. Олар әдетте туыстар тұратын кварталдарға бөлінді. Уақытша қоныстар тау жайылымдарында болды.

Әртүрлі аудандардағы тұрғын үй құрылыс материалымен, орналасуымен ерекшеленеді. Жағалауда және таулы аймақтарда – тас, екі, кейде үш қабатты, жоғарғы қабаты (бастапқыда бір бөлмелі) – тұрғын үй, төменгі жағында қойма, кейде қора болды. Бір қабатты бір бөлмелі үйлер кездеседі. Мұнаралы үйлер (қула) сақталған.

Солтүстік-шығыс орманды аймақтарда ағаш үйлер (қазір барлық жерде дерлік таспен ауыстырылды) биік тас іргетасқа салынып, төбесі шифермен жабылды (тұрғын үйлер - бірінші қабатта, ас үй мен ошақ - екінші қабатта).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=CHRR|title=Әлем халықтары/Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі киімдері ===
Ерлердің дәстүрлі костюмі әйелдердікіне қарағанда көбірек элементтерді қамтиды. Ерлердің күнделікті жазғы киімі ақ жейдеден, қысқа шалбардан (тізеге дейін) шалбардан, матадан жасалған кеудешеден (цмадан), ұзын жібек белбеуден, дөңгелек қалпақтан (капица), тығыз тігілген жүн гетрадан (доколеница) тұрады. Қыста бұл костюмге пенжек және күртеше (гунъ) қосылады.&lt;br /&gt; 
''Струка'' – ерлер де, әйелдер де киетін жамылғы түрі (әйелдердікі сәл кішірек, көлденең жолақтары байқалмайды). Жорықтарда струка жаңбыр мен суықтан қорғап, төсек ретінде қызмет етті. Қойшылар мен аңшылар қарда жүру үшін ''крплье'' деп аталатын ағаш аяқ киімдер пайдаланған.

Мерекелік костюм, жазда да, қыста да күнделікті киімге көп жағынан ұқсас болды, бірақ бай безендірілді. Кейде жастар көйлегінің үстінен кестеленген мата жилет (душанка), қарт адамдар матадан жасалған кафтан (долама), үстіне матадан жасалған кеудеше (желек немесе токе) киді.

Әйел костюмінің құрамдас бөліктері - кеудесінде саңылаулары бар, жағасы мен жеңінде кесте тігетін туника үлгісіндегі жейде, тоқылған күрте (жакет), күңгірт түсті көкірекше және белдемше (раша), алжапқыш (прегача), көйлек және жүннен жасалған струка.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://costumer.narod.ru/text/europa/chernogoria-costume.htm|title=Черногория ұлттық киімі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі тағамдары ===
Дәстүрлі тағамдары сербтерге ұқсас. Черногориялықтар арасында ең көп таралған тағам вешалица дәмдеуіштері бар ет тағамы. Мұнда чевапчичи шұжықтары өте танымал. Черногория асханасының негізгі ингредиенттері ірімшік пен көкөністер болып табылады. Сенички және Липский ірімшігі үлкен құрметке ие. Таңғы және кешкі ас кезінде, ет, балықпен бірге көкөністерді үнемі пайдаланады.

Черногорияда балық тағамдары мен теңіз өнімдері де танымал. Форель қара өрікпен толтырылады, тұқы қаймақпен пісіріледі, палау теңіз өнімдерімен беріледі.
Олардың ең танымал десерті сладкишей деп аталады — бұл сүзбе салмасы бар пирог.

Кофе черногориялықтардың сүйікті сусынына айналды. Шай әрқашан балмен және шөптермен ішіледі. Сондай-ақ көптеген жаңа шырындар бар. Жүзімнен шараптар ғана емес, сонымен қатар раки самагоны да жасалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://xn--80aaaa1bcaqfbqcckfp8c4cxgsc.xn--p1ai/nationalities/%D0%A7%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%86%D1%8B|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Фольклоры ===
Ауыз әдебиеті мен [[музыка]]сы дамыған.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Еуропа халықтары}}
[[Санат:Черногория халықтары]]
[[Санат:Славян халықтары]]
[[Санат:Сербия этникалық топтары]]
[[Санат:Оңтүстік славяндар]]</text>
      <sha1>iqtaipx3w55sgw8prwj58pir3yoii9y</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478917</id>
      <parentid>3478916</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T05:09:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Фольклоры */ дереккөз</comment>
      <origin>3478917</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10039" sha1="mnr8m3s54q3j9v082b1tqhlv2uflpul" xml:space="preserve">Черногориялықтар, '''қаратаулықтар''' (өзд. атауы — црногорци) — [[Черногория]] [[мемлекет]]інің негізгі халқы. [[АҚШ]], [[Албания]], т.б. мемлекеттерде тұрады. Жалпы саны 700 мыңдай адам (2006). 
Антропологиялық жағынан үлкен еуропа нәсілдің оңтүстік тармағына жатады. 

== Тілі ==
Оңтүстік славян тобындағы хорват-серб тілдерінің штокавск диалектісінде сөйлейді. Жазуы кирилицаға негізделген.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/789|title=Кашуба М.С.Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Діні ==
[[Христиан]] дінінің [[православие]] тармағын ұстанады, аздап [[мұсылман]]дар да кездеседі.  

== Тарихы ==
Черногориялықтардың тарихы 7 — 11 ғ-лардағы славян тайпаларынан бастау алады. 15 ғ-дан бастап олардан олар аздап оқшаулана бастаған. 1499 жылдан Осман сұлтандығының билігінде болды. Кейіннен Черногория тәуелсіздікке қол жеткізіп, [[князь]]дік, [[король]]дік биліктерді басынан кешірді. Ұзақ уақыт түрік, серб, т.б. халықтардың қол астында болғандықтан, Черногориялықтар олардың кейбір мәдени ықпалын сіңірген. 

== Кәсібі ==
Дәстүрлі шаруашылық мал шаруашылығына, негізінен қой шаруашылығына, сондай-ақ ауыл шаруашылығына (негізінен астық, кейінірек техникалық дақылдар – темекі, кендір, мақта және т.б.) негізделген. Ауыл шаруашылығы үшін Черногориялықтар тау етегіндегі аумақтарды тазалап, қоршап, себеттермен топырақ әкелді.

Тау беткейлерінде, аңғарларда, әсіресе Адриатика жағалауында олар жемістерді, соның ішінде цитрус жемістерін, жүзім мен зәйтүнді өсірді. Олар балық аулаумен айналысқан. Ағаш пен тасты ою өнері, зергерлік қолөнер (ою-өрнек, қару-жарақ, белдік, т.б.) дамыды.

20 ғасырда Черногория өнеркәсібі дамып, әлеуметтік құрамы өзгеріп, зиялы қауым қалыптасты.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/367|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Тұрмыс салты ==
=== Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары ===
Дәстүрлі ауылдық елді мекенде негізінен шашыраңқы орналасу болды, кейін шоғырланған ауылдар пайда болды. Олар әдетте туыстар тұратын кварталдарға бөлінді. Уақытша қоныстар тау жайылымдарында болды.

Әртүрлі аудандардағы тұрғын үй құрылыс материалымен, орналасуымен ерекшеленеді. Жағалауда және таулы аймақтарда – тас, екі, кейде үш қабатты, жоғарғы қабаты (бастапқыда бір бөлмелі) – тұрғын үй, төменгі жағында қойма, кейде қора болды. Бір қабатты бір бөлмелі үйлер кездеседі. Мұнаралы үйлер (қула) сақталған.

Солтүстік-шығыс орманды аймақтарда ағаш үйлер (қазір барлық жерде дерлік таспен ауыстырылды) биік тас іргетасқа салынып, төбесі шифермен жабылды (тұрғын үйлер - бірінші қабатта, ас үй мен ошақ - екінші қабатта).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=CHRR|title=Әлем халықтары/Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі киімдері ===
Ерлердің дәстүрлі костюмі әйелдердікіне қарағанда көбірек элементтерді қамтиды. Ерлердің күнделікті жазғы киімі ақ жейдеден, қысқа шалбардан (тізеге дейін) шалбардан, матадан жасалған кеудешеден (цмадан), ұзын жібек белбеуден, дөңгелек қалпақтан (капица), тығыз тігілген жүн гетрадан (доколеница) тұрады. Қыста бұл костюмге пенжек және күртеше (гунъ) қосылады.&lt;br /&gt; 
''Струка'' – ерлер де, әйелдер де киетін жамылғы түрі (әйелдердікі сәл кішірек, көлденең жолақтары байқалмайды). Жорықтарда струка жаңбыр мен суықтан қорғап, төсек ретінде қызмет етті. Қойшылар мен аңшылар қарда жүру үшін ''крплье'' деп аталатын ағаш аяқ киімдер пайдаланған.

Мерекелік костюм, жазда да, қыста да күнделікті киімге көп жағынан ұқсас болды, бірақ бай безендірілді. Кейде жастар көйлегінің үстінен кестеленген мата жилет (душанка), қарт адамдар матадан жасалған кафтан (долама), үстіне матадан жасалған кеудеше (желек немесе токе) киді.

Әйел костюмінің құрамдас бөліктері - кеудесінде саңылаулары бар, жағасы мен жеңінде кесте тігетін туника үлгісіндегі жейде, тоқылған күрте (жакет), күңгірт түсті көкірекше және белдемше (раша), алжапқыш (прегача), көйлек және жүннен жасалған струка.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://costumer.narod.ru/text/europa/chernogoria-costume.htm|title=Черногория ұлттық киімі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі тағамдары ===
Дәстүрлі тағамдары сербтерге ұқсас. Черногориялықтар арасында ең көп таралған тағам вешалица дәмдеуіштері бар ет тағамы. Мұнда чевапчичи шұжықтары өте танымал. Черногория асханасының негізгі ингредиенттері ірімшік пен көкөністер болып табылады. Сенички және Липский ірімшігі үлкен құрметке ие. Таңғы және кешкі ас кезінде, ет, балықпен бірге көкөністерді үнемі пайдаланады.

Черногорияда балық тағамдары мен теңіз өнімдері де танымал. Форель қара өрікпен толтырылады, тұқы қаймақпен пісіріледі, палау теңіз өнімдерімен беріледі.
Олардың ең танымал десерті сладкишей деп аталады — бұл сүзбе салмасы бар пирог.

Кофе черногориялықтардың сүйікті сусынына айналды. Шай әрқашан балмен және шөптермен ішіледі. Сондай-ақ көптеген жаңа шырындар бар. Жүзімнен шараптар ғана емес, сонымен қатар раки самагоны да жасалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://xn--80aaaa1bcaqfbqcckfp8c4cxgsc.xn--p1ai/nationalities/%D0%A7%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%86%D1%8B|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Фольклоры ===
Ауыз әдебиеті мен музыкасы дамыған. Халық музыкасы басқа оңтүстік славян халықтарының фольклорымен тығыз байланысты. Архаикалық жырлар сақталған – эпикалық, батырлық (ішекті аспаптың сүйемелдеуімен орындалады), лирикалық және ғұрыптық (соның ішінде әйелдердің жоқтау жырлары).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4683130?ysclid=mbovo2uauw853332435|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Еуропа халықтары}}
[[Санат:Черногория халықтары]]
[[Санат:Славян халықтары]]
[[Санат:Сербия этникалық топтары]]
[[Санат:Оңтүстік славяндар]]</text>
      <sha1>mnr8m3s54q3j9v082b1tqhlv2uflpul</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478919</id>
      <parentid>3478917</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T05:14:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Фольклоры */ толықтыру</comment>
      <origin>3478919</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10732" sha1="sv23osnayxml6pwu9wz39bo4pyc8ui7" xml:space="preserve">Черногориялықтар, '''қаратаулықтар''' (өзд. атауы — црногорци) — [[Черногория]] [[мемлекет]]інің негізгі халқы. [[АҚШ]], [[Албания]], т.б. мемлекеттерде тұрады. Жалпы саны 700 мыңдай адам (2006). 
Антропологиялық жағынан үлкен еуропа нәсілдің оңтүстік тармағына жатады. 

== Тілі ==
Оңтүстік славян тобындағы хорват-серб тілдерінің штокавск диалектісінде сөйлейді. Жазуы кирилицаға негізделген.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/789|title=Кашуба М.С.Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Діні ==
[[Христиан]] дінінің [[православие]] тармағын ұстанады, аздап [[мұсылман]]дар да кездеседі.  

== Тарихы ==
Черногориялықтардың тарихы 7 — 11 ғ-лардағы славян тайпаларынан бастау алады. 15 ғ-дан бастап олардан олар аздап оқшаулана бастаған. 1499 жылдан Осман сұлтандығының билігінде болды. Кейіннен Черногория тәуелсіздікке қол жеткізіп, [[князь]]дік, [[король]]дік биліктерді басынан кешірді. Ұзақ уақыт түрік, серб, т.б. халықтардың қол астында болғандықтан, Черногориялықтар олардың кейбір мәдени ықпалын сіңірген. 

== Кәсібі ==
Дәстүрлі шаруашылық мал шаруашылығына, негізінен қой шаруашылығына, сондай-ақ ауыл шаруашылығына (негізінен астық, кейінірек техникалық дақылдар – темекі, кендір, мақта және т.б.) негізделген. Ауыл шаруашылығы үшін Черногориялықтар тау етегіндегі аумақтарды тазалап, қоршап, себеттермен топырақ әкелді.

Тау беткейлерінде, аңғарларда, әсіресе Адриатика жағалауында олар жемістерді, соның ішінде цитрус жемістерін, жүзім мен зәйтүнді өсірді. Олар балық аулаумен айналысқан. Ағаш пен тасты ою өнері, зергерлік қолөнер (ою-өрнек, қару-жарақ, белдік, т.б.) дамыды.

20 ғасырда Черногория өнеркәсібі дамып, әлеуметтік құрамы өзгеріп, зиялы қауым қалыптасты.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/367|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Тұрмыс салты ==
=== Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары ===
Дәстүрлі ауылдық елді мекенде негізінен шашыраңқы орналасу болды, кейін шоғырланған ауылдар пайда болды. Олар әдетте туыстар тұратын кварталдарға бөлінді. Уақытша қоныстар тау жайылымдарында болды.

Әртүрлі аудандардағы тұрғын үй құрылыс материалымен, орналасуымен ерекшеленеді. Жағалауда және таулы аймақтарда – тас, екі, кейде үш қабатты, жоғарғы қабаты (бастапқыда бір бөлмелі) – тұрғын үй, төменгі жағында қойма, кейде қора болды. Бір қабатты бір бөлмелі үйлер кездеседі. Мұнаралы үйлер (қула) сақталған.

Солтүстік-шығыс орманды аймақтарда ағаш үйлер (қазір барлық жерде дерлік таспен ауыстырылды) биік тас іргетасқа салынып, төбесі шифермен жабылды (тұрғын үйлер - бірінші қабатта, ас үй мен ошақ - екінші қабатта).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=CHRR|title=Әлем халықтары/Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі киімдері ===
Ерлердің дәстүрлі костюмі әйелдердікіне қарағанда көбірек элементтерді қамтиды. Ерлердің күнделікті жазғы киімі ақ жейдеден, қысқа шалбардан (тізеге дейін) шалбардан, матадан жасалған кеудешеден (цмадан), ұзын жібек белбеуден, дөңгелек қалпақтан (капица), тығыз тігілген жүн гетрадан (доколеница) тұрады. Қыста бұл костюмге пенжек және күртеше (гунъ) қосылады.&lt;br /&gt; 
''Струка'' – ерлер де, әйелдер де киетін жамылғы түрі (әйелдердікі сәл кішірек, көлденең жолақтары байқалмайды). Жорықтарда струка жаңбыр мен суықтан қорғап, төсек ретінде қызмет етті. Қойшылар мен аңшылар қарда жүру үшін ''крплье'' деп аталатын ағаш аяқ киімдер пайдаланған.

Мерекелік костюм, жазда да, қыста да күнделікті киімге көп жағынан ұқсас болды, бірақ бай безендірілді. Кейде жастар көйлегінің үстінен кестеленген мата жилет (душанка), қарт адамдар матадан жасалған кафтан (долама), үстіне матадан жасалған кеудеше (желек немесе токе) киді.

Әйел костюмінің құрамдас бөліктері - кеудесінде саңылаулары бар, жағасы мен жеңінде кесте тігетін туника үлгісіндегі жейде, тоқылған күрте (жакет), күңгірт түсті көкірекше және белдемше (раша), алжапқыш (прегача), көйлек және жүннен жасалған струка.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://costumer.narod.ru/text/europa/chernogoria-costume.htm|title=Черногория ұлттық киімі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі тағамдары ===
Дәстүрлі тағамдары сербтерге ұқсас. Черногориялықтар арасында ең көп таралған тағам вешалица дәмдеуіштері бар ет тағамы. Мұнда чевапчичи шұжықтары өте танымал. Черногория асханасының негізгі ингредиенттері ірімшік пен көкөністер болып табылады. Сенички және Липский ірімшігі үлкен құрметке ие. Таңғы және кешкі ас кезінде, ет, балықпен бірге көкөністерді үнемі пайдаланады.

Черногорияда балық тағамдары мен теңіз өнімдері де танымал. Форель қара өрікпен толтырылады, тұқы қаймақпен пісіріледі, палау теңіз өнімдерімен беріледі.
Олардың ең танымал десерті сладкишей деп аталады — бұл сүзбе салмасы бар пирог.

Кофе черногориялықтардың сүйікті сусынына айналды. Шай әрқашан балмен және шөптермен ішіледі. Сондай-ақ көптеген жаңа шырындар бар. Жүзімнен шараптар ғана емес, сонымен қатар раки самагоны да жасалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://xn--80aaaa1bcaqfbqcckfp8c4cxgsc.xn--p1ai/nationalities/%D0%A7%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%86%D1%8B|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Фольклоры ===
Ауыз әдебиеті мен музыкасы дамыған. Халық музыкасы басқа оңтүстік славян халықтарының фольклорымен тығыз байланысты. Архаикалық жырлар сақталған – эпикалық, батырлық (ішекті аспаптың сүйемелдеуімен орындалады), лирикалық және ғұрыптық (соның ішінде әйелдердің жоқтау жырлары).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4683130?ysclid=mbovo2uauw853332435|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

Черногорияда дәстүрлі билердің үш түрі бар: Шота, Оро және Коло.
*Коло — бұл орыстың дөңгелек биіне ұқсайтын топтық би. Би кезінде музыка алуан түрлі және өте динамикалық болуы мүмкін;
*Ең танымал билер — Оро, олар ынта мен көңілділікті білдіреді. Оро би ғана емес, ойын-сауық тәсілі деп саналады. Биде ерлер сақина құра отырып орындалады, содан кейін биге серіктестерді таңдайды;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Еуропа халықтары}}
[[Санат:Черногория халықтары]]
[[Санат:Славян халықтары]]
[[Санат:Сербия этникалық топтары]]
[[Санат:Оңтүстік славяндар]]</text>
      <sha1>sv23osnayxml6pwu9wz39bo4pyc8ui7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478920</id>
      <parentid>3478919</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T05:19:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Фольклоры */ толықтыру</comment>
      <origin>3478920</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11057" sha1="mk0obhhfhngnada2im762f7dj32di7f" xml:space="preserve">Черногориялықтар, '''қаратаулықтар''' (өзд. атауы — црногорци) — [[Черногория]] [[мемлекет]]інің негізгі халқы. [[АҚШ]], [[Албания]], т.б. мемлекеттерде тұрады. Жалпы саны 700 мыңдай адам (2006). 
Антропологиялық жағынан үлкен еуропа нәсілдің оңтүстік тармағына жатады. 

== Тілі ==
Оңтүстік славян тобындағы хорват-серб тілдерінің штокавск диалектісінде сөйлейді. Жазуы кирилицаға негізделген.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/789|title=Кашуба М.С.Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Діні ==
[[Христиан]] дінінің [[православие]] тармағын ұстанады, аздап [[мұсылман]]дар да кездеседі.  

== Тарихы ==
Черногориялықтардың тарихы 7 — 11 ғ-лардағы славян тайпаларынан бастау алады. 15 ғ-дан бастап олардан олар аздап оқшаулана бастаған. 1499 жылдан Осман сұлтандығының билігінде болды. Кейіннен Черногория тәуелсіздікке қол жеткізіп, [[князь]]дік, [[король]]дік биліктерді басынан кешірді. Ұзақ уақыт түрік, серб, т.б. халықтардың қол астында болғандықтан, Черногориялықтар олардың кейбір мәдени ықпалын сіңірген. 

== Кәсібі ==
Дәстүрлі шаруашылық мал шаруашылығына, негізінен қой шаруашылығына, сондай-ақ ауыл шаруашылығына (негізінен астық, кейінірек техникалық дақылдар – темекі, кендір, мақта және т.б.) негізделген. Ауыл шаруашылығы үшін Черногориялықтар тау етегіндегі аумақтарды тазалап, қоршап, себеттермен топырақ әкелді.

Тау беткейлерінде, аңғарларда, әсіресе Адриатика жағалауында олар жемістерді, соның ішінде цитрус жемістерін, жүзім мен зәйтүнді өсірді. Олар балық аулаумен айналысқан. Ағаш пен тасты ою өнері, зергерлік қолөнер (ою-өрнек, қару-жарақ, белдік, т.б.) дамыды.

20 ғасырда Черногория өнеркәсібі дамып, әлеуметтік құрамы өзгеріп, зиялы қауым қалыптасты.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/367|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Тұрмыс салты ==
=== Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары ===
Дәстүрлі ауылдық елді мекенде негізінен шашыраңқы орналасу болды, кейін шоғырланған ауылдар пайда болды. Олар әдетте туыстар тұратын кварталдарға бөлінді. Уақытша қоныстар тау жайылымдарында болды.

Әртүрлі аудандардағы тұрғын үй құрылыс материалымен, орналасуымен ерекшеленеді. Жағалауда және таулы аймақтарда – тас, екі, кейде үш қабатты, жоғарғы қабаты (бастапқыда бір бөлмелі) – тұрғын үй, төменгі жағында қойма, кейде қора болды. Бір қабатты бір бөлмелі үйлер кездеседі. Мұнаралы үйлер (қула) сақталған.

Солтүстік-шығыс орманды аймақтарда ағаш үйлер (қазір барлық жерде дерлік таспен ауыстырылды) биік тас іргетасқа салынып, төбесі шифермен жабылды (тұрғын үйлер - бірінші қабатта, ас үй мен ошақ - екінші қабатта).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=CHRR|title=Әлем халықтары/Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі киімдері ===
Ерлердің дәстүрлі костюмі әйелдердікіне қарағанда көбірек элементтерді қамтиды. Ерлердің күнделікті жазғы киімі ақ жейдеден, қысқа шалбардан (тізеге дейін) шалбардан, матадан жасалған кеудешеден (цмадан), ұзын жібек белбеуден, дөңгелек қалпақтан (капица), тығыз тігілген жүн гетрадан (доколеница) тұрады. Қыста бұл костюмге пенжек және күртеше (гунъ) қосылады.&lt;br /&gt; 
''Струка'' – ерлер де, әйелдер де киетін жамылғы түрі (әйелдердікі сәл кішірек, көлденең жолақтары байқалмайды). Жорықтарда струка жаңбыр мен суықтан қорғап, төсек ретінде қызмет етті. Қойшылар мен аңшылар қарда жүру үшін ''крплье'' деп аталатын ағаш аяқ киімдер пайдаланған.

Мерекелік костюм, жазда да, қыста да күнделікті киімге көп жағынан ұқсас болды, бірақ бай безендірілді. Кейде жастар көйлегінің үстінен кестеленген мата жилет (душанка), қарт адамдар матадан жасалған кафтан (долама), үстіне матадан жасалған кеудеше (желек немесе токе) киді.

Әйел костюмінің құрамдас бөліктері - кеудесінде саңылаулары бар, жағасы мен жеңінде кесте тігетін туника үлгісіндегі жейде, тоқылған күрте (жакет), күңгірт түсті көкірекше және белдемше (раша), алжапқыш (прегача), көйлек және жүннен жасалған струка.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://costumer.narod.ru/text/europa/chernogoria-costume.htm|title=Черногория ұлттық киімі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі тағамдары ===
Дәстүрлі тағамдары сербтерге ұқсас. Черногориялықтар арасында ең көп таралған тағам вешалица дәмдеуіштері бар ет тағамы. Мұнда чевапчичи шұжықтары өте танымал. Черногория асханасының негізгі ингредиенттері ірімшік пен көкөністер болып табылады. Сенички және Липский ірімшігі үлкен құрметке ие. Таңғы және кешкі ас кезінде, ет, балықпен бірге көкөністерді үнемі пайдаланады.

Черногорияда балық тағамдары мен теңіз өнімдері де танымал. Форель қара өрікпен толтырылады, тұқы қаймақпен пісіріледі, палау теңіз өнімдерімен беріледі.
Олардың ең танымал десерті сладкишей деп аталады — бұл сүзбе салмасы бар пирог.

Кофе черногориялықтардың сүйікті сусынына айналды. Шай әрқашан балмен және шөптермен ішіледі. Сондай-ақ көптеген жаңа шырындар бар. Жүзімнен шараптар ғана емес, сонымен қатар раки самагоны да жасалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://xn--80aaaa1bcaqfbqcckfp8c4cxgsc.xn--p1ai/nationalities/%D0%A7%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%86%D1%8B|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Фольклоры ===
Ауыз әдебиеті мен музыкасы дамыған. Халық музыкасы басқа оңтүстік славян халықтарының фольклорымен тығыз байланысты. Архаикалық жырлар сақталған – эпикалық, батырлық (ішекті аспаптың сүйемелдеуімен орындалады), лирикалық және ғұрыптық (соның ішінде әйелдердің жоқтау жырлары).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4683130?ysclid=mbovo2uauw853332435|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

Черногорияда дәстүрлі билердің үш түрі бар: Шота, Оро және Коло.
*Коло — бұл орыстың дөңгелек биіне ұқсайтын топтық би. Би кезінде музыка алуан түрлі және өте динамикалық болуы мүмкін;
*Ең танымал билер — Оро, олар ынта мен көңілділікті білдіреді. Оро би ғана емес, ойын-сауық тәсілі деп саналады. Биде ерлер сақина құра отырып орындалады, содан кейін биге серіктестерді таңдайды;
*Шота ең күрделі би болып саналады. Би синхронды қозғалыстарды және күшті ырғақты қамтиды. Ол әдетте үйлену тойларында, халықтық мерекелерде және басқа да шараларда орындалады.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Еуропа халықтары}}
[[Санат:Черногория халықтары]]
[[Санат:Славян халықтары]]
[[Санат:Сербия этникалық топтары]]
[[Санат:Оңтүстік славяндар]]</text>
      <sha1>mk0obhhfhngnada2im762f7dj32di7f</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478921</id>
      <parentid>3478920</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T05:21:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Фольклоры */ дереккөз</comment>
      <origin>3478921</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11306" sha1="h8ok4nj7urr2o6nt3y5gysoj1enf6wf" xml:space="preserve">Черногориялықтар, '''қаратаулықтар''' (өзд. атауы — црногорци) — [[Черногория]] [[мемлекет]]інің негізгі халқы. [[АҚШ]], [[Албания]], т.б. мемлекеттерде тұрады. Жалпы саны 700 мыңдай адам (2006). 
Антропологиялық жағынан үлкен еуропа нәсілдің оңтүстік тармағына жатады. 

== Тілі ==
Оңтүстік славян тобындағы хорват-серб тілдерінің штокавск диалектісінде сөйлейді. Жазуы кирилицаға негізделген.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/789|title=Кашуба М.С.Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Діні ==
[[Христиан]] дінінің [[православие]] тармағын ұстанады, аздап [[мұсылман]]дар да кездеседі.  

== Тарихы ==
Черногориялықтардың тарихы 7 — 11 ғ-лардағы славян тайпаларынан бастау алады. 15 ғ-дан бастап олардан олар аздап оқшаулана бастаған. 1499 жылдан Осман сұлтандығының билігінде болды. Кейіннен Черногория тәуелсіздікке қол жеткізіп, [[князь]]дік, [[король]]дік биліктерді басынан кешірді. Ұзақ уақыт түрік, серб, т.б. халықтардың қол астында болғандықтан, Черногориялықтар олардың кейбір мәдени ықпалын сіңірген. 

== Кәсібі ==
Дәстүрлі шаруашылық мал шаруашылығына, негізінен қой шаруашылығына, сондай-ақ ауыл шаруашылығына (негізінен астық, кейінірек техникалық дақылдар – темекі, кендір, мақта және т.б.) негізделген. Ауыл шаруашылығы үшін Черногориялықтар тау етегіндегі аумақтарды тазалап, қоршап, себеттермен топырақ әкелді.

Тау беткейлерінде, аңғарларда, әсіресе Адриатика жағалауында олар жемістерді, соның ішінде цитрус жемістерін, жүзім мен зәйтүнді өсірді. Олар балық аулаумен айналысқан. Ағаш пен тасты ою өнері, зергерлік қолөнер (ою-өрнек, қару-жарақ, белдік, т.б.) дамыды.

20 ғасырда Черногория өнеркәсібі дамып, әлеуметтік құрамы өзгеріп, зиялы қауым қалыптасты.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/367|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Тұрмыс салты ==
=== Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары ===
Дәстүрлі ауылдық елді мекенде негізінен шашыраңқы орналасу болды, кейін шоғырланған ауылдар пайда болды. Олар әдетте туыстар тұратын кварталдарға бөлінді. Уақытша қоныстар тау жайылымдарында болды.

Әртүрлі аудандардағы тұрғын үй құрылыс материалымен, орналасуымен ерекшеленеді. Жағалауда және таулы аймақтарда – тас, екі, кейде үш қабатты, жоғарғы қабаты (бастапқыда бір бөлмелі) – тұрғын үй, төменгі жағында қойма, кейде қора болды. Бір қабатты бір бөлмелі үйлер кездеседі. Мұнаралы үйлер (қула) сақталған.

Солтүстік-шығыс орманды аймақтарда ағаш үйлер (қазір барлық жерде дерлік таспен ауыстырылды) биік тас іргетасқа салынып, төбесі шифермен жабылды (тұрғын үйлер - бірінші қабатта, ас үй мен ошақ - екінші қабатта).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=CHRR|title=Әлем халықтары/Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі киімдері ===
Ерлердің дәстүрлі костюмі әйелдердікіне қарағанда көбірек элементтерді қамтиды. Ерлердің күнделікті жазғы киімі ақ жейдеден, қысқа шалбардан (тізеге дейін) шалбардан, матадан жасалған кеудешеден (цмадан), ұзын жібек белбеуден, дөңгелек қалпақтан (капица), тығыз тігілген жүн гетрадан (доколеница) тұрады. Қыста бұл костюмге пенжек және күртеше (гунъ) қосылады.&lt;br /&gt; 
''Струка'' – ерлер де, әйелдер де киетін жамылғы түрі (әйелдердікі сәл кішірек, көлденең жолақтары байқалмайды). Жорықтарда струка жаңбыр мен суықтан қорғап, төсек ретінде қызмет етті. Қойшылар мен аңшылар қарда жүру үшін ''крплье'' деп аталатын ағаш аяқ киімдер пайдаланған.

Мерекелік костюм, жазда да, қыста да күнделікті киімге көп жағынан ұқсас болды, бірақ бай безендірілді. Кейде жастар көйлегінің үстінен кестеленген мата жилет (душанка), қарт адамдар матадан жасалған кафтан (долама), үстіне матадан жасалған кеудеше (желек немесе токе) киді.

Әйел костюмінің құрамдас бөліктері - кеудесінде саңылаулары бар, жағасы мен жеңінде кесте тігетін туника үлгісіндегі жейде, тоқылған күрте (жакет), күңгірт түсті көкірекше және белдемше (раша), алжапқыш (прегача), көйлек және жүннен жасалған струка.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://costumer.narod.ru/text/europa/chernogoria-costume.htm|title=Черногория ұлттық киімі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі тағамдары ===
Дәстүрлі тағамдары сербтерге ұқсас. Черногориялықтар арасында ең көп таралған тағам вешалица дәмдеуіштері бар ет тағамы. Мұнда чевапчичи шұжықтары өте танымал. Черногория асханасының негізгі ингредиенттері ірімшік пен көкөністер болып табылады. Сенички және Липский ірімшігі үлкен құрметке ие. Таңғы және кешкі ас кезінде, ет, балықпен бірге көкөністерді үнемі пайдаланады.

Черногорияда балық тағамдары мен теңіз өнімдері де танымал. Форель қара өрікпен толтырылады, тұқы қаймақпен пісіріледі, палау теңіз өнімдерімен беріледі.
Олардың ең танымал десерті сладкишей деп аталады — бұл сүзбе салмасы бар пирог.

Кофе черногориялықтардың сүйікті сусынына айналды. Шай әрқашан балмен және шөптермен ішіледі. Сондай-ақ көптеген жаңа шырындар бар. Жүзімнен шараптар ғана емес, сонымен қатар раки самагоны да жасалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://xn--80aaaa1bcaqfbqcckfp8c4cxgsc.xn--p1ai/nationalities/%D0%A7%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%86%D1%8B|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Фольклоры ===
Ауыз әдебиеті мен музыкасы дамыған. Халық музыкасы басқа оңтүстік славян халықтарының фольклорымен тығыз байланысты. Архаикалық жырлар сақталған – эпикалық, батырлық (ішекті аспаптың сүйемелдеуімен орындалады), лирикалық және ғұрыптық (соның ішінде әйелдердің жоқтау жырлары).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4683130?ysclid=mbovo2uauw853332435|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

Черногорияда дәстүрлі билердің үш түрі бар: Шота, Оро және Коло.
*Коло — бұл орыстың дөңгелек биіне ұқсайтын топтық би. Би кезінде музыка алуан түрлі және өте динамикалық болуы мүмкін;
*Ең танымал билер — Оро, олар ынта мен көңілділікті білдіреді. Оро би ғана емес, ойын-сауық тәсілі деп саналады. Биде ерлер сақина құра отырып орындалады, содан кейін биге серіктестерді таңдайды;
*Шота ең күрделі би болып саналады. Би синхронды қозғалыстарды және күшті ырғақты қамтиды. Ол әдетте үйлену тойларында, халықтық мерекелерде және басқа да шараларда орындалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://travelask.ru/articles/chernogortsy-prekrasnyy-narod-montenegro|title=Черногориялықтар - Черногорияның тамаша халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Еуропа халықтары}}
[[Санат:Черногория халықтары]]
[[Санат:Славян халықтары]]
[[Санат:Сербия этникалық топтары]]
[[Санат:Оңтүстік славяндар]]</text>
      <sha1>h8ok4nj7urr2o6nt3y5gysoj1enf6wf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478923</id>
      <parentid>3478921</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T05:35:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Тарихы */ толықтыру</comment>
      <origin>3478923</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11765" sha1="7uvzqqxdghw8lgn6o4lr6bsxb4kb8r1" xml:space="preserve">Черногориялықтар, '''қаратаулықтар''' (өзд. атауы — црногорци) — [[Черногория]] [[мемлекет]]інің негізгі халқы. [[АҚШ]], [[Албания]], т.б. мемлекеттерде тұрады. Жалпы саны 700 мыңдай адам (2006). 
Антропологиялық жағынан үлкен еуропа нәсілдің оңтүстік тармағына жатады. 

== Тілі ==
Оңтүстік славян тобындағы хорват-серб тілдерінің штокавск диалектісінде сөйлейді. Жазуы кирилицаға негізделген.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/789|title=Кашуба М.С.Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Діні ==
[[Христиан]] дінінің [[православие]] тармағын ұстанады, аздап [[мұсылман]]дар да кездеседі.  

== Тарихы ==
Славян тайпаларының Балқанға жаппай қоныс аударуы VI—VII ғасырларда болды. Жергілікті халық негізінен ассимиляцияланды, ішінара батысқа және таулы аймақтарға ығыстырылды. 
Славян тайпалары — сербтердің ата-бабалары, черногориялықтар және Босния мен Герцеговина халқы Сава мен Дунайдың оңтүстік салаларының бассейнін, Динар тауларын, Адриатика жағалауының оңтүстік бөлігін басып алды.

Черногория аумағындағы аумақтық және мемлекеттік бірлестіктер (XI ғасырға дейін-Дукля, содан кейін Зета, XV ғасырдан бастап-Черногория) орта ғасырларда тәуелсіз болды және басқа Югославия мемлекеттерінің, сондай-ақ Византия, Болгария және Венецияның құрамына кірді.

== Кәсібі ==
Дәстүрлі шаруашылық мал шаруашылығына, негізінен қой шаруашылығына, сондай-ақ ауыл шаруашылығына (негізінен астық, кейінірек техникалық дақылдар – темекі, кендір, мақта және т.б.) негізделген. Ауыл шаруашылығы үшін Черногориялықтар тау етегіндегі аумақтарды тазалап, қоршап, себеттермен топырақ әкелді.

Тау беткейлерінде, аңғарларда, әсіресе Адриатика жағалауында олар жемістерді, соның ішінде цитрус жемістерін, жүзім мен зәйтүнді өсірді. Олар балық аулаумен айналысқан. Ағаш пен тасты ою өнері, зергерлік қолөнер (ою-өрнек, қару-жарақ, белдік, т.б.) дамыды.

20 ғасырда Черногория өнеркәсібі дамып, әлеуметтік құрамы өзгеріп, зиялы қауым қалыптасты.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/367|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Тұрмыс салты ==
=== Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары ===
Дәстүрлі ауылдық елді мекенде негізінен шашыраңқы орналасу болды, кейін шоғырланған ауылдар пайда болды. Олар әдетте туыстар тұратын кварталдарға бөлінді. Уақытша қоныстар тау жайылымдарында болды.

Әртүрлі аудандардағы тұрғын үй құрылыс материалымен, орналасуымен ерекшеленеді. Жағалауда және таулы аймақтарда – тас, екі, кейде үш қабатты, жоғарғы қабаты (бастапқыда бір бөлмелі) – тұрғын үй, төменгі жағында қойма, кейде қора болды. Бір қабатты бір бөлмелі үйлер кездеседі. Мұнаралы үйлер (қула) сақталған.

Солтүстік-шығыс орманды аймақтарда ағаш үйлер (қазір барлық жерде дерлік таспен ауыстырылды) биік тас іргетасқа салынып, төбесі шифермен жабылды (тұрғын үйлер - бірінші қабатта, ас үй мен ошақ - екінші қабатта).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=CHRR|title=Әлем халықтары/Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі киімдері ===
Ерлердің дәстүрлі костюмі әйелдердікіне қарағанда көбірек элементтерді қамтиды. Ерлердің күнделікті жазғы киімі ақ жейдеден, қысқа шалбардан (тізеге дейін) шалбардан, матадан жасалған кеудешеден (цмадан), ұзын жібек белбеуден, дөңгелек қалпақтан (капица), тығыз тігілген жүн гетрадан (доколеница) тұрады. Қыста бұл костюмге пенжек және күртеше (гунъ) қосылады.&lt;br /&gt; 
''Струка'' – ерлер де, әйелдер де киетін жамылғы түрі (әйелдердікі сәл кішірек, көлденең жолақтары байқалмайды). Жорықтарда струка жаңбыр мен суықтан қорғап, төсек ретінде қызмет етті. Қойшылар мен аңшылар қарда жүру үшін ''крплье'' деп аталатын ағаш аяқ киімдер пайдаланған.

Мерекелік костюм, жазда да, қыста да күнделікті киімге көп жағынан ұқсас болды, бірақ бай безендірілді. Кейде жастар көйлегінің үстінен кестеленген мата жилет (душанка), қарт адамдар матадан жасалған кафтан (долама), үстіне матадан жасалған кеудеше (желек немесе токе) киді.

Әйел костюмінің құрамдас бөліктері - кеудесінде саңылаулары бар, жағасы мен жеңінде кесте тігетін туника үлгісіндегі жейде, тоқылған күрте (жакет), күңгірт түсті көкірекше және белдемше (раша), алжапқыш (прегача), көйлек және жүннен жасалған струка.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://costumer.narod.ru/text/europa/chernogoria-costume.htm|title=Черногория ұлттық киімі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі тағамдары ===
Дәстүрлі тағамдары сербтерге ұқсас. Черногориялықтар арасында ең көп таралған тағам вешалица дәмдеуіштері бар ет тағамы. Мұнда чевапчичи шұжықтары өте танымал. Черногория асханасының негізгі ингредиенттері ірімшік пен көкөністер болып табылады. Сенички және Липский ірімшігі үлкен құрметке ие. Таңғы және кешкі ас кезінде, ет, балықпен бірге көкөністерді үнемі пайдаланады.

Черногорияда балық тағамдары мен теңіз өнімдері де танымал. Форель қара өрікпен толтырылады, тұқы қаймақпен пісіріледі, палау теңіз өнімдерімен беріледі.
Олардың ең танымал десерті сладкишей деп аталады — бұл сүзбе салмасы бар пирог.

Кофе черногориялықтардың сүйікті сусынына айналды. Шай әрқашан балмен және шөптермен ішіледі. Сондай-ақ көптеген жаңа шырындар бар. Жүзімнен шараптар ғана емес, сонымен қатар раки самагоны да жасалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://xn--80aaaa1bcaqfbqcckfp8c4cxgsc.xn--p1ai/nationalities/%D0%A7%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%86%D1%8B|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Фольклоры ===
Ауыз әдебиеті мен музыкасы дамыған. Халық музыкасы басқа оңтүстік славян халықтарының фольклорымен тығыз байланысты. Архаикалық жырлар сақталған – эпикалық, батырлық (ішекті аспаптың сүйемелдеуімен орындалады), лирикалық және ғұрыптық (соның ішінде әйелдердің жоқтау жырлары).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4683130?ysclid=mbovo2uauw853332435|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

Черногорияда дәстүрлі билердің үш түрі бар: Шота, Оро және Коло.
*Коло — бұл орыстың дөңгелек биіне ұқсайтын топтық би. Би кезінде музыка алуан түрлі және өте динамикалық болуы мүмкін;
*Ең танымал билер — Оро, олар ынта мен көңілділікті білдіреді. Оро би ғана емес, ойын-сауық тәсілі деп саналады. Биде ерлер сақина құра отырып орындалады, содан кейін биге серіктестерді таңдайды;
*Шота ең күрделі би болып саналады. Би синхронды қозғалыстарды және күшті ырғақты қамтиды. Ол әдетте үйлену тойларында, халықтық мерекелерде және басқа да шараларда орындалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://travelask.ru/articles/chernogortsy-prekrasnyy-narod-montenegro|title=Черногориялықтар - Черногорияның тамаша халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Еуропа халықтары}}
[[Санат:Черногория халықтары]]
[[Санат:Славян халықтары]]
[[Санат:Сербия этникалық топтары]]
[[Санат:Оңтүстік славяндар]]</text>
      <sha1>7uvzqqxdghw8lgn6o4lr6bsxb4kb8r1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478924</id>
      <parentid>3478923</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T05:39:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Тарихы */ толықтыру</comment>
      <origin>3478924</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12495" sha1="2iejfi1ykcrhgwjahye45o6nm5sig3a" xml:space="preserve">Черногориялықтар, '''қаратаулықтар''' (өзд. атауы — црногорци) — [[Черногория]] [[мемлекет]]інің негізгі халқы. [[АҚШ]], [[Албания]], т.б. мемлекеттерде тұрады. Жалпы саны 700 мыңдай адам (2006). 
Антропологиялық жағынан үлкен еуропа нәсілдің оңтүстік тармағына жатады. 

== Тілі ==
Оңтүстік славян тобындағы хорват-серб тілдерінің штокавск диалектісінде сөйлейді. Жазуы кирилицаға негізделген.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/789|title=Кашуба М.С.Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Діні ==
[[Христиан]] дінінің [[православие]] тармағын ұстанады, аздап [[мұсылман]]дар да кездеседі.  

== Тарихы ==
Славян тайпаларының Балқанға жаппай қоныс аударуы VI—VII ғасырларда болды. Жергілікті халық негізінен ассимиляцияланды, ішінара батысқа және таулы аймақтарға ығыстырылды. 
Славян тайпалары — сербтердің ата-бабалары, черногориялықтар және Босния мен Герцеговина халқы Сава мен Дунайдың оңтүстік салаларының бассейнін, Динар тауларын, Адриатика жағалауының оңтүстік бөлігін басып алды.

Черногория аумағындағы аумақтық және мемлекеттік бірлестіктер (XI ғасырға дейін-Дукля, содан кейін Зета, XV ғасырдан бастап-Черногория) орта ғасырларда тәуелсіз болды және басқа Югославия мемлекеттерінің, сондай-ақ Византия, Болгария және Венецияның құрамына кірді. 1499 жылы Черногория Осман империясының құрамына кірді, бірақ черногориялықтар жаулап алушылардың билігін мойындамай, Түркиямен табанды күрес жүргізді. Осы кезеңде Черногория оңтүстігінде Котор шығанағы мен Скадар көлін, солтүстігінде Морача өзенінің бастауы арасындағы аумақты алып жатты. XVIII ғасырдан бастап Ресей қолдауымен бұл күрес 1796 жылы черногориялықтардың нақты тәуелсіздігіне әкелді.

== Кәсібі ==
Дәстүрлі шаруашылық мал шаруашылығына, негізінен қой шаруашылығына, сондай-ақ ауыл шаруашылығына (негізінен астық, кейінірек техникалық дақылдар – темекі, кендір, мақта және т.б.) негізделген. Ауыл шаруашылығы үшін Черногориялықтар тау етегіндегі аумақтарды тазалап, қоршап, себеттермен топырақ әкелді.

Тау беткейлерінде, аңғарларда, әсіресе Адриатика жағалауында олар жемістерді, соның ішінде цитрус жемістерін, жүзім мен зәйтүнді өсірді. Олар балық аулаумен айналысқан. Ағаш пен тасты ою өнері, зергерлік қолөнер (ою-өрнек, қару-жарақ, белдік, т.б.) дамыды.

20 ғасырда Черногория өнеркәсібі дамып, әлеуметтік құрамы өзгеріп, зиялы қауым қалыптасты.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/367|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Тұрмыс салты ==
=== Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары ===
Дәстүрлі ауылдық елді мекенде негізінен шашыраңқы орналасу болды, кейін шоғырланған ауылдар пайда болды. Олар әдетте туыстар тұратын кварталдарға бөлінді. Уақытша қоныстар тау жайылымдарында болды.

Әртүрлі аудандардағы тұрғын үй құрылыс материалымен, орналасуымен ерекшеленеді. Жағалауда және таулы аймақтарда – тас, екі, кейде үш қабатты, жоғарғы қабаты (бастапқыда бір бөлмелі) – тұрғын үй, төменгі жағында қойма, кейде қора болды. Бір қабатты бір бөлмелі үйлер кездеседі. Мұнаралы үйлер (қула) сақталған.

Солтүстік-шығыс орманды аймақтарда ағаш үйлер (қазір барлық жерде дерлік таспен ауыстырылды) биік тас іргетасқа салынып, төбесі шифермен жабылды (тұрғын үйлер - бірінші қабатта, ас үй мен ошақ - екінші қабатта).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=CHRR|title=Әлем халықтары/Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі киімдері ===
Ерлердің дәстүрлі костюмі әйелдердікіне қарағанда көбірек элементтерді қамтиды. Ерлердің күнделікті жазғы киімі ақ жейдеден, қысқа шалбардан (тізеге дейін) шалбардан, матадан жасалған кеудешеден (цмадан), ұзын жібек белбеуден, дөңгелек қалпақтан (капица), тығыз тігілген жүн гетрадан (доколеница) тұрады. Қыста бұл костюмге пенжек және күртеше (гунъ) қосылады.&lt;br /&gt; 
''Струка'' – ерлер де, әйелдер де киетін жамылғы түрі (әйелдердікі сәл кішірек, көлденең жолақтары байқалмайды). Жорықтарда струка жаңбыр мен суықтан қорғап, төсек ретінде қызмет етті. Қойшылар мен аңшылар қарда жүру үшін ''крплье'' деп аталатын ағаш аяқ киімдер пайдаланған.

Мерекелік костюм, жазда да, қыста да күнделікті киімге көп жағынан ұқсас болды, бірақ бай безендірілді. Кейде жастар көйлегінің үстінен кестеленген мата жилет (душанка), қарт адамдар матадан жасалған кафтан (долама), үстіне матадан жасалған кеудеше (желек немесе токе) киді.

Әйел костюмінің құрамдас бөліктері - кеудесінде саңылаулары бар, жағасы мен жеңінде кесте тігетін туника үлгісіндегі жейде, тоқылған күрте (жакет), күңгірт түсті көкірекше және белдемше (раша), алжапқыш (прегача), көйлек және жүннен жасалған струка.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://costumer.narod.ru/text/europa/chernogoria-costume.htm|title=Черногория ұлттық киімі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі тағамдары ===
Дәстүрлі тағамдары сербтерге ұқсас. Черногориялықтар арасында ең көп таралған тағам вешалица дәмдеуіштері бар ет тағамы. Мұнда чевапчичи шұжықтары өте танымал. Черногория асханасының негізгі ингредиенттері ірімшік пен көкөністер болып табылады. Сенички және Липский ірімшігі үлкен құрметке ие. Таңғы және кешкі ас кезінде, ет, балықпен бірге көкөністерді үнемі пайдаланады.

Черногорияда балық тағамдары мен теңіз өнімдері де танымал. Форель қара өрікпен толтырылады, тұқы қаймақпен пісіріледі, палау теңіз өнімдерімен беріледі.
Олардың ең танымал десерті сладкишей деп аталады — бұл сүзбе салмасы бар пирог.

Кофе черногориялықтардың сүйікті сусынына айналды. Шай әрқашан балмен және шөптермен ішіледі. Сондай-ақ көптеген жаңа шырындар бар. Жүзімнен шараптар ғана емес, сонымен қатар раки самагоны да жасалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://xn--80aaaa1bcaqfbqcckfp8c4cxgsc.xn--p1ai/nationalities/%D0%A7%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%86%D1%8B|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Фольклоры ===
Ауыз әдебиеті мен музыкасы дамыған. Халық музыкасы басқа оңтүстік славян халықтарының фольклорымен тығыз байланысты. Архаикалық жырлар сақталған – эпикалық, батырлық (ішекті аспаптың сүйемелдеуімен орындалады), лирикалық және ғұрыптық (соның ішінде әйелдердің жоқтау жырлары).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4683130?ysclid=mbovo2uauw853332435|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

Черногорияда дәстүрлі билердің үш түрі бар: Шота, Оро және Коло.
*Коло — бұл орыстың дөңгелек биіне ұқсайтын топтық би. Би кезінде музыка алуан түрлі және өте динамикалық болуы мүмкін;
*Ең танымал билер — Оро, олар ынта мен көңілділікті білдіреді. Оро би ғана емес, ойын-сауық тәсілі деп саналады. Биде ерлер сақина құра отырып орындалады, содан кейін биге серіктестерді таңдайды;
*Шота ең күрделі би болып саналады. Би синхронды қозғалыстарды және күшті ырғақты қамтиды. Ол әдетте үйлену тойларында, халықтық мерекелерде және басқа да шараларда орындалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://travelask.ru/articles/chernogortsy-prekrasnyy-narod-montenegro|title=Черногориялықтар - Черногорияның тамаша халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Еуропа халықтары}}
[[Санат:Черногория халықтары]]
[[Санат:Славян халықтары]]
[[Санат:Сербия этникалық топтары]]
[[Санат:Оңтүстік славяндар]]</text>
      <sha1>2iejfi1ykcrhgwjahye45o6nm5sig3a</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478929</id>
      <parentid>3478924</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T05:42:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Тарихы */ толықтыру</comment>
      <origin>3478929</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13032" sha1="crrclc01qdtjtdsiaka7pjb3opde0ub" xml:space="preserve">Черногориялықтар, '''қаратаулықтар''' (өзд. атауы — црногорци) — [[Черногория]] [[мемлекет]]інің негізгі халқы. [[АҚШ]], [[Албания]], т.б. мемлекеттерде тұрады. Жалпы саны 700 мыңдай адам (2006). 
Антропологиялық жағынан үлкен еуропа нәсілдің оңтүстік тармағына жатады. 

== Тілі ==
Оңтүстік славян тобындағы хорват-серб тілдерінің штокавск диалектісінде сөйлейді. Жазуы кирилицаға негізделген.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/789|title=Кашуба М.С.Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Діні ==
[[Христиан]] дінінің [[православие]] тармағын ұстанады, аздап [[мұсылман]]дар да кездеседі.  

== Тарихы ==
Славян тайпаларының Балқанға жаппай қоныс аударуы VI—VII ғасырларда болды. Жергілікті халық негізінен ассимиляцияланды, ішінара батысқа және таулы аймақтарға ығыстырылды. 
Славян тайпалары — сербтердің ата-бабалары, черногориялықтар және Босния мен Герцеговина халқы Сава мен Дунайдың оңтүстік салаларының бассейнін, Динар тауларын, Адриатика жағалауының оңтүстік бөлігін басып алды.

Черногория аумағындағы аумақтық және мемлекеттік бірлестіктер (XI ғасырға дейін-Дукля, содан кейін Зета, XV ғасырдан бастап-Черногория) орта ғасырларда тәуелсіз болды және басқа Югославия мемлекеттерінің, сондай-ақ Византия, Болгария және Венецияның құрамына кірді. 1499 жылы Черногория Осман империясының құрамына кірді, бірақ черногориялықтар жаулап алушылардың билігін мойындамай, Түркиямен табанды күрес жүргізді. Осы кезеңде Черногория оңтүстігінде Котор шығанағы мен Скадар көлін, солтүстігінде Морача өзенінің бастауы арасындағы аумақты алып жатты. XVIII ғасырдан бастап Ресей қолдауымен бұл күрес 1796 жылы черногориялықтардың нақты тәуелсіздігіне әкелді. 1918 жылы Черногория сербтер, хорваттар және словендер корольдігінің құрамына кірді (1929 жылдан бастап — Югославия), 1945 жылдан бастап — Халық Республикасы, содан кейін — СФРУ құрамындағы Социалистік Республика, 1991 жылы ыдырағаннан кейін — Югославия құрамындағы Черногория Республикасы болды.

== Кәсібі ==
Дәстүрлі шаруашылық мал шаруашылығына, негізінен қой шаруашылығына, сондай-ақ ауыл шаруашылығына (негізінен астық, кейінірек техникалық дақылдар – темекі, кендір, мақта және т.б.) негізделген. Ауыл шаруашылығы үшін Черногориялықтар тау етегіндегі аумақтарды тазалап, қоршап, себеттермен топырақ әкелді.

Тау беткейлерінде, аңғарларда, әсіресе Адриатика жағалауында олар жемістерді, соның ішінде цитрус жемістерін, жүзім мен зәйтүнді өсірді. Олар балық аулаумен айналысқан. Ағаш пен тасты ою өнері, зергерлік қолөнер (ою-өрнек, қару-жарақ, белдік, т.б.) дамыды.

20 ғасырда Черногория өнеркәсібі дамып, әлеуметтік құрамы өзгеріп, зиялы қауым қалыптасты.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/367|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Тұрмыс салты ==
=== Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары ===
Дәстүрлі ауылдық елді мекенде негізінен шашыраңқы орналасу болды, кейін шоғырланған ауылдар пайда болды. Олар әдетте туыстар тұратын кварталдарға бөлінді. Уақытша қоныстар тау жайылымдарында болды.

Әртүрлі аудандардағы тұрғын үй құрылыс материалымен, орналасуымен ерекшеленеді. Жағалауда және таулы аймақтарда – тас, екі, кейде үш қабатты, жоғарғы қабаты (бастапқыда бір бөлмелі) – тұрғын үй, төменгі жағында қойма, кейде қора болды. Бір қабатты бір бөлмелі үйлер кездеседі. Мұнаралы үйлер (қула) сақталған.

Солтүстік-шығыс орманды аймақтарда ағаш үйлер (қазір барлық жерде дерлік таспен ауыстырылды) биік тас іргетасқа салынып, төбесі шифермен жабылды (тұрғын үйлер - бірінші қабатта, ас үй мен ошақ - екінші қабатта).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=CHRR|title=Әлем халықтары/Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі киімдері ===
Ерлердің дәстүрлі костюмі әйелдердікіне қарағанда көбірек элементтерді қамтиды. Ерлердің күнделікті жазғы киімі ақ жейдеден, қысқа шалбардан (тізеге дейін) шалбардан, матадан жасалған кеудешеден (цмадан), ұзын жібек белбеуден, дөңгелек қалпақтан (капица), тығыз тігілген жүн гетрадан (доколеница) тұрады. Қыста бұл костюмге пенжек және күртеше (гунъ) қосылады.&lt;br /&gt; 
''Струка'' – ерлер де, әйелдер де киетін жамылғы түрі (әйелдердікі сәл кішірек, көлденең жолақтары байқалмайды). Жорықтарда струка жаңбыр мен суықтан қорғап, төсек ретінде қызмет етті. Қойшылар мен аңшылар қарда жүру үшін ''крплье'' деп аталатын ағаш аяқ киімдер пайдаланған.

Мерекелік костюм, жазда да, қыста да күнделікті киімге көп жағынан ұқсас болды, бірақ бай безендірілді. Кейде жастар көйлегінің үстінен кестеленген мата жилет (душанка), қарт адамдар матадан жасалған кафтан (долама), үстіне матадан жасалған кеудеше (желек немесе токе) киді.

Әйел костюмінің құрамдас бөліктері - кеудесінде саңылаулары бар, жағасы мен жеңінде кесте тігетін туника үлгісіндегі жейде, тоқылған күрте (жакет), күңгірт түсті көкірекше және белдемше (раша), алжапқыш (прегача), көйлек және жүннен жасалған струка.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://costumer.narod.ru/text/europa/chernogoria-costume.htm|title=Черногория ұлттық киімі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі тағамдары ===
Дәстүрлі тағамдары сербтерге ұқсас. Черногориялықтар арасында ең көп таралған тағам вешалица дәмдеуіштері бар ет тағамы. Мұнда чевапчичи шұжықтары өте танымал. Черногория асханасының негізгі ингредиенттері ірімшік пен көкөністер болып табылады. Сенички және Липский ірімшігі үлкен құрметке ие. Таңғы және кешкі ас кезінде, ет, балықпен бірге көкөністерді үнемі пайдаланады.

Черногорияда балық тағамдары мен теңіз өнімдері де танымал. Форель қара өрікпен толтырылады, тұқы қаймақпен пісіріледі, палау теңіз өнімдерімен беріледі.
Олардың ең танымал десерті сладкишей деп аталады — бұл сүзбе салмасы бар пирог.

Кофе черногориялықтардың сүйікті сусынына айналды. Шай әрқашан балмен және шөптермен ішіледі. Сондай-ақ көптеген жаңа шырындар бар. Жүзімнен шараптар ғана емес, сонымен қатар раки самагоны да жасалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://xn--80aaaa1bcaqfbqcckfp8c4cxgsc.xn--p1ai/nationalities/%D0%A7%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%86%D1%8B|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Фольклоры ===
Ауыз әдебиеті мен музыкасы дамыған. Халық музыкасы басқа оңтүстік славян халықтарының фольклорымен тығыз байланысты. Архаикалық жырлар сақталған – эпикалық, батырлық (ішекті аспаптың сүйемелдеуімен орындалады), лирикалық және ғұрыптық (соның ішінде әйелдердің жоқтау жырлары).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4683130?ysclid=mbovo2uauw853332435|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

Черногорияда дәстүрлі билердің үш түрі бар: Шота, Оро және Коло.
*Коло — бұл орыстың дөңгелек биіне ұқсайтын топтық би. Би кезінде музыка алуан түрлі және өте динамикалық болуы мүмкін;
*Ең танымал билер — Оро, олар ынта мен көңілділікті білдіреді. Оро би ғана емес, ойын-сауық тәсілі деп саналады. Биде ерлер сақина құра отырып орындалады, содан кейін биге серіктестерді таңдайды;
*Шота ең күрделі би болып саналады. Би синхронды қозғалыстарды және күшті ырғақты қамтиды. Ол әдетте үйлену тойларында, халықтық мерекелерде және басқа да шараларда орындалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://travelask.ru/articles/chernogortsy-prekrasnyy-narod-montenegro|title=Черногориялықтар - Черногорияның тамаша халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Еуропа халықтары}}
[[Санат:Черногория халықтары]]
[[Санат:Славян халықтары]]
[[Санат:Сербия этникалық топтары]]
[[Санат:Оңтүстік славяндар]]</text>
      <sha1>crrclc01qdtjtdsiaka7pjb3opde0ub</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478930</id>
      <parentid>3478929</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T06:15:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Тарихы */ дереккөз</comment>
      <origin>3478930</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13569" sha1="8a8ymyx71uvxmnkmdtvep0dmkn27r6o" xml:space="preserve">Черногориялықтар, '''қаратаулықтар''' (өзд. атауы — црногорци) — [[Черногория]] [[мемлекет]]інің негізгі халқы. [[АҚШ]], [[Албания]], т.б. мемлекеттерде тұрады. Жалпы саны 700 мыңдай адам (2006). 
Антропологиялық жағынан үлкен еуропа нәсілдің оңтүстік тармағына жатады. 

== Тілі ==
Оңтүстік славян тобындағы хорват-серб тілдерінің штокавск диалектісінде сөйлейді. Жазуы кирилицаға негізделген.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/789|title=Кашуба М.С.Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Діні ==
[[Христиан]] дінінің [[православие]] тармағын ұстанады, аздап [[мұсылман]]дар да кездеседі.  

== Тарихы ==
Славян тайпаларының Балқанға жаппай қоныс аударуы VI—VII ғасырларда болды. Жергілікті халық негізінен ассимиляцияланды, ішінара батысқа және таулы аймақтарға ығыстырылды. 
Славян тайпалары — сербтердің ата-бабалары, черногориялықтар және Босния мен Герцеговина халқы Сава мен Дунайдың оңтүстік салаларының бассейнін, Динар тауларын, Адриатика жағалауының оңтүстік бөлігін басып алды.

Черногория аумағындағы аумақтық және мемлекеттік бірлестіктер (XI ғасырға дейін-Дукля, содан кейін Зета, XV ғасырдан бастап-Черногория) орта ғасырларда тәуелсіз болды және басқа Югославия мемлекеттерінің, сондай-ақ Византия, Болгария және Венецияның құрамына кірді. 1499 жылы Черногория Осман империясының құрамына кірді, бірақ черногориялықтар жаулап алушылардың билігін мойындамай, Түркиямен табанды күрес жүргізді. Осы кезеңде Черногория оңтүстігінде Котор шығанағы мен Скадар көлін, солтүстігінде Морача өзенінің бастауы арасындағы аумақты алып жатты. XVIII ғасырдан бастап Ресей қолдауымен бұл күрес 1796 жылы черногориялықтардың нақты тәуелсіздігіне әкелді. 1918 жылы Черногория сербтер, хорваттар және словендер корольдігінің құрамына кірді (1929 жылдан бастап — Югославия), 1945 жылдан бастап — Халық Республикасы, содан кейін — СФРУ құрамындағы Социалистік Республика, 1991 жылы ыдырағаннан кейін — Югославия құрамындағы Черногория Республикасы болды.&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=В.А.Тишков |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Москва |баспасы=Үлкен Ресей энциклопедиясы |жыл=1999 |томы= |беттері=618-619 |барлық беті=930 |сериясы= |isbn=5-85270-155-6 |тиражы=100 000 }}&lt;/ref&gt;

== Кәсібі ==
Дәстүрлі шаруашылық мал шаруашылығына, негізінен қой шаруашылығына, сондай-ақ ауыл шаруашылығына (негізінен астық, кейінірек техникалық дақылдар – темекі, кендір, мақта және т.б.) негізделген. Ауыл шаруашылығы үшін Черногориялықтар тау етегіндегі аумақтарды тазалап, қоршап, себеттермен топырақ әкелді.

Тау беткейлерінде, аңғарларда, әсіресе Адриатика жағалауында олар жемістерді, соның ішінде цитрус жемістерін, жүзім мен зәйтүнді өсірді. Олар балық аулаумен айналысқан. Ағаш пен тасты ою өнері, зергерлік қолөнер (ою-өрнек, қару-жарақ, белдік, т.б.) дамыды.

20 ғасырда Черногория өнеркәсібі дамып, әлеуметтік құрамы өзгеріп, зиялы қауым қалыптасты.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/367|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Тұрмыс салты ==
=== Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары ===
Дәстүрлі ауылдық елді мекенде негізінен шашыраңқы орналасу болды, кейін шоғырланған ауылдар пайда болды. Олар әдетте туыстар тұратын кварталдарға бөлінді. Уақытша қоныстар тау жайылымдарында болды.

Әртүрлі аудандардағы тұрғын үй құрылыс материалымен, орналасуымен ерекшеленеді. Жағалауда және таулы аймақтарда – тас, екі, кейде үш қабатты, жоғарғы қабаты (бастапқыда бір бөлмелі) – тұрғын үй, төменгі жағында қойма, кейде қора болды. Бір қабатты бір бөлмелі үйлер кездеседі. Мұнаралы үйлер (қула) сақталған.

Солтүстік-шығыс орманды аймақтарда ағаш үйлер (қазір барлық жерде дерлік таспен ауыстырылды) биік тас іргетасқа салынып, төбесі шифермен жабылды (тұрғын үйлер - бірінші қабатта, ас үй мен ошақ - екінші қабатта).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=CHRR|title=Әлем халықтары/Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі киімдері ===
Ерлердің дәстүрлі костюмі әйелдердікіне қарағанда көбірек элементтерді қамтиды. Ерлердің күнделікті жазғы киімі ақ жейдеден, қысқа шалбардан (тізеге дейін) шалбардан, матадан жасалған кеудешеден (цмадан), ұзын жібек белбеуден, дөңгелек қалпақтан (капица), тығыз тігілген жүн гетрадан (доколеница) тұрады. Қыста бұл костюмге пенжек және күртеше (гунъ) қосылады.&lt;br /&gt; 
''Струка'' – ерлер де, әйелдер де киетін жамылғы түрі (әйелдердікі сәл кішірек, көлденең жолақтары байқалмайды). Жорықтарда струка жаңбыр мен суықтан қорғап, төсек ретінде қызмет етті. Қойшылар мен аңшылар қарда жүру үшін ''крплье'' деп аталатын ағаш аяқ киімдер пайдаланған.

Мерекелік костюм, жазда да, қыста да күнделікті киімге көп жағынан ұқсас болды, бірақ бай безендірілді. Кейде жастар көйлегінің үстінен кестеленген мата жилет (душанка), қарт адамдар матадан жасалған кафтан (долама), үстіне матадан жасалған кеудеше (желек немесе токе) киді.

Әйел костюмінің құрамдас бөліктері - кеудесінде саңылаулары бар, жағасы мен жеңінде кесте тігетін туника үлгісіндегі жейде, тоқылған күрте (жакет), күңгірт түсті көкірекше және белдемше (раша), алжапқыш (прегача), көйлек және жүннен жасалған струка.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://costumer.narod.ru/text/europa/chernogoria-costume.htm|title=Черногория ұлттық киімі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі тағамдары ===
Дәстүрлі тағамдары сербтерге ұқсас. Черногориялықтар арасында ең көп таралған тағам вешалица дәмдеуіштері бар ет тағамы. Мұнда чевапчичи шұжықтары өте танымал. Черногория асханасының негізгі ингредиенттері ірімшік пен көкөністер болып табылады. Сенички және Липский ірімшігі үлкен құрметке ие. Таңғы және кешкі ас кезінде, ет, балықпен бірге көкөністерді үнемі пайдаланады.

Черногорияда балық тағамдары мен теңіз өнімдері де танымал. Форель қара өрікпен толтырылады, тұқы қаймақпен пісіріледі, палау теңіз өнімдерімен беріледі.
Олардың ең танымал десерті сладкишей деп аталады — бұл сүзбе салмасы бар пирог.

Кофе черногориялықтардың сүйікті сусынына айналды. Шай әрқашан балмен және шөптермен ішіледі. Сондай-ақ көптеген жаңа шырындар бар. Жүзімнен шараптар ғана емес, сонымен қатар раки самагоны да жасалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://xn--80aaaa1bcaqfbqcckfp8c4cxgsc.xn--p1ai/nationalities/%D0%A7%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%86%D1%8B|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Фольклоры ===
Ауыз әдебиеті мен музыкасы дамыған. Халық музыкасы басқа оңтүстік славян халықтарының фольклорымен тығыз байланысты. Архаикалық жырлар сақталған – эпикалық, батырлық (ішекті аспаптың сүйемелдеуімен орындалады), лирикалық және ғұрыптық (соның ішінде әйелдердің жоқтау жырлары).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4683130?ysclid=mbovo2uauw853332435|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

Черногорияда дәстүрлі билердің үш түрі бар: Шота, Оро және Коло.
*Коло — бұл орыстың дөңгелек биіне ұқсайтын топтық би. Би кезінде музыка алуан түрлі және өте динамикалық болуы мүмкін;
*Ең танымал билер — Оро, олар ынта мен көңілділікті білдіреді. Оро би ғана емес, ойын-сауық тәсілі деп саналады. Биде ерлер сақина құра отырып орындалады, содан кейін биге серіктестерді таңдайды;
*Шота ең күрделі би болып саналады. Би синхронды қозғалыстарды және күшті ырғақты қамтиды. Ол әдетте үйлену тойларында, халықтық мерекелерде және басқа да шараларда орындалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://travelask.ru/articles/chernogortsy-prekrasnyy-narod-montenegro|title=Черногориялықтар - Черногорияның тамаша халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Еуропа халықтары}}
[[Санат:Черногория халықтары]]
[[Санат:Славян халықтары]]
[[Санат:Сербия этникалық топтары]]
[[Санат:Оңтүстік славяндар]]</text>
      <sha1>8a8ymyx71uvxmnkmdtvep0dmkn27r6o</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478931</id>
      <parentid>3478930</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T06:18:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Тарихы */ толықтыру</comment>
      <origin>3478931</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14370" sha1="d512vi2njwl0dxeq9wtpidhpxsddbv8" xml:space="preserve">Черногориялықтар, '''қаратаулықтар''' (өзд. атауы — црногорци) — [[Черногория]] [[мемлекет]]інің негізгі халқы. [[АҚШ]], [[Албания]], т.б. мемлекеттерде тұрады. Жалпы саны 700 мыңдай адам (2006). 
Антропологиялық жағынан үлкен еуропа нәсілдің оңтүстік тармағына жатады. 

== Тілі ==
Оңтүстік славян тобындағы хорват-серб тілдерінің штокавск диалектісінде сөйлейді. Жазуы кирилицаға негізделген.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/789|title=Кашуба М.С.Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Діні ==
[[Христиан]] дінінің [[православие]] тармағын ұстанады, аздап [[мұсылман]]дар да кездеседі.  

== Тарихы ==
Славян тайпаларының Балқанға жаппай қоныс аударуы VI—VII ғасырларда болды. Жергілікті халық негізінен ассимиляцияланды, ішінара батысқа және таулы аймақтарға ығыстырылды. 
Славян тайпалары — сербтердің ата-бабалары, черногориялықтар және Босния мен Герцеговина халқы Сава мен Дунайдың оңтүстік салаларының бассейнін, Динар тауларын, Адриатика жағалауының оңтүстік бөлігін басып алды.

Черногория аумағындағы аумақтық және мемлекеттік бірлестіктер (XI ғасырға дейін-Дукля, содан кейін Зета, XV ғасырдан бастап-Черногория) орта ғасырларда тәуелсіз болды және басқа Югославия мемлекеттерінің, сондай-ақ Византия, Болгария және Венецияның құрамына кірді. 1499 жылы Черногория Осман империясының құрамына кірді, бірақ черногориялықтар жаулап алушылардың билігін мойындамай, Түркиямен табанды күрес жүргізді. Осы кезеңде Черногория оңтүстігінде Котор шығанағы мен Скадар көлін, солтүстігінде Морача өзенінің бастауы арасындағы аумақты алып жатты. XVIII ғасырдан бастап Ресей қолдауымен бұл күрес 1796 жылы черногориялықтардың нақты тәуелсіздігіне әкелді. 1918 жылы Черногория сербтер, хорваттар және словендер корольдігінің құрамына кірді (1929 жылдан бастап — Югославия), 1945 жылдан бастап — Халық Республикасы, содан кейін — СФРУ құрамындағы Социалистік Республика, 1991 жылы ыдырағаннан кейін — Югославия құрамындағы Черногория Республикасы болды.&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=В.А.Тишков |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Москва |баспасы=Үлкен Ресей энциклопедиясы |жыл=1999 |томы= |беттері=618-619 |барлық беті=930 |сериясы= |isbn=5-85270-155-6 |тиражы=100 000 }}&lt;/ref&gt;

Черногорияда тәуелсіздік туралы референдум 2006 жылы 21 мамырда өтті. Дауыс берушілер 86 ​​пайыздан асты. Референдум ресми түрде өтті деп танылды. Референдум қорытындысы бойынша дауыстардың басым бөлігі Сербиядан бөлінуге берілді.
2006 жылғы 3 маусым - Черногория Скупштина (парламент) республиканың тәуелсіздігін жариялады. 2006 жылғы 15 маусым - Сербия Черногория тәуелсіздігін мойындады, ал маусымның соңында Черногория БҰҰ-ға қабылданды.

== Кәсібі ==
Дәстүрлі шаруашылық мал шаруашылығына, негізінен қой шаруашылығына, сондай-ақ ауыл шаруашылығына (негізінен астық, кейінірек техникалық дақылдар – темекі, кендір, мақта және т.б.) негізделген. Ауыл шаруашылығы үшін Черногориялықтар тау етегіндегі аумақтарды тазалап, қоршап, себеттермен топырақ әкелді.

Тау беткейлерінде, аңғарларда, әсіресе Адриатика жағалауында олар жемістерді, соның ішінде цитрус жемістерін, жүзім мен зәйтүнді өсірді. Олар балық аулаумен айналысқан. Ағаш пен тасты ою өнері, зергерлік қолөнер (ою-өрнек, қару-жарақ, белдік, т.б.) дамыды.

20 ғасырда Черногория өнеркәсібі дамып, әлеуметтік құрамы өзгеріп, зиялы қауым қалыптасты.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/367|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Тұрмыс салты ==
=== Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары ===
Дәстүрлі ауылдық елді мекенде негізінен шашыраңқы орналасу болды, кейін шоғырланған ауылдар пайда болды. Олар әдетте туыстар тұратын кварталдарға бөлінді. Уақытша қоныстар тау жайылымдарында болды.

Әртүрлі аудандардағы тұрғын үй құрылыс материалымен, орналасуымен ерекшеленеді. Жағалауда және таулы аймақтарда – тас, екі, кейде үш қабатты, жоғарғы қабаты (бастапқыда бір бөлмелі) – тұрғын үй, төменгі жағында қойма, кейде қора болды. Бір қабатты бір бөлмелі үйлер кездеседі. Мұнаралы үйлер (қула) сақталған.

Солтүстік-шығыс орманды аймақтарда ағаш үйлер (қазір барлық жерде дерлік таспен ауыстырылды) биік тас іргетасқа салынып, төбесі шифермен жабылды (тұрғын үйлер - бірінші қабатта, ас үй мен ошақ - екінші қабатта).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=CHRR|title=Әлем халықтары/Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі киімдері ===
Ерлердің дәстүрлі костюмі әйелдердікіне қарағанда көбірек элементтерді қамтиды. Ерлердің күнделікті жазғы киімі ақ жейдеден, қысқа шалбардан (тізеге дейін) шалбардан, матадан жасалған кеудешеден (цмадан), ұзын жібек белбеуден, дөңгелек қалпақтан (капица), тығыз тігілген жүн гетрадан (доколеница) тұрады. Қыста бұл костюмге пенжек және күртеше (гунъ) қосылады.&lt;br /&gt; 
''Струка'' – ерлер де, әйелдер де киетін жамылғы түрі (әйелдердікі сәл кішірек, көлденең жолақтары байқалмайды). Жорықтарда струка жаңбыр мен суықтан қорғап, төсек ретінде қызмет етті. Қойшылар мен аңшылар қарда жүру үшін ''крплье'' деп аталатын ағаш аяқ киімдер пайдаланған.

Мерекелік костюм, жазда да, қыста да күнделікті киімге көп жағынан ұқсас болды, бірақ бай безендірілді. Кейде жастар көйлегінің үстінен кестеленген мата жилет (душанка), қарт адамдар матадан жасалған кафтан (долама), үстіне матадан жасалған кеудеше (желек немесе токе) киді.

Әйел костюмінің құрамдас бөліктері - кеудесінде саңылаулары бар, жағасы мен жеңінде кесте тігетін туника үлгісіндегі жейде, тоқылған күрте (жакет), күңгірт түсті көкірекше және белдемше (раша), алжапқыш (прегача), көйлек және жүннен жасалған струка.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://costumer.narod.ru/text/europa/chernogoria-costume.htm|title=Черногория ұлттық киімі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі тағамдары ===
Дәстүрлі тағамдары сербтерге ұқсас. Черногориялықтар арасында ең көп таралған тағам вешалица дәмдеуіштері бар ет тағамы. Мұнда чевапчичи шұжықтары өте танымал. Черногория асханасының негізгі ингредиенттері ірімшік пен көкөністер болып табылады. Сенички және Липский ірімшігі үлкен құрметке ие. Таңғы және кешкі ас кезінде, ет, балықпен бірге көкөністерді үнемі пайдаланады.

Черногорияда балық тағамдары мен теңіз өнімдері де танымал. Форель қара өрікпен толтырылады, тұқы қаймақпен пісіріледі, палау теңіз өнімдерімен беріледі.
Олардың ең танымал десерті сладкишей деп аталады — бұл сүзбе салмасы бар пирог.

Кофе черногориялықтардың сүйікті сусынына айналды. Шай әрқашан балмен және шөптермен ішіледі. Сондай-ақ көптеген жаңа шырындар бар. Жүзімнен шараптар ғана емес, сонымен қатар раки самагоны да жасалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://xn--80aaaa1bcaqfbqcckfp8c4cxgsc.xn--p1ai/nationalities/%D0%A7%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%86%D1%8B|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Фольклоры ===
Ауыз әдебиеті мен музыкасы дамыған. Халық музыкасы басқа оңтүстік славян халықтарының фольклорымен тығыз байланысты. Архаикалық жырлар сақталған – эпикалық, батырлық (ішекті аспаптың сүйемелдеуімен орындалады), лирикалық және ғұрыптық (соның ішінде әйелдердің жоқтау жырлары).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4683130?ysclid=mbovo2uauw853332435|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

Черногорияда дәстүрлі билердің үш түрі бар: Шота, Оро және Коло.
*Коло — бұл орыстың дөңгелек биіне ұқсайтын топтық би. Би кезінде музыка алуан түрлі және өте динамикалық болуы мүмкін;
*Ең танымал билер — Оро, олар ынта мен көңілділікті білдіреді. Оро би ғана емес, ойын-сауық тәсілі деп саналады. Биде ерлер сақина құра отырып орындалады, содан кейін биге серіктестерді таңдайды;
*Шота ең күрделі би болып саналады. Би синхронды қозғалыстарды және күшті ырғақты қамтиды. Ол әдетте үйлену тойларында, халықтық мерекелерде және басқа да шараларда орындалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://travelask.ru/articles/chernogortsy-prekrasnyy-narod-montenegro|title=Черногориялықтар - Черногорияның тамаша халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Еуропа халықтары}}
[[Санат:Черногория халықтары]]
[[Санат:Славян халықтары]]
[[Санат:Сербия этникалық топтары]]
[[Санат:Оңтүстік славяндар]]</text>
      <sha1>d512vi2njwl0dxeq9wtpidhpxsddbv8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478932</id>
      <parentid>3478931</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T06:19:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Тарихы */ дереккөз</comment>
      <origin>3478932</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14569" sha1="nxqxtd8e8auk2z2pjype3ftaeu04lo3" xml:space="preserve">Черногориялықтар, '''қаратаулықтар''' (өзд. атауы — црногорци) — [[Черногория]] [[мемлекет]]інің негізгі халқы. [[АҚШ]], [[Албания]], т.б. мемлекеттерде тұрады. Жалпы саны 700 мыңдай адам (2006). 
Антропологиялық жағынан үлкен еуропа нәсілдің оңтүстік тармағына жатады. 

== Тілі ==
Оңтүстік славян тобындағы хорват-серб тілдерінің штокавск диалектісінде сөйлейді. Жазуы кирилицаға негізделген.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/789|title=Кашуба М.С.Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Діні ==
[[Христиан]] дінінің [[православие]] тармағын ұстанады, аздап [[мұсылман]]дар да кездеседі.  

== Тарихы ==
Славян тайпаларының Балқанға жаппай қоныс аударуы VI—VII ғасырларда болды. Жергілікті халық негізінен ассимиляцияланды, ішінара батысқа және таулы аймақтарға ығыстырылды. 
Славян тайпалары — сербтердің ата-бабалары, черногориялықтар және Босния мен Герцеговина халқы Сава мен Дунайдың оңтүстік салаларының бассейнін, Динар тауларын, Адриатика жағалауының оңтүстік бөлігін басып алды.

Черногория аумағындағы аумақтық және мемлекеттік бірлестіктер (XI ғасырға дейін-Дукля, содан кейін Зета, XV ғасырдан бастап-Черногория) орта ғасырларда тәуелсіз болды және басқа Югославия мемлекеттерінің, сондай-ақ Византия, Болгария және Венецияның құрамына кірді. 1499 жылы Черногория Осман империясының құрамына кірді, бірақ черногориялықтар жаулап алушылардың билігін мойындамай, Түркиямен табанды күрес жүргізді. Осы кезеңде Черногория оңтүстігінде Котор шығанағы мен Скадар көлін, солтүстігінде Морача өзенінің бастауы арасындағы аумақты алып жатты. XVIII ғасырдан бастап Ресей қолдауымен бұл күрес 1796 жылы черногориялықтардың нақты тәуелсіздігіне әкелді. 1918 жылы Черногория сербтер, хорваттар және словендер корольдігінің құрамына кірді (1929 жылдан бастап — Югославия), 1945 жылдан бастап — Халық Республикасы, содан кейін — СФРУ құрамындағы Социалистік Республика, 1991 жылы ыдырағаннан кейін — Югославия құрамындағы Черногория Республикасы болды.&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=В.А.Тишков |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Москва |баспасы=Үлкен Ресей энциклопедиясы |жыл=1999 |томы= |беттері=618-619 |барлық беті=930 |сериясы= |isbn=5-85270-155-6 |тиражы=100 000 }}&lt;/ref&gt;

Черногорияда тәуелсіздік туралы референдум 2006 жылы 21 мамырда өтті. Дауыс берушілер 86 ​​пайыздан асты. Референдум ресми түрде өтті деп танылды. Референдум қорытындысы бойынша дауыстардың басым бөлігі Сербиядан бөлінуге берілді.
2006 жылғы 3 маусым - Черногория Скупштина (парламент) республиканың тәуелсіздігін жариялады. 2006 жылғы 15 маусым - Сербия Черногория тәуелсіздігін мойындады, ал маусымның соңында [[Черногория]] БҰҰ-ға қабылданды.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://nacio.at.ua/publ/nacionalnosti/chernogorcy_crnogorci/2-1-0-93|title=Черногорцы - Crnogorci|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Кәсібі ==
Дәстүрлі шаруашылық мал шаруашылығына, негізінен қой шаруашылығына, сондай-ақ ауыл шаруашылығына (негізінен астық, кейінірек техникалық дақылдар – темекі, кендір, мақта және т.б.) негізделген. Ауыл шаруашылығы үшін Черногориялықтар тау етегіндегі аумақтарды тазалап, қоршап, себеттермен топырақ әкелді.

Тау беткейлерінде, аңғарларда, әсіресе Адриатика жағалауында олар жемістерді, соның ішінде цитрус жемістерін, жүзім мен зәйтүнді өсірді. Олар балық аулаумен айналысқан. Ағаш пен тасты ою өнері, зергерлік қолөнер (ою-өрнек, қару-жарақ, белдік, т.б.) дамыды.

20 ғасырда Черногория өнеркәсібі дамып, әлеуметтік құрамы өзгеріп, зиялы қауым қалыптасты.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/367|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Тұрмыс салты ==
=== Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары ===
Дәстүрлі ауылдық елді мекенде негізінен шашыраңқы орналасу болды, кейін шоғырланған ауылдар пайда болды. Олар әдетте туыстар тұратын кварталдарға бөлінді. Уақытша қоныстар тау жайылымдарында болды.

Әртүрлі аудандардағы тұрғын үй құрылыс материалымен, орналасуымен ерекшеленеді. Жағалауда және таулы аймақтарда – тас, екі, кейде үш қабатты, жоғарғы қабаты (бастапқыда бір бөлмелі) – тұрғын үй, төменгі жағында қойма, кейде қора болды. Бір қабатты бір бөлмелі үйлер кездеседі. Мұнаралы үйлер (қула) сақталған.

Солтүстік-шығыс орманды аймақтарда ағаш үйлер (қазір барлық жерде дерлік таспен ауыстырылды) биік тас іргетасқа салынып, төбесі шифермен жабылды (тұрғын үйлер - бірінші қабатта, ас үй мен ошақ - екінші қабатта).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=CHRR|title=Әлем халықтары/Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі киімдері ===
Ерлердің дәстүрлі костюмі әйелдердікіне қарағанда көбірек элементтерді қамтиды. Ерлердің күнделікті жазғы киімі ақ жейдеден, қысқа шалбардан (тізеге дейін) шалбардан, матадан жасалған кеудешеден (цмадан), ұзын жібек белбеуден, дөңгелек қалпақтан (капица), тығыз тігілген жүн гетрадан (доколеница) тұрады. Қыста бұл костюмге пенжек және күртеше (гунъ) қосылады.&lt;br /&gt; 
''Струка'' – ерлер де, әйелдер де киетін жамылғы түрі (әйелдердікі сәл кішірек, көлденең жолақтары байқалмайды). Жорықтарда струка жаңбыр мен суықтан қорғап, төсек ретінде қызмет етті. Қойшылар мен аңшылар қарда жүру үшін ''крплье'' деп аталатын ағаш аяқ киімдер пайдаланған.

Мерекелік костюм, жазда да, қыста да күнделікті киімге көп жағынан ұқсас болды, бірақ бай безендірілді. Кейде жастар көйлегінің үстінен кестеленген мата жилет (душанка), қарт адамдар матадан жасалған кафтан (долама), үстіне матадан жасалған кеудеше (желек немесе токе) киді.

Әйел костюмінің құрамдас бөліктері - кеудесінде саңылаулары бар, жағасы мен жеңінде кесте тігетін туника үлгісіндегі жейде, тоқылған күрте (жакет), күңгірт түсті көкірекше және белдемше (раша), алжапқыш (прегача), көйлек және жүннен жасалған струка.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://costumer.narod.ru/text/europa/chernogoria-costume.htm|title=Черногория ұлттық киімі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі тағамдары ===
Дәстүрлі тағамдары сербтерге ұқсас. Черногориялықтар арасында ең көп таралған тағам вешалица дәмдеуіштері бар ет тағамы. Мұнда чевапчичи шұжықтары өте танымал. Черногория асханасының негізгі ингредиенттері ірімшік пен көкөністер болып табылады. Сенички және Липский ірімшігі үлкен құрметке ие. Таңғы және кешкі ас кезінде, ет, балықпен бірге көкөністерді үнемі пайдаланады.

Черногорияда балық тағамдары мен теңіз өнімдері де танымал. Форель қара өрікпен толтырылады, тұқы қаймақпен пісіріледі, палау теңіз өнімдерімен беріледі.
Олардың ең танымал десерті сладкишей деп аталады — бұл сүзбе салмасы бар пирог.

Кофе черногориялықтардың сүйікті сусынына айналды. Шай әрқашан балмен және шөптермен ішіледі. Сондай-ақ көптеген жаңа шырындар бар. Жүзімнен шараптар ғана емес, сонымен қатар раки самагоны да жасалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://xn--80aaaa1bcaqfbqcckfp8c4cxgsc.xn--p1ai/nationalities/%D0%A7%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%86%D1%8B|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Фольклоры ===
Ауыз әдебиеті мен музыкасы дамыған. Халық музыкасы басқа оңтүстік славян халықтарының фольклорымен тығыз байланысты. Архаикалық жырлар сақталған – эпикалық, батырлық (ішекті аспаптың сүйемелдеуімен орындалады), лирикалық және ғұрыптық (соның ішінде әйелдердің жоқтау жырлары).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4683130?ysclid=mbovo2uauw853332435|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

Черногорияда дәстүрлі билердің үш түрі бар: Шота, Оро және Коло.
*Коло — бұл орыстың дөңгелек биіне ұқсайтын топтық би. Би кезінде музыка алуан түрлі және өте динамикалық болуы мүмкін;
*Ең танымал билер — Оро, олар ынта мен көңілділікті білдіреді. Оро би ғана емес, ойын-сауық тәсілі деп саналады. Биде ерлер сақина құра отырып орындалады, содан кейін биге серіктестерді таңдайды;
*Шота ең күрделі би болып саналады. Би синхронды қозғалыстарды және күшті ырғақты қамтиды. Ол әдетте үйлену тойларында, халықтық мерекелерде және басқа да шараларда орындалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://travelask.ru/articles/chernogortsy-prekrasnyy-narod-montenegro|title=Черногориялықтар - Черногорияның тамаша халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Еуропа халықтары}}
[[Санат:Черногория халықтары]]
[[Санат:Славян халықтары]]
[[Санат:Сербия этникалық топтары]]
[[Санат:Оңтүстік славяндар]]</text>
      <sha1>nxqxtd8e8auk2z2pjype3ftaeu04lo3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478933</id>
      <parentid>3478932</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T06:23:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>толықтыру</comment>
      <origin>3478933</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15188" sha1="lfflneqlwreq3tai63h0h768wlzdtbd" xml:space="preserve">Черногориялықтар, '''қаратаулықтар''' (өзд. атауы — црногорци) — [[Черногория]] [[мемлекет]]інің негізгі халқы. [[АҚШ]], [[Албания]], т.б. мемлекеттерде тұрады. Жалпы саны 700 мыңдай адам (2006). 
Антропологиялық жағынан үлкен еуропа нәсілдің оңтүстік тармағына жатады. 

== Эндоэтнонимдері == 
Ағылшын тілінде – «Montenegrins»; хорват тілінде - «Crnogorci»; серб тілінде - «Crnogorci»; босниялық тілінде - «Crnogorci»; македон тілінде - «Crnogorci»; чех тілінде - «Crnogorci»; болгар тілінде – «Черногорци»; словак тілінде - «Čiernohorci»; словен тілінде - «Črnogorc»; украин тілінде – «Черногорци»; түрік тілінде – «Karadağlılar»; албан тілінде – «Malazezët».

== Тілі ==
Оңтүстік славян тобындағы хорват-серб тілдерінің штокавск диалектісінде сөйлейді. Жазуы кирилицаға негізделген.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/789|title=Кашуба М.С.Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Діні ==
[[Христиан]] дінінің [[православие]] тармағын ұстанады, аздап [[мұсылман]]дар да кездеседі.  

== Тарихы ==
Славян тайпаларының Балқанға жаппай қоныс аударуы VI—VII ғасырларда болды. Жергілікті халық негізінен ассимиляцияланды, ішінара батысқа және таулы аймақтарға ығыстырылды. 
Славян тайпалары — сербтердің ата-бабалары, черногориялықтар және Босния мен Герцеговина халқы Сава мен Дунайдың оңтүстік салаларының бассейнін, Динар тауларын, Адриатика жағалауының оңтүстік бөлігін басып алды.

Черногория аумағындағы аумақтық және мемлекеттік бірлестіктер (XI ғасырға дейін-Дукля, содан кейін Зета, XV ғасырдан бастап-Черногория) орта ғасырларда тәуелсіз болды және басқа Югославия мемлекеттерінің, сондай-ақ Византия, Болгария және Венецияның құрамына кірді. 1499 жылы Черногория Осман империясының құрамына кірді, бірақ черногориялықтар жаулап алушылардың билігін мойындамай, Түркиямен табанды күрес жүргізді. Осы кезеңде Черногория оңтүстігінде Котор шығанағы мен Скадар көлін, солтүстігінде Морача өзенінің бастауы арасындағы аумақты алып жатты. XVIII ғасырдан бастап Ресей қолдауымен бұл күрес 1796 жылы черногориялықтардың нақты тәуелсіздігіне әкелді. 1918 жылы Черногория сербтер, хорваттар және словендер корольдігінің құрамына кірді (1929 жылдан бастап — Югославия), 1945 жылдан бастап — Халық Республикасы, содан кейін — СФРУ құрамындағы Социалистік Республика, 1991 жылы ыдырағаннан кейін — Югославия құрамындағы Черногория Республикасы болды.&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=В.А.Тишков |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Москва |баспасы=Үлкен Ресей энциклопедиясы |жыл=1999 |томы= |беттері=618-619 |барлық беті=930 |сериясы= |isbn=5-85270-155-6 |тиражы=100 000 }}&lt;/ref&gt;

Черногорияда тәуелсіздік туралы референдум 2006 жылы 21 мамырда өтті. Дауыс берушілер 86 ​​пайыздан асты. Референдум ресми түрде өтті деп танылды. Референдум қорытындысы бойынша дауыстардың басым бөлігі Сербиядан бөлінуге берілді.
2006 жылғы 3 маусым - Черногория Скупштина (парламент) республиканың тәуелсіздігін жариялады. 2006 жылғы 15 маусым - Сербия Черногория тәуелсіздігін мойындады, ал маусымның соңында [[Черногория]] БҰҰ-ға қабылданды.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://nacio.at.ua/publ/nacionalnosti/chernogorcy_crnogorci/2-1-0-93|title=Черногорцы - Crnogorci|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Кәсібі ==
Дәстүрлі шаруашылық мал шаруашылығына, негізінен қой шаруашылығына, сондай-ақ ауыл шаруашылығына (негізінен астық, кейінірек техникалық дақылдар – темекі, кендір, мақта және т.б.) негізделген. Ауыл шаруашылығы үшін Черногориялықтар тау етегіндегі аумақтарды тазалап, қоршап, себеттермен топырақ әкелді.

Тау беткейлерінде, аңғарларда, әсіресе Адриатика жағалауында олар жемістерді, соның ішінде цитрус жемістерін, жүзім мен зәйтүнді өсірді. Олар балық аулаумен айналысқан. Ағаш пен тасты ою өнері, зергерлік қолөнер (ою-өрнек, қару-жарақ, белдік, т.б.) дамыды.

20 ғасырда Черногория өнеркәсібі дамып, әлеуметтік құрамы өзгеріп, зиялы қауым қалыптасты.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/367|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Тұрмыс салты ==
=== Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары ===
Дәстүрлі ауылдық елді мекенде негізінен шашыраңқы орналасу болды, кейін шоғырланған ауылдар пайда болды. Олар әдетте туыстар тұратын кварталдарға бөлінді. Уақытша қоныстар тау жайылымдарында болды.

Әртүрлі аудандардағы тұрғын үй құрылыс материалымен, орналасуымен ерекшеленеді. Жағалауда және таулы аймақтарда – тас, екі, кейде үш қабатты, жоғарғы қабаты (бастапқыда бір бөлмелі) – тұрғын үй, төменгі жағында қойма, кейде қора болды. Бір қабатты бір бөлмелі үйлер кездеседі. Мұнаралы үйлер (қула) сақталған.

Солтүстік-шығыс орманды аймақтарда ағаш үйлер (қазір барлық жерде дерлік таспен ауыстырылды) биік тас іргетасқа салынып, төбесі шифермен жабылды (тұрғын үйлер - бірінші қабатта, ас үй мен ошақ - екінші қабатта).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=CHRR|title=Әлем халықтары/Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі киімдері ===
Ерлердің дәстүрлі костюмі әйелдердікіне қарағанда көбірек элементтерді қамтиды. Ерлердің күнделікті жазғы киімі ақ жейдеден, қысқа шалбардан (тізеге дейін) шалбардан, матадан жасалған кеудешеден (цмадан), ұзын жібек белбеуден, дөңгелек қалпақтан (капица), тығыз тігілген жүн гетрадан (доколеница) тұрады. Қыста бұл костюмге пенжек және күртеше (гунъ) қосылады.&lt;br /&gt; 
''Струка'' – ерлер де, әйелдер де киетін жамылғы түрі (әйелдердікі сәл кішірек, көлденең жолақтары байқалмайды). Жорықтарда струка жаңбыр мен суықтан қорғап, төсек ретінде қызмет етті. Қойшылар мен аңшылар қарда жүру үшін ''крплье'' деп аталатын ағаш аяқ киімдер пайдаланған.

Мерекелік костюм, жазда да, қыста да күнделікті киімге көп жағынан ұқсас болды, бірақ бай безендірілді. Кейде жастар көйлегінің үстінен кестеленген мата жилет (душанка), қарт адамдар матадан жасалған кафтан (долама), үстіне матадан жасалған кеудеше (желек немесе токе) киді.

Әйел костюмінің құрамдас бөліктері - кеудесінде саңылаулары бар, жағасы мен жеңінде кесте тігетін туника үлгісіндегі жейде, тоқылған күрте (жакет), күңгірт түсті көкірекше және белдемше (раша), алжапқыш (прегача), көйлек және жүннен жасалған струка.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://costumer.narod.ru/text/europa/chernogoria-costume.htm|title=Черногория ұлттық киімі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі тағамдары ===
Дәстүрлі тағамдары сербтерге ұқсас. Черногориялықтар арасында ең көп таралған тағам вешалица дәмдеуіштері бар ет тағамы. Мұнда чевапчичи шұжықтары өте танымал. Черногория асханасының негізгі ингредиенттері ірімшік пен көкөністер болып табылады. Сенички және Липский ірімшігі үлкен құрметке ие. Таңғы және кешкі ас кезінде, ет, балықпен бірге көкөністерді үнемі пайдаланады.

Черногорияда балық тағамдары мен теңіз өнімдері де танымал. Форель қара өрікпен толтырылады, тұқы қаймақпен пісіріледі, палау теңіз өнімдерімен беріледі.
Олардың ең танымал десерті сладкишей деп аталады — бұл сүзбе салмасы бар пирог.

Кофе черногориялықтардың сүйікті сусынына айналды. Шай әрқашан балмен және шөптермен ішіледі. Сондай-ақ көптеген жаңа шырындар бар. Жүзімнен шараптар ғана емес, сонымен қатар раки самагоны да жасалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://xn--80aaaa1bcaqfbqcckfp8c4cxgsc.xn--p1ai/nationalities/%D0%A7%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%86%D1%8B|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Фольклоры ===
Ауыз әдебиеті мен музыкасы дамыған. Халық музыкасы басқа оңтүстік славян халықтарының фольклорымен тығыз байланысты. Архаикалық жырлар сақталған – эпикалық, батырлық (ішекті аспаптың сүйемелдеуімен орындалады), лирикалық және ғұрыптық (соның ішінде әйелдердің жоқтау жырлары).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4683130?ysclid=mbovo2uauw853332435|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

Черногорияда дәстүрлі билердің үш түрі бар: Шота, Оро және Коло.
*Коло — бұл орыстың дөңгелек биіне ұқсайтын топтық би. Би кезінде музыка алуан түрлі және өте динамикалық болуы мүмкін;
*Ең танымал билер — Оро, олар ынта мен көңілділікті білдіреді. Оро би ғана емес, ойын-сауық тәсілі деп саналады. Биде ерлер сақина құра отырып орындалады, содан кейін биге серіктестерді таңдайды;
*Шота ең күрделі би болып саналады. Би синхронды қозғалыстарды және күшті ырғақты қамтиды. Ол әдетте үйлену тойларында, халықтық мерекелерде және басқа да шараларда орындалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://travelask.ru/articles/chernogortsy-prekrasnyy-narod-montenegro|title=Черногориялықтар - Черногорияның тамаша халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Еуропа халықтары}}
[[Санат:Черногория халықтары]]
[[Санат:Славян халықтары]]
[[Санат:Сербия этникалық топтары]]
[[Санат:Оңтүстік славяндар]]</text>
      <sha1>lfflneqlwreq3tai63h0h768wlzdtbd</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478934</id>
      <parentid>3478933</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T06:27:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>үлгі, толықтыру</comment>
      <origin>3478934</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16546" sha1="97czvsi4zd7rz3xwmsl8fvl0s5uenoe" xml:space="preserve">{{Этникалық топ
|атауы      = Черногориялықтар
|төл атауы  = Crnogorci
|сурет      = Folklorni ansambl &quot;Rožaje&quot; 1.jpg
|сурет тақырыбы      = 
|саны       = 
|аймақ      = 
|аймақ1     = 
|саны1      = 
|түсініктемелер1     = 
|аймақ2     = 
|саны2      = 
|түсініктемелер2     = 
|аймақ3     = 
|саны3      = 
|түсініктемелер3     = 
|аймақ4     = 
|саны4      = 
|түсініктемелер4     = 
|аймақ5     = 
|саны5      = 
|түсініктемелер5     = 
|аймақ6     = 
|саны6      = 
|түсініктемелер6     = 
|аймақ7     = 
|саны7      = 
|түсініктемелер7     = 
|аймақ8     = 
|саны8      = 
|түсініктемелер8     = 
|аймақ9     = 
|саны9      = 
|түсініктемелер9     = 
|аймақ10    = 
|саны10     = 
|түсініктемелер10    = 
|аймақ11    = 
|саны11     = 
|түсініктемелер11    = 
|аймақ12    = 
|саны12     = 
|түсініктемелер12    = 
|аймақ13    = 
|саны13     = 
|түсініктемелер13    = 
|тілдері    = 
|діні       = 
|этникалық топтары   = 
|ескертпелер  = 
}}

Черногориялықтар, '''қаратаулықтар''' (өз атауы:Црногорци/Crnogorci) — [[Черногория]] [[мемлекет]]інің негізгі халқы. [[АҚШ]], [[Албания]], т.б. мемлекеттерде тұрады. Жалпы саны 700 мыңдай адам (2006). 
Антропологиялық жағынан үлкен еуропа нәсілдің оңтүстік тармағына жатады. 

== Эндоэтнонимдері == 
Ағылшын тілінде – «Montenegrins»; хорват тілінде - «Crnogorci»; серб тілінде - «Crnogorci»; босниялық тілінде - «Crnogorci»; македон тілінде - «Crnogorci»; чех тілінде - «Crnogorci»; болгар тілінде – «Черногорци»; словак тілінде - «Čiernohorci»; словен тілінде - «Črnogorc»; украин тілінде – «Черногорци»; түрік тілінде – «Karadağlılar»; албан тілінде – «Malazezët».

== Тілі ==
Оңтүстік славян тобындағы хорват-серб тілдерінің штокавск диалектісінде сөйлейді. Жазуы кирилицаға негізделген.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/789|title=Кашуба М.С.Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Діні ==
[[Христиан]] дінінің [[православие]] тармағын ұстанады, аздап [[мұсылман]]дар да кездеседі.  

== Тарихы ==
Славян тайпаларының Балқанға жаппай қоныс аударуы VI—VII ғасырларда болды. Жергілікті халық негізінен ассимиляцияланды, ішінара батысқа және таулы аймақтарға ығыстырылды. 
Славян тайпалары — сербтердің ата-бабалары, черногориялықтар және Босния мен Герцеговина халқы Сава мен Дунайдың оңтүстік салаларының бассейнін, Динар тауларын, Адриатика жағалауының оңтүстік бөлігін басып алды.

Черногория аумағындағы аумақтық және мемлекеттік бірлестіктер (XI ғасырға дейін-Дукля, содан кейін Зета, XV ғасырдан бастап-Черногория) орта ғасырларда тәуелсіз болды және басқа Югославия мемлекеттерінің, сондай-ақ Византия, Болгария және Венецияның құрамына кірді. 1499 жылы Черногория Осман империясының құрамына кірді, бірақ черногориялықтар жаулап алушылардың билігін мойындамай, Түркиямен табанды күрес жүргізді. Осы кезеңде Черногория оңтүстігінде Котор шығанағы мен Скадар көлін, солтүстігінде Морача өзенінің бастауы арасындағы аумақты алып жатты. XVIII ғасырдан бастап Ресей қолдауымен бұл күрес 1796 жылы черногориялықтардың нақты тәуелсіздігіне әкелді. 1918 жылы Черногория сербтер, хорваттар және словендер корольдігінің құрамына кірді (1929 жылдан бастап — Югославия), 1945 жылдан бастап — Халық Республикасы, содан кейін — СФРУ құрамындағы Социалистік Республика, 1991 жылы ыдырағаннан кейін — Югославия құрамындағы Черногория Республикасы болды.&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=В.А.Тишков |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Москва |баспасы=Үлкен Ресей энциклопедиясы |жыл=1999 |томы= |беттері=618-619 |барлық беті=930 |сериясы= |isbn=5-85270-155-6 |тиражы=100 000 }}&lt;/ref&gt;

Черногорияда тәуелсіздік туралы референдум 2006 жылы 21 мамырда өтті. Дауыс берушілер 86 ​​пайыздан асты. Референдум ресми түрде өтті деп танылды. Референдум қорытындысы бойынша дауыстардың басым бөлігі Сербиядан бөлінуге берілді.
2006 жылғы 3 маусым - Черногория Скупштина (парламент) республиканың тәуелсіздігін жариялады. 2006 жылғы 15 маусым - Сербия Черногория тәуелсіздігін мойындады, ал маусымның соңында [[Черногория]] БҰҰ-ға қабылданды.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://nacio.at.ua/publ/nacionalnosti/chernogorcy_crnogorci/2-1-0-93|title=Черногорцы - Crnogorci|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Кәсібі ==
Дәстүрлі шаруашылық мал шаруашылығына, негізінен қой шаруашылығына, сондай-ақ ауыл шаруашылығына (негізінен астық, кейінірек техникалық дақылдар – темекі, кендір, мақта және т.б.) негізделген. Ауыл шаруашылығы үшін Черногориялықтар тау етегіндегі аумақтарды тазалап, қоршап, себеттермен топырақ әкелді.

Тау беткейлерінде, аңғарларда, әсіресе Адриатика жағалауында олар жемістерді, соның ішінде цитрус жемістерін, жүзім мен зәйтүнді өсірді. Олар балық аулаумен айналысқан. Ағаш пен тасты ою өнері, зергерлік қолөнер (ою-өрнек, қару-жарақ, белдік, т.б.) дамыды.

20 ғасырда Черногория өнеркәсібі дамып, әлеуметтік құрамы өзгеріп, зиялы қауым қалыптасты.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/367|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Тұрмыс салты ==
=== Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары ===
Дәстүрлі ауылдық елді мекенде негізінен шашыраңқы орналасу болды, кейін шоғырланған ауылдар пайда болды. Олар әдетте туыстар тұратын кварталдарға бөлінді. Уақытша қоныстар тау жайылымдарында болды.

Әртүрлі аудандардағы тұрғын үй құрылыс материалымен, орналасуымен ерекшеленеді. Жағалауда және таулы аймақтарда – тас, екі, кейде үш қабатты, жоғарғы қабаты (бастапқыда бір бөлмелі) – тұрғын үй, төменгі жағында қойма, кейде қора болды. Бір қабатты бір бөлмелі үйлер кездеседі. Мұнаралы үйлер (қула) сақталған.

Солтүстік-шығыс орманды аймақтарда ағаш үйлер (қазір барлық жерде дерлік таспен ауыстырылды) биік тас іргетасқа салынып, төбесі шифермен жабылды (тұрғын үйлер - бірінші қабатта, ас үй мен ошақ - екінші қабатта).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=CHRR|title=Әлем халықтары/Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі киімдері ===
Ерлердің дәстүрлі костюмі әйелдердікіне қарағанда көбірек элементтерді қамтиды. Ерлердің күнделікті жазғы киімі ақ жейдеден, қысқа шалбардан (тізеге дейін) шалбардан, матадан жасалған кеудешеден (цмадан), ұзын жібек белбеуден, дөңгелек қалпақтан (капица), тығыз тігілген жүн гетрадан (доколеница) тұрады. Қыста бұл костюмге пенжек және күртеше (гунъ) қосылады.&lt;br /&gt; 
''Струка'' – ерлер де, әйелдер де киетін жамылғы түрі (әйелдердікі сәл кішірек, көлденең жолақтары байқалмайды). Жорықтарда струка жаңбыр мен суықтан қорғап, төсек ретінде қызмет етті. Қойшылар мен аңшылар қарда жүру үшін ''крплье'' деп аталатын ағаш аяқ киімдер пайдаланған.

Мерекелік костюм, жазда да, қыста да күнделікті киімге көп жағынан ұқсас болды, бірақ бай безендірілді. Кейде жастар көйлегінің үстінен кестеленген мата жилет (душанка), қарт адамдар матадан жасалған кафтан (долама), үстіне матадан жасалған кеудеше (желек немесе токе) киді.

Әйел костюмінің құрамдас бөліктері - кеудесінде саңылаулары бар, жағасы мен жеңінде кесте тігетін туника үлгісіндегі жейде, тоқылған күрте (жакет), күңгірт түсті көкірекше және белдемше (раша), алжапқыш (прегача), көйлек және жүннен жасалған струка.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://costumer.narod.ru/text/europa/chernogoria-costume.htm|title=Черногория ұлттық киімі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі тағамдары ===
Дәстүрлі тағамдары сербтерге ұқсас. Черногориялықтар арасында ең көп таралған тағам вешалица дәмдеуіштері бар ет тағамы. Мұнда чевапчичи шұжықтары өте танымал. Черногория асханасының негізгі ингредиенттері ірімшік пен көкөністер болып табылады. Сенички және Липский ірімшігі үлкен құрметке ие. Таңғы және кешкі ас кезінде, ет, балықпен бірге көкөністерді үнемі пайдаланады.

Черногорияда балық тағамдары мен теңіз өнімдері де танымал. Форель қара өрікпен толтырылады, тұқы қаймақпен пісіріледі, палау теңіз өнімдерімен беріледі.
Олардың ең танымал десерті сладкишей деп аталады — бұл сүзбе салмасы бар пирог.

Кофе черногориялықтардың сүйікті сусынына айналды. Шай әрқашан балмен және шөптермен ішіледі. Сондай-ақ көптеген жаңа шырындар бар. Жүзімнен шараптар ғана емес, сонымен қатар раки самагоны да жасалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://xn--80aaaa1bcaqfbqcckfp8c4cxgsc.xn--p1ai/nationalities/%D0%A7%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%86%D1%8B|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Фольклоры ===
Ауыз әдебиеті мен музыкасы дамыған. Халық музыкасы басқа оңтүстік славян халықтарының фольклорымен тығыз байланысты. Архаикалық жырлар сақталған – эпикалық, батырлық (ішекті аспаптың сүйемелдеуімен орындалады), лирикалық және ғұрыптық (соның ішінде әйелдердің жоқтау жырлары).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4683130?ysclid=mbovo2uauw853332435|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

Черногорияда дәстүрлі билердің үш түрі бар: Шота, Оро және Коло.
*Коло — бұл орыстың дөңгелек биіне ұқсайтын топтық би. Би кезінде музыка алуан түрлі және өте динамикалық болуы мүмкін;
*Ең танымал билер — Оро, олар ынта мен көңілділікті білдіреді. Оро би ғана емес, ойын-сауық тәсілі деп саналады. Биде ерлер сақина құра отырып орындалады, содан кейін биге серіктестерді таңдайды;
*Шота ең күрделі би болып саналады. Би синхронды қозғалыстарды және күшті ырғақты қамтиды. Ол әдетте үйлену тойларында, халықтық мерекелерде және басқа да шараларда орындалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://travelask.ru/articles/chernogortsy-prekrasnyy-narod-montenegro|title=Черногориялықтар - Черногорияның тамаша халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Еуропа халықтары}}
[[Санат:Черногория халықтары]]
[[Санат:Славян халықтары]]
[[Санат:Сербия этникалық топтары]]
[[Санат:Оңтүстік славяндар]]</text>
      <sha1>97czvsi4zd7rz3xwmsl8fvl0s5uenoe</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478935</id>
      <parentid>3478934</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T06:31:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>үлгі, толықтыру</comment>
      <origin>3478935</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16598" sha1="np0py46i60273a97inm3lpewa051g5t" xml:space="preserve">{{Этникалық топ
|атауы      = Черногориялықтар
|төл атауы  = Crnogorci
|сурет      = Folklorni ansambl &quot;Rožaje&quot; 1.jpg
|сурет тақырыбы      = 
|саны       = 433 850
|аймақ      = 
|аймақ1     = {{Байрақ|Черногория}}
|саны1      =  267 669
|түсініктемелер1     = 
|аймақ2     = 
|саны2      = 
|түсініктемелер2     = 
|аймақ3     = 
|саны3      = 
|түсініктемелер3     = 
|аймақ4     = 
|саны4      = 
|түсініктемелер4     = 
|аймақ5     = 
|саны5      = 
|түсініктемелер5     = 
|аймақ6     = 
|саны6      = 
|түсініктемелер6     = 
|аймақ7     = 
|саны7      = 
|түсініктемелер7     = 
|аймақ8     = 
|саны8      = 
|түсініктемелер8     = 
|аймақ9     = 
|саны9      = 
|түсініктемелер9     = 
|аймақ10    = 
|саны10     = 
|түсініктемелер10    = 
|аймақ11    = 
|саны11     = 
|түсініктемелер11    = 
|аймақ12    = 
|саны12     = 
|түсініктемелер12    = 
|аймақ13    = 
|саны13     = 
|түсініктемелер13    = 
|тілдері    = 
|діні       = 
|этникалық топтары   = 
|ескертпелер  = 
}}

Черногориялықтар, '''қаратаулықтар''' (өз атауы:Црногорци/Crnogorci) — [[Черногория]] [[мемлекет]]інің негізгі халқы. [[АҚШ]], [[Албания]], т.б. мемлекеттерде тұрады. Жалпы саны 700 мыңдай адам (2006). 
Антропологиялық жағынан үлкен еуропа нәсілдің оңтүстік тармағына жатады. 

== Эндоэтнонимдері == 
Ағылшын тілінде – «Montenegrins»; хорват тілінде - «Crnogorci»; серб тілінде - «Crnogorci»; босниялық тілінде - «Crnogorci»; македон тілінде - «Crnogorci»; чех тілінде - «Crnogorci»; болгар тілінде – «Черногорци»; словак тілінде - «Čiernohorci»; словен тілінде - «Črnogorc»; украин тілінде – «Черногорци»; түрік тілінде – «Karadağlılar»; албан тілінде – «Malazezët».

== Тілі ==
Оңтүстік славян тобындағы хорват-серб тілдерінің штокавск диалектісінде сөйлейді. Жазуы кирилицаға негізделген.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/789|title=Кашуба М.С.Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Діні ==
[[Христиан]] дінінің [[православие]] тармағын ұстанады, аздап [[мұсылман]]дар да кездеседі.  

== Тарихы ==
Славян тайпаларының Балқанға жаппай қоныс аударуы VI—VII ғасырларда болды. Жергілікті халық негізінен ассимиляцияланды, ішінара батысқа және таулы аймақтарға ығыстырылды. 
Славян тайпалары — сербтердің ата-бабалары, черногориялықтар және Босния мен Герцеговина халқы Сава мен Дунайдың оңтүстік салаларының бассейнін, Динар тауларын, Адриатика жағалауының оңтүстік бөлігін басып алды.

Черногория аумағындағы аумақтық және мемлекеттік бірлестіктер (XI ғасырға дейін-Дукля, содан кейін Зета, XV ғасырдан бастап-Черногория) орта ғасырларда тәуелсіз болды және басқа Югославия мемлекеттерінің, сондай-ақ Византия, Болгария және Венецияның құрамына кірді. 1499 жылы Черногория Осман империясының құрамына кірді, бірақ черногориялықтар жаулап алушылардың билігін мойындамай, Түркиямен табанды күрес жүргізді. Осы кезеңде Черногория оңтүстігінде Котор шығанағы мен Скадар көлін, солтүстігінде Морача өзенінің бастауы арасындағы аумақты алып жатты. XVIII ғасырдан бастап Ресей қолдауымен бұл күрес 1796 жылы черногориялықтардың нақты тәуелсіздігіне әкелді. 1918 жылы Черногория сербтер, хорваттар және словендер корольдігінің құрамына кірді (1929 жылдан бастап — Югославия), 1945 жылдан бастап — Халық Республикасы, содан кейін — СФРУ құрамындағы Социалистік Республика, 1991 жылы ыдырағаннан кейін — Югославия құрамындағы Черногория Республикасы болды.&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=В.А.Тишков |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Москва |баспасы=Үлкен Ресей энциклопедиясы |жыл=1999 |томы= |беттері=618-619 |барлық беті=930 |сериясы= |isbn=5-85270-155-6 |тиражы=100 000 }}&lt;/ref&gt;

Черногорияда тәуелсіздік туралы референдум 2006 жылы 21 мамырда өтті. Дауыс берушілер 86 ​​пайыздан асты. Референдум ресми түрде өтті деп танылды. Референдум қорытындысы бойынша дауыстардың басым бөлігі Сербиядан бөлінуге берілді.
2006 жылғы 3 маусым - Черногория Скупштина (парламент) республиканың тәуелсіздігін жариялады. 2006 жылғы 15 маусым - Сербия Черногория тәуелсіздігін мойындады, ал маусымның соңында [[Черногория]] БҰҰ-ға қабылданды.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://nacio.at.ua/publ/nacionalnosti/chernogorcy_crnogorci/2-1-0-93|title=Черногорцы - Crnogorci|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Кәсібі ==
Дәстүрлі шаруашылық мал шаруашылығына, негізінен қой шаруашылығына, сондай-ақ ауыл шаруашылығына (негізінен астық, кейінірек техникалық дақылдар – темекі, кендір, мақта және т.б.) негізделген. Ауыл шаруашылығы үшін Черногориялықтар тау етегіндегі аумақтарды тазалап, қоршап, себеттермен топырақ әкелді.

Тау беткейлерінде, аңғарларда, әсіресе Адриатика жағалауында олар жемістерді, соның ішінде цитрус жемістерін, жүзім мен зәйтүнді өсірді. Олар балық аулаумен айналысқан. Ағаш пен тасты ою өнері, зергерлік қолөнер (ою-өрнек, қару-жарақ, белдік, т.б.) дамыды.

20 ғасырда Черногория өнеркәсібі дамып, әлеуметтік құрамы өзгеріп, зиялы қауым қалыптасты.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/367|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Тұрмыс салты ==
=== Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары ===
Дәстүрлі ауылдық елді мекенде негізінен шашыраңқы орналасу болды, кейін шоғырланған ауылдар пайда болды. Олар әдетте туыстар тұратын кварталдарға бөлінді. Уақытша қоныстар тау жайылымдарында болды.

Әртүрлі аудандардағы тұрғын үй құрылыс материалымен, орналасуымен ерекшеленеді. Жағалауда және таулы аймақтарда – тас, екі, кейде үш қабатты, жоғарғы қабаты (бастапқыда бір бөлмелі) – тұрғын үй, төменгі жағында қойма, кейде қора болды. Бір қабатты бір бөлмелі үйлер кездеседі. Мұнаралы үйлер (қула) сақталған.

Солтүстік-шығыс орманды аймақтарда ағаш үйлер (қазір барлық жерде дерлік таспен ауыстырылды) биік тас іргетасқа салынып, төбесі шифермен жабылды (тұрғын үйлер - бірінші қабатта, ас үй мен ошақ - екінші қабатта).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=CHRR|title=Әлем халықтары/Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі киімдері ===
Ерлердің дәстүрлі костюмі әйелдердікіне қарағанда көбірек элементтерді қамтиды. Ерлердің күнделікті жазғы киімі ақ жейдеден, қысқа шалбардан (тізеге дейін) шалбардан, матадан жасалған кеудешеден (цмадан), ұзын жібек белбеуден, дөңгелек қалпақтан (капица), тығыз тігілген жүн гетрадан (доколеница) тұрады. Қыста бұл костюмге пенжек және күртеше (гунъ) қосылады.&lt;br /&gt; 
''Струка'' – ерлер де, әйелдер де киетін жамылғы түрі (әйелдердікі сәл кішірек, көлденең жолақтары байқалмайды). Жорықтарда струка жаңбыр мен суықтан қорғап, төсек ретінде қызмет етті. Қойшылар мен аңшылар қарда жүру үшін ''крплье'' деп аталатын ағаш аяқ киімдер пайдаланған.

Мерекелік костюм, жазда да, қыста да күнделікті киімге көп жағынан ұқсас болды, бірақ бай безендірілді. Кейде жастар көйлегінің үстінен кестеленген мата жилет (душанка), қарт адамдар матадан жасалған кафтан (долама), үстіне матадан жасалған кеудеше (желек немесе токе) киді.

Әйел костюмінің құрамдас бөліктері - кеудесінде саңылаулары бар, жағасы мен жеңінде кесте тігетін туника үлгісіндегі жейде, тоқылған күрте (жакет), күңгірт түсті көкірекше және белдемше (раша), алжапқыш (прегача), көйлек және жүннен жасалған струка.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://costumer.narod.ru/text/europa/chernogoria-costume.htm|title=Черногория ұлттық киімі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі тағамдары ===
Дәстүрлі тағамдары сербтерге ұқсас. Черногориялықтар арасында ең көп таралған тағам вешалица дәмдеуіштері бар ет тағамы. Мұнда чевапчичи шұжықтары өте танымал. Черногория асханасының негізгі ингредиенттері ірімшік пен көкөністер болып табылады. Сенички және Липский ірімшігі үлкен құрметке ие. Таңғы және кешкі ас кезінде, ет, балықпен бірге көкөністерді үнемі пайдаланады.

Черногорияда балық тағамдары мен теңіз өнімдері де танымал. Форель қара өрікпен толтырылады, тұқы қаймақпен пісіріледі, палау теңіз өнімдерімен беріледі.
Олардың ең танымал десерті сладкишей деп аталады — бұл сүзбе салмасы бар пирог.

Кофе черногориялықтардың сүйікті сусынына айналды. Шай әрқашан балмен және шөптермен ішіледі. Сондай-ақ көптеген жаңа шырындар бар. Жүзімнен шараптар ғана емес, сонымен қатар раки самагоны да жасалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://xn--80aaaa1bcaqfbqcckfp8c4cxgsc.xn--p1ai/nationalities/%D0%A7%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%86%D1%8B|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Фольклоры ===
Ауыз әдебиеті мен музыкасы дамыған. Халық музыкасы басқа оңтүстік славян халықтарының фольклорымен тығыз байланысты. Архаикалық жырлар сақталған – эпикалық, батырлық (ішекті аспаптың сүйемелдеуімен орындалады), лирикалық және ғұрыптық (соның ішінде әйелдердің жоқтау жырлары).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4683130?ysclid=mbovo2uauw853332435|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

Черногорияда дәстүрлі билердің үш түрі бар: Шота, Оро және Коло.
*Коло — бұл орыстың дөңгелек биіне ұқсайтын топтық би. Би кезінде музыка алуан түрлі және өте динамикалық болуы мүмкін;
*Ең танымал билер — Оро, олар ынта мен көңілділікті білдіреді. Оро би ғана емес, ойын-сауық тәсілі деп саналады. Биде ерлер сақина құра отырып орындалады, содан кейін биге серіктестерді таңдайды;
*Шота ең күрделі би болып саналады. Би синхронды қозғалыстарды және күшті ырғақты қамтиды. Ол әдетте үйлену тойларында, халықтық мерекелерде және басқа да шараларда орындалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://travelask.ru/articles/chernogortsy-prekrasnyy-narod-montenegro|title=Черногориялықтар - Черногорияның тамаша халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Еуропа халықтары}}
[[Санат:Черногория халықтары]]
[[Санат:Славян халықтары]]
[[Санат:Сербия этникалық топтары]]
[[Санат:Оңтүстік славяндар]]</text>
      <sha1>np0py46i60273a97inm3lpewa051g5t</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478936</id>
      <parentid>3478935</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T06:31:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>үлгі, толықтыру</comment>
      <origin>3478936</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16641" sha1="n4ke1v9y6xl1szzx79bslc1t2yr7qvs" xml:space="preserve">{{Этникалық топ
|атауы      = Черногориялықтар
|төл атауы  = Crnogorci
|сурет      = Folklorni ansambl &quot;Rožaje&quot; 1.jpg
|сурет тақырыбы      = 
|саны       = 433 850
|аймақ      = 
|аймақ1     = {{Байрақ|Черногория}}
|саны1      =  267 669
|түсініктемелер1     = 
|аймақ2     = {{Байрақ|Сербия}}
|саны2      =  69 049 (2002)
|түсініктемелер2     = 
|аймақ3     = 
|саны3      = 
|түсініктемелер3     = 
|аймақ4     = 
|саны4      = 
|түсініктемелер4     = 
|аймақ5     = 
|саны5      = 
|түсініктемелер5     = 
|аймақ6     = 
|саны6      = 
|түсініктемелер6     = 
|аймақ7     = 
|саны7      = 
|түсініктемелер7     = 
|аймақ8     = 
|саны8      = 
|түсініктемелер8     = 
|аймақ9     = 
|саны9      = 
|түсініктемелер9     = 
|аймақ10    = 
|саны10     = 
|түсініктемелер10    = 
|аймақ11    = 
|саны11     = 
|түсініктемелер11    = 
|аймақ12    = 
|саны12     = 
|түсініктемелер12    = 
|аймақ13    = 
|саны13     = 
|түсініктемелер13    = 
|тілдері    = 
|діні       = 
|этникалық топтары   = 
|ескертпелер  = 
}}

Черногориялықтар, '''қаратаулықтар''' (өз атауы:Црногорци/Crnogorci) — [[Черногория]] [[мемлекет]]інің негізгі халқы. [[АҚШ]], [[Албания]], т.б. мемлекеттерде тұрады. Жалпы саны 700 мыңдай адам (2006). 
Антропологиялық жағынан үлкен еуропа нәсілдің оңтүстік тармағына жатады. 

== Эндоэтнонимдері == 
Ағылшын тілінде – «Montenegrins»; хорват тілінде - «Crnogorci»; серб тілінде - «Crnogorci»; босниялық тілінде - «Crnogorci»; македон тілінде - «Crnogorci»; чех тілінде - «Crnogorci»; болгар тілінде – «Черногорци»; словак тілінде - «Čiernohorci»; словен тілінде - «Črnogorc»; украин тілінде – «Черногорци»; түрік тілінде – «Karadağlılar»; албан тілінде – «Malazezët».

== Тілі ==
Оңтүстік славян тобындағы хорват-серб тілдерінің штокавск диалектісінде сөйлейді. Жазуы кирилицаға негізделген.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/789|title=Кашуба М.С.Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Діні ==
[[Христиан]] дінінің [[православие]] тармағын ұстанады, аздап [[мұсылман]]дар да кездеседі.  

== Тарихы ==
Славян тайпаларының Балқанға жаппай қоныс аударуы VI—VII ғасырларда болды. Жергілікті халық негізінен ассимиляцияланды, ішінара батысқа және таулы аймақтарға ығыстырылды. 
Славян тайпалары — сербтердің ата-бабалары, черногориялықтар және Босния мен Герцеговина халқы Сава мен Дунайдың оңтүстік салаларының бассейнін, Динар тауларын, Адриатика жағалауының оңтүстік бөлігін басып алды.

Черногория аумағындағы аумақтық және мемлекеттік бірлестіктер (XI ғасырға дейін-Дукля, содан кейін Зета, XV ғасырдан бастап-Черногория) орта ғасырларда тәуелсіз болды және басқа Югославия мемлекеттерінің, сондай-ақ Византия, Болгария және Венецияның құрамына кірді. 1499 жылы Черногория Осман империясының құрамына кірді, бірақ черногориялықтар жаулап алушылардың билігін мойындамай, Түркиямен табанды күрес жүргізді. Осы кезеңде Черногория оңтүстігінде Котор шығанағы мен Скадар көлін, солтүстігінде Морача өзенінің бастауы арасындағы аумақты алып жатты. XVIII ғасырдан бастап Ресей қолдауымен бұл күрес 1796 жылы черногориялықтардың нақты тәуелсіздігіне әкелді. 1918 жылы Черногория сербтер, хорваттар және словендер корольдігінің құрамына кірді (1929 жылдан бастап — Югославия), 1945 жылдан бастап — Халық Республикасы, содан кейін — СФРУ құрамындағы Социалистік Республика, 1991 жылы ыдырағаннан кейін — Югославия құрамындағы Черногория Республикасы болды.&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=В.А.Тишков |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Москва |баспасы=Үлкен Ресей энциклопедиясы |жыл=1999 |томы= |беттері=618-619 |барлық беті=930 |сериясы= |isbn=5-85270-155-6 |тиражы=100 000 }}&lt;/ref&gt;

Черногорияда тәуелсіздік туралы референдум 2006 жылы 21 мамырда өтті. Дауыс берушілер 86 ​​пайыздан асты. Референдум ресми түрде өтті деп танылды. Референдум қорытындысы бойынша дауыстардың басым бөлігі Сербиядан бөлінуге берілді.
2006 жылғы 3 маусым - Черногория Скупштина (парламент) республиканың тәуелсіздігін жариялады. 2006 жылғы 15 маусым - Сербия Черногория тәуелсіздігін мойындады, ал маусымның соңында [[Черногория]] БҰҰ-ға қабылданды.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://nacio.at.ua/publ/nacionalnosti/chernogorcy_crnogorci/2-1-0-93|title=Черногорцы - Crnogorci|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Кәсібі ==
Дәстүрлі шаруашылық мал шаруашылығына, негізінен қой шаруашылығына, сондай-ақ ауыл шаруашылығына (негізінен астық, кейінірек техникалық дақылдар – темекі, кендір, мақта және т.б.) негізделген. Ауыл шаруашылығы үшін Черногориялықтар тау етегіндегі аумақтарды тазалап, қоршап, себеттермен топырақ әкелді.

Тау беткейлерінде, аңғарларда, әсіресе Адриатика жағалауында олар жемістерді, соның ішінде цитрус жемістерін, жүзім мен зәйтүнді өсірді. Олар балық аулаумен айналысқан. Ағаш пен тасты ою өнері, зергерлік қолөнер (ою-өрнек, қару-жарақ, белдік, т.б.) дамыды.

20 ғасырда Черногория өнеркәсібі дамып, әлеуметтік құрамы өзгеріп, зиялы қауым қалыптасты.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/367|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Тұрмыс салты ==
=== Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары ===
Дәстүрлі ауылдық елді мекенде негізінен шашыраңқы орналасу болды, кейін шоғырланған ауылдар пайда болды. Олар әдетте туыстар тұратын кварталдарға бөлінді. Уақытша қоныстар тау жайылымдарында болды.

Әртүрлі аудандардағы тұрғын үй құрылыс материалымен, орналасуымен ерекшеленеді. Жағалауда және таулы аймақтарда – тас, екі, кейде үш қабатты, жоғарғы қабаты (бастапқыда бір бөлмелі) – тұрғын үй, төменгі жағында қойма, кейде қора болды. Бір қабатты бір бөлмелі үйлер кездеседі. Мұнаралы үйлер (қула) сақталған.

Солтүстік-шығыс орманды аймақтарда ағаш үйлер (қазір барлық жерде дерлік таспен ауыстырылды) биік тас іргетасқа салынып, төбесі шифермен жабылды (тұрғын үйлер - бірінші қабатта, ас үй мен ошақ - екінші қабатта).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=CHRR|title=Әлем халықтары/Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі киімдері ===
Ерлердің дәстүрлі костюмі әйелдердікіне қарағанда көбірек элементтерді қамтиды. Ерлердің күнделікті жазғы киімі ақ жейдеден, қысқа шалбардан (тізеге дейін) шалбардан, матадан жасалған кеудешеден (цмадан), ұзын жібек белбеуден, дөңгелек қалпақтан (капица), тығыз тігілген жүн гетрадан (доколеница) тұрады. Қыста бұл костюмге пенжек және күртеше (гунъ) қосылады.&lt;br /&gt; 
''Струка'' – ерлер де, әйелдер де киетін жамылғы түрі (әйелдердікі сәл кішірек, көлденең жолақтары байқалмайды). Жорықтарда струка жаңбыр мен суықтан қорғап, төсек ретінде қызмет етті. Қойшылар мен аңшылар қарда жүру үшін ''крплье'' деп аталатын ағаш аяқ киімдер пайдаланған.

Мерекелік костюм, жазда да, қыста да күнделікті киімге көп жағынан ұқсас болды, бірақ бай безендірілді. Кейде жастар көйлегінің үстінен кестеленген мата жилет (душанка), қарт адамдар матадан жасалған кафтан (долама), үстіне матадан жасалған кеудеше (желек немесе токе) киді.

Әйел костюмінің құрамдас бөліктері - кеудесінде саңылаулары бар, жағасы мен жеңінде кесте тігетін туника үлгісіндегі жейде, тоқылған күрте (жакет), күңгірт түсті көкірекше және белдемше (раша), алжапқыш (прегача), көйлек және жүннен жасалған струка.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://costumer.narod.ru/text/europa/chernogoria-costume.htm|title=Черногория ұлттық киімі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі тағамдары ===
Дәстүрлі тағамдары сербтерге ұқсас. Черногориялықтар арасында ең көп таралған тағам вешалица дәмдеуіштері бар ет тағамы. Мұнда чевапчичи шұжықтары өте танымал. Черногория асханасының негізгі ингредиенттері ірімшік пен көкөністер болып табылады. Сенички және Липский ірімшігі үлкен құрметке ие. Таңғы және кешкі ас кезінде, ет, балықпен бірге көкөністерді үнемі пайдаланады.

Черногорияда балық тағамдары мен теңіз өнімдері де танымал. Форель қара өрікпен толтырылады, тұқы қаймақпен пісіріледі, палау теңіз өнімдерімен беріледі.
Олардың ең танымал десерті сладкишей деп аталады — бұл сүзбе салмасы бар пирог.

Кофе черногориялықтардың сүйікті сусынына айналды. Шай әрқашан балмен және шөптермен ішіледі. Сондай-ақ көптеген жаңа шырындар бар. Жүзімнен шараптар ғана емес, сонымен қатар раки самагоны да жасалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://xn--80aaaa1bcaqfbqcckfp8c4cxgsc.xn--p1ai/nationalities/%D0%A7%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%86%D1%8B|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Фольклоры ===
Ауыз әдебиеті мен музыкасы дамыған. Халық музыкасы басқа оңтүстік славян халықтарының фольклорымен тығыз байланысты. Архаикалық жырлар сақталған – эпикалық, батырлық (ішекті аспаптың сүйемелдеуімен орындалады), лирикалық және ғұрыптық (соның ішінде әйелдердің жоқтау жырлары).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4683130?ysclid=mbovo2uauw853332435|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

Черногорияда дәстүрлі билердің үш түрі бар: Шота, Оро және Коло.
*Коло — бұл орыстың дөңгелек биіне ұқсайтын топтық би. Би кезінде музыка алуан түрлі және өте динамикалық болуы мүмкін;
*Ең танымал билер — Оро, олар ынта мен көңілділікті білдіреді. Оро би ғана емес, ойын-сауық тәсілі деп саналады. Биде ерлер сақина құра отырып орындалады, содан кейін биге серіктестерді таңдайды;
*Шота ең күрделі би болып саналады. Би синхронды қозғалыстарды және күшті ырғақты қамтиды. Ол әдетте үйлену тойларында, халықтық мерекелерде және басқа да шараларда орындалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://travelask.ru/articles/chernogortsy-prekrasnyy-narod-montenegro|title=Черногориялықтар - Черногорияның тамаша халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Еуропа халықтары}}
[[Санат:Черногория халықтары]]
[[Санат:Славян халықтары]]
[[Санат:Сербия этникалық топтары]]
[[Санат:Оңтүстік славяндар]]</text>
      <sha1>n4ke1v9y6xl1szzx79bslc1t2yr7qvs</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478937</id>
      <parentid>3478936</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T06:32:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>үлгі, толықтыру</comment>
      <origin>3478937</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16690" sha1="jdk0hieeo9wmfzrfb0sn2ncfd2i6g0r" xml:space="preserve">{{Этникалық топ
|атауы      = Черногориялықтар
|төл атауы  = Crnogorci
|сурет      = Folklorni ansambl &quot;Rožaje&quot; 1.jpg
|сурет тақырыбы      = 
|саны       = 433 850
|аймақ      = 
|аймақ1     = {{Байрақ|Черногория}}
|саны1      =  267 669
|түсініктемелер1     = 
|аймақ2     = {{Байрақ|Сербия}}
|саны2      =  69 049 (2002)
|түсініктемелер2     = 
|аймақ3     = {{Байрақ|Аргентина}}
|саны3      =  30 000 (2001)
|түсініктемелер3     = 
|аймақ4     = 
|саны4      = 
|түсініктемелер4     = 
|аймақ5     = 
|саны5      = 
|түсініктемелер5     = 
|аймақ6     = 
|саны6      = 
|түсініктемелер6     = 
|аймақ7     = 
|саны7      = 
|түсініктемелер7     = 
|аймақ8     = 
|саны8      = 
|түсініктемелер8     = 
|аймақ9     = 
|саны9      = 
|түсініктемелер9     = 
|аймақ10    = 
|саны10     = 
|түсініктемелер10    = 
|аймақ11    = 
|саны11     = 
|түсініктемелер11    = 
|аймақ12    = 
|саны12     = 
|түсініктемелер12    = 
|аймақ13    = 
|саны13     = 
|түсініктемелер13    = 
|тілдері    = 
|діні       = 
|этникалық топтары   = 
|ескертпелер  = 
}}

Черногориялықтар, '''қаратаулықтар''' (өз атауы:Црногорци/Crnogorci) — [[Черногория]] [[мемлекет]]інің негізгі халқы. [[АҚШ]], [[Албания]], т.б. мемлекеттерде тұрады. Жалпы саны 700 мыңдай адам (2006). 
Антропологиялық жағынан үлкен еуропа нәсілдің оңтүстік тармағына жатады. 

== Эндоэтнонимдері == 
Ағылшын тілінде – «Montenegrins»; хорват тілінде - «Crnogorci»; серб тілінде - «Crnogorci»; босниялық тілінде - «Crnogorci»; македон тілінде - «Crnogorci»; чех тілінде - «Crnogorci»; болгар тілінде – «Черногорци»; словак тілінде - «Čiernohorci»; словен тілінде - «Črnogorc»; украин тілінде – «Черногорци»; түрік тілінде – «Karadağlılar»; албан тілінде – «Malazezët».

== Тілі ==
Оңтүстік славян тобындағы хорват-серб тілдерінің штокавск диалектісінде сөйлейді. Жазуы кирилицаға негізделген.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/789|title=Кашуба М.С.Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Діні ==
[[Христиан]] дінінің [[православие]] тармағын ұстанады, аздап [[мұсылман]]дар да кездеседі.  

== Тарихы ==
Славян тайпаларының Балқанға жаппай қоныс аударуы VI—VII ғасырларда болды. Жергілікті халық негізінен ассимиляцияланды, ішінара батысқа және таулы аймақтарға ығыстырылды. 
Славян тайпалары — сербтердің ата-бабалары, черногориялықтар және Босния мен Герцеговина халқы Сава мен Дунайдың оңтүстік салаларының бассейнін, Динар тауларын, Адриатика жағалауының оңтүстік бөлігін басып алды.

Черногория аумағындағы аумақтық және мемлекеттік бірлестіктер (XI ғасырға дейін-Дукля, содан кейін Зета, XV ғасырдан бастап-Черногория) орта ғасырларда тәуелсіз болды және басқа Югославия мемлекеттерінің, сондай-ақ Византия, Болгария және Венецияның құрамына кірді. 1499 жылы Черногория Осман империясының құрамына кірді, бірақ черногориялықтар жаулап алушылардың билігін мойындамай, Түркиямен табанды күрес жүргізді. Осы кезеңде Черногория оңтүстігінде Котор шығанағы мен Скадар көлін, солтүстігінде Морача өзенінің бастауы арасындағы аумақты алып жатты. XVIII ғасырдан бастап Ресей қолдауымен бұл күрес 1796 жылы черногориялықтардың нақты тәуелсіздігіне әкелді. 1918 жылы Черногория сербтер, хорваттар және словендер корольдігінің құрамына кірді (1929 жылдан бастап — Югославия), 1945 жылдан бастап — Халық Республикасы, содан кейін — СФРУ құрамындағы Социалистік Республика, 1991 жылы ыдырағаннан кейін — Югославия құрамындағы Черногория Республикасы болды.&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=В.А.Тишков |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Москва |баспасы=Үлкен Ресей энциклопедиясы |жыл=1999 |томы= |беттері=618-619 |барлық беті=930 |сериясы= |isbn=5-85270-155-6 |тиражы=100 000 }}&lt;/ref&gt;

Черногорияда тәуелсіздік туралы референдум 2006 жылы 21 мамырда өтті. Дауыс берушілер 86 ​​пайыздан асты. Референдум ресми түрде өтті деп танылды. Референдум қорытындысы бойынша дауыстардың басым бөлігі Сербиядан бөлінуге берілді.
2006 жылғы 3 маусым - Черногория Скупштина (парламент) республиканың тәуелсіздігін жариялады. 2006 жылғы 15 маусым - Сербия Черногория тәуелсіздігін мойындады, ал маусымның соңында [[Черногория]] БҰҰ-ға қабылданды.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://nacio.at.ua/publ/nacionalnosti/chernogorcy_crnogorci/2-1-0-93|title=Черногорцы - Crnogorci|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Кәсібі ==
Дәстүрлі шаруашылық мал шаруашылығына, негізінен қой шаруашылығына, сондай-ақ ауыл шаруашылығына (негізінен астық, кейінірек техникалық дақылдар – темекі, кендір, мақта және т.б.) негізделген. Ауыл шаруашылығы үшін Черногориялықтар тау етегіндегі аумақтарды тазалап, қоршап, себеттермен топырақ әкелді.

Тау беткейлерінде, аңғарларда, әсіресе Адриатика жағалауында олар жемістерді, соның ішінде цитрус жемістерін, жүзім мен зәйтүнді өсірді. Олар балық аулаумен айналысқан. Ағаш пен тасты ою өнері, зергерлік қолөнер (ою-өрнек, қару-жарақ, белдік, т.б.) дамыды.

20 ғасырда Черногория өнеркәсібі дамып, әлеуметтік құрамы өзгеріп, зиялы қауым қалыптасты.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/367|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Тұрмыс салты ==
=== Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары ===
Дәстүрлі ауылдық елді мекенде негізінен шашыраңқы орналасу болды, кейін шоғырланған ауылдар пайда болды. Олар әдетте туыстар тұратын кварталдарға бөлінді. Уақытша қоныстар тау жайылымдарында болды.

Әртүрлі аудандардағы тұрғын үй құрылыс материалымен, орналасуымен ерекшеленеді. Жағалауда және таулы аймақтарда – тас, екі, кейде үш қабатты, жоғарғы қабаты (бастапқыда бір бөлмелі) – тұрғын үй, төменгі жағында қойма, кейде қора болды. Бір қабатты бір бөлмелі үйлер кездеседі. Мұнаралы үйлер (қула) сақталған.

Солтүстік-шығыс орманды аймақтарда ағаш үйлер (қазір барлық жерде дерлік таспен ауыстырылды) биік тас іргетасқа салынып, төбесі шифермен жабылды (тұрғын үйлер - бірінші қабатта, ас үй мен ошақ - екінші қабатта).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=CHRR|title=Әлем халықтары/Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі киімдері ===
Ерлердің дәстүрлі костюмі әйелдердікіне қарағанда көбірек элементтерді қамтиды. Ерлердің күнделікті жазғы киімі ақ жейдеден, қысқа шалбардан (тізеге дейін) шалбардан, матадан жасалған кеудешеден (цмадан), ұзын жібек белбеуден, дөңгелек қалпақтан (капица), тығыз тігілген жүн гетрадан (доколеница) тұрады. Қыста бұл костюмге пенжек және күртеше (гунъ) қосылады.&lt;br /&gt; 
''Струка'' – ерлер де, әйелдер де киетін жамылғы түрі (әйелдердікі сәл кішірек, көлденең жолақтары байқалмайды). Жорықтарда струка жаңбыр мен суықтан қорғап, төсек ретінде қызмет етті. Қойшылар мен аңшылар қарда жүру үшін ''крплье'' деп аталатын ағаш аяқ киімдер пайдаланған.

Мерекелік костюм, жазда да, қыста да күнделікті киімге көп жағынан ұқсас болды, бірақ бай безендірілді. Кейде жастар көйлегінің үстінен кестеленген мата жилет (душанка), қарт адамдар матадан жасалған кафтан (долама), үстіне матадан жасалған кеудеше (желек немесе токе) киді.

Әйел костюмінің құрамдас бөліктері - кеудесінде саңылаулары бар, жағасы мен жеңінде кесте тігетін туника үлгісіндегі жейде, тоқылған күрте (жакет), күңгірт түсті көкірекше және белдемше (раша), алжапқыш (прегача), көйлек және жүннен жасалған струка.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://costumer.narod.ru/text/europa/chernogoria-costume.htm|title=Черногория ұлттық киімі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі тағамдары ===
Дәстүрлі тағамдары сербтерге ұқсас. Черногориялықтар арасында ең көп таралған тағам вешалица дәмдеуіштері бар ет тағамы. Мұнда чевапчичи шұжықтары өте танымал. Черногория асханасының негізгі ингредиенттері ірімшік пен көкөністер болып табылады. Сенички және Липский ірімшігі үлкен құрметке ие. Таңғы және кешкі ас кезінде, ет, балықпен бірге көкөністерді үнемі пайдаланады.

Черногорияда балық тағамдары мен теңіз өнімдері де танымал. Форель қара өрікпен толтырылады, тұқы қаймақпен пісіріледі, палау теңіз өнімдерімен беріледі.
Олардың ең танымал десерті сладкишей деп аталады — бұл сүзбе салмасы бар пирог.

Кофе черногориялықтардың сүйікті сусынына айналды. Шай әрқашан балмен және шөптермен ішіледі. Сондай-ақ көптеген жаңа шырындар бар. Жүзімнен шараптар ғана емес, сонымен қатар раки самагоны да жасалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://xn--80aaaa1bcaqfbqcckfp8c4cxgsc.xn--p1ai/nationalities/%D0%A7%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%86%D1%8B|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Фольклоры ===
Ауыз әдебиеті мен музыкасы дамыған. Халық музыкасы басқа оңтүстік славян халықтарының фольклорымен тығыз байланысты. Архаикалық жырлар сақталған – эпикалық, батырлық (ішекті аспаптың сүйемелдеуімен орындалады), лирикалық және ғұрыптық (соның ішінде әйелдердің жоқтау жырлары).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4683130?ysclid=mbovo2uauw853332435|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

Черногорияда дәстүрлі билердің үш түрі бар: Шота, Оро және Коло.
*Коло — бұл орыстың дөңгелек биіне ұқсайтын топтық би. Би кезінде музыка алуан түрлі және өте динамикалық болуы мүмкін;
*Ең танымал билер — Оро, олар ынта мен көңілділікті білдіреді. Оро би ғана емес, ойын-сауық тәсілі деп саналады. Биде ерлер сақина құра отырып орындалады, содан кейін биге серіктестерді таңдайды;
*Шота ең күрделі би болып саналады. Би синхронды қозғалыстарды және күшті ырғақты қамтиды. Ол әдетте үйлену тойларында, халықтық мерекелерде және басқа да шараларда орындалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://travelask.ru/articles/chernogortsy-prekrasnyy-narod-montenegro|title=Черногориялықтар - Черногорияның тамаша халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Еуропа халықтары}}
[[Санат:Черногория халықтары]]
[[Санат:Славян халықтары]]
[[Санат:Сербия этникалық топтары]]
[[Санат:Оңтүстік славяндар]]</text>
      <sha1>jdk0hieeo9wmfzrfb0sn2ncfd2i6g0r</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478938</id>
      <parentid>3478937</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T06:33:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>үлгі, толықтыру</comment>
      <origin>3478938</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16734" sha1="m71avek4oxgf2m750gqnxgwde6sp1py" xml:space="preserve">{{Этникалық топ
|атауы      = Черногориялықтар
|төл атауы  = Crnogorci
|сурет      = Folklorni ansambl &quot;Rožaje&quot; 1.jpg
|сурет тақырыбы      = 
|саны       = 433 850
|аймақ      = 
|аймақ1     = {{Байрақ|Черногория}}
|саны1      =  267 669
|түсініктемелер1     = 
|аймақ2     = {{Байрақ|Сербия}}
|саны2      =  69 049 (2002)
|түсініктемелер2     = 
|аймақ3     = {{Байрақ|Аргентина}}
|саны3      =  30 000 (2001)
|түсініктемелер3     = 
|аймақ4     = {{Байрақ|Хорватия}}
|саны4      = 4926 (2001)
|түсініктемелер4     = 
|аймақ5     = 
|саны5      = 
|түсініктемелер5     = 
|аймақ6     = 
|саны6      = 
|түсініктемелер6     = 
|аймақ7     = 
|саны7      = 
|түсініктемелер7     = 
|аймақ8     = 
|саны8      = 
|түсініктемелер8     = 
|аймақ9     = 
|саны9      = 
|түсініктемелер9     = 
|аймақ10    = 
|саны10     = 
|түсініктемелер10    = 
|аймақ11    = 
|саны11     = 
|түсініктемелер11    = 
|аймақ12    = 
|саны12     = 
|түсініктемелер12    = 
|аймақ13    = 
|саны13     = 
|түсініктемелер13    = 
|тілдері    = 
|діні       = 
|этникалық топтары   = 
|ескертпелер  = 
}}

Черногориялықтар, '''қаратаулықтар''' (өз атауы:Црногорци/Crnogorci) — [[Черногория]] [[мемлекет]]інің негізгі халқы. [[АҚШ]], [[Албания]], т.б. мемлекеттерде тұрады. Жалпы саны 700 мыңдай адам (2006). 
Антропологиялық жағынан үлкен еуропа нәсілдің оңтүстік тармағына жатады. 

== Эндоэтнонимдері == 
Ағылшын тілінде – «Montenegrins»; хорват тілінде - «Crnogorci»; серб тілінде - «Crnogorci»; босниялық тілінде - «Crnogorci»; македон тілінде - «Crnogorci»; чех тілінде - «Crnogorci»; болгар тілінде – «Черногорци»; словак тілінде - «Čiernohorci»; словен тілінде - «Črnogorc»; украин тілінде – «Черногорци»; түрік тілінде – «Karadağlılar»; албан тілінде – «Malazezët».

== Тілі ==
Оңтүстік славян тобындағы хорват-серб тілдерінің штокавск диалектісінде сөйлейді. Жазуы кирилицаға негізделген.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/789|title=Кашуба М.С.Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Діні ==
[[Христиан]] дінінің [[православие]] тармағын ұстанады, аздап [[мұсылман]]дар да кездеседі.  

== Тарихы ==
Славян тайпаларының Балқанға жаппай қоныс аударуы VI—VII ғасырларда болды. Жергілікті халық негізінен ассимиляцияланды, ішінара батысқа және таулы аймақтарға ығыстырылды. 
Славян тайпалары — сербтердің ата-бабалары, черногориялықтар және Босния мен Герцеговина халқы Сава мен Дунайдың оңтүстік салаларының бассейнін, Динар тауларын, Адриатика жағалауының оңтүстік бөлігін басып алды.

Черногория аумағындағы аумақтық және мемлекеттік бірлестіктер (XI ғасырға дейін-Дукля, содан кейін Зета, XV ғасырдан бастап-Черногория) орта ғасырларда тәуелсіз болды және басқа Югославия мемлекеттерінің, сондай-ақ Византия, Болгария және Венецияның құрамына кірді. 1499 жылы Черногория Осман империясының құрамына кірді, бірақ черногориялықтар жаулап алушылардың билігін мойындамай, Түркиямен табанды күрес жүргізді. Осы кезеңде Черногория оңтүстігінде Котор шығанағы мен Скадар көлін, солтүстігінде Морача өзенінің бастауы арасындағы аумақты алып жатты. XVIII ғасырдан бастап Ресей қолдауымен бұл күрес 1796 жылы черногориялықтардың нақты тәуелсіздігіне әкелді. 1918 жылы Черногория сербтер, хорваттар және словендер корольдігінің құрамына кірді (1929 жылдан бастап — Югославия), 1945 жылдан бастап — Халық Республикасы, содан кейін — СФРУ құрамындағы Социалистік Республика, 1991 жылы ыдырағаннан кейін — Югославия құрамындағы Черногория Республикасы болды.&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=В.А.Тишков |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Москва |баспасы=Үлкен Ресей энциклопедиясы |жыл=1999 |томы= |беттері=618-619 |барлық беті=930 |сериясы= |isbn=5-85270-155-6 |тиражы=100 000 }}&lt;/ref&gt;

Черногорияда тәуелсіздік туралы референдум 2006 жылы 21 мамырда өтті. Дауыс берушілер 86 ​​пайыздан асты. Референдум ресми түрде өтті деп танылды. Референдум қорытындысы бойынша дауыстардың басым бөлігі Сербиядан бөлінуге берілді.
2006 жылғы 3 маусым - Черногория Скупштина (парламент) республиканың тәуелсіздігін жариялады. 2006 жылғы 15 маусым - Сербия Черногория тәуелсіздігін мойындады, ал маусымның соңында [[Черногория]] БҰҰ-ға қабылданды.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://nacio.at.ua/publ/nacionalnosti/chernogorcy_crnogorci/2-1-0-93|title=Черногорцы - Crnogorci|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Кәсібі ==
Дәстүрлі шаруашылық мал шаруашылығына, негізінен қой шаруашылығына, сондай-ақ ауыл шаруашылығына (негізінен астық, кейінірек техникалық дақылдар – темекі, кендір, мақта және т.б.) негізделген. Ауыл шаруашылығы үшін Черногориялықтар тау етегіндегі аумақтарды тазалап, қоршап, себеттермен топырақ әкелді.

Тау беткейлерінде, аңғарларда, әсіресе Адриатика жағалауында олар жемістерді, соның ішінде цитрус жемістерін, жүзім мен зәйтүнді өсірді. Олар балық аулаумен айналысқан. Ағаш пен тасты ою өнері, зергерлік қолөнер (ою-өрнек, қару-жарақ, белдік, т.б.) дамыды.

20 ғасырда Черногория өнеркәсібі дамып, әлеуметтік құрамы өзгеріп, зиялы қауым қалыптасты.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/367|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Тұрмыс салты ==
=== Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары ===
Дәстүрлі ауылдық елді мекенде негізінен шашыраңқы орналасу болды, кейін шоғырланған ауылдар пайда болды. Олар әдетте туыстар тұратын кварталдарға бөлінді. Уақытша қоныстар тау жайылымдарында болды.

Әртүрлі аудандардағы тұрғын үй құрылыс материалымен, орналасуымен ерекшеленеді. Жағалауда және таулы аймақтарда – тас, екі, кейде үш қабатты, жоғарғы қабаты (бастапқыда бір бөлмелі) – тұрғын үй, төменгі жағында қойма, кейде қора болды. Бір қабатты бір бөлмелі үйлер кездеседі. Мұнаралы үйлер (қула) сақталған.

Солтүстік-шығыс орманды аймақтарда ағаш үйлер (қазір барлық жерде дерлік таспен ауыстырылды) биік тас іргетасқа салынып, төбесі шифермен жабылды (тұрғын үйлер - бірінші қабатта, ас үй мен ошақ - екінші қабатта).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=CHRR|title=Әлем халықтары/Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі киімдері ===
Ерлердің дәстүрлі костюмі әйелдердікіне қарағанда көбірек элементтерді қамтиды. Ерлердің күнделікті жазғы киімі ақ жейдеден, қысқа шалбардан (тізеге дейін) шалбардан, матадан жасалған кеудешеден (цмадан), ұзын жібек белбеуден, дөңгелек қалпақтан (капица), тығыз тігілген жүн гетрадан (доколеница) тұрады. Қыста бұл костюмге пенжек және күртеше (гунъ) қосылады.&lt;br /&gt; 
''Струка'' – ерлер де, әйелдер де киетін жамылғы түрі (әйелдердікі сәл кішірек, көлденең жолақтары байқалмайды). Жорықтарда струка жаңбыр мен суықтан қорғап, төсек ретінде қызмет етті. Қойшылар мен аңшылар қарда жүру үшін ''крплье'' деп аталатын ағаш аяқ киімдер пайдаланған.

Мерекелік костюм, жазда да, қыста да күнделікті киімге көп жағынан ұқсас болды, бірақ бай безендірілді. Кейде жастар көйлегінің үстінен кестеленген мата жилет (душанка), қарт адамдар матадан жасалған кафтан (долама), үстіне матадан жасалған кеудеше (желек немесе токе) киді.

Әйел костюмінің құрамдас бөліктері - кеудесінде саңылаулары бар, жағасы мен жеңінде кесте тігетін туника үлгісіндегі жейде, тоқылған күрте (жакет), күңгірт түсті көкірекше және белдемше (раша), алжапқыш (прегача), көйлек және жүннен жасалған струка.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://costumer.narod.ru/text/europa/chernogoria-costume.htm|title=Черногория ұлттық киімі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі тағамдары ===
Дәстүрлі тағамдары сербтерге ұқсас. Черногориялықтар арасында ең көп таралған тағам вешалица дәмдеуіштері бар ет тағамы. Мұнда чевапчичи шұжықтары өте танымал. Черногория асханасының негізгі ингредиенттері ірімшік пен көкөністер болып табылады. Сенички және Липский ірімшігі үлкен құрметке ие. Таңғы және кешкі ас кезінде, ет, балықпен бірге көкөністерді үнемі пайдаланады.

Черногорияда балық тағамдары мен теңіз өнімдері де танымал. Форель қара өрікпен толтырылады, тұқы қаймақпен пісіріледі, палау теңіз өнімдерімен беріледі.
Олардың ең танымал десерті сладкишей деп аталады — бұл сүзбе салмасы бар пирог.

Кофе черногориялықтардың сүйікті сусынына айналды. Шай әрқашан балмен және шөптермен ішіледі. Сондай-ақ көптеген жаңа шырындар бар. Жүзімнен шараптар ғана емес, сонымен қатар раки самагоны да жасалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://xn--80aaaa1bcaqfbqcckfp8c4cxgsc.xn--p1ai/nationalities/%D0%A7%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%86%D1%8B|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Фольклоры ===
Ауыз әдебиеті мен музыкасы дамыған. Халық музыкасы басқа оңтүстік славян халықтарының фольклорымен тығыз байланысты. Архаикалық жырлар сақталған – эпикалық, батырлық (ішекті аспаптың сүйемелдеуімен орындалады), лирикалық және ғұрыптық (соның ішінде әйелдердің жоқтау жырлары).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4683130?ysclid=mbovo2uauw853332435|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

Черногорияда дәстүрлі билердің үш түрі бар: Шота, Оро және Коло.
*Коло — бұл орыстың дөңгелек биіне ұқсайтын топтық би. Би кезінде музыка алуан түрлі және өте динамикалық болуы мүмкін;
*Ең танымал билер — Оро, олар ынта мен көңілділікті білдіреді. Оро би ғана емес, ойын-сауық тәсілі деп саналады. Биде ерлер сақина құра отырып орындалады, содан кейін биге серіктестерді таңдайды;
*Шота ең күрделі би болып саналады. Би синхронды қозғалыстарды және күшті ырғақты қамтиды. Ол әдетте үйлену тойларында, халықтық мерекелерде және басқа да шараларда орындалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://travelask.ru/articles/chernogortsy-prekrasnyy-narod-montenegro|title=Черногориялықтар - Черногорияның тамаша халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Еуропа халықтары}}
[[Санат:Черногория халықтары]]
[[Санат:Славян халықтары]]
[[Санат:Сербия этникалық топтары]]
[[Санат:Оңтүстік славяндар]]</text>
      <sha1>m71avek4oxgf2m750gqnxgwde6sp1py</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478939</id>
      <parentid>3478938</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T06:34:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>үлгі, толықтыру</comment>
      <origin>3478939</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16800" sha1="eixrhcgpr4ryw9qbt04rhg76o9v9j1k" xml:space="preserve">{{Этникалық топ
|атауы      = Черногориялықтар
|төл атауы  = Crnogorci
|сурет      = Folklorni ansambl &quot;Rožaje&quot; 1.jpg
|сурет тақырыбы      = 
|саны       = 433 850
|аймақ      = 
|аймақ1     = {{Байрақ|Черногория}}
|саны1      =  267 669
|түсініктемелер1     = 
|аймақ2     = {{Байрақ|Сербия}}
|саны2      =  69 049 (2002)
|түсініктемелер2     = 
|аймақ3     = {{Байрақ|Аргентина}}
|саны3      =  30 000 (2001)
|түсініктемелер3     = 
|аймақ4     = {{Байрақ|Хорватия}}
|саны4      = 4926 (2001)
|түсініктемелер4     = 
|аймақ5     = {{Байрақ|Солтүстік Македония}}
|саны5      =  2686 (2002)
|түсініктемелер5     = 
|аймақ6     = 
|саны6      = 
|түсініктемелер6     = 
|аймақ7     = 
|саны7      = 
|түсініктемелер7     = 
|аймақ8     = 
|саны8      = 
|түсініктемелер8     = 
|аймақ9     = 
|саны9      = 
|түсініктемелер9     = 
|аймақ10    = 
|саны10     = 
|түсініктемелер10    = 
|аймақ11    = 
|саны11     = 
|түсініктемелер11    = 
|аймақ12    = 
|саны12     = 
|түсініктемелер12    = 
|аймақ13    = 
|саны13     = 
|түсініктемелер13    = 
|тілдері    = 
|діні       = 
|этникалық топтары   = 
|ескертпелер  = 
}}

Черногориялықтар, '''қаратаулықтар''' (өз атауы:Црногорци/Crnogorci) — [[Черногория]] [[мемлекет]]інің негізгі халқы. [[АҚШ]], [[Албания]], т.б. мемлекеттерде тұрады. Жалпы саны 700 мыңдай адам (2006). 
Антропологиялық жағынан үлкен еуропа нәсілдің оңтүстік тармағына жатады. 

== Эндоэтнонимдері == 
Ағылшын тілінде – «Montenegrins»; хорват тілінде - «Crnogorci»; серб тілінде - «Crnogorci»; босниялық тілінде - «Crnogorci»; македон тілінде - «Crnogorci»; чех тілінде - «Crnogorci»; болгар тілінде – «Черногорци»; словак тілінде - «Čiernohorci»; словен тілінде - «Črnogorc»; украин тілінде – «Черногорци»; түрік тілінде – «Karadağlılar»; албан тілінде – «Malazezët».

== Тілі ==
Оңтүстік славян тобындағы хорват-серб тілдерінің штокавск диалектісінде сөйлейді. Жазуы кирилицаға негізделген.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/789|title=Кашуба М.С.Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Діні ==
[[Христиан]] дінінің [[православие]] тармағын ұстанады, аздап [[мұсылман]]дар да кездеседі.  

== Тарихы ==
Славян тайпаларының Балқанға жаппай қоныс аударуы VI—VII ғасырларда болды. Жергілікті халық негізінен ассимиляцияланды, ішінара батысқа және таулы аймақтарға ығыстырылды. 
Славян тайпалары — сербтердің ата-бабалары, черногориялықтар және Босния мен Герцеговина халқы Сава мен Дунайдың оңтүстік салаларының бассейнін, Динар тауларын, Адриатика жағалауының оңтүстік бөлігін басып алды.

Черногория аумағындағы аумақтық және мемлекеттік бірлестіктер (XI ғасырға дейін-Дукля, содан кейін Зета, XV ғасырдан бастап-Черногория) орта ғасырларда тәуелсіз болды және басқа Югославия мемлекеттерінің, сондай-ақ Византия, Болгария және Венецияның құрамына кірді. 1499 жылы Черногория Осман империясының құрамына кірді, бірақ черногориялықтар жаулап алушылардың билігін мойындамай, Түркиямен табанды күрес жүргізді. Осы кезеңде Черногория оңтүстігінде Котор шығанағы мен Скадар көлін, солтүстігінде Морача өзенінің бастауы арасындағы аумақты алып жатты. XVIII ғасырдан бастап Ресей қолдауымен бұл күрес 1796 жылы черногориялықтардың нақты тәуелсіздігіне әкелді. 1918 жылы Черногория сербтер, хорваттар және словендер корольдігінің құрамына кірді (1929 жылдан бастап — Югославия), 1945 жылдан бастап — Халық Республикасы, содан кейін — СФРУ құрамындағы Социалистік Республика, 1991 жылы ыдырағаннан кейін — Югославия құрамындағы Черногория Республикасы болды.&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=В.А.Тишков |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Москва |баспасы=Үлкен Ресей энциклопедиясы |жыл=1999 |томы= |беттері=618-619 |барлық беті=930 |сериясы= |isbn=5-85270-155-6 |тиражы=100 000 }}&lt;/ref&gt;

Черногорияда тәуелсіздік туралы референдум 2006 жылы 21 мамырда өтті. Дауыс берушілер 86 ​​пайыздан асты. Референдум ресми түрде өтті деп танылды. Референдум қорытындысы бойынша дауыстардың басым бөлігі Сербиядан бөлінуге берілді.
2006 жылғы 3 маусым - Черногория Скупштина (парламент) республиканың тәуелсіздігін жариялады. 2006 жылғы 15 маусым - Сербия Черногория тәуелсіздігін мойындады, ал маусымның соңында [[Черногория]] БҰҰ-ға қабылданды.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://nacio.at.ua/publ/nacionalnosti/chernogorcy_crnogorci/2-1-0-93|title=Черногорцы - Crnogorci|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Кәсібі ==
Дәстүрлі шаруашылық мал шаруашылығына, негізінен қой шаруашылығына, сондай-ақ ауыл шаруашылығына (негізінен астық, кейінірек техникалық дақылдар – темекі, кендір, мақта және т.б.) негізделген. Ауыл шаруашылығы үшін Черногориялықтар тау етегіндегі аумақтарды тазалап, қоршап, себеттермен топырақ әкелді.

Тау беткейлерінде, аңғарларда, әсіресе Адриатика жағалауында олар жемістерді, соның ішінде цитрус жемістерін, жүзім мен зәйтүнді өсірді. Олар балық аулаумен айналысқан. Ағаш пен тасты ою өнері, зергерлік қолөнер (ою-өрнек, қару-жарақ, белдік, т.б.) дамыды.

20 ғасырда Черногория өнеркәсібі дамып, әлеуметтік құрамы өзгеріп, зиялы қауым қалыптасты.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/367|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Тұрмыс салты ==
=== Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары ===
Дәстүрлі ауылдық елді мекенде негізінен шашыраңқы орналасу болды, кейін шоғырланған ауылдар пайда болды. Олар әдетте туыстар тұратын кварталдарға бөлінді. Уақытша қоныстар тау жайылымдарында болды.

Әртүрлі аудандардағы тұрғын үй құрылыс материалымен, орналасуымен ерекшеленеді. Жағалауда және таулы аймақтарда – тас, екі, кейде үш қабатты, жоғарғы қабаты (бастапқыда бір бөлмелі) – тұрғын үй, төменгі жағында қойма, кейде қора болды. Бір қабатты бір бөлмелі үйлер кездеседі. Мұнаралы үйлер (қула) сақталған.

Солтүстік-шығыс орманды аймақтарда ағаш үйлер (қазір барлық жерде дерлік таспен ауыстырылды) биік тас іргетасқа салынып, төбесі шифермен жабылды (тұрғын үйлер - бірінші қабатта, ас үй мен ошақ - екінші қабатта).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=CHRR|title=Әлем халықтары/Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі киімдері ===
Ерлердің дәстүрлі костюмі әйелдердікіне қарағанда көбірек элементтерді қамтиды. Ерлердің күнделікті жазғы киімі ақ жейдеден, қысқа шалбардан (тізеге дейін) шалбардан, матадан жасалған кеудешеден (цмадан), ұзын жібек белбеуден, дөңгелек қалпақтан (капица), тығыз тігілген жүн гетрадан (доколеница) тұрады. Қыста бұл костюмге пенжек және күртеше (гунъ) қосылады.&lt;br /&gt; 
''Струка'' – ерлер де, әйелдер де киетін жамылғы түрі (әйелдердікі сәл кішірек, көлденең жолақтары байқалмайды). Жорықтарда струка жаңбыр мен суықтан қорғап, төсек ретінде қызмет етті. Қойшылар мен аңшылар қарда жүру үшін ''крплье'' деп аталатын ағаш аяқ киімдер пайдаланған.

Мерекелік костюм, жазда да, қыста да күнделікті киімге көп жағынан ұқсас болды, бірақ бай безендірілді. Кейде жастар көйлегінің үстінен кестеленген мата жилет (душанка), қарт адамдар матадан жасалған кафтан (долама), үстіне матадан жасалған кеудеше (желек немесе токе) киді.

Әйел костюмінің құрамдас бөліктері - кеудесінде саңылаулары бар, жағасы мен жеңінде кесте тігетін туника үлгісіндегі жейде, тоқылған күрте (жакет), күңгірт түсті көкірекше және белдемше (раша), алжапқыш (прегача), көйлек және жүннен жасалған струка.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://costumer.narod.ru/text/europa/chernogoria-costume.htm|title=Черногория ұлттық киімі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі тағамдары ===
Дәстүрлі тағамдары сербтерге ұқсас. Черногориялықтар арасында ең көп таралған тағам вешалица дәмдеуіштері бар ет тағамы. Мұнда чевапчичи шұжықтары өте танымал. Черногория асханасының негізгі ингредиенттері ірімшік пен көкөністер болып табылады. Сенички және Липский ірімшігі үлкен құрметке ие. Таңғы және кешкі ас кезінде, ет, балықпен бірге көкөністерді үнемі пайдаланады.

Черногорияда балық тағамдары мен теңіз өнімдері де танымал. Форель қара өрікпен толтырылады, тұқы қаймақпен пісіріледі, палау теңіз өнімдерімен беріледі.
Олардың ең танымал десерті сладкишей деп аталады — бұл сүзбе салмасы бар пирог.

Кофе черногориялықтардың сүйікті сусынына айналды. Шай әрқашан балмен және шөптермен ішіледі. Сондай-ақ көптеген жаңа шырындар бар. Жүзімнен шараптар ғана емес, сонымен қатар раки самагоны да жасалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://xn--80aaaa1bcaqfbqcckfp8c4cxgsc.xn--p1ai/nationalities/%D0%A7%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%86%D1%8B|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Фольклоры ===
Ауыз әдебиеті мен музыкасы дамыған. Халық музыкасы басқа оңтүстік славян халықтарының фольклорымен тығыз байланысты. Архаикалық жырлар сақталған – эпикалық, батырлық (ішекті аспаптың сүйемелдеуімен орындалады), лирикалық және ғұрыптық (соның ішінде әйелдердің жоқтау жырлары).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4683130?ysclid=mbovo2uauw853332435|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

Черногорияда дәстүрлі билердің үш түрі бар: Шота, Оро және Коло.
*Коло — бұл орыстың дөңгелек биіне ұқсайтын топтық би. Би кезінде музыка алуан түрлі және өте динамикалық болуы мүмкін;
*Ең танымал билер — Оро, олар ынта мен көңілділікті білдіреді. Оро би ғана емес, ойын-сауық тәсілі деп саналады. Биде ерлер сақина құра отырып орындалады, содан кейін биге серіктестерді таңдайды;
*Шота ең күрделі би болып саналады. Би синхронды қозғалыстарды және күшті ырғақты қамтиды. Ол әдетте үйлену тойларында, халықтық мерекелерде және басқа да шараларда орындалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://travelask.ru/articles/chernogortsy-prekrasnyy-narod-montenegro|title=Черногориялықтар - Черногорияның тамаша халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Еуропа халықтары}}
[[Санат:Черногория халықтары]]
[[Санат:Славян халықтары]]
[[Санат:Сербия этникалық топтары]]
[[Санат:Оңтүстік славяндар]]</text>
      <sha1>eixrhcgpr4ryw9qbt04rhg76o9v9j1k</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478940</id>
      <parentid>3478939</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T06:35:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>үлгі, толықтыру</comment>
      <origin>3478940</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16844" sha1="04sttq1osjog67bbghsbznkmnf38yo3" xml:space="preserve">{{Этникалық топ
|атауы      = Черногориялықтар
|төл атауы  = Crnogorci
|сурет      = Folklorni ansambl &quot;Rožaje&quot; 1.jpg
|сурет тақырыбы      = 
|саны       = 433 850
|аймақ      = 
|аймақ1     = {{Байрақ|Черногория}}
|саны1      =  267 669
|түсініктемелер1     = 
|аймақ2     = {{Байрақ|Сербия}}
|саны2      =  69 049 (2002)
|түсініктемелер2     = 
|аймақ3     = {{Байрақ|Аргентина}}
|саны3      =  30 000 (2001)
|түсініктемелер3     = 
|аймақ4     = {{Байрақ|Хорватия}}
|саны4      = 4926 (2001)
|түсініктемелер4     = 
|аймақ5     = {{Байрақ|Солтүстік Македония}}
|саны5      =  2686 (2002)
|түсініктемелер5     = 
|аймақ6     = {{Байрақ|Словения}}
|саны6      = 2667 (2002)
|түсініктемелер6     = 
|аймақ7     = 
|саны7      = 
|түсініктемелер7     = 
|аймақ8     = 
|саны8      = 
|түсініктемелер8     = 
|аймақ9     = 
|саны9      = 
|түсініктемелер9     = 
|аймақ10    = 
|саны10     = 
|түсініктемелер10    = 
|аймақ11    = 
|саны11     = 
|түсініктемелер11    = 
|аймақ12    = 
|саны12     = 
|түсініктемелер12    = 
|аймақ13    = 
|саны13     = 
|түсініктемелер13    = 
|тілдері    = 
|діні       = 
|этникалық топтары   = 
|ескертпелер  = 
}}

Черногориялықтар, '''қаратаулықтар''' (өз атауы:Црногорци/Crnogorci) — [[Черногория]] [[мемлекет]]інің негізгі халқы. [[АҚШ]], [[Албания]], т.б. мемлекеттерде тұрады. Жалпы саны 700 мыңдай адам (2006). 
Антропологиялық жағынан үлкен еуропа нәсілдің оңтүстік тармағына жатады. 

== Эндоэтнонимдері == 
Ағылшын тілінде – «Montenegrins»; хорват тілінде - «Crnogorci»; серб тілінде - «Crnogorci»; босниялық тілінде - «Crnogorci»; македон тілінде - «Crnogorci»; чех тілінде - «Crnogorci»; болгар тілінде – «Черногорци»; словак тілінде - «Čiernohorci»; словен тілінде - «Črnogorc»; украин тілінде – «Черногорци»; түрік тілінде – «Karadağlılar»; албан тілінде – «Malazezët».

== Тілі ==
Оңтүстік славян тобындағы хорват-серб тілдерінің штокавск диалектісінде сөйлейді. Жазуы кирилицаға негізделген.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/789|title=Кашуба М.С.Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Діні ==
[[Христиан]] дінінің [[православие]] тармағын ұстанады, аздап [[мұсылман]]дар да кездеседі.  

== Тарихы ==
Славян тайпаларының Балқанға жаппай қоныс аударуы VI—VII ғасырларда болды. Жергілікті халық негізінен ассимиляцияланды, ішінара батысқа және таулы аймақтарға ығыстырылды. 
Славян тайпалары — сербтердің ата-бабалары, черногориялықтар және Босния мен Герцеговина халқы Сава мен Дунайдың оңтүстік салаларының бассейнін, Динар тауларын, Адриатика жағалауының оңтүстік бөлігін басып алды.

Черногория аумағындағы аумақтық және мемлекеттік бірлестіктер (XI ғасырға дейін-Дукля, содан кейін Зета, XV ғасырдан бастап-Черногория) орта ғасырларда тәуелсіз болды және басқа Югославия мемлекеттерінің, сондай-ақ Византия, Болгария және Венецияның құрамына кірді. 1499 жылы Черногория Осман империясының құрамына кірді, бірақ черногориялықтар жаулап алушылардың билігін мойындамай, Түркиямен табанды күрес жүргізді. Осы кезеңде Черногория оңтүстігінде Котор шығанағы мен Скадар көлін, солтүстігінде Морача өзенінің бастауы арасындағы аумақты алып жатты. XVIII ғасырдан бастап Ресей қолдауымен бұл күрес 1796 жылы черногориялықтардың нақты тәуелсіздігіне әкелді. 1918 жылы Черногория сербтер, хорваттар және словендер корольдігінің құрамына кірді (1929 жылдан бастап — Югославия), 1945 жылдан бастап — Халық Республикасы, содан кейін — СФРУ құрамындағы Социалистік Республика, 1991 жылы ыдырағаннан кейін — Югославия құрамындағы Черногория Республикасы болды.&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=В.А.Тишков |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Москва |баспасы=Үлкен Ресей энциклопедиясы |жыл=1999 |томы= |беттері=618-619 |барлық беті=930 |сериясы= |isbn=5-85270-155-6 |тиражы=100 000 }}&lt;/ref&gt;

Черногорияда тәуелсіздік туралы референдум 2006 жылы 21 мамырда өтті. Дауыс берушілер 86 ​​пайыздан асты. Референдум ресми түрде өтті деп танылды. Референдум қорытындысы бойынша дауыстардың басым бөлігі Сербиядан бөлінуге берілді.
2006 жылғы 3 маусым - Черногория Скупштина (парламент) республиканың тәуелсіздігін жариялады. 2006 жылғы 15 маусым - Сербия Черногория тәуелсіздігін мойындады, ал маусымның соңында [[Черногория]] БҰҰ-ға қабылданды.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://nacio.at.ua/publ/nacionalnosti/chernogorcy_crnogorci/2-1-0-93|title=Черногорцы - Crnogorci|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Кәсібі ==
Дәстүрлі шаруашылық мал шаруашылығына, негізінен қой шаруашылығына, сондай-ақ ауыл шаруашылығына (негізінен астық, кейінірек техникалық дақылдар – темекі, кендір, мақта және т.б.) негізделген. Ауыл шаруашылығы үшін Черногориялықтар тау етегіндегі аумақтарды тазалап, қоршап, себеттермен топырақ әкелді.

Тау беткейлерінде, аңғарларда, әсіресе Адриатика жағалауында олар жемістерді, соның ішінде цитрус жемістерін, жүзім мен зәйтүнді өсірді. Олар балық аулаумен айналысқан. Ағаш пен тасты ою өнері, зергерлік қолөнер (ою-өрнек, қару-жарақ, белдік, т.б.) дамыды.

20 ғасырда Черногория өнеркәсібі дамып, әлеуметтік құрамы өзгеріп, зиялы қауым қалыптасты.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/367|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Тұрмыс салты ==
=== Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары ===
Дәстүрлі ауылдық елді мекенде негізінен шашыраңқы орналасу болды, кейін шоғырланған ауылдар пайда болды. Олар әдетте туыстар тұратын кварталдарға бөлінді. Уақытша қоныстар тау жайылымдарында болды.

Әртүрлі аудандардағы тұрғын үй құрылыс материалымен, орналасуымен ерекшеленеді. Жағалауда және таулы аймақтарда – тас, екі, кейде үш қабатты, жоғарғы қабаты (бастапқыда бір бөлмелі) – тұрғын үй, төменгі жағында қойма, кейде қора болды. Бір қабатты бір бөлмелі үйлер кездеседі. Мұнаралы үйлер (қула) сақталған.

Солтүстік-шығыс орманды аймақтарда ағаш үйлер (қазір барлық жерде дерлік таспен ауыстырылды) биік тас іргетасқа салынып, төбесі шифермен жабылды (тұрғын үйлер - бірінші қабатта, ас үй мен ошақ - екінші қабатта).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=CHRR|title=Әлем халықтары/Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі киімдері ===
Ерлердің дәстүрлі костюмі әйелдердікіне қарағанда көбірек элементтерді қамтиды. Ерлердің күнделікті жазғы киімі ақ жейдеден, қысқа шалбардан (тізеге дейін) шалбардан, матадан жасалған кеудешеден (цмадан), ұзын жібек белбеуден, дөңгелек қалпақтан (капица), тығыз тігілген жүн гетрадан (доколеница) тұрады. Қыста бұл костюмге пенжек және күртеше (гунъ) қосылады.&lt;br /&gt; 
''Струка'' – ерлер де, әйелдер де киетін жамылғы түрі (әйелдердікі сәл кішірек, көлденең жолақтары байқалмайды). Жорықтарда струка жаңбыр мен суықтан қорғап, төсек ретінде қызмет етті. Қойшылар мен аңшылар қарда жүру үшін ''крплье'' деп аталатын ағаш аяқ киімдер пайдаланған.

Мерекелік костюм, жазда да, қыста да күнделікті киімге көп жағынан ұқсас болды, бірақ бай безендірілді. Кейде жастар көйлегінің үстінен кестеленген мата жилет (душанка), қарт адамдар матадан жасалған кафтан (долама), үстіне матадан жасалған кеудеше (желек немесе токе) киді.

Әйел костюмінің құрамдас бөліктері - кеудесінде саңылаулары бар, жағасы мен жеңінде кесте тігетін туника үлгісіндегі жейде, тоқылған күрте (жакет), күңгірт түсті көкірекше және белдемше (раша), алжапқыш (прегача), көйлек және жүннен жасалған струка.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://costumer.narod.ru/text/europa/chernogoria-costume.htm|title=Черногория ұлттық киімі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі тағамдары ===
Дәстүрлі тағамдары сербтерге ұқсас. Черногориялықтар арасында ең көп таралған тағам вешалица дәмдеуіштері бар ет тағамы. Мұнда чевапчичи шұжықтары өте танымал. Черногория асханасының негізгі ингредиенттері ірімшік пен көкөністер болып табылады. Сенички және Липский ірімшігі үлкен құрметке ие. Таңғы және кешкі ас кезінде, ет, балықпен бірге көкөністерді үнемі пайдаланады.

Черногорияда балық тағамдары мен теңіз өнімдері де танымал. Форель қара өрікпен толтырылады, тұқы қаймақпен пісіріледі, палау теңіз өнімдерімен беріледі.
Олардың ең танымал десерті сладкишей деп аталады — бұл сүзбе салмасы бар пирог.

Кофе черногориялықтардың сүйікті сусынына айналды. Шай әрқашан балмен және шөптермен ішіледі. Сондай-ақ көптеген жаңа шырындар бар. Жүзімнен шараптар ғана емес, сонымен қатар раки самагоны да жасалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://xn--80aaaa1bcaqfbqcckfp8c4cxgsc.xn--p1ai/nationalities/%D0%A7%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%86%D1%8B|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Фольклоры ===
Ауыз әдебиеті мен музыкасы дамыған. Халық музыкасы басқа оңтүстік славян халықтарының фольклорымен тығыз байланысты. Архаикалық жырлар сақталған – эпикалық, батырлық (ішекті аспаптың сүйемелдеуімен орындалады), лирикалық және ғұрыптық (соның ішінде әйелдердің жоқтау жырлары).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4683130?ysclid=mbovo2uauw853332435|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

Черногорияда дәстүрлі билердің үш түрі бар: Шота, Оро және Коло.
*Коло — бұл орыстың дөңгелек биіне ұқсайтын топтық би. Би кезінде музыка алуан түрлі және өте динамикалық болуы мүмкін;
*Ең танымал билер — Оро, олар ынта мен көңілділікті білдіреді. Оро би ғана емес, ойын-сауық тәсілі деп саналады. Биде ерлер сақина құра отырып орындалады, содан кейін биге серіктестерді таңдайды;
*Шота ең күрделі би болып саналады. Би синхронды қозғалыстарды және күшті ырғақты қамтиды. Ол әдетте үйлену тойларында, халықтық мерекелерде және басқа да шараларда орындалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://travelask.ru/articles/chernogortsy-prekrasnyy-narod-montenegro|title=Черногориялықтар - Черногорияның тамаша халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Еуропа халықтары}}
[[Санат:Черногория халықтары]]
[[Санат:Славян халықтары]]
[[Санат:Сербия этникалық топтары]]
[[Санат:Оңтүстік славяндар]]</text>
      <sha1>04sttq1osjog67bbghsbznkmnf38yo3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478941</id>
      <parentid>3478940</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T06:39:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>«[[Санат:Хорватия халықтары|Хорватия халықтары]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен)</comment>
      <origin>3478941</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16895" sha1="i7dqhc1cclpzpee2mfe2toyyyn03iul" xml:space="preserve">{{Этникалық топ
|атауы      = Черногориялықтар
|төл атауы  = Crnogorci
|сурет      = Folklorni ansambl &quot;Rožaje&quot; 1.jpg
|сурет тақырыбы      = 
|саны       = 433 850
|аймақ      = 
|аймақ1     = {{Байрақ|Черногория}}
|саны1      =  267 669
|түсініктемелер1     = 
|аймақ2     = {{Байрақ|Сербия}}
|саны2      =  69 049 (2002)
|түсініктемелер2     = 
|аймақ3     = {{Байрақ|Аргентина}}
|саны3      =  30 000 (2001)
|түсініктемелер3     = 
|аймақ4     = {{Байрақ|Хорватия}}
|саны4      = 4926 (2001)
|түсініктемелер4     = 
|аймақ5     = {{Байрақ|Солтүстік Македония}}
|саны5      =  2686 (2002)
|түсініктемелер5     = 
|аймақ6     = {{Байрақ|Словения}}
|саны6      = 2667 (2002)
|түсініктемелер6     = 
|аймақ7     = 
|саны7      = 
|түсініктемелер7     = 
|аймақ8     = 
|саны8      = 
|түсініктемелер8     = 
|аймақ9     = 
|саны9      = 
|түсініктемелер9     = 
|аймақ10    = 
|саны10     = 
|түсініктемелер10    = 
|аймақ11    = 
|саны11     = 
|түсініктемелер11    = 
|аймақ12    = 
|саны12     = 
|түсініктемелер12    = 
|аймақ13    = 
|саны13     = 
|түсініктемелер13    = 
|тілдері    = 
|діні       = 
|этникалық топтары   = 
|ескертпелер  = 
}}

Черногориялықтар, '''қаратаулықтар''' (өз атауы:Црногорци/Crnogorci) — [[Черногория]] [[мемлекет]]інің негізгі халқы. [[АҚШ]], [[Албания]], т.б. мемлекеттерде тұрады. Жалпы саны 700 мыңдай адам (2006). 
Антропологиялық жағынан үлкен еуропа нәсілдің оңтүстік тармағына жатады. 

== Эндоэтнонимдері == 
Ағылшын тілінде – «Montenegrins»; хорват тілінде - «Crnogorci»; серб тілінде - «Crnogorci»; босниялық тілінде - «Crnogorci»; македон тілінде - «Crnogorci»; чех тілінде - «Crnogorci»; болгар тілінде – «Черногорци»; словак тілінде - «Čiernohorci»; словен тілінде - «Črnogorc»; украин тілінде – «Черногорци»; түрік тілінде – «Karadağlılar»; албан тілінде – «Malazezët».

== Тілі ==
Оңтүстік славян тобындағы хорват-серб тілдерінің штокавск диалектісінде сөйлейді. Жазуы кирилицаға негізделген.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/789|title=Кашуба М.С.Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Діні ==
[[Христиан]] дінінің [[православие]] тармағын ұстанады, аздап [[мұсылман]]дар да кездеседі.  

== Тарихы ==
Славян тайпаларының Балқанға жаппай қоныс аударуы VI—VII ғасырларда болды. Жергілікті халық негізінен ассимиляцияланды, ішінара батысқа және таулы аймақтарға ығыстырылды. 
Славян тайпалары — сербтердің ата-бабалары, черногориялықтар және Босния мен Герцеговина халқы Сава мен Дунайдың оңтүстік салаларының бассейнін, Динар тауларын, Адриатика жағалауының оңтүстік бөлігін басып алды.

Черногория аумағындағы аумақтық және мемлекеттік бірлестіктер (XI ғасырға дейін-Дукля, содан кейін Зета, XV ғасырдан бастап-Черногория) орта ғасырларда тәуелсіз болды және басқа Югославия мемлекеттерінің, сондай-ақ Византия, Болгария және Венецияның құрамына кірді. 1499 жылы Черногория Осман империясының құрамына кірді, бірақ черногориялықтар жаулап алушылардың билігін мойындамай, Түркиямен табанды күрес жүргізді. Осы кезеңде Черногория оңтүстігінде Котор шығанағы мен Скадар көлін, солтүстігінде Морача өзенінің бастауы арасындағы аумақты алып жатты. XVIII ғасырдан бастап Ресей қолдауымен бұл күрес 1796 жылы черногориялықтардың нақты тәуелсіздігіне әкелді. 1918 жылы Черногория сербтер, хорваттар және словендер корольдігінің құрамына кірді (1929 жылдан бастап — Югославия), 1945 жылдан бастап — Халық Республикасы, содан кейін — СФРУ құрамындағы Социалистік Республика, 1991 жылы ыдырағаннан кейін — Югославия құрамындағы Черногория Республикасы болды.&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=В.А.Тишков |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Москва |баспасы=Үлкен Ресей энциклопедиясы |жыл=1999 |томы= |беттері=618-619 |барлық беті=930 |сериясы= |isbn=5-85270-155-6 |тиражы=100 000 }}&lt;/ref&gt;

Черногорияда тәуелсіздік туралы референдум 2006 жылы 21 мамырда өтті. Дауыс берушілер 86 ​​пайыздан асты. Референдум ресми түрде өтті деп танылды. Референдум қорытындысы бойынша дауыстардың басым бөлігі Сербиядан бөлінуге берілді.
2006 жылғы 3 маусым - Черногория Скупштина (парламент) республиканың тәуелсіздігін жариялады. 2006 жылғы 15 маусым - Сербия Черногория тәуелсіздігін мойындады, ал маусымның соңында [[Черногория]] БҰҰ-ға қабылданды.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://nacio.at.ua/publ/nacionalnosti/chernogorcy_crnogorci/2-1-0-93|title=Черногорцы - Crnogorci|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Кәсібі ==
Дәстүрлі шаруашылық мал шаруашылығына, негізінен қой шаруашылығына, сондай-ақ ауыл шаруашылығына (негізінен астық, кейінірек техникалық дақылдар – темекі, кендір, мақта және т.б.) негізделген. Ауыл шаруашылығы үшін Черногориялықтар тау етегіндегі аумақтарды тазалап, қоршап, себеттермен топырақ әкелді.

Тау беткейлерінде, аңғарларда, әсіресе Адриатика жағалауында олар жемістерді, соның ішінде цитрус жемістерін, жүзім мен зәйтүнді өсірді. Олар балық аулаумен айналысқан. Ағаш пен тасты ою өнері, зергерлік қолөнер (ою-өрнек, қару-жарақ, белдік, т.б.) дамыды.

20 ғасырда Черногория өнеркәсібі дамып, әлеуметтік құрамы өзгеріп, зиялы қауым қалыптасты.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/367|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Тұрмыс салты ==
=== Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары ===
Дәстүрлі ауылдық елді мекенде негізінен шашыраңқы орналасу болды, кейін шоғырланған ауылдар пайда болды. Олар әдетте туыстар тұратын кварталдарға бөлінді. Уақытша қоныстар тау жайылымдарында болды.

Әртүрлі аудандардағы тұрғын үй құрылыс материалымен, орналасуымен ерекшеленеді. Жағалауда және таулы аймақтарда – тас, екі, кейде үш қабатты, жоғарғы қабаты (бастапқыда бір бөлмелі) – тұрғын үй, төменгі жағында қойма, кейде қора болды. Бір қабатты бір бөлмелі үйлер кездеседі. Мұнаралы үйлер (қула) сақталған.

Солтүстік-шығыс орманды аймақтарда ағаш үйлер (қазір барлық жерде дерлік таспен ауыстырылды) биік тас іргетасқа салынып, төбесі шифермен жабылды (тұрғын үйлер - бірінші қабатта, ас үй мен ошақ - екінші қабатта).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=CHRR|title=Әлем халықтары/Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі киімдері ===
Ерлердің дәстүрлі костюмі әйелдердікіне қарағанда көбірек элементтерді қамтиды. Ерлердің күнделікті жазғы киімі ақ жейдеден, қысқа шалбардан (тізеге дейін) шалбардан, матадан жасалған кеудешеден (цмадан), ұзын жібек белбеуден, дөңгелек қалпақтан (капица), тығыз тігілген жүн гетрадан (доколеница) тұрады. Қыста бұл костюмге пенжек және күртеше (гунъ) қосылады.&lt;br /&gt; 
''Струка'' – ерлер де, әйелдер де киетін жамылғы түрі (әйелдердікі сәл кішірек, көлденең жолақтары байқалмайды). Жорықтарда струка жаңбыр мен суықтан қорғап, төсек ретінде қызмет етті. Қойшылар мен аңшылар қарда жүру үшін ''крплье'' деп аталатын ағаш аяқ киімдер пайдаланған.

Мерекелік костюм, жазда да, қыста да күнделікті киімге көп жағынан ұқсас болды, бірақ бай безендірілді. Кейде жастар көйлегінің үстінен кестеленген мата жилет (душанка), қарт адамдар матадан жасалған кафтан (долама), үстіне матадан жасалған кеудеше (желек немесе токе) киді.

Әйел костюмінің құрамдас бөліктері - кеудесінде саңылаулары бар, жағасы мен жеңінде кесте тігетін туника үлгісіндегі жейде, тоқылған күрте (жакет), күңгірт түсті көкірекше және белдемше (раша), алжапқыш (прегача), көйлек және жүннен жасалған струка.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://costumer.narod.ru/text/europa/chernogoria-costume.htm|title=Черногория ұлттық киімі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі тағамдары ===
Дәстүрлі тағамдары сербтерге ұқсас. Черногориялықтар арасында ең көп таралған тағам вешалица дәмдеуіштері бар ет тағамы. Мұнда чевапчичи шұжықтары өте танымал. Черногория асханасының негізгі ингредиенттері ірімшік пен көкөністер болып табылады. Сенички және Липский ірімшігі үлкен құрметке ие. Таңғы және кешкі ас кезінде, ет, балықпен бірге көкөністерді үнемі пайдаланады.

Черногорияда балық тағамдары мен теңіз өнімдері де танымал. Форель қара өрікпен толтырылады, тұқы қаймақпен пісіріледі, палау теңіз өнімдерімен беріледі.
Олардың ең танымал десерті сладкишей деп аталады — бұл сүзбе салмасы бар пирог.

Кофе черногориялықтардың сүйікті сусынына айналды. Шай әрқашан балмен және шөптермен ішіледі. Сондай-ақ көптеген жаңа шырындар бар. Жүзімнен шараптар ғана емес, сонымен қатар раки самагоны да жасалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://xn--80aaaa1bcaqfbqcckfp8c4cxgsc.xn--p1ai/nationalities/%D0%A7%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%86%D1%8B|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Фольклоры ===
Ауыз әдебиеті мен музыкасы дамыған. Халық музыкасы басқа оңтүстік славян халықтарының фольклорымен тығыз байланысты. Архаикалық жырлар сақталған – эпикалық, батырлық (ішекті аспаптың сүйемелдеуімен орындалады), лирикалық және ғұрыптық (соның ішінде әйелдердің жоқтау жырлары).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4683130?ysclid=mbovo2uauw853332435|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

Черногорияда дәстүрлі билердің үш түрі бар: Шота, Оро және Коло.
*Коло — бұл орыстың дөңгелек биіне ұқсайтын топтық би. Би кезінде музыка алуан түрлі және өте динамикалық болуы мүмкін;
*Ең танымал билер — Оро, олар ынта мен көңілділікті білдіреді. Оро би ғана емес, ойын-сауық тәсілі деп саналады. Биде ерлер сақина құра отырып орындалады, содан кейін биге серіктестерді таңдайды;
*Шота ең күрделі би болып саналады. Би синхронды қозғалыстарды және күшті ырғақты қамтиды. Ол әдетте үйлену тойларында, халықтық мерекелерде және басқа да шараларда орындалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://travelask.ru/articles/chernogortsy-prekrasnyy-narod-montenegro|title=Черногориялықтар - Черногорияның тамаша халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Еуропа халықтары}}
[[Санат:Черногория халықтары]]
[[Санат:Славян халықтары]]
[[Санат:Сербия этникалық топтары]]
[[Санат:Оңтүстік славяндар]]
[[Санат:Хорватия халықтары]]</text>
      <sha1>i7dqhc1cclpzpee2mfe2toyyyn03iul</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478942</id>
      <parentid>3478941</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T06:42:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>үлгі, толықтыру</comment>
      <origin>3478942</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17041" sha1="dlia6bkttxb4uwad2oofmdpg9i9bfln" xml:space="preserve">{{Этникалық топ
|атауы      = Черногориялықтар
|төл атауы  = Crnogorci
|сурет      = Folklorni ansambl &quot;Rožaje&quot; 1.jpg
|сурет тақырыбы      = 
|саны       = 433 850
|аймақ      = 
|аймақ1     = {{Байрақ|Черногория}}
|саны1      =  267 669
|түсініктемелер1     = 
|аймақ2     = {{Байрақ|Сербия}}
|саны2      =  69 049 (2002)
|түсініктемелер2     = 
|аймақ3     = {{Байрақ|Аргентина}}
|саны3      =  30 000 (2001)
|түсініктемелер3     = 
|аймақ4     = {{Байрақ|Хорватия}}
|саны4      = 4926 (2001)
|түсініктемелер4     = 
|аймақ5     = {{Байрақ|Солтүстік Македония}}
|саны5      =  2686 (2002)
|түсініктемелер5     = 
|аймақ6     = {{Байрақ|Словения}}
|саны6      = 2667 (2002)
|түсініктемелер6     = 
|аймақ7     = 
|саны7      = 
|түсініктемелер7     = 
|аймақ8     = 
|саны8      = 
|түсініктемелер8     = 
|аймақ9     = 
|саны9      = 
|түсініктемелер9     = 
|аймақ10    = 
|саны10     = 
|түсініктемелер10    = 
|аймақ11    = 
|саны11     = 
|түсініктемелер11    = 
|аймақ12    = 
|саны12     = 
|түсініктемелер12    = 
|аймақ13    = 
|саны13     = 
|түсініктемелер13    = 
|тілдері    = [[черногор тілі]], [[серб тілі]]
|діні       = [[Православ шіркеуі|православие]]
|этникалық топтары   = 
|ескертпелер  = 
}}

Черногориялықтар, '''қаратаулықтар''' (өз атауы:Црногорци/Crnogorci) — [[Черногория]] [[мемлекет]]інің негізгі халқы. [[АҚШ]], [[Албания]], т.б. мемлекеттерде тұрады. Жалпы саны 700 мыңдай адам (2006). 
Антропологиялық жағынан үлкен еуропа нәсілдің оңтүстік тармағына жатады. 

== Эндоэтнонимдері == 
Ағылшын тілінде – «Montenegrins»; хорват тілінде - «Crnogorci»; серб тілінде - «Crnogorci»; босниялық тілінде - «Crnogorci»; македон тілінде - «Crnogorci»; чех тілінде - «Crnogorci»; болгар тілінде – «Черногорци»; словак тілінде - «Čiernohorci»; словен тілінде - «Črnogorc»; украин тілінде – «Черногорци»; түрік тілінде – «Karadağlılar»; албан тілінде – «Malazezët».

== Тілі ==
Оңтүстік славян тобындағы хорват-серб тілдерінің штокавск диалектісінде сөйлейді. Жазуы кирилицаға негізделген.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/789|title=Кашуба М.С.Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Діні ==
[[Христиан]] дінінің [[Православ шіркеуі|православие]] тармағын ұстанады, аздап [[мұсылман]]дар да кездеседі.  

== Тарихы ==
Славян тайпаларының Балқанға жаппай қоныс аударуы VI—VII ғасырларда болды. Жергілікті халық негізінен ассимиляцияланды, ішінара батысқа және таулы аймақтарға ығыстырылды. 
Славян тайпалары — сербтердің ата-бабалары, черногориялықтар және Босния мен Герцеговина халқы Сава мен Дунайдың оңтүстік салаларының бассейнін, Динар тауларын, Адриатика жағалауының оңтүстік бөлігін басып алды.

Черногория аумағындағы аумақтық және мемлекеттік бірлестіктер (XI ғасырға дейін-Дукля, содан кейін Зета, XV ғасырдан бастап-Черногория) орта ғасырларда тәуелсіз болды және басқа Югославия мемлекеттерінің, сондай-ақ Византия, Болгария және Венецияның құрамына кірді. 1499 жылы Черногория Осман империясының құрамына кірді, бірақ черногориялықтар жаулап алушылардың билігін мойындамай, Түркиямен табанды күрес жүргізді. Осы кезеңде Черногория оңтүстігінде Котор шығанағы мен Скадар көлін, солтүстігінде Морача өзенінің бастауы арасындағы аумақты алып жатты. XVIII ғасырдан бастап Ресей қолдауымен бұл күрес 1796 жылы черногориялықтардың нақты тәуелсіздігіне әкелді. 1918 жылы Черногория сербтер, хорваттар және словендер корольдігінің құрамына кірді (1929 жылдан бастап — Югославия), 1945 жылдан бастап — Халық Республикасы, содан кейін — СФРУ құрамындағы Социалистік Республика, 1991 жылы ыдырағаннан кейін — Югославия құрамындағы Черногория Республикасы болды.&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=В.А.Тишков |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Москва |баспасы=Үлкен Ресей энциклопедиясы |жыл=1999 |томы= |беттері=618-619 |барлық беті=930 |сериясы= |isbn=5-85270-155-6 |тиражы=100 000 }}&lt;/ref&gt;

Черногорияда тәуелсіздік туралы референдум 2006 жылы 21 мамырда өтті. Дауыс берушілер 86 ​​пайыздан асты. Референдум ресми түрде өтті деп танылды. Референдум қорытындысы бойынша дауыстардың басым бөлігі Сербиядан бөлінуге берілді.
2006 жылғы 3 маусым - Черногория Скупштина (парламент) республиканың тәуелсіздігін жариялады. 2006 жылғы 15 маусым - Сербия Черногория тәуелсіздігін мойындады, ал маусымның соңында [[Черногория]] БҰҰ-ға қабылданды.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://nacio.at.ua/publ/nacionalnosti/chernogorcy_crnogorci/2-1-0-93|title=Черногорцы - Crnogorci|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Кәсібі ==
Дәстүрлі шаруашылық мал шаруашылығына, негізінен қой шаруашылығына, сондай-ақ ауыл шаруашылығына (негізінен астық, кейінірек техникалық дақылдар – темекі, кендір, мақта және т.б.) негізделген. Ауыл шаруашылығы үшін Черногориялықтар тау етегіндегі аумақтарды тазалап, қоршап, себеттермен топырақ әкелді.

Тау беткейлерінде, аңғарларда, әсіресе Адриатика жағалауында олар жемістерді, соның ішінде цитрус жемістерін, жүзім мен зәйтүнді өсірді. Олар балық аулаумен айналысқан. Ағаш пен тасты ою өнері, зергерлік қолөнер (ою-өрнек, қару-жарақ, белдік, т.б.) дамыды.

20 ғасырда Черногория өнеркәсібі дамып, әлеуметтік құрамы өзгеріп, зиялы қауым қалыптасты.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/367|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Тұрмыс салты ==
=== Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары ===
Дәстүрлі ауылдық елді мекенде негізінен шашыраңқы орналасу болды, кейін шоғырланған ауылдар пайда болды. Олар әдетте туыстар тұратын кварталдарға бөлінді. Уақытша қоныстар тау жайылымдарында болды.

Әртүрлі аудандардағы тұрғын үй құрылыс материалымен, орналасуымен ерекшеленеді. Жағалауда және таулы аймақтарда – тас, екі, кейде үш қабатты, жоғарғы қабаты (бастапқыда бір бөлмелі) – тұрғын үй, төменгі жағында қойма, кейде қора болды. Бір қабатты бір бөлмелі үйлер кездеседі. Мұнаралы үйлер (қула) сақталған.

Солтүстік-шығыс орманды аймақтарда ағаш үйлер (қазір барлық жерде дерлік таспен ауыстырылды) биік тас іргетасқа салынып, төбесі шифермен жабылды (тұрғын үйлер - бірінші қабатта, ас үй мен ошақ - екінші қабатта).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=CHRR|title=Әлем халықтары/Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі киімдері ===
Ерлердің дәстүрлі костюмі әйелдердікіне қарағанда көбірек элементтерді қамтиды. Ерлердің күнделікті жазғы киімі ақ жейдеден, қысқа шалбардан (тізеге дейін) шалбардан, матадан жасалған кеудешеден (цмадан), ұзын жібек белбеуден, дөңгелек қалпақтан (капица), тығыз тігілген жүн гетрадан (доколеница) тұрады. Қыста бұл костюмге пенжек және күртеше (гунъ) қосылады.&lt;br /&gt; 
''Струка'' – ерлер де, әйелдер де киетін жамылғы түрі (әйелдердікі сәл кішірек, көлденең жолақтары байқалмайды). Жорықтарда струка жаңбыр мен суықтан қорғап, төсек ретінде қызмет етті. Қойшылар мен аңшылар қарда жүру үшін ''крплье'' деп аталатын ағаш аяқ киімдер пайдаланған.

Мерекелік костюм, жазда да, қыста да күнделікті киімге көп жағынан ұқсас болды, бірақ бай безендірілді. Кейде жастар көйлегінің үстінен кестеленген мата жилет (душанка), қарт адамдар матадан жасалған кафтан (долама), үстіне матадан жасалған кеудеше (желек немесе токе) киді.

Әйел костюмінің құрамдас бөліктері - кеудесінде саңылаулары бар, жағасы мен жеңінде кесте тігетін туника үлгісіндегі жейде, тоқылған күрте (жакет), күңгірт түсті көкірекше және белдемше (раша), алжапқыш (прегача), көйлек және жүннен жасалған струка.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://costumer.narod.ru/text/europa/chernogoria-costume.htm|title=Черногория ұлттық киімі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі тағамдары ===
Дәстүрлі тағамдары сербтерге ұқсас. Черногориялықтар арасында ең көп таралған тағам вешалица дәмдеуіштері бар ет тағамы. Мұнда чевапчичи шұжықтары өте танымал. Черногория асханасының негізгі ингредиенттері ірімшік пен көкөністер болып табылады. Сенички және Липский ірімшігі үлкен құрметке ие. Таңғы және кешкі ас кезінде, ет, балықпен бірге көкөністерді үнемі пайдаланады.

Черногорияда балық тағамдары мен теңіз өнімдері де танымал. Форель қара өрікпен толтырылады, тұқы қаймақпен пісіріледі, палау теңіз өнімдерімен беріледі.
Олардың ең танымал десерті сладкишей деп аталады — бұл сүзбе салмасы бар пирог.

Кофе черногориялықтардың сүйікті сусынына айналды. Шай әрқашан балмен және шөптермен ішіледі. Сондай-ақ көптеген жаңа шырындар бар. Жүзімнен шараптар ғана емес, сонымен қатар раки самагоны да жасалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://xn--80aaaa1bcaqfbqcckfp8c4cxgsc.xn--p1ai/nationalities/%D0%A7%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%86%D1%8B|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Фольклоры ===
Ауыз әдебиеті мен музыкасы дамыған. Халық музыкасы басқа оңтүстік славян халықтарының фольклорымен тығыз байланысты. Архаикалық жырлар сақталған – эпикалық, батырлық (ішекті аспаптың сүйемелдеуімен орындалады), лирикалық және ғұрыптық (соның ішінде әйелдердің жоқтау жырлары).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4683130?ysclid=mbovo2uauw853332435|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

Черногорияда дәстүрлі билердің үш түрі бар: Шота, Оро және Коло.
*Коло — бұл орыстың дөңгелек биіне ұқсайтын топтық би. Би кезінде музыка алуан түрлі және өте динамикалық болуы мүмкін;
*Ең танымал билер — Оро, олар ынта мен көңілділікті білдіреді. Оро би ғана емес, ойын-сауық тәсілі деп саналады. Биде ерлер сақина құра отырып орындалады, содан кейін биге серіктестерді таңдайды;
*Шота ең күрделі би болып саналады. Би синхронды қозғалыстарды және күшті ырғақты қамтиды. Ол әдетте үйлену тойларында, халықтық мерекелерде және басқа да шараларда орындалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://travelask.ru/articles/chernogortsy-prekrasnyy-narod-montenegro|title=Черногориялықтар - Черногорияның тамаша халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Еуропа халықтары}}
[[Санат:Черногория халықтары]]
[[Санат:Славян халықтары]]
[[Санат:Сербия этникалық топтары]]
[[Санат:Оңтүстік славяндар]]
[[Санат:Хорватия халықтары]]</text>
      <sha1>dlia6bkttxb4uwad2oofmdpg9i9bfln</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478958</id>
      <parentid>3478942</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T09:46:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Тұрмыс салты */ сурет қою</comment>
      <origin>3478958</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17196" sha1="mxhpja2yevbweod2a4qszwqdupceawm" xml:space="preserve">{{Этникалық топ
|атауы      = Черногориялықтар
|төл атауы  = Crnogorci
|сурет      = Folklorni ansambl &quot;Rožaje&quot; 1.jpg
|сурет тақырыбы      = 
|саны       = 433 850
|аймақ      = 
|аймақ1     = {{Байрақ|Черногория}}
|саны1      =  267 669
|түсініктемелер1     = 
|аймақ2     = {{Байрақ|Сербия}}
|саны2      =  69 049 (2002)
|түсініктемелер2     = 
|аймақ3     = {{Байрақ|Аргентина}}
|саны3      =  30 000 (2001)
|түсініктемелер3     = 
|аймақ4     = {{Байрақ|Хорватия}}
|саны4      = 4926 (2001)
|түсініктемелер4     = 
|аймақ5     = {{Байрақ|Солтүстік Македония}}
|саны5      =  2686 (2002)
|түсініктемелер5     = 
|аймақ6     = {{Байрақ|Словения}}
|саны6      = 2667 (2002)
|түсініктемелер6     = 
|аймақ7     = 
|саны7      = 
|түсініктемелер7     = 
|аймақ8     = 
|саны8      = 
|түсініктемелер8     = 
|аймақ9     = 
|саны9      = 
|түсініктемелер9     = 
|аймақ10    = 
|саны10     = 
|түсініктемелер10    = 
|аймақ11    = 
|саны11     = 
|түсініктемелер11    = 
|аймақ12    = 
|саны12     = 
|түсініктемелер12    = 
|аймақ13    = 
|саны13     = 
|түсініктемелер13    = 
|тілдері    = [[черногор тілі]], [[серб тілі]]
|діні       = [[Православ шіркеуі|православие]]
|этникалық топтары   = 
|ескертпелер  = 
}}

Черногориялықтар, '''қаратаулықтар''' (өз атауы:Црногорци/Crnogorci) — [[Черногория]] [[мемлекет]]інің негізгі халқы. [[АҚШ]], [[Албания]], т.б. мемлекеттерде тұрады. Жалпы саны 700 мыңдай адам (2006). 
Антропологиялық жағынан үлкен еуропа нәсілдің оңтүстік тармағына жатады. 

== Эндоэтнонимдері == 
Ағылшын тілінде – «Montenegrins»; хорват тілінде - «Crnogorci»; серб тілінде - «Crnogorci»; босниялық тілінде - «Crnogorci»; македон тілінде - «Crnogorci»; чех тілінде - «Crnogorci»; болгар тілінде – «Черногорци»; словак тілінде - «Čiernohorci»; словен тілінде - «Črnogorc»; украин тілінде – «Черногорци»; түрік тілінде – «Karadağlılar»; албан тілінде – «Malazezët».

== Тілі ==
Оңтүстік славян тобындағы хорват-серб тілдерінің штокавск диалектісінде сөйлейді. Жазуы кирилицаға негізделген.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/789|title=Кашуба М.С.Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Діні ==
[[Христиан]] дінінің [[Православ шіркеуі|православие]] тармағын ұстанады, аздап [[мұсылман]]дар да кездеседі.  

== Тарихы ==
Славян тайпаларының Балқанға жаппай қоныс аударуы VI—VII ғасырларда болды. Жергілікті халық негізінен ассимиляцияланды, ішінара батысқа және таулы аймақтарға ығыстырылды. 
Славян тайпалары — сербтердің ата-бабалары, черногориялықтар және Босния мен Герцеговина халқы Сава мен Дунайдың оңтүстік салаларының бассейнін, Динар тауларын, Адриатика жағалауының оңтүстік бөлігін басып алды.

Черногория аумағындағы аумақтық және мемлекеттік бірлестіктер (XI ғасырға дейін-Дукля, содан кейін Зета, XV ғасырдан бастап-Черногория) орта ғасырларда тәуелсіз болды және басқа Югославия мемлекеттерінің, сондай-ақ Византия, Болгария және Венецияның құрамына кірді. 1499 жылы Черногория Осман империясының құрамына кірді, бірақ черногориялықтар жаулап алушылардың билігін мойындамай, Түркиямен табанды күрес жүргізді. Осы кезеңде Черногория оңтүстігінде Котор шығанағы мен Скадар көлін, солтүстігінде Морача өзенінің бастауы арасындағы аумақты алып жатты. XVIII ғасырдан бастап Ресей қолдауымен бұл күрес 1796 жылы черногориялықтардың нақты тәуелсіздігіне әкелді. 1918 жылы Черногория сербтер, хорваттар және словендер корольдігінің құрамына кірді (1929 жылдан бастап — Югославия), 1945 жылдан бастап — Халық Республикасы, содан кейін — СФРУ құрамындағы Социалистік Республика, 1991 жылы ыдырағаннан кейін — Югославия құрамындағы Черногория Республикасы болды.&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=В.А.Тишков |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Москва |баспасы=Үлкен Ресей энциклопедиясы |жыл=1999 |томы= |беттері=618-619 |барлық беті=930 |сериясы= |isbn=5-85270-155-6 |тиражы=100 000 }}&lt;/ref&gt;

Черногорияда тәуелсіздік туралы референдум 2006 жылы 21 мамырда өтті. Дауыс берушілер 86 ​​пайыздан асты. Референдум ресми түрде өтті деп танылды. Референдум қорытындысы бойынша дауыстардың басым бөлігі Сербиядан бөлінуге берілді.
2006 жылғы 3 маусым - Черногория Скупштина (парламент) республиканың тәуелсіздігін жариялады. 2006 жылғы 15 маусым - Сербия Черногория тәуелсіздігін мойындады, ал маусымның соңында [[Черногория]] БҰҰ-ға қабылданды.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://nacio.at.ua/publ/nacionalnosti/chernogorcy_crnogorci/2-1-0-93|title=Черногорцы - Crnogorci|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Кәсібі ==
Дәстүрлі шаруашылық мал шаруашылығына, негізінен қой шаруашылығына, сондай-ақ ауыл шаруашылығына (негізінен астық, кейінірек техникалық дақылдар – темекі, кендір, мақта және т.б.) негізделген. Ауыл шаруашылығы үшін Черногориялықтар тау етегіндегі аумақтарды тазалап, қоршап, себеттермен топырақ әкелді.

Тау беткейлерінде, аңғарларда, әсіресе Адриатика жағалауында олар жемістерді, соның ішінде цитрус жемістерін, жүзім мен зәйтүнді өсірді. Олар балық аулаумен айналысқан. Ағаш пен тасты ою өнері, зергерлік қолөнер (ою-өрнек, қару-жарақ, белдік, т.б.) дамыды.

20 ғасырда Черногория өнеркәсібі дамып, әлеуметтік құрамы өзгеріп, зиялы қауым қалыптасты.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/367|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Тұрмыс салты ==
=== Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары ===
[[Сурет:Kurikuce Stara Kuca Mana Sekularca - panoramio.jpg|нобай|оңға|200px|Таудағы дәстүрлі тұрғын үйлері]]     
Дәстүрлі ауылдық елді мекенде негізінен шашыраңқы орналасу болды, кейін шоғырланған ауылдар пайда болды. Олар әдетте туыстар тұратын кварталдарға бөлінді. Уақытша қоныстар тау жайылымдарында болды.

Әртүрлі аудандардағы тұрғын үй құрылыс материалымен, орналасуымен ерекшеленеді. Жағалауда және таулы аймақтарда – тас, екі, кейде үш қабатты, жоғарғы қабаты (бастапқыда бір бөлмелі) – тұрғын үй, төменгі жағында қойма, кейде қора болды. Бір қабатты бір бөлмелі үйлер кездеседі. Мұнаралы үйлер (қула) сақталған.

Солтүстік-шығыс орманды аймақтарда ағаш үйлер (қазір барлық жерде дерлік таспен ауыстырылды) биік тас іргетасқа салынып, төбесі шифермен жабылды (тұрғын үйлер - бірінші қабатта, ас үй мен ошақ - екінші қабатта).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=CHRR|title=Әлем халықтары/Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі киімдері ===
Ерлердің дәстүрлі костюмі әйелдердікіне қарағанда көбірек элементтерді қамтиды. Ерлердің күнделікті жазғы киімі ақ жейдеден, қысқа шалбардан (тізеге дейін) шалбардан, матадан жасалған кеудешеден (цмадан), ұзын жібек белбеуден, дөңгелек қалпақтан (капица), тығыз тігілген жүн гетрадан (доколеница) тұрады. Қыста бұл костюмге пенжек және күртеше (гунъ) қосылады.&lt;br /&gt; 
''Струка'' – ерлер де, әйелдер де киетін жамылғы түрі (әйелдердікі сәл кішірек, көлденең жолақтары байқалмайды). Жорықтарда струка жаңбыр мен суықтан қорғап, төсек ретінде қызмет етті. Қойшылар мен аңшылар қарда жүру үшін ''крплье'' деп аталатын ағаш аяқ киімдер пайдаланған.

Мерекелік костюм, жазда да, қыста да күнделікті киімге көп жағынан ұқсас болды, бірақ бай безендірілді. Кейде жастар көйлегінің үстінен кестеленген мата жилет (душанка), қарт адамдар матадан жасалған кафтан (долама), үстіне матадан жасалған кеудеше (желек немесе токе) киді.

Әйел костюмінің құрамдас бөліктері - кеудесінде саңылаулары бар, жағасы мен жеңінде кесте тігетін туника үлгісіндегі жейде, тоқылған күрте (жакет), күңгірт түсті көкірекше және белдемше (раша), алжапқыш (прегача), көйлек және жүннен жасалған струка.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://costumer.narod.ru/text/europa/chernogoria-costume.htm|title=Черногория ұлттық киімі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі тағамдары ===
Дәстүрлі тағамдары сербтерге ұқсас. Черногориялықтар арасында ең көп таралған тағам вешалица дәмдеуіштері бар ет тағамы. Мұнда чевапчичи шұжықтары өте танымал. Черногория асханасының негізгі ингредиенттері ірімшік пен көкөністер болып табылады. Сенички және Липский ірімшігі үлкен құрметке ие. Таңғы және кешкі ас кезінде, ет, балықпен бірге көкөністерді үнемі пайдаланады.

Черногорияда балық тағамдары мен теңіз өнімдері де танымал. Форель қара өрікпен толтырылады, тұқы қаймақпен пісіріледі, палау теңіз өнімдерімен беріледі.
Олардың ең танымал десерті сладкишей деп аталады — бұл сүзбе салмасы бар пирог.

Кофе черногориялықтардың сүйікті сусынына айналды. Шай әрқашан балмен және шөптермен ішіледі. Сондай-ақ көптеген жаңа шырындар бар. Жүзімнен шараптар ғана емес, сонымен қатар раки самагоны да жасалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://xn--80aaaa1bcaqfbqcckfp8c4cxgsc.xn--p1ai/nationalities/%D0%A7%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%86%D1%8B|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Фольклоры ===
Ауыз әдебиеті мен музыкасы дамыған. Халық музыкасы басқа оңтүстік славян халықтарының фольклорымен тығыз байланысты. Архаикалық жырлар сақталған – эпикалық, батырлық (ішекті аспаптың сүйемелдеуімен орындалады), лирикалық және ғұрыптық (соның ішінде әйелдердің жоқтау жырлары).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4683130?ysclid=mbovo2uauw853332435|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

Черногорияда дәстүрлі билердің үш түрі бар: Шота, Оро және Коло.
*Коло — бұл орыстың дөңгелек биіне ұқсайтын топтық би. Би кезінде музыка алуан түрлі және өте динамикалық болуы мүмкін;
*Ең танымал билер — Оро, олар ынта мен көңілділікті білдіреді. Оро би ғана емес, ойын-сауық тәсілі деп саналады. Биде ерлер сақина құра отырып орындалады, содан кейін биге серіктестерді таңдайды;
*Шота ең күрделі би болып саналады. Би синхронды қозғалыстарды және күшті ырғақты қамтиды. Ол әдетте үйлену тойларында, халықтық мерекелерде және басқа да шараларда орындалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://travelask.ru/articles/chernogortsy-prekrasnyy-narod-montenegro|title=Черногориялықтар - Черногорияның тамаша халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Еуропа халықтары}}
[[Санат:Черногория халықтары]]
[[Санат:Славян халықтары]]
[[Санат:Сербия этникалық топтары]]
[[Санат:Оңтүстік славяндар]]
[[Санат:Хорватия халықтары]]</text>
      <sha1>mxhpja2yevbweod2a4qszwqdupceawm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478959</id>
      <parentid>3478958</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T09:48:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Дәстүрлі киімдері */ сурет қою</comment>
      <origin>3478959</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17357" sha1="5rv0da5hjx3n2o79wd0rjs5e7y36e8o" xml:space="preserve">{{Этникалық топ
|атауы      = Черногориялықтар
|төл атауы  = Crnogorci
|сурет      = Folklorni ansambl &quot;Rožaje&quot; 1.jpg
|сурет тақырыбы      = 
|саны       = 433 850
|аймақ      = 
|аймақ1     = {{Байрақ|Черногория}}
|саны1      =  267 669
|түсініктемелер1     = 
|аймақ2     = {{Байрақ|Сербия}}
|саны2      =  69 049 (2002)
|түсініктемелер2     = 
|аймақ3     = {{Байрақ|Аргентина}}
|саны3      =  30 000 (2001)
|түсініктемелер3     = 
|аймақ4     = {{Байрақ|Хорватия}}
|саны4      = 4926 (2001)
|түсініктемелер4     = 
|аймақ5     = {{Байрақ|Солтүстік Македония}}
|саны5      =  2686 (2002)
|түсініктемелер5     = 
|аймақ6     = {{Байрақ|Словения}}
|саны6      = 2667 (2002)
|түсініктемелер6     = 
|аймақ7     = 
|саны7      = 
|түсініктемелер7     = 
|аймақ8     = 
|саны8      = 
|түсініктемелер8     = 
|аймақ9     = 
|саны9      = 
|түсініктемелер9     = 
|аймақ10    = 
|саны10     = 
|түсініктемелер10    = 
|аймақ11    = 
|саны11     = 
|түсініктемелер11    = 
|аймақ12    = 
|саны12     = 
|түсініктемелер12    = 
|аймақ13    = 
|саны13     = 
|түсініктемелер13    = 
|тілдері    = [[черногор тілі]], [[серб тілі]]
|діні       = [[Православ шіркеуі|православие]]
|этникалық топтары   = 
|ескертпелер  = 
}}

Черногориялықтар, '''қаратаулықтар''' (өз атауы:Црногорци/Crnogorci) — [[Черногория]] [[мемлекет]]інің негізгі халқы. [[АҚШ]], [[Албания]], т.б. мемлекеттерде тұрады. Жалпы саны 700 мыңдай адам (2006). 
Антропологиялық жағынан үлкен еуропа нәсілдің оңтүстік тармағына жатады. 

== Эндоэтнонимдері == 
Ағылшын тілінде – «Montenegrins»; хорват тілінде - «Crnogorci»; серб тілінде - «Crnogorci»; босниялық тілінде - «Crnogorci»; македон тілінде - «Crnogorci»; чех тілінде - «Crnogorci»; болгар тілінде – «Черногорци»; словак тілінде - «Čiernohorci»; словен тілінде - «Črnogorc»; украин тілінде – «Черногорци»; түрік тілінде – «Karadağlılar»; албан тілінде – «Malazezët».

== Тілі ==
Оңтүстік славян тобындағы хорват-серб тілдерінің штокавск диалектісінде сөйлейді. Жазуы кирилицаға негізделген.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/789|title=Кашуба М.С.Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Діні ==
[[Христиан]] дінінің [[Православ шіркеуі|православие]] тармағын ұстанады, аздап [[мұсылман]]дар да кездеседі.  

== Тарихы ==
Славян тайпаларының Балқанға жаппай қоныс аударуы VI—VII ғасырларда болды. Жергілікті халық негізінен ассимиляцияланды, ішінара батысқа және таулы аймақтарға ығыстырылды. 
Славян тайпалары — сербтердің ата-бабалары, черногориялықтар және Босния мен Герцеговина халқы Сава мен Дунайдың оңтүстік салаларының бассейнін, Динар тауларын, Адриатика жағалауының оңтүстік бөлігін басып алды.

Черногория аумағындағы аумақтық және мемлекеттік бірлестіктер (XI ғасырға дейін-Дукля, содан кейін Зета, XV ғасырдан бастап-Черногория) орта ғасырларда тәуелсіз болды және басқа Югославия мемлекеттерінің, сондай-ақ Византия, Болгария және Венецияның құрамына кірді. 1499 жылы Черногория Осман империясының құрамына кірді, бірақ черногориялықтар жаулап алушылардың билігін мойындамай, Түркиямен табанды күрес жүргізді. Осы кезеңде Черногория оңтүстігінде Котор шығанағы мен Скадар көлін, солтүстігінде Морача өзенінің бастауы арасындағы аумақты алып жатты. XVIII ғасырдан бастап Ресей қолдауымен бұл күрес 1796 жылы черногориялықтардың нақты тәуелсіздігіне әкелді. 1918 жылы Черногория сербтер, хорваттар және словендер корольдігінің құрамына кірді (1929 жылдан бастап — Югославия), 1945 жылдан бастап — Халық Республикасы, содан кейін — СФРУ құрамындағы Социалистік Республика, 1991 жылы ыдырағаннан кейін — Югославия құрамындағы Черногория Республикасы болды.&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=В.А.Тишков |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Москва |баспасы=Үлкен Ресей энциклопедиясы |жыл=1999 |томы= |беттері=618-619 |барлық беті=930 |сериясы= |isbn=5-85270-155-6 |тиражы=100 000 }}&lt;/ref&gt;

Черногорияда тәуелсіздік туралы референдум 2006 жылы 21 мамырда өтті. Дауыс берушілер 86 ​​пайыздан асты. Референдум ресми түрде өтті деп танылды. Референдум қорытындысы бойынша дауыстардың басым бөлігі Сербиядан бөлінуге берілді.
2006 жылғы 3 маусым - Черногория Скупштина (парламент) республиканың тәуелсіздігін жариялады. 2006 жылғы 15 маусым - Сербия Черногория тәуелсіздігін мойындады, ал маусымның соңында [[Черногория]] БҰҰ-ға қабылданды.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://nacio.at.ua/publ/nacionalnosti/chernogorcy_crnogorci/2-1-0-93|title=Черногорцы - Crnogorci|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Кәсібі ==
Дәстүрлі шаруашылық мал шаруашылығына, негізінен қой шаруашылығына, сондай-ақ ауыл шаруашылығына (негізінен астық, кейінірек техникалық дақылдар – темекі, кендір, мақта және т.б.) негізделген. Ауыл шаруашылығы үшін Черногориялықтар тау етегіндегі аумақтарды тазалап, қоршап, себеттермен топырақ әкелді.

Тау беткейлерінде, аңғарларда, әсіресе Адриатика жағалауында олар жемістерді, соның ішінде цитрус жемістерін, жүзім мен зәйтүнді өсірді. Олар балық аулаумен айналысқан. Ағаш пен тасты ою өнері, зергерлік қолөнер (ою-өрнек, қару-жарақ, белдік, т.б.) дамыды.

20 ғасырда Черногория өнеркәсібі дамып, әлеуметтік құрамы өзгеріп, зиялы қауым қалыптасты.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/367|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Тұрмыс салты ==
=== Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары ===
[[Сурет:Kurikuce Stara Kuca Mana Sekularca - panoramio.jpg|нобай|оңға|200px|Таудағы дәстүрлі тұрғын үйлері]]     
Дәстүрлі ауылдық елді мекенде негізінен шашыраңқы орналасу болды, кейін шоғырланған ауылдар пайда болды. Олар әдетте туыстар тұратын кварталдарға бөлінді. Уақытша қоныстар тау жайылымдарында болды.

Әртүрлі аудандардағы тұрғын үй құрылыс материалымен, орналасуымен ерекшеленеді. Жағалауда және таулы аймақтарда – тас, екі, кейде үш қабатты, жоғарғы қабаты (бастапқыда бір бөлмелі) – тұрғын үй, төменгі жағында қойма, кейде қора болды. Бір қабатты бір бөлмелі үйлер кездеседі. Мұнаралы үйлер (қула) сақталған.

Солтүстік-шығыс орманды аймақтарда ағаш үйлер (қазір барлық жерде дерлік таспен ауыстырылды) биік тас іргетасқа салынып, төбесі шифермен жабылды (тұрғын үйлер - бірінші қабатта, ас үй мен ошақ - екінші қабатта).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=CHRR|title=Әлем халықтары/Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі киімдері ===
[[Сурет:Черногорский герцеговинский costume.jpg|нобай|оңға|200px|Ерлердің дәстүрлі костюмі]]     
Ерлердің дәстүрлі костюмі әйелдердікіне қарағанда көбірек элементтерді қамтиды. Ерлердің күнделікті жазғы киімі ақ жейдеден, қысқа шалбардан (тізеге дейін) шалбардан, матадан жасалған кеудешеден (цмадан), ұзын жібек белбеуден, дөңгелек қалпақтан (капица), тығыз тігілген жүн гетрадан (доколеница) тұрады. Қыста бұл костюмге пенжек және күртеше (гунъ) қосылады.&lt;br /&gt; 
''Струка'' – ерлер де, әйелдер де киетін жамылғы түрі (әйелдердікі сәл кішірек, көлденең жолақтары байқалмайды). Жорықтарда струка жаңбыр мен суықтан қорғап, төсек ретінде қызмет етті. Қойшылар мен аңшылар қарда жүру үшін ''крплье'' деп аталатын ағаш аяқ киімдер пайдаланған.

Мерекелік костюм, жазда да, қыста да күнделікті киімге көп жағынан ұқсас болды, бірақ бай безендірілді. Кейде жастар көйлегінің үстінен кестеленген мата жилет (душанка), қарт адамдар матадан жасалған кафтан (долама), үстіне матадан жасалған кеудеше (желек немесе токе) киді.

Әйел костюмінің құрамдас бөліктері - кеудесінде саңылаулары бар, жағасы мен жеңінде кесте тігетін туника үлгісіндегі жейде, тоқылған күрте (жакет), күңгірт түсті көкірекше және белдемше (раша), алжапқыш (прегача), көйлек және жүннен жасалған струка.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://costumer.narod.ru/text/europa/chernogoria-costume.htm|title=Черногория ұлттық киімі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі тағамдары ===
Дәстүрлі тағамдары сербтерге ұқсас. Черногориялықтар арасында ең көп таралған тағам вешалица дәмдеуіштері бар ет тағамы. Мұнда чевапчичи шұжықтары өте танымал. Черногория асханасының негізгі ингредиенттері ірімшік пен көкөністер болып табылады. Сенички және Липский ірімшігі үлкен құрметке ие. Таңғы және кешкі ас кезінде, ет, балықпен бірге көкөністерді үнемі пайдаланады.

Черногорияда балық тағамдары мен теңіз өнімдері де танымал. Форель қара өрікпен толтырылады, тұқы қаймақпен пісіріледі, палау теңіз өнімдерімен беріледі.
Олардың ең танымал десерті сладкишей деп аталады — бұл сүзбе салмасы бар пирог.

Кофе черногориялықтардың сүйікті сусынына айналды. Шай әрқашан балмен және шөптермен ішіледі. Сондай-ақ көптеген жаңа шырындар бар. Жүзімнен шараптар ғана емес, сонымен қатар раки самагоны да жасалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://xn--80aaaa1bcaqfbqcckfp8c4cxgsc.xn--p1ai/nationalities/%D0%A7%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%86%D1%8B|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Фольклоры ===
Ауыз әдебиеті мен музыкасы дамыған. Халық музыкасы басқа оңтүстік славян халықтарының фольклорымен тығыз байланысты. Архаикалық жырлар сақталған – эпикалық, батырлық (ішекті аспаптың сүйемелдеуімен орындалады), лирикалық және ғұрыптық (соның ішінде әйелдердің жоқтау жырлары).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4683130?ysclid=mbovo2uauw853332435|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

Черногорияда дәстүрлі билердің үш түрі бар: Шота, Оро және Коло.
*Коло — бұл орыстың дөңгелек биіне ұқсайтын топтық би. Би кезінде музыка алуан түрлі және өте динамикалық болуы мүмкін;
*Ең танымал билер — Оро, олар ынта мен көңілділікті білдіреді. Оро би ғана емес, ойын-сауық тәсілі деп саналады. Биде ерлер сақина құра отырып орындалады, содан кейін биге серіктестерді таңдайды;
*Шота ең күрделі би болып саналады. Би синхронды қозғалыстарды және күшті ырғақты қамтиды. Ол әдетте үйлену тойларында, халықтық мерекелерде және басқа да шараларда орындалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://travelask.ru/articles/chernogortsy-prekrasnyy-narod-montenegro|title=Черногориялықтар - Черногорияның тамаша халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Еуропа халықтары}}
[[Санат:Черногория халықтары]]
[[Санат:Славян халықтары]]
[[Санат:Сербия этникалық топтары]]
[[Санат:Оңтүстік славяндар]]
[[Санат:Хорватия халықтары]]</text>
      <sha1>5rv0da5hjx3n2o79wd0rjs5e7y36e8o</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478960</id>
      <parentid>3478959</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T09:48:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Дәстүрлі киімдері */</comment>
      <origin>3478960</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17329" sha1="s8kwlgpzdxq1yjy89e9cubyzhw4rupl" xml:space="preserve">{{Этникалық топ
|атауы      = Черногориялықтар
|төл атауы  = Crnogorci
|сурет      = Folklorni ansambl &quot;Rožaje&quot; 1.jpg
|сурет тақырыбы      = 
|саны       = 433 850
|аймақ      = 
|аймақ1     = {{Байрақ|Черногория}}
|саны1      =  267 669
|түсініктемелер1     = 
|аймақ2     = {{Байрақ|Сербия}}
|саны2      =  69 049 (2002)
|түсініктемелер2     = 
|аймақ3     = {{Байрақ|Аргентина}}
|саны3      =  30 000 (2001)
|түсініктемелер3     = 
|аймақ4     = {{Байрақ|Хорватия}}
|саны4      = 4926 (2001)
|түсініктемелер4     = 
|аймақ5     = {{Байрақ|Солтүстік Македония}}
|саны5      =  2686 (2002)
|түсініктемелер5     = 
|аймақ6     = {{Байрақ|Словения}}
|саны6      = 2667 (2002)
|түсініктемелер6     = 
|аймақ7     = 
|саны7      = 
|түсініктемелер7     = 
|аймақ8     = 
|саны8      = 
|түсініктемелер8     = 
|аймақ9     = 
|саны9      = 
|түсініктемелер9     = 
|аймақ10    = 
|саны10     = 
|түсініктемелер10    = 
|аймақ11    = 
|саны11     = 
|түсініктемелер11    = 
|аймақ12    = 
|саны12     = 
|түсініктемелер12    = 
|аймақ13    = 
|саны13     = 
|түсініктемелер13    = 
|тілдері    = [[черногор тілі]], [[серб тілі]]
|діні       = [[Православ шіркеуі|православие]]
|этникалық топтары   = 
|ескертпелер  = 
}}

Черногориялықтар, '''қаратаулықтар''' (өз атауы:Црногорци/Crnogorci) — [[Черногория]] [[мемлекет]]інің негізгі халқы. [[АҚШ]], [[Албания]], т.б. мемлекеттерде тұрады. Жалпы саны 700 мыңдай адам (2006). 
Антропологиялық жағынан үлкен еуропа нәсілдің оңтүстік тармағына жатады. 

== Эндоэтнонимдері == 
Ағылшын тілінде – «Montenegrins»; хорват тілінде - «Crnogorci»; серб тілінде - «Crnogorci»; босниялық тілінде - «Crnogorci»; македон тілінде - «Crnogorci»; чех тілінде - «Crnogorci»; болгар тілінде – «Черногорци»; словак тілінде - «Čiernohorci»; словен тілінде - «Črnogorc»; украин тілінде – «Черногорци»; түрік тілінде – «Karadağlılar»; албан тілінде – «Malazezët».

== Тілі ==
Оңтүстік славян тобындағы хорват-серб тілдерінің штокавск диалектісінде сөйлейді. Жазуы кирилицаға негізделген.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/789|title=Кашуба М.С.Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Діні ==
[[Христиан]] дінінің [[Православ шіркеуі|православие]] тармағын ұстанады, аздап [[мұсылман]]дар да кездеседі.  

== Тарихы ==
Славян тайпаларының Балқанға жаппай қоныс аударуы VI—VII ғасырларда болды. Жергілікті халық негізінен ассимиляцияланды, ішінара батысқа және таулы аймақтарға ығыстырылды. 
Славян тайпалары — сербтердің ата-бабалары, черногориялықтар және Босния мен Герцеговина халқы Сава мен Дунайдың оңтүстік салаларының бассейнін, Динар тауларын, Адриатика жағалауының оңтүстік бөлігін басып алды.

Черногория аумағындағы аумақтық және мемлекеттік бірлестіктер (XI ғасырға дейін-Дукля, содан кейін Зета, XV ғасырдан бастап-Черногория) орта ғасырларда тәуелсіз болды және басқа Югославия мемлекеттерінің, сондай-ақ Византия, Болгария және Венецияның құрамына кірді. 1499 жылы Черногория Осман империясының құрамына кірді, бірақ черногориялықтар жаулап алушылардың билігін мойындамай, Түркиямен табанды күрес жүргізді. Осы кезеңде Черногория оңтүстігінде Котор шығанағы мен Скадар көлін, солтүстігінде Морача өзенінің бастауы арасындағы аумақты алып жатты. XVIII ғасырдан бастап Ресей қолдауымен бұл күрес 1796 жылы черногориялықтардың нақты тәуелсіздігіне әкелді. 1918 жылы Черногория сербтер, хорваттар және словендер корольдігінің құрамына кірді (1929 жылдан бастап — Югославия), 1945 жылдан бастап — Халық Республикасы, содан кейін — СФРУ құрамындағы Социалистік Республика, 1991 жылы ыдырағаннан кейін — Югославия құрамындағы Черногория Республикасы болды.&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=В.А.Тишков |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Москва |баспасы=Үлкен Ресей энциклопедиясы |жыл=1999 |томы= |беттері=618-619 |барлық беті=930 |сериясы= |isbn=5-85270-155-6 |тиражы=100 000 }}&lt;/ref&gt;

Черногорияда тәуелсіздік туралы референдум 2006 жылы 21 мамырда өтті. Дауыс берушілер 86 ​​пайыздан асты. Референдум ресми түрде өтті деп танылды. Референдум қорытындысы бойынша дауыстардың басым бөлігі Сербиядан бөлінуге берілді.
2006 жылғы 3 маусым - Черногория Скупштина (парламент) республиканың тәуелсіздігін жариялады. 2006 жылғы 15 маусым - Сербия Черногория тәуелсіздігін мойындады, ал маусымның соңында [[Черногория]] БҰҰ-ға қабылданды.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://nacio.at.ua/publ/nacionalnosti/chernogorcy_crnogorci/2-1-0-93|title=Черногорцы - Crnogorci|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Кәсібі ==
Дәстүрлі шаруашылық мал шаруашылығына, негізінен қой шаруашылығына, сондай-ақ ауыл шаруашылығына (негізінен астық, кейінірек техникалық дақылдар – темекі, кендір, мақта және т.б.) негізделген. Ауыл шаруашылығы үшін Черногориялықтар тау етегіндегі аумақтарды тазалап, қоршап, себеттермен топырақ әкелді.

Тау беткейлерінде, аңғарларда, әсіресе Адриатика жағалауында олар жемістерді, соның ішінде цитрус жемістерін, жүзім мен зәйтүнді өсірді. Олар балық аулаумен айналысқан. Ағаш пен тасты ою өнері, зергерлік қолөнер (ою-өрнек, қару-жарақ, белдік, т.б.) дамыды.

20 ғасырда Черногория өнеркәсібі дамып, әлеуметтік құрамы өзгеріп, зиялы қауым қалыптасты.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/367|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Тұрмыс салты ==
=== Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары ===
[[Сурет:Kurikuce Stara Kuca Mana Sekularca - panoramio.jpg|нобай|оңға|200px|Таудағы дәстүрлі тұрғын үйлері]]     
Дәстүрлі ауылдық елді мекенде негізінен шашыраңқы орналасу болды, кейін шоғырланған ауылдар пайда болды. Олар әдетте туыстар тұратын кварталдарға бөлінді. Уақытша қоныстар тау жайылымдарында болды.

Әртүрлі аудандардағы тұрғын үй құрылыс материалымен, орналасуымен ерекшеленеді. Жағалауда және таулы аймақтарда – тас, екі, кейде үш қабатты, жоғарғы қабаты (бастапқыда бір бөлмелі) – тұрғын үй, төменгі жағында қойма, кейде қора болды. Бір қабатты бір бөлмелі үйлер кездеседі. Мұнаралы үйлер (қула) сақталған.

Солтүстік-шығыс орманды аймақтарда ағаш үйлер (қазір барлық жерде дерлік таспен ауыстырылды) биік тас іргетасқа салынып, төбесі шифермен жабылды (тұрғын үйлер - бірінші қабатта, ас үй мен ошақ - екінші қабатта).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=CHRR|title=Әлем халықтары/Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі киімдері ===
[[Сурет:Montenegrin Herzegovinian costume.jpg|нобай|оңға|200px|Ерлердің дәстүрлі костюмі]]     
Ерлердің дәстүрлі костюмі әйелдердікіне қарағанда көбірек элементтерді қамтиды. Ерлердің күнделікті жазғы киімі ақ жейдеден, қысқа шалбардан (тізеге дейін) шалбардан, матадан жасалған кеудешеден (цмадан), ұзын жібек белбеуден, дөңгелек қалпақтан (капица), тығыз тігілген жүн гетрадан (доколеница) тұрады. Қыста бұл костюмге пенжек және күртеше (гунъ) қосылады.&lt;br /&gt; 
''Струка'' – ерлер де, әйелдер де киетін жамылғы түрі (әйелдердікі сәл кішірек, көлденең жолақтары байқалмайды). Жорықтарда струка жаңбыр мен суықтан қорғап, төсек ретінде қызмет етті. Қойшылар мен аңшылар қарда жүру үшін ''крплье'' деп аталатын ағаш аяқ киімдер пайдаланған.

Мерекелік костюм, жазда да, қыста да күнделікті киімге көп жағынан ұқсас болды, бірақ бай безендірілді. Кейде жастар көйлегінің үстінен кестеленген мата жилет (душанка), қарт адамдар матадан жасалған кафтан (долама), үстіне матадан жасалған кеудеше (желек немесе токе) киді.

Әйел костюмінің құрамдас бөліктері - кеудесінде саңылаулары бар, жағасы мен жеңінде кесте тігетін туника үлгісіндегі жейде, тоқылған күрте (жакет), күңгірт түсті көкірекше және белдемше (раша), алжапқыш (прегача), көйлек және жүннен жасалған струка.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://costumer.narod.ru/text/europa/chernogoria-costume.htm|title=Черногория ұлттық киімі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі тағамдары ===
Дәстүрлі тағамдары сербтерге ұқсас. Черногориялықтар арасында ең көп таралған тағам вешалица дәмдеуіштері бар ет тағамы. Мұнда чевапчичи шұжықтары өте танымал. Черногория асханасының негізгі ингредиенттері ірімшік пен көкөністер болып табылады. Сенички және Липский ірімшігі үлкен құрметке ие. Таңғы және кешкі ас кезінде, ет, балықпен бірге көкөністерді үнемі пайдаланады.

Черногорияда балық тағамдары мен теңіз өнімдері де танымал. Форель қара өрікпен толтырылады, тұқы қаймақпен пісіріледі, палау теңіз өнімдерімен беріледі.
Олардың ең танымал десерті сладкишей деп аталады — бұл сүзбе салмасы бар пирог.

Кофе черногориялықтардың сүйікті сусынына айналды. Шай әрқашан балмен және шөптермен ішіледі. Сондай-ақ көптеген жаңа шырындар бар. Жүзімнен шараптар ғана емес, сонымен қатар раки самагоны да жасалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://xn--80aaaa1bcaqfbqcckfp8c4cxgsc.xn--p1ai/nationalities/%D0%A7%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%86%D1%8B|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Фольклоры ===
Ауыз әдебиеті мен музыкасы дамыған. Халық музыкасы басқа оңтүстік славян халықтарының фольклорымен тығыз байланысты. Архаикалық жырлар сақталған – эпикалық, батырлық (ішекті аспаптың сүйемелдеуімен орындалады), лирикалық және ғұрыптық (соның ішінде әйелдердің жоқтау жырлары).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4683130?ysclid=mbovo2uauw853332435|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

Черногорияда дәстүрлі билердің үш түрі бар: Шота, Оро және Коло.
*Коло — бұл орыстың дөңгелек биіне ұқсайтын топтық би. Би кезінде музыка алуан түрлі және өте динамикалық болуы мүмкін;
*Ең танымал билер — Оро, олар ынта мен көңілділікті білдіреді. Оро би ғана емес, ойын-сауық тәсілі деп саналады. Биде ерлер сақина құра отырып орындалады, содан кейін биге серіктестерді таңдайды;
*Шота ең күрделі би болып саналады. Би синхронды қозғалыстарды және күшті ырғақты қамтиды. Ол әдетте үйлену тойларында, халықтық мерекелерде және басқа да шараларда орындалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://travelask.ru/articles/chernogortsy-prekrasnyy-narod-montenegro|title=Черногориялықтар - Черногорияның тамаша халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Еуропа халықтары}}
[[Санат:Черногория халықтары]]
[[Санат:Славян халықтары]]
[[Санат:Сербия этникалық топтары]]
[[Санат:Оңтүстік славяндар]]
[[Санат:Хорватия халықтары]]</text>
      <sha1>s8kwlgpzdxq1yjy89e9cubyzhw4rupl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478961</id>
      <parentid>3478960</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T09:53:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Фольклоры */ сурет қою</comment>
      <origin>3478961</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17451" sha1="ayzahjg1uwq1rsf5ixmkcrb6r5198n0" xml:space="preserve">{{Этникалық топ
|атауы      = Черногориялықтар
|төл атауы  = Crnogorci
|сурет      = Folklorni ansambl &quot;Rožaje&quot; 1.jpg
|сурет тақырыбы      = 
|саны       = 433 850
|аймақ      = 
|аймақ1     = {{Байрақ|Черногория}}
|саны1      =  267 669
|түсініктемелер1     = 
|аймақ2     = {{Байрақ|Сербия}}
|саны2      =  69 049 (2002)
|түсініктемелер2     = 
|аймақ3     = {{Байрақ|Аргентина}}
|саны3      =  30 000 (2001)
|түсініктемелер3     = 
|аймақ4     = {{Байрақ|Хорватия}}
|саны4      = 4926 (2001)
|түсініктемелер4     = 
|аймақ5     = {{Байрақ|Солтүстік Македония}}
|саны5      =  2686 (2002)
|түсініктемелер5     = 
|аймақ6     = {{Байрақ|Словения}}
|саны6      = 2667 (2002)
|түсініктемелер6     = 
|аймақ7     = 
|саны7      = 
|түсініктемелер7     = 
|аймақ8     = 
|саны8      = 
|түсініктемелер8     = 
|аймақ9     = 
|саны9      = 
|түсініктемелер9     = 
|аймақ10    = 
|саны10     = 
|түсініктемелер10    = 
|аймақ11    = 
|саны11     = 
|түсініктемелер11    = 
|аймақ12    = 
|саны12     = 
|түсініктемелер12    = 
|аймақ13    = 
|саны13     = 
|түсініктемелер13    = 
|тілдері    = [[черногор тілі]], [[серб тілі]]
|діні       = [[Православ шіркеуі|православие]]
|этникалық топтары   = 
|ескертпелер  = 
}}

Черногориялықтар, '''қаратаулықтар''' (өз атауы:Црногорци/Crnogorci) — [[Черногория]] [[мемлекет]]інің негізгі халқы. [[АҚШ]], [[Албания]], т.б. мемлекеттерде тұрады. Жалпы саны 700 мыңдай адам (2006). 
Антропологиялық жағынан үлкен еуропа нәсілдің оңтүстік тармағына жатады. 

== Эндоэтнонимдері == 
Ағылшын тілінде – «Montenegrins»; хорват тілінде - «Crnogorci»; серб тілінде - «Crnogorci»; босниялық тілінде - «Crnogorci»; македон тілінде - «Crnogorci»; чех тілінде - «Crnogorci»; болгар тілінде – «Черногорци»; словак тілінде - «Čiernohorci»; словен тілінде - «Črnogorc»; украин тілінде – «Черногорци»; түрік тілінде – «Karadağlılar»; албан тілінде – «Malazezët».

== Тілі ==
Оңтүстік славян тобындағы хорват-серб тілдерінің штокавск диалектісінде сөйлейді. Жазуы кирилицаға негізделген.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/789|title=Кашуба М.С.Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Діні ==
[[Христиан]] дінінің [[Православ шіркеуі|православие]] тармағын ұстанады, аздап [[мұсылман]]дар да кездеседі.  

== Тарихы ==
Славян тайпаларының Балқанға жаппай қоныс аударуы VI—VII ғасырларда болды. Жергілікті халық негізінен ассимиляцияланды, ішінара батысқа және таулы аймақтарға ығыстырылды. 
Славян тайпалары — сербтердің ата-бабалары, черногориялықтар және Босния мен Герцеговина халқы Сава мен Дунайдың оңтүстік салаларының бассейнін, Динар тауларын, Адриатика жағалауының оңтүстік бөлігін басып алды.

Черногория аумағындағы аумақтық және мемлекеттік бірлестіктер (XI ғасырға дейін-Дукля, содан кейін Зета, XV ғасырдан бастап-Черногория) орта ғасырларда тәуелсіз болды және басқа Югославия мемлекеттерінің, сондай-ақ Византия, Болгария және Венецияның құрамына кірді. 1499 жылы Черногория Осман империясының құрамына кірді, бірақ черногориялықтар жаулап алушылардың билігін мойындамай, Түркиямен табанды күрес жүргізді. Осы кезеңде Черногория оңтүстігінде Котор шығанағы мен Скадар көлін, солтүстігінде Морача өзенінің бастауы арасындағы аумақты алып жатты. XVIII ғасырдан бастап Ресей қолдауымен бұл күрес 1796 жылы черногориялықтардың нақты тәуелсіздігіне әкелді. 1918 жылы Черногория сербтер, хорваттар және словендер корольдігінің құрамына кірді (1929 жылдан бастап — Югославия), 1945 жылдан бастап — Халық Республикасы, содан кейін — СФРУ құрамындағы Социалистік Республика, 1991 жылы ыдырағаннан кейін — Югославия құрамындағы Черногория Республикасы болды.&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=В.А.Тишков |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Москва |баспасы=Үлкен Ресей энциклопедиясы |жыл=1999 |томы= |беттері=618-619 |барлық беті=930 |сериясы= |isbn=5-85270-155-6 |тиражы=100 000 }}&lt;/ref&gt;

Черногорияда тәуелсіздік туралы референдум 2006 жылы 21 мамырда өтті. Дауыс берушілер 86 ​​пайыздан асты. Референдум ресми түрде өтті деп танылды. Референдум қорытындысы бойынша дауыстардың басым бөлігі Сербиядан бөлінуге берілді.
2006 жылғы 3 маусым - Черногория Скупштина (парламент) республиканың тәуелсіздігін жариялады. 2006 жылғы 15 маусым - Сербия Черногория тәуелсіздігін мойындады, ал маусымның соңында [[Черногория]] БҰҰ-ға қабылданды.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://nacio.at.ua/publ/nacionalnosti/chernogorcy_crnogorci/2-1-0-93|title=Черногорцы - Crnogorci|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Кәсібі ==
Дәстүрлі шаруашылық мал шаруашылығына, негізінен қой шаруашылығына, сондай-ақ ауыл шаруашылығына (негізінен астық, кейінірек техникалық дақылдар – темекі, кендір, мақта және т.б.) негізделген. Ауыл шаруашылығы үшін Черногориялықтар тау етегіндегі аумақтарды тазалап, қоршап, себеттермен топырақ әкелді.

Тау беткейлерінде, аңғарларда, әсіресе Адриатика жағалауында олар жемістерді, соның ішінде цитрус жемістерін, жүзім мен зәйтүнді өсірді. Олар балық аулаумен айналысқан. Ағаш пен тасты ою өнері, зергерлік қолөнер (ою-өрнек, қару-жарақ, белдік, т.б.) дамыды.

20 ғасырда Черногория өнеркәсібі дамып, әлеуметтік құрамы өзгеріп, зиялы қауым қалыптасты.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/367|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Тұрмыс салты ==
=== Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары ===
[[Сурет:Kurikuce Stara Kuca Mana Sekularca - panoramio.jpg|нобай|оңға|200px|Таудағы дәстүрлі тұрғын үйлері]]     
Дәстүрлі ауылдық елді мекенде негізінен шашыраңқы орналасу болды, кейін шоғырланған ауылдар пайда болды. Олар әдетте туыстар тұратын кварталдарға бөлінді. Уақытша қоныстар тау жайылымдарында болды.

Әртүрлі аудандардағы тұрғын үй құрылыс материалымен, орналасуымен ерекшеленеді. Жағалауда және таулы аймақтарда – тас, екі, кейде үш қабатты, жоғарғы қабаты (бастапқыда бір бөлмелі) – тұрғын үй, төменгі жағында қойма, кейде қора болды. Бір қабатты бір бөлмелі үйлер кездеседі. Мұнаралы үйлер (қула) сақталған.

Солтүстік-шығыс орманды аймақтарда ағаш үйлер (қазір барлық жерде дерлік таспен ауыстырылды) биік тас іргетасқа салынып, төбесі шифермен жабылды (тұрғын үйлер - бірінші қабатта, ас үй мен ошақ - екінші қабатта).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=CHRR|title=Әлем халықтары/Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі киімдері ===
[[Сурет:Montenegrin Herzegovinian costume.jpg|нобай|оңға|200px|Ерлердің дәстүрлі костюмі]]     
Ерлердің дәстүрлі костюмі әйелдердікіне қарағанда көбірек элементтерді қамтиды. Ерлердің күнделікті жазғы киімі ақ жейдеден, қысқа шалбардан (тізеге дейін) шалбардан, матадан жасалған кеудешеден (цмадан), ұзын жібек белбеуден, дөңгелек қалпақтан (капица), тығыз тігілген жүн гетрадан (доколеница) тұрады. Қыста бұл костюмге пенжек және күртеше (гунъ) қосылады.&lt;br /&gt; 
''Струка'' – ерлер де, әйелдер де киетін жамылғы түрі (әйелдердікі сәл кішірек, көлденең жолақтары байқалмайды). Жорықтарда струка жаңбыр мен суықтан қорғап, төсек ретінде қызмет етті. Қойшылар мен аңшылар қарда жүру үшін ''крплье'' деп аталатын ағаш аяқ киімдер пайдаланған.

Мерекелік костюм, жазда да, қыста да күнделікті киімге көп жағынан ұқсас болды, бірақ бай безендірілді. Кейде жастар көйлегінің үстінен кестеленген мата жилет (душанка), қарт адамдар матадан жасалған кафтан (долама), үстіне матадан жасалған кеудеше (желек немесе токе) киді.

Әйел костюмінің құрамдас бөліктері - кеудесінде саңылаулары бар, жағасы мен жеңінде кесте тігетін туника үлгісіндегі жейде, тоқылған күрте (жакет), күңгірт түсті көкірекше және белдемше (раша), алжапқыш (прегача), көйлек және жүннен жасалған струка.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://costumer.narod.ru/text/europa/chernogoria-costume.htm|title=Черногория ұлттық киімі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Дәстүрлі тағамдары ===
Дәстүрлі тағамдары сербтерге ұқсас. Черногориялықтар арасында ең көп таралған тағам вешалица дәмдеуіштері бар ет тағамы. Мұнда чевапчичи шұжықтары өте танымал. Черногория асханасының негізгі ингредиенттері ірімшік пен көкөністер болып табылады. Сенички және Липский ірімшігі үлкен құрметке ие. Таңғы және кешкі ас кезінде, ет, балықпен бірге көкөністерді үнемі пайдаланады.

Черногорияда балық тағамдары мен теңіз өнімдері де танымал. Форель қара өрікпен толтырылады, тұқы қаймақпен пісіріледі, палау теңіз өнімдерімен беріледі.
Олардың ең танымал десерті сладкишей деп аталады — бұл сүзбе салмасы бар пирог.

Кофе черногориялықтардың сүйікті сусынына айналды. Шай әрқашан балмен және шөптермен ішіледі. Сондай-ақ көптеген жаңа шырындар бар. Жүзімнен шараптар ғана емес, сонымен қатар раки самагоны да жасалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://xn--80aaaa1bcaqfbqcckfp8c4cxgsc.xn--p1ai/nationalities/%D0%A7%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%86%D1%8B|title=Черногориялықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-9 |lang=}}&lt;/ref&gt;

=== Фольклоры ===
[[Сурет:Peasants dancing, Bosnia, Austro-Hungary-LCCN2002710708.jpg|нобай|оңға|200px|Коло биі]]     
Ауыз әдебиеті мен музыкасы дамыған. Халық музыкасы басқа оңтүстік славян халықтарының фольклорымен тығыз байланысты. Архаикалық жырлар сақталған – эпикалық, батырлық (ішекті аспаптың сүйемелдеуімен орындалады), лирикалық және ғұрыптық (соның ішінде әйелдердің жоқтау жырлары).&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/4683130?ysclid=mbovo2uauw853332435|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

Черногорияда дәстүрлі билердің үш түрі бар: Шота, Оро және Коло.
*Коло — бұл орыстың дөңгелек биіне ұқсайтын топтық би. Би кезінде музыка алуан түрлі және өте динамикалық болуы мүмкін;
*Ең танымал билер — Оро, олар ынта мен көңілділікті білдіреді. Оро би ғана емес, ойын-сауық тәсілі деп саналады. Биде ерлер сақина құра отырып орындалады, содан кейін биге серіктестерді таңдайды;
*Шота ең күрделі би болып саналады. Би синхронды қозғалыстарды және күшті ырғақты қамтиды. Ол әдетте үйлену тойларында, халықтық мерекелерде және басқа да шараларда орындалады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://travelask.ru/articles/chernogortsy-prekrasnyy-narod-montenegro|title=Черногориялықтар - Черногорияның тамаша халқы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Еуропа халықтары}}
[[Санат:Черногория халықтары]]
[[Санат:Славян халықтары]]
[[Санат:Сербия этникалық топтары]]
[[Санат:Оңтүстік славяндар]]
[[Санат:Хорватия халықтары]]</text>
      <sha1>ayzahjg1uwq1rsf5ixmkcrb6r5198n0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Жұмабай Әбілов</title>
    <ns>0</ns>
    <id>43307</id>
    <revision>
      <id>3478856</id>
      <parentid>3478065</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T18:35:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Special:Contributions/Лаура Утебекова|Лаура Утебекова]] ([[User talk:Лаура Утебекова|т]]) өңдемелерінен [[User:BilgishShezhireshiBot|BilgishShezhireshiBot]] соңғы нұсқасына қайтарды</comment>
      <origin>3384305</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1665" sha1="lyhmwt6ogcvhnu6f2g9hsaxgg0w6rl1" xml:space="preserve">'''Жұмабай Әбілов'''([[1954]], [[Қызылорда облысы]] [[Жаңақорған ауданы]]  [[Бірлік]] ауылы – [[2007]],[[Жаңақорған]] ауданы) – филология ғылымның докторы ([[2001]]).[[Қазақ ұлттық университеті|ҚазМУ-ды]] ([[1981]], қазіргі [[Қазақ ұлттық университеті|ҚазҰУ]]) бітірген. Еңбек жолын [[Жаңақорған ауданы]] мәдениет бөлімінде бастап, «[[Жаңақорған тынысы]]» газетінде жауапты хатшы болды ([[1983–1992]]). Жаңақорған ауданы «[[Қазақ тілі]]» қоғамын басқарды ([[1992–1994]]). [[1994]] жылы Халықаралық қазaқ-түрік университетінде аға оқытушы, кафедра меңгерушісі қызметтерін атқарған. Әбілевтің «[[Қазақ комедиясы]]» ([[2000]]), «[[Жазба комедиясының даму ерекшелігі]]» ([[2001]]), «[[Қ.Мұхамеджанов драматургиясы]]» ([[2004]]) атты монографиялары жарық көрген. 
== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.turkistan.kz/last/dis_sov_kz/filologiya/sved_o_chl/azhabiluli.html]{{Deadlink|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
&lt;ref name=source1&gt;Қазақ энциклопедиясы&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер==
&lt;references/&gt;

{{wikify}}

{{Суретсіз мақала}}

[[Санат:Тұлғалар]]


{{stub}}</text>
      <sha1>lyhmwt6ogcvhnu6f2g9hsaxgg0w6rl1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Максим Степанович Босенко</title>
    <ns>0</ns>
    <id>48857</id>
    <revision>
      <id>3478817</id>
      <parentid>2536909</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T16:02:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>105421</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>3478817</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3345" sha1="msc7nhwpmrpsczy5nhrgsktq0buqx7m" xml:space="preserve">{{Тұлға
|Есімі =  Босенко Максим Степанович
|Шынайы есімі = 
|Сурет =  Босенко М.jpg
|Сурет ені = 
|Сурет атауы  = 
|Туылған кездегі есімі = 
|Туылған күні = 1902
|Туылған жері = {{KAZ}}, Целиноград облысы (қазіргі [[Ақмола облысы]]), [[Атбасар ауданы]], [[Сергеевка]] ауылы
|Мансабы =  механизатор
| Азаматтығы = 
|Ұлты = 
|Қайтыс болған күні =  1976
|Қайтыс болған жері = {{KAZ}},  [[Ақмола облысы]], [[Атбасар ауданы]], Сергеевка ауылы
|Әкесі = 
|Анасы = 
|Жұбайы = 
|Балалары = 
|Марапаттары = 
* «1941-1945 жж Ұлы Отан соғысындағы қажырлы еңбегі үшін» медалі
* &quot;Ерен еңбегі үшін&quot; медалі
* &quot;Тың жерлерді игергені үшін&quot; медалі
* [[Социалистік еңбек ерлері|Социалистік Еңбек Ері]] ([[1948]])
* 2 рет [[Ленин ордені]] 
|Сайты =  
|Басқалары = 
|Commons = 
}}

'''Босенко Максим Степанович''' ([[1902]]-[[1976]])&lt;ref&gt;“Қазақ Энциклопедиясы”, 2-том.&lt;/ref&gt; — механизатор, [[Социалистік еңбек ерлері|Социалистік Еңбек Ері]] ([[1948]]). [[1902]] жылы Целиноград облысы (қазіргі [[Ақмола облысы]]), [[Атбасар ауданы]], Сергеевка ауылында туған.

== Еңбек жолы ==
* [[1935]] — [[1963]] жылдары Қосбармақ МТС-нда бригадир, содан кейін К.Маркс атындағы [[совхоз]]да жұмыс істеген.
* Босенко басқарған бригада жоғары өндірістік көрсеткіштерге қол жеткізген: [[1947]] жылы егістіктің әр [[гектар]]ынан 24,9 ц. [[өнім]] алған.

== Жетістігі ==
* 28 жыл [[Тракторист|тракторшылар]] бригадасын басқарды.    
* Тракторшы және комбайншы ізбасарлар дайындады.    
* 2 — 5-шақырылған [[Қазақ КСР]] Жоғарғы Кеңесінің депутаты.

== Наградалары ==
* «1941-1945 жж Ұлы Отан соғысындағы қажырлы еңбегі үшін» медалі
* &quot;Ерен еңбегі үшін&quot; медалі
* &quot;Тың жерлерді игергені үшін&quot; медалі
* [[Социалистік еңбек ерлері|Социалистік Еңбек Ері]] ([[1948]])
* 2 рет [[Ленин ордені]]
 
== Дереккөздер ==
&lt;references/&gt;

== Сыртқы сілтемелер ==
[http://darvblago.ru/656.html История народов Средней Азии]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}

[[Санат:Социалистік еңбек ерлері]]
[[Санат:Ақмола облысында туғандар]]
[[Санат:Қазақстан Жоғарғы Кеңесінің депутаттары]]</text>
      <sha1>msc7nhwpmrpsczy5nhrgsktq0buqx7m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Тамара Босымбекқызы Дүйсенова</title>
    <ns>0</ns>
    <id>49089</id>
    <revision>
      <id>3478815</id>
      <parentid>3433364</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T16:00:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Casserium</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <origin>3478815</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22223" sha1="q99a6o07tewm4sal7xb2iohmgt3rd5h" xml:space="preserve">{{Мемлекеттік қайраткер
| Қазақша есімі        = Тамара Дүйсенова 
| Шынайы есімі         = 
| Суреті               = Тамара Дүйсенова (2023-09-02).jpg
| Сурет ені            = 
| Атауы                = Дүйсенова, 2023 жыл

| Титулы               = [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің көмекшісі
| Ту                   = Flag of Kazakhstan.svg
| Ту2                  = Emblem of Kazakhstan latin.svg
| Басқара бастады      = 14 ақпан 2025 бастап 
| Басқаруын аяқтады     = 
| Ізашары               = 
| Ізбасары               = 
| Президент              = [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]
| Премьер              = 

| Титулы_2               = [[Қазақстан премьер-министрінің орынбасары]]
| Ту_2                   = Flag of Kazakhstan.svg
| Ту2_2                  = Emblem of Kazakhstan latin.svg
| Басқара бастады_2      = 8 маусым 2023 
| Басқаруын аяқтады_2     = 14 ақпан 2025
| Ізашары_2               = [[Алтай Сейдірұлы Көлгінов|Алтай Көлгінов]]
| Ізбасары_2               = [[Ермек Беделбайұлы Көшербаев|Ермек Көшербаев]]
| Президент_2              = [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]
| Премьер_2              = [[Әлихан Асханұлы Смайылов|Әлихан Смайылов]]&lt;br /&gt;[[Олжас Абайұлы Бектенов|Олжас Бектенов]]

| Титулы_3             = [[Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі|Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі]]
| Ту_3                  = Flag of Kazakhstan.svg
| Ту2_3                 = Emblem of Kazakhstan latin.svg
| Басқара бастады_3     = 11 сәуір 2022
| Басқаруын аяқтады_3   = 2 қыркүйек 2023
| Президент_3           = [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]
| Премьер_3             = [[Әлихан Асханұлы Смайылов|Әлихан Смайылов]]
| Ізашары_3             = [[Серік Жамбылұлы Шәпкенов|Серік Шәпкенов]]
| Ізбасары_3            = [[Светлана Қабыкенқызы Жақыпова|Светлана Жақыпова]]

| Титулы_4              = 
| Ту_4                  = 
| Ту2_4                 = 
| Басқара бастады_4     = 25 қаңтар 2017
| Басқаруын аяқтады_4   = 9 ақпан 2018
| Президент_4            = [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]
| Премьер_4              = [[Бақытжан Әбдірұлы Сағынтаев|Бақытжан Сағынтаев]]
| Ізашары_4             = ''лауазымы қайта құрылды''
| Ізбасары_4             = [[Мәдина Ерасылқызы Әбілқасымова|Мәдина Әбілқасымова]]

| Титулы_5              = 
| Ту_5                  = 
| Ту2_5                 = 
| Басқара бастады_5     = 27 маусым 2013
| Басқаруын аяқтады_5   = 6 тамыз 2014
| Президент_5           = [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]
| Премьер_5              =[[Серік Нығметұлы Ахметов|Серік Ахметов]]&lt;br&gt;[[Кәрім Қажымқанұлы Мәсімов|Кәрім Мәсімов]]
| Ізашары_5             = [[Серік Сақболдаұлы Әбденов|Серік Әбденов]]
| Ізбасары_5             = ''лауазымы ыдырады''

| Титулы_6              = [[Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігі|Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрі]]
| Ту_6                  = Flag of Kazakhstan.svg
| Ту2_5                 = Emblem of Kazakhstan (1992-2018).svg
| Басқара бастады_6     = 6 тамыз 2014
| Басқаруын аяқтады_6   = 25 қаңтар 2017
| Ізашары_6             = ''лауазымы қайта құрылды''
| Ізбасары_6             = ''лауазымы ыдырады''
| Президент_6            = [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]
| Премьер_6              = [[Кәрім Қажымқанұлы Мәсімов|Кәрім Мәсімов]]&lt;br&gt;[[Бақытжан Әбдірұлы Сағынтаев|Бақытжан Сағынтаев]]

| Титулы_7              = [[Аманат (партия)|Нұр Отан]] саяси партиясының хатшысы
| Ту_7                  = Nur Otan logo (2019-).png
| Ту2_7                 = Nur Otan logo (2019-).png
| Басқара бастады_7     = 22 ақпан 2018
| Басқаруын аяқтады_7   = 9 шілде 2019

| Туған күні         = 11.1.1965
| Туған жері         = Ленинское, {{туғанжері|Сарыағаш ауданы|Сарыағаш ауданында}}, [[Түркістан облысы|Шымкент облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]]
| Қайтыс болған күні   = 
| Қайтыс болған жері   = 
| Жерленді             = 
| Діні                 =
| Әкесі                = 
| Анасы                =
| Жұбайы               = 
| Балалары             = 
| Партиясы             = [[Аманат (партия)|Аманат]] (2019 бері)&lt;ref name=&quot;zakonkz&quot;&gt;{{Cite web|url=https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30157522&amp;pos=10;334#pos=10;334|title=Дуйсенова Тамара Босымбековна (Касымовна)|lang=ru|publisher=online.zakon.kz|accessdate=2023-09-07}}&lt;/ref&gt;
| Білімі               = [[Ташкент мемлекеттік экономикалық университеті]]&lt;ref name=&quot;zakonkz&quot; /&gt;
| Мамандығы            = инженер-экономист&lt;ref name=&quot;inbusiness&quot; /&gt;
| Қолтаңбасы           = 
| Сайты                = 
| Commons              = Tamara Duisenova
| Марапаттары          = {{Қатар|{{Құрмет ордені}}|{{Барыс ордені}}|{{ҚР тәуелсіздігіне 10 жыл медалі}}}}
{{Қатар|{{ҚР Конституциясына 10 жыл}}}}
}}
'''Тамара Қасымқызы Дүйсенова''' (құжаты бойынша '''Босымбекқызы''',{{efn|[[#Өз өмірі|Өз өмірі]] бөлімін көріңіз}} [[11 қаңтар]] [[1965 жыл]], [[Сарыағаш ауданы]]) — [[қазақстан]]дық саясаткер және экономист, 2025 жылдан бері [[Қазақстан президенті]]нің көмекшісі, экономика ғылымдарының кандидаты.

Дүйсенова бұрын [[Қазақстан премьер-министрінің орынбасары|Премьер-министрдің орынбасары]] (2023—2025), [[Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі|Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі]] (2013—2014, 2017—2018, 2022—2023) мен [[Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігі|Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрі]] (2014—2017) қызметтерінде болған.&lt;ref name=&quot;zakonkz&quot; /&gt;

== Өмірбаяны ==
=== Жастық шағы және білімі ===
Тамара Дүйсенова [[1965 жыл]]ғы [[11 қаңтар]]да,&lt;ref name=&quot;inbusiness&quot;&gt;{{Cite web|url=https://inbusiness.kz/kz/appointment/dujsenova-tamara-bosymbekkyzy|title=Дүйсенова Тамара Босымбекқызы|lang=kk|publisher=inbusiness|date=2023-09-02|accessdate=2023-09-08}}&lt;/ref&gt; [[Түркістан облысы|Шымкент облысы]]ның [[Сарыағаш ауданы]]ндағы Ленинское (Ленин) ауылында&lt;ref name=&quot;informburo&quot;&gt;{{Cite web|url=https://informburo.kz/kaz/newskaz/tamara-duisenova-premer-ministrdin-orynbasary-bolyp-tagaiyndaldy|title=Тамара Дүйсенова премьер-министрдің орынбасары болып тағайындалды|lang=kk|publisher=informburo|date=2023-06-08|accessdate=2023-09-08}}&lt;/ref&gt; дүниеге келген.

Дүйсенова 1987 жылы [[Ташкент мемлекеттік экономикалық университеті|Ташкент халық шаруашылығы институты]]нда инженер-экономист мамандығына білім алған.&lt;ref name=&quot;inbusiness&quot; /&gt;

=== Саясатқа дейінгі мансабы ===
Дүйсенова еңбек жолын 1988 жылы Сарыағаш ауданының орта мектебінде информатика пәнінің мұғалімі ретінде бастаған. 1998–1992 жылдары аралығында [[Өзбек Кеңестік Социалистік Республикасы|Өзбек КСР]] Мемлекеттік жоспарлау комитеті жанындағы экономика және нормативтер ғылыми-зерттеу институтында экономист болып жұмыс істеген.&lt;ref name=&quot;inbusiness&quot; /&gt;

=== Саяси мансабы ===
1992 жылдан бір жыл бойы, 1993 жылға дейін [[Сарыағаш ауданы|Сарыағаш аудандық әкімдігі]]нде аға экономист болған. Бұдан кейін, 1994 жылға дейін, Дүйсенова Перизат-холдинг компаниясы бір бөлімінің жетекшісі еді.&lt;ref name=&quot;inbusiness&quot; /&gt;

1994–1997 жылдары Сарыағаш ауданы әкімінің кеңесшісі, орынбасары және бірінші орынбасары қызметтерінде болған. Бұдан кейін [[Шымкент қалалық әкімдігі|Шымкент қаласы әкімінің бірінші орынбасары]] болып тағайындалды. Осы қызметін Дүйсенова 1999 жылы аяқтады.

1999 жылдан 2002 жылға дейін Тамара Дүйсенова [[Оңтүстік Қазақстан облыстық әкімдігі|Оңтүстік Қазақстан облысы әкімі]]нің орынбасары қызметінде болған. Бұл жұмысы аяқталғасын, 2006 жылға дейін ол [[Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі|Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау вице-министрі]] болды. 2006 жылы ОҚО әкімінің орынбасары болып қайта тағайындалған Дүйсенова сол қызметте екі жыл бойы болды.&lt;ref name=&quot;inbusiness&quot; /&gt;

2008 жылдары Дүйсенова ЕХӘҚ министрлігінің жауапты хатшысы болып тағайындалды. 2013 жылдың ақпанында ол сол қызметін аяқтап, ол алты-ақ ай бойы сол министрліктің вице-министрі болды.&lt;ref name=&quot;zakonkz&quot; /&gt;

2013 жылдың 27 маусымында [[Қазақстан президенті|президент]] [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Назарбаев]] жарлығымен ЕХӘҚ министрі болып тағайындалды.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=31410877|title=Т. Дуйсенова назначена Министром труда и социальной защиты РК|lang=ru|publisher=online.zakon.kz|date=2013-06-27|accessdate=2023-09-08}}&lt;/ref&gt; 2014 жылдың 6 тамызында жаңа құрылған [[Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігі|Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрі]] лауазымына тағайындалған себебімен ЕХӘҚ министрлігі тоқтатылды.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=31587432|title=О назначении Дуйсеновой Т.Б. Министром здравоохранения и социального развития Республики Казахстан|lang=ru|publisher=online.zakon.kz|date=2014-08-06|accessdate=2023-09-08}}&lt;/ref&gt; 2017 жылдың қаңтарында Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрі қызметінен босатылды, министрлік ыдыратылды, Дүйсенова министрліктің тарихындағы жалғыз министрі болып қалды.

2017 жылдың 25 қаңтарында [[Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі|Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі]] қайта құрылды. Тамара Дүйсенова осы министрліктің төрайымы ретінде қайта тағайындалды.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://primeminister.kz/kz/news/tamara-duisenova-naznachena-ministrom-truda-i-sotsialnoi-zashchiti-naseleniya-rk-13979-arc|title=Тамара Дүйсенова ҚР еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі болып тағайындалды|lang=kk|publisher=[[Қазақстан премьер-министрі]]нің ресми сайты|date=2017-01-25|accessdate=2023-09-08}}&lt;/ref&gt; Ол өзінің министрлігін 2018 жылдың 9 ақпанына дейін жалғастырды.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlygymen-tamara-bosymbekkyzy-duisenova-kazakstan-respublikasynyn-enbek-zhane-halykty-aleumettik-korgau-ministri-kyzm|title=Мемлекет басшысының Жарлығымен Тамара Босымбекқызы Дүйсенова Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі қызметінен босатылды|lang=kk|publisher=[[Қазақстан президенті]]нің ресми сайты|date=2018-02-09|accessdate=2023-09-08}}&lt;/ref&gt; Оның ізбасары болып [[Мәдина Ерасылқызы Әбілқасымова]] тағайындалды.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://old.syrboyi.kz/negizginews/17668-mdina-blasymova-ebek-ministr-bolyp-taayyndaldy.html|title=Мәдина Әбілқасымова Еңбек министрі болып тағайындалды|lang=kk|publisher=Сыр бойы: [[Қызылорда облысы|Қызылорда облыс]]тық гәзеті|date=2018-02-09|accessdate=2023-09-08}}&lt;/ref&gt;

Тамара Дүйсенова — 2019 жылдың наурызынан [[Аманат (партия)|Нұр Отан]] партиясы саяси кеңесінің мүшесі және 2020 жылдың желтоқсанынан бері партия атынан [[Қазақстан Парламентінің Мәжілісі|Мәжіліс]] депутаттығына үміткер.&lt;ref name=&quot;zakonkz&quot; /&gt;

2022 жылдың 11 сәуірінде Тамара Босымбекқызы [[Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі|Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі]] қызметіне қайта тағайындалды.&lt;ref name=&quot;informburo&quot; /&gt; Министр қызметін атқарып жатқан кезінде, 2023 жылдың 8 маусымында [[Қазақстан премьер-министрі|премьер-министр]] [[Әлихан Асханұлы Смайылов|Әлихан Смайылов]]тың орынбасары болып тағайындалып, [[Алтай Сейдірұлы Көлгінов|Алтай Көлгінов]]тің ізбасары болды.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://informburo.kz/kaz/newskaz/tamara-duisenova-premer-ministrdin-orynbasary-bolyp-tagaiyndaldy|title=Тамара Дүйсенова премьер-министрдің орынбасары болып тағайындалды|lang=kk|publisher=informburo|date=2023-06-08|accessdate=2023-09-08}}&lt;/ref&gt; ЕХӘҚ министрі ретіндегі қызметін Дүйсенова 2023 жылдың 2 қыркүйегінде аяқтады,&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.inform.kz/kz/svetlana-zhakypova-enbek-zhane-halykty-aleumettik-korgau-ministri-boldy_a4107502|title=Светлана Жақыпова Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі болды|lang=kk|publisher=[[kazinform]]|author=ҚАПАЛБАЕВА, Жанат|date=2023-09-02|accessdate=2023-09-08}}&lt;/ref&gt; бірақ премьер орынбасары болуын жалғастыра берді.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://azattyq-ruhy.kz/news/60110-tamara-duisenova-ukimet-basshysynyn-orynbasary-boldy|title=Тамара Дүйсенова Үкімет басшысының орынбасары болды|lang=kk|publisher=Азаттық рухы|date=2023-09-02|accessdate=2023-09-08}}&lt;/ref&gt;

2025 жылы 14 ақпанда Премьер-министрдің орынбасары лауазымынан босатылып, Президент көмекшісі болып тағайындалды.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.akorda.kz/kz/tb-duysenova-turaly-1414415|title=Т.Б. Дүйсенова туралы|lang=kk|publisher=Азаттық рухы|date=2025-02-14|accessdate=2025-02-14}}&lt;/ref&gt;

== Өз өмірі ==
Тамара Дүйсенова [[Қазақ тілі|қазақ]], [[Орыс тілі|орыс]], [[Ағылшын тілі|ағылшын]], [[Неміс тілі|неміс]] және [[Өзбек тілі|өзбек]] тілдерін меңгерген.&lt;ref name=&quot;zakonkz&quot; /&gt;

Тамара Дүйсенова әкесінің «азан шақыртқан» және шынайы есімі Қасым екенін және әкесінің есімі Қасымқызы деп жазылса дұрыс көретінін айтып кеткен. Дүйсенованың сөзінше қазақтың дәстүрлік себебінен құжатта әкесінің аты Босымбек деп жазылып қалған.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://kaz.nur.kz/society/1063514-tamara-duysenova-akesininh-aty-nege-ek/|title=Тамара Дүйсенова әкесінің аты неге екі түрлі жазылатынын түсіндірді|lang=kk|publisher=NUR.kz|date=2016-03-04|accessdate=2023-09-08}}&lt;/ref&gt;

== Марапаттары ==
Тамара Дүйсенованың марапаттар тізімі:&lt;ref name=&quot;zakonkz&quot; /&gt;
* [[Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 10 жыл медалі|Қазақстан тәуелсіздігіне 10 жыл медалі]] (2001);
* [[Қазақстан Конституциясына 10 жыл медалі]] (2005);
* [[Құрмет ордені]] (2010);&lt;ref&gt;Қазақстан Республикасында кімнің кім екені. Екі томдық анықтамалық. Алматы, 2011 жыл. ISBN 978-601-278-473-2&lt;/ref&gt;
* 3-дәрежелі [[Барыс ордені]] (2024).&lt;ref&gt;{{Cite web|url= https://informburo.kz/kaz/newskaz/respublika-kuni-qarsanynda-galymdar-mugalimder-qutqarusylar-men-ondiris-uzdikteri-marapattaldy |title= Республика күні қарсаңында ғалымдар, мұғалімдер, құтқарушылар мен өндіріс үздіктері марапатталды |lang= kk |work= informburo.kz |date= 2024-10-23 |accessdate= 2024-10-23}}&lt;/ref&gt;

== Қосымша ақпарат ==
{{Notelist}}

== Дереккөздер ==
{{Дереккөздер}}
{{Олжас Бектеновтің министрлер кабинеті}}
{{Әлихан Смайыловтың министрлер кабинеті}}
{{Бақытжан Сағынтаевтың министрлер кабинеті}}

{{DEFAULTSORT:Дүйсенова, Тамара Босымбекқызы}}
[[Санат:Қазақстан саясаткерлері]]
[[Санат:Қазақстан экономистері]]
[[Санат:Саясаттағы Қазақстан әйелдері]]
[[Санат:Қазақстан денсаулық сақтау министрлері]]
[[Санат:Қазақстан еңбек министрлері]]
[[Санат:Қазақстан премьер-министрінің орынбасарлары]]</text>
      <sha1>q99a6o07tewm4sal7xb2iohmgt3rd5h</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478822</id>
      <parentid>3478815</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T16:13:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Casserium</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <origin>3478822</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23107" sha1="0s02m6gyfpykbhy7n1gac7fdsg3dgmj" xml:space="preserve">{{Мемлекеттік қайраткер
| Қазақша есімі        = Тамара Дүйсенова 
| Шынайы есімі         = 
| Суреті               = Тамара Дүйсенова (2023-09-02).jpg
| Сурет ені            = 
| Атауы                = Дүйсенова, 2023 жыл

| Титулы               = [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің көмекшісі
| Ту                   = Flag of Kazakhstan.svg
| Ту2                  = Emblem of Kazakhstan latin.svg
| Басқара бастады      = 14 ақпан 2025 бастап 
| Басқаруын аяқтады     = 
| Ізашары               = 
| Ізбасары               = 
| Президент              = [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]
| Премьер              = 

| Титулы_2               = [[Қазақстан премьер-министрінің орынбасары]]
| Ту_2                   = Flag of Kazakhstan.svg
| Ту2_2                  = Emblem of Kazakhstan latin.svg
| Басқара бастады_2      = 8 маусым 2023 
| Басқаруын аяқтады_2     = 14 ақпан 2025
| Ізашары_2               = [[Алтай Сейдірұлы Көлгінов|Алтай Көлгінов]]
| Ізбасары_2               = [[Ермек Беделбайұлы Көшербаев|Ермек Көшербаев]]
| Президент_2              = [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]
| Премьер_2              = [[Әлихан Асханұлы Смайылов|Әлихан Смайылов]]&lt;br /&gt;[[Олжас Абайұлы Бектенов|Олжас Бектенов]]

| Титулы_3             = [[Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі|Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі]]
| Ту_3                  = Flag of Kazakhstan.svg
| Ту2_3                 = Emblem of Kazakhstan latin.svg
| Басқара бастады_3     = 11 сәуір 2022
| Басқаруын аяқтады_3   = 2 қыркүйек 2023
| Президент_3           = [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]
| Премьер_3             = [[Әлихан Асханұлы Смайылов|Әлихан Смайылов]]
| Ізашары_3             = [[Серік Жамбылұлы Шәпкенов|Серік Шәпкенов]]
| Ізбасары_3            = [[Светлана Қабыкенқызы Жақыпова|Светлана Жақыпова]]

| Титулы_4              = 
| Ту_4                  = 
| Ту2_4                 = 
| Басқара бастады_4     = 25 қаңтар 2017
| Басқаруын аяқтады_4   = 9 ақпан 2018
| Президент_4            = [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]
| Премьер_4              = [[Бақытжан Әбдірұлы Сағынтаев|Бақытжан Сағынтаев]]
| Ізашары_4             = ''лауазымы қайта құрылды''
| Ізбасары_4             = [[Мәдина Ерасылқызы Әбілқасымова|Мәдина Әбілқасымова]]

| Титулы_5              = 
| Ту_5                  = 
| Ту2_5                 = 
| Басқара бастады_5     = 27 маусым 2013
| Басқаруын аяқтады_5   = 6 тамыз 2014
| Президент_5           = [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]
| Премьер_5              =[[Серік Нығметұлы Ахметов|Серік Ахметов]]&lt;br&gt;[[Кәрім Қажымқанұлы Мәсімов|Кәрім Мәсімов]]
| Ізашары_5             = [[Серік Сақболдаұлы Әбденов|Серік Әбденов]]
| Ізбасары_5             = ''лауазымы ыдырады''

| Титулы_6              = [[Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігі|Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрі]]
| Ту_6                  = Flag of Kazakhstan.svg
| Ту2_5                 = Emblem of Kazakhstan (1992-2018).svg
| Басқара бастады_6     = 6 тамыз 2014
| Басқаруын аяқтады_6   = 25 қаңтар 2017
| Ізашары_6             = ''лауазымы қайта құрылды''
| Ізбасары_6             = ''лауазымы ыдырады''
| Президент_6            = [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]
| Премьер_6              = [[Кәрім Қажымқанұлы Мәсімов|Кәрім Мәсімов]]&lt;br&gt;[[Бақытжан Әбдірұлы Сағынтаев|Бақытжан Сағынтаев]]

| Титулы_7              = [[Аманат (партия)|Нұр Отан]] саяси партиясының хатшысы
| Ту_7                  = Nur Otan logo (2019-).png
| Ту2_7                 = Nur Otan logo (2019-).png
| Басқара бастады_7     = 22 ақпан 2018
| Басқаруын аяқтады_7   = 9 шілде 2019

| Туған күні         = 11.1.1965
| Туған жері         = Ленинское, {{туғанжері|Сарыағаш ауданы|Сарыағаш ауданында}}, [[Түркістан облысы|Шымкент облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]]
| Қайтыс болған күні   = 
| Қайтыс болған жері   = 
| Жерленді             = 
| Діні                 =
| Әкесі                = 
| Анасы                =
| Жұбайы               = 
| Балалары             = 
| Партиясы             = [[Аманат (партия)|Аманат]] (2019 бері)&lt;ref name=&quot;zakonkz&quot;&gt;{{Cite web|url=https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30157522&amp;pos=10;334#pos=10;334|title=Дуйсенова Тамара Босымбековна (Касымовна)|lang=ru|publisher=online.zakon.kz|accessdate=2023-09-07}}&lt;/ref&gt;
| Білімі               = [[Ташкент мемлекеттік экономикалық университеті]]&lt;ref name=&quot;zakonkz&quot; /&gt;
| Мамандығы            = инженер-экономист&lt;ref name=&quot;inbusiness&quot; /&gt;
| Қолтаңбасы           = 
| Сайты                = 
| Commons              = Tamara Duisenova
| Марапаттары          = {{Қатар|{{Құрмет ордені}}|{{Барыс ордені}}|{{ҚР тәуелсіздігіне 10 жыл медалі}}}}
{{Қатар|{{ҚР Конституциясына 10 жыл}}}}
}}
'''Тамара Қасымқызы Дүйсенова''' (құжаты бойынша '''Босымбекқызы''',{{efn|[[#Өз өмірі|Өз өмірі]] бөлімін көріңіз}} [[11 қаңтар]] [[1965 жыл]], [[Сарыағаш ауданы]]) — [[қазақстан]]дық саясаткер және экономист, 2025 жылдан бері [[Қазақстан президенті]]нің көмекшісі, экономика ғылымдарының кандидаты.

Дүйсенова бұрын [[Қазақстан премьер-министрінің орынбасары|Премьер-министрдің орынбасары]] (2023—2025), [[Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі|Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі]] (2013—2014, 2017—2018, 2022—2023) мен [[Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігі|Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрі]] (2014—2017) қызметтерінде болған.&lt;ref name=&quot;zakonkz&quot; /&gt;

== Өмірбаяны ==
=== Жастық шағы және білімі ===
Тамара Дүйсенова [[1965 жыл]]ғы [[11 қаңтар]]да,&lt;ref name=&quot;inbusiness&quot;&gt;{{Cite web|url=https://inbusiness.kz/kz/appointment/dujsenova-tamara-bosymbekkyzy|title=Дүйсенова Тамара Босымбекқызы|lang=kk|publisher=inbusiness|date=2023-09-02|accessdate=2023-09-08}}&lt;/ref&gt; [[Түркістан облысы|Шымкент облысы]]ның [[Сарыағаш ауданы]]ндағы Ленинское (Ленин) ауылында&lt;ref name=&quot;informburo&quot;&gt;{{Cite web|url=https://informburo.kz/kaz/newskaz/tamara-duisenova-premer-ministrdin-orynbasary-bolyp-tagaiyndaldy|title=Тамара Дүйсенова премьер-министрдің орынбасары болып тағайындалды|lang=kk|publisher=informburo|date=2023-06-08|accessdate=2023-09-08}}&lt;/ref&gt; дүниеге келген.

Дүйсенова 1987 жылы [[Ташкент мемлекеттік экономикалық университеті|Ташкент халық шаруашылығы институты]]нда инженер-экономист мамандығына білім алған.&lt;ref name=&quot;inbusiness&quot; /&gt;

=== Саясатқа дейінгі мансабы ===
Дүйсенова еңбек жолын 1988 жылы Сарыағаш ауданының орта мектебінде информатика пәнінің мұғалімі ретінде бастаған. 1998–1992 жылдары аралығында [[Өзбек Кеңестік Социалистік Республикасы|Өзбек КСР]] Мемлекеттік жоспарлау комитеті жанындағы экономика және нормативтер ғылыми-зерттеу институтында экономист болып жұмыс істеген.&lt;ref name=&quot;inbusiness&quot; /&gt;

=== Саяси мансабы ===
1992 жылдан бір жыл бойы, 1993 жылға дейін [[Сарыағаш ауданы|Сарыағаш аудандық әкімдігі]]нде аға экономист болған. Бұдан кейін, 1994 жылға дейін, Дүйсенова Перизат-холдинг компаниясы бір бөлімінің жетекшісі еді.&lt;ref name=&quot;inbusiness&quot; /&gt;

1994–1997 жылдары Сарыағаш ауданы әкімінің кеңесшісі, орынбасары және бірінші орынбасары қызметтерінде болған. Бұдан кейін [[Шымкент қалалық әкімдігі|Шымкент қаласы әкімінің бірінші орынбасары]] болып тағайындалды. Осы қызметін Дүйсенова 1999 жылы аяқтады.

1999 жылдан 2002 жылға дейін Тамара Дүйсенова [[Оңтүстік Қазақстан облыстық әкімдігі|Оңтүстік Қазақстан облысы әкімі]]нің орынбасары қызметінде болған. Бұл жұмысы аяқталғасын, 2006 жылға дейін ол [[Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі|Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау вице-министрі]] болды. 2006 жылы ОҚО әкімінің орынбасары болып қайта тағайындалған Дүйсенова сол қызметте екі жыл бойы болды.&lt;ref name=&quot;inbusiness&quot; /&gt;

2008 жылдары Дүйсенова ЕХӘҚ министрлігінің жауапты хатшысы болып тағайындалды. 2013 жылдың ақпанында ол сол қызметін аяқтап, ол алты-ақ ай бойы сол министрліктің вице-министрі болды.&lt;ref name=&quot;zakonkz&quot; /&gt;

2013 жылдың 27 маусымында [[Қазақстан президенті|президент]] [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Назарбаев]] жарлығымен ЕХӘҚ министрі болып тағайындалды.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=31410877|title=Т. Дуйсенова назначена Министром труда и социальной защиты РК|lang=ru|publisher=online.zakon.kz|date=2013-06-27|accessdate=2023-09-08}}&lt;/ref&gt; 2014 жылдың 6 тамызында жаңа құрылған [[Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігі|Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрі]] лауазымына тағайындалған себебімен ЕХӘҚ министрлігі тоқтатылды.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=31587432|title=О назначении Дуйсеновой Т.Б. Министром здравоохранения и социального развития Республики Казахстан|lang=ru|publisher=online.zakon.kz|date=2014-08-06|accessdate=2023-09-08}}&lt;/ref&gt; 2017 жылдың қаңтарында Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрі қызметінен босатылды, министрлік ыдыратылды, Дүйсенова министрліктің тарихындағы жалғыз министрі болып қалды.

2017 жылдың 25 қаңтарында [[Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі|Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі]] қайта құрылды. Тамара Дүйсенова осы министрліктің басшысы ретінде қайта тағайындалды.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://primeminister.kz/kz/news/tamara-duisenova-naznachena-ministrom-truda-i-sotsialnoi-zashchiti-naseleniya-rk-13979-arc|title=Тамара Дүйсенова ҚР еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі болып тағайындалды|lang=kk|publisher=[[Қазақстан премьер-министрі]]нің ресми сайты|date=2017-01-25|accessdate=2023-09-08}}&lt;/ref&gt; Ол өзінің министрлігін 2018 жылдың 9 ақпанына дейін басқарды.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlygymen-tamara-bosymbekkyzy-duisenova-kazakstan-respublikasynyn-enbek-zhane-halykty-aleumettik-korgau-ministri-kyzm|title=Мемлекет басшысының Жарлығымен Тамара Босымбекқызы Дүйсенова Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі қызметінен босатылды|lang=kk|publisher=[[Қазақстан президенті]]нің ресми сайты|date=2018-02-09|accessdate=2023-09-08}}&lt;/ref&gt; Оның ізбасары болып [[Мәдина Ерасылқызы Әбілқасымова]] тағайындалды.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://old.syrboyi.kz/negizginews/17668-mdina-blasymova-ebek-ministr-bolyp-taayyndaldy.html|title=Мәдина Әбілқасымова Еңбек министрі болып тағайындалды|lang=kk|publisher=Сыр бойы: [[Қызылорда облысы|Қызылорда облыс]]тық гәзеті|date=2018-02-09|accessdate=2023-09-08}}&lt;/ref&gt;

2018-2019 жылдары Тамара Дүйсенова [[Аманат (партия)|Нұр Отан]] партиясының хатшысы болды. 2019 жылдың наурызынан [[Аманат (партия)|Нұр Отан]] партиясы саяси кеңесінің мүшесі және 2020 жылдың желтоқсанында партия атынан [[Қазақстан Парламентінің Мәжілісі|Мәжіліс]] депутаттығына үміткер болды.&lt;ref name=&quot;zakonkz&quot; /&gt;

2019-2020 жылдары Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігіне қарайтын Еңбек ресурстарын дамыту орталығын басқарып, сол уақытта Президентке штаттан тыс кеңесші болды.

2020-2022 жылдары Президенттің көмекшісі бола жүріп, Президент Әкімшілігінің Өтініштерді қарауды бақылау бөлімінің меңгерушісі қызметін қоса атқарды.&lt;ref&gt;[https://www.akorda.kz/kz/kazakstan-respublikasy-prezidentinin-komekshisi-duysenova-tamara-bosymbekkyzy-2413952 Дүйсенова Тамара Босымбекқызы]&lt;/ref&gt;

2022 жылдың 11 сәуірінде Тамара Босымбекқызы [[Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі|Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі]] қызметіне қайта тағайындалды.&lt;ref name=&quot;informburo&quot; /&gt; Министр қызметін атқарып жатқан кезінде, 2023 жылдың 8 маусымында [[Қазақстан премьер-министрі|премьер-министр]] [[Әлихан Асханұлы Смайылов|Әлихан Смайылов]]тың орынбасары болып тағайындалып, [[Алтай Сейдірұлы Көлгінов|Алтай Көлгінов]]тің ізбасары болды.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://informburo.kz/kaz/newskaz/tamara-duisenova-premer-ministrdin-orynbasary-bolyp-tagaiyndaldy|title=Тамара Дүйсенова премьер-министрдің орынбасары болып тағайындалды|lang=kk|publisher=informburo|date=2023-06-08|accessdate=2023-09-08}}&lt;/ref&gt; ЕХӘҚ министрі ретіндегі қызметін Дүйсенова 2023 жылдың 2 қыркүйегінде аяқтады,&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.inform.kz/kz/svetlana-zhakypova-enbek-zhane-halykty-aleumettik-korgau-ministri-boldy_a4107502|title=Светлана Жақыпова Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі болды|lang=kk|publisher=[[kazinform]]|author=ҚАПАЛБАЕВА, Жанат|date=2023-09-02|accessdate=2023-09-08}}&lt;/ref&gt; бірақ премьер орынбасары болуын жалғастыра берді.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://azattyq-ruhy.kz/news/60110-tamara-duisenova-ukimet-basshysynyn-orynbasary-boldy|title=Тамара Дүйсенова Үкімет басшысының орынбасары болды|lang=kk|publisher=Азаттық рухы|date=2023-09-02|accessdate=2023-09-08}}&lt;/ref&gt;

2025 жылы 14 ақпанда Премьер-министрдің орынбасары лауазымынан босатылып, Президент көмекшісі болып тағайындалды.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.akorda.kz/kz/tb-duysenova-turaly-1414415|title=Т.Б. Дүйсенова туралы|lang=kk|publisher=Азаттық рухы|date=2025-02-14|accessdate=2025-02-14}}&lt;/ref&gt;

== Өз өмірі ==
Тамара Дүйсенова [[Қазақ тілі|қазақ]], [[Орыс тілі|орыс]], [[Ағылшын тілі|ағылшын]], [[Неміс тілі|неміс]] және [[Өзбек тілі|өзбек]] тілдерін меңгерген.&lt;ref name=&quot;zakonkz&quot; /&gt;

Тамара Дүйсенова әкесінің «азан шақыртқан» және шынайы есімі Қасым екенін және әкесінің есімі Қасымқызы деп жазылса дұрыс көретінін айтып кеткен. Дүйсенованың сөзінше қазақтың дәстүрлік себебінен құжатта әкесінің аты Босымбек деп жазылып қалған.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://kaz.nur.kz/society/1063514-tamara-duysenova-akesininh-aty-nege-ek/|title=Тамара Дүйсенова әкесінің аты неге екі түрлі жазылатынын түсіндірді|lang=kk|publisher=NUR.kz|date=2016-03-04|accessdate=2023-09-08}}&lt;/ref&gt;

== Марапаттары ==
Тамара Дүйсенованың марапаттар тізімі:&lt;ref name=&quot;zakonkz&quot; /&gt;
* [[Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 10 жыл медалі|Қазақстан тәуелсіздігіне 10 жыл медалі]] (2001);
* [[Қазақстан Конституциясына 10 жыл медалі]] (2005);
* [[Құрмет ордені]] (2010);&lt;ref&gt;Қазақстан Республикасында кімнің кім екені. Екі томдық анықтамалық. Алматы, 2011 жыл. ISBN 978-601-278-473-2&lt;/ref&gt;
* 3-дәрежелі [[Барыс ордені]] (2024).&lt;ref&gt;{{Cite web|url= https://informburo.kz/kaz/newskaz/respublika-kuni-qarsanynda-galymdar-mugalimder-qutqarusylar-men-ondiris-uzdikteri-marapattaldy |title= Республика күні қарсаңында ғалымдар, мұғалімдер, құтқарушылар мен өндіріс үздіктері марапатталды |lang= kk |work= informburo.kz |date= 2024-10-23 |accessdate= 2024-10-23}}&lt;/ref&gt;

== Қосымша ақпарат ==
{{Notelist}}

== Дереккөздер ==
{{Дереккөздер}}
{{Олжас Бектеновтің министрлер кабинеті}}
{{Әлихан Смайыловтың министрлер кабинеті}}
{{Бақытжан Сағынтаевтың министрлер кабинеті}}

{{DEFAULTSORT:Дүйсенова, Тамара Босымбекқызы}}
[[Санат:Қазақстан саясаткерлері]]
[[Санат:Қазақстан экономистері]]
[[Санат:Саясаттағы Қазақстан әйелдері]]
[[Санат:Қазақстан денсаулық сақтау министрлері]]
[[Санат:Қазақстан еңбек министрлері]]
[[Санат:Қазақстан премьер-министрінің орынбасарлары]]</text>
      <sha1>0s02m6gyfpykbhy7n1gac7fdsg3dgmj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Дархан Аманұлы Кәлетаев</title>
    <ns>0</ns>
    <id>52528</id>
    <revision>
      <id>3478901</id>
      <parentid>3472430</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T22:05:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Casserium</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <origin>3478901</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17452" sha1="4ug6qcvi5fqzamre7w16frn56ekgv17" xml:space="preserve">{{Мемлекеттік қайраткер|Есімі=Дархан Аманұлы Кәлетаев|Суреті=Darhan Kaletaev (2018).jpg|Атауы=Кәлетаев, 2018 жыл|Титулы=[[Қазақстан Республикасы]]ның [[Украина]]дағы 7-[[Қазақстан елшілерінің тізімі#Посткеңестік кеңістік|Төтенше және Өкілетті Елшісі]]|Ту=Flag of Ukraine.svg|Ту2=Flag of Kazakhstan.svg|Басқара бастады=22 ақпан 2020|Басқаруын аяқтады=17 сәуір 2025|Президент=[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]|Ізашары=[[Самат Исламұлы Ордабаев|Самат Ордабаев]]|Ізбасары=&lt;small&gt;лауазымы бос&lt;small/&gt;|Титулы_2=[[Қазақстан Республикасы]]ның [[Молдова]]дағы [[Қазақстан елшілерінің тізімі#Посткеңестік кеңістік|Төтенше және Өкілетті Елшісі]]|Ту_2=Flag of Moldova.svg|Ту2_2=Flag of Kazakhstan.svg|Басқара бастады_2=22 ақпан 2020|Басқаруын аяқтады_2=30 наурыз 2022|Президент_2=[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]|Ізашары_2=[[Самат Исламұлы Ордабаев|Самат Ордабаев]]|Ізбасары_2=[[Алмат Дәкібайұлы Айдарбеков|Алмат Айдарбеков]]|Титулы_3=[[Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігі|Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігі]] [[Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігі#Басшылары|басшысының]] 2-бірінші орынбасары|Ту_3=Flag of the President of Kazakhstan.svg|Ту2_3=Flag of Kazakhstan.svg|Басқара бастады_3=25 наурыз 2019|Басқаруын аяқтады_3=18 желтоқсан 2019|Президент_3=[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]|Ізашары_3=[[Марат Мұханбетқазыұлы Тәжин|Марат Тәжин]]|Ізбасары_3=[[Мәулен Сағатханұлы Әшімбаев|Мәулен Әшімбаев]]|тақырыпша1_3=[[Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігі#Басшылары|Басшы]]|мәтін1_3=[[Бақытжан Әбдірұлы Сағынтаев|Бақытжан Сағынтаев]]&lt;br&gt; [[Қырымбек Елеуұлы Көшербаев|Қырымбек Көшербаев]]&lt;br&gt; [[Ерлан Жақанұлы Қошанов|Ерлан Қошанов]]|Титулы_4=[[Қазақстан Республикасы Үкіметінің Аппараты|Қазақстан Республикасы Премьер-Министрі Кеңсесінің]] 15-[[Қазақстан Республикасы Үкіметінің Аппараты#Басшылары|басшысы]]|Ту_4=Emblem of Kazakhstan 3d.svg|Ту2_4=Flag of Kazakhstan.svg|Басқара бастады_4=25 ақпан 2019|Басқаруын аяқтады_4=25 наурыз 2019|Премьер_4=[[Асқар Ұзақбайұлы Мамин|Асқар Мамин]]|Ізашары_4=[[Нұрлан Шәдібекұлы Алдабергенов|Нұрлан Алдабергенов]]|Ізбасары_4=[[Ғалымжан Тельманұлы Қойшыбаев|Ғалымжан Қойшыбаев]]|Титулы_5=[[Қазақстан Республикасы]]ның 2-[[Қазақстан Республикасының Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі|Ақпарат және қоғамдық даму министрі]]|Ту_5=Emblem of Kazakhstan 3d.svg|Ту2_5=Flag of Kazakhstan.svg|Басқара бастады_5=3 шілде 2018|Басқаруын аяқтады_5=25 ақпан 2019|Президент_5=[[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]|Премьер_5=[[Бақытжан Әбдірұлы Сағынтаев|Бақытжан Сағынтаев]]|Ізашары_5=лауазым пайда болды;&lt;br&gt;&lt;small&gt; [[Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің Дін істері комитеті|Дін істері және азаматтық қоғам министрі]] ретінде [[Нұрлан Байұзақұлы Ермекбаев|Нұрлан Ермекбаев]]&lt;small/&gt;|Ізбасары_5=[[Дәурен Әскербекұлы Абаев|Дәурен Абаев]]|Титулы_6=[[Қазақстан Республикасы]]ның 2-[[Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің Дін істері комитеті|Дін істері және азаматтық қоғам министрі]]|Ту_6=Emblem of Kazakhstan 3d.svg|Ту2_6=Flag of Kazakhstan.svg|Басқара бастады_6=4 сәуір 2018|Басқаруын аяқтады_6=29 маусым 2018|Премьер_6=[[Бақытжан Әбдірұлы Сағынтаев|Бақытжан Сағынтаев]]|Президент_6=[[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]|Ізашары_6=[[Нұрлан Байұзақұлы Ермекбаев|Нұрлан Ермекбаев]]|Ізбасары_6=лауазым жойылды;&lt;br&gt;&lt;small&gt; [[Қазақстан Республикасының Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі|Ақпарат және қоғамдық даму министрі]] ретінде өзі &lt;small/&gt;|Партиясы=[[Аманат (партия)|Нұр Отан]]&lt;br&gt;&lt;small&gt; (2009—2022)&lt;/small&gt;|Білімі=1) [[Сәрсен Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университеті|Шығыс Қазақстан университеті]] &lt;br&gt;2) [[Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Ұлттық жоғары мемлекеттік басқару мектебі|Қазақстан президентінің жанындағы Ұлттық жоғары мемлекеттік басқару мектебі]]|Ғылыми дәрежесі=Саясаттану ғылымдарының докторы|Туған жері=[[Тұғыл]], {{туғанжері|Тарбағатай ауданы|Тарбағатай ауданында}}, [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]]|Жұбайы=Салтанат Нұрсейітова|Туған күні=14.10.1972|Титулы_7=[[Қазақстан Парламентінің Сенаты|Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының]] [[Қазақстан Парламенті Сенатының 6-сайланым депутаттары|VI сайланым депутаты]]|Ту_7=Emblem of Kazakhstan 3d.svg|Ту2_7=Flag of Kazakhstan.svg|Басқара бастады_7=28 қазан 2016|Басқаруын аяқтады_7=4 сәуір 2018|мәтін1_7=[[Қазақстан Парламенті Сенатының төрағалары|Төраға]]|тақырыпша2_7=[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]|Марапаттары={{Қатар 
 |{{Құрмет ордені}} 
 |{{Парасат ордені}} 
 |{{Астанаға 10 жыл медалі}}}}
{{Қатар 
 |{{Астанаға 20 жыл медалі}}
 |{{ҚР тәуелсіздігіне 10 жыл медалі}}
 |{{Барыс ордені}}}}|Титулы_8=[[Аманат (партия)|Нұр Отан партиясы]] [[Аманат (партия)#Басшылығы|төрағасының]] 5-[[Аманат (партия)#Басшылығы|бірінші орынбасары]]|Ту_8=Flag of Nur Otan (2019).svg|Ту2_8=Flag of Kazakhstan.svg|Басқара бастады_8=13 қазан 2008|Басқаруын аяқтады_8=19 қараша 2009|Президент_7=[[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]|Ізашары_8=[[Әділбек Рыскелдіұлы Жақсыбеков|Әділбек Жақсыбеков]]|Ізбасары_8=[[Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулин|Нұрлан Нығматулин]]|тақырыпша1_8=[[Аманат (партия)#Басшылығы|Төраға]]|мәтін1_8=[[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]}}

'''Дархан Аманұлы Кәлетаев '''(14 қазан 1972, [[Шығыс Қазақстан облысы]]) — [[Қазақстан|қазақстандық]] ірі мемлекеттік қайраткер, [[дипломат]] және саясаткер. 2016—2018 жылдары [[Қазақстан Парламентінің Сенаты|Парламент Сенатының]] депутаты. 2020—2025 жылдары [[Қазақстан Республикасы|Қазақстанның]] [[Украина|Украинадағы]] [[Қазақстан елшілерінің тізімі#Посткеңестік кеңістік|Төтенше және Өкілетті Елшісі]]. Саясаттану ғылымдарының докторы.

== Өмірбаяны ==
[[14 қазан]] [[1972 жыл]]ы [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Тарбағатай ауданы]] Тұғыл (Приозерное) кентінде туған.

=== Білімі ===
[[1994 жыл]]ы Шығыс Қазақстан мемлекеттік университетін тарихшы мамандығы бойынша бітірді.

[[1996]]-[[1997 жыл]]ы ҚР Президенті жанындағы Мемлекеттік басқару ұлттық жоғары мектебін бітірген.

«Социально-политическая консолидация казахстанского народа» деген тақырыпта докторлық диссертация қорғады. Жастар өмірі және олардың саяси-әлеуметтік мәселелері жайында жазылған кітаптардың (мысалы, «Молодеж Казахстана на пороге ХХІ века», 2000; «Возмемся за руки, друзья!», 2001; телеавт.) авторы.

=== Қызмет жолы ===
[[1995 жыл]]ы Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетінің Тілдер комитетінің жетекші маманы, 1 санаттағы маман;

1995-[[1996 жыл]]дары Қазақстан Республикасының ұлттық саясат жөнінде мемлекеттік комитеттің бас маманы, жетекші маман;

05.1997 - 11.[[1997 жыл]]дары Қазақстан Республикасы Білім және мәдениет министрлігі Тіл саясатын үйлестіру Департаментінің басқарма басшысының орынбасары, Алматы;

11.1997-[[2001 жыл]]дары Қазақстан Республикасы Ақпарат және қоғамдық келісім министрлігі Ішкі саясат департаменті Жастар саясат бөлімінің басшысы, Астана ;

2001-02.[[2002 жыл]]дары Қазақстан Республикасы Мәдениет, ақпарат және қоғамдық келісім министрлігі Ішкі саясат департаменті басшысының орынбасары, Астана;

02.2002-11.2002 жылдары Қазақстан Республикасы Мәдениет, ақпарат және қоғамдық келісім министрлігі Жастар ісі жөнінде департаментінің басшысы, Астана

11.2002-[[2004 жыл]]дары Қазақстан Республикасы Президент Әкімшілігі Ішкі саясат секторының меңгерушісі, Бөлім басшысы, Астана

2004-[[2005 жыл]]дары Қазақстан Республикасы Президент Әкімшілігі Ішкі саясат Басқармасы әлеуметтік-саяси бөлімінің меңгерушісі, Астана

2005-[[2006 жыл]]дары Қазақстан Республикасы Президент Әкімшілігі  әлеуметтік-саяси бөлімнің меңгерушісі, Астана

2006-12.01.[[2007 жыл]]дары Қазақстан Республикасы Президент Әкімшілігі  мемлекеттік бақылау және ұйымдастыру бөлімінің меңгерушісі, Астана

12.01.2007-13.10.[[2008 жыл]]дары Қазақстан Республикасы Президент Әкімшілігі Басшысының орынбасары &lt;ref&gt;[Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы «Д.А.Кәлетаевты Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігі Басшысының орынбасары қызметіне тағайындау туралы»]&lt;/ref&gt;,&lt;ref&gt;[Указ Президента Республики Казахстан от 13 қазан 2008 года № 672 «О Калетаеве Д.А.»] ,&lt;/ref&gt;

13.10.2008-19.11.[[2009 жыл]]дары «Нұр Отан» ХДП Төрағасының Бірінші орынбасары &lt;ref&gt;[http://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30209892  Глава государства произвел ряд кадровых назначений]&lt;/ref&gt; және  ҚР Президентінің кеңесшісі;

11.2009 жылдан бастап  «Самұрық-Қазына» ұлттық әл-ауқат қорының басқарушы директоры

== Марапаттары ==
* «Құрмет» ордені
* «Астанаға 10 жыл» медалі&lt;ref&gt;[http://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30190211 Президент РК наградил руководителей госорганов юбилейной медалью, приуроченной к 10-летию Астаны]&lt;/ref&gt;

== Еңбектері ==
* «Молодёжь Казахстана на пороге 21 века» (2000, қосавторлық), 
* «Возьмёмся за руки друзья!» (2001, қосавторлық), 
* «Государственная молодежная политика Республики Казахстан (2001, қосавторлық), 
* «Молодёжь и военно-патриотическое воспитание» (2001, қосавторлық), 
* «Организация работы центров молодёжных инициатив во внутренних войсках МВД РК» (2003, қосавторлық), 
* «Молодёжь Казахстана в условиях демократизации общественных и демократических отношений» (2004, қосавторлық), 
* «Формирование единства казахстанского народа как важнейшая проблема политической науки» (2007),
* «Социально-политическая консолидация казахстанского народа: особенности и проблемы» (2007), 
* «Казахстан-страна, устремлённая в будущее.
* Фактор национального лидера» (2009), 
* «Модернизация на постсоветском пространстве: фактор национального лидерства» (2010)

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
{{Асқар Маминның министрлер кабинеті}}
{{Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының VI шақырылым депутаттары}}

[[Санат:Қазақстан мемлекет қайраткерлері]]
[[Санат:Қазақстан саясаттанушылары]]
[[Санат:Саясаттану ғылымының докторлары]]
[[Санат:Шығыс Қазақстан университеті түлектері]]
[[Санат:Қазақстан Президенті жанындағы Мемлекеттік басқару ұлттық жоғары мектебі түлектері]]
[[Санат:Самұрық-Қазына тұлғалары]]
[[Санат:Қазақстан Парламенті Сенатының депутаттары]]
[[Санат:Қазақстанның Украинадағы елшілері]]</text>
      <sha1>4ug6qcvi5fqzamre7w16frn56ekgv17</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Филипп Исаевич Голощёкин</title>
    <ns>0</ns>
    <id>53542</id>
    <revision>
      <id>3478906</id>
      <parentid>3470377</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T01:37:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Nurken</username>
        <id>111493</id>
      </contributor>
      <origin>3478906</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13580" sha1="f64mnwrsyyd7iz8n5ol11jghbmj54dy" xml:space="preserve">{{Мемлекеттік қайраткер
 | Қазақша есімі                = Филипп Голощёкин
 | Шынайы есімі                 = 
 | Суреті                       = Goloshchekin.jpg
 | Титулы                       = [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|Кеңес Одағы]] [[Халық комиссарлар кеңесі]]нің Бас Мемлекеттік Төрешісі
 | Ту                           = Coat of arms of the Soviet Union (1931–1936).svg
 | Ту2                          = Flag of the Soviet Union (1924–1936).svg
 | Басқара бастады              = 12 қыркүйек 1933
 | Басқаруын аяқтады            = 15 қазан 1939
 | Титулы_2                     = [[Кеңес Одағы Коммунистік Партиясы|КОКП]] [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ аумақтық комитеті]]нің Бірінші Хатшысы
 | Ту_2                         = Flag of the Kazakh Soviet Socialist Republic (1937-1940).svg
 | Ту2_2                        = Emblem of the Kazakh SSR (1937-1978).svg
 | Басқара бастады_2            = 19 ақпан 1927
 | Басқаруын аяқтады_2          = 12 қыркүйек 1933
 | Титулы_3                     = [[КОКП орталық комитеті]] XV және XVI съездерінің депутаты
 | Ту_3                         = КПСС.svg
 | Басқара бастады_3            = 19 желтоқсан 1927
 | Басқаруын аяқтады_3          = 10 ақпан 1934
 | тақырыпша1_3                 = КСРО бас хатшысы
 | мәтін1_3                     = [[Иосиф Виссарионович Сталин|Иосиф Сталин]]
 | Туған жері                   = {{туғанжері|Невель|Невельде}}, [[Витебск губерниясы]], [[Ресей империясы]]
 | Туған кездегі есімі          = Шая Ицикович Голощёкин
 | Туған күні                   = 9.3.1876
 | Қайтыс болған күні           = 28.10.1941
 | Қайтыс болған жері           = {{қайтысболғанжері|Куйбышев{{!}}Самара|Самарада}}, [[Самара облысы|Куйбышев облысы]], [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]]
 | Партиясы                     = [[Ресей социал-демократиялық еңбек партиясы|РСДЕП]] (1903–1918)&lt;br&gt;[[КОКП]] (1918–1939)
 | Марапаттары                  = {{Еңбек Қызыл Ту ордені}}
}}
'''Филипп Исаевич Голощёкин''' (шын аты — '''Шая Ицикович Голощёкин'''; [[9 наурыз]] [[1876 жыл]], [[Невель]] – [[18 қазан]] [[1941 жыл]], [[Самара|Куйбышев]]) — [[Большевиктер|большевик]] революционер, [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|кеңестік]] саясаткер, 1925 жылдан 1933 жылға дейін [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақстан өлкелік партия комитетінің]] 1-хатшысы. Голощёкиннің жергілікті басшылығы [[1930—1933 жылдардағы Қазақстандағы ашаршылық|1930–1933 жылдардағы қазақ ашаршылығы]]мен ерекшеленді.

== Өмірбаяны ==
1903 жылдан [[Кеңес Одағы Коммунистік Партиясы|КОКП]] мүшесі. [[Санкт-Петербург]], [[Кронштадт]], [[Сестрорецк]], [[Мәскеу]]де, сондай-ақ [[Үшінші Француз Республикасы|Франция]], [[Герман империясы|Германия]]да [[большевиктер]] партиясына араласты. Бірнеше рет ұсталып, айдауда болды. [[Қазан төңкерісі]]н дайындау және өткізу кезінде [[Петроград революциясы]] соғыс коммитетінің мүшесі болып, ішкі және сыртқы байланыс бөлімін басқарды. Тақтан тайдырылған император [[II Николай]]дың өзін және отбасын ату жазасын орындауға белсене қатысты. [[Ресей империясының азамат соғысы|Азамат соғысы]] жылдарында [[Пермь губерниясы|Пермь]], [[Екатеринбург губерниясы]] коммиттерінің және [[Урал облысы]] коммитетінің хатшысы, Урал облысы әскери комиссары, 3-армия саяси бөлімінің бастығы, [[БОАК]] және [[РКФСР]] ХКК-нің Түркістан істері жөніндегі комиссиясының мүшесі болды. 1922–1925 жылдары [[Кострома губерниясы]] атқару коммитеті мен РК(б)П Самара губерниясы коммитетінің төрағасы, 1925–1933 жылдары БК(б)П Қазақстан өлкелік коммитетінің 1-хатшысы болып істеді. Голощёкин Қазақстанға келісімен «қазақ ауылы үшін Кіші Қазан» ұранын көтерді. Осы ұран аясында ұжымдастыру саясатын жүзеге асыруда ірі қателіктер жіберді. Мұның салдары ауыр болды. Жедел ұжымдастыру, отырықшыландыру, тіпті урбанизациялау саясаты жаппай ашаршылыққа әкелді. 3 миллион қазақ көз жұмды, көп бөлігі [[Қытай]]ға, [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|Ресей]]ге, [[Түрікмен Кеңестік Социалистік Республикасы|Түрікменстан]]ға, [[Өзбек Кеңестік Социалистік Республикасы|Өзбекстан]]ға, [[Қырғыз Кеңестік Социалистік Республикасы|Қырғызстан]]ға, [[Иран шаһаншаһ мемлекеті|Иран]]ға, т.б. өңірлерге босып кетті. Ұлтаралық қатынастар нашарлады, бұрыннан пайдаланылып келген араб әліпбиі өзгертіліп, латын алфавиті енгізілді. 1926 жылдан бастап ішкі Ресейден орыстарды Қазақстанға көшіру күшейді. Ірі бай және жартылай феодалдардың малын тәлкілеу науқаны жүргізіліп, астана Қызылордадан Алматыға ауыстырылды. 1928 жылы [[Алматы]] қаласында Қазақ педагогикалық институты ашылды, одан бұрын [[Қызылорда]] қаласында қазақ драма театры бірінші маусымын бастады. 1931 жылы Ақмола–Қарағанды, Түрксіб темір жолы іске қосылды. Алматы, Орал ет комбинаттары, [[Алматы]], [[Талдықорған]], [[Меркі]] қант зауыттары жұмыс істей бастады. Қазақ зиялыларын жаппай жазалау саясаты күшейді. [[Ахмет Байтұрсынұлы]], [[Міржақып Дулатұлы]], [[Жүсіпбек Аймауытов]], [[Мағжан Жұмабай]], т.б. саяси қуғын-сүргінге ұшырады. Голощёкин ұлттық пиғылдағы [[Смағұл Сәдуақасов]], [[Сұлтанбек Қожанұлы Қожанов|Сұлтанбек Қожанов]], [[Нығмет Нұрмақұлы Нұрмақов|Нығмет Нұрмақов]], т.б. қайраткерлермен күресіп, өз дегеніне жетті. Қазақ қызметкерлерін жұмысқа алу төмендеді. Қазақ халқы арасында орталық билікке, оның өкіліне деген наразылық күшейді. Осыған байланысты Голощёкин орнынан алынып, партия басшылығына [[Левон Исаевич Мирзоян|Левон Мирзоян]] жіберілді. Қазақстаннан кеткен Голощёкин 1933–1937 жылдары [[КСРО халық комиссарлар кеңесі|КСРО ХКК]] жанындағы бас [[арбитр]] болып істеді. 1938 жылы «халық жауы» ретінде изоляторда тұтқындалып, 1941 жылы бір топ әскерилермен бірге [[Самара|Куйбышев]] қаласында атылды. Кейіннен 1961 жылы ақталды.&lt;ref&gt;«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, X том&lt;/ref&gt;

==Дереккөздер==
{{Дереккөздер}}
{{wikify}}
{{stub}}
{{DEFAULTSORT:Голощёкин, Филипп Исаевич}}
[[Санат:Большевиктер]]
[[Санат:РСДЖП ОК мүшелері]]
[[Санат:Самара тұлғалары]]
[[Санат:Сестрорецк тұлғалары]]
[[Санат:Ресейдегі 1905—1907 жылдар төңкерісіне қатысқандар]]
[[Санат:Қазан төңкерісіне қатысқандар]]
[[Санат:Қазақстан Компартиясы ОК бірінші хатшылары]]
[[Санат:КСРО-дағы ашаршылық (1932—1933)]]
[[Санат:Қазақстандағы ашаршылық]]
[[Санат:Коллективизация қатысушылары]]
[[Санат:КОКП ОК мүшелігіне кандидаттар]]
[[Санат:КОКП ОК мүшелері]]
[[Санат:Орал әскери округінің қолбасшылары]]
[[Санат:БОАК мүшелері]]
[[Санат:БК(б)П Қазақстан аумақтық комитетінің хатшылары]]
[[Санат:РСДЖП(б) VI съезінің делегаттары]]
[[Санат:РК(б)П VII съезінің делегаттары]]
[[Санат:РК(б)П XIII съезінің делегаттары]]
[[Санат:БК(б)П XIV съезінің делегаттары]]
[[Санат:БК(б)П XV съезінің делегаттары]]
[[Санат:БК(б)П XVI съезінің делегаттары]]
[[Санат:БК(б)П XVII съезінің делегаттары]]
[[Санат:РСДЖП(б) VI съезінің делегаттары]]
[[Санат:РСДЖП(б) VII съезінің делегаттары]]
[[Санат:РСДЖП(б) VIII съезінің делегаттары]]
[[Санат:РСДЖП(б) IX съезінің делегаттары]]
[[Санат:РСДЖП(б) X съезінің делегаттары]]
[[Санат:РСДЖП(б) XI съезінің делегаттары]]
[[Санат:РСДЖП(б) XII съезінің делегаттары]]
[[Санат:РСДЖП(б) XIII съезінің делегаттары]]
[[Санат:РСДЖП(б) XIV съезінің делегаттары]]
[[Санат:РСДЖП(б) XV съезінің делегаттары]]
[[Санат:РСДЖП(б) XVI съезінің делегаттары]]
[[Санат:РСДЖП(б) XVII съезінің делегаттары]]
[[Санат:Патша отбасының атылуын ұйымдастырғандар]]
[[Санат:Жағалаудағы үй тұрғындары]]
[[Санат:РК(б)П VIII съезінің делегаттары]]
[[Санат:РК(б)П XI съезінің делегаттары]]
[[Санат:КСРО-да репрессияланған партия органдарының басшылары]]
[[Санат:Бутырка түрмесінің тұтқындары]]
[[Санат:Суханово түрмесінің тұтқындары]]
[[Санат:1941 жылы бұйрықпен өлгендер]]
[[Санат:РКФСР-да бұйрықпен атылғандар]]
[[Санат:Қайтыс болғаннан кейін КСРО-да ақталғандар]]
[[Санат:РК(б)П XII съезінің делегаттары]]
[[Санат:Сотсыз бұйрықпен атылғандар]]
[[Санат:Нарымға қуылғандар]]
[[Санат:Туруханск өлкесіне қуылғандар]]
[[Санат:Туринскіге қуылғандар]]</text>
      <sha1>f64mnwrsyyd7iz8n5ol11jghbmj54dy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>64405</id>
    <revision>
      <id>3478795</id>
      <parentid>3453508</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T13:25:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Casserium</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <origin>3478795</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21536" sha1="o1v4jlrxdbxt13bdg9gcn3jzphnk1iq" xml:space="preserve">{{Мемлекеттік орган
 |атауы                 =Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі 
 |қысқартылған атауы    =ҚР ЕХӘҚМ 
 |шынайы атауы   = 
 |шынайы атауы1  = 
 |шынайы атауы2  = 
 |құзыреті       ={{байрақ|Қазақстан}} 
 |құзерет_тақырып_мәтіні = Мемлекет
 |эмблема                =Emblem of Kazakhstan (1992-2018).svg 
 |эмблеманың ені         =150px 
 |эмблеманың тақырыбы    = [[Қазақстан елтаңбасы]]
 |мөрі              = 
 |мөрдің ені        = 
 |мөрдің тақырыбы   = 
 |сурет             = 
 |сурет ені         = 
 |сурет тақырыбы    = 
 |құрылған жылы     = [[қараша]] [[1996 жыл]]&lt;br&gt;{{small|(тұңғыш рет құрылды)}}&lt;br&gt;[[25 қаңтар]] [[2017 жыл]]&lt;br&gt;{{small|(қайта құрылды)}} 
 |ізашары1          = [[Қазақстан Республикасы Еңбек министрлігі|Еңбек министрлігі]] және [[Қазақстан Республикасы Халықты әлеуметтік қорғау министрлігі|Халықты әлеуметтік қорғау министрлігі]]&lt;br&gt;{{small|(1996)}} 
 |ізашары2          = [[Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігі|Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігі]]&lt;br&gt;{{small|(2017)}}
 |таратылған жылы   = 
 |ізбасары          = 
 |бағынады          = 
 |штаб-пәтері       =010000, [[Астана]], Мәңгілік Ел даңғылы, 8-үй, «Министерлер үйі», 5–6-кіреберіс 
  |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = 
  |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = 
  |region_code      = 
 |қызметкерлер      = 
 |бюджет            = 
 |министрдің есімі1     = 
 |министрдің міндеті1   = 
 |министрдің есімі2     = 
 |министрдің міндеті2   = 
 |басшылықтың есімі1    =[[Светлана Қабыкенқызы Жақыпова|Светлана Жақыпова]] 
 |басшылықтың лауазымы1 =Министр
 |басшылықтың есімі2    = [[Асқарбек Маратұлы Ертаев|Асқарбек Ертаев]]
 |басшылықтың лауазымы2 = Бірінші вице-министр
 |жоғарыда тұрған мекеме      =[[Қазақстан Республикасының Үкіметі|Қазақстан үкіметі]] 
 |бір мекемеге қарасты орган1 = 
 |бір мекемеге қарасты орган2 = 
 |құжат1           = 
 |сайты            ={{URL|1=https://www.gov.kz/memleket/entities/enbek?lang=kk|gov.kz/memleket/entities/enbek}} 
 |түсініктемелер   = 
 |карта            = 
 |карта ені        = 
 |картаның тақырыбы   = 
}}
'''Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі''' — [[Қазақстан Республикасының Үкіметі|Қазақстан үкіметі]]нің құрамына енетін, халықтың жұмысы, әлеуметтік жағдайы мен көші-қонына жауапты орталық атқарушы орган.

== Тарихы ==
1991 жылы наурызда Қазақ КСР Президентінің Жарлығымен Еңбек және әлеуметтік мәселелер жөніндегі мемлекеттік комитет Еңбек министрлігі болып қайта құрылды.&lt;ref&gt;[https://adilet.zan.kz/rus/docs/U910000281_ О пpеобpазовании Госудаpственного Комитета Казахской ССР по тpуду и социальным вопpосам в Министеpство тpуда Казахской ССР]&lt;/ref&gt; 1992 жылы ақпанда Әлеуметтік қамсыздандыру министрлігі Халықты әлеуметтік қорғау министрлігі болып өзгертілді.

Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі 1996 жылы [[Қазақстан Республикасы Еңбек министрлігі|Еңбек]] пен [[Қазақстан Республикасы Халықты әлеуметтік қорғау министрлігі|Халықты әлеуметтік қорғау]] министрліктерінің негізінде [[Қазақстан Республикасының Президенті|президент]] [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Назарбаев]]тың 29 қазан күнгі жарлығымен&lt;ref&gt;1 &quot;Орталық атқарушы органдардың құрылымын жетілдіру және мемлекеттік органдар санын қысқарту туралы&quot; Қазақстан Президентінің 1996 жыл 29 қазандағы №3168 Жарлығы (ҚР ПҮАЖ, 1996, №43, 409-бап).&lt;/ref&gt; құрылды.

Министрлік президенттің 2014 жылдың 6 тамызындағы №875 Жарлығына сәйкес таратылып, Министрліктің функциялары мен өкілеттіктері [[Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігі|Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігі]]не берілді.

2017 жылдың 25 қаңтарында күшке енген президенттің жарлығымен Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігі [[Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі|Денсаулық сақтау]] мен Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрліктеріне бөлінді.

== Міндеттері ==
Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің басты міндеттері:
*еңбек, оның ішінде еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау;
* жұмыспен қамту;
* әлеуметтік қамсыздандыру, оның ішінде зейнетақымен қамсыздандыру және міндетті әлеуметтік сақтандыру;
* мүгедектігі бар адамдарды әлеуметтік қорғау;
* балалы отбасыларды әлеуметтік қолдау;
* азаматтардың жекелеген санаттарына әлеуметтік көмек көрсету;
* еңбек жағдайлары зиянды жұмыстарда істейтін адамдарды әлеуметтік қорғау;
* арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету;
* өз құзыреті шегінде халықтың көші-қоны және босқындар саласындағы мемлекеттік саясатты қалыптастыру және іске асыру, салааралық үйлестіруді және мемлекеттік басқаруды жүзеге асыру;
* кәсіптік біліктілікті тану;
*заңнамамен жүктелген өзге де міндеттерді жүзеге асыру.&lt;ref&gt;[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1700000081 Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтiк қорғау министрлiгінiң кейбiр мәселелерi туралы]&lt;/ref&gt;

== Комитеттері ==
Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің 3 комитеті бар:&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.gov.kz/memleket/entities/enbek/about/structure/1/1?lang=kk|title=Құрылым|lang=kk|publisher=Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің ресми сайты|accessdate=2023-09-07}}&lt;/ref&gt;
* [[Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің Көші-қон комитеті|Көші-қон комитеті]]
* [[Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің Мемлекеттік еңбек инспекциясы комитеті|Мемлекеттік еңбек инспекциясы комитеті]]
* [[Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің Халықты әлеуметтік қорғау саласындағы реттеу комитеті|Халықты әлеуметтік қорғау саласындағы реттеу және бақылау комитеті]].

Министрліктің ресми сайтындағы ақпаратқа сәйкес көші-қон комитетінің міндетіне «көші-қон процестерін реттеуді және халықтың көші-қоны саласындағы жұмысты үйлестіру» кіреді, сонымен қатар еңбек және әлеуметтік қорғау комитетінің қызметіне «еңбек, оның ішінде еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау, жұмыспен қамту және халықты әлеуметтік қорғау саласындағы іске асыру және бақылау» жатқызылады.

== Қарамағындағы мекемелер ==
; Акционерлік қоғамдар:

1. Еңбек ресурстарын дамыту орталығы.

2. Республикалық протездік-ортопедиялық орталық.

3. &quot;Мемлекеттік аннуитеттік компания&quot; өмірді сақтандыру компаниясы.

4. Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қоры.

; Шаруашылық жүргізу құқығындағы мемлекеттік кәсіпорындар:

1. Әлеуметтік оңалтуды дамытудың ғылыми-практикалық орталығы.

2. Еңбекті қорғау жөніндегі республикалық ғылыми-зерттеу институты

== Министрлер тізімі ==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
!№
!Суреті
!Аты-жөні&lt;br&gt;{{small|(Өмір сүрген жылдары)}}
! colspan=&quot;2&quot;| Қызметі
! colspan=&quot;2&quot;| [[Қазақстан саяси партиялары|Партиясы]]
![[Қазақстан премьер-министрі|Үкімет басшысы]]
|-
| colspan=&quot;8&quot;|
'''Еңбек және әлеуметтік мәселелер жөніндегі&lt;br&gt;мемлекеттік комитет төрағасы (1991 жылға дейін)&lt;br&gt;Еңбек министрі (1991—1996)'''
|-
|1
|[[Сурет:Beisenov Sayat.png|99px]]
|[[Саят Дүйсенбайұлы Бейсенов|Саят Бейсенов]]&lt;br&gt;{{small|(1940 туған)}}
|1990
|қазан&lt;br&gt;1994
| bgcolor=&quot;&quot; |
|''белгісіз''
|[[Екінші Ұзақбай Қараманов үкіметі|Қараманов II]]&lt;br&gt;[[Сергей Терещенко үкіметі|Терещенко]]
|-
|2
|[[Сурет:Replace this image male (blue).svg|99px]]
|[[Виктор Васильевич Соболев|Виктор Соболев]]&lt;br&gt;{{small|(1948 туған)}}
|қазан&lt;br&gt;1993
|маусым&lt;br&gt;1994
| bgcolor=&quot;&quot; |
|''белгісіз''
|[[Сергей Терещенко үкіметі|Терещенко]]
|-
|3
|[[Сурет:Replace this image male (blue).svg|99px]]
|[[Петр Иванович Крепак|Пётр Крепак]]&lt;br&gt;{{small|(1941 туған)}}
|маусым&lt;br&gt;1994
|қараша&lt;br&gt;1996
| bgcolor=&quot;&quot; |
|''белгісіз''
|[[Сергей Терещенко үкіметі|Терещенко]]&lt;br&gt;[[Әкежан Қажыгелдин үкіметі|Қажыгелдин]]
|-
| colspan=&quot;8&quot;|'''Әлеуметтік қамсыздандыру министрі (1992 жылға дейін)&lt;br&gt;Халықты әлеуметтік қорғау министрі (1992—1996)'''
|-
|1
|[[Сурет:Кадырова.png|99px]]
|[[Зәуре Жүсіпқызы Қадырова|Зәуре Қадырова]]&lt;br&gt;{{small|(1940 туған)}}
|1990
|маусым&lt;br&gt;1994
| bgcolor=&quot;&quot; |
|''белгісіз''
|[[Екінші Ұзақбай Қараманов үкіметі|Қараманов II]]&lt;br&gt;[[Сергей Терещенко үкіметі|Терещенко]]
|-
|2
|[[Сурет:Replace this image male (blue).svg|99px]]
|[[Байкәрім Вильямұлы Түтенов|Байкәрім Түтенов]]&lt;br&gt;{{small|(1958 туған)}}
|маусым&lt;br&gt;1994
|қазан&lt;br&gt;1995
| bgcolor=&quot;&quot; |
|''белгісіз''
|[[Сергей Терещенко үкіметі|Терещенко]]&lt;br&gt;[[Әкежан Қажыгелдин үкіметі|Қажыгелдин]]
|-
|3
|[[Сурет:Replace this image male (blue).svg|99px]]
|[[Сейітсұлтан Сүлейменұлы Әйімбетов|Сейітсұлтан Әйімбетов]]&lt;br&gt;{{small|(1947 туған)}}
|қазан&lt;br&gt;1995
|қараша&lt;br&gt;1996
| bgcolor=&quot;&quot; |
|''белгісіз''
|[[Әкежан Қажыгелдин үкіметі|Қажыгелдин]]
|-
| colspan=&quot;8&quot;|'''Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлері (1996–2014)'''
|-
|1
|[[Сурет:Replace this image female (red).svg|99px]]
|[[Наталья Артёмовна Коржова|Наталья Коржова]]&lt;br&gt;{{small|(1958 туған)}}
|қараша&lt;br&gt;1996
|қазан&lt;br&gt;1999
| bgcolor=&quot;&quot; |
|''белгісіз''
|[[Әкежан Қажыгелдин үкіметі|Қажыгелдин]]&lt;br&gt;[[Нұрлан Балғымбаев үкіметі|Балғымбаев]]
|-
|2
|[[Сурет:Replace this image male (blue).svg|99px]]
|[[Николай Владимирович Радостовец|Николай Радостовец]]&lt;br&gt;{{small|(1955 туған)}}
|қазан&lt;br&gt;1999
|тамыз&lt;br&gt;2000
| bgcolor=&quot;&quot; |
|''белгісіз''
|[[Қасым-Жомарт Тоқаев үкіметі|Тоқаев]]
|-
|3
|[[Сурет:Baymenov Alikhan Mukhamedyevich (cropped 2).jpg|99px]]
|[[Әлихан Мұхамедияұлы Бәйменов|Әлихан Бәйменов]]&lt;br&gt;{{small|(1959 туған)}}
|тамыз&lt;br&gt;2000
|қараша&lt;br&gt;2001
| bgcolor=&quot;&quot; |
|''белгісіз''
|[[Қасым-Жомарт Тоқаев үкіметі|Тоқаев]]
|-
|4
|[[Сурет:Qaraghusova.jpg|99px]]
|[[Гүлжан Жанпейісқызы Қарақұсова|Гүлжан Қарағұсова]]&lt;br&gt;{{small|(1950 туған)}}
|қараша&lt;br&gt;2001
|тамыз&lt;br&gt;2007
| bgcolor=&quot;1CA9C9&quot; |
|[[Аманат (партия)|Нұр Отан]]
|[[Қасым-Жомарт Тоқаев үкіметі|Тоқаев]]&lt;br&gt;[[Иманғали Тасмағамбетов үкіметі|Тасмағамбетов]]&lt;br&gt;[[Даниал Ахметов үкіметі|Даниал Ахметов]]&lt;br&gt;[[Бірінші Кәрім Мәсімов үкіметі|Мәсімов I]]
|-
|5
|[[Сурет:Berdibek Saparbayev (29262) (cropped).jpg|99px]]
|[[Бердібек Мәшбекұлы Сапарбаев|Бердібек Сапарбаев]]&lt;br&gt;{{small|(1953–2023)}}
|тамыз&lt;br&gt;2007
|4 наурыз&lt;br&gt;2009
| bgcolor=&quot;1CA9C9&quot; |
|[[Аманат (партия)|Нұр Отан]]
|[[Бірінші Кәрім Мәсімов үкіметі|Мәсімов I]]
|-
|6
|[[Сурет:Gulshara Abdykhalikova (2019-11-04) (cropped).jpg|99px]]
|[[Гүлшара Наушақызы Әбдіқалықова|Гүлшара Әбдіқалықова]]&lt;br&gt;{{small|(1965 туған)}}
|4 наурыз&lt;br&gt;2009
|26 қыркүйек&lt;br&gt;2012
| bgcolor=&quot;1CA9C9&quot; |
|[[Аманат (партия)|Нұр Отан]]
|[[Бірінші Кәрім Мәсімов үкіметі|Мәсімов I]]&lt;br&gt;[[Серік Ахметов үкіметі|Серік Ахметов]]
|-
|7
|[[Сурет:Серік Әбденов.jpg|99px]]
|[[Серік Сақболдаұлы Әбденов|Серік Әбденов]]&lt;br&gt;{{small|(1977 туған)}}
|26 қыркүйек&lt;br&gt;2012
|10 маусым&lt;br&gt;2013
| bgcolor=&quot;&quot; |
|''белгісіз''
|[[Серік Ахметов үкіметі|Серік Ахметов]]
|-
|8
|[[Сурет:Tamara Duisenova (7.2016) (cropped).jpg|99px]]
|[[Тамара Босымбекқызы Дүйсенова|Тамара Дүйсенова]]&lt;br&gt;{{small|(1965 туған)}}
|10 маусым&lt;br&gt;2013
|6 тамыз&lt;br&gt;2014
| bgcolor=&quot;&quot; |
|''белгісіз''
|[[Серік Ахметов үкіметі|Серік Ахметов]]&lt;br&gt;[[Екінші Кәрім Мәсімов үкіметі|Мәсімов II]]
|-
| colspan=&quot;8&quot;|'''Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрі (2014-2017)'''
|-
|9
|[[Сурет:Tamara Duisenova (7.2016) (cropped).jpg|99px]]
|[[Тамара Босымбекқызы Дүйсенова|Тамара Дүйсенова]]&lt;br&gt;{{small|(1965 туған)}}
|6 тамыз&lt;br&gt;2014
|25 қаңтар&lt;br&gt;2017
| bgcolor=&quot;&quot; |
|''белгісіз''
|[[Екінші Кәрім Мәсімов үкіметі|Мәсімов II]]&lt;br&gt;[[Бақытжан Сағынтаев үкіметі|Сағынтаев]]
|-
| colspan=&quot;8&quot;|'''Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлері (2017 бері)'''
|-
|10
|[[Сурет:Tamara Düisenova (2022-04-11) (cropped).jpg|99px]]
|[[Тамара Босымбекқызы Дүйсенова|Тамара Дүйсенова]]&lt;br&gt;{{small|(1965 туған)}}
|25 қаңтар&lt;br&gt;2017
|9 ақпан&lt;br&gt;2018
| bgcolor=&quot;&quot; |
|''белгісіз''
|[[Бақытжан Сағынтаев үкіметі|Сағынтаев]]
|-
|11
|[[Сурет:Replace this image female (red).svg|99px]]
|[[Мәдина Ерасылқызы Әбілқасымова|Мәдина Әбілқасымова]]&lt;br&gt;{{small|(1978 туған)}}
|9 ақпан&lt;br&gt;2018
|25 ақпан&lt;br&gt;2019
| bgcolor=&quot;1CA9C9&quot; |
|[[Аманат (партия)|Нұр Отан]]
|[[Бақытжан Сағынтаев үкіметі|Сағынтаев]]
|-
|12
|[[Сурет:Berdibek Saparbayev (29262) (cropped).jpg|99px]]
|[[Бердібек Мәшбекұлы Сапарбаев|Бердібек Сапарбаев]]&lt;br&gt;{{small|(1953–2023)}}
|25 ақпан&lt;br&gt;2019
|20 тамыз&lt;br&gt;2019
| bgcolor=&quot;1CA9C9&quot; |
|[[Аманат (партия)|Нұр Отан]]
|[[Бірінші Асқар Мамин үкіметі|Мамин I]]
|-
|13
|[[Сурет:Birjan Nurymbetov on 2020 (cropped).jpg|99px]]
|[[Біржан Бидайбекұлы Нұрымбетов|Біржан Нұрымбетов]]&lt;br&gt;{{small|(1968 туған)}}
|20 тамыз&lt;br&gt;2019
|18 қаңтар&lt;br&gt;2021
| bgcolor=&quot;&quot; |
|''белгісіз''
|[[Бірінші Асқар Мамин үкіметі|Мамин I]]&lt;br&gt;[[Екінші Асқар Мамин үкіметі|Мамин II]]
|-
|14
|[[Сурет:Shapkenov Serik 2021 (cropped).jpg|99px]]
|[[Серік Жамбылұлы Шәпкенов|Серік Шәпкенов]]&lt;br&gt;{{small|(1979 туған)}}
|18 қаңтар&lt;br&gt;2021
|7 сәуір&lt;br&gt;2022
| bgcolor=&quot;55B4A0&quot; |
|[[Аманат (партия)|Аманат]]
|[[Екінші Асқар Мамин үкіметі|Мамин II]]&lt;br&gt;[[Бірінші Әлихан Смайылов үкіметі|Смайылов I]]
|-
|15
|[[Сурет:Тамара Дүйсенова (2023-09-02).jpg|99px]]
|[[Тамара Босымбекқызы Дүйсенова|Тамара Дүйсенова]]&lt;br&gt;{{small|(1965 туған)}}
|7 сәуір&lt;br&gt;2022
|2 қыркүйек&lt;br&gt;2023
| bgcolor=&quot;&quot; |
|''белгісіз''
|[[Бірінші Әлихан Смайылов үкіметі|Смайылов I]]&lt;br&gt;[[Екінші Әлихан Смайылов үкіметі|Смайылов II]]
|-
|16
|[[Сурет:Svetlana Jaqipova (2023-09-04).jpg|99px]]
|[[Светлана Қабыкенқызы Жақыпова|Светлана Жақыпова]]&lt;br&gt;{{small|(1968 туған)}}
|2 қыркүйек&lt;br&gt;2023
|—
| bgcolor=&quot;0A5C2E&quot; |
|[[Ауыл (партия)|Ауыл]]
|[[Екінші Әлихан Смайылов үкіметі|Смайылов II]]&lt;br&gt;[[Олжас Бектенов үкіметі|Бектенов]]
|}

== Дереккөздер ==
{{Дереккөздер}}
{{Қазақстан Республикасының министрліктері}}

[[Санат:Қазақстан Республикасының министрліктері|Е]]
[[Санат:Еңбек министрліктері]]
[[Санат:Әлеуметтік істер министрліктері]]</text>
      <sha1>o1v4jlrxdbxt13bdg9gcn3jzphnk1iq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Селбесу</title>
    <ns>0</ns>
    <id>92060</id>
    <revision>
      <id>3478945</id>
      <parentid>3149986</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T07:11:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alphy Haydar</username>
        <id>36950</id>
      </contributor>
      <origin>3478945</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3268" sha1="rx6vnd5l8jyqcxjhz6pr9j7eimmqsq6" xml:space="preserve">[[Сурет:Common clownfish.jpg|thumb]]
[[Сурет:Calcinus laevimanus hermit crab with Calliactis sea anemone. 2 frames in one.jpg|thumb|80px|left|[[мутуализм]]]]
[[Сурет:Fly June 2008-2.jpg|thumb|80px|left|[[комменсализм]]]]
[[Сурет:Fleabite.JPG|thumb|80px|left|[[паразит]]]]

'''Симбиоз''' (''Симбиоз''; [[Грек тілі|грек]], symbiosis — бірге тұру, бірге жасау, селбесу) — әртүрлі екі, не одан да көп организмнің тұрақты түрде өзара сәйкесіп, әрдайым бірге тіршілік етуі. 


Бұл кезде екі организм де ([[симбионт]]) немесе олардың біреуі сыртқы ортамен қатынаста артықшылық алаңы. Симбиоз — кең үғым, бұған өзара көмек көрсететін қатынасты да ([[мутуализм]], [[комменсализм]]) және иесі мен [[паразит]] үзақ уақыт бірге тіршілік ететін паразитизмді де жатқызады. Бұл терминді А.де Бари ұсынды (1879).&lt;ref&gt;Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Экология және табиғат қорғау / Жалпы редакциясын басқарған А.Қ.Құсайынов. – Алматы: «Мектеп» баспасы» ЖАҚ, 2002 жыл. – 456 бет. ISBN 5-7667-8284-5&lt;/ref&gt;

== Жануарлардағы симбиоз ==
Жануарлардағы симбиозға мысал – шаян мен актинияның бірігіп тіршілік етуі жатады. Актиния шаянның арқасына бекініп оны атпа жасушаларының көмегімен қорғайды, ал актиния шаяннан қалған тамақ қалдықтарымен қоректенеді және оны қозғалыс құралы ретінде пайдаланады. Жоғары дәрежеде дамыған симбиозға термиттер мысал бола алады; Олардың ас қорыту жолдарында талшықтылар мекендейді. Термиттер целлюлозаны гидролиздеуші ферменттерінің болмауына қарамай ағашпен қоректенуге қабілетті. Мұны олардың орнына талшықтылар жүзеге асырады. Ал нәтижеде түзілетін қантты термиттер пайдаланады. Термиттер осы ішек фаунасынсыз тіршілік ете алмайды. 

== Өсімдіктердің арасындағы симбиоз ==
Өсімдіктердің арасындағы симбиозға жақсы мысал – қыналар. Қыналар, балдырлар мен саңырауқұлақтар - селбесіп  тіршілік етуі нәтижесінде түзіледі.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Biosci-stub}}

[[Санат:Симбиоз]]</text>
      <sha1>rx6vnd5l8jyqcxjhz6pr9j7eimmqsq6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478946</id>
      <parentid>3478945</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T07:14:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alphy Haydar</username>
        <id>36950</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>3478946</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3328" sha1="avgpge7h1b3h9n1hhp2d586zmqwtfva" xml:space="preserve">[[Сурет:Common clownfish.jpg|thumb|right|200px|Симбиозды тіршіліктер]]
[[Сурет:Calcinus laevimanus hermit crab with Calliactis sea anemone. 2 frames in one.jpg|thumb|250px|right|[[мутуализм]]]]
[[Сурет:Fly June 2008-2.jpg|thumb|250px|right|[[комменсализм]]]]
[[Сурет:Fleabite.JPG|thumb|250px|right|[[паразит]]]]

'''Симбиоз''' (''Симбиоз''; [[Грек тілі|грек]], symbiosis — бірге тұру, бірге жасау, селбесу) — әртүрлі екі, не одан да көп организмнің тұрақты түрде өзара сәйкесіп, әрдайым бірге тіршілік етуі. 


Бұл кезде екі организм де ([[симбионт]]) немесе олардың біреуі сыртқы ортамен қатынаста артықшылық алаңы. Симбиоз — кең үғым, бұған өзара көмек көрсететін қатынасты да ([[мутуализм]], [[комменсализм]]) және иесі мен [[паразит]] үзақ уақыт бірге тіршілік ететін паразитизмді де жатқызады. Бұл терминді А.де Бари ұсынды (1879).&lt;ref&gt;Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Экология және табиғат қорғау / Жалпы редакциясын басқарған А.Қ.Құсайынов. – Алматы: «Мектеп» баспасы» ЖАҚ, 2002 жыл. – 456 бет. ISBN 5-7667-8284-5&lt;/ref&gt;

== Жануарлардағы симбиоз ==
Жануарлардағы симбиозға мысал – шаян мен актинияның бірігіп тіршілік етуі жатады. Актиния шаянның арқасына бекініп оны атпа жасушаларының көмегімен қорғайды, ал актиния шаяннан қалған тамақ қалдықтарымен қоректенеді және оны қозғалыс құралы ретінде пайдаланады. Жоғары дәрежеде дамыған симбиозға термиттер мысал бола алады; Олардың ас қорыту жолдарында талшықтылар мекендейді. Термиттер целлюлозаны гидролиздеуші ферменттерінің болмауына қарамай ағашпен қоректенуге қабілетті. Мұны олардың орнына талшықтылар жүзеге асырады. Ал нәтижеде түзілетін қантты термиттер пайдаланады. Термиттер осы ішек фаунасынсыз тіршілік ете алмайды. 

== Өсімдіктердің арасындағы симбиоз ==
Өсімдіктердің арасындағы симбиозға жақсы мысал – қыналар. Қыналар, балдырлар мен саңырауқұлақтар - селбесіп  тіршілік етуі нәтижесінде түзіледі.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Biosci-stub}}

[[Санат:Симбиоз]]</text>
      <sha1>avgpge7h1b3h9n1hhp2d586zmqwtfva</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478947</id>
      <parentid>3478946</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T07:15:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alphy Haydar</username>
        <id>36950</id>
      </contributor>
      <origin>3478947</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3262" sha1="280chyolacx5hxp21fmnlamzt1gi0vf" xml:space="preserve">[[Сурет:Common clownfish.jpg|thumb|right|200px|Симбиозды тіршіліктер]]
[[Сурет:Calcinus laevimanus hermit crab with Calliactis sea anemone. 2 frames in one.jpg|thumb|250px|right|[[мутуализм]]]]
[[Сурет:Fly June 2008-2.jpg|thumb|250px|right|[[комменсализм]]]]
'''Симбиоз''' (''Симбиоз''; [[Грек тілі|грек]], symbiosis — бірге тұру, бірге жасау, селбесу) — әртүрлі екі, не одан да көп организмнің тұрақты түрде өзара сәйкесіп, әрдайым бірге тіршілік етуі. 


Бұл кезде екі организм де ([[симбионт]]) немесе олардың біреуі сыртқы ортамен қатынаста артықшылық алаңы. Симбиоз — кең үғым, бұған өзара көмек көрсететін қатынасты да ([[мутуализм]], [[комменсализм]]) және иесі мен [[паразит]] үзақ уақыт бірге тіршілік ететін паразитизмді де жатқызады. Бұл терминді А.де Бари ұсынды (1879).&lt;ref&gt;Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Экология және табиғат қорғау / Жалпы редакциясын басқарған А.Қ.Құсайынов. – Алматы: «Мектеп» баспасы» ЖАҚ, 2002 жыл. – 456 бет. ISBN 5-7667-8284-5&lt;/ref&gt;

== Жануарлардағы симбиоз ==
Жануарлардағы симбиозға мысал – шаян мен актинияның бірігіп тіршілік етуі жатады. Актиния шаянның арқасына бекініп оны атпа жасушаларының көмегімен қорғайды, ал актиния шаяннан қалған тамақ қалдықтарымен қоректенеді және оны қозғалыс құралы ретінде пайдаланады. Жоғары дәрежеде дамыған симбиозға термиттер мысал бола алады; Олардың ас қорыту жолдарында талшықтылар мекендейді. Термиттер целлюлозаны гидролиздеуші ферменттерінің болмауына қарамай ағашпен қоректенуге қабілетті. Мұны олардың орнына талшықтылар жүзеге асырады. Ал нәтижеде түзілетін қантты термиттер пайдаланады. Термиттер осы ішек фаунасынсыз тіршілік ете алмайды. 

== Өсімдіктердің арасындағы симбиоз ==
Өсімдіктердің арасындағы симбиозға жақсы мысал – қыналар. Қыналар, балдырлар мен саңырауқұлақтар - селбесіп  тіршілік етуі нәтижесінде түзіледі.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Biosci-stub}}

[[Санат:Симбиоз]]</text>
      <sha1>280chyolacx5hxp21fmnlamzt1gi0vf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478951</id>
      <parentid>3478947</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T07:47:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alphy Haydar</username>
        <id>36950</id>
      </contributor>
      <origin>3478951</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3266" sha1="6ioldmg5erfo978z4qhykf999ap0wt5" xml:space="preserve">[[Сурет:Common clownfish.jpg|thumb|right|200px|Симбиозды тіршіліктер]]
[[Сурет:Calcinus laevimanus hermit crab with Calliactis sea anemone. 2 frames in one.jpg|thumb|250px|right|[[мутуализм]]]]
[[Сурет:Fly June 2008-2.jpg|thumb|250px|right|[[комменсализм]]]]
'''Симбиоз''' (''Симбиоз''; [[Грек тілі|грек]], symbiosis — бірге тұру, бірге жасау, селбестік) — әртүрлі екі, не одан да көп организмнің тұрақты түрде өзара сәйкесіп, әрдайым бірге тіршілік етуі. 


Бұл кезде екі организм де ([[симбионт]]) немесе олардың біреуі сыртқы ортамен қатынаста артықшылық алаңы. Симбиоз — кең үғым, бұған өзара көмек көрсететін қатынасты да ([[мутуализм]], [[комменсализм]]) және иесі мен [[паразит]] үзақ уақыт бірге тіршілік ететін паразитизмді де жатқызады. Бұл терминді А.де Бари ұсынды (1879).&lt;ref&gt;Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Экология және табиғат қорғау / Жалпы редакциясын басқарған А.Қ.Құсайынов. – Алматы: «Мектеп» баспасы» ЖАҚ, 2002 жыл. – 456 бет. ISBN 5-7667-8284-5&lt;/ref&gt;

== Жануарлардағы симбиоз ==
Жануарлардағы симбиозға мысал – шаян мен актинияның бірігіп тіршілік етуі жатады. Актиния шаянның арқасына бекініп оны атпа жасушаларының көмегімен қорғайды, ал актиния шаяннан қалған тамақ қалдықтарымен қоректенеді және оны қозғалыс құралы ретінде пайдаланады. Жоғары дәрежеде дамыған симбиозға термиттер мысал бола алады; Олардың ас қорыту жолдарында талшықтылар мекендейді. Термиттер целлюлозаны гидролиздеуші ферменттерінің болмауына қарамай ағашпен қоректенуге қабілетті. Мұны олардың орнына талшықтылар жүзеге асырады. Ал нәтижеде түзілетін қантты термиттер пайдаланады. Термиттер осы ішек фаунасынсыз тіршілік ете алмайды. 

== Өсімдіктердің арасындағы симбиоз ==
Өсімдіктердің арасындағы симбиозға жақсы мысал – қыналар. Қыналар, балдырлар мен саңырауқұлақтар - селбесіп  тіршілік етуі нәтижесінде түзіледі.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Biosci-stub}}

[[Санат:Симбиоз]]</text>
      <sha1>6ioldmg5erfo978z4qhykf999ap0wt5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478952</id>
      <parentid>3478951</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T07:48:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alphy Haydar</username>
        <id>36950</id>
      </contributor>
      <origin>3478952</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3269" sha1="hwhwofdaw6v60gv6gunjp6vljrw9n0y" xml:space="preserve">[[Сурет:Common clownfish.jpg|thumb|right|200px|Симбиозды тіршіліктер]]
[[Сурет:Calcinus laevimanus hermit crab with Calliactis sea anemone. 2 frames in one.jpg|thumb|250px|right|[[мутуализм]]]]
[[Сурет:Fly June 2008-2.jpg|thumb|250px|right|[[комменсализм]]]]
'''Симбиоз''' ({{lang-en|Symbiosis}}, [[Грек тілі|грек]], symbiosis — бірге тұру, бірге жасау, селбестік) — әртүрлі екі, не одан да көп организмнің тұрақты түрде өзара сәйкесіп, әрдайым бірге тіршілік етуі. 


Бұл кезде екі организм де ([[симбионт]]) немесе олардың біреуі сыртқы ортамен қатынаста артықшылық алаңы. Симбиоз — кең үғым, бұған өзара көмек көрсететін қатынасты да ([[мутуализм]], [[комменсализм]]) және иесі мен [[паразит]] үзақ уақыт бірге тіршілік ететін паразитизмді де жатқызады. Бұл терминді А.де Бари ұсынды (1879).&lt;ref&gt;Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Экология және табиғат қорғау / Жалпы редакциясын басқарған А.Қ.Құсайынов. – Алматы: «Мектеп» баспасы» ЖАҚ, 2002 жыл. – 456 бет. ISBN 5-7667-8284-5&lt;/ref&gt;

== Жануарлардағы симбиоз ==
Жануарлардағы симбиозға мысал – шаян мен актинияның бірігіп тіршілік етуі жатады. Актиния шаянның арқасына бекініп оны атпа жасушаларының көмегімен қорғайды, ал актиния шаяннан қалған тамақ қалдықтарымен қоректенеді және оны қозғалыс құралы ретінде пайдаланады. Жоғары дәрежеде дамыған симбиозға термиттер мысал бола алады; Олардың ас қорыту жолдарында талшықтылар мекендейді. Термиттер целлюлозаны гидролиздеуші ферменттерінің болмауына қарамай ағашпен қоректенуге қабілетті. Мұны олардың орнына талшықтылар жүзеге асырады. Ал нәтижеде түзілетін қантты термиттер пайдаланады. Термиттер осы ішек фаунасынсыз тіршілік ете алмайды. 

== Өсімдіктердің арасындағы симбиоз ==
Өсімдіктердің арасындағы симбиозға жақсы мысал – қыналар. Қыналар, балдырлар мен саңырауқұлақтар - селбесіп  тіршілік етуі нәтижесінде түзіледі.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Biosci-stub}}

[[Санат:Симбиоз]]</text>
      <sha1>hwhwofdaw6v60gv6gunjp6vljrw9n0y</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478953</id>
      <parentid>3478952</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T07:50:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alphy Haydar</username>
        <id>36950</id>
      </contributor>
      <origin>3478953</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3289" sha1="o9r9wnty7n78uetx9sl5ki4toqsfgqw" xml:space="preserve">[[Сурет:Common clownfish.jpg|thumb|right|200px|Симбиозды тіршіліктер]]
[[Сурет:Calcinus laevimanus hermit crab with Calliactis sea anemone. 2 frames in one.jpg|thumb|250px|right|[[мутуализм]]]]
[[Сурет:Fly June 2008-2.jpg|thumb|250px|right|[[комменсализм]]]]
'''Симбиоз''' ({{lang-en|Symbiosis}}, [[Грек тілі|грек]] συμβίωσις symbíōsis — бірге тұру, бірге жасау, селбестік) — әртүрлі екі, не одан да көп организмнің тұрақты түрде өзара сәйкесіп, әрдайым бірге тіршілік етуі. 


Бұл кезде екі организм де ([[симбионт]]) немесе олардың біреуі сыртқы ортамен қатынаста артықшылық алаңы. Симбиоз — кең үғым, бұған өзара көмек көрсететін қатынасты да ([[мутуализм]], [[комменсализм]]) және иесі мен [[паразит]] үзақ уақыт бірге тіршілік ететін паразитизмді де жатқызады. Бұл терминді А.де Бари ұсынды (1879).&lt;ref&gt;Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Экология және табиғат қорғау / Жалпы редакциясын басқарған А.Қ.Құсайынов. – Алматы: «Мектеп» баспасы» ЖАҚ, 2002 жыл. – 456 бет. ISBN 5-7667-8284-5&lt;/ref&gt;

== Жануарлардағы симбиоз ==
Жануарлардағы симбиозға мысал – шаян мен актинияның бірігіп тіршілік етуі жатады. Актиния шаянның арқасына бекініп оны атпа жасушаларының көмегімен қорғайды, ал актиния шаяннан қалған тамақ қалдықтарымен қоректенеді және оны қозғалыс құралы ретінде пайдаланады. Жоғары дәрежеде дамыған симбиозға термиттер мысал бола алады; Олардың ас қорыту жолдарында талшықтылар мекендейді. Термиттер целлюлозаны гидролиздеуші ферменттерінің болмауына қарамай ағашпен қоректенуге қабілетті. Мұны олардың орнына талшықтылар жүзеге асырады. Ал нәтижеде түзілетін қантты термиттер пайдаланады. Термиттер осы ішек фаунасынсыз тіршілік ете алмайды. 

== Өсімдіктердің арасындағы симбиоз ==
Өсімдіктердің арасындағы симбиозға жақсы мысал – қыналар. Қыналар, балдырлар мен саңырауқұлақтар - селбесіп  тіршілік етуі нәтижесінде түзіледі.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Biosci-stub}}

[[Санат:Симбиоз]]</text>
      <sha1>o9r9wnty7n78uetx9sl5ki4toqsfgqw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Мәулен Сағатханұлы Әшімбаев</title>
    <ns>0</ns>
    <id>118703</id>
    <revision>
      <id>3478811</id>
      <parentid>3478440</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T15:17:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Casserium</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <comment>/* Қызмет жолы */</comment>
      <origin>3478811</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17782" sha1="15r9pa5qmr9neyg1ep8jwjtn2jag8bz" xml:space="preserve">{{Мемлекеттік қайраткер
| Қазақша есімі        = Мәулен Әшімбаев
| Шынайы есімі         = 
| Суреті               = Mäulen Äşimbaev (2022-12-08).jpg
| Сурет ені            = 
| Атауы                = Әшімбаев, 2022 жыл

| Титулы               = [[Қазақстан Парламентінің Сенаты|Сенат төрағасы]]
| Ту                   = Flag of Kazakhstan.svg
| Ту2                  = Emblem of Kazakhstan latin.svg
| Басқара бастады      = 4 мамыр 2020 жылдан бастап
| Басқаруын аяқтады    = 
| Президент            = [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]
| Ізашары              = [[Дариға Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Дариға Назарбаева]]
| Ізбасары             = 

| Титулы_2             = [[Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігі|Президент Әкімшілігі]] Басшысының бірінші орынбасары
| Басқара бастады_2    = 18 желтоқсан 2019
| Басқаруын аяқтады_2  = 4 мамыр 2020
| Ту_2                 = Flag of the President of Kazakhstan.svg
| Ту2_2                = Flag of Kazakhstan.svg
| Президент_2          = [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]
| тақырыпша1_2         = Басшысы
| мәтін1_2             = [[Ерлан Жақанұлы Қошанов|Ерлан Қошанов]]
| Ізашары_2            = [[Дархан Аманұлы Кәлетаев|Дархан Кәлетаев]]
| Ізбасары_2           = [[Дәурен Әскербекұлы Абаев|Дәурен Абаев]]

| Титулы_3             = [[Қазақстан Республикасының Президенті|Президент]] көмекшісі
| Басқара бастады_3    = 30 шілде 2019
| Басқаруын аяқтады_3  = 18 желтоқсан 2019
| Ту_3                 = Flag of the President of Kazakhstan.svg
| Ту2_3                = Flag of Kazakhstan.svg
| Президент_3          = [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]
| Ізашары_3            = 
| Ізбасары_3           = [[Қанат Алдабергенұлы Бозымбаев|Қанат Бозымбаев]]

| Титулы_4             = [[Аманат (партия)|Нұр Отан]] төрағасының бірінші орынбасары
| Басқара бастады_4    = ақпан 2018
| Басқаруын аяқтады_4  = маусым 2019
| Ту_4                 = Flag of Nur Otan (2019).svg
| Ту2_4                = Flag of Kazakhstan.svg
| тақырыпша1_4         = Төрағасы
| мәтін1_4             = [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]
| Ізашары_4            = [[Мұхтар Абрарұлы Құл-Мұхаммед|Мұхтар Құл-Мұхаммед]]
| Ізбасары_4           = [[Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек|Бауыржан Байбек]]

| Титулы_5             = [[Қазақстан Парламентінің Мәжілісі|Мәжілістің]] [[Қазақстан Парламенті Мәжілісінің 6-сайланым депутаттары|6-сайланым депутаты]]
| Басқара бастады_5    = 24 наурыз 2016
| Басқаруын аяқтады_5  = ақпан 2018
| Ту_5                 = Assembly of the Parliament of the Republic of Kazakhstan logo.svg
| Ту2_5                = Flag of Kazakhstan.svg
| Президент_5          = [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]
| тақырыпша1_5         = Төрағасы 
| мәтін1_5             = [[Бақтықожа Салахатдинұлы Ізмұхамбетов|Бақтықожа Ізмұхамбетов]]&lt;br&gt; [[Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулин|Нұрлан Нығматулин]]

| Титулы_6             = [[Қазақстан Парламентінің Мәжілісі|Мәжілістің]] [[Қазақстан Парламенті Мәжілісінің 5-сайланым депутаттары|5-сайланым депутаты]]
| Ту_6                 = Assembly of the Parliament of the Republic of Kazakhstan logo.svg
| Ту2_6                = Flag of Kazakhstan.svg
| Басқара бастады_6    = 18 қаңтар 2012 
| Басқаруын аяқтады_6  = 20 қаңтар 2016 жыл 
| Президент_6          = [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]
| тақырыпша1_6         = Төрағасы
| мәтін1_6             = [[Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулин|Нұрлан Нығматулин]]&lt;br&gt;[[Қабиболла Қабенұлы Жақыпов|Қабиболла Жақыпов]]

| Титулы_7             = [[Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігі|Президент Әкімшілігі]] Басшысының орынбасары
| Ту_7                 = Flag of the President of Kazakhstan.svg
| Ту2_7                = Flag of Kazakhstan.svg
| Басқара бастады_7    = 13 сәуір 2006
| Басқаруын аяқтады_7  = 7 қазан 2011
| Ізашары_7            = [[Марат Мұханбетқазыұлы Тәжин|Марат Тәжин]] (Президент Әкімшілігі басшысының бірінші орынбасары ретінде)
| Ізбасары_7           = [[Бағлан Асаубайұлы Майлыбаев|Бағлан Майлыбаев]]
| Президент_7          = [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]
| тақырыпша1_7         = Басшысы
| мәтін1_7             = [[Әділбек Рыскелдіұлы Жақсыбеков|Әділбек Жақсыбеков]]&lt;br&gt;[[Қайрат Нематұлы Келімбетов|Қайрат Келімбетов]]&lt;br&gt;[[Аслан Есболайұлы Мусин|Аслан Мусин]]

| Титулы_8             = [[Қазақстан Қауіпсіздік кеңесі|Қауіпсіздік Кеңесі]] хатшысының орынбасары
| Басқара бастады_8    = мамыр 2005
| Басқаруын аяқтады_8  = сәуір 2006
| Ту_8                 = Emblem of Kazakhstan latin.svg
| Ту2_8                = Flag of Kazakhstan.svg
| тақырыпша1_8         = Төрағасы
| мәтін1_8             = [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]
| тақырыпша2_8         = Хатшысы
| мәтін2_8             = [[Болат Жамитұлы Өтемұратов|Болат Өтемұратов]]

| Туған күні           = 28.01.1971
| Туған жері           = {{туғанжері|Алматы|Алматыда}}, [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]]
| Қайтыс болған күні   = 
| Қайтыс болған жері   = 
| Жерленді             = 
| Діні                 = 

| Әкесі                = [[Сағатхан Әшімбайұлы Әшімбаев|Сағатхан Әшімбаев]] (1947–1991)
| Анасы                = [[Шәрбану Қонақбайқызы Бейсенова|Шәрбану Бейсенова]] (1947)
| Жұбайы               = Айгүл Бөтеева
| Балалары             = 4
| Партиясы             = [[Нұр Отан|Аманат]]
| Білімі               = 1) [[Қазақ ұлттық университеті|Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті]] (1993)&lt;br/&gt; 2) [[Джонс Хопкинс университеті]] (2004)&lt;br&gt; 3) Тафтс университеті
| Мамандығы            = [[экономист]]
|Ғылыми дәрежесі       = саясаттану ғылымдарының кандидаты

| Қолтаңбасы           = 
| Сайты                = 
| Commons              = Maulen Asimbaev
| Марапаттары          = {{Құрмет ордені}}
}}
'''Мәулен Сағатханұлы Әшімбаев''' ([[28 қаңтар]] [[1971 жыл]], [[Алматы]]) — қазақстандық экономист, мемлекет және қоғам қайраткері, 2020 жылдан бастап [[Қазақстан Парламентінің Сенаты]]ның төрағасы, «[[Аманат (партия)|Нұр Отан]]» партиясы төрағасының бірінші орынбасары (2018—2019).&lt;ref&gt;Қазақ телевизиясы. Энциклопедия. — Алматы: “ҚазАқпарат”, 2009, 1-т. — 640 б. ISBN 978-601-03-0070-5&lt;/ref&gt;

==Өмірбаяны==
[[Ұлы жүз]]дің [[Албан руы|Албан]] тайпасынан шыққан.&lt;ref&gt;{{кітап
 |авторы         = Алмабеков Т.
 |бөлімі         = Албан ата энциклопедиялық шежіре.
 |бөлім сілтемесі  = 
 |тақырыбы         = 
 |шынайы атауы     = 
 |сілтеме          = https://emirsaba.org/pars_docs/refs/9/8452/8452.pdf
 |уикитека         = 
 |жауапты     = 
 |басылым     = 
 |орны        = Алматы
 |баспасы     = 
 |жыл         = 2003
 |томы        = 
 |беттері     = 
 |барлық беті    = 1352
 |сериясы      = 
 |isbn         = 9965-00-838-8
 |тиражы       = 
}}&lt;/ref&gt;

[[Қазақ ұлттық университеті|Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті]]нің экономика және социология факультетін бітірген (1993), экономист, политэкономия оқытушысы. Саясаттану ғылымдарының кандидаты (диссертация тақырыбы — «Политический транзит в Казахстане в контексте процессов глобальной демократизации», 2001). [[Құрмет ордені]]мен марапатталған.

[[Ағылшын тілі]]н еркін меңгерген. Үйленген, үш баласы бар.

==Қызмет жолы==
Университетті бітіргеннен соң 1993–1994 жылдары Баспасөз және бұқаралық ақпарат министрлігінің жүйесінде жұмыс істеді.

1994–1995 жылдары — [[Қазақстан Жоғарғы Кеңесі]] депутатының көмекшісі.

1995 жылғы маусым–қараша аралығында — Қауіпсіздік кеңесі аппаратының консультанты.

1995–1999 жылдар аралығында Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігі Сараптау және стратегиялық зерттеулер орталығының бас сарапшысы, сектор меңгерушісі, осы орталық жетекшісінің бірінші орынбасары.

1999–2000 жылдары — Қауіпсіздік кеңесі Сараптау орталығының меңгерушісі.

2000–2002 жылдары — Қауіпсіздік кеңесі Сараптау орталығының меңгерушісі – Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Стратегиялық зерттеулер институтының директоры.

2002–2005 жылдары — Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Стратегиялық зерттеулер институтының директоры.

2005–2006 жылдары — [[Қазақстан Қауіпсіздік кеңесі]] хатшысының орынбасары.

2006–2011 жылдары — Қазақстан Республикасы [[Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігі]] Басшысының орынбасары.

2012 жылғы ақпаннан бастап V сайланған Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің депутаты, Халықаралық істер, қорғаныс және қауіпсіздік комитетінің төрағасы қызметін атқарды. [[Аманат (партия)|Нұр Отан]] партиясының мүшесі, партиялық тізім бойынша сайланған.

2018 жылғы 1 ақпаннан 2019 жылға дейін — [[Аманат (партия)|Нұр Отан]] партиясы төрағасының бірінші орынбасары.&lt;ref&gt;[https://egemen.kz/article/164470-maulen-ashimbaev-%C2%A0nur-otan-partiyasy-toeraghasynynh-birinshi-orynbasary-bolyp-taghayyndaldy Мәулен Әшімбаев «Нұр Отан» партиясы төрағасының бірінші орынбасары болып тағайындалды]&lt;/ref&gt;

2019 жылғы шілде–желтоқсан айларында Қазақстан президентінің көмекшісі. 

2019 жылғы желтоқсан – 2020 жылғы мамыр аралығында Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігі Басшысының Бірінші орынбасары.&lt;ref&gt;[http://senate.parlam.kz/kk-KZ/about/deputies?id=486 Әшімбаев Мәулен Сағатханұлы]&lt;/ref&gt;

2020 жылғы 4 мамырда VI шақырылымдағы Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты болып тағайындалды және Сенат төрағасы болып сайланды.&lt;ref&gt;[https://www.ult.kz/post/maulen-ashimbaev-senat-spikeri-bolyp-saylandy Мәулен Әшімбаев Сенат спикері болып сайланды]&lt;/ref&gt; 2023 жылғы 26 қаңтарда VIII шақырылымдағы Сенат төрағасы болып қайта сайланды.&lt;ref&gt;[https://egemen.kz/article/333686-maulen-ashimbaev-senat-toraghasy-bolyp-qayta-saylandy Мәулен Әшімбаев Сенат Төрағасы болып қайта сайланды]&lt;/ref&gt;

== Марапаттары ==
[[Парасат ордені|Парасат]] (2015) пен [[Құрмет ордені|Құрмет]] (2007) ордендерімен және мерекелік медальдармен марапатталған. [[2003 жыл]]ы [[Джонс Хопкинс университеті]]нің Халықаралық зерттеулер мектебінде (АҚШ) ғылыми тағылымдамадан өтті.

==Еңбектері==
* Политический транзит в Казахстане: содержание процесса и его особенности (2001)
* Современный терроризм: взгляд из Центральной Азии (2002, қосалқы автор)
* Безопасность Казахстана на современном этапе (2002)
* Политический транзит: от глобального к национальному измерению (2002)
* Центральная Азия до и после 11 сентября: геополитика и безопасность (2002, қосалқы автор)
* Нефтегазовые ресурсы Казахстане в системе мировых и региональных отношений (қосалқы автор)
* Военно-политическая расстановка сил в Каспийско-Центральноазиатском регионе (2003, қосалқы автор)

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

==Сілтемелер==
[http://www.parlam.kz/kk/mazhilis/person/1423 Мәжілістің құрамы мен құрылымы, Мәулен Сағатханұлы Әшімбаев]

{{wikify}}
{{DEFAULTSORT:Әшімбаев, Мәулен Сағатханұлы}}
[[Санат:Қазақстан Парламенті Мәжiлiсінің депутаттары]]
[[Санат:Қазақстан Парламенті Сенатының төрағалары]]
[[Санат:Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті түлектері]]
[[Санат:Қазақстан Парламенті Сенатының депутаттары]]
[[Санат:Қазақстан Парламенті Мәжiлiсінің V шақырылымының депутаттары]]
[[Санат:Қазақстан Парламенті Мәжiлiсінің VI шақырылымының депутаттары]]
[[Санат:Аманат партиясының мүшелері]]
[[Санат:Қазақстан мемлекет қайраткерлері]]
[[Санат:Қазақстан саясаттанушылары]]</text>
      <sha1>15r9pa5qmr9neyg1ep8jwjtn2jag8bz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек</title>
    <ns>0</ns>
    <id>118709</id>
    <revision>
      <id>3478866</id>
      <parentid>3478370</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T18:59:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Special:Contributions/Alash 0005|Alash 0005]] ([[User talk:Alash 0005|т]]) өңдемелерінен [[User:Casserium|Casserium]] соңғы нұсқасына қайтарды</comment>
      <origin>3447617</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9718" sha1="gmxiy0rf7ryokf2vhiwls6thtnbgm8v" xml:space="preserve">{{Мемлекеттік қайраткер|Қазақша есімі=Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек|Суреті=Bauyrzhan Baibek (cropped).jpg|Титулы_4=[[Алматы]] қаласының 6-шы [[әкім]]і|Ту=Flag of Almaty.svg|Ту2_4=Coat of arms of Almaty.svg|Басқара бастады_4=[[9 тамыз]] [[2015 жыл]]|Басқаруын аяқтады_4=[[28 маусым]] [[2019 жыл]]|Президент_4=[[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]&lt;br&gt;[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]|Ізашары_4=[[Ахметжан Смағұлұлы Есімов|Ахметжан Есімов]]|Ізбасары_4=[[Бақытжан Әбдірұлы Сағынтаев|Бақытжан Сағынтаев]]|Титулы_2=[[Аманат (партия)|Нұр Отан]] партиясының Төрағасының Бірінші орынбасары|Ту_2=Nur_Otan_logo_(2019-).png|Ту2_2=Nur_Otan_logo_(2019-).png|Басқара бастады_2=29 маусым 2019|Басқаруын аяқтады_2=2 ақпан 2022| тақырыпша1_2=Төрағасы|мәтін1_2=[[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]&lt;br&gt;[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]|Ізашары_2=[[Мәулен Сағатханұлы Әшімбаев|Мәулен Әшімбаев]]|Ізбасары_2=''лауазым ыдыратылды'' (Атқарушы хатшы ретінде [[Асхат Раздықұлы Оралов|Асхат Оралов]])|Басқара бастады_3=17 қаңтар 2013|Басқаруын аяқтады_3=8 тамыз 2015|Ізашары_3=[[Бақытжан Әбдірұлы Сағынтаев|Бақытжан Сағынтаев]]|Ізбасары_3=[[Асқар Исабекұлы Мырзахметов|Асқар Мырзахметов]]| тақырыпша1_3=Төрағасы|мәтін1_3=Нұрсұлтан Назарбаев|Ғылыми дәрежесі=Саясаттану ғылымдарының кандидаты|Мамандығы=экономист, музыкант
|Туған күні         = 19.03.1974
|Туған жері         = {{туғанжері|Алматы|Алматыда}}, [[ҚазКСР]]
|Білімі=Күләш Бәйсейітова атындағы музыка мектебі (Алматы)&lt;br /&gt;Гёте институты ([[Бремен]])&lt;br /&gt;&quot;Болашақ&quot; бағдарламасымен Любек, Германиядағы Жоғары музыка мектебі (1994-1998)&lt;br /&gt;Орталық Азия университеті (2002)
|Марапаттары =
{{{!}}
{{!}} {{Барыс ордені}} 
{{!}}}
{{{!}}
{{!}} {{Парасат ордені}} {{!!}} {{Құрмет ордені}}{{!!}}{{ҚР Конституциясына 10 жыл}}{{!!}}{{Астанаға 10 жыл медалі}}
{{!}}}
{{{!}}
{{!}}{{ҚР тәуелсіздігіне 20 жыл медалі}}{{!!}}{{ҚР Конституциясына 20 жыл}}{{!!}}{{ҚР тәуелсіздігіне 25 жыл медалі}}{{!!}}{{Астанаға 20 жыл медалі}}
{{!}}}
}}
'''Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек''' ([[1974 жыл]] [[19 наурыз]], [[Алматы|Алматы қаласы]]) — қазақстан саясаткері, [[Алматы]] қаласының [[әкім]]і (2015–2019), саясат ғылымдарының кандидаты. [[Шапырашты]] руынан шыққан.&lt;ref&gt;[https://www.novgaz.com/index.php/2-news/2415-%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%8B-%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%BC%E2%80%A6 Новая Газета Казахстан - КЛАН — КЛАНЫ ВЫБИВАЕТ&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.novgaz.com/index.php/2-news/2406-%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B9%D1%82%D0%B8-%D0%BF%D0%BE-%D1%87%D0%B5%D1%80%D1%82%D0%B5 Новая Газета Казахстан - Пройти по черте]&lt;/ref&gt;

== Білімі ==
* «Болашақ» бағдарламасы бойынша Гете институтын (Бремен  қаласы, 1995) «Неміс тілі»;
* «Болашақ» бағдарламасы бойынша [[Любек]] қаласындағы Жоғары мектепті (ГФР, 1998) педагог; 
* Орталық Азия университетін (2002) халықаралық экономист мамандықтары бойынша бітірген.

== Еңбектері ==
* «Хаттамалық іс-шараларды  қамтамасыз ету бойынша тәжірибелік нұсқаулық» (2007, екі тілде)
* «Қазақстан Республикасының мемлекеттік хаттамасы» (2010) кітаптарының авторы; 
* «Қазақстан Республикасының мемлекеттік хаттамасы» (2004) кітабының бірлескен авторы; 
* «Президенттің бір жылы» (2006, 2007) кітабының  құрастырушысы; 
* 6 мақаланың, соның ішінде «Мемлекеттің сыртқы саяси  қызметіндегі хаттама» (2010), «Шетелдік мемлекеттердің хаттамалық  қызметін институттандырудың кейбір аспектілері туралы» (2010) және т.б. жарияланымдардың авторы.

== Қызмет жолы ==
* 1999 жылдан - Майндағы [[Франкфурт]] қаласы ҚР Бас консулдығының референті, ата-анасы — Германиядағы  ҚР Елшілігі экономикалық бөлімінің үшінші хатшысы ([[Берлин]] қаласы).
* 2002 жылдан — [[Қазақстан Республикасының Президенті|ҚР Президенті]] Әкімшілігі Жүйелі зерттеулер орталығының сарапшысы. 
* 2003 жылдан — [[Қазақстан Республикасының Президенті|ҚР Президенті]] Хаттамасының ақпарат пен талдау секторының меңгерушісі.
* 2004 жылдан — бас инспекторы.
* 2006 жылдан — Хаттама жетекшісі.
* 2009 жылдың тамыз айынан — ҚР Президенті Әкімшілігі жетекшісінің орынбасары.
* 2013 жылдың қаңтарынан — &quot;[[Нұр Отан]]&quot; партиясы төрағасының бірінші орынбасары.
* 2015 жылдың 9 тамызынан — [[Алматы]] қаласының әкімі.
* 2019—2022 жылдары — &quot;Нұр Отан&quot; партиясы төрағасының бірінші орынбасары.

== Қоғамдық қызметі ==
* ҚР Президентінің халықаралық «Болашақ» стипендиясы стипендиаттары  қауымдастығы кеңесінің (2008 жылдан);  
* Қазақ гуманитарлық заң университеті Қамқоршылық кеңесінің (2010 жылдан) төрағасы. 
* [[Қазақ ұлттық медицина университеті|С.Д. Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университеті]]  Қамқоршылық кеңесінің (2010 жылдан) мүшесі. 
        
==Марапаттары==
* «[[Құрмет ордені|Құрмет]]» (2008) орденімен;
* «[[Парасат ордені|Парасат]]&lt;nowiki/&gt;» орденімен
* «Қазақстан Республикасының Конституциясына 10 жыл»
* «Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 10 жыл» (2001), 
* «Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 20 жыл» (2011), 
* «Астананың 10 жылдығы» (2008) медальдарымен;  
* ҚР Президентінің алғыс грамоталарымен (2001, 2010) марапатталған.

== Жеке өмірі ==
[[Қазақ тілі|Қазақ]], [[Орыс тілі|орыс]], [[Ағылшын тілі|ағылшын]] және [[Неміс тілі|неміс]] тілдерін біледі.

Әкесі, Байбек Қыдырғали Мұқаметәмірұлы — зейнеткер, «Алматы қаласы бойынша жолаушыларды тасымалдау» КМК бастығының орынбасары болған. Анасы, Байбек Алтынай Құнғалиқызы — зейнеткер, «Қазгипротамақөнеркәсіп» бөлімінің бастығы, бас маманы қызметін атқарған.

Үйленген. Жұбайы — Байбек Жанар Кенжеғарақызы. 5 баласы бар.&lt;ref name=zakonbio&gt;{{cite web | url = https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30100136#pos=1;-90 | title = Байбек Бауыржан Кыдыргалиулы (персональная справка)}}&lt;/ref&gt;

Хоббилерінің ішінде оқу, музыка және спорт бар.

==Дереккөздер==
{{Дереккөздер}}

[[Санат:Алматы әкімдері]]
[[Санат:Қазақстан саясаткерлері]]
[[Санат:Қазақстан дипломаттары]]</text>
      <sha1>gmxiy0rf7ryokf2vhiwls6thtnbgm8v</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Башқұрт Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>187576</id>
    <revision>
      <id>3478904</id>
      <parentid>3211073</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T01:13:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Nurken</username>
        <id>111493</id>
      </contributor>
      <origin>3478904</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22969" sha1="l8r0ddw3vpwqusklrtkdc2afnyqrd89" xml:space="preserve">{{Тарихи мемлекеттер
 |атауы                    = Башқұрт Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы
 |өз атауы                 = {{lang-ba|Башҡорт Автономиялы Совет Социалистик Республикаhы; Başqortostan Avtonomialy Sovet Sotsialistik Respublikahy}}
 |статусы                  = [[РКФСР]] құрамындағы автономиялы республика
 |әнұраны                  = 
 |байрақ                   = Flag of the Bashkir ASSR.svg
 |байрақ_сипаттамасы       =Байрағы 
 |елтаңбасы                = Coat of arms of Bashkir ASSR.svg
 |елтаңба_сипаттамасы      =Елтаңбасы 
 |карта                    = SovietUnionBashkir.png
 |size                     = 250px
 |сипаттамасы              = 
 |p1                       =Башқұртстан автономиясы 
 |flag_p1                  =Flag of Bashkurdistan.svg 
 |image_p1                 = 
 |p2                       =Үфі губерниясы 
 |flag_p2                  = Coat of arms of Ufa province (1878).svg
 |image_p2                 = 
 |p3                       = 
 |flag_p3                  = 
 |image_p3                 = 
 |p4                       = 
 |flag_p4                  =
 |image_p4                 =  
 |құрылуы                  = [[20 наурыз]] [[1919 жыл]]
 |ыдырауы                  = [[11 қазан]] [[1990 жыл]]
 &lt;!-- |type_after               = егер бұл параметр үлгіде кездесетін болса,
онда келесіні жазу керек: «Ыдырағаннан кейінгі мемлекеттер…»,
әйтпесе, оны өшіріңіз. Онда былай шығады: «Кейінгісі».--&gt;
 |s1                       =Башқұртстан 
 |flag_s1                  =Flag of Bashkortostan.svg 
 |image_s1                 = 
 |s2                       = 
 |flag_s2                  = 
 |image_s2                 = 
 |s3                       = 
 |flag_s3                  = 
 |image_s3                 = 
 |s4                       = 
 |flag_s4                  = 
 |image_s4                 = 
 |ұраны                    =«Бөтә илдәрҙең пролетарийҙәре, берләшегеҙ!»&lt;br&gt;(«[[Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!]]&lt;nowiki&gt;&lt;/nowiki&gt;») 
 |астана                   = [[Темес (Темес ауылдық кеңесі)|Темясово]] (1919)&lt;br&gt;[[Стәрлітамақ]] (1919—1922) &lt;br&gt;[[Үфі]] (1922–1991)
 |қалалары                 = 
 |тілі                     = [[Башқұрт тілі|башқұрт]] және [[Орыс тілі|орыс]]
 |валютасы                 =[[КСРО рублі]] 
 |қосымша_параметр         = Кіреді
 |параметр_мазмұны         = {{flagicon image|Flag of the Russian Soviet Federative Socialist Republic (1954–1991).svg|border}} [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]]
 |аумағы                   = 142,9
 |халқы                    = 3 943 100
 |басқару_формасы          = 
 |династиясы               = 
 |басқарушылар_титулы      =Башревком төрағасы 
 |басқарушы1               =[[Харис Йомағолұлы Йомағолов]] (тұңғыш) 
 |басқарушы_жылы1          =1919 — 1920 
 |басқарушылар_титулы2     = Министрлер Кеңесінің төрағасы
 |басқарушы2               =[[Марат Парисұлы Мирғәзәмов]] (соңғы) 
 |басқарушы_жылы2          =1986—1992 
 |басқарушылар_титулы3     = 
 |басқарушы3               = 
 |басқарушы_жылы3          = 
 |басқарушылар_титулы4     = 
 |басқарушы4               = 
 |басқарушы_жылы4          = 
 |басқарушылар_титулы5     = 
 |басқарушы5               = 
 |басқарушы_жылы5          = 
 |басқарушылар_титулы6     = 
 |басқарушы6               = 
 |басқарушы_жылы6          = 
 |діні                     =[[зайырлы мемлекет]] (де-юре)&lt;br&gt;[[атеизм]] (де-факто) 
 |қосымша_параметр1        = 
 |параметр_мазмұны1        = 
 |Кезең1                   = 
 |Уақыт1                   = 
 |Жыл1                     = 
 |Кезең2                   = 
 |Уақыт2                   = 
 |Жыл2                     = 
 |Кезең3                   = 
 |Уақыт3                   = 
 |Жыл3                     = 
 |Кезең4                   = 
 |Уақыт4                   = 
 |Жыл4                     = 
 |Кезең5                   = 
 |Уақыт5                   = 
 |Жыл5                     = 
 |Кезең6                   = 
 |Уақыт6                   = 
 |Жыл6                     = 
 |Кезең7                   = 
 |Уақыт7                   = 
 |Жыл7                     = 
 |Кезең8                   = 
 |Уақыт8                   = 
 |Жыл8                     = 
 |Кезең9                   = 
 |Уақыт9                   = 
 |Жыл9                     = 
 |Кезең10                  = 
 |Уақыт10                  = 
 |Жыл10                    = 
 |Кезең11                  = 
 |Уақыт11                  = 
 |Жыл11                    = 
 |қосымша_параметр2        = 
 |параметр_мазмұны2        = 
 |дейін                    = 
 |д1                       = 
 |д2                       = 
 |д3                       = 
 |д4                       = 
 |д5                       = 
 |д6                       = 
 |д7                       = 
 |кейін                    = 
 |к1                       = 
 |к2                       = 
 |к3                       = 
 |к4                       = 
 |к5                       = 
 |к6                       = 
 |к7                       = 
 |ескерту                  = 
}}
'''Башқұрт Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы''' ({{lang-ba|Башҡорт Автономиялы Совет Социалистик Республикаhы}}), кейде '''Үлкен Башқұртстан''' немесе '''Башкирия''' — [[1919 жыл]]ы құрылған және [[1990 жыл|1990 жылы]] ыдыраған [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]] құрамындағы [[Автономия|автономиялы республика]].&lt;ref name=&quot;source1&quot;&gt;“Қазақ Совет Энциклопедиясы”, ІІ том&lt;/ref&gt; Конституциясы [[1937 жыл]]ы [[23 маусым]]да Башқұрт АКСР Советтерінің Төтенше 10-съезінде қабылданған. Жерінің ауданы — 143,6 мың км², халық саны 3819 мың (1970) адамға тең. Башкирияда 53 селолық аудан, 17 қала, 38 қ.т. поселке бар. Астанасы – [[Үфі]] қаласы.

== Табиғаты ==
Башқұрт АКСР, қазіргі Башқұртстан сияқты, [[Азия]] мен [[Еуропа]] аралығында, [[Шығыс Еуропа]] жазығының шығыс бөлігін алып жатыр. Батыс жағы жазық, шығысы таулы келеді. Шығысында Оралдың оңтүстік жоталары (биіктігі 1000-1500 м.) солтүстік-шығысында Үфі үстірті (биіктігі 500 м.), оңтүстік-батысында Бугульма-Белебей қыраты (биіктігі 450 м.), оңтүстігінде Жалпы Сырттың сілемдері бар. Ең биік жері – Оралдағы Жамантау (биіктігі 1640 м.). Башқұртта пайдалы қазындылар (мұнай, табиғи газ, көмір, тұз) мол. Шығысындағы таулы өңірде мыс, темір рудасы, алтын, мырыш өндіріледі. Коиматы континентік: жазы қоңыр салқын (кей жылдары ыстық) қысы суық. Қаңтарда орташа температурасы -14°С, шілдеде 16,5°С. Жауын шашының жылдық мөлшері 400-500 метр. Басты өзендері –Камаға құятын Белая (Ақ Еділ) және соның салалары Нугуш, Үфі, Дема, Сим, Жазық бөлігінің солтүстігі шымды күлгін топырақты, орманды жерлері сұр топырақты қалған жері мқұнарлы қара топырақты. Тау бөктеріндегі жерлері сұры және құнарлы топырақты келеді. Жерінің 40%-ға  жуығы қылқан және жалпақ жапырақты орман (қарағай, шырша, ақ қайын, емен). Ағаш қоры 0,5 млрд м³.&lt;ref name=&quot;source2&quot;&gt;Тахаев Х.Я., Башкирия, М., 1950; Тахаев Х.Я., Природные условия и ресурсы Башкирской АССР, Уфа, 1959&lt;/ref&gt;

[[Сурет:UfaRiver.jpg|thumb|350px|right|Үфі өзені]]

== Халқы ==
Башқұрт АКСР-ының тұрғылықты халқы – [[башқұрттар]]. Олар 1,181 мың адам (1970). Республикада бұлардан басқа [[орыстар]] (1418,1 мың), [[татарлар]] (768,6 мың), [[чуваштар]], [[марилер]], [[украиндар]], [[мордвалар]] және т.б. халықтар тұрады. Башқұртстанда халықтың тығыздығы орта есеппен 1км²-ге 26,6 адамнан келеді ([[1970]]). Ірі қалалары (тұрғындарының саны мың адам есебімен, 1969); [[Үфі]] (745), [[Стәрлітамақ]] (172), [[Салауат (қала)|Салауат]] (107), [[Октябрьский (Башқұртстан)|Октябрьский]] (81), [[Ишімбай]] (55).

== Тарихы ==
[[1895 жыл|1895]]-[[1897 жыл]]дары Үфіде алғашқы социал-демократиялық топтар құрыла бастады. [[Владимир Ильич Ленин|Владимир Ленин]]нің Үфіде болуы (1900 жылдың ақпан-маусымы) жергілікті социал-демократиялық топтар мен революцияшыл жұмысшыларға зор әсер етті. 1903 жылы қаңтарда [[Ресей социал-демократиялық жұмысшы партиясы]]ның (РСДЖП) Үфі комитеті құрылды, ол 1904 жылы РСДЖП [[Орал облысы (Ресей империясы)|Орал облысы]] комитетінің құрамына енді. Орал большевиктері ұйымдастырушыларының және басшыларының бірі [[Яков Михайлович Свердлов]] болды. 1905 жылы 7 желтоқсанда Үфіде Жұмысшы депутаттарының Кеңесі құрылды, астыртын «Үфі жұмысшысы» ({{lang-ru|Уфинский рабочий}}) газеті (1906-1908), [[Орынбор]]да [[татар тілі]]нде «Орал» атты тұңғыш социал-демократтардың газеті (1907) шықты. 1917 жылы [[Ақпан төңкерісі]] нәтижесінде Башқұртстанда Жұмысшы және солдат депутаттарының Кеңестері жаппай құрыла бастады. [[1917 жыл]]дың 26 қазанда ([[8 қараша]]) Үфіде [[Кеңес үкіметі]] орнап, губревком құрылды. Қазанның аяғында Башқұрт жерінің көпшілігінде Кеңес үкіметі орнады. 1919 жылы 20 наурызда «Ресей жұмысшы-шаруа үкіметінің Башқұрстанның кеңестік автономиясы туралы келісіміне» қол қойылды. Башқұрт [[РКФСР]] құрамындағы тұңғыш автономиялық кеңестік социалистік республикаға (АКСР) айналып, оның астанасы [[Стәрлітамақ]] қаласы болды. 1919 жылдың 9 маусымда [[Василий Иванович Чапаев]]тың 25-атқыштар дивизиясы Үфі қаласын азат етті. Күзге қарай бүкіл Башқұртстан ақ гвардияшылардан тазартылды. 1920 жылдың шілдеде Стәрлітамақта Кеңестердің Бүкіл Башқұртстандық 1-съезі болып, Башқұрт Орталық Атқару Комитетін (БОАК) сайлады. Бүкіл одақтық Орталық Атқару Комитетінің 1922 жылы 14 маусымдағы «Башқұрт Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасының шекараларын кеңейту туралы» декреті бойынша Үлкен Башқұрстан құрылып, астанасы Үфі қаласы болды.

Социалистік құрылыс жылдарында Башқұрстан индустриялы-аграрлы республикаға айналды. 1934 жылғы партияның 17-съезінде Оралдың батыс және оңтүстік аймақтарында аса ірі мұнай базасын жасау міндеті қойылды. Башқұрстан өнеркәсіптің жаңа салалары (мұнай, электротехника, химия, тоқыма өнеркәсібі т.б.) құрылды. Көп салалы механикаланған ауыл шаруашылығы жасалды. Өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығын өркендетудегі табыстары үшін Башқұртстан 1935 жылы 15 наурызда [[Ленин ордені]]мен марапатталды. Мәдениет төңкеріс жүзеге асты.&lt;ref name=&quot;source4&quot;&gt;Узиков Ю.А., Подписано В.И.Лениным (по следам пяти ленинских телеграмм в Башкирию), Уфа, 1967&lt;/ref&gt;

[[1941 жыл|1941]]–[[1945 жыл|1945]] жылдардағы [[Ұлы Отан соғысы]]нда еліміздің қуатын нығайтуға Башқұртстан да лайықты үлес қосты. Майдандарда көрсеткен ерлігі үшін Башқұртстаннан шыққан 250-ден астам жауынгерге Кеңес Одағы Батыры атағы берілді.

Башқұртстанның Ресейге өз еркімен қосылуын 400 жылдығы құрметіне және өнеркәсіпті, ауыл шаруашылық пен мәдениетті өркендетуге жетістіктері үшін 1957 жылы 13 маусымда Башқұрт АКСР-і [[Ленин ордені]]мен 2-рет марапатталды. 50-60 жылдары республиканың 92 еңбеккеріне [[Социалист Еңбек Ері]] атағы беріліп, 40 мыңнан аса адам (1968 жылға дейін) КСРО ордендерімен және медальдармен марапатталды. Коммунистік құрылыстағы табыстары үшін, республиканың 50 жылдығына байланысты, Башқұрт АКСР-ы 1969 ж. 21 наурызда Қазан Төңкерісі орденімен марапатталды.&lt;ref name=&quot;source5&quot;&gt;История Башкирской АССР, 3 изд., Уфа, 1968&lt;/ref&gt;

== Халық шаруашылығы ==
=== Өнеркәсібі ===
Башқұрт өнеркәсібі жан-жақты дамыған, ірі ауыл шаруашылық өндірісі бар республика. Өнеркәсібінің басты саласы – мұнай өндіру мен мұнай айыру. Башқұртстан — мұнай, табиғи газ, химия, машина жасау өнеркәсібінің маңызды орталығы болды. КСРО-да өндірілетін барлық мұңайдың 1/7 бөлігін береді. 70 жылдардың басында Башқұрт мұнай өндіруден Кеңес Одағында ([[Татар Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Татар АКСР]]-мен кейін) 2-орында болды. Республиканың мұнай кәсіпорындары негізінен Үфі, Ишімбай, Салауат қалаларында. Елдің өнеркәсіп орталықтарына мұнай мен газ құбырлары жүргізілген. Башқұрт өнеркәсібінің мұнайдан кейінгі маңызды салалары – қара және түсті металлургия (Белорецк, Сибай), электротехника (Үфі), мұнай айыру өндірісіне қажетті жабдықтар мен бұрғылау станоктарын шығару (Стәрлітамақ), болат сым арқан өндіру (Белорецк). Мұнай, газ, химиялық кәсіпорындарында спирт, полиэтилен, синтетикалық каучук, жуғыш заттар, пластмасса, синтетикалық талшық, гербицидтер өндірілді. Стәрлітамақта аса ірі сода-цемент комбинаты болды.
=== Ауыл шаруашылығы ===
Башқұртстан РКФСР-ның егіншілік және мал шаруашылығы жақсы дамыған аудандарының бірі. Ауыл шаруашылығына пайдаланылатын жері 7 млн га-дан асады: 4,9 млн га егістік, 1,6 млн га жайылым, 0,7 млн га шабындық (1968). Ауыл шаруашылығының басты саласы – егіншілік. Кеңес үкіметі жылдарында егіс көлемі 2 есе көбейді. Мал шаруашылығының басты саласы – етті-сүтті ірі қара мал және етті-жүнді қой өсіру. 1969 жылдың басында республикада сиыр 2035 мың, шошқа 904 мың, қой мен ешкі 3095 мың басқа жетті. Башқұртстанның кей жерлерінде қымыз бен ет үшін жылқы өсірілді.

=== Темір жол транспорты ===
Ресбуликаның халық шаруашылығында темір жол транспорты негізгі роль атқарды. Барлық темір жолдың ұзындығы 1969 ж. 1197 км (1940 ж. 780 км еді). Үфі–Орынбор, Үфі-Туймазы, Үфі–Жаңаауыл тас жолдары бар. Ең басты су жолдары – Белая, Үфі өзендері (навигация кезіндегі су жолының ұзындығы 755 км.).

== Денсаулық сақтау ісі ==
1913 ж. Башқұртстанда не бары 143 дәрігер және 342 орта білімді медициналық қызметкері, 1,7 мың төсектік аурухана болған. 1969 жылы 1 қаңтарда Башқұртстанда 32,8 мың төсектік 375 аурухана, 6353 дәрігер, 23,3 мың орта білімді медициналық қызметкері болды. 1968 жылы 31 санаторий, 11 демалыс үйі жұмыс істеді. Башқұрт жерінде Аксаково, Алкино, Краснаульский т.б. курорттар бар.

== Архитектурасы мен бейнелеу өнері ==
Қазан төңкерісінен бұрын Башқұртстанда профессионалды бейнелеу өнері болған жоқ. 1920 жылы Үфіде Көркемөнер музейі (1954 жылдан М.В.Нестеров атындағ) ашылды. 1926 жылы ұйымдасқан Башқұрт көркемсурет училищесінің (қазіргі Үфі өнер училищесі) И.И.Урядов, А.Э.Тюлькин, М.Н.Елғаштиналардай тұңғыш түлектерден кейін М.Н.Арсланов, Г.Ш.Имашева. А.Хромов, Г.Мустафин, Р.Ишбулатов сияқты жас таланттар шықты. Олар «Чапаев дивизиясының Ақ Еділден өтуі» (И.И.Урядов), «Башқұрт делегациясы В.И.Лениннің қабылдауында» (Г.Мустафин) сияқты совет бейнелеу өнерінде елеулі орны бар шығармалар берді. Башқұрттың халық өнері қарапайым да тартымды. Бас киім, сүлгі, киіз үй, сәндік бұйымдардағы өрнек қазақ пен қырғыз оюларына ұқсас келеді. Бесжылдықтар кезінде Үфіде т.б. қалаларында ірі-ірі әкімшілік, мәдени-ағарту және көп қабатты тұрғын үйлер (Министр Кеңесінің үйі, «Мамандар үйі», «Башкирия» мейманханасы т.б.) салынды. Башқұрт архитектурасының ерекшелігі ұлттық ою-өрнегінің молдығымен, сырт көрінісінің қарапайымдылығында.

==Дереккөздер==
{{Дереккөздер}}

[[Санат:Башқұртстан]]
[[Санат:РКФСР]]
[[Санат:РКФСР республикалары]]</text>
      <sha1>l8r0ddw3vpwqusklrtkdc2afnyqrd89</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Үлгі:Германия:Айхштет ауданы:Қалалар</title>
    <ns>10</ns>
    <id>203285</id>
    <revision>
      <id>3478844</id>
      <parentid>1889320</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T17:56:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>164355</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]])  [[File:Wappen Landkreis Eichstaett.png]] → [[File:DEU Landkreis Eichstätt COA.svg]] → File replacement: jpg/png/gif to svg vector image ([[c::c:GR]])</comment>
      <origin>3478844</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1698" sha1="qyor2tvcd4qymxlcrw45ya0j1rw69ma" xml:space="preserve">{{Навигациялық жол
|түс={{түс|Германия}}
|сурет = [[Сурет:DEU Landkreis Eichstätt COA.svg|40px|Таңба]]
|тақырыбы    = [[Айхштет (аудан)|Айхштет ауданының]] елді мекендері ([[Бавария]])  &lt;small&gt; — [[:de:Landkreis Eichstätt|Landkreis Eichstätt]]&lt;/small&gt; 
|мазмұны  = 
[[Адельшлаг]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Альтманштайн]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Байльнгрис]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Бёмфельд]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Буксхайм (Жоғарғы Бавария)|Буксхайм]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Денкендорф (Бавария)|Денкендорф]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Дольнштайн]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Эгвайль]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Айхштет]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Айтенсхайм]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Гаймерсхайм]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Гросмеринг]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Хепберг]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Хицхофен]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Киндинг]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Кипфенберг]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Кёшинг]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Лентинг]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Миндельштеттен]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Мёрнсхайм]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Нассенфельс]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Обердоллинг]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Пфёрринг]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Полленфельд]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Шернфельд]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Штамхам (Ингольштадт)|Штамхам]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Титтинг]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Вальтинг]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Велльхайм]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Ветштеттен]]
}}&lt;noinclude&gt;
[[Санат:Уикипедия:Бавария географиясы бойынша навигациялық үлгілер]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>qyor2tvcd4qymxlcrw45ya0j1rw69ma</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Айхштет (аудан)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>203294</id>
    <revision>
      <id>3478845</id>
      <parentid>1821094</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T17:56:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>164355</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]])  [[File:Wappen Landkreis Eichstaett.png]] → [[File:DEU Landkreis Eichstätt COA.svg]] → File replacement: jpg/png/gif to svg vector image ([[c::c:GR]])</comment>
      <origin>3478845</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3739" sha1="cava16jg24sd75jl5l9zg2729s0lyj0" xml:space="preserve">{{Германия ауданы
|Қазақша атауы        = Айхштет (район)
|Шынайы атауы   = Landkreis Eichstätt
|Таңбасы                    =  DEU Landkreis Eichstätt COA.svg
|Орналасуы            =  Lage des Landkreises Eichstätt in Deutschland.png
|Ел                   =  [[Германия]]
|Жері        =  [[Бавария]]
|Әкімшілік округі   =  [[Жоғарғы Бавария]]
|Басшысы                   = Dr. Xaver Bittl  ([[Христианско-социальный союз|ХСС]])
|Басшының түрi          =  [[Ландрат]]
|Жер аумағы              =  1.214,41
|Тілі                     =  [[немецкий язык|немецкий]] 
|Тілдері                    =   
|Тұрғыны              =  123 295
|Тығыздығы    =  102
|Карта                  =  Bavaria_ei.png
|Ресми коды      =  09 1 76
|Автомобиль коды      =  EI
|Сайты                   =  http://www.landkreis-eichstaett.de/ www.landkreis-eichstaett.de
|Мекен-жайы                    =  Residenzplatz 1&lt;br /&gt;85072 Eichstätt
|Орталығы                   =  [[Айхштет]]
}}
'''Айхштет''' ({{lang-de|Landkreis Eichstätt}}) - [[Германия]] [[Германия ауданы|ауданы]]. Аудан орталығы — [[Айхштет]] қаласы. 
Аудан [[Бавария]] [[Германия әкімшілік бөлінісі|жерінде]] орналасқан. [[Әкімшілік округ (Германия)|әкімшілік округіне]] бағынады. Жер аумағы 1.214,41 км² шамасында. Тұрғыны 123 295 адамды құрайды. Халық тығыздығы 102 адам/км². 
Ауданның ресми коды — 09 1 76.
  
Аудан 30 елді мекенге бөлінеді.

== Қалалар мен қауымдар ==
;Қалалар
# [[Байльнгрис]] (8 698)
# [[Айхштет]] (12 907)
;Жәрменкелер
# [[Альтманштайн]] (6 957)
# [[Дольнштайн]] (2 890)
# [[Гаймерсхайм]] (10 956)
# [[Киндинг]] (2 473)
# [[Кипфенберг]] (5 725)
# [[Кёшинг]] (8 299)
# [[Мёрнсхайм]] (1 667)
# [[Нассенфельс]] (1 835)
# [[Пфёрринг]] (3 500)
# [[Титтинг]] (2 692)
# [[Велльхайм]] (2 754)
;Қауымдар
# [[Адельшлаг]] (2 750)
# [[Бёмфельд]] (1 632)
# [[Буксхайм (Жоғарғы Бавария)|Буксхайм]] (3 475)
# [[Денкендорф (Бавария)|Денкендорф]] (4 480)
# [[Эгвайль]] (1 073)
# [[Айтенсхайм]] (2 667)
# [[Гросмеринг]] (6 410)
# [[Хепберг]] (2 486)
# [[Хицхофен]] (2 775)
# [[Лентинг]] (4 805)
# [[Миндельштеттен]] (1 636)
# [[Обердоллинг]] (1 219)
# [[Полленфельд]] (2 814)
# [[Шернфельд]] (3 069)
# [[Штамхам (Ингольштадт)|Штамхам]] (3 550)
# [[Вальтинг]] (2 386)
# [[Ветштеттен]] (4 656)
;Қауым бірлестіктері
;[[Айхштет]] басқармасы
;[[Айтенсхайм]] басқармасы
;[[Нассенфельс]] басқармасы
;[[Пфёрринг]] басқармасы
;Қауым басқармасынан еркін

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.landkreis-eichstaett.de/ www.landkreis-eichstaett.de Ресми сайты]

{{Бавария аудандары}}
{{Үлгі:Германия:Айхштет ауданы:Қалалар}}
{{Bavaria-geo-stub}}

[[Санат:Бавария аудандары]]</text>
      <sha1>cava16jg24sd75jl5l9zg2729s0lyj0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Амберг-Зульцбах (аудан)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>203400</id>
    <revision>
      <id>3478813</id>
      <parentid>1821138</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T15:40:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>164355</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]])  [[File:Wappen Landkreis Amberg-Sulzbach.png]] → [[File:DEU Landkreis Amberg-Sulzbach COA.svg]] → File replacement: jpg/png/gif to svg vector image ([[c::c:GR]])</comment>
      <origin>3478813</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3907" sha1="o7jfzkff5buru2ybk04fpw1f5iqiryj" xml:space="preserve">{{Германия ауданы
|Қазақша атауы         = Амберг-Зульцбах (аудан)
|Шынайы атауы   = Landkreis Amberg-Sulzbach
|Таңбасы                    =  DEU Landkreis Amberg-Sulzbach COA.svg
|Орналасуы            =  Lage des Landkreises Amberg-Sulzbach in Deutschland.png
|Ел                    =  [[Германия]]
|Жері         =  [[Бавария]]
|Әкімшілік округі  =  [[Жоғарғы Пфальц]]
|Басшысы                   = Armin Nentwig ([[Германия социал-демократиялық партиясы |СДПГ]]) 
|Басшының түрi          =  [[Ландрат]]
|Жер аумағы                =  1.255
|Тілі                     =  [[неміс тілі|немісше]] 
|Тілдері                    =   
|Тұрғыны              =  107 794
|Тығыздығы    =  86
|Карта                  =  Bavaria_as.png
|Ресми коды      =  09 3 71
|Автомобиль коды      =  AS
|Сайты                   =  http://www.kreis-as.de/ www.kreis-as.de
|email                   =  null
|Мекен-жайы                   =  Schlossgraben 3&lt;br /&gt;92224 Amberg
|Орталығы                   =  [[Амберг]]
}}

'''Амберг-Зульцбах''' ({{lang-de|Landkreis Amberg-Sulzbach}}) — [[Германия]] [[Германия ауданы|ауданы]]. Аудан орталығы — [[Амберг]] қаласы. Аудан [[Бавария]] [[Германия әкімшілік бөлінісі|жерінде]] орналасқан. [[Жоғарғы Пфальц]] [[Әкімшілік округ (Германия)|әкімшілік округіне]] бағынады. Жер аумағы 1.255 км² шамасында. Тұрғыны 107 794 адамды құрайды. Халық тығыздығы 86  адам/км². 
Ауданның ресми коды — 09 3 71.

Аудан 27 елді мекенге бөлінеді.

== Қалалар мен қауымдар ==
;Қалалар
# [[Ауэрбах (ЖоғарғыПфальц)]] (9103)
# [[Хиршау]] (6191)
# [[Шнайттенбах]] (4269)
# [[Зульцбах-Розенберг]] (20 409)
# [[Фильзек]] (6416)
;Жәрменкелер
# [[Фрайунг]] (2645)
# [[Ханбах]] (5233)
# [[Хоэнбург]] (1695)
# [[Кастль (Амберг)|Кастль]] (2572)
# [[Кёнигштайн (ЖоғарғыПфальц)|Кёнигштайн]] (1784)
# [[Риден (ЖоғарғыПфальц)|Риден]] (2936)
# [[Шмидмюлен]] (2483)
;Қауым бірлестіктері
;[[Ханбах]] басқармасы
;[[Илльшванг]] басқармасы
;Кёнигштайн (Байерн) басқармасы
;Нойкирхен-б.Зульцбах-Розенберг басқармасы
;Қауымдар
# [[Аммерталь]] (2054)
# [[Биргланд]] (1842)
# [[Эбермансдорф]] (2498)
# [[Эдельсфельд]] (1975)
# [[Энсдорф (Бавария)|Энсдорф]] (2265)
# [[Этцельванг]] (1479)
# [[Фройденберг (ЖоғарғыПфальц)|Фройденберг]] (4260)
# [[Гебенбах]] (953)
# [[Хиршбах (Бавария)|Хиршбах]] (1318)
# [[Илльшванг]] (2061)
# [[Кюммерсбрук]] (10 198)
# [[Нойкирхен-Зульцбах-Розенберг]] (2812)
# [[Поппенрихт]] (3339)
# [[Урзензоллен]] (3742)
# [[Вайгендорф]] (1265)
;Қауым басқармасынан еркін

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.kreis-as.de/ www.kreis-as.de Ресми сайты]

{{Бавария аудандары}}
{{Үлгі:Германия:Амберг-Зульцбах ауданы:Қалалар}}
{{Bavaria-geo-stub}}

[[Санат:Бавария аудандары]]</text>
      <sha1>o7jfzkff5buru2ybk04fpw1f5iqiryj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Аугсбург (аудан)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>203416</id>
    <revision>
      <id>3478816</id>
      <parentid>1821096</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T16:02:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>164355</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]])  [[File:Wappen Landkreis Augsburg.png]] → [[File:DEU Landkreis Augsburg COA.svg]] → File replacement: jpg/png/gif to svg vector image ([[c::c:GR]])</comment>
      <origin>3478816</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4759" sha1="h1cmvgrimot09jioze0d4yox9s313jg" xml:space="preserve">{{Германия ауданы
|Қазақша атауы   =    Аугсбург      (аудан)
|Шынайы атауы   = Landkreis Augsburg
|Таңбасы                    =  DEU Landkreis Augsburg COA.svg
|Орналасуы            =   Lage des Landkreises Augsburg in Deutschland.png
|Ел                    =  [[Германия]]
|Жері         =  [[Бавария]]
|Әкімшілік округі  = [[Швабия әкімшілік округі|Швабия]]
|Басшысы                   = Dr. Karl Vogele  ([[Христиан-социал одағы|ХСО]])
|Басшының түрi          =  [[Ландрат]]
|Жер аумағы                =  1071,13
|Тілі                     =  [[неміс тілі|немісше]] 
|Тілдері                    =   
|Тұрғыны              = 241 381
|Тығыздығы    = 225
|Карта                  = Bavaria_a.png
|Ресми коды      = 09 7 72
|Автомобиль коды      = A
|Сайты                   =  http://www.landkreis-augsburg.de/ www.landkreis-augsburg.de
|email                   =  null
|Мекен-жайы                   =  Prinzregentenplatz 4&lt;br /&gt;86150 Augsburg
|Орталығы                   =  [[Аугсбург]]
}}

''' Аугсбург ''' ({{lang-de|Landkreis Augsburg}}) — [[Германия]] [[Германия ауданы|ауданы]]. Аудан орталығы — [[Аугсбург]] қаласы. Аудан [[Бавария]] [[Германия әкімшілік бөлінісі|жерінде]] орналасқан.  [[Швабия әкімшілік округі|Швабия]] [[Әкімшілік округ (Германия)|әкімшілік округіне]] бағынады. Жер аумағы 1071,13 км² шамасында. Тұрғыны 241 381 адамды құрайды. Халық тығыздығы 225 адам/км². 
Ауданның ресми коды — 09 7 72 .

Аудан 46 елді мекенге бөлінеді.

== Қалалар мен қауымдар ==
;Қалалар
# [[Бобинген]] (16 636)
# [[Герстхофен]] (20 248)
# [[Кёнигсбрунн]] (27 621)
# [[Нойзес]] (21 798)
# [[Швабмюнхен]] (13 195)
# [[Штадтберген]] (14 684)
;Жәрменкелер
# [[Бибербах (Швабия)|Бибербах]] (3 488)
# [[Дидорф (Бавария)|Дидорф]] (10 063)
# [[Динкельшербен]] (6 628)
# [[Фишах]] (4 681)
# [[Майтинген]] (11 152)
# [[Тирхауптен]] (3 787)
# [[Вельден]] (3 663)
# [[Цусмарсхаузен]] (6 298)
;Қауым бірлестіктері
;[[Гессертсхаузен]] басқармасы
;[[Гроссайтинген]] басқармасы
;[[Лангерринген]] басқармасы
;Лехфельд басқармасы
;[[Нордендорф]] басқармасы
;Штауден басқармасы
;[[Вельден]] басқармасы

;Қауымдар
# [[Адельсрид]] (2 253)
# [[Алльмансхофен]] (831)
# [[Альтенмюнстер]] (3 772)
# [[Айштеттен]] (2 995)
# [[Бонштеттен (Бавария)|Бонштеттен]] (1 226)
# [[Эхинген (Аугсбург)|Эхинген]] (1 009)
# [[Элльгау]] (1 003)
# [[Эмерзаккер]] (1 424)
# [[Габлинген]] (4 776)
# [[Гессертсхаузен]] (4 307)
# [[Грабен (Аугсбург)|Грабен]] (3 281)
# [[Гроссайтинген]] (4 826)
# [[Херетсрид]] (1 027)
# [[Хильтенфинген]] (1 531)
# [[Хоргау]] (2 495)
# [[Клайнайтинген]] (1 358)
# [[Клостерлехфельд]] (2 489)
# [[Кюленталь]] (810)
# [[Кутценхаузен]] (2 514)
# [[Лангеннойфнах]] (1 734)
# [[Лангерринген]] (3 798)
# [[Лангвайд-на-Лехе]] (7 678)
# [[Микхаузен]] (1 364)
# [[Миттельнойфнах]] (1 064)
# [[Нордендорф]] (2 284)
# [[Оберотмарсхаузен]] (1 642)
# [[Шерштеттен]] (1 009)
# [[Унтермайтинген]] (6 306)
# [[Устерсбах]] (1 167)
# [[Валькертсхофен]] (1 107)
# [[Веринген]] (2 897)
# [[Вестендорф (Аугсбург)|Вестендорф]] (1 492)

;Қауым басқармасынан еркін

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.landkreis-augsburg.de/ www.landkreis-augsburg.de Официальная страница Ресми сайты]

{{Бавария аудандары}}
{{Үлгі:Германия:Аугсбург ауданы:Қалалар}}
{{Bavaria-geo-stub}}

[[Санат:Бавария аудандары]]</text>
      <sha1>h1cmvgrimot09jioze0d4yox9s313jg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Үлгі:Германия:Бад-Тёльц-Вольфратсхаузен ауданы:Қалалар</title>
    <ns>10</ns>
    <id>203455</id>
    <revision>
      <id>3478819</id>
      <parentid>1889310</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T16:07:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>164355</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]])  [[File:Wappen Landkreis Bad Toelz-Wolfratshausen.png]] → [[File:Wappen Landkreis Bad Toelz-Wolfratshausen.svg]] → File replacement: jpg/png/gif to svg vector image ([[c::c:GR]])</comment>
      <origin>3478819</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1465" sha1="2aln4061kgumpmz20y84io7hwjn4fke" xml:space="preserve">{{Навигациялық жол
|түс={{түс|Германия}}
|сурет = [[Сурет:Wappen Landkreis Bad Toelz-Wolfratshausen.svg |40px|Таңба]]
|тақырыбы    = [[Бад-Тёльц-Вольфратсхаузен (аудан)|Бад-Тёльц-Вольфратсхаузен ауданының]] елді мекендері ([[Бавария]])  &lt;small&gt; — [[:de:Landkreis Bad Tölz-Wolfratshausen|Landkreis Bad Tölz-Wolfratshausen]]&lt;/small&gt; 
|мазмұны  = 
[[Бад-Хайльбрунн]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Бад-Тёльц]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Бенедиктбойерн]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Бихль]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Дитрамсцелль]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Эглинг]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Ойрасбург (Жоғарғы Бавария)|Ойрасбург]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Гайссах]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Геретсрид]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Грайлинг]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Иккинг]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Яхенау]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Кохель-ам-Зее]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Кёнигсдорф (Бавария)|Кёнигсдорф]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Ленгрис]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Мюнзинг]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Райхерсбойерн]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Заксенкам]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Шледорф]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Ваккерсберг]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Вольфратсхаузен]]
}}&lt;noinclude&gt;
[[Санат:Уикипедия:Бавария географиясы бойынша навигациялық үлгілер]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>2aln4061kgumpmz20y84io7hwjn4fke</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Бад-Тёльц-Вольфратсхаузен (аудан)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>203462</id>
    <revision>
      <id>3478820</id>
      <parentid>3405715</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T16:07:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>164355</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]])  [[File:Wappen Landkreis Bad Toelz-Wolfratshausen.png]] → [[File:Wappen Landkreis Bad Toelz-Wolfratshausen.svg]] → File replacement: jpg/png/gif to svg vector image ([[c::c:GR]])</comment>
      <origin>3478820</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3682" sha1="qfsrmzornfpxcg22362kwyvr1ic5q7r" xml:space="preserve">{{Германия ауданы
|Қазақша атауы   =     Бад-Тёльц-Вольфратсхаузен    (аудан)
|Шынайы атауы   = Landkreis Bad Tölz-Wolfratshausen
|Таңбасы                    =  Wappen Landkreis Bad Toelz-Wolfratshausen.svg
|Орналасуы            =  Lage des Landkreises Bad Tölz-Wolfratshausen in Deutschland.png
|Ел                    =  [[Германия]]
|Жері         =  [[Бавария]]
|Әкімшілік округі  = [[Жоғарғы Бавария]]
|Басшысы                   = [[Manfred Nagler]] ([[Христиан-социал одағы|ХСО]])
|Басшының түрi          =  [[Ландрат]]
|Жер аумағы                =  1.110,67
|Тілі                     =  [[неміс тілі|немісше]] 
|Тілдері                    =   
|Тұрғыны              = 120 557
|Тығыздығы    = 109
|Карта                  = Bavaria_toel.png
|Ресми коды      = 09 1 73
|Автомобиль коды      = TÖL
|Сайты                   =  http://www.lra-toelz.de/ www.lra-toelz.de
|email                   =  null
|Мекен-жайы                   =  Prof.-Max-Lange-Platz 1&lt;br /&gt;83646 Bad Tölz
|Орталығы                   =  [[Бад-Тёльц]]
}}

'''Бад-Тёльц-Вольфратсхаузен''' ({{lang-de|Landkreis Bad Tölz-Wolfratshausen}}) — [[Германия]] [[Германия ауданы|ауданы]]. Аудан орталығы — [[Бад-Тёльц]] қаласы. Аудан [[Бавария]] [[Германия әкімшілік бөлінісі|жерінде]] орналасқан. [[Жоғарғы Бавария]] [[Әкімшілік округ (Германия)|әкімшілік округіне]] бағынады. Жер аумағы 1.110,67  км² шамасында. Тұрғыны 120 557 адамды құрайды. Халық тығыздығы 109 адам/км². 
Ауданның ресми коды — 09 1 73 .

Аудан 21 елді мекенге бөлінеді.

== Қалалар мен қауымдар ==
;Қалалар
# [[Бад-Тёльц]] (17 613)
# [[Геретсрид]] (23 320)
# [[Вольфратсхаузен]] (17 450)
;Жәрменкелер

;Қауым бірлестіктері
;[[Бенедиктбойерн]]  басқармасы
;[[Кохель-ам-Зее]]  басқармасы
;[[Райхерсбойерн]]  басқармасы

;Қауымдар
# [[Бад-Хайльбрунн]] (3 740)
# [[Бенедиктбойерн]] (3 477)
# [[Бихль]] (2 073)
# [[Дитрамсцелль]] (5 282)
# [[Эглинг]] (5 186)
# [[Ойрасбург (Жоғарғы Бавария)|Ойрасбург]] (4 274)
# [[Гайссах]] (3 029)
# [[Грайлинг]] (1 400)
# [[Иккинг]] (3 592)
# [[Яхенау]] (892)
# [[Кохель-ам-Зее]] (4 168)
# [[Кёнигсдорф (Бавария)|Кёнигсдорф]] (2 925)
# [[Ленгрис]] (9 499)
# [[Мюнзинг]] (4 172)
# [[Райхерсбойерн]] (2 172)
# [[Заксенкам]] (1 228)
# [[Шледорф]] (1 216)
# [[Ваккерсберг]] (3 517)

;Қауым басқармасынан еркін

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.lra-toelz.de/ www.lra-toelz.de Ресми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20030322191349/http://www.lra-toelz.de/ |date=2003-03-22 }}

{{Бавария аудандары}}
{{Үлгі:Германия:Бад-Тёльц-Вольфратсхаузен ауданы:Қалалар}}
{{Bavaria-geo-stub}}

[[Санат:Бавария аудандары]]</text>
      <sha1>qfsrmzornfpxcg22362kwyvr1ic5q7r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Үлгі:Германия:Гюнцбург ауданы:Қалалар</title>
    <ns>10</ns>
    <id>204167</id>
    <revision>
      <id>3478853</id>
      <parentid>2935462</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T18:33:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>164355</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]])  [[File:Wappen Landkreis Guenzburg.png]] → [[File:DEU Landkreis Günzburg COA.svg]] → File replacement: jpg/png/gif to svg vector image ([[c::c:GR]])</comment>
      <origin>3478853</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2104" sha1="jiwuc0fu4z2ncd7kdih642xheapw45u" xml:space="preserve">{{Навигациялық жол
|түс={{түс|Германия}}
|сурет = [[Сурет:DEU Landkreis Günzburg COA.svg|40px|Таңба]]
|тақырыбы    = [[Гюнцбург (аудан)|Гюнцбург ауданының]] елді мекендері ([[Бавария]])  &lt;small&gt; — [[:de:Landkreis Günzburg|Landkreis Günzburg]]&lt;/small&gt; 
|мазмұны  = 
[[Айхен (Швабия)|Айхен]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Алетсхаузен]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Бальцхаузен]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Биберталь (Бавария)|Биберталь]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Брайтенталь]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Бубесхайм]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Бургау (Швабия)|Бургау]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Буртенбах]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Дайзенхаузен]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Дюрлауйнген]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Эберсхаузен]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Элльце]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Гундремминген]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Гюнцбург]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Хальденванг (Швабия)|Хальденванг]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Ихенхаузен]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Еттинген-Шеппах]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Каммельталь]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Кёц]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Крумбах (Швабия)|Крумбах]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Ланденсберг]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Лайпхайм]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Мюнстерхаузен]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Нойбург-ан-дер-Каммель]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Оффинген]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Реттенбах (Гюнцбург)|Реттенбах]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Рёфинген]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Танхаузен (Бавария)|Танхаузен]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Урсберг]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Вальдштеттен (Гюнц)|Вальдштеттен]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Вальтенхаузен]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Визенбах (Швабия)|Визенбах]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Винтербах (Швабия)|Винтербах]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Циметсхаузен]]
}}&lt;noinclude&gt;
[[Санат:Уикипедия:Бавария географиясы бойынша навигациялық үлгілер]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>jiwuc0fu4z2ncd7kdih642xheapw45u</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Гюнцбург (аудан)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>204168</id>
    <revision>
      <id>3478854</id>
      <parentid>1821256</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T18:33:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>164355</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]])  [[File:Wappen Landkreis Guenzburg.png]] → [[File:DEU Landkreis Günzburg COA.svg]] → File replacement: jpg/png/gif to svg vector image ([[c::c:GR]])</comment>
      <origin>3478854</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4271" sha1="45txa4vv96dxqxohbug80tf278ao1zj" xml:space="preserve">{{Германия ауданы
|Қазақша атауы         = Гюнцбург (аудан)
|Шынайы атауы   = Landkreis Günzburg
|Таңбасы                    =  DEU Landkreis Günzburg COA.svg
|Орналасуы            =  Lage des Landkreises Günzburg in Deutschland.PNG
|Ел                    =  [[Германия]]
|Жері         =  [[Бавария]]
|Әкімшілік округі  =  [[Швабия әкімшілік округі|Швабия]]
|Басшысы                   = Hubert Hafner ([[Христиан-социал одағы|ХСО]])
|Басшының түрi          =  [[Ландрат]]
|Жер аумағы                =  762,52
|Тілі                     =  [[неміс тілі|немісше]] 
|Тілдері                    =   
|Тұрғыны              =  123 154
|Тығыздығы    =  162
|Карта                  =  Bavaria_gz.png
|Ресми коды      =  
|Автомобиль коды      =  GZ
|Сайты                   =  http://www.landkreis-guenzburg.de/ www.landkreis-guenzburg.de
|email                   =  null
|Мекен-жайы                   =  An der Kapuzinermauer 1&lt;br /&gt;89312 Günzburg
|Орталығы                   =  [[Гюнцбург]]
}}
'''Гюнцбург''' ({{lang-de|Landkreis Günzburg}}) — [[Германия]] [[Германия ауданы|ауданы]]. Аудан орталығы — [[Гюнцбург]] қаласы. Аудан [[Бавария]] [[Германия әкімшілік бөлінісі|жерінде]] орналасқан. [[Швабия әкімшілік округі|Швабия]] [[Әкімшілік округ (Германия)|әкімшілік округіне]] бағынады. Жер аумағы 762,52 км² шамасында. Тұрғыны 123 154 адамды құрайды. Халық тығыздығы 162 адам/км².

Аудан 34 елді мекенге бөлінеді.

== Қалалар мен қауымдар ==
;Қалалар
# [[Бургау (Швабия)|Бургау]] (9 519)
# [[Гюнцбург]] (19 797)
# [[Ихенхаузен]] (8 513)
# [[Крумбах (Швабия)|Крумбах]] (12 684)
# [[Лайпхайм]] (6 797)
# [[Танхаузен (Бавария)|Танхаузен]] (6 168)
;Жәрменкелер
# [[Буртенбах]] (3 307)
# [[Еттинген-Шеппах]] (6 746)
# [[Мюнстерхаузен]] (2 072)
# [[Нойбург-ан-дер-Каммель]] (3 114)
# [[Оффинген]] (4 074)
# [[Вальдштеттен (Гюнц)]] (1 233)
# [[Циметсхаузен]] (3 044)
;Қауым бірлестіктері
;Хальденванг басқармасы
;[[Ихенхаузен]] басқармасы
;[[Кёц]] басқармасы
;Крумбах басқармасы
;[[Оффинген]] басқармасы
;Таннхаузен басқармасы
;[[Циметсхаузен]] басқармасы
;Қауымдар
# [[Айхен (Швабия)|Айхен]] (1 171)
# [[Алетсхаузен]] (1 150)
# [[Бальцхаузен]] (1 209)
# [[Биберталь]] (4 803)
# [[Брайтенталь (Швабия)|Брайтенталь]] (1 284)
# [[Бубесхайм]] (1 732)
# [[Дайзенхаузен]] (1 538)
# [[Дюрлауйнген]] (1 722)
# [[Эберсхаузен]] (621)
# [[Элльце]] (1 175)
# [[Гундремминген]] (1 520)
# [[Хальденванг (Швабия)|Хальденванг]] (1 843)
# [[Каммельталь]] (3 376)
# [[Кёц]] (3 235)
# [[Ланденсберг]] (698)
# [[Реттенбах (Гюнцбург)|Реттенбах]] (1 639)
# [[Рёфинген]] (1 158)
# [[Урсберг]] (3 506)
# [[Вальтенхаузен]] (707)
# [[Визенбах (Швабия)|Визенбах]] (972)
# [[Винтербах (Швабия)|Винтербах]] (807)
;Қауым басқармасынан еркін

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.landkreis-guenzburg.de/ www.landkreis-guenzburg.de Ресми сайты]

{{Бавария аудандары}}
{{Үлгі:Германия:Гюнцбург ауданы:Қалалар}}
{{germany-geo-stub}}

[[Санат:Бавария аудандары]]</text>
      <sha1>45txa4vv96dxqxohbug80tf278ao1zj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Дахау (аудан)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>204170</id>
    <revision>
      <id>3478832</id>
      <parentid>1821446</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T16:20:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>164355</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]])  [[File:Wappen Landkreis Dachau.png]] → [[File:Wappen Landkreis Dachau.svg]] → File replacement: jpg/png/gif to svg vector image ([[c::c:GR]])</comment>
      <origin>3478832</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3102" sha1="qh2rnrc28a41ug68h2ti4i7yytcmc6k" xml:space="preserve">{{Германия ауданы
|Қазақша атауы         = Дахау (аудан)
|Шынайы атауы   = Landkreis Dachau
|Таңбасы                    =  Wappen Landkreis Dachau.svg
|Орналасуы            =  Lage des Landkreises Dachau in Deutschland.png
|Ел                    =  [[Германия]]
|Жері         =  [[Бавария]]
|Әкімшілік округі  =  [[Жоғарғы Бавария]]
|Басшысы                   = Хансьйёрг Кристман ([[Христиан-социал одағы|ХСО]])
|Басшының түрi          =  [[Ландрат]]
|Жер аумағы                =  578,96
|Тілі                     =  [[неміс тілі|немісше]] 
|Тілдері                    =   
|Тұрғыны              =  138 391
|Тығыздығы    =  239
|Карта                  =  Bavaria_dah.png
|Ресми коды      =  09 1 74
|Автомобиль коды      =  DAH
|Сайты                   =  http://www.landkreis-dachau.de/ www.landkreis-dachau.de
|email                   =  null
|Мекен-жайы                   =  Weiherweg 16&lt;br /&gt;85221 Dachau
|Орталығы                   =  [[Дахау]]
}}
'''Да́хау''' ({{lang-de|Landkreis Dachau}}) — [[Германия]] [[Германия ауданы|ауданы]]. Аудан орталығы — [[Да́хау]] қаласы. Аудан [[Бавария]] [[Германия әкімшілік бөлінісі|жерінде]] орналасқан. [[Жоғарғы Бавария]] [[Әкімшілік округ (Германия)|әкімшілік округіне]] бағынады. Жер аумағы 578,96 км² шамасында. Тұрғыны 138 391 адамды құрайды. Халық тығыздығы 239 адам/км². 
Ауданның ресми коды — 09 1 74.

Аудан 17 елді мекенге бөлінеді.

== Қалалар мен қауымдар ==
# [[Дахау (город)|Дахау]] (42 433)
# [[Карлсфельд]] (18 269)
# [[Маркт-Индерсдорф]] (9371)
# [[Альтомюнстер]] (7383)
# [[Бергкирхен]] (7191)
# [[Рёрмос]] (6271)
# [[Швабхаузен (Бавария)|Швабхаузен]] (6160)
# [[Петерсхаузен]] (6128)
# [[Эрдвег]] (5573)
# [[Хебертсхаузен]] (5354)
# [[Хаймхаузен]] (4892)
# [[Одельцхаузен]] (4305)
# [[Фиркирхен (Верхняя Бавария)|Фиркирхен]] (4290)
# [[Вайкс]] (3152)
# [[Хильгертсхаузен-Тандерн]] (3127)
# [[Зульцемос]] (2672)
# [[Пфаффенхофен-ан-дер-Глон|Пфаффенхофен]] (1820)
&lt;small&gt;''(30 қаңтар 2010)''&lt;/small&gt;

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.landkreis-dachau.de/ www.landkreis-dachau.de Ресми сайты]

{{Бавария аудандары}}
{{Үлгі:Германия:Дахау ауданы:Қалалар}}
{{germany-geo-stub}}

[[Санат:Бавария аудандары]]</text>
      <sha1>qh2rnrc28a41ug68h2ti4i7yytcmc6k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Үлгі:Германия:Дингольфинг-Ландау ауданы:Қалалар</title>
    <ns>10</ns>
    <id>204177</id>
    <revision>
      <id>3478842</id>
      <parentid>1912168</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T17:40:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>164355</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]])  [[File:Wappen Landkreis Dingolfing-Landau.png]] → [[File:Wappen Landkreis Dingolfing-Landau.svg]] → File replacement: jpg/png/gif to svg vector image ([[c::c:GR]])</comment>
      <origin>3478842</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1177" sha1="elmkbgwxzea2jhl4r7pai83smc6au0j" xml:space="preserve">{{Навигациялық жол
|түс={{түс|Германия}}
|сурет = [[Сурет:Wappen Landkreis Dingolfing-Landau.svg|40px|Таңба]]
|тақырыбы    = [[Дингольфинг-Ландау (аудан)|Дингольфинг-Ландау ауданының]] елді мекендері ([[Бавария]])  &lt;small&gt; — [[:de:Landkreis Dingolfing-Landau|Landkreis Dingolfing-Landau]]&lt;/small&gt; 
|мазмұны  = 
[[Дингольфинг]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Айхендорф]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Фронтенхаузен]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Готфридинг]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Ландау (Изар)]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Лойхинг]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Мамминг]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Марклькофен]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Менгофен]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Мостеннинг]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Нидерфибах]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Пильстинг]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Райсбах (Бавария)|Райсбах]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Зимбах (Ландау)|Зимбах]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Валлерсдорф]]
}}&lt;noinclude&gt;
[[Санат:Уикипедия:Бавария географиясы бойынша навигациялық үлгілер]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>elmkbgwxzea2jhl4r7pai83smc6au0j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Дингольфинг-Ландау (аудан)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>204178</id>
    <revision>
      <id>3478843</id>
      <parentid>1821444</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T17:41:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>164355</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]])  [[File:Wappen Landkreis Dingolfing-Landau.png]] → [[File:Wappen Landkreis Dingolfing-Landau.svg]] → File replacement: jpg/png/gif to svg vector image ([[c::c:GR]])</comment>
      <origin>3478843</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3361" sha1="4s36aoz3runvw3ndwpe87b9wbndkamv" xml:space="preserve">{{Германия ауданы
|Қазақша атауы         = Дингольфинг-Ландау (аудан)
|Шынайы атауы   = Landkreis Dingolfing-Landau
|Таңбасы                    =  Wappen Landkreis Dingolfing-Landau.svg
|Орналасуы            =  Lage des Landkreises Dingolfing-Landau in Deutschland.png
|Ел                    =  [[Германия]]
|Жері         =  [[Бавария]]
|Әкімшілік округі  =  [[Төменгі Бавария]]
|Басшысы                   = Heinrich Trapp  ([[ Германияның социал-демократиялық партиясы|ГСДП]])
|Басшының түрi          =  [[Ландрат]]
|Жер аумағы                =  877,8
|Тілі                     =  [[неміс тілі|немісше]] 
|Тілдері                    =   
|Тұрғыны              =  92 123
|Тығыздығы    =  105
|Карта                  =  Bavaria_dgf.png
|Ресми коды      =  09 2 79
|Автомобиль коды      =  DGF
|Сайты                   =  http://www.lra-dgf.bayern.de/ www.lra-dgf.bayern.de
|email                   =  null
|Мекен-жайы                   =  Obere Stadt 1&lt;br /&gt;84130 Dingolfing
|Орталығы                   =  [[Дингольфинг]]
}}
'''Дингольфинг-Ландау''' ({{lang-de|Landkreis Dingolfing-Landau}}) — [[Германия]] [[Германия ауданы|ауданы]]. Аудан орталығы — [[Дингольфинг]] қаласы. Аудан [[Бавария]] [[Германия әкімшілік бөлінісі|жерінде]] орналасқан. [[Төменгі Бавария]] [[Әкімшілік округ (Германия)|әкімшілік округіне]] бағынады. Жер аумағы 877,8 км² шамасында. Тұрғыны 92 123 адамды құрайды. Халық тығыздығы 105 адам/км². 
Ауданның ресми коды — 09 2 79.

Аудан 15 елді мекенге бөлінеді.

== Қалалар мен қауымдар ==
;Қалалар
# [[Дингольфинг]] (18 623)
# [[Ландау (Изар)]] (12 952)
;Жәрменкелер
# [[Айхендорф]] (6 634)
# [[Фронтенхаузен]] (4 386)
# [[Пильстинг]] (6 165)
# [[Райсбах (Бавария)|Райсбах]] (7 595)
# [[Зимбах (Ландау)|Зимбах]] (3 723)
# [[Валлерсдорф]] (6 752)
;Қауым бірлестіктері
;[[Мамминг]] басқармасы
;Қауымдар
# [[Готфридинг]] (2 153)
# [[Лойхинг]] (3 595)
# [[Мамминг]] (2 902)
# [[Марклькофен]] (3 703)
# [[Менгофен]] (5 688)
# [[Мостеннинг]] (4 673)
# [[Нидерфибах]] (2 455)
;Қауым басқармасынан еркін

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.lra-dgf.bayern.de/ www.lra-dgf.bayern.de Ресми сайты]
* [http://zagraevsky.com/arch_germ_dingolfing_kreis.htm Аудандағы көне ғибадатханалардың үлкен суреттері]

{{Бавария аудандары}}
{{Үлгі:Германия:Дингольфинг-Ландау ауданы:Қалалар}}
{{germany-geo-stub}}

[[Санат:Бавария аудандары]]</text>
      <sha1>4s36aoz3runvw3ndwpe87b9wbndkamv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Үлгі:Германия:Ландсберг ам Лех ауданы:Қалалар</title>
    <ns>10</ns>
    <id>204192</id>
    <revision>
      <id>3478868</id>
      <parentid>2400286</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T19:07:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>164355</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]])  [[File:Wappen Landkreis Landsberg am Lech.png]] → [[File:Wappen Landkreis Landsberg am Lech.svg]] → File replacement: jpg/png/gif to svg vector image ([[c::c:GR]])</comment>
      <origin>3478868</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1901" sha1="1hc4a65rjonkcit85giengd41e6jva8" xml:space="preserve">{{Навигациялық жол
|түс={{түс|Германия}}
|сурет = [[Сурет:Wappen Landkreis Landsberg am Lech.svg|40px|Таңба]]
|тақырыбы    = [[Ландсберг ам Лех (аудан)|Ландсберг ам Лех ауданының]] елді мекендері ([[Бавария]])  &lt;small&gt; — [[:de:Landkreis Landsberg am Lech|Landkreis Landsberg am Lech]]&lt;/small&gt; 
|мазмұны  = 
[[Апфельдорф]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Денклинген]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Диссен-ам-Аммерзе]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Эхинг-ам-Аммерзе]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Эглинг-ан-дер-Пар]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Эрезинг]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Финнинг]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Фуксталь]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Гельтендорф]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Грайфенберг (Бавария)|Грайфенберг]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Хофштеттен (Жоғарғы Бавария)|Хофштеттен]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Хурлах]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Иглинг]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Кауферинг]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Кинзау]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Ландсберг ам Лех]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Обермайтинген]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Пенцинг (Бавария)|Пенцинг]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Притрихинг]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Пюрген]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Райхлинг]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Ротт (Ландсберг)|Ротт]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Шойринг]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Шондорф-ам-Аммерзее]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Швифтинг]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Тайнинг]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Унтердиссен]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Уттинг-ам-Аммерзе]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Фильгертсхофен]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Вайль (Жоғарғы Бавария)|Вайль]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Виндах]]
}}&lt;noinclude&gt;
[[Санат:Уикипедия:Бавария географиясы бойынша навигациялық үлгілер]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>1hc4a65rjonkcit85giengd41e6jva8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ландсберг ам Лех (аудан)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>204193</id>
    <revision>
      <id>3478869</id>
      <parentid>2400365</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T19:07:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>164355</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]])  [[File:Wappen Landkreis Landsberg am Lech.png]] → [[File:Wappen Landkreis Landsberg am Lech.svg]] → File replacement: jpg/png/gif to svg vector image ([[c::c:GR]])</comment>
      <origin>3478869</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4181" sha1="a3o624ayswghsh9edeqkvmsd0siyryf" xml:space="preserve">{{Германия ауданы
|Қазақша атауы         = Ландсберг ам Лех ауданы
|Шынайы атауы   = Landkreis Landsberg am Lech
|Таңбасы                    =  Wappen Landkreis Landsberg am Lech.svg
|Орналасуы            =  Lage des Landkreises Landsberg am Lech in Deutschland.png
|Ел                    =  [[Германия]]
|Жері         =  [[Бавария]]
|Әкімшілік округі  =  [[Жоғарғы Бавария]]
|Басшысы                   = Вальтер Айхнер ([[Христиан-социал одағы|ХСО]])
|Басшының түрi          =  [[Ландрат]]
|Жер аумағы                =  804,49
|Тілі                     =  [[неміс тілі|немісше]] 
|Тілдері                    =   
|Тұрғыны              =  111 984
|Тығыздығы    =  139
|Карта                  =  Bavaria_ll.png
|Ресми коды      =  09 1 81
|Автомобиль коды      =  LL
|Сайты                   =  http://www.landkreis-landsberg.de/ www.landkreis-landsberg.de
|email                   =  null
|Мекен-жайы                   =  Von-Kühlmann-Straße 15&lt;br /&gt;86899 Landsberg a.Lech
|Орталығы                   =  [[Ландсберг ам Лех]]
}}
'''Ландсберг (Лех)''' ({{lang-de|Landkreis Landsberg am Lech}}) — [[Германия]] [[Германия ауданы|ауданы]]. Аудан орталығы — [[Ландсберг (Лех)]] қаласы. Аудан [[Бавария]] [[Германия әкімшілік бөлінісі|жерінде]] орналасқан. [[Жоғарғы Бавария]] [[Әкімшілік округ (Германия)|әкімшілік округіне]] бағынады. Жер аумағы 804,49 км² шамасында. Тұрғыны 111 984 адамды құрайды. Халық тығыздығы 139 адам/км². 
Ауданның ресми коды — 09 1 81.

Аудан 31 елді мекенге бөлінеді.

== Қалалар мен қауымдар ==
;Қалалар
# [[Ландсберг ам Лех]] (27 140)
;Жәрменкелер
# [[Диссен-ам-Аммерзее]] (10 018)
;Қауым бірлестіктері
;[[Фуксталь]] басқармасы
;[[Иглинг]] басқармасы
;[[Притрихинг]] басқармасы
;[[Пюрген]] басқармасы
;[[Райхлинг]] басқармасы
;[[Шондорф-ам-Аммерзее]] басқармасы
;[[Виндах]] басқармасы
;Қауым басқармасынан еркін
;Қауымдар
# [[Апфельдорф]] (1 071)
# [[Денклинген]] (2 478)
# [[Эхинг-ам-Аммерзее]] (1 657)
# [[Эглинг-ан-дер-Пар]] (2 210)
# [[Эрезинг]] (1 717)
# [[Финнинг]] (1 676)
# [[Фуксталь]] (3 399)
# [[Гельтендорф]] (5 581)
# [[Грайфенберг (Бавария)|Грайфенберг]] (2 040)
# [[Хофштеттен (Жоғарғы Бавария)|Хофштеттен]] (1 759)
# [[Хурлах]] (1 577)
# [[Иглинг]] (2 407)
# [[Кауферинг]] (9 824)
# [[Кинзау]] (993)
# [[Обермайтинген]] (1 563)
# [[Пенцинг (Бавария)|Пенцинг]] (3 709)
# [[Притрихинг]] (2 380)
# [[Пюрген]] (3 149)
# [[Райхлинг]] (1 639)
# [[Ротт (Ландсберг)|Ротт]] (1 492)
# [[Шойринг]] (1 836)
# [[Шондорф-ам-Аммерзее]] (3 904)
# [[Швифтинг]] (843)
# [[Тайнинг]] (918)
# [[Унтердиссен]] (1 339)
# [[Уттинг-ам-Аммерзее]] (3 989)
# [[Фильгертсхофен]] (2 452)
# [[Вайль (Жоғарғы Бавария)|Вайль]] (3 626)
# [[Виндах]] (3 601)

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.landkreis-landsberg.de/ www.landkreis-landsberg.de Ресми сайты]

{{Бавария аудандары}}
{{Германия:Ландсберг ам Лех ауданы:Қалалар}}
{{germany-geo-stub}}

[[Санат:Бавария аудандары]]</text>
      <sha1>a3o624ayswghsh9edeqkvmsd0siyryf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Фюрстенфельдбрук (аудан)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>204254</id>
    <revision>
      <id>3478851</id>
      <parentid>3362885</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T18:27:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>164355</id>
      </contributor>
      <comment>→ File replacement: jpg/png/gif to svg vector image ([[:c:GR]])</comment>
      <origin>3478851</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3733" sha1="46zrlgmi1nnj3nv2b6ui8bj0jwk65qp" xml:space="preserve">{{Германия ауданы
|Қазақша атауы         = Фюрстенфельдбрук (аудан)
|Шынайы атауы   = Landkreis Fürstenfeldbruck
|Таңбасы                    =  Wappen des Landkreises Fürstenfeldbruck.svg
|Орналасуы            =  Lage des Landkreises Fürstenfeldbruck in Deutschland.png
|Ел                    =  [[Германия]]
|Жері         =  [[Бавария]]
|Әкімшілік округі  =  [[Жоғарғы Бавария]]
|Басшысы                   = Thomas Karmasin ([[Христиан-социал одағы|ХСО]])
|Басшының түрi          =  [[Ландрат]]
|Жер аумағы                =  434,78
|Тілі                     =  [[неміс тілі|немісше]] 
|Тілдері                    =   
|Тұрғыны              =  199 783
|Тығыздығы    =  459
|Карта                  =  Bavaria_ffb.png
|Ресми коды      =  09 1 79
|Автомобиль коды      =  FFB
|Сайты                   =  http://www.lra-ffb.de/ www.lra-ffb.de
|email                   =  null
|Мекен-жайы                   =  Münchner Str. 32 &lt;br /&gt;82256 Fürstenfeldbruck
|Орталығы                   =  [[Фюрстенфельдбрук]]
}}
'''Фюрстенфельдбрук''' ({{lang-de|Landkreis Fürstenfeldbruck}}) — [[Германия]] [[Германия ауданы|ауданы]]. Аудан орталығы — [[Фюрстенфельдбрук]] қаласы. Аудан [[Бавария]] [[Германия әкімшілік бөлінісі|жерінде]] орналасқан. [[Жоғарғы Бавария]] [[Әкімшілік округ (Германия)|әкімшілік округіне]] бағынады. Жер аумағы 434,78 км² шамасында. Тұрғыны 199 783 адамды құрайды. Халық тығыздығы 459 адам/км². 
Ауданның ресми коды — 09 1 79.

Аудан 23 елді мекенге бөлінеді.

== Қалалар мен қауымдар ==
;Қалалар
# [[Фюрстенфельдбрук]] (33 533)
# [[Гермеринг]] (36 827)
;Қауым бірлестіктері
;Управление [[Графрат]] басқармасы
;Управление [[Маммендорф]] басқармасы
;Қауымдар
# [[Адельсхофен (Жоғарғы Бавария)|Адельсхофен]] (1 572)
# [[Аллинг]] (3 371)
# [[Альтегненберг]] (1 845)
# [[Эгенхофен]] (3 245)
# [[Айхенау]] (11 398)
# [[Эммеринг (Фюрстенфельдбрук)|Эммеринг]] (6 007)
# [[Графрат]] (3 588)
# [[Грёбенцелль]] (19 202)
# [[Хаттенхофен (Бавария)|Хаттенхофен]] (1 389)
# [[Езенванг]] (1 524)
# [[Котгайзеринг]] (1 522)
# [[Ландсберид]] (1 430)
# [[Майзах]] (12 657)
# [[Маммендорф]] (4 522)
# [[Миттельштеттен (Жоғарғы Бавария)|Миттельштеттен]] (1 660)
# [[Моренвайс]] (3 745)
# [[Обершвайнбах]] (1 480)
# [[Ольхинг]] (24 298)
# [[Пухгайм]] (19 604)
# [[Шёнгайзинг]] (1 894)
# [[Тюркенфельд]] (3 460)

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.lra-ffb.de/ www.lra-ffb.de Ресми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081013083349/http://www.lra-ffb.de/ |date=2008-10-13 }}

{{Бавария аудандары}}
{{Үлгі:Германия:Фюрстенфельдбрук ауданы:Қалалар}}
{{germany-geo-stub}}

[[Санат:Бавария аудандары]]</text>
      <sha1>46zrlgmi1nnj3nv2b6ui8bj0jwk65qp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Үлгі:Германия:Хоф ауданы:Қалалар</title>
    <ns>10</ns>
    <id>204259</id>
    <revision>
      <id>3478863</id>
      <parentid>1897664</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T18:51:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>164355</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]])  [[File:Wappen Landkreis Hof.png]] → [[File:DEU Landkreis Hof COA.svg]] → File replacement: jpg/png/gif to svg vector image ([[c::c:GR]])</comment>
      <origin>3478863</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1741" sha1="e7feph7877vb1cxa8my1nhms22fezie" xml:space="preserve">{{Навигациялық жол
|түс={{түс|Германия}}
|сурет = [[Сурет:DEU Landkreis Hof COA.svg|40px|Таңба]]
|тақырыбы    = [[Хоф (аудан)|Хоф ауданының]] елді мекендері ([[Бавария]])  &lt;small&gt; — [[:de:Landkreis Hof|Landkreis Hof]]&lt;/small&gt; 
|мазмұны  = 
[[Бад-Штебен]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Берг (Жоғарғы Франкония)|Берг]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Дёлау]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Файлич]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Гаттендорф (Жоғарғы Франкония)|Гаттендорф]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Герольдсгрюн]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Хельмбрехтс]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Иссигау]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Кёдиц]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Конрадсройт]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Леопольдсгрюн]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Лихтенберг (Жоғарғы Франкония)|Лихтенберг]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Мюнхберг (Германия қаласы)|Мюнхберг]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Найла]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Оберкотцау]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Регницлозау]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Рехау]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Шауэнштайн]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Шварценбах-ам-Вальд]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Шварценбах (Заал)]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Зельбиц (Жоғарғы Франкония)|Зельбиц]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Шпарнек]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Штаммбах]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Тёпен]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Троген (Жоғарғы Франкония)|Троген]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Вайсдорф]]&amp;nbsp;&amp;#124;
[[Целль (Фихтель)|Целль]]
}}&lt;noinclude&gt;
[[Санат:Уикипедия:Бавария географиясы бойынша навигациялық үлгілер]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>e7feph7877vb1cxa8my1nhms22fezie</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Криштиану Роналду</title>
    <ns>0</ns>
    <id>204357</id>
    <revision>
      <id>3478925</id>
      <parentid>3478516</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T05:39:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Шәмші Гүлсім</username>
        <id>34802</id>
      </contributor>
      <comment>2025 Ұлттар лигасы Чемпионы болғанын қостым</comment>
      <origin>3478925</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26998" sha1="3etnz5y3g3bpilpee5x571l0bf1xqlz" xml:space="preserve">{{Футболшы
|есімі = Криштиану Роналду
|сурет = Cristiano_Ronaldo_playing_for_Al_Nassr_FC_against_Persepolis,_September_2023_(cropped).jpg
|сурет ені = 200px
|толық аты = Криштиану Роналду душ Сантуш Авейру
|лақап аты = &quot;CR7&quot;, &quot;КриРо&quot;
|туған күні = 05.02.1985
|туған жері = [[Фуншал]], [[Мадейра]], [[Португалия]]
|азаматтығы = {{байрақ|Португалия}}
|бойы = 187 см&lt;ref&gt; https://www.transfermarkt.com/cristiano-ronaldo/leistungsdatenverein/spieler/8198&lt;/ref&gt;
|салмағы = 85 кг
|позиция = [[шабуылшы]]
|қазіргі клуб = {{ту|Сауд Арабиясы}} [[Әл-Наср (футбол клубы, Эр-Рияд)|Әл-Наср]]
|номері = 7
|жастар клубы = {{Футбол карьерасы
|1993–1995|{{ту|Португалия}} Андоринья|
|1995–1997|{{ту|Португалия}} [[Насьонал Фуншал|Насьонал]]|
|1997–2002|{{ту|Португалия}} [[Спортинг Лиссабон]]|}}
|клубтары = {{Футбол карьерасы
|2002–2003|{{ту|Португалия}} [[Спортинг Лиссабон]]|25 (3)
|2003–2009|{{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]]|196 (84)
|2009–2018|{{ту|Испания}} [[Реал Мадрид]]|292 (311)
|2018–2021|{{ту|Италия}} [[Ювентус]]|98 (81)
|2021–2022|{{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]]|40 (19)
|2023–|{{ту|Сауд Арабиясы}} [[Әл-Наср (футбол клубы, Эр-Рияд)|Әл-Наср]]|75 (72)}}
|ұлттық құрамы = {{Футбол карьерасы
|2000–2001|{{ту|Португалия}} Португалия U16|7 (6)
|2001–2002|{{ту|Португалия}} Португалия U17|9 (6)
|2002–2003|{{ту|Португалия}} Португалия U18|10 (3)
|2003|{{ту|Португалия}} Португалия U20|5 (1)
|2003–|{{футбол|Португалия}}|219 (136)
|2004|{{ту|Португалия}} Португалия (олимп.)|3 (2)}}
|медальдары = {{турнир|[[Конфедерациялар кубогы|Конфедерациялар кубогы]]}}
{{медаль|Қола|[[Конфедерациялар кубогы 2017|Ресей 2017]]}}
{{турнир|[[Футболдан Еуропа чемпионаты|Еуропа Чемпионаты]]}}
{{медаль|Күміс|[[Футболдан 2004 жылғы Еуропа біріншілігі|Португалия 2004]]}}
{{медаль|Қола|[[Футболдан 2012 жылғы Еуропа біріншілігі|Польша/Украина 2012]]}}
{{медаль|Алтын|[[Футболдан 2016 жылғы Еуропа біріншілігі|Франция 2016]]}}
{{турнир|[[УЕФА Ұлттар Лигасы|Ұлттар Лигасы]]}}
{{медаль|Алтын|[[УЕФА Ұлттар Лигасы 2018/19|Португалия 2019]]}}
{{турнир|[[УЕФА Ұлттар Лигасы|Ұлттар Лигасы]]}}
{{медаль|Алтын|[[УЕФА Ұлттар Лигасы 2024/25|Германия 2025]]}}
|Commons = Cristiano Ronaldo
}}
'''Криштиану Роналду душ Сантуш Авейру''' ({{lang-pt|Cristiano Ronaldo dos Santos Aveiro}}, [[1985 жыл]]ы [[5 ақпан]]да туған, [[Фуншал]], [[Мадейра]], [[Португалия]]) — португалиялық футболшы, Сауд Арабиясының [[Әл-Наср (футбол клубы, Эр-Рияд)|Әл-Наср]] клубы мен [[Португалия Ұлттық футбол құрамасы|Португалия футбол құрамасының]] шабуылшысы әрі капитаны. Футбол тарихындағы ең үздік ойыншылардың бірі. Португалия құрамасы мен &quot;[[Реал Мадрид]]&quot; тарихындағы ең үздік мерген, 2008, 2011, 2014, 2015 жылдары &quot;Алтын бутсы&quot; иегері атанған футболшы, &quot;[[France Football]]&quot; нұсқасы бойынша 2008, 2016, 2017 жылдары және &quot;France Football&quot; мен [[ФИФА]] анықтамасы бойынша 2013, 2016 жылғы &quot;[[ФИФА Алтын добы|Алтын доп]]&quot; иегері. 2008, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017 және 2018 жылдары [[УЕФА Чемпиондар Лигасы|УЕФА Чемпиондар Лигасының]] үздік мергені болды. 2016 жылғы Еуропа, 2018 жылғы Ұлттар Лигасының чемпионы.

== Өмірбаяны ==
Криштиану — отбасындағы төртінші перзент. Есімін [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]-тың сол кездегі [[АҚШ президенті|президенті]] [[Рональд Рейган|Рональд Рейганның]] құрметіне қойылыпты. Балалық шағындағы сүйікті клубы &quot;[[Бенфика]]&quot; болған екен. Балалық шағында &quot;Андоринья&quot;, &quot;[[Насьонал Фуншал]]&quot;, &quot;[[Спортинг Лиссабон|Спортинг]]&quot; клубтарының жастар командасында ойнап, футбол ойнауды үйренді.

=== Балалық шағы ===
Криштиану Роналду [[Португалия|Португалияның]] [[Мадейра]] аралындағы Санту-Антониу жұмысшы кварталдарында дүниеге келген.

Әкесі, Жозе Диниша Авейру, қарапайым бағбан болған. Анасы, Мария Долореш душ Сантуш Авейру, аспаз болып жұмыс істеді. Криштиануның ағасы және 2 әпкесі бар: ағасы Угу (1975 жылғы) және әпкелері Эльма (1974 жылғы) мен Лилия Катиа (1976 жылғы).&lt;ref&gt; &quot;Аңыз адам&quot; №&quot; (181) 1-15 қаңтар 2018 жыл &lt;/ref&gt;

Ата-анасы оны кішкентайынан еркелетіп Ронни деп атаған. Роннидің отбасы төбесі қаңылтырмен жабылған шағын ғана лашықта тұрды. Үйдің тарлығы соншалықты, олар кір жуанатын машинасын пайдаланбайтын уақытта артық орын алмас үшін шатырға шығарып қоятын.

&quot;Балалық шағым күрделі жағдайда өтті. Бірақ мен өзіме бір нәрсенің жетпегенін сезінген емеспін. Менің ата-анам өте көп жұмыс істеді. Бізге ешнәрседен таршылық көрсетпес үшін олар қолдарынан келгеннің барлығын жасады&quot;, - деп еске алады Криштиану.

=== Клубтық карьерасы ===
&quot;Спортингтің&quot; негізгі құрамында не бары 16 жасында, 2001 жылы 15 тамызда &quot;Атлетико Лиссабонға&quot; қарсы жолдастық кездесуде алаңға шықты. 2002 жылы тамыз айында ғұмырындағы тұңғыш жүлдесіне қол жеткізді, &quot;Спортинг&quot; Португалия суперкубогын ұтып алды.

Жас талантты футболшыны алғашқылардың бірі боп &quot;Ливерпульдің&quot; бас бапкері Жерар Улье байқады, бірақ оны тым жассынғандықтан, келісім шарт жасасуға асыққан жоқ. 2003 жылы жазда Лиссабондағы &quot;Жозе Алваладе&quot; стадионының ашылу салтанаты болып, &quot;[[Спортинг Лиссабон|Спортинг]]&quot; пен &quot;[[Манчестер Юнайтед]]&quot; кездесті. Осы матчта манкуниандықтардың бапкері [[Алекс Фергюсон]] Роналдудың тегін футболшы еместігін аңғарып, бірден командаға тартады. 

Роналду осылайша &quot;Манчестер Юнайтедте&quot; ойнаған тұңғыш португалдық футболшы боп тарихта қалады. Роналду өзіне 28-нөмірді сұрайды (&quot;Спортингте&quot; осы нөмірмен ойнаған-ды), бірақ оған сол жазда командадан кеткен [[Дэвид Бекхэм|Дэвид Бекхэмнің]] 7-ші нөмірін береді. &quot;''Мына құрмет маған баға жетпес мотивация берді, мен енді өзіме білдірілген сенімді ақтауға тиісті екенімді ұқтым''&quot; дейді бұл жайлы Роналду.

[[Сурет:C ronaldo cropped.png|thumb|left|180px|Криштиану Роналду [[Манчестер Юнайтед]] сапында, 29 сәуір 2006 жыл.]]
Тұңғыш ойынын 2003 жылы 26 тамызда &quot;Олд Траффордта&quot; &quot;[[Болтон Уондерерс|Болтон Уондерерске]]&quot; қарсы өткізді. Тұңғыш голын сол жылы 1 қарашада &quot;Портсмуттың&quot; қақпасына енгізді. 2005 жылы 29 қазанда &quot;Манчестердің&quot; [[Футболдан Англия чемпионаты|премьер-лигадағы]] мыңыншы голының авторы атанды.

2007 жылы 5 мамырда &quot;[[Манчестер Сити]]&quot; қақпасына манчестерлік клуб сапындағы 50-ші голын енгізді. Осы маусымда тұңғыш рет Англия чемпионы атанды. 2007/08 жылғы маусым Роналду үшін сәтсіздеу басталды. &quot;Портсмут&quot; футболшысы Ричаррд Хьюзді баспен соққаны үшін алаңнан қуылды да, үш кездесуден шеттетілді. Өзінің айтуынша, осы жәйттен өзі көп сабақ алған, ендігәрі ешқашан футболшылармен олай төбелеспеуге бел байлапты.

2007 жыл қорытындысында &quot;Алтын допты&quot; анықтауда бразилиялық [[Кака|Какадан]] артта қалды. Есесіне 2007/08 жылғы маусым табысты аяқталып, &quot;Манчестер Юнайтед&quot; [[УЕФА Чемпиондар Лигасы 2007/08|УЕФА чемпиондар Лигасын]] ұтып алды, Мәскеуде &quot;[[Челси (футбол клубы)|Челсимен]]&quot; финалдық ойында Роналду бір гол соқты, матчтын соңғы пенальтилер сериясында қателескеніне қарамастан, клуб турнир жеңімпазы атанды. Ал Англия чемпионатында 31 гол соғып, үздік мерген атанды, 2008 жыл қорытындысында &quot;Алтын бутсы&quot; иегері болумен қатар, [[ФИФА Алтын добы|ФИФА Алтын добына]] қол жеткізді.

2009 жылы 11 маусымда 93,4 млн. еуроға &quot;[[Реал Мадрид|Реал Мадридке]]&quot; ауысып, 2001 жылғы [[Зинедин Зидан|Зиданды]] алған кездегі трансферлер рекордын жаңартты (Зиданның құны 76 млн еуро болған-ды). Роналду 9-нөмірлі жейдені киді, 2010 жылы клубтан [[Рауль Гонсалес]] кеткен соң 7-нөмірді иеленді. Алғашқы маусымда-ақ 35 ойында 33 гол соқты.

2011 жылы 6 ақпанда &quot;[[Реал Сосьедад]]&quot; қақпасына гол соғып, [[Футболдан Испания чемпионаты|Испания чемпионатындағы]] голдар санын 50-ге жеткізді. Ал 100-ші голын 2012 жылы 5 мамырда &quot;[[Гранада (футбол клубы)|Гранада]]&quot; қақпасына енгізді. Осы маусымда Испания чемпионатында 46 гол соқты, осынша керемет нәтиженің өзі үздік мерген атануына аздық қылды, бірінші орынға &quot;[[Барселона (футбол клубы)|Барселона]]&quot; футболшысы [[Лионель Месси]] иелік қылды. Ал 2012/13 жылғы маусымда 12 голмен [[УЕФА Чемпиондар Лигасы 2012/13|УЕФА Чемпиондар Лигасының]] үздік мергені атанды.

2015 жылы 30 қыркүйекте Испания чемпионатындағы 324-ші голды соғып, бұған дейінгі Рауль Гонсалестің рекордын жаңартып, клуб тарихындағы мергендер көшінде бірінші орынға шықты.

Жалпы алғанда, &quot;Реал&quot; сапында 438 ойын өткізіп, 450 гол соқты. 

2018 жылы 10 шілдеде &quot;[[Ювентус|Ювентуспен]]&quot; келісім шарт жасасты. &quot;Реал Мадрид&quot; баспасөз орталығының хабарлауынша, туриндік клубқа ауысуды Роналдудың өзі қалаған. Бұл жолғы трансфер 112 млн еуромен іске асты. Италиялық клуб сапындағы тұңғыш ойынын 18 тамыз күні сырт алаңда &quot;[[Кьево (футбол клубы)|Кьевоға]]&quot; қарсы өткізді. 2018/19 жылғы маусымда Италия чемпионатында 21 голдың авторы атанды.

2021 жылы 28 тамызда &quot;[[Манчестер Юнайтед|Манчестер Юнайтедке]]&quot; қайта оралды&lt;ref&gt;[https://rast.kz/?p=11117&amp;fbclid=IwAR36nVZHLLaXS54t6VlRjsH3yAQ5qbKURhUBcZ5FsVnFlNsW5McSsSH5wB8 Криштиану Роналду «Манчестер Юнайтедке» қайта оралды]&lt;/ref&gt;. Трансфер құны 20 миллионды құрады.

2022 жылы 22 қарашада Роналду Сауд Арабия лигасының '&quot;Әл-Наср&quot; клубына көшіп, қазіргі кезге дейін ойнап жатыр. [[Фабрицио Романо]]ның айтуынша ол клубта жылына 200 миллион еуро жалақы алады.

=== Ұлттық құрамада ===
2003 жылы 20 тамызда [[Қазақстан Ұлттық футбол құрамасы|Қазақстан құрамасына]] қарсы жолдастық кездесуде (1:0) тұңғыш рет Португалия құрамасы сапында алаңға шықты. Криштиану 2004 жылдан бастап көп жылдарға дейінгі Әлем чемпионаттарының бәріне қатысты, және ешқайсысынан голсыз қайтпады. [[Футболдан 2004 жылғы Еуропа біріншілігі|2004 жылғы Еуропа чемпионатында]] екі гол соқты, бірақ құрама өз елінде өткен чемпионатта күміс жүлдені қанағат тұтты.

Жалпы, [[Футболдан 2016 жылғы Еуропа біріншілігі|2016 жылы төртінші Еуропа чемпионатына]] қатысып, төртеуінде де гол соқты, бірақ жалпы голдар саны 9-ға жетіп, турнир тарихындағы үздік мерген атана алмады, бірінші орынды әйгілі [[Мишел Платини|Мишел Платинимен]] бөлісіп тұр. 2016 жылы ғұмырында екінші рет Еуропа чемпионатының финалында ойнады, финалда оларға алаң иелері [[Франция Ұлттық футбол құрамасы|Франция]] қарсылас болды. Ойынның не-бары сегізінші минутында [[Димитри Пайет]] бұған оңай соқтығысты да, ауыр жарақат алды. Дәрігерлердің көмегімен ойынды жалғастырғанымен, 23-минутта біржола алмастырылды. Бірақ бәрібір Португалия құрамасы 1:0 есебімен жеңіске жетіп, Еуропа чемпионы атанды.

[[Футболдан 2018 жылғы әлем біріншілігі|2018 жылғы әлем чемпионатын]] да Роналду керемет бастады. Топтық кезеңнің бірінші турында [[Испания Ұлттық футбол құрамасы|Испания қақпасына]] үш гол соқты, бірақ мұнысы тең ойынға ғана жеткілікті болды. Бұл турнирде Португалия 1/8 финалда [[Уругвай Ұлттық футбол құрамасы|Уругвайдан]] ұтылды.

2020 жылы 9 қыркүйекте сырт алаңда Швецияның қақпасына құрама сапындағы 100, 101-ші голдарын соқты. Бұл УЕФА Ұлттар лигасының матчы болатын.

2020 жылғы Еуропа чемпионатында 5 гол соғып, Еуропа чемпионаттары тарихында мергендер көшінде топ басына шықты (14 гол).

== Жетістіктері ==
=== Командалық жетістіктері ===
{{ту|Португалия}} '''[[Спортинг Лиссабон|Спортинг (Лиссабон)]]'''
* Португалия чемпионатының қола жүлдегері: 2002/03

{{ту|Англия}} '''[[Манчестер Юнайтед]]'''
* Ағылшын Премьер-Лигасының чемпионы ('''3'''): 2006/07, 2007/08, 2008/09
* Англия Кубогінің иегері: 2003/04
* Футбол лига кубогінің иегері ('''2'''): 2005/06, 2008/09
* УЕФА Чемпиондар лигасының жеңімпазы: 2007/08
* Англия Суперкубогінің иегері: 2007
* Клубтық әлем чемпионатының жеңімпазы: 2008
* УЕФА Чемпиондар лигасының финалшысы: 2008/09
* Ағылшын Премьер-Лигасының күміс жүлдегері: 2005/06
* Ағылшын Премьер-Лигасының қола жүлдегері ('''2'''): 2003/04, 2004/05
* Англия Кубогінін финалшысы ('''2'''): 2004/05, 2006/07

{{ту|Испания}} '''[[Реал Мадрид]]'''
* Испания чемпионы: 2011/12, 2016/17
* Испании Кубогінің иегері: 2010/11, 2013/14
* Испания Суперкубогінің иегері: 2012, 2017
* Испания Примера Дивизионның күміс жүлдегері ('''2'''): 2009/10, 2010/11, 2014/15, 2015/16, 2017/18
* Испания Суперкубогінің қатысушысы: 2011
* УЕФА Чемпиондар Лигасы: 2013/14, 2015/16, 2016/17, 2017/18
* УЕФА Суперкубогы: 2016, 2017
* Клубтар арасындағы әлем біріншілігі: 2014, 2016, 2017

{{ту|Италия}} '''[[Ювентус]]'''
* Италия чемпионы: 2018/19, 2019/20
* Италия суперкубогы: 2018, 2020
* Италия кубогы: 2020/21

{{ту|Сауд Арабиясы}} '''[[Әл-Наср (футбол клубы, Эр-Рияд)|Әл Наср]]'''
* Араб клубтары арасындағы чемпиондар лигасы кубогы: 2023/24

'''{{футбол|Португалия}}''' 
* Еуропа чемпионатының күміс жүлдегері: 2004
* Еуропа чемпионатының қола жүлдегері: 2012
* Еуропа чемпионы: 2016
* Әлем чемпионатының жартылай финалисі: 2006
* Конфедерациялар кубогының қола жүлдегері: 2017
* УЕФА Ұлттар Лигасының жеңімпазы: 2019

=== Жеке жетістіктері ===
* ФИФА Алтын добы: 2008, 2013, 2014, 2016, 2017
* &quot;[[France Football]]&quot; версиясы бойынша Алтын доп: 2008, 2016, 2017
* Алтын бутсы иегері: 2008, 2011, 2014, 2015
* Еуропаның үздік футболшысы: 2008, 2013, 2014, 2016, 2017
* Англия чемпионатының үздік мергені: 2007
* Испания чемпионатының үздік мергені: 2011, 2014, 2015
* Чемпиондар Лигасының үздік мергені:  2008, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017, 2018
* Әлемнің үздік клубтық шабуылшысы: 2008, 2017
* Еуропа чемпионатының үздік жас футболшысы: 2004
* Бес бірдей Әлем чемпионатында гол соққан жалғыз футболшы: 2006, 2010, 2014, 2018, 2022
* Бес бірдей Еуропа чемпионатында гол соққан жалғыз футболшы: 2004, 2008, 2012, 2016, 2021
* Клубтар чемпионатының үздік мергені: 2016, 2017
* Еуропа чемпионаттарының үздік мергені: 14 гол
* Ғасыр ойыншысы : 2020 

== Рекордтары ==
* Ұлттық құрама тарихындағы үздік бомбардир: 135 гол;
* Еуропа чемпионаты тарихындағы ең үздік бомбардир: 14 гол;
* Ойналған матч саны бойынша Еуропа чемпионатының рекордшысы: 24 матч;
* Еуропа чемпионатының іріктеу тарихындағы үздік бомбардир: 31 гол;
* Португалия құрамасының тарихындағы ең үздік бомбардир: 135 гол;
* Португалия құрамасының өткізген матчтар саны бойынша рекордсмені: 201 матч;
* Клубтық деңгейдегі халықаралық матчтар тарихындағы үздік бомбардир: 140 гол;
* Еуропалық жарыста өткізілген матчтар саны бойынша рекордшы: 185 матч;
* УЕФА Чемпиондар лигасы тарихындағы ең үздік бомбардир: 140 гол;
* УЕФА Чемпиондар лигасы тарихындағы ең үздік пас: 42 нәтижелі пас;
* Клубтар арасындағы әлем чемпионатының тарихындағы үздік бомбардир: 7 гол;
* УЕФА Чемпиондар лигасы мен Еуропа кубогында бір маусымдағы ең көп гол соғу рекорды: 17 гол; 2013-2014 жылғы маусым. 
* УЕФА Чемпиондар Лигасының мансаптық хет-триктерінің рекордшысы: 8 хет-трик;
* Реал Мадрид тарихындағы үздік бомбардир: 450 гол;
* Бір маусымдағы гол саны бойынша Реал Мадрид рекордшысы: 61 гол;
* «Ювентус» бір маусымдағы гол саны бойынша рекордсмен: 37 гол;
* Мадридтік дерби тарихындағы үздік бомбардир: 22 гол;
* Барлық үш ФИФА жүлдесін алған жалғыз ойыншы: Қола (2007), Күміс (2009), Алтын (2008);
* Испания футбол тарихындағы барлық жарыстарда қатарынан 6 маусымда 50 немесе одан да көп гол соққан жалғыз ойыншы;
* УЕФА Чемпиондар лигасының тарихындағы қатарынан 7 маусымда 10 немесе одан да көп гол соққан жалғыз ойыншы;
* Бір маусымдағы ең көп хет-трик жасаған Ла Лига рекордшысы: 8 хет-трик;
* Италия чемпионатының қатарынан гол соға алған матчтар саны бойынша рекордсмені: 11 матч;
* УЕФА Чемпиондар лигасының қатарынан гол соға алған матчтар саны бойынша рекордсмен: 11 матч;
* УЕФА Чемпиондар Лигасының бір маусымдағы ең көп хет-трик жасау рекордшысы: 3 хет-трик;
* Күнтізбелік жыл ішінде халықаралық матчтардағы голдар саны бойынша рекордшы: 32 гол;
* Тарихтағы ең көп хет трик жасаған ойыншы:  65 хет трик;
* Әлем бойынша ең көп гол салған ойыншы: 928 гол.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Қолданылған әдебиет ==
* {{кітап|авторы=[[Лука Кайоли]]|тақырыбы=Криштиану Роналду. Одержимый совершенством|орны=Мәскеу|баспасы=Эксмо|жыл=2016|беттері=288|жауапты=перевод на русский язык Т. Звонарёвой|isbn=978-5-699-74610-1|ref=Кайоли}}

== Сілтемелер ==
{{Сыртқы сілтемелер}}
[[Санат:Португалия футболшылары]]
[[Санат:Португалия Ұлттық футбол құрамасының ойыншылары]]
[[Санат:Спортинг Лиссабон ФК ойыншылары]]
[[Санат:Манчестер Юнайтед ФК ойыншылары]]
[[Санат:Реал Мадрид ФК ойыншылары]]
[[Санат:Ювентус ФК ойыншылары]]
[[Санат:Футболдан Еуропа чемпиондары]]
[[Санат:Әл-Наср Эр-Рияд ФК ойыншылары]]
[[Санат:Алтын доп иегерлері]]</text>
      <sha1>3etnz5y3g3bpilpee5x571l0bf1xqlz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478926</id>
      <parentid>3478925</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T05:40:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Шәмші Гүлсім</username>
        <id>34802</id>
      </contributor>
      <comment>Ұлттар лигасындағы екі Чемпиондықты қатар қойдым</comment>
      <origin>3478926</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26916" sha1="23q1b65gpgkejsd30q0344pd3hb8qlb" xml:space="preserve">{{Футболшы
|есімі = Криштиану Роналду
|сурет = Cristiano_Ronaldo_playing_for_Al_Nassr_FC_against_Persepolis,_September_2023_(cropped).jpg
|сурет ені = 200px
|толық аты = Криштиану Роналду душ Сантуш Авейру
|лақап аты = &quot;CR7&quot;, &quot;КриРо&quot;
|туған күні = 05.02.1985
|туған жері = [[Фуншал]], [[Мадейра]], [[Португалия]]
|азаматтығы = {{байрақ|Португалия}}
|бойы = 187 см&lt;ref&gt; https://www.transfermarkt.com/cristiano-ronaldo/leistungsdatenverein/spieler/8198&lt;/ref&gt;
|салмағы = 85 кг
|позиция = [[шабуылшы]]
|қазіргі клуб = {{ту|Сауд Арабиясы}} [[Әл-Наср (футбол клубы, Эр-Рияд)|Әл-Наср]]
|номері = 7
|жастар клубы = {{Футбол карьерасы
|1993–1995|{{ту|Португалия}} Андоринья|
|1995–1997|{{ту|Португалия}} [[Насьонал Фуншал|Насьонал]]|
|1997–2002|{{ту|Португалия}} [[Спортинг Лиссабон]]|}}
|клубтары = {{Футбол карьерасы
|2002–2003|{{ту|Португалия}} [[Спортинг Лиссабон]]|25 (3)
|2003–2009|{{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]]|196 (84)
|2009–2018|{{ту|Испания}} [[Реал Мадрид]]|292 (311)
|2018–2021|{{ту|Италия}} [[Ювентус]]|98 (81)
|2021–2022|{{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]]|40 (19)
|2023–|{{ту|Сауд Арабиясы}} [[Әл-Наср (футбол клубы, Эр-Рияд)|Әл-Наср]]|75 (72)}}
|ұлттық құрамы = {{Футбол карьерасы
|2000–2001|{{ту|Португалия}} Португалия U16|7 (6)
|2001–2002|{{ту|Португалия}} Португалия U17|9 (6)
|2002–2003|{{ту|Португалия}} Португалия U18|10 (3)
|2003|{{ту|Португалия}} Португалия U20|5 (1)
|2003–|{{футбол|Португалия}}|219 (136)
|2004|{{ту|Португалия}} Португалия (олимп.)|3 (2)}}
|медальдары = {{турнир|[[Конфедерациялар кубогы|Конфедерациялар кубогы]]}}
{{медаль|Қола|[[Конфедерациялар кубогы 2017|Ресей 2017]]}}
{{турнир|[[Футболдан Еуропа чемпионаты|Еуропа Чемпионаты]]}}
{{медаль|Күміс|[[Футболдан 2004 жылғы Еуропа біріншілігі|Португалия 2004]]}}
{{медаль|Қола|[[Футболдан 2012 жылғы Еуропа біріншілігі|Польша/Украина 2012]]}}
{{медаль|Алтын|[[Футболдан 2016 жылғы Еуропа біріншілігі|Франция 2016]]}}
{{турнир|[[УЕФА Ұлттар Лигасы|Ұлттар Лигасы]]}}
{{медаль|Алтын|[[УЕФА Ұлттар Лигасы 2018/19|Португалия 2019]]}}
{{медаль|Алтын|[[УЕФА Ұлттар Лигасы 2024/25|Германия 2025]]}}
|Commons = Cristiano Ronaldo
}}
'''Криштиану Роналду душ Сантуш Авейру''' ({{lang-pt|Cristiano Ronaldo dos Santos Aveiro}}, [[1985 жыл]]ы [[5 ақпан]]да туған, [[Фуншал]], [[Мадейра]], [[Португалия]]) — португалиялық футболшы, Сауд Арабиясының [[Әл-Наср (футбол клубы, Эр-Рияд)|Әл-Наср]] клубы мен [[Португалия Ұлттық футбол құрамасы|Португалия футбол құрамасының]] шабуылшысы әрі капитаны. Футбол тарихындағы ең үздік ойыншылардың бірі. Португалия құрамасы мен &quot;[[Реал Мадрид]]&quot; тарихындағы ең үздік мерген, 2008, 2011, 2014, 2015 жылдары &quot;Алтын бутсы&quot; иегері атанған футболшы, &quot;[[France Football]]&quot; нұсқасы бойынша 2008, 2016, 2017 жылдары және &quot;France Football&quot; мен [[ФИФА]] анықтамасы бойынша 2013, 2016 жылғы &quot;[[ФИФА Алтын добы|Алтын доп]]&quot; иегері. 2008, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017 және 2018 жылдары [[УЕФА Чемпиондар Лигасы|УЕФА Чемпиондар Лигасының]] үздік мергені болды. 2016 жылғы Еуропа, 2018 жылғы Ұлттар Лигасының чемпионы.

== Өмірбаяны ==
Криштиану — отбасындағы төртінші перзент. Есімін [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]-тың сол кездегі [[АҚШ президенті|президенті]] [[Рональд Рейган|Рональд Рейганның]] құрметіне қойылыпты. Балалық шағындағы сүйікті клубы &quot;[[Бенфика]]&quot; болған екен. Балалық шағында &quot;Андоринья&quot;, &quot;[[Насьонал Фуншал]]&quot;, &quot;[[Спортинг Лиссабон|Спортинг]]&quot; клубтарының жастар командасында ойнап, футбол ойнауды үйренді.

=== Балалық шағы ===
Криштиану Роналду [[Португалия|Португалияның]] [[Мадейра]] аралындағы Санту-Антониу жұмысшы кварталдарында дүниеге келген.

Әкесі, Жозе Диниша Авейру, қарапайым бағбан болған. Анасы, Мария Долореш душ Сантуш Авейру, аспаз болып жұмыс істеді. Криштиануның ағасы және 2 әпкесі бар: ағасы Угу (1975 жылғы) және әпкелері Эльма (1974 жылғы) мен Лилия Катиа (1976 жылғы).&lt;ref&gt; &quot;Аңыз адам&quot; №&quot; (181) 1-15 қаңтар 2018 жыл &lt;/ref&gt;

Ата-анасы оны кішкентайынан еркелетіп Ронни деп атаған. Роннидің отбасы төбесі қаңылтырмен жабылған шағын ғана лашықта тұрды. Үйдің тарлығы соншалықты, олар кір жуанатын машинасын пайдаланбайтын уақытта артық орын алмас үшін шатырға шығарып қоятын.

&quot;Балалық шағым күрделі жағдайда өтті. Бірақ мен өзіме бір нәрсенің жетпегенін сезінген емеспін. Менің ата-анам өте көп жұмыс істеді. Бізге ешнәрседен таршылық көрсетпес үшін олар қолдарынан келгеннің барлығын жасады&quot;, - деп еске алады Криштиану.

=== Клубтық карьерасы ===
&quot;Спортингтің&quot; негізгі құрамында не бары 16 жасында, 2001 жылы 15 тамызда &quot;Атлетико Лиссабонға&quot; қарсы жолдастық кездесуде алаңға шықты. 2002 жылы тамыз айында ғұмырындағы тұңғыш жүлдесіне қол жеткізді, &quot;Спортинг&quot; Португалия суперкубогын ұтып алды.

Жас талантты футболшыны алғашқылардың бірі боп &quot;Ливерпульдің&quot; бас бапкері Жерар Улье байқады, бірақ оны тым жассынғандықтан, келісім шарт жасасуға асыққан жоқ. 2003 жылы жазда Лиссабондағы &quot;Жозе Алваладе&quot; стадионының ашылу салтанаты болып, &quot;[[Спортинг Лиссабон|Спортинг]]&quot; пен &quot;[[Манчестер Юнайтед]]&quot; кездесті. Осы матчта манкуниандықтардың бапкері [[Алекс Фергюсон]] Роналдудың тегін футболшы еместігін аңғарып, бірден командаға тартады. 

Роналду осылайша &quot;Манчестер Юнайтедте&quot; ойнаған тұңғыш португалдық футболшы боп тарихта қалады. Роналду өзіне 28-нөмірді сұрайды (&quot;Спортингте&quot; осы нөмірмен ойнаған-ды), бірақ оған сол жазда командадан кеткен [[Дэвид Бекхэм|Дэвид Бекхэмнің]] 7-ші нөмірін береді. &quot;''Мына құрмет маған баға жетпес мотивация берді, мен енді өзіме білдірілген сенімді ақтауға тиісті екенімді ұқтым''&quot; дейді бұл жайлы Роналду.

[[Сурет:C ronaldo cropped.png|thumb|left|180px|Криштиану Роналду [[Манчестер Юнайтед]] сапында, 29 сәуір 2006 жыл.]]
Тұңғыш ойынын 2003 жылы 26 тамызда &quot;Олд Траффордта&quot; &quot;[[Болтон Уондерерс|Болтон Уондерерске]]&quot; қарсы өткізді. Тұңғыш голын сол жылы 1 қарашада &quot;Портсмуттың&quot; қақпасына енгізді. 2005 жылы 29 қазанда &quot;Манчестердің&quot; [[Футболдан Англия чемпионаты|премьер-лигадағы]] мыңыншы голының авторы атанды.

2007 жылы 5 мамырда &quot;[[Манчестер Сити]]&quot; қақпасына манчестерлік клуб сапындағы 50-ші голын енгізді. Осы маусымда тұңғыш рет Англия чемпионы атанды. 2007/08 жылғы маусым Роналду үшін сәтсіздеу басталды. &quot;Портсмут&quot; футболшысы Ричаррд Хьюзді баспен соққаны үшін алаңнан қуылды да, үш кездесуден шеттетілді. Өзінің айтуынша, осы жәйттен өзі көп сабақ алған, ендігәрі ешқашан футболшылармен олай төбелеспеуге бел байлапты.

2007 жыл қорытындысында &quot;Алтын допты&quot; анықтауда бразилиялық [[Кака|Какадан]] артта қалды. Есесіне 2007/08 жылғы маусым табысты аяқталып, &quot;Манчестер Юнайтед&quot; [[УЕФА Чемпиондар Лигасы 2007/08|УЕФА чемпиондар Лигасын]] ұтып алды, Мәскеуде &quot;[[Челси (футбол клубы)|Челсимен]]&quot; финалдық ойында Роналду бір гол соқты, матчтын соңғы пенальтилер сериясында қателескеніне қарамастан, клуб турнир жеңімпазы атанды. Ал Англия чемпионатында 31 гол соғып, үздік мерген атанды, 2008 жыл қорытындысында &quot;Алтын бутсы&quot; иегері болумен қатар, [[ФИФА Алтын добы|ФИФА Алтын добына]] қол жеткізді.

2009 жылы 11 маусымда 93,4 млн. еуроға &quot;[[Реал Мадрид|Реал Мадридке]]&quot; ауысып, 2001 жылғы [[Зинедин Зидан|Зиданды]] алған кездегі трансферлер рекордын жаңартты (Зиданның құны 76 млн еуро болған-ды). Роналду 9-нөмірлі жейдені киді, 2010 жылы клубтан [[Рауль Гонсалес]] кеткен соң 7-нөмірді иеленді. Алғашқы маусымда-ақ 35 ойында 33 гол соқты.

2011 жылы 6 ақпанда &quot;[[Реал Сосьедад]]&quot; қақпасына гол соғып, [[Футболдан Испания чемпионаты|Испания чемпионатындағы]] голдар санын 50-ге жеткізді. Ал 100-ші голын 2012 жылы 5 мамырда &quot;[[Гранада (футбол клубы)|Гранада]]&quot; қақпасына енгізді. Осы маусымда Испания чемпионатында 46 гол соқты, осынша керемет нәтиженің өзі үздік мерген атануына аздық қылды, бірінші орынға &quot;[[Барселона (футбол клубы)|Барселона]]&quot; футболшысы [[Лионель Месси]] иелік қылды. Ал 2012/13 жылғы маусымда 12 голмен [[УЕФА Чемпиондар Лигасы 2012/13|УЕФА Чемпиондар Лигасының]] үздік мергені атанды.

2015 жылы 30 қыркүйекте Испания чемпионатындағы 324-ші голды соғып, бұған дейінгі Рауль Гонсалестің рекордын жаңартып, клуб тарихындағы мергендер көшінде бірінші орынға шықты.

Жалпы алғанда, &quot;Реал&quot; сапында 438 ойын өткізіп, 450 гол соқты. 

2018 жылы 10 шілдеде &quot;[[Ювентус|Ювентуспен]]&quot; келісім шарт жасасты. &quot;Реал Мадрид&quot; баспасөз орталығының хабарлауынша, туриндік клубқа ауысуды Роналдудың өзі қалаған. Бұл жолғы трансфер 112 млн еуромен іске асты. Италиялық клуб сапындағы тұңғыш ойынын 18 тамыз күні сырт алаңда &quot;[[Кьево (футбол клубы)|Кьевоға]]&quot; қарсы өткізді. 2018/19 жылғы маусымда Италия чемпионатында 21 голдың авторы атанды.

2021 жылы 28 тамызда &quot;[[Манчестер Юнайтед|Манчестер Юнайтедке]]&quot; қайта оралды&lt;ref&gt;[https://rast.kz/?p=11117&amp;fbclid=IwAR36nVZHLLaXS54t6VlRjsH3yAQ5qbKURhUBcZ5FsVnFlNsW5McSsSH5wB8 Криштиану Роналду «Манчестер Юнайтедке» қайта оралды]&lt;/ref&gt;. Трансфер құны 20 миллионды құрады.

2022 жылы 22 қарашада Роналду Сауд Арабия лигасының '&quot;Әл-Наср&quot; клубына көшіп, қазіргі кезге дейін ойнап жатыр. [[Фабрицио Романо]]ның айтуынша ол клубта жылына 200 миллион еуро жалақы алады.

=== Ұлттық құрамада ===
2003 жылы 20 тамызда [[Қазақстан Ұлттық футбол құрамасы|Қазақстан құрамасына]] қарсы жолдастық кездесуде (1:0) тұңғыш рет Португалия құрамасы сапында алаңға шықты. Криштиану 2004 жылдан бастап көп жылдарға дейінгі Әлем чемпионаттарының бәріне қатысты, және ешқайсысынан голсыз қайтпады. [[Футболдан 2004 жылғы Еуропа біріншілігі|2004 жылғы Еуропа чемпионатында]] екі гол соқты, бірақ құрама өз елінде өткен чемпионатта күміс жүлдені қанағат тұтты.

Жалпы, [[Футболдан 2016 жылғы Еуропа біріншілігі|2016 жылы төртінші Еуропа чемпионатына]] қатысып, төртеуінде де гол соқты, бірақ жалпы голдар саны 9-ға жетіп, турнир тарихындағы үздік мерген атана алмады, бірінші орынды әйгілі [[Мишел Платини|Мишел Платинимен]] бөлісіп тұр. 2016 жылы ғұмырында екінші рет Еуропа чемпионатының финалында ойнады, финалда оларға алаң иелері [[Франция Ұлттық футбол құрамасы|Франция]] қарсылас болды. Ойынның не-бары сегізінші минутында [[Димитри Пайет]] бұған оңай соқтығысты да, ауыр жарақат алды. Дәрігерлердің көмегімен ойынды жалғастырғанымен, 23-минутта біржола алмастырылды. Бірақ бәрібір Португалия құрамасы 1:0 есебімен жеңіске жетіп, Еуропа чемпионы атанды.

[[Футболдан 2018 жылғы әлем біріншілігі|2018 жылғы әлем чемпионатын]] да Роналду керемет бастады. Топтық кезеңнің бірінші турында [[Испания Ұлттық футбол құрамасы|Испания қақпасына]] үш гол соқты, бірақ мұнысы тең ойынға ғана жеткілікті болды. Бұл турнирде Португалия 1/8 финалда [[Уругвай Ұлттық футбол құрамасы|Уругвайдан]] ұтылды.

2020 жылы 9 қыркүйекте сырт алаңда Швецияның қақпасына құрама сапындағы 100, 101-ші голдарын соқты. Бұл УЕФА Ұлттар лигасының матчы болатын.

2020 жылғы Еуропа чемпионатында 5 гол соғып, Еуропа чемпионаттары тарихында мергендер көшінде топ басына шықты (14 гол).

== Жетістіктері ==
=== Командалық жетістіктері ===
{{ту|Португалия}} '''[[Спортинг Лиссабон|Спортинг (Лиссабон)]]'''
* Португалия чемпионатының қола жүлдегері: 2002/03

{{ту|Англия}} '''[[Манчестер Юнайтед]]'''
* Ағылшын Премьер-Лигасының чемпионы ('''3'''): 2006/07, 2007/08, 2008/09
* Англия Кубогінің иегері: 2003/04
* Футбол лига кубогінің иегері ('''2'''): 2005/06, 2008/09
* УЕФА Чемпиондар лигасының жеңімпазы: 2007/08
* Англия Суперкубогінің иегері: 2007
* Клубтық әлем чемпионатының жеңімпазы: 2008
* УЕФА Чемпиондар лигасының финалшысы: 2008/09
* Ағылшын Премьер-Лигасының күміс жүлдегері: 2005/06
* Ағылшын Премьер-Лигасының қола жүлдегері ('''2'''): 2003/04, 2004/05
* Англия Кубогінін финалшысы ('''2'''): 2004/05, 2006/07

{{ту|Испания}} '''[[Реал Мадрид]]'''
* Испания чемпионы: 2011/12, 2016/17
* Испании Кубогінің иегері: 2010/11, 2013/14
* Испания Суперкубогінің иегері: 2012, 2017
* Испания Примера Дивизионның күміс жүлдегері ('''2'''): 2009/10, 2010/11, 2014/15, 2015/16, 2017/18
* Испания Суперкубогінің қатысушысы: 2011
* УЕФА Чемпиондар Лигасы: 2013/14, 2015/16, 2016/17, 2017/18
* УЕФА Суперкубогы: 2016, 2017
* Клубтар арасындағы әлем біріншілігі: 2014, 2016, 2017

{{ту|Италия}} '''[[Ювентус]]'''
* Италия чемпионы: 2018/19, 2019/20
* Италия суперкубогы: 2018, 2020
* Италия кубогы: 2020/21

{{ту|Сауд Арабиясы}} '''[[Әл-Наср (футбол клубы, Эр-Рияд)|Әл Наср]]'''
* Араб клубтары арасындағы чемпиондар лигасы кубогы: 2023/24

'''{{футбол|Португалия}}''' 
* Еуропа чемпионатының күміс жүлдегері: 2004
* Еуропа чемпионатының қола жүлдегері: 2012
* Еуропа чемпионы: 2016
* Әлем чемпионатының жартылай финалисі: 2006
* Конфедерациялар кубогының қола жүлдегері: 2017
* УЕФА Ұлттар Лигасының жеңімпазы: 2019

=== Жеке жетістіктері ===
* ФИФА Алтын добы: 2008, 2013, 2014, 2016, 2017
* &quot;[[France Football]]&quot; версиясы бойынша Алтын доп: 2008, 2016, 2017
* Алтын бутсы иегері: 2008, 2011, 2014, 2015
* Еуропаның үздік футболшысы: 2008, 2013, 2014, 2016, 2017
* Англия чемпионатының үздік мергені: 2007
* Испания чемпионатының үздік мергені: 2011, 2014, 2015
* Чемпиондар Лигасының үздік мергені:  2008, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017, 2018
* Әлемнің үздік клубтық шабуылшысы: 2008, 2017
* Еуропа чемпионатының үздік жас футболшысы: 2004
* Бес бірдей Әлем чемпионатында гол соққан жалғыз футболшы: 2006, 2010, 2014, 2018, 2022
* Бес бірдей Еуропа чемпионатында гол соққан жалғыз футболшы: 2004, 2008, 2012, 2016, 2021
* Клубтар чемпионатының үздік мергені: 2016, 2017
* Еуропа чемпионаттарының үздік мергені: 14 гол
* Ғасыр ойыншысы : 2020 

== Рекордтары ==
* Ұлттық құрама тарихындағы үздік бомбардир: 135 гол;
* Еуропа чемпионаты тарихындағы ең үздік бомбардир: 14 гол;
* Ойналған матч саны бойынша Еуропа чемпионатының рекордшысы: 24 матч;
* Еуропа чемпионатының іріктеу тарихындағы үздік бомбардир: 31 гол;
* Португалия құрамасының тарихындағы ең үздік бомбардир: 135 гол;
* Португалия құрамасының өткізген матчтар саны бойынша рекордсмені: 201 матч;
* Клубтық деңгейдегі халықаралық матчтар тарихындағы үздік бомбардир: 140 гол;
* Еуропалық жарыста өткізілген матчтар саны бойынша рекордшы: 185 матч;
* УЕФА Чемпиондар лигасы тарихындағы ең үздік бомбардир: 140 гол;
* УЕФА Чемпиондар лигасы тарихындағы ең үздік пас: 42 нәтижелі пас;
* Клубтар арасындағы әлем чемпионатының тарихындағы үздік бомбардир: 7 гол;
* УЕФА Чемпиондар лигасы мен Еуропа кубогында бір маусымдағы ең көп гол соғу рекорды: 17 гол; 2013-2014 жылғы маусым. 
* УЕФА Чемпиондар Лигасының мансаптық хет-триктерінің рекордшысы: 8 хет-трик;
* Реал Мадрид тарихындағы үздік бомбардир: 450 гол;
* Бір маусымдағы гол саны бойынша Реал Мадрид рекордшысы: 61 гол;
* «Ювентус» бір маусымдағы гол саны бойынша рекордсмен: 37 гол;
* Мадридтік дерби тарихындағы үздік бомбардир: 22 гол;
* Барлық үш ФИФА жүлдесін алған жалғыз ойыншы: Қола (2007), Күміс (2009), Алтын (2008);
* Испания футбол тарихындағы барлық жарыстарда қатарынан 6 маусымда 50 немесе одан да көп гол соққан жалғыз ойыншы;
* УЕФА Чемпиондар лигасының тарихындағы қатарынан 7 маусымда 10 немесе одан да көп гол соққан жалғыз ойыншы;
* Бір маусымдағы ең көп хет-трик жасаған Ла Лига рекордшысы: 8 хет-трик;
* Италия чемпионатының қатарынан гол соға алған матчтар саны бойынша рекордсмені: 11 матч;
* УЕФА Чемпиондар лигасының қатарынан гол соға алған матчтар саны бойынша рекордсмен: 11 матч;
* УЕФА Чемпиондар Лигасының бір маусымдағы ең көп хет-трик жасау рекордшысы: 3 хет-трик;
* Күнтізбелік жыл ішінде халықаралық матчтардағы голдар саны бойынша рекордшы: 32 гол;
* Тарихтағы ең көп хет трик жасаған ойыншы:  65 хет трик;
* Әлем бойынша ең көп гол салған ойыншы: 928 гол.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Қолданылған әдебиет ==
* {{кітап|авторы=[[Лука Кайоли]]|тақырыбы=Криштиану Роналду. Одержимый совершенством|орны=Мәскеу|баспасы=Эксмо|жыл=2016|беттері=288|жауапты=перевод на русский язык Т. Звонарёвой|isbn=978-5-699-74610-1|ref=Кайоли}}

== Сілтемелер ==
{{Сыртқы сілтемелер}}
[[Санат:Португалия футболшылары]]
[[Санат:Португалия Ұлттық футбол құрамасының ойыншылары]]
[[Санат:Спортинг Лиссабон ФК ойыншылары]]
[[Санат:Манчестер Юнайтед ФК ойыншылары]]
[[Санат:Реал Мадрид ФК ойыншылары]]
[[Санат:Ювентус ФК ойыншылары]]
[[Санат:Футболдан Еуропа чемпиондары]]
[[Санат:Әл-Наср Эр-Рияд ФК ойыншылары]]
[[Санат:Алтын доп иегерлері]]</text>
      <sha1>23q1b65gpgkejsd30q0344pd3hb8qlb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478928</id>
      <parentid>3478926</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T05:41:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Шәмші Гүлсім</username>
        <id>34802</id>
      </contributor>
      <comment>/* Рекордтары */Ұлттық құрамадағы және жалпы голдарын қазіргі көрсеткішке өзгерттім</comment>
      <origin>3478928</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26916" sha1="nh06ee3x8hb48dtyirm5sdhyws6eruo" xml:space="preserve">{{Футболшы
|есімі = Криштиану Роналду
|сурет = Cristiano_Ronaldo_playing_for_Al_Nassr_FC_against_Persepolis,_September_2023_(cropped).jpg
|сурет ені = 200px
|толық аты = Криштиану Роналду душ Сантуш Авейру
|лақап аты = &quot;CR7&quot;, &quot;КриРо&quot;
|туған күні = 05.02.1985
|туған жері = [[Фуншал]], [[Мадейра]], [[Португалия]]
|азаматтығы = {{байрақ|Португалия}}
|бойы = 187 см&lt;ref&gt; https://www.transfermarkt.com/cristiano-ronaldo/leistungsdatenverein/spieler/8198&lt;/ref&gt;
|салмағы = 85 кг
|позиция = [[шабуылшы]]
|қазіргі клуб = {{ту|Сауд Арабиясы}} [[Әл-Наср (футбол клубы, Эр-Рияд)|Әл-Наср]]
|номері = 7
|жастар клубы = {{Футбол карьерасы
|1993–1995|{{ту|Португалия}} Андоринья|
|1995–1997|{{ту|Португалия}} [[Насьонал Фуншал|Насьонал]]|
|1997–2002|{{ту|Португалия}} [[Спортинг Лиссабон]]|}}
|клубтары = {{Футбол карьерасы
|2002–2003|{{ту|Португалия}} [[Спортинг Лиссабон]]|25 (3)
|2003–2009|{{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]]|196 (84)
|2009–2018|{{ту|Испания}} [[Реал Мадрид]]|292 (311)
|2018–2021|{{ту|Италия}} [[Ювентус]]|98 (81)
|2021–2022|{{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]]|40 (19)
|2023–|{{ту|Сауд Арабиясы}} [[Әл-Наср (футбол клубы, Эр-Рияд)|Әл-Наср]]|75 (72)}}
|ұлттық құрамы = {{Футбол карьерасы
|2000–2001|{{ту|Португалия}} Португалия U16|7 (6)
|2001–2002|{{ту|Португалия}} Португалия U17|9 (6)
|2002–2003|{{ту|Португалия}} Португалия U18|10 (3)
|2003|{{ту|Португалия}} Португалия U20|5 (1)
|2003–|{{футбол|Португалия}}|219 (136)
|2004|{{ту|Португалия}} Португалия (олимп.)|3 (2)}}
|медальдары = {{турнир|[[Конфедерациялар кубогы|Конфедерациялар кубогы]]}}
{{медаль|Қола|[[Конфедерациялар кубогы 2017|Ресей 2017]]}}
{{турнир|[[Футболдан Еуропа чемпионаты|Еуропа Чемпионаты]]}}
{{медаль|Күміс|[[Футболдан 2004 жылғы Еуропа біріншілігі|Португалия 2004]]}}
{{медаль|Қола|[[Футболдан 2012 жылғы Еуропа біріншілігі|Польша/Украина 2012]]}}
{{медаль|Алтын|[[Футболдан 2016 жылғы Еуропа біріншілігі|Франция 2016]]}}
{{турнир|[[УЕФА Ұлттар Лигасы|Ұлттар Лигасы]]}}
{{медаль|Алтын|[[УЕФА Ұлттар Лигасы 2018/19|Португалия 2019]]}}
{{медаль|Алтын|[[УЕФА Ұлттар Лигасы 2024/25|Германия 2025]]}}
|Commons = Cristiano Ronaldo
}}
'''Криштиану Роналду душ Сантуш Авейру''' ({{lang-pt|Cristiano Ronaldo dos Santos Aveiro}}, [[1985 жыл]]ы [[5 ақпан]]да туған, [[Фуншал]], [[Мадейра]], [[Португалия]]) — португалиялық футболшы, Сауд Арабиясының [[Әл-Наср (футбол клубы, Эр-Рияд)|Әл-Наср]] клубы мен [[Португалия Ұлттық футбол құрамасы|Португалия футбол құрамасының]] шабуылшысы әрі капитаны. Футбол тарихындағы ең үздік ойыншылардың бірі. Португалия құрамасы мен &quot;[[Реал Мадрид]]&quot; тарихындағы ең үздік мерген, 2008, 2011, 2014, 2015 жылдары &quot;Алтын бутсы&quot; иегері атанған футболшы, &quot;[[France Football]]&quot; нұсқасы бойынша 2008, 2016, 2017 жылдары және &quot;France Football&quot; мен [[ФИФА]] анықтамасы бойынша 2013, 2016 жылғы &quot;[[ФИФА Алтын добы|Алтын доп]]&quot; иегері. 2008, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017 және 2018 жылдары [[УЕФА Чемпиондар Лигасы|УЕФА Чемпиондар Лигасының]] үздік мергені болды. 2016 жылғы Еуропа, 2018 жылғы Ұлттар Лигасының чемпионы.

== Өмірбаяны ==
Криштиану — отбасындағы төртінші перзент. Есімін [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]-тың сол кездегі [[АҚШ президенті|президенті]] [[Рональд Рейган|Рональд Рейганның]] құрметіне қойылыпты. Балалық шағындағы сүйікті клубы &quot;[[Бенфика]]&quot; болған екен. Балалық шағында &quot;Андоринья&quot;, &quot;[[Насьонал Фуншал]]&quot;, &quot;[[Спортинг Лиссабон|Спортинг]]&quot; клубтарының жастар командасында ойнап, футбол ойнауды үйренді.

=== Балалық шағы ===
Криштиану Роналду [[Португалия|Португалияның]] [[Мадейра]] аралындағы Санту-Антониу жұмысшы кварталдарында дүниеге келген.

Әкесі, Жозе Диниша Авейру, қарапайым бағбан болған. Анасы, Мария Долореш душ Сантуш Авейру, аспаз болып жұмыс істеді. Криштиануның ағасы және 2 әпкесі бар: ағасы Угу (1975 жылғы) және әпкелері Эльма (1974 жылғы) мен Лилия Катиа (1976 жылғы).&lt;ref&gt; &quot;Аңыз адам&quot; №&quot; (181) 1-15 қаңтар 2018 жыл &lt;/ref&gt;

Ата-анасы оны кішкентайынан еркелетіп Ронни деп атаған. Роннидің отбасы төбесі қаңылтырмен жабылған шағын ғана лашықта тұрды. Үйдің тарлығы соншалықты, олар кір жуанатын машинасын пайдаланбайтын уақытта артық орын алмас үшін шатырға шығарып қоятын.

&quot;Балалық шағым күрделі жағдайда өтті. Бірақ мен өзіме бір нәрсенің жетпегенін сезінген емеспін. Менің ата-анам өте көп жұмыс істеді. Бізге ешнәрседен таршылық көрсетпес үшін олар қолдарынан келгеннің барлығын жасады&quot;, - деп еске алады Криштиану.

=== Клубтық карьерасы ===
&quot;Спортингтің&quot; негізгі құрамында не бары 16 жасында, 2001 жылы 15 тамызда &quot;Атлетико Лиссабонға&quot; қарсы жолдастық кездесуде алаңға шықты. 2002 жылы тамыз айында ғұмырындағы тұңғыш жүлдесіне қол жеткізді, &quot;Спортинг&quot; Португалия суперкубогын ұтып алды.

Жас талантты футболшыны алғашқылардың бірі боп &quot;Ливерпульдің&quot; бас бапкері Жерар Улье байқады, бірақ оны тым жассынғандықтан, келісім шарт жасасуға асыққан жоқ. 2003 жылы жазда Лиссабондағы &quot;Жозе Алваладе&quot; стадионының ашылу салтанаты болып, &quot;[[Спортинг Лиссабон|Спортинг]]&quot; пен &quot;[[Манчестер Юнайтед]]&quot; кездесті. Осы матчта манкуниандықтардың бапкері [[Алекс Фергюсон]] Роналдудың тегін футболшы еместігін аңғарып, бірден командаға тартады. 

Роналду осылайша &quot;Манчестер Юнайтедте&quot; ойнаған тұңғыш португалдық футболшы боп тарихта қалады. Роналду өзіне 28-нөмірді сұрайды (&quot;Спортингте&quot; осы нөмірмен ойнаған-ды), бірақ оған сол жазда командадан кеткен [[Дэвид Бекхэм|Дэвид Бекхэмнің]] 7-ші нөмірін береді. &quot;''Мына құрмет маған баға жетпес мотивация берді, мен енді өзіме білдірілген сенімді ақтауға тиісті екенімді ұқтым''&quot; дейді бұл жайлы Роналду.

[[Сурет:C ronaldo cropped.png|thumb|left|180px|Криштиану Роналду [[Манчестер Юнайтед]] сапында, 29 сәуір 2006 жыл.]]
Тұңғыш ойынын 2003 жылы 26 тамызда &quot;Олд Траффордта&quot; &quot;[[Болтон Уондерерс|Болтон Уондерерске]]&quot; қарсы өткізді. Тұңғыш голын сол жылы 1 қарашада &quot;Портсмуттың&quot; қақпасына енгізді. 2005 жылы 29 қазанда &quot;Манчестердің&quot; [[Футболдан Англия чемпионаты|премьер-лигадағы]] мыңыншы голының авторы атанды.

2007 жылы 5 мамырда &quot;[[Манчестер Сити]]&quot; қақпасына манчестерлік клуб сапындағы 50-ші голын енгізді. Осы маусымда тұңғыш рет Англия чемпионы атанды. 2007/08 жылғы маусым Роналду үшін сәтсіздеу басталды. &quot;Портсмут&quot; футболшысы Ричаррд Хьюзді баспен соққаны үшін алаңнан қуылды да, үш кездесуден шеттетілді. Өзінің айтуынша, осы жәйттен өзі көп сабақ алған, ендігәрі ешқашан футболшылармен олай төбелеспеуге бел байлапты.

2007 жыл қорытындысында &quot;Алтын допты&quot; анықтауда бразилиялық [[Кака|Какадан]] артта қалды. Есесіне 2007/08 жылғы маусым табысты аяқталып, &quot;Манчестер Юнайтед&quot; [[УЕФА Чемпиондар Лигасы 2007/08|УЕФА чемпиондар Лигасын]] ұтып алды, Мәскеуде &quot;[[Челси (футбол клубы)|Челсимен]]&quot; финалдық ойында Роналду бір гол соқты, матчтын соңғы пенальтилер сериясында қателескеніне қарамастан, клуб турнир жеңімпазы атанды. Ал Англия чемпионатында 31 гол соғып, үздік мерген атанды, 2008 жыл қорытындысында &quot;Алтын бутсы&quot; иегері болумен қатар, [[ФИФА Алтын добы|ФИФА Алтын добына]] қол жеткізді.

2009 жылы 11 маусымда 93,4 млн. еуроға &quot;[[Реал Мадрид|Реал Мадридке]]&quot; ауысып, 2001 жылғы [[Зинедин Зидан|Зиданды]] алған кездегі трансферлер рекордын жаңартты (Зиданның құны 76 млн еуро болған-ды). Роналду 9-нөмірлі жейдені киді, 2010 жылы клубтан [[Рауль Гонсалес]] кеткен соң 7-нөмірді иеленді. Алғашқы маусымда-ақ 35 ойында 33 гол соқты.

2011 жылы 6 ақпанда &quot;[[Реал Сосьедад]]&quot; қақпасына гол соғып, [[Футболдан Испания чемпионаты|Испания чемпионатындағы]] голдар санын 50-ге жеткізді. Ал 100-ші голын 2012 жылы 5 мамырда &quot;[[Гранада (футбол клубы)|Гранада]]&quot; қақпасына енгізді. Осы маусымда Испания чемпионатында 46 гол соқты, осынша керемет нәтиженің өзі үздік мерген атануына аздық қылды, бірінші орынға &quot;[[Барселона (футбол клубы)|Барселона]]&quot; футболшысы [[Лионель Месси]] иелік қылды. Ал 2012/13 жылғы маусымда 12 голмен [[УЕФА Чемпиондар Лигасы 2012/13|УЕФА Чемпиондар Лигасының]] үздік мергені атанды.

2015 жылы 30 қыркүйекте Испания чемпионатындағы 324-ші голды соғып, бұған дейінгі Рауль Гонсалестің рекордын жаңартып, клуб тарихындағы мергендер көшінде бірінші орынға шықты.

Жалпы алғанда, &quot;Реал&quot; сапында 438 ойын өткізіп, 450 гол соқты. 

2018 жылы 10 шілдеде &quot;[[Ювентус|Ювентуспен]]&quot; келісім шарт жасасты. &quot;Реал Мадрид&quot; баспасөз орталығының хабарлауынша, туриндік клубқа ауысуды Роналдудың өзі қалаған. Бұл жолғы трансфер 112 млн еуромен іске асты. Италиялық клуб сапындағы тұңғыш ойынын 18 тамыз күні сырт алаңда &quot;[[Кьево (футбол клубы)|Кьевоға]]&quot; қарсы өткізді. 2018/19 жылғы маусымда Италия чемпионатында 21 голдың авторы атанды.

2021 жылы 28 тамызда &quot;[[Манчестер Юнайтед|Манчестер Юнайтедке]]&quot; қайта оралды&lt;ref&gt;[https://rast.kz/?p=11117&amp;fbclid=IwAR36nVZHLLaXS54t6VlRjsH3yAQ5qbKURhUBcZ5FsVnFlNsW5McSsSH5wB8 Криштиану Роналду «Манчестер Юнайтедке» қайта оралды]&lt;/ref&gt;. Трансфер құны 20 миллионды құрады.

2022 жылы 22 қарашада Роналду Сауд Арабия лигасының '&quot;Әл-Наср&quot; клубына көшіп, қазіргі кезге дейін ойнап жатыр. [[Фабрицио Романо]]ның айтуынша ол клубта жылына 200 миллион еуро жалақы алады.

=== Ұлттық құрамада ===
2003 жылы 20 тамызда [[Қазақстан Ұлттық футбол құрамасы|Қазақстан құрамасына]] қарсы жолдастық кездесуде (1:0) тұңғыш рет Португалия құрамасы сапында алаңға шықты. Криштиану 2004 жылдан бастап көп жылдарға дейінгі Әлем чемпионаттарының бәріне қатысты, және ешқайсысынан голсыз қайтпады. [[Футболдан 2004 жылғы Еуропа біріншілігі|2004 жылғы Еуропа чемпионатында]] екі гол соқты, бірақ құрама өз елінде өткен чемпионатта күміс жүлдені қанағат тұтты.

Жалпы, [[Футболдан 2016 жылғы Еуропа біріншілігі|2016 жылы төртінші Еуропа чемпионатына]] қатысып, төртеуінде де гол соқты, бірақ жалпы голдар саны 9-ға жетіп, турнир тарихындағы үздік мерген атана алмады, бірінші орынды әйгілі [[Мишел Платини|Мишел Платинимен]] бөлісіп тұр. 2016 жылы ғұмырында екінші рет Еуропа чемпионатының финалында ойнады, финалда оларға алаң иелері [[Франция Ұлттық футбол құрамасы|Франция]] қарсылас болды. Ойынның не-бары сегізінші минутында [[Димитри Пайет]] бұған оңай соқтығысты да, ауыр жарақат алды. Дәрігерлердің көмегімен ойынды жалғастырғанымен, 23-минутта біржола алмастырылды. Бірақ бәрібір Португалия құрамасы 1:0 есебімен жеңіске жетіп, Еуропа чемпионы атанды.

[[Футболдан 2018 жылғы әлем біріншілігі|2018 жылғы әлем чемпионатын]] да Роналду керемет бастады. Топтық кезеңнің бірінші турында [[Испания Ұлттық футбол құрамасы|Испания қақпасына]] үш гол соқты, бірақ мұнысы тең ойынға ғана жеткілікті болды. Бұл турнирде Португалия 1/8 финалда [[Уругвай Ұлттық футбол құрамасы|Уругвайдан]] ұтылды.

2020 жылы 9 қыркүйекте сырт алаңда Швецияның қақпасына құрама сапындағы 100, 101-ші голдарын соқты. Бұл УЕФА Ұлттар лигасының матчы болатын.

2020 жылғы Еуропа чемпионатында 5 гол соғып, Еуропа чемпионаттары тарихында мергендер көшінде топ басына шықты (14 гол).

== Жетістіктері ==
=== Командалық жетістіктері ===
{{ту|Португалия}} '''[[Спортинг Лиссабон|Спортинг (Лиссабон)]]'''
* Португалия чемпионатының қола жүлдегері: 2002/03

{{ту|Англия}} '''[[Манчестер Юнайтед]]'''
* Ағылшын Премьер-Лигасының чемпионы ('''3'''): 2006/07, 2007/08, 2008/09
* Англия Кубогінің иегері: 2003/04
* Футбол лига кубогінің иегері ('''2'''): 2005/06, 2008/09
* УЕФА Чемпиондар лигасының жеңімпазы: 2007/08
* Англия Суперкубогінің иегері: 2007
* Клубтық әлем чемпионатының жеңімпазы: 2008
* УЕФА Чемпиондар лигасының финалшысы: 2008/09
* Ағылшын Премьер-Лигасының күміс жүлдегері: 2005/06
* Ағылшын Премьер-Лигасының қола жүлдегері ('''2'''): 2003/04, 2004/05
* Англия Кубогінін финалшысы ('''2'''): 2004/05, 2006/07

{{ту|Испания}} '''[[Реал Мадрид]]'''
* Испания чемпионы: 2011/12, 2016/17
* Испании Кубогінің иегері: 2010/11, 2013/14
* Испания Суперкубогінің иегері: 2012, 2017
* Испания Примера Дивизионның күміс жүлдегері ('''2'''): 2009/10, 2010/11, 2014/15, 2015/16, 2017/18
* Испания Суперкубогінің қатысушысы: 2011
* УЕФА Чемпиондар Лигасы: 2013/14, 2015/16, 2016/17, 2017/18
* УЕФА Суперкубогы: 2016, 2017
* Клубтар арасындағы әлем біріншілігі: 2014, 2016, 2017

{{ту|Италия}} '''[[Ювентус]]'''
* Италия чемпионы: 2018/19, 2019/20
* Италия суперкубогы: 2018, 2020
* Италия кубогы: 2020/21

{{ту|Сауд Арабиясы}} '''[[Әл-Наср (футбол клубы, Эр-Рияд)|Әл Наср]]'''
* Араб клубтары арасындағы чемпиондар лигасы кубогы: 2023/24

'''{{футбол|Португалия}}''' 
* Еуропа чемпионатының күміс жүлдегері: 2004
* Еуропа чемпионатының қола жүлдегері: 2012
* Еуропа чемпионы: 2016
* Әлем чемпионатының жартылай финалисі: 2006
* Конфедерациялар кубогының қола жүлдегері: 2017
* УЕФА Ұлттар Лигасының жеңімпазы: 2019

=== Жеке жетістіктері ===
* ФИФА Алтын добы: 2008, 2013, 2014, 2016, 2017
* &quot;[[France Football]]&quot; версиясы бойынша Алтын доп: 2008, 2016, 2017
* Алтын бутсы иегері: 2008, 2011, 2014, 2015
* Еуропаның үздік футболшысы: 2008, 2013, 2014, 2016, 2017
* Англия чемпионатының үздік мергені: 2007
* Испания чемпионатының үздік мергені: 2011, 2014, 2015
* Чемпиондар Лигасының үздік мергені:  2008, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017, 2018
* Әлемнің үздік клубтық шабуылшысы: 2008, 2017
* Еуропа чемпионатының үздік жас футболшысы: 2004
* Бес бірдей Әлем чемпионатында гол соққан жалғыз футболшы: 2006, 2010, 2014, 2018, 2022
* Бес бірдей Еуропа чемпионатында гол соққан жалғыз футболшы: 2004, 2008, 2012, 2016, 2021
* Клубтар чемпионатының үздік мергені: 2016, 2017
* Еуропа чемпионаттарының үздік мергені: 14 гол
* Ғасыр ойыншысы : 2020 

== Рекордтары ==
* Ұлттық құрама тарихындағы үздік бомбардир: 138 гол;
* Еуропа чемпионаты тарихындағы ең үздік бомбардир: 14 гол;
* Ойналған матч саны бойынша Еуропа чемпионатының рекордшысы: 24 матч;
* Еуропа чемпионатының іріктеу тарихындағы үздік бомбардир: 31 гол;
* Португалия құрамасының тарихындағы ең үздік бомбардир: 135 гол;
* Португалия құрамасының өткізген матчтар саны бойынша рекордсмені: 201 матч;
* Клубтық деңгейдегі халықаралық матчтар тарихындағы үздік бомбардир: 140 гол;
* Еуропалық жарыста өткізілген матчтар саны бойынша рекордшы: 185 матч;
* УЕФА Чемпиондар лигасы тарихындағы ең үздік бомбардир: 140 гол;
* УЕФА Чемпиондар лигасы тарихындағы ең үздік пас: 42 нәтижелі пас;
* Клубтар арасындағы әлем чемпионатының тарихындағы үздік бомбардир: 7 гол;
* УЕФА Чемпиондар лигасы мен Еуропа кубогында бір маусымдағы ең көп гол соғу рекорды: 17 гол; 2013-2014 жылғы маусым. 
* УЕФА Чемпиондар Лигасының мансаптық хет-триктерінің рекордшысы: 8 хет-трик;
* Реал Мадрид тарихындағы үздік бомбардир: 450 гол;
* Бір маусымдағы гол саны бойынша Реал Мадрид рекордшысы: 61 гол;
* «Ювентус» бір маусымдағы гол саны бойынша рекордсмен: 37 гол;
* Мадридтік дерби тарихындағы үздік бомбардир: 22 гол;
* Барлық үш ФИФА жүлдесін алған жалғыз ойыншы: Қола (2007), Күміс (2009), Алтын (2008);
* Испания футбол тарихындағы барлық жарыстарда қатарынан 6 маусымда 50 немесе одан да көп гол соққан жалғыз ойыншы;
* УЕФА Чемпиондар лигасының тарихындағы қатарынан 7 маусымда 10 немесе одан да көп гол соққан жалғыз ойыншы;
* Бір маусымдағы ең көп хет-трик жасаған Ла Лига рекордшысы: 8 хет-трик;
* Италия чемпионатының қатарынан гол соға алған матчтар саны бойынша рекордсмені: 11 матч;
* УЕФА Чемпиондар лигасының қатарынан гол соға алған матчтар саны бойынша рекордсмен: 11 матч;
* УЕФА Чемпиондар Лигасының бір маусымдағы ең көп хет-трик жасау рекордшысы: 3 хет-трик;
* Күнтізбелік жыл ішінде халықаралық матчтардағы голдар саны бойынша рекордшы: 32 гол;
* Тарихтағы ең көп хет трик жасаған ойыншы:  65 хет трик;
* Әлем бойынша ең көп гол салған ойыншы: 938 гол.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Қолданылған әдебиет ==
* {{кітап|авторы=[[Лука Кайоли]]|тақырыбы=Криштиану Роналду. Одержимый совершенством|орны=Мәскеу|баспасы=Эксмо|жыл=2016|беттері=288|жауапты=перевод на русский язык Т. Звонарёвой|isbn=978-5-699-74610-1|ref=Кайоли}}

== Сілтемелер ==
{{Сыртқы сілтемелер}}
[[Санат:Португалия футболшылары]]
[[Санат:Португалия Ұлттық футбол құрамасының ойыншылары]]
[[Санат:Спортинг Лиссабон ФК ойыншылары]]
[[Санат:Манчестер Юнайтед ФК ойыншылары]]
[[Санат:Реал Мадрид ФК ойыншылары]]
[[Санат:Ювентус ФК ойыншылары]]
[[Санат:Футболдан Еуропа чемпиондары]]
[[Санат:Әл-Наср Эр-Рияд ФК ойыншылары]]
[[Санат:Алтын доп иегерлері]]</text>
      <sha1>nh06ee3x8hb48dtyirm5sdhyws6eruo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Райхельсхайм (Веттерау)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>204913</id>
    <revision>
      <id>3478858</id>
      <parentid>3478096</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T18:36:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <origin>3478858</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4709" sha1="tg1uio57hnfeo6i70zp31gft7bleveo" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = қала 
 |қазақша атауы           = Райхельсхайм (Веттерау) 
 |шынайы атауы            = Reichelsheim (Wetterau 
 |сурет                   =  
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Германия 
 |елтаңба                 = DEU Reichelsheim (Wetterau) COA.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=50 |lat_min=21 |lat_sec=25 
  |lon_dir=E |lon_deg=8 |lon_min=52 |lon_sec=21 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Германия жерлері{{!}}Жер 
 |аймағы                  = Гессен 
 |кестедегі аймақ         = Гессен 
 |аудан түрі              = Германия ауданы{{!}}Ауданы 
 |ауданы                  = Веттерау 
 |кестедегі аудан         = Веттерау (аудан){{!}}Веттерау 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           =  
 |басшының түрi           = 
 |басшысы                  = Герд Вагнер 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 27,60 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 124–225 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 6781 
  |санақ жылы             = 2010 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 06035 
 |пошта индексі           = 61203 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = FB 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды 
 |сандық идентификаторы   = 06 4 40 021 
 |ортаққордағы санаты     = Reichelsheim (Wetterau) 
 |сайты                   = http://www.reichelsheim-info.d/ 
 |сайт тілі               = de 
}} 
'''Райхельсхайм (Веттерау)''' ({{lang-de|Reichelsheim (Wetterau}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Гессен]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[қала]]. [[Дармштадт (округ)|Дармштадт]] [[Әкімшілік округ (Германия)|әкімшілік округіне]] бағынады. [[Веттерау (аудан)|Веттерау]] ауданының құрамына енеді.

Қаланың тұрақты тұрғындарының саны 6781 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).&lt;ref&gt;[http://www.statistik-hessen.de/static/publikationen/A/AI2_AII_AIII_AV_10-1hj_pdf.zip Bevölkerung der hessischen Gemeinden am 31. Dezember 2010] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120118164331/http://www.statistik-hessen.de/static/publikationen/A/AI2_AII_AIII_AV_10-1hj_pdf.zip |date=2012-01-18 }}&lt;/ref&gt; Алып жатқан жер аумағы 27,60 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''06 4 40 021''. Қаланың басшысы — Герд Вагнер.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.reichelsheim-info.d/ Ресми сайты]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}

{{Германия:Веттерау ауданы:Қалалар}}
{{Hesse-geo-stub}}

[[Санат:Гессен елді мекендері]]</text>
      <sha1>tg1uio57hnfeo6i70zp31gft7bleveo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Мёнксрот</title>
    <ns>0</ns>
    <id>205101</id>
    <revision>
      <id>3478803</id>
      <parentid>3426014</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T14:21:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>164355</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]])  [[File:Wappen von Mönchsroth.png]] → [[File:DEU Mönchsroth COA.svg]] → File replacement: jpg/png/gif to svg vector image ([[c::c:GR]])</comment>
      <origin>3478803</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4848" sha1="rbpvjqloym4f7wrqk4ift0dy1clkcqq" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = муниципалитет 
 |қазақша атауы           = Мёнксрот 
 |шынайы атауы            = Mönchsroth 
 |сурет                   =  
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Германия 
 |елтаңба                 = DEU Mönchsroth COA.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=49 |lat_min=01 |lat_sec=11 
  |lon_dir=E |lon_deg=10 |lon_min=21 |lon_sec=33 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Германия жерлері{{!}}Жер 
 |аймағы                  = Бавария 
 |кестедегі аймақ         = Бавария 
 |аудан түрі              = Германия ауданы{{!}}Ауданы 
 |ауданы                  = Ансбах 
 |кестедегі аудан         = Ансбах (аудан){{!}}Ансбах 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 4 ішкі аудан 
 |басшының түрi           = 
 |басшысы                  = Фриц Франке 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 11,92 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 441 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 1626 
  |санақ жылы             = 2010 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 09853 
 |пошта индексі           = 91614 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = AN 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды 
 |сандық идентификаторы   = 09 5 71 179 
 |ортаққордағы санаты     = Mönchsroth 
 |сайты                   = http://www.moenchsroth.de/ 
 |сайт тілі               = de 
}} 
'''Мёнксрот''' ({{lang-de|Mönchsroth}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Бавария]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[муниципалитет]]. [[Орталық Франкония (округ)|Орталық Франкония]] [[Әкімшілік округ (Германия)|әкімшілік округіне]] бағынады. [[Ансбах (аудан)|Ансбах]] ауданының құрамына енеді.

Муниципалитеттің тұрақты тұрғындарының саны 1626 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).&lt;ref&gt;[https://www.statistikdaten.bayern.de/genesis/online?language=de&amp;sequenz=tabelleErgebnis&amp;selectionname=12411-009r&amp;sachmerkmal=QUASTI&amp;sachschluessel=SQUART04&amp;startjahr=2010&amp;endjahr=2010 Bayerisches Landesamt für Statistik und Datenverarbeitung – Fortschreibung des Bevölkerungsstandes, Quartale (hier viertes Quartal, Stichtag zum Quartalsende)]&lt;/ref&gt; Алып жатқан жер аумағы 11,92 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''09 5 71 179''. Муниципалитеттің басшысы — Фриц Франке.

Муниципалитеттің өзі әкімшілік құрылымы бойынша 4 қалалық ауданға бөлінеді.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.moenchsroth.de/ Ресми сайты]

{{Бавария аудандары}}
{{Германия:Ансбах ауданы:Қалалар}}
{{Bavaria-geo-stub}}

[[Санат:Бавария елді мекендері]]</text>
      <sha1>rbpvjqloym4f7wrqk4ift0dy1clkcqq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478883</id>
      <parentid>3478803</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T19:27:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <origin>3478883</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4810" sha1="jpzacoy0rz15hpor66jthsk0r85iynb" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = муниципалитет 
 |қазақша атауы           = Мёнксрот 
 |шынайы атауы            = Mönchsroth 
 |сурет                   =  
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Германия 
 |елтаңба                 = DEU Mönchsroth COA.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=49 |lat_min=01 |lat_sec=11 
  |lon_dir=E |lon_deg=10 |lon_min=21 |lon_sec=33 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Германия жерлері{{!}}Жер 
 |аймағы                  = Бавария 
 |кестедегі аймақ         = Бавария 
 |аудан түрі              = Германия ауданы{{!}}Ауданы 
 |ауданы                  = Ансбах 
 |кестедегі аудан         = Ансбах (аудан){{!}}Ансбах 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 4 ішкі аудан 
 |басшының түрi           = 
 |басшысы                  = Фриц Франке 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 11,92 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 441 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 1626 
  |санақ жылы             = 2010 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 09853 
 |пошта индексі           = 91614 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = AN 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды 
 |сандық идентификаторы   = 09 5 71 179 
 |ортаққордағы санаты     = Mönchsroth 
 |сайты                   = http://www.moenchsroth.de/ 
 |сайт тілі               = de 
}} 
'''Мёнксрот''' ({{lang-de|Mönchsroth}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Бавария]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[муниципалитет]]. [[Орталық Франкония (округ)|Орталық Франкония]] [[Әкімшілік округ (Германия)|әкімшілік округіне]] бағынады. [[Ансбах (аудан)|Ансбах]] ауданының құрамына енеді.

Муниципалитеттің тұрақты тұрғындарының саны 1626 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).&lt;ref&gt;[https://www.statistikdaten.bayern.de/genesis/online?language=de&amp;sequenz=tabelleErgebnis&amp;selectionname=12411-009r&amp;sachmerkmal=QUASTI&amp;sachschluessel=SQUART04&amp;startjahr=2010&amp;endjahr=2010 Bayerisches Landesamt für Statistik und Datenverarbeitung – Fortschreibung des Bevölkerungsstandes, Quartale (hier viertes Quartal, Stichtag zum Quartalsende)]&lt;/ref&gt; Алып жатқан жер аумағы 11,92 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''09 5 71 179''. Муниципалитеттің басшысы — Фриц Франке.

Муниципалитеттің өзі әкімшілік құрылымы бойынша 4 қалалық ауданға бөлінеді.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.moenchsroth.de/ Ресми сайты]

{{Германия:Ансбах ауданы:Қалалар}}
{{Bavaria-geo-stub}}

[[Санат:Бавария елді мекендері]]</text>
      <sha1>jpzacoy0rz15hpor66jthsk0r85iynb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Рёккинген</title>
    <ns>0</ns>
    <id>207001</id>
    <revision>
      <id>3478805</id>
      <parentid>3426597</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T14:27:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>164355</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Wappen von Röckingen.png]] → [[File:DEU Röckingen COA.png]] → File replacement: jpg/png/gif to svg vector image ([[c::c:GR]])</comment>
      <origin>3478805</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4865" sha1="5u9pux8xra1xfdfep4tgj33rw85a30a" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = муниципалитет 
 |қазақша атауы           = Рёккинген 
 |шынайы атауы            = Röckingen 
 |сурет                   =  
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Германия 
 |елтаңба                 = DEU Röckingen COA.png 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=49 |lat_min=2 |lat_sec=0 
  |lon_dir=E |lon_deg=10 |lon_min=34 |lon_sec=0 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Германия жерлері{{!}}Жер 
 |аймағы                  = Бавария 
 |кестедегі аймақ         = Бавария 
 |аудан түрі              = Германия ауданы{{!}}Ауданы 
 |ауданы                  = Ансбах 
 |кестедегі аудан         = Ансбах (аудан){{!}}Ансбах 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 5 ішкі аудан 
 |басшының түрi           = 
 |басшысы                  = Вальтрауд Хюттнер 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 10,91 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 456 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 733 
  |санақ жылы             = 2010 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 09832 
 |пошта индексі           = 91740 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = AN 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды 
 |сандық идентификаторы   = 09 5 71 192 
 |ортаққордағы санаты     = Röckingen 
 |сайты                   = http://www.roeckingen.de/ 
 |сайт тілі               = de 
}} 
'''Рёккинген''' ({{lang-de|Röckingen}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Бавария]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[муниципалитет]]. [[Орталық Франкония (округ)|Орталық Франкония]] [[Әкімшілік округ (Германия)|әкімшілік округіне]] бағынады. [[Ансбах (аудан)|Ансбах]] ауданының құрамына енеді.

Муниципалитеттің тұрақты тұрғындарының саны 733 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).&lt;ref&gt;[https://www.statistikdaten.bayern.de/genesis/online?language=de&amp;sequenz=tabelleErgebnis&amp;selectionname=12411-009r&amp;sachmerkmal=QUASTI&amp;sachschluessel=SQUART04&amp;startjahr=2010&amp;endjahr=2010 Bayerisches Landesamt für Statistik und Datenverarbeitung – Fortschreibung des Bevölkerungsstandes, Quartale (hier viertes Quartal, Stichtag zum Quartalsende)]&lt;/ref&gt; Алып жатқан жер аумағы 10,91 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''09 5 71 192''. Муниципалитеттің басшысы — Вальтрауд Хюттнер.

Муниципалитеттің өзі әкімшілік құрылымы бойынша 5 қалалық ауданға бөлінеді.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.roeckingen.de/ Ресми сайты]

{{Бавария аудандары}}
{{Германия:Ансбах ауданы:Қалалар}}
{{Bavaria-geo-stub}}

[[Санат:Бавария елді мекендері]]</text>
      <sha1>5u9pux8xra1xfdfep4tgj33rw85a30a</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478806</id>
      <parentid>3478805</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T14:29:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>164355</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]])  [[File:DEU Röckingen COA.png]] → [[File:DEU Röckingen COA.svg]] → File replacement: jpg/png/gif to svg vector image ([[c::c:GR]])</comment>
      <origin>3478806</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4865" sha1="qx9gf50sax5fzr87ebxqhmhvq9o9g72" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = муниципалитет 
 |қазақша атауы           = Рёккинген 
 |шынайы атауы            = Röckingen 
 |сурет                   =  
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Германия 
 |елтаңба                 = DEU Röckingen COA.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=49 |lat_min=2 |lat_sec=0 
  |lon_dir=E |lon_deg=10 |lon_min=34 |lon_sec=0 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Германия жерлері{{!}}Жер 
 |аймағы                  = Бавария 
 |кестедегі аймақ         = Бавария 
 |аудан түрі              = Германия ауданы{{!}}Ауданы 
 |ауданы                  = Ансбах 
 |кестедегі аудан         = Ансбах (аудан){{!}}Ансбах 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 5 ішкі аудан 
 |басшының түрi           = 
 |басшысы                  = Вальтрауд Хюттнер 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 10,91 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 456 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 733 
  |санақ жылы             = 2010 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 09832 
 |пошта индексі           = 91740 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = AN 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды 
 |сандық идентификаторы   = 09 5 71 192 
 |ортаққордағы санаты     = Röckingen 
 |сайты                   = http://www.roeckingen.de/ 
 |сайт тілі               = de 
}} 
'''Рёккинген''' ({{lang-de|Röckingen}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Бавария]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[муниципалитет]]. [[Орталық Франкония (округ)|Орталық Франкония]] [[Әкімшілік округ (Германия)|әкімшілік округіне]] бағынады. [[Ансбах (аудан)|Ансбах]] ауданының құрамына енеді.

Муниципалитеттің тұрақты тұрғындарының саны 733 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).&lt;ref&gt;[https://www.statistikdaten.bayern.de/genesis/online?language=de&amp;sequenz=tabelleErgebnis&amp;selectionname=12411-009r&amp;sachmerkmal=QUASTI&amp;sachschluessel=SQUART04&amp;startjahr=2010&amp;endjahr=2010 Bayerisches Landesamt für Statistik und Datenverarbeitung – Fortschreibung des Bevölkerungsstandes, Quartale (hier viertes Quartal, Stichtag zum Quartalsende)]&lt;/ref&gt; Алып жатқан жер аумағы 10,91 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''09 5 71 192''. Муниципалитеттің басшысы — Вальтрауд Хюттнер.

Муниципалитеттің өзі әкімшілік құрылымы бойынша 5 қалалық ауданға бөлінеді.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.roeckingen.de/ Ресми сайты]

{{Бавария аудандары}}
{{Германия:Ансбах ауданы:Қалалар}}
{{Bavaria-geo-stub}}

[[Санат:Бавария елді мекендері]]</text>
      <sha1>qx9gf50sax5fzr87ebxqhmhvq9o9g72</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478884</id>
      <parentid>3478806</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T19:27:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <origin>3478884</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4827" sha1="6bs7mfog18b803l8xibbqodfbmyf3pc" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = муниципалитет 
 |қазақша атауы           = Рёккинген 
 |шынайы атауы            = Röckingen 
 |сурет                   =  
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Германия 
 |елтаңба                 = DEU Röckingen COA.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=49 |lat_min=2 |lat_sec=0 
  |lon_dir=E |lon_deg=10 |lon_min=34 |lon_sec=0 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Германия жерлері{{!}}Жер 
 |аймағы                  = Бавария 
 |кестедегі аймақ         = Бавария 
 |аудан түрі              = Германия ауданы{{!}}Ауданы 
 |ауданы                  = Ансбах 
 |кестедегі аудан         = Ансбах (аудан){{!}}Ансбах 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 5 ішкі аудан 
 |басшының түрi           = 
 |басшысы                  = Вальтрауд Хюттнер 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 10,91 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 456 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 733 
  |санақ жылы             = 2010 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 09832 
 |пошта индексі           = 91740 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = AN 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды 
 |сандық идентификаторы   = 09 5 71 192 
 |ортаққордағы санаты     = Röckingen 
 |сайты                   = http://www.roeckingen.de/ 
 |сайт тілі               = de 
}} 
'''Рёккинген''' ({{lang-de|Röckingen}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Бавария]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[муниципалитет]]. [[Орталық Франкония (округ)|Орталық Франкония]] [[Әкімшілік округ (Германия)|әкімшілік округіне]] бағынады. [[Ансбах (аудан)|Ансбах]] ауданының құрамына енеді.

Муниципалитеттің тұрақты тұрғындарының саны 733 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).&lt;ref&gt;[https://www.statistikdaten.bayern.de/genesis/online?language=de&amp;sequenz=tabelleErgebnis&amp;selectionname=12411-009r&amp;sachmerkmal=QUASTI&amp;sachschluessel=SQUART04&amp;startjahr=2010&amp;endjahr=2010 Bayerisches Landesamt für Statistik und Datenverarbeitung – Fortschreibung des Bevölkerungsstandes, Quartale (hier viertes Quartal, Stichtag zum Quartalsende)]&lt;/ref&gt; Алып жатқан жер аумағы 10,91 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''09 5 71 192''. Муниципалитеттің басшысы — Вальтрауд Хюттнер.

Муниципалитеттің өзі әкімшілік құрылымы бойынша 5 қалалық ауданға бөлінеді.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.roeckingen.de/ Ресми сайты]

{{Германия:Ансбах ауданы:Қалалар}}
{{Bavaria-geo-stub}}

[[Санат:Бавария елді мекендері]]</text>
      <sha1>6bs7mfog18b803l8xibbqodfbmyf3pc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Штайнсфельд</title>
    <ns>0</ns>
    <id>208801</id>
    <revision>
      <id>3478807</id>
      <parentid>1824047</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T14:37:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>164355</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]])  [[File:Wappen von Steinsfeld.png]] → [[File:DEU Steinsfeld COA.svg]] → File replacement: jpg/png/gif to svg vector image ([[c::c:GR]])</comment>
      <origin>3478807</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4837" sha1="39ux0cf09czk5c4ucl2zagf1tmijeim" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = муниципалитет 
 |қазақша атауы           = Штайнсфельд 
 |шынайы атауы            = Steinsfeld 
 |сурет                   =  
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Германия 
 |елтаңба                 = DEU Steinsfeld COA.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=49 |lat_min=25 |lat_sec=00 
  |lon_dir=E |lon_deg=10 |lon_min=13 |lon_sec=00 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Германия жерлері{{!}}Жер 
 |аймағы                  = Бавария 
 |кестедегі аймақ         = Бавария 
 |аудан түрі              = Германия ауданы{{!}}Ауданы 
 |ауданы                  = Ансбах 
 |кестедегі аудан         = Ансбах (аудан){{!}}Ансбах 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 10 ішкі аудан 
 |басшының түрi           = 
 |басшысы                  = Ханс Байер 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 31,80 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 405 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 1234 
  |санақ жылы             = 2010 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 09861 
 |пошта индексі           = 91628 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = AN 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды 
 |сандық идентификаторы   = 09 5 71 205 
 |ортаққордағы санаты     = Steinsfeld 
 |сайты                   = http://www.steinsfeld.de/ 
 |сайт тілі               = de 
}} 
'''Штайнсфельд''' ({{lang-de|Steinsfeld}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Бавария]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[муниципалитет]]. [[Орталық Франкония (округ)|Орталық Франкония]] [[Әкімшілік округ (Германия)|әкімшілік округіне]] бағынады. [[Ансбах (аудан)|Ансбах]] ауданының құрамына енеді.

Муниципалитеттің тұрақты тұрғындарының саны 1234 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).&lt;ref&gt;[https://www.statistikdaten.bayern.de/genesis/online?language=de&amp;sequenz=tabelleErgebnis&amp;selectionname=12411-009r&amp;sachmerkmal=QUASTI&amp;sachschluessel=SQUART04&amp;startjahr=2010&amp;endjahr=2010 Bayerisches Landesamt für Statistik und Datenverarbeitung – Fortschreibung des Bevölkerungsstandes, Quartale (hier viertes Quartal, Stichtag zum Quartalsende)]&lt;/ref&gt; Алып жатқан жер аумағы 31,80 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''09 5 71 205''. Муниципалитеттің басшысы — Ханс Байер.

Муниципалитеттің өзі әкімшілік құрылымы бойынша 10 қалалық ауданға бөлінеді.

== Дереккөздер ==
{{reflist}}

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.steinsfeld.de/ Ресми сайты]

{{Бавария аудандары}}
{{Германия:Ансбах ауданы:Қалалар}}
{{Bavaria-geo-stub}}

[[Санат:Бавария елді мекендері]]</text>
      <sha1>39ux0cf09czk5c4ucl2zagf1tmijeim</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478885</id>
      <parentid>3478807</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T19:28:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <origin>3478885</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4814" sha1="qxiekgqixas6eizvt2485lt9gdvv8o0" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = муниципалитет 
 |қазақша атауы           = Штайнсфельд 
 |шынайы атауы            = Steinsfeld 
 |сурет                   =  
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Германия 
 |елтаңба                 = DEU Steinsfeld COA.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=49 |lat_min=25 |lat_sec=00 
  |lon_dir=E |lon_deg=10 |lon_min=13 |lon_sec=00 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Германия жерлері{{!}}Жер 
 |аймағы                  = Бавария 
 |кестедегі аймақ         = Бавария 
 |аудан түрі              = Германия ауданы{{!}}Ауданы 
 |ауданы                  = Ансбах 
 |кестедегі аудан         = Ансбах (аудан){{!}}Ансбах 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 10 ішкі аудан 
 |басшының түрi           = 
 |басшысы                  = Ханс Байер 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 31,80 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 405 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 1234 
  |санақ жылы             = 2010 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 09861 
 |пошта индексі           = 91628 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = AN 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды 
 |сандық идентификаторы   = 09 5 71 205 
 |ортаққордағы санаты     = Steinsfeld 
 |сайты                   = http://www.steinsfeld.de/ 
 |сайт тілі               = de 
}} 
'''Штайнсфельд''' ({{lang-de|Steinsfeld}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Бавария]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[муниципалитет]]. [[Орталық Франкония (округ)|Орталық Франкония]] [[Әкімшілік округ (Германия)|әкімшілік округіне]] бағынады. [[Ансбах (аудан)|Ансбах]] ауданының құрамына енеді.

Муниципалитеттің тұрақты тұрғындарының саны 1234 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).&lt;ref&gt;[https://www.statistikdaten.bayern.de/genesis/online?language=de&amp;sequenz=tabelleErgebnis&amp;selectionname=12411-009r&amp;sachmerkmal=QUASTI&amp;sachschluessel=SQUART04&amp;startjahr=2010&amp;endjahr=2010 Bayerisches Landesamt für Statistik und Datenverarbeitung – Fortschreibung des Bevölkerungsstandes, Quartale (hier viertes Quartal, Stichtag zum Quartalsende)]&lt;/ref&gt; Алып жатқан жер аумағы 31,80 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''09 5 71 205''. Муниципалитеттің басшысы — Ханс Байер.

Муниципалитеттің өзі әкімшілік құрылымы бойынша 10 қалалық ауданға бөлінеді.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.steinsfeld.de/ Ресми сайты]

{{Германия:Ансбах ауданы:Қалалар}}
{{Bavaria-geo-stub}}

[[Санат:Бавария елді мекендері]]</text>
      <sha1>qxiekgqixas6eizvt2485lt9gdvv8o0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Херриден</title>
    <ns>0</ns>
    <id>210332</id>
    <revision>
      <id>3478877</id>
      <parentid>3478696</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T19:19:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <origin>3478877</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4724" sha1="r9nuhvcadzu9qj20dfd7e4n78icuif1" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = қала 
 |қазақша атауы           = Херриден 
 |шынайы атауы            = Herrieden 
 |сурет                   =  
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Германия 
 |елтаңба                 = DEU Herrieden COA.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=49 |lat_min=13 |lat_sec=0 
  |lon_dir=E |lon_deg=10 |lon_min=31 |lon_sec=0 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Германия жерлері{{!}}Жер 
 |аймағы                  = Бавария 
 |кестедегі аймақ         = Бавария 
 |аудан түрі              = Германия ауданы{{!}}Ауданы 
 |ауданы                  = Ансбах 
 |кестедегі аудан         = Ансбах (аудан){{!}}Ансбах 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 38 ішкі аудан 
 |басшының түрi           = 
 |басшысы                  = Альфонс Брандль 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 81.71 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 423 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 7552 
  |санақ жылы             = 2010 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 09825 
 |пошта индексі           = 91567 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = AN 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды 
 |сандық идентификаторы   = 09 5 71 166 
 |ортаққордағы санаты     = Herrieden 
 |сайты                   = http://www.herrieden.de/ 
 |сайт тілі               = de 
}} 
'''Херриден''' ({{lang-de|Herrieden}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Бавария]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[қала]]. [[Орталық Франкония (округ)|Орталық Франкония]] [[Әкімшілік округ (Германия)|әкімшілік округіне]] бағынады. [[Ансбах (аудан)|Ансбах]] ауданының құрамына енеді.

Қаланың тұрақты тұрғындарының саны 7552 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).&lt;ref&gt;[https://www.statistikdaten.bayern.de/genesis/online?language=de&amp;sequenz=tabelleErgebnis&amp;selectionname=12411-009r&amp;sachmerkmal=QUASTI&amp;sachschluessel=SQUART04&amp;startjahr=2010&amp;endjahr=2010 Bayerisches Landesamt für Statistik und Datenverarbeitung – Fortschreibung des Bevölkerungsstandes, Quartale (hier viertes Quartal, Stichtag zum Quartalsende)]&lt;/ref&gt; Алып жатқан жер аумағы 81.71 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''09 5 71 166''. Қаланың басшысы — Альфонс Брандль.

Қаланың өзі әкімшілік құрылымы бойынша 38 қалалық ауданға бөлінеді.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.herrieden.de/ Ресми сайты]

{{Германия:Ансбах ауданы:Қалалар}}
{{Bavaria-geo-stub}}

[[Санат:Бавария елді мекендері]]</text>
      <sha1>r9nuhvcadzu9qj20dfd7e4n78icuif1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Инзинген</title>
    <ns>0</ns>
    <id>210417</id>
    <revision>
      <id>3478878</id>
      <parentid>3478699</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T19:19:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <origin>3478878</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5062" sha1="qyxb3qokheziqloi8tcz1whvg2ak39w" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = муниципалитет 
 |қазақша атауы           = Инзинген 
 |шынайы атауы            = Insingen 
 |сурет                   =  
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Германия 
 |елтаңба                 = DEU Insingen COA.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=49 |lat_min=17 |lat_sec=0 
  |lon_dir=E |lon_deg=10 |lon_min=10 |lon_sec=0 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Германия жерлері{{!}}Жер 
 |аймағы                  = Бавария 
 |кестедегі аймақ         = Бавария 
 |аудан түрі              = Германия ауданы{{!}}Ауданы 
 |ауданы                  = Ансбах 
 |кестедегі аудан         = Ансбах (аудан){{!}}Ансбах 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 9 ішкі аудан 
 |басшының түрi           = 
 |басшысы                  = Рудольф Эберт 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 21.33 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 399 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 1118 
  |санақ жылы             = 2010 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 09869 
 |пошта индексі           = 91610 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = AN 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды 
 |сандық идентификаторы   = 09 5 71 169 
 |ортаққордағы санаты     = Insingen 
 |сайты                   = http://www.insingen.de/ 
 |сайт тілі               = de 
}} 
'''Инзинген''' ({{lang-de|Insingen}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Бавария]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[муниципалитет]]. [[Орталық Франкония (округ)|Орталық Франкония]] [[Әкімшілік округ (Германия)|әкімшілік округіне]] бағынады. [[Ансбах (аудан)|Ансбах]] ауданының құрамына енеді.

Муниципалитеттің тұрақты тұрғындарының саны 1118 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).&lt;ref&gt;[https://www.statistikdaten.bayern.de/genesis/online?language=de&amp;sequenz=tabelleErgebnis&amp;selectionname=12411-009r&amp;sachmerkmal=QUASTI&amp;sachschluessel=SQUART04&amp;startjahr=2010&amp;endjahr=2010 Bayerisches Landesamt für Statistik und Datenverarbeitung – Fortschreibung des Bevölkerungsstandes, Quartale (hier viertes Quartal, Stichtag zum Quartalsende)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210428054219/https://www.statistikdaten.bayern.de/genesis/online?language=de&amp;sequenz=tabelleErgebnis&amp;selectionname=12411-009r&amp;sachmerkmal=QUASTI&amp;sachschluessel=SQUART04&amp;startjahr=2010&amp;endjahr=2010 |date=2021-04-28 }}&lt;/ref&gt; Алып жатқан жер аумағы 21.33 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''09 5 71 169''. Муниципалитеттің басшысы — Рудольф Эберт.

Муниципалитеттің өзі әкімшілік құрылымы бойынша 9 қалалық ауданға бөлінеді.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.insingen.de/ Ресми сайты]

{{Германия:Ансбах ауданы:Қалалар}}
{{Bavaria-geo-stub}}

[[Санат:Бавария елді мекендері]]</text>
      <sha1>qyxb3qokheziqloi8tcz1whvg2ak39w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Бух-ам-Вальд</title>
    <ns>0</ns>
    <id>212244</id>
    <revision>
      <id>3478875</id>
      <parentid>3478674</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T19:18:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <origin>3478875</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4883" sha1="f6rz604ot76nvkip23yylzlmg16hstn" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = муниципалитет 
 |қазақша атауы           = Бух-ам-Вальд 
 |шынайы атауы            = Buch am Wald 
 |сурет                   =  
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Германия 
 |елтаңба                 = DEU Buch am Wald COA.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=49 |lat_min=19 |lat_sec=0 
  |lon_dir=E |lon_deg=10 |lon_min=19 |lon_sec=0 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Германия жерлері{{!}}Жер 
 |аймағы                  = Бавария 
 |кестедегі аймақ         = Бавария 
 |аудан түрі              = Германия ауданы{{!}}Ауданы 
 |ауданы                  = Ансбах 
 |кестедегі аудан         = Ансбах (аудан){{!}}Ансбах 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 12 ішкі аудан 
 |басшының түрi           = 
 |басшысы                  = Роланд Бизенбергер 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 26,47 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 465 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 929 
  |санақ жылы             = 2010 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 09867 (Ortskern) 09868 (Ortsteile) 
 |пошта индексі           = 91592 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = AN 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды 
 |сандық идентификаторы   = 09 5 71 125 
 |ортаққордағы санаты     = Buch am Wald 
 |сайты                   = http://www.buch-am-wald.de/ 
 |сайт тілі               = de 
}} 
'''Бух-ам-Вальд''' ({{lang-de|Buch am Wald}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Бавария]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[муниципалитет]]. [[Орталық Франкония (округ)|Орталық Франкония]] [[Әкімшілік округ (Германия)|әкімшілік округіне]] бағынады. [[Ансбах (аудан)|Ансбах]] ауданының құрамына енеді.

Муниципалитеттің тұрақты тұрғындарының саны 929 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).&lt;ref&gt;[https://www.statistikdaten.bayern.de/genesis/online?language=de&amp;sequenz=tabelleErgebnis&amp;selectionname=12411-009r&amp;sachmerkmal=QUASTI&amp;sachschluessel=SQUART04&amp;startjahr=2010&amp;endjahr=2010 Bayerisches Landesamt für Statistik und Datenverarbeitung – Fortschreibung des Bevölkerungsstandes, Quartale (hier viertes Quartal, Stichtag zum Quartalsende)]&lt;/ref&gt; Алып жатқан жер аумағы 26,47 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''09 5 71 125''. Муниципалитеттің басшысы — Роланд Бизенбергер.

Муниципалитеттің өзі әкімшілік құрылымы бойынша 12 қалалық ауданға бөлінеді.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.buch-am-wald.de/ Ресми сайты]

{{Германия:Ансбах ауданы:Қалалар}}
{{Bavaria-geo-stub}}

[[Санат:Бавария елді мекендері]]</text>
      <sha1>f6rz604ot76nvkip23yylzlmg16hstn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Домбюль</title>
    <ns>0</ns>
    <id>212490</id>
    <revision>
      <id>3478876</id>
      <parentid>3478679</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T19:18:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <origin>3478876</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5068" sha1="0j9a4dyvhyf2qtmodgp999bv9m089v1" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = муниципалитет 
 |қазақша атауы           = Домбюль 
 |шынайы атауы            = Dombühl 
 |сурет                   =  
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Германия 
 |елтаңба                 = DEU Dombühl COA.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=49 |lat_min=15 |lat_sec=12 
  |lon_dir=E |lon_deg=10 |lon_min=17 |lon_sec=15 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Германия жерлері{{!}}Жер 
 |аймағы                  = Бавария 
 |кестедегі аймақ         = Бавария 
 |аудан түрі              = Германия ауданы{{!}}Ауданы 
 |ауданы                  = Ансбах 
 |кестедегі аудан         = Ансбах (аудан){{!}}Ансбах 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 12 ішкі аудан 
 |басшының түрi           = 
 |басшысы                  = Михель Хертерих 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 17,90 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 470 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 1626 
  |санақ жылы             = 2010 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 09868 
 |пошта индексі           = 91601 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = AN 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды 
 |сандық идентификаторы   = 09 5 71 137 
 |ортаққордағы санаты     = Dombühl 
 |сайты                   = http://www.dombuehl.de 
 |сайт тілі               = de 
}} 
'''Домбюль''' ({{lang-de|Dombühl}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Бавария]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[муниципалитет]]. [[Орталық Франкония (округ)|Орталық Франкония]] [[Әкімшілік округ (Германия)|әкімшілік округіне]] бағынады. [[Ансбах (аудан)|Ансбах]] ауданының құрамына енеді.

Муниципалитеттің тұрақты тұрғындарының саны 1626 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).&lt;ref&gt;[https://www.statistikdaten.bayern.de/genesis/online?language=de&amp;sequenz=tabelleErgebnis&amp;selectionname=12411-009r&amp;sachmerkmal=QUASTI&amp;sachschluessel=SQUART04&amp;startjahr=2010&amp;endjahr=2010 Bayerisches Landesamt für Statistik und Datenverarbeitung – Fortschreibung des Bevölkerungsstandes, Quartale (hier viertes Quartal, Stichtag zum Quartalsende)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210428054219/https://www.statistikdaten.bayern.de/genesis/online?language=de&amp;sequenz=tabelleErgebnis&amp;selectionname=12411-009r&amp;sachmerkmal=QUASTI&amp;sachschluessel=SQUART04&amp;startjahr=2010&amp;endjahr=2010 |date=2021-04-28 }}&lt;/ref&gt; Алып жатқан жер аумағы 17,90 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''09 5 71 137''. Муниципалитеттің басшысы — Михель Хертерих.

Муниципалитеттің өзі әкімшілік құрылымы бойынша 12 қалалық ауданға бөлінеді.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.dombuehl.de Ресми сайты]

{{Германия:Ансбах ауданы:Қалалар}}
{{Bavaria-geo-stub}}

[[Санат:Бавария елді мекендері]]</text>
      <sha1>0j9a4dyvhyf2qtmodgp999bv9m089v1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Берген (Орталық Франкония)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>212735</id>
    <revision>
      <id>3478922</id>
      <parentid>3433572</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T05:32:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gliwi</username>
        <id>67438</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]])  [[File:DEU Bergen (Mittelfranken) COA.png]] → [[File:DEU Bergen (Mittelfranken) COA.svg]] PNG → SVG</comment>
      <origin>3478922</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4767" sha1="dy8f8dmn6pq00p1tltvseqrqhys9kqh" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = муниципалитет 
 |қазақша атауы           = Берген (Орталық Франкония) 
 |шынайы атауы            = Bergen (Mittelfranken) 
 |сурет                   = Bergen Gasthaus Lamm.jpg
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Германия 
 |елтаңба                 = DEU Bergen (Mittelfranken) COA.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=49 |lat_min=5 |lat_sec=0 
  |lon_dir=E |lon_deg=11 |lon_min=7 |lon_sec=0 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Германия жерлері{{!}}Жер 
 |аймағы                  = Бавария 
 |кестедегі аймақ         = Бавария 
 |аудан түрі              = Германия ауданы{{!}}Ауданы 
 |ауданы                  = Вайссенбург-Гунценхаузен 
 |кестедегі аудан         = Вайссенбург-Гунценхаузен (аудан){{!}}Вайссенбург-Гунценхаузен 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 5 ішкі аудан 
 |басшының түрi           = 
 |басшысы                  = Вернер Рёттенбахер 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 19,91 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 539 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 1129 
  |санақ жылы             = 2010 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 09147 / 09148 
 |пошта индексі           = 91790 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = WUG 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды 
 |сандық идентификаторы   = 09 5 77 115 
 |ортаққордағы санаты     = Bergen (Middle Franconia) 
 |сайты                   = http://www.nennslingen.de 
 |сайт тілі               = de 
}} 
'''Берген (Орталық Франкония)''' ({{lang-de|Bergen (Mittelfranken)}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Бавария]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[муниципалитет]]. [[Орталық Франкония (округ)|Орталық Франкония]] [[Әкімшілік округ (Германия)|әкімшілік округіне]] бағынады. [[Вайссенбург-Гунценхаузен (аудан)|Вайссенбург-Гунценхаузен]] ауданының құрамына енеді.

Муниципалитеттің тұрақты тұрғындарының саны 1129 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл). Алып жатқан жер аумағы 19,91 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''09 5 77 115''. Муниципалитеттің басшысы — Вернер Рёттенбахер.

Муниципалитеттің өзі әкімшілік құрылымы бойынша 5 қалалық ауданға бөлінеді.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.nennslingen.de Ресми сайты]

{{Бавария аудандары}}
{{Bavaria-geo-stub}}

[[Санат:Бавария елді мекендері]]</text>
      <sha1>dy8f8dmn6pq00p1tltvseqrqhys9kqh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Льерс</title>
    <ns>0</ns>
    <id>222042</id>
    <revision>
      <id>3478779</id>
      <parentid>2454885</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T12:25:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>105421</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>3478779</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4195" sha1="1kaf563f46p8nxyv1l3v4kwb3a10mrm" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = қала 
 |қазақша атауы           = Льерс 
 |шынайы атауы            = Llers 
 |сурет                   =  
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Испания 
 |елтаңба                 = Escut de Llers.svg 
 |ту                      = Bandera de Llers.svg 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=42 |lat_min=17 |lat_sec=50 
  |lon_dir=W |lon_deg=2 |lon_min=54 |lon_sec=48 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Испания әкімшілік бөлінісі{{!}}Автономды бірлестігі 
 |аймағы                  = Каталония 
 |кестедегі аймақ         = Каталония 
 |аудан түрі              = Испания провинциялары{{!}}Провинциясы 
 |ауданы                  = Херона (провинция){{!}}Херона 
 |кестедегі аудан         = 
 |қауым түрі              = Комарка (Испания){{!}}Ауданы
 |қауым                   = Альт-Эмпорда (комарка){{!}}Альт-Эмпорда
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 
 |басшының түрi           = Мэр{{!}}Мэрі
 |басшысы                  = Карлес Фортияна Коста 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 21,25 
 |биiктiктiң түрi         = Биіктігі 
 |орталығының биiктігі    = 142 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = 
  |тұрғыны                = 1172 
  |санақ жылы             = 2010 
  |тығыздығы              =  
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = en castellano: llersenseen catalán: llersencs 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            =  
 |пошта индексі           = 17730 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = 
 |идентификатор түрі      = 
 |сандық идентификаторы   = 
 |ортаққордағы санаты     =  
 |сайты                   = http://www.ddgi.es/llers 
 |сайт тілі               = es 
}} 
'''Льерс''' ({{lang-es|Llers}}) — [[Испания]]дағы [[қала]]. [[Каталония]] автономды бірлестігіне қарасты [[Херона (провинция)|Херона]] провинциясының құрамына кіреді. Муниципалитет [[Альт-Эмпорда (комарка)|Альт-Эмпорда]] ауданында ([[Комарка (Испания)|комарка]]) орналасқан.

[[2010 жыл]]ғы мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 1172 адамды құрайды. Алып жатқан жер аумағы 21,25 км² шамасында. Провинцияның әкімшілік орталығына дейінгі қашықтығы — 53 км.


== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.ddgi.es/llers Ресми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050105144137/http://www.ddgi.es/llers/ |date=2005-01-05 }}

{{Альт-Эмпорда ауданы муниципалитеттері}}
{{spain-geo-stub}}

[[Санат:Жирона елді мекендері]]</text>
      <sha1>1kaf563f46p8nxyv1l3v4kwb3a10mrm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Куртелари</title>
    <ns>0</ns>
    <id>302132</id>
    <revision>
      <id>3478864</id>
      <parentid>3478278</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T18:52:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <origin>3478864</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3975" sha1="1yfp0t6v8xjqvyfu3kwuw36n82ajy1p" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = коммуна 
 |қазақша атауы           = Куртелари 
 |шынайы атауы            = Courtelary 
 |сурет                   = Courtelary, Schulhaus 02 10.jpg
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Швейцария 
 |елтаңба                 = CHE Courtelary COA.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=47 |lat_min=10 |lat_sec=45 
  |lon_dir=E |lon_deg=7 |lon_min=4 |lon_sec=20 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Швейцария әкімшілік бөлінісі{{!}}Кантоны 
 |аймағы                  = Берн 
 |кестедегі аймақ         = Берн (кантон){{!}}Берн  
 |аудан түрі              = Швейцария округтерінің тізімі{{!}}Округі 
 |ауданы                  = Куртелари 
 |кестедегі аудан         = Куртелари (округ){{!}}Куртелари 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 
 |басшының түрi           = Мэр{{!}}Бургомистрі
 |басшысы                 = 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 22.24 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 695 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = неміс тілі
  |тұрғыны                = 1199 
  |санақ жылы             = 2006 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 
 |пошта индексі           = 2608 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = BE 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды
 |сандық идентификаторы   = 434 
 |ортаққордағы санаты     = Courtelary 
 |сайты                   =  
 |сайт тілі               = 
}} 
[[Сурет:Karte Gemeinde Courtelary 2007.png|250px|thumb|Картада орналасуы]]
'''Куртелари''' ({{lang-de|Courtelary}}) — [[Швейцария]]ның [[Берн (кантон)|Берн]] кантонында орналасқан коммуна. [[Куртелари (округ)|Куртелари]] округінің құрамына кіреді.

[[2006 жыл]]ғы  мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 1199 адамды құрайды. Алып жатқан жер аумағы 22.24 км² шамасында. [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|Ресми идентификациялық коды]] — ''434'', [[пошта индексі]] — 2608.

{{Switzerland-geo-stub}}
{{Швейцария:Куртелари округі:Қалалар}} 

[[Санат:Берн елді мекендері]]</text>
      <sha1>1yfp0t6v8xjqvyfu3kwuw36n82ajy1p</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Хайменхаузен</title>
    <ns>0</ns>
    <id>302185</id>
    <revision>
      <id>3478812</id>
      <parentid>1856017</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T15:25:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>SpinnerLaserzthe2nd</username>
        <id>101961</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]])  [[File:Heimenhausen-coat of arms.svg]] → [[File:CHE Heimenhausen COA.svg]]</comment>
      <origin>3478812</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4126" sha1="7xg39t7d78pfccwuzask2cbg0r7kxfj" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = коммуна 
 |қазақша атауы           = Хайменхаузен 
 |шынайы атауы            = Heimenhausen 
 |сурет                   = [[Сурет:2011-11-30-Mezlando (Foto Dietrich Michael Weidmann) 076.JPG|330px]] 
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Швейцария 
 |елтаңба                 = CHE Heimenhausen COA.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=47 |lat_min=12 |lat_sec=35 
  |lon_dir=E |lon_deg=7 |lon_min=42 |lon_sec=0 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Швейцария әкімшілік бөлінісі{{!}}Кантоны 
 |аймағы                  = Берн 
 |кестедегі аймақ         = Берн (кантон){{!}}Берн  
 |аудан түрі              = Швейцария округтерінің тізімі{{!}}Округі 
 |ауданы                  = Ванген 
 |кестедегі аудан         = Ванген (округ){{!}}Ванген 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 
 |басшының түрi           = Мэр{{!}}Бургомистрі
 |басшысы                 = 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 3.2 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 455 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = неміс тілі
  |тұрғыны                = 422 
  |санақ жылы             = 2006 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 
 |пошта индексі           = 3373 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = BE 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды
 |сандық идентификаторы   = 977 
 |ортаққордағы санаты     = Heimenhausen 
 |сайты                   = http://www.heimenhausen.ch 
 |сайт тілі               = 
}} 
[[Сурет:Karte Gemeinde Heimenhausen 2008.png|250px|thumb|Картада орналасуы]]
'''Хайменхаузен''' ({{lang-de|Heimenhausen}}) — [[Швейцария]]ның [[Берн (кантон)|Берн]] кантонында орналасқан коммуна. [[Ванген (округ)|Ванген]] округінің құрамына кіреді.

[[2006 жыл]]ғы  мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 422 адамды құрайды. Алып жатқан жер аумағы 3.2 км² шамасында. [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|Ресми идентификациялық коды]] — ''977'', [[пошта индексі]] — 3373.

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.heimenhausen.ch Ресми сайты]

{{Switzerland-geo-stub}}
{{Швейцария:Ванген округі:Қалалар}} 

[[Санат:Берн елді мекендері]]</text>
      <sha1>7xg39t7d78pfccwuzask2cbg0r7kxfj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478887</id>
      <parentid>3478812</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T19:29:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <origin>3478887</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4104" sha1="nozqqkx31zrs1yzygbhicquj8bv4d43" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = коммуна 
 |қазақша атауы           = Хайменхаузен 
 |шынайы атауы            = Heimenhausen 
 |сурет                   = 2011-11-30-Mezlando (Foto Dietrich Michael Weidmann) 076.JPG
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Швейцария 
 |елтаңба                 = CHE Heimenhausen COA.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=47 |lat_min=12 |lat_sec=35 
  |lon_dir=E |lon_deg=7 |lon_min=42 |lon_sec=0 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Швейцария әкімшілік бөлінісі{{!}}Кантоны 
 |аймағы                  = Берн 
 |кестедегі аймақ         = Берн (кантон){{!}}Берн  
 |аудан түрі              = Швейцария округтерінің тізімі{{!}}Округі 
 |ауданы                  = Ванген 
 |кестедегі аудан         = Ванген (округ){{!}}Ванген 
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 
 |басшының түрi           = Мэр{{!}}Бургомистрі
 |басшысы                 = 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 3.2 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 455 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = неміс тілі
  |тұрғыны                = 422 
  |санақ жылы             = 2006 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 
 |пошта индексі           = 3373 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = BE 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды
 |сандық идентификаторы   = 977 
 |ортаққордағы санаты     = Heimenhausen 
 |сайты                   = http://www.heimenhausen.ch 
 |сайт тілі               = 
}} 
[[Сурет:Karte Gemeinde Heimenhausen 2008.png|250px|thumb|Картада орналасуы]]
'''Хайменхаузен''' ({{lang-de|Heimenhausen}}) — [[Швейцария]]ның [[Берн (кантон)|Берн]] кантонында орналасқан коммуна. [[Ванген (округ)|Ванген]] округінің құрамына кіреді.

[[2006 жыл]]ғы  мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 422 адамды құрайды. Алып жатқан жер аумағы 3.2 км² шамасында. [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|Ресми идентификациялық коды]] — ''977'', [[пошта индексі]] — 3373.

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.heimenhausen.ch Ресми сайты]

{{Switzerland-geo-stub}}
{{Швейцария:Ванген округі:Қалалар}} 

[[Санат:Берн елді мекендері]]</text>
      <sha1>nozqqkx31zrs1yzygbhicquj8bv4d43</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Рюдлинген</title>
    <ns>0</ns>
    <id>303449</id>
    <revision>
      <id>3478879</id>
      <parentid>1856954</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T19:20:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>SpinnerLaserzthe2nd</username>
        <id>101961</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]])  [[File:Wappen Rüdlingen.png]] → [[File:Rüdlingen-blazon.svg]]</comment>
      <origin>3478879</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3993" sha1="baoytipjaocwm97ic7lob6mv3e3v2cc" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = коммуна 
 |қазақша атауы           = Рюдлинген 
 |шынайы атауы            = Rüdlingen 
 |сурет                   = [[Сурет:Rüdlingen.jpg|330px]] 
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Швейцария 
 |елтаңба                 = Rüdlingen-blazon.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=47 |lat_min=34 |lat_sec=0 
  |lon_dir=E |lon_deg=8 |lon_min=33 |lon_sec=59 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Швейцария әкімшілік бөлінісі{{!}}Кантоны 
 |аймағы                  = Шаффхаузен 
 |кестедегі аймақ         = Шаффхаузен (кантон){{!}}Шаффхаузен  
 |аудан түрі              = Швейцария округтерінің тізімі{{!}}Округі 
 |ауданы                  =  
 |кестедегі аудан         =  
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 
 |басшының түрi           = Мэр{{!}}Бургомистрі
 |басшысы                 = 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 5.49 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 367 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = неміс тілі
  |тұрғыны                = 621 
  |санақ жылы             = 2006 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 
 |пошта индексі           = 8455 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = SH 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды
 |сандық идентификаторы   = 2938 
 |ортаққордағы санаты     = Rüdlingen 
 |сайты                   = http://www.ruedlingen.ch 
 |сайт тілі               = 
}} 
[[Сурет:Karte Gemeinde Rüdlingen 2007.png|250px|thumb|Картада орналасуы]]
'''Рюдлинген''' ({{lang-de|Rüdlingen}}) — [[Швейцария]]ның [[Шаффхаузен (кантон)|Шаффхаузен]] кантонында орналасқан коммуна. 

[[2006 жыл]]ғы  мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 621 адамды құрайды. Алып жатқан жер аумағы 5.49 км² шамасында. [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|Ресми идентификациялық коды]] — ''2938'', [[пошта индексі]] — 8455.

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.ruedlingen.ch Ресми сайты]

{{Switzerland-geo-stub}}
{{Швейцария:Шаффхаузен кантоны:Қалалар}} 

[[Санат:Шаффхаузен елді мекендері]]</text>
      <sha1>baoytipjaocwm97ic7lob6mv3e3v2cc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478889</id>
      <parentid>3478879</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T19:32:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <origin>3478889</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3971" sha1="qf9e76to4qsw6hk6hw3zj91t8x3b1h3" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = коммуна 
 |қазақша атауы           = Рюдлинген 
 |шынайы атауы            = Rüdlingen 
 |сурет                   = Rüdlingen.jpg
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Швейцария 
 |елтаңба                 = Rüdlingen-blazon.svg 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir=N |lat_deg=47 |lat_min=34 |lat_sec=0 
  |lon_dir=E |lon_deg=8 |lon_min=33 |lon_sec=59 
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Швейцария әкімшілік бөлінісі{{!}}Кантоны 
 |аймағы                  = Шаффхаузен 
 |кестедегі аймақ         = Шаффхаузен (кантон){{!}}Шаффхаузен  
 |аудан түрі              = Швейцария округтерінің тізімі{{!}}Округі 
 |ауданы                  =  
 |кестедегі аудан         =  
 |қауым түрі              = 
 |қауым                   = 
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 
 |басшының түрi           = Мэр{{!}}Бургомистрі
 |басшысы                 = 
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 5.49 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 367 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = неміс тілі
  |тұрғыны                = 621 
  |санақ жылы             = 2006 
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |уақыт белдеуі           = +1 
 |DST                     = бар 
 |телефон коды            = 
 |пошта индексі           = 8455 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = SH 
 |идентификатор түрі      = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды
 |сандық идентификаторы   = 2938 
 |ортаққордағы санаты     = Rüdlingen 
 |сайты                   = http://www.ruedlingen.ch 
 |сайт тілі               = 
}} 
[[Сурет:Karte Gemeinde Rüdlingen 2007.png|250px|thumb|Картада орналасуы]]
'''Рюдлинген''' ({{lang-de|Rüdlingen}}) — [[Швейцария]]ның [[Шаффхаузен (кантон)|Шаффхаузен]] кантонында орналасқан коммуна. 

[[2006 жыл]]ғы  мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 621 адамды құрайды. Алып жатқан жер аумағы 5.49 км² шамасында. [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|Ресми идентификациялық коды]] — ''2938'', [[пошта индексі]] — 8455.

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.ruedlingen.ch Ресми сайты]

{{Switzerland-geo-stub}}
{{Швейцария:Шаффхаузен кантоны:Қалалар}} 

[[Санат:Шаффхаузен елді мекендері]]</text>
      <sha1>qf9e76to4qsw6hk6hw3zj91t8x3b1h3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Манчестер Сити</title>
    <ns>0</ns>
    <id>478873</id>
    <revision>
      <id>3478846</id>
      <parentid>3429003</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T17:57:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>105421</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>3478846</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="172621" sha1="ppq9aub42it9emhgk020j9p7yi889jm" xml:space="preserve">{{Футбол клубы
 |атауы           = {{ту|Англия}} Манчестер Сити
 |ағымдағы маусым   = [[Футболдан Англия чемпионаты 2023/2024|2023/24]]
 |логотипі        = Manchester City FC badge.png
 |толық атауы     = ''«Манчестер Сити» Футбол клубы (ағылш. Manchester City Football Club)''
 |лақап аты       =  ''The Citizens (Қалалықтар)&lt;ref name=&quot;автоссылка1&quot;&gt;{{cite web|url=https://ru.uefa.com/uefachampionsleague/news/newsid=2528749.html#/|title=Прозвища участников плей-офф Лиги чемпионов|date=2018-02-07|publisher=UEFA.com|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180212084425/https://ru.uefa.com/uefachampionsleague/news/newsid=2528749.html#/|archivedate=2018-02-12}}{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;The Blues (Көктер)&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://www.mancity.com/fans-and-community/club/club-history |title=Club History |publisher=ManCity.com |lang=en |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160907013909/http://www.mancity.com/fans-and-community/club/club-history |archivedate=2016-09-07 }}&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;The Sky Blues (Аспан көктер)&lt;ref name=&quot;автоссылка1&quot; /&gt;''
 |құрылған        = 1880 («'''Сент Маркс (Уэст-Гортон)'''» атауымен)&lt;br&gt;{{Start date and age|df=yes|1894|4|16}} («'''Манчестер Сити'''» атауымен)
 |стадионы        = {{ту|Англия}} [[Этихад Стэдиум]]
 |сыйымдылығы     = 53 400&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://www.mancity.com/etihad-stadium/visiting-the-etihad-stadium |title=Visiting the Etihad Stadium |publisher=Manchester City |lang=en}}&lt;/ref&gt;
 |иесі            = {{Мемлекет туы|БАӘ|жоқ}} [[Мансур ибн Зайед әл-Нахайян]]
 |президенті   = {{Мемлекет туы|БАӘ|жоқ}} [[Халдун Әл-Мүбарак]]
 |жаттықтырушы    = {{Мемлекет туы|Испания|жоқ}} [[Хосеп Гвардиола]]
 |капитаны        =Кайл Уокер 
 |рейтингі        = [[УЕФА]] рейтингінде '''1-ші орын'''&lt;ref&gt;{{cite web|title=Club coefficients {{!}} UEFA Coefficients|url=https://www.uefa.com/nationalassociations/uefarankings/club/#/yr/2022|website=UEFA.com|accessdate=2022-06-30|lang=en}}&lt;/ref&gt;
 |жарыс = [[Англия Премьер-лигасы|Премьер-лига]]
 |маусым = [[Футболдан Англия чемпионаты 2023/2024|2023/24]]
 |орын = [[Сурет:golden star.svg|20px]] '''Жеңімпаз'''
|сайты = {{URL|mancity.com}}
| pattern_la1 = _mancity2425h
| pattern_b1 = _mancity2425h
| pattern_ra1 = _mancity2425h
| pattern_sh1 = _mancity2425h
| pattern_so1 = _mancity2425hl
| leftarm1 = 99C5EA
| body1 = 99C5EA
| rightarm1 = 99C5EA
| shorts1 = FFFFFF
| socks1 = 99C5EA
| pattern_la2 = _mancity2324a
| pattern_b2 = _mancity2324a
| pattern_ra2 = _mancity2324a
| pattern_sh2 = _mancity2324a
| pattern_so2 = 
| leftarm2 = FFFFFF
| body2 = FFFFFF
| rightarm2 = FFFFFF
| shorts2 = 522f36
| socks2 = FFFFFF
| pattern_la3 = _mancity2324t
| pattern_b3 = _mancity2324t
| pattern_ra3 = _mancity2324t
| pattern_sh3 = _mancity2324t
| pattern_so3 = _mancity2324tl
| leftarm3 = 000000
| body3 = 000000
| rightarm3 = 000000
| shorts3 = 000000
| socks3 = 000000
}}
'''«Манчестер Сити»''' ({{lang-en|Manchester City Football Club}}) – [[Манчестер]] қаласының ағылшын футбол клубы. Клуб [[Англия Премьер-лигасы]]нда өнер көрсетеді. [[1880 жыл]]ы «Уэст Гортон Сент Маркс» (West Gorton Saint Marks) деген атпен құрылды. [[1887 жыл]]ы атын «Ардуикке» ауыстырып, «Гайд Роуд» стадионына көшті. [[1894 жыл]]дан бастап клуб «Манчестер Сити» атымен ойнайды. Сегіз рет [[Англия Премьер-лигасы|Премьер-лига]] иегері, алты [[Футболдан Англия кубогы|Англия Кубогы]], сегіз [[Лига Кубогы]], алты [[Футболдан Англия суперкубогы|FA Community Shields]] және бір [[УЕФА Кубок иелері кубогы|Еуропа Кубогының Жеңімпаздары Кубогы]] бар бұл ағылшын футболындағы бесінші ең табысты клуб болып саналады.

«Манчестер Сити» Футбол лигасын 1892 жылы қосылды, ал 1904 жылы өзінің алғашқы ірі марапаты — [[Футболдан Англия кубогы|Англия Кубогын]] жеңіп алды. Клуб 1960-шы жылдардың аяғы мен 1970-ші жылдардың басында Джо Мерсер мен Малкольм Эллисонның басшылығымен Лиганы, [[УЕФА Кубок иелері кубогы 1969/70|еуропалық чемпиондар Кубогының иегерлері Кубогын]], Англия Кубогын және Лига Кубогын жеңіп алды. 1981 жылғы Англия Кубогының финалындағы жеңілістен кейін клуб 1998 жылы өз тарихында жалғыз рет ағылшын футболының үшінші эшелонына түсуімен аяқталған құлдырау кезеңінен өтті. Олар 2001/02 маусымда Жоғарғы дивизонға оралды және содан бері Премьер-Лигада қалды.

Өз тарихында клуб үш рет стадион ауыстырды: құрылғаннан бастап [[1923 жыл|1923]] жылға дейін «Гард Роудте» ойнады, [[1923 жыл|1923]] жылдан бастап [[2003 жыл|2003]] жылға дейін –  «Мейн Роуд» стадионында,  ал қазіргі уақытта [[2002 жыл|2002]] жылы салынған, 55097 көрермен сыйдыра алатын  «Этихад» стадионында ойнайды.

XX ғасырда «Манчестер Сити» екі рет Англия чемпионы болды (1936/1937 және 1967/1968), бірақ [[1990 жыл|1990]] жылдары «Манчестер Сити» үш жыл ішінде үш рет астыңғы дивизиондарға түсіп,  1998/99 үшінші дивизионда бір маусым ойнады. [[2002 жыл|2000]] жылы клуб жоғарғы дивизонға оралып, Премьер-Лигада әлі күнге дейін өнер көрсетеді. [[2008 жыл|2008]] жылы  «Манчестер Ситиді»  «Абу-Даби Юнайтед Групп» компаниясы иеленді, бұдан кейін клубқа көптеген инвестициялар ағымы келіп, жоғары төленетін ойыншыларды трансфер кезінде алуға мүмкіндік пайда болды. [[2011 жыл|2011]] жылы клуб Англия Кубогын ұтты. Және де [[Футболдан Англия чемпионаты 2010/2011|2010/11]] жылдың қорытындысы бойынша, «Сити» бірден УЕФА чемпиондар Лигасының топтық турнирінде ойнау құқығына ие болып, [[1973 жыл|1973]] жылдан бері бірінші рет Англия Суперкубогы үшін ойынға қатысты. Бірақ [[2011 жыл|2011]] жылы 7 тамызда «Уэмбли» стадионында Англия чемпиондары «[[Манчестер Юнайтед]]&lt;nowiki/&gt;» клубынан 2:3 есебімен ұтылып қалды.&lt;ref&gt;http://www.radiomayak.ru/doc.html?id=275862{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

[[2012 жыл|2012]] жылы 13 мамырда, соңғы турда «Куинз Парк Рейндержске» қарсы драмалық ойында, қосымша төртінші минутта шешуші гол соғып,  3:2 есебімен ұтып, «Манчестер Сити»  44 жыл өткен соң Англия чемпионы атанды&lt;ref&gt;http://www.kommersant.ru/doc/1933200?NodesID=9&lt;/ref&gt;. «Қалалықтар» (&quot;The Citizens&quot;(клубтың лақапаттарының бірі)) өздерінің қас жауларын «[[Манчестер Юнайтед]]ті&lt;nowiki/&gt;» тек доп соғу және өткізу айырмасынан ғана асып түсті. 2012 жылы [[12 тамыз]]да Англия Суперкубогына таласта «Манчестер Сити» лондондық «[[Челси (футбол клубы)|Челси]]&lt;nowiki/&gt;» клубынан 3:2 есебімен басым түсіп, соңғы 40 жылда бірінші рет осы жүлдені ұтты&lt;ref&gt;http://www.vesti.ru/doc.html?id=877448&lt;/ref&gt;.

[[2014 жыл|2014]] жылы [[2 наурыз]]да «Манчестер Сити» 38 жыл өткен соң алғашқы Футбол Лигасының Кубогын жеңіп алды.&lt;ref&gt;http://www.gazeta.ru/sport/2014/03/02/a_5932905.shtml&lt;/ref&gt;

[[2014 жыл|2014]] жылы [[11 мамыр]]да Манчестер Сити [[Вест Хэм Юнайтед|Вест Хэм]] клубын 2:0 есебімен жеңіп, өзінің тарихындағы төртінші АПЛ жүлдесін жеңіп алды&lt;ref&gt;«Манчестер Сити» - Англия чемпионы! 12 мамыр 2014 14:33

http://prosports.kz/kz/news/34837
&lt;/ref&gt;.Манчестер Сити 2016 жылдың [[15 мамыр]] күні өз тарихында алғаш рет [[УЕФА Чемпиондар Лигасы|УЕФА Чемпиондар лигасының]] ширек-финалына жолдама алды.Ширек-финалда [[Пари Сен-Жермен|ПСЖ]] футбол клубымен кездесіп, Парижде тең ойын көрсетіп, өз алаңында 1:0 есебімен жеңіске жетіп, өз тарихында болмаған нәрсені жасады.Және бұнымен қоса, Англия футбол клубтары арасынан [[УЕФА Чемпиондар Лигасы|УЕФА Чемпиондар лигасының]] жартылай финалына шыққан 10-ыншы команда болды.Жалғыз голдың авторы — Кевин де Брюйне.Жартылай финалда [[Реал Мадрид]] футбол клубынан қонақта 1:0 есебімен жеңіліс тауып, финалға өте алмады.

Клуб 2008 жылы Абу-Даби Юнайтед Груп арқылы шейх Мансур бен Заид Әл Нахаянды қабылдағаннан кейін ойын қызметкерлеріне де, жабдықтарға да айтарлықтай қаржылық инвестициялар алды, 2011 жылы Англия Кубогын және [[Футболдан Англия чемпионаты 2012/2013|2012]] жылы Премьер-Лиганы жеңіп алды, содан кейін 2014 жылы тағы бір чемпион атағын алды. Пеп Гвардиоланың басшылығымен «Сити» [[Футболдан Англия чемпионаты 2017/2018|2018]] жылы Премьер-лигада жеңіске жетіп, бір маусымда 100 ұпай жинаған Премьер-лиганың жалғыз командасы болды. 2019 жылы олар төрт кубокты жеңіп алды, Англиядағы барлық ішкі кубоктардың бұрын-соңды болмаған сериясын аяқтап, ішкі треблді жеңіп алған алғашқы ағылшын ерлер командасы болды. [[Хосеп Гвардиола|Пеп Гвардиола]] дәуірінде Премьер-лиганың [[Футболдан Англия чемпионаты 2020/2021|үшінші титулын]] жеңіп алумен қатар, «Сити» 2021 жылы [[УЕФА Чемпиондар Лигасы|Еуропа Чемпиондар Лигасының]] алғашқы финалына шықты, онда ол «[[Челси (футбол клубы)|Челсиден]]&lt;nowiki/&gt;» жеңіліп қалды.

2019 жылы «Манчестер Сити» әлемдегі барлық футбол клубтары арасында табысы бойынша бесінші орынды иеленді.  2019 жылы ''[[Forbes]]'' клубты 2,7 миллиард долларға (2,06 миллиард фунт стерлинг) бағалады.  Осылайша, Манчестер Сити әлемдегі ең бағалы спорт клубтарының тізімінде жиырма бесінші және ең құнды футбол клубтары тізімінде үшінші орында тұр. Клуб 2019 жылдың қараша айында құны 3,73 миллиард фунт стерлинг (4,8 АҚШ доллары) құрайтын Ұлыбританияда орналасқан City Football Group Limited [[холдинг]]-компаниясына тиесілі.


2023 жылы &quot;Сити&quot; өз тарихында алғаш рет [[УЕФА Чемпиондар Лигасының финалы 2023|УЕФА Чемпиондар Лигасының]] жеңімпазы атанып, «[[Интернационале|Интер]]&lt;nowiki/&gt;» финалдық матчында 1:0 есебімен жеңіске жетті. Сонымен қатар, клуб өз тарихында алғаш рет «требл» деп аталатын — бір маусымда 3 кубокты (АПЛ + КА + ЛЧ) рәсімдеді және тарихта осындай жетістікке жеткен екінші ағылшын командасы болды (біріншісі 1998/99 маусымында »[[Манчестер Юнайтед]]&lt;nowiki/&gt;» болды). «Манчестер Сити» 2023/24 маусымында 1992 жылдан бастап есептегенде, Англия футболының тарихында алғаш рет қатарынан төртінші рет [[Футболдан Англия чемпионаты|Англия Премьер-Лигасын]] жеңіп алған алғашқы клуб болды. Осыған дейін «Манчестер Юнайтед» тек қана үш рет қатарынан жеңімпаз атанған болатын.

Бас бапкері — [[Хосеп Гвардиола]]. Ол өзінің бапкерлік қызметін 2016 жылдың [[1 ақпан]]ында алды. Алдыңғы бапкері — Мануэль Пеллегрини.

== Тарихы ==
{{main|«Сент-Маркс» немесе «Вест Гортон» (1880—1894) тарихы|«Манчестер Сити» (1894—қазіргі кезге дейінгі) тарихы}}

=== ''ХІХ ғасыр'' ===

=== «Cент-Маркс» немесе «Вест Гортон» ===
[[File:St Marks 1884.jpg|thumb|265x265px|«Сент Маркс» немесе «Вест Гортон», 1884 жылы|солға]]
«Манчестер Сити» деген қазіргі кездегі алпауыт клубты құрған тұлға [[1855 жыл|1855]] жылы дүниеге келді. '''Анна Коннелл''' — Харрогиттегі Артур Коннелл атты дінбасының қызы болған. Оның әкесі [[1865 жыл|1865]] жылы Вест Гортондағы [[Ағылшындар|ағылшындық]] Киелі Марк шіркеуінің ректор қызметкері болды.

Анна сол жылдары әкесінің жағдайын қарап, қолдап тұрды.Вест Гортон тұрғындары кейін спирттік ішімдіктер мен шылымдар қолданатын болған. Анна Коннелл барлығының басын қосатын жеңіл жолдарды іздеді.Сонысымен, [[1880 жыл|1880]] жылдың қарашасында Анна Коннелл екі шіркеудің дінбасыларымен бас қосып, бұнымен қоса металлургиялың зауыт кеңесімен бас қоса отырып, Брукс, Уильям Бистоу және Томас Гудбэер атты жұмысшыларымен көптеген спорттық клубтар ойлап табады.Бұлардың [[1875 жыл|1875]] жылғы Киелі Марк шіркеуінің крикет бойынша үш спортшысы — Уилтер Чоу, Эдвард Китчен және жаңағы Уильям Бистоу — крикет ойынын тастап, футболшы атанды.Манчестер архидъяконы Анна Коннелдің жұмысына жақсы көңіл бөліп, оған болашақ жұмысына сәттілік тілеп, көмек көрсетті. 1880 жылы қарашада Анна Коннелл, Бистоу және Гудбэер бірігіп «Сент-Маркс» немесе «Вест Гортон» деп футбол клубын құрды.&lt;ref&gt;{{cite book |last=James |first=Gary |title=Manchester City - The Complete Record |publisher=Breedon |location=Derby |year=2006 |isbn=1-85983-512-0}} p17&lt;/ref&gt; Артур Коннелл, қара жейде және ақ шортымен ойнаған алғашқы президент атанды.Ең алғашқы ресми ойын, [[Максфилд]] шіркеуін командасымен болды, бұл ойында «Сент-Маркс» 1:2 есебімен жеңіліс тапты. «Сент-Маркс» бұл маусымда тек бір рет қана жеңді. Бұл жағдай 1881 жылдың наурызында, шығыс Манчестерде орналасқан — «Сталибридж Кларенске» қарсы ойында болды.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Murray |first=Chris |title=Attitude Blue: Manchester City F.C. and P.L.C. |publisher=Blackwell Publishing |location=Manchester |year=2002 |isbn=0-9520520-9-1 |page=1}}&lt;/ref&gt;

=== «Ардвик» ===
[[1884 жыл|1884]] жылы Гортон қауымдастығының шешімімен, клубтың атауын өзгерту қолға алынды. Сол кезде Уильям Бистоу, клубтың жейдесін өзгертуді ұсынып, өз жейдесін ойлап тапты. Жейде — қара және ол жейдеде ақ крест бейнеленді. [[1887 жыл|1887]] жылы клуб — «[[Гайд Роуд]]» атты ойын алаңына ауысты. Бұнымен қоса, атауын — «Ардвик» деп өзгертті. Екі жылдан кейін, «Гайд Роуд» сыйымдылығы 1000 көрермендікке жетті. [[1891 жыл|1891]] жылы, команда Альянс Лигада өнер көрсете бастап, екі жыл қатарынан чемпион атанды. [[1892 жыл|1892]] жылы клуб, екінші дивизион болып саналатын, Англия Футбол Лигасында өнер көрсете бастады. 1892/93 маусымында «Ардвик» 5-інші орынды иеленді.

Келесі маусымда, қазіргі «[[Манчестер Юнайтед]]» деп аталатын, кезіндегі «[[Ньютон-Хит]]» екінші дивизонға, әрине, Англия Футбол Лигасына келді. Бұнымен қоса, бұл маусымда, «Ардвикке» басты қарсылас табылды. Сол кезде «Ардвик» менеджері [[Джошуа Парби]], клубтың атауын өзгертуді ұсынды. Комитет бұл ұсынысты қабылдап, «Манчестер Сити» 1894 жылдан қазіргі кезге дейін әлі өзгертілмей келеді.

=== ''ХХ ғасырдың басы'' ===
=== '''«Манчестер Сити»''' ===
[[File:Billy meredith city.jpg |thumb|Билли Мередит|304x304 нүкте]]Бес жыл өте, «Манчестер Сити», бірінші дивизонда өнер көрсете бастады. Тағы бес жыл өте, [[1904 жыл|1904]] жылы, алғашы кубогын жеңіп алды — [[Футболдан Англия кубогы|Англия Кубогы]]. Бұл жарыстың үздік ойыншысы болып — [[Билли Мередит]]&lt;ref&gt;{{cite news |first= |last= |title= FA Cup glory: 1904 |url=http://www.mcfc.co.uk/news/team-news/2013/may/fa-cup-glory-1904 |work=mcfc.co.uk |date=01.05.13 |accessdate=2013-11-14}}&lt;/ref&gt;.
[[File:ManCity1904.jpg|left|thumb|«Манчестер Сити», 1904 жылы, Англия Кубогының иегері|185x185px]]атанды. Өйткені ол финалдағы жалғыз голдың авторы.Бұл кубок оңай жолмен келмеді: [[1904 жыл|1904]] жылдың [[6 ақпан|6 ақпанында,]] 1/16 финалында «Сандерлендті» ауыр күшпен жеңді. Одан кейін, «Вулидж Арсеналды» екі доп айырмасымен жеңіп артта қалдырды. Содан соң қарсылас болып, «[[Мидлсбро]]» келді. Бірақ «Сити» бұл қарсыласымен тең ойын көрсетіп, 9 наурызда қайта ойнап 3:1 есебімен екінші ойында жеңе алды. Он күннен «Гудисон Паркта» «Уэнсдейді» қабылдап, 3:0 есебімен жеңді. Финалда «Болтон Уондерерспен» кездесіп, осылай кубок иегері атанған болатын.

1904/05 маусымында соңғы тур басталмай тұрып, «[[Ньюкасл Юнайтед]]пен&lt;nowiki/&gt;» бірдей ұпаймен жарысып тұрды. Бірақ соңғы турда «[[Астон Вилла]]ға&lt;nowiki/&gt;» жол беріп, үшінші орынға түсіп қалды. Ойыннан соң «Астон Вилла» ойыншысы Алек Ликтің айтуынша, Билли Мередит оған £10 төлеуін сұрған, одан соң Комитеттің шешімімен Билли Мередит кінәлі деп танылып, бір жылға ойыннан шектелді&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/wales/northeast/guides/halloffame/sport/billy_meredith.shtml|title=Billy Meredith|work=BBC North Wales Sport|date=18.06.09|accessdate=2012-06-03|archiveurl=http://www.webcitation.org/68hmJReM3|archivedate=2012-06-26}}&lt;/ref&gt;. Байымдауынша, «Манчестер Сити» әр ойыншыға £4 төлеп отырған, және клубта бұл ісі үшін айыппұл алды. Билли Мередит кейін ақталып, өз пікірін білдірді:&lt;blockquote&gt;'''''«Манчестер Ситидің» құпиялығы неде? Бұны мен жәй ғана ереже бұзушылық деп санаймын, 4 фунт стерлингті бізде ешқандай ойыншы алмайды.»'''''&lt;/blockquote&gt;&lt;blockquote&gt;''© Билли Мередит''&lt;/blockquote&gt;Қауымдастық клубқа тексеріс жүргізіп, клубтан қаржылай ереже бұзушылық тапты. «Манчестер Ситидің» бас бапкері Том Мейли өмір бойына футболдағы қызметтерден шеттетілді, ал «Ситиге» £900&lt;ref&gt;http://www.historicalkits.co.uk/Manchester_City/Manchester_City.htm&lt;/ref&gt; көлемінде айыппұл салынды. Және де «Ситидің» бірдей 17 футболшысы [[1907 жыл|1907]] жылдың [[қаңтар]]ына дейін футболдан шеттетілді. Сосын, «Сити» айыппұлдан толықтай құтылу үшін өз ойыншыларын сатуға тура келді. Осы мүмкіндікті пайдаланып, «[[Манчестер Юнайтед]]&lt;nowiki/&gt;» менеджері  Эрнест Мангнэлл £500-ге Билли Мередитті және де онымен қоса Герберт Берджесс, Сэнди Тернбулл, Джимми Бэннистерді сатып алды. 1907/08 маусымында «[[Манчестер Юнайтед]]&lt;nowiki/&gt;» осы ойыншылардың арқасында ел біріншілігін жеңіп алды.

[[1920 жыл|1920]] жылы «Манчестер Сити» ойын алаңына Георг V қонақ болды. Бұл жағдай «Сити» ойын алаңын [[Лондон]]да орналаспаған, [[V Георг|Георг V]] қонақ болған алғашқы ойын алаңы болды. Осы жылы қарашада «Сити» үшін қайғылы оқиға болды, [[1920 жыл|1920]] жылы [[қараша]]да «Гайд Роудтың» басты трибунасы өртке оранып, құрып кетті. «Манчестер Сити» басшылары кейін жаңа ойын алаңын іздеуге көшті. Басында «[[Манчестер Юнайтед]]тің&lt;nowiki/&gt;» ойын алыңы «[[Олд Траффорд]]ты&lt;nowiki/&gt;» жалдап алғысы келді, бірақ «[[Манчестер Юнайтед|Юнайтед]]&lt;nowiki/&gt;» «[[Олд Траффорд]]&lt;nowiki/&gt;» үшін көптеген ақша сұрап, бұл ақшаны «Манчестер Ситидің» қалтасы көтермегендіктен жалға алудан бас тартты&lt;ref&gt;James, ''Manchester: The Greatest City'', p480&lt;/ref&gt;. Кейін амал болмағандықтан, «Сити» өзінің ойын алаңында, жөнделіп ештеңеге жарамай тұрғанына қарамастан үш жыл бойы осы алаңда ойнауға тура келді.&lt;ref&gt;James, ''Manchester: The Greatest City'', p104&lt;/ref&gt; 1923/24 жылдары «Сити» «[[Мейн Роуд]]&lt;nowiki/&gt;» алаңында ойнай бастады, ал «Гайд Роуд» алаңын бөлшектеп сатып жіберді.&lt;ref&gt;Clayton, ''Everything under the blue moon'', p107&lt;/ref&gt;[[File:Sculpture of Bert Trautmann.jpg|thumb|331x331px|Берт Траутманнға арналған мүсін]]

[[1926 жыл|1926]] жылы «Манчестер Сити» Англия Кубогінің жартылай финалына дейін барып, 5 ойында 31 гол соқты. Бірақ жартылай финалда «Болтон Уондерерстен» 1:0 есебімен жеңіліп, қалып қойды. Осы жылы «Сити» бірінші дивизонна ұшып кеткен болатын. Келесі жылы, жолы болып, екінші дивизонды бағындырып, бірінші дивизонға қайта оралды&lt;ref&gt;James, ''Manchester City — The Complete Record'', p. 116.&lt;/ref&gt;.

[[1930 жыл|1930]] жылы «Сити» көтеріле бастады. Бас бапкері болып, бұрынғы «Манчестер Юнайтедтің» бас бапкері Мэтт Басби болды. Қақпашысы Фрэнк Свифт, шабуылшылары Фрэд Тилсон және капитаны Сэм Коуэн болды. 1933 жылы клуб Англия Кубогінің финалына дейін барып, Эвертоннан 0:3 есебімен жеңіліп қалды. Бірақ бұған қарамастан, 1934 жылы «Сити» тағы да финалға шықты. Осы жолы қуанышқа орай, «Портсмут» клубын 2:1 есебімен жеңіп, кубок иегері атанды. 28 минутта гол жіберіп алғанына қарамастан, Тилсон екі гол соғып, команданы алға шығарып жеңіс сыйлады. Капитаны Сэм Коуэн Англия Кубогінің үш финалына да қатысқан алғашқы ойыншы болды&lt;ref&gt;James, ''The Official Manchester City Hall of Fame'', p. 153.&lt;/ref&gt;.

[[1937 жыл|1937]] жылы клуб тарихында алғаш рет Англия біріншілігінің чемпионы атанды. Бұл маусымда «Сити» 100-ден аса гол салды. Бірақ, келесі маусымда «Сити» бірінші дивизонмен қоштасты.&lt;ref&gt;http://www.rsssf.com/engpaul/FLA/1937-38.html&lt;/ref&gt;

«Манчестер Сити» екінші дивизионда тек бір рет ойнап жетісті, өйткені бұдан кейін Екінші Дүниежүзілік Соғыс басталғанына байланысты, футбол тоқтатылған болатын.

Футбол жұмыс жасап бастағаннан кейін, «Ситиді» капитаны болған, Сэм Коуэн өз қолына алды. Ол бірінші матчын 3:0 есебімен жеңді, одан кейін клуб 19 ойын бойы жеңілмей келді. Бұның арқасында «Сити» Жоғарғы Лигага қайта оралды. Бірақ Сэм Коуэн, бизнес қызығушылықтарының кесірінен, жұмысынан босатылды.

[[1949 жыл|1949]] жылы «Сити» неміс қақпашысы [[Берт Траутманн]]ды өз қатарына қосты&lt;ref&gt;James, ''The Official Manchester City Hall of Fame'', p76&lt;/ref&gt;. Бұл футболшы англиялық клубқа қосылғаннан кейін, жергілікті тұрғындар нацисттік Германиямен байланысы бар деп митингке шықты&lt;ref&gt;'England really can go all the way' http://blogs.guardian.co.uk/worldcup06/2006/06/07/england_really_can_go_all_the.html&lt;/ref&gt;. Бір жағынан өздерінің клубының қақпасын қорғағаны үшін қолдаса, бір жағынан нацисттік Германия өкілі

болғандықтан күдіктенді.&lt;ref&gt;http://mcivta.com/players/old/trautmann.html&lt;/ref&gt; [[2010 жыл|2010]] жылы&lt;ref&gt;Manchester City legend Bert Trautmann http://www.thesun.co.uk/sol/homepage/news/2926741/Manchester-City-legend-Bert-Trautmann-Todays-Premiership-stars-couldnt-care-less.html&lt;/ref&gt;:[[File:Don Revie statue.jpg|thumb|331x331px|Лидс қаласында орналасқан Дон Реви мүсіні]]&lt;blockquote&gt;'''''«Мен өз клубымды сүйемін, және қолдаймын.Мен «Ситидің бүкіл матчын қалдырмай көремін.Мен Англияға Германиямен ойнасада, жанкүйер боламын»'''''&lt;/blockquote&gt;&lt;blockquote&gt;''© Берт Траутманн''&lt;/blockquote&gt;

=== ХХ ғасырдың ортасы ===
«Реви жоспарын» пайдаланып, «Сити» 50-інші жылдары аса қатты өнер көрсете алмады. Аса керемет өнер көрсетті деп, тек 1955 жылды айтуға болады. Өйткені бұл жылы Англия Кубогінің финалына шықты. Бірақ «Ньюкаслдан» 1:3 есебімен жеңіліс тапты.

[[1956 жыл|1956]] жылдың [[5 мамыр]]ында 22 жылдан соң Англия Кубогын жеңіп алды. Жүз мың адам сыятын «Уэмблиде» «Манчестер Сити» «Бирмингем Ситимен» кездесіп, алғашқы голын 3-інші минутта салды, алғашқы голды Дон Реви салды. 12 минут өткен соң «Бирмингем» Ноэль Кинси көмегімен есепті теңестірді&lt;ref&gt;Birmingham soon behind but Kinsey quick to equalise

Birmingham Mail 5 May 1 бет ;Final edition
&lt;/ref&gt;. «Сити» 62-інші минутта алға шықты, есеп 2:1. Голды салуға ат салысқандар болып, Кен Бернс, Бобби Джонстон және Джек Дайсон саналды&lt;ref&gt;{{cite book|last=James|first=Gary|title=Manchester&amp;nbsp;– A Football History|publisher=James Ward|location=Halifax|year=2008|isbn=978-0-9558127-0-5|page=122}}&lt;/ref&gt;. 64-інші минутта Берт Траутманнды мойынын ауыртып алғанына қарамастан, Дайсонға пас беріп, кейін Джонстон гол салып шабуыл иесі атанды&lt;ref&gt;{{cite book|last=Ward|first=Andrew|title=The Manchester City Story|publisher=Breedon|location=Derby|year=1984|isbn=0-907969-05-4|page=49}}&lt;/ref&gt;. Осымен есеп 3:1 болып кубок иегерлері атанды.&lt;ref&gt;Rowlands, ''Trautmann: The Biography'', p. 179.&lt;/ref&gt;

«Манчестер Сити» кезеңі 60-70 жылдардың соңына қарай өркендей бастады. Бұл кездері команды Джо Мерсер қолға алды. Джо Мерсер команданы қолға алып Жоғарғы Лигага шығарған болатын. Мерсер «Сити» қатарына Джордж Хеслоп, Майк Саммерби, Колин Белл, Тони Бук, Фрэнсис Ли, жас Джо Корриган есімді ойыншыларды қосты. Бұл ойыншыларын команданы алға сүйреді.

Кейін Мерсер, 34 жылдан кейінгі, [[1968 жыл|1968]] жылы, Джордж Бест есімді атақты шабуылшысы бар&lt;ref&gt;{{cite book|last=Goldstone|first=Phil|coauthors=Saffer, David|title=Manchester City Champions 1967/68|publisher=Tempus|location=Stroud|year=2005|isbn=978-0-7524-3611-1}}&lt;/ref&gt; «Манчестер Юнайтедті» екі ұпай артта қалдырып, Англия чемпионы атанды. [[1969 жыл|1969]] жылдың [[26 сәуір]]інде Нил Янгтың голының арқасында «Лестер Ситиді» жеңіп, «Сити» тарихындағы төртінші Англия Кубогын жеңіп алды&lt;ref&gt;{{cite book|last=Penney|first=Ian|title=Blue Heaven: Manchester City's Greatest Games|publisher=Mainstream|location=Edinburgh|year=1996|isbn=1-85158-872-8}}&lt;/ref&gt;. [[1970 жыл|1970]] жылдың [[7 наурыз]]ында «Сити» тарихында алғаш рет Футбол Лигасының Кубогін жеңіп алды, финалдық матчта Мерсердің «Ситиі» «Вест Бромвич Албионның» бір голына екі голмен жауап қайтарған болатын. Голдардың авторы: Майк Дойл және Глин Пардо.&lt;ref&gt;{{cite book|last=McOwan|first=Gavin|title=The Essential History of West Bromwich Albion|publisher=Headline|year=2002|isbn=0-7553-1146-9|page=261}}&lt;/ref&gt;  
Сол жылы, «Сити» өте жоғарғы нәтиже көрсетіп Кубок Иегерлерінің Кубогын жеңіп алды. Венадағы финалда Польшаның клубы «Гурникті» 2:1 есебімен жеңді. «Сити» қатарынан голдарды Нил Янг және пенальтиден Фрэнсис Ли салған болатын&lt;ref&gt;''Paul Fitzpatrick.'' Lee Inspired by Vienna,  The Guardian(30.04.70)&lt;/ref&gt;. Джо Мерсер бұл ойыннан кейін&lt;ref&gt;''Paul Fitzpatrick.Mercer &quot;happy&quot;,  The Guardian(30.04.70)''&lt;/ref&gt;:  &lt;blockquote&gt;'''''«Нөсер жауын екінші таймда ойынды бұзды, бірақ біздің ойыншылар бұл кедергіге қарамастан керемет ойын көрсетіп, менің көңілімнен шықты»'''''&lt;/blockquote&gt;&lt;blockquote&gt;''© Джо Мерсер''&lt;/blockquote&gt;Келесі жылы Джо Мерсер мен Мальколм Эллисон бірігіп тағы да, Кубок Иегерлерінің Кубогының жартылай финалына шықты. Бірақ «Ситидің» маңызды ойыншалыр жарақаттанып қалып, «Челсиден» 0:2 есебімен жеңіліп қалып, алдыңғы жылғы нәтижені қайталай алмады. Англия біріншілігінде «Сити» төртінші орында тұрып, соңына қарай алға жылжып, бас жүлдені иеленіп кетті. 1972 жылы, өкінішке орай, екі бапкердің арасы құлдилай бастады. Джо Мерсер «Ковентри Ситиді» жаттықтыруға кетіп қалды. Клуб президенті Питер Суолз&lt;ref&gt;Tossell, ''Big Mal'', p. 214.&lt;/ref&gt;: &lt;blockquote&gt;'''''«Бізге Мальколм Эллисон мен Джо Мерсер арасындағы екеуін таңдау керек болды. Біз Мальколм Эллисонды таңдадық»'''''&lt;/blockquote&gt;&lt;blockquote&gt;''© Питер Суолз''&lt;/blockquote&gt;Кейін Мальколм Эллисонде өз пікірін білдірді&lt;ref&gt;{{cite book|last=Penney|first=Ian|title=Manchester City: The Mercer-Allison Years|publisher=Breedon|year=2008|location=Derby|isbn=978-1-85983-608-8|page=176}}&lt;/ref&gt;: &lt;blockquote&gt;'''''«Джо және мен керемет бапкерлік топ болдық. Мен ешқашан Джо Мерсермен бірге жұмыс атқарғаныма өкінген емеспін, және өкінбеймін де. Ол да осындай сезімде екенін білемін. Біз екеуміз керемет клубты құрдық. Мерсер-Эллисон атқарған жылдары «Сити» үшін ең керемет және есте қаларлықтай жылдар болады. Джоны тағы да өз орнында қалдырғанда, керемет болар еді. Ол да осылай айтатынына күмәнім жоқ.»'''''&lt;/blockquote&gt;&lt;blockquote&gt;''© Мальколм Эллисон''&lt;/blockquote&gt;[[File:Joe Corrigan 20070922.jpg |thumb|284x284px|Джон Корриган, «Ситидің» көп жүлделі қақпашысы|солға]]Бірақ Мальколм Эллисон бапкерлік қызметте көп болмады. Өйткені ол 1972/73 жылдары «Ситиді» соңғы орындарда жетелеп жіберді. Клубы екінші дивизионға кетіп қалудан, тек жаңа бапкер Джонни Харт құтқарып қалды. Бірақ бұл бапкерде, өз жұмысында бола алмады. Маусым аяқтала сала бапкерлік орынды «Норвич Ситидің» бапкері Рон Саундерс басты. Бұл бапкердің көмегімен кубок жағында аса жақсы өнер көрсетсе, біріншілікте шамалы нәтиже көрсетті. Саундерсде өз орнында көп отыра алмады, 1974-1979 жылдар арасында «Ситидің» бұрынғы ойыншысы Тони Бук бапкерлік жағынан басқарды.

Бук команданы алға шығарып, және сол нәтижені сақтап қалуды мақсат тұтты&lt;ref&gt;http://www.sporting-heroes.net/football-heroes/displayhero_club.asp?HeroID=36461&lt;/ref&gt;. 1973/74 маусымының соңғы турында «Сити», біріншілікте қалу үшін тек жеңіс керек болған «Манчестер Юнайтедпен» кездесті. 1:0 есебімен «Манчестер Сити» жеңіп, ел біріншілігінен көршілес клубты екінші дивизионға шығарып салды. Жалғыз голдың авторы Денис Лоу, бұл матч ол үшін аса ауыр болды. Өйткені Лоу «Манчестер Юнайтед» қатарында 11 жыл ойын көрсетті, ол голды соққаннан кейін қуанбады және ойын алаңынан көңілсіз кетті. Бұл Лоу үшін мансабындағы ең соңғы матч болды&lt;ref&gt;http://www.mirrorfootball.co.uk/archive/Manchester-United-0-1-Manchester-City-article80249.html&lt;/ref&gt;.

Тони Бук кезінде «Манчестер Сити» жақсы команда болды. [[1976 жыл|1976]] жылдың 28 ақпанында «Ньюкасл» клубын 2:1 есебімен жеңіп, [[Лига Кубогы]] иегері атанса, [[1977 жыл|1977]] жылы «[[Ливерпуль (футбол клубы)|Ливерпульден]]&lt;nowiki/&gt;» бір ұпайға қалып қойып күміс жүлдеге ие болды. Және екі рет Лига Кубогының ширек-финалына барды, ал 1978/79 жылдары [[УЕФА]] Кубогының ширек-финалына дейін барды.

60-70 жылдардағы сәтті кезеңді 80-інші жылдардағы сәтті кезеңмен ауыстыруға болатыны сөзсіз. Мальколм Эллисон бапкерліктен босатылып, кейін қайтып келді. Бірақ Мальколмның кейінгі саясаты сәтсіз болды. Клубтан Эйс Хартфорд, [[Оуэн, Гари|Гари Оуэн]] и Питер Барнс сынды жұлдызды ойыншылар кетіп қалды. Кейін Стив Дейліді  £1,5 миллион бағасына алып&lt;ref&gt;Тревор Фрэнсис: Погбаның бағасы бұл кезде, ойда жоқ еді. http://ukfootball.ru/transfers-1409.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120401231804/http://ukfootball.ru/transfers-1409.html |date=2012-04-01 }}&lt;/ref&gt;, Англия біріншілігіндегі ең қымбат ойыншы атанды. Бірақ бұл «Ситиді» алға жетелей алмағандықтан, Эллисон 1980/81 маусымында қайтадан босатылды. Оның орнына Джон Бонд келді.&lt;ref&gt;http://www.guardian.co.uk/football/video/2009/sep/14/the-manager-football?intcmp=239&lt;/ref&gt;

[[Джон Бондтың]] көмегімен, «Сити» «[[Ливерпуль (футбол клубы)|Ливерпульды]]&lt;nowiki/&gt;» 3:1 есебімен жеңіп, ел біріншілігінде 10-ыншы орында аяқтады. Бондтың саясатымен, көптеген нәтижелі ойыншылар «Сити» қатарын толықтырды. Құрамда жас ойыншылар көбейді. Осы қарқынмен «Сити» Англия Кубогының финалына шықты&lt;ref&gt;http://www.mcfc.co.uk/News/Club-news/2010/April/This-week-in-City-history-060410 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120717104231/http://www.mcfc.co.uk/News/Club-news/2010/April/This-week-in-City-history-060410 |date=2012-07-17 }}&lt;/ref&gt;, бірақ финалда «[[Тоттенхэм Хотспур|Тоттенхэм]]&lt;nowiki/&gt;» «Ситиді» 3:2 есебімен жеңіп, басым түсті. Екі жылдан Бондта өз жұмысынан босатылды. Өйткені «Сити» ондыққа кіре алмады. Оның орнын Джон Бенсон басты.

Джон Бенсон тек бірінші дивизионнан ұшып кетуі ғана есте қалды, бірінші дивизионның соңғы турында жеңіске жеткенде қалуы мүмкін еді. Тіпті тең нәтижеде «Ситиді» бірінші дивизионда қалдырар еді. Бірақ Джон Бенсон «Ситиді» тек жеңіліске ғана лайық екенін көрсетті. Кейін Бенсонның орнын [[Билли Макнилл]] басты. Бұл бапкер «Ситиді» бірінші дивизионға қайта әкелді. Бірақ 1985/86 жылдары бірінші дивизионнан ұшып кетуіне сәл қалды, және 1986/87 жылдардағы маусымды әлсіз бастады. Оны «Сити» басшылары орнынан босатып, оның орнына [[Джимми Фриззеллді]] шақырды. «Сити» сол маусымда соңынан екінші орын алып, қайта екінші дивизионға кетіп қалды. Кейін екінші дивизиондағы «Ситиді» [[Фриззелл]] басқармады, «Ситиді» Мел Макхин қайтадан бірінші дивизионға әкеліп, қарашада сэр Алекс Фергюсон басқарған «[[Манчестер Юнайтед]]ті&lt;nowiki/&gt;» 5:1&lt;ref&gt;http://www.mirrorfootball.co.uk/archive/Manchester-City-5-1-Manchester-United-special-unseen-pictures-of-David-Oldfield-Trevor-Morley-Gary-Pallister-and-Co-article374005.html&lt;/ref&gt; есебімен ойсырата жеңді, бірақ бұған қарамастан басшылар Мел Макхинді орнынан босатты. сэр [[Алекс Фергюсон]] сол матчтан соң:&lt;blockquote&gt;'''''«Бұл менің бапкерлік мансабымдағы ең ұятты есеп болды»'''''&lt;ref&gt;Manchester Derby Special: Sportsmail takes City and United on a trip down memory lane&lt;nowiki/&gt;http://www.dailymail.co.uk/sport/football/article-1175519/MANCHESTER-DERBY-SPECIAL-Sportsmail-takes-City-United-trip-memory-lane.html&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;&lt;blockquote&gt;''© сэр Алекс Фергюсон''&lt;/blockquote&gt;[[File:Franny Lee.jpg|thumb|314x314px|Фрэнсис Ли — «Ситидің» аңыз ойыншысы]][[1989 жыл|1989]] жылдың [[қараша]]сымен [[1990 жыл|1990]] жылдың [[қараша]]сы арасында «Ситиді» Ховард Кендалл басқарды. Бұл бапкер команданы алға жетелей алды. Ховард Кендалл «Эвертонға» кетіп қалды. Ол кеткеннен кейін ойыншы-бапкер Питер Рид бапкер болды. Ридтің екі маусымында «Сити» бесінші орыннан не төмен, не жоғары аяқтай алмады. Ал 1992/93 жылдарда тоғызыншы орынға түсіп қалып, [[Питер Рид]] орнынан кетті. Оның орнына [[Брайан Хортон]] келді. Ол «Ситимен» 16-ыншы орынға түсіп қалды

[[1994 жыл|1994]] жылы «Сити» , сәтсіз ойындарға қарамастан Хортонды команданың бапкері қылып қалдырды, бірақ 1994/95 маусымында 17 орын шынымен басшылардың көңілінен шықпады, және оны орнынан босатуға тура келді. Оның орнын «[[Саутгемптон]]&lt;nowiki/&gt;» клубының бұрынғы бапкері Алан Болл басты. Ол құрамды жасартқысы келіп, реформа өткізді. Құрамға [[Георгий Кинкладзе]] келіп, құрам жасара бастады. Бірақ 1995/96 жылдары «Сити» қайтадан бірінші дивизионға кетіп қалып, Болл орнынан босатылды. Стив Коппелл жаңа бапкер болып уақытша тағайындалды. Кейін клуб бапкері болып, [[Фил Нил]] тағайындалды. Бірақ ол 10 ойынның 7-еуінде жеңіліс тауып, «Ситиді» кестенің ортасына апарып тастады, кейін орнынан босатылды, орнына Джо Ройл келіп «Ситиді» екінші дивизионға кетіп қалудан құтқара алмай, екінші дивизионға кетіп қалды. Кейін Ройлдың сөзінде&lt;ref&gt;Маусым нәтижесі туралы. &quot;Манчестер Сити&quot;

http://fapl.ru/posts/9353/
&lt;/ref&gt;:&lt;blockquote&gt;'''''«Ситиде жақсы-жақсы ойыншыларды алатын аса көп ақша болмады, сондықтан кәрі футболшылармен тегін агенттерді алу керек болды»'''''&lt;/blockquote&gt;&lt;blockquote&gt;''© Джо Ройл''&lt;/blockquote&gt;«Ситидің» құлдырау кезеңінде президенттік мансапты [[Дэвид Бернстайн]] басты. Жаңа президент келгеннен кейін «Сити» 1998/99 жылдарынан кейін бірінші дивизионға қайта оралды. Келесі маусымда клуб Премьер-Лигаға келді. [[2000 жыл|2000]] жылдың жазында клуб қатарына жартылай қорғаушы Альф-Инге Холланд және Джор, қыста қатарға Ричард Данн мен Даррен Хакербиде қосылды. Шотландтық «Рейнджерстен&lt;nowiki/&gt;» Андрей Канчельскис жалға алынды.

[[2001 жыл|2001]] жылдың [[21 сәуір]]інде жанкүйерлер көтеріліп Джо Ройлды орнынан босатты&lt;ref&gt;Anger at Royle departure, BBC Sport, 21.05.01 2011-09-11

http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/football/teams/m/man_city/1342563.stm
&lt;/ref&gt;. Үш күннен кейін Англия ұлттық құрамасының бұрынғы бапкері Кевин Киган «Ситидің» жаңа бапкері болып тағайындалды.

=== XXI ғасырдың басы ===
[[File:Thaksin DOD 20050915 (crop).jpg|thumb|278x278px|Таксин Чиннават, «Ситидің» алғашқы азиаттық басшысы]]
[[2002 жыл|2002]] жылы «Манчестер Сити» Премьер-Лигаға қайта оралды. Маусым басында клуб көптеген жақсы ойыншыларды алды. «Қалалықтар» қатарын [[Петер Шмейхель]]&lt;ref&gt;Man City snap up Schmeichel, bbc.co.uk, 13.04.02, 2013-11-19

http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/football/teams/a/aston_villa/1926287.stm
&lt;/ref&gt; толықтыра бастады, одан соң қорғаушылар [[Сильвен Дистен]] мен [[Давид Соммей]] келді. Марк-Вивьен Фоэмен&lt;ref&gt;Africa: Cameroon's Foe Joins Manchester City, allafrica.com, 2013-11-19

http://allafrica.com/stories/200206200061.html
&lt;/ref&gt; қоса, Висенте Матиас Вуосода&lt;ref&gt;Man City seal Vuoso deal

http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/football/teams/m/man_city/2027491.stm
&lt;/ref&gt; клуб қатарын толықтырды. Кейінірек «Пари Сен-Жермен» клубынан £17,5 миллион бағасына Николья Анелькада&lt;ref&gt;Manchester City officialise le transfert d'Anelka

http://www.sport.fr/football/manchester-city-officialise-le-transfert-d-anelka-22393.shtm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150610193926/http://www.sport.fr/football/manchester-city-officialise-le-transfert-d-anelka-22393.shtm |date=2015-06-10 }}&lt;/ref&gt; келді. Қыстық трансферде — шабуылшы [[Робби Фаулер]]де қатарды толықтырды. Маусым нәтижесі бойынша, «Манчестер Сити» Премьер-Лигада тоғызыншы орын алып, 24 жылдан бері алғаш рет [[УЕФА Кубогы (кубок)|УЕФА Кубогының]] квалификациялық жарыс кезеңіне шықты.

[[2003 жыл|2003]] жыл «Манчестер Сити» үшін «Мейн Роудтағы» соңғы ойын болды, өйткені олар — «[[Сити оф Манчестер]]&lt;nowiki/&gt;» деп аталатын 48 мың көрермендік жаңа ойын алаңына көшті.

[[2007 жыл|2007]] жылы UK Sports Investments арқылы тайландты отбасынан шыққан бизнесмен Таиландтық бұрынгы премьер-министрі [[Таксин Чиннават]] $43 миллионға клубты сатып алды. Және ол клубты көркейтуге уәде берген болатын&lt;ref&gt;Таксин Чинават: «Келесі жылы &quot;Манчестер Сити&quot; ЧЛ-да ойнайтын болады» 21.03.08

http://www.voon.ru/news/75778
&lt;/ref&gt;:&lt;blockquote&gt;'''''«Ең бірінші мақсат — ондыққа кіру, екіншісі — алтылыққа, ал үшінші мақсатымыз — [[УЕФА Чемпиондар Лигасы|УЕФА Чемпиондар лигасы]] үшін таласамыз»'''''&lt;/blockquote&gt;&lt;blockquote&gt;''© Таксин Чиннават''&lt;/blockquote&gt;Жаңа басшылар «клубқа көптеген өзгерістер» енгізуді бастады. Ең алғашқы өзгеріс, [[2007 жыл|2007]] жылдың [[6 шілде]]сінде атақты швед бапкері [[Свен-Ёран Эрикссон]]мен үш жылға келісім-шартқа келді, және де ойыншылар Ведран Чорлукамен, Хавьер Гарридомен және Мартин Петров, Элано, Бенджани Мварувари, Валерия Божиновтармен келісім-шартқа келді. Бұл маусымда манчестерлік дербидің екеуінде де жеңіске жетті, бірақ соңғы турда «[[Мидлсбро]]ға&lt;nowiki/&gt;» 8:1 есебімен ойсырата жеңіліп, тоғызыншы орынға жайғасты. [[2008 жыл|2008]] жылдың [[2 маусым]]ында шведтік бапкерді жұмысынан босатты&lt;ref&gt;Эрикссон жұмысынан босатылды 02.06.08, futbol-1960.ru

http://futbol-1960.ru/england/news/36074.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080604110946/http://futbol-1960.ru/england/news/36074.html |date=2008-06-04 }}&lt;/ref&gt;. Оның орнына уэльстік бапкер [[Марк Хьюз]]ды&lt;ref&gt;&quot;Манчестер Ситидің&quot; жаңа бапкері Марк Хьюз болды, 05.06.08

http://www.belta.by/ru/all_news/sport/i_231625.html
&lt;/ref&gt; қойды.

[[2008 жыл|2008]] жылы «Манчестер Ситиді» сату жөніндегі, үш апталық Дубайда өткен келісімнен кейін, қаржылай көмек беретін [[Біріккен Араб Әмірліктері|БАӘ-лық]] топ Abu Dhabi United Group (ADUG), және оның басшысы [[Мансур ибн Зайд Аль Нахайян]] Чиннаваттан 90%-дық акциясын сатып алды, бір жылдан кейінде 10%-ын сатып алып, тәуелсіз басшысы атанды. Клубты сатып ала, алға мақсат қойды. Мақсаты — алпауыт клубтардың қатарына кіру болатын. Кейін Шейх Мансур айтуынша&lt;ref&gt;«Шейх Сити», 03.08.2010, chelsearus.com

http://chelsearus.com/1820-shejx-siti.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101121060349/http://chelsearus.com/1820-shejx-siti.html |date=2010-11-21 }}&lt;/ref&gt;:&lt;blockquote&gt;'''''«Челси және Барселона секілді клубтармен бірдей болу үшін, құрамдағы 22 ойыншыны жаңарту керек. Ақша — мәселе емес. Бастысы, менің командамда 22 ойыншының барлығы жұлдызды ойыншы болуы керек, ал клуб онжылдықта алпауыт клубқа айналады»'''''&lt;/blockquote&gt;&lt;blockquote&gt;''© Шейх Мансур''&lt;/blockquote&gt;Жаздық трансферде көптеген жақсы ойыншылар алынды.  [[Пабло Сабалета]], [[Венсан Компани]], [[Таль Бен-Хаим]] және Глаубер секілді ойыншылар алынды, кейін «[[Челси (футбол клубы)|Челсиден]]&lt;nowiki/&gt;» [[Шон Райт-Филипс]] қайта оралды. Мәскеулік [[ЦСКА (футбол клубы, Мәскеу)|ЦСКА-дан]]  £18 миллион бағасына бразилиялық шабуылшы Жо&lt;ref&gt;Жо &quot;Манчестер Ситиге&quot; келді, 02.07.2008, rusfootball.info

http://www.rusfootball.info/rss/1146040509-zho-pereshel-v-manchester-siti-za-18-mln.-funtov.html
&lt;/ref&gt; келді. Қыстық трансферде нәтижелі қақпашы Шей Гивен келді және жас қақпашы Гуннар Нильсен, қорғаушы Уэйн Бридж, нәтижелі ойыншы Найджел де Йонг, екі шабуылшы — Крейг Беллами мен [[Робиньо]] қатарды толықтырды. [[Робиньо]] — «[[Реал Мадрид]]тен&lt;nowiki/&gt;» £32, 5 миллион бағасына келіп&lt;ref&gt;Робиньо &quot;Манчестер Ситиге&quot; келді. 02.09.2008 http://news.bigmir.net/sport/46780?bm_lang=ua&lt;/ref&gt;, «Манчестер Сити» тарихындағы ең қымбат ойыншы атанды. Бұл маусымда, алдыңғы маусымға қарағанда «Сити» жақсы нәтиже көрсетті — 10-ыншы орын.

[[2009 жыл|2009]] жылы Марк Хьюз орнына басқа бапкер келеді деген жалған ақпараттар көп болды. Бірақ 2009/10 жылдардағы маусымды уэльстік бапкермен басталды. «Сити» өзінің трансферлік саясатын жалғастыра кетті. Жазда «[[Астон Вилла]]&lt;nowiki/&gt;» клубынан [[Стюарт Тейлор]] атты қақпашы келді, содан соң жартылай қорғаушы [[Гарет Барри,]] «[[Барселона (футбол клубы)|Барселона]]&lt;nowiki/&gt;» футбол клубынан [[Силвиньо]], «[[Арсенал (футбол клубы, Лондон)|Арсеналдан]]&lt;nowiki/&gt;» [[Коло Туре]] мен Эммануэль Адебайор, «Эвертоннан» £24 миллион бағасына орталық қорғаушы Джолеон Лескотт, «[[Манчестер Юнайтед]]тен&lt;nowiki/&gt;» [[Карлос Тевес]], «[[Блэкберн Роверс]]&lt;nowiki/&gt;» клубынан Роке Санта Круз келіп, «Манчестер Сити» ойыншылар қатары толықты.

[[2009 жыл|2009]] жылдың [[19 желтоқсан]]ында Марк Хьюз сәтсіз нәтижелері үшін бапкерлік қызметті босатты. Кейін Марк Хьюз өзінің бұл шешімге разы&lt;ref&gt;Марк Хьюз &quot;Манчестер Ситидің&quot; өткізіп жүрген саясатына разы емес, 20.12.09

http://www.dynamomania.com/news/98219-mark-hyuz-nedovolen-politikoy-rukovodstva-manchester-siti
&lt;/ref&gt; емес екенін білдірді:&lt;blockquote&gt;'''''«Сандерлендпен кейінгі ойында, маған келісім-шарт ерте ажырады деп айтты. Маған БАҚ-та бұл туралы ескертпеді, мен бұндай шешімді мүлде күткен жоқпын. Көп ұзамай, жаңа бапкерде табыла қойды, бұл, менің кетуім маусым басында шешілгенін білдіріп отыр. Мен маусым басталмай тұрып, клуб басшысымен кездестім, және біз бірге мақсат қойдық — ел біріншілігінде алтыншы орын алу немесе 70 ұпай жинау. Бұны мақсат тұтуды мен ойыншыларға да айтып қойғанмын. Әрине, Манчестер Сити сабында әркім көбірек жақсы нәтиже көрсетіп, ел біріншілігін менімен бірге алғысы келіп, тура жолға түстік, бірақ күтпеген жерден мені жұмысымнан босатты»'''''&lt;/blockquote&gt;&lt;blockquote&gt;''© Марк Хьюз''&lt;/blockquote&gt;Кейін бұған «Сити» президенті әл-Мүбарәк жауап қайтарды:&lt;blockquote&gt;'''''«Соңғы он бір ойында бар болғаны екі-ақ жеңіс. Бұл «Манчестер Сити» клубы үшін өте жеткіліксіз. Шейх Мансур мен басшылар кеңесі, алға деген ұмтылыс және ынтаны көріп тұрған жоқ.»'''''&lt;/blockquote&gt;&lt;blockquote&gt;''© Халдун әл-Мүбарәк''&lt;/blockquote&gt;[[File:Roberto Mancini RED BULL STADIUM JERSEY NY.jpg |thumb|230x230px|Роберто Манчини мен Брайан Кидд — «Ситидің» қазіргі деңгейіне жол ашқандар|солға]]Марк Хьюз орнына итальяндық маман [[Роберто Манчини]] келді&lt;ref&gt;«Манчестер Сити» Хьюзды жіберіп, Манчиниды бапкер қылды. 19.12.09

http://www.sports.ru/football/56836797.html
&lt;/ref&gt;.Және оның ассистенті болып [[Брайан Кидд]] тағайындалды. Қыста «Сити» ойыншылар қатарына [[Патрик Вьейра|Патрик Виейра]] мен жас ойыншы [[Адам Джонсон]] қосылды. [[Роберто Манчини|Манчинидың]] арқасында «Манчестер Сити» бесінші орын алып, [[УЕФА Еуропа Лигасы|Еуропа Лигасына]] жолдама алды.

[[2010 жыл|2010]] жылы жазда «Манчестер Сити» трансфер прессасының бас жұлдызы болды.«Сити» қатарын Александр Коларов(£20 миллион бағасына), Жером Боатенг(£11 миллион бағасына), Яя Туре(£26,4 миллион бағасына), Джеймс Милнер(£19,3 миллион бағасына), Давид Сильва(£25,3 миллион бағасына) және сол кездердің нәтижелі шабуылшыларының бірі болған Марио Балотелли(£26 миллион бағасына) келіп қатар толықты. «Сити» осы жылы өзінің қорғаушысы Силвиньомен қоштасты, өйткені ол өзінің ойыншы мансабын аяқтады. Және Хавьером Гарридо, жартылай қорғаушылар Мартин Петров және де [[Стивен Айрленд]], шабуылшылар Бенджани Мварувари,  «[[Милан (футбол клубы)|Миланға]]&lt;nowiki/&gt;» кеткен Робиньо атты ойыншыларымен қош айтысты.

«Манчестер Сити» қыстық трансферлік терезеде көптеген футболшыны жалға жіберуі керек болды. Бұлардың қатарынад: Роке Санта Крус, Давид Гонсалес, Уэйн Бридж және Эммануэль Адебайор, «[[Реал Мадрид]]&lt;nowiki/&gt;» клубына кетті.

«Манчестер Сити» жағдайы күрт күшейе түсті. Қыста «қалалықтар» [[Босния және Герцеговина|Босния және Герецеговинаның]] нәтижелі шабуылшысы [[Эдин Джеко]]мен келісім-шартқа келді(£27 миллион бағасына). Жаңағы трансферлердің барлық бағасын қоса түскенде, шейх Мансур £1 миллиард көлемінде қаржы жіберген(бапкер мен ойыншылардың жалақысын қосқанда).&lt;ref&gt;Ман. Сити: миллиард үшін, 09.01.11

http://football.ua/england/news/117983.html
&lt;/ref&gt;

[[2011 жыл|2011]] жылдың [[17 наурыз]]ында «Манчестер Сити» [[УЕФА Еуропа Лигасы|Еуропа Лигасының]] 1/8 финалында [[Динамо (футбол клубы, Киев)|киевтік Динамоға]] жол берді (қонақта  0:2 ұтылып, өз алаңында 0:1 ұтылып). [[11 мамыр]]да «[[Тоттенхэм Хотспур|Тоттенхэм]]&lt;nowiki/&gt;» клубын минималды есеппен жеңіп 1968/99 жылдардан бері алғаш рет УЕФА Чемпиондар Лигасына жолдама алды. «[[Тоттенхэм Хотспур|Тоттенхэммен]]&lt;nowiki/&gt;» өткен ойыннан кейін [[Манчини]]:&lt;blockquote&gt;'''''«Бүкіл команданы жеңіспен құттықтаймын. Осы маусымда жақсы өнер көрсеттік деп ойлаймын. Алдымызда әлі екі ойын бар, және бұл Ситиді үшінші орынға апарады деп үміттенемін. Бұл мен үшін ең маңызды да әсерлі сәттердің бірі. Біз бұл маусымда көп еңбек еттік және мен Манчестер Сити жанкүйерлерін құттықтаймын. Мүмкін емес ешнәрсе жоқ, және біз Арсенал клубын артта қалдырамыз деп үміттенемін»'''''&lt;/blockquote&gt;&lt;blockquote&gt;''© Роберто Манчини''&lt;/blockquote&gt;Сонан соң, Манчинидің арманы орындалған болатын. «Сити» екі ойында алты ұпай алып, 22 мамыр күні «Манчестер Сити» Англия Премьер-Лигасында күміс жүлдегер атанған, лондондық «[[Челси (футбол клубы)|Челсимен»]] бірдей ұпай жинады, бірақта голдар айырмашылығымен «Манчестер Сити» үшінші орынға жайғасты. Және бұл нәтиже квалификациялық жарыссыз, тікелей УЕФА Чемпиондар Лигасының топтық кезеңіне жолдама алды. Бұл жүлдемен қоса, ең үздік бомбардир атанған «Сити» ойыншысы [[Карлос Тевес]] «[[Манчестер Юнайтед]]&lt;nowiki/&gt;» шабуылшысы [[Димитр Бербатов]]пен бірдей атанды. «Манчестер Сити» қақпашысы — [[Джо Харт]], «[[Алтын қолғап]]&lt;nowiki/&gt;» атағын жеңіп алды. Англия қақпашысы 17 ойын өз қақпасына гол жібермеген.

«Манчестер Сити» үшін сол кезде Англия Кубогын «[[Сток Сити]]ден&lt;nowiki/&gt;» жеңіп алу үлкен нәтиже болды. Бұл жүлдені 1976 жылдан бері алғаш рет жеңіп отыр. [[Роберто Манчини]] ойыннан кейін:&lt;blockquote&gt;'''''«Тек бірнәрсе айта аламын, мен өз жанкүйерлерім үшін ризамын. Көп жылдар бері, бұл кубокты жеңе алмай келдік. Біз бүгін жақсы қорғандық деп айта алмаймын. Бізге әлі де күшею қажет, бірақ бұған қарамастан, біз өте бақыттымыз. Біз Манчестер Ситидың жаңа тарихын бастадық. Бұл әлі басы ғана»'''''&lt;/blockquote&gt;&lt;blockquote&gt;''© Роберто Манчини''&lt;/blockquote&gt;2010/11 маусымы аяқталғаннан кейін [[Роберто Манчини]] [[Біріккен Араб Әмірліктері|БАӘ-де]] клуб басшысы Халдун әл-Мүбәрәкпен кездесті. Кездесуде итальяндық маман мен араб бизнесмені арасында, бюджетке көп қаржы бөлінетіні шешілді.

[[2011 жыл|2011]] жылы жазда екі атақты ойыншы «Сити» қатарына қосылды. Бұлар — [[Самир Насри]] және [[Серхио Агуэро]]. [[Серхио Агуэро]] — «Манчестер Ситиге» £38 миллион бағасына келіп, «Сити» тарихындағы ең қымбат ойыншы атанды. Бұлармен қоса «Сити» сабына, [[Гаэль Клиши]] мен [[Стефан Савич|Стеван Савич]] және [[Оуэн Харгривз]]те қосылды, румындық қақпашы Костел Пантилимион «[[Тимишоара]]&lt;nowiki/&gt;» клубына жалға алынды, бірақ кейіннен толықтай сатып алынды. Сол жылы командадан, Патрик Виейра ойыншы мансабын аяқтап, кейін клуб штабына кірді. [[2013 жыл|2013]] жылдың [[мамыр]]ында «Манчестер Сити» жас ойыншыларының командасын басқара бастады. Эммануэль Адебайор қайта басқа клубқа жалға кетті. Және де Шей Гивен, Жо, Крейг Беллами, Шон Райт-Филипс, [[Жером Боатенг]], [[Фелипе Кайседо]] және тағы да басқа жас футболшылар клубтан кетті.

[[2011 жыл|2011]] жылдың [[шілде]]сінде, клубтың ресми демеушісі [[Etihad Airways]] шешімімен «Сити оф Манчестер» атауы «[[Этихад Стэдиум]]&lt;nowiki/&gt;» деп өзгертілді. Etihad Airways пен «Манчестер Сити» он жылға серіктестік келісім-шартқа қол қойылды. Бұдан басқа Etihad Airways таңбасы, «Сити» жарнамаларында, ойын алаңының сыртында, шығыс Манчестерге Etihad Campus дүкенін салуға, және клуб жейдесінде белгіленетін болады. Кейбір мағлұматтарға сүйенсек, ойын алаңының атауын өзгерту £120 миллион бағасына шаққан.

«[[Этихад Стэдиум]]&lt;nowiki/&gt;дегі» алғашқы матчта «Сити» өзінің көршілесі «Манчестер Юнайтедпен» кездесіп, бірінші таймда 2:0 есебімен жеңіп келіп, кейін 2:3 есебімен жеңіліп қалды. Бірақ «Сити» Премьер-Лигада сәтті бастады. 14 ойында 12 рет жеңіске жетіп, қалған екі «[[Фулхэм (футбол клубы)|Фулхэм]]&lt;nowiki/&gt;» мен «[[Ливерпуль (футбол клубы)|Ливерпуль]]&lt;nowiki/&gt;» клубтарымен тең ойнады. 9 турда «Манчестер Сити» өзінің көршілестері «Манчестер Юнайтедті 6:1&lt;ref&gt;&quot;МЮ&quot; өзінің көршілесінен алты гол өткізіп алды. 23.10.11

http://www.lenta.ru/news/2011/10/23/mucity/
&lt;/ref&gt; есебімен ойсырата жеңіп, «Сити» үшін «Олд Траффордтағы» 56 жылдан бергі алғашқы ірі есепті тіркеді.&lt;ref&gt;&quot;Манчестер Сити&quot; &quot;Олд Траффордта&quot; соңғы 56 жылда алғаш рет ірі есеппен жеңді. 23.10.11

http://news.sport-express.ru/2011-10-23/470932/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111025202348/http://news.sport-express.ru/2011-10-23/470932/ |date=2011-10-25 }}&lt;/ref&gt; Ойсырата жеңген ойыннан кейін [[Роберто Манчини]]:&lt;blockquote&gt;'''''«Маусым өте ұзақ,  және біз әрбір үш күн сайын ойын көрсетеміз, сондықтан әрбір ойын бара-бара қиындай бастайды. Біз  Тоттенхэм және Болтон клубтарына қарсы жақсы нәтиже көрсеттік, бірақ мен бұл ойынды аса ерекше деп белгілеймін — біз Манчестер Юнайтед атты алпауыт клубты жеңдік. Бірақ біз бұл ойында тек үш ұпай алдық қой — ал алты голға келсек, бізге сол алты гол үшін ешкім алты ұпай бермейді. Бұл жәй ғана ойын, және мен, Манчестер Юнайтед әлі де бізден мықтырақ деп ойлаймын. Біз олардан мықты болуымыз үшін, Премьер-Лиганы жеңіп алуымыз керек. Сонда ғана барлығы өзгере бастайды деп сенемін, бірақ әзірше Манчестер Юнайтед бізден әлдеқайда мықтырақ. Әрине, мен Манчестер Юнайтед клубын ойсырата жеңгенімізге қуаныштымын. Барлық команда Олд Траффордта жеңе бермейді, сондықтан бұл ойын біз үшін маңызды да есте қалатын ойын — бастысы ірі нәтиже емес, бастысы біз олардың алаңында жеңіс таптық. Бұл матч жанкүйерлеріміз үшін тарихи матч. Голдар тек біздің алға шығуымызға және лигада көмек көрсете алады. Мен үш ұпайды алғанымызға қуаныштымын, бірақ, бізге әлдеқайда мықтырақ болуымыз үшін, және кестенің алғашқы орындарында қалуымыз үшін, бізге тынбай еңбек етуіміз керек, сонда ғана біз күшейе түсеміз»'''''&lt;/blockquote&gt;&lt;blockquote&gt;''© Роберто Манчини''&lt;/blockquote&gt;
[[Сурет:ManchesterCityFC League Performance.svg|нобай|409x409 нүкте|Футбол лигасындағы «'''Ситидің'''» жыл сайынғы орындарының кестесі]]
«Сити» үшін алғашқы жеңіліс он бесінші турда тіркелді. [[2011 жыл|2011]] жылдың [[12 желтоқсан]]ында [[Андре Виллаш-Боаш]]тың командасы «[[Челси (футбол клубы)|Челсиден]]&lt;nowiki/&gt;» 1:2 есебімен жеңіліп қалды. Бірінші голды екінші минутта Марио Балотелли салғанымен, кейін «[[Челси (футбол клубы)|Челси]]&lt;nowiki/&gt;» екі голмен жауап қайтарып «Ситиден» басым түсті.&lt;ref&gt;&quot;Челси&quot; чемпиондық таласта. 13.12.11

http://football.sport-express.ru/reviews/18460/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120107222207/http://football.sport-express.ru/reviews/18460 |date=2012-01-07 }}&lt;/ref&gt;

«[[Челси (футбол клубы)|Челсиден]]&lt;nowiki/&gt;» жеңілгеннен кейін, «Сити» УЕФА Чемпиондар Лигасында сәтсіздікке ұшырады. Топтық кезеңінде «[[Бавария (футбол клубы)|Бавария]]&lt;nowiki/&gt;» клубын 2:0 есебімен жеңгенімен&lt;ref&gt;&quot;Сити&quot; плей-офф құлттанған есігінің қасында. 07.12.11

http://ru.uefa.com/uefachampionsleague/season=2012/matches/round=2000263/match=2007657/postmatch/report/index.html
&lt;/ref&gt;, «Сити» «Бавария» мен «[[Наполи]]ден&lt;nowiki/&gt;» кейін үшінші орынға ие болып, регламент бойынша, [[УЕФА Еуропа Лигасы|Еуропа Лигасына]] кетіп қалды.

Еуропа Лигасының 1/16 финалында, португалиялық «[[Порту (футбол клубы)|Портумен]]&lt;nowiki/&gt;» кездесіп, қонақта 2:1 есебімен жеңіп, ал өз алаңында 4:0 есебімен артта қалдырды. Кейін, 1/8 финалда басқа португалиялық клуб «[[Спортинг Лиссабон|Спортингпен]]&lt;nowiki/&gt;» кездесіп, қонақта 0:1&lt;ref&gt;&quot;Сити&quot; үшін жаман хабар. 08.03.12

http://ru.uefa.com/uefaeuropaleague/season=2012/matches/round=2000274/match=2007453/postmatch/report/index.html
&lt;/ref&gt; есебімен жеңілді. Ал, өз алаңында 3:2 есебімен жеңгенімен келесі кезеңге өте алмады. Өйткені, ереже бойынша, өз алаңында гол өткізбеген клуб қана келесі кезеңге жолдама ала алады.

Ойыннан кейін «[[Спортинг Лиссабон|Спортинг]]&lt;nowiki/&gt;» бас бапкері [[Са Пинту]] айтуынан&lt;ref&gt;Са Пинту: &quot;Спортинг&quot; жақсы үмітпен жеңді. 16.03.12

http://www.championat.com/football/news-1117932-sa-pintu-sporting-pobedil-blagodarja-igrovoj-discipline-i-vere-v-uspekh.html
&lt;/ref&gt;:&lt;blockquote&gt;'''''«Манчестер Сити құрамы өте мықты, бұл клубтың әрбір ойыншысы нәтижелі болып келеді. Бірақ Спортинг үлкен сенім мен және тынбай еңбек еткеніне орай жеңіске жетіп, келесі кезеңге өтті.»'''''&lt;/blockquote&gt;&lt;blockquote&gt;''© Са Пинту''&lt;/blockquote&gt;[[File:Aguero sending photos - Premier League parade 2011-12.jpg|thumb|314x314px|Серхио Агуэро, 2011/12-дегі чемпиондығында]]
Ел кубоктарында, «Сити» жақсы нәтиже көрсете алмады. Бірінші кубокта, 1/32 финалында өзінің көршілестері «[[Манчестер Юнайтед]]тен&lt;nowiki/&gt;» 3:2 есебімен жеңіліп, ары қарай жалғастыра алмады&lt;ref&gt;&quot;Манчестер Юнайтед&quot; &quot;Манчестер Ситиді&quot; Англия Кубогынан теуіп шығарды. 09.01.12

http://www.topnews.ru/news_id_47499.html
&lt;/ref&gt;. Ал екінші кубокта, әрине, Лига Кубогында, жартылай финалға дейін барып, «[[Ливерпуль (футбол клубы)|Ливерпуль]]&lt;nowiki/&gt;» футбол клубынан өте алмады(қонақта 0:1 есебімен жеңілсе, өз алаңында 2:2 есебімен тең нәтиже көрсетті).

Ал Премьер-Лигада ұзақ уақыт бойы алғашқы орынды бермей келе жатты, бірақ кейін «[[Суонси Сити]]ден&lt;nowiki/&gt;» минималды есеппен жеңіліп, «[[Манчестер Юнайтед]]ті&lt;nowiki/&gt;» алдына жіберіп алды. Келесі турда «[[Челси (футбол клубы)|Челсиге]]&lt;nowiki/&gt;» қарсы ойында 2:1 есебімен жеңді. Кейін «Сити», «Сток Сити» және «Сандерленд» клубтарымен тең ойын көрсетті, ал 8 сәуірде лондондық «Арсеналға» 0:1 есебімен есе жіберіп алды. Бұл сәтсіздіктерден кейін «[[Манчестер Юнайтед]]&lt;nowiki/&gt;» 8 ұпаймен алға ұзап кеткен болатын. Бірақ «Сити», қуанышқа орай, алты ойын қатарынан жеңіске жетті, ішінде алғашқы орында тұрған «[[Манчестер Юнайтед]]те&lt;nowiki/&gt;» болды. Соңғы турға келгенде «Манчестер Сити», өзінің көршілес клубынан екі ұпай алға ұзады.Соңғы ойын «Куинз Парк Рейнджерске» қарсы ойын болатын. Бұл ойынның бірінші таймында «Сити» 1:2 есебімен жеңіліп жатты. Бірақ соңғы минуттардағы, [[Эдин Джеко]] мен [[Серхио Агуэро]] салған голдар, тарихты шыр айналдырды. Бұл голдардан кейн «Сити» «Куинз Парк Рейнджерстен» 1:2 жеңіліп жатып, 3:2 есебімен алға шығып кетіп, бұны қоя тұрғанда кесте «Манчестер Юнайтедті» артта қалдырып 89 ұпаймен, 44 жылдан бергі алғашқы Англия біріншілігін жеңіп алды. Үздік ойыншы болып — [[Венсан Компани]] атанды. Клуб басшысы Халдун әл-Мүбәрәк кейіннен, өз пікірін білдірді&lt;ref&gt;Халдун әл-Мубарак: Ескі &quot;Манчестер Сити&quot; ежелде қалды. 15.05.12

http://terrikon.com/posts/119489
&lt;/ref&gt;:[[File:Vincent Kompany holds up the Premier League trophy 2012.jpg|thumb|315x315px|Команда капитаны Венсан Компани АПЛ кубогымен]]&lt;blockquote&gt;'''''«Жанкүйерлер бұл сәтті 44 жыл күтті, міне, 44 жылдан кейін алғашқы ел біріншілігінің чемпионы болдық, клуб кезінде жүлдесіз болды, жүлдеге қол жеткізе алмай жүрді. Кезіндегі «Сити» дымға қауқарсыз болған болатын. Енді бұл қауқарсыз «Ситиді» ұмытайық, бұрынғы нәрсе өтті де кетті. Енді көзімізді ашып, жаңа тарихтың бетін жазып бастайық. Бұл жүлде соңғы емес, әлі біз көптеген шыңдарды, бірге бағындыратын боламыз'''''&lt;/blockquote&gt;&lt;blockquote&gt;''© Халдун әл-Мүбәрәк''&lt;/blockquote&gt;[[2012 жыл|2012]] жылдың басында [[Роберто Манчини]] «Манчестер Сити» клубымен, бес жылға келісім-шартқа отырғаны белгілі болды. Кейіннен, бұл итальяндық маманның жалақысы да белгілі. Жылдық жалақысы £7 миллионды құрады. Бұның алдында, [[Роберто Манчини]] Ресей футбол құрамасының бапкері болуы мүмкін деген ақпараттар да шықты.

[[2012 жыл|2012]] жылдың [[мамыр]] айында, уэльстік [[Гарет Бейл]]ді және белгиялық футболды [[Эден Азар]]ды, сонымен қатар Премьер-Лиганың [[Футболдан Англия чемпионаты 2011/2012|2011/12 маусымында]], лондондық «[[Арсенал (футбол клубы, Лондон)|Арсенал]]&lt;nowiki/&gt;» сабында үздік бомбардир атанған [[Робин ван Перси]]ді өз қатарларына қосу мүмкін болған. Бірақ, [[Гарет Бейл]] «[[Тоттенхэм Хотспур|Тоттенхэм]]&lt;nowiki/&gt;» клубымен келісім-шартын ұзартса, [[Эден Азар]] «[[Челси (футбол клубы)|Челси]]&lt;nowiki/&gt;» сабына қосылды, ал [[Робин ван Перси]], өзінің көршілестері «[[Манчестер Юнайтед]]&lt;nowiki/&gt;» клубына қосылған болатын. «Манчестер Сити» бұлардың орнына, қақпашы [[Ричард Райт]]ты өз қатарларына қосты. Және де бұнымес қоса, қорғаушы Матия Настасич пен Майконды, «[[Бенфика]]&lt;nowiki/&gt;» клубының қорғаушысы [[Хави Гарсия]]ны, «[[Эвертон (футбол клубы)|Эвертон]]&lt;nowiki/&gt;» клубынан Джек Родуэллді, «Суонсидің» шабуылшысы Скотт Синклерді өз саптарына қоса алды. «Барселона» футбол клубының бұрынғы топ-менеджері Феррано Сориано, «Ситидің» директоры болды. Клуб қатарынан, Грег Каннингем, Стефан Савич, Ахмед Бенали, Гай Ассулин, Владимир Вайсс, Адам Джонсон, Найджел де Йонг және де Эммануэль Адебайор басқа клубқа кетті, ал Уэйн Бридж, Дедрик Боята, Мұхаммед Әбу, Омар Элабделлауи, Гарри Банн және Роке Санта Круз жалға кетті. Стюарт Тейлор мен Оуэн Харгривз тегін агент атанды.

[[2012 жыл|2012]] жылдың [[12 тамыз]]ында, «Манчестер Сити» «[[Челси (футбол клубы)|Челси]]&lt;nowiki/&gt;» клубын 3:2 есебімен ұтып, Англия Суперкубогын жеңіп алды. Бірінші болып, голды «[[Челси (футбол клубы)|Челси]]&lt;nowiki/&gt;» қатарынан [[Фернандо Торрес]] салып, командасын алға шығарса, екінші таймда «Сити» қатарынан [[Яя Туре]], [[Карлос Тевес]] және [[Самир Насри]] көзге көрініп команданы 3:1 есебімен алға шығара алды, ойын соңына қарай «[[Челси (футбол клубы)|Челси]]&lt;nowiki/&gt;» есепті қысқарта алды, бірақ соңы жеңіс «Сити» қарамағында қалып, «Қалалықтар» кубок иегері атанды.

[[Футболдан Англия чемпионаты 2012/2013|2012/13 маусымының]] басында, букмекерлік конторлар «Манчестер Ситиді» Премьер-Лига чемпионы болуға басты үміткер атады&lt;ref&gt;Букмекерлер «Манчестер Ситиді» АПЛ-дың 2012/13 маусымында чемпиондыққа басты үміткер атады. 18.08.12

http://www.sports.ru/football/142775111.html
&lt;/ref&gt;, бірақ «Манчестер Сити» бас бапкері Роберто Манчини, өзінің көршілестері «Манчестер Юнайтедті» басты үміткер атады.&lt;ref&gt;Роберто Манчини: &quot;МЮ&quot; - чемпион болуға басты үміткер&quot;. 18.08.12

http://news.sport-express.ru/2012-08-18/529295/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140821033143/http://news.sport-express.ru/2012-08-18/529295/ |date=2014-08-21 }}&lt;/ref&gt;

2012/13 маусымының күзінде «Манчестер Сити» сәтсіздіктерге жолықты. [[2012 жыл|2012]] жылдың [[25 қыркүйек|25 қырқүйегінде]] Лига Кубогының 1/16 финалында «Манчестер Сити» «Астон Вилла» клубынан 2:4 есебімен жеңіліп қалды&lt;ref&gt;«Қасқырлар» жемтіксіз қалды. 26.09.12

http://www.gazeta.ru/sport/2012/09/26/a_4788253.shtml
&lt;/ref&gt;. УЕФА Чемпиондар Лигасының топтық кезеңінде 3 рет жеңіліс тауып және 3 рет тең нәтиже көрсетіп, жақсырақ нәтиже көрсете алмай, «[[Боруссия Дортмунд]]&lt;nowiki/&gt;», «[[Реал Мадрид]]&lt;nowiki/&gt;» және амстердамдық «[[Аякс (футбол клубы, Амстердам)|Аякс]]&lt;nowiki/&gt;» клубтарынан кейін, 3 ұпаймен, соңғы орын алып, жарыспен қоштасты&lt;ref&gt;&quot;Манчестер Сити&quot; Чемпиондар Лигасымен қоштасты. 05.12.12

http://www.dni.ru/sport/2012/12/5/244696.html
&lt;/ref&gt;. Премьер-Лигадағы алғашқы жеңілісін, [[2012 жыл|2012]] жылдың [[9 желтоқсан]]ында өзінің көршілестері «[[Манчестер Юнайтед]]пен&lt;nowiki/&gt;» кездескенде 2:3 есебімен жеңіліп, сол кезде тапты. Сол кезден кейін, «Манчестер Сити» 9 жеңіс, 6 тең ойын және 1 жеңіліспен екінші орынға тұрақтады. Сол жеңілістен кейін, [[26 желтоқсан]]да, «Сандерлендтен» 0:1 есебімен жеңіліп, екінші жеңілісін алды. Осыдан кейін «Сити» жеңілмей, [[2013 жыл|2013]] жылдың 1[[3 қаңтар]]ында, лондондық «[[Арсенал (футбол клубы, Лондон)|Арсеналды]]&lt;nowiki/&gt;» 2:0 есебімен жеңіп, жеңіс сериясын бастады. Қыстық трансферде, Гуннар Нильсен&lt;ref&gt;Гуннар Нильсен &quot;Манчестер Ситиден кетті&quot;. 22.12.12

http://faroesoccer.3dn.ru/publ/ostalnoe/transfery/gunnar_nilsen_pokidaet_quot_manchester_siti_quot/33-1-0-262
&lt;/ref&gt;, Майкл Джонсон, және «[[Милан (футбол клубы)|Милан]]&lt;nowiki/&gt;» клубына €20 миллион бағасына [[Марио Балотелли]] атты үш ойыншы команда қатарынан кетті.[[File:Song Balotelli.jpg|thumb|Марио Балотелли, «Сити» сабында|304x304 нүкте|солға]]2012/13 маусымның екінші бөлігінде «Сити» 4-ақ жеңіліс алып, өзінің көршілестері «Манчестер Юнайтедті» 2:1 есебімен жеңіп, өш бере алса да, «Сити» «Манчестер Юнайтедтен» 11 ұпайға қалып қойып, Англия Премьер-Лигасының екінші орынында аяқтады. 
Бұдан басқа, «Сити» Лига Кубогында «Челсиді» жартылай финалда артта қалдыра алса да, шешуші кезеңде «[[Уиган Атлетик]]&lt;nowiki/&gt;» клубынан 1:0 есебімен жеңіліп, кубок иегері атана алмады. Соңында, «Сити» 2012/13 маусымында бірде-бір жүлде ала алмай, дымсыз қалды. Бұдан кейін, Роберто Манчиниді бапкерлік орнынан босатуға тура келді. Итальяндық маман орнына өзінің ассистенті Брайан Киддті уақытша қоя тұрды. Роберто Манчини кеткеннен кейін, жолақ алып, ол жолаққа «Манчестер Сити» жанкүйерлерімен қоштасу үшін: «Үш ұмытылмас жыл..Сау бол!» деп жазып, қоштасуын білдіріп кетті. Кейін «Манчестер Юнайтедтің» бас бапкері [[Алекс Фергюсон|сэр Алекс Фергюсон]], итальяндық маманның жұмысынан босатқанына қарсылығын, мынадай пікірмен білдірді:&lt;blockquote&gt;'''''«Манчиниді жұмысынан босатпауға да болар еді.Өйткені, команданы УЕФА Чемпиондар Лигасына шығарды, ел біріншілігінде екінші орынды алып берді, ал алдыңғы жылы Ситиді ел біріншілігінде чемпион қылып және Англия Кубогын алып, бір емес, екі жүлде алып берді. Мен бұл итальяндық маманды жұмысынан кеткеніне басында таңғалдым, бірақ кейбір басшыларының сөзіне сүйенсек, барлығы дұрыс деп ойлаймын. Ал былай, Манчини бұндай түрмен клубтан кеткені дұрыс емес деп ойлаймын»'''''&lt;/blockquote&gt;&lt;blockquote&gt;''© сэр Алекс Фергюсон''&lt;/blockquote&gt;Кейіннен, клуб директор Феррано Сориано да пікірін білдірді:&lt;blockquote&gt;'''''«Келесі маусым осы маусымнан да сәттірек болады деп ойлаймын. Қазір жоспарласақ, біз осы алдыңғы бес жылда бес трофей ұтуымыз да мүмкін. Келесі маусымда, біз ешқандай жүлде ала алмай, кейін,  лезде екі жүлде алуымыз да әбден мүмкін»'''''&lt;/blockquote&gt;&lt;blockquote&gt;''© Феррано Сориано''&lt;/blockquote&gt;[[File:Manuel Pellegrini 2013.jpg|thumb|236x236px|Мануэль Пеллегрини|солға]][[2013 жыл|2013]] жылдың [[14 маусым]]ында, «Сити» «[[Малага]]ның&lt;nowiki/&gt;» тренері, чилилік маман [[Мануэль Пеллегрини]]ді өздерінің бас бапкері қылды&lt;ref&gt;РЕСМИ: Пеллегрини &quot;Манчестер Ситидің&quot; жаңа бапкері. 14.06.13

http://www.soccer.ru/news/346613.shtml
&lt;/ref&gt;. Ағылшындық БАҚ-тарға сенсек, «Сити» чилилік маманмен үш жылға келісім-шартқа отырып, жалақысы жылына £3,4 миллион бағасында болды. Жаңа бапкер келісімен, «Сити» жаздық трансферде жақсы ойыншылар ала білді, және команда қатарынан Райан Макгиверн, Жереми Элан, Майкон, [[Коло Туре]] және Уэйн Бридж атты ойыншылар кетті. Карим Рекик, [[Гарет Барри]], Абдул Разак басқа клубқа жалға кетті. Бұлармен қоса, командадан, Мұхаммед Әбу мен Скотт Синклерде кетіп қалды. Ал [[Карлос Тевес|Тевес]] «[[Ювентус]]&lt;nowiki/&gt;» клубына €9 миллион бағасына кетсе, Роке Санта Круз бен [[Роберто Манчини]]дің ұлы Филиппо тегін агент атанды. Сол жаздық трансферде, «Сити» қатарына 32-жастағы «[[Атлетико Мадрид|Атлетико]]&lt;nowiki/&gt;» клубының орталық қорғаушысы [[Мартин Демичелис|Мартин Демикелис]] және украиндық клуб «[[Шахтер (футбол клубы, Донецк)|Шахтер]]&lt;nowiki/&gt;» қатарынан Фернандиньо және де €25 миллион бағасына [[Стеван Йоветич]], испандықтар [[Хесус Навас]] пен [[Альваро Негредо]] толықты.

Мануэль Пеллегрини өз маусымын, орталықафрикадағы жарыстағы екі жеңіліспен бастады. ([[2013 жыл|2013]] жылдың [[14 шілде]] күні «[[Суперспорт Юнайтед]]&lt;nowiki/&gt;» клубынан 2:0 есебімен жеңілсе, кейін [[18 шілде]] күні «[[АмаЗулу]]&lt;nowiki/&gt;» клубынан 2:1 есебімен жеңілді). Бірақ бұл жарыста, «Ситиге» Пеллегрини бапкер болған жоқ, ол белгісіз жұмыстарымымен [[Чили]]ге кеткен болатын. Бапкерлік орнын өзінің көмекшілері ала тұрды&lt;ref&gt;Пеллегрини бір себептермен &quot;Манчестер Ситиден&quot; уақытша кете тұрды. 18.07.13

http://www.euro-football.ru/article/31/1002987138_pellegrini_pokinul_sbor_manchester_siti_po_semeynyim_prichinam
&lt;/ref&gt;.

Чилилік маман «Ситиде» жүлделік жолын — [[Barclays Asia Trophy]] атты бейресми жүлдесін [[27 шілде]] күні [[Гонконг]]те жеңіп алды. Полуфиналда «[[Саут Чайн]]&lt;nowiki/&gt;» клубына қарсы ойнап, артта қалдырса, финалда «[[Сандерленд (футбол клубы)|Сандерленд]]&lt;nowiki/&gt;» клубын минималды есеппен жеңіп, өзінің алғашқы жүлдесін қолына алды. Екі ойында да [[Эдин Джеко]] көзге түсе алды&lt;ref&gt;«Сити» төменнен жоғарыға. 27.07.13

http://www.gazeta.ru/sport/2013/07/27/a_5512797.shtml
&lt;/ref&gt;.

Жаздың соңына қарай, «Сити», [[Мюнхен]] қаласында өткен, Audi Cup атты жарысқа қатысты. Ол жарыста, «Манчестер Сити» «Милан» командасына бірінші таймның өзінде, 5:0 есебімен ойсырата ұтып жатты, бірақ итальяндық клубта, қарап қалмай, бірінші таймның соңына дейін үш гол салып, ойынның тағдырын бірінші таймда шешіп тастады. Бұл ойында, «Сити» сабынан, [[Давид Сильва]], Майка Ричардс, Александар Коларов және [[Эдин Джеко]] екі гол салып, ірі есеппен жеңуге ат салысты. 5:3 есебімен, «Миланды» артта қалдырып, Audi Cup жарысының финалына шықты. Бірақ финалдық ойында, жарыс мекенінің иесі, мюнхендік «Бавариядан» 1:2 есебімен жеңіліп қалған болатын. «Сити» сабынан жалғыз голды, 61-інші минутта испандық Альваро Негредо салды.

Чилилік бапкер Пеллегрини 19 тамыз күні «Ньюкасл» клубына қарсы, Англия Премьер-Лигасының бірінші турында өзінің ресми ойынын өткізді. Ол ойында, [[Давид Сильва]] ойынның басында(6-ыншы минутта) лезде гол сала білді. Кейін 20-сыншы минуттарда [[Серхио Агуэро]] есеп айырмасын ұзарта алды. Кейінірек, екінші таймда, [[Яя Туре]] мен [[Самир Насри]] бір-бір голдан салып, 4:0 есебімен доп айырмасын күшейтті. Ірі есептен кейін, Пеллегрини:&lt;blockquote&gt;'''''«Мен, бұл ойында жеңгенімізге өте қуаныштымын. Қуаныш, тек жеңістерді емес, команданы күшейтуді де шақыртады. Біз үшін, бұл екі жағдайда маңыздырақ. Ойыншылар бұл ойында, қалағанынша гол салды. Біз гол сала қоймай, қорғаныс жағынан да жақсы болдық, ал бұл біз үшін өте жақсы нәтиже»'''''&lt;/blockquote&gt;&lt;blockquote&gt;''© Мануэль Пеллегрини''&lt;/blockquote&gt;Бұл жеңістен кейінгі ойында, «Сити» жақсы нәтиже көрсете алмады. [[25 тамыз]]да Англия Премьер-Лигасының екінші турында, жоғарғы лигаға жаңадан келген, «[[Кардифф Сити]]&lt;nowiki/&gt;» клубына 2:3 есебімен есе жіберіп алды. Бұл ойында, «Сити» жеңіс үшін таласпағандай болды. Өйткені, ойын соңына дейін 3:1 есебімен жеңіліп жатты. Кейін, ойын соңына қарай, Альваро Негредо доп айырмасын қысқарта алғанымен, есеп жағынан алға шығара алмады.&lt;ref&gt;Эдин мүлде көзге түспеді. 25.08.13

http://www.gazeta.ru/sport/2013/08/25/a_5605645.shtml
&lt;/ref&gt;

Англия Премьер-Лигасының бесінші турында, «Сити», «манчестерлік дербиде», алдыңғы ойындағы тең нәтижеге қарамастан, өзінің көршілесін 4:1 есебімен жеңіп, кестеде төртінші орынға тұрақтады. [[Серхио Агуэро]] екі гол алып, [[Яя Туре]] мен [[Самир Насри]] бір-бір голдан салды, және 87-інші минутқа қарай, [[Уэйн Руни]] есепті үш доп айырмасына қысқарта алды.&lt;ref&gt;&quot;Манчестер Сити&quot; - &quot;Манчестер Юнайтед&quot; - 4:1: Мойес САФ-тың шаңында. 23.09.13

http://www.sport-express.ua/football/england/news/229687-manchester-siti-manchester-junajted-4-1-mojes-idet-po-stopam-fergjusona-premer-liga-5-tur.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131214031842/http://www.sport-express.ua/football/england/news/229687-manchester-siti-manchester-junajted-4-1-mojes-idet-po-stopam-fergjusona-premer-liga-5-tur.html |date=2013-12-14 }}&lt;/ref&gt;

Мануэль Пеллегрини, [[УЕФА Чемпиондар Лигасы]]нда, «[[Бавария (футбол клубы)|Бавария]]&lt;nowiki/&gt;», «[[ЦСКА (футбол клубы, Мәскеу)|ЦСКА]]&lt;nowiki/&gt;», «[[Виктория (футбол клубы, Пльзень)|Виктория Пльзень]]&lt;nowiki/&gt;» клубтарымен бір топқа түсті. Бұл топта, «Сити», өзінің алғашқы ойынын чехиялық клубты 3:0 есебімен жеңіп, жақсы нәтижемен аяқтады. Бірақ, келесі ойында мюнхендік клуб «[[Бавария (футбол клубы)|Баварияға]]&lt;nowiki/&gt;» 3:1 есебімен есе жіберіп алды. «Сити» сабынан жалғыз голды, 79-ыншы минутта [[Серхио Агуэро]] салып екі доп айырмасына қысқартқан болатын. Үшінші команда, «[[ЦСКА (футбол клубы, Мәскеу)|ЦСКА]]&lt;nowiki/&gt;» клубымен ойындары, екі ойында да «Сити» мәскеулік клубты жеңе алды. Бірінші ойында, мәскеулік клуб сабынан Зоран Тошич ойын басында «[[ЦСКА (футбол клубы, Мәскеу)|ЦСКА]]&lt;nowiki/&gt;» клубын алға шығарған болатын, бірақ кейінірек, [[Серхио Агуэро]] есепті теңестіре алды. 42-інші минутқа қарай, тағы да [[Серхио Агуэро]], ағылшындық клубты алға шығарып, ойын тағдырын бірінші таймда шешіп тастады. Кейін, «Сити» өз алаңында, «[[ЦСКА (футбол клубы, Мәскеу)|ЦСКА]]&lt;nowiki/&gt;» клубын 5:2 есебімен жеңіп алды. Ойында, Альваро Негредо үш гол салып, [[Серхио Агуэро]] екі гол салды. Мәскеулік клубтан, [[Сейду Думбья|Сейду Думбия]] екі гол салды.

Осы ойындардан 2 жылдан кейін, [[2016 жыл|2016]] жылдың [[15 наурыз]]ында, Мануэль Пеллегрини, 1/8 финалда киевтік клуб «[[Динамо (футбол клубы, Киев)|Динамомен]]&lt;nowiki/&gt;» арпалыса алып, манчестерлік клубты, тарихында алғашқы рет ширек-финалға шығарған болатын. Кейін, ширек-финалда париждік «[[Пари Сен-Жермен]]&lt;nowiki/&gt;» клубымен қонақта 0:0 есебімен нәтижені тең ұстап, өз алаңында 1:0 есебімен [[Кевин Де Брёйне|Кевин Де Брюйне]] алға шығарып, сенсациялық оқиғаларды көбейтіп, өз тарихында бірінші рет [[УЕФА Чемпиондар Лигасы]]ның жартылай финалына шықты. Бірақ жартылай финалда, «[[Реал Мадрид]]&lt;nowiki/&gt;» клубынан, қонақта 1:0 есебімен жеңіліп, өз алаңында 0:0 есебімен тең ойнап, финалдық ойынға шыға алмаған болатын.
[[2016 жыл|2016]] жылдың [[1 ақпан]]ында «Манчестер Сити» өзінің болашақ бапкерін, уақытынан ерте таныстырды.&lt;ref&gt;Жаңа бапкер — Гвардиола. 1.02.16

&lt;nowiki&gt;http://alaman.kz&lt;/nowiki&gt;
&lt;/ref&gt; Манчестерлік клубтың жаңа бапкері болып — [[Хосеп Гвардиола]] атанды. [[Хосеп Гвардиола]] «Манчестер Сити» клубымен, жылына €20 миллион жалақысымен, үш жылға келісім-шартқа отырды. Және бұл бапкер, «Манчестер Ситиге» келіп, әлемдегі ең көп жалақы алатын бапкерлердің көшін бастады.Ол өзінің бейресми және алғашқы ойынын, 20 шілде күні өзінің, бұның алдында жаттықтырған клубы «[[Бавария (футбол клубы)|Баварияға]]&lt;nowiki/&gt;» бастады. Бұл ойында «Сити» мюнхендік клубтан 1:0 есебімен жеңілген болатын.
[[Сурет:Centre d'entraînement Manchester City 20-02-15.jpg|нобай|521x521 нүкте|Манчестер Сити 2014 жылы «Манчестер Сити» стадионына іргелес орналасқан Etihad кампусындағы жаңа кешеніне көшті]]
Ең алғашқы ресми ойынын, [[2016 жыл|2016]] жылдың [[13 тамыз]]ында Англия Премьер-Лигасының бірінші турында, «[[Сандерленд (футбол клубы)|Сандерленд]]&lt;nowiki/&gt;» клубына қарсы бастаған болатын. Бұл ойынын 2:1 есебін жеңіп, «Манчестер Ситиді» жаттықтырып бастағаннан бері алғашқы жеңісін алған болатын. Ойында, [[Серхио Агуэро]] 4-інші минутта гол соғып есеп айырмасын бір голға көбейтті. Кейіннен, қарсыластар сабынан Джермейн Дефо гол соғып есепті теңестірген болатын. Ойын соңына қарай, 87-інші минутта «[[Манчестер Юнайтед]]&lt;nowiki/&gt;» клубынан, «Сандерлендке» жалға келген Патрик Макнейр қателесіп, өз жағына(автогол) гол салдырып алды. Содан «Ситидің» жолы болып, жеңісті іліп әкеткен еді.

10 қыркүйек күні, «манчестерлік дерби» ойынында, «[[Олд Траффорд]]&lt;nowiki/&gt;» алаңында Хосеп Гвардиоланың командасы, 2:1 есебімен жеңіске жетті. 15-інші минутта [[Кевин Де Брёйне|Кевин Де Брюйне]] бірінші голды соғып, есепті ашқан болатын. Кейін, 20 минуттан кейін, 36-ыншы минутта, «Ситиден» шыққан шәкірт Келечи Ихеаначо есепті ұлғайта алды. Бірақ, 42-інші минутта [[Златан Ибрагимович]] гол соғып есепті бір гол айырмасына қысқартты. Бұдан кейін, көптеген мүмкіндіктер болғанымен, есеп осы күйінде қалды.

[[УЕФА Чемпиондар Лигасы]]нда, квалификациялық жарыстың төртінші кезеңінде, «Стяуа» клубымен бастап, бұл румындық клубты бірінші ойында, 5:0 есебімен ұтып, бір марқайып алған болатын. Екінші ойында, «Сити» өз алаңында қабылдап, 1:0 есебімен жеңіп топтық кезеңге шықты.Топтық кезеңде «Манчестер Сити», «[[Селтик]]&lt;nowiki/&gt;», «[[Барселона]]&lt;nowiki/&gt;» және менхенгладбахтық «Боруссиямен» бірге бір топқа түсті. Топта, алғашқы ойынын менхенгладбахтық «Боруссиямен» бастап, бұл немістік клубты 4:0 есебімен жеңген еді. Бұл ойында, [[Серхио Агуэро]] екі гол салып, [[Рахим Стерлинг]] пен Келечи Ихеаначо бір-бір голдан салып, «[[Барселона (футбол клубы)|Барселона]]&lt;nowiki/&gt;» клубының артынан ілескен болатын. Кейін, «[[Барселона (футбол клубы)|Барселона]]&lt;nowiki/&gt;» клубымен кездесіп, «Камп Ноу» алаңында 4:0 есебімен ұтылғанымен, өз алаңында 3:1 есебімен жеңді. Ал «Селтик» клубымен, өз алаңында да, қонақта да тең нәтижемен қайтты. Өз алаңында 1:1 есебімен аяқтаса, қонақта 3:3 есебімен теңесіп қалды. 2016 жылдың 12 желтоқсанында, [[Хосеп Гвардиола]] «Манчестер Ситиді» үш жыл қатарынан, 1/8 финалына шығарды. 1/8 финалда «Манчестер Ситидің» қарсыласы «[[Монако (футбол клубы)|Монако]]&lt;nowiki/&gt;» болды. 2017 жылдың 21 ақпанында, «Манчестер Сити» «[[Монако (футбол клубы)|Монако]]&lt;nowiki/&gt;» клубын, 5:3 есебімен ұтып, УЕФА Чемпиондар Лигасының ең нәтижелі бірінші ойыны болды. 26-ыншы минутта Рахим Стерлинг есеп ашты, кейін Радамель Фалькао мен Киллиан Мбаппе есепті 1:2 қылып, алға шығарды. Екінші таймның 58-інші минутында [[Серхио Агуэро]] есепті теңестірді, бірақ кейіннен бес минуттан Радамель Фалькао гол салып, есепті 2:3 қылып, ойынды қыздырған болатын. Уақыт өте келе «Сити» ойыншылары қарап қалмай, он минут ішінде есепті 5:3 қылды. Ат салысқандар болып, [[Серхио Агуэро]], Джон Стоунз және Лерой Сане атанды. Бұдан кейін, жауапты матч «Манчестер Сити», француздық клубтан 3:1 есебімен жеңіліп қалып, келесі кезеңге шыға алмады. «Сити» қатарынан жалғыз голды Лерой Сане салды.
[[Сурет:Taunton Holiday Inn - Ellisons WSM3.JPG|нобай|359x359 нүкте|Манчестер Сити клубының автобусы]]
23 сәуір күні, Англия Кубогының жартылай финалында «Сити» «[[Арсенал (футбол клубы, Лондон)|Арсенал]]&lt;nowiki/&gt;» клубына қарсы ойнады. «Манчестер Ситиді» 62-інші минутта [[Серхио Агуэро]] алға шығарғанымен, 71-інші минутта [[Начо Монреаль]] есепті теңестіріп, ойын соңында қосымша таймдар ойнатуға тура қылды. 101-інші минутта, [[Алексис Санчес]] «[[Арсенал (футбол клубы, Лондон)|Арсеналды]]&lt;nowiki/&gt;» алға шығарып, финалдық ойынға жолдама алып берді. Осымен, «Сити» жүлделерге деген мүмкіндерден айырылып қалды.

[[Хосеп Гвардиола]] 2016/17 маусымында, 21 мамырда «[[Уотфорд (футбол клубы)|Уотфорд]]&lt;nowiki/&gt;» клубын 5:0 есебімен жеңіп, «Манчестер Ситимен» Англия Премьер-Лигасының кестесінде, үшінші орында аяқтады. [[Кевин Де Брёйне|Кевин де Брюйне]] — 18 голдық паспен, ең көп голдық пас берген ойыншы атанды. «Манчестер Сити» командасы 2017/18 маусымында 18 ойын қатарынан жеңіліс таппай, [[Англия Премьер-лигасы]]ның рекордын жаңартты. Бұған дейінгі рекорд «[[Арсенал (футбол клубы, Лондон)|Арсенал]]&lt;nowiki/&gt;» командасының қойнында болатын. Олар 2003/04 маусымында 13 ойын қатарынан жеңіс тауып рекорд қойған болатын.

[[Серхио Агуэро]], 2017/18 маусымында, 181 голмен «Манчестер Сити» тарихындағы ең үздік бомбардир атанды. Бұған дейінгі үздік бомбардир атағын иемденген — Эрик Брук. Ол «Сити» сабында 177 гол салған еді.

2021 жылдың 19 сәуірінде 12 еуропалық клубтың арасында Манчестер Ситидің [[Суперлига (футбол)|Еуропа Суперлигасының]] негізін қалаушы болғаны жарияланды. Бірақ спорт шенеуніктері мен жанкүйерлердің наразылығына байланысты, келесі күні Манчестер Сити ресми түрде Еуропа Суперлигасынан шығатынын жариялады.

2020/21 маусымында «Манчестер Сити» [[УЕФА Чемпиондар Лигасы|Чемпиондар Лигасы]] финалына тарихында алғаш рет шығып, өзінің жерлестері «[[Челси (футбол клубы)|Челси]]&lt;nowiki/&gt;» футбол клубымен ойнады. Бірақ өкінішке орай, Порту қаласындағы «Драган» алаңында жерлестеріне 0:1 есебімен есе жіберді.&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.championat.com/football/news-4362185-chelsi-obygral-manchester-siti-i-stal-pobeditelem-ligi-chempionov-sezona-2020-2021.html|title=«Челси» обыграл «Манчестер Сити» и стал победителем Лиги чемпионов сезона-2020/2021|author=Алексей Ласнов|website=www.championat.com|access-date=2021-06-11}}&lt;/ref&gt;.

Der Spiegel журналының 2022 жылдың сәуіріндегі қосымша есебінде, сыртқа шығып кеткен ішкі құжаттарға сүйене отырып, Абу-Даби иелері бұрын клубқа Etihad және Etisalat сияқты әмірлік компаниялары демеушілік төлемдер ретінде жасырын төлемдер жасаған (клуб сәтті қорғады деген талап)  2020 жылы CAS);  Шейх Мансурдың Абу-Даби Юнайтед тобы (ADUG) кәмелетке толмаған ойыншылардың клубпен келісім шартқа отыруы үшін жанама түрде төлеген;  және клуб [[Роберто Манчини]] мен Мансурдың «Аль-Джазира» клубы арасындағы жалған келісім-шартты бұрынғы менеджерге жалақысына қосымша үлкен өтемақы төлеу үшін пайдаланды деген болжам бар. Ол сондай-ақ осы үш істің соңғы үш жыл ішінде Премьер-Лиганың тергеуінде болғанын мәлімдеді. Жауап ретінде клуб бұл мәлімдемелерді шындыққа жанаспайды және клубтың беделі мен тұтастығына нұқсан келтіру әрекеті ретінде жоққа шығарды.

«Сити» «[[Ливерпуль (футбол клубы)|Ливерпульмен]]&lt;nowiki/&gt;» тағы бір жақын титулдық жарыстан кейін 2021–22 жылдары өзінің лига титулын қайтадан сақтап қалды; бес маусымда төрт рет [[Англия Премьер-лигасы|Премьер-лига]] жеңімпазы атанды. «Ситидің» тағы бір жағдайында соңғы екі ойында төрт ұпай қажет болған Сити екі ойында да екі гол айырмашылығымен артта қалды, тек сыртта «[[Вест Хэм Юнайтед|Вест Хэммен]]&lt;nowiki/&gt;» 2-2 тең ойынға және 3-2 есебімен жеңіске жетті. Маусымның соңғы шешуші ойыны өз үйінде «[[Астон Вилла]]ға&lt;nowiki/&gt;» қарсы ойындағы салынған соңғы үш голдың барлығы 76-шы және 81-ші минуттар арасындағы бес минуттық [[Блиц (шахмат)|блицте]] «[[Этихад Стэдиум|Этихад]]&lt;nowiki/&gt;» стадионында 1999 жылғы плей-офф финалында Джиллингхэмге қарсы және 2011-12 маусымының тарихты ойынның соңғы минутында өзгерте білген Премьер-Лигадағы атақты жеңісімен қатар жүретін сәттерде соғылды.

2022 жылдың қысқы және жазғы трансфер маусымында негізгі ойыншылардан Англияның қазіргі чемпионы ешкімді жоғалтпады. Ия,«Манчестер Ситиден» «[[Атлетико Паранаэнсе|Атлетико Паранаэнсқа]]&lt;nowiki/&gt;» ауысқан [[Фернандиньо]] (еркін агент ретінде) кетті, бірақ оның орнына «'''қалалықтар'''» «[[Лидс Юнайтед]]тен&lt;nowiki/&gt;» [[Калвин Филлипс]]ті 50,00 миллион еуроға алды. Және «[[Боруссия Дортмунд]]&lt;nowiki/&gt;» клубынан 60,00 еуро бағасына алынған [[Эрлинг Холанд|Эрлинг Холланд]] келіп, «Сити» шабуылын қауіптірек қылды, әрі еселей түсті.  Екеуінен басқа, тағы «Манчестер Сити» [[Арминия (футбол клубы, Билефельд)|Арминиядан]] Штефан Ортега Морено атты қақпашыны тегін алды. Бұл қақпашы 29 жастағы қақпашы Закари Штеффенмен екінші нөмір болу құқығы үшін бәсекелесуге тырысады. Сондай-ақ, Хулиан Алварес қосылды. «[[Ривер Плейт]]&lt;nowiki/&gt;» сабында 25 ойында 18 гол соққан 22 жастағы шабуылшыны «'''қалалықтар'''» қыста сатып алған болатын(€20,00 млн), бірақ артынша Ривер Плейт клубына жарты жылға кері жалға беріле тұрған болатын.

2022 жылдың жазғы трансфер маусымында Жезус пен Фернандиньодан басқа, тағы [[Александр Владимирович Зинченко|Олександр Зинченко]](«Арсенал», €35,7 млн) мен [[Рахим Стерлинг]](«Челси», €56,00 млн) өз клубтарын ауыстырған болатын.

Манчестер Ситидегі тұрақты бәсекелестік артықшылық дәуірі Fair Play (FFP) Қаржылық ережелерін бұзды деген айыптаулармен сәйкес келді. 2020 жылы Спорттық Төрелік Сот (CAS) УЕФА-ның клубқа қатысты санкциялары ақталмады деп шешіп, &quot;Ситидің&quot; Екі жылдық Еуропалық тыйымын жойды.&lt;ref&gt;https://en.wikipedia.org/wiki/Manchester_City_F.C.#cite_note-67&lt;/ref&gt; 2023 жылы Премьер-Лига Манчестер Ситиге тағылған айыптар бойынша өзінің тергеуін жариялап, клубты 2017/18 маусымына дейін FFP ережелерін 115 бұзды деп айыптады.&lt;ref&gt;https://en.wikipedia.org/wiki/Manchester_City_F.C.#cite_note-68&lt;/ref&gt; 


«Манчестер Сити» 2023/24 маусымында 1992 жылдан бастап есептегенде, Англия футболының тарихында алғаш рет қатарынан төртінші рет [[Футболдан Англия чемпионаты|Англия Премьер-Лигасын]] жеңіп алған алғашқы клуб болды. Осыған дейін «Манчестер Юнайтед» тек қана үш рет қатарынан жеңімпаз атанған болатын. Англиядағы 4-in-a-Row(қатарынан төрт рет) ұранын орындаған әзірше жалғыз клуб атанды.

Команда тағы да 2024/2025 маусымын чемпиондық жеңу үшін фаворит ретінде бастады, бірақ бірден қиындықтарға тап болды. Лиганың 10-шы турында «Манчестер Сити» сенсациялық түрде «Борнмуттан» 2:1 есебімен жеңіліп қалды. Келесі раундта Азаматтар сол есеппен Брайтоннан жеңілді. 12-ші раунд Тоттенхэмнің жеңілісімен есте қалды (0:4). Ливерпульмен негізгі кездесу де Пеп Гвардиола командасына ешқандай ұпай әкелмеді - матч мерсисайдтардың 2:0 жеңісімен аяқталды. «Ситидің» құлдырауы алғаш рет жаңа форматта өтіп жатқан Чемпиондар лигасында да байқалды. Лига кезеңінің 4-ші турында клуб Рубен Аморимның «Спортингінен» 4:1 есебімен жеңіліс тапты. 5-ші турда «Манчестер Сити» «Фейеноордпен» тең ойнап, матчтың ең соңында 3 гол айырмашылығын жоғалтып алды. Ювентуспен (2:0) және Пари Сен-Жерменмен (4:2) матчтардағы жеңілістерден кейін, Азаматтар лигадан кету аймағына түсті. Осылайша, 2025 жылдың қаңтарында Гвардиола командасы Англия чемпионатының үздік 4-тігіне кірмей, Чемпиондар лигасында 25-ші орынға жайғасты. Лига кезеңінің соңғы турында «Клуб Брюгге» командасын 3:1 есебімен жеңген «Ман Сити» Чемпиондар лигасының плей-офф кезеңіне өз орнын қамтамасыз етті.

== Команданың негізгі түсі, жейдесі және логотипі ==
[[Сурет:A6-EYE Etihad A332 FRA Manchester City Livery (39956611433).jpg|нобай|459x459 нүкте|Манчестер Ситидің стадионы мен жейдесін Etihad Airways компаниясы 2009 жылдан бері демеушілік етеді]]
Манчестер Ситидің үй жейдесінің түсі көк және ақ. Қонақтағы жейде дәстүрлі түсі қызыл-қоңыр немесе (1960 жылдардан бастап) қызыл және қара болды;  дегенмен, соңғы жылдары бірнеше түстер қолданыла бастады.Клубтың үй жейдесінің түсінің шығу тегі анық емес, бірақ клубтың 1892 жылдан бері немесе одан да ертерек көгілдір түсті кигені туралы дәлелдер бар. 1940 жылдары шыққан «Әйгілі футбол клубтары – Манчестер Сити» атты кітабында Вест Гортонның (Сент-Маркс) бастапқыда қызыл және қара түсте ойнағанын көрсетеді және 1884 жылғы есептерде ақ крест бейнеленген қара жейде киген команда сипатталып, клубтың шығу тегі көрсетілген. Жиі қолданылатын қызыл және қара түсті жейде бұрынғы менеджер көмекшісі Малкольм Эллисоннан шыққан, ол Миланның түстерін қабылдау Ситиді даңққа шабыттандырады деп сенді. Эллисонның бұл теориясы қазіргі уақытта да жұмыс істейді, ағымдағы маусымда (2022/23) қайта іске аспақ ойда бар. «Сити» 1969 жылы Англия кубогының финалында, 1970 жылы Лига кубогының финалында және 1970 жылы Еуропа Кубогының Жеңімпаздары Кубогының финалында қызыл және қара жолақтарда жеңіске жетті.

Қала 2016 жылы қолданысқа енгізілген қазіргі төсбелгіне дейін көйлектеріне үш басқа белгіні тағып келген. Біріншісі, 1970 жылы енгізілген, 1960 жылдардың ортасынан бері клубтың ресми құжаттамасында қолданылған дизайнға негізделген.  Ол клубтың атауы бар шеңбердің ішінде ағымдағы белгі сияқты қалқанды (соның ішінде Манчестер қаласының гербіне негізделген кемені) пайдаланатын дөңгелек белгіден тұрды.  1972 жылы бұл қалқанның төменгі жартысын Ланкаширдің қызыл раушанымен ауыстырған вариациямен ауыстырылды.  1976 жылы қару-жарақ колледжі геральдикалық төсбелгіні Сити қолдануы үшін Ағылшын футбол лигасына берді.  Белгі қызыл раушанның үстіндегі таныс кемеден тұрды, бірақ қалқанның орнына дөңгелек құрылғыда («''А roundel per fess lauzure'' және ''argent in a argent in a roundel per fess lazur'' және ''argent in a argent in a lazoned'') үш діңгекті кеме желкендері ұшып бара жатқан немесе түбінде тікенді және тұқым себілген раушан гүлі бар.

«Манчестер Сити» ірі кубок финалында ойнаған жағдайларда, клуб ірі іс-шарада қаланы таныстырудың мақтаныш белгісі ретінде Манчестер қаласының қолының белгісі бар жейделерді киді.  Бұл тәжірибе ойыншылардың жейделерінде әдетте ешқандай белгі болмайтын уақыттан пайда болды. Содан бері клуб тәжірибеден бас тартты;  2011 жылғы [[Футболдан Англия кубогы|Англия Кубогының]] финалында 21-ші ғасырда алғаш рет Сити арнайы аңызбен жазылған кәдімгі төсбелгіні пайдаланды, бірақ Манчестердің елтаңбасы ойыншылардың жейделерінің артқы жағындағы сандарға шағын монохромды логотип ретінде енгізілген.
[[Сурет:Etihad Stadium, Manchester City Football Club (Ank Kumar, Infosys) 20.jpg|ортаға|нобай|370x370 нүкте|«Манчестер Ситидің» 1997-2016 жылдар аралығындағы жейдесінде қолданылған төсбелгісі]]
1997 жылы клубтың жаңа төсбелгісі қабылданды, нәтижесінде бұрынғы белгі сауда белгісі ретінде тіркеуге жарамсыз болды. Бұл белгі Манчестер қаласының қолына негізделген және алтын бүркіттің алдындағы қалқаннан тұрды. Бүркіт — Манчестер қаласының ескі геральдикалық символы;  1958 жылы қаланың төс белгісіне алтын бүркіт қосылды (бірақ содан бері алынып тасталды), ол өсіп келе жатқан авиация саласын білдіреді.  Қалқанның жоғарғы жартысында Манчестер кеме каналын бейнелейтін кеме бар, ал төменгі жартысындағы үш қиғаш жолақ қаланың үш өзенін – Ирвелл, Ирк және Медлокты бейнелейді.  Төсбелгінің төменгі жағында латын тілінен аударғанда «''Шайқастағы мақтаныш''» деп аударылатын «''Superbia in Proelio''» ұраны бейнеленген.  Бүркіт пен қалқанның үстінде үш жұлдыз бар, бұл таза сәндік болып танылды.

2015 жылдың 15 қазанында, 1997 жылғы төсбелгінің дизайнына қатысты жанкүйерлер тарапынан бірнеше жылдар бойы сынға ұшырағаннан кейін, клуб клуб төсбелгісін елемеу және жаңа дизайнды енгізу туралы жанкүйерлермен кеңес өткізуге ниетті екенін жариялады. Консультациядан кейін клуб 2015 жылдың қараша айының аяғында клубтың ағымдағы төсбелгісі уақыт өте келе ескі, дөңгелек нұсқалар стилінде жасалған жаңа нұсқамен ауыстырылатынын хабарлады. Жаңа белгі болып табылатын дизайн 2015 жылдың 26 ​​желтоқсанында IPO арқылы ресми ашылуына екі күн қалғанда, дизайн 22 желтоқсанда сауда белгісі болған кезде байқаусызда ағып кетті. Жаңа дизайн 26 желтоқсанда Сандерлендке қарсы клубтың өз алаңындағы матчында ресми түрде таныстырылды.
=== Жейдені шығарушы компания және жейдедегі серіктестер ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Уақыты
!{{comment|ЖШ|Жейдені шығаратын компания}}
!Жейдедегі серіктес (кеудедегі)
!Жейдедегі серіктес (жеңіндегі)
|-
|1974-1982
| rowspan=&quot;4&quot; |Umbro
|                ''Серіктессіз''
| rowspan=&quot;12&quot; |     ''Серіктессіз''
|-
|1982-1984
|Saab
|-
|1984-1987
|[[Philips]]
|-
|1987-1997
| rowspan=&quot;2&quot; |Brother
|-
|1997-1999
|Kappa
|-
|1999-2002
| rowspan=&quot;2&quot; |Le Coq Sportif
|Eidos
|-
|2002-2003
| rowspan=&quot;2&quot; |First Advice
|-
|2003-2004
| rowspan=&quot;2&quot; |[[Reebok]]
|-
|2004-2007
| rowspan=&quot;2&quot; |Thomas Cook
|-
|2007-2009
|Le Coq Sportif
|-
|2009-2013
|Umbro
| rowspan=&quot;5&quot; |Etihad Airways
|-
|2013-2017
| rowspan=&quot;2&quot; |[[Nike]]
|-
|2017-2019
| rowspan=&quot;2&quot; |Nexen Tire
|-
|2019-2023.
| rowspan=&quot;2&quot; |[[Puma (компания)|Puma]]
|-
|2023-қ.д.
|OKX
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!Жейде өндірушісі
!Жыл
!Келісілді
!Келісімшарт
!Құны
!Ескертпе
|-
|Le Coq Sportif
|2007-2009
|13 мамыр 2007
|2007-2011 (4 жылға)
|Жылына шамамен [[Фунт стерлинг|£]]2,5 миллион&lt;ref&gt;https://en.wikipedia.org/wiki/Manchester_City_F.C.#cite_note-80&lt;/ref&gt;
|Umbro келісімшартымен ауыстырылды
|-
|Umbro
|2009-2013
|4 маусым 2009
|2009-2019 (10 жылға)
|Жылына шамамен [[Фунт стерлинг|£]]2,5 миллион&lt;ref&gt;https://en.wikipedia.org/wiki/Manchester_City_F.C.#cite_note-80&lt;/ref&gt;
|Umbro келісімшарты 2013 жылы Nike бас компаниясына берілді
|-
|[[Nike]] 
|2013-2019
|4 мамыр 2009
|2013-2019 (6 жылға)
|Жылына шамамен [[Фунт стерлинг|£]]20 миллион&lt;ref&gt;https://en.wikipedia.org/wiki/Manchester_City_F.C.#cite_note-81&lt;/ref&gt;
|
|-
|[[Puma (компания)|Puma]]
|2019-2029
|28 ақпан 2019
|2019-2029 (10 жылға)
|Жылына шамамен [[Фунт стерлинг|£]]65 миллион&lt;ref&gt;https://en.wikipedia.org/wiki/Manchester_City_F.C.#cite_note-82&lt;/ref&gt;
|
|}

== Құрамы ==

=== Негізгі құрам ===
: ''2025 жылдың 1 ақпанына сәйкес''
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align: center; font-size:90%&quot;
! style=&quot;background:white;color:darkblue&quot; align=&quot;centr&quot; width=&quot;30&quot; |№
! style=&quot;background:white;color:darkblue&quot; align=&quot;centr&quot; width=&quot;200&quot; |Ойыншы
! style=&quot;background:white;color:darkblue&quot; align=&quot;centr&quot; width=&quot;85&quot; |Азаматтығы
! style=&quot;background:white;color:darkblue&quot; align=&quot;centr&quot; width=&quot;140&quot; |Туған күні
! style=&quot;background:white;color:darkblue&quot; align=&quot;centr&quot; width=&quot;250&quot; |Бұрынғы клуб
|-
! colspan=&quot;5&quot; style=&quot;background:#DCDCDC&quot; align=&quot;centr&quot; |Қақпашылар
|-
|13
|Зак Штеффен
|{{flagicon|АҚШ}}
|[[2 сәуір]] [[1995 жыл|1995]]
| style=&quot;text-align:left;&quot; |{{flagicon|АҚШ}}   Коламбус Крю
|-
|18
|Штефан Ортега
|{{flagicon|Германия}}
|[[6 қараша]] [[1992 жыл|1992]]
| style=&quot;text-align:left;&quot; | {{flagicon|Германия}} [[Арминия]]
|-
|31
|[[Эдерсон Сантана ди Мораес|Эдерсон]]
|{{flagicon|Brazil}}
|[[17 тамыз]] [[1993 жыл|1993]]
| style=&quot;text-align:left;&quot; |{{flagicon|Portugal}} [[Бенфика]]
|-
|33
|Карсон Скотт
|{{flagicon|Англия}}
|[[3 қыркүйек]] [[1985 жыл|1985]]
| style=&quot;text-align:left;&quot; |{{flagicon|Англия}}   [[Дерби Каунти]]
|-
|63
|ван Сас Микки
|{{flagicon|Нидерланд}}
|[[29 ақпан]] [[2004 жыл|2004]]
| style=&quot;text-align:left;&quot; |клуб шәкірті
|-
|84
|Киран Сликер
|{{flagicon|Шотландия}}
|[[15 қыркүйек]] [[2002 жыл|2002]]
| style=&quot;text-align:left;&quot; |клуб шәкірті
|-
! colspan=&quot;5&quot; style=&quot;background:#DCDCDC&quot; align=&quot;centr&quot; |Қорғаушылар
|-
|2
|[[Кайл Уокер]]
|{{flagicon|England}}
|[[28 мамыр]] [[1990 жыл|1990]]
| style=&quot;text-align:left;&quot; |{{flagicon|England}} [[Тоттенхэм Хотспур]]
|-
|3
|[[Рубен Диаш]]
|{{flagicon|Португалия}}
|[[14 мамыр]] [[1997 жыл|1997]]
| style=&quot;text-align:left;&quot; |{{flagicon|Португалия}} [[Бенфика]]
|-
|5
|[[Джон Стоунз]]
|{{flagicon|England}}
|[[28 мамыр]] [[1994 жыл|1994]]
| style=&quot;text-align:left;&quot; |{{flagicon|Англия}} [[Эвертон (футбол клубы)|Эвертон]]
|-
|6
|[[Натан Аке]]
|{{flagicon|Нидерланд}}
|[[18 ақпан]] [[1995 жыл|1995]]
| style=&quot;text-align:left;&quot; |{{flagicon|Англия}} [[Борнмут (футбол клубы)|Борнмут]]
|-
|7
|[[Омар Мармуш]]
|{{flagicon|Египет}}
|[[7 ақпан]] [[1999 жыл|1999]]
| style=&quot;text-align:left;&quot; |{{flagicon|Германия}} Айнтрахт Франкфурт
|-
|21
|Серхио Гомес
|{{flagicon|Испания}}
|[[4 қыркүйек]] [[2000 жыл|2000]]
| style=&quot;text-align:left;&quot; |{{flagicon|Бельгия}} [[Андерлехт (футбол клубы)|Андерлехт]]
|-
|24
|Йошко Гвардиол
|{{flagicon|Хорватия}}
|[[23 қаңтар]] [[2002 жыл|2002]]
| style=&quot;text-align:left;&quot; |{{flagicon|Германия}} [[РБ Лейпциг]]
|-
|25
|Мануел Аканжи
|{{flagicon|Швейцария}}
|[[19 шілде]] [[1995 жыл|1995]]
| style=&quot;text-align:left;&quot; |{{flagicon|Германия}} [[Боруссия Дортмунд]]
|-
|45
|Абдукодир Хусанов
|{{flagicon|Өзбекстан}}
|[[29 ақпан]] [[2005 жыл|2005]]
| style=&quot;text-align:left;&quot; |{{flagicon|Франция}} [[Ланс (футбол клубы)|Ланс]]
|-
|78
|Люк Мбете
|{{flagicon|Англия}}
|[[18 қыркүйек]] [[2003 жыл|2003]]
| style=&quot;text-align:left;&quot; | клуб шәкірті
|-
|88
|Ричард Дионку
|{{flagicon|Сенегал}}
|[[10 қазан]] [[2001 жыл|2001]]
| style=&quot;text-align:left;&quot; |клуб шәкірті
|-
|94
|Финли Бернс
|{{flagicon|England}}
|[[17 маусым]] [[2006 жыл|2006]]
| style=&quot;text-align:left;&quot; |клуб шәкірті
|-
|98
|Ян Коуту
|{{flagicon|Бразилия}}
|[[3 маусым]] [[2002 жыл|2002]]
| style=&quot;text-align:left;&quot; |{{flagicon|Бразилия}} Коритиба
|-
|—
|Ши Чарлз
|{{flagicon|Солтүстік Ирландия}}
|[[5 қараша]] [[2003 жыл|2003]]
| style=&quot;text-align:left;&quot; |клуб шәкірті
|-
! colspan=&quot;5&quot; style=&quot;background:#DCDCDC&quot; align=&quot;centr&quot; |Жартылай қорғаушылар
|-
|4
|[[Калвин Филлипс]]
|{{flagicon|Англия}}
|[[2 желтоқсан]] [[1995 жыл|1995]]
| style=&quot;text-align:left;&quot; |{{flagicon|Англия}} [[Лидс Юнайтед]]
|-
|8
|[[Матео Ковачич]]
|{{flagicon|Хорватия}}
|[[6 мамыр]] [[1994 жыл|1994]]
| style=&quot;text-align:left;&quot; |{{flagicon|Англия}} [[Челси (футбол клубы)|Челси]]
|-
|10
|[[Джек Грилиш]]
|{{flagicon|Англия}}
|[[10 қыркүйек]] [[1995 жыл|1995]]
| style=&quot;text-align:left;&quot; |{{flagicon|Англия}} [[Астон Вилла]]
|-
|11
|Жереми Доку
|{{flagicon|Бельгия}}
|[[27 мамыр]] [[2002 жыл|2002]]
| style=&quot;text-align:left;&quot; |{{flagicon|Франция}} [[Ренн (футбол клубы)|Ренн]]
|-
|16
|[[Родриго Эрнандес|Родри]]
|{{flagicon|Испания}}
|[[22 маусым]] [[1996 жыл|1996]]
| style=&quot;text-align:left;&quot; |{{flagicon|Испания}} [[Атлетико Мадрид]]
|-
|17
|[[Кевин Де Брёйне|Кевин де Брюйне]]
|{{flagicon|Бельгия}}
|[[28 маусым]] [[1991 жыл|1991]]
| style=&quot;text-align:left;&quot; |{{flagicon|Германия}} [[Вольфсбург (футбол клубы)|Вольфсбург]]
|-
|19
|[[Илкай Гүндоған]]
|{{flagicon|Германия}}
|[[24 қазан]] [[1990 жыл|1990]]
| style=&quot;text-align:left;&quot; |{{flagicon|Испания}} [[Барселона (футбол клубы)|Барселона]]
|-
|20
|[[Бернарду Силва]]
|{{flagicon|Португалия}}
|[[10 тамыз]] [[1994 жыл|1994]]
| style=&quot;text-align:left;&quot; |{{flagicon|Франция}} [[Монако (футбол клубы)|Монако]]
|-
|22
|Люк Болтон
|{{flagicon|Англия}}
|[[7 қазан]] [[1999 жыл|1999]]
| style=&quot;text-align:left;&quot; |клуб шәкірті
|-
|52
|Оскар Бобб
|{{flagicon|Норвегия}}
|[[12 шілде]] [[2003 жыл|2003]]
|клуб шәкірті
|-
|66
|Икер Посо
|{{flagicon|Испания}}
|[[6 тамыз]] [[2000 жыл|2000]]
| style=&quot;text-align:left;&quot; |клуб шәкірті
|-
|69
|Томас Дойл
|{{flagicon|Англия}}
|[[17 қазан]] [[2001 жыл|2001]]
| style=&quot;text-align:left;&quot; |клуб шәкірті
|-
|81
|Клаудио Гомес
|{{flagicon|Франция}}
|[[23 шілде]] [[2000 жыл|2000]]
| style=&quot;text-align:left;&quot; |{{flagicon|Франция}} [[Пари Сен-Жермен|Париж Сен-Жермен]]
|-
|87
|Джеймс Макейти
|{{flagicon|Англия}}
|[[18 қазан]] [[2002 жыл|2002]]
| style=&quot;text-align:left;&quot; |клуб шәкірті
|-
|92
|Мика Хамилтон
|{{flagicon|Англия}}
|[[13 қараша]] [[2003 жыл|2003]]
| style=&quot;text-align:left;&quot; |клуб шәкірті
|-
! colspan=&quot;5&quot; style=&quot;background:#DCDCDC&quot; align=&quot;centr&quot; |Шабуылшылар
|-
|7
|Каики
|{{flagicon|Бразилия}}
|[[11 маусым]] [[2003 жыл|2003]]
| style=&quot;text-align:left;&quot; |{{flagicon|Бразилия}} [[Флуминенсе]]
|-
|9
|[[Эрлинг Холанд|Эрлинг Холланд]]
|{{flagicon|Норвегия}}
|[[21 шілде]] [[2000 жыл|2000]]
| style=&quot;text-align:left;&quot; |{{flagicon|Германия}} [[Боруссия Дортмунд]]
|-
|11
|Самуел Эдози
|{{flagicon|Англия}}
|[[28 қаңтар]] [[2003 жыл|2003]]
| style=&quot;text-align:left;&quot; |клуб шәкірті
|-
|26
|Савиньо
|
|[[10 сәуір]] [[2004 жыл|2004]]
| style=&quot;text-align:left;&quot; |{{flagicon|Франция}} Труа
|-
|27
|Морган Роджерс
|{{flagicon|Англия}}
|26 шілде 2002
| style=&quot;text-align:left;&quot; |{{flagicon|Англия}} [[Вест Бромвич]]
|-
|47
|[[Фил Фоден]]
|{{flagicon|Англия}}
|[[28 мамыр]] [[2000 жыл|2000]]
| style=&quot;text-align:left;&quot; |клуб шәкірті
|-
|48
|[[Лиам Делап]]
|{{flagicon|Англия}}
|[[8 ақпан]] [[2003 жыл|2003]]
| style=&quot;text-align:left;&quot; |клуб шәкірті
|}

=== Жаңадан қосылғандар ===
{| class=&quot;wikitable&quot; 
! width=&quot;50&quot; |{{comment|Лау.|Лауазымы}}
! width=&quot;200&quot; |Ойыншы
! width=&quot;200&quot; |Ескі клубы
!Баға
|-
!{{comment|Қ|Қорғаушы}}
!{{flagicon|Египет}} [[Омар Мармуш]]
!{{flagicon|Германия}} [[Айнтрахт (футбол клубы, Майндағы Франкфурт)|Айнтрахт Франкфурт]]
!75,00
млн €
|-
!{{comment|ОЖҚ|Орталық жартылай қорғаушы}}
!{{flagicon|Өзбекстан}} Абдукодир Хусанов
!{{flagicon|Франция}} [[Ланс (футбол клубы)|Ланс]]
!40,00
млн €
|-
!{{comment|ЖҚ|Жартылай қорғаушы}}
!{{flagicon|Бразилия}} Витор Рейс
!{{flagicon|Бразилия}} [[Палмейрас]]
!37,00
млн €
|-
!{{comment|Ш|Шабуылшы}}
!{{flagicon|Бразилия}} [[Савио|Савиньо]]
!{{flagicon|Франция}} Труа
!37,00
млн €
|-
!{{comment|ОҚ|Орталық қорғаушы}}
!{{flagicon|Сьерра-Леоне}} Жұма Ба
!{{flagicon|Испания}} [[Реал Вальядолид]]
!6,00
млн €
|-
!{{comment|ОЖҚ|Орталық жартылай қорғаушы}}
!{{flagicon|Сьерра-Леоне}} [[Илкай Гүндоған]]
!{{flagicon|Испания}} [[Барселона (футбол клубы)|Барселона]]
!тегін
|}

=== Қатардан кеткендер&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;https://www.transfermarkt.com/manchester-city/rekordabgaenge/verein/281/saison_id/2021&lt;/ref&gt; ===
{| class=&quot;wikitable&quot; 
! width=&quot;50&quot; |{{comment|Лау.|Лауазымы}}
!width=200|Ойыншы
!Жасы
! width=&quot;200&quot; |Жаңа клубы
!Баға
|-
!{{comment|Ш|Шабуылшы}}
!{{flagicon|Аргентина}} [[Хулиан Альварес|Хулиан Алварес]]
!25
!{{flagicon|Испания}} [[Атлетико Мадрид]]
!75,00
млн €
|-
!{{comment|СҚ|Сол жақтағы қорғаушы}}
!{{flagicon|Португалия}} [[Жуан Канселу]]
!30
!{{flagicon|Сауд Арабиясы}} [[Әл-Хилал (футбол клубы, Эр-Рияд)|Әл-Хиләл]]
!25,00
млн €
|-
!{{comment|Қ|Қақпашы}}
!{{flagicon|Англия}} Тейлор Харвуд-Беллис
!22
!{{flagicon|Англия}} [[Саутгемптон (футбол клубы)|Саутгемптон]]
!23,00
млн €
|-
!{{comment|ОЖҚ|Орталық жартылай қорғаушы}}
!{{flagicon|Испания}} Серхио Гомес
!23
!{{flagicon|Испания}} [[Реал Сосьедад|Реал-Сосьедад]]
!9,00
млн €
|-
!{{comment|ОЖҚ|Орталық жартылай қорғаушы}}
!{{flagicon|Англия}} Томми Дойл
!22
!{{flagicon|Англия}} [[Вулверхэмптон Уондерерс|Вулверхемптон]]
!5,00
млн €
|}

== Директорлар кеңесі ==

{| class=&quot;wikitable&quot; cellpadding=&quot;3&quot; style=&quot;text-align: center;&quot;

[[Сурет:Khaldoon Al Mubarak.jpg|нобай|Команда төрағасы '''Халдун Әл Мубарак''']]
|-
!Лауазымы
!Аты
|-
|align=&quot;left&quot;|Төрағасы
|align=&quot;left&quot;|{{flagicon|БАӘ}} Халдун әл-Мүбәрәк
|-
|align=&quot;left&quot;|Директор 
|align=&quot;left&quot;|{{flagicon|England}} Саймон Пирс
|-
|align=&quot;left&quot;|Директор мүшесі
|align=&quot;left&quot;|{{flagicon|Қытай}} Ли Руйган
|-
|align=&quot;left&quot;|Директор мүшесі
|align=&quot;left&quot;|{{flagicon|АҚШ}} Марти Эдельман
|-
|align=&quot;left&quot;|Директор мүшесі
|align=&quot;left&quot;|{{flagicon|БАӘ}} Мұхаммед әл-Мәзруи
|-
|align=&quot;left&quot;|Директор мүшесі
|align=&quot;left&quot;|{{flagicon|England}} Джон Макбат
|-
|align=&quot;left&quot;|Директор мүшесі
|align=&quot;left&quot;|{{flagicon|Italy}} Альберто Галасси
|}

== Корпоративтік басқарушылары ==
{| class=&quot;wikitable&quot; cellpadding=&quot;3&quot; style=&quot;text-align: center;&quot;
|-
!Лауазымы
!Аты
|-
| align=&quot;left&quot; |Атқарушы директоры
| align=&quot;left&quot; |{{flagicon|Spain}} Феррано Сорриано
|-
| align=&quot;left&quot; |Коммерциялық директоры
| align=&quot;left&quot; |{{flagicon|USA}} Том Глик
|-
| align=&quot;left&quot; |Спорттық директоры
| align=&quot;left&quot; |{{flagicon|Spain}} Чики Бегиристайн
|-
| align=&quot;left&quot; |Операциялар департаментінің директоры
| align=&quot;left&quot; |{{flagicon|England}} Джон Уильямс
|-
| align=&quot;left&quot; |Академияның директоры
| align=&quot;left&quot; |{{flagicon|England}} Брайан Марвуд
|-
| align=&quot;left&quot; |City Football Group директоры
| align=&quot;left&quot; |{{flagicon|Spain}} Родолфо Боррелл
|}

== Бапкерлік штаб ==
{| class=&quot;wikitable&quot; cellpadding=&quot;3&quot; style=&quot;text-align: center;&quot;

|-
!Лауазымы
!Аты
|-
| align=&quot;left&quot; |Бас бапкер
| align=&quot;left&quot; |{{flagicon|Spain}} [[Хосеп Гвардиола]]
|-
| align=&quot;left&quot; |Бас бапкердің көмекшісі
| align=&quot;left&quot; |{{flagicon|Spain}} Хуанма Лильо
|-
|Бас бапкердің көмекшісі
|{{flagicon|Англия}} Брайан Кидд
|-
| align=&quot;left&quot; |Бас бапкердің көмекшісі
| align=&quot;left&quot; |{{flagicon|Испания}} Карлос Висенс
|-
| align=&quot;left&quot; |Бас бапкердің көмекшісі
| align=&quot;left&quot; |{{flagicon|Italy}} Энцо Мареска
|-
| align=&quot;left&quot; |Қақпашылар басшысы
| align=&quot;left&quot; |{{flagicon|Spain}} Хаби Мансисидор
|-
|align=&quot;left&quot;|Қақпашылар бапкері
|align=&quot;left&quot;|{{flagicon|Англия}} Ричард Райт
|-
| align=&quot;left&quot; |Фитнес ретіндегі бапкері
| align=&quot;left&quot; |{{flagicon|Spain}} Хосе Кабельо
|-
| align=&quot;left&quot; |Академия басшысы
| align=&quot;left&quot; |{{flagicon|England}} Джейсон Уилкокс
|-
|align=&quot;left&quot;|Ж-23 менеджері
|align=&quot;left&quot;|{{flagicon|Ирландия}} Брайан Барри-Мерфи
|-
|align=&quot;left&quot;|Ж-23 менеджердің көмекшісі
|align=&quot;left&quot;|{{flagicon|England}} Денни Уокер
|-
|align=&quot;left&quot;|Ж-23 қақпашылар бапкері
|align=&quot;left&quot;|{{flagicon|Уэльс}} Энди Меллинер
|-
|align=&quot;left&quot;|Ж-18 академия менеджері
|align=&quot;left&quot;|{{flagicon|England}} Бен Уилкинсон
|-
|align=&quot;left&quot;|Ж-18 академия менеджерінің көмекшісі
|align=&quot;left&quot;|{{flagicon|Шотландия}} Калум МакФарлен
|-
|align=&quot;left&quot;|Ж-18 қақпашылар бапкері
|align=&quot;left&quot;|{{flagicon|Англия}} Макс Джонсон
|-
|align=&quot;left&quot;|Бірінші скаут
|align=&quot;left&quot;|{{flagicon|Италия}} Карло Кансельери
|}

== Бас бапкерлері ==
''Бұл жерде ең кемі 1 ірі жүлде жеңіп алған бапкерлер көрсетілді''
{| class=&quot;wikitable&quot;
! rowspan=&quot;2&quot; |Аты-жөні
! rowspan=&quot;2&quot; |Жаттықтырған жылдары
! colspan=&quot;5&quot; |Көрсеткіштері
! rowspan=&quot;2&quot; |Алған жүлделері
|-
!{{comment|ОС|Ойын саны}}
!{{comment|Ж|Жеңіс}}
!{{comment|Т|Тең}}
!{{comment|Ж|Жеңіліс}}
!Жеңіс %-ы&amp;nbsp;
|-
|{{flagicon|Шотландия}} Том Мали
|1902—1906
|150
|89
|22
|39
|59,33
|1 [[Футболдан Англия кубогы|Англия кубогы]]
|-
|{{flagicon|Англия}} Уилф Уайлд
|1932—1946
|352
|158
|71
|123
|44,89
|1 Бірінші дивизион чемпионы, 1 [[Футболдан Англия кубогы|Англия кубогы]]
|-
|{{flagicon|Шотландия}} Лес Макдауелл
|1950—1963
|592
|220
|127
|245
|37,16
|1 [[Футболдан Англия кубогы|Англия кубогы]]
|-
|{{flagicon|Англия}} Джо Мерсер
|1965—1971
|340
|149
|94
|97
|43,82
|1 Бірінші дивизион чемпионы, 1 Екінші дивизион чемпионы, 1 [[Футболдан Англия кубогы|Англия кубогы]], 1 [[УЕФА Кубок иелері кубогы]]
|-
|{{flagicon|Англия}} Тони Бук
|1973—1980
|269
|114
|75
|80
|42,38
|1 [[Футболдан Англия кубогы|Англия кубогы]]
|-
|{{flagicon|Италия}} Роберто Манчини
|2009—2013
|191
|113
|38
|40
|59,16
|1 [[Англия Премьер-лигасы|Премьер-Лига]] чемпионы, 1 [[Футболдан Англия кубогы|Англия кубогы]]
|-
|{{flagicon|Чили}} Мануэль Пеллегрини
|2013—2016
|167
|100
|28
|39
|59,88
|1 [[Англия Премьер-лигасы|Премьер-Лига]] чемпионы, 1 [[Футболдан Англия кубогы|Англия кубогы]]
|-
|{{flagicon|Испания}} Пеп Гвардиола
|2016—қ.д.
|472
|349
|57
|66
|72,67
|6 [[Англия Премьер-лигасы|Премьер-Лига]] чемпионы, 2 [[Футболдан Англия кубогы|Англия Кубогі]], 4 Англия Лигасының кубогы, 1 [[УЕФА Чемпиондар лигасы 2022/23|УЕФА Чемпиондар лигасы]], 1 [[УЕФА Суперкубогы 2023|УЕФА Суперкубогі]], 1 [[Футболдан клубтар арасындағы әлем біріншілігі|ФИФА Клубтар арасындағы әлем чемпионаты]]
|}

== Стадион ==
''Негізгі мақала: [[Этихад Стэдиум]]''
[[Сурет:Etihad Stadium.jpg|нобай|436x436 нүкте|[[Этихад Стэдиум|Сити оф Манчестер]] және Этихад Стэдиум, 2003-тен бергі негізгі алаңы]]
Манчестер қаласының шығысындағы «'''Сити оф Манчестер'''» стадионы, демеушілік себептермен 2011 жылдан бастап Etihad стадионы ретінде белгілі, Манчестер Сити Кеңесінен 200 жылға жалға алынған. 2002-03 маусымына дейін клубтың негізгі алаңы «'''Мейн Роуд'''» болды.«Манчестер Сити» стадионға көшпес бұрын оны футболға айналдыру үшін 30 миллион фунт стерлингтен астам қаражат жұмсады, алаң төмен түсірілді, оның айналасына тағы бір қабат қосылды және жаңа Солтүстік стенд салынды. Жаңа стадиондағы алғашқы матч жолдастық кездесуде Барселонаны 2:1 есебімен ұтты. Оңтүстік стендтегі 7000 орындық үшінші деңгей 2015-16 футбол маусымының басында аяқталды. Ағымдағы сыйымдылық 53,97 құрайды. Солтүстік стендтің үшінші деңгейінде жоспарлаудың келісімі бар және ол бойынша жұмыс 2017 жылға қарай басталып, сыйымдылықты 61000 -ға жеткізбек.&lt;ref&gt;https://en.wikipedia.org/wiki/Manchester_City_F.C.#cite_note-146&lt;/ref&gt;

1880-1887 жылдар аралығында бес стадионда матч өткізгеннен кейін, өз алаңы '''Хайд Роуд''' футбол алаңында 36 жыл қоныстанды.&lt;ref&gt;https://en.wikipedia.org/wiki/Manchester_City_F.C.#cite_note-147&lt;/ref&gt; 1920 жылы Хайд Роуд алаңының негізгі стендінде өрт болып, 84000 сыйымдылығы бар «'''Мейн Роуд 3'''» алаңына көшті. Бірнеше жыл өткен соң, дизайнерлері «Солтүстік Уэмбли» деп атап кеткен алаң '''Мейн Роуд''' 1934 жылы 3 наурызда Сток Ситиге қарсы Англия Кубогының матчына 84 569 адам тіркеліп рекорд орнатты.&lt;ref&gt;https://en.wikipedia.org/wiki/Manchester_City_F.C.#cite_note-148&lt;/ref&gt; '''Мейн Роуд''' 80 жылда бірнеше рет қайта өңделді, ал 1995 жылға қарай оның сыйымдылығы 32000-ға дейін шектелді, бұл жәйт 2003 жылы Сити оф Манчестер алаңына көшуге итермелеген болатын. '''Сити оф Манчестер''' 2011 жылы '''[[Этихад Стэдиум]]''' деп аталды [149]

== Жүлделері ==

=== Ұлттық жүлделер ===
* '''Англия чемпионы''' ''&lt;sup&gt;10 рет&lt;/sup&gt;'': ''1936/37, 1967/68, 2011/12, 2013/14, 2017/18, 2018/19, 2020/21, 2021/22, 2022/23, 2023/2024''  '''''Күміс алқа''' &lt;sup&gt;6 рет&lt;/sup&gt;: 1903/04, 1920/21, 1976/77, 2012/13, 2014/15, 2019/20''
* '''Англия кубогінің иегері''' ''&lt;sup&gt;7 рет&lt;/sup&gt;'': ''1904, 1934, 1956, 1969, 2011, 2019, 2023''  '''''Финалист''' &lt;sup&gt;6 рет&lt;/sup&gt;: 1926, 1933, 1955, 1981, 2013, 2024''
* '''Англия лигасы кубогінің иегері''' ''&lt;sup&gt;8 рет&lt;/sup&gt;'': ''1970, 1976, 2014, 2016, 2018, 2019, 2020, 2021''  '''''Финалист''' &lt;sup&gt;1 рет&lt;/sup&gt;: 1974''
* '''Англия Суперкубогінің иегері''' ''&lt;sup&gt;6 рет&lt;/sup&gt;'': ''1937, 1968, 1972, 2012, 2018, 2019''  '''''Финалист''' &lt;sup&gt;6 рет&lt;/sup&gt;: 1934, 1956, 1969, 1973, 2011, 2014, 2023''
* '''Толыққанды мүшелер клубы''' ''&lt;sup&gt;6 рет&lt;/sup&gt;: 1986''

=== Халықаралық ===

* '''УЕФА Кубок иелері кубогы''' &lt;sup&gt;''1 рет''&lt;/sup&gt;: ''1970''
* '''УЕФА Чемпиондар Лигасы''' &lt;sup&gt;''1 рет''&lt;/sup&gt;'': 2023  '''Финалист''' &lt;sup&gt;1 рет''':'''&lt;/sup&gt; 2021'' 
* '''УЕФА Суперкубогі''' &lt;sup&gt;''1 рет''&lt;/sup&gt;'': 2023''    
* '''ФИФА Клубтық әлем чемпионаты'''&lt;sup&gt;''1 рет''&lt;/sup&gt;: ''2023''    

== УЕФА рейтингіндегі қазіргі орны ==
''2024 жылдың 04 маусымына сәйкес''&lt;ref&gt;https://www.uefa.com/nationalassociations/uefarankings/country/seasons/?year=2024&lt;/ref&gt;
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!Орын
!Клуб аты
!Мемлекеті
!2023-24 ұпайы
!Жалпы ұпайы
!Ұлттық ұпайы
|-
|'''1'''
|Манчестер Сити
|{{flagicon|Англия}}
|28.000
|      '''148.000'''
|17.375
|-
|2
|[[Бавария (футбол клубы)|Бавария]]
|{{flagicon|Германия}}
|28.000
|      '''144.000'''
|21.000
|-
|3
|[[Реал Мадрид]]
|{{flagicon|Испания}}
|34.000
|      '''136.000'''
|16.062
|-
|4
|[[Пари Сен-Жермен|ПСЖ]]
|{{flagicon|Франция}}
|23.000
|      '''116.000'''
|16.250
|-
|5
|[[Ливерпуль (футбол клубы)|Ливерпуль]]
|{{flagicon|Англия}}
|20.000
|      '''114.000'''
|17.375
|}

== Рекордтары ==

=== Командалық ===
* Англия Премьер-Лигасын қатарынан 4 рет алған алғаш әрі жалғыз клуб(әзірше) — 2020/21-2023/24
* Жеңіске жеткен ең ірі есебі: 1899 жылдың 18 ақпан күні «Дарвен» клубына қарсы 10:0
* Жеңіліске ұшыраған ең ірі есебі: 1890 жылдың 4 қазанында «Ливерпуль Стенли» клубынан 0:12
* Ұлттық чемпионаттағы ең ірі жеңілісі: 1894 жылдың 24 желтоқсанында «Бертон Уондерерс» клубынан 0:8, 1933 жылдың 23 желтоқсанында «Вулверхемптон Уондерерс» клубынан 0:8, 1906 жылдың ,3 қыркүйегінде «Эвертон» клубынан 1:9,1893 жылдың 7 наурызында «Смолл Хит» клубынан 0:12
* Англия Кубогындағы ең ірі жеңілісі: 1897 жылдың 30 қаңтарында «Престон Норт Энд» клубынан 0:6, 1946 жылдың 30 қаңтарында «Брэдфорд Парк Авеню» клубынан 2:8
* Ойын алаңының трибунасында ең көп жиналған көрермен: 1934 жылдың 3 наурызында «Сток Сити» клубына қарсы ойнағандағы көрермен — 84 569 адам
* Англия Премьер-Лигасында жеңіске 18 рет қатарынан қол жеткізген әзірше жалғыз клуб
* 20 турда 60-тан көп ұпай жинаған жалғыз клуб
* 20 турда 60-тан аса көп гол салған жалғыз клуб
* 20-сыншы турдан кейін 20 жеңіске қол жеткізген жалғыз клуб
* Өз алаңында ең көп жеңіске қол жеткізген әзірше жалғыз клуб — 32
* Англия Премьер-Лигасында ең көп гол салған әзірше жалғыз клуб — 106
*Англия Премьер-Лигасында ең көп ұпай жинаған әзірше жалғыз клуб — 100
* «Манчестер Сити» — Жаңа Жыл қарсаңында чемпиондықтан 8 ұпайдан артта болса да, маусым соңында жеңімпаз атанған үшінші клуб
* Англия лигасы Кубогін 4 рет қатарынан жеңген екінші клуб («Ливерпулден» кейін, 1981—1984).
* Бір жыл ішінде барлық ішкі трофейдің жеңімпазы атанған бірінші клуб

=== Ойыншы және ойын жағынан ===

* «Сити» сабында, ұлттық чемпионатта ең көп ойын өткізген ойыншы: 564 ойын, Алан Оукс (1958 — 1976 жылдар арасында)
* «Сити» сабында, барлық жағынан ең көп ойын өткізген ойыншы,: 680 ойын, Алан Оукс (1958 — 1976 жылдар арасында)
* «Сити» сабында, ең көп гол салған ойыншы: 260 гол, [[Серхио Агуэро]] (2011 —  2021)
* «Сити» сабында, бір маусымда ең көп гол салған ойыншы: 51 гол, [[Эрлинг Холанд]] (2022/23 маусымында)
* «Сити» сабында, қатарынан екі маусымда ең көп гол салған ойыншы атанған және чемпион болған жалғыз ойыншы: [[Эрлинг Холанд]] (2022/23 және 2023/24 маусымдарында)
* «Сити» қатарына, ең көп трансфер бағасына келген ойыншы: [[Джек Грилиш]] «[[Астон Вилла]]&lt;nowiki/&gt;» сапы&lt;nowiki/&gt;нан £100 миллион бағасына келді (2021 жылдың тамызында)
* «Сити» сатып жіберген, ең қымбат ойыншы: [[Ферран Торрес]] «[[Барселона (футбол клубы)|Бар]]&lt;nowiki/&gt;[[Барселона (футбол клубы)|селон]]&lt;nowiki/&gt;[[Барселона (футбол клубы)|а]]&lt;nowiki/&gt;» клубына £55,&lt;nowiki/&gt;00 миллион бағасына кетті (2021 жылы)

=== Манчестер Сити клубының тарихындағы бомбардир ойыншылар (барлық жағынан) ===
''Мәлімет 19.08.2021 жазылды''

'''Жуан жазумен''', қазір ойнап жүрген ойыншылар белгіленді
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; cellpadding=&quot;3&quot; style=&quot;text-align: center;&quot;
!№
!Аты-жөні
!Гол саны
!Ойын саны
!Өткізген уақыты
|-
!1
|[[Серхио Агуэро]]
|254
|370
|2011-2021
|-
!2
|Эрик Брук
|177
|493
|1928-1939
|-
!3
|Томми Джонсон
|166
|354
|1919—1930
|-
!4
|Колин Белл
|153
|501
|1966—1979
|-
!5
|Джо Хайс
|152
|364
|1953–1965
|-
!6
|Билли Мередит
|151
|393
|1894—1905
1921—1924
|-
!7
|Фрэнсис Ли
|148
|330
|1967—1974
|-
!8
|Томми Бровэл
|139
|247
|1913–1926
|-
!9
|Билли Гиллеспи
|132
|231
|1897–1905
|-
!10
|Фред Тилсон
|132
|275
|1928–1939
|}

=== '''Манчестер Сити клубының сабында ең көп ойын өткізген ойыншылар (барлық жағынан)''' ===
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; cellpadding=&quot;3&quot; style=&quot;text-align: center;&quot;
!№
!Аты-жөні
!Ойын саны
!Гол саны
!Өткізген уақыты
|-
!1
| align=&quot;left&quot; |Алан Оукс
|682
|33
|1958—1976
|-
!2
| align=&quot;left&quot; |Джо Корриган
|603
|0
|1967—1983
|-
!3
| align=&quot;left&quot; |Майк Дойл
|570
|41
|1964—1978
|-
!4
| align=&quot;left&quot; |Берт Траутманн
|545
|0
|1949—1964
|-
!5
| align=&quot;left&quot; |Колин Белл
|501
|153
|1966—1979
|-
!6
| align=&quot;left&quot; |Эрик Брук
|493
|177
|1928—1939
|-
!7
| align=&quot;left&quot; |Томми Бут
|491
|37
|1919—1930
|-
!'''8'''
| align=&quot;left&quot; |Майк Саммерби
|452
|68
|1965—1975
|-
!'''9'''
| align=&quot;left&quot; |Пол Пауэр
|444
|36
|1975—1986
|-
!'''10'''
| align=&quot;left&quot; |Вилли Донахи
|436
|2
|1968—1980
|}

== Деректері ==
[[File:Foeplaque.JPG|Марк-Вивьен Фоэге арналған монумент|нобай|294x294 нүкте]]
* «Манчестер Сити» клубында 23-інші нөмір, футболшыларға енді ешқашан берілмейді. Өйткені, 2003 жылы Англия Кубогының жартылай финалының ойынында, «Сити» сабындағы камерундық ойыншы Марк-Вивьен Фоэ жүрек талмасынан қаза тапқан болатын&lt;ref&gt;Марк-Вивьен Фоэ ойын кезінде қаза тапты. 27.06.03

http://www.newsru.ru/sport/27jun2003/dead.html{{Deadlink|date=November 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;, осы қаза тапқан ойыншының реттік нөмірі 23 болатын. Сондықтан, енді бұл нөмір «Манчестер Сити» тарихындағы қаралы нөмір болып есептеледі.

* 2011 жылдың 26 сәуірінде «Манчестер Сити» клубының қорғаушысы [[Коло Туре]] [[допинг]] қолданды деген кінәмен, 6 айға футболдан шеттетілді. Ол, әйелімнің арықтататын дәрісін байқамастан ішіп қойдым деп ақталған еді. Сосын FA комитеті ойыншыны 2 наурызы мен 2 қырқүйегі арасында ойынға шықпайды, деп жазалаған болатын.
* 2013 жылдың 20 ақпанында әлеуметтік желілерде, «Манчестер Сити» ойыншыларының [[Harlem Shake]] билеген 32-секундтық видеосы салынған болатын. Бұл видео шынығатын бөлмеде түсірілген. Талисман басында билеп бастап, кейінірек, кенеттен барлығы билеп кетеді.&lt;ref&gt;Manchester City do the Harlem Shake, Alexander Kolarov’s protest steals the show. 20.02.13

http://www.101greatgoals.com/blog/manchester-city-do-the-harlem-shake-alexander-koloravs-protest-steal-the-show/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130224035221/http://www.101greatgoals.com/blog/manchester-city-do-the-harlem-shake-alexander-koloravs-protest-steal-the-show/ |date=2013-02-24 }}&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер|2}}

{{Сыртқы сілтемелер}}
{{Ағылшын Премьер-лигасы}}
{{Манчестер Сити ФК құрамы}}
__МАЗМҰНДАТҚЫЗУ__

[[Санат:Англия футбол клубтары]]
[[Санат:Манчестер Сити ФК]]
[[Санат:1880 жылы құрылған футбол клубтары]]</text>
      <sha1>ppq9aub42it9emhgk020j9p7yi889jm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Уикипедия:Белсенді қатысушылар</title>
    <ns>4</ns>
    <id>492279</id>
    <revision>
      <id>3478774</id>
      <parentid>3478411</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T12:00:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jembot</username>
        <id>36112</id>
      </contributor>
      <comment>Bot: Рейтингті жаңарту</comment>
      <origin>3478774</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6111" sha1="770kf6jyz9abi1kzfvh3q4f3u7ovb2z" xml:space="preserve">{{/begin|200}}
|-
| 1 || [[User:Мағыпар|Мағыпар]] || [[Special:Contributions/Мағыпар|{{formatnum:1088}}]] || {{Permissions|Мағыпар}}
|-
| 2 || [[User:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] || [[Special:Contributions/Мықтыбек Оразтайұлы|{{formatnum:582}}]] || {{Permissions|Мықтыбек Оразтайұлы}}
|-
| 3 || [[User:1nter pares|1nter pares]] || [[Special:Contributions/1nter pares|{{formatnum:423}}]] || {{Permissions|1nter pares}}
|-
| 4 || [[User:Орел Карл|Орел Карл]] || [[Special:Contributions/Орел Карл|{{formatnum:400}}]] || {{Permissions|Орел Карл}}
|-
| 5 || [[User:ShadZ01|ShadZ01]] || [[Special:Contributions/ShadZ01|{{formatnum:384}}]] || {{Permissions|ShadZ01}}
|-
| 6 || [[User:Casserium|Casserium]] || [[Special:Contributions/Casserium|{{formatnum:298}}]] || {{Permissions|Casserium}}
|-
| 7 || [[User:Syrymzhan|Syrymzhan]] || [[Special:Contributions/Syrymzhan|{{formatnum:283}}]] || {{Permissions|Syrymzhan}}
|-
| 8 || [[User:Kasymov|Kasymov]] || [[Special:Contributions/Kasymov|{{formatnum:250}}]] || {{Permissions|Kasymov}}
|-
| 9 || [[User:Nurken|Nurken]] || [[Special:Contributions/Nurken|{{formatnum:151}}]] || {{Permissions|Nurken}}
|-
| 10 || [[User:Makenzis|Makenzis]] || [[Special:Contributions/Makenzis|{{formatnum:148}}]] || {{Permissions|Makenzis}}
|-
| 11 || [[User:Салиха|Салиха]] || [[Special:Contributions/Салиха|{{formatnum:121}}]] || {{Permissions|Салиха}}
|-
| 12 || [[User:Semsk-Karaga|Semsk-Karaga]] || [[Special:Contributions/Semsk-Karaga|{{formatnum:116}}]] || {{Permissions|Semsk-Karaga}}
|-
| 13 || [[User:Aibek.ibadillauly|Aibek.ibadillauly]] || [[Special:Contributions/Aibek.ibadillauly|{{formatnum:113}}]] || {{Permissions|Aibek.ibadillauly}}
|-
| 14 || [[User:Mahmud Abduvaliyev|Mahmud Abduvaliyev]] || [[Special:Contributions/Mahmud Abduvaliyev|{{formatnum:95}}]] || {{Permissions|Mahmud Abduvaliyev}}
|-
| 15 || [[User:Sagzhan|Sagzhan]] || [[Special:Contributions/Sagzhan|{{formatnum:85}}]] || {{Permissions|Sagzhan}}
|-
| 16 || [[User:Ziv|Ziv]] || [[Special:Contributions/Ziv|{{formatnum:82}}]] || {{Permissions|Ziv}}
|-
| 17 || [[User:Muzaffar Turgunov|Muzaffar Turgunov]] || [[Special:Contributions/Muzaffar Turgunov|{{formatnum:71}}]] || {{Permissions|Muzaffar Turgunov}}
|-
| 18 || [[User:Шайнүсіп|Шайнүсіп]] || [[Special:Contributions/Шайнүсіп|{{formatnum:60}}]] || {{Permissions|Шайнүсіп}}
|-
| 19 || [[User:Kaiyr|Kaiyr]] || [[Special:Contributions/Kaiyr|{{formatnum:51}}]] || {{Permissions|Kaiyr}}
|-
| 20 || [[User:Сәуір 1|Сәуір 1]] || [[Special:Contributions/Сәуір 1|{{formatnum:37}}]] || {{Permissions|Сәуір 1}}
|-
| 21 || [[User:Qanattan|Qanattan]] || [[Special:Contributions/Qanattan|{{formatnum:35}}]] || {{Permissions|Qanattan}}
|-
| 22 || [[User:Alash 0005|Alash 0005]] || [[Special:Contributions/Alash 0005|{{formatnum:32}}]] || {{Permissions|Alash 0005}}
|-
| 23 || [[User:Epoxa-HH|Epoxa-HH]] || [[Special:Contributions/Epoxa-HH|{{formatnum:31}}]] || {{Permissions|Epoxa-HH}}
|-
| 24 || [[User:Смағзам Жансұлу|Смағзам Жансұлу]] || [[Special:Contributions/Смағзам Жансұлу|{{formatnum:30}}]] || {{Permissions|Смағзам Жансұлу}}
|-
| 25 || [[User:SpinnerLaserzthe2nd|SpinnerLaserzthe2nd]] || [[Special:Contributions/SpinnerLaserzthe2nd|{{formatnum:29}}]] || {{Permissions|SpinnerLaserzthe2nd}}
|-
| 26 || [[User:KoishymanovaG|KoishymanovaG]] || [[Special:Contributions/KoishymanovaG|{{formatnum:26}}]] || {{Permissions|KoishymanovaG}}
|-
| 27 || [[User:KiranBOT|KiranBOT]] || [[Special:Contributions/KiranBOT|{{formatnum:23}}]] || {{Permissions|KiranBOT}}
|-
| 28 || [[User:RichardSchultz7456|RichardSchultz7456]] || [[Special:Contributions/RichardSchultz7456|{{formatnum:21}}]] || {{Permissions|RichardSchultz7456}}
|-
| 29 || [[User:Gliwi|Gliwi]] || [[Special:Contributions/Gliwi|{{formatnum:20}}]] || {{Permissions|Gliwi}}
|-
| 30 || [[User:Kas77777|Kas77777]] || [[Special:Contributions/Kas77777|{{formatnum:19}}]] || {{Permissions|Kas77777}}
|-
| 31 || [[User:Nurtenge|Nurtenge]] || [[Special:Contributions/Nurtenge|{{formatnum:19}}]] || {{Permissions|Nurtenge}}
|-
| 32 || [[User:Madi Dos|Madi Dos]] || [[Special:Contributions/Madi Dos|{{formatnum:18}}]] || {{Permissions|Madi Dos}}
|-
| 33 || [[User:Ersultan Kairbek|Ersultan Kairbek]] || [[Special:Contributions/Ersultan Kairbek|{{formatnum:17}}]] || {{Permissions|Ersultan Kairbek}}
|-
| 34 || [[User:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] || [[Special:Contributions/Ерден Карсыбеков|{{formatnum:17}}]] || {{Permissions|Ерден Карсыбеков}}
|-
| 35 || [[User:Amherst99|Amherst99]] || [[Special:Contributions/Amherst99|{{formatnum:16}}]] || {{Permissions|Amherst99}}
|-
| 36 || [[User:Alphy Haydar|Alphy Haydar]] || [[Special:Contributions/Alphy Haydar|{{formatnum:16}}]] || {{Permissions|Alphy Haydar}}
|-
| 37 || [[User:Ғауғауррр|Ғауғауррр]] || [[Special:Contributions/Ғауғауррр|{{formatnum:15}}]] || {{Permissions|Ғауғауррр}}
|-
| 38 || [[User:Mheidegger|Mheidegger]] || [[Special:Contributions/Mheidegger|{{formatnum:14}}]] || {{Permissions|Mheidegger}}
|-
| 39 || [[User:Arystanbek|Arystanbek]] || [[Special:Contributions/Arystanbek|{{formatnum:12}}]] || {{Permissions|Arystanbek}}
|-
| 40 || [[User:І Хәріполла|І Хәріполла]] || [[Special:Contributions/І Хәріполла|{{formatnum:12}}]] || {{Permissions|І Хәріполла}}
|-
| 41 || [[User:Mirzoulugʻbek|Mirzoulugʻbek]] || [[Special:Contributions/Mirzoulugʻbek|{{formatnum:12}}]] || {{Permissions|Mirzoulugʻbek}}
|-
| 42 || [[User:Лёха Вырвиглаз|Лёха Вырвиглаз]] || [[Special:Contributions/Лёха Вырвиглаз|{{formatnum:12}}]] || {{Permissions|Лёха Вырвиглаз}}
|-
| 43 || [[User:Programman|Programman]] || [[Special:Contributions/Programman|{{formatnum:11}}]] || {{Permissions|Programman}}
{{/end}}</text>
      <sha1>770kf6jyz9abi1kzfvh3q4f3u7ovb2z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ляудининктер</title>
    <ns>0</ns>
    <id>518265</id>
    <revision>
      <id>3478801</id>
      <parentid>2245966</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T14:09:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>105421</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>3478801</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2864" sha1="t7kjdj8t0ah4pl57e6t72s7l6jwwvuu" xml:space="preserve">'''Ляудининктер''' (литв. liaudininkas – халықшыл), толық атауы Литва шаруа-ляудининктер одағы – орта және ұсақ буржуазия либерал партиясының мүшелері. 1902 жылы Литва демократиялық партиясы, 1905 жылы [[Литва]] шаруалары одағы (кулактар партиясы) құрылды. Неміс әскерлері оккупациялаған (1915-18) Литвада демократтардың өкілдері 1917 жылы қыркүйекте басқыншылар құрған контрреволюциялық «Литва советіне» кірді. Ақпан революциясынан кейін демократиялық партияның мүшелері социалистердің Литва  Ляудининктер (эсер) партиясын, ал оңшыл элементтері социалистердің Литва Ляудининктер-демократтар партиясын құрды (1917 жылы қарашада) Ляудининктер талай рет Литва министрлер кабинетін басқарды. Оның басшылары 1926 жылы 17 желтоқсандағы фашистік төңкеріске бөгет жасамады, фашистік диктатураны Литвада заңдандыруға көмектесті. Ляудининктердің қатарындағы мүшелері басшыларының саясатына наразы болып, 1935 жылы шаруалар ереуілі кезінде коммунистер жақындасты, халық майданының антифашистік комитетін құрды.1936 жылы Ляудининктердің ұйымдарын үкімет жапты. Ляудининктер партиясының кейбір прогресшіл мүшелері 1940 жылы Литвада Кеңес өкіметінің жариялануын қарсы алып, социалистік құрылысқа араласты. Ляудининктердің реакцияшыл басшылары 1941-44 жылы неміс фашистеріне қызмет етті. Олардың кейбіреуі фашистік [[Германия]] жеңілгеннен кейін буржуазиялық- ұлтшылдардың астыртын ұйымына қосылды, басшылары гитлершіл әскерлермен бірге [[АҚШ]], [[Канада]]ға қашып кетті.

==Дереккөздер==

[http://Қазақ%20%20энцеклопедиясы Қазақ  энцеклопедиясы]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}

[[Санат:Литва]]</text>
      <sha1>t7kjdj8t0ah4pl57e6t72s7l6jwwvuu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) бойынша елдер тізімі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>549314</id>
    <revision>
      <id>3478839</id>
      <parentid>3442336</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T17:17:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TeeeWotjer6897</username>
        <id>165536</id>
      </contributor>
      <comment>/* Жан басына шаққандағы ЖІӨ бойынша елдер тізімі */</comment>
      <origin>3478839</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="47457" sha1="kujrodft86xji4242jx3ippfn4m5c4l" xml:space="preserve">[[Сурет:GDP per capita (nominal) 2015.png|thumb|right|500px|Әлем елдері жан басына шаққандағы ІЖӨ-нің (номиналы) ([[Халықаралық валюта қоры|ХВҚ]], 2015)
{| width=100%
|-
| valign=top |
{{legend|#400000|$64&amp;nbsp;000 жоғары}}
{{legend|#a00000|$32&amp;nbsp;000 – 64&amp;nbsp;000}}
{{legend|#d00000|$16&amp;nbsp;000 – 32&amp;nbsp;000}}
{{legend|#fd2a00|$8&amp;nbsp;000 – 16&amp;nbsp;000}}
| valign=top |
{{legend|#fe7733|$4&amp;nbsp;000 – 8&amp;nbsp;000}}
{{legend|#fea933|$2&amp;nbsp;000 – 4&amp;nbsp;000}}
{{legend|#fed24c|$1&amp;nbsp;000 – 2&amp;nbsp;000}}
{{legend|#feff33|$500 – 1&amp;nbsp;000}}
| valign=top |
{{legend|#ffffa6|$500 төмен}}
{{legend|white|Мәлімет жоқ}}
|}
]]
'''Жан басына шаққандағы ЖІӨ''' экономикалық даму деңгейін анықтайды. жан басына шаққандағы [[ЖІӨ]]-ді нақты ерекшелік деп қарастырмаған жөн, өйткені [[өндіріс]]тің cалалық құрылымы, шығарылатын [[өнім]]нің сапасы, материалдар шығынының тиімділігі, өнім бірлігіне жұмсалатын [[энергия]]ның және  т.б.  айтарлықтай маңызы бар. Салыстыру үшін барлық көрсеткіштер ортақ валютамен - [[АҚШ доллары]]мен көрсетілген. Ұлттық валюталардан долларға айырбастау нарықтық айырбас бағамы бойынша жүзеге асырылады.

== Жан басына шаққандағы ЖІӨ бойынша елдер тізімі == 
{|
|-
| width=&quot;33%&quot; align=&quot;center&quot; | '''[[Халықаралық валюта қоры|ХВҚ]] тізімі (2013)'''&lt;ref&gt;Data refer mostly to the year 2013. [http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2013/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=41&amp;pr.y=9&amp;sy=2012&amp;ey=2012&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=512,666,914,668,612,672,614,946,311,137,213,962,911,674,193,676,122,548,912,556,313,678,419,181,513,867,316,682,913,684,124,273,339,868,638,921,514,948,218,943,963,686,616,688,223,518,516,728,918,558,748,138,618,196,522,278,622,692,156,694,624,142,626,449,628,564,228,283,924,853,233,288,632,293,636,566,634,964,238,182,662,453,960,968,423,922,935,714,128,862,611,135,321,716,243,456,248,722,469,942,253,718,642,724,643,576,939,936,644,961,819,813,172,199,132,733,646,184,648,524,915,361,134,362,652,364,174,732,328,366,258,734,656,144,654,146,336,463,263,528,268,923,532,738,944,578,176,537,534,742,536,866,429,369,433,744,178,186,436,925,136,869,343,746,158,926,439,466,916,112,664,111,826,298,542,927,967,846,443,299,917,582,544,474,941,754,446,698&amp;s=NGDPDPC&amp;grp=0&amp;a= World Economic Outlook Database-October 2013], [[International Monetary Fund]]. Опубликовано 8 қазан 2013.&lt;/ref&gt;
| width=&quot;33%&quot; align=&quot;center&quot; | '''[[Дүниежүзілік банк]] тізімі(2013)'''&lt;ref&gt;Data refer to the year 2014. [http://databank.worldbank.org/ddp/home.do?Step=12&amp;id=4&amp;CNO=2 World Development Indicators database], [[World Bank]]. Опубликовано 3 шілде 2014.&lt;/ref&gt;
| width=&quot;33%&quot; align=&quot;center&quot; | '''[[БҰҰ]] тізімі (2013)'''&lt;ref&gt;[http://unstats.un.org/unsd/snaama/selbasicFast.asp National Accounts Main Aggregates Database, желтоқсан 2013] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160205025204/http://unstats.un.org/unsd/snaama/selbasicFast.asp |date=2016-02-05 }}, [[United Nations Statistics Division]]. Опубликовано:  4 янв. 2015.&lt;/ref&gt;

|- valign=&quot;top&quot;
|
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;margin-left:auto;margin-right:auto;text-align: right&quot;
! № 
! Мемлекет
! $
|-
| 1 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Luxembourg}} ||110573
|-
| 2 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Qatar}} ||104655
|-
| 3 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Norway}} ||101271
|-
| 4 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Switzerland}} || 80 276
|-
| 5 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Australia}} || 64 157
|-
| 6 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Denmark}} || 57 999
|-
| 7 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Sweden}} || 57 297
|-
| 8 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Singapore}} || 52 918
|-
| 9 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|United States}} || 52 839
|-
| 10 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Канада}} || 51 871
|-
| 11 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Austria}} || 49 256
|-
| 12 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ireland}} || 47 882
|-
| 13 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Kuwait}} || 47 829
|-
| 14 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Netherlands}} || 47 651
|-
| 15 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Finland}} || 47 625
|-
| 16 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Бельгия}} || 45 537
|-
| 17 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Исландия}} || 45 315
|-
| 18 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Germany}} || 43 952
|-
| 19 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|United Arab Emirates}} || 43 185
|-
| 20 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|France}} || 42 991
|-
| 21 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Brunei}} || 40 804
|-
| 22 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|New Zealand}} || 40 465
|-
| 23 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Japan}} || 39 321
|-
| 24 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|United Kingdom}} || 39 049
|-
| — || align=&quot;left&quot; | ''{{flagcountry|Hong Kong}}'' || 38 605
|-
| 25 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Israel}} || 34 651
|-
| 26 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Italy}} || 33 909
|-
| — || align=&quot;left&quot; | ''{{flagcountry|European Union}}'' || 32 125
|-
| 27 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Spain}} || 29 409
|-
| 28 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Oman}} || 25 720
|-
| 29 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Cyprus}} || 24 706
|-
| 30 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Saudi Arabia}} || 24 246
|-
| 31 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bahrain}} || 24 153
|-
| 32 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Korea, South}} || 23 838
|-
| 33 || align=&quot;left&quot; | {{байрақ|Багам аралдары}} || 23 505
|-
| 34 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Slovenia}} || 22 717
|-
| 35 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Equatorial Guinea}} || 22 344
|-
| 36 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Malta}} || 22 323
|-
| 37 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Greece}} || 21 617
|-
| 38 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Taiwan}} || 20 706
|-
| 39 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Portugal}} || 20 663
|-
| 40 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Trinidad and Tobago}} || 20 325
|-
| 41 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Czech Republic}} || 18 868
|-
| 42 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Estonia}} || 18 127
|-
| 43 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Slovakia}} || 17 929
|-
| 44 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Uruguay}} || 16 834
|-
| 45 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Chile}} || 16 043
|-
| 46 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Lithuania}} || 15 633
|-
| 47 || align=&quot;left&quot; | {{байрақ|Барбадос}} || 15 294
|-
| 48 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Russia}} || 14 247
|-
| 49 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Latvia}} || 14 924
|-
| 50 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Палау}} || 14 086
|-
| 51 || align=&quot;left&quot; | {{байрақ|Антигуа және Барбуда}} || 13 926
|-
| 52 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Seychelles}} || 13 684
|-
| 53 || align=&quot;left&quot; |{{flagcountry|Kazakhstan}}|| 11 772
|-
| 54 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Argentina}} || 11 679
|-
| 55 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mexico}} || 11 224
|-
| 56 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Brazil}} || 10 958
|-
| 57 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Panama}} || 10 916
|-
| 58 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Ливия|2012}} || 10 824
|-
| 59 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Turkey}} || 10 745
|-
| 60 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Lebanon}} || 10 708
|-style=&quot;background:gold&quot;
| — || align=&quot;left&quot; | ''[[Әлем]]'' || 10 486
|-
| 61 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Malaysia}} || 10 429
|-
| 62 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Costa Rica}} || 10 166
|-
| 63 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Botswana}} || 9 398
|-
| 64 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mauritius}} || 9 136
|-
| 64 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Суринам}} || 9 061
|-
| 66 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Romania}} || 8 630
|-
| 67 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Azerbaijan}} || 8 165
|-
| 68 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Saint Lucia}} || 8 157
|-
| 69 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Colombia}} || 7 831
|-
| 70 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Grenada}} || 7 679
|-
| 71 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Belarus}} || 7 414
|-
| 72 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bulgaria}} || 7 411
|-
| 73 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Montenegro}} || 7 250
|-
| 74 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Turkmenistan}} || 7 110
|-
| 75 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Dominica}} || 6 992
|-
| 76 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|South Africa}} || 6 847
|-
| 77 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Peru}} || 6 797
|-
| 78 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Saint Vincent and the Grenadines}} || 6 763
|-
| 79 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Maldives}} || 6 776
|-
| 80 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Қытай}} || 6 569
|-
| 81 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Iraq}} || 6 377
|-
| 82 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ecuador}} || 6 154
|-
| 83 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Serbia}} || 6 017
|-
| 84 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Angola}} || 5 956
|-
| 85 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Thailand}} || 5 879
|-
| 86 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Доминикан Республикасы}} || 5 763
|-
| 87 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Algeria}} || 5 668
|-
| 88 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Namibia}} || 5 657
|-
| 89 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Jordan}} || 5 207
|-
| 90 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Jamaica}} || 5 170
|-
| 91 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Шығыс Тимор}} || 5 162
|-
| 92 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Македония}} || 5 073
|-
| 93 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Iran}} || 5039
|-
|94 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bosnia and Herzegovina}} || 4 866
|-
|95 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Belize}} || 4 695
|-
| 96 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Fiji}} || 4 669
|-
| 97 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Tonga}} || 4 605
|-
| 98 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Paraguay}} || 4 499
|-
|99 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Tunisia}} || 4 431
|-
| 100 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Albania}} || 4 039
|-
| 101 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Cape Verde}} || 3 908
|-
| 102 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|El Salvador}} || 3 900
|-
| 103 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Guyana}} || 3 884
|-
| 104 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mongolia}} || 3 881
|-
| 105 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ukraine}} || 3 862
|-
| 106 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Samoa}} || 3 833
|-
| 107 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Georgia}} || 3 558
|-
| 108 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Indonesia}} || 3 499
|-
| 109 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Swaziland}} || 3 484
|-
| 110 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Guatemala}} || 3 482
|-
| 111 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Marshall Islands}} || 3 437
|-
| 112 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Congo, Republic of the}} || 3 408
|-
| 113 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Тувалу}} || 3 371
|-
| 114 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Микронезия}} || 3 267
|-
| 115 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Morocco}} || 3 190
|-
| 116 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Armenia}} || 3 176
|-
| 117 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Sri Lanka}} || 3 127
|-
| 118 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Egypt}} || 3 114
|-
| 119 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Vanuatu}} || 3 106
|-
| 120 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bhutan}} || 2 863
|-
| 121 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Philippines}} || 2 792
|-
| 122 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bolivia}} || 2 701
|-
| 123 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Honduras}} || 2 331
|-
| 124 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Papua New Guinea}} || 2 300
|-
| 125 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Moldova}} || 2 214
|-
| 126 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Solomon Islands}} || 1 901
|-
| 127 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Vietnam}} || 1 896
|-
| 128 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Uzbekistan}} || 1 852
|-
| 129 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Nicaragua}} || 1 842
|-
| 130 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ghana}} || 1 782
|-
| 131 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Nigeria}} || 1 725
|-
| 132 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Sao Tome and Principe}} || 1 625
|-
| 133 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Djibouti}} || 1 597
|-
| 134 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Kiribati}} || 1 583
|-
| 135 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Zambia}} || 1 530
|-
| 136 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Sudan}} || 1 527
|-
| 137 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Yemen}} || 1 518
|-
| 138 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Laos}} || 1 490
|-
| 139 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|India}} || 1 414
|-
| 140 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Pakistan}} || 1 295
|-
| 141 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Lesotho}} || 1 289
|-
| 142 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Kyrgyzstan}} || 1 282
|-
| 143 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Cameroon}} || 1 268
|-
| 144 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Chad}} || 1 234
|-
| 145 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Senegal}} || 1 141
|-
| 146 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mauritania}} || 30 126
|-
| 147 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Cote d'Ivoire}} || 1 054
|-
| 148 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Тәжікстан}} || 1 050
|-
| 149 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Kenya}} || 30046
|-
| 150 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Cambodia}} || 1015
|-
| 151 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Comoros}} || 865
|-
| 152 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Burma}} || 835
|-
| 153 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bangladesh}} || 818
|-
| 154 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Benin}} || 794
|-
| 155 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Haiti}} || 759
|-
| 156 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Zimbabwe}} || 756
|-
| 157 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Rwanda}} || 693
|-
| 158 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mozambique}} || 650
|-
| 159 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mali}} || 631
|-
| 160 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Nepal}} || 626
|-
| 161 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Afghanistan}} || 622
|-
| 162 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Sierra Leone}} || 613
|-
| 170 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Burkina Faso}} || 603
|-
| 171 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Tanzania}} || 30599
|-
| 172 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Uganda}} || 589
|-
| 173 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Togo}} || 585
|-
| 174 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Guinea-Bissau}} || 551
|-
| 175 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Eritrea}} || 546
|-
| 176 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Guinea}} || 519
|-
| 177 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Gambia, The}} || 503
|-
| 178 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ethiopia}} || 483
|-
| 179 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Madagascar}} || 451
|-
| 180 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Орталық Африка Республикасы}} || 447
|-
| 181 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Liberia}} || 436
|-
| 182 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Niger}} || 408
|-
| 183 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Burundi}} || 282
|-
| 184 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Malawi}} || 253
|-
| 185 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Конго Демократиялық Республикасы}} || 237
|-
|186|| align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Syria}} || н/д

|}
|
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;margin-left:auto;margin-right:auto;text-align: right&quot;
! №
! Мемлекет 
! $                   
|-
| 1 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Monaco}} || 163026
|-
| 2 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Liechtenstein}} || 134677
|-
| 3 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Luxembourg}} || 111662
|-
| 4 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Norway}} || 100819
|-
| 5 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Катар}} || 93 352
|-
| 6 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Switzerland}} ||  80 477
 |-
| 7 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Australia}} || 67 468
|-
| 8 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|San Marino}} || 62 188
|-
| 9 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Denmark}} || 58 894
|-
| 10 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Швеция}} || 58 269
|-
| 11 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Кувейт}} || 56 369
|-
| 12 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Singapore}} || 55 182
|-
| 13 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|United States}} || 53 183
|-
| 14 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Canada}} || 51 911
|-
| 15 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Austria}} || 49 074
|-
| 16 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Netherlands}} || 47 617
|-
| 17 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ireland}} || 47 400
|-
| 18 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Finland}} || 47 219
|-
| 19 || align=&quot;left&quot; | {{байрақ|Андорра}} || 46 418
|-
| 20 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Belgium}} || 45 387
|-
| 21 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Iceland}} || 45 263
|-
| 22 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Germany}} || 45 085
|-
| 23 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|БАӘ}} || 41 692
|-
| 24 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|France}} || 41 421
|-
| 25 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|New Zealand}} || 40 842
|-
| 26 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|United Kingdom}} || 39 351
|-
| 27 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Бруней}} || 38 563
|-
| 28 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Japan}} || 38 492
|-
|  —|| align=&quot;left&quot; | ''{{Байрақ|Гонконг}}''|| 38 124
|-
| 29 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Israel}} || 36 151
|-
| 30 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Italy}} || 34 619
|-
|  —|| align=&quot;left&quot; | ''{{flagcountry|European Union}}''|| 34 072
|-
| 31 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Spain}} || 29 118
|-
| 32 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Кипр}} || 26 352
|-
| 33 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Korea, South}} || 25 977
|-
| 34 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Saudi Arabia}} || 25 852
|-
| 35 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Бахрейн}} || 24 613
|-
| 36 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Oman}} || 22 181
|-
| 37 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Slovenia}} || 22 059
|-
| 38 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Greece}} || 21 910
|-
| 39 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Багам аралдары}} || 21 908
|-
| 40 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Portugal}} || 21 029
|-
| 41 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Malta}} || 20 839
|-
| 42 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Equatorial Guinea}} || 20 572
|-
| 43 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Czech Republic}} || 18 861
|-
| 44 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Estonia}} || 18 478
|-
| 45 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Trinidad and Tobago}} || 18 373
|-
| 46 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Slovakia}} || 16 893
|-
| 47 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Uruguay}} ||16 351
|-
| 48 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Chile}} || 15 732
|-
| 49 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Барбадос}} || 14 917
|-
| 50 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Argentina}} || 14 760
|-
| 51 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Russia}} || 14 612
|-
| 52 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Venezuela}} || 14 415
|-
| 53 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Seychelles}} || 14 220
|-
| 54 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Lithuania}} || 14 172
|-
| 55 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Latvia}} || 13 947
|-
| 56 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Saint Kitts and Nevis}} || 13 710
|-
| 57 || align=&quot;left&quot; | {{байрақ|Антигуа және Барбуда}} || 13 669
|-
| 58 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Хорватия}} || 13 530
|-
| 59 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Poland}} || 13 432
|-
| 60 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Kazakhstan}} || 13 072
|-
| 61 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Hungary}} || 12 560
|-
| 62 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Ливия|}} || 12 167
|-
| 63 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Palau}} || 11 810
|-
| 64 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Gabon}} ||11 531 
|-
| 65 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Brazil}} || 11 208
|-
| 66 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Panama}} || 11 037
|-
| 67 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Turkey}} || 10 946
|-
| 68 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Malaysia}} || 10 538
|-style=&quot;background:gold&quot;
| —  || align=&quot;left&quot; | ''[[Әлем]]''               || 10 472
|-
| 69|| align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mexico}} || 9 742
|-
| 70 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Lebanon}} || 9 705
|-
| 71 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Costa Rica}} || 9 391
|-
| 72 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Суринам}} || 8 864
|-
| 73 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mauritius}} || 8 124
|-
| 74 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Romania}} || 7 943
|-
| 75 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Colombia}} || 7 752
|-
| 76 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|South Africa}} || 7 508
|-
| 77 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Grenada}} || 7 485
|-
| 78 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Azerbaijan}} || 7 228
|-
| 79 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Botswana}} || 7 191
|-
| 80 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bulgaria}} || 6 986
|-
| 81 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Iran}} || 6 816
|-
| 82 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Montenegro}} || 6 816
|-
| 83 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Dominica}} || 6 691
|-
| 84 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Belarus}} || 6 685
|-
| 85 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Peru}} || 6 573
|-
| 86 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Maldives}} || 6 567
|-
| 87 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Saint Lucia}} || 6 558
|-
| 88 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Saint Vincent and the Grenadines}} || 6 515
|-
| 89 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Turkmenistan}} || 6 511
|-
| 90 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Ирак}} || 6 455
|-
| 91 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Қытай}} || 6 091
|-
| 92 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Dominican Republic}} || 5 736
|-
| 93 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Namibia}} || 5 668
|-
| 94 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Angola}} || 5 485
|-
| 95 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Thailand}} || 5 474
|-
| 96 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Jamaica}} || 5 472
|-
| 97 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ecuador}} || 5 456
|-
| 98 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Algeria}} || 5 404
|-
| 99 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Куба}} ||5 383 
|-
|100 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Serbia}} || 5 190
|-
|101 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Jordan}} || 4 945
|-
|102 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Македония}} || 4 589
|-
|103 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Белиз}} || 4 577
|-
|104 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Tonga}} || 4 494
|-
|105 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bosnia and Herzegovina}} || 4 447
|-
|106 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Fiji}} || 4 438
|-
|107 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Тунис}} || 4 237
|-
|108 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Albania}} || 4 149
|-
| 109 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ukraine}} || 3 867
|-
| 110 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Cape Verde}} || 3 838
|-
| 111 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Парагвай}} || 3 813
|-
| 112 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|El Salvador}} || 3 777
|-
| 113 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Тувалу}} || 3 740
|-
| 114 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mongolia}} || 3 673
|-
| 115 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Гайана}} || 3 584
|-
| 116 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Samoa}} || 3 584
|-
| 117 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Индонезия}} ||3 557
|-
| 118 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Marshall Islands}} || 3 556
|-
| 119 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Georgia}} || 3 508
|-
| 120 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Kosovo}} || 3 456
|-
| 121 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Guatemala}} || 3 368
|-
| 122 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Armenia}} || 3 338
|-
| 123 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Syria}} || 3 289
|-
| 124|| align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Egypt}} || 3 187
|-
| 125 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Vanuatu}} || 3 176
|-
| 126 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Микронезия}} || 3 165
|-
| 127 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Конго Республикасы}} || 3 154
|-
| 128 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Swaziland}} || 3 044
|-
| 129 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Morocco}}&lt;ref&gt;[[Батыс Сахара]]ны қамтиды.&lt;/ref&gt; || 2 925
|-
| 130 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Sri Lanka}} || 2 923
|-
| 131 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Philippines}} || 2 588
|-
| 132 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Боливия}} || 2 576
|-
| 133 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bhutan}} || 2 399
|-
| 134 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Honduras}} || 2 264
|-
| 135 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Papua New Guinea}} || 2 184
|-
| 136 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Moldova}}&lt;ref&gt;[[Приднестровье Молдова Республикасы|Днестр бойын]] қоспағанда.&lt;/ref&gt; || 2 038
|-
| 137 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Solomon Islands}} || 1 835
|-
| 138 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Nicaragua}} || 1 754
|-
| 139 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Kiribati}} || 1 743
|-
| 140 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Uzbekistan}} || 1 717
|-
| 141 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ghana}} || 1 605
|-
| 142|| align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Vietnam}} || 1 596
|-
| 143 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Sudan}} || 1 580
|-
| 144 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Nigeria}} || 1 555
|-
| 145 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Yemen}} || 1 494
|-
| 146 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|India}} || 1 489
|-
| 147 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Zambia}} || 1 469
|-
| 148 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Djibouti}} || 1 464
|-
| 149 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Sao Tome and Principe}} || 1 402
|-
| 150 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Laos}} || 1 399
|-
| 151 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Pakistan}} || 1 290
|-
| 152 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Cote d'Ivoire}} || 1 244
|-
| 153 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Lesotho}} || 1 193
|-
| 154 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Kyrgyzstan}} || 1 160
|-
| 155 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Cameroon}} || 1 151
|-
| 156 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mauritania}} || 1 106
|-
| 157 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Timor-Leste}} || 1 068
|-
| 158 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Senegal}} || 1 032
|-
| 159 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Cambodia}} || 946
|-
| 160 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Chad}} || 885
|-
| 161 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Tajikistan}} || 872
|-
| 162 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Kenya}} || 862
|-
| 163 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Оңтүстік Судан}} || 862
|-
| 164 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Comoros}} || 831
|-
| 165 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Зимбабве}} || 781
|-
| 166 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Haiti}} || 771
|-
| 167 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Бенин}} || 752
|-
| 168 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bangladesh}} || 747
|-
| 169 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Nepal}} || 707
|-
| 170 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Мали}} || 694
|-
| 171 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Sierra Leone}} || 635
|-
| 172 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Burkina Faso}} || 634
|-
| 173 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Ауғанстан}} || 620
|-
| 174 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Rwanda}} || 620
|-
| 175 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Tanzania}}&lt;ref&gt;Тек материгі кіреді.&lt;/ref&gt; || 591
|-
| 176 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Гвинея}} || 591
|-
| 177 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mozambique}} || 579
|-
| 178 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Togo}} || 574
|-
| 179 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Uganda}} || 547
|-
| 180 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Гвинея-Бисау}} || 539
|-
| 181 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Gambia, The}} || 512
|-
| 182 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Эритрея}} || 504
|-
| 183 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Орталық Африка Республикасы}} || 473
|-
| 184 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ethiopia}} || 470
|-
| 185 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Madagascar}} || 447
|-
| 186 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Liberia}} || 422
|-
| 187 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Niger}} || 383
|-
| 188 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Конго Демократиялық Республикасы}} || 272
|-
| 189 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Malawi}} || 268
|-
| 190 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Burundi}} || 251
|-
| 191 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Сомали}} || 139
|}
|
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;margin-left:auto;margin-right:auto;text-align: right&quot;
! №
! Мемлекет
! $
|-
| 1 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Монако}} ||173377 
|-
| 2 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Liechtenstein}} ||152933
|-
| 3 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Luxembourg}} ||113373
|-
| 4 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Norway}} ||103586
|-
| 5 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Катар}} ||93352
|-
| - || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Макао}} ||91377 
|-
| 6 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Switzerland}} ||84854
|-
| 7 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Australia}} ||65600
|-
| 8 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Sweden}} ||60566 
|-
| 9 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Denmark}} || 59921
|-
| 10 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|San Marino}} ||57293
|-
| 11 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Singapore}} ||54649
|-
| 12 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|United States}} ||52392
|-
| 13 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Canada}} || 52270
|-
| 14 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Kuwait}} ||52198
|-
| 15 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Netherlands}} ||50930
|-
| 16 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Austria}} ||50420
|-
| 17 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ireland}} ||50155
|-
| 18 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Finland}} ||49265
|-
| 19 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Belgium}} ||47261
|-
| 20 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Iceland}} || 46520
|-
| 21 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Germany}} ||45091
|-
| 22 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|БАӘ}} || 43049
|-
| 23 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|United Kingdom}} ||42423 
|-
| 24 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|France}} ||42339 
|-
| 25 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|New Zealand}} ||41952  
|-
| 26 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Андорра}} ||41015 
|-
| 27 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Brunei}} ||38563
|-
| 28 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Жапония}} ||38528
|-
| — || align=&quot;left&quot; | ''{{flagcountry|Hong Kong}}'' ||38039
|-
| 29 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Israel}} || 37704
|-
| 30 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Италия}} ||35243
|-
| — || align=&quot;left&quot; | ''{{flagcountry|European Union}}'' ||32507 
|-
| 31 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Spain}} ||28944
|-
| — || align=&quot;left&quot; | ''{{flagcountry|Puerto Rico}}'' ||28509
|-
| 32 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Korea, South}} ||26482
|-
| 33 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Saudi Arabia}} ||25962 
|-
| 34 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Cyprus}} ||25197
|-
| 35 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bahrain}} ||24695
|-
| 36 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Equatorial Guinea}} ||24480
|-
| 37 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Slovenia}} ||23161
|-
| 38 || align=&quot;left&quot; | {{байрақ|Багам аралдары}} ||22313
|-
| 39 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Malta}} ||22242
|-
| 40 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Oman}} ||21929
|-
| 41 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Greece}} ||21722 
|-
| 42 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Portugal}} ||21429
|-
| 43 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Czech Republic}} ||19510
 |-
| 44 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Estonia}} ||19328
|-
| 45 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Trinidad and Tobago}} ||18240
|-
| 46 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Slovakia}} ||17573 
|-
| 47 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Uruguay}} ||16351
|-
| 48 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Chile}} ||15723
|-
| 49 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Seychelles}} ||15565
|-
| 50 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Lithuania}} ||15381
|-
| 51 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Науру}} ||15211 
 |-
| 52 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Latvia}} ||15097
|-
| 53|| align=&quot;left&quot; | {{байрақ|Барбадос}} ||14854
|-
| 54 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Argentina}} ||14760
|-
| 55 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Russia}} || 14680
|-
| 56 || align=&quot;left&quot; | {{байрақ|Антигуа және Барбуда}} ||13790
|-
| 57 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Poland}} ||13760 
|-
| 58 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Saint Kitts and Nevis}} ||13710
|-
| 59 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Kazakhstan}} ||13650
|-
| 60 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Croatia}} ||13490
|-
| 61 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Hungary}} ||13058
|-
| 62 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Venezuela}} ||12213 
|-
| 63 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Ливия}} ||12029
|-
| 64 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Palau}} ||11480
|-
| 65 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Brazil}} ||11199
|-
| 66 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Turkey}} ||10972
|-style=&quot;background:gold&quot;
| — || align=&quot;left&quot; | ''[[Әлем]]'' ||10553 
|-
| 67 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Malaysia}} ||10514 
|-
| 68 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Panama}} ||10472
|-
| 69 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mexico}} ||10293
|-
| 70 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Costa Rica}} ||10195
|-
| 71 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Gabon}} ||10151
|-
| 72 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Suriname}} ||9826            
|-
| 73 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Lebanon}} ||9793     
|-
| 74 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mauritius}} ||9593 
|-
| 75 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Romania}} ||8705
|-
| 76 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Maldives}} ||8220
|-
| 77 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Turkmenistan}} ||7987
|-
| 78 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Grenada}} || 7843
|-
| 79 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Colombia}} ||7826
|-
| 80 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Azerbaijan}} ||7814
|-
| 81 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Belarus}} ||7664
|-
| 82 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bulgaria}} ||7543
|-
| 83 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Saint Lucia}} || 7328
|-
| 84 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Botswana}} ||7312
|-
| 85 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Montenegro}} ||7109
|-
| 86 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Cuba}} ||6985
|-
| 87 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|South Africa}} ||6950 
|-
| 88 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Dominica}} ||6915
|-
| 89 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Қытай}} ||6626 
|-
| 90 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Peru}} ||6593
|-
| 91 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Iran}} ||6563
|-
| 92 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Saint Vincent and the Grenadines}} || 6484
|-
| 93 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Serbia}} ||6313
|-
| 94 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Thailand}} ||6270
|-
| 95 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ecuador}} ||6003
|-
| 96 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Dominican Republic}} ||5826
|-
| 97 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Iraq}} || 5790
|-
| 98 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Angola}} ||5668                
|-
| 99 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Namibia}} ||5462
|-
| 100 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Algeria}} ||5325 
|-
| 101 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Jamaica}} || 5126
|-
| 102 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Macedonia, Republic of}} || 5110
|-
| 103 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Belize}} || 4894
|-
| 104 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bosnia and Herzegovina}} || 4662
|-
| 105 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Jordan}} || 4618
|-
| 106 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Fiji}} || 4578
|-
| 107 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Шығыс Тимор}} || 4362
|-
| 108 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Paraguay}} || 4294
|-
| 109 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Tunisia}} || 4263
|-
| 110 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Tonga}} || 4173
|-
| 111 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Albania}} || 4066
|-
| 112 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mongolia}} || 4056
|-
| 113 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ukraine}} || 4024
|-
| 114 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Tuvalu}} || 3882
|-
| 115 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|El Salvador}} || 3826
|-
| 116 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Guyana}} || 3739
|-
| 117 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Cape Verde}} || 3731
|-
| 118 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Georgia}} || 3715
|-
| 119 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Samoa}} || 3632
|-
| 120 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Marshall Islands}} || 3586
|-
| 121 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Armenia}} || 3504
|-
| 122 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Guatemala}} || 3478
|-
| 123 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Indonesia}} || 3475
|-
| 124 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Микронезия}} || 3216
|-
| 125 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Sri Lanka}} || 3159
|-
| 126 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Congo, Republic of the}} || 3153
|-
| 127 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Egypt}} || 3110
|-
| 128 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Vanuatu}} || 3040
|-
| 129 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Nigeria}} || 2966
|-
| 130 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Morocco}} || 2952
|-
| 131 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Палестина}} || 2908
|-
| 132 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bolivia}} || 2868
|-
| 133 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Swaziland}} || 2819
|-
| 134 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Philippines}} || 2765
|-
| 135 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bhutan}} || 2363
|-
| 136 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Honduras}} || 2293
|-
| 137 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Moldova}} || 2285
|-
| 138 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Papua New Guinea}} || 2106
|-
| 139 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Uzbekistan}} || 1977
|-
| 140 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Solomon Islands}} || 1912
|-
| 141 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Vietnam}} || 1868
|-
| 142 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Nicaragua}} || 1851
|-
| 143 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ghana}} || 1846
|-
| 144 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|São Tomé and Príncipe}} || 1770
|-
| 145 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Kiribati}} || 1705
|-
| 146 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Djibouti}} || 1668
|-
| 147 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Syria}} || 1606
|-
| 148 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Laos}} || 1589
|-
| 149 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|India}} || 1548
|-
| 150 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Zambia}} || 1540
|-
| 151 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Sudan}} || 1438
|-
| 152 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Yemen}} || 1422
|-
| 153 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mauritania}} || 1418
|-
| 154 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Côte d'Ivoire}} || 1407
|-
| 155 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Cameroon}} || 1329
|-
| 156 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Kyrgyzstan}} || 1303
|-
| 157 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Pakistan}} || 1238
|-
| 158 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Burma}} || 1183
|-
| 159 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Lesotho}} || 1075
|-
| 160 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Senegal}} || 1072
|-
| 161 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|South Sudan}} || 1045
|-
| 162 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Tajikistan}} || 1036
|-
| 163 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Cambodia}} || 1008
|-
| 164 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Kenya}} || 994
|-
| 165 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bangladesh}} || 980
|-
| 166 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Comoros}} || 846
|-
| 167 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Chad}} || 818
|-
| 168 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Benin}} || 752
|-
| 169 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Sierra Leone}} || 725
|-
| 170 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Zimbabwe}} || 714
|-
| 171 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Haiti}} || 706
|-
| 172 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mali}} || 691
|-
| 173 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Afghanistan}} || 683
|-
| 174 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Nepal}} || 656
|-
| 175 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Burkina Faso}} || 649
|-
| 176 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Rwanda}} || 620
|-
| 177 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Tanzania}} || 608
|-
| 178 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Uganda}} || 598
|-
| 179 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Togo}} || 590
|-
| 180 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|КХДР}} || 583
|-
| 181 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mozambique}} || 579
|-
| 182 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Guinea}} || 532
|-
| 183 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Gambia, The}} || 512
|-
| 184 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Guinea-Bissau}} || 510
|-
| 185 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Eritrea}} || 507
|-
| 186 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Орталық Африка Республикасы}} || 483
|-
| 187 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Madagascar}} || 447
|-
| 188 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Niger}} || 395
|-
| 189 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Liberia}} || 356
|-
| 190 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Malawi}} || 355
|-
| 191 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ethiopia}} || 354
|-
| 192 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Конго Демократиялық Республикасы}} || 286
|-
| 193 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Burundi}} || 229
|}
|}

{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;margin-left:auto;margin-right:auto;text-align: right&quot;
|-
|}

== Жан басына шаққандағы ЖІӨ-нің тарихи маңызын қалпына келтіру==

1980 жылдан бері әлемнің елдерінде жан басына шаққандағы ЖІӨ жөніндегі деректер БҰҰ-да жинақталады&lt;ref name=&quot;UNdata&quot;&gt;[http://data.un.org/Default.aspx UNdata]&lt;/ref&gt;, аса ертерек тарихи аралықтар үшін бағалау мен есептеу құндылықтары пайдаланылады. Соңғы екі мың жылдықтағы әлем елдері үшін ЖІӨ-нің жан басына шаққандағы салыстырмалы бағамының ең беделді деректерін Maddison Project береді&lt;ref name=&quot;Maddison Project&quot;&gt;[http://www.ggdc.net/maddison/maddison-project/data.htm Maddison Project] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180118051210/http://www.ggdc.net/maddison/maddison-project/data.htm |date=2018-01-18 }}&lt;/ref&gt;, оның негізін көрнекті британдық ғалым, экономикалық өсу тарихы бойынша сарапшы [[Ангус Меддисон]] қалады&lt;ref&gt;[http://en.wikipedia.org/wiki/Angus_Maddison Angus_Maddison Уикипедия (ағылш.)]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.ggdc.net/maddison/oriindex.htm Angus Maddison Гронинген университеті сайтында] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190216033959/http://www.ggdc.net/MADDISON/oriindex.htm |date=2019-02-16 }}&lt;/ref&gt;. Деректер А. Меддисонның өзінің зерттеулерінен басқа Maddison Project қосымша басқа көздерден алынған түрлі елдер мен уақыт аралығындағы халықтардың жан басына шаққандағы ЖІӨ-нің беделді бағалауларын қамтиды.

'''Әлемнің кейбір елдеріндегі «халықаралық» доллар бойынша 1990 жылғы жан басына шаққандағы ЖІӨ'''
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;

!  Жыл
! [[Рим империясы]]&lt;ref&gt;[http://www.paolomalanima.it/default_file/Papers/ANCIENT-PRE-MODERN-ECONOMIES.pdf Elio Lo Cascio, Paolo Malanima. Ancient and Pre-Modern Economies. GDP in the Roman Empire and Early Modern Europe (2011)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924063908/http://www.paolomalanima.it/default_file/Papers/ANCIENT-PRE-MODERN-ECONOMIES.pdf |date=2015-09-24 }}&lt;/ref&gt;
! [[Орталық Италия|Орталық]] 
және

[[Падания|Солтүстік Италия]]&lt;ref name=&quot;Maddison Project&quot; /&gt;
! {{Байрақ|Англия}} / 
{{Байрақ|Ұлыбритания}} /

[[Ұлыбритания|Біріккен корольдік]]&lt;ref name=&quot;Maddison Project&quot; /&gt;

! [[Киев Русі]] / 
{{Байрақ|Ресей}},

б. {{Байрақ|КСРО}}&lt;ref name=&quot;Maddison Project&quot; /&gt;
! {{Байрақ|Қытай}} &lt;ref name=&quot;Maddison Project&quot; /&gt;
! {{Байрақ|Үндістан}}&lt;ref name=&quot;Maddison Project&quot; /&gt;
! [[Грекия]] /  
[[Осман империясы|Оттоман имп.]] /

{{Байрақ|Түркия}}&lt;ref name=&quot;Maddison Project&quot; /&gt;
! Жалпы әлем бойынша&lt;ref name=&quot;Maddison Project&quot; /&gt;
|-
| align=&quot;center&quot; | [[1 жыл|1]] 
|
| align=&quot;center&quot; | 800
| align=&quot;center&quot; | 600
|
|
|
| align=&quot;center&quot; | 2000
| align=&quot;center&quot; | 650
|-
| align=&quot;center&quot; | [[150 жыл|150]]
| align=&quot;center&quot; | 923-1284 
|
|
|
|
|
|
| align=&quot;center&quot; | 750
|-
| align=&quot;center&quot; | [[1000 жыл|1000]]
|
|
| align=&quot;center&quot; | 757
| align=&quot;center&quot; | 1000&lt;ref name=Moss37&gt;Уолтер мох, История России: 1917 г. (2005), [http://books.google.com/books?id=BXgNSFIEJ2QC&amp;lpg=PP1&amp;dq=russian%20history&amp;pg=PA37#v=onepage&amp;q=russian%20history&amp;f=false стр. 37].&lt;/ref&gt;
| align=&quot;center&quot; | 750-1000
| align=&quot;center&quot; | 800-1100
| align=&quot;center&quot; | 600
| align=&quot;center&quot; | 750
|-
| align=&quot;center&quot; | [[1300 жыл|1300]]
|
| align=&quot;center&quot; | 1 620
| align=&quot;center&quot; | 742
|
|
|
|
|
|-
| align=&quot;center&quot; |  [[1400 жыл|1400]]
|
| align=&quot;center&quot; | 1 751
| align=&quot;center&quot; | 1 099
|
|
|
|
|
|-
| align=&quot;center&quot; |  [[1500 жыл|1500]]
|
| align=&quot;center&quot; | 1 533
| align=&quot;center&quot; | 1 086
| align=&quot;center&quot; | 1 100
|
| align=&quot;center&quot; | 800-1100
| align=&quot;center&quot; | 660
| align=&quot;center&quot; | 750
|-
| align=&quot;center&quot; | [[1600 жыл|1600]]
|
| align=&quot;center&quot; | 1 363
| align=&quot;center&quot; | 1 082
| align=&quot;center&quot; | 1 000
|
| align=&quot;center&quot; | 793
|
|
|-
| align=&quot;center&quot; |  [[1700 жыл|1700]]
|
| align=&quot;center&quot; | 1 476
| align=&quot;center&quot; | 1 513
| align=&quot;center&quot; | 1 000
|
| align=&quot;center&quot; | 729
| align=&quot;center&quot; | 700
|
|-
| align=&quot;center&quot; | [[1800 жыл|1800]]
|
| align=&quot;center&quot; | 1 363
| align=&quot;center&quot; | 2 097
| align=&quot;center&quot; | 1 000
| align=&quot;center&quot; | 1 000
|
|
| align=&quot;center&quot; | 1 000
|-
| align=&quot;center&quot; | [[1885 жыл|1885]]
|
| align=&quot;center&quot; | 1 671
| align=&quot;center&quot; | 3 574
| align=&quot;center&quot; | 865
| align=&quot;center&quot; | 750
| align=&quot;center&quot; | 567
|
|
|-
| align=&quot;center&quot; | [[1913 жыл|1913]]
|
| align=&quot;center&quot; | 2 305
| align=&quot;center&quot; | 4 921
| align=&quot;center&quot; | 1 414
| align=&quot;center&quot; | 552
| align=&quot;center&quot; | 673
| align=&quot;center&quot; | 1 213
| align=&quot;center&quot; | 1 543
|-
| align=&quot;center&quot; | [[1950 жыл|1950]]
|
| align=&quot;center&quot; | 3 172
| align=&quot;center&quot; | 6 939
| align=&quot;center&quot; | 2 841
| align=&quot;center&quot; | 448
| align=&quot;center&quot; | 619
| align=&quot;center&quot; | 1 623
| align=&quot;center&quot; | 2 104
|+
|}

[[Ресей Федерациясы Үкіметі жанындағы Қаржы университеті]] сарапшыларының қару-жарақ пен түрлі тауарлардың мұражай коллекцияларына жасаған талдауы әлем аймақтарының соңғы 4 мыңжылдықтағы жан басына шаққандағы ЖІӨ бағалауға мүмкіндік берді.

Алынған ақпаратқа сәйкес, 2-ші мыңжылдықтан бастап Еуропада 19 ғасырдың басына дейін, жан басына шаққандағы ЖІӨ жылына 0.7-1.7 мың долларда құбылып тұрған (2005 жылғы бағамен).&lt;ref name=&quot;Истоки и история&quot;&gt;Зубец Алексей Николаевич. Истоки и история экономического роста / М.: Изд-во &quot;Экономика&quot;, 2014. 463 с. ISBN 978-5-282-03354-0&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.fa.ru/chair/priklsoc/Documents/Количественные%20оценки%20в%20истории.pdf Зубец А.Н. Тарихтағы сандық бағалаулар (клиометриялық құралдар). Қаржы университеті, 2014.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170712181932/http://www.fa.ru/chair/priklsoc/Documents/%D0%9A%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B5%20%D0%BE%D1%86%D0%B5%D0%BD%D0%BA%D0%B8%20%D0%B2%20%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B8.pdf |date=2017-07-12 }}&lt;/ref&gt;.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Елдер тізімі}}

[[Санат:Елдерді экономикалық салыстыру|ЖІӨ номиналды тұлға]]
[[Санат:Әлемдік экономика]]</text>
      <sha1>kujrodft86xji4242jx3ippfn4m5c4l</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478840</id>
      <parentid>3478839</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T17:28:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TeeeWotjer6897</username>
        <id>165536</id>
      </contributor>
      <comment>/* Жан басына шаққандағы ЖІӨ бойынша елдер тізімі */</comment>
      <origin>3478840</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="47459" sha1="bwjy1hty7iy18cr4139vaajyf9w2ax6" xml:space="preserve">[[Сурет:GDP per capita (nominal) 2015.png|thumb|right|500px|Әлем елдері жан басына шаққандағы ІЖӨ-нің (номиналы) ([[Халықаралық валюта қоры|ХВҚ]], 2015)
{| width=100%
|-
| valign=top |
{{legend|#400000|$64&amp;nbsp;000 жоғары}}
{{legend|#a00000|$32&amp;nbsp;000 – 64&amp;nbsp;000}}
{{legend|#d00000|$16&amp;nbsp;000 – 32&amp;nbsp;000}}
{{legend|#fd2a00|$8&amp;nbsp;000 – 16&amp;nbsp;000}}
| valign=top |
{{legend|#fe7733|$4&amp;nbsp;000 – 8&amp;nbsp;000}}
{{legend|#fea933|$2&amp;nbsp;000 – 4&amp;nbsp;000}}
{{legend|#fed24c|$1&amp;nbsp;000 – 2&amp;nbsp;000}}
{{legend|#feff33|$500 – 1&amp;nbsp;000}}
| valign=top |
{{legend|#ffffa6|$500 төмен}}
{{legend|white|Мәлімет жоқ}}
|}
]]
'''Жан басына шаққандағы ЖІӨ''' экономикалық даму деңгейін анықтайды. жан басына шаққандағы [[ЖІӨ]]-ді нақты ерекшелік деп қарастырмаған жөн, өйткені [[өндіріс]]тің cалалық құрылымы, шығарылатын [[өнім]]нің сапасы, материалдар шығынының тиімділігі, өнім бірлігіне жұмсалатын [[энергия]]ның және  т.б.  айтарлықтай маңызы бар. Салыстыру үшін барлық көрсеткіштер ортақ валютамен - [[АҚШ доллары]]мен көрсетілген. Ұлттық валюталардан долларға айырбастау нарықтық айырбас бағамы бойынша жүзеге асырылады.

== Жан басына шаққандағы ЖІӨ бойынша елдер тізімі == 
{|
|-
| width=&quot;33%&quot; align=&quot;center&quot; | '''[[Халықаралық валюта қоры|ХВҚ]] тізімі (2013)'''&lt;ref&gt;Data refer mostly to the year 2013. [http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2013/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=41&amp;pr.y=9&amp;sy=2012&amp;ey=2012&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=512,666,914,668,612,672,614,946,311,137,213,962,911,674,193,676,122,548,912,556,313,678,419,181,513,867,316,682,913,684,124,273,339,868,638,921,514,948,218,943,963,686,616,688,223,518,516,728,918,558,748,138,618,196,522,278,622,692,156,694,624,142,626,449,628,564,228,283,924,853,233,288,632,293,636,566,634,964,238,182,662,453,960,968,423,922,935,714,128,862,611,135,321,716,243,456,248,722,469,942,253,718,642,724,643,576,939,936,644,961,819,813,172,199,132,733,646,184,648,524,915,361,134,362,652,364,174,732,328,366,258,734,656,144,654,146,336,463,263,528,268,923,532,738,944,578,176,537,534,742,536,866,429,369,433,744,178,186,436,925,136,869,343,746,158,926,439,466,916,112,664,111,826,298,542,927,967,846,443,299,917,582,544,474,941,754,446,698&amp;s=NGDPDPC&amp;grp=0&amp;a= World Economic Outlook Database-October 2013], [[International Monetary Fund]]. Опубликовано 8 қазан 2013.&lt;/ref&gt;
| width=&quot;33%&quot; align=&quot;center&quot; | '''[[Дүниежүзілік банк]] тізімі(2013)'''&lt;ref&gt;Data refer to the year 2014. [http://databank.worldbank.org/ddp/home.do?Step=12&amp;id=4&amp;CNO=2 World Development Indicators database], [[World Bank]]. Опубликовано 3 шілде 2014.&lt;/ref&gt;
| width=&quot;33%&quot; align=&quot;center&quot; | '''[[БҰҰ]] тізімі (2013)'''&lt;ref&gt;[http://unstats.un.org/unsd/snaama/selbasicFast.asp National Accounts Main Aggregates Database, желтоқсан 2013] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160205025204/http://unstats.un.org/unsd/snaama/selbasicFast.asp |date=2016-02-05 }}, [[United Nations Statistics Division]]. Опубликовано:  4 янв. 2015.&lt;/ref&gt;

|- valign=&quot;top&quot;
|
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;margin-left:auto;margin-right:auto;text-align: right&quot;
! № 
! Мемлекет
! $
|-
| 1 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Luxembourg}} ||110573
|-
| 2 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Qatar}} ||104655
|-
| 3 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Norway}} ||101271
|-
| 4 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Switzerland}} || 80 276
|-
| 5 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Australia}} || 64 157
|-
| 6 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Denmark}} || 57 999
|-
| 7 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Sweden}} || 57 297
|-
| 8 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Singapore}} || 52 918
|-
| 9 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|United States}} || 52 839
|-
| 10 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Канада}} || 51 871
|-
| 11 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Austria}} || 49 256
|-
| 12 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ireland}} || 47 882
|-
| 13 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Kuwait}} || 47 829
|-
| 14 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Netherlands}} || 47 651
|-
| 15 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Finland}} || 47 625
|-
| 16 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Бельгия}} || 45 537
|-
| 17 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Исландия}} || 45 315
|-
| 18 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Germany}} || 43 952
|-
| 19 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|United Arab Emirates}} || 43 185
|-
| 20 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|France}} || 42 991
|-
| 21 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Brunei}} || 40 804
|-
| 22 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|New Zealand}} || 40 465
|-
| 23 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Japan}} || 39 321
|-
| 24 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|United Kingdom}} || 39 049
|-
| — || align=&quot;left&quot; | ''{{flagcountry|Hong Kong}}'' || 38 605
|-
| 25 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Israel}} || 34 651
|-
| 26 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Italy}} || 33 909
|-
| — || align=&quot;left&quot; | ''{{flagcountry|European Union}}'' || 32 125
|-
| 27 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Spain}} || 29 409
|-
| 28 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Oman}} || 25 720
|-
| 29 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Cyprus}} || 24 706
|-
| 30 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Saudi Arabia}} || 24 246
|-
| 31 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bahrain}} || 24 153
|-
| 32 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Korea, South}} || 23 838
|-
| 33 || align=&quot;left&quot; | {{байрақ|Багам аралдары}} || 23 505
|-
| 34 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Slovenia}} || 22 717
|-
| 35 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Equatorial Guinea}} || 22 344
|-
| 36 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Malta}} || 22 323
|-
| 37 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Greece}} || 21 617
|-
| 38 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Taiwan}} || 20 706
|-
| 39 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Portugal}} || 20 663
|-
| 40 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Trinidad and Tobago}} || 20 325
|-
| 41 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Czech Republic}} || 18 868
|-
| 42 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Estonia}} || 18 127
|-
| 43 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Slovakia}} || 17 929
|-
| 44 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Uruguay}} || 16 834
|-
| 45 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Chile}} || 16 043
|-
| 46 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Lithuania}} || 15 633
|-
| 47 || align=&quot;left&quot; | {{байрақ|Барбадос}} || 15 294
|-
| 48 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Russia}} || 14 247
|-
| 49 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Latvia}} || 14 924
|-
| 50 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Палау}} || 14 086
|-
| 51 || align=&quot;left&quot; | {{байрақ|Антигуа және Барбуда}} || 13 926
|-
| 52 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Seychelles}} || 13 684
|-
| 53 || align=&quot;left&quot; |{{flagcountry|Kazakhstan}}|| 11 772
|-
| 54 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Argentina}} || 11 679
|-
| 55 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mexico}} || 11 224
|-
| 56 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Brazil}} || 10 958
|-
| 57 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Panama}} || 10 916
|-
| 58 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Ливия|2012}} || 10 824
|-
| 59 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Turkey}} || 10 745
|-
| 60 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Lebanon}} || 10 708
|-style=&quot;background:gold&quot;
| — || align=&quot;left&quot; | ''[[Әлем]]'' || 10 486
|-
| 61 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Malaysia}} || 10 429
|-
| 62 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Costa Rica}} || 10 166
|-
| 63 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Botswana}} || 9 398
|-
| 64 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mauritius}} || 9 136
|-
| 64 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Суринам}} || 9 061
|-
| 66 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Romania}} || 8 630
|-
| 67 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Azerbaijan}} || 8 165
|-
| 68 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Saint Lucia}} || 8 157
|-
| 69 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Colombia}} || 7 831
|-
| 70 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Grenada}} || 7 679
|-
| 71 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Belarus}} || 7 414
|-
| 72 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bulgaria}} || 7 411
|-
| 73 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Montenegro}} || 7 250
|-
| 74 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Turkmenistan}} || 7 110
|-
| 75 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Dominica}} || 6 992
|-
| 76 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|South Africa}} || 6 847
|-
| 77 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Peru}} || 6 797
|-
| 78 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Saint Vincent and the Grenadines}} || 6 763
|-
| 79 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Maldives}} || 6 776
|-
| 80 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Қытай}} || 6 569
|-
| 81 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Iraq}} || 6 377
|-
| 82 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ecuador}} || 6 154
|-
| 83 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Serbia}} || 6 017
|-
| 84 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Angola}} || 5 956
|-
| 85 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Thailand}} || 5 879
|-
| 86 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Доминикан Республикасы}} || 5 763
|-
| 87 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Algeria}} || 5 668
|-
| 88 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Namibia}} || 5 657
|-
| 89 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Jordan}} || 5 207
|-
| 90 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Jamaica}} || 5 170
|-
| 91 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Шығыс Тимор}} || 5 162
|-
| 92 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Македония}} || 5 073
|-
| 93 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Iran}} || 5039
|-
|94 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bosnia and Herzegovina}} || 4 866
|-
|95 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Belize}} || 4 695
|-
| 96 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Fiji}} || 4 669
|-
| 97 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Tonga}} || 4 605
|-
| 98 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Paraguay}} || 4 499
|-
|99 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Tunisia}} || 4 431
|-
| 100 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Albania}} || 4 039
|-
| 101 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Cape Verde}} || 3 908
|-
| 102 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|El Salvador}} || 3 900
|-
| 103 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Guyana}} || 3 884
|-
| 104 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mongolia}} || 3 881
|-
| 105 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ukraine}} || 3 862
|-
| 106 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Samoa}} || 3 833
|-
| 107 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Georgia}} || 3 558
|-
| 108 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Indonesia}} || 3 499
|-
| 109 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Swaziland}} || 3 484
|-
| 110 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Guatemala}} || 3 482
|-
| 111 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Marshall Islands}} || 3 437
|-
| 112 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Congo, Republic of the}} || 3 408
|-
| 113 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Тувалу}} || 3 371
|-
| 114 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Микронезия}} || 3 267
|-
| 115 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Morocco}} || 3 190
|-
| 116 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Armenia}} || 3 176
|-
| 117 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Sri Lanka}} || 3 127
|-
| 118 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Egypt}} || 3 114
|-
| 119 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Vanuatu}} || 3 106
|-
| 120 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bhutan}} || 2 863
|-
| 121 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Philippines}} || 2 792
|-
| 122 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bolivia}} || 2 701
|-
| 123 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Honduras}} || 2 331
|-
| 124 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Papua New Guinea}} || 2 300
|-
| 125 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Moldova}} || 2 214
|-
| 126 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Solomon Islands}} || 1 901
|-
| 127 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Vietnam}} || 1 896
|-
| 128 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Uzbekistan}} || 1 852
|-
| 129 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Nicaragua}} || 1 842
|-
| 130 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ghana}} || 1 782
|-
| 131 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Nigeria}} || 1 725
|-
| 132 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Sao Tome and Principe}} || 1 625
|-
| 133 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Djibouti}} || 1 597
|-
| 134 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Kiribati}} || 1 583
|-
| 135 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Zambia}} || 1 530
|-
| 136 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Sudan}} || 1 527
|-
| 137 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Yemen}} || 1 518
|-
| 138 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Laos}} || 1 490
|-
| 139 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|India}} || 1 414
|-
| 140 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Pakistan}} || 1 295
|-
| 141 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Lesotho}} || 1 289
|-
| 142 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Kyrgyzstan}} || 1 282
|-
| 143 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Cameroon}} || 1 268
|-
| 144 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Chad}} || 1 234
|-
| 145 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Senegal}} || 1 141
|-
| 146 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mauritania}} || 30 126
|-
| 147 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Cote d'Ivoire}} || 1 054
|-
| 148 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Тәжікстан}} || 1 050
|-
| 149 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Kenya}} || 30 046
|-
| 150 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Cambodia}} || 1015
|-
| 151 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Comoros}} || 865
|-
| 152 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Burma}} || 835
|-
| 153 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bangladesh}} || 818
|-
| 154 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Benin}} || 794
|-
| 155 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Haiti}} || 759
|-
| 156 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Zimbabwe}} || 756
|-
| 157 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Rwanda}} || 693
|-
| 158 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mozambique}} || 650
|-
| 159 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mali}} || 631
|-
| 160 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Nepal}} || 626
|-
| 161 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Afghanistan}} || 622
|-
| 162 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Sierra Leone}} || 613
|-
| 170 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Burkina Faso}} || 603
|-
| 171 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Tanzania}} || 30 599
|-
| 172 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Uganda}} || 589
|-
| 173 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Togo}} || 585
|-
| 174 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Guinea-Bissau}} || 551
|-
| 175 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Eritrea}} || 546
|-
| 176 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Guinea}} || 519
|-
| 177 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Gambia, The}} || 503
|-
| 178 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ethiopia}} || 483
|-
| 179 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Madagascar}} || 451
|-
| 180 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Орталық Африка Республикасы}} || 447
|-
| 181 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Liberia}} || 436
|-
| 182 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Niger}} || 408
|-
| 183 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Burundi}} || 282
|-
| 184 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Malawi}} || 253
|-
| 185 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Конго Демократиялық Республикасы}} || 237
|-
|186|| align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Syria}} || н/д

|}
|
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;margin-left:auto;margin-right:auto;text-align: right&quot;
! №
! Мемлекет 
! $                   
|-
| 1 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Monaco}} || 163026
|-
| 2 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Liechtenstein}} || 134677
|-
| 3 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Luxembourg}} || 111662
|-
| 4 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Norway}} || 100819
|-
| 5 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Катар}} || 93 352
|-
| 6 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Switzerland}} ||  80 477
 |-
| 7 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Australia}} || 67 468
|-
| 8 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|San Marino}} || 62 188
|-
| 9 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Denmark}} || 58 894
|-
| 10 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Швеция}} || 58 269
|-
| 11 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Кувейт}} || 56 369
|-
| 12 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Singapore}} || 55 182
|-
| 13 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|United States}} || 53 183
|-
| 14 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Canada}} || 51 911
|-
| 15 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Austria}} || 49 074
|-
| 16 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Netherlands}} || 47 617
|-
| 17 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ireland}} || 47 400
|-
| 18 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Finland}} || 47 219
|-
| 19 || align=&quot;left&quot; | {{байрақ|Андорра}} || 46 418
|-
| 20 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Belgium}} || 45 387
|-
| 21 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Iceland}} || 45 263
|-
| 22 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Germany}} || 45 085
|-
| 23 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|БАӘ}} || 41 692
|-
| 24 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|France}} || 41 421
|-
| 25 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|New Zealand}} || 40 842
|-
| 26 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|United Kingdom}} || 39 351
|-
| 27 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Бруней}} || 38 563
|-
| 28 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Japan}} || 38 492
|-
|  —|| align=&quot;left&quot; | ''{{Байрақ|Гонконг}}''|| 38 124
|-
| 29 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Israel}} || 36 151
|-
| 30 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Italy}} || 34 619
|-
|  —|| align=&quot;left&quot; | ''{{flagcountry|European Union}}''|| 34 072
|-
| 31 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Spain}} || 29 118
|-
| 32 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Кипр}} || 26 352
|-
| 33 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Korea, South}} || 25 977
|-
| 34 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Saudi Arabia}} || 25 852
|-
| 35 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Бахрейн}} || 24 613
|-
| 36 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Oman}} || 22 181
|-
| 37 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Slovenia}} || 22 059
|-
| 38 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Greece}} || 21 910
|-
| 39 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Багам аралдары}} || 21 908
|-
| 40 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Portugal}} || 21 029
|-
| 41 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Malta}} || 20 839
|-
| 42 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Equatorial Guinea}} || 20 572
|-
| 43 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Czech Republic}} || 18 861
|-
| 44 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Estonia}} || 18 478
|-
| 45 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Trinidad and Tobago}} || 18 373
|-
| 46 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Slovakia}} || 16 893
|-
| 47 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Uruguay}} ||16 351
|-
| 48 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Chile}} || 15 732
|-
| 49 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Барбадос}} || 14 917
|-
| 50 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Argentina}} || 14 760
|-
| 51 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Russia}} || 14 612
|-
| 52 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Venezuela}} || 14 415
|-
| 53 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Seychelles}} || 14 220
|-
| 54 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Lithuania}} || 14 172
|-
| 55 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Latvia}} || 13 947
|-
| 56 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Saint Kitts and Nevis}} || 13 710
|-
| 57 || align=&quot;left&quot; | {{байрақ|Антигуа және Барбуда}} || 13 669
|-
| 58 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Хорватия}} || 13 530
|-
| 59 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Poland}} || 13 432
|-
| 60 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Kazakhstan}} || 13 072
|-
| 61 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Hungary}} || 12 560
|-
| 62 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Ливия|}} || 12 167
|-
| 63 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Palau}} || 11 810
|-
| 64 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Gabon}} ||11 531 
|-
| 65 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Brazil}} || 11 208
|-
| 66 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Panama}} || 11 037
|-
| 67 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Turkey}} || 10 946
|-
| 68 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Malaysia}} || 10 538
|-style=&quot;background:gold&quot;
| —  || align=&quot;left&quot; | ''[[Әлем]]''               || 10 472
|-
| 69|| align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mexico}} || 9 742
|-
| 70 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Lebanon}} || 9 705
|-
| 71 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Costa Rica}} || 9 391
|-
| 72 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Суринам}} || 8 864
|-
| 73 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mauritius}} || 8 124
|-
| 74 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Romania}} || 7 943
|-
| 75 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Colombia}} || 7 752
|-
| 76 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|South Africa}} || 7 508
|-
| 77 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Grenada}} || 7 485
|-
| 78 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Azerbaijan}} || 7 228
|-
| 79 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Botswana}} || 7 191
|-
| 80 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bulgaria}} || 6 986
|-
| 81 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Iran}} || 6 816
|-
| 82 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Montenegro}} || 6 816
|-
| 83 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Dominica}} || 6 691
|-
| 84 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Belarus}} || 6 685
|-
| 85 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Peru}} || 6 573
|-
| 86 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Maldives}} || 6 567
|-
| 87 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Saint Lucia}} || 6 558
|-
| 88 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Saint Vincent and the Grenadines}} || 6 515
|-
| 89 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Turkmenistan}} || 6 511
|-
| 90 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Ирак}} || 6 455
|-
| 91 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Қытай}} || 6 091
|-
| 92 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Dominican Republic}} || 5 736
|-
| 93 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Namibia}} || 5 668
|-
| 94 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Angola}} || 5 485
|-
| 95 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Thailand}} || 5 474
|-
| 96 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Jamaica}} || 5 472
|-
| 97 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ecuador}} || 5 456
|-
| 98 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Algeria}} || 5 404
|-
| 99 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Куба}} ||5 383 
|-
|100 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Serbia}} || 5 190
|-
|101 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Jordan}} || 4 945
|-
|102 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Македония}} || 4 589
|-
|103 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Белиз}} || 4 577
|-
|104 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Tonga}} || 4 494
|-
|105 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bosnia and Herzegovina}} || 4 447
|-
|106 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Fiji}} || 4 438
|-
|107 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Тунис}} || 4 237
|-
|108 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Albania}} || 4 149
|-
| 109 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ukraine}} || 3 867
|-
| 110 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Cape Verde}} || 3 838
|-
| 111 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Парагвай}} || 3 813
|-
| 112 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|El Salvador}} || 3 777
|-
| 113 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Тувалу}} || 3 740
|-
| 114 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mongolia}} || 3 673
|-
| 115 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Гайана}} || 3 584
|-
| 116 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Samoa}} || 3 584
|-
| 117 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Индонезия}} ||3 557
|-
| 118 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Marshall Islands}} || 3 556
|-
| 119 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Georgia}} || 3 508
|-
| 120 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Kosovo}} || 3 456
|-
| 121 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Guatemala}} || 3 368
|-
| 122 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Armenia}} || 3 338
|-
| 123 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Syria}} || 3 289
|-
| 124|| align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Egypt}} || 3 187
|-
| 125 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Vanuatu}} || 3 176
|-
| 126 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Микронезия}} || 3 165
|-
| 127 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Конго Республикасы}} || 3 154
|-
| 128 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Swaziland}} || 3 044
|-
| 129 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Morocco}}&lt;ref&gt;[[Батыс Сахара]]ны қамтиды.&lt;/ref&gt; || 2 925
|-
| 130 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Sri Lanka}} || 2 923
|-
| 131 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Philippines}} || 2 588
|-
| 132 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Боливия}} || 2 576
|-
| 133 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bhutan}} || 2 399
|-
| 134 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Honduras}} || 2 264
|-
| 135 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Papua New Guinea}} || 2 184
|-
| 136 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Moldova}}&lt;ref&gt;[[Приднестровье Молдова Республикасы|Днестр бойын]] қоспағанда.&lt;/ref&gt; || 2 038
|-
| 137 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Solomon Islands}} || 1 835
|-
| 138 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Nicaragua}} || 1 754
|-
| 139 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Kiribati}} || 1 743
|-
| 140 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Uzbekistan}} || 1 717
|-
| 141 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ghana}} || 1 605
|-
| 142|| align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Vietnam}} || 1 596
|-
| 143 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Sudan}} || 1 580
|-
| 144 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Nigeria}} || 1 555
|-
| 145 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Yemen}} || 1 494
|-
| 146 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|India}} || 1 489
|-
| 147 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Zambia}} || 1 469
|-
| 148 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Djibouti}} || 1 464
|-
| 149 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Sao Tome and Principe}} || 1 402
|-
| 150 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Laos}} || 1 399
|-
| 151 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Pakistan}} || 1 290
|-
| 152 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Cote d'Ivoire}} || 1 244
|-
| 153 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Lesotho}} || 1 193
|-
| 154 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Kyrgyzstan}} || 1 160
|-
| 155 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Cameroon}} || 1 151
|-
| 156 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mauritania}} || 1 106
|-
| 157 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Timor-Leste}} || 1 068
|-
| 158 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Senegal}} || 1 032
|-
| 159 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Cambodia}} || 946
|-
| 160 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Chad}} || 885
|-
| 161 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Tajikistan}} || 872
|-
| 162 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Kenya}} || 862
|-
| 163 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Оңтүстік Судан}} || 862
|-
| 164 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Comoros}} || 831
|-
| 165 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Зимбабве}} || 781
|-
| 166 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Haiti}} || 771
|-
| 167 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Бенин}} || 752
|-
| 168 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bangladesh}} || 747
|-
| 169 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Nepal}} || 707
|-
| 170 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Мали}} || 694
|-
| 171 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Sierra Leone}} || 635
|-
| 172 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Burkina Faso}} || 634
|-
| 173 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Ауғанстан}} || 620
|-
| 174 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Rwanda}} || 620
|-
| 175 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Tanzania}}&lt;ref&gt;Тек материгі кіреді.&lt;/ref&gt; || 591
|-
| 176 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Гвинея}} || 591
|-
| 177 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mozambique}} || 579
|-
| 178 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Togo}} || 574
|-
| 179 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Uganda}} || 547
|-
| 180 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Гвинея-Бисау}} || 539
|-
| 181 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Gambia, The}} || 512
|-
| 182 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Эритрея}} || 504
|-
| 183 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Орталық Африка Республикасы}} || 473
|-
| 184 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ethiopia}} || 470
|-
| 185 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Madagascar}} || 447
|-
| 186 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Liberia}} || 422
|-
| 187 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Niger}} || 383
|-
| 188 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Конго Демократиялық Республикасы}} || 272
|-
| 189 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Malawi}} || 268
|-
| 190 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Burundi}} || 251
|-
| 191 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Сомали}} || 139
|}
|
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;margin-left:auto;margin-right:auto;text-align: right&quot;
! №
! Мемлекет
! $
|-
| 1 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Монако}} ||173377 
|-
| 2 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Liechtenstein}} ||152933
|-
| 3 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Luxembourg}} ||113373
|-
| 4 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Norway}} ||103586
|-
| 5 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Катар}} ||93352
|-
| - || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Макао}} ||91377 
|-
| 6 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Switzerland}} ||84854
|-
| 7 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Australia}} ||65600
|-
| 8 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Sweden}} ||60566 
|-
| 9 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Denmark}} || 59921
|-
| 10 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|San Marino}} ||57293
|-
| 11 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Singapore}} ||54649
|-
| 12 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|United States}} ||52392
|-
| 13 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Canada}} || 52270
|-
| 14 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Kuwait}} ||52198
|-
| 15 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Netherlands}} ||50930
|-
| 16 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Austria}} ||50420
|-
| 17 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ireland}} ||50155
|-
| 18 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Finland}} ||49265
|-
| 19 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Belgium}} ||47261
|-
| 20 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Iceland}} || 46520
|-
| 21 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Germany}} ||45091
|-
| 22 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|БАӘ}} || 43049
|-
| 23 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|United Kingdom}} ||42423 
|-
| 24 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|France}} ||42339 
|-
| 25 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|New Zealand}} ||41952  
|-
| 26 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Андорра}} ||41015 
|-
| 27 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Brunei}} ||38563
|-
| 28 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Жапония}} ||38528
|-
| — || align=&quot;left&quot; | ''{{flagcountry|Hong Kong}}'' ||38039
|-
| 29 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Israel}} || 37704
|-
| 30 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Италия}} ||35243
|-
| — || align=&quot;left&quot; | ''{{flagcountry|European Union}}'' ||32507 
|-
| 31 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Spain}} ||28944
|-
| — || align=&quot;left&quot; | ''{{flagcountry|Puerto Rico}}'' ||28509
|-
| 32 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Korea, South}} ||26482
|-
| 33 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Saudi Arabia}} ||25962 
|-
| 34 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Cyprus}} ||25197
|-
| 35 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bahrain}} ||24695
|-
| 36 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Equatorial Guinea}} ||24480
|-
| 37 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Slovenia}} ||23161
|-
| 38 || align=&quot;left&quot; | {{байрақ|Багам аралдары}} ||22313
|-
| 39 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Malta}} ||22242
|-
| 40 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Oman}} ||21929
|-
| 41 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Greece}} ||21722 
|-
| 42 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Portugal}} ||21429
|-
| 43 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Czech Republic}} ||19510
 |-
| 44 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Estonia}} ||19328
|-
| 45 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Trinidad and Tobago}} ||18240
|-
| 46 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Slovakia}} ||17573 
|-
| 47 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Uruguay}} ||16351
|-
| 48 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Chile}} ||15723
|-
| 49 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Seychelles}} ||15565
|-
| 50 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Lithuania}} ||15381
|-
| 51 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Науру}} ||15211 
 |-
| 52 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Latvia}} ||15097
|-
| 53|| align=&quot;left&quot; | {{байрақ|Барбадос}} ||14854
|-
| 54 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Argentina}} ||14760
|-
| 55 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Russia}} || 14680
|-
| 56 || align=&quot;left&quot; | {{байрақ|Антигуа және Барбуда}} ||13790
|-
| 57 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Poland}} ||13760 
|-
| 58 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Saint Kitts and Nevis}} ||13710
|-
| 59 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Kazakhstan}} ||13650
|-
| 60 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Croatia}} ||13490
|-
| 61 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Hungary}} ||13058
|-
| 62 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Venezuela}} ||12213 
|-
| 63 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Ливия}} ||12029
|-
| 64 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Palau}} ||11480
|-
| 65 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Brazil}} ||11199
|-
| 66 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Turkey}} ||10972
|-style=&quot;background:gold&quot;
| — || align=&quot;left&quot; | ''[[Әлем]]'' ||10553 
|-
| 67 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Malaysia}} ||10514 
|-
| 68 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Panama}} ||10472
|-
| 69 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mexico}} ||10293
|-
| 70 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Costa Rica}} ||10195
|-
| 71 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Gabon}} ||10151
|-
| 72 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Suriname}} ||9826            
|-
| 73 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Lebanon}} ||9793     
|-
| 74 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mauritius}} ||9593 
|-
| 75 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Romania}} ||8705
|-
| 76 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Maldives}} ||8220
|-
| 77 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Turkmenistan}} ||7987
|-
| 78 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Grenada}} || 7843
|-
| 79 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Colombia}} ||7826
|-
| 80 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Azerbaijan}} ||7814
|-
| 81 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Belarus}} ||7664
|-
| 82 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bulgaria}} ||7543
|-
| 83 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Saint Lucia}} || 7328
|-
| 84 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Botswana}} ||7312
|-
| 85 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Montenegro}} ||7109
|-
| 86 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Cuba}} ||6985
|-
| 87 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|South Africa}} ||6950 
|-
| 88 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Dominica}} ||6915
|-
| 89 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Қытай}} ||6626 
|-
| 90 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Peru}} ||6593
|-
| 91 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Iran}} ||6563
|-
| 92 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Saint Vincent and the Grenadines}} || 6484
|-
| 93 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Serbia}} ||6313
|-
| 94 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Thailand}} ||6270
|-
| 95 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ecuador}} ||6003
|-
| 96 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Dominican Republic}} ||5826
|-
| 97 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Iraq}} || 5790
|-
| 98 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Angola}} ||5668                
|-
| 99 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Namibia}} ||5462
|-
| 100 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Algeria}} ||5325 
|-
| 101 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Jamaica}} || 5126
|-
| 102 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Macedonia, Republic of}} || 5110
|-
| 103 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Belize}} || 4894
|-
| 104 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bosnia and Herzegovina}} || 4662
|-
| 105 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Jordan}} || 4618
|-
| 106 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Fiji}} || 4578
|-
| 107 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Шығыс Тимор}} || 4362
|-
| 108 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Paraguay}} || 4294
|-
| 109 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Tunisia}} || 4263
|-
| 110 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Tonga}} || 4173
|-
| 111 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Albania}} || 4066
|-
| 112 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mongolia}} || 4056
|-
| 113 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ukraine}} || 4024
|-
| 114 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Tuvalu}} || 3882
|-
| 115 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|El Salvador}} || 3826
|-
| 116 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Guyana}} || 3739
|-
| 117 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Cape Verde}} || 3731
|-
| 118 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Georgia}} || 3715
|-
| 119 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Samoa}} || 3632
|-
| 120 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Marshall Islands}} || 3586
|-
| 121 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Armenia}} || 3504
|-
| 122 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Guatemala}} || 3478
|-
| 123 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Indonesia}} || 3475
|-
| 124 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Микронезия}} || 3216
|-
| 125 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Sri Lanka}} || 3159
|-
| 126 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Congo, Republic of the}} || 3153
|-
| 127 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Egypt}} || 3110
|-
| 128 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Vanuatu}} || 3040
|-
| 129 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Nigeria}} || 2966
|-
| 130 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Morocco}} || 2952
|-
| 131 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Палестина}} || 2908
|-
| 132 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bolivia}} || 2868
|-
| 133 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Swaziland}} || 2819
|-
| 134 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Philippines}} || 2765
|-
| 135 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bhutan}} || 2363
|-
| 136 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Honduras}} || 2293
|-
| 137 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Moldova}} || 2285
|-
| 138 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Papua New Guinea}} || 2106
|-
| 139 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Uzbekistan}} || 1977
|-
| 140 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Solomon Islands}} || 1912
|-
| 141 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Vietnam}} || 1868
|-
| 142 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Nicaragua}} || 1851
|-
| 143 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ghana}} || 1846
|-
| 144 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|São Tomé and Príncipe}} || 1770
|-
| 145 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Kiribati}} || 1705
|-
| 146 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Djibouti}} || 1668
|-
| 147 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Syria}} || 1606
|-
| 148 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Laos}} || 1589
|-
| 149 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|India}} || 1548
|-
| 150 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Zambia}} || 1540
|-
| 151 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Sudan}} || 1438
|-
| 152 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Yemen}} || 1422
|-
| 153 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mauritania}} || 1418
|-
| 154 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Côte d'Ivoire}} || 1407
|-
| 155 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Cameroon}} || 1329
|-
| 156 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Kyrgyzstan}} || 1303
|-
| 157 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Pakistan}} || 1238
|-
| 158 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Burma}} || 1183
|-
| 159 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Lesotho}} || 1075
|-
| 160 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Senegal}} || 1072
|-
| 161 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|South Sudan}} || 1045
|-
| 162 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Tajikistan}} || 1036
|-
| 163 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Cambodia}} || 1008
|-
| 164 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Kenya}} || 994
|-
| 165 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bangladesh}} || 980
|-
| 166 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Comoros}} || 846
|-
| 167 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Chad}} || 818
|-
| 168 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Benin}} || 752
|-
| 169 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Sierra Leone}} || 725
|-
| 170 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Zimbabwe}} || 714
|-
| 171 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Haiti}} || 706
|-
| 172 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mali}} || 691
|-
| 173 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Afghanistan}} || 683
|-
| 174 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Nepal}} || 656
|-
| 175 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Burkina Faso}} || 649
|-
| 176 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Rwanda}} || 620
|-
| 177 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Tanzania}} || 608
|-
| 178 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Uganda}} || 598
|-
| 179 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Togo}} || 590
|-
| 180 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|КХДР}} || 583
|-
| 181 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mozambique}} || 579
|-
| 182 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Guinea}} || 532
|-
| 183 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Gambia, The}} || 512
|-
| 184 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Guinea-Bissau}} || 510
|-
| 185 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Eritrea}} || 507
|-
| 186 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Орталық Африка Республикасы}} || 483
|-
| 187 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Madagascar}} || 447
|-
| 188 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Niger}} || 395
|-
| 189 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Liberia}} || 356
|-
| 190 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Malawi}} || 355
|-
| 191 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ethiopia}} || 354
|-
| 192 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Конго Демократиялық Республикасы}} || 286
|-
| 193 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Burundi}} || 229
|}
|}

{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;margin-left:auto;margin-right:auto;text-align: right&quot;
|-
|}

== Жан басына шаққандағы ЖІӨ-нің тарихи маңызын қалпына келтіру==

1980 жылдан бері әлемнің елдерінде жан басына шаққандағы ЖІӨ жөніндегі деректер БҰҰ-да жинақталады&lt;ref name=&quot;UNdata&quot;&gt;[http://data.un.org/Default.aspx UNdata]&lt;/ref&gt;, аса ертерек тарихи аралықтар үшін бағалау мен есептеу құндылықтары пайдаланылады. Соңғы екі мың жылдықтағы әлем елдері үшін ЖІӨ-нің жан басына шаққандағы салыстырмалы бағамының ең беделді деректерін Maddison Project береді&lt;ref name=&quot;Maddison Project&quot;&gt;[http://www.ggdc.net/maddison/maddison-project/data.htm Maddison Project] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180118051210/http://www.ggdc.net/maddison/maddison-project/data.htm |date=2018-01-18 }}&lt;/ref&gt;, оның негізін көрнекті британдық ғалым, экономикалық өсу тарихы бойынша сарапшы [[Ангус Меддисон]] қалады&lt;ref&gt;[http://en.wikipedia.org/wiki/Angus_Maddison Angus_Maddison Уикипедия (ағылш.)]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.ggdc.net/maddison/oriindex.htm Angus Maddison Гронинген университеті сайтында] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190216033959/http://www.ggdc.net/MADDISON/oriindex.htm |date=2019-02-16 }}&lt;/ref&gt;. Деректер А. Меддисонның өзінің зерттеулерінен басқа Maddison Project қосымша басқа көздерден алынған түрлі елдер мен уақыт аралығындағы халықтардың жан басына шаққандағы ЖІӨ-нің беделді бағалауларын қамтиды.

'''Әлемнің кейбір елдеріндегі «халықаралық» доллар бойынша 1990 жылғы жан басына шаққандағы ЖІӨ'''
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;

!  Жыл
! [[Рим империясы]]&lt;ref&gt;[http://www.paolomalanima.it/default_file/Papers/ANCIENT-PRE-MODERN-ECONOMIES.pdf Elio Lo Cascio, Paolo Malanima. Ancient and Pre-Modern Economies. GDP in the Roman Empire and Early Modern Europe (2011)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924063908/http://www.paolomalanima.it/default_file/Papers/ANCIENT-PRE-MODERN-ECONOMIES.pdf |date=2015-09-24 }}&lt;/ref&gt;
! [[Орталық Италия|Орталық]] 
және

[[Падания|Солтүстік Италия]]&lt;ref name=&quot;Maddison Project&quot; /&gt;
! {{Байрақ|Англия}} / 
{{Байрақ|Ұлыбритания}} /

[[Ұлыбритания|Біріккен корольдік]]&lt;ref name=&quot;Maddison Project&quot; /&gt;

! [[Киев Русі]] / 
{{Байрақ|Ресей}},

б. {{Байрақ|КСРО}}&lt;ref name=&quot;Maddison Project&quot; /&gt;
! {{Байрақ|Қытай}} &lt;ref name=&quot;Maddison Project&quot; /&gt;
! {{Байрақ|Үндістан}}&lt;ref name=&quot;Maddison Project&quot; /&gt;
! [[Грекия]] /  
[[Осман империясы|Оттоман имп.]] /

{{Байрақ|Түркия}}&lt;ref name=&quot;Maddison Project&quot; /&gt;
! Жалпы әлем бойынша&lt;ref name=&quot;Maddison Project&quot; /&gt;
|-
| align=&quot;center&quot; | [[1 жыл|1]] 
|
| align=&quot;center&quot; | 800
| align=&quot;center&quot; | 600
|
|
|
| align=&quot;center&quot; | 2000
| align=&quot;center&quot; | 650
|-
| align=&quot;center&quot; | [[150 жыл|150]]
| align=&quot;center&quot; | 923-1284 
|
|
|
|
|
|
| align=&quot;center&quot; | 750
|-
| align=&quot;center&quot; | [[1000 жыл|1000]]
|
|
| align=&quot;center&quot; | 757
| align=&quot;center&quot; | 1000&lt;ref name=Moss37&gt;Уолтер мох, История России: 1917 г. (2005), [http://books.google.com/books?id=BXgNSFIEJ2QC&amp;lpg=PP1&amp;dq=russian%20history&amp;pg=PA37#v=onepage&amp;q=russian%20history&amp;f=false стр. 37].&lt;/ref&gt;
| align=&quot;center&quot; | 750-1000
| align=&quot;center&quot; | 800-1100
| align=&quot;center&quot; | 600
| align=&quot;center&quot; | 750
|-
| align=&quot;center&quot; | [[1300 жыл|1300]]
|
| align=&quot;center&quot; | 1 620
| align=&quot;center&quot; | 742
|
|
|
|
|
|-
| align=&quot;center&quot; |  [[1400 жыл|1400]]
|
| align=&quot;center&quot; | 1 751
| align=&quot;center&quot; | 1 099
|
|
|
|
|
|-
| align=&quot;center&quot; |  [[1500 жыл|1500]]
|
| align=&quot;center&quot; | 1 533
| align=&quot;center&quot; | 1 086
| align=&quot;center&quot; | 1 100
|
| align=&quot;center&quot; | 800-1100
| align=&quot;center&quot; | 660
| align=&quot;center&quot; | 750
|-
| align=&quot;center&quot; | [[1600 жыл|1600]]
|
| align=&quot;center&quot; | 1 363
| align=&quot;center&quot; | 1 082
| align=&quot;center&quot; | 1 000
|
| align=&quot;center&quot; | 793
|
|
|-
| align=&quot;center&quot; |  [[1700 жыл|1700]]
|
| align=&quot;center&quot; | 1 476
| align=&quot;center&quot; | 1 513
| align=&quot;center&quot; | 1 000
|
| align=&quot;center&quot; | 729
| align=&quot;center&quot; | 700
|
|-
| align=&quot;center&quot; | [[1800 жыл|1800]]
|
| align=&quot;center&quot; | 1 363
| align=&quot;center&quot; | 2 097
| align=&quot;center&quot; | 1 000
| align=&quot;center&quot; | 1 000
|
|
| align=&quot;center&quot; | 1 000
|-
| align=&quot;center&quot; | [[1885 жыл|1885]]
|
| align=&quot;center&quot; | 1 671
| align=&quot;center&quot; | 3 574
| align=&quot;center&quot; | 865
| align=&quot;center&quot; | 750
| align=&quot;center&quot; | 567
|
|
|-
| align=&quot;center&quot; | [[1913 жыл|1913]]
|
| align=&quot;center&quot; | 2 305
| align=&quot;center&quot; | 4 921
| align=&quot;center&quot; | 1 414
| align=&quot;center&quot; | 552
| align=&quot;center&quot; | 673
| align=&quot;center&quot; | 1 213
| align=&quot;center&quot; | 1 543
|-
| align=&quot;center&quot; | [[1950 жыл|1950]]
|
| align=&quot;center&quot; | 3 172
| align=&quot;center&quot; | 6 939
| align=&quot;center&quot; | 2 841
| align=&quot;center&quot; | 448
| align=&quot;center&quot; | 619
| align=&quot;center&quot; | 1 623
| align=&quot;center&quot; | 2 104
|+
|}

[[Ресей Федерациясы Үкіметі жанындағы Қаржы университеті]] сарапшыларының қару-жарақ пен түрлі тауарлардың мұражай коллекцияларына жасаған талдауы әлем аймақтарының соңғы 4 мыңжылдықтағы жан басына шаққандағы ЖІӨ бағалауға мүмкіндік берді.

Алынған ақпаратқа сәйкес, 2-ші мыңжылдықтан бастап Еуропада 19 ғасырдың басына дейін, жан басына шаққандағы ЖІӨ жылына 0.7-1.7 мың долларда құбылып тұрған (2005 жылғы бағамен).&lt;ref name=&quot;Истоки и история&quot;&gt;Зубец Алексей Николаевич. Истоки и история экономического роста / М.: Изд-во &quot;Экономика&quot;, 2014. 463 с. ISBN 978-5-282-03354-0&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.fa.ru/chair/priklsoc/Documents/Количественные%20оценки%20в%20истории.pdf Зубец А.Н. Тарихтағы сандық бағалаулар (клиометриялық құралдар). Қаржы университеті, 2014.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170712181932/http://www.fa.ru/chair/priklsoc/Documents/%D0%9A%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B5%20%D0%BE%D1%86%D0%B5%D0%BD%D0%BA%D0%B8%20%D0%B2%20%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B8.pdf |date=2017-07-12 }}&lt;/ref&gt;.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Елдер тізімі}}

[[Санат:Елдерді экономикалық салыстыру|ЖІӨ номиналды тұлға]]
[[Санат:Әлемдік экономика]]</text>
      <sha1>bwjy1hty7iy18cr4139vaajyf9w2ax6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478841</id>
      <parentid>3478840</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T17:29:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>TeeeWotjer6897</username>
        <id>165536</id>
      </contributor>
      <comment>/* Жан басына шаққандағы ЖІӨ бойынша елдер тізімі */</comment>
      <origin>3478841</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="47459" sha1="gzvvlc5aj1qxfththkd22vtkdcbio32" xml:space="preserve">[[Сурет:GDP per capita (nominal) 2015.png|thumb|right|500px|Әлем елдері жан басына шаққандағы ІЖӨ-нің (номиналы) ([[Халықаралық валюта қоры|ХВҚ]], 2015)
{| width=100%
|-
| valign=top |
{{legend|#400000|$64&amp;nbsp;000 жоғары}}
{{legend|#a00000|$32&amp;nbsp;000 – 64&amp;nbsp;000}}
{{legend|#d00000|$16&amp;nbsp;000 – 32&amp;nbsp;000}}
{{legend|#fd2a00|$8&amp;nbsp;000 – 16&amp;nbsp;000}}
| valign=top |
{{legend|#fe7733|$4&amp;nbsp;000 – 8&amp;nbsp;000}}
{{legend|#fea933|$2&amp;nbsp;000 – 4&amp;nbsp;000}}
{{legend|#fed24c|$1&amp;nbsp;000 – 2&amp;nbsp;000}}
{{legend|#feff33|$500 – 1&amp;nbsp;000}}
| valign=top |
{{legend|#ffffa6|$500 төмен}}
{{legend|white|Мәлімет жоқ}}
|}
]]
'''Жан басына шаққандағы ЖІӨ''' экономикалық даму деңгейін анықтайды. жан басына шаққандағы [[ЖІӨ]]-ді нақты ерекшелік деп қарастырмаған жөн, өйткені [[өндіріс]]тің cалалық құрылымы, шығарылатын [[өнім]]нің сапасы, материалдар шығынының тиімділігі, өнім бірлігіне жұмсалатын [[энергия]]ның және  т.б.  айтарлықтай маңызы бар. Салыстыру үшін барлық көрсеткіштер ортақ валютамен - [[АҚШ доллары]]мен көрсетілген. Ұлттық валюталардан долларға айырбастау нарықтық айырбас бағамы бойынша жүзеге асырылады.

== Жан басына шаққандағы ЖІӨ бойынша елдер тізімі == 
{|
|-
| width=&quot;33%&quot; align=&quot;center&quot; | '''[[Халықаралық валюта қоры|ХВҚ]] тізімі (2025)'''&lt;ref&gt;Data refer mostly to the year 2025. [http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2025/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=41&amp;pr.y=9&amp;sy=2012&amp;ey=2012&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=512,666,914,668,612,672,614,946,311,137,213,962,911,674,193,676,122,548,912,556,313,678,419,181,513,867,316,682,913,684,124,273,339,868,638,921,514,948,218,943,963,686,616,688,223,518,516,728,918,558,748,138,618,196,522,278,622,692,156,694,624,142,626,449,628,564,228,283,924,853,233,288,632,293,636,566,634,964,238,182,662,453,960,968,423,922,935,714,128,862,611,135,321,716,243,456,248,722,469,942,253,718,642,724,643,576,939,936,644,961,819,813,172,199,132,733,646,184,648,524,915,361,134,362,652,364,174,732,328,366,258,734,656,144,654,146,336,463,263,528,268,923,532,738,944,578,176,537,534,742,536,866,429,369,433,744,178,186,436,925,136,869,343,746,158,926,439,466,916,112,664,111,826,298,542,927,967,846,443,299,917,582,544,474,941,754,446,698&amp;s=NGDPDPC&amp;grp=0&amp;a= World Economic Outlook Database-October 2013], [[International Monetary Fund]]. Опубликовано 8 қазан 2013.&lt;/ref&gt;
| width=&quot;33%&quot; align=&quot;center&quot; | '''[[Дүниежүзілік банк]] тізімі(2013)'''&lt;ref&gt;Data refer to the year 2014. [http://databank.worldbank.org/ddp/home.do?Step=12&amp;id=4&amp;CNO=2 World Development Indicators database], [[World Bank]]. Опубликовано 3 шілде 2014.&lt;/ref&gt;
| width=&quot;33%&quot; align=&quot;center&quot; | '''[[БҰҰ]] тізімі (2013)'''&lt;ref&gt;[http://unstats.un.org/unsd/snaama/selbasicFast.asp National Accounts Main Aggregates Database, желтоқсан 2013] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160205025204/http://unstats.un.org/unsd/snaama/selbasicFast.asp |date=2016-02-05 }}, [[United Nations Statistics Division]]. Опубликовано:  4 янв. 2015.&lt;/ref&gt;

|- valign=&quot;top&quot;
|
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;margin-left:auto;margin-right:auto;text-align: right&quot;
! № 
! Мемлекет
! $
|-
| 1 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Luxembourg}} ||110573
|-
| 2 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Qatar}} ||104655
|-
| 3 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Norway}} ||101271
|-
| 4 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Switzerland}} || 80 276
|-
| 5 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Australia}} || 64 157
|-
| 6 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Denmark}} || 57 999
|-
| 7 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Sweden}} || 57 297
|-
| 8 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Singapore}} || 52 918
|-
| 9 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|United States}} || 52 839
|-
| 10 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Канада}} || 51 871
|-
| 11 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Austria}} || 49 256
|-
| 12 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ireland}} || 47 882
|-
| 13 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Kuwait}} || 47 829
|-
| 14 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Netherlands}} || 47 651
|-
| 15 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Finland}} || 47 625
|-
| 16 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Бельгия}} || 45 537
|-
| 17 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Исландия}} || 45 315
|-
| 18 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Germany}} || 43 952
|-
| 19 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|United Arab Emirates}} || 43 185
|-
| 20 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|France}} || 42 991
|-
| 21 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Brunei}} || 40 804
|-
| 22 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|New Zealand}} || 40 465
|-
| 23 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Japan}} || 39 321
|-
| 24 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|United Kingdom}} || 39 049
|-
| — || align=&quot;left&quot; | ''{{flagcountry|Hong Kong}}'' || 38 605
|-
| 25 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Israel}} || 34 651
|-
| 26 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Italy}} || 33 909
|-
| — || align=&quot;left&quot; | ''{{flagcountry|European Union}}'' || 32 125
|-
| 27 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Spain}} || 29 409
|-
| 28 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Oman}} || 25 720
|-
| 29 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Cyprus}} || 24 706
|-
| 30 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Saudi Arabia}} || 24 246
|-
| 31 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bahrain}} || 24 153
|-
| 32 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Korea, South}} || 23 838
|-
| 33 || align=&quot;left&quot; | {{байрақ|Багам аралдары}} || 23 505
|-
| 34 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Slovenia}} || 22 717
|-
| 35 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Equatorial Guinea}} || 22 344
|-
| 36 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Malta}} || 22 323
|-
| 37 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Greece}} || 21 617
|-
| 38 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Taiwan}} || 20 706
|-
| 39 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Portugal}} || 20 663
|-
| 40 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Trinidad and Tobago}} || 20 325
|-
| 41 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Czech Republic}} || 18 868
|-
| 42 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Estonia}} || 18 127
|-
| 43 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Slovakia}} || 17 929
|-
| 44 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Uruguay}} || 16 834
|-
| 45 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Chile}} || 16 043
|-
| 46 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Lithuania}} || 15 633
|-
| 47 || align=&quot;left&quot; | {{байрақ|Барбадос}} || 15 294
|-
| 48 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Russia}} || 14 247
|-
| 49 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Latvia}} || 14 924
|-
| 50 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Палау}} || 14 086
|-
| 51 || align=&quot;left&quot; | {{байрақ|Антигуа және Барбуда}} || 13 926
|-
| 52 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Seychelles}} || 13 684
|-
| 53 || align=&quot;left&quot; |{{flagcountry|Kazakhstan}}|| 11 772
|-
| 54 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Argentina}} || 11 679
|-
| 55 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mexico}} || 11 224
|-
| 56 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Brazil}} || 10 958
|-
| 57 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Panama}} || 10 916
|-
| 58 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Ливия|2012}} || 10 824
|-
| 59 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Turkey}} || 10 745
|-
| 60 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Lebanon}} || 10 708
|-style=&quot;background:gold&quot;
| — || align=&quot;left&quot; | ''[[Әлем]]'' || 10 486
|-
| 61 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Malaysia}} || 10 429
|-
| 62 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Costa Rica}} || 10 166
|-
| 63 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Botswana}} || 9 398
|-
| 64 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mauritius}} || 9 136
|-
| 64 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Суринам}} || 9 061
|-
| 66 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Romania}} || 8 630
|-
| 67 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Azerbaijan}} || 8 165
|-
| 68 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Saint Lucia}} || 8 157
|-
| 69 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Colombia}} || 7 831
|-
| 70 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Grenada}} || 7 679
|-
| 71 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Belarus}} || 7 414
|-
| 72 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bulgaria}} || 7 411
|-
| 73 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Montenegro}} || 7 250
|-
| 74 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Turkmenistan}} || 7 110
|-
| 75 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Dominica}} || 6 992
|-
| 76 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|South Africa}} || 6 847
|-
| 77 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Peru}} || 6 797
|-
| 78 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Saint Vincent and the Grenadines}} || 6 763
|-
| 79 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Maldives}} || 6 776
|-
| 80 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Қытай}} || 6 569
|-
| 81 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Iraq}} || 6 377
|-
| 82 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ecuador}} || 6 154
|-
| 83 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Serbia}} || 6 017
|-
| 84 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Angola}} || 5 956
|-
| 85 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Thailand}} || 5 879
|-
| 86 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Доминикан Республикасы}} || 5 763
|-
| 87 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Algeria}} || 5 668
|-
| 88 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Namibia}} || 5 657
|-
| 89 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Jordan}} || 5 207
|-
| 90 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Jamaica}} || 5 170
|-
| 91 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Шығыс Тимор}} || 5 162
|-
| 92 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Македония}} || 5 073
|-
| 93 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Iran}} || 5039
|-
|94 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bosnia and Herzegovina}} || 4 866
|-
|95 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Belize}} || 4 695
|-
| 96 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Fiji}} || 4 669
|-
| 97 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Tonga}} || 4 605
|-
| 98 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Paraguay}} || 4 499
|-
|99 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Tunisia}} || 4 431
|-
| 100 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Albania}} || 4 039
|-
| 101 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Cape Verde}} || 3 908
|-
| 102 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|El Salvador}} || 3 900
|-
| 103 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Guyana}} || 3 884
|-
| 104 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mongolia}} || 3 881
|-
| 105 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ukraine}} || 3 862
|-
| 106 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Samoa}} || 3 833
|-
| 107 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Georgia}} || 3 558
|-
| 108 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Indonesia}} || 3 499
|-
| 109 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Swaziland}} || 3 484
|-
| 110 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Guatemala}} || 3 482
|-
| 111 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Marshall Islands}} || 3 437
|-
| 112 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Congo, Republic of the}} || 3 408
|-
| 113 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Тувалу}} || 3 371
|-
| 114 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Микронезия}} || 3 267
|-
| 115 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Morocco}} || 3 190
|-
| 116 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Armenia}} || 3 176
|-
| 117 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Sri Lanka}} || 3 127
|-
| 118 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Egypt}} || 3 114
|-
| 119 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Vanuatu}} || 3 106
|-
| 120 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bhutan}} || 2 863
|-
| 121 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Philippines}} || 2 792
|-
| 122 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bolivia}} || 2 701
|-
| 123 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Honduras}} || 2 331
|-
| 124 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Papua New Guinea}} || 2 300
|-
| 125 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Moldova}} || 2 214
|-
| 126 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Solomon Islands}} || 1 901
|-
| 127 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Vietnam}} || 1 896
|-
| 128 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Uzbekistan}} || 1 852
|-
| 129 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Nicaragua}} || 1 842
|-
| 130 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ghana}} || 1 782
|-
| 131 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Nigeria}} || 1 725
|-
| 132 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Sao Tome and Principe}} || 1 625
|-
| 133 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Djibouti}} || 1 597
|-
| 134 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Kiribati}} || 1 583
|-
| 135 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Zambia}} || 1 530
|-
| 136 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Sudan}} || 1 527
|-
| 137 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Yemen}} || 1 518
|-
| 138 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Laos}} || 1 490
|-
| 139 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|India}} || 1 414
|-
| 140 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Pakistan}} || 1 295
|-
| 141 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Lesotho}} || 1 289
|-
| 142 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Kyrgyzstan}} || 1 282
|-
| 143 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Cameroon}} || 1 268
|-
| 144 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Chad}} || 1 234
|-
| 145 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Senegal}} || 1 141
|-
| 146 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mauritania}} || 30 126
|-
| 147 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Cote d'Ivoire}} || 1 054
|-
| 148 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Тәжікстан}} || 1 050
|-
| 149 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Kenya}} || 30 046
|-
| 150 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Cambodia}} || 1015
|-
| 151 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Comoros}} || 865
|-
| 152 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Burma}} || 835
|-
| 153 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bangladesh}} || 818
|-
| 154 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Benin}} || 794
|-
| 155 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Haiti}} || 759
|-
| 156 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Zimbabwe}} || 756
|-
| 157 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Rwanda}} || 693
|-
| 158 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mozambique}} || 650
|-
| 159 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mali}} || 631
|-
| 160 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Nepal}} || 626
|-
| 161 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Afghanistan}} || 622
|-
| 162 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Sierra Leone}} || 613
|-
| 170 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Burkina Faso}} || 603
|-
| 171 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Tanzania}} || 30 599
|-
| 172 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Uganda}} || 589
|-
| 173 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Togo}} || 585
|-
| 174 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Guinea-Bissau}} || 551
|-
| 175 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Eritrea}} || 546
|-
| 176 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Guinea}} || 519
|-
| 177 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Gambia, The}} || 503
|-
| 178 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ethiopia}} || 483
|-
| 179 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Madagascar}} || 451
|-
| 180 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Орталық Африка Республикасы}} || 447
|-
| 181 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Liberia}} || 436
|-
| 182 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Niger}} || 408
|-
| 183 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Burundi}} || 282
|-
| 184 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Malawi}} || 253
|-
| 185 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Конго Демократиялық Республикасы}} || 237
|-
|186|| align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Syria}} || н/д

|}
|
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;margin-left:auto;margin-right:auto;text-align: right&quot;
! №
! Мемлекет 
! $                   
|-
| 1 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Monaco}} || 163026
|-
| 2 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Liechtenstein}} || 134677
|-
| 3 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Luxembourg}} || 111662
|-
| 4 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Norway}} || 100819
|-
| 5 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Катар}} || 93 352
|-
| 6 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Switzerland}} ||  80 477
 |-
| 7 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Australia}} || 67 468
|-
| 8 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|San Marino}} || 62 188
|-
| 9 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Denmark}} || 58 894
|-
| 10 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Швеция}} || 58 269
|-
| 11 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Кувейт}} || 56 369
|-
| 12 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Singapore}} || 55 182
|-
| 13 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|United States}} || 53 183
|-
| 14 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Canada}} || 51 911
|-
| 15 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Austria}} || 49 074
|-
| 16 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Netherlands}} || 47 617
|-
| 17 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ireland}} || 47 400
|-
| 18 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Finland}} || 47 219
|-
| 19 || align=&quot;left&quot; | {{байрақ|Андорра}} || 46 418
|-
| 20 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Belgium}} || 45 387
|-
| 21 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Iceland}} || 45 263
|-
| 22 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Germany}} || 45 085
|-
| 23 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|БАӘ}} || 41 692
|-
| 24 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|France}} || 41 421
|-
| 25 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|New Zealand}} || 40 842
|-
| 26 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|United Kingdom}} || 39 351
|-
| 27 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Бруней}} || 38 563
|-
| 28 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Japan}} || 38 492
|-
|  —|| align=&quot;left&quot; | ''{{Байрақ|Гонконг}}''|| 38 124
|-
| 29 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Israel}} || 36 151
|-
| 30 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Italy}} || 34 619
|-
|  —|| align=&quot;left&quot; | ''{{flagcountry|European Union}}''|| 34 072
|-
| 31 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Spain}} || 29 118
|-
| 32 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Кипр}} || 26 352
|-
| 33 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Korea, South}} || 25 977
|-
| 34 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Saudi Arabia}} || 25 852
|-
| 35 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Бахрейн}} || 24 613
|-
| 36 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Oman}} || 22 181
|-
| 37 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Slovenia}} || 22 059
|-
| 38 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Greece}} || 21 910
|-
| 39 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Багам аралдары}} || 21 908
|-
| 40 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Portugal}} || 21 029
|-
| 41 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Malta}} || 20 839
|-
| 42 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Equatorial Guinea}} || 20 572
|-
| 43 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Czech Republic}} || 18 861
|-
| 44 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Estonia}} || 18 478
|-
| 45 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Trinidad and Tobago}} || 18 373
|-
| 46 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Slovakia}} || 16 893
|-
| 47 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Uruguay}} ||16 351
|-
| 48 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Chile}} || 15 732
|-
| 49 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Барбадос}} || 14 917
|-
| 50 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Argentina}} || 14 760
|-
| 51 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Russia}} || 14 612
|-
| 52 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Venezuela}} || 14 415
|-
| 53 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Seychelles}} || 14 220
|-
| 54 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Lithuania}} || 14 172
|-
| 55 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Latvia}} || 13 947
|-
| 56 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Saint Kitts and Nevis}} || 13 710
|-
| 57 || align=&quot;left&quot; | {{байрақ|Антигуа және Барбуда}} || 13 669
|-
| 58 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Хорватия}} || 13 530
|-
| 59 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Poland}} || 13 432
|-
| 60 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Kazakhstan}} || 13 072
|-
| 61 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Hungary}} || 12 560
|-
| 62 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Ливия|}} || 12 167
|-
| 63 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Palau}} || 11 810
|-
| 64 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Gabon}} ||11 531 
|-
| 65 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Brazil}} || 11 208
|-
| 66 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Panama}} || 11 037
|-
| 67 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Turkey}} || 10 946
|-
| 68 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Malaysia}} || 10 538
|-style=&quot;background:gold&quot;
| —  || align=&quot;left&quot; | ''[[Әлем]]''               || 10 472
|-
| 69|| align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mexico}} || 9 742
|-
| 70 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Lebanon}} || 9 705
|-
| 71 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Costa Rica}} || 9 391
|-
| 72 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Суринам}} || 8 864
|-
| 73 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mauritius}} || 8 124
|-
| 74 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Romania}} || 7 943
|-
| 75 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Colombia}} || 7 752
|-
| 76 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|South Africa}} || 7 508
|-
| 77 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Grenada}} || 7 485
|-
| 78 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Azerbaijan}} || 7 228
|-
| 79 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Botswana}} || 7 191
|-
| 80 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bulgaria}} || 6 986
|-
| 81 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Iran}} || 6 816
|-
| 82 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Montenegro}} || 6 816
|-
| 83 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Dominica}} || 6 691
|-
| 84 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Belarus}} || 6 685
|-
| 85 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Peru}} || 6 573
|-
| 86 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Maldives}} || 6 567
|-
| 87 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Saint Lucia}} || 6 558
|-
| 88 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Saint Vincent and the Grenadines}} || 6 515
|-
| 89 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Turkmenistan}} || 6 511
|-
| 90 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Ирак}} || 6 455
|-
| 91 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Қытай}} || 6 091
|-
| 92 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Dominican Republic}} || 5 736
|-
| 93 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Namibia}} || 5 668
|-
| 94 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Angola}} || 5 485
|-
| 95 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Thailand}} || 5 474
|-
| 96 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Jamaica}} || 5 472
|-
| 97 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ecuador}} || 5 456
|-
| 98 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Algeria}} || 5 404
|-
| 99 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Куба}} ||5 383 
|-
|100 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Serbia}} || 5 190
|-
|101 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Jordan}} || 4 945
|-
|102 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Македония}} || 4 589
|-
|103 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Белиз}} || 4 577
|-
|104 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Tonga}} || 4 494
|-
|105 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bosnia and Herzegovina}} || 4 447
|-
|106 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Fiji}} || 4 438
|-
|107 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Тунис}} || 4 237
|-
|108 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Albania}} || 4 149
|-
| 109 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ukraine}} || 3 867
|-
| 110 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Cape Verde}} || 3 838
|-
| 111 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Парагвай}} || 3 813
|-
| 112 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|El Salvador}} || 3 777
|-
| 113 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Тувалу}} || 3 740
|-
| 114 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mongolia}} || 3 673
|-
| 115 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Гайана}} || 3 584
|-
| 116 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Samoa}} || 3 584
|-
| 117 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Индонезия}} ||3 557
|-
| 118 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Marshall Islands}} || 3 556
|-
| 119 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Georgia}} || 3 508
|-
| 120 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Kosovo}} || 3 456
|-
| 121 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Guatemala}} || 3 368
|-
| 122 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Armenia}} || 3 338
|-
| 123 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Syria}} || 3 289
|-
| 124|| align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Egypt}} || 3 187
|-
| 125 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Vanuatu}} || 3 176
|-
| 126 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Микронезия}} || 3 165
|-
| 127 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Конго Республикасы}} || 3 154
|-
| 128 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Swaziland}} || 3 044
|-
| 129 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Morocco}}&lt;ref&gt;[[Батыс Сахара]]ны қамтиды.&lt;/ref&gt; || 2 925
|-
| 130 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Sri Lanka}} || 2 923
|-
| 131 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Philippines}} || 2 588
|-
| 132 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Боливия}} || 2 576
|-
| 133 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bhutan}} || 2 399
|-
| 134 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Honduras}} || 2 264
|-
| 135 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Papua New Guinea}} || 2 184
|-
| 136 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Moldova}}&lt;ref&gt;[[Приднестровье Молдова Республикасы|Днестр бойын]] қоспағанда.&lt;/ref&gt; || 2 038
|-
| 137 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Solomon Islands}} || 1 835
|-
| 138 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Nicaragua}} || 1 754
|-
| 139 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Kiribati}} || 1 743
|-
| 140 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Uzbekistan}} || 1 717
|-
| 141 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ghana}} || 1 605
|-
| 142|| align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Vietnam}} || 1 596
|-
| 143 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Sudan}} || 1 580
|-
| 144 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Nigeria}} || 1 555
|-
| 145 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Yemen}} || 1 494
|-
| 146 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|India}} || 1 489
|-
| 147 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Zambia}} || 1 469
|-
| 148 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Djibouti}} || 1 464
|-
| 149 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Sao Tome and Principe}} || 1 402
|-
| 150 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Laos}} || 1 399
|-
| 151 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Pakistan}} || 1 290
|-
| 152 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Cote d'Ivoire}} || 1 244
|-
| 153 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Lesotho}} || 1 193
|-
| 154 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Kyrgyzstan}} || 1 160
|-
| 155 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Cameroon}} || 1 151
|-
| 156 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mauritania}} || 1 106
|-
| 157 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Timor-Leste}} || 1 068
|-
| 158 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Senegal}} || 1 032
|-
| 159 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Cambodia}} || 946
|-
| 160 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Chad}} || 885
|-
| 161 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Tajikistan}} || 872
|-
| 162 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Kenya}} || 862
|-
| 163 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Оңтүстік Судан}} || 862
|-
| 164 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Comoros}} || 831
|-
| 165 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Зимбабве}} || 781
|-
| 166 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Haiti}} || 771
|-
| 167 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Бенин}} || 752
|-
| 168 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bangladesh}} || 747
|-
| 169 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Nepal}} || 707
|-
| 170 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Мали}} || 694
|-
| 171 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Sierra Leone}} || 635
|-
| 172 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Burkina Faso}} || 634
|-
| 173 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Ауғанстан}} || 620
|-
| 174 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Rwanda}} || 620
|-
| 175 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Tanzania}}&lt;ref&gt;Тек материгі кіреді.&lt;/ref&gt; || 591
|-
| 176 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Гвинея}} || 591
|-
| 177 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mozambique}} || 579
|-
| 178 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Togo}} || 574
|-
| 179 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Uganda}} || 547
|-
| 180 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Гвинея-Бисау}} || 539
|-
| 181 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Gambia, The}} || 512
|-
| 182 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Эритрея}} || 504
|-
| 183 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Орталық Африка Республикасы}} || 473
|-
| 184 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ethiopia}} || 470
|-
| 185 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Madagascar}} || 447
|-
| 186 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Liberia}} || 422
|-
| 187 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Niger}} || 383
|-
| 188 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Конго Демократиялық Республикасы}} || 272
|-
| 189 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Malawi}} || 268
|-
| 190 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Burundi}} || 251
|-
| 191 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Сомали}} || 139
|}
|
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;margin-left:auto;margin-right:auto;text-align: right&quot;
! №
! Мемлекет
! $
|-
| 1 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Монако}} ||173377 
|-
| 2 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Liechtenstein}} ||152933
|-
| 3 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Luxembourg}} ||113373
|-
| 4 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Norway}} ||103586
|-
| 5 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Катар}} ||93352
|-
| - || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Макао}} ||91377 
|-
| 6 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Switzerland}} ||84854
|-
| 7 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Australia}} ||65600
|-
| 8 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Sweden}} ||60566 
|-
| 9 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Denmark}} || 59921
|-
| 10 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|San Marino}} ||57293
|-
| 11 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Singapore}} ||54649
|-
| 12 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|United States}} ||52392
|-
| 13 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Canada}} || 52270
|-
| 14 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Kuwait}} ||52198
|-
| 15 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Netherlands}} ||50930
|-
| 16 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Austria}} ||50420
|-
| 17 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ireland}} ||50155
|-
| 18 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Finland}} ||49265
|-
| 19 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Belgium}} ||47261
|-
| 20 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Iceland}} || 46520
|-
| 21 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Germany}} ||45091
|-
| 22 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|БАӘ}} || 43049
|-
| 23 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|United Kingdom}} ||42423 
|-
| 24 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|France}} ||42339 
|-
| 25 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|New Zealand}} ||41952  
|-
| 26 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Андорра}} ||41015 
|-
| 27 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Brunei}} ||38563
|-
| 28 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Жапония}} ||38528
|-
| — || align=&quot;left&quot; | ''{{flagcountry|Hong Kong}}'' ||38039
|-
| 29 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Israel}} || 37704
|-
| 30 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Италия}} ||35243
|-
| — || align=&quot;left&quot; | ''{{flagcountry|European Union}}'' ||32507 
|-
| 31 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Spain}} ||28944
|-
| — || align=&quot;left&quot; | ''{{flagcountry|Puerto Rico}}'' ||28509
|-
| 32 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Korea, South}} ||26482
|-
| 33 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Saudi Arabia}} ||25962 
|-
| 34 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Cyprus}} ||25197
|-
| 35 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bahrain}} ||24695
|-
| 36 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Equatorial Guinea}} ||24480
|-
| 37 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Slovenia}} ||23161
|-
| 38 || align=&quot;left&quot; | {{байрақ|Багам аралдары}} ||22313
|-
| 39 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Malta}} ||22242
|-
| 40 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Oman}} ||21929
|-
| 41 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Greece}} ||21722 
|-
| 42 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Portugal}} ||21429
|-
| 43 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Czech Republic}} ||19510
 |-
| 44 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Estonia}} ||19328
|-
| 45 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Trinidad and Tobago}} ||18240
|-
| 46 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Slovakia}} ||17573 
|-
| 47 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Uruguay}} ||16351
|-
| 48 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Chile}} ||15723
|-
| 49 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Seychelles}} ||15565
|-
| 50 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Lithuania}} ||15381
|-
| 51 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Науру}} ||15211 
 |-
| 52 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Latvia}} ||15097
|-
| 53|| align=&quot;left&quot; | {{байрақ|Барбадос}} ||14854
|-
| 54 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Argentina}} ||14760
|-
| 55 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Russia}} || 14680
|-
| 56 || align=&quot;left&quot; | {{байрақ|Антигуа және Барбуда}} ||13790
|-
| 57 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Poland}} ||13760 
|-
| 58 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Saint Kitts and Nevis}} ||13710
|-
| 59 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Kazakhstan}} ||13650
|-
| 60 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Croatia}} ||13490
|-
| 61 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Hungary}} ||13058
|-
| 62 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Venezuela}} ||12213 
|-
| 63 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Ливия}} ||12029
|-
| 64 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Palau}} ||11480
|-
| 65 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Brazil}} ||11199
|-
| 66 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Turkey}} ||10972
|-style=&quot;background:gold&quot;
| — || align=&quot;left&quot; | ''[[Әлем]]'' ||10553 
|-
| 67 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Malaysia}} ||10514 
|-
| 68 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Panama}} ||10472
|-
| 69 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mexico}} ||10293
|-
| 70 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Costa Rica}} ||10195
|-
| 71 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Gabon}} ||10151
|-
| 72 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Suriname}} ||9826            
|-
| 73 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Lebanon}} ||9793     
|-
| 74 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mauritius}} ||9593 
|-
| 75 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Romania}} ||8705
|-
| 76 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Maldives}} ||8220
|-
| 77 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Turkmenistan}} ||7987
|-
| 78 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Grenada}} || 7843
|-
| 79 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Colombia}} ||7826
|-
| 80 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Azerbaijan}} ||7814
|-
| 81 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Belarus}} ||7664
|-
| 82 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bulgaria}} ||7543
|-
| 83 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Saint Lucia}} || 7328
|-
| 84 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Botswana}} ||7312
|-
| 85 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Montenegro}} ||7109
|-
| 86 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Cuba}} ||6985
|-
| 87 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|South Africa}} ||6950 
|-
| 88 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Dominica}} ||6915
|-
| 89 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Қытай}} ||6626 
|-
| 90 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Peru}} ||6593
|-
| 91 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Iran}} ||6563
|-
| 92 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Saint Vincent and the Grenadines}} || 6484
|-
| 93 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Serbia}} ||6313
|-
| 94 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Thailand}} ||6270
|-
| 95 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ecuador}} ||6003
|-
| 96 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Dominican Republic}} ||5826
|-
| 97 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Iraq}} || 5790
|-
| 98 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Angola}} ||5668                
|-
| 99 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Namibia}} ||5462
|-
| 100 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Algeria}} ||5325 
|-
| 101 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Jamaica}} || 5126
|-
| 102 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Macedonia, Republic of}} || 5110
|-
| 103 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Belize}} || 4894
|-
| 104 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bosnia and Herzegovina}} || 4662
|-
| 105 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Jordan}} || 4618
|-
| 106 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Fiji}} || 4578
|-
| 107 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Шығыс Тимор}} || 4362
|-
| 108 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Paraguay}} || 4294
|-
| 109 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Tunisia}} || 4263
|-
| 110 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Tonga}} || 4173
|-
| 111 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Albania}} || 4066
|-
| 112 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mongolia}} || 4056
|-
| 113 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ukraine}} || 4024
|-
| 114 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Tuvalu}} || 3882
|-
| 115 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|El Salvador}} || 3826
|-
| 116 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Guyana}} || 3739
|-
| 117 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Cape Verde}} || 3731
|-
| 118 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Georgia}} || 3715
|-
| 119 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Samoa}} || 3632
|-
| 120 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Marshall Islands}} || 3586
|-
| 121 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Armenia}} || 3504
|-
| 122 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Guatemala}} || 3478
|-
| 123 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Indonesia}} || 3475
|-
| 124 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Микронезия}} || 3216
|-
| 125 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Sri Lanka}} || 3159
|-
| 126 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Congo, Republic of the}} || 3153
|-
| 127 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Egypt}} || 3110
|-
| 128 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Vanuatu}} || 3040
|-
| 129 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Nigeria}} || 2966
|-
| 130 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Morocco}} || 2952
|-
| 131 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Палестина}} || 2908
|-
| 132 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bolivia}} || 2868
|-
| 133 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Swaziland}} || 2819
|-
| 134 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Philippines}} || 2765
|-
| 135 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bhutan}} || 2363
|-
| 136 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Honduras}} || 2293
|-
| 137 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Moldova}} || 2285
|-
| 138 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Papua New Guinea}} || 2106
|-
| 139 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Uzbekistan}} || 1977
|-
| 140 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Solomon Islands}} || 1912
|-
| 141 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Vietnam}} || 1868
|-
| 142 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Nicaragua}} || 1851
|-
| 143 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ghana}} || 1846
|-
| 144 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|São Tomé and Príncipe}} || 1770
|-
| 145 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Kiribati}} || 1705
|-
| 146 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Djibouti}} || 1668
|-
| 147 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Syria}} || 1606
|-
| 148 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Laos}} || 1589
|-
| 149 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|India}} || 1548
|-
| 150 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Zambia}} || 1540
|-
| 151 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Sudan}} || 1438
|-
| 152 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Yemen}} || 1422
|-
| 153 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mauritania}} || 1418
|-
| 154 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Côte d'Ivoire}} || 1407
|-
| 155 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Cameroon}} || 1329
|-
| 156 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Kyrgyzstan}} || 1303
|-
| 157 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Pakistan}} || 1238
|-
| 158 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Burma}} || 1183
|-
| 159 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Lesotho}} || 1075
|-
| 160 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Senegal}} || 1072
|-
| 161 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|South Sudan}} || 1045
|-
| 162 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Tajikistan}} || 1036
|-
| 163 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Cambodia}} || 1008
|-
| 164 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Kenya}} || 994
|-
| 165 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Bangladesh}} || 980
|-
| 166 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Comoros}} || 846
|-
| 167 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Chad}} || 818
|-
| 168 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Benin}} || 752
|-
| 169 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Sierra Leone}} || 725
|-
| 170 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Zimbabwe}} || 714
|-
| 171 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Haiti}} || 706
|-
| 172 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mali}} || 691
|-
| 173 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Afghanistan}} || 683
|-
| 174 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Nepal}} || 656
|-
| 175 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Burkina Faso}} || 649
|-
| 176 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Rwanda}} || 620
|-
| 177 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Tanzania}} || 608
|-
| 178 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Uganda}} || 598
|-
| 179 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Togo}} || 590
|-
| 180 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|КХДР}} || 583
|-
| 181 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Mozambique}} || 579
|-
| 182 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Guinea}} || 532
|-
| 183 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Gambia, The}} || 512
|-
| 184 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Guinea-Bissau}} || 510
|-
| 185 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Eritrea}} || 507
|-
| 186 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Орталық Африка Республикасы}} || 483
|-
| 187 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Madagascar}} || 447
|-
| 188 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Niger}} || 395
|-
| 189 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Liberia}} || 356
|-
| 190 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Malawi}} || 355
|-
| 191 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Ethiopia}} || 354
|-
| 192 || align=&quot;left&quot; | {{Байрақ|Конго Демократиялық Республикасы}} || 286
|-
| 193 || align=&quot;left&quot; | {{flagcountry|Burundi}} || 229
|}
|}

{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;margin-left:auto;margin-right:auto;text-align: right&quot;
|-
|}

== Жан басына шаққандағы ЖІӨ-нің тарихи маңызын қалпына келтіру==

1980 жылдан бері әлемнің елдерінде жан басына шаққандағы ЖІӨ жөніндегі деректер БҰҰ-да жинақталады&lt;ref name=&quot;UNdata&quot;&gt;[http://data.un.org/Default.aspx UNdata]&lt;/ref&gt;, аса ертерек тарихи аралықтар үшін бағалау мен есептеу құндылықтары пайдаланылады. Соңғы екі мың жылдықтағы әлем елдері үшін ЖІӨ-нің жан басына шаққандағы салыстырмалы бағамының ең беделді деректерін Maddison Project береді&lt;ref name=&quot;Maddison Project&quot;&gt;[http://www.ggdc.net/maddison/maddison-project/data.htm Maddison Project] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180118051210/http://www.ggdc.net/maddison/maddison-project/data.htm |date=2018-01-18 }}&lt;/ref&gt;, оның негізін көрнекті британдық ғалым, экономикалық өсу тарихы бойынша сарапшы [[Ангус Меддисон]] қалады&lt;ref&gt;[http://en.wikipedia.org/wiki/Angus_Maddison Angus_Maddison Уикипедия (ағылш.)]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.ggdc.net/maddison/oriindex.htm Angus Maddison Гронинген университеті сайтында] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190216033959/http://www.ggdc.net/MADDISON/oriindex.htm |date=2019-02-16 }}&lt;/ref&gt;. Деректер А. Меддисонның өзінің зерттеулерінен басқа Maddison Project қосымша басқа көздерден алынған түрлі елдер мен уақыт аралығындағы халықтардың жан басына шаққандағы ЖІӨ-нің беделді бағалауларын қамтиды.

'''Әлемнің кейбір елдеріндегі «халықаралық» доллар бойынша 1990 жылғы жан басына шаққандағы ЖІӨ'''
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;

!  Жыл
! [[Рим империясы]]&lt;ref&gt;[http://www.paolomalanima.it/default_file/Papers/ANCIENT-PRE-MODERN-ECONOMIES.pdf Elio Lo Cascio, Paolo Malanima. Ancient and Pre-Modern Economies. GDP in the Roman Empire and Early Modern Europe (2011)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924063908/http://www.paolomalanima.it/default_file/Papers/ANCIENT-PRE-MODERN-ECONOMIES.pdf |date=2015-09-24 }}&lt;/ref&gt;
! [[Орталық Италия|Орталық]] 
және

[[Падания|Солтүстік Италия]]&lt;ref name=&quot;Maddison Project&quot; /&gt;
! {{Байрақ|Англия}} / 
{{Байрақ|Ұлыбритания}} /

[[Ұлыбритания|Біріккен корольдік]]&lt;ref name=&quot;Maddison Project&quot; /&gt;

! [[Киев Русі]] / 
{{Байрақ|Ресей}},

б. {{Байрақ|КСРО}}&lt;ref name=&quot;Maddison Project&quot; /&gt;
! {{Байрақ|Қытай}} &lt;ref name=&quot;Maddison Project&quot; /&gt;
! {{Байрақ|Үндістан}}&lt;ref name=&quot;Maddison Project&quot; /&gt;
! [[Грекия]] /  
[[Осман империясы|Оттоман имп.]] /

{{Байрақ|Түркия}}&lt;ref name=&quot;Maddison Project&quot; /&gt;
! Жалпы әлем бойынша&lt;ref name=&quot;Maddison Project&quot; /&gt;
|-
| align=&quot;center&quot; | [[1 жыл|1]] 
|
| align=&quot;center&quot; | 800
| align=&quot;center&quot; | 600
|
|
|
| align=&quot;center&quot; | 2000
| align=&quot;center&quot; | 650
|-
| align=&quot;center&quot; | [[150 жыл|150]]
| align=&quot;center&quot; | 923-1284 
|
|
|
|
|
|
| align=&quot;center&quot; | 750
|-
| align=&quot;center&quot; | [[1000 жыл|1000]]
|
|
| align=&quot;center&quot; | 757
| align=&quot;center&quot; | 1000&lt;ref name=Moss37&gt;Уолтер мох, История России: 1917 г. (2005), [http://books.google.com/books?id=BXgNSFIEJ2QC&amp;lpg=PP1&amp;dq=russian%20history&amp;pg=PA37#v=onepage&amp;q=russian%20history&amp;f=false стр. 37].&lt;/ref&gt;
| align=&quot;center&quot; | 750-1000
| align=&quot;center&quot; | 800-1100
| align=&quot;center&quot; | 600
| align=&quot;center&quot; | 750
|-
| align=&quot;center&quot; | [[1300 жыл|1300]]
|
| align=&quot;center&quot; | 1 620
| align=&quot;center&quot; | 742
|
|
|
|
|
|-
| align=&quot;center&quot; |  [[1400 жыл|1400]]
|
| align=&quot;center&quot; | 1 751
| align=&quot;center&quot; | 1 099
|
|
|
|
|
|-
| align=&quot;center&quot; |  [[1500 жыл|1500]]
|
| align=&quot;center&quot; | 1 533
| align=&quot;center&quot; | 1 086
| align=&quot;center&quot; | 1 100
|
| align=&quot;center&quot; | 800-1100
| align=&quot;center&quot; | 660
| align=&quot;center&quot; | 750
|-
| align=&quot;center&quot; | [[1600 жыл|1600]]
|
| align=&quot;center&quot; | 1 363
| align=&quot;center&quot; | 1 082
| align=&quot;center&quot; | 1 000
|
| align=&quot;center&quot; | 793
|
|
|-
| align=&quot;center&quot; |  [[1700 жыл|1700]]
|
| align=&quot;center&quot; | 1 476
| align=&quot;center&quot; | 1 513
| align=&quot;center&quot; | 1 000
|
| align=&quot;center&quot; | 729
| align=&quot;center&quot; | 700
|
|-
| align=&quot;center&quot; | [[1800 жыл|1800]]
|
| align=&quot;center&quot; | 1 363
| align=&quot;center&quot; | 2 097
| align=&quot;center&quot; | 1 000
| align=&quot;center&quot; | 1 000
|
|
| align=&quot;center&quot; | 1 000
|-
| align=&quot;center&quot; | [[1885 жыл|1885]]
|
| align=&quot;center&quot; | 1 671
| align=&quot;center&quot; | 3 574
| align=&quot;center&quot; | 865
| align=&quot;center&quot; | 750
| align=&quot;center&quot; | 567
|
|
|-
| align=&quot;center&quot; | [[1913 жыл|1913]]
|
| align=&quot;center&quot; | 2 305
| align=&quot;center&quot; | 4 921
| align=&quot;center&quot; | 1 414
| align=&quot;center&quot; | 552
| align=&quot;center&quot; | 673
| align=&quot;center&quot; | 1 213
| align=&quot;center&quot; | 1 543
|-
| align=&quot;center&quot; | [[1950 жыл|1950]]
|
| align=&quot;center&quot; | 3 172
| align=&quot;center&quot; | 6 939
| align=&quot;center&quot; | 2 841
| align=&quot;center&quot; | 448
| align=&quot;center&quot; | 619
| align=&quot;center&quot; | 1 623
| align=&quot;center&quot; | 2 104
|+
|}

[[Ресей Федерациясы Үкіметі жанындағы Қаржы университеті]] сарапшыларының қару-жарақ пен түрлі тауарлардың мұражай коллекцияларына жасаған талдауы әлем аймақтарының соңғы 4 мыңжылдықтағы жан басына шаққандағы ЖІӨ бағалауға мүмкіндік берді.

Алынған ақпаратқа сәйкес, 2-ші мыңжылдықтан бастап Еуропада 19 ғасырдың басына дейін, жан басына шаққандағы ЖІӨ жылына 0.7-1.7 мың долларда құбылып тұрған (2005 жылғы бағамен).&lt;ref name=&quot;Истоки и история&quot;&gt;Зубец Алексей Николаевич. Истоки и история экономического роста / М.: Изд-во &quot;Экономика&quot;, 2014. 463 с. ISBN 978-5-282-03354-0&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.fa.ru/chair/priklsoc/Documents/Количественные%20оценки%20в%20истории.pdf Зубец А.Н. Тарихтағы сандық бағалаулар (клиометриялық құралдар). Қаржы университеті, 2014.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170712181932/http://www.fa.ru/chair/priklsoc/Documents/%D0%9A%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B5%20%D0%BE%D1%86%D0%B5%D0%BD%D0%BA%D0%B8%20%D0%B2%20%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B8.pdf |date=2017-07-12 }}&lt;/ref&gt;.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Елдер тізімі}}

[[Санат:Елдерді экономикалық салыстыру|ЖІӨ номиналды тұлға]]
[[Санат:Әлемдік экономика]]</text>
      <sha1>gzvvlc5aj1qxfththkd22vtkdcbio32</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Уикипедия:Жаңалықтар/Техникалық</title>
    <ns>4</ns>
    <id>554792</id>
    <revision>
      <id>3478905</id>
      <parentid>3476972</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T01:15:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MediaWiki message delivery</username>
        <id>28897</id>
      </contributor>
      <comment>/* Tech News: 2025-24 */ жаңа бөлім</comment>
      <origin>3478905</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="688906" sha1="ifxfafr8giyb44yk03ifi0hbn9g91ed" xml:space="preserve">{{Мұрағат|2014 жылғы техникалық жаңалықтар|2015 жылғы техникалық жаңалықтар|2016 жылғы техникалық жаңалықтар|2017 жылғы техникалық жаңалықтар|2018 жылғы техникалық жаңалықтар|2019 жылғы техникалық жаңалықтар|2020 жылғы техникалық жаңалықтар|2021 жылғы техникалық жаңалықтар}}

{{Жинақталған мазмұн|20|400}}

== [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/02|Tech News: 2022-02]] ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W02&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/02|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] A &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;oauth_consumer&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; variable has been added to the [[mw:Special:MyLanguage/AbuseFilter|AbuseFilter]] to enable identifying changes made by specific tools. [https://phabricator.wikimedia.org/T298281]
* [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Gadgets are [[mw:Special:MyLanguage/ResourceLoader/Migration_guide_(users)#Package_Gadgets|now able to directly include JSON pages]]. This means some gadgets can now be configured by administrators without needing the interface administrator permission, such as with the Geonotice gadget. [https://phabricator.wikimedia.org/T198758]
* [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Gadgets [[mw:Extension:Gadgets#Options|can now specify page actions]] on which they are available. For example, &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;|actions=edit,history&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; will load a gadget only while editing and on history pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T63007]
* [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Gadgets can now be loaded on demand with the &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;withgadget&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; URL parameter. This can be used to replace [[mw:Special:MyLanguage/Snippets/Load JS and CSS by URL|an earlier snippet]] that typically looks like &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;withJS&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; or &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;withCSS&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt;. [https://phabricator.wikimedia.org/T29766]
* [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] At wikis where [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Communities/How to configure the mentors' list|the Mentorship system is configured]], you can now use the Action API to get a list of a [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Mentor_dashboard|mentor's]] mentees. [https://phabricator.wikimedia.org/T291966]
* The heading on the main page can now be configured using &lt;span class=&quot;mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[MediaWiki:Mainpage-title-loggedin]]&lt;/span&gt; for logged-in users and &lt;span class=&quot;mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[MediaWiki:Mainpage-title]]&lt;/span&gt; for logged-out users. Any CSS that was previously used to hide the heading should be removed. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Small_wiki_toolkits/Starter_kit/Main_page_customization#hide-heading] [https://phabricator.wikimedia.org/T298715]
* Four special pages (and their API counterparts) now have a maximum database query execution time of 30 seconds. These special pages are: RecentChanges, Watchlist, Contributions, and Log. This change will help with site performance and stability. You can read [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/IPJNO75HYAQWIGTHI5LJHTDVLVOC4LJP/ more details about this change] including some possible solutions if this affects your workflows. [https://phabricator.wikimedia.org/T297708]
* The [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Features/Sticky Header|sticky header]] has been deployed for 50% of logged-in users on [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Frequently asked questions#pilot-wikis|more than 10 wikis]]. This is part of the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Desktop Improvements]]. See [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Participate|how to take part in the project]]. 

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.17|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-01-11|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-01-12|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-01-13|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]).

'''Events'''
* [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022|Community Wishlist Survey 2022]] begins. All contributors to the Wikimedia projects can propose for tools and platform improvements. The proposal phase takes place from {{#time:j xg|2022-01-10|en}} 18:00 UTC to {{#time:j xg|2022-01-23|en}} 18:00 UTC. [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey/FAQ|Learn more]].

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/02|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W02&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

07:23, 2022 ж. қаңтардың 11 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=22562156 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/03|Tech News: 2022-03]] ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W03&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/03|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* When using [[mw:Special:MyLanguage/Extension:WikiEditor|WikiEditor]] (also known as the 2010 wikitext editor), people will now see a warning if they link to disambiguation pages.  If you click &quot;{{int:Disambiguator-review-link}}&quot; in the warning, it will ask you to correct the link to a more specific term. You can [[m:Community Wishlist Survey 2021/Warn when linking to disambiguation pages#Jan 12, 2021: Turning on the changes for all Wikis|read more information]] about this completed 2021 Community Wishlist item.
* You can [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#subscribe|automatically subscribe to all of the talk page discussions]] that you start or comment in using [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Feature summary|DiscussionTools]].  You will receive [[mw:Special:MyLanguage/Notifications|notifications]] when another editor replies.  This is available at most wikis.  Go to your [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion|Preferences]] and turn on &quot;{{int:discussiontools-preference-autotopicsub}}&quot;. [https://phabricator.wikimedia.org/T263819]
* When asked to create a new page or talk page section, input fields can be [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Creating_pages_with_preloaded_text|&quot;preloaded&quot; with some text]]. This feature is now limited to wikitext pages. This is so users can't be tricked into making malicious edits. There is a discussion about [[phab:T297725|if this feature should be re-enabled]] for some content types.

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.18|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-01-18|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-01-19|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-01-20|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]).

'''Events'''
* [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022|Community Wishlist Survey 2022]] continues. All contributors to the Wikimedia projects can propose for tools and platform improvements. The proposal phase takes place from {{#time:j xg|2022-01-10|en}} 18:00 UTC to {{#time:j xg|2022-01-23|en}} 18:00 UTC. [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey/FAQ|Learn more]].

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/03|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W03&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

01:54, 2022 ж. қаңтардың 18 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=22620285 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/04|Tech News: 2022-04]] ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W04&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/04|Translations]] are available.

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.19|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-01-25|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-01-26|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-01-27|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]).
* The following languages can now be used with [[mw:Special:MyLanguage/Extension:SyntaxHighlight|syntax highlighting]]: BDD, Elpi, LilyPond, Maxima, Rita, Savi, Sed, Sophia, Spice, .SRCINFO.
* You can now access your watchlist from outside of the user menu in the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|new Vector skin]]. The watchlist link appears next to the notification icons if you are at the top of the page. [https://phabricator.wikimedia.org/T289619]

'''Events'''
* You can see the results of the [[m:Special:MyLanguage/Coolest Tool Award|Coolest Tool Award 2021]] and learn more about 14 tools which were selected this year.
* You can [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey/Help_us|translate, promote]], or comment on [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022/Proposals|the proposals]] in the Community Wishlist Survey. Voting will begin on {{#time:j xg|2022-01-28|en}}.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/04|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W04&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

03:37, 2022 ж. қаңтардың 25 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=22644148 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/05|Tech News: 2022-05]] ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W05&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/05|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] If a gadget should support the new &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;?withgadget&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; URL parameter that was [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/02|announced]] 3 weeks ago, then it must now also specify &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;supportsUrlLoad&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; in the gadget definition ([[mw:Special:MyLanguage/Extension:Gadgets#supportsUrlLoad|documentation]]). [https://phabricator.wikimedia.org/T29766]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.20|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-02-01|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-02-02|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-02-03|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]).

'''Future changes'''
* A change that was [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/16|announced]] last year was delayed. It is now ready to move ahead:
** The user group &lt;code&gt;oversight&lt;/code&gt; will be renamed &lt;code&gt;suppress&lt;/code&gt;. This is for [[phab:T109327|technical reasons]]. This is the technical name. It doesn't affect what you call the editors with this user right on your wiki. This is planned to happen in three weeks. You can comment [[phab:T112147|in Phabricator]] if you have objections. As usual, these labels can be translated on translatewiki ([[phab:T112147|direct links are available]]) or by administrators on your wiki.

'''Events'''
* You can vote on proposals in the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022|Community Wishlist Survey]] between 28 January and 11 February. The survey decides what the [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Community Tech team]] will work on.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/05|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W05&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

23:41, 2022 ж. қаңтардың 31 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=22721804 тізімін пайдаланып User:Johan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/06|Tech News: 2022-06]] ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W06&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/06|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* English Wikipedia recently set up a gadget for dark mode. You can enable it there, or request help from an [[m:Special:MyLanguage/Interface administrators|interface administrator]] to set it up on your wiki ([[w:en:Wikipedia:Dark mode (gadget)|instructions and screenshot]]).
* Category counts are sometimes wrong. They will now be completely recounted at the beginning of every month. [https://phabricator.wikimedia.org/T299823]

'''Problems'''
* A code-change last week to fix a bug with [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Live preview|Live Preview]] may have caused problems with some local gadgets and user-scripts. Any code with skin-specific behaviour for &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;vector&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; should be updated to also check for &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;vector-2022&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt;. [[phab:T300987|A code-snippet, global search, and example are available]].

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.21|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-02-08|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-02-09|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-02-10|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]).

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/06|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W06&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

03:15, 2022 ж. ақпанның 8 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=22765948 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/07|Tech News: 2022-07]] ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W07&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/07|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Purge|Purging]] a category page with fewer than 5,000 members will now recount it completely. This will allow editors to fix incorrect counts when it is wrong. [https://phabricator.wikimedia.org/T85696]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.22|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-02-15|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-02-16|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-02-17|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]).
* [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] In the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|AbuseFilter]] extension, the &lt;code dir=ltr&gt;rmspecials()&lt;/code&gt; function has been updated so that it does not remove the &quot;space&quot; character. Wikis are advised to wrap all the uses of &lt;code dir=ltr&gt;rmspecials()&lt;/code&gt; with &lt;code dir=ltr&gt;rmwhitespace()&lt;/code&gt; wherever necessary to keep filters' behavior unchanged. You can use the search function on [[Special:AbuseFilter]] to locate its usage. [https://phabricator.wikimedia.org/T263024]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/07|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W07&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

01:18, 2022 ж. ақпанның 15 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=22821788 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/08|Tech News: 2022-08]] ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W08&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/08|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* [[Special:Nuke|Special:Nuke]] will now provide the standard deletion reasons (editable at &lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[MediaWiki:Deletereason-dropdown]]&lt;/bdi&gt;) to use when mass-deleting pages. This was [[m:Community Wishlist Survey 2022/Admins and patrollers/Mass-delete to offer drop-down of standard reasons, or templated reasons.|a request in the 2022 Community Wishlist Survey]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T25020]
* At Wikipedias, all new accounts now get the [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Feature_summary|Growth features]] by default when creating an account. Communities are encouraged to [[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Account_creation|update their help resources]]. Previously, only 80% of new accounts would get the Growth features. A few Wikipedias remain unaffected by this change. [https://phabricator.wikimedia.org/T301820]
* You can now prevent specific images that are used in a page from appearing in other locations, such as within PagePreviews or Search results. This is done with the markup &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;class=notpageimage&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt;. For example, &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;[[File:Example.png|class=notpageimage]]&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;. [https://phabricator.wikimedia.org/T301588]
* [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] There has been a change to the HTML of Special:Contributions, Special:MergeHistory, and History pages, to support the grouping of changes by date in [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Minerva_Neue|the mobile skin]]. While unlikely, this may affect gadgets and user scripts. A [[phab:T298638|list of all the HTML changes]] is on Phabricator.

'''Events'''
* [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022/Results|Community Wishlist Survey results]] have been published. The [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Updates/2022 results#leaderboard|ranking of prioritized proposals]] is also available.

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.23|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-02-22|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-02-23|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-02-24|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]).

'''Future changes'''
* The software to play videos and audio files on pages will change soon on all wikis. The old player will be removed. Some audio players will become wider after this change. [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TimedMediaHandler/VideoJS_Player|The new player]] has been a beta feature for over four years. [https://phabricator.wikimedia.org/T100106][https://phabricator.wikimedia.org/T248418]
* [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Toolforge's underlying operating system is being updated. If you maintain any tools there, there are two options for migrating your tools into the new system.  There are [[wikitech:News/Toolforge Stretch deprecation|details, deadlines, and instructions]] on Wikitech. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/cloud-announce@lists.wikimedia.org/thread/EPJFISC52T7OOEFH5YYMZNL57O4VGSPR/]
* Administrators will soon have [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/(Un)delete associated talk page|the option to delete/undelete]] the associated &quot;talk&quot; page when they are deleting a given page. An API endpoint with this option will also be available. This was [[m:Community Wishlist Survey 2021/Admins and patrollers/(Un)delete associated talk page|a request from the 2021 Wishlist Survey]].

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/08|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W08&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

01:11, 2022 ж. ақпанның 22 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=22847768 тізімін пайдаланып User:Trizek (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/09|Tech News: 2022-09]] ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W09&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/09|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* When searching for edits by [[mw:Special:MyLanguage/Help:Tags|change tags]], e.g. in page history or user contributions, there is now a dropdown list of possible tags. This was [[m:Community Wishlist Survey 2022/Miscellaneous/Improve plain-text change tag selector|a request in the 2022 Community Wishlist Survey]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T27909]
* Mentors using the [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Mentor_dashboard|Growth Mentor dashboard]] will now see newcomers assigned to them who have made at least one edit, up to 200 edits. Previously, all newcomers assigned to the mentor were visible on the dashboard, even ones without any edit or ones who made hundred of edits. Mentors can still change these values using the filters on their dashboard. Also, the last choice of filters will now be saved. [https://phabricator.wikimedia.org/T301268][https://phabricator.wikimedia.org/T294460]
* [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] The user group &lt;code&gt;oversight&lt;/code&gt; was renamed &lt;code&gt;suppress&lt;/code&gt;. This is for [[phab:T109327|technical reasons]]. You may need to update any local references to the old name, e.g. gadgets, links to Special:Listusers, or uses of [[mw:Special:MyLanguage/Help:Magic_words|NUMBERINGROUP]].

'''Problems'''
* The recent change to the HTML of [[mw:Special:MyLanguage/Help:Tracking changes|tracking changes]] pages caused some problems for screenreaders. This is being fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T298638]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.24|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-03-01|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-03-02|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-03-03|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]).

'''Future changes'''
* Working with templates will become easier. [[m:WMDE_Technical_Wishes/Templates|Several improvements]] are planned for March 9 on most wikis and on March 16 on English Wikipedia. The improvements include: Bracket matching, syntax highlighting colors, finding and inserting templates, and related visual editor features.
* If you are a template developer or an interface administrator, and you are intentionally overriding or using the default CSS styles of user feedback boxes (the classes: &lt;code dir=ltr&gt;successbox, messagebox, errorbox, warningbox&lt;/code&gt;), please note that these classes and associated CSS will soon be removed from MediaWiki core. This is to prevent problems when the same class-names are also used on a wiki. Please let us know by commenting at [[phab:T300314]] if you think you might be affected.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/09|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W09&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

04:59, 2022 ж. наурыздың 1 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=22902593 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/10|Tech News: 2022-10]] ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W10&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/10|Translations]] are available.

'''Problems'''
* There was a problem with some interface labels last week. It will be fixed this week. This change was part of ongoing work to simplify the support for skins which do not have active maintainers. [https://phabricator.wikimedia.org/T301203]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.25|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-03-08|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-03-09|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-03-10|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]).

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/10|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W10&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

03:15, 2022 ж. наурыздың 8 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=22958074 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/11|Tech News: 2022-11]] ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W11&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/11|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* In the Wikipedia Android app [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia_Apps/Team/Android/Communication#Updates|it is now possible]] to change the toolbar at the bottom so the tools you use more often are easier to click on. The app now also has a focused reading mode. [https://phabricator.wikimedia.org/T296753][https://phabricator.wikimedia.org/T254771]

'''Problems'''
* There was a problem with the collection of some page-view data from June 2021 to January 2022 on all wikis. This means the statistics are incomplete. To help calculate which projects and regions were most affected, relevant datasets are being retained for 30 extra days. You can [[m:Talk:Data_retention_guidelines#Added_exception_for_page_views_investigation|read more on Meta-wiki]].
* There was a problem with the databases on March 10. All wikis were unreachable for logged-in users for 12 minutes. Logged-out users could read pages but could not edit or access uncached content then. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incident_documentation/2022-03-10_MediaWiki_availability]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.26|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-03-15|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-03-16|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-03-17|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]).
* When [[mw:Special:MyLanguage/Help:System_message#Finding_messages_and_documentation|using &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;uselang=qqx&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; to find localisation messages]], it will now show all possible message keys for navigation tabs such as &quot;{{int:vector-view-history}}&quot;. [https://phabricator.wikimedia.org/T300069]
* [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Access to [[{{#special:RevisionDelete}}]] has been expanded to include users who have &lt;code dir=ltr&gt;deletelogentry&lt;/code&gt; and &lt;code dir=ltr&gt;deletedhistory&lt;/code&gt; rights through their group memberships. Before, only those with the &lt;code dir=ltr&gt;deleterevision&lt;/code&gt; right could access this special page. [https://phabricator.wikimedia.org/T301928]
* On the [[{{#special:Undelete}}]] pages for diffs and revisions, there will be a link back to the main Undelete page with the list of revisions. [https://phabricator.wikimedia.org/T284114]

'''Future changes'''
*  The Wikimedia Foundation has announced the IP Masking implementation strategy and next steps. The [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#feb25|announcement can be read here]].
* The [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Android FAQ|Wikipedia Android app]] developers are working on [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android/Communication|new functions]] for user talk pages and article talk pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T297617]

'''Events'''
* The [[mw:Wikimedia Hackathon 2022|Wikimedia Hackathon 2022]] will take place as a hybrid event on 20-22 May 2022. The Hackathon will be held online and there are grants available to support local in-person meetups around the world. Grants can be requested until 20 March.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/11|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W11&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

04:07, 2022 ж. наурыздың 15 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=22993074 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/12|Tech News: 2022-12]] ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W12&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/12|Translations]] are available.

'''New code release schedule for this week'''
* There will be four MediaWiki releases this week, instead of just one. This is an experiment which should lead to fewer problems and to faster feature updates. The releases will be on all wikis, at different times, on Monday, Tuesday, and Wednesday. You can [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Release Engineering Team/Trainsperiment week|read more about this project]].

'''Recent changes'''
* You can now set how many search results to show by default in [[Special:Preferences#mw-prefsection-searchoptions|your Preferences]]. This was the 12th most popular wish in the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022/Results|Community Wishlist Survey 2022]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T215716]
* [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] The Jupyter notebooks tool [[wikitech:PAWS|PAWS]] has been updated to a new interface. [https://phabricator.wikimedia.org/T295043]

'''Future changes'''
* Interactive maps via [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] will soon work on wikis using the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:FlaggedRevs|FlaggedRevisions]] extension. [https://wikimedia.sslsurvey.de/Kartographer-Workflows-EN/ Please tell us] which improvements you want to see in Kartographer. You can take this survey in simple English. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Geoinformation]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/12|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W12&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

22:00, 2022 ж. наурыздың 21 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=23034693 тізімін пайдаланып User:Trizek (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/13|Tech News: 2022-13]] ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W13&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/13|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* There is a simple new Wikimedia Commons upload tool available for macOS users, [[c:Commons:Sunflower|Sunflower]].

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.5|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-03-29|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-03-30|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-03-31|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]).
* Some wikis will be in read-only for a few minutes because of regular database maintenance. It will be performed on {{#time:j xg|2022-03-29|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s3.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-03-31|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s5.dblist targeted wikis]). [https://phabricator.wikimedia.org/T301850][https://phabricator.wikimedia.org/T303798]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/13|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W13&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

01:54, 2022 ж. наурыздың 29 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=23073711 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/14|Tech News: 2022-14]] ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W14&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/14|Translations]] are available.

'''Problems'''
* For a few days last week, edits that were suggested to newcomers were not tagged in the [[{{#special:recentchanges}}]] feed. This bug has been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T304747]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.6|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-04-05|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-04-06|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-04-07|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]).
* Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-04-07|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s4.dblist targeted wikis]).

'''Future changes'''
* Starting next week, Tech News' title will be translatable. When the newsletter is distributed, its title may not be &lt;code dir=ltr&gt;Tech News: 2022-14&lt;/code&gt; anymore. It may affect some filters that have been set up by some communities. [https://phabricator.wikimedia.org/T302920]
* Over the next few months, the &quot;[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]&quot; Growth feature [[phab:T304110|will become available to more Wikipedias]]. Each week, a few wikis will get the feature. You can test this tool at [[mw:Special:MyLanguage/Growth#deploymentstable|a few wikis where &quot;Link recommendation&quot; is already available]].

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/14|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W14&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

03:00, 2022 ж. сәуірдің 5 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=23097604 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2022-15&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W15&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/15|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* There is a new public status page at &lt;span class=&quot;mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[https://www.wikimediastatus.net/ www.wikimediastatus.net]&lt;/span&gt;. This site shows five automated high-level metrics where you can see the overall health and performance of our wikis' technical environment. It also contains manually-written updates for widespread incidents, which are written as quickly as the engineers are able to do so while also fixing the actual problem. The site is separated from our production infrastructure and hosted by an external service, so that it can be accessed even if the wikis are briefly unavailable. You can [https://diff.wikimedia.org/2022/03/31/announcing-www-wikimediastatus-net/ read more about this project].
* On Wiktionary wikis, the software to play videos and audio files on pages has now changed. The old player has been removed. Some audio players will become wider after this change. [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TimedMediaHandler/VideoJS_Player|The new player]] has been a beta feature for over four years. [https://phabricator.wikimedia.org/T100106][https://phabricator.wikimedia.org/T248418]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.7|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-04-12|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-04-13|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-04-14|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]).

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/15|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W15&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

01:44, 2022 ж. сәуірдің 12 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=23124108 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2022-16&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W16&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/16|Translations]] are available.

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.8|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-04-19|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-04-20|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-04-21|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]).
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-04-19|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s7.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-04-21|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s8.dblist targeted wikis]).
* Administrators will now have [[m:Community Wishlist Survey 2021/(Un)delete associated talk page|the option to delete/undelete the associated &quot;Talk&quot; page]] when they are deleting a given page. An API endpoint with this option is also available. This concludes the [[m:Community Wishlist Survey 2021/Admins and patrollers/(Un)delete associated talk page|11th wish of the 2021 Community Wishlist Survey]].
* On [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements#test-wikis|selected wikis]], 50% of logged-in users will see the new [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Features/Table of contents|table of contents]]. When scrolling up and down the page, the table of contents will stay in the same place on the screen. This is part of the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Desktop Improvements]] project. [https://phabricator.wikimedia.org/T304169]
* [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Message boxes produced by MediaWiki code will no longer have these CSS classes: &lt;code dir=ltr&gt;successbox&lt;/code&gt;, &lt;code dir=ltr&gt;errorbox&lt;/code&gt;, &lt;code dir=ltr&gt;warningbox&lt;/code&gt;. The styles for those classes and &lt;code dir=ltr&gt;messagebox&lt;/code&gt; will be removed from MediaWiki core. This only affects wikis that use these classes in wikitext, or change their appearance within site-wide CSS. Please review any local usage and definitions for these classes you may have. This was previously announced in the [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/09|28 February issue of Tech News]].

'''Future changes'''
* [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Kartographer|Kartographer]] will become compatible with [[mw:Special:MyLanguage/Extension:FlaggedRevs|FlaggedRevisions page stabilization]]. Kartographer maps will also work on pages with [[mw:Special:MyLanguage/Help:Pending changes|pending changes]]. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Geoinformation#Project_descriptions] The Kartographer documentation has been thoroughly updated. [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer/Getting_started] [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/Maps] [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/16|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W16&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

05:11, 2022 ж. сәуірдің 19 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=23167004 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2022-17&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W17&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/17|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
*  On [https://noc.wikimedia.org/conf/dblists/group1.dblist many wikis] (group 1), the software to play videos and audio files on pages has now changed. The old player has been removed. Some audio players will become wider after this change. [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TimedMediaHandler/VideoJS_Player|The new player]] has been a beta feature for over four years. [https://phabricator.wikimedia.org/T100106][https://phabricator.wikimedia.org/T248418]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.9|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-04-26|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-04-27|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-04-28|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]).
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-04-26|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s2.dblist targeted wikis]).
* Some very old browsers and operating systems are no longer supported. Some things on the wikis might look weird or not work in very old browsers like Internet Explorer 9 or 10, Android 4, or Firefox 38 or older. [https://phabricator.wikimedia.org/T306486]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/17|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W17&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

04:55, 2022 ж. сәуірдің 26 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=23187115 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2022-18&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W18&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/18|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* On [https://noc.wikimedia.org/conf/dblists/group2.dblist all remaining wikis] (group 2), the software to play videos and audio files on pages has now changed. The old player has been removed. Some audio players will become wider after this change. [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TimedMediaHandler/VideoJS_Player|The new player]] has been a beta feature for over four years. [https://phabricator.wikimedia.org/T100106][https://phabricator.wikimedia.org/T248418]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.10|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-05-03|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-05-04|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-05-05|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]).

'''Future changes'''
* The developers are working on talk pages in the [[mw:Wikimedia Apps/Team/iOS|Wikipedia app for iOS]]. You can [https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_9GBcHczQGLbQWTY give feedback]. You can take the survey in English, German, Hebrew or Chinese.
* [[m:WMDE_Technical_Wishes/VisualEditor_template_dialog_improvements#Status_and_next_steps|Most wikis]] will receive an [[m:WMDE_Technical_Wishes/VisualEditor_template_dialog_improvements|improved template dialog]] in VisualEditor and New Wikitext mode. [https://phabricator.wikimedia.org/T296759] [https://phabricator.wikimedia.org/T306967]
* If you use syntax highlighting while editing wikitext, you can soon activate a [[m:WMDE_Technical_Wishes/Improved_Color_Scheme_of_Syntax_Highlighting#Color-blind_mode|colorblind-friendly color scheme]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T306867]
* [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Several CSS IDs related to MediaWiki interface messages will be removed. Technical editors should please [[phab:T304363|review the list of IDs and links to their existing uses]]. These include &lt;code dir=ltr&gt;#mw-anon-edit-warning&lt;/code&gt;, &lt;code dir=ltr&gt;#mw-undelete-revision&lt;/code&gt; and 3 others.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/18|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W18&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

01:33, 2022 ж. мамырдың 3 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=23232924 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2022-19&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W19&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/19|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* You can now see categories in the [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android|Wikipedia app for Android]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T73966]

'''Problems'''
* Last week, there was a problem with Wikidata's search autocomplete. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T307586]
* Last week, all wikis had slow access or no access for 20 minutes, for logged-in users and non-cached pages. This was caused by a problem with a database change. [https://phabricator.wikimedia.org/T307647]

'''Changes later this week'''
* There is no new MediaWiki version this week. [https://phabricator.wikimedia.org/T305217#7894966]
*  [[m:WMDE Technical Wishes/Geoinformation#Current issues|Incompatibility issues]] with [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] and the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:FlaggedRevs|FlaggedRevs extension]] will be fixed: Deployment is planned for May 10 on all wikis. Kartographer will then be enabled on the [[phab:T307348|five wikis which have not yet enabled the extension]] on May 24.
* The [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector (2022)]] skin will be set as the default on several more wikis, including Arabic and Catalan Wikipedias. Logged-in users will be able to switch back to the old Vector (2010). See the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/2022-04 for the largest wikis|latest update]] about Vector (2022).

'''Future meetings'''
* The next [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|open meeting with the Web team]] about Vector (2022) will take place on 17 May. The following meetings are currently planned for: 7 June, 21 June, 5 July, 19 July.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/19|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W19&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

21:22, 2022 ж. мамырдың 9 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=23256717 тізімін пайдаланып User:Trizek (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2022-20&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W20&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/20|Translations]] are available.

'''Changes later this week'''
* Some wikis can soon use the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|add a link]] feature. This will start on Wednesday. The wikis are {{int:project-localized-name-cawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hiwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-nowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ptwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-simplewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-svwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ukwiki/en}}. This is part of the [[phab:T304110|progressive deployment of this tool to more Wikipedias]]. The communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure how this feature works locally]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T304542]
* The [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Hackathon 2022|Wikimedia Hackathon 2022]] will take place online on May 20–22. It will be in English. There are also local [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Hackathon 2022/Meetups|hackathon meetups]] in Germany, Ghana, Greece, India, Nigeria and the United States. Technically interested Wikimedians can work on software projects and learn new skills. You can also host a session or post a project you want to work on.
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.12|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-05-17|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-05-18|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-05-19|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]).

'''Future changes'''
* You can soon edit translatable pages in the visual editor. Translatable pages exist on for examples Meta and Commons. [https://diff.wikimedia.org/2022/05/12/mediawiki-1-38-brings-support-for-editing-translatable-pages-with-the-visual-editor/]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/20|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W20&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

00:57, 2022 ж. мамырдың 17 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=23291515 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2022-21&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W21&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/21|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* Administrators using the mobile web interface can now access Special:Block directly from user pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T307341]
* The &lt;span class=&quot;mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[https://www.wiktionary.org/ www.wiktionary.org]&lt;/span&gt; portal page now uses an automated update system. Other [[m:Project_portals|project portals]] will be updated over the next few months. [https://phabricator.wikimedia.org/T304629]

'''Problems'''
* The Growth team maintains a mentorship program for newcomers. Previously, newcomers weren't able to opt out from the program. Starting May 19, 2022, newcomers are able to fully opt out from Growth mentorship, in case they do not wish to have any mentor at all. [https://phabricator.wikimedia.org/T287915]
* Some editors cannot access the content translation tool if they load it by clicking from the contributions menu. This problem is being worked on. It should still work properly if accessed directly via Special:ContentTranslation. [https://phabricator.wikimedia.org/T308802]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.13|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-05-24|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-05-25|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-05-26|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]).

'''Future changes'''
* [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Gadget and user scripts developers are invited to give feedback on a [[mw:User:Jdlrobson/Extension:Gadget/Policy|proposed technical policy]] aiming to improve support from MediaWiki developers. [https://phabricator.wikimedia.org/T308686]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/21|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W21&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

06:20, 2022 ж. мамырдың 24 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=23317250 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2022-22&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W22&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/22|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]]  In the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|AbuseFilter]] extension, an &lt;code dir=ltr&gt;ip_in_ranges()&lt;/code&gt; function has been introduced to check if an IP is in any of the ranges. Wikis are advised to combine multiple &lt;code dir=ltr&gt;ip_in_range()&lt;/code&gt; expressions joined by &lt;code&gt;|&lt;/code&gt; into a single expression for better performance. You can use the search function on [[Special:AbuseFilter|Special:AbuseFilter]] to locate its usage. [https://phabricator.wikimedia.org/T305017]
* The [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Info feature|IP Info feature]] which helps abuse fighters access information about IPs, [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Info feature#May 24, 2022|has been deployed]] to all wikis as a beta feature. This comes after weeks of beta testing on test.wikipedia.org.

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.14|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-05-31|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-06-01|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-06-02|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]).
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-05-31|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s5.dblist targeted wikis]).
* The [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#New topic tool|New Topic Tool]] will be deployed for all editors at most wikis soon. You will be able to opt out from within the tool and in [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion|Preferences]]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Talk_pages_project/New_discussion][https://phabricator.wikimedia.org/T287804]
* [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]]  The [[:mw:Special:ApiHelp/query+usercontribs|list=usercontribs API]] will support fetching contributions from an [[mw:Special:MyLanguage/Help:Range blocks#Non-technical explanation|IP range]] soon. API users can set the &lt;code&gt;uciprange&lt;/code&gt; parameter to get contributions from any IP range within [[:mw:Manual:$wgRangeContributionsCIDRLimit|the limit]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T177150]
* A new parser function will be introduced: &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{=}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt;. It will replace existing templates named &quot;=&quot;. It will insert an [[w:en:Equals sign|equal sign]]. This can be used to escape the equal sign in the parameter values of templates. [https://phabricator.wikimedia.org/T91154]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/22|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W22&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

02:28, 2022 ж. мамырдың 31 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=23340178 тізімін пайдаланып User:Trizek (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2022-23&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W23&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/23|Translations]] are available.

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.15|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-06-07|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-06-08|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-06-09|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]).
* [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] A new &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;str_replace_regexp()&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; function can be used in [[Special:AbuseFilter|abuse filters]] to replace parts of text using a [[w:en:Regular expression|regular expression]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T285468]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/23|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W23&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

08:45, 2022 ж. маусымның 7 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=23366979 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2022-24&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W24&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/24|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* All wikis can now use [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Kartographer|Kartographer]] maps. Kartographer maps now also work on pages with [[mw:Special:MyLanguage/Help:Pending changes|pending changes]]. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Geoinformation#Project_descriptions][https://phabricator.wikimedia.org/T307348]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.16|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-06-14|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-06-15|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-06-16|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]).
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-06-14|en}} at 06:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s6.dblist targeted wikis]). [https://phabricator.wikimedia.org/T300471]
* Starting on Wednesday, a new set of Wikipedias will get &quot;[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]&quot; ({{int:project-localized-name-abwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-acewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-adywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-afwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-akwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-alswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-amwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-anwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-angwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-arcwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-arzwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-astwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-atjwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-avwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-aywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-azwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-azbwiki/en}}). This is part of the [[phab:T304110|progressive deployment of this tool to more Wikipedias]]. The communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure how this feature works locally]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T304548]
* The [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#New topic tool|New Topic Tool]] will be deployed for all editors at Commons, Wikidata, and some other wikis soon. You will be able to opt out from within the tool and in [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion|Preferences]]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Talk_pages_project/New_discussion][https://phabricator.wikimedia.org/T287804]

'''Future meetings'''
* The next [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|open meeting with the Web team]] about Vector (2022) will take place today (13 June). The following meetings will take place on: 28 June, 12 July, 26 July.

'''Future changes'''
* By the end of July, the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector 2022]] skin should be ready to become the default across all wikis. Discussions on how to adjust it to the communities' needs will begin in the next weeks. It will always be possible to revert to the previous version on an individual basis. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/2022-04 for the largest wikis|Learn more]].

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/24|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W24&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

22:58, 2022 ж. маусымның 13 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=23389956 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2022-25&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W25&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/25|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* The [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android|Wikipedia App for Android]] now has an option for editing the whole page at once, located in the overflow menu (three-dots menu [[File:Ic more vert 36px.svg|15px|link=|alt=]]). [https://phabricator.wikimedia.org/T103622]
* [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Some recent database changes may affect queries using the [[m:Research:Quarry|Quarry tool]]. Queries for &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;site_stats&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; at English Wikipedia, Commons, and Wikidata will need to be updated. [[phab:T306589|Read more]].
* [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] A new &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;user_global_editcount&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; variable can be used in [[Special:AbuseFilter|abuse filters]] to avoid affecting globally active users. [https://phabricator.wikimedia.org/T130439]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.17|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-06-21|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-06-22|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-06-23|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]).
* Users of non-responsive skins (e.g. MonoBook or Vector) on mobile devices may notice a slight change in the default zoom level. This is intended to optimize zooming and ensure all interface elements are present on the page (for example the table of contents on Vector 2022). In the unlikely event this causes any problems with how you use the site, we'd love to understand better, please ping &lt;span class=&quot;mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[m:User:Jon (WMF)|Jon (WMF)]]&lt;/span&gt; to any on-wiki conversations. [https://phabricator.wikimedia.org/T306910]

'''Future changes'''
* The Beta Feature for [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] will be updated throughout July.  Discussions will look different.  You can see [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|some of the proposed changes]].
* [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Parsoid's HTML output will soon stop annotating file links with different &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;typeof&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; attribute values, and instead use &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;mw:File&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; for all types. Tool authors should adjust any code that expects: &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;mw:Image&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt;, &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;mw:Audio&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt;, or &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;mw:Video&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt;. [https://phabricator.wikimedia.org/T273505]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/25|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W25&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

02:17, 2022 ж. маусымның 21 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=23425855 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2022-26&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W26&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/26|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Enterprise|Wikimedia Enterprise]] API service now has self-service accounts with free on-demand requests and monthly snapshots ([https://enterprise.wikimedia.com/docs/ API documentation]). Community access [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Enterprise/FAQ#community-access|via database dumps &amp; Wikimedia Cloud Services]] continues.
* [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Wiktionary#lua|All Wikimedia wikis can now use Wikidata Lexemes in Lua]] after creating local modules and templates. Discussions are welcome [[d:Wikidata_talk:Lexicographical_data#You_can_now_reuse_Wikidata_Lexemes_on_all_wikis|on the project talk page]].

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.18|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-06-28|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-06-29|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-06-30|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]).
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-06-28|en}} at 06:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s7.dblist targeted wikis]). [https://phabricator.wikimedia.org/T311033]
*  Some global and cross-wiki services will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-06-30|en}} at 06:00 UTC. This will impact ContentTranslation, Echo, StructuredDiscussions, Growth experiments and a few more services. [https://phabricator.wikimedia.org/T300472]
* Users will be able to sort columns within sortable tables in the mobile skin. [https://phabricator.wikimedia.org/T233340]

'''Future meetings'''
* The next [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|open meeting with the Web team]] about Vector (2022) will take place tomorrow (28 June). The following meetings will take place on 12 July and 26 July.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/26|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W26&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

02:02, 2022 ж. маусымның 28 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=23453785 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2022-27&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W27&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/27|Translations]] are available.

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.19|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-07-05|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-07-06|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-07-07|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]).
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-07-05|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s6.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-07-07|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s4.dblist targeted wikis]).
* The Beta Feature for [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] will be updated throughout July.  Discussions will look different.  You can see [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|some of the proposed changes]].
* [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=| Advanced item]] This change only affects pages in the main namespace in Wikisource. The Javascript config variable &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;proofreadpage_source_href&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; will be removed from &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;[[mw:Special:MyLanguage/Manual:Interface/JavaScript#mw.config|mw.config]]&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; and be replaced with the variable &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;prpSourceIndexPage&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt;.  [https://phabricator.wikimedia.org/T309490]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/27|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W27&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

01:31, 2022 ж. шілденің 5 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=23466250 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2022-28&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W28&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/28|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* In the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector 2022 skin]], the page title is now displayed above the tabs such as Discussion, Read, Edit, View history, or More. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates#Page title/tabs switch|Learn more]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T303549]
* [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] It is now possible to easily view most of the configuration settings that apply to just one wiki, and to compare settings between two wikis if those settings are different. For example: [https://noc.wikimedia.org/wiki.php?wiki=jawiktionary Japanese Wiktionary settings], or [https://noc.wikimedia.org/wiki.php?wiki=eswiki&amp;compare=eowiki settings that are different between the Spanish and Esperanto Wikipedias]. Local communities may want to [[m:Special:MyLanguage/Requesting_wiki_configuration_changes|discuss and propose changes]] to their local settings. Details about each of the named settings can be found by [[mw:Special:Search|searching MediaWiki.org]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T308932]
*The Anti-Harassment Tools team [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Info feature#May|recently deployed]] the IP Info Feature as a [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|Beta Feature at all wikis]]. This feature allows abuse fighters to access information about IP addresses. Please check our update on [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Info feature#April|how to find and use the tool]]. Please share your feedback using a link you will be given within the tool itself.

'''Changes later this week'''
* There is no new MediaWiki version this week.
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-07-12|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s3.dblist targeted wikis]).

'''Future changes'''
* The Beta Feature for [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] will be updated throughout July.  Discussions will look different.  You can see [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|some of the proposed changes]].

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/28|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W28&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

01:24, 2022 ж. шілденің 12 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=23502519 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2022-29&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W29&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/29|Translations]] are available.

'''Problems'''
* The feature on mobile web for [[mw:Special:MyLanguage/Extension:NearbyPages|Nearby Pages]] was missing last week. It will be fixed this week. [https://phabricator.wikimedia.org/T312864]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.21|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-07-19|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-07-20|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-07-21|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]).

'''Future changes'''
* The [[mw:Technical_decision_making/Forum|Technical Decision Forum]] is seeking [[mw:Technical_decision_making/Community_representation|community representatives]]. You can apply on wiki or by emailing &lt;span class=&quot;mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;TDFSupport@wikimedia.org&lt;/span&gt; before 12 August.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/29|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W29&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

04:59, 2022 ж. шілденің 19 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=23517957 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2022-30&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W30&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/30|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* The &lt;span class=&quot;mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[https://www.wikibooks.org/ www.wikibooks.org]&lt;/span&gt; and &lt;span class=&quot;mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[https://www.wikiquote.org/ www.wikiquote.org]&lt;/span&gt; portal pages now use an automated update system. Other [[m:Project_portals|project portals]] will be updated over the next few months. [https://phabricator.wikimedia.org/T273179]

'''Problems'''
*  Last week, some wikis were in read-only mode for a few minutes because of an emergency switch of their main database ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s7.dblist targeted wikis]). [https://phabricator.wikimedia.org/T313383]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.22|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-07-26|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-07-27|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-07-28|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]).
* The external link icon will change slightly in the skins Vector legacy and Vector 2022. The new icon uses simpler shapes to be more recognizable on low-fidelity screens. [https://phabricator.wikimedia.org/T261391]
* Administrators will now see buttons on user pages for &quot;{{int:changeblockip}}&quot; and &quot;{{int:unblockip}}&quot; instead of just &quot;{{int:blockip}}&quot; if the user is already blocked. [https://phabricator.wikimedia.org/T308570]

'''Future meetings'''
* The next [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|open meeting with the Web team]] about Vector (2022) will take place tomorrow (26 July).

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/30|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W30&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

01:26, 2022 ж. шілденің 26 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=23545370 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2022-31&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W31&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/31|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* Improved [[m:Special:MyLanguage/Help:Displaying_a_formula#Phantom|LaTeX capabilities for math rendering]] are now available in the wikis thanks to supporting &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;Phantom&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; tags. This completes part of [[m:Community_Wishlist_Survey_2022/Editing/Missing_LaTeX_capabilities_for_math_rendering|the #59 wish]] of the 2022 Community Wishlist Survey.

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.23|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-08-02|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-08-03|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-08-04|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]).
* The [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:WikiEditor/Realtime_Preview|Realtime Preview]] will be available as a Beta Feature on wikis in [https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists%2Fgroup0.dblist Group 0]. This feature was built in order to fulfill [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey_2021/Real_Time_Preview_for_Wikitext|one of the Community Wishlist Survey proposals]].

'''Future changes'''
* The Beta Feature for [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] will be updated throughout August.  Discussions will look different.  You can see [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|some of the proposed changes]].

'''Future meetings'''
* This week, three meetings about [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector (2022)]] with live interpretation will take place. On Tuesday, interpretation in Russian will be provided. On Thursday, meetings for Arabic and Spanish speakers will take place. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|See how to join]].

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/31|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W31&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

03:21, 2022 ж. тамыздың 2 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=23615613 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2022-32&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W32&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/32|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* [[:m:Special:MyLanguage/Meta:GUS2Wiki/Script|GUS2Wiki]] copies the information from [[{{#special:GadgetUsage}}]] to an on-wiki page so you can review its history. If your project isn't already listed on the [[d:Q113143828|Wikidata entry for Project:GUS2Wiki]] you can either run GUS2Wiki yourself or [[:m:Special:MyLanguage/Meta:GUS2Wiki/Script#Opting|make a request to receive updates]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T121049]

'''Changes later this week'''
* There is no new MediaWiki version this week.
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-08-09|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s5.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-08-11|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s2.dblist targeted wikis]).

'''Future meetings'''
* The [[wmania:Special:MyLanguage/Hackathon|Wikimania Hackathon]] will take place online from August 12–14. Don't miss [[wmania:Special:MyLanguage/Hackathon/Schedule|the pre-hacking showcase]] to learn about projects and find collaborators. Anyone can [[phab:/project/board/6030/|propose a project]] or [[wmania:Special:MyLanguage/Hackathon/Schedule|host a session]]. [[wmania:Special:MyLanguage/Hackathon/Newcomers|Newcomers are welcome]]!

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/32|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W32&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

01:49, 2022 ж. тамыздың 9 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=23627807 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2022-33&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W33&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/33|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* The Persian (Farsi) Wikipedia community decided to block IP editing from October 2021 to April 2022. The Wikimedia Foundation's Product Analytics team tracked the impact of this change. [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Editing Restriction Study/Farsi Wikipedia|An impact report]] is now available.

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.25|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-08-16|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-08-17|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-08-18|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]).
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-08-16|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s1.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-08-18|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s8.dblist targeted wikis]).
* The [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:WikiEditor/Realtime_Preview|Realtime Preview]] will be available as a Beta Feature on wikis in [https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists%2Fgroup1.dblist Group 1]. This feature was built in order to fulfill [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey_2021/Real_Time_Preview_for_Wikitext|one of the Community Wishlist Survey proposals]].

'''Future changes'''
* The Beta Feature for [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] will be updated throughout August.  Discussions will look different.  You can see [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|some of the proposed changes]]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Talk_pages_project/Usability#4_August_2022][https://www.mediawiki.org/wiki/Talk_pages_project/Usability#Phase_1:_Topic_containers][https://phabricator.wikimedia.org/T312672]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/33|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W33&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

03:07, 2022 ж. тамыздың 16 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=23658001 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2022-34&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W34&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/34|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* Two problems with [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] maps have been fixed. Maps are no longer shown as empty when a geoline was created via VisualEditor. Geolines consisting of points with QIDs (e.g., subway lines) are no longer shown with pushpins. [https://phabricator.wikimedia.org/T292613][https://phabricator.wikimedia.org/T308560]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.26|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-08-23|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-08-24|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-08-25|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]).
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-08-25|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s4.dblist targeted wikis]).
* The colours of links and visited links will change. This is to make the difference between links and other text more clear. [https://phabricator.wikimedia.org/T213778]

'''Future changes'''
* The new [{{int:discussiontools-topicsubscription-button-subscribe}}] button [[mw:Talk pages project/Notifications#12 August 2022|helps newcomers get answers]].  The Editing team is enabling this tool everywhere.  You can turn it off in [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion|your preferences]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T284489]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/34|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W34&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

06:11, 2022 ж. тамыздың 23 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=23675501 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2022-35&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W35&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/35|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* The [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:WikiEditor/Realtime_Preview|Realtime Preview]] is available as a Beta Feature on wikis in [https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists%2Fgroup2.dblist Group 2]. This feature was built in order to fulfill [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey_2021/Real_Time_Preview_for_Wikitext|one of the Community Wishlist Survey proposals]]. Please note that when this Beta feature is enabled, it may cause conflicts with some wiki-specific Gadgets.

'''Problems'''
* In recent months, there have been inaccurate numbers shown for various [[{{#special:statistics}}]] at Commons, Wikidata, and English Wikipedia. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T315693]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.27|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-08-30|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-08-31|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-09-01|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]).
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-08-30|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s6.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-09-01|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s7.dblist targeted wikis]).

'''Future changes'''
* The Wikimedia Foundation wants to improve how Wikimedia communities report harmful incidents by building the [[m:Special:MyLanguage/Private Incident Reporting System|Private Incident Reporting System (PIRS)]] to make it easy and safe for users to make reports. You can leave comments on the talk page, by answering the [[m:Special:MyLanguage/Private Incident Reporting System#Phase 1|questions provided]].  If you have ever faced a harmful situation that you wanted to report/reported, join a PIRS interview to share your experience. To sign up [[m:Special:EmailUser/MAna_(WMF)|please email]] &lt;span class=&quot;mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[m:User:MAna (WMF)|Madalina Ana]]&lt;/span&gt;.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/35|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W35&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

05:04, 2022 ж. тамыздың 30 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=23725814 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2022-36&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W36&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/36|Translations]] are available.

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.28|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-09-06|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-09-07|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-09-08|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]).
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-09-06|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s1.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-09-08|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s3.dblist targeted wikis]).
* [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] On Special pages that only have one tab, the tab-bar's row will be hidden in the Vector-2022 skin to save space. The row will still show if Gadgets use it. Gadgets that currently append directly to the CSS id of &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;#p-namespaces&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; should be updated to use the &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;[[mw:ResourceLoader/Core_modules#addPortletLink|mw.util.addPortletLink]]&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; function instead. Gadgets that style this id should consider also targeting &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;#p-associated-pages&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt;, the new id for this row. [[phab:T316908|Examples are available]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T316908][https://phabricator.wikimedia.org/T313409]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/36|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W36&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

05:21, 2022 ж. қыркүйектің 6 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=23757743 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2022-37&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W37&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/37|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* The search servers have been upgraded to a new major version. If you notice any issues with searching, please report them on [[phab:project/view/1849/|Phabricator]]. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/message/XPCTYYTN67FVFKN6XOHULJVGUO44J662]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.1|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-09-13|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-09-14|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-09-15|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]).
* [[mw:Special:MyLanguage/Extension:SyntaxHighlight|Syntax highlighting]] is now tracked as an [[mw:Special:MyLanguage/Manual:$wgExpensiveParserFunctionLimit|expensive parser function]]. Only 500 expensive function calls can be used on a single page. Pages that exceed the limit are added to a [[:Category:{{MediaWiki:expensive-parserfunction-category}}|tracking category]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T316858]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/37|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W37&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

07:49, 2022 ж. қыркүйектің 13 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=23787318 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2022-38&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W38&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/38|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Two database fields in the &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;templatelinks&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; table are now being dropped: &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;tl_namespace&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; and &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;tl_title&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt;. Any queries that rely on these fields need to be changed to use the new normalization field called &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;tl_target_id&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt;. See &lt;span class=&quot;mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[phab:T299417|T299417]]&lt;/span&gt; for more information. This is part of [[w:Database normalization|normalization]] of links tables. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/message/U2U6TXIBABU3KDCVUOITIGI5OJ4COBSW/][https://www.mediawiki.org/wiki/User:ASarabadani_(WMF)/Database_for_devs_toolkit/Concepts/Normalization]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.2|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-09-20|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-09-21|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-09-22|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]).
* In [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] maps, you can use icons on markers for common points of interest. On Tuesday, the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer/Icons|previous icon set]] will be updated to [https://de.wikipedia.beta.wmflabs.org/wiki/Hilfe:Extension:Kartographer/Icons version maki 7.2]. That means, around 100 new icons will be available.  Additionally, all existing icons were updated for clarity and to make them work better in international contexts. [https://phabricator.wikimedia.org/T302861][https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Geoinformation#Update_maki_icons]

'''Future changes'''
* In a [[m:Content_Partnerships_Hub/Software/Volunteer_developers_discussion_at_Wikimania_2022|group discussion at Wikimania]], more than 30 people talked about how to make content partnership software in the Wikimedia movement more sustainable. What kind of support is acceptable for volunteer developers? Read the summary and [[m:Talk:Content Partnerships Hub/Software/Volunteer developers discussion at Wikimania 2022|leave your feedback]].

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/38|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W38&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;span class=&quot;mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/span&gt; 04:15, 2022 ж. қыркүйектің 20 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=23826293 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2022-39&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W39&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/39|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Parsoid clients should be updated to allow for space-separated multi-values in the &lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;rel&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; attribute of links. Further details are in &lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[phab:T315209|T315209]]&lt;/bdi&gt;.

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.3|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-09-27|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-09-28|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-09-29|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]).
* [[mw:Special:MyLanguage/VisualEditor/Diffs|Visual diffs]] will become available to all users, except at the Wiktionaries and Wikipedias. [https://phabricator.wikimedia.org/T314588]
* [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#Mobile|Talk pages on the mobile site]] will change at the Arabic, Bangla, Chinese, French, Haitian Creole, Hebrew, Korean, and Vietnamese Wikipedias.  They should be easier to use and provide more information. [https://phabricator.wikimedia.org/T318302] [https://www.mediawiki.org/wiki/Talk_pages_project/Mobile]
* In the [[mw:Lua/Scripting|{{ns:828}}]] namespace, pages ending with &lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;.json&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; will be treated as JSON, just like they already are in the {{ns:2}} and {{ns:8}} namespaces. [https://phabricator.wikimedia.org/T144475]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/39|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W39&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 06:29, 2022 ж. қыркүйектің 27 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=23860085 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2022-40&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W40&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/40|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] maps can now show geopoints from Wikidata, via QID or SPARQL query. Previously, this was only possible for geoshapes and geolines. [https://phabricator.wikimedia.org/T307695] [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Geoinformation/Geopoints_via_QID]
* The [[m:Special:MyLanguage/Coolest_Tool_Award|Coolest Tool Award 2022]] is looking for nominations. You can recommend tools until 12 October.

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.4|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-10-04|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-10-05|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-10-06|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]).
* [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#Mobile|Talk pages on the mobile site]] will change at the Arabic, Bangla, Chinese, French, Haitian Creole, Hebrew, Korean, and Vietnamese Wikipedias.  They should be easier to use and provide more information. (Last week's release was delayed) [https://phabricator.wikimedia.org/T318302] [https://www.mediawiki.org/wiki/Talk_pages_project/Mobile]
* [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] The &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;scribunto-console&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; API module will require a [[mw:Special:MyLanguage/API:Tokens|CSRF token]]. This module is documented as internal and use of it is not supported. [[phab:T212071|[5]]] 
* The Vector 2022 skin will become the default across the smallest Wikimedia projects. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements#Deployment_plan_and_timeline|Learn more]].

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/40|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W40&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 06:22, 2022 ж. қазанның 4 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=23885489 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2022-41&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W41&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/41|Translations]] are available.

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.5|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-10-11|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-10-12|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-10-13|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]).
* On some wikis, [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] maps in full size view will be able to display nearby articles. After a feedback period, more wikis will follow. [https://phabricator.wikimedia.org/T316782][https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Geoinformation/Nearby_articles]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/41|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W41&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

20:07, 2022 ж. қазанның 10 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=23912412 тізімін пайдаланып User:Trizek (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2022-42&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W42&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/42|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* The recently implemented feature of [[phab:T306883|article thumbnails in Special:Search]] will be limited to Wikipedia projects only. Further details are in [[phab:T320510|T320510]]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Structured_Data_Across_Wikimedia/Search_Improvements]
* A bug that caused problems in loading article thumbnails in Special:Search has been fixed. Further details are in [[phab:T320406|T320406]].

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.6|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-10-18|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-10-19|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-10-20|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]).
* [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Lua module authors can use &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;[[mw:Special:MyLanguage/Extension:Scribunto/Lua_reference_manual#mw.loadJsonData|mw.loadJsonData()]]&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; to load data from JSON pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T217500]
* [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Lua module authors can enable &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;[[mw:Special:MyLanguage/Extension:Scribunto/Lua_reference_manual#Strict_library|require( &quot;strict&quot; )]]&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; to add errors for some possible code problems. This replaces &quot;[[wikidata:Q16748603|Module:No globals]]&quot; on most wikis. [https://phabricator.wikimedia.org/T209310]

'''Future changes'''
* The [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|Beta Feature]] for [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] will be updated at most wikis. The &quot;{{int:discussiontools-replylink}}&quot; button will look different after this change. [https://phabricator.wikimedia.org/T320683]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/42|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W42&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 03:45, 2022 ж. қазанның 18 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=23943992 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2022-43&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W43&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/43|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* There have been some minor visual fixes in Special:Search, regarding audio player alignment and image placeholder height. Further details are in [[phab:T319230|T319230]].
* On Wikipedias, a new [[Special:Preferences#mw-prefsection-searchoptions|preference]] has been added to hide article thumbnails in Special:Search. Full details are in [[phab:T320337|T320337]].

'''Problems'''
* Last week, three wikis ({{int:project-localized-name-frwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-jawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ruwiki/en}}) had read-only access for 25 minutes. This was caused by a hardware problem. [https://phabricator.wikimedia.org/T320990]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.7|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-10-25|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-10-26|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-10-27|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]).
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-10-25|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s5.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-10-27|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s4.dblist targeted wikis]).
* Starting on Wednesday, a new set of Wikipedias will get &quot;[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]&quot; ({{int:project-localized-name-aswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-banwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-barwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bat smgwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bclwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-be x oldwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bgwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bhwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-biwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bjnwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bmwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bpywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-brwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bugwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bxrwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-idwiki/en}}). This is part of the [[phab:T304110|progressive deployment of this tool to more Wikipedias]]. The communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure how this feature works locally]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T304549] 
* Starting on Wednesday October 26, 2022, the list of mentors will be upgraded [[d:Q14339834 | at wikis where Growth mentorship is available]]. The mentorship system will continue to work as it does now. The signup process [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Communities/How to configure the mentors' list#add|will be replaced]], and a new management option will be provided. Also, this change simplifies [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Communities/How to configure the mentors' list#create|the creation of mentorship systems at Wikipedias]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T314858][https://phabricator.wikimedia.org/T310905][https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Growth/Structured_mentor_list]
* Pages with titles that start with a lower-case letter according to Unicode 11 will be renamed or deleted. There is a list of affected pages at &lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[m:Unicode 11 case map migration]]&lt;/bdi&gt;. More information can be found at [[phab:T292552|T292552]].
* The Vector 2022 skin will become the default across the smallest Wikipedias. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements#smallest-1|Learn more]].

'''Future changes'''
* The [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Replying|Reply tool]] and [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/New discussion|New Topic tool]] will soon get a [[mw:Special:MyLanguage/VisualEditor/Special characters|special characters menu]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T249072]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/43|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W43&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 03:21, 2022 ж. қазанның 25 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=23975411 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2022-44&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W44&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/44|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* When using keyboard navigation on a [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] map, the focus will become more visible. [https://phabricator.wikimedia.org/T315997]
* In {{#special:RecentChanges}}, you can now hide the log entries for new user creations with the filter for &quot;{{int:rcfilters-filter-newuserlogactions-label}}&quot;. [https://phabricator.wikimedia.org/T321155]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.8|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-11-01|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-11-02|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-11-03|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]).
* The [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|maps dialog]] in VisualEditor now has some help texts. [https://phabricator.wikimedia.org/T318818]
* It is now possible to select the language of a [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] map in VisualEditor via a dropdown menu. [https://phabricator.wikimedia.org/T318817]
* It is now possible to add a caption to a [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] map in VisualEditor. [https://phabricator.wikimedia.org/T318815]
* It is now possible to hide the frame of a [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] map in VisualEditor. [https://phabricator.wikimedia.org/T318813]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/44|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W44&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 03:14, 2022 ж. қарашаның 1 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=23977539 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2022-45&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W45&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/45|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* An updated version of the [[m:Special:MyLanguage/EventCenter/Registration|Event Registration]] tool is now available for testing at [[testwiki:|testwiki]] and [[test2wiki:| test2wiki]]. The tool provides features for event organizers and participants. Your feedback is welcome at our [[m:Talk:Campaigns/Foundation Product Team/Registration|project talkpage]]. More information about [[m:Campaigns/Foundation Product Team/Registration|the project]] is available. [https://phabricator.wikimedia.org/T318592]

'''Problems'''
* Twice last week, for about 45 minutes, some files and thumbnails failed to load and uploads failed, mostly for logged-in users. The cause is being investigated and an incident report will be available soon.

'''Changes later this week'''
* There is no new MediaWiki version this week.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/45|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W45&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 06:31, 2022 ж. қарашаның 8 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=24001035 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2022-46&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W46&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/46|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* At Wikidata, an interwiki link can now point to a redirect page if certain conditions are met. This new feature is called [[wikidata:Special:MyLanguage/Wikidata:Sitelinks_to_redirects|sitelinks to redirects]]. It is needed when one wiki uses one page to cover multiple concepts but another wiki uses more pages to cover the same concepts. Your [[wikidata:Special:MyLanguage/Wikidata talk:Sitelinks to redirects|feedback on the talkpage]] of the new proposed guideline is welcome. [https://phabricator.wikimedia.org/T278962]
* The &lt;span class=&quot;mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[https://www.wikinews.org/ www.wikinews.org]&lt;/span&gt;, &lt;span class=&quot;mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[https://www.wikiversity.org/ www.wikiversity.org]&lt;/span&gt;, and &lt;span class=&quot;mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[https://www.wikivoyage.org/ www.wikivoyage.org]&lt;/span&gt; portal pages now use an automated update system. [https://phabricator.wikimedia.org/T273179]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.10|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-11-15|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-11-16|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-11-17|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]).
* There will be a new link to directly &quot;Edit template data&quot; on Template pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T316759]

'''Future changes'''
* [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Wikis where mobile [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] are enabled ([[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Deployment Status|these ones]]) will soon use full CSS styling to display any templates that are placed at the top of talk pages. To adapt these “talk page boxes” for narrow mobile devices you can use media queries, such as in [https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Module:Message_box/tmbox.css&amp;oldid=1097618699#L-69 this example]. [https://phabricator.wikimedia.org/T312309]
* Starting in January 2023, [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Community Tech]] will be [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Updates/2023 Changes Update|running the Community Wishlist Survey (CWS) every two years]]. This means that in 2024, there will be no new proposals or voting.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/46|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W46&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 03:54, 2022 ж. қарашаның 15 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=24071290 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2022-47&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W47&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/47|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* The display of non-free media in the search bar and for article thumbnails in Special:Search has been deactivated. Further details are in [[phab:T320661|T320661]].

'''Changes later this week'''
* There is no new MediaWiki version this week.
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-11-22|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s2.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-11-24|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s7.dblist targeted wikis]).

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/47|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W47&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 05:20, 2022 ж. қарашаның 22 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=24071290 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2022-48&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W48&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/48|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* A new preference, “Enable limited width mode”, has been added to the [[Special:Preferences#mw-prefsection-rendering|Vector 2022 skin]]. The preference is also available as a toggle on every page if your monitor is 1600 pixels or wider. It allows for increasing the width of the page for logged-out and logged-in users. [https://phabricator.wikimedia.org/T319449]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.12|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-11-29|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-11-30|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-12-01|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]).
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-11-29|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s3.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-12-01|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s1.dblist targeted wikis]).
* Mathematical formulas shown in SVG image format will no longer have PNG fall-backs for browsers that don't support them. This is part of work to modernise the generation system. Showing only PNG versions was the default option until in February 2018. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/message/3BGOKWJIZGL4TC4HJ22ICRU2SEPWGCR4/][https://phabricator.wikimedia.org/T311620][https://phabricator.wikimedia.org/T186327]
* On [[phab:P40224|some wikis]] that use flagged revisions, [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:FlaggedRevs#Special:Contributions|a new checkbox will be added]] to Special:Contributions that enables you to see only the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Pending changes|pending changes]] by a user. [https://phabricator.wikimedia.org/T321445]

'''Future changes'''
* [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] How media is structured in the parser's HTML output will change early next week at [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train#Wednesday group1 wikis] (but not Wikimedia Commons or Meta-Wiki). This change improves the accessibility of content, and makes it easier to write related CSS. You may need to update your site-CSS, or userscripts and gadgets. There are [[mw:Special:MyLanguage/Parsoid/Parser_Unification/Media_structure/FAQ|details on what code to check, how to update the code, and where to report any related problems]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T314318]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/48|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W48&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 02:02, 2022 ж. қарашаның 29 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=24114342 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2022-49&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W49&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/49|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] The Wikisources use a tool called ProofreadPage. ProofreadPage uses OpenSeadragon which is an open source tool. The OpenSeadragon JavaScript API has been significantly re-written to support dynamically loading images. The functionality provided by the older version of the API should still work but it is no longer supported. User scripts and gadgets should migrate over to the newer version of the API. The functionality provided by the newer version of the API is [[mw:Extension:Proofread_Page/Page_viewer#JS_API|documented on MediaWiki]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T308098][https://www.mediawiki.org/wiki/Extension:Proofread_Page/Edit-in-Sequence]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.13|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-12-06|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-12-07|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-12-08|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]).

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/49|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W49&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 06:40, 2022 ж. желтоқсанның 6 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=24151590 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2022-50&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W50&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/50|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* An [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Mobile|A/B test has begun]] at 15 Wikipedias for [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#Mobile|DiscussionTools on mobile]].  Half of the editors on the [[mw:Reading/Web/Mobile|mobile web site]] will have access to the {{int:discussiontools-replybutton}} tool and other features. [https://phabricator.wikimedia.org/T321961]
* The character &lt;code&gt;=&lt;/code&gt; cannot be used in new usernames, to make usernames work better with templates. Existing usernames are not affected. [https://phabricator.wikimedia.org/T254045]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.14|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-12-13|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-12-14|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-12-15|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]).
* [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] The HTML markup used by [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] to [[mw:Special:MyLanguage/Talk_pages_project/Usability#Phase_1:_Topic_containers|show discussion metadata below section headings]] will be inserted after these headings, not inside of them. This change improves the accessibility of discussion pages for screen reader software. [https://phabricator.wikimedia.org/T314714]

'''Events'''
* The fourth edition of the [[m:Special:MyLanguage/Coolest_Tool_Award|Coolest Tool Award]] will happen online on [https://zonestamp.toolforge.org/1671210002 Friday 16 December 2022 at 17:00 UTC]! The event will be live-streamed on YouTube in the [https://www.youtube.com/user/watchmediawiki MediaWiki channel] and added to Commons afterwards.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/50|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W50&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 05:33, 2022 ж. желтоқсанның 13 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=24216570 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2022-51&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2022-W51&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/51|Translations]] are available.

'''Tech News'''
* Because of the [[w:en:Christmas and holiday season|holidays]] the next issue of Tech News will be sent out on 9 January 2023.

'''Recent changes'''
* On a user's contributions page, you can filter it for edits with a tag like 'reverted'. Now, you can also filter for all edits that are not tagged like that. This was part of a Community Wishlist 2022 request. [https://phabricator.wikimedia.org/T119072]
* [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] A new function has been used for gadget developers to add content underneath the title on article pages. This is considered a stable API that should work across all skins. [[mw:Special:MyLanguage/ResourceLoader/Core_modules#addSubtitle|Documentation is available]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T316830]
* [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] [[test2wiki:|One of our test wikis]] is now being served from a new infrastructure powered by [[w:Kubernetes|Kubernetes]] ([[wikitech:MediaWiki On Kubernetes|read more]]). More Wikis will switch to this new infrastructure in early 2023. Please test and let us know of any issues. [https://phabricator.wikimedia.org/T290536]

'''Problems'''
* Last week, all wikis had no edit access for 9 minutes. This was caused by a database problem. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incidents/2022-12-13_sessionstore]

'''Changes later this week'''
* There is no new MediaWiki version this week or next week.
* The word &quot;{{int:discussiontools-replybutton}}&quot; is very short in some languages, such as Arabic (&quot;&lt;bdi lang=&quot;ar&quot;&gt;ردّ&lt;/bdi&gt;&quot;). This makes the {{int:discussiontools-preference-label}} button on talk pages difficult to use. An arrow icon will be added to those languages. This will only be visible to editors who have the [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|Beta Feature]] turned on. [https://www.mediawiki.org/wiki/Talk_pages_project/Usability#Status] [https://phabricator.wikimedia.org/T323537]

'''Future changes'''
* Edits can be automatically &quot;tagged&quot; by the system software or the {{int:Abusefilter}} system. Those tags link to a help page about the tags. Soon they will also link to Recent Changes to let you see other edits tagged this way. This was a Community Wishlist 2022 request. [https://phabricator.wikimedia.org/T301063]
* The Trust &amp; Safety tools team [[m:Special:MyLanguage/Private Incident Reporting System/Timeline and Updates|have shared new plans]] for building the Private Incident Reporting System. The system will make it easier for editors to ask for help if they are harassed or abused. 
* [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Real Time Preview for Wikitext|Realtime Preview for Wikitext]] is coming out of beta as an enabled feature for every user of the 2010 Wikitext [[mw:Special:MyLanguage/Editor|editor]] in the week of January 9, 2023. It will be available to use via the toolbar in the 2010 Wikitext editor. The feature was the 4th most popular wish of the Community Wishlist Survey 2021.

'''Events'''
* You can now [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Hackathon 2023/Participate|register for the Wikimedia Hackathon 2023]], taking place on May 19–21 in Athens, Greece. You can also apply for a scholarship until January 14th.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/51|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2022-W51&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 05:59, 2022 ж. желтоқсанның 20 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=24258101 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-02&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W02&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/02|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* You can use tags to filter edits in the recent changes feed or on your watchlist. You can now use tags to filter out edits you don't want to see. Previously you could only use tags to focus on the edits with those tags. [https://phabricator.wikimedia.org/T174349]
* [[Special:WhatLinksHere|Special:WhatLinksHere]] shows all pages that link to a specific page. There is now a [https://wlh.toolforge.org prototype] for how to sort those pages alphabetically. You can see the discussion in the [[phab:T4306|Phabricator ticket]].
* You can now use the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Thanks|thanks]] function on your watchlist and the user contribution page. [https://phabricator.wikimedia.org/T51541]
* A wiki page can be moved to give it a new name. You can now get a dropdown menu with common reasons when you move a page. This is so you don't have to write the explanation every time. [https://phabricator.wikimedia.org/T325257]
* [[m:Special:MyLanguage/Matrix.org|Matrix]] is a chat tool. You can now use &lt;code&gt;matrix:&lt;/code&gt; to create Matrix links on wiki pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T326021]
* You can filter out translations when you look at the recent changes on multilingual wikis. This didn't hide translation pages. You can now also hide subpages which are translation pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T233493]

'''Changes later this week'''
* [[m:Special:MyLanguage/Real Time Preview for Wikitext|Realtime preview for wikitext]] is a tool which lets editors preview the page when they edit wikitext. It will be enabled for all users of the 2010 wikitext editor. You will find it in the editor toolbar.
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2023-01-10|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s5.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2023-01-12|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s6.dblist targeted wikis]).
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.18|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-01-10|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-01-11|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-01-12|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]).

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/02|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W02&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 07:06, 2023 ж. қаңтардың 10 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=24342971 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-03&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W03&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/03|Translations]] are available.

'''Problems'''
* [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] The URLs in &quot;{{int:last}}&quot; links on page history now contain &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;diff=prev&amp;oldid=[revision ID]&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; in place of &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;diff=[revision ID]&amp;oldid=[revision ID]&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt;. This is to fix a problem with links pointing to incorrect diffs when history was filtered by a tag. Some user scripts may break as a result of this change. [https://phabricator.wikimedia.org/T243569]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.19|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-01-17|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-01-18|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-01-19|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]).
* Some [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability|changes to the appearance of talk pages]] have only been available on &lt;code&gt;{{ns:1}}:&lt;/code&gt; and &lt;code&gt;{{ns:3}}:&lt;/code&gt; namespaces.  These will be extended to other talk namespaces, such as &lt;code&gt;{{ns:5}}:&lt;/code&gt;.  They will continue to be unavailable in non-talk namespaces, including &lt;code&gt;{{ns:4}}:&lt;/code&gt; pages (e.g., at the Village Pump).  You can [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion|change your preferences]] ([[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|beta feature]]). [https://phabricator.wikimedia.org/T325417]
*On Wikisources, when an image is zoomed or panned in the Page: namespace, the same zoom and pan settings will be remembered for all Page: namespace pages that are linked to a particular Index: namespace page. [https://gerrit.wikimedia.org/r/c/mediawiki/extensions/ProofreadPage/+/868841]
* The Vector 2022 skin will become the default for the English Wikipedia desktop users. The change will take place on January 18 at 15:00 UTC. [[:en:w:Wikipedia:Vector 2022|Learn more]].

'''Future changes'''
* The 2023 edition of the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2023|Community Wishlist Survey]], which invites contributors to make technical proposals and vote for tools and improvements, starts next week on 23 January 2023 at 18:00 UTC. You can start drafting your proposals in [[m:Community Wishlist Survey/Sandbox|the CWS sandbox]].

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/03|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W03&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 07:09, 2023 ж. қаңтардың 17 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=24381020 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-04&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W04&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/04|Translations]] are available.

'''Problems'''
* Last week, for ~15 minutes, all wikis were unreachable for logged-in users and non-cached pages. This was caused by a timing issue. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incidents/2023-01-17_MediaWiki]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.20|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-01-24|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-01-25|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-01-26|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]).
* If you have the Beta Feature for [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project|DiscussionTools]] enabled, the appearance of talk pages will add more information about discussion activity. [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Talk_pages_project/Usability#Status][https://phabricator.wikimedia.org/T317907]
* The 2023 edition of the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2023|Community Wishlist Survey]] (CWS), which invites contributors to make technical proposals and vote for tools and improvements, starts on Monday 23 January 2023 at [https://zonestamp.toolforge.org/1674496814 18:00 UTC]. 

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/04|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W04&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 05:45, 2023 ж. қаңтардың 24 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=24418874 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-05&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W05&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/05|Translations]] are available.

'''Problems'''
* Last week, for ~15 minutes, some users were unable to log in or edit pages. This was caused by a problem with session storage. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incidents/2023-01-24_sessionstore_quorum_issues]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.21|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-01-31|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-02-01|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-02-02|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]).

'''Future changes'''
* [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Wikis that use localized numbering schemes for references need to add new CSS. This will help to show citation numbers the same way in all reading and editing modes. If your wiki would prefer to do it yourselves, please see the [[mw:Special:MyLanguage/Parsoid/Parser Unification/Cite CSS|details and example CSS to copy from]], and also add your wiki to the list. Otherwise, the developers will directly help out starting the week of February 5.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/05|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W05&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 06:04, 2023 ж. қаңтардың 31 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=24455949 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-06&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W06&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/06|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* In the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector 2022 skin]], logged-out users using the full-width toggle will be able to see the setting of their choice even after refreshing pages or opening new ones. This only applies to wikis where Vector 2022 is the default. [https://phabricator.wikimedia.org/T321498]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.22|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-02-07|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-02-08|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-02-09|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]).
* Previously, we announced when some wikis would be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. These switches will not be announced any more, as the read-only time has become non-significant. Switches will continue to happen at 7AM UTC on Tuesdays and Thursdays. [https://phabricator.wikimedia.org/T292543#8568433]
* Across all the wikis, in the Vector 2022 skin, logged-in users will see the page-related links such as &quot;What links here&quot; in a [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements/Features/Page_tools|new side menu]]. It will be displayed on the other side of the screen. This change had previously been made on Czech, English, and Vietnamese Wikipedias. [https://phabricator.wikimedia.org/T328692]
*[[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2023|Community Wishlist Survey 2023]] will stop receiving new proposals on [https://zonestamp.toolforge.org/1675706431 Monday, 6 February 2023, at 18:00 UTC]. Proposers should complete any edits by then, to give time for [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey/Help_us|translations]] and review. Voting will begin on Friday, 10 February.

'''Future changes'''
* [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Gadgets and user scripts will be changing to load on desktop and mobile sites. Previously they would only load on the desktop site. It is recommended that wiki administrators audit the [[MediaWiki:Gadgets-definition|gadget definitions]] prior to this change, and add &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;skins=…&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; for any gadgets which should not load on mobile. [https://phabricator.wikimedia.org/T328610 More details are available].

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/06|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W06&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 16:20, 2023 ж. ақпанның 6 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=24491749 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-07&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W07&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/07|Translations]] are available.

'''Problems'''
* On wikis where patrolled edits are enabled, changes made to the [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Communities/How to configure the mentors' list|mentor list]] by autopatrolled mentors are not correctly marked as patrolled. It will be fixed later this week. [https://phabricator.wikimedia.org/T328444]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.23|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-02-14|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-02-15|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-02-16|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]).
* The Reply tool and other parts of [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#Mobile|DiscussionTools]] will be deployed for all editors using the mobile site.  You can [[mw:Special:MyLanguage/Talk_pages_project/Mobile#Status_Updates|read more about this decision]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T298060]

'''Future changes'''
* All wikis will be read-only for a few minutes on March 1. This is planned for [https://zonestamp.toolforge.org/1677679222 14:00 UTC]. More information will be published in Tech News and will also be posted on individual wikis in the coming weeks. [https://phabricator.wikimedia.org/T328287][https://phabricator.wikimedia.org/T327920][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/07|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W07&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 07:48, 2023 ж. ақпанның 14 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=24540832 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-08&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W08&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/08|Translations]] are available.

'''Problems'''
* Last week, during planned maintenance of Cloud Services, unforeseen complications forced the team to turn off all tools for 2–3 hours to prevent data corruption. Work is ongoing to prevent similar problems in the future. [https://phabricator.wikimedia.org/T329535] 

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.23|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-02-21|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-02-22|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-02-23|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]).
*The voting phase for the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2023|Community Wishlist Survey 2023]] ends on [https://zonestamp.toolforge.org/1677261621 24 February at 18:00 UTC]. The results of the survey will be announced on 28 February.

'''Future changes'''
* All wikis will be read-only for a few minutes on March 1. This is planned for [https://zonestamp.toolforge.org/1677679222 14:00 UTC]. More information will be published in Tech News and will also be posted on individual wikis in the coming weeks. [https://phabricator.wikimedia.org/T328287][https://phabricator.wikimedia.org/T327920][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/08|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W08&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 07:56, 2023 ж. ақпанның 21 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=24570514 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-09&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W09&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/09|Translations]] are available.

'''Problems'''
* Last week, in some areas of the world, there were problems with loading pages for 20 minutes and saving edits for 55 minutes. These issues were caused by a problem with our caching servers due to unforseen events during a routine maintenance task. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incidents/2023-02-22_wiki_outage][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incidents/2023-02-22_read_only] 

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.25|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-02-28|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-03-01|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-03-02|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]).
* All wikis will be read-only for a few minutes on March 1. This is planned for [https://zonestamp.toolforge.org/1677679222 14:00 UTC]. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Tech/Server_switch]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/09|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W09&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 05:46, 2023 ж. ақпанның 28 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=24634242 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-10&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W10&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/10|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* The Community Wishlist Survey 2023 edition has been concluded. Community Tech has [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2023/Results|published the results]] of the survey and will provide an update on what is next in April 2023.
* On wikis which use [[mw:Special:MyLanguage/Writing_systems|LanguageConverter]] to handle multiple writing systems, articles which used custom conversion rules in the wikitext (primarily on Chinese Wikipedia) would have these rules applied inconsistently in the table of contents, especially in the Vector 2022 skin. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T306862]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.26|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-03-07|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-03-08|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-03-09|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]).
* A search system has been added to the [[Special:Preferences|Preferences screen]]. This will let you find different options more easily. Making it work on mobile devices will happen soon. [https://phabricator.wikimedia.org/T313804]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/10|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W10&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 05:49, 2023 ж. наурыздың 7 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=24676916 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-11&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W11&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/11|Translations]] are available.

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.40/wmf.27|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-03-14|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-03-15|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-03-16|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]).
* Starting on Wednesday, a new set of Wikipedias will get &quot;[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]&quot; ({{int:project-localized-name-cbk_zamwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-cdowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-cewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-cebwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-chwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-chrwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-chywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ckbwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-cowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-csbwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-cuwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-cvwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-cywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-itwiki/en}}). This is part of the [[phab:T304110|progressive deployment of this tool to more Wikipedias]]. The communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure how this feature works locally]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T304542][https://phabricator.wikimedia.org/T304550] 

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/11|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W11&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 05:19, 2023 ж. наурыздың 14 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=24700189 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-12&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W12&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/12|Translations]] are available.

'''Problems'''
* Last week, some users experienced issues loading image thumbnails. This was due to incorrectly cached images. [https://phabricator.wikimedia.org/T331820]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.1|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-03-21|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-03-22|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-03-23|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]).
* [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] A link to the user's [[{{#special:CentralAuth}}]] page will appear on [[{{#special:Contributions}}]] — some user scripts which previously added this link may cause conflicts. This feature request was [[:m:Community Wishlist Survey 2023/Admins and patrollers/Add link to CentralAuth on Special:Contributions|voted #17 in the 2023 Community Wishlist Survey]].
* [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] The [[{{#special:AbuseFilter}}]] edit window will be resizable and larger by default. This feature request was [[:m:Community Wishlist Survey 2023/Anti-harassment/Make the AbuseFilter edit window resizable and larger by default|voted #80 in the 2023 Community Wishlist Survey]].
* There will be a new option for Administrators when they are unblocking a user, to add the unblocked user’s user page to their watchlist. This will work both via [[{{#special:Unblock}}]] and via the API. [https://phabricator.wikimedia.org/T257662]

'''Meetings'''
* You can join the next meeting with the Wikipedia mobile apps teams. During the meeting, we will discuss the current features and future roadmap. The meeting will be on [https://zonestamp.toolforge.org/1679677204 24 March at 17:00 (UTC)]. See [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Office Hours|details and how to join]].

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/12|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W12&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 07:25, 2023 ж. наурыздың 21 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=24732558 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-13&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W13&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/13|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* The [[:mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|AbuseFilter]] condition limit was increased from 1000 to 2000. [https://phabricator.wikimedia.org/T309609]
* [[:m:Special:MyLanguage/Global AbuseFilter#Locally disabled actions|Some Global AbuseFilter]] actions will no longer apply to local projects. [https://phabricator.wikimedia.org/T332521]
* Desktop users are now able to subscribe to talk pages by clicking on the {{int:discussiontools-newtopicssubscription-button-subscribe-label}} link in the {{int:toolbox}} menu. If you subscribe to a talk page, you receive [[mw:Special:MyLanguage/Notifications|notifications]] when new topics are started on that talk page. This is separate from putting the page on your watchlist or subscribing to a single discussion. [https://phabricator.wikimedia.org/T263821]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.2|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-03-28|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-03-29|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-03-30|en}} ([[mw:MediaWiki 1.40/Roadmap|calendar]]).

'''Future changes'''
* You will be able to choose [[mw:Special:MyLanguage/VisualEditor/Diffs|visual diffs]] on all [[m:Special:MyLanguage/Help:Page history|history pages]] at the Wiktionaries and Wikipedias. [https://phabricator.wikimedia.org/T314588]
* [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] The legacy [[mw:Mobile Content Service|Mobile Content Service]] is going away in July 2023. Developers are encouraged to switch to Parsoid or another API before then to ensure service continuity. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/4MVQQTONJT7FJAXNVOFV3WWVVMCHRINE/]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/13|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W13&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 07:12, 2023 ж. наурыздың 28 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=24780854 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-14&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W14&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/14|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* The system for automatically creating categories for the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Babel|Babel]] extension has had several important changes and fixes. One of them allows you to insert templates for automatic category descriptions on creation, allowing you to categorize the new categories. [https://phabricator.wikimedia.org/T211665][https://phabricator.wikimedia.org/T64714][https://phabricator.wikimedia.org/T170654][https://phabricator.wikimedia.org/T184941][https://phabricator.wikimedia.org/T33074]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.3|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-04-04|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-04-05|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-04-06|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]).
* Some older [[w:en:Web browser|Web browsers]] will stop being able to use [[w:en:JavaScript|JavaScript]] on Wikimedia wikis from this week. This mainly affects users of Internet Explorer 11. If you have an old web browser on your computer you can try to upgrade to a newer version. [https://phabricator.wikimedia.org/T178356]
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The deprecated &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;jquery.hoverIntent&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; module has been removed. This module could be used by gadgets and user scripts, to create an artificial delay in how JavaScript responds to a hover event. Gadgets and user scripts should now use jQuery &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;hover()&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; or &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;on()&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; instead. Examples can be found in the [[mw:Special:MyLanguage/ResourceLoader/Migration_guide_(users)#jquery.hoverIntent|migration guide]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T311194]
* Some of the links in [[{{#special:SpecialPages}}]] will be re-arranged. There will be a clearer separation between links that relate to all users, and links related to your own user account. [https://phabricator.wikimedia.org/T333242]
* You will be able to hide the [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Replying|Reply button]] in archived discussion pages with a new &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;__ARCHIVEDTALK__&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; magic word.  There will also be a new &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;.mw-archivedtalk&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; CSS class for hiding the Reply button in individual sections on a page. [https://phabricator.wikimedia.org/T249293][https://phabricator.wikimedia.org/T295553][https://gerrit.wikimedia.org/r/c/mediawiki/extensions/DiscussionTools/+/738221]

'''Future changes'''
* The Vega software that creates data visualizations in pages, such as graphs, will be upgraded to the newest version in the future. Graphs that still use the very old version 1.5 syntax may stop working properly. Most existing uses have been found and updated, but you can help to check, and to update any local documentation. [[phab:T260542|Examples of how to find and fix these graphs are available]]. 

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/14|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W14&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 05:38, 2023 ж. сәуірдің 4 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=24820268 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-15&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W15&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/15|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] In the visual editor, it is now possible to edit captions of images in galleries without opening the gallery dialog. This feature request was [[:m:Community Wishlist Survey 2023/Editing/Editable gallery captions in Visual Editor|voted #61 in the 2023 Community Wishlist Survey]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T190224]
* [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] You can now receive notifications when another user edits your user page. See the &quot;{{int:Echo-category-title-edit-user-page}}&quot; option in [[Special:Preferences#mw-prefsection-echo|your Preferences]]. This feature request was [[:m:Community Wishlist Survey 2023/Anti-harassment/Notifications for user page edits|voted #3 in the 2023 Community Wishlist Survey]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T3876]

'''Problems'''
* There was a problem with all types of CentralNotice banners still being shown to logged-in users even if they had [[Special:Preferences#mw-prefsection-centralnotice-banners|turned off]] specific banner types. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T331671]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.4|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-04-11|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-04-12|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-04-13|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]).
* Starting on Wednesday, a new set of Wikipedias will get &quot;[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]&quot; ({{int:project-localized-name-arywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-dawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-dinwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-dsbwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-eewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-elwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-emlwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-eowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-etwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-euwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-extwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-tumwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ffwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-fiwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-fiu_vrowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-fjwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-fowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-frpwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-frrwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-furwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-gawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-gcrwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-gdwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-glwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-glkwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-gnwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-gomwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-gotwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-guwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-gvwiki/en}}). This is part of the [[phab:T304110|progressive deployment of this tool to more Wikipedias]]. The communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure how this feature works locally]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T304551][https://phabricator.wikimedia.org/T308133]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/15|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W15&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 02:04, 2023 ж. сәуірдің 11 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=24851886 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-16&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W16&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/16|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* You can now see [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer#Show_nearby_articles|nearby articles on a Kartographer map]] with the button for the new feature &quot;{{int:Kartographer-sidebar-nearbybutton}}&quot;. Six wikis have been testing this feature since October. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Geoinformation/Nearby_articles#Implementation][https://phabricator.wikimedia.org/T334079]
* [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] The [[m:Special:GlobalWatchlist|Special:GlobalWatchlist]] page now has links for &quot;{{int:globalwatchlist-markpageseen}}&quot; for each entry. This feature request was [[m:Community Wishlist Survey 2023/Notifications, Watchlists and Talk Pages/Button to mark a single change as read in the global watch list|voted #161 in the 2023 Community Wishlist Survey]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T334246]

'''Problems'''
* At Wikimedia Commons, some thumbnails have not been getting replaced correctly after a new version of the image is uploaded. This should be fixed later this week. [https://phabricator.wikimedia.org/T331138][https://phabricator.wikimedia.org/T333042]
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] For the last few weeks, some external tools had inconsistent problems with logging-in with OAuth. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T332650]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.5|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-04-18|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-04-19|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-04-20|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]).

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/16|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W16&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 07:53, 2023 ж. сәуірдің 18 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=24881071 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-17&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W17&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/17|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] The date-selection menu on pages such as [[{{#special:Contributions}}]] will now show year-ranges that are in the current and past decade, instead of the current and future decade. This feature request was [[m:Community Wishlist Survey 2023/Miscellaneous/Change year range shown in date selection popup|voted #145 in the 2023 Community Wishlist Survey]].  [https://phabricator.wikimedia.org/T334316]

'''Problems'''
* Due to security issues with the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Graph|Graph extension]], graphs have been disabled in all Wikimedia projects. Wikimedia Foundation teams are working to respond to these vulnerabilities. [https://phabricator.wikimedia.org/T334940]
* For a few days, it was not possible to save some kinds of edits on the mobile version of a wiki. This has been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T334797][https://phabricator.wikimedia.org/T334799][https://phabricator.wikimedia.org/T334794]

'''Changes later this week'''
* All wikis will be read-only for a few minutes on April 26. This is planned for [https://zonestamp.toolforge.org/1682517653 14:00 UTC]. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Tech/Server_switch]
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.6|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-04-25|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-04-26|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-04-27|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]).

'''Future changes'''
* The Editing team plans an A/B test for [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability|a usability analysis of the Talk page project]]. The [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Analysis|planned measurements are available]]. Your wiki [[phab:T332946|may be invited to participate]]. Please suggest improvements to the measurement plan at [[mw:Talk:Talk pages project/Usability|the discussion page]].
* [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2023-2024|The Wikimedia Foundation annual plan 2023-2024 draft is open for comment and input]] until May 19. The final plan will be published in July 2023 on Meta-wiki.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/17|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W17&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 04:02, 2023 ж. сәуірдің 25 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=24933592 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-18&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W18&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/18|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] The content attribution tools [[mw:Special:MyLanguage/Who Wrote That?|Who Wrote That?]], [[xtools:authorship|XTools Authorship]], and [[xtools:blame|XTools Blame]] now support the French and Italian Wikipedias. More languages will be added in the near future. This is part of the [[m:Community Wishlist Survey 2023/Reading/Extend &quot;Who Wrote That?&quot; tool to more wikis|#7 wish in the 2023 Community Wishlist Survey]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T243711][https://phabricator.wikimedia.org/T270490][https://phabricator.wikimedia.org/T334891]
* The [[:commons:Special:MyLanguage/Commons:Video2commons|Video2commons]] tool has been updated. This fixed several bugs related to YouTube uploads. [https://github.com/toolforge/video2commons/pull/162/commits]
* The [[{{#special:Preferences}}]] page has been redesigned on mobile web. The new design makes it easier to browse the different categories and settings at low screen widths. You can also now access the page via a link in the Settings menu in the mobile web sidebar. [https://www.mediawiki.org/wiki/Moderator_Tools/Content_moderation_on_mobile_web/Preferences]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.7|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-05-02|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-05-03|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-05-04|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]).

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/18|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W18&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 07:44, 2023 ж. мамырдың 2 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=24966974 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-19&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W19&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/19|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] Last week, Community Tech released the first update for providing [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022/Better diff handling of paragraph splits|better diffs]], the #1 request in the 2022 Community Wishlist Survey. [[phab:T324759|This update]] adds legends and tooltips to inline diffs so that users unfamiliar with the blue and yellow highlights can better understand the type of edits made.
* [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] When you close an image that is displayed via MediaViewer, it will now return to the wiki page instead of going back in your browser history. This feature request was [[m:Community Wishlist Survey 2023/Reading/Return to the article when closing the MediaViewer|voted #65 in the 2023 Community Wishlist Survey]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T236591]
* The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:SyntaxHighlight|SyntaxHighlight]] extension now supports &lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;wikitext&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; as a selected language. Old alternatives that were used to highlight wikitext, such as &lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;html5&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt;, &lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;moin&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt;, and &lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;html+handlebars&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt;, can now be replaced. [https://phabricator.wikimedia.org/T29828]
* [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Creating pages with preloaded text|Preloading text to new pages/sections]] now supports preloading from localized MediaWiki interface messages. [https://cs.wikipedia.org/wiki/User_talk:Martin_Urbanec_(WMF)?action=edit&amp;section=new&amp;preload=MediaWiki:July Here is an example] at the {{int:project-localized-name-cswiki/en}} that uses &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;preload=MediaWiki:July&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt;. [https://phabricator.wikimedia.org/T330337]

'''Problems'''
* Graph Extension update: Foundation developers have completed upgrading the visualization software to Vega5. Existing community graphs based on Vega2 are no longer compatible. Communities need to update local graphs and templates, and shared lua modules like &lt;bdi lang=&quot;de&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[:de:Modul:Graph]]&lt;/bdi&gt;. The [https://vega.github.io/vega/docs/porting-guide/ Vega Porting guide] provides the most comprehensive detail on migration from Vega2 and [https://www.mediawiki.org/w/index.php?title=Template:Graph:PageViews&amp;action=history here is an example migration]. Vega5 has currently just been enabled on mediawiki.org to provide a test environment for communities. [https://phabricator.wikimedia.org/T334940#8813922]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.8|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-05-09|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-05-10|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-05-11|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]).
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Until now, all new OAuth apps went through manual review. Starting this week, apps using identification-only or basic authorizations will not require review. [https://phabricator.wikimedia.org/T67750]

'''Future changes'''
* During the next year, MediaWiki will stop using IP addresses to identify logged-out users, and will start automatically assigning unique temporary usernames. Read more at [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Updates|IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Updates]]. You can [[m:Talk:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#What should it look like?|join the discussion]] about the [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Updates#What will temporary usernames look like?|format of the temporary usernames]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T332805]
* There will be an [[:w:en:A/B testing|A/B test]] on 10 Wikipedias where the Vector 2022 skin is the default skin. Half of logged-in desktop users will see an interface where the different parts of the page are more clearly separated. You can [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/2023-05 Zebra9 A/B test|read more]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T333180][https://phabricator.wikimedia.org/T335972]
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] &lt;code&gt;jquery.tipsy&lt;/code&gt; will be removed from the MediaWiki core. This will affect some user scripts. Many lines with &lt;code&gt;.tipsy(&lt;/code&gt; can be commented out. &lt;code&gt;OO.ui.PopupWidget&lt;/code&gt; can be used to keep things working like they are now. You can [[phab:T336019|read more]] and [[:mw:Help:Locating broken scripts|read about how to find broken scripts]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T336019]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/19|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W19&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 06:35, 2023 ж. мамырдың 9 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=24998636 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-20&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W20&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/20|Translations]] are available.

'''Problems'''
* Citations that are automatically generated based on [[d:Q33057|ISBN]] are currently broken. This affects citations made with the [[mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User_guide/Citations-Full#Automatic|VisualEditor Automatic tab]], and the use of the citoid API in gadgets and user scripts. Work is ongoing to restore this feature. [https://phabricator.wikimedia.org/T336298] 

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.9|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-05-16|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-05-17|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-05-18|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]).
* Starting on Wednesday, a new set of Wikipedias will get &quot;[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]&quot; ({{int:project-localized-name-gorwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hakwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hawwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hifwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hrwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hsbwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-htwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-iawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-iewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-igwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ilowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-inhwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-iowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-iswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-iuwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-jamwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-jvwiki/en}}). This is part of the [[phab:T304110|progressive deployment of this tool to more Wikipedias]]. The communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure how this feature works locally]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T308134] 

'''Future changes'''
* There is a recently formed team at the Wikimedia Foundation which will be focusing on experimenting with new tools. Currently they are building [[m:Wikimedia_Foundation_Annual_Plan/2023-2024/Draft/Future_Audiences#FA2.2_Conversational_AI|a prototype ChatGPT plugin that allows information generated by ChatGPT to be properly attributed]] to the Wikimedia projects.
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Gadget and userscript developers should replace &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;jquery.cookie&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; with &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;mediawiki.cookie&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt;. The &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;jquery.cookie&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; library will be removed in ~1 month, and staff developers will run a script to replace any remaining uses at that time. [https://phabricator.wikimedia.org/T336018]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/20|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W20&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 03:44, 2023 ж. мамырдың 16 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=25011501 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-21&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W21&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/21|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] The &quot;recent edits&quot; time period for page watchers is now 30 days. It used to be 180 days. This was a [[m:Community Wishlist Survey 2023/Notifications, Watchlists and Talk Pages/Change information about the number of watchers on a page|Community Wishlist Survey proposal]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T336250]

'''Changes later this week'''
* An [[mw:special:MyLanguage/Growth/Positive reinforcement#Impact|improved impact module]] will be available at Wikipedias. The impact module is a feature available to newcomers [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Feature summary#Newcomer homepage|at their personal homepage]]. It will show their number of edits, how many readers their edited pages have, how many thanks they have received and similar things. It is also accessible by accessing Special:Impact. [https://phabricator.wikimedia.org/T336203]
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.10|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-05-23|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-05-24|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-05-25|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]).

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/21|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W21&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

22:54, 2023 ж. мамырдың 22 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=25028325 тізімін пайдаланып User:Trizek (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-22&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W22&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/22|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* Citations can once again be added automatically from ISBNs, thanks to Zotero's ISBN searches. The current data sources are the Library of Congress (United States), the Bibliothèque nationale de France (French National Library), and K10plus ISBN (German repository). Additional data source searches can be [[mw:Citoid/Creating Zotero translators|proposed to Zotero]]. The ISBN labels in the [[mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User_guide/Citations-Full#Automatic|VisualEditor Automatic tab]] will reappear later this week. [https://phabricator.wikimedia.org/T336298#8859917]
* [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] The page [[{{#special:EditWatchlist}}]] now has &quot;{{int:watchlistedit-normal-check-all}}&quot; options to select all the pages within a namespace. This feature request was [[m:Community Wishlist Survey 2023/Notifications, Watchlists and Talk Pages/Watchlist edit - &quot;check all&quot; checkbox|voted #161 in the 2023 Community Wishlist Survey]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T334252]	

'''Problems'''
* For a few days earlier this month, the &quot;Add interlanguage link&quot; item in the Tools menu did not work properly. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T337081]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.11|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-05-30|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-05-31|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-06-01|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]).
* VisualEditor will be switched to a new backend on [https://phabricator.wikimedia.org/source/mediawiki-config/browse/master/dblists/small.dblist small] and [https://phabricator.wikimedia.org/source/mediawiki-config/browse/master/dblists/medium.dblist medium] wikis this week. Large wikis will follow in the coming weeks. This is part of the effort to move Parsoid into MediaWiki core. The change should have no noticeable effect on users, but if you experience any slow loading or other strangeness when using VisualEditor, please report it on the phabricator ticket linked here. [https://phabricator.wikimedia.org/T320529]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/22|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W22&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 04:01, 2023 ж. мамырдың 30 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=25079963 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-23&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W23&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/23|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* The [[:mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:RealMe|RealMe]] extension allows you to mark URLs on your user page as verified for Mastodon and similar software.
* [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] Citation and footnote editing can now be started from the reference list when using the visual editor. This feature request was [[m:Community Wishlist Survey 2023/Citations/Allow citations to be edited in the references section with VisualEditor|voted #2 in the 2023 Community Wishlist Survey]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T54750]
* Previously, clicking on someone else's link to Recent Changes with filters applied within the URL could unintentionally change your preference for &quot;{{int:Rcfilters-group-results-by-page}}&quot;. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T202916#8874081]

'''Problems'''
* For a few days last week, some tools and bots returned outdated information due to database replication problems, and may have been down entirely while it was being fixed. These issues have now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T337446]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.12|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-06-06|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-06-07|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-06-08|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]).
* Bots will no longer be prevented from making edits because of URLs that match the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:SpamBlacklist|spam blacklist]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T313107]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/23|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W23&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 04:51, 2023 ж. маусымның 6 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=25114640 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-24&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W24&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/24|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] The content attribution tools [[mw:Special:MyLanguage/Who Wrote That?|Who Wrote That?]], [[xtools:authorship|XTools Authorship]], and [[xtools:blame|XTools Blame]] now support the Dutch, German, Hungarian, Indonesian, Japanese, Polish and Portuguese Wikipedias. This was the [[m:Community Wishlist Survey 2023/Reading/Extend &quot;Who Wrote That?&quot; tool to more wikis|#7 wish in the 2023 Community Wishlist Survey]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T334891]
* The [[mw:Special:MyLanguage/Structured Data Across Wikimedia/Search Improvements#Search Preview panel|Search Preview panel]] has been deployed on four Wikipedias (Catalan, Dutch, Hungarian and Norwegian). The panel will show an image related to the article (if existing), the top sections of the article, related images (coming from MediaSearch on Commons), and eventually the sister projects associated with the article. [https://phabricator.wikimedia.org/T306341]
* The [[:mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:RealMe#Verifying_a_link_on_non-user_pages|RealMe]] extension now allows administrators to verify URLs for any page, for Mastodon and similar software. [https://phabricator.wikimedia.org/T324937]
* The default project license [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimediaannounce-l@lists.wikimedia.org/thread/7G6XPWZPQFLZ2JANN3ZX6RT4DVUI3HZQ/ has been officially upgraded] to CC BY-SA 4.0. The software interface messages have been updated. Communities should feel free to start updating any mentions of the old CC BY-SA 3.0 licensing within policies and related documentation pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T319064]

'''Problems'''
* For three days last month, some Wikipedia pages edited with VisualEditor or DiscussionTools had an unintended &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;__TOC__&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; (or its localized form) added during an edit. There is [[mw:Parsoid/Deployments/T336101_followup|a listing of affected pages sorted by wiki]], that may still need to be fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T336101]
* Currently, the &quot;{{int:Visualeditor-dialog-meta-categories-defaultsort-label}}&quot; feature in VisualEditor is broken. Existing &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{DEFAULTSORT:...}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; keywords incorrectly appear as missing templates in VisualEditor. Developers are exploring how to fix this. In the meantime, those wishing to edit the default sortkey of a page are advised to switch to source editing. [https://phabricator.wikimedia.org/T337398]
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Last week, an update to the delete form may have broken some gadgets or user scripts. If you need to manipulate (empty) the reason field, replace &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;#wpReason&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; with &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot; style=&quot;white-space: nowrap;&quot;&gt;&lt;code&gt;#wpReason &gt; input&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt;. See [https://cs.wikipedia.org/w/index.php?title=MediaWiki%3AGadget-CleanDeleteReasons.js&amp;diff=22859956&amp;oldid=12794189 an example fix]. [https://phabricator.wikimedia.org/T337809]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.13|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-06-13|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-06-14|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-06-15|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]).
* VisualEditor will be switched to a new backend on English Wikipedia on Monday, and all other [https://phabricator.wikimedia.org/source/mediawiki-config/browse/master/dblists/large.dblist large] wikis on Thursday. The change should have no noticeable effect on users, but if you experience any slow loading or other strangeness when using VisualEditor, please report it on the phabricator ticket linked here. [https://phabricator.wikimedia.org/T320529]

'''Future changes'''
* From 5 June to 17 July, the Foundation's [[:mw:Wikimedia Security Team|Security team]] is holding a consultation with contributors regarding a draft policy to govern the use of third-party resources in volunteer-developed gadgets and scripts. Feedback and suggestions are warmly welcome at [[m:Special:MyLanguage/Third-party resources policy|Third-party resources policy]] on meta-wiki.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/24|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W24&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 20:49, 2023 ж. маусымның 12 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=25133779 тізімін пайдаланып User:Trizek (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-25&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W25&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/25|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Flame graphs are now available in WikimediaDebug. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/JXNQD3EHG5V5QW5UXFDPSHQG4MJ3FWJQ/][https://techblog.wikimedia.org/2023/06/08/flame-graphs-arrive-in-wikimediadebug/]

'''Changes later this week'''
* There is no new MediaWiki version this week.
* There is now a toolbar search popup in the visual editor. You can trigger it by typing &lt;code&gt;\&lt;/code&gt; or pressing &lt;code&gt;ctrl + shift + p&lt;/code&gt;. It can help you quickly access most tools in the editor. [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Visual_editor_toolbar_search_feature.png][https://phabricator.wikimedia.org/T66905]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/25|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W25&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 02:07, 2023 ж. маусымның 20 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=25159510 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-26&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W26&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/26|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The Action API modules and Special:LinkSearch will now add a trailing &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;/&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; to all &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;prop=extlinks&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; responses for bare domains. This is part of the work to remove duplication in the &lt;code&gt;externallinks&lt;/code&gt; database table. [https://phabricator.wikimedia.org/T337994]

'''Problems'''
* Last week, search was broken on Commons and Wikidata for 23 hours. [https://phabricator.wikimedia.org/T339810][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incidents/2023-06-18_search_broken_on_wikidata_and_commons]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.15|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-06-27|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-06-28|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-06-29|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]).
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The Minerva skin now applies more predefined styles to the &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;.mbox-text&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; CSS class. This enables support for mbox templates that use divs instead of tables. Please make sure that the new styles won't affect other templates in your wiki. [https://gerrit.wikimedia.org/r/c/mediawiki/skins/MinervaNeue/+/930901/][https://phabricator.wikimedia.org/T339040]
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Gadgets will now load on both desktop and mobile by default. Previously, gadgets loaded only on desktop by default. Changing this default using the &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;|targets=&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; parameter is also deprecated and should not be used. You should make gadgets work on mobile or disable them based on the skin (with the &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;|skins=&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; parameter in &lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;MediaWiki:Gadgets-definition&lt;/bdi&gt;) rather than whether the user uses the mobile or the desktop website. Popular gadgets that create errors on mobile will be disabled by developers on the Minerva skin as a temporary solution. [https://phabricator.wikimedia.org/T127268]
* All namespace tabs now have the same browser [[m:Special:MyLanguage/Help:Keyboard_shortcuts|access key]] by default. Previously, custom and extension-defined namespaces would have to have their access keys set manually on-wiki, but that is no longer necessary. [https://phabricator.wikimedia.org/T22126]
* The review form of the Flagged Revisions extension now uses the standardized [[mw:Special:MyLanguage/Codex|user interface components]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T191156]

'''Future changes'''
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] How media is structured in the parser's HTML output will change in the coming weeks at [[:wikitech:Deployments/Train#Thursday|group2 wikis]]. This change improves the accessibility of content. You may need to update your site-CSS, or userscripts and gadgets. There are [[mw:Special:MyLanguage/Parsoid/Parser_Unification/Media_structure/FAQ|details on what code to check, how to update the code, and where to report any related problems]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T314318]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/26|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W26&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 22:18, 2023 ж. маусымның 26 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=25202311 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-27&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W27&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/27|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] As part of the rolling out of the [[m:Community Wishlist Survey 2022/Multimedia and Commons/Audio links that play on click|audio links that play on click]] wishlist proposal, [https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/small.dblist small wikis] will now be able to use the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Phonos#Inline audio player mode|inline audio player]] that is implemented by the [[mw:Extension:Phonos|Phonos]] extension. [https://phabricator.wikimedia.org/T336763]
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] From this week all gadgets automatically load on mobile and desktop sites. If you see any problems with gadgets on your wikis, please adjust the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Gadgets#Options|gadget options]] in your gadget definitions file. [https://phabricator.wikimedia.org/T328610]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.16|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-07-04|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-07-05|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-07-06|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]).

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/27|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W27&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 04:50, 2023 ж. шілденің 4 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=25231546 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-28&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W28&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/28|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* The [[:mw:Special:MyLanguage/Structured Data Across Wikimedia/Section-level Image Suggestions|Section-level Image Suggestions feature]] has been deployed on seven Wikipedias (Portuguese, Russian, Indonesian, Catalan, Hungarian, Finnish and Norwegian Bokmål). The feature recommends images for articles on contributors' watchlists that are a good match for individual sections of those articles.
* [[:m:Special:MyLanguage/Global AbuseFilter|Global abuse filters]] have been enabled on all Wikimedia projects, except English and Japanese Wikipedias (who opted out). This change was made following a [[:m:Requests for comment/Make global abuse filters opt-out|global request for comments]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T341159]
* [[{{#special:BlockedExternalDomains}}]] is a new tool for administrators to help fight spam. It provides a clearer interface for blocking plain domains (and their subdomains), is more easily searchable, and is faster for the software to process for each edit on the wiki. It does not support regex (for complex cases), nor URL path-matching, nor the [[MediaWiki:Spam-whitelist|MediaWiki:Spam-whitelist]], but otherwise it replaces most of the functionalities of the existing [[MediaWiki:Spam-blacklist|MediaWiki:Spam-blacklist]]. There is a Python script to help migrate all simple domains into this tool, and more feature details, within [[mw:Special:MyLanguage/Manual:BlockedExternalDomains|the tool's documentation]]. It is available at all wikis except for Meta-wiki, Commons, and Wikidata. [https://phabricator.wikimedia.org/T337431]
* The WikiEditor extension was updated. It includes some of the most frequently used features of wikitext editing. In the past, many of its messages could only be translated by administrators, but now all regular translators on translatewiki can translate them. Please check [https://translatewiki.net/wiki/Special:MessageGroupStats?group=ext-wikieditor&amp;messages=&amp;x=D#sortable:0=asc the state of WikiEditor localization into your language], and if the &quot;Completion&quot; for your language shows anything less than 100%, please complete the translation. See [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-ambassadors@lists.wikimedia.org/thread/D4YELU2DXMZ75PGELUOKXXMFF3FH45XA/ a more detailed explanation].

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.17|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-07-11|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-07-12|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-07-13|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]).
* The default protocol of [[{{#special:LinkSearch}}]] and API counterparts has changed from http to both http and https. [https://phabricator.wikimedia.org/T14810]
* [[{{#special:LinkSearch}}]] and its API counterparts will now search for all of the URL provided in the query. It used to be only the first 60 characters. This feature was requested fifteen years ago. [https://phabricator.wikimedia.org/T17218]

'''Future changes'''
* There is an experiment with a [[:w:en:ChatGPT|ChatGPT]] plugin. This is to show users where the information is coming from when they read information from Wikipedia. It has been tested by Wikimedia Foundation staff and other Wikimedians. Soon all ChatGPT plugin users can use the Wikipedia plugin. This is the same plugin which was mentioned in [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/20|Tech News 2023/20]]. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_Annual_Plan/2023-2024/Draft/Future_Audiences#FA2.2_Conversational_AI]
* There is an ongoing discussion on a [[m:Special:MyLanguage/Third-party resources policy|proposed Third-party resources policy]]. The proposal will impact the use of third-party resources in gadgets and userscripts. Based on the ideas received so far, policy includes some of the risks related to user scripts and gadgets loading third-party resources, some best practices and exemption requirements such as code transparency and inspectability. Your feedback and suggestions are warmly welcome until July 17, 2023 on [[m:Talk:Third-party resources policy|on the policy talk page]].

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/28|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W28&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 01:53, 2023 ж. шілденің 11 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=25278797 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-29&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W29&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/29|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] We are now serving 1% of all global user traffic from [[:en:Kubernetes|Kubernetes]] (you can [[wikitech:MediaWiki On Kubernetes|read more technical details]]). We are planning to increment this percentage regularly. You can [[phab:T290536|follow the progress of this work]]. 

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.18|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-07-18|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-07-19|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-07-20|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]).
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] MediaWiki [[mw:Special:MyLanguage/Help:System_message|system messages]] will now look for available local fallbacks, instead of always using the default fallback defined by software. This means wikis no longer need to override each language on the [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Language#Fallback_languages|fallback chain]] separately. For example, English Wikipedia doesn't have to create &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;en-ca&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; and &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;en-gb&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; subpages with a transclusion of the base pages anymore. This makes it easier to maintain local overrides. [https://phabricator.wikimedia.org/T229992]
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;action=growthsetmentorstatus&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; API will be deprecated with the new MediaWiki version. Bots or scripts calling that API should use the &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;action=growthmanagementorlist&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; API now. [https://phabricator.wikimedia.org/T321503]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/29|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W29&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 05:07, 2023 ж. шілденің 18 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=25289122 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-30&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W30&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/30|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]]   On July 18, the Wikimedia Foundation launched a survey about the [[:mw:Technical_decision_making|technical decision making process]] for people who do technical work that relies on software that is maintained by the Foundation or affiliates. If this applies to you, [https://wikimediafoundation.limesurvey.net/885471 please take part in the survey]. The survey will be open for three weeks, until August 7. You can find more information in [[listarchive:list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/Q7DUCFA75DXG3G2KHTO7CEWMLCYTSDB2/|the announcement e-mail on wikitech-l]].

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.19|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-07-25|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-07-26|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-07-27|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]).

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/30|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W30&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 08:19, 2023 ж. шілденің 25 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=25332248 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-31&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W31&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/31|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The [[mw:Synchronizer|Synchronizer]] tool is now available to keep Lua modules synced across Wikimedia wikis, along with [[mw:Multilingual Templates and Modules|updated documentation]] to develop global Lua modules and templates.
* The tag filter on [[{{#special:NewPages}}]] and revision history pages can now be inverted. For example, you can hide edits that were made using an automated tool. [https://phabricator.wikimedia.org/T334337][https://phabricator.wikimedia.org/T334338]
* The Wikipedia [[:w:en:ChatGPT|ChatGPT]] plugin experiment can now be used by ChatGPT users who can use plugins. You can participate in a [[:m:Talk:Wikimedia Foundation Annual Plan/2023-2024/Draft/Future Audiences#Announcing monthly Future Audiences open &quot;office hours&quot;|video call]] if you want to talk about this experiment or similar work. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_Annual_Plan/2023-2024/Draft/Future_Audiences#FA2.2_Conversational_AI]

'''Problems'''
* It was not possible to generate a PDF for pages with non-Latin characters in the title, for the last two weeks. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T342442]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.20|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-08-01|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-08-02|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-08-03|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]).
* Starting on Tuesday, a new set of Wikipedias will get &quot;[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]&quot; ({{int:project-localized-name-kawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kaawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kabwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kbdwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kbpwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kiwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kkwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kmwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-knwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kshwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kuwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kwwiki/en}}). This is part of the [[phab:T304110|progressive deployment of this tool to more Wikipedias]]. The communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure how this feature works locally]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T308135] 

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/31|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W31&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 05:53, 2023 ж. тамыздың 1 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=25362228 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-32&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W32&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/32|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* Mobile Web editors can now [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Advanced_mobile_contributions#August_1,_2023_-_Full-page_editing_added_on_mobile|edit a whole page at once]]. To use this feature, turn on &quot;{{int:Mobile-frontend-mobile-option-amc}}&quot; in your settings and use the &quot;{{int:Minerva-page-actions-editfull}}&quot; button in the &quot;{{int:Minerva-page-actions-overflow}}&quot; menu. [https://phabricator.wikimedia.org/T203151]

'''Changes later this week'''
* There is no new MediaWiki version this week.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/32|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W32&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 03:20, 2023 ж. тамыздың 8 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=25420038 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-33&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W33&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/33|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* The Content translation system is no longer using Youdao's [[mw:Special:MyLanguage/Help:Content_translation/Translating/Initial_machine_translation|machine translation service]]. The service was in place for several years, but due to no usage, and availability of alternatives, it was deprecated to reduce maintenance overheads. Other services which cover the same languages are still available. [https://phabricator.wikimedia.org/T329137]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.22|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-08-15|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-08-16|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-08-17|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]).
* Starting on Wednesday, a new set of Wikipedias will get &quot;[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]&quot; ({{int:project-localized-name-lawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ladwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-lbwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-lbewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-lezwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-lfnwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-lgwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-liwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-lijwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-lmowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-lnwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ltgwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-lvwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-maiwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-map_bmswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-mdfwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-mgwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kywiki/en}}). This is part of the [[phab:T304110|progressive deployment of this tool to more Wikipedias]]. The communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure how this feature works locally]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T308136] &lt;!-- TODO replace wiki codes --&gt;

'''Future changes'''
* A few gadgets/user scripts which add icons to the Minerva skin need to have their CSS updated. There are more details available including a [[phab:T344067|search for all existing instances and how to update them]].

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/33|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W33&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 11:58, 2023 ж. тамыздың 15 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=25428668 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-34&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W34&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/34|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* The [https://gdrive-to-commons.toolforge.org/ GDrive to Commons Uploader] tool is now available. It enables [[m:Special:MyLanguage/GDrive to Commons Uploader|securely selecting and uploading files]] from your Google Drive directly to Wikimedia Commons. [https://phabricator.wikimedia.org/T267868]
* From now on, we will announce new Wikimedia wikis in Tech News, so you can update any tools or pages.
** Since the last edition, two new wikis have been created:
*** a Wiktionary in [[d:Q7121294|Pa'O]] ([[wikt:blk:|&lt;code&gt;wikt:blk:&lt;/code&gt;]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T343540]
*** a Wikisource in [[d:Q34002|Sundanese]] ([[s:su:|&lt;code&gt;s:su:&lt;/code&gt;]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T343539]
** To catch up, the next most recent six wikis are:
*** Wikifunctions ([[f:|&lt;code&gt;f:&lt;/code&gt;]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T275945]
*** a Wiktionary in [[d:Q2891049|Mandailing]] ([[wikt:btm:|&lt;code&gt;wikt:btm:&lt;/code&gt;]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T335216]
*** a Wikipedia in [[d:Q5555465|Ghanaian Pidgin]] ([[w:gpe:|&lt;code&gt;w:gpe:&lt;/code&gt;]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T335969]
*** a Wikinews in [[d:Q3111668|Gungbe]] ([[n:guw:|&lt;code&gt;n:guw:&lt;/code&gt;]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T334394]
*** a Wiktionary in [[d:Q33522|Kabardian]] ([[wikt:kbd:|&lt;code&gt;wikt:kbd:&lt;/code&gt;]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T333266]
*** a Wikipedia in [[d:Q35570|Fante]] ([[w:fat:|&lt;code&gt;w:fat:&lt;/code&gt;]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T335016]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.23|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-08-22|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-08-23|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-08-24|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]).

'''Future changes'''
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] There is an existing [[mw:Stable interface policy|stable interface policy]] for MediaWiki backend code. There is a [[mw:User:Jdlrobson/Stable interface policy/frontend|proposed stable interface policy for frontend code]]. This is relevant for anyone who works on gadgets or Wikimedia frontend code. You can read it, discuss it, and let the proposer know if there are any problems. [https://phabricator.wikimedia.org/T344079]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/34|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W34&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

21:24, 2023 ж. тамыздың 21 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=25497111 тізімін пайдаланып User:Trizek (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-35&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W35&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/35|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] As part of the changes for the [[m:Community Wishlist Survey 2022/Better diff handling of paragraph splits|better diff handling of paragraph splits]], improved detection of splits is being rolled out. Over the last two weeks, we deployed this support to [[wikitech:Deployments/Train#Groups|group0]] and group1 wikis. This week it will be deployed to group2 wikis. [https://phabricator.wikimedia.org/T341754]
* [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] All [[{{#special:Contributions}}]] pages now show the user's local edit count and the account's creation date. [https://phabricator.wikimedia.org/T324166]
* Wikisource users can now use the &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;prpbengalicurrency&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; label to denote Bengali currency characters as page numbers inside the &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;pagelist&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; tag.  [https://phabricator.wikimedia.org/T268932]
* Two preferences have been relocated. The preference &quot;{{int:visualeditor-preference-visualeditor}}&quot; is now shown on the [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing|&quot;{{int:prefs-editing}}&quot; tab]] at all wikis. Previously it was shown on the &quot;{{int:prefs-betafeatures}}&quot; tab at some wikis. The preference &quot;{{int:visualeditor-preference-newwikitexteditor-enable}}&quot; is now also shown on the &quot;{{int:prefs-editing}}&quot; tab at all wikis, instead of the &quot;{{int:prefs-betafeatures}}&quot; tab. [https://phabricator.wikimedia.org/T335056][https://phabricator.wikimedia.org/T344158]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.24|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-08-29|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-08-30|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-08-31|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]).
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] New signups for a Wikimedia developer account will start being pushed towards &lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[https://idm.wikimedia.org/ idm.wikimedia.org]&lt;/bdi&gt;, rather than going via Wikitech. [[wikitech:IDM|Further information about the new system is available]].
* All right-to-left language wikis, plus Korean, Armenian, Ukrainian, Russian, and Bulgarian Wikipedias, will have a link in the sidebar that provides a short URL of that page, using the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia URL Shortener|Wikimedia URL Shortener]]. This feature will come to more wikis in future weeks. [https://phabricator.wikimedia.org/T267921]

'''Future changes'''
* The removal of the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:DoubleWiki|DoubleWiki extension]] is being discussed. This extension currently allows Wikisource users to view articles from multiple language versions side by side when the &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;&lt;=&gt;&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; symbol next to a specific language edition is selected. Comments on this are welcomed at [[phab:T344544|the phabricator task]].
* A proposal has been made to merge the second hidden-categories list (which appears below the wikitext editing form) with the main list of categories (which is further down the page). [[phab:T340606|More information is available on Phabricator]]; feedback is welcome!

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/35|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W35&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 19:59, 2023 ж. тамыздың 28 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=25510866 тізімін пайдаланып User:Trizek (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-36&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W36&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/36|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* [[m:Wikisource_EditInSequence|EditInSequence]], a feature that allows users to edit pages faster on Wikisource has been moved to a Beta Feature based on community feedback. To enable it, you can navigate to the [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|beta features tab in Preferences]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T308098]
* [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] As part of the changes for the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022/Generate Audio for IPA|Generate Audio for IPA]] and [[m:Community Wishlist Survey 2022/Multimedia and Commons/Audio links that play on click|Audio links that play on click]] wishlist proposals, the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Phonos#Inline_audio_player_mode|inline audio player mode]] of [[mw:Extension:Phonos|Phonos]] has been deployed to all projects. [https://phabricator.wikimedia.org/T336763]
* There is a new option for Administrators when they are changing the usergroups for a user, to add the user’s user page to their watchlist. This works both via [[{{#special:UserRights}}]] and via the API. [https://phabricator.wikimedia.org/T272294]
* One new wiki has been created:
** a {{int:project-localized-name-group-wikipedia}} in [[d:Q34318|Talysh]] ([[w:tly:|&lt;code&gt;w:tly:&lt;/code&gt;]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T345166]
'''Problems'''
* The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:LoginNotify|LoginNotify extension]] was not sending notifications since January. It has now been fixed, so going forward, you may see notifications for failed login attempts, and successful login attempts from a new device. [https://phabricator.wikimedia.org/T344785]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.25|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-09-05|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-09-06|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-09-07|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]).
* Starting on Wednesday, a new set of Wikipedias will get &quot;[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]&quot; ({{int:project-localized-name-mhrwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-miwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-minwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-mkwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-mlwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-mnwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-mrwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-mrjwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-mswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-mtwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-mwlwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-myvwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-mznwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-nahwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-napwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ndswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-nds_nlwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-newiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-newwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-nnwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-novwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-nqowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-nrmwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-nsowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-nvwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-nywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ocwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-olowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-omwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-orwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-oswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-pawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-pagwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-pamwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-papwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-pcdwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-pdcwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-pflwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-pihwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-pmswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-pnbwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-pntwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-pswiki/en}}). This is part of the [[phab:T304110|progressive deployment of this tool to more Wikipedias]]. The communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure how this feature works locally]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T308137][https://phabricator.wikimedia.org/T308138]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/36|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W36&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 05:32, 2023 ж. қыркүйектің 5 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=25566983 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-37&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W37&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/37|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* [[mw:Special:MyLanguage/ORES|ORES]], the revision evaluation service, is now using a new open-source infrastructure on all wikis except for English Wikipedia and Wikidata. These two will follow this week. If you notice any unusual results from the Recent Changes filters that are related to ORES (for example, &quot;{{int:ores-rcfilters-damaging-title}}&quot; and &quot;{{int:ores-rcfilters-goodfaith-title}}&quot;), please [[mw:Talk:Machine Learning|report them]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T342115]
* When you are logged in on one Wikimedia wiki and visit a different Wikimedia wiki, the system tries to log you in there automatically. This has been unreliable for a long time. You can now visit the login page to make the system try extra hard. If you feel that made logging in better or worse than it used to be, your feedback is appreciated. [https://phabricator.wikimedia.org/T326281]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.26|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-09-12|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-09-13|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-09-14|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]).
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The [[mw:Special:MyLanguage/Technical decision making|Technical Decision-Making Forum Retrospective]] team invites anyone involved in the technical field of Wikimedia projects to signup to and join [[mw:Technical decision making/Listening Sessions|one of their listening sessions]] on 13 September. Another date will be scheduled later. The goal is to improve the technical decision-making processes.
* [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] As part of the changes for the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022/Better diff handling of paragraph splits|Better diff handling of paragraph splits]] wishlist proposal, the inline switch widget in diff pages is being rolled out this week to all wikis. The inline switch will allow viewers to toggle between a unified inline or two-column diff wikitext format. [https://phabricator.wikimedia.org/T336716]

'''Future changes'''
* All wikis will be read-only for a few minutes on 20 September. [[m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|This is planned at 14:00 UTC.]] More information will be published in Tech News and will also be posted on individual wikis in the coming weeks. [https://phabricator.wikimedia.org/T345263]
* The Enterprise API is launching a new feature called &quot;[http://breakingnews-beta.enterprise.wikimedia.com/ breaking news]&quot;. Currently in BETA, this attempts to identify likely &quot;newsworthy&quot; topics as they are currently being written about in any Wikipedia. Your help is requested to improve the accuracy of its detection model, especially on smaller language editions, by recommending templates or identifiable editing patterns. See more information at [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Enterprise/Breaking news|the documentation page]] on MediaWiki or [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Enterprise/FAQ#What is Breaking News|the FAQ]] on Meta.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/37|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W37&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 03:07, 2023 ж. қыркүйектің 12 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=25589064 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-38&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W38&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/38|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] MediaWiki now has a [[mw:Stable interface policy/frontend|stable interface policy for frontend code]] that more clearly defines how we deprecate MediaWiki code and wiki-based code (e.g. gadgets and user scripts). Thank you to everyone who contributed to the content and discussions. [https://phabricator.wikimedia.org/T346467][https://phabricator.wikimedia.org/T344079]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.27|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-09-19|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-09-20|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-09-21|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]).
* All wikis will be read-only for a few minutes on September 20. [[m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|This is planned at 14:00 UTC.]] [https://phabricator.wikimedia.org/T345263]
* All wikis will have a link in the sidebar that provides a short URL of that page, using the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia URL Shortener|Wikimedia URL Shortener]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T267921]

'''Future changes'''
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The team investigating the Graph Extension posted [[mw:Extension:Graph/Plans#Proposal|a proposal for reenabling it]] and they need your input.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/38|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W38&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 01:19, 2023 ж. қыркүйектің 19 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=25623533 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-39&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W39&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/39|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* The Vector 2022 skin will now remember the pinned/unpinned status for the Table of Contents for all logged-out users. [https://phabricator.wikimedia.org/T316060]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.28|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-09-26|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-09-27|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-09-28|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]).
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The ResourceLoader &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;mediawiki.ui&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; modules are now deprecated as part of the move to Vue.js and Codex. There is a [[mw:Codex/Migrating_from_MediaWiki_UI|guide for migrating from MediaWiki UI to Codex]] for any tools that use it. More [[phab:T346468|details are available in the task]] and your questions are welcome there.
* Gadget definitions will have a [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Gadgets#Options|new &quot;namespaces&quot; option]]. The option takes a list of namespace IDs. Gadgets that use this option will only load on pages in the given namespaces.

'''Future changes'''
* New variables will be added to [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|AbuseFilter]]: &lt;code&gt;&lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;global_account_groups&lt;/bdi&gt;&lt;/code&gt; and &lt;code&gt;&lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;global_account_editcount&lt;/bdi&gt;&lt;/code&gt;. They are available only when an account is being created. You can use them to prevent blocking automatic creation of accounts when users with many edits elsewhere visit your wiki for the first time. [https://phabricator.wikimedia.org/T345632][https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter/Rules_format]

'''Meetings'''
* You can join the next meeting with the Wikipedia mobile apps teams. During the meeting, we will discuss the current features and future roadmap. The meeting will be on [https://zonestamp.toolforge.org/1698426015 27 October at 17:00 (UTC)]. See [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia_Apps/Office_Hours#October_2023|details and how to join]].

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/39|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W39&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 22:51, 2023 ж. қыркүйектің 26 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=25655264 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-40&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W40&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/40|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* There is a new [[Special:Preferences#mw-prefsection-rendering-advancedrendering|user preference]] for &quot;{{int:tog-forcesafemode}}&quot;. This setting will make pages load without including any on-wiki JavaScript or on-wiki stylesheet pages. It can be useful for debugging broken JavaScript gadgets. [https://phabricator.wikimedia.org/T342347]
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Gadget definitions now have a [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Gadgets#Options|new &quot;&lt;var&gt;contentModels&lt;/var&gt;&quot; option]]. The option takes a list of page content models, like &lt;code&gt;&lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;wikitext&lt;/bdi&gt;&lt;/code&gt; or &lt;code&gt;&lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;css&lt;/bdi&gt;&lt;/code&gt;. Gadgets that use this option will only load on pages with the given content models.

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.29|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-10-03|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-10-04|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-10-05|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]).

'''Future changes'''
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The Vector 2022 skin will no longer use the custom styles and scripts of Vector legacy (2010). The change will be made later this year or in early 2024. See [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Features/Loading Vector 2010 scripts|how to adjust the CSS and JS pages on your wiki]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T331679]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/40|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W40&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 07:26, 2023 ж. қазанның 3 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=25686930 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-41&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W41&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/41|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* One new wiki has been created: a {{int:project-localized-name-group-wikipedia}} in [[d:Q33291|Fon]] ([[w:fon:|&lt;code&gt;w:fon:&lt;/code&gt;]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T347935]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.41/wmf.30|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-10-10|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-10-11|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-10-12|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]).
* Starting on Wednesday, a new set of Wikipedias will get &quot;[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]&quot; ({{int:project-localized-name-swwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-wawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-warwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-wowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-xalwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-xhwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-xmfwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-yiwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-yowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-zawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-zeawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-zh_min_nanwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-zuwiki/en}}). This is part of the [[phab:T304110|progressive deployment of this tool to more Wikipedias]]. The communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure how this feature works locally]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T308139]
* At some wikis, newcomers are suggested images from Commons to add to articles without any images. Starting on Tuesday, newcomers at these wikis will be able to add images to unillustrated article sections. The specific wikis are listed under &quot;Images recommendations&quot; [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Deployment table|at the Growth team deployment table]]. You can [[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add an image|learn more about this feature.]] [https://phabricator.wikimedia.org/T345940]
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] In the mobile web skin (Minerva) the CSS ID &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;#page-actions&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; will be replaced with &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;#p-views&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt;. This change is to make it consistent with other skins and to improve support for gadgets and extensions in the mobile skin. A few gadgets may need to be updated; there are [https://phabricator.wikimedia.org/T348267 details and search-links in the task].

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/41|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W41&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 20:38, 2023 ж. қазанның 9 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=25712895 тізімін пайдаланып User:Trizek (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-42&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W42&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/42|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* The [[m:Special:MyLanguage/Help:Unified login|Unified login]] system's edge login should now be fixed for some browsers (Chrome, Edge, Opera). This means that if you visit a new sister project wiki, you should be logged in automatically without the need to click &quot;Log in&quot; or reload the page. Feedback on whether it's working for you is welcome. [https://phabricator.wikimedia.org/T347889]
* [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Interface/Edit_notice|Edit notices]] are now available within the MobileFrontend/Minerva skin. This feature was inspired by [[w:en:Wikipedia:EditNoticesOnMobile|the gadget on English Wikipedia]]. See more details in [[phab:T316178|T316178]].

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.1|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-10-17|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-10-18|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-10-19|en}} ([[mw:MediaWiki 1.41/Roadmap|calendar]]).

'''Future changes'''
* In 3 weeks, in the Vector 2022 skin, code related to &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;addPortletLink&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; and &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;#p-namespaces&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; that was deprecated one year ago will be removed. If you notice tools that should appear next to the &quot;Discussion&quot; tab are then missing, please tell the gadget's maintainers to see [[phab:T347907|instructions in the Phabricator task]].

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/42|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W42&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 05:46, 2023 ж. қазанның 17 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=25745824 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-43&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W43&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/43|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* There is a new [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Language engineering/Newsletter/2023/October|Language and internationalization newsletter]], written quarterly. It contains updates on new feature development, improvements in various language-related technical projects, and related support work.
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Source map support has been enabled on all wikis. When you open the debugger in your browser's developer tools, you should be able to see the unminified JavaScript source code. [https://phabricator.wikimedia.org/T47514]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.2|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-10-24|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-10-25|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-10-26|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]).

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/43|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W43&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 05:16, 2023 ж. қазанның 24 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=25782286 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-44&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W44&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/44|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* The Structured Content team, as part of its project of [[:commons:Commons:WMF support for Commons/Upload Wizard Improvements|improving UploadWizard on Commons]], made some UX improvements to the upload step of choosing own vs not own work ([[phab:T347590|T347590]]), as well as to the licensing step for own work ([[phab:T347756|T347756]]).
* The Design Systems team has released version 1.0.0 of [[wmdoc:codex/latest/|Codex]], the new design system for Wikimedia. See the [[mw:Special:MyLanguage/Design_Systems_Team/Announcing_Codex_1.0|full announcement about the release of Codex 1.0.0]].

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.3|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-10-31|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-11-01|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-11-02|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]).
* Listings on category pages are sorted on each wiki for that language using a [[:w:en:International Components for Unicode|library]]. For a brief period on 2 November, changes to categories will not be sorted correctly for many languages. This is because the developers are upgrading to a new version of the library. They will then use a script to fix the existing categories. This will take a few hours or a few days depending on how big the wiki is. You can [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Technical Operations/ICU announcement|read more]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T345561][https://phabricator.wikimedia.org/T267145] 
* Starting November 1, the impact module (Special:Impact) will be upgraded by the Growth team. The new impact module shows newcomers more data regarding their impact on the wiki. It was tested by a few wikis during the last few months. [https://phabricator.wikimedia.org/T336203]

'''Future changes'''
* There is [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Graph/Plans#Roadmap|a proposed plan]] for re-enabling the Graph Extension. You can help by reviewing this proposal and [[mw:Extension_talk:Graph/Plans#c-PPelberg_(WMF)-20231020221600-Update:_20_October|sharing what you think about it]].
* The WMF is working on making it possible for administrators to [[mw:Special:MyLanguage/Community_configuration_2.0|edit MediaWiki configuration directly]]. This is similar to previous work on Special:EditGrowthConfig. [[phab:T349757|A technical RfC is running until November 08, where you can provide feedback.]] 

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/44|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W44&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 05:21, 2023 ж. қазанның 31 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=25801989 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-45&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W45&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/45|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* In the Vector 2022 skin, the default font-size of a number of navigational elements (tagline, tools menu, navigational links, and more) has been increased slightly to match the font size used in page content. [https://phabricator.wikimedia.org/T346062]

'''Problems'''
* Last week, there was a problem displaying some recent edits on [https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s5.dblist a few wikis], for 1-6 hours. The edits were saved but not immediately shown. This was due to a database problem. [https://phabricator.wikimedia.org/T350443]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.4|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-11-07|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-11-08|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-11-09|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]).
* The Growth team will reassign newcomers from former mentors to [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Structured mentor list|the currently active mentors]]. They have also changed the notification language to be more user-friendly. [https://phabricator.wikimedia.org/T330071][https://phabricator.wikimedia.org/T327493]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/45|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W45&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 03:05, 2023 ж. қарашаның 7 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=25838105 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-46&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W46&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/46|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* Four new wikis have been created:
** a Wikipedia in [[d:Q7598268|Moroccan Amazigh]] ([[w:zgh:|&lt;code&gt;w:zgh:&lt;/code&gt;]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T350216]
** a Wikipedia in [[d:Q35159|Dagaare]] ([[w:dga:|&lt;code&gt;w:dga:&lt;/code&gt;]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T350218]
** a Wikipedia in [[d:Q33017|Toba Batak]] ([[w:bbc:|&lt;code&gt;w:bbc:&lt;/code&gt;]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T350320]
** a Wikiquote in [[d:Q33151|Banjar]] ([[q:bjn:|&lt;code&gt;q:bjn:&lt;/code&gt;]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T350217]

'''Problems'''
* Last week, users who previously visited Meta-Wiki or Wikimedia Commons and then became logged out on those wikis could not log in again. The problem is now resolved. [https://phabricator.wikimedia.org/T350695]
* Last week, some pop-up dialogs and menus were shown with the wrong font size. The problem is now resolved. [https://phabricator.wikimedia.org/T350544]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.5|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-11-14|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-11-15|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-11-16|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]).

'''Future changes'''
* Reference Previews are coming to many wikis as a default feature. They are popups for references, similar to the [[mw:Special:MyLanguage/Page Previews|PagePreviews feature]]. [[m:WMDE Technical Wishes/ReferencePreviews#Opt-out feature|You can opt out]] of seeing them. If you are [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|using the gadgets]] Reference Tooltips or Navigation Popups, you won’t see Reference Previews. [[phab:T282999|Deployment]] is planned for November 22, 2023. 
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Canary (also known as heartbeat) events will be produced into [https://stream.wikimedia.org/?doc#/streams Wikimedia event streams] from December 11. Streams users are advised to filter out these events, by discarding all events where &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;meta.domain == &quot;canary&quot;&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt;. Updates to [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Pywikibot|Pywikibot]] or [https://github.com/ChlodAlejandro/wikimedia-streams wikimedia-streams] will discard these events by default. [https://phabricator.wikimedia.org/T266798]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/46|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W46&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 05:52, 2023 ж. қарашаның 14 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=25859263 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-47&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W47&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/47|Translations]] are available.

'''Changes later this week'''
* There is no new MediaWiki version this week. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar]
* Starting on Wednesday, a new set of Wikipedias will get &quot;[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]&quot; ({{int:project-localized-name-quwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-rmwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-rmywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-rnwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-roa_rupwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-roa_tarawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ruewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-rwwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-sawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-sahwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-satwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-scwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-scnwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-scowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-sdwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-sewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-sgwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-shwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-siwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-skwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-slwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-smwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-sowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-sqwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-srwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-srnwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-sswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-stwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-stqwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-suwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-szlwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-tawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-tcywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-tewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-tetwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-tgwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-thwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-tkwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-tlwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-tnwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-towiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-tpiwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-trwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-tswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ttwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-twwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-tywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-tyvwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-udmwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ugwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-uzwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-vewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-vecwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-vepwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-vlswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-vowiki/en}}). This is part of the [[phab:T304110|progressive deployment of this tool to more Wikipedias]]. The communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure how this feature works locally]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T308141][https://phabricator.wikimedia.org/T308142][https://phabricator.wikimedia.org/T308143] 
* The Vector 2022 skin will have some minor visual changes to drop-down menus, column widths, and more. These changes were added to four Wikipedias last week. If no issues are found, these changes will proceed to all wikis this week. These changes will make it possible to add new menus for readability and dark mode. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements/Updates#November_2023:_Visual_changes,_more_deployments,_and_shifting_focus|Learn more]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T347711]

'''Future changes'''
* There is [[mw:Extension talk:Graph/Plans#Update: 15 November|an update on re-enabling the Graph Extension]]. To speed up the process, Vega 2 will not be supported and only [https://phabricator.wikimedia.org/T335325 some protocols] will be available at launch. You can help by sharing what you think about the plan.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/47|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W47&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 06:54, 2023 ж. қарашаның 21 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=25884616 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-48&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W48&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/48|Translations]] are available.

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.7|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-11-28|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-11-29|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-11-30|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). There is no new MediaWiki version next week. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar]
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] MediaWiki's JavaScript system will now allow &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;async&lt;/code&gt;/&lt;code&gt;await&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; syntax in gadgets and user scripts. Gadget authors should remember that users' browsers may not support it, so it should be used appropriately. [https://phabricator.wikimedia.org/T343499]
* The deployment of &quot;[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add_a_link|Add a link]]&quot; announced [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/47|last week]] was postponed. It will resume this week.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/48|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W48&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 05:08, 2023 ж. қарашаның 28 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=25906379 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-49&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W49&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/49|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* The spacing between paragraphs on Vector 2022 has been changed from 7px to 14px to match the size of the text. This will make it easier to distinguish paragraphs from sentences. [https://phabricator.wikimedia.org/T351754]
* The &quot;{{int:Visualeditor-dialog-meta-categories-defaultsort-label}}&quot; feature in VisualEditor is working again. You no longer need to switch to source editing to edit &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{DEFAULTSORT:...}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; keywords. [https://phabricator.wikimedia.org/T337398]

'''Changes later this week'''
* There is no new MediaWiki version this week. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar]
* On 6 December, people who have the enabled the preference for &quot;{{int:Discussiontools-preference-visualenhancements}}&quot; will notice the [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability|talk page usability improvements]] appear on pages that include the &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;__NEWSECTIONLINK__&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; magic word. If you notice any issues, please [[phab:T352232|share them with the team on Phabricator]].

'''Future changes'''
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The Toolforge [[wikitech:News/Toolforge Grid Engine deprecation|Grid Engine shutdown process]] will start on December 14. Maintainers of [[toolforge:grid-deprecation|tools that still use this old system]] should plan to migrate to Kubernetes, or tell the team your plans on Phabricator in the task about your tool, before that date. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/VIWWQKMSQO2ED3TVUR7KPPWRTOBYBVOA/]
* Communities using [[mw:Special:MyLanguage/Structured_Discussions|Structured Discussions]] are being contacted regarding [[mw:Special:MyLanguage/Structured_Discussions/Deprecation|the upcoming deprecation of Structured Discussions]]. You can read more about this project, and share your comments, [[mw:Special:MyLanguage/Structured_Discussions/Deprecation|on the project's page]].

'''Events'''
* Registration &amp; Scholarship applications are now open for the [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Hackathon 2024|Wikimedia Hackathon 2024]] that will take place from 3–5 May in Tallinn, Estonia. Scholarship applications are open until 5 January 2024.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/49|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W49&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 05:49, 2023 ж. желтоқсанның 5 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=25914435 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-50&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W50&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/50|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* On Wikimedia Commons, there are some minor user-interface improvements for the &quot;choosing own vs not own work&quot; step in the UploadWizard. This is part of the Structured Content team's project of [[:commons:Commons:WMF support for Commons/Upload Wizard Improvements|improving UploadWizard on Commons]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T352707][https://phabricator.wikimedia.org/T352709]

'''Problems'''
* There was a problem showing the [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Personalized first day/Newcomer homepage|Newcomer homepage]] feature with the &quot;impact module&quot; and their page-view graphs, for a few days in early December. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T352352][https://phabricator.wikimedia.org/T352349]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.9|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-12-12|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-12-13|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-12-14|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar]

'''Future changes'''
* [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=]] The [https://wikimediafoundation.limesurvey.net/796964 2023 Developer Satisfaction Survey] is seeking the opinions of the Wikimedia developer community. Please take the survey if you have any role in developing software for the Wikimedia ecosystem. The survey is open until 5 January 2024, and has an associated [[foundation:Legal:December_2023_Developer_Satisfaction_Survey|privacy statement]].

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/50|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W50&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 08:12, 2023 ж. желтоқсанның 12 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=25945501 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2023-51&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2023-W51&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/51|Translations]] are available.

'''Tech News'''
* The next issue of Tech News will be sent out on 8 January 2024 because of [[w:en:Christmas and holiday season|the holidays]].

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.10|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2023-12-19|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2023-12-20|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2023-12-21|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). There is no new MediaWiki version next week. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar]
* Starting December 18, it won't be possible to activate Structured Discussions on a user's own talk page using the Beta feature. The Beta feature option remains available for users who want to deactivate Structured Discussions. This is part of [[mw:Structured Discussions/Deprecation|Structured Discussions' deprecation work]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T248309] 
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] There will be full support for redirects in the Module namespace. The &quot;Move Page&quot; feature will leave an appropriate redirect behind, and such redirects will be appropriately recognized by the software (e.g. hidden from [[{{#special:UnconnectedPages}}]]). There will also be support for [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Scribunto/Lua reference manual#Renaming or moving modules|manual redirects]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T120794]

'''Future changes'''
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The MediaWiki JavaScript documentation is moving to a new format. During the move, you can read the old docs using [https://doc.wikimedia.org/mediawiki-core/REL1_41/js/ version 1.41]. Feedback about [https://doc.wikimedia.org/mediawiki-core/master/js/ the new site] is welcome on the [[mw:Talk:JSDoc_WMF_theme|project talk page]].
* The Wishathon is a new initiative that encourages collaboration across the Wikimedia community to develop solutions for wishes collected through the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey|Community Wishlist Survey]]. The first community Wishathon will take place from 15–17 March. If you are interested in a project proposal as a user, developer, designer, or product lead, you can [[m:Special:MyLanguage/Event:WishathonMarch2024|register for the event and read more]].

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2023/51|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2023-W51&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 22:17, 2023 ж. желтоқсанның 18 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=25959059 тізімін пайдаланып User:Johan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-02&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W02&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/02|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* [https://mediawiki2latex.wmflabs.org/ mediawiki2latex] is a tool that converts wiki content into the formats of LaTeX, PDF, ODT, and EPUB. The code now runs many times faster due to recent improvements. There is also an optional Docker container you can [[b:de:Benutzer:Dirk_Hünniger/wb2pdf/install#Using_Docker|install]] on your local machine.
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The way that Random pages are selected has been updated. This will slowly reduce the problem of some pages having a lower chance of appearing. [https://phabricator.wikimedia.org/T309477]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.13|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-01-09|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-01-10|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-01-11|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/02|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W02&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 07:19, 2024 ж. қаңтардың 9 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=26026251 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-03&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W03&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/03|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Pages that use the JSON [[mw:Special:MyLanguage/Manual:ContentHandler|contentmodel]] will now use tabs instead of spaces for auto-indentation. This will significantly reduce the page size. [https://phabricator.wikimedia.org/T326065]
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Gadgets|Gadgets]] and personal user scripts may now use JavaScript syntax introduced in ES6 (also known as &quot;ES2015&quot;) and ES7 (&quot;ES2016&quot;). MediaWiki validates the source code to protect other site functionality from syntax errors, and to ensure scripts are valid in all [[mw:Special:MyLanguage/Compatibility#Browsers|supported browsers]]. Previously, Gadgets could use the &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;requiresES6&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; option. This option is no longer needed and will be removed in the future. [https://phabricator.wikimedia.org/T75714]
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Bot passwords|Bot passwords]] and [[mw:Special:MyLanguage/OAuth/Owner-only consumers|owner-only OAuth consumers]] can now be restricted to allow editing only specific pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T349957]
* You can now [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Thanks|thank]] edits made by bots. [https://phabricator.wikimedia.org/T341388]
* An update on the status of the Community Wishlist Survey for 2024 [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Future Of The Wishlist/January 4, 2024 Update|has been published]]. Please read and give your feedback.

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.14|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-01-16|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-01-17|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-01-18|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar]
* Starting on January 17, it will not be possible to login to Wikimedia wikis from some specific old versions of the Chrome browser (versions 51–66, released between 2016 and 2018). Additionally, users of iOS 12, or Safari on Mac OS 10.14, may need to login to each wiki separately. [https://phabricator.wikimedia.org/T344791]
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;jquery.cookie&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; module was deprecated and replaced with the &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;mediawiki.cookie&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; module last year. A script has now been run to replace any remaining uses, and this week the temporary alias will be removed. [https://phabricator.wikimedia.org/T354966]

'''Future changes'''
* Wikimedia Deutschland is working to [[m:WMDE Technical Wishes/Reusing references|make reusing references easier]]. They are looking for people who are interested in participating in [https://wikimedia.sslsurvey.de/User-research-into-Reusing-References-Sign-up-Form-2024/en/ individual video calls for user research in January and February].

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/03|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W03&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 06:12, 2024 ж. қаңтардың 16 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=26074460 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-04&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W04&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/04|Translations]] are available.

'''Problems'''
* A bug in UploadWizard prevented linking to the userpage of the uploader when uploading. It has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T354529]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.15|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-01-23|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-01-24|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-01-25|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/04|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W04&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 07:03, 2024 ж. қаңтардың 23 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=26096197 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-05&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W05&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/05|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* Starting Monday January 29, all talk pages messages' timestamps will become a link. This link is a permanent link to the comment. It allows users to find the comment they are looking for, even if this comment was moved elsewhere. This will affect all wikis except for the English Wikipedia. You can read more about this change [https://diff.wikimedia.org/2024/01/29/talk-page-permalinks-dont-lose-your-threads/ on Diff] or [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#Talk_pages_permalinking|on Mediawiki.org]].&lt;!-- The Diff post will be published on Monday morning UTC--&gt; [https://phabricator.wikimedia.org/T302011]
* There are some improvements to the CAPTCHA to make it harder for spam bots and scripts to bypass it. If you have feedback on this change, please comment on [[phab:T141490|the task]]. Staff are monitoring metrics related to the CAPTCHA, as well as secondary metrics such as account creations and edit counts.

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.16|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-01-30|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-01-31|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-02-01|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar]
* [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] On February 1, a link will be added to the &quot;Tools&quot; menu to download a [[w:en:QR code|QR code]] that links to the page you are viewing. There will also be a new [[{{#special:QrCode}}]] page to create QR codes for any Wikimedia URL. This addresses the [[m:Community Wishlist Survey 2023/Mobile and apps/Add ability to share QR code for a page in any Wikimedia project|#19 most-voted wish]] from the [[m:Community Wishlist Survey 2023/Results|2023 Community Wishlist Survey]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T329973]
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Gadgets|Gadgets]] which only work in some skins have sometimes used the &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;targets&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; option to limit where you can use them. This will stop working this week. You should use the &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;skins&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; option instead. [https://phabricator.wikimedia.org/T328497]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/05|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W05&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 01:30, 2024 ж. қаңтардың 30 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=26137870 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-06&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W06&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/06|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
*The mobile site history pages now use the same HTML as the desktop history pages. If you hear of any problems relating to mobile history usage please point them to [[phab:T353388|the phabricator task]].
*On most wikis, admins can now block users from making specific actions. These actions are: uploading files, creating new pages, moving (renaming) pages, and sending thanks. The goal of this feature is to allow admins to apply blocks that are adequate to the blocked users' activity. [[m:Special:MyLanguage/Community health initiative/Partial blocks#action-blocks|Learn more about &quot;action blocks&quot;]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T242541][https://phabricator.wikimedia.org/T280531]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.17|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-02-06|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-02-07|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-02-08|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar]
* Talk pages permalinks that included diacritics and non-Latin script were malfunctioning. This issue is fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T356199]

'''Future changes'''
* [[m:WMDE Technical Wishes/ReferencePreviews#24WPs|24 Wikipedias]] with [[mw:Special:MyLanguage/Reference_Tooltips|Reference Tooltips]] as a default gadget are encouraged to remove that default flag. This would make [[mw:Special:MyLanguage/Help:Reference_Previews|Reference Previews]] the new default for reference popups, leading to a more consistent experience across wikis. For [[m:WMDE Technical Wishes/ReferencePreviews#46WPs|46 Wikipedias]] with less than 4 interface admins, the change is already scheduled for mid-February, [[m:Talk:WMDE Technical Wishes/ReferencePreviews#Reference Previews to become the default for previewing references on more wikis.|unless there are concerns]]. The older Reference Tooltips gadget will still remain usable and will override this feature, if it is available on your wiki and you have enabled it in your settings. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/ReferencePreviews#Reference_Previews_to_become_the_default_for_previewing_references_on_more_wikis][https://phabricator.wikimedia.org/T355312]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/06|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W06&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 01:22, 2024 ж. ақпанның 6 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=26180971 тізімін пайдаланып User:UOzurumba (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-07&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W07&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/07|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
*  The [[d:Wikidata:SPARQL query service/WDQS graph split|WDQS Graph Split experiment]] is working and loaded onto 3 test servers. The team in charge is testing the split's impact and requires feedback from WDQS users through the UI or programmatically in different channels. [https://www.wikidata.org/wiki/Wikidata_talk:SPARQL_query_service/WDQS_graph_split][https://phabricator.wikimedia.org/T356773][https://www.wikidata.org/wiki/User:Sannita_(WMF)] Users' feedback will validate the impact of various use cases and workflows around the Wikidata Query service. [https://www.wikidata.org/wiki/Wikidata:SPARQL_query_service/WDQS_backend_update/October_2023_scaling_update][https://www.mediawiki.org/wiki/Wikidata_Query_Service/User_Manual#Federation]

'''Problems'''
*There was a bug that affected the appearance of visited links when using mobile device to access wiki sites. It made the links appear black; [[phab:T356928|this issue]] is fixed.  

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.18|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-02-13|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-02-14|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-02-15|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar]
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] As work continues on the grid engine deprecation,[https://wikitech.wikimedia.org/wiki/News/Toolforge_Grid_Engine_deprecation] tools on the grid engine will be stopped starting on February 14th, 2024. If you have tools actively migrating you can ask for an extension so they are not stopped. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Portal:Toolforge/About_Toolforge#Communication_and_support] 

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/07|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W07&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 11:48, 2024 ж. ақпанның 13 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=26223994 тізімін пайдаланып User:UOzurumba (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-08&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W08&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/08|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* If you have the &quot;{{int:Tog-enotifwatchlistpages}}&quot; option enabled, edits by bot accounts no longer trigger notification emails. Previously, only minor edits would not trigger the notification emails. [https://phabricator.wikimedia.org/T356984]
* There are changes to how user and site scripts load for [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Vector/2022| Vector 2022]] on specific wikis. The changes impacted the following Wikis: all projects with [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Vector|Vector legacy]] as the default skin, Wikivoyage, and Wikibooks. Other wikis will be affected over the course of the next three months. Gadgets are not impacted. If you have been affected or want to minimize the impact on your project, see [[Phab:T357580| this ticket]]. Please coordinate and take action proactively.
*Newly auto-created accounts (the accounts you get when you visit a new wiki) now have the same local notification preferences as users who freshly register on that wiki. It is effected in four notification types listed in the [[phab:T353225|task's description]].
*The maximum file size when using [[c:Special:MyLanguage/Commons:Upload_Wizard|Upload Wizard]] is now 5 GiB. [https://phabricator.wikimedia.org/T191804]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.19|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-02-20|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-02-21|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-02-22|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar]

* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Selected tools on the grid engine have been [[wikitech:News/Toolforge_Grid_Engine_deprecation|stopped]] as we prepare to shut down the grid on March 14th, 2024. The tool's code and data have not been deleted. If you are a maintainer and you want your tool re-enabled reach out to the [[wikitech:Portal:Toolforge/About_Toolforge#Communication_and_support|team]]. Only tools that have asked for extension are still running on the grid.
* The CSS &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;[https://developer.mozilla.org/en-US/docs/Web/CSS/filter filter]&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; property can now be used in HTML &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;style&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; attributes in wikitext. [https://phabricator.wikimedia.org/T308160]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/08|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W08&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 21:36, 2024 ж. ақпанның 19 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=26254282 тізімін пайдаланып User:UOzurumba (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-09&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W09&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/09|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* The [[mw:Special:MyLanguage/VisualEditor_on_mobile|mobile visual editor]] is now the default editor for users who never edited before, at a small group of wikis. [[mw:Special:MyLanguage/VisualEditor_on_mobile/VE_mobile_default#A/B_test_results| Research ]] shows that users using this editor are slightly more successful publishing the edits they started, and slightly less successful publishing non-reverted edits. Users who defined the wikitext editor as their default on desktop will get the wikitext editor on mobile for their first edit on mobile as well. [https://phabricator.wikimedia.org/T352127]
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The [[mw:Special:MyLanguage/ResourceLoader/Core modules#mw.config|mw.config]] value &lt;code&gt;wgGlobalGroups&lt;/code&gt; now only contains groups that are active in the wiki. Scripts no longer have to check whether the group is active on the wiki via an API request. A code example of the above is: &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;if (/globalgroupname/.test(mw.config.get(&quot;wgGlobalGroups&quot;)))&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt;. [https://phabricator.wikimedia.org/T356008]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.20|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-02-27|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-02-28|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-02-29|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar]

'''Future changes'''
* The right to change [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Tags|edit tags]] (&lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;changetags&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt;) will be removed from users in Wikimedia sites, keeping it by default for admins and bots only. Your community can ask to retain the old configuration on your wiki before this change happens. Please indicate in [[phab:T355639|this ticket]] to keep it for your community before the end of March 2024.
'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/09|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W09&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 01:22, 2024 ж. ақпанның 27 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=26294125 тізімін пайдаланып User:UOzurumba (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-10&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W10&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/10|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* The &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;Special:Book&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; page (as well as the associated &quot;Create a book&quot; functionality) provided by the old [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Collection|Collection extension]] has been removed from all Wikisource wikis, as it was broken. This does not affect the ability to download normal books, which is provided by the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Wikisource|Wikisource extension]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T358437]
* [[m:Wikitech|Wikitech]] now uses the next-generation [[mw:Special:MyLanguage/Parsoid|Parsoid]] wikitext parser by default to generate all pages in the Talk namespace.  Report any problems on the [[mw:Talk:Parsoid/Parser_Unification/Known_Issues|Known Issues discussion page]]. You can use the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:ParserMigration|ParserMigration]] extension to control the use of Parsoid; see the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:ParserMigration|ParserMigration help documentation]] for more details.
* Maintenance on [https://etherpad.wikimedia.org etherpad] is completed. If you encounter any issues, please indicate in [[phab:T316421|this ticket]].
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=| Advanced item]] [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Gadgets|Gadgets]] allow interface admins to create custom features with CSS and JavaScript. The &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;Gadget&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; and &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;Gadget_definition&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; namespaces and &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;gadgets-definition-edit&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; user right were reserved for an experiment in 2015, but were never used. These were visible on Special:Search and Special:ListGroupRights. The unused namespaces and user rights are now removed. No pages are moved, and no changes need to be made. [https://phabricator.wikimedia.org/T31272]
* A usability improvement to the &quot;Add a citation&quot; in Wikipedia workflow has been made, the insert button was moved to the popup header. [https://phabricator.wikimedia.org/T354847]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.21|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-03-05|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-03-06|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-03-07|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar]

'''Future changes'''
*  All wikis will be read-only for a few minutes on March 20. This is planned at 14:00 UTC. More information will be published in Tech News and will also be posted on individual wikis in the coming weeks. [https://phabricator.wikimedia.org/T358233]
* The HTML markup of headings and section edit links will be changed later this year to improve accessibility. See [[mw:Special:MyLanguage/Heading_HTML_changes|Heading HTML changes]] for details. The new markup will be the same as in the new Parsoid wikitext parser. You can test your gadget or stylesheet with the new markup if you add &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;?useparsoid=1&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; to your URL ([[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:ParserMigration#Selecting_a_parser_using_a_URL_query_string|more info]]) or turn on Parsoid read views in your user options ([[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:ParserMigration#Enabling_via_user_preference|more info]]).
*

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/10|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W10&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 01:46, 2024 ж. наурыздың 5 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=26329807 тізімін пайдаланып User:UOzurumba (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-11&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W11&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/11|Translations]] are available.

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.22|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-03-12|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-03-13|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-03-14|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar]
* After consulting with various communities, the line height of the text on the [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Minerva Neue|Minerva skin]] will be increased to its previous value of 1.65. Different options for typography can also be set using the options in the menu, as needed. [https://phabricator.wikimedia.org/T358498]
*The active link color in [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Minerva Neue|Minerva]] will be changed to provide more consistency with our other platforms and best practices. [https://phabricator.wikimedia.org/T358516]
* [[c:Special:MyLanguage/Commons:Structured data|Structured data on Commons]] will no longer ask whether you want to leave the page without saving. This will prevent the “information you’ve entered may not be saved” popups from appearing when no information have been entered. It will also make file pages on Commons load faster in certain cases. However, the popups will be hidden even if information has indeed been entered. If you accidentally close the page before saving the structured data you entered, that data will be lost. [https://phabricator.wikimedia.org/T312315]

'''Future changes'''
* All wikis will be read-only for a few minutes on March 20. This is planned at 14:00 UTC. More information will be published in Tech News and will also be posted on individual wikis in the coming weeks. [https://phabricator.wikimedia.org/T358233][https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Tech/Server_switch]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/11|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W11&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 05:04, 2024 ж. наурыздың 12 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=26374013 тізімін пайдаланып User:UOzurumba (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-12&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W12&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/12|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* The notice &quot;Language links are at the top of the page&quot; that appears in the [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Vector/2022|Vector 2022 skin]] main menu has been removed now that users have learned the new location of the Language switcher. [https://phabricator.wikimedia.org/T353619]
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] [[m:Special:MyLanguage/IP_Editing:_Privacy_Enhancement_and_Abuse_Mitigation/IP_Info_feature|IP info feature]] displays data from Spur, an IP addresses database. Previously, the only data source for this feature was MaxMind. Now, IP info is more useful for patrollers. [https://phabricator.wikimedia.org/T341395]
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The Toolforge Grid Engine services have been shut down after the final migration process from Grid Engine to Kubernetes. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Obsolete:Toolforge/Grid][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/News/Toolforge_Grid_Engine_deprecation][https://techblog.wikimedia.org/2022/03/14/toolforge-and-grid-engine/]
* Communities can now customize the default reasons for undeleting a page by creating [[MediaWiki:Undelete-comment-dropdown]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T326746]

'''Problems'''
* [[m:Special:MyLanguage/WMDE_Technical_Wishes/RevisionSlider|RevisionSlider]] is an interface to interactively browse a page's history. Users in [[mw:Special:MyLanguage/Extension:RevisionSlider/Developing_a_RTL-accessible_feature_in_MediaWiki_-_what_we%27ve_learned_while_creating_the_RevisionSlider|right-to-left]] languages reported RevisionSlider reacting wrong to mouse clicks. This should be fixed now. [https://phabricator.wikimedia.org/T352169]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.23|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-03-19|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-03-20|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-03-21|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar]
* All wikis will be read-only for a few minutes on March 20. This is planned at [https://zonestamp.toolforge.org/1710943200 14:00 UTC]. [https://phabricator.wikimedia.org/T358233][https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Tech/Server_switch]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/12|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W12&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 23:39, 2024 ж. наурыздың 18 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=26410165 тізімін пайдаланып User:UOzurumba (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-13&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W13&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/13|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] An update was made on March 18th 2024 to how various projects load site, user JavaScript and CSS in [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Vector/2022|Vector 2022 skin]]. A [[phab:T360384|checklist]] is provided for site admins to follow.

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.24|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-03-26|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-03-27|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-03-28|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/13|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W13&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 00:56, 2024 ж. наурыздың 26 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=26446209 тізімін пайдаланып User:UOzurumba (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-14&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W14&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/14|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* Users of the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Accessibility_for_reading|reading accessibility]] beta feature will notice that the default line height for the standard and large text options has changed. [https://phabricator.wikimedia.org/T359030]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.25|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-04-02|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-04-03|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-04-04|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar]

'''Future changes'''
* The Wikimedia Foundation has an annual plan. The annual plan decides what the Wikimedia Foundation will work on. You can now read [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2024-2025/Product &amp; Technology OKRs#Draft Key Results|the draft key results]] for the Product and Technology department. They are suggestions for what results the Foundation wants from big technical changes from July 2024 to June 2025. You can [[m:Talk:Wikimedia Foundation Annual Plan/2024-2025/Product &amp; Technology OKRs|comment on the talk page]].

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/14|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W14&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 09:35, 2024 ж. сәуірдің 2 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=26462933 тізімін пайдаланып User:UOzurumba (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-15&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W15&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/15|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* Web browsers can use tools called [[:w:en:Browser extension|extensions]]. There is now a Chrome extension called [[m:Future Audiences/Experiment:Citation Needed|Citation Needed]] which you can use to see if an online statement is supported by a Wikipedia article. This is a small experiment to see if Wikipedia can be used this way. Because it is a small experiment, it can only be used in Chrome in English.
* [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|alt=|Wishlist item]] A new [[mw:Special:MyLanguage/Help:Edit Recovery|Edit Recovery]] feature has been added to all wikis, available as a [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing|user preference]]. Once you enable it, your in-progress edits will be stored in your web browser, and if you accidentally close an editing window or your browser or computer crashes, you will be prompted to recover the unpublished text. Please leave any feedback on the [[m:Special:MyLanguage/Talk:Community Wishlist Survey 2023/Edit-recovery feature|project talk page]]. This was the #8 wish in the 2023 Community Wishlist Survey.
* Initial results of [[mw:Special:MyLanguage/Edit check|Edit check]] experiments [[mw:Special:MyLanguage/Edit_check#4_April_2024|have been published]]. Edit Check is now deployed as a default feature at [[phab:T342930#9538364|the wikis that tested it]]. [[mw:Talk:Edit check|Let us know]] if you want your wiki to be part of the next deployment of Edit check. [https://phabricator.wikimedia.org/T342930][https://phabricator.wikimedia.org/T361727]
* Readers using the [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Minerva Neue|Minerva skin]] on mobile will notice there has been an improvement in the line height across all typography settings. [https://phabricator.wikimedia.org/T359029]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.42/wmf.26|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-04-09|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-04-10|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-04-11|en}} ([[mw:MediaWiki 1.42/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar]
* New accounts and logged-out users will get the [[mw:Special:MyLanguage/VisualEditor|visual editor]] as their default editor on mobile. This deployment is made at all wikis except for the English Wikipedia. [https://phabricator.wikimedia.org/T361134]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/15|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W15&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 05:36, 2024 ж. сәуірдің 9 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=26564838 тізімін пайдаланып User:UOzurumba (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-16&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W16&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/16|Translations]] are available.

'''Problems'''
* Between 2 April and 8 April, on wikis using [[mw:Special:MyLanguage/Extension:FlaggedRevs|Flagged Revisions]], the &quot;{{Int:tag-mw-reverted}}&quot; tag was not applied to undone edits. In addition, page moves, protections and imports were not autoreviewed. This problem is now fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T361918][https://phabricator.wikimedia.org/T361940]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.43/wmf.1|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-04-16|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-04-17|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-04-18|en}} ([[mw:MediaWiki 1.43/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar]
* [[mw:Special:MyLanguage/Help:Magic words#DEFAULTSORT|Default category sort keys]] will now affect categories added by templates placed in [[mw:Special:MyLanguage/Help:Cite|footnotes]]. Previously footnotes used the page title as the default sort key even if a different default sort key was specified (category-specific sort keys already worked). [https://phabricator.wikimedia.org/T40435]
* A new variable &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;page_last_edit_age&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; will be added to [[Special:AbuseFilter|abuse filters]]. It tells how many seconds ago the last edit to a page was made. [https://phabricator.wikimedia.org/T269769]

'''Future changes'''
* Volunteer developers are kindly asked to update the code of their tools and features to handle [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts|temporary accounts]]. [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts/For developers/2024-04 CTA|Learn more]].
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Four database fields will be removed from database replicas (including [[quarry:|Quarry]]). This affects only the &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;abuse_filter&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; and &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;abuse_filter_history&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; tables. Some queries might need to be updated. [https://phabricator.wikimedia.org/T361996]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/16|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W16&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 05:28, 2024 ж. сәуірдің 16 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=26564838 тізімін пайдаланып User:UOzurumba (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-17&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W17&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/17|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* Starting this week, newcomers editing Wikipedia [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Positive reinforcement#Leveling up 3|will be encouraged]] to try structured tasks. [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Feature summary#Newcomer tasks|Structured tasks]] have been shown to [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Personalized first day/Structured tasks/Add a link/Experiment analysis, December 2021|improve newcomer activation and retention]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T348086]
* You can [[m:Special:MyLanguage/Coolest Tool Award|nominate your favorite tools]] for the fifth edition of the Coolest Tool Award. Nominations will be open until May 10. 

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.43/wmf.2|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-04-23|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-04-24|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-04-25|en}} ([[mw:MediaWiki 1.43/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar]

'''Future changes'''
* This is the last warning that by the end of May 2024 the Vector 2022 skin will no longer share site and user scripts/styles with old Vector. For user-scripts that you want to keep using on Vector 2022, copy the contents of [[{{#special:MyPage}}/vector.js]] to [[{{#special:MyPage}}/vector-2022.js]]. There are [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Features/Loading Vector 2010 scripts|more technical details]] available. Interface administrators who foresee this leading to lots of technical support questions may wish to send a mass message to your community, as was done on French Wikipedia. [https://phabricator.wikimedia.org/T362701]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/17|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W17&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 02:27, 2024 ж. сәуірдің 23 (+06)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=26647188 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-18&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W18&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/18|Translations]] are available.

'''Recent changes'''

[[File:Talk_pages_default_look_(April_2023).jpg|thumb|alt=Screenshot of the visual improvements made on talk pages|Example of a talk page with the new design, in French.]]
* The appearance of talk pages changed for the following wikis: {{int:project-localized-name-azwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bnwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-dewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-fawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hiwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-idwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-nlwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ptwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-rowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-thwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-trwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ukwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-viwiki/en}}. These wikis participated to a test, where 50% of users got the new design, for one year. As this test [[Mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Analysis|gave positive results]], the new design is deployed on these wikis as the default design. It is possible to opt-out these changes [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing|in user preferences]] (&quot;{{int:discussiontools-preference-visualenhancements}}&quot;). The deployment will happen at all wikis in the coming weeks. [https://phabricator.wikimedia.org/T341491]
* Seven new wikis have been created: 
** a {{int:project-localized-name-group-wikipedia}} in [[d:Q33014|Betawi]] ([[w:bew:|&lt;code&gt;w:bew:&lt;/code&gt;]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T357866]
** a {{int:project-localized-name-group-wikipedia}} in [[d:Q35708|Kusaal]] ([[w:kus:|&lt;code&gt;w:kus:&lt;/code&gt;]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T359757]
** a {{int:project-localized-name-group-wikipedia}} in [[d:Q35513|Igala]] ([[w:igl:|&lt;code&gt;w:igl:&lt;/code&gt;]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T361644]
** a {{int:project-localized-name-group-wiktionary}} in [[d:Q33541|Karakalpak]] ([[wikt:kaa:|&lt;code&gt;wikt:kaa:&lt;/code&gt;]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T362135]
** a {{int:project-localized-name-group-wikisource}} in [[d:Q9228|Burmese]] ([[s:my:|&lt;code&gt;s:my:&lt;/code&gt;]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T361085]
** a {{int:project-localized-name-group-wikisource}} in [[d:Q9237|Malay]] ([[s:ms:|&lt;code&gt;s:ms:&lt;/code&gt;]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T363039]
** a {{int:project-localized-name-group-wikisource}} in [[d:Q8108|Georgian]] ([[s:ka:|&lt;code&gt;s:ka:&lt;/code&gt;]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T363085]
* You can now [https://translatewiki.net/wiki/Support#Early_access:_Watch_Message_Groups_on_Translatewiki.net watch message groups/projects] on [[m:Special:MyLanguage/translatewiki.net|Translatewiki.net]]. Initially, this feature will notify you of added or deleted messages in these groups. [https://phabricator.wikimedia.org/T348501]
* Dark mode is now available on all wikis, on mobile web for logged-in users who opt into the [[Special:MobileOptions|advanced mode]]. This is the early release of the feature. Technical editors are invited to [https://night-mode-checker.wmcloud.org/ check for accessibility issues on wikis]. See [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Accessibility for reading/Updates/2024-04|more detailed guidelines]].

'''Problems'''
* [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] maps can use an alternative visual style without labels, by using &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;mapstyle=&quot;osm&quot;&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt;. This wasn't working in previews, creating the wrong impression that it wasn't supported. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T362531]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.43/wmf.3|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-04-30|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-05-01|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-05-02|en}} ([[mw:MediaWiki 1.43/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/18|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W18&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 08:33, 2024 ж. сәуірдің 30 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=26689057 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-19&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W19&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/19|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
[[File:Talk_pages_default_look_(April_2023).jpg|thumb|alt=Screenshot of the visual improvements made on talk pages|Example of a talk page with the new design, in French.]]
* The appearance of talk pages changed for all wikis, except for Commons, Wikidata and most Wikipedias ([[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/18|a few]] have already received this design change). You can read the detail of the changes [[diffblog:2024/05/02/making-talk-pages-better-for-everyone/|on ''Diff'']]. It is possible to opt-out these changes [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing|in user preferences]] (&quot;{{int:discussiontools-preference-visualenhancements}}&quot;). The deployment will happen at remaining wikis in the coming weeks. [https://phabricator.wikimedia.org/T352087][https://phabricator.wikimedia.org/T319146]
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Interface admins now have greater control over the styling of article components on mobile with the introduction of the &lt;code&gt;SiteAdminHelper&lt;/code&gt;. More information on how styles can be disabled can be found [[mw:Special:MyLanguage/Extension:WikimediaMessages#Site_admin_helper|at the extension's page]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T363932]
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Enterprise|Wikimedia Enterprise]] has added article body sections in JSON format and a curated short description field to the existing parsed Infobox. This expansion to the API is also available via Wikimedia Cloud Services. [https://enterprise.wikimedia.com/blog/article-sections-and-description/]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.43/wmf.4|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-05-07|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-05-08|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-05-09|en}} ([[mw:MediaWiki 1.43/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar]
* When you look at the Special:Log page, the first view is labelled &quot;All public logs&quot;, but it only shows some logs. This label will now say &quot;Main public logs&quot;. [https://phabricator.wikimedia.org/T237729]

'''Future changes'''
* A new service will be built to replace [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Graph|Extension:Graph]]. Details can be found in [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Graph/Plans|the latest update]] regarding this extension.
* Starting May 21, English Wikipedia and German Wikipedia will get the possibility to activate &quot;[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]&quot;. This is part of the [[phab:T304110|progressive deployment of this tool to all Wikipedias]]. These communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|activate and configure the feature locally]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T308144]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/19|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W19&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 21:43, 2024 ж. мамырдың 6 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=26729363 тізімін пайдаланып User:Trizek (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-20&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W20&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/20|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* On Wikisource there is a special page listing pages of works without corresponding scan images. Now you can use the new magic word &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;__EXPECTWITHOUTSCANS__&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; to exclude certain pages (list of editions or translations of works) from that list. [https://phabricator.wikimedia.org/T344214]
* If you use the [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing|user-preference]] &quot;{{int:tog-uselivepreview}}&quot;, then the template-page feature &quot;{{int:Templatesandbox-editform-legend}}&quot; will now also work without reloading the page. [https://phabricator.wikimedia.org/T136907]
* [[mw:Special:Mylanguage/Extension:Kartographer|Kartographer]] maps can now specify an alternative text via the &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;alt=&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; attribute. This is identical in usage to the &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;alt=&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; attribute in the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Images#Syntax|image and gallery syntax]]. An exception for this feature is wikis like Wikivoyage where the miniature maps are interactive. [https://phabricator.wikimedia.org/T328137]
* The old [[mw:Special:MyLanguage/Extension:GuidedTour|Guided Tour]] for the &quot;[[mw:Special:MyLanguage/Edit Review Improvements/New filters for edit review|New Filters for Edit Review]]&quot; feature has been removed. It was created in 2017 to show people with older accounts how the interface had changed, and has now been seen by most of the intended people. [https://phabricator.wikimedia.org/T217451]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.43/wmf.5|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-05-14|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-05-15|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-05-16|en}} ([[mw:MediaWiki 1.43/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar]
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The [[{{#special:search}}]] results page will now use CSS flex attributes, for better accessibility, instead of a table. If you have a gadget or script that adjusts search results, you should update your script to the new HTML structure. [https://phabricator.wikimedia.org/T320295]

'''Future changes'''
* In the Vector 2022 skin, main pages will be displayed at full width (like special pages). The goal is to keep the number of characters per line large enough. This is related to the coming changes to typography in Vector 2022. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Accessibility for reading/Updates|Learn more]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T357706]
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Two columns of the &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;[[mw:Special:MyLanguage/Manual:pagelinks table|pagelinks]]&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; database table (&lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;pl_namespace&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; and &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;pl_title&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt;) are being dropped soon. Users must use two columns of the new &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;[[mw:special:MyLanguage/Manual:linktarget table|linktarget]]&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; table instead (&lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;lt_namespace&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; and &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;lt_title&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt;). In your existing SQL queries:
*# Replace &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;JOIN pagelinks&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; with &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;JOIN linktarget&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; and &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;pl_&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; with &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;lt_&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; in the &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;ON&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; statement
*# Below that add &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;JOIN pagelinks ON lt_id = pl_target_id&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt;
** See &lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[phab:T222224]]&lt;/bdi&gt; for technical reasoning. [https://phabricator.wikimedia.org/T222224][https://phabricator.wikimedia.org/T299947]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/20|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W20&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 04:58, 2024 ж. мамырдың 14 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=26762074 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-21&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W21&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/21|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Nuke|Nuke]] feature, which enables administrators to mass delete pages, will now correctly delete pages which were moved to another title. [https://phabricator.wikimedia.org/T43351]
* New changes have been made to the UploadWizard in Wikimedia Commons: the overall layout has been improved, by following new styling and spacing for the form and its fields; the headers and helper text for each of the fields was changed; the Caption field is now a required field, and there is an option for users to copy their caption into the media description. [https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:WMF_support_for_Commons/Upload_Wizard_Improvements#Changes_to_%22Describe%22_workflow][https://phabricator.wikimedia.org/T361049]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.43/wmf.6|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-05-21|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-05-22|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-05-23|en}} ([[mw:MediaWiki 1.43/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar]
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]]  The HTML used to render all headings [[mw:Heading_HTML_changes|is being changed to improve accessibility]]. It will change on 22 May in some skins (Timeless, Modern, CologneBlue, Nostalgia, and Monobook). Please test gadgets on your wiki on these skins and [[phab:T13555|report any related problems]] so that they can be resolved before this change is made in all other skins. The developers are also considering the introduction of a [[phab:T337286|Gadget API for adding buttons to section titles]] if that would be helpful to tool creators, and would appreciate any input you have on that.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/21|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W21&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 04:03, 2024 ж. мамырдың 21 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=26786311 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-22&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W22&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/22|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* Several bugs related to the latest updates to the UploadWizard on Wikimedia Commons have been fixed. For more information, see [[:phab:T365107|T365107]] and [[:phab:T365119|T365119]].
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] In March 2024 a new [[mw:ResourceLoader/Core_modules#addPortlet|addPortlet]] API was added to allow gadgets to create new portlets (menus) in the skin. In certain skins this can be used to create dropdowns. Gadget developers are invited to try it and [[phab:T361661|give feedback]].
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Some CSS in the Minerva skin has been removed to enable easier community configuration. Interface editors should check the rendering on mobile devices for aspects related to the classes: &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;.collapsible&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt;{{int:comma-separator/en}}&lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;.multicol&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt;{{int:comma-separator/en}}&lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;.reflist&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt;{{int:comma-separator/en}}&lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;.coordinates&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt;{{int:comma-separator/en}}&lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;.topicon&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt;. [[phab:T361659|Further details are available on replacement CSS]] if it is needed.

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.43/wmf.7|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-05-28|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-05-29|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-05-30|en}} ([[mw:MediaWiki 1.43/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar]
* When you visit a wiki where you don't yet have a local account, local rules such as edit filters can sometimes prevent your account from being created. Starting this week, MediaWiki takes your global rights into account when evaluating whether you can override such local rules. [https://phabricator.wikimedia.org/T316303]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/22|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W22&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 05:14, 2024 ж. мамырдың 28 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=26832205 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-23&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W23&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/23|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* It is now possible for local administrators to add new links to the bottom of the site Tools menu without JavaScript. [[mw:Manual:Interface/Sidebar#Add or remove toolbox sections|Documentation is available]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T6086]
* The message name for the definition of the tracking category of WikiHiero has changed from &quot;&lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;MediaWiki:Wikhiero-usage-tracking-category&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt;&quot; to &quot;&lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;MediaWiki:Wikihiero-usage-tracking-category&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt;&quot;. [https://gerrit.wikimedia.org/r/c/mediawiki/extensions/wikihiero/+/1035855]
* One new wiki has been created: a {{int:project-localized-name-group-wikipedia}} in [[d:Q5317225|Kadazandusun]] ([[w:dtp:|&lt;code&gt;w:dtp:&lt;/code&gt;]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T365220]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.43/wmf.8|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-06-04|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-06-05|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-06-06|en}} ([[mw:MediaWiki 1.43/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar]

'''Future changes'''
* Next week, on wikis with the Vector 2022 skin as the default, logged-out desktop users will be able to choose between different font sizes. The default font size will also be increased for them. This is to make Wikimedia projects easier to read. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Accessibility for reading/Updates/2024-06 deployments|Learn more]].

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/23|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W23&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 03:34, 2024 ж. маусымның 4 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=26844397 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-24&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W24&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/24|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* The software used to render SVG files has been updated to a new version, fixing many longstanding bugs in SVG rendering. [https://phabricator.wikimedia.org/T265549]
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The HTML used to render all headings [[mw:Heading HTML changes|is being changed to improve accessibility]]. It was changed last week in some skins (Vector legacy and Minerva). Please test gadgets on your wiki on these skins and [[phab:T13555|report any related problems]] so that they can be resolved before this change is made in Vector-2022. The developers are still considering the introduction of a [[phab:T337286|Gadget API for adding buttons to section titles]] if that would be helpful to tool creators, and would appreciate any input you have on that.
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The HTML markup used for citations by [[mw:Special:MyLanguage/Parsoid|Parsoid]] changed last week. In places where Parsoid previously added the &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;mw-reference-text&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; class, Parsoid now also adds the &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;reference-text&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; class for better compatibility with the legacy parser. [[mw:Specs/HTML/2.8.0/Extensions/Cite/Announcement|More details are available]]. [https://gerrit.wikimedia.org/r/1036705]

'''Problems'''
* There was a bug with the Content Translation interface that caused the tools menus to appear in the wrong location. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T366374]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.43/wmf.9|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-06-11|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-06-12|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-06-13|en}} ([[mw:MediaWiki 1.43/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar]
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] The new version of MediaWiki includes another change to the HTML markup used for citations: [[mw:Special:MyLanguage/Parsoid|Parsoid]] will now generate a &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;span class=&quot;mw-cite-backlink&quot;&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; wrapper for both named and unnamed references for better compatibility with the legacy parser. Interface administrators should verify that gadgets that interact with citations are compatible with the new markup. [[mw:Specs/HTML/2.8.0/Extensions/Cite/Announcement|More details are available]]. [https://gerrit.wikimedia.org/r/1035809] 
* On multilingual wikis that use the &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;translate&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; system, there is a feature that shows potentially-outdated translations with a pink background until they are updated or confirmed. From this week, confirming translations will be logged, and there is a new user-right that can be required for confirming translations if the community [[m:Special:MyLanguage/Requesting wiki configuration changes|requests it]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T49177]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/24|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W24&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 01:19, 2024 ж. маусымның 11 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=26893898 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-25&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W25&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/25|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* People who attempt to add an external link in the visual editor will now receive immediate feedback if they attempt to link to a domain that a project has decided to block. Please see [[mw:Special:MyLanguage/Edit_check#11_June_2024|Edit check]] for more details. [https://phabricator.wikimedia.org/T366751]
* The new [[mw:Special:MyLanguage/Extension:CommunityConfiguration|Community Configuration extension]] is available [[testwiki:Special:CommunityConfiguration|on Test Wikipedia]]. This extension allows communities to customize specific features to meet their local needs. Currently only Growth features are configurable, but the extension will support other [[mw:Special:MyLanguage/Community_configuration#Use_cases|Community Configuration use cases]] in the future. [https://phabricator.wikimedia.org/T323811][https://phabricator.wikimedia.org/T360954]
* The dark mode [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|beta feature]] is now available on category and help pages, as well as more special pages. There may be contrast issues. Please report bugs on the [[mw:Talk:Reading/Web/Accessibility_for_reading|project talk page]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T366370]

'''Problems'''
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|alt=|Advanced item]] Cloud Services tools were not available for 25 minutes last week. This was caused by a faulty hardware cable in the data center. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incidents/2024-06-11_WMCS_Ceph]
* Last week, styling updates were made to the Vector 2022 skin. This caused unforeseen issues with templates, hatnotes, and images. Changes to templates and hatnotes were reverted. Most issues with images were fixed. If you still see any, [[phab:T367463|report them here]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T367480]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.43/wmf.10|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-06-18|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-06-19|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-06-20|en}} ([[mw:MediaWiki 1.43/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar]
* Starting June 18, the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Edit check#ref|Reference Edit Check]] will be deployed to [[phab:T361843|a new set of Wikipedias]]. This feature is intended to help newcomers and to assist edit-patrollers by inviting people who are adding new content to a Wikipedia article to add a citation when they do not do so themselves. During [[mw:Special:MyLanguage/Edit_check#Reference_Check_A/B_Test|a test at 11 wikis]], the number of citations added [https://diff.wikimedia.org/?p=127553 more than doubled] when Reference Check was shown to people. Reference Check is [[mw:Special:MyLanguage/Edit check/Configuration|community configurable]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T361843]&lt;!-- NOTE: THE DIFF BLOG WILL BE PUBLISHED ON MONDAY --&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Mailing_lists|Mailing lists]] will be unavailable for roughly two hours on Tuesday 10:00–12:00 UTC. This is to enable migration to a new server and upgrade its software. [https://phabricator.wikimedia.org/T367521]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/25|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W25&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 04:48, 2024 ж. маусымның 18 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=26911987 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-26&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W26&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/26|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* Editors will notice that there have been some changes to the background color of text in the diff view, and the color of the byte-change numbers, last week. These changes are intended to make text more readable in both light mode and dark mode, and are part of a larger effort to increase accessibility. You can share your comments or questions [[mw:Talk:Reading/Web/Accessibility for reading|on the project talkpage]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T361717]
* The text colors that are used for visited-links, hovered-links, and active-links, were also slightly changed last week to improve their accessibility in both light mode and dark mode. [https://phabricator.wikimedia.org/T366515]

'''Problems'''
* You can [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#Talk pages permalinking|copy permanent links to talk page comments]] by clicking on a comment's timestamp. [[mw:Talk pages project/Permalinks|This feature]] did not always work when the topic title was very long and the link was used as a wikitext link. This has been fixed. Thanks to Lofhi for submitting the bug. [https://phabricator.wikimedia.org/T356196]

'''Changes later this week'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.43/wmf.11|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2024-06-25|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2024-06-26|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2024-06-27|en}} ([[mw:MediaWiki 1.43/Roadmap|calendar]]). [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Train][https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar]
* Starting 26 June, all talk pages messages' timestamps will become a link at English Wikipedia, making this feature available for you to use at all wikis. This link is a permanent link to the comment. It allows users to find the comment they were linked to, even if this comment has since been moved elsewhere. You can read more about this feature [[DiffBlog:/2024/01/29/talk-page-permalinks-dont-lose-your-threads/|on Diff]] or [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#Talk pages permalinking|on Mediawiki.org]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T365974]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/26|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W26&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 03:32, 2024 ж. маусымның 25 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=26989424 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-27&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W27&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/27|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* Over the next three weeks, dark mode will become available for all users, both logged-in and logged-out, starting with the mobile web version. This fulfils one of the [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey_2023/Reading/Dark_mode|top-requested community wishes]], and improves low-contrast reading and usage in low-light settings. As part of these changes, dark mode will also work on User-pages and Portals. There is more information in [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Accessibility_for_reading/Updates#June_2024:_Typography_and_dark_mode_deployments,_new_global_preferences|the latest Web team update]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T366364]
* Logged-in users can now set [[m:Special:GlobalPreferences#mw-prefsection-rendering-skin-skin-prefs|global preferences for the text-size and dark-mode]], thanks to a combined effort across Foundation teams. This allows Wikimedians using multiple wikis to set up a consistent reading experience easily, for example by switching between light and dark mode only once for all wikis. [https://phabricator.wikimedia.org/T341278] 
* If you use a very old web browser some features might not work on the Wikimedia wikis. This affects Internet Explorer 11 and versions of Chrome, Firefox and Safari older than 2016. This change makes it possible to use new [[d:Q46441|CSS]] features and to send less code to all readers. [https://phabricator.wikimedia.org/T288287][https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Manual:How_to_make_a_MediaWiki_skin#Using_CSS_variables_for_supporting_different_themes_e.g._dark_mode]
* Wikipedia Admins can customize local wiki configuration options easily using [[mw:Special:MyLanguage/Community Configuration|Community Configuration]]. Community Configuration was created to allow communities to customize how some features work, because each language wiki has unique needs. At the moment, admins can configure [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Feature_summary|Growth features]] on their home wikis, in order to better recruit and retain new editors. More options will be provided in the coming months. [https://phabricator.wikimedia.org/T366458]
* Editors interested in language issues that are related to [[w:en:Unicode|Unicode standards]], can now discuss those topics at [[mw:Talk:WMF membership with Unicode Consortium|a new conversation space in MediaWiki.org]]. The Wikimedia Foundation is now a [[mw:Special:MyLanguage/WMF membership with Unicode Consortium|member of the Unicode Consortium]], and the coordination group can collaboratively review the issues discussed and, where appropriate, bring them to the attention of the Unicode Consortium.
* One new wiki has been created: a {{int:project-localized-name-group-wikipedia}} in [[d:Q2891049|Mandailing]] ([[w:btm:|&lt;code&gt;w:btm:&lt;/code&gt;]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T368038] 

'''Problems'''
* Editors can once again click on links within the visual editor's citation-preview, thanks to a bug fix by the Editing Team. [https://phabricator.wikimedia.org/T368119]

'''Future changes'''
* Please [https://wikimediafoundation.limesurvey.net/758713?lang=en help us to improve Tech News by taking this short survey]. The goal is to better meet the needs of the various types of people who read Tech News. The survey will be open for 2 weeks. The survey is covered by [https://foundation.wikimedia.org/wiki/Legal:Tech_News_Survey_2024_Privacy_Statement this privacy statement]. Some translations are available.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/27|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W27&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 04:58, 2024 ж. шілденің 2 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=27038456 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-28&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W28&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/28|Translations]] are available.

'''Recent changes'''
* At the Wikimedia Foundation a new task force was formed to replace the disabled Graph with [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart/Project|more secure, easy to use, and extensible Chart]]. You can [[mw:Special:MyLanguage/Newsletter:Chart Project|subscribe to the newsletter]] to get notified about new project updates and other news about Chart.
* The [[m:Special:MyLanguage/CampaignEvents|CampaignEvents]] extension is now available on Meta-wiki, Igbo Wikipedia, and Swahili Wikipedia, and can be requested on your wiki. This extension helps in managing and making events more visible, giving Event organizers the ability to use tools like the Event registration tool. To learn more about the deployment status and how to request this extension for your wiki, visit the [[m:Special:MyLanguage/CampaignEvents/Deployment_status|CampaignEvents page on Meta-wiki]]. 
* Editors using the iOS Wikipedia app who have more than 50 edits can now use the [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/iOS Suggested edits#Add an image|Add an Image]] feature. This feature presents opportunities for small but useful contributions to Wikipedia.
* Thank you to [[mw:MediaWiki Product Insights/Contributor retention and growth/Celebration|all of the authors]] who have contributed to MediaWiki Core. As a result of these contributions, the [[mw:MediaWiki Product Insights/Contributor retention and growth|percentage of authors contributing more than 5 patches has increased by 25% since last year]], which helps ensure the sustainability of the platform for the Wikimedia projects.

'''Problems'''
* A problem with the color of the talkpage tabs always showing as blue, even for non-existent pages which should have been red, affecting the Vector 2022 skin, [[phab:T367982|has been fixed]]. 

'''Future changes'''
* The Trust and Safety Product team wants to introduce [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts|temporary accounts]] with as little disruption to tools and workflows as possible. Volunteer developers, including gadget and user-script maintainers, are kindly asked to update the code of their tools and features to handle temporary accounts. The team has [[mw:Trust and Safety Product/Temporary Accounts/For developers|created documentation]] explaining how to do the update. [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts/For developers/2024-04 CTA|Learn more]].

'''Tech News survey'''
* Please [https://wikimediafoundation.limesurvey.net/758713?lang=en help us to improve Tech News by taking this short survey]. The goal is to better meet the needs of the various types of people who read Tech News. The survey will be open for 1 more week. The survey is covered by [https://foundation.wikimedia.org/wiki/Legal:Tech_News_Survey_2024_Privacy_Statement this privacy statement]. Some translations are available.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/28|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W28&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 02:31, 2024 ж. шілденің 9 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=27080357 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-29&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W29&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/29|Translations]] are available.

'''Tech News survey'''
* Please [https://wikimediafoundation.limesurvey.net/758713?lang=en help us to improve Tech News by taking this short survey]. The goal is to better meet the needs of the various types of people who read Tech News. The survey will be open for 3 more days. The survey is covered by [https://foundation.wikimedia.org/wiki/Legal:Tech_News_Survey_2024_Privacy_Statement this privacy statement]. Some translations are available.

'''Recent changes'''
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Wikimedia developers can now officially continue to use both [[mw:Special:MyLanguage/Gerrit|Gerrit]] and [[mw:Special:MyLanguage/GitLab|GitLab]], due to a June 24 decision by the Wikimedia Foundation to support software development on both platforms. Gerrit and GitLab are both code repositories used by developers to write, review, and deploy the software code that supports the MediaWiki software that the wiki projects are built on, as well as the tools used by editors to create and improve content. This decision will safeguard the productivity of our developers and prevent problems in code review from affecting our users. More details are available in the [[mw:GitLab/Migration status|Migration status]] page.
* The Wikimedia Foundation seeks applicants for the [[m:Special:MyLanguage/Product and Technology Advisory Council/Proposal|Product and Technology Advisory Council]] (PTAC). This group will bring technical contributors and Wikimedia Foundation together to co-define a more resilient, future-proof technological platform. Council members will evaluate and consult on the movement's product and technical activities, so that we develop multi-generational projects. We are looking for a range of technical contributors across the globe, from a variety of Wikimedia projects. [[m:Special:MyLanguage/Product and Technology Advisory Council/Proposal#Joining the PTAC as a technical volunteer|Please apply here by August 10]].
* Editors with rollback user-rights who use the Wikipedia App for Android can use the new [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android/Anti Vandalism|Edit Patrol]] features. These features include a new feed of Recent Changes, related links such as Undo and Rollback, and the ability to create and save a personal library of user talk messages to use while patrolling. If your wiki wants to make these features available to users who do not have rollback rights but have reached a certain edit threshold, [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android#Contact us|you can contact the team]]. You can [[diffblog:2024/07/10/ِaddressing-vandalism-with-a-tap-the-journey-of-introducing-the-patrolling-feature-in-the-mobile-app/|read more about this project on Diff blog]].
* Editors who have access to [[m:Special:MyLanguage/The_Wikipedia_Library|The Wikipedia Library]] can once again use non-open access content in SpringerLinks, after the Foundation [[phab:T368865|contacted]] them to restore access. You can read more about [[m:Tech/News/Recently_resolved_community_tasks|this and 21 other community-submitted tasks that were completed last week]]. 

'''Changes later this week'''
* This week, [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Accessibility for reading/Updates/2024-07 deployments|dark mode will be available on a number of Wikipedias]], both desktop and mobile, for logged-in and logged-out users. Interface admins and user script maintainers are encouraged to check gadgets and user scripts in the dark mode, to find any hard-coded colors and fix them. There are some [[mw:Special:MyLanguage/Recommendations for night mode compatibility on Wikimedia wikis|recommendations for dark mode compatibility]] to help.

'''Future changes'''
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Next week, functionaries, volunteers maintaining tools, and software development teams are invited to test the [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts|temporary accounts]] feature on testwiki. Temporary accounts is a feature that will help improve privacy on the wikis. No further temporary account deployments are scheduled yet. Please [[mw:Talk:Trust and Safety Product/Temporary Accounts|share your opinions and questions on the project talk page]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T348895]
* Editors who upload files cross-wiki, or teach other people how to do so, may wish to join a Wikimedia Commons discussion. The Commons community is discussing limiting who can upload files through the cross-wiki upload/Upload dialog feature to users auto-confirmed on Wikimedia Commons. This is due to the large amount of copyright violations uploaded this way. There is a short summary at [[c:Special:MyLanguage/Commons:Cross-wiki upload|Commons:Cross-wiki upload]] and [[c:Commons:Village pump/Proposals#Deactivate cross-wiki uploads for new users|discussion at Commons:Village Pump]].

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/29|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' You can also get other news from the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Bulletin|Wikimedia Foundation Bulletin]].
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W29&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 06:30, 2024 ж. шілденің 16 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=27124561 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-30&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W30&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/30|Translations]] are available.

'''Feature News'''
* Stewards can now [[:m:Special:MyLanguage/Global_blocks|globally block]] accounts. Before [[phab:T17294|the change]] only IP addresses and IP ranges could be blocked globally. Global account blocks are useful when the blocked user should not be logged out. [[:m:Special:MyLanguage/Global_locks|Global locks]] (a similar tool logging the user out of their account) are unaffected by this change. The new global account block feature is related to the [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts|Temporary Accounts]] project, which is a new type of user account that replaces IP addresses of unregistered editors that are no longer made public.
* Later this week, Wikimedia site users will notice that the Interface of [[mw:Special:MyLanguage/Extension:FlaggedRevs|FlaggedRevs]] (also known as &quot;Pending Changes&quot;) is improved and consistent with the rest of the MediaWiki interface and [[mw:Special:MyLanguage/Codex|Wikimedia's design system]]. The FlaggedRevs interface experience on mobile and [[mw:Special:MyLanguage/Skin:MinervaNeue|Minerva skin]] was inconsistent before it was fixed and ported to [[mw:Special:MyLanguage/Codex|Codex]] by the WMF Growth team and some volunteers. [https://phabricator.wikimedia.org/T191156]
*  Wikimedia site users can now submit account vanishing requests via [[m:Special:GlobalVanishRequest|GlobalVanishRequest]]. This feature is used when a contributor wishes to stop editing forever. It helps you hide your past association and edit to protect your privacy. Once processed, the account will be locked and renamed. [https://phabricator.wikimedia.org/T367329]
* Have you tried monitoring and addressing vandalism in Wikipedia using your phone? [https://diff.wikimedia.org/2024/07/10/%d9%90addressing-vandalism-with-a-tap-the-journey-of-introducing-the-patrolling-feature-in-the-mobile-app/ A Diff blog post on Patrolling features in the Mobile App] highlights some of the new capabilities of the feature, including swiping through a feed of recent changes and a personal library of user talk messages for use when patrolling from your phone. 
* Wikimedia contributors and GLAM (galleries, libraries, archives, and museums) organisations can now learn and measure the impact Wikimedia Commons is having towards creating quality encyclopedic content using the [https://doc.wikimedia.org/generated-data-platform/aqs/analytics-api/reference/commons.html Commons Impact Metrics] analytics dashboard. The dashboard offers organizations analytics on things like monthly edits in a category, the most viewed files, and which Wikimedia articles are using Commons images. As a result of these new data dumps, GLAM organisation can more reliably measure their return on investment for programs bringing content into the digital Commons. [https://diff.wikimedia.org/2024/07/19/commons-impact-metrics-now-available-via-data-dumps-and-api/]

'''Project Updates'''
*  Come share your ideas for improving the wikis on the newly reopened [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist|Community Wishlist]]. The Community Wishlist is Wikimedia’s forum for volunteers to share ideas (called wishes) to improve how the wikis work. The new version of the wishlist is always open, works with both wikitext and Visual Editor, and allows wishes in any language.

'''Learn more'''
* Have you ever wondered how Wikimedia software works across over 300 languages? This is 253 languages more than the Google Chrome interface, and it's no accident. The Language and Product Localization Team at the Wikimedia Foundation supports your work by adapting all the tools and interfaces in the MediaWiki software so that contributors in our movement who translate pages and strings can translate them and have the sites in all languages. Read more about the team and their upcoming work on [https://diff.wikimedia.org/2024/07/17/building-towards-a-robust-multilingual-knowledge-ecosystem-for-the-wikimedia-movement/ Diff]. 
* How can Wikimedia build innovative and experimental products while maintaining such heavily used websites? A recent [https://diff.wikimedia.org/2024/07/09/on-the-value-of-experimentation/ blog post] by WMF staff Johan Jönsson highlights the work of the [[m:Future Audiences#Objectives and Key Results|WMF Future Audience initiative]], where the goal is not to build polished products but test out new ideas, such as a [[m:Future_Audiences/Experiments: conversational/generative AI|ChatGPT plugin]] and [[m:Future_Audiences/Experiment:Add a Fact|Add a Fact]], to help take Wikimedia into the future. 

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/30|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' You can also get other news from the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Bulletin|Wikimedia Foundation Bulletin]].
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W30&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 05:03, 2024 ж. шілденің 23 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=27142915 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-31&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W31&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/31|Translations]] are available.

'''Feature news'''
* Editors using the Visual Editor in languages that use non-Latin characters for numbers, such as Hindi, Manipuri and Eastern Arabic, may notice some changes in the formatting of reference numbers. This is a side effect of preparing a new sub-referencing feature, and will also allow fixing some general numbering issues in Visual Editor. If you notice any related problems on your wiki, please share details at the [[m:Talk:WMDE Technical Wishes/Sub-referencing|project talkpage]].

'''Bugs status'''
* Some logged-in editors were briefly unable to edit or load pages last week. [[phab:T370304|These errors]] were mainly due to the addition of new [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Linter|linter]] rules which led to caching problems. Fixes have been applied and investigations are continuing.
* Editors can use the [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/IP Info|IP Information tool]] to get information about IP addresses. This tool is available as a Beta Feature in your preferences. The tool was not available for a few days last week, but is now working again. Thank you to Shizhao for filing the bug report. You can read about that, and [[m:Tech/News/Recently resolved community tasks#2024-07-25|28 other community-submitted tasks]] that were resolved last week.

'''Project updates'''
* There are new features and improvements to Phabricator from the Release Engineering and Collaboration Services teams, and some volunteers, including: the search systems, the new task creation system, the login systems, the translation setup which has resulted in support for more languages (thanks to Pppery), and fixes for many edge-case errors. You can [[phab:phame/post/view/316/iterative_improvements/|read details about these and other improvements in this summary]].
* There is an [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart/Project/Updates|update on the Charts project]]. The team has decided which visualization library to use, which chart types to start focusing on, and where to store chart definitions.
* One new wiki has been created: a {{int:project-localized-name-group-wikivoyage}} in [[d:Q9056|Czech]] ([[voy:cs:|&lt;code&gt;voy:cs:&lt;/code&gt;]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T370905] 

'''Learn more'''
* There is a [[diffblog:2024/07/26/the-journey-to-open-our-first-data-center-in-south-america/|new Wikimedia Foundation data center]] in São Paulo, Brazil which helps to reduce load times.
* There is new [[diffblog:2024/07/22/the-perplexing-process-of-uploading-images-to-wikipedia/|user research]] on problems with the process of uploading images.
* Commons Impact Metrics are [[diffblog:2024/07/19/commons-impact-metrics-now-available-via-data-dumps-and-api/|now available]] via data dumps and API.
* The latest quarterly [[mw:Technical Community Newsletter/2024/July|Technical Community Newsletter]] is now available.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/31|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W31&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 04:10, 2024 ж. шілденің 30 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=27164109 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-32&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W32&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/32|Translations]] are available.

'''Feature news'''
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Two new parser functions will be available this week: &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{&lt;/nowiki&gt;[[mw:Special:MyLanguage/Help:Magic_words#dir|#dir]]&lt;nowiki&gt;}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; and &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{&lt;/nowiki&gt;[[mw:Special:MyLanguage/Help:Magic_words#bcp47|#bcp47]]&lt;nowiki&gt;}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;. These will reduce the need for &lt;code&gt;Template:Dir&lt;/code&gt; and &lt;code&gt;Template:BCP47&lt;/code&gt; on Commons and allow us to [[phab:T343131|drop 100 million rows]] from the &quot;what links here&quot; database. Editors at any wiki that use these templates, can help by replacing the templates with these new functions. The templates at Commons will be updated during the Hackathon at Wikimania. [https://phabricator.wikimedia.org/T359761][https://phabricator.wikimedia.org/T366623]
* Communities can request the activation of the visual editor on entire namespaces where discussions sometimes happen (for instance ''Wikipedia:'' or ''Wikisource:'' namespaces) if they understand the [[mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/FAQ#WPNS|known limitations]]. For discussions, users can already use [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] in these namespaces.
* The tracking category &quot;Pages using Timeline&quot; has been renamed to &quot;Pages using the EasyTimeline extension&quot; [https://translatewiki.net/wiki/Special:Translations?message=MediaWiki%3ATimeline-tracking-category&amp;namespace=8 in TranslateWiki]. Wikis that have created the category locally should rename their local creation to match.

'''Project updates'''
* Editors who help to organize WikiProjects and similar on-wiki collaborations, are invited to share ideas and examples of successful collaborations with the Campaigns and Programs teams. You can fill out [[m:Special:MyLanguage/Campaigns/WikiProjects|a brief survey]] or share your thoughts [[m:Talk:Campaigns/WikiProjects|on the talkpage]]. The teams are particularly looking for details about successful collaborations on non-English wikis.
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] The new parser is being rolled out on {{int:project-localized-name-group-wikivoyage}} wikis over the next few months. The {{int:project-localized-name-enwikivoyage}} and {{int:project-localized-name-hewikivoyage}} were [[phab:T365367|switched]] to Parsoid last week. For more information, see [[mw:Parsoid/Parser_Unification|Parsoid/Parser Unification]].

'''Learn more'''
* There will be more than 200 sessions at Wikimania this week. Here is a summary of some of the [[diffblog:2024/08/05/interested-in-product-and-tech-here-are-some-wikimania-sessions-you-dont-want-to-miss/|key sessions related to the product and technology area]].
* The latest [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Bulletin/2024/07-02|Wikimedia Foundation Bulletin]] is available.
* The latest quarterly [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter/2024/July|Language and Internationalization newsletter]] is available. It includes: New design previews for Translatable pages; Updates about MinT for Wiki Readers; the release of Translation dumps; and more.
* The latest quarterly [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Newsletters/31|Growth newsletter]] is available.
* The latest monthly [[mw:Special:MyLanguage/MediaWiki Product Insights/Reports/July 2024|MediaWiki Product Insights newsletter]] is available.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/32|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W32&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 01:42, 2024 ж. тамыздың 6 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=27233905 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-33&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W33&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/33|Translations]] are available.

'''Feature news'''
* [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|AbuseFilter]] editors and maintainers can now [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter/Actions#Show a CAPTCHA|make a CAPTCHA show if a filter matches an edit]]. This allows communities to quickly respond to spamming by automated bots. [https://phabricator.wikimedia.org/T20110]
* [[m:Special:MyLanguage/Stewards|Stewards]] can now specify if global blocks should prevent account creation. Before [[phab:T17273|this change]] by the [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product|Trust and Safety Product]] Team, all global blocks would prevent account creation. This will allow stewards to reduce the unintended side-effects of global blocks on IP addresses.

'''Project updates'''
* [[wikitech:Help talk:Toolforge/Toolforge standards committee#August_2024_committee_nominations|Nominations are open on Wikitech]] for new members to refresh the [[wikitech:Help:Toolforge/Toolforge standards committee|Toolforge standards committee]]. The committee oversees the Toolforge [[wikitech:Help:Toolforge/Right to fork policy|Right to fork policy]] and [[wikitech:Help:Toolforge/Abandoned tool policy|Abandoned tool policy]] among other duties. Nominations will remain open until at least 2024-08-26.
* One new wiki has been created: a {{int:project-localized-name-group-wikipedia}} in [[d:Q2880037|West Coast Bajau]] ([[w:bdr:|&lt;code&gt;w:bdr:&lt;/code&gt;]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T371757]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/33|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W33&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 04:21, 2024 ж. тамыздың 13 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=27253654 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-34&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W34&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/34|Translations]] are available.

'''Feature news'''
* Editors who want to re-use references but with different details such as page numbers, will be able to do so by the end of 2024, using a new [[m:Special:MyLanguage/WMDE Technical Wishes/Sub-referencing#Sub-referencing in a nutshell|sub-referencing]] feature. You can read more [[m:Special:MyLanguage/WMDE Technical Wishes/Sub-referencing|about the project]] and [[m:Special:MyLanguage/WMDE Technical Wishes/Sub-referencing#Test|how to test the prototype]].
* Editors using tracking categories to identify which pages use specific extensions may notice that six of the categories have been renamed to make them more easily understood and consistent. These categories are automatically added to pages that use specialized MediaWiki extensions. The affected names are for: [https://translatewiki.net/wiki/Special:Translations?message=MediaWiki%3Aintersection-category&amp;namespace=8 DynamicPageList], [https://translatewiki.net/wiki/Special:Translations?message=MediaWiki%3Akartographer-tracking-category&amp;namespace=8 Kartographer], [https://translatewiki.net/wiki/Special:Translations?message=MediaWiki%3Aphonos-tracking-category&amp;namespace=8 Phonos], [https://translatewiki.net/wiki/Special:Translations?message=MediaWiki%3Arss-tracking-category&amp;namespace=8 RSS], [https://translatewiki.net/wiki/Special:Translations?message=MediaWiki%3Ascore-use-category&amp;namespace=8 Score], [https://translatewiki.net/wiki/Special:Translations?message=MediaWiki%3Awikihiero-usage-tracking-category&amp;namespace=8 WikiHiero]. Wikis that have created the category locally should rename their local creation to match. Thanks to Pppery for these improvements. [https://phabricator.wikimedia.org/T347324]
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Technical volunteers who edit modules and want to get a list of the categories used on a page, can now do so using the &lt;code&gt;&lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;categories&lt;/bdi&gt;&lt;/code&gt; property of &lt;code&gt;&lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[mediawikiwiki:Special:MyLanguage/Extension:Scribunto/Lua reference manual#Title objects|mw.title objects]]&lt;/bdi&gt;&lt;/code&gt;. This enables wikis to configure workflows such as category-specific edit notices. Thanks to SD001 for these improvements. [https://phabricator.wikimedia.org/T50175][https://phabricator.wikimedia.org/T85372]

'''Bugs status'''
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Your help is needed to check if any pages need to be moved or deleted. A maintenance script was run to clean up unreachable pages (due to Unicode issues or introduction of new namespaces/namespace aliases). The script tried to find appropriate names for the pages (e.g. by following the Unicode changes or by moving pages whose titles on Wikipedia start with &lt;code&gt;Talk:WP:&lt;/code&gt; so that their titles start with &lt;code&gt;Wikipedia talk:&lt;/code&gt;), but it may have failed for some pages, and moved them to &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[Special:PrefixIndex/T195546/]]&lt;/bdi&gt; instead. Your community should check if any pages are listed there, and move them to the correct titles, or delete them if they are no longer needed. A full log (including pages for which appropriate names could be found) is available in [[phab:P67388]].
* Editors who volunteer as [[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Mentorship|mentors]] to newcomers on their wiki are once again able to access lists of potential mentees who they can connect with to offer help and guidance. This functionality was restored thanks to [[phab:T372164|a bug fix]]. Thank you to Mbch331 for filing the bug report. You can read about that, and 18 other community-submitted tasks that were [[m:Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]].

'''Project updates'''
* The application deadline for the [[m:Special:MyLanguage/Product and Technology Advisory Council/Proposal|Product &amp; Technology Advisory Council]] (PTAC) has been extended to September 16. Members will help by providing advice to Foundation Product and Technology leadership on short and long term plans, on complex strategic problems, and help to get feedback from more contributors and technical communities. Selected members should expect to spend roughly 5 hours per month for the Council, during the one year pilot. Please consider applying, and spread the word to volunteers you think would make a positive contribution to the committee.

'''Learn more'''
* The [[m:Special:MyLanguage/Coolest Tool Award#2024 Winners|2024 Coolest Tool Awards]] were awarded at Wikimania, in seven categories. For example, one award went to the ISA Tool, used for adding structured data to files on Commons, which was recently improved during the [[m:Event:Wiki Mentor Africa ISA Hackathon 2024|Wiki Mentor Africa Hackathon]]. You can see video demonstrations of each tool at the awards page. Congratulations to this year's recipients, and thank you to all tool creators and maintainers.
* The latest [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Bulletin/2024/08-01|Wikimedia Foundation Bulletin]] is available, and includes some highlights from Wikimania, an upcoming Language community meeting, and other news from the movement.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/34|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W34&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 05:53, 2024 ж. тамыздың 20 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=27307284 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-35&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W35&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/35|Translations]] are available.

'''Feature news'''
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Administrators can now test the [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts|temporary accounts]] feature on test2wiki. This was done to allow cross-wiki testing of temporary accounts, for when temporary accounts switch between projects. The feature was enabled on testwiki a few weeks ago. No further temporary account deployments are scheduled yet. Temporary Accounts is a project to create a new type of user account that replaces IP addresses of unregistered editors which are no longer made public. Please [[mw:Talk:Trust and Safety Product/Temporary Accounts|share your opinions and questions on the project talk page]].
* Later this week, editors at wikis that use [[mw:Special:MyLanguage/Extension:FlaggedRevs|FlaggedRevs]] (also known as &quot;Pending Changes&quot;) may notice that the indicators at the top of articles have changed. This change makes the system more consistent with the rest of the MediaWiki interface. [https://phabricator.wikimedia.org/T191156]

'''Bugs status'''
* Editors who use the 2010 wikitext editor, and use the Character Insert buttons, will [[phab:T361465|no longer]] experience problems with the buttons adding content into the edit-summary instead of the edit-window. You can read more about that, and 26 other community-submitted tasks that were [[m:Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]].

'''Project updates'''
* [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|class=skin-invert|Wishlist item]] Please review and vote on [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist/Focus areas|Focus Areas]], which are groups of wishes that share a problem. Focus Areas were created for the newly reopened Community Wishlist, which is now open year-round for submissions. The first batch of focus areas are specific to moderator workflows, around welcoming newcomers, minimizing repetitive tasks, and prioritizing tasks. Once volunteers have reviewed and voted on focus areas, the Foundation will then review and select focus areas for prioritization.
* Do you have a project and are willing to provide a three (3) month mentorship for an intern? [[mw:Special:MyLanguage/Outreachy|Outreachy]] is a twice a year program for people to participate in a paid internship that will start in December 2024 and end in early March 2025, and they need mentors and projects to work on. Projects can be focused on coding or non-coding (design, documentation, translation, research). See the Outreachy page for more details, and a list of past projects since 2013.

'''Learn more'''
* If you're curious about the product and technology improvements made by the Wikimedia Foundation last year, read [[diffblog:2024/08/21/wikimedia-foundation-product-technology-improving-the-user-experience/|this recent highlights summary on Diff]].
* To learn more about the technology behind the Wikimedia projects, you can now watch sessions from the technology track at Wikimania 2024 on Commons. This week, check out:
** [[c:File:Wikimania 2024 - Ohrid - Day 2 - Community Configuration - Shaping On-Wiki Functionality Together.webm|Community Configuration - Shaping On-Wiki Functionality Together]] (55 mins) - about the [[mw:Special:MyLanguage/Community Configuration|Community Configuration]] project.
** [[c:File:Wikimania 2024 - Belgrade - Day 1 - Future of MediaWiki. A sustainable platform to support a collaborative user base and billions of page views.webm|Future of MediaWiki. A sustainable platform to support a collaborative user base and billions of page views]] (30 mins) - an overview for both technical and non technical audiences, covering some of the challenges and open questions, related to the [[mw:MediaWiki Product Insights|platform evolution, stewardship and developer experiences]] research.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/35|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W35&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 01:32, 2024 ж. тамыздың 27 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=27341211 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-36&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W36&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/36|Translations]] are available.

'''Weekly highlight'''
* Editors and volunteer developers interested in data visualisation can now test the new software for charts. Its early version is available on beta Commons and beta Wikipedia. This is an important milestone before making charts available on regular wikis. You can [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart/Project/Updates|read more about this project update]] and help to test the charts.

'''Feature news'''
* Editors who use the [[{{#special:Unusedtemplates}}]] page can now filter out pages which are expected to be there permanently, such as sandboxes, test-cases, and templates that are always substituted. Editors can add the new magic word [[mw:Special:MyLanguage/Help:Magic words#EXPECTUNUSEDTEMPLATE|&lt;code dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;nowiki&gt;__EXPECTUNUSEDTEMPLATE__&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;]] to a template page to hide it from the listing. Thanks to Sophivorus and DannyS712 for these improvements. [https://phabricator.wikimedia.org/T184633]
* Editors who use the New Topic tool on discussion pages, will [[phab:T334163|now be reminded]] to add a section header, which should help reduce the quantity of newcomers who add sections without a header. You can read more about that, and {{formatnum:28}} other community-submitted tasks that were [[m:Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]].
* Last week, some Toolforge tools had occasional connection problems. The cause is still being investigated, but the problems have been resolved for now. [https://phabricator.wikimedia.org/T373243]
* Translation administrators at multilingual wikis, when editing multiple translation units, can now easily mark which changes require updates to the translation. This is possible with the [[phab:T298852#10087288|new dropdown menu]].

'''Project updates'''
* A new draft text of a policy discussing the use of Wikimedia's APIs [[m:Special:MyLanguage/API Policy Update 2024|has been published on Meta-Wiki]]. The draft text does not reflect a change in policy around the APIs; instead, it is an attempt to codify existing API rules. Comments, questions, and suggestions are welcome on [[m:Talk:API Policy Update 2024|the proposed update’s talk page]] until September 13 or until those discussions have concluded.

'''Learn more'''
* To learn more about the technology behind the Wikimedia projects, you can now watch sessions from the technology track at Wikimania 2024 on Commons. This week, check out:
** [[c:File:Wikimania 2024 - Ohrid - Day 2 - Charts, the successor of Graphs - A secure and extensible tool for data visualization.webm|Charts, the successor of Graphs - A secure and extensible tool for data visualization]] (25 mins) – about the above-mentioned Charts project.
** [[c:File:Wikimania 2024 - Ohrid - Day 3 - State of Language Technology and Onboarding at Wikimedia.webm|State of Language Technology and Onboarding at Wikimedia]] (90 mins) – about some of the language tools that support Wikimedia sites, such as [[mw:Special:MyLanguage/Content translation|Content]]/[[mw:Special:MyLanguage/Content translation/Section translation|Section Translation]], [[mw:Special:MyLanguage/MinT|MinT]], and LanguageConverter; also the current state and future of languages onboarding. [https://phabricator.wikimedia.org/T368772]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/36|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W36&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 06:06, 2024 ж. қыркүйектің 3 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=27390268 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-37&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W37&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/37|Translations]] are available.

'''Feature news'''
* Starting this week, the standard [[mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|syntax highlighter]] will receive new colors that make them compatible in dark mode. This is the first of many changes to come as part of a major upgrade to syntax highlighting. You can learn more about what's to come on the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:CodeMirror|help page]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T365311][https://phabricator.wikimedia.org/T259059]
* Editors of wikis using Wikidata will now be notified of only relevant Wikidata changes in their watchlist. This is because the Lua functions &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;entity:getSitelink()&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; and &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;mw.wikibase.getSitelink(qid)&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; will have their logic unified for tracking different aspects of sitelinks to reduce junk notifications from [[m:Wikidata For Wikimedia Projects/Projects/Watchlist Wikidata Sitelinks Tracking|inconsistent sitelinks tracking]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T295356]

'''Project updates'''
*  Users of all Wikis will have access to Wikimedia sites as read-only for a few minutes on September 25, starting at 15:00 UTC. This is a planned datacenter switchover for maintenance purposes. More information will be published in Tech News and will also be posted on individual wikis in the coming weeks. [https://phabricator.wikimedia.org/T370962]
* Contributors of [[phab:T363538#10123348|11 Wikipedias]], including English will have a new &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;MOS&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; namespace added to their Wikipedias. This improvement ensures that links beginning with &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;MOS:&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; (usually shortcuts to the [[w:en:Wikipedia:Manual of Style|Manual of Style]]) are not broken by [[w:en:Mooré|Mooré]] Wikipedia (language code &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;mos&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt;). [https://phabricator.wikimedia.org/T363538]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/37|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W37&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 23:52, 2024 ж. қыркүйектің 9 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=27424457 тізімін пайдаланып User:UOzurumba (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-38&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W38&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/38|Translations]] are available.

'''Improvements and Maintenance'''
* [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|class=skin-invert|Wishlist item]] Editors interested in templates can help by reading the latest Wishlist focus area, [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist/Focus areas/Template recall and discovery|Template recall and discovery]], and share your feedback on the talkpage. This input helps the Community Tech team to decide the right technical approach to build. Everyone is also encouraged to continue adding [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist|new wishes]].
* The new automated [[{{#special:NamespaceInfo}}]] page helps editors understand which [[mw:Special:MyLanguage/Help:Namespaces|namespaces]] exist on each wiki, and some details about how they are configured. Thanks to DannyS712 for these improvements. [https://phabricator.wikimedia.org/T263513]
* [[mw:Special:MyLanguage/Help:Edit check#Reference check|References Check]] is a feature that encourages editors to add a citation when they add a new paragraph to a Wikipedia article. For a short time, the corresponding tag &quot;Edit Check (references) activated&quot; was erroneously being applied to some edits outside of the main namespace. This has been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T373692]
* It is now possible for a wiki community to change the order in which a page’s categories are displayed on their wiki. By default, categories are displayed in the order they appear in the wikitext. Now, wikis with a consensus to do so can [[m:Special:MyLanguage/Requesting wiki configuration changes|request]] a configuration change to display them in alphabetical order. [https://phabricator.wikimedia.org/T373480]
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Tool authors can now access ToolsDB's [[wikitech:Portal:Data Services#ToolsDB|public databases]] from both [[m:Special:MyLanguage/Research:Quarry|Quarry]] and [[wikitech:Superset|Superset]]. Those databases have always been accessible to every [[wikitech:Portal:Toolforge|Toolforge]] user, but they are now more broadly accessible, as Quarry can be accessed by anyone with a Wikimedia account. In addition, Quarry's internal database can now be [[m:Special:MyLanguage/Research:Quarry#Querying Quarry's own database|queried from Quarry itself]]. This database contains information about all queries that are being run and starred by users in Quarry. This information was already public through the web interface, but you can now query it using SQL. You can read more about that, and {{formatnum:20}} other community-submitted tasks that were [[m:Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]].
* Any pages or tools that still use the very old CSS classes &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;mw-message-box&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; need to be updated. These old classes will be removed next week or soon afterwards. Editors can use a [https://global-search.toolforge.org/?q=mw-message-box&amp;regex=1&amp;namespaces=&amp;title= global-search] to determine what needs to be changed. It is possible to use the newer &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;cdx-message&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; group of classes as a replacement (see [https://doc.wikimedia.org/codex/latest/components/demos/message.html#css-only-version the relevant Codex documentation], and [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Tech/Header&amp;diff=prev&amp;oldid=27449042 an example update]), but using locally defined onwiki classes would be best. [https://phabricator.wikimedia.org/T374499]

'''Technical project updates'''
* Next week, all Wikimedia wikis will be read-only for a few minutes. This will start on September 25 at [https://zonestamp.toolforge.org/1727276400 15:00 UTC]. This is a planned datacenter switchover for maintenance purposes. [[m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|This maintenance process also targets other services.]] The previous switchover took 3 minutes, and the Site Reliability Engineering teams use many tools to make sure that this essential maintenance work happens as quickly as possible. [https://phabricator.wikimedia.org/T370962]

'''Tech in depth'''
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] The latest monthly [[mw:Special:MyLanguage/MediaWiki Product Insights/Reports/August 2024|MediaWiki Product Insights newsletter]] is available. This edition includes details about: research about [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Hooks|hook]] handlers to help simplify development, research about performance improvements, work to improve the REST API for end-users, and more.
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] To learn more about the technology behind the Wikimedia projects, you can now watch sessions from the technology track at Wikimania 2024 on Commons. This week, check out: 
** [[c:File:Wikimania 2024 - Auditorium Kyiv - Day 4 - Hackathon Showcase.webm|Hackathon Showcase]] (45 mins) - 19 short presentations by some of the Hackathon participants, describing some of the projects they worked on, such as automated testing of maintenance scripts, a video-cutting command line tool, and interface improvements for various tools. There are [[phab:T369234|more details and links available]] in the Phabricator task.
** [[c:File:Co-Creating a Sustainable Future for the Toolforge Ecosystem.webm|Co-Creating a Sustainable Future for the Toolforge Ecosystem]] (40 mins) - a roundtable discussion for tool-maintainers, users, and supporters of Toolforge about how to make the platform sustainable and how to evaluate the tools available there.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/38|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W38&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 05:01, 2024 ж. қыркүйектің 17 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=27460876 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-39&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W39&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/39|Translations]] are available.

'''Weekly highlight'''
* All wikis will be [[m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|read-only]] for a few minutes on Wednesday September 25 at [https://zonestamp.toolforge.org/1727276400 15:00 UTC]. Reading the wikis will not be interrupted, but editing will be paused. These twice-yearly processes allow WMF's site reliability engineering teams to remain prepared to keep the wikis functioning even in the event of a major interruption to one of our data centers.

'''Updates for editors'''
[[File:Add alt text from a halfsheet, with the article behind.png|thumb|A screenshot of the interface for the Alt Text suggested-edit feature]]
* Editors who use the iOS Wikipedia app in Spanish, Portuguese, French, or Chinese, may see the [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/iOS Suggested edits project/Alt Text Experiment|Alt Text suggested-edit experiment]] after editing an article, or completing a suggested edit using &quot;[[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/iOS Suggested edits project#Hypothesis 2 Add an Image Suggested Edit|Add an image]]&quot;. Alt-text helps people with visual impairments to read Wikipedia articles. The team aims to learn if adding alt-text to images is a task that editors can be successful with. Please share any feedback on [[mw:Talk:Wikimedia Apps/iOS Suggested edits project/Alt Text Experiment|the discussion page]].
* The Codex color palette has been updated with new and revised colors for the MediaWiki user interfaces. The [[mw:Special:MyLanguage/Design System Team/Color/Design documentation#Updates|most noticeable changes]] for editors include updates for: dark mode colors for Links and for quiet Buttons (progressive and destructive), visited Link colors for both light and dark modes, and background colors for system-messages in both light and dark modes.
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] It is now possible to include clickable wikilinks and external links inside code blocks. This includes links that are used within &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;syntaxhighlight&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; tags and on code pages (JavaScript, CSS, Scribunto and Sanitized CSS). Uses of template syntax &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{…}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; are also linked to the template page. Thanks to SD0001 for these improvements. [https://phabricator.wikimedia.org/T368166]
* Two bugs were fixed in the [[m:Special:MyLanguage/Account vanishing|GlobalVanishRequest]] system by improving the logging and by removing an incorrect placeholder message. [https://phabricator.wikimedia.org/T370595][https://phabricator.wikimedia.org/T372223]
* View all {{formatnum:25}} community-submitted {{PLURAL:25|task|tasks}} that were [[m:Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]].

'''Updates for technical contributors'''
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] From [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Enterprise|Wikimedia Enterprise]]: 
** The API now enables 5,000 on-demand API requests per month and twice-monthly HTML snapshots freely (gratis and libre). More information on the updates and also improvements to the software development kits (SDK) are explained on [https://enterprise.wikimedia.com/blog/enhanced-free-api/ the project's blog post]. While Wikimedia Enterprise APIs are designed for high-volume commercial reusers, this change enables many more community use-cases to be built on the service too.
** The Snapshot API (html dumps) have added beta Structured Contents endpoints ([https://enterprise.wikimedia.com/blog/structured-contents-snapshot-api/ blog post on that]) as well as released two beta datasets (English and French Wikipedia) from that endpoint to Hugging Face for public use and feedback ([https://enterprise.wikimedia.com/blog/hugging-face-dataset/ blog post on that]). These pre-parsed data sets enable new options for researchers, developers, and data scientists to use and study the content.

'''In depth'''
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] The Wikidata Query Service (WDQS) is used to get answers to questions using the Wikidata data set. As Wikidata grows, we had to make a major architectural change so that WDQS could remain performant. As part of the [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:SPARQL query service/WDQS graph split|WDQS Graph Split project]], we have new SPARQL endpoints available for serving the &quot;[https://query-scholarly.wikidata.org scholarly]&quot; and &quot;[https://query-main.wikidata.org main]&quot; subgraphs of Wikidata. The [http://query.wikidata.org query.wikidata.org endpoint] will continue to serve the full Wikidata graph until March 2025. After this date, it will only serve the main graph. For more information, please see [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:SPARQL query service/WDQS backend update/September 2024 scaling update|the announcement on Wikidata]].

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/39|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W39&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 04:36, 2024 ж. қыркүйектің 24 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=27493779 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-40&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W40&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/40|Translations]] are available.

'''Updates for editors'''
* Readers of [[phab:T375401|42 more wikis]] can now use Dark Mode. If the option is not yet available for logged-out users of your wiki, this is likely because many templates do not yet display well in Dark Mode. Please use the [https://night-mode-checker.wmcloud.org/ night-mode-checker tool] if you are interested in helping to reduce the number of issues. The [[mw:Special:MyLanguage/Recommendations for night mode compatibility on Wikimedia wikis|recommendations page]] provides guidance on this. Dark Mode is enabled on additional wikis once per month.
* Editors using the 2010 wikitext editor as their default can access features from the 2017 wikitext editor by adding &lt;code dir=ltr&gt;?veaction=editsource&lt;/code&gt; to the URL. If you would like to enable the 2017 wikitext editor as your default, it can be set in [[Special:Preferences#mw-input-wpvisualeditor-newwikitext|your preferences]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T239796]
* For logged-out readers using the Vector 2022 skin, the &quot;donate&quot; link has been moved from a collapsible menu next to the content area into a more prominent top menu, next to &quot;Create an account&quot;. This restores the link to the level of prominence it had in the Vector 2010 skin. [[mw:Readers/2024 Reader and Donor Experiences#Donor Experiences (Key Result WE 3.2 and the related hypotheses)|Learn more]] about the changes related to donor experiences. [https://phabricator.wikimedia.org/T373585]
* The CampaignEvents extension provides tools for organizers to more easily manage events, communicate with participants, and promote their events on the wikis. The extension has been [[m:Special:MyLanguage/CampaignEvents/Deployment status|enabled]] on Arabic Wikipedia, Igbo Wikipedia, Swahili Wikipedia, and Meta-Wiki. [[w:zh:Wikipedia:互助客栈/其他#引進CampaignEvents擴充功能|Chinese Wikipedia has decided]] to enable the extension, and discussions on the extension are in progress [[w:es:Wikipedia:Votaciones/2024/Sobre la política de Organizadores de Eventos|on Spanish Wikipedia]] and [[d:Wikidata:Project chat#Enabling the CampaignEvents Extention on Wikidata|on Wikidata]]. To learn how to enable the extension on your wiki, you can visit [[m:Special:MyLanguage/CampaignEvents|the CampaignEvents page on Meta-Wiki]].
* View all {{formatnum:22}} community-submitted {{PLURAL:22|task|tasks}} that were [[m:Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]].

'''Updates for technical contributors'''
* Developers with an account on Wikitech-wiki should [[wikitech:Wikitech/SUL-migration|check if any action is required]] for their accounts. The wiki is being changed to use the single-user-login (SUL) system, and other configuration changes. This change will help reduce the overall complexity for the weekly software updates across all our wikis.

'''In depth'''
* The [[m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|server switch]] was completed successfully last week with a read-only time of [[wikitech:Switch Datacenter#Past Switches|only 2 minutes 46 seconds]]. This periodic process makes sure that engineers can switch data centers and keep all of the wikis available for readers, even if there are major technical issues. It also gives engineers a chance to do maintenance and upgrades on systems that normally run 24 hours a day, and often helps to reveal weaknesses in the infrastructure. The process involves dozens of software services and hundreds of hardware servers, and requires multiple teams working together. Work over the past few years has reduced the time from 17 minutes down to 2–3 minutes. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/66ZW7B2MG63AESQVTXDIFQBDBS766JGW/]

'''Meetings and events'''
* October 4–6: [[m:Special:MyLanguage/WikiIndaba conference 2024|WikiIndaba Conference's Hackathon]] in Johannesburg, South Africa
* November 4–6: [[mw:Special:MyLanguage/MediaWiki Users and Developers Conference Fall 2024|MediaWiki Users and Developers Conference Fall 2024]] in Vienna, Austria

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/40|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W40&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 03:19, 2024 ж. қазанның 1 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=27530062 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-41&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W41&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/41|Translations]] are available.

'''Weekly highlight'''
* Communities can now request installation of [[mw:Special:MyLanguage/Moderator Tools/Automoderator|Automoderator]] on their wiki. Automoderator is an automated anti-vandalism tool that reverts bad edits based on scores from the new &quot;Revert Risk&quot; machine learning model. You can [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AutoModerator/Deploying|read details about the necessary steps]] for installation and configuration. [https://phabricator.wikimedia.org/T336934]

'''Updates for editors'''
* Translators in wikis where [[mw:Special:MyLanguage/Content translation/Section translation#Try the tool|the mobile experience of Content Translation is available]], can now customize their articles suggestion list from 41 filtering options when using the tool. This topic-based article suggestion feature makes it easy for translators to self-discover relevant articles based on their area of interest and translate them. You can [https://test.wikipedia.org/w/index.php?title=Special:ContentTranslation&amp;active-list=suggestions try it with your mobile device]. [https://phabricator.wikimedia.org/T368422]
* View all {{formatnum:12}} community-submitted {{PLURAL:12|task|tasks}} that were [[m:Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]].

'''Updates for technical contributors'''
* It is now possible for &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;syntaxhighlight&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; code blocks to offer readers a &quot;Copy&quot; button if the &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;copy=1&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; attribute is [[mw:Special:MyLanguage/Extension:SyntaxHighlight#copy|set on the tag]]. Thanks to SD0001 for these improvements. [https://phabricator.wikimedia.org/T40932]
* Customized copyright footer messages on all wikis will be updated. The new versions will use wikitext markup instead of requiring editing raw HTML. [https://phabricator.wikimedia.org/T375789]
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Later this month, [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts|temporary accounts]] will be rolled out on several pilot wikis. The final list of the wikis will be published in the second half of the month. If you maintain any tools, bots, or gadgets on [[phab:T376499|these 11 wikis]], and your software is using data about IP addresses or is available for logged-out users, please check if it needs to be updated to work with temporary accounts. [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts/For developers|Guidance on how to update the code is available]].
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Rate limiting has been enabled for the code review tools [[Wikitech:Gerrit|Gerrit]] and [[Wikitech:GitLab|GitLab]] to address ongoing issues caused by malicious traffic and scraping. Clients that open too many concurrent connections will be restricted for a few minutes. This rate limiting is managed through [[Wikitech:nftables|nftables]] firewall rules. For more details, see Wikitech's pages on [[Wikitech:Firewall#Throttling with nftables|Firewall]], [[Wikitech:GitLab/Abuse and rate limiting|GitLab limits]] and [[Wikitech:Gerrit/Operations#Throttling IPs|Gerrit operations]].
* Five new wikis have been created: 
** a {{int:project-localized-name-group-wikipedia}} in [[d:Q49224|Komering]] ([[w:kge:|&lt;code&gt;w:kge:&lt;/code&gt;]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T374813]
** a {{int:project-localized-name-group-wikipedia}} in [[d:Q36096|Mooré]] ([[m:mos:|&lt;code&gt;m:mos:&lt;/code&gt;]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T374641]
** a {{int:project-localized-name-group-wiktionary}} in [[d:Q36213|Madurese]] ([[wikt:mad:|&lt;code&gt;wikt:mad:&lt;/code&gt;]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T374968]
** a {{int:project-localized-name-group-wikiquote}} in [[d:Q2501174|Gorontalo]] ([[q:gor:|&lt;code&gt;q:gor:&lt;/code&gt;]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T375088]
** a {{int:project-localized-name-group-wikinews}} in [[d:Q56482|Shan]] ([[n:shn:|&lt;code&gt;n:shn:&lt;/code&gt;]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T375430]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/41|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W41&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 04:41, 2024 ж. қазанның 8 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=27557422 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-42&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W42&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/42|Translations]] are available.

'''Updates for editors'''
* The Structured Discussion extension (also known as Flow) is starting to be removed. This extension is unmaintained and causes issues. It will be replaced by [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]], which is used on any regular talk page. [[mw:Special:MyLanguage/Structured Discussions/Deprecation#Deprecation timeline|A first set of wikis]] are being contacted. These wikis are invited to stop using Flow, and to move all Flow boards to sub-pages, as archives. At these wikis, a script will move all Flow pages that aren't a sub-page to a sub-page automatically, starting on 22 October 2024. On 28 October 2024, all Flow boards at these wikis will be set in read-only mode. [https://www.mediawiki.org/wiki/Structured_Discussions/Deprecation][https://phabricator.wikimedia.org/T370722]
* WMF's Search Platform team is working on making it easier for readers to perform text searches in their language. A [[phab:T332342|change last week]] on over 30 languages makes it easier to find words with accents and other diacritics. This applies to both full-text search and to types of advanced search such as the &lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;''hastemplate''&lt;/bdi&gt; and &lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;''incategory''&lt;/bdi&gt; keywords. More technical details (including a few other minor search upgrades) are available. [https://www.mediawiki.org/wiki/User:TJones_%28WMF%29/Notes/Language_Analyzer_Harmonization_Notes#ASCII-folding/ICU-folding_%28T332342%29]
* View all {{formatnum:20}} community-submitted {{PLURAL:20|task|tasks}} that were [[m:Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, [[mw:Special:MyLanguage/Help:Edit check|EditCheck]] was installed at Russian Wikipedia, and fixes were made for some missing user interface styles.

'''Updates for technical contributors'''
* Editors who use the Toolforge tool [[toolforge:copyvios|Earwig's Copyright Violation Detector]] will now be required to log in with their Wikimedia account before running checks using the &quot;search engine&quot; option. This change is needed to help prevent external bots from misusing the system. Thanks to Chlod for these improvements. [https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia_talk:New_pages_patrol/Reviewers#Authentication_is_now_required_for_search_engine_checks_on_Earwig's_Copyvio_Tool]
* [[m:Special:MyLanguage/Phabricator|Phabricator]] users can create tickets and add comments on existing tickets via Email again. [[mw:Special:MyLanguage/Phabricator/Help#Using email|Sending email to Phabricator]] has been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T356077]
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Some HTML elements in the interface are now wrapped with a &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;bdi&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; element, to make our HTML output more aligned with Web standards. More changes like this will be coming in future weeks. This change might break some tools that rely on the previous HTML structure of the interface. Note that relying on the HTML structure of the interface is [[mw:Special:MyLanguage/Stable interface policy/Frontend#What is not stable?|not recommended]] and might break at any time. [https://phabricator.wikimedia.org/T375975]

'''In depth'''
* The latest monthly [[mw:Special:MyLanguage/MediaWiki Product Insights/Reports/September 2024|MediaWiki Product Insights newsletter]] is available. This edition includes: updates on Wikimedia's authentication system, research to simplify feature development in the MediaWiki platform, updates on Parser Unification and MathML rollout, and more.
* The latest quarterly [[mw:Technical Community Newsletter/2024/October|Technical Community Newsletter]] is now available. This edition include: research about improving topic suggestions related to countries, improvements to PHPUnit tests, and more.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/42|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W42&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 02:20, 2024 ж. қазанның 15 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=27597254 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-43&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W43&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/43|Translations]] are available.

'''Weekly highlight'''
* The Mobile Apps team has released an [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/iOS/Navigation Refresh#Phase 1: Creating a user Profile Menu (T373714)|update]] to the iOS app's navigation, and it is now available in the latest App store version. The team added a new Profile menu that allows for easy access to editor features like Notifications and Watchlist from the Article view, and brings the &quot;Donate&quot; button into a more accessible place for users who are reading an article. This is the first phase of a larger planned [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/iOS/Navigation Refresh|navigation refresh]] to help the iOS app transition from a primarily reader-focused app, to an app that fully supports reading and editing. The Wikimedia Foundation has added more editing features and support for on-wiki communication based on volunteer requests in recent years.
[[File:IOS App Navigation refresh first phase 05.png|thumb|iOS Wikipedia App's profile menu and contents]]

'''Updates for editors'''
* Wikipedia readers can now download a browser extension to experiment with some early ideas on potential features that recommend articles for further reading, automatically summarize articles, and improve search functionality. For more details and to stay updated, check out the Web team's [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Content Discovery Experiments|Content Discovery Experiments page]] and [[mw:Special:MyLanguage/Newsletter:Web team's projects|subscribe to their newsletter]].
* Later this month, logged-out editors of [[phab:T376499|these 12 wikis]] will start to have [[mw:Special:Mylanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts|temporary accounts]] created. The list may slightly change - some wikis may be removed but none will be added. Temporary account is a new [[mw:Special:MyLanguage/User account types|type of user account]]. It enhances the logged-out editors' privacy and makes it easier for community members to communicate with them. If you maintain any tools, bots, or gadgets on these 12 wikis, and your software is using data about IP addresses or is available for logged-out users, please check if it needs to be updated to work with temporary accounts. [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts/For developers|Guidance on how to update the code is available]]. Read more about the [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts/Updates|deployment plan across all wikis]].
* View all {{formatnum:33}} community-submitted {{PLURAL:33|task|tasks}} that were [[m:Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, the [[w:nr:Main Page|South Ndebele]], [[w:rsk:Главни бок|Pannonian Rusyn]], [[w:ann:Uwu|Obolo]], [[w:iba:Lambar Keterubah|Iban]] and [[w:tdd:ᥞᥨᥝᥴ ᥘᥣᥲ ᥖᥥᥰ|Tai Nüa]] Wikipedia languages were created last week. [https://www.wikidata.org/wiki/Q36785][https://www.wikidata.org/wiki/Q35660][https://www.wikidata.org/wiki/Q36614][https://www.wikidata.org/wiki/Q33424][https://www.wikidata.org/wiki/Q36556]
* It is now possible to create functions on Wikifunctions using Wikidata lexemes, through the new [[f:Z6005|Wikidata lexeme type]] launched last week. When you go to one of these functions, the user interface provides a lexeme selector that helps you pick a lexeme from Wikidata that matches the word you type. After hitting run, your selected lexeme is retrieved from Wikidata, transformed into a Wikidata lexeme type, and passed into the selected function. Read more about this in [[f:Special:MyLanguage/Wikifunctions:Status updates/2024-10-17#Function of the Week: select representation from lexeme|the latest Wikifunctions newsletter]].

'''Updates for technical contributors'''
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Users of the Wikimedia sites can now format dates more easily in different languages with the new &lt;code dir=&quot;ltr&quot;&gt;{{[[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:ParserFunctions##timef|#timef]]:…}}&lt;/code&gt; parser function. For example, &lt;code dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;nowiki&gt;{{#timef:now|date|en}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; will show as &quot;&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;{{#timef:now|date|en}}&lt;/bdi&gt;&quot;. Previously, &lt;code dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;nowiki&gt;{{#time:…}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; could be used to format dates, but this required knowledge of the order of the time and date components and their intervening punctuation. &lt;code dir=&quot;ltr&quot;&gt;#timef&lt;/code&gt; (or &lt;code dir=&quot;ltr&quot;&gt;#timefl&lt;/code&gt; for local time) provides access to the standard date formats that MediaWiki uses in its user interface. This may help to simplify some templates on multi-lingual wikis like Commons and Meta. [https://phabricator.wikimedia.org/T223772][https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Help:Extension:ParserFunctions##timef]
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Commons and Meta users can now efficiently [[mw:Special:MyLanguage/Help:Magic words#Localization|retrieve the user's language]] using &lt;code dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;nowiki&gt;{{USERLANGUAGE}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; instead of using &lt;code dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;nowiki&gt;{{int:lang}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;. [https://phabricator.wikimedia.org/T4085]
* The [[m:Special:MyLanguage/Product and Technology Advisory Council|Product and Tech Advisory Council]] (PTAC) now has its pilot members with representation across Africa, Asia, Europe, North America and South America. They will work to address the [[Special:MyLanguage/Movement Strategy/Initiatives/Technology Council|Movement Strategy's Technology Council]] initiative of having a co-defined and more resilient technological platform. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Movement_Strategy/Initiatives/Technology_Council]

'''In depth'''
* The latest quarterly [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Newsletters/32|Growth newsletter]] is available. It includes: an upcoming Newcomer Homepage Community Updates module, new Community Configuration options, and details on new projects.
* The Wikimedia Foundation is [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Security Team#CNA Partnership|now an official partner of the CVE program]], which is an international effort to catalog publicly disclosed cybersecurity vulnerabilities. This partnership will allow the Security Team to instantly publish [[w:en:Common Vulnerabilities and Exposures|common vulnerabilities and exposures]] (CVE) records that are affecting MediaWiki core, extensions, and skins, along with any other code the Foundation is a steward of.
* The [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist|Community Wishlist]] is now [[m:Community Wishlist/Updates#October 16, 2024: Conversations Made Easier: Machine-Translated Wishes Are Here!|testing machine translations]] for Wishlist content. Volunteers can now read machine-translated versions of wishes and dive into discussions even before translators arrive to translate content.

'''Meetings and events'''
* 24 October - Wiki Education Speaker Series Webinar - [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/N4XTB4G55BUY3M3PNGUAKQWJ7A4UOPAK/ Open Source Tech: Building the Wiki Education Dashboard], featuring Wikimedia interns and a Web developer in the panel.
* 20–22 December 2024 - [[m:Special:MyLanguage/Indic Wikimedia Hackathon Bhubaneswar 2024|Indic Wikimedia Hackathon Bhubaneswar 2024]] in Odisha, India. A hackathon for community members, including developers, designers and content editors, to build technical solutions that improve contributors' experiences.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/43|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W43&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 01:51, 2024 ж. қазанның 22 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=27634672 тізімін пайдаланып User:UOzurumba (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-44&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W44&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/44|Translations]] are available.

'''Updates for editors'''
* Later in November, the Charts extension will be deployed to the test wikis in order to help identify and fix any issue. A security review is underway to then enable deployment to pilot wikis for broader testing. You can read [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart/Project/Updates#October 2024: Working towards production deployment|the October project update]] and see the [https://en.wikipedia.beta.wmflabs.org/wiki/Charts latest documentation and examples on Beta Wikipedia].
* View all {{formatnum:32}} community-submitted {{PLURAL:32|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, [[w:en:PediaPress|Pediapress.com]], an external service that creates books from Wikipedia, can now use [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Maps|Wikimedia Maps]] to include existing pre-rendered infobox map images in their printed books on Wikipedia. [https://phabricator.wikimedia.org/T375761]

'''Updates for technical contributors'''
* Wikis can use [[:mw:Special:MyLanguage/Extension:GuidedTour|the Guided Tour extension]] to help newcomers understand how to edit. The Guided Tours extension now works with [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Dark mode|dark mode]]. Guided Tour maintainers can check their tours to see that nothing looks odd. They can also set &lt;code&gt;emitTransitionOnStep&lt;/code&gt; to &lt;code&gt;true&lt;/code&gt; to fix an old bug. They can use the new flag &lt;code&gt;allowAutomaticBack&lt;/code&gt; to avoid back-buttons they don't want. [https://phabricator.wikimedia.org/T73927#10241528]
*  Administrators in the Wikimedia projects who use the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Nuke|Nuke Extension]] will notice that mass deletions done with this tool have the &quot;Nuke&quot; tag. This change will make reviewing and analyzing deletions performed with the tool easier. [https://phabricator.wikimedia.org/T366068]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/44|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W44&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 01:55, 2024 ж. қазанның 29 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=27668811 тізімін пайдаланып User:UOzurumba (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-45&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W45&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/45|Translations]] are available.

'''Updates for editors'''
* Stewards can now make [[m:Special:MyLanguage/Global blocks|global account blocks]] cause global [[mw:Special:MyLanguage/Autoblock|autoblocks]]. This will assist stewards in preventing abuse from users who have been globally blocked. This includes preventing globally blocked temporary accounts from exiting their session or switching browsers to make subsequent edits for 24 hours. Previously, temporary accounts could exit their current session or switch browsers to continue editing. This is an anti-abuse tool improvement for the [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts|Temporary Accounts]] project. You can read more about the [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts/Updates|progress on key features for temporary accounts]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T368949]
* Wikis that have the [[m:Special:MyLanguage/CampaignEvents/Deployment status|CampaignEvents extension enabled]] can now use the [[m:Special:MyLanguage/Campaigns/Foundation Product Team/Event list#October 29, 2024: Collaboration List launched|Collaboration List]] feature. This list provides a new, easy way for contributors to learn about WikiProjects on their wikis. Thanks to the Campaign team for this work that is part of [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2024-2025/Product %26 Technology OKRs#WE KRs|the 2024/25 annual plan]]. If you are interested in bringing the CampaignEvents extension to your wiki, you can [[m:Special:MyLanguage/CampaignEvents/Deployment status#How to Request the CampaignEvents Extension for your wiki|follow these steps]] or you can reach out to User:Udehb-WMF for help.
* The text color for red links will be slightly changed later this week to improve their contrast in light mode. [https://phabricator.wikimedia.org/T370446]
* View all {{formatnum:32}} community-submitted {{PLURAL:32|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, on multilingual wikis, users [[phab:T216368|can now]] hide translations from the WhatLinksHere special page.

'''Updates for technical contributors'''
* XML [[m:Special:MyLanguage/Data dumps|data dumps]] have been temporarily paused whilst a bug is investigated. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/xmldatadumps-l@lists.wikimedia.org/message/BXWJDPO5QI2QMBCY7HO36ELDCRO6HRM4/]

'''In depth'''
* Temporary Accounts have been deployed to six wikis; thanks to the Trust and Safety Product team for [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts|this work]], you can read about [[phab:T340001|the deployment plans]]. Beginning next week, Temporary Accounts will also be enabled on [[phab:T378336|seven other projects]]. If you are active on these wikis and need help migrating your tools, please reach out to [[m:User:Udehb-WMF|User:Udehb-WMF]] for assistance.
*  The latest quarterly [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter/2024/October|Language and Internationalization newsletter]] is available.  It includes: New languages supported in translatewiki or in MediaWiki; New keyboard input methods for some languages; details about recent and upcoming meetings, and more.

'''Meetings and events'''
* [[mw:Special:MyLanguage/MediaWiki Users and Developers Conference Fall 2024|MediaWiki Users and Developers Conference Fall 2024]] is happening in Vienna, Austria and online from 4 to 6 November 2024. The conference will feature discussions around the usage of MediaWiki software by and within companies in different industries and will inspire and onboard new users.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/45|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W45&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 01:49, 2024 ж. қарашаның 5 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=27693917 тізімін пайдаланып User:UOzurumba (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-46&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W46&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/46|Translations]] are available.

'''Updates for editors'''
* On wikis with the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Translate|Translate extension]] enabled, users will notice that the FuzzyBot will now automatically create translated versions of categories used on translated pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T285463]
* View all {{formatnum:29}} community-submitted {{PLURAL:29|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, the submitted task to use the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:SecurePoll|SecurePoll extension]] for English Wikipedia's special [[w:en:Wikipedia:Administrator elections|administrator election]] was resolved on time. [https://phabricator.wikimedia.org/T371454] 

'''Updates for technical contributors'''
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] In &lt;code dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[mw:MediaWiki_1.44/wmf.2|1.44.0-wmf-2]]&lt;/code&gt;, the logic of Wikibase function &lt;code&gt;getAllStatements&lt;/code&gt; changed to behave like &lt;code&gt;getBestStatements&lt;/code&gt;. Invoking the function now returns a copy of values which are immutable. [https://phabricator.wikimedia.org/T270851]
* [https://en.wikipedia.org/api/rest_v1/ Wikimedia REST API] users, such as bot operators and tool maintainers, may be affected by ongoing upgrades. The API will be rerouting some page content endpoints from RESTbase to the newer [[mw:Special:MyLanguage/API:REST API|MediaWiki REST API]] endpoints. The [[phab:T374683|impacted endpoints]] include getting page/revision metadata and rendered HTML content. These changes will be available on testwiki later this week, with other projects to follow. This change should not affect existing functionality, but active users of the impacted endpoints should verify behavior on testwiki, and raise any concerns on the related [[phab:T374683|Phabricator ticket]].

'''In depth'''
* Admins and users of the Wikimedia projects [[mw:Special:MyLanguage/Moderator_Tools/Automoderator#Usage|where Automoderator is enabled]] can now monitor and evaluate important metrics related to Automoderator's actions. [https://superset.wmcloud.org/superset/dashboard/unified-automoderator-activity-dashboard/ This Superset dashboard] calculates and aggregates metrics about Automoderator's behaviour on the projects in which it is deployed. Thanks to the Moderator Tools team for this Dashboard; you can visit [[mw:Special:MyLanguage/Moderator Tools/Automoderator/Unified Activity Dashboard|the documentation page]] for more information about this work. [https://phabricator.wikimedia.org/T369488]

'''Meetings and events'''
* 21 November 2024 ([[m:Special:MyLanguage/Event:Commons community discussion - 21 November 2024 8:00 UTC|8:00 UTC]] &amp; [[m:Special:MyLanguage/Event:Commons community discussion - 21 November 2024 16:00 UTC|16:00 UTC]]) - [[c:Commons:WMF support for Commons/Commons community calls|Community call]] with Wikimedia Commons volunteers and stakeholders to help prioritize support efforts for 2025-2026 Fiscal Year. The theme of this call is how content should be organised on Wikimedia Commons.
'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/46|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W46&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 05:06, 2024 ж. қарашаның 12 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=27732268 тізімін пайдаланып User:UOzurumba (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-47&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W47&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/47|Translations]] are available.

'''Updates for editors'''
* Users of Wikimedia sites will now be warned when they create a [[mw:Special:MyLanguage/Help:Redirects|redirect]] to a page that doesn't exist. This will reduce the number of broken redirects to red links in our projects. [https://phabricator.wikimedia.org/T326057]
* View all {{formatnum:42}} community-submitted {{PLURAL:42|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Pywikibot/Overview|Pywikibot]], which automates work on MediaWiki sites, was upgraded to 9.5.0 on Toolforge. [https://phabricator.wikimedia.org/T378676]

'''Updates for technical contributors'''
* On wikis that use the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:FlaggedRevs|FlaggedRevs extension]], pages created or moved by users with the appropriate permissions are marked as flagged automatically. This feature has not been working recently, and changes fixing it should be deployed this week. Thanks to Daniel and Wargo for working on this. [https://phabricator.wikimedia.org/T379218][https://phabricator.wikimedia.org/T368380]

'''In depth'''
* There is a new [https://diff.wikimedia.org/2024/11/05/say-hi-to-temporary-accounts-easier-collaboration-with-logged-out-editors-with-better-privacy-protection Diff post] about Temporary Accounts, available in more than 15 languages. Read it to learn about what Temporary Accounts are, their impact on different groups of users, and the plan to introduce the change on all wikis.

'''Meetings and events'''
* Technical volunteers can now register for the [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Hackathon 2025|2025 Wikimedia Hackathon]], which will take place in Istanbul, Turkey. [https://pretix.eu/wikimedia/hackathon2025/ Application for travel and accommodation scholarships] is open from '''November 12 to December 10 2024'''. The registration for the event will close in mid-April 2025. The Wikimedia Hackathon is an annual gathering that unites the global technical community to collaborate on existing projects and explore new ideas.
* Join the [[C:Special:MyLanguage/Commons:WMF%20support%20for%20Commons/Commons%20community%20calls|Wikimedia Commons community calls]] this week to help prioritize support for Commons which will be planned for 2025–2026. The theme will be how content should be organised on Wikimedia Commons. This is an opportunity for volunteers who work on different things to come together and talk about what matters for the future of the project. The calls will take place '''November 21, 2024, [[m:Special:MyLanguage/Event:Commons community discussion - 21 November 2024 8:00 UTC|8:00 UTC]] and [[m:Special:MyLanguage/Event:Commons community discussion - 21 November 2024 16:00 UTC|16:00 UTC]]'''.
* A [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia_Language_and_Product_Localization/Community meetings#29 November 2024|Language community meeting]] will take place '''November 29, 16:00 UTC''' to discuss updates and technical problem-solving.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/47|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W47&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 07:00, 2024 ж. қарашаның 19 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=27806858 тізімін пайдаланып User:UOzurumba (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-48&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W48&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/48|Translations]] are available.

'''Updates for editors'''
* [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|class=skin-invert|Wishlist item]] A new version of the standard wikitext editor-mode [[mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|syntax highlighter]] will be available as a [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|beta feature]] later this week. This brings many new features and bug fixes, including right-to-left support, [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:CodeMirror#Template folding|template folding]], [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:CodeMirror#Autocompletion|autocompletion]], and an improved search panel. You can learn more on the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:CodeMirror|help page]].
* The 2010 wikitext editor now supports common keyboard shortcuts such &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;Ctrl&lt;/code&gt;+&lt;code&gt;B&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; for bold and &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;Ctrl&lt;/code&gt;+&lt;code&gt;I&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; for italics. A full [[mw:Help:Extension:WikiEditor#Keyboard shortcuts|list of all six shortcuts]] is available. Thanks to SD0001 for this improvement. [https://phabricator.wikimedia.org/T62928]
* Starting November 28, Flow/Structured Discussions pages will be automatically archived and set to read-only at the following wikis: &lt;bdi&gt;bswiki&lt;/bdi&gt;{{int:comma-separator/en}}&lt;bdi&gt;elwiki&lt;/bdi&gt;{{int:comma-separator/en}}&lt;bdi&gt;euwiki&lt;/bdi&gt;{{int:comma-separator/en}}&lt;bdi&gt;fawiki&lt;/bdi&gt;{{int:comma-separator/en}}&lt;bdi&gt;fiwiki&lt;/bdi&gt;{{int:comma-separator/en}}&lt;bdi&gt;frwikiquote&lt;/bdi&gt;{{int:comma-separator/en}}&lt;bdi&gt;frwikisource&lt;/bdi&gt;{{int:comma-separator/en}}&lt;bdi&gt;frwikiversity&lt;/bdi&gt;{{int:comma-separator/en}}&lt;bdi&gt;frwikivoyage&lt;/bdi&gt;{{int:comma-separator/en}}&lt;bdi&gt;idwiki&lt;/bdi&gt;{{int:comma-separator/en}}&lt;bdi&gt;lvwiki&lt;/bdi&gt;{{int:comma-separator/en}}&lt;bdi&gt;plwiki&lt;/bdi&gt;{{int:comma-separator/en}}&lt;bdi&gt;ptwiki&lt;/bdi&gt;{{int:comma-separator/en}}&lt;bdi&gt;urwiki&lt;/bdi&gt;{{int:comma-separator/en}}&lt;bdi&gt;viwikisource&lt;/bdi&gt;{{int:comma-separator/en}}&lt;bdi&gt;zhwikisource&lt;/bdi&gt;. This is done as part of [[mw:Special:MyLanguage/Structured_Discussions/Deprecation|StructuredDiscussions deprecation work]]. If you need any assistance to archive your page in advance, please contact [[m:User:Trizek (WMF)|Trizek (WMF)]]. 
* View all {{formatnum:25}} community-submitted {{PLURAL:25|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, a user creating a new AbuseFilter can now only set the filter to &quot;protected&quot; [[phab:T377765|if it includes a protected variable]].

'''Updates for technical contributors'''
* The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeEditor|CodeEditor]], which can be used in JavaScript, CSS, JSON, and Lua pages, [[phab:T377663|now offers]] live autocompletion. Thanks to SD0001 for this improvement. The feature can be temporarily disabled on a page by pressing &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;Ctrl&lt;/code&gt;+&lt;code&gt;,&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; and un-selecting &quot;&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Live Autocompletion&lt;/bdi&gt;&quot;.
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Tool-maintainers who use the Graphite system for tracking metrics, need to migrate to the newer Prometheus system. They can check [https://grafana.wikimedia.org/d/K6DEOo5Ik/grafana-graphite-datasource-utilization?orgId=1 this dashboard] and the list in the Description of the [[phab:T350592|task T350592]] to see if their tools are listed, and they should claim metrics and dashboards connected to their tools. They can then disable or migrate all existing metrics by following the instructions in the task. The Graphite service will become read-only in April. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/KLUV4IOLRYXPQFWD6WKKJUHMWE77BMSZ/]
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] The [[mw:Special:MyLanguage/NewPP parser report|New PreProcessor parser performance report]] has been fixed to give an accurate count for the number of Wikibase entities accessed. It had previously been resetting after 400 entities. [https://phabricator.wikimedia.org/T279069]

'''Meetings and events'''
* A [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia_Language_and_Product_Localization/Community meetings#29 November 2024|Language community meeting]] will take place November 29 at [https://zonestamp.toolforge.org/1732896000 16:00 UTC]. There will be presentations on topics like developing language keyboards, the creation of the Mooré Wikipedia, the language support track at [[m:Wiki Indaba|Wiki Indaba]], and a report from the Wayuunaiki community on their experiences with the Incubator and as a new community over the last 3 years. This meeting will be in English and will also have Spanish interpretation.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/48|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W48&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 03:41, 2024 ж. қарашаның 26 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=27847039 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-49&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W49&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/49|Translations]] are available.

'''Updates for editors'''
* Two new parser functions were added this week. The &lt;code dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;nowiki&gt;{{&lt;/nowiki&gt;[[mw:Special:MyLanguage/Help:Magic words#interwikilink|#interwikilink]]&lt;nowiki&gt;}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; function adds an [[mw:Special:MyLanguage/Help:Links#Interwiki links|interwiki link]] and the &lt;code dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;nowiki&gt;{{&lt;/nowiki&gt;[[mw:Special:MyLanguage/Help:Magic words#interlanguagelink|#interlanguagelink]]&lt;nowiki&gt;}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; function adds an [[mw:Special:MyLanguage/Help:Links#Interlanguage links|interlanguage link]]. These parser functions are useful on wikis where namespaces conflict with interwiki prefixes. For example, links beginning with &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;MOS:&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; on English Wikipedia [[phab:T363538|conflict with the &lt;code&gt;mos&lt;/code&gt; language code prefix of Mooré Wikipedia]].
* Starting this week, Wikimedia wikis no longer support connections using old RSA-based HTTPS certificates, specifically rsa-2048. This change is to improve security for all users. Some older, unsupported browser or smartphone devices will be unable to connect; Instead, they will display a connectivity error. See the [[wikitech:HTTPS/Browser_Recommendations|HTTPS Browser Recommendations page]] for more-detailed information. All modern operating systems and browsers are always able to reach Wikimedia projects. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/CTYEHVNSXUD3NFAAMG3BLZVTVQWJXJAH/]
* Starting December 16, Flow/Structured Discussions pages will be automatically archived and set to read-only at the following wikis: &lt;bdi&gt;arwiki&lt;/bdi&gt;{{int:comma-separator/en}}&lt;bdi&gt;cawiki&lt;/bdi&gt;{{int:comma-separator/en}}&lt;bdi&gt;frwiki&lt;/bdi&gt;{{int:comma-separator/en}}&lt;bdi&gt;mediawikiwiki&lt;/bdi&gt;{{int:comma-separator/en}}&lt;bdi&gt;orwiki&lt;/bdi&gt;{{int:comma-separator/en}}&lt;bdi&gt;wawiki&lt;/bdi&gt;{{int:comma-separator/en}}&lt;bdi&gt;wawiktionary&lt;/bdi&gt;{{int:comma-separator/en}}&lt;bdi&gt;wikidatawiki&lt;/bdi&gt;{{int:comma-separator/en}}&lt;bdi&gt;zhwiki&lt;/bdi&gt;. This is done as part of [[mw:Special:MyLanguage/Structured_Discussions/Deprecation|StructuredDiscussions deprecation work]]. If you need any assistance to archive your page in advance, please contact [[m:User:Trizek (WMF)|Trizek (WMF)]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T380910]
* This month the Chart extension was deployed to production and is now available on Commons and Testwiki. With the security review complete, pilot wiki deployment is expected to start in the first week of December. You can see a working version [[testwiki:Charts|on Testwiki]] and read [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart/Project/Updates|the November project update]] for more details.
* View all {{formatnum:23}} community-submitted {{PLURAL:23|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, a bug with the &quot;Download as PDF&quot; system was fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T376438]

'''Updates for technical contributors'''
* In late February, temporary accounts will be rolled out on at least 10 large wikis. This deployment will have a significant effect on the community-maintained code. This is about Toolforge tools, bots, gadgets, and user scripts that use IP address data or that are available for logged-out users. The Trust and Safety Product team wants to identify this code, monitor it, and assist in updating it ahead of the deployment to minimize disruption to workflows. The team asks technical editors and volunteer developers to help identify such tools by adding them to [[mw:Trust and Safety Product/Temporary Accounts/For developers/Impacted tools|this list]]. In addition, review the [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts/For developers|updated documentation]] to learn how to adjust the tools. Join the discussions on the [[mw:Talk:Trust and Safety Product/Temporary Accounts|project talk page]] or in the [[discord:channels/221049808784326656/1227616742340034722|dedicated thread]] on the [[w:Wikipedia:Discord|Wikimedia Community Discord server (in English)]] for support and to share feedback. 

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/49|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W49&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 03:22, 2024 ж. желтоқсанның 3 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=27873992 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-50&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W50&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/50|Translations]] are available.

'''Weekly highlight'''
* Technical documentation contributors can find updated resources, and new ways to connect with each other and the Wikimedia Technical Documentation Team, at the [[mw:Special:MyLanguage/Documentation|Documentation hub]] on MediaWiki.org. This page links to: resources for writing and improving documentation, a new &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;#wikimedia-techdocs&lt;/bdi&gt; IRC channel on libera.chat, a listing of past and upcoming documentation events, and ways to request a documentation consultation or review. If you have any feedback or ideas for improvements to the documentation ecosystem, please [[mw:Wikimedia Technical Documentation Team#Contact us|contact the Technical Documentation Team]].

'''Updates for editors'''
[[File:Edit Check on Desktop.png|thumb|Layout change for the Edit Check feature]]
* Later this week, [[mw:Special:MyLanguage/Edit check|Edit Check]] will be relocated to a sidebar on desktop. Edit check is the feature for new editors to help them follow policies and guidelines. This layout change creates space to present people with [[mw:Edit check#1 November 2024|new Checks]] that appear ''while'' they are typing. The [[mw:Special:MyLanguage/Edit check#Reference Check A/B Test|initial results]] show newcomers encountering Edit Check are 2.2 times more likely to publish a new content edit that includes a reference and is not reverted.
* The Chart extension, which enables editors to create data visualizations, was successfully made available on MediaWiki.org and three pilot wikis (Italian, Swedish, and Hebrew Wikipedias). You can see a working examples [[testwiki:Charts|on Testwiki]] and read [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart/Project/Updates|the November project update]] for more details.
* Translators in wikis where the [[mw:Special:MyLanguage/Content translation/Section translation#Try the tool|mobile experience of Content Translation is available]], can now discover articles in Wikiproject campaigns of their interest from the &quot;[https://test.wikipedia.org/w/index.php?title=Special:ContentTranslation&amp;campaign=specialcx&amp;filter-type=automatic&amp;filter-id=collections&amp;active-list=suggestions&amp;from=es&amp;to=en All collection]&quot; category in the articles suggestion feature. Wikiproject Campaign organizers can use this feature, to help translators to discover articles of interest, by adding the &lt;code dir=ltr&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;page-collection&gt; &lt;/page-collection&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; tag to their campaign article list page on Meta-wiki. This will make those articles discoverable in the Content Translation tool. For more detailed information on how to use the tool and tag, please refer to [[mw:Special:MyLanguage/Translation suggestions: Topic-based &amp; Community-defined lists/How to use the features|the step-by-step guide]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T378958]
* The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Nuke|Nuke]] feature, which enables administrators to mass delete pages, now has a [[phab:T376379#10310998|multiselect filter for namespace selection]]. This enables users to select multiple specific namespaces, instead of only one or all, when fetching pages for deletion.
* The Nuke feature also now [[phab:T364225#10371365|provides links]] to the userpage of the user whose pages were deleted, and to the pages which were not selected for deletion, after page deletions are queued. This enables easier follow-up admin-actions. Thanks to Chlod and the Moderator Tools team for both of these improvements. [https://phabricator.wikimedia.org/T364225#10371365]
* The Editing Team is working on making it easier to populate citations from archive.org using the [[mw:Special:MyLanguage/Citoid/Enabling Citoid on your wiki|Citoid]] tool, the auto-filled citation generator. They are asking communities to add two parameters preemptively, &lt;code dir=ltr&gt;archiveUrl&lt;/code&gt; and &lt;code dir=ltr&gt;archiveDate&lt;/code&gt;, within the TemplateData for each citation template using Citoid. You can see an [https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Template%3ACite_web%2Fdoc&amp;diff=1261320172&amp;oldid=1260788022 example of a change in a template], and a [https://global-search.toolforge.org/?namespaces=10&amp;q=%5C%22citoid%5C%22%3A%20%5C%7B&amp;regex=1&amp;title= list of all relevant templates]. [https://phabricator.wikimedia.org/T374831]
* One new wiki has been created: a {{int:project-localized-name-group-wikivoyage}} in [[d:Q9240|Indonesian]] ([[voy:id:|&lt;code&gt;voy:id:&lt;/code&gt;]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T380726]
* Last week, all wikis had problems serving pages to logged-in users and some logged-out users for 30–45 minutes. This was caused by a database problem, and investigation is ongoing. [https://www.wikimediastatus.net/incidents/3g2ckc7bp6l9]
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:19}} community-submitted {{PLURAL:19|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, a bug in the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add Link]] feature has been fixed. Previously, the list of sections which are excluded from Add Link was partially ignored in certain cases. [https://phabricator.wikimedia.org/T380455][https://phabricator.wikimedia.org/T380329]

'''Updates for technical contributors'''
* [[mw:Special:MyLanguage/Codex|Codex]], the design system for Wikimedia, now has an early-stage [[git:design/codex-php|implementation in PHP]]. It is available for general use in MediaWiki extensions and Toolforge apps through [https://packagist.org/packages/wikimedia/codex Composer], with use in MediaWiki core coming soon. More information is available in [[wmdoc:design-codex-php/main/index.html|the documentation]]. Thanks to Doğu for the inspiration and many contributions to the library. [https://phabricator.wikimedia.org/T379662]
* [https://en.wikipedia.org/api/rest_v1/ Wikimedia REST API] users, such as bot operators and tool maintainers, may be affected by ongoing upgrades. On December 4, the MediaWiki Interfaces team began rerouting page/revision metadata and rendered HTML content endpoints on [[testwiki:|testwiki]] from RESTbase to comparable MediaWiki REST API endpoints. The team encourages active users of these endpoints to verify their tool's behavior on testwiki and raise any concerns on the related [[phab:T374683|Phabricator ticket]] before the end of the year, as they intend to roll out the same change across all Wikimedia projects in early January. These changes are part of the work to replace the outdated [[mw:RESTBase/deprecation|RESTBase]] system.
* The [https://wikimediafoundation.limesurvey.net/986172 2024 Developer Satisfaction Survey] is seeking the opinions of the Wikimedia developer community. Please take the survey if you have any role in developing software for the Wikimedia ecosystem. The survey is open until 3 January 2025, and has an associated [[foundation:Legal:Developer Satisfaction Survey 2024 Privacy Statement|privacy statement]].
* There is no new MediaWiki version this week. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar]

'''Meetings and events'''
* The next meeting in the series of [[c:Commons:WMF support for Commons/Commons community calls|Wikimedia Foundation discussions with the Wikimedia Commons community]] will take place on [[m:Event:Commons community discussion - 12 December 2024 08:00 UTC|December 12 at 8:00 UTC]] and [[m:Event:Commons community discussion - 12_December 2024 16:00 UTC|at 16:00 UTC]]. The topic of this call is new media and new contributors. Contributors from all wikis are welcome to attend.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/50|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W50&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 03:15, 2024 ж. желтоқсанның 10 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=27919424 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Tech News: 2024-51&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2024-W51&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/51|Translations]] are available.

'''Weekly highlight'''
* Interested in improving event management on your home wiki? The [[m:Special:MyLanguage/CampaignEvents|CampaignEvents extension]] offers organizers features like event registration management, event/wikiproject promotion, finding potential participants, and more - all directly on-wiki. If you are an organizer or think your community would benefit from this extension, start a discussion to enable it on your wiki today. To learn more about how to enable this extension on your wiki, visit the [[m:CampaignEvents/Deployment status#How to Request the CampaignEvents Extension for your wiki|deployment status page]].

'''Updates for editors'''
* Users of the iOS Wikipedia App in Italy and Mexico on the Italian, Spanish, and English Wikipedias, can see a [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/iOS/Personalized Wikipedia Year in Review|personalized Year in Review]] with insights based on their reading and editing history.
* Users of the Android Wikipedia App in Sub-Saharan Africa and South Asia can see the new [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android/Rabbit Holes|Rabbit Holes]] feature. This feature shows a suggested search term in the Search bar based on the current article being viewed, and a suggested reading list generated from the user’s last two visited articles.
* The [[m:Special:MyLanguage/Global reminder bot|global reminder bot]] is now active and running on nearly 800 wikis. This service reminds most users holding temporary rights when they are about to expire, so that they can renew should they want to. See [[m:Global reminder bot/Technical details|the technical details page]] for more information.
* The next issue of Tech News will be sent out on 13 January 2025 because of the end of year holidays. Thank you to all of the translators, and people who submitted content or feedback, this year.
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:27}} community-submitted {{PLURAL:27|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, a bug was [[phab:T374988|fixed]] in the Android Wikipedia App which had caused translatable SVG images to show the wrong language when they were tapped.

'''Updates for technical contributors'''
* There is no new MediaWiki version next week. The next deployments will start on 14 January. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Deployments/Yearly_calendar/2025] 

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/51|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2024-W51&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 03:24, 2024 ж. желтоқсанның 17 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=27942374 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Tech News: 2025-03&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2025-W03&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/03|Translations]] are available.

'''Weekly highlight'''
* The Single User Login system is being updated over the next few months. This is the system which allows users to fill out the login form on one Wikimedia site and get logged in on all others at the same time. It needs to be updated because of the ways that browsers are increasingly restricting cross-domain cookies. To accommodate these restrictions, login and account creation pages will move to a central domain, but it will still appear to the user as if they are on the originating wiki. The updated code will be enabled this week for users on test wikis. This change is planned to roll out to all users during February and March. See [[mw:Special:MyLanguage/MediaWiki Platform Team/SUL3#Deployment|the SUL3 project page]] for more details and a timeline.

'''Updates for editors'''
* On wikis with [[mw:Special:MyLanguage/Extension:PageAssessments|PageAssessments]] installed, you can now [[mw:Special:MyLanguage/Extension:PageAssessments#Search|filter search results]] to pages in a given WikiProject by using the &lt;code dir=ltr&gt;inproject:&lt;/code&gt; keyword. (These wikis: {{int:project-localized-name-arwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-enwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-enwikivoyage/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-frwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-huwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-newiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-trwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-zhwiki/en}}) [https://phabricator.wikimedia.org/T378868] 
* One new wiki has been created: a {{int:project-localized-name-group-wikipedia}} in [[d:Q34129|Tigre]] ([[w:tig:|&lt;code&gt;w:tig:&lt;/code&gt;]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T381377]
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:35}} community-submitted {{PLURAL:35|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, there was a bug with updating a user's edit-count after making a rollback edit, which is now fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T382592]

'''Updates for technical contributors'''
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Wikimedia REST API users, such as bot operators and tool maintainers, may be affected by ongoing upgrades. Starting the week of January 13, we will begin rerouting [[phab:T374683|some page content endpoints]] from RESTbase to the newer MediaWiki REST API endpoints for all wiki projects. This change was previously available on testwiki and should not affect existing functionality, but active users of the impacted endpoints may raise issues directly to the [[phab:project/view/6931/|MediaWiki Interfaces Team]] in Phabricator if they arise.
* Toolforge tool maintainers can now share their feedback on Toolforge UI, an initiative to provide a web platform that allows creating and managing Toolforge tools through a graphic interface, in addition to existing command-line workflows. This project aims to streamline active maintainers’ tasks, as well as make registration and deployment processes more accessible for new tool creators. The initiative is still at a very early stage, and the Cloud Services team is in the process of collecting feedback from the Toolforge community to help shape the solution to their needs. [[wikitech:Wikimedia Cloud Services team/EnhancementProposals/Toolforge UI|Read more and share your thoughts about Toolforge UI]]. 
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] For tool and library developers who use the OAuth system: The identity endpoint used for [[mw:Special:MyLanguage/OAuth/For Developers#Identifying the user|OAuth 1]] and [[mw:Special:MyLanguage/OAuth/For Developers#Identifying the user 2|OAuth 2]] returned a JSON object with an integer in its &lt;code&gt;sub&lt;/code&gt; field, which was incorrect (the field must always be a string). This has been fixed; the fix will be deployed to Wikimedia wikis on the week of January 13. [https://phabricator.wikimedia.org/T382139]
* Many wikis currently use [[:mw:Parsoid/Parser Unification/Cite CSS|Cite CSS]] to render custom footnote markers in Parsoid output. Starting January 20 these rules will be disabled, but the developers ask you to ''not'' clean up your &lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[MediaWiki:Common.css]]&lt;/bdi&gt; until February 20 to avoid issues during the migration. Your wikis might experience some small changes to footnote markers in Visual Editor and when using experimental Parsoid read mode, but if there are changes these are expected to bring the rendering in line with the legacy parser output. [https://phabricator.wikimedia.org/T370027]

'''Meetings and events'''
* The next meeting in the series of [[c:Special:MyLanguage/Commons:WMF support for Commons/Commons community calls|Wikimedia Foundation Community Conversations with the Wikimedia Commons community]] will take place on [[m:Special:MyLanguage/Event:Commons community discussion - 15 January 2025 08:00 UTC|January 15 at 8:00 UTC]] and [[m:Special:MyLanguage/Event:Commons community discussion - 15 January 2025 16:00 UTC|at 16:00 UTC]]. The topic of this call is defining the priorities in tool investment for Commons. Contributors from all wikis, especially users who are maintaining tools for Commons, are welcome to attend.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/03|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2025-W03&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 06:41, 2025 ж. қаңтардың 14 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=28048614 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Tech News: 2025-04&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2025-W04&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/04|Translations]] are available.

'''Updates for editors'''
* Administrators can mass-delete multiple pages created by a user or IP address using [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Nuke|Extension:Nuke]]. It previously only allowed deletion of pages created in the last 30 days. It can now delete pages from the last 90 days, provided it is targeting a specific user or IP address. [https://phabricator.wikimedia.org/T380846]
* On [[phab:P72148|wikis that use]] the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Patrolled edits|Patrolled edits]] feature, when the rollback feature is used to revert an unpatrolled page revision, that revision will now be marked as &quot;manually patrolled&quot; instead of &quot;autopatrolled&quot;, which is more accurate. Some editors that use [[mw:Special:MyLanguage/Help:New filters for edit review/Filtering|filters]] on Recent Changes may need to update their filter settings. [https://phabricator.wikimedia.org/T302140]
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:31}} community-submitted {{PLURAL:31|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, the Visual Editor's &quot;Insert link&quot; feature did not always suggest existing pages properly when an editor started typing, which has now been [[phab:T383497|fixed]].

'''Updates for technical contributors'''
* The Structured Discussion extension (also known as Flow) is being progressively removed from the wikis. This extension is unmaintained and causes issues. It will be replaced by [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]], which is used on any regular talk page. [[mw:Special:MyLanguage/Structured Discussions/Deprecation#Deprecation timeline|The last group of wikis]] ({{int:project-localized-name-cawikiquote/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-fiwikimedia/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-gomwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kabwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ptwikibooks/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-sewikimedia/en}}) will soon be contacted. If you have questions about this process, please ping [[m:User:Trizek (WMF)|Trizek (WMF)]] at your wiki. [https://phabricator.wikimedia.org/T380912]
* The latest quarterly [[mw:Technical_Community_Newsletter/2025/January|Technical Community Newsletter]] is now available. This edition includes: updates about services from the Data Platform Engineering teams, information about Codex from the Design System team, and more.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/04|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2025-W04&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 06:36, 2025 ж. қаңтардың 21 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=28129769 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Tech News: 2025-05&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2025-W05&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/05|Translations]] are available.

'''Weekly highlight'''
* Patrollers and admins - what information or context about edits or users could help you to make patroller or admin decisions more quickly or easily? The Wikimedia Foundation wants to hear from you to help guide its upcoming annual plan. Please consider sharing your thoughts on this and [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2025-2026/Product &amp; Technology OKRs|13 other questions]] to shape the technical direction for next year.

'''Updates for editors'''
* iOS Wikipedia App users worldwide can now access a [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/iOS/Personalized Wikipedia Year in Review/How your data is used|personalized Year in Review]] feature, which provides insights based on their reading and editing history on Wikipedia. This project is part of a broader effort to help welcome new readers as they discover and interact with encyclopedic content.
* [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|class=skin-invert|Wishlist item]] Edit patrollers now have a new feature available that can highlight potentially problematic new pages. When a page is created with the same title as a page which was previously deleted, a tag ('Recreated') will now be added, which users can filter for in [[{{#special:RecentChanges}}]] and [[{{#special:NewPages}}]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T56145]
* Later this week, there will be a new warning for editors if they attempt to create a redirect that links to another redirect (a [[mw:Special:MyLanguage/Help:Redirects#Double redirects|double redirect]]). The feature will recommend that they link directly to the second redirect's target page. Thanks to the user SomeRandomDeveloper for this improvement. [https://phabricator.wikimedia.org/T326056]
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Wikimedia wikis allow [[w:en:WebAuthn|WebAuthn]]-based second factor checks (such as hardware tokens) during login, but the feature is [[m:Community Wishlist Survey 2023/Miscellaneous/Fix security key (WebAuthn) support|fragile]] and has very few users. The MediaWiki Platform team is temporarily disabling adding new WebAuthn keys, to avoid interfering with the rollout of [[mw:MediaWiki Platform Team/SUL3|SUL3]] (single user login version 3). Existing keys are unaffected. [https://phabricator.wikimedia.org/T378402]
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:30}} community-submitted {{PLURAL:30|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]].

'''Updates for technical contributors'''

* For developers that use the [[wikitech:Data Platform/Data Lake/Edits/MediaWiki history dumps|MediaWiki History dumps]]: The Data Platform Engineering team has added a couple of new fields to these dumps, to support the [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts|Temporary Accounts]] initiative. If you maintain software that reads those dumps, please review your code and the updated documentation, since the order of the fields in the row will change. There will also be one field rename: in the &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;mediawiki_user_history&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; dump, the &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;anonymous&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; field will be renamed to &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;is_anonymous&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt;. The changes will take effect with the next release of the dumps in February. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/LKMFDS62TXGDN6L56F4ABXYLN7CSCQDI/] 

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/05|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2025-W05&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 03:14, 2025 ж. қаңтардың 28 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=28149374 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Tech News: 2025-06&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2025-W06&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/06|Translations]] are available.

'''Updates for editors'''
* Editors who use the &quot;Special characters&quot; editing-toolbar menu can now see the 32 special characters you have used most recently, across editing sessions on that wiki. This change should help make it easier to find the characters you use most often. The feature is in both the 2010 wikitext editor and VisualEditor. [https://phabricator.wikimedia.org/T110722]
* Editors using the 2010 wikitext editor can now create sublists with correct indentation by selecting the line(s) you want to indent and then clicking the toolbar buttons.[https://phabricator.wikimedia.org/T380438] You can now also insert &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;code&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; tags using a new toolbar button.[https://phabricator.wikimedia.org/T383010] Thanks to user stjn for these improvements.
* Help is needed to ensure the [[mw:Special:MyLanguage/Citoid/Enabling Citoid on your wiki|citation generator]] works properly on each wiki.
** (1) Administrators should update the local versions of the page &lt;code dir=ltr&gt;MediaWiki:Citoid-template-type-map.json&lt;/code&gt; to include entries for &lt;code dir=ltr&gt;preprint&lt;/code&gt;, &lt;code dir=ltr&gt;standard&lt;/code&gt;, and &lt;code dir=ltr&gt;dataset&lt;/code&gt;; Here are example diffs to replicate [https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=MediaWiki%3ACitoid-template-type-map.json&amp;diff=1189164774&amp;oldid=1165783565 for 'preprint'] and [https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=MediaWiki%3ACitoid-template-type-map.json&amp;diff=1270832208&amp;oldid=1270828390 for 'standard' and 'dataset'].
** (2.1) If the citoid map in the citation template used for these types of references is missing, [[mediawikiwiki:Citoid/Enabling Citoid on your wiki#Step 2.a: Create a 'citoid' maps value for each citation template|one will need to be added]]. (2.2) If the citoid map does exist, the TemplateData will need to be updated to include new field names. Here are example updates [https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Template%3ACitation%2Fdoc&amp;diff=1270829051&amp;oldid=1262470053 for 'preprint'] and [https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Template%3ACitation%2Fdoc&amp;diff=1270831369&amp;oldid=1270829480 for 'standard' and 'dataset']. The new fields that may need to be supported are &lt;code dir=ltr&gt;archiveID&lt;/code&gt;, &lt;code dir=ltr&gt;identifier&lt;/code&gt;, &lt;code dir=ltr&gt;repository&lt;/code&gt;, &lt;code dir=ltr&gt;organization&lt;/code&gt;, &lt;code dir=ltr&gt;repositoryLocation&lt;/code&gt;, &lt;code dir=ltr&gt;committee&lt;/code&gt;, and &lt;code dir=ltr&gt;versionNumber&lt;/code&gt;. [https://phabricator.wikimedia.org/T383666]
* One new wiki has been created: a {{int:project-localized-name-group-wikipedia/en}} in [[d:Q15637215|Central Kanuri]] ([[w:knc:|&lt;code&gt;w:knc:&lt;/code&gt;]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T385181]
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:27}} community-submitted {{PLURAL:27|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, the [[mediawikiwiki:Special:MyLanguage/Help:Extension:Wikisource/Wikimedia OCR|OCR (optical character recognition) tool]] used for Wikisource now supports a new language, Church Slavonic. [https://phabricator.wikimedia.org/T384782]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/06|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2025-W06&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 05:08, 2025 ж. ақпанның 4 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=28203495 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Tech News: 2025-07&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2025-W07&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/07|Translations]] are available.

'''Weekly highlight'''

* The Product and Technology Advisory Council (PTAC) has published [[m:Special:MyLanguage/Product and Technology Advisory Council/February 2025 draft PTAC recommendation for feedback|a draft of their recommendations]] for the Wikimedia Foundation's Product and Technology department. They have recommended focusing on [[m:Special:MyLanguage/Product and Technology Advisory Council/February 2025 draft PTAC recommendation for feedback/Mobile experiences|mobile experiences]], particularly contributions. They request community [[m:Talk:Product and Technology Advisory Council/February 2025 draft PTAC recommendation for feedback|feedback at the talk page]] by 21 February.

'''Updates for editors'''
* The &quot;Special pages&quot; portlet link will be moved from the &quot;Toolbox&quot; into the &quot;Navigation&quot; section of the main menu's sidebar by default. This change is because the Toolbox is intended for tools relating to the current page, not tools relating to the site, so the link will be more logically and consistently located. To modify this behavior and update CSS styling, administrators can follow the instructions at [[phab:T385346|T385346]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T333211]
* As part of this year's work around improving the ways readers discover content on the wikis, the Web team will be running an experiment with a small number of readers that displays some suggestions for related or interesting articles within the search bar. Please check out [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Content Discovery Experiments#Experiment 1: Display article recommendations in more prominent locations, search|the project page]] for more information.
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] Template editors who use TemplateStyles can now customize output for users with specific accessibility needs by using accessibility related media queries (&lt;code dir=ltr&gt;[https://developer.mozilla.org/en-US/docs/Web/CSS/@media/prefers-reduced-motion prefers-reduced-motion]&lt;/code&gt;, &lt;code dir=ltr&gt;[https://developer.mozilla.org/en-US/docs/Web/CSS/@media/prefers-reduced-transparency prefers-reduced-transparency]&lt;/code&gt;, &lt;code dir=ltr&gt;[https://developer.mozilla.org/en-US/docs/Web/CSS/@media/prefers-contrast prefers-contrast]&lt;/code&gt;, and &lt;code dir=ltr&gt;[https://developer.mozilla.org/en-US/docs/Web/CSS/@media/forced-colors forced-colors]&lt;/code&gt;). Thanks to user Bawolff for these improvements. [https://phabricator.wikimedia.org/T384175]
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:22}} community-submitted {{PLURAL:22|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, the global blocks log will now be shown directly on the {{#special:CentralAuth}} page, similarly to global locks, to simplify the workflows for stewards. [https://phabricator.wikimedia.org/T377024]

'''Updates for technical contributors'''
* Wikidata [[d:Special:MyLanguage/Help:Default values for labels and aliases|now supports a special language as a &quot;default for all languages&quot;]] for labels and aliases. This is to avoid excessive duplication of the same information across many languages. If your Wikidata queries use labels, you may need to update them as some existing labels are getting removed. [https://phabricator.wikimedia.org/T312511]
* The function &lt;code dir=&quot;ltr&quot;&gt;getDescription&lt;/code&gt; was invoked on every Wiki page read and accounts for ~2.5% of a page's total load time. The calculated value will now be cached, reducing load on Wikimedia servers. [https://phabricator.wikimedia.org/T383660]
* As part of the RESTBase deprecation [[mw:RESTBase/deprecation|effort]], the &lt;code dir=&quot;ltr&quot;&gt;/page/related&lt;/code&gt; endpoint has been blocked as of February 6, 2025, and will be removed soon. This timeline was chosen to align with the deprecation schedules for older Android and iOS versions. The stable alternative is the &quot;&lt;code dir=&quot;ltr&quot;&gt;morelike&lt;/code&gt;&quot; action API in MediaWiki, and [[gerrit:c/mediawiki/services/mobileapps/+/982154/13/pagelib/src/transform/FooterReadMore.js|a migration example]] is available. The MediaWiki Interfaces team [[phab:T376297|can be contacted]] for any questions. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/GFC2IJO7L4BWO3YTM7C5HF4MCCBE2RJ2/]

'''In depth'''

* The latest quarterly [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter/2025/January|Language and Internationalization newsletter]] is available. It includes: Updates about the &quot;Contribute&quot; menu; details on some of the newest language editions of Wikipedia; details on new languages supported by the MediaWiki interface; updates on the Community-defined lists feature; and more. 
* The latest [[mw:Extension:Chart/Project/Updates#January 2025: Better visibility into charts and tabular data usage|Chart Project newsletter]] is available. It includes updates on the progress towards bringing better visibility into global charts usage and support for categorizing pages in the Data namespace on Commons.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/07|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2025-W07&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 05:11, 2025 ж. ақпанның 11 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=28231022 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Tech News: 2025-08&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2025-W08&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/08|Translations]] are available.

'''Weekly highlight'''
* Communities using growth tools can now showcase one event on the &lt;code&gt;{{#special:Homepage}}&lt;/code&gt; for newcomers. This feature will help newcomers to be informed about editing activities they can participate in. Administrators can create a new event to showcase at &lt;code&gt;{{#special:CommunityConfiguration}}&lt;/code&gt;. To learn more about this feature, please read [[diffblog:2025/02/12/community-updates-module-connecting-newcomers-to-your-initiatives/|the Diff post]], have a look [[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Community updates module|at the documentation]], or contact [[mw:Talk:Growth|the Growth team]].

'''Updates for editors'''
[[File:Page Frame Features on desktop.png|thumb|Highlighted talk pages improvements]]
* Starting next week, talk pages at these wikis – {{int:project-localized-name-eswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-frwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-itwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-jawiki/en}} – will get [[diffblog:2024/05/02/making-talk-pages-better-for-everyone/|a new design]]. This change was extensively tested as a Beta feature and is the last step of [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Feature summary|talk pages improvements]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T379102]
* You can now navigate to view a redirect page directly from its action pages, such as the history page. Previously, you were forced to first go to the redirect target. This change should help editors who work with redirects a lot. Thanks to user stjn for this improvement. [https://phabricator.wikimedia.org/T5324]
* When a Cite reference is reused many times, wikis currently show either numbers like &quot;1.23&quot; or localized alphabetic markers like &quot;a b c&quot; in the reference list. Previously, if there were so many reuses that the alphabetic markers were all used, [[MediaWiki:Cite error references no backlink label|an error message]] was displayed.  As part of the work to [[phab:T383036|modernize Cite customization]], these errors will no longer be shown and instead the backlinks will fall back to showing numeric markers like &quot;1.23&quot; once the alphabetic markers are all used.
* The log entries for each change to an editor's user-groups are now clearer by specifying exactly what has changed, instead of the plain before and after listings. Translators can [[phab:T369466|help to update the localized versions]]. Thanks to user Msz2001 for these improvements.
* A new filter has been added to the [[{{#special:Nuke}}]] tool, which allows administrators to mass delete pages, to enable users to filter for pages in a range of page sizes (in bytes). This allows, for example, deleting pages only of a certain size or below. [https://phabricator.wikimedia.org/T378488]
* Non-administrators can now check which pages are able to be deleted using the [[{{#special:Nuke}}]] tool. Thanks to user MolecularPilot for this and the previous improvements. [https://phabricator.wikimedia.org/T376378]
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:25}} community-submitted {{PLURAL:25|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, a bug was fixed in the configuration for the AV1 video file format, which enables these files to play again. [https://phabricator.wikimedia.org/T382193]

'''Updates for technical contributors'''
* Parsoid Read Views is going to be rolling out to most Wiktionaries over the next few weeks, following the successful transition of Wikivoyage to Parsoid Read Views last year. For more information, see the [[mw:Special:MyLanguage/Parsoid/Parser Unification|Parsoid/Parser Unification]] project page. [https://phabricator.wikimedia.org/T385923][https://phabricator.wikimedia.org/T371640]
* Developers of tools that run on-wiki should note that &lt;code dir=ltr&gt;mw.Uri&lt;/code&gt; is deprecated. Tools requiring &lt;code dir=ltr&gt;mw.Uri&lt;/code&gt; must explicitly declare &lt;code dir=ltr&gt;mediawiki.Uri&lt;/code&gt; as a ResourceLoader dependency, and should migrate to the browser native &lt;code dir=ltr&gt;URL&lt;/code&gt; API soon. [https://phabricator.wikimedia.org/T384515]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/08|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2025-W08&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 02:16, 2025 ж. ақпанның 18 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=28275610 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Tech News: 2025-09&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2025-W09&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/09|Translations]] are available.

'''Updates for editors'''
* Administrators can now customize how the [[m:Special:MyLanguage/User language|Babel feature]] creates categories using [[{{#special:CommunityConfiguration/Babel}}]]. They can rename language categories, choose whether they should be auto-created, and adjust other settings. [https://phabricator.wikimedia.org/T374348]
* The &lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[https://www.wikimedia.org/ wikimedia.org]&lt;/bdi&gt; portal has been updated – and is receiving some ongoing improvements – to modernize and improve the accessibility of our portal pages. It now has better support for mobile layouts, updated wording and links, and better language support. Additionally, all of the Wikimedia project portals, such as &lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[https://wikibooks.org wikibooks.org]&lt;/bdi&gt;, now support dark mode when a reader is using that system setting. [https://phabricator.wikimedia.org/T373204][https://phabricator.wikimedia.org/T368221][https://meta.wikimedia.org/wiki/Project_portals]
* One new wiki has been created: a {{int:project-localized-name-group-wiktionary/en}} in [[d:Q33965|Santali]] ([[wikt:sat:|&lt;code&gt;wikt:sat:&lt;/code&gt;]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T386619]
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:30}} community-submitted {{PLURAL:30|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, a bug was fixed that prevented clicking on search results in the web-interface for some Firefox for Android phone configurations. [https://phabricator.wikimedia.org/T381289]

'''Meetings and events'''
* The next Language Community Meeting is happening soon, February 28th at [https://zonestamp.toolforge.org/1740751200 14:00 UTC]. This week's meeting will cover: highlights and technical updates on keyboard and tools for the Sámi languages, Translatewiki.net contributions from the Bahasa Lampung community in Indonesia, and technical Q&amp;A. If you'd like to join, simply [[mw:Wikimedia Language and Product Localization/Community meetings#28 February 2025|sign up on the wiki page]].

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/09|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2025-W09&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 05:40, 2025 ж. ақпанның 25 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=28296129 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Tech News: 2025-10&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2025-W10&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/10|Translations]] are available.

'''Updates for editors'''
* All logged-in editors using the mobile view can now edit a full page. The &quot;{{int:Minerva-page-actions-editfull}}&quot; link is accessible from the &quot;{{int:minerva-page-actions-overflow}}&quot; menu in the toolbar. This was previously only available to editors using the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Advanced mobile contributions|Advanced mobile contributions]] setting. [https://phabricator.wikimedia.org/T387180]
* Interface administrators can now help to remove the deprecated Cite CSS code matching &quot;&lt;code dir=&quot;ltr&quot;&gt;mw-ref&lt;/code&gt;&quot; from their local &lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[MediaWiki:Common.css]]&lt;/bdi&gt;. The list of wikis in need of cleanup, and the code to remove, [https://global-search.toolforge.org/?q=mw-ref%5B%5E-a-z%5D&amp;regex=1&amp;namespaces=8&amp;title=.*css can be found with this global search] and in [https://ace.wikipedia.org/w/index.php?title=MediaWiki:Common.css&amp;oldid=145662#L-139--L-144 this example], and you can learn more about how to help on the [[mw:Parsoid/Parser Unification/Cite CSS|CSS migration project page]]. The Cite footnote markers (&quot;&lt;code dir=&quot;ltr&quot;&gt;[1]&lt;/code&gt;&quot;) are now rendered by [[mw:Special:MyLanguage/Parsoid|Parsoid]], and the deprecated CSS is no longer needed. The CSS for backlinks (&quot;&lt;code dir=&quot;ltr&quot;&gt;mw:referencedBy&lt;/code&gt;&quot;) should remain in place for now. This cleanup is expected to cause no visible changes for readers. Please help to remove this code before March 20, after which the development team will do it for you.
* When editors embed a file (e.g. &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;[[File:MediaWiki.png]]&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) on a page that is protected with cascading protection, the software will no longer restrict edits to the file description page, only to new file uploads.[https://phabricator.wikimedia.org/T24521] In contrast, transcluding a file description page (e.g. &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{:File:MediaWiki.png}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;) will now restrict edits to the page.[https://phabricator.wikimedia.org/T62109]
* When editors revert a file to an earlier version it will now require the same permissions as ordinarily uploading a new version of the file. The software now checks for 'reupload' or 'reupload-own' rights,[https://phabricator.wikimedia.org/T304474] and respects cascading protection.[https://phabricator.wikimedia.org/T140010]
* When administrators are listing pages for deletion with the Nuke tool, they can now also list associated talk pages and redirects for deletion, alongside pages created by the target, rather than needing to manually delete these pages afterwards. [https://phabricator.wikimedia.org/T95797]
* The [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/03|previously noted]] update to Single User Login, which will accommodate browser restrictions on cross-domain cookies by moving login and account creation to a central domain, will now roll out to all users during March and April. The team plans to enable it for all new account creation on [[wikitech:Deployments/Train#Tuesday|Group0]] wikis this week. See [[mw:Special:MyLanguage/MediaWiki Platform Team/SUL3#Deployment|the SUL3 project page]] for more details and an updated timeline.
* Since last week there has been a bug that shows some interface icons as black squares until the page has fully loaded. It will be fixed this week. [https://phabricator.wikimedia.org/T387351]
* One new wiki has been created: a {{int:project-localized-name-group-wikipedia/en}} in [[d:Q2044560|Sylheti]] ([[w:syl:|&lt;code&gt;w:syl:&lt;/code&gt;]]) [https://phabricator.wikimedia.org/T386441]
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:23}} community-submitted {{PLURAL:23|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, a bug was fixed with loading images in very old versions of the Firefox browser on mobile. [https://phabricator.wikimedia.org/T386400]

'''Updates for technical contributors'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] Detailed code updates later this week: [[mw:MediaWiki 1.44/wmf.19|MediaWiki]]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/10|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2025-W10&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 07:30, 2025 ж. наурыздың 4 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=28334563 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Tech News: 2025-11&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2025-W11&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/11|Translations]] are available.

'''Updates for editors'''
* Editors who use password managers at multiple wikis may notice changes in the future. The way that our wikis provide information to password managers about reusing passwords across domains has recently been updated, so some password managers might now offer you login credentials that you saved for a different Wikimedia site. Some password managers already did this, and are now doing it for more Wikimedia domains. This is part of the [[mw:Special:MyLanguage/MediaWiki Platform Team/SUL3|SUL3 project]] which aims to improve how our unified login works, and to keep it compatible with ongoing changes to the web-browsers we use. [https://phabricator.wikimedia.org/T385520][https://phabricator.wikimedia.org/T384844]
* The Wikipedia Apps Team is inviting interested users to help improve Wikipedia’s offline and limited internet use. After discussions in [[m:Afrika Baraza|Afrika Baraza]] and the last [[m:Special:MyLanguage/ESEAP Hub/Meetings|ESEAP call]], key challenges like search, editing, and offline access are being explored, with upcoming focus groups to dive deeper into these topics. All languages are welcome, and interpretation will be available. Want to share your thoughts? [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Improving Wikipedia Mobile Apps for Offline &amp; Limited Internet Use|Join the discussion]] or email &lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;aramadan@wikimedia.org&lt;/bdi&gt;!
* All wikis will be read-only for a few minutes on March 19. This is planned at [https://zonestamp.toolforge.org/1742392800 14:00 UTC]. More information will be published in Tech News and will also be posted on individual wikis in the coming weeks.
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:27}} community-submitted {{PLURAL:27|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]].

'''Updates for technical contributors'''
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] Detailed code updates later this week: [[mw:MediaWiki 1.44/wmf.20|MediaWiki]]

'''In depth'''
* The latest quarterly [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Newsletters/33|Growth newsletter]] is available. It includes: the launch of the Community Updates module, the most recent changes in Community Configuration, and the upcoming test of in-article suggestions for first-time editors.
* An old API that was previously used in the Android Wikipedia app is being removed at the end of March. There are no current software uses, but users of the app with a version that is older than 6 months by the time of removal (2025-03-31), will no longer have access to the Suggested Edits feature, until they update their app. You can [[diffblog:2025/02/24/sunset-of-wikimedia-recommendation-api/|read more details about this change]].

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/11|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2025-W11&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 04:08, 2025 ж. наурыздың 11 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=28372257 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Tech News: 2025-12&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2025-W12&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/12|Translations]] are available.

'''Weekly highlight'''
* Twice a year, around the equinoxes, the Wikimedia Foundation's Site Reliability Engineering (SRE) team performs [[m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|a datacenter server switchover]], redirecting all traffic from one primary server to its backup. This provides reliability in case of a crisis, as we can always fall back on the other datacenter. [http://listen.hatnote.com/ Thanks to the Listen to Wikipedia] tool, you can hear the switchover take place: Before it begins, you'll hear the steady stream of edits; Then, as the system enters a brief read-only phase, the sound stops for a couple of minutes, before resuming after the switchover. You can [[diffblog:2025/03/12/hear-that-the-wikis-go-silent-twice-a-year/|read more about the background and details of this process on the Diff blog]]. If you want to keep an ear out for the next server switchover, listen to the wikis on [https://zonestamp.toolforge.org/1742392800 March 19 at 14:00 UTC].

'''Updates for editors'''

* The [https://test.wikipedia.org/w/index.php?title=Special:ContentTranslation&amp;filter-type=automatic&amp;filter-id=previous-edits&amp;active-list=suggestions&amp;from=en&amp;to=es improved Content Translation tool dashboard] is now available in [[phab:T387820|10 Wikipedias]] and will be available for all Wikipedias [[phab:T387821|soon]]. With [[mw:Special:MyLanguage/Content translation#Improved translation experience|the unified dashboard]], desktop users can now: Translate new sections of an article; Discover and access topic-based [https://ig.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Special:ContentTranslation&amp;active-list=suggestions&amp;from=en&amp;to=ig&amp;filter-type=automatic&amp;filter-id=previous-edits article suggestion filters] (initially available only for mobile device users); Discover and access the [[mw:Special:MyLanguage/Translation suggestions: Topic-based &amp; Community-defined lists|Community-defined lists]] filter, also known as &quot;Collections&quot;, from wiki-projects and campaigns.
* On Wikimedia Commons, a [[c:Commons:WMF support for Commons/Upload Wizard Improvements#Improve category selection|new system to select the appropriate file categories]] has been introduced: if a category has one or more subcategories, users will be able to click on an arrow that will open the subcategories directly within the form, and choose the correct one. The parent category name will always be shown on top, and it will always be possible to come back to it. This should decrease the amount of work for volunteers in fixing/creating new categories. The change is also available on mobile. These changes are part of planned improvements to the UploadWizard.
* The Community Tech team is seeking wikis to join a pilot for the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2023/Multiblocks|Multiblocks]] feature and a refreshed Special:Block page in late March. Multiblocks enables administrators to impose multiple different types of blocks on the same user at the same time. If you are an admin or steward and would like us to discuss joining the pilot with your community, please leave a message on the [[m:Talk:Community Wishlist Survey 2023/Multiblocks|project talk page]].
* Starting March 25, the Editing team will test a new feature for Edit Check at [[phab:T384372|12 Wikipedias]]: [[mw:Special:MyLanguage/Help:Edit check#Multi-check|Multi-Check]]. Half of the newcomers on these wikis will see all [[mw:Special:MyLanguage/Help:Edit check#ref|Reference Checks]] during their edit session, while the other half will continue seeing only one. The goal of this test is to see if users are confused or discouraged when shown multiple Reference Checks (when relevant) within a single editing session. At these wikis, the tags used on edits that show References Check will be simplified, as multiple tags could be shown within a single edit. Changes to the tags are documented [[phab:T373949|on Phabricator]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T379131]
* The [[m:Special:MyLanguage/Global reminder bot|Global reminder bot]], which is a service for notifying users that their temporary user-rights are about to expire, now supports using the localized name of the user-rights group in the message heading. Translators can see the [[m:Global reminder bot/Translation|listing of existing translations and documentation]] to check if their language needs updating or creation.
* The [[Special:GlobalPreferences|GlobalPreferences]] gender setting, which is used for how the software should refer to you in interface messages, now works as expected by overriding the local defaults. [https://phabricator.wikimedia.org/T386584]
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:26}} community-submitted {{PLURAL:26|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, the Wikipedia App for Android had a bug fixed for when a user is browsing and searching in multiple languages. [https://phabricator.wikimedia.org/T379777]

'''Updates for technical contributors'''
* Later this week, the way that Codex styles are loaded will be changing. There is a small risk that this may result in unstyled interface message boxes on certain pages. User generated content (e.g. templates) is not impacted. Gadgets may be impacted. If you see any issues [[phab:T388847|please report them]]. See the linked task for details, screenshots, and documentation on how to fix any affected gadgets.
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] Detailed code updates later this week: [[mw:MediaWiki 1.44/wmf.21|MediaWiki]]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/12|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2025-W12&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 04:46, 2025 ж. наурыздың 18 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=28412594 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Tech News: 2025-13&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2025-W13&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/13|Translations]] are available.

'''Weekly highlight'''
* The Wikimedia Foundation is seeking your feedback on the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2025-2026/Product &amp; Technology OKRs|drafts of the objectives and key results that will shape the Foundation's Product and Technology priorities]] for the next fiscal year (starting in July). The objectives are broad high-level areas, and the key-results are measurable ways to track the success of their objectives. Please share your feedback on the talkpage, in any language, ideally before the end of April.

'''Updates for editors'''
* The [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:CampaignEvents|CampaignEvents extension]] will be released to multiple wikis (see [[m:Special:MyLanguage/CampaignEvents/Deployment status#Global Deployment Plan|deployment plan]] for details) in April 2025, and the team has begun the process of engaging communities on the identified wikis. The extension provides tools to organize, manage, and promote collaborative activities (like events, edit-a-thons, and WikiProjects) on the wikis. The extension has three tools: [[m:Special:MyLanguage/Event Center/Registration|Event Registration]], [[m:Special:MyLanguage/CampaignEvents/Collaboration list|Collaboration List]], and [[m:Special:MyLanguage/Campaigns/Foundation Product Team/Invitation list|Invitation Lists]]. It is currently on 13 Wikipedias, including English Wikipedia, French Wikipedia, and Spanish Wikipedia, as well as Wikidata. Questions or requests can be directed to the [[mw:Help talk:Extension:CampaignEvents|extension talk page]] or in Phabricator (with &lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; style=&quot;white-space: nowrap;&quot;&gt;#campaigns-product-team&lt;/bdi&gt; tag).
* Starting the week of March 31st, wikis will be able to set which user groups can view private registrants in [[m:Special:MyLanguage/Event Center/Registration|Event Registration]], as part of the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:CampaignEvents|CampaignEvents]] extension. By default, event organizers and the local wiki admins will be able to see private registrants. This is a change from the current behavior, in which only event organizers can see private registrants. Wikis can change the default setup by [[m:Special:MyLanguage/Requesting wiki configuration changes|requesting a configuration change]] in Phabricator (and adding the &lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; style=&quot;white-space: nowrap;&quot;&gt;#campaigns-product-team&lt;/bdi&gt; tag). Participants of past events can cancel their registration at any time.
* Administrators at wikis that have a customized &lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[MediaWiki:Sidebar]]&lt;/bdi&gt; should check that it contains an entry for the {{int:specialpages}} listing. If it does not, they should add it using &lt;code dir=ltr style=&quot;white-space: nowrap;&quot;&gt;* specialpages-url|specialpages&lt;/code&gt;. Wikis with a default sidebar will see the link moved from the page toolbox into the sidebar menu in April. [https://phabricator.wikimedia.org/T388927]
* The Minerva skin (mobile web) combines both Notice and Alert notifications within the bell icon ([[File:OOjs UI icon bell.svg|16px|link=|class=skin-invert]]). There was a long-standing bug where an indication for new notifications was only shown if you had unseen Alerts. This bug is now fixed. In the future, Minerva users will notice a counter atop the bell icon when you have 1 or more unseen Notices and/or Alerts. [https://phabricator.wikimedia.org/T344029]
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:23}} community-submitted {{PLURAL:23|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]].

'''Updates for technical contributors'''
* VisualEditor has introduced a [[mw:VisualEditor/Hooks|new client-side hook]] for developers to use when integrating with the VisualEditor target lifecycle. This hook should replace the existing lifecycle-related hooks, and be more consistent between different platforms. In addition, the new hook will apply to uses of VisualEditor outside of just full article editing, allowing gadgets to interact with the editor in DiscussionTools as well. The Editing Team intends to deprecate and eventually remove the old lifecycle hooks, so any use cases that this new hook does not cover would be of interest to them and can be [[phab:T355555|shared in the task]].
* Developers who use the &lt;code dir=ltr&gt;mw.Api&lt;/code&gt; JavaScript library, can now identify the tool using it with the &lt;code dir=ltr&gt;userAgent&lt;/code&gt; parameter: &lt;code dir=ltr&gt;var api = new mw.Api( { userAgent: 'GadgetNameHere/1.0.1' } );&lt;/code&gt;. If you maintain a gadget or user script, please set a user agent, because it helps with library and server maintenance and with differentiating between legitimate and illegitimate traffic. [https://phabricator.wikimedia.org/T373874][https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Wikimedia_Foundation_User-Agent_Policy]
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] Detailed code updates later this week: [[mw:MediaWiki 1.44/wmf.22|MediaWiki]]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/13|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2025-W13&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 03:41, 2025 ж. наурыздың 25 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=28443127 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Tech News: 2025-14&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2025-W14&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/14|Translations]] are available.

'''Updates for editors'''
* The Editing team is working on a new [[mw:Special:MyLanguage/Edit Check|Edit check]]: [[mw:Special:MyLanguage/Edit check#26 March 2025|Peacock check]]. This check's goal is to identify non-neutral terms while a user is editing a wikipage, so that they can be informed that their edit should perhaps be changed before they publish it. This project is at the early stages, and the team is looking for communities' input: [[phab:T389445|in this Phabricator task]], they are gathering on-wiki policies, templates used to tag non-neutral articles, and the terms (jargon and keywords) used in edit summaries for the languages they are currently researching. You can participate by editing the table on Phabricator, commenting on the task, or directly messaging [[m:user:Trizek (WMF)|Trizek (WMF)]].
* [[mw:Special:MyLanguage/MediaWiki Platform Team/SUL3|Single User Login]] has now been updated on all wikis to move login and account creation to a central domain. This makes user login compatible with browser restrictions on cross-domain cookies, which have prevented users of some browsers from staying logged in.
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:35}} community-submitted {{PLURAL:35|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]].

'''Updates for technical contributors'''
* Starting on March 31st, the MediaWiki Interfaces team will begin a limited release of generated OpenAPI specs and a SwaggerUI-based sandbox experience for [[mw:Special:MyLanguage/API:REST API|MediaWiki REST APIs]]. They invite developers from a limited group of non-English Wikipedia communities (Arabic, German, French, Hebrew, Interlingua, Dutch, Chinese) to review the documentation and experiment with the sandbox in their preferred language. In addition to these specific Wikipedia projects, the sandbox and OpenAPI spec will be available on the [[testwiki:Special:RestSandbox|on the test wiki REST Sandbox special page]] for developers with English as their preferred language. During the preview period, the MediaWiki Interfaces Team also invites developers to [[mw:MediaWiki Interfaces Team/Feature Feedback/REST Sandbox|share feedback about your experience]]. The preview will last for approximately 2 weeks, after which the sandbox and OpenAPI specs will be made available across all wiki projects.
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] Detailed code updates later this week: [[mw:MediaWiki 1.44/wmf.23|MediaWiki]]

'''In depth'''
* Sometimes a small, [[gerrit:c/operations/cookbooks/+/1129184|one line code change]] can have great significance: in this case, it means that for the first time in years we're able to run all of the stack serving &lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[http://maps.wikimedia.org/ maps.wikimedia.org]&lt;/bdi&gt; - a host dedicated to serving our wikis and their multi-lingual maps needs - from a single core datacenter, something we test every time we perform a [[m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|datacenter switchover]]. This is important because it means that in case one of our datacenters is affected by a catastrophe, we'll still be able to serve the site. This change is the result of [[phab:T216826|extensive work]] by two developers on porting the last component of the maps stack over to [[w:en:Kubernetes|kubernetes]], where we can allocate resources more efficiently than before, thus we're able to withstand more traffic in a single datacenter. This work involved a lot of complicated steps because this software, and the software libraries it uses, required many long overdue upgrades. This type of work makes the Wikimedia infrastructure more sustainable.

'''Meetings and events'''
* [[mw:Special:MyLanguage/MediaWiki Users and Developers Workshop Spring 2025|MediaWiki Users and Developers Workshop Spring 2025]] is happening in Sandusky, USA, and online, from 14–16 May 2025. The workshop will feature discussions around the usage of MediaWiki software by and within companies in different industries and will inspire and onboard new users. Registration and presentation signup is now available at the workshop's website.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/14|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2025-W14&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 05:03, 2025 ж. сәуірдің 1 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=28473566 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Tech News: 2025-15&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2025-W15&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/15|Translations]] are available.

'''Updates for editors'''
* From now on, [[m:Special:MyLanguage/Interface administrators|interface admins]] and [[m:Special:MyLanguage/Central notice administrators|centralnotice admins]] are technically required to enable [[m:Special:MyLanguage/Help:Two-factor authentication|two-factor authentication]] before they can use their privileges. In the future this might be expanded to more groups with advanced user-rights. [https://phabricator.wikimedia.org/T150898]
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:20}} community-submitted {{PLURAL:20|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]].

'''Updates for technical contributors'''
* The Design System Team is preparing to release the next major version of Codex (v2.0.0) on April 29. Editors and developers who use CSS from Codex should see the [[mw:Codex/Release Timeline/2.0|2.0 overview documentation]], which includes guidance related to a few of the breaking changes such as &lt;code dir=ltr style=&quot;white-space: nowrap;&quot;&gt;font-size&lt;/code&gt;, &lt;code dir=ltr style=&quot;white-space: nowrap;&quot;&gt;line-height&lt;/code&gt;, and &lt;code dir=ltr style=&quot;white-space: nowrap;&quot;&gt;size-icon&lt;/code&gt;.
* The results of the [[mw:Developer Satisfaction Survey/2025|Developer Satisfaction Survey (2025)]]  are now available. Thank you to all participants. These results help the Foundation decide what to work on next and to review what they recently worked on.
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] Detailed code updates later this week: [[mw:MediaWiki 1.44/wmf.24|MediaWiki]]

'''Meetings and events'''
* The [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Hackathon 2025|2025 Wikimedia Hackathon]] will take place in Istanbul, Turkey, between 2–4 May. Registration for attending the in-person event will close on 13 April. Before registering, please note the potential need for a [https://www.mfa.gov.tr/turkish-representations.en.mfa visa] or [https://www.mfa.gov.tr/visa-information-for-foreigners.en.mfa e-visa] to enter the country.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/15|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2025-W15&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 23:51, 2025 ж. сәуірдің 7 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=28507470 тізімін пайдаланып User:UOzurumba (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Tech News: 2025-16&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2025-W16&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/16|Translations]] are available.

'''Weekly highlight'''
* Later this week, the default thumbnail size will be increased from 220px to 250px. This changes how pages are shown in all wikis and has been requested by some communities for many years, but wasn't previously possible due to technical limitations. [https://phabricator.wikimedia.org/T355914]
* File thumbnails are now stored in discrete sizes. If a page specifies a thumbnail size that's not among the standard sizes (20, 40, 60, 120, 250, 330, 500, 960), then MediaWiki will pick the closest larger thumbnail size but will tell the browser to downscale it to the requested size. In these cases, nothing will change visually but users might load slightly larger images. If it doesn't matter which thumbnail size is used in a page, please pick one of the standard sizes to avoid the extra in-browser down-scaling step. [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Help:Images#Thumbnail_sizes][https://phabricator.wikimedia.org/T355914]

'''Updates for editors'''
* The Wikimedia Foundation are working on a system called [[m:Edge Uniques|Edge Uniques]] which will enable [[:w:en:A/B testing|A/B testing]], help protect against [[:w:en:Denial-of-service attack|Distributed denial-of-service attacks]] (DDoS attacks), and make it easier to understand how many visitors the Wikimedia sites have. This is so that they can more efficiently build tools which help readers, and make it easier for readers to find what they are looking for.
* To improve security for users, a small percentage of logins will now require that the account owner input a one-time password [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:EmailAuth|emailed to their account]]. It is recommended that you [[Special:Preferences#mw-prefsection-personal-email|check]] that the email address on your account is set correctly, and that it has been confirmed, and that you have an email set for this purpose. [https://phabricator.wikimedia.org/T390662]
* &quot;Are you interested in taking a short survey to improve tools used for reviewing or reverting edits on your Wiki?&quot; This question will be [[phab:T389401|asked at 7 wikis starting next week]], on Recent Changes and Watchlist pages. The [[mw:Special:MyLanguage/Moderator Tools|Moderator Tools team]] wants to know more about activities that involve looking at new edits made to your Wikimedia project, and determining whether they adhere to your project's policies.
* On April 15, the full Wikidata graph will no longer be supported on &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[https://query.wikidata.org/ query.wikidata.org]&lt;/bdi&gt;. After this date, scholarly articles will be available through &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot; style=&quot;white-space:nowrap;&quot;&gt;[https://query-scholarly.wikidata.org/ query-scholarly.wikidata.org]&lt;/bdi&gt;, while the rest of the data hosted on Wikidata will be available through the &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[https://query.wikidata.org/ query.wikidata.org]&lt;/bdi&gt; endpoint. This is part of the scheduled split of the Wikidata Graph, which was [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:SPARQL query service/WDQS backend update/September 2024 scaling update|announced in September 2024]]. More information is [[d:Wikidata:SPARQL query service/WDQS graph split|available on Wikidata]].
* The latest quarterly [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Newsletter/First quarter of 2025|Wikimedia Apps Newsletter]] is now available. It covers updates, experiments, and improvements made to the Wikipedia mobile apps.
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:30}} community-submitted {{PLURAL:30|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]].

'''Updates for technical contributors'''
* The latest quarterly [[mw:Technical Community Newsletter/2025/April|Technical Community Newsletter]] is now available. This edition includes: an invitation for tool maintainers to attend the Toolforge UI Community Feedback Session on April 15th; recent community metrics; and recent technical blog posts.
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] Detailed code updates later this week: [[mw:MediaWiki 1.44/wmf.25|MediaWiki]]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/16|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2025-W16&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 05:23, 2025 ж. сәуірдің 15 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=28540654 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Tech News: 2025-17&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2025-W17&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/17|Translations]] are available.

'''Updates for editors'''
* [[f:Special:MyLanguage/Wikifunctions:Main Page|Wikifunctions]] is now integrated with [[w:dag:Solɔɣu|Dagbani Wikipedia]] since April 15. It is the first project that will be able to call [[f:Special:MyLanguage/Wikifunctions:Introduction|functions from Wikifunctions]] and integrate them in articles. A function is something that takes one or more inputs and transforms them into a desired output, such as adding up two numbers, converting miles into metres, calculating how much time has passed since an event, or declining a word into a case. Wikifunctions will allow users to do that through a simple call of [[f:Special:MyLanguage/Wikifunctions:Catalogue|a stable and global function]], rather than via a local template. [https://www.wikifunctions.org/wiki/Special:MyLanguage/Wikifunctions:Status_updates/2025-04-16]
* A new type of lint error has been created: [[Special:LintErrors/empty-heading|{{int:linter-category-empty-heading}}]] ([[mw:Special:MyLanguage/Help:Lint errors/empty-heading|documentation]]). The [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Linter|Linter extension]]'s purpose is to identify wikitext patterns that must or can be fixed in pages and provide some guidance about what the problems are with those patterns and how to fix them. [https://phabricator.wikimedia.org/T368722]
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:37}} community-submitted {{PLURAL:37|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]].

'''Updates for technical contributors'''
* Following its publication on HuggingFace, the &quot;Structured Contents&quot; dataset, developed by Wikimedia Enterprise, is [https://enterprise.wikimedia.com/blog/kaggle-dataset/ now also available on Kaggle]. This Beta initiative is focused on making Wikimedia data more machine-readable for high-volume reusers. They are releasing this beta version in a location that open dataset communities already use, in order to seek feedback, to help improve the product for a future wider release. You can read more about the overall [https://enterprise.wikimedia.com/blog/structured-contents-snapshot-api/#open-datasets Structured Contents project], and about the [https://enterprise.wikimedia.com/blog/structured-contents-wikipedia-infobox/ first release that's freely usable].
* There is no new MediaWiki version this week.

'''Meetings and events'''
* The Editing and Machine Learning Teams invite interested volunteers to a video meeting to discuss [[mw:Special:MyLanguage/Edit check/Peacock check|Peacock check]], which is the latest [[mw:Special:MyLanguage/Edit check|Edit check]] that will detect &quot;peacock&quot; or &quot;overly-promotional&quot; or &quot;non-neutral&quot; language whilst an editor is typing. Editors who work with newcomers, or help to fix this kind of writing, or are interested in how we use artificial intelligence in our projects are encouraged to attend. The [[mw:Special:MyLanguage/Editing team/Community Conversations#Next Conversation|meeting will be on April 28, 2025]] at [https://zonestamp.toolforge.org/1745863200 18:00–19:00 UTC] and hosted on Zoom.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/17|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2025-W17&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 01:59, 2025 ж. сәуірдің 22 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=28578245 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Tech News: 2025-18&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2025-W18&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/18|Translations]] are available.

'''Updates for editors'''
* Event organizers who host collaborative activities on [[m:Special:MyLanguage/CampaignEvents/Deployment status#Global Deployment Plan|multiple wikis]], including Bengali, Japanese, and Korean Wikipedias, will have access to the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:CampaignEvents|CampaignEvents extension]] this week. Also, admins in the Wikipedia where the extension is enabled will automatically be granted the event organizer right soon. They won't have to manually grant themselves the right before they can manage events as [[phab:T386861|requested by a community]].
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:19}} community-submitted {{PLURAL:19|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]].

'''Updates for technical contributors'''
* The release of the next major version of [[mw:Special:MyLanguage/Codex|Codex]], the design system for Wikimedia, is scheduled for 29 April 2025. Technical editors will have access to the release by the week of 5 May 2025. This update will include a number of [[mw:Special:MyLanguage/Codex/Release_Timeline/2.0#Breaking_changes|breaking changes]] and minor [[mw:Special:MyLanguage/Codex/Release_Timeline/2.0#Visual_changes|visual changes]]. Instructions on handling the breaking and visual changes are documented on [[mw:Special:MyLanguage/Codex/Release Timeline/2.0#|this page]]. Pre-release testing is reported in [[phab:T386298|T386298]], with post-release issues tracked in [[phab:T392379|T392379]] and [[phab:T392390|T392390]].
* Users of [[wikitech:Special:MyLanguage/Help:Wiki_Replicas|Wiki Replicas]] will notice that the database views of &lt;code dir=&quot;ltr&quot;&gt;ipblocks&lt;/code&gt;, &lt;code dir=&quot;ltr&quot;&gt;ipblocks_ipindex&lt;/code&gt;, and &lt;code dir=&quot;ltr&quot;&gt;ipblocks_compat&lt;/code&gt; are [[phab:T390767|now deprecated]]. Users can query the &lt;code dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[mw:Special:MyLanguage/Manual:Block_table|block]]&lt;/code&gt; and &lt;code dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[mw:Special:MyLanguage/Manual:Block_target_table|block_target]]&lt;/code&gt; new views that mirror the new tables in the production database instead. The deprecated views will be removed entirely from Wiki Replicas in June, 2025.
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] Detailed code updates later this week: [[mw:MediaWiki 1.44/wmf.27|MediaWiki]]

'''In depth'''
* The latest quarterly [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter/2025/April|Language and Internationalization Newsletter]] is now available. This edition includes an overview of the improved [https://test.wikipedia.org/w/index.php?title=Special:ContentTranslation&amp;campaign=contributionsmenu&amp;to=es&amp;filter-type=automatic&amp;filter-id=previous-edits&amp;active-list=suggestions&amp;from=en#/ Content Translation Dashboard Tool], [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter/2025/April#Language Support for New and Existing Languages|support for new languages]], [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter/2025/April#Wiki Loves Ramadan Articles Made In Content Translation Mobile Workflow|highlights from the Wiki Loves Ramadan campaign]], [[m:Special:MyLanguage/Research:Languages Onboarding Experiment 2024 - Executive Summary|results from the Language Onboarding Experiment]], an analysis of topic diversity in articles, and information on upcoming community meetings and events.

'''Meetings and events'''
* The [[Special:MyLanguage/Grants:Knowledge_Sharing/Connect/Calendar|Let's Connect Learning Clinic]] will take place on [https://zonestamp.toolforge.org/1745937000 April 29 at 14:30 UTC]. This edition will focus on &quot;Understanding and Navigating Conflict in Wikimedia Projects&quot;. You can [[m:Special:MyLanguage/Event:Learning Clinic %E2%80%93 Understanding and Navigating Conflict in Wikimedia Projects (Part_1)|register now]] to attend.
* The [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Hackathon 2025|2025 Wikimedia Hackathon]], which brings the global technical community together to connect, brainstorm, and hack existing projects, will take place from May 2 to 4th, 2025, at Istanbul, Turkey.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/18|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2025-W18&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 00:30, 2025 ж. сәуірдің 29 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=28585685 тізімін пайдаланып User:UOzurumba (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Tech News: 2025-19&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2025-W19&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/19|Translations]] are available.

'''Weekly highlight'''
* The Wikimedia Foundation has shared the latest draft update to their [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2025-2026|annual plan]] for next year (July 2025–June 2026). This includes an [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2025-2026|executive summary]] (also on [[diffblog:2025/04/25/sharing-the-wikimedia-foundations-2025-2026-draft-annual-plan/|Diff]]), details about the three main [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2025-2026/Goals|goals]] ([[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2025-2026/Product &amp; Technology OKRs|Infrastructure]], [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2025-2026/Goals/Volunteer Support|Volunteer Support]], and [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2025-2026/Goals/Effectiveness|Effectiveness]]), [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2025-2026/Global Trends|global trends]], and the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2025-2026/Budget Overview|budget]] and [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2025-2026/Financial Model|financial model]]. Feedback and questions are welcome on the [[m:Talk:Wikimedia Foundation Annual Plan/2025-2026|talk page]] until the end of May.

'''Updates for editors'''
* For wikis that have the [[m:Special:MyLanguage/CampaignEvents/Deployment status|CampaignEvents extension enabled]], two new feature improvements have been released:
** Admins can now choose which namespaces are permitted for [[m:Special:MyLanguage/Event Center/Registration|Event Registration]] via [[mw:Special:MyLanguage/Community Configuration|Community Configuration]] ([[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:CampaignEvents/Registration/Permitted namespaces|documentation]]). The default setup is for event registration to be permitted in the Event namespace, but other namespaces (such as the project namespace or WikiProject namespace) can now be added. With this change, communities like WikiProjects can now more easily use Event Registration for their collaborative activities.
** Editors can now [[mw:Special:MyLanguage/Transclusion|transclude]] the Collaboration List on a wiki page ([[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:CampaignEvents/Collaboration list/Transclusion|documentation]]). The Collaboration List is an automated list of events and WikiProjects on the wikis, accessed via {{#special:AllEvents}} ([[w:en:Special:AllEvents|example]]). Now, the Collaboration List can be added to all sorts of wiki pages, such as: a wiki mainpage, a WikiProject page, an affiliate page, an event page, or even a user page.
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:27}} community-submitted {{PLURAL:27|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]].

'''Updates for technical contributors'''
* Developers who use the &lt;code dir=ltr&gt;moment&lt;/code&gt; library in gadgets and user scripts should revise their code to use alternatives like the &lt;code dir=ltr&gt;Intl&lt;/code&gt; library or the new &lt;code dir=ltr&gt;mediawiki.DateFormatter&lt;/code&gt; library. The &lt;code dir=ltr&gt;moment&lt;/code&gt; library has been deprecated and will begin to log messages in the developer console. You can see a global search for current uses, and [[phab:T392532|ask related questions in this Phabricator task]].
* Developers who maintain a tool that queries the Wikidata term store tables (&lt;code dir=ltr style=&quot;white-space: nowrap;&quot;&gt;wbt_*&lt;/code&gt;) need to update their code to connect to a separate database cluster. These tables are being split into a separate database cluster. Tools that query those tables via the wiki replicas must be adapted to connect to the new cluster instead. [[wikitech:News/2025 Wikidata term store database split|Documentation and related links are available]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T390954]
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] Detailed code updates later this week: [[mw:MediaWiki 1.44/wmf.28|MediaWiki]]

'''In depth'''
* The latest [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart/Project/Updates|Chart Project newsletter]] is available. It includes updates on preparing to expand the deployment to additional wikis as soon as this week (starting May 6) and scaling up over the following weeks, plus exploring filtering and transforming source data.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/19|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2025-W19&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 05:13, 2025 ж. Мамырдың 6 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=28665011 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Tech News: 2025-20&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2025-W20&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/20|Translations]] are available.

'''Weekly highlight'''
* The [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia URL Shortener|&quot;Get shortened URL&quot;]] link on the sidebar now includes a [[phab:T393309|QR code]]. Wikimedia site users can now use it by scanning or downloading it to quickly share and access shared content from Wikimedia sites, conveniently.

'''Updates for editors'''
* The Wikimedia Foundation is working on a system called [[m:Edge Uniques|Edge Uniques]], which will enable [[w:en:A/B testing|A/B testing]], help protect against [[w:en:Denial-of-service attack|distributed denial-of-service attacks]] (DDoS attacks), and make it easier to understand how many visitors the Wikimedia sites have. This is to help more efficiently build tools which help readers, and make it easier for readers to find what they are looking for. Tech News has [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/16|previously written about this]]. The deployment will be gradual. Some might see the Edge Uniques cookie the week of 19 May. You can discuss this on the [[m:Talk:Edge Uniques|talk page]].
* Starting May 19, 2025, Event organisers in wikis with the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:CampaignEvents|CampaignEvents extension]] enabled can use [[m:Special:MyLanguage/Event Center/Registration|Event Registration]] in the project namespace (e.g., Wikipedia namespace, Wikidata namespace). With this change, communities don't need admins to use the feature. However, wikis that don't want this change can remove and add the permitted namespaces at [[Special:CommunityConfiguration/CampaignEvents]].
* The Wikipedia project now has a {{int:project-localized-name-group-wikipedia/en}} in [[d:Q36720|Nupe]] ([[w:nup:|&lt;code&gt;w:nup:&lt;/code&gt;]]). This is a language primarily spoken in the North Central region of Nigeria. Speakers of this language are invited to contribute to [[w:nup:Tatacin feregi|new Wikipedia]].
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:27}} community-submitted {{PLURAL:27|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]].

'''Updates for technical contributors'''
* Developers can now access pre-parsed Dutch Wikipedia, amongst others (English, German, French, Spanish, Italian, and Portuguese) through the [https://enterprise.wikimedia.com/docs/snapshot/#structured-contents-snapshot-bundle-info-beta Structured Contents snapshots (beta)]. The content includes parsed Wikipedia abstracts, descriptions, main images, infoboxes, article sections, and references.
* The &lt;code dir=&quot;ltr&quot;&gt;/page/data-parsoid&lt;/code&gt; REST API endpoint is no longer in use and will be deprecated. It is [[phab:T393557|scheduled to be turned off]] on June 7, 2025.
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] Detailed code updates later this week: [[mw:MediaWiki 1.45/wmf.1|MediaWiki]]

'''In depth'''
* The [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/News/2025_Cloud_VPS_VXLAN_IPv6_migration IPv6 support] is a newly introduced Cloud virtual network that significantly boosts Wikimedia platforms' scalability, security, and readiness for the future. If you are a technical contributor eager to learn more, check out [https://techblog.wikimedia.org/2025/05/06/wikimedia-cloud-vps-ipv6-support/ this blog post] for an in-depth look at the journey to IPv6.

'''Meetings and events'''
* The 2nd edition of 2025 of [[m:Special:MyLanguage/Afrika Baraza|Afrika Baraza]], a virtual platform for African Wikimedians to connect, will take place on [https://zonestamp.toolforge.org/1747328400 May 15 at 17:00 UTC]. This edition will focus on discussions regarding [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2025-2026|Wikimedia Annual planning and progress]].
* The [[m:Special:MyLanguage/MENA Connect Community Call|MENA Connect Community Call]], a virtual meeting for [[w:en:Middle East and North Africa|MENA]] Wikimedians to connect, will take place on [https://zonestamp.toolforge.org/1747501200 May 17 at 17:00 UTC]. You can [[m:Event:MENA Connect (Wiki_Diwan) APP Call|register now]] to attend.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/20|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2025-W20&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 03:36, 2025 ж. Мамырдың 13 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=28714188 тізімін пайдаланып User:UOzurumba (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Tech News: 2025-21&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2025-W21&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/21|Translations]] are available.

'''Weekly highlight'''
* The Editing Team and the Machine Learning Team are working on a new check for newcomers: [[mw:Edit check/Peacock check|Peacock check]]. Using a prediction model, this check will encourage editors to improve the tone of their edits, using artificial intelligence. We invite volunteers to review the first version of the Peacock language model for the following languages: Arabic, Spanish, Portuguese, English, and Japanese. Users from these wikis interested in reviewing this model are [[mw:Edit check/Peacock check/model test|invited to sign up at MediaWiki.org]]. The deadline to sign up is on May 23, which will be the start date of the test.

'''Updates for editors'''

* From May 20, 2025, [[m:Special:MyLanguage/Oversight policy|oversighters]] and [[m:Special:MyLanguage/Meta:CheckUsers|checkusers]] will need to have their accounts secured with two-factor authentication (2FA) to be able to use their advanced rights. All users who belong to these two groups and do not have 2FA enabled have been informed. In the future, this requirement may be extended to other users with advanced rights. [[m:Special:MyLanguage/Mandatory two-factor authentication for users with some extended rights|Learn more]].
* [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|class=skin-invert|Wishlist item]]  [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2023/Multiblocks|Multiblocks]] will begin mass deployment by the end of the month: all non-Wikipedia projects plus Catalan Wikipedia will adopt Multiblocks in the week of May 26, while all other Wikipedias will adopt it in the week of June 2. Please [[m:Talk:Community Wishlist Survey 2023/Multiblocks|contact the team]] if you have concerns. Administrators can test the new user interface now on your own wiki by browsing to [{{fullurl:Special:Block|usecodex=1}} {{#special:Block}}?usecodex=1], and can test the full multiblocks functionality [[testwiki:Special:Block|on testwiki]]. Multiblocks is the feature that makes it possible for administrators to impose different types of blocks on the same user at the same time. See the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Manage blocks|help page]] for more information. [https://phabricator.wikimedia.org/T377121]
* Later this week, the [[{{#special:SpecialPages}}]] listing of almost all special pages will be updated with a new design. This page has been [[phab:T219543|redesigned]] to improve the user experience in a few ways, including: The ability to search for names and aliases of the special pages, sorting, more visible marking of restricted special pages, and a more mobile-friendly look. The new version can be [https://meta.wikimedia.beta.wmflabs.org/wiki/Special:SpecialPages previewed] at Beta Cluster now, and feedback shared in the task. [https://phabricator.wikimedia.org/T219543]
* The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart|Chart extension]] is being enabled on more wikis. For a detailed list of when the extension will be enabled on your wiki, please read the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart/Project#Deployment Timeline|deployment timeline]].
* [[f:Special:MyLanguage/Wikifunctions:Main Page|Wikifunctions]] will be deployed on May 27 on five Wiktionaries: [[wikt:ha:|Hausa]], [[wikt:ig:|Igbo]], [[wikt:bn:|Bengali]], [[wikt:ml:|Malayalam]], and [[wikt:dv:|Dhivehi/Maldivian]]. This is the second batch of deployment planned for the project. After deployment, the projects will be able to call [[f:Special:MyLanguage/Wikifunctions:Introduction|functions from Wikifunctions]] and integrate them in their pages. A function is something that takes one or more inputs and transforms them into a desired output, such as adding up two numbers, converting miles into metres, calculating how much time has passed since an event, or declining a word into a case. Wikifunctions will allow users to do that through a simple call of [[f:Special:MyLanguage/Wikifunctions:Catalogue|a stable and global function]], rather than via a local template.
* Later this week, the Wikimedia Foundation will publish a hub for [[diffblog:2024/07/09/on-the-value-of-experimentation/|experiments]]. This is to showcase and get user feedback on product experiments. The experiments help the Wikimedia movement [[diffblog:2023/07/13/exploring-paths-for-the-future-of-free-knowledge-new-wikipedia-chatgpt-plugin-leveraging-rich-media-social-apps-and-other-experiments/|understand new users]], how they interact with the internet and how it could affect the Wikimedia movement. Some examples are [[m:Special:MyLanguage/Future Audiences/Generated Video|generated video]], the [[m:Special:MyLanguage/Future Audiences/Roblox game|Wikipedia Roblox speedrun game]] and [[m:Special:MyLanguage/Future Audiences/Discord bot|the Discord bot]].
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:29}} community-submitted {{PLURAL:29|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, there was a bug with creating an account using the API, which has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T390751]

'''Updates for technical contributors'''
* Gadgets and user scripts that interact with [[{{#special:Block}}]] may need to be updated to work with the new [[mw:Special:MyLanguage/Help:Manage blocks|manage blocks interface]]. Please review the [[mw:Help:Manage blocks/Developers|developer guide]] for more information. If you need help or are unable to adapt your script to the new interface, please let the team know on the [[mw:Help talk:Manage blocks/Developers|talk page]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T377121]
* The &lt;code dir=ltr&gt;mw.title&lt;/code&gt; object allows you to get information about a specific wiki page in the [[w:en:Wikipedia:Lua|Lua]] programming language. Starting this week, a new property will be added to the object, named &lt;code dir=ltr&gt;isDisambiguationPage&lt;/code&gt;. This property allows you to check if a page is a disambiguation page, without the need to write a custom function. [https://phabricator.wikimedia.org/T71441]
* [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] User script developers can use a [[toolforge:gitlab-content|new reverse proxy tool]] to load javascript and css from [[gitlab:|gitlab.wikimedia.org]] with &lt;code dir=ltr&gt;mw.loader.load&lt;/code&gt;. The tool's author hopes this will enable collaborative development workflows for user scripts including linting, unit tests, code generation, and code review on &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;gitlab.wikimedia.org&lt;/bdi&gt; without a separate copy-and-paste step to publish scripts to a Wikimedia wiki for integration and acceptance testing. See [[wikitech:Tool:Gitlab-content|Tool:Gitlab-content on Wikitech]] for more information.
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] Detailed code updates later this week: [[mw:MediaWiki 1.45/wmf.2|MediaWiki]]

'''Meetings and events'''
* The 12th edition of [[m:Special:MyLanguage/Wiki Workshop 2025|Wiki Workshop 2025]], a forum that brings together researchers that explore all aspects of Wikimedia projects, will be held virtually on 21-22 May. Researchers can [https://pretix.eu/wikimedia/wikiworkshop2025/ register now].

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/21|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2025-W21&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 04:11, 2025 ж. мамырдың 20 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=28724712 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Tech News: 2025-22&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2025-W22&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/22|Translations]] are available.

'''Weekly highlight'''
* A community-wide discussion about a very delicate issue for the development of [[m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia|Abstract Wikipedia]] is now open on Meta: where to store the abstract content that will be developed through functions from Wikifunctions and data from Wikidata. The discussion is open until June 12 at [[m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia/Location of Abstract Content|Abstract Wikipedia/Location of Abstract Content]], and every opinion is welcomed. The decision will be made and communicated after the consultation period by the Foundation.

'''Updates for editors'''
* Since last week, on all wikis except [[phab:T388604|the largest 20]], people using the mobile visual editor will have [[phab:T385851|additional tools in the menu bar]], accessed using the new &lt;code&gt;+&lt;/code&gt; toolbar button. To start, the new menu will include options to add: citations, hieroglyphs, and code blocks. Deployment to the remaining wikis is [[phab:T388605|scheduled]] to happen in June.
* [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] The &lt;code dir=ltr&gt;[[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:ParserFunctions##ifexist|#ifexist]]&lt;/code&gt; parser function will no longer register a link to its target page. This will improve the usefulness of [[{{#special:WantedPages}}]], which will eventually only list pages that are the target of an actual red link. This change will happen gradually as the source pages are updated. [https://phabricator.wikimedia.org/T14019]
* This week, the Moderator Tools team will launch [[mw:Special:MyLanguage/2025 RecentChanges Language Agnostic Revert Risk Filtering|a new filter to Recent Changes]], starting at Indonesian Wikipedia. This new filter highlights edits that are likely to be reverted. The goal is to help Recent Changes patrollers identify potentially problematic edits. Other wikis will benefit from this filter in the future.
* Upon clicking an empty search bar, logged-out users will see suggestions of articles for further reading. The feature will be available on both desktop and mobile. Readers of Catalan, Hebrew, and Italian Wikipedias and some sister projects will receive the change between May 21 and mid-June. Readers of other wikis will receive the change later. The goal is to encourage users to read the wikis more. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Content Discovery Experiments/Search Suggestions|Learn more]].
* Some users of the Wikipedia Android app can use a new feature for readers, [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android/TrivaGame|WikiGames]], a daily trivia game based on real historical events. The release has started as an A/B test, available to 50% of users in the following languages: English, French, Portuguese, Russian, Spanish, Arabic, Chinese, and Turkish.
* The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Newsletter|Newsletter extension]] that is available on MediaWiki.org allows the creation of [[mw:Special:Newsletters|various newsletters]] for global users. The extension can now publish new issues as section links on an existing page, instead of requiring a new page for each issue. [https://phabricator.wikimedia.org/T393844]
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:32}} community-submitted {{PLURAL:32|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]].

'''Updates for technical contributors'''
* The previously deprecated &lt;code dir=ltr&gt;[[mw:Special:MyLanguage/Manual:Ipblocks table|ipblocks]]&lt;/code&gt; views in [[wikitech:Help:Wiki Replicas|Wiki Replicas]] will be removed in the beginning of June. Users are encouraged to query the new &lt;code dir=ltr&gt;[[mw:Special:MyLanguage/Manual:Block table|block]]&lt;/code&gt; and &lt;code dir=ltr&gt;[[mw:Special:MyLanguage/Manual:Block target table|block_target]]&lt;/code&gt; views instead.
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] Detailed code updates later this week: [[mw:MediaWiki 1.45/wmf.3|MediaWiki]]

'''Meetings and events'''
* [[d:Special:MyLanguage/Event:Wikidata and Sister Projects|Wikidata and Sister Projects]] is a multi-day online event that will focus on how Wikidata is integrated to Wikipedia and the other Wikimedia projects. The event runs from May 29 – June 1. You can [[d:Special:MyLanguage/Event:Wikidata and Sister Projects#Sessions|read the Program schedule]] and [[d:Special:RegisterForEvent/1291|register]].

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/22|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2025-W22&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 01:03, 2025 ж. мамырдың 27 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=28788673 тізімін пайдаланып User:UOzurumba (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Tech News: 2025-23&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2025-W23&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/23|Translations]] are available.

'''Weekly highlight'''
* The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart|Chart extension]] is now available on all Wikimedia wikis. Editors can use this new extension to create interactive data visualizations like bar, line, area, and pie charts. Charts are designed to replace many of the uses of the legacy [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Graph|Graph extension]].

'''Updates for editors'''
* It is now easier to configure automatic citations for your wiki within the visual editor's [[mw:Special:MyLanguage/Citoid/Enabling Citoid on your wiki|citation generator]]. Administrators can now set a default template by using the &lt;code dir=ltr&gt;_default&lt;/code&gt; key in the local &lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[MediaWiki:Citoid-template-type-map.json]]&lt;/bdi&gt; page ([[mw:Special:Diff/6969653/7646386|example diff]]). Setting this default will also help to future-proof your existing configurations when [[phab:T347823|new item types]] are added in the future. You can still set templates for individual item types as they will be preferred to the default template. [https://phabricator.wikimedia.org/T384709]
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:20}} community-submitted {{PLURAL:20|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]].

'''Updates for technical contributors'''
* Starting the week of June 2, bots logging in using &lt;code dir=ltr&gt;action=login&lt;/code&gt; or &lt;code dir=ltr&gt;action=clientlogin&lt;/code&gt; will fail more often. This is because of stronger protections against suspicious logins. Bots using [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Bot passwords|bot passwords]] or using a loginless authentication method such as [[mw:Special:MyLanguage/OAuth/Owner-only consumers|OAuth]] are not affected. If your bot is not using one of those, you should update it; using &lt;code dir=ltr&gt;action=login&lt;/code&gt; without a bot password was deprecated [[listarchive:list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/message/3EEMN7VQX5G7WMQI5K2GP5JC2336DPTD/|in 2016]]. For most bots, this only requires changing what password the bot uses. [https://phabricator.wikimedia.org/T395205]
* From this week, Wikimedia wikis will allow ES2017 features in JavaScript code for official code, gadgets, and user scripts. The most visible feature of ES2017 is &lt;bdi lang=&quot;zxx&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;code&gt;async&lt;/code&gt;/&lt;code&gt;await&lt;/code&gt;&lt;/bdi&gt; syntax, allowing for easier-to-read code. Until this week, the platform only allowed up to ES2016, and a few months before that, up to ES2015. [https://phabricator.wikimedia.org/T381537]
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] Detailed code updates later this week: [[mw:MediaWiki 1.45/wmf.4|MediaWiki]]

'''Meetings and events'''
* Scholarship applications to participate in the [[m:Special:MyLanguage/GLAM Wiki 2025|GLAM Wiki Conference 2025]] are now open. The conference will take place from 30 October to 1 November, in Lisbon, Portugal. GLAM contributors who lack the means to support their participation can [[m:Special:MyLanguage/GLAM Wiki 2025/Scholarships|apply here]]. Scholarship applications close on June 7th.

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/23|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2025-W23&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 04:53, 2025 ж. маусымның 3 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=28819186 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Tech News: 2025-24&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;technews-2025-W24&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/24|Translations]] are available.

'''Weekly highlight'''
* The [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product|Trust and Safety Product team]] is finalizing work needed to roll out [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts|temporary accounts]] on large Wikipedias later this month. The team has worked with stewards and other users with extended rights to predict and address many use cases that may arise on larger wikis, so that community members can continue to effectively moderate and patrol temporary accounts. This will be the second of three phases of deployment – the last one will take place in September at the earliest. For more information about the recent developments on the project, [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts/Updates|see this update]]. If you have any comments or questions, write on the [[mw:Talk:Trust and Safety Product/Temporary Accounts|talk page]], and [[m:Event:CEE Catch up Nr. 10 (June 2025)|join a CEE Catch Up]] this Tuesday.

'''Updates for editors'''
* [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|class=skin-invert|Wishlist item]] The [[mw:Special:MyLanguage/Help:Watchlist expiry|watchlist expiry]] feature allows editors to watch pages for a limited period of time. After that period, the page is automatically removed from your watchlist. Starting this week, you can set a preference for the default period of time to watch pages. The [[Special:Preferences#mw-prefsection-watchlist-pageswatchlist|preferences]] also allow you to set different default watch periods for editing existing pages, pages you create, and when using rollback. [https://phabricator.wikimedia.org/T265716]
[[File:Talk pages default look (April 2023).jpg|thumb|alt=Screenshot of the visual improvements made on talk pages|Example of a talk page with the new design, in French.]]
* The appearance of talk pages will change at almost all Wikipedias ([[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/19|some]] have already received this design change, [[phab:T379264|a few]] will get these changes later). You can read details about the changes [[diffblog:2024/05/02/making-talk-pages-better-for-everyone/|on ''Diff'']]. It is possible to opt out of these changes [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion|in user preferences]] (&quot;{{int:discussiontools-preference-visualenhancements}}&quot;). [https://phabricator.wikimedia.org/T319146][https://phabricator.wikimedia.org/T392121]
* Users with specific extended rights (including administrators, bureaucrats, checkusers, oversighters, and stewards) can now have IP addresses of all temporary accounts [[phab:T358853|revealed automatically]] during time-limited periods where they need to combat high-speed account-hopping vandalism. This feature was requested by stewards. [https://phabricator.wikimedia.org/T386492]
* This week, the Moderator Tools and Machine Learning teams will continue the rollout of [[mw:Special:MyLanguage/2025 RecentChanges Language Agnostic Revert Risk Filtering|a new filter to Recent Changes]], releasing it to several more Wikipedias. This filter utilizes the Revert Risk model, which was created by the Research team, to highlight edits that are likely to be reverted and help Recent Changes patrollers identify potentially problematic contributions. The feature will be rolled out to the following Wikipedias: {{int:project-localized-name-afwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bnwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-cywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hawwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-iswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kkwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-simplewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-trwiki/en}}. The rollout will continue in the coming weeks to include [[mw:Special:MyLanguage/2025 RecentChanges Language Agnostic Revert Risk Filtering|the rest of the Wikipedias in this project]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T391964]
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:27}} community-submitted {{PLURAL:27|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]].

'''Updates for technical contributors'''
* AbuseFilter editors active on Meta-Wiki and large Wikipedias are kindly asked to update AbuseFilter to make it compatible with temporary accounts. A link to the instructions and the private lists of filters needing verification are [[phab:T369611|available on Phabricator]].
* Lua modules now have access to the name of a page's associated thumbnail image, and on [https://gerrit.wikimedia.org/g/operations/mediawiki-config/+/2e4ab14aa15bb95568f9c07dd777065901eb2126/wmf-config/InitialiseSettings.php#10849 some wikis] to the WikiProject assessment information. This is possible using two new properties on [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Scribunto/Lua reference manual#added-by-extensions|mw.title objects]], named &lt;code dir=ltr&gt;pageImage&lt;/code&gt; and &lt;code dir=ltr&gt;pageAssessments&lt;/code&gt;. [https://phabricator.wikimedia.org/T131911][https://phabricator.wikimedia.org/T380122]
* [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] Detailed code updates later this week: [[mw:MediaWiki 1.45/wmf.5|MediaWiki]]

'''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&amp;nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/24|Translate]]&amp;nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&amp;nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&amp;nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].''
&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;technews-2025-W24&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 06:15, 2025 ж. маусымның 10 (+05)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&amp;oldid=28846858 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --&gt;</text>
      <sha1>ifxfafr8giyb44yk03ifi0hbn9g91ed</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қазіргі қызметтегі мемлекет және үкімет басшылары</title>
    <ns>0</ns>
    <id>561462</id>
    <revision>
      <id>3478873</id>
      <parentid>3441123</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T19:15:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <origin>3478873</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="56853" sha1="gravp0f16ra9zi043j3w780s9st6ps6" xml:space="preserve">Бұл '''[[Елбасы|Тәуелсіз Мемлекеттер]] мен [[Үкімет басшысы|Үкіметтер басшыларының]] тізбесі''', мемлекет басшылары мен мемлекеттің басшылары әртүрлі болған кезде, олар әдетте [[парламентаризм]]мен айналысатын мемлекеттерде болады; Айта кету керек, бұл ұстанымдар президенттікке және көптеген диктаторлық мемлекеттерге сәйкес келеді. Кейбір мемлекеттерде Үкімет басшысының рөлі Мемлекет басшысының да, Үкімет басшысының да рөлін атқаратын [[жартылай президенттік]]ке ие.

===[[Біріккен Ұлттар Ұйымы|БҰҰ]] мүшелері болып табылатын мемлекеттер үшін көшбасшылар тізімі===

{| style=&quot;font-size:95%; line-height:normal; margin-left:1.27em; max-width:1200px; padding:0;&quot;
! align=left |Түс пернесі
|-
| {{legend|lightgreen|Ашық жасыл түспен конституция бойынша атқарушы билікті орындайтын басшылар белгіленген}}
|-
| {{legend|lightblue|Ашық көк түспен рәсімді емес, билігі шектеулі мемлекет басшылары белгіленген (мысалы, [[Бутан]]) немесе ''де юре'' билігі жоқ де факто басшылар (мысалы, [[Мьянма]])}}
|}
{|class=&quot;sortable wikitable&quot;
![[Мемлекет]]
![[Мемлекеттік басқару формасы|Басқару формасы]]
![[Мемлекет басшысы]]
![[Үкімет басшысы]]
|-
|{{USA}}
|[[Президенттік республика]]
| colspan=&quot;2&quot; bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; align=&quot;center&quot; |[[АҚШ президенті|Президенті]] [[Джо Байден]]
|-
|{{ALB}}
|[[Парламенттік республика]]
|[[Албания президенті|Президенті]] [[Байрам Бегай]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |[[Албания премьер-министрі|Премьер-министрі]] [[Эди Рама]]
|-
|{{DZA}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Президенті [[Әбділмәжит Теббун]]
|Премьер-министрі [[Аймен Бенабдеррахман]]
|-
|{{AGO}}
|[[Президенттік республика]]
| colspan=&quot;2&quot; bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; align=&quot;center&quot; |Президенті [[Жуан Лоренсу]]
|-
|{{AND}}
|Ханзадалық [[Парламенттік монархия]]
|Ханзада тең билеуші [[Жоан Энрик Вивес-и-Сисилья]]&lt;br /&gt;Бірлескен князь өкілі [[Жозеп Мария Маури]]&lt;br /&gt;Ханзада тең билеуші [[Эммануэль Макрон]]&lt;br /&gt;Бірлескен ханзада өкілі [[Патрик Стрзода]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Ксавьер Эспот Самора|Ксавьер Самора]]
|-
|{{байрақ|Антигуа және Барбуда}}
|[[Парламенттік монархия]]
|Патшасы [[III Чарльз]]&lt;br /&gt;[[Антигуа және Барбуда генерал-губернаторы|Генерал-губернаторы]] [[Родни Уильямс]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Гастон Браун]]
|-
|{{ARG}}
|[[Президенттік республика]]
| colspan=&quot;2&quot; bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; align=&quot;center&quot; |[[Аргентина президенттерінің тізімі|Президенті]] [[Хавьер Милей]]
|-
|{{ARM}}
|[[Парламенттік республика]]
|Президенті [[Ваагн Гарникович Хачатурян|Ваагн Хачатурян]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Никол Вавоевич Пашинян|Никол Пашинян]]
|-
|[[Сурет:Flag_of_the_Taliban.svg|23x23 нүкте]] [[Ауғанстан]]
|[[Ислам мемлекеті (ұғым)|Ислам]] [[Әмірлік|Әмірлігі]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Бас әміршісі [[Хайбатулла Ахундзада]]
|Премьер-министрі [[Һасан Ахунд]]
|-
|{{AUS}}
|[[Парламенттік монархия]]
|Патшасы [[III Чарльз]]&lt;br&gt;Генерал-губернаторы [[Дэвид Харли]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Энтони Албаниз]]
|-
|{{AUT}}
|[[Өкілдік демократия|Өкілдік демократиялы]] [[федерация]]
|Федералды президенті [[Александр Ван дер Беллен]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Федералды канцлері [[Карл Нехаммер]]
|-
|{{AZE}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot;|Президенты [[Ильхам Хейдарұлы Әлиев|Ильхам Әлиев]]
|Премьер-министрі [[Әли Идаятұлы Асадов|Әли Асадов]]
|-
|{{UAE}}
|[[Парламенттік монархия]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Президенті [[Мұхаммед ибн Заид әл-Нахайян]]
|Премьер-министрі [[Мұхаммед ибн Рашид әл-Мактум]]
|-
|{{BAH}}
|[[Парламенттік монархия]]
|Патшасы [[III Чарльз]]&lt;br /&gt;Генерал-губернаторы [[Корнелиус Смит (генерал-губернатор)|Корнелиус Смит]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Филип Дэвис]]
|-
|{{BGD}}
|[[Парламенттік республика]]
|[[Бангладеш президенттерінің тізімі|Президенті]] [[Абдул Хамид (саясаткер)|Абдул Хамид]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Шейх Хасина Вазед]]
|-
|{{BRB}}
|[[Парламенттік республика]]
|[[Барбадос президенті|Президенті]] [[Сандра Мейсон]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Миа Моттли]]
|-
|{{BHR}}
|[[Парламенттік монархия]]
|Сұлтаны [[Хамад ибн Иса әл-Халифа]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Халифа ибн Салман Әл-Халифа]]
|-
|{{BLR}}
|[[Президенттік республика]] 
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot;|Президенті [[Александр Григорьевич Лукашенко|Александр Лукашенко]]
|Премьер-министрі [[Роман Александрович Головченко|Роман Головченко]]
|-
|{{BEL}}
|[[Парламенттік монархия]]
|Патшасы [[Филипп (Бельгия патшасы)|Филипп]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot;|Премьер-министрі [[Александр Де Кроо]]
|-
|{{BEN}}
|[[Президенттік республика]]
| colspan=&quot;2&quot; bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; align=&quot;center&quot; |Президенті [[Патрис Талон]]
|-
|{{BLZ}}
|[[Парламенттік монархия]]
|Патшасы [[III Чарльз]]&lt;br /&gt;Генерал-губернаторы [[Фройла Тзалам]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Джонни Брисеньо]]
|-
|{{BGR}}
|[[Парламенттік республика]]
|Президенті [[Румен Радев]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Кирил Петков]]
|-
|{{BOL}}
|[[Президенттік республика]]
| colspan=&quot;2&quot; bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; align=&quot;center&quot; |Президенті [[Луис Катакора Арсе|Луис Арсе]]
|-
|!style=&quot;font-weight:normal; text-align:left;&quot; rowspan=&quot;2&quot;|{{BIH}}
|!style=&quot;font-weight:normal; text-align:left;&quot; rowspan=&quot;2&quot;|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; colspan=&quot;2&quot;|&lt;div align=center&gt;[[Босния мен Герцеговинадағы Жоғары өкіл|Жоғары өкіл]]&amp;nbsp;– [[Кристиан Шмидт]]&lt;/div&gt;
|-
|'''Президиумының төрағасы'''&lt;br /&gt;[[Желько Комшич ]] ([[Босния және Герцеговина басшылары|Төраға]] ретінде)&lt;br /&gt;[[Шефик Джаферович]] (Мүше ретінде)&lt;br /&gt;[[Милорад Додик]] (Мүше ретінде)
|Министрлер кеңесінің төрағасы [[Зоран Тегелтия]]
|-
|{{BWA}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; colspan=2 align=&quot;center&quot;|[[Ботсвана президенттерінің тізімі|Президенті]] [[Мокветси Масиси]]
|-
|{{BRA}}
|[[Президенттік республика|Президенттік]] [[федерация]]
| colspan=&quot;2&quot; bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; align=&quot;center&quot; |Президенті [[Жаир Болсонару]]
|-
|{{байрақ|Бруней}}
|[[Абсолюттік монархия]]
| colspan=&quot;2&quot; bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; align=&quot;center&quot; |Сұлтан және Премьер-министрі [[Хассанал Болкиах]]
|-
|{{BFA}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot;|Уақытша Президенті [[Ибрагим Траоре]]
|Уақытша Премьер-министрі [[Аполлинер Жоаким Кьелем де Тамбела]]
|-
|{{BDI}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot;|Президенті [[Эварист Ндайишимие]]
|Премьер-министрі [[Ален-Гийом Буньони]]
|-
|{{BTN}}
|[[Парламенттік монархия]]
| bgcolor=lightblue|Друк гьялпо [[Джигме Кхесар Намгьял Вангчук]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot;|Премьер-министрі [[Лотай Церинг]]
|-
|{{VUT}}
|[[Парламенттік республика]]
|Президенті [[Таллис Мозес]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Боб Лафман]]
|-
|{{VAT}}
|Сайлаулы және [[абсолюттік монархия]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |[[Папалық|Рим папасы]] [[Франциск (рим папасы)|Франциск]]
|[[Ватикан қаласы мемлекетінің папалық комиссиясы|Мемлекеттік хатшы]] [[Фернандо Вергес Альсага]]
|-
|{{VEN}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; colspan=&quot;2&quot; align=&quot;center&quot; |Президенті [[Николас Мадуро]]&lt;br&gt;заңдылық талқыланды
|-
|!style=&quot;font-weight:normal; text-align:left;&quot; rowspan=&quot;2&quot;|{{VNM}}
|!style=&quot;font-weight:normal; text-align:left;&quot; rowspan=&quot;2&quot;|[[Социалистік мемлекет]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; colspan=2 align=&quot;center&quot;|Коммунистік партияның бас хатшысы&amp;nbsp;– [[Нгуен Фу Чонг]]
|-
|Президенті [[Нгуен Фу Чонг]]
|Премьер-министрі [[Фам Минь Тинь]]
|-
|{{GAB}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Президенті [[Әли бен Бонго Ондимба]]
|Премьер-министрі [[Жульен Нкоге Бекале]]
|-
|{{HTI}}
|[[Президенттік республика]]
| colspan=&quot;2&quot; bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; align=&quot;center&quot; |Уақытша Президенті және Премьер-Министрі [[Ариэль Анри]]
|-
|{{GUY}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |[[Гайана президенттерінің тізімі|Президенті]] [[Ирфаан Әли]]
|Премьер-министрі [[Марк Филлипс (саясаткер)|Марк Филлипс]]
|-
|{{GMB}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; colspan=2 align=&quot;center&quot;|Президенті [[Адама Бэрроу]]
|-
|{{GHA}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; colspan=2 align=&quot;center&quot;|Президенті [[Нана Акуфо-Аддо]]
|-
|{{GTM}}
|[[Президенттік республика]]
| colspan=&quot;2&quot; bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; align=&quot;center&quot; |Президенті [[Алехандро Джамматтеи]]
|-
|{{GIN}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Уақытша Президенті [[Мамади Думбуя]]
|Уақытша Премьер-министрі [[Мохамед Беавоги]]
|-
|{{GNB}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot;|[[Гвинея-Бисау президенттерінің тізімі|Президенті]] [[Умару Сисоку Эмбало]]
|Премьер-министрі [[Нуно Гомеш Набиам]]
|-
|{{GER}}
|[[Парламенттік республика]]
|[[Германия Федералдық президенті|Федералдық президенті]] [[Франк-Вальтер Штайнмайер]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |[[Германия Федералдық канцлері|Федералдық канцлері]] [[Олаф Шольц]]
|-
|{{flagicon|Гондурас}} [[Гондурас]]
|[[Президенттік республика]]
| colspan=&quot;2&quot; bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; align=&quot;center&quot; |Президенті [[Сиомара Кастро]]
|-
|{{GRC}}
|[[Парламенттік республика]]
|Президенті [[Катерина Сакелларопулу]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Кириакос Мицотакис]]
|-
|{{GRD}}
|[[Парламенттік монархия]]
|Патшасы [[III Чарльз]]&lt;br /&gt;Генерал-губернаторы [[Сесиль Ла Гренейд]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Кит Митчелл]]
|-
|{{GEO}}
|[[Парламенттік республика]]
|Президенті [[Михаил Гурамович Кавелашвили|Михаил Кавелашвили]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Ираклий Георгиевич Кобахидзе|Ираклий Кобахидзе]]
|-
|{{DNK}}
|[[Парламенттік монархия]]
|Патшайымы [[II Маргрете]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Метте Фредериксен]]
|-
|{{DJI}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Президенті [[Исмаил Омар Гелле]]
|Премьер-министрі [[Абдулкадер Камил Мұхамед]]
|-
|{{DMA}}
|[[Парламенттік республика]]
|Президенті [[Чарльз Саварин]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Рузвельт Скеррит]]
|-
|{{DOM}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; colspan=2 align=&quot;center&quot;|Президенті [[Данило Медина]]
|-
|{{NZL}}
|[[Парламенттік монархия]]
|Патшасы [[III Чарльз]]&lt;br /&gt;Генерал-губернаторы [[Синди Киро]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Крис Хипкинс]]
|-
|{{JPN}}
|[[Парламенттік монархия]]
|Императоры [[Нарухито]]&lt;ref&gt;[https://24.kz/kz/zha-aly-tar/lemde/item/312415-zhaponiyada-zha-a-imperator-ta-a-otyrdy Жапонияда жаңа император таққа отырды www.24.kz]&lt;/ref&gt;
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Фумио Кисида]]&lt;ref&gt;[https://24.kz/kz/zha-aly-tar/lemde/item/496407-zhaponiya-premer-ministri-otstavka-a-ketedi Жапония үкіметі отставкаға кетіп, жаңа Премьер-Министр сайланды Барлық құқықтар қорғалған. inform.kz белсенді сілтемені пайдаланыңыз 2021]&lt;/ref&gt;
|-
|{{ZMB}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; colspan=2 align=&quot;center&quot;|[[Замбия президенттерінің тізімі|Президенті]] [[Хакаинде Хичилема]]
|-
|{{ZWE}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; colspan=2 align=&quot;center&quot;|Президенті [[Эммерсон Мнангагва]]
|-
|{{ISR}}
|[[Парламенттік республика]]
|Президенті [[Ицхак Герцог]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Биньямин Нетаньяху]]
|-
|{{IDN}}
|[[Президенттік республика]]
| colspan=&quot;2&quot; bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; align=&quot;center&quot; |Президенті [[Джоко Видодо]]
|-
|{{JOR}}
|[[Парламенттік монархия]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Король [[II Абдалла ибн Хұсейін|II Абдалла]]
|Премьер-министрі [[Бишер Әл-Хасауне]]
|-
|{{IRN}}
|[[Ислам мемлекеті (ұғым)|Ислам мемлекеті]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Рухани көшбасшы [[Әли Хаменеи]]
|Президенті [[Ибраһим Раиси]]
|-
|{{IRQ}}
|[[Парламенттік республика]]
|Президенті [[Абдул Латиф Рашид]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Мұстафа әл-Кадфхими]]
|-
|{{IRL}}
|[[Парламенттік республика]]
|Президенті [[Майкл Хиггинс]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |[[Тишех (үкімет басшысы)|Тишех]] [[Михол Мартин]]
|-
|{{ISL}}
|[[Парламенттік республика]]
|Президенті [[Гвюдни Йоуханнессон]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Катрин Якобсдоттир]]
|-
|{{байрақ|Испания}}
|[[Парламенттік монархия]]
|Король [[VI Филипп (Испания королі)|VI Филипп]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot;|Премьер-министрі [[Педро Санчес (саясаткер)|Педро Санчес]]
|-
|{{ITA}}
|[[Парламенттік республика]]
|Президенті [[Серджио Маттарелла]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot;|Министрлер кеңесінің төрағасы [[Жоржа Мелони]]
|-
|{{YEM}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot;|Президенттердің кеңесінің төрағасы [[Рашад әл-Алими]]
|Премьер-министрі [[Маин Абдулмәлік Саид]]
|-
|{{CPV}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Президенті [[Жозе Мария Невеш]]
|Премьер-министрі [[Улиссеш Коррея и Сильва]]
|-
|{{KHM}}
|[[Парламенттік монархия]]
|Патшасы [[Нородом Сиамони]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Хун Сен]]
|-
|{{CMR}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |[[Камерун президенттерінің тізімі|Президенті]] [[Поль Бийя]]
|Премьер-министрі [[Жозеф Дион Нгуте]]
|-
|{{CAN}}
|[[Парламенттік монархия]]
|Патшасы [[III Чарльз]]&lt;br /&gt;Генерал-губернаторы [[Мэри Саймон]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Джастин Трюдо]]
|-
|{{KIR}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; colspan=2 align=&quot;center&quot;|Президенті [[Танети Маамау]]
|-
|{{QAT}}
|[[Парламенттік монархия]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Әмір [[Тамим бин Хамад әл-Тани]]
|Премьер-министрі [[Халид бин Халифа бин Абдул Азиз әл-Тани]]
|-
|{{KEN}}
|[[Президенттік республика]]
| colspan=&quot;2&quot; bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; align=&quot;center&quot; |[[Кения президенттерінің тізімі|Президенті]] [[Уильям Руто]]
|-
|{{CYP}}
|[[Президенттік республика]]
| colspan=&quot;2&quot; bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; align=&quot;center&quot; |Президенті [[Никос Христодулидис]]
|-
|{{COL}}
|[[Президенттік республика]]
| colspan=&quot;2&quot; bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; align=&quot;center&quot; |Президенті [[Густаво Петро]]
|-
|{{COM}}
|[[Президенттік республика]]
| colspan=&quot;2&quot; bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; align=&quot;center&quot; |Президенті [[Азали Ассумани]]
|-
|{{COD}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |[[Конго Демократиялық Республикасының президенттерінің тізімі|Президенті]] [[Феликс Чисекеди]]
|Премьер-министрі [[Жан-Мишель Сама Луконде]]
|-
|{{COG}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Президенті [[Дени Сассу-Нгессо]]
|Премьер-министрі [[Анатоль Макоссо]]
|-
|{{KOR}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |[[Корея Республикасының президенттерінің тізімі|Президенті]] [[Юн Сок Ёль]]
|[[Корея Республикасының премьер-министрлердің тізімі|Премьер-министрі]] [[Ким Бу Гём]]
|-
|{{CRI}}
|[[Президенттік республика]]
| colspan=&quot;2&quot; bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; align=&quot;center&quot; |Президенті [[Карлос Альварадо Кесада]]
|-
|{{CIV}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |[[Кот-д’Ивуар президенті|Президенті]] [[Алассан Уаттара]]
|Премьер-министрі [[Патрик Аши]]
|-
|!style=&quot;font-weight:normal; text-align:left;&quot; rowspan=&quot;2&quot;|{{CUB}}
|!style=&quot;font-weight:normal; text-align:left;&quot; rowspan=&quot;2&quot;|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; colspan=2 align=&quot;center&quot;|[[Куба Коммунистік партиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы|Коммунистік партиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы]]&amp;nbsp;– [[Мигель Диас-Канель]]
|-
|Президенті [[Мигель Диас-Канель]]
|Премьер-министрі [[Мануэль Марреро Крус]]
|-
|{{KWT}}
|[[Парламенттік монархия]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot;|Әмір [[Науаф әл-Ахмед әл-Джабер әс-Сабах]]
|Премьер-министрі [[Сабах әл-Халид әс-Сабах]]
|-
|{{PRK}}
|[[Социалистік мемлекет]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Жоғарғы көшбасшысы, партия, армия және адамдар көшбасшысы [[Ким Чен Ын]]
|Министрлер кеңесінің төрағасы [[Чхве Рён Хэ]]
|-
|{{KAZ}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot;|[[Қазақстан Республикасының Президенті|Президенті]] [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]
|[[Қазақстан премьер-министрі|Премьер-министрі]] [[Олжас Абайұлы Бектенов|Олжас Бектенов]]
|-
|{{KGZ}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot;|[[Қырғызстан президенті|Президенті]] [[Садыр Нұрғожаұлы Жапаров|Садыр Жапаров]]
|[[Қырғызстан Министрлер Кабинетінің төрағасы|Премьер-министрі]] [[Ақылбек Үсенбекұлы Жапаров|Ақылбек Жапаров]]
|-
|{{CHN}}
|[[Социалистік мемлекет]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |[[Қытай Халық Республикасының төрағасы|Төрағасы]] [[Си Цзиньпин]]
|Премьер-министрі [[Ли Цян]]
|-
|{{LAO}}
|[[Социалистік мемлекет]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Президенті [[Тхонглун Сисулит]]
|Премьер-министрі [[Фанкхам Випхаван]]
|-
|{{LVA}}
|[[Парламенттік республика]]
|Президенті [[Эгилс Левитс]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Кришьянис Кариньш]]
|-
|{{LSO}}
|[[Парламенттік монархия]]
|[[Лесото патшаларының тізімі|Патша]] [[III Летсие]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Моэкетси Маджоро]]
|-
|{{LBR}}
|[[Президенттік республика]]
|  bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; colspan=&quot;2&quot; align=&quot;center&quot; |Президенті [[Джозеф Боакаи]]
|-
|{{LBN}}
|[[Парламенттік республика]]
|Президенті [[Мишель Наим Аун|Мишель Аун]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Наджиб Микати]]
|-
|{{LBY}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; colspan=2 align=&quot;center&quot;|Өкілдер палатасының президенті және Премьер-министрі [[Мухаммад Юнис Әл-Манфи|Мұхаммад Юнис Әл-Манфи]]
|-
|{{LTU}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Президенті [[Гитанас Науседа]]
|Министр-төрағасы [[Ингрида Шимоните]]
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |{{LIE}}
| rowspan=&quot;2&quot; |[[Парламенттік монархия]]
|Кінәз [[II Ханс-Адам]]
| rowspan=&quot;2&quot; |Үкімет басшысы [[Даниэль Риш]]
|-
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Ханзада-Регент Ханзада [[Алоиз]]
|-
|{{LUX}}
|[[Парламенттік монархия]]
|Ұлы герцог [[Анри]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Ксавье Беттель]]
|-
|{{MUS}}
|[[Парламенттік республика]]
|Президенті [[Барлен Вьяпури]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Правинд Джагнот]]
|-
|{{MRT}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Президенті [[Мұхаммед Ульд Әбдел-Әзиз]]
|Премьер-министрі [[Мұхамед Салем Оулд Бехир]]
|-
|{{MDG}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Президенті [[Андри Радзуэлина]]
|Премьер-министрі [[Кристиан Нтсай]]
|-
|{{HUN}}
|[[Парламенттік республика]]
|Президенті [[Каталин Новак]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Виктор Орбан]]
|-
|{{MWI}}
|[[Президенттік республика]]
| colspan=&quot;2&quot; bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; align=&quot;center&quot; |Президенті [[Лазарус Чаквера]]
|-
|{{MYS}}
|[[Парламенттік монархия]]
|[[Янг ди-Пертуан Агонг|Жоғарғы билеуші]] [[Ибраһим Исмаил]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot;|Премьер-министрі [[Исмаил Сабри Яакоб]]
|-
|{{MLI}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Президенті [[Ассими Гоита]]
|Премьер-министрі [[Шогель Кокалла Маига]]
|-
|{{MDV}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; colspan=2 align=&quot;center&quot;|Президенті [[Ибрагим Мұхамед Солих|Ибрагим Солих]]
|-
|{{MLT}}
|[[Парламенттік республика]]
|[[Мальта президенттерінің тізімі|Президенті]] [[Джордж Велла]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Роберт Абела]]
|-
|{{MAR}}
|[[Парламенттік монархия]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Патша [[VI Мұхаммед]]
|Премьер-министрі [[Әзиз Аханнуш]]
|-
|{{MHL}}
|[[Президенттік республика]]
| colspan=&quot;2&quot; bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; align=&quot;center&quot; |[[Маршалл аралдары президенттерінің тізімі|Президенті]] [[Дэвид Кабуа]]
|-
|{{MEX}}
|[[Президенттік республика]]
| colspan=&quot;2&quot; bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; align=&quot;center&quot; |Президенті [[Андрес Мануэль Лопес Обрадор]]
|-
|{{FSM}}
|[[Президенттік республика]]
| colspan=&quot;2&quot; bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; align=&quot;center&quot; |[[Микронезия Федерациялық Штаттары президенттерінің тізімі|Президенті]] [[Уэсли Симина]]
|-
|{{MOZ}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Президенті [[Филипе Ньюси]]
|Премьер-министрі [[Адриану Малеяни]]
|-
|{{MDA}}
|[[Парламенттік республика]]
|Президенті [[Майя Григорьевна Санду|Майя Санду]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Наталья Валерьевна Гаврилица|Наталья Гаврилица]]
|-
|{{MCO}}
|[[Парламенттік монархия]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Ханзада [[II Альбер (Монако ханзадасы)|II Альбер]]
|Мемлекет министрі [[Пьер Дарту]]
|-
|{{MNG}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot;|Президенті [[Ухнаагийн Хүрэлсүх]]
|Премьер-министрі [[Лувсаннамсрайн Оюун-Эрдэнэ]]
|-
|{{EGY}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |[[Мысыр президенттерінің тізімі|Президенті]] [[Әбдел Фаттах Ас-Сиси]]
|Премьер-министрі [[Мұстафа Мадбули]]
|-
|{{MMR}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot;|Уақытша Президенті [[Мьин Шве]]
|[[Мьянма мемлекеттік кеңесшісі|Мемлекеттік кеңесші]] [[Мин Ауң Хлайң]]
|- 
|{{NAM}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |[[Намибия президенттерінің тізімі|Президенті]] [[Хаге Гейнгоб]]
|Премьер-министрі [[Саара Куугонгельва-Амадхила]]
|-
|{{NRU}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; colspan=2 align=&quot;center&quot;|[[Науру президенті|Президенті]] [[Расс Кун]]
|-
|{{NPL}}
|[[Парламенттік республика]]
|Президенті [[Бидхья Деви Бхандари]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot;|Премьер-министрі [[Шер Бахадұр Деуба]]
|-
|{{NER}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Президенті [[Мұхамед Базум]]
|Премьер-министрі [[Ухумуду Махамаду]]
|-
|{{NGA}}
|[[Федерация]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; colspan=&quot;2&quot; align=&quot;center&quot; |Президенті [[Мохаммаду Бухари]]
|-
|{{NED}}
|[[Парламенттік монархия]]
|[[Нидерланд королдерінің тізімі|Король]] [[Виллем-Александр]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Марк Рютте]]
|-
|{{NIC}}
|[[Президенттік республика]]
| colspan=&quot;2&quot; bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; align=&quot;center&quot; |Президенті [[Даниэль Ортега]]
|-
|{{NOR}}
|[[Парламенттік монархия]]
|Король [[V Харальд]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Йонас Гар Стөре]]
|-
|{{ZAF}}
|[[Президенттік республика]]
| colspan=&quot;2&quot; bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; align=&quot;center&quot; |Президенті [[Сирил Рамафоса]]
|-
|{{OMN}}
|[[Абсолюттік монархия]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |[[Оман билеушілерінің тізімі|Сұлтан]] [[Хайсам бен Тарық]]
|Премьер-министрі Хайсам бен Тарық
|-
|{{SSD}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; colspan=2 align=&quot;center&quot;|[[Оңтүстік Судан президенттерінің тізімі|Президенті]] [[Салва Киир]]
|-
|{{CAF}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot;|Президенті [[Фостен-Арканж Туадера]]
|Премьер-министрі [[Феликс Молоуа]]
|-
|{{UZB}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |[[Өзбекстан президенті|Президенті]] [[Шавкат Миромонұлы Мирзиёев|Шавкат Мирзиёев]]
|[[Өзбекстан премьер-министрі|Премьер-министрі]] [[Абдулла Ниғматұлы Әріпов|Абдулла Әріпов]]
|-
|{{PLW}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; colspan=&quot;2&quot; align=&quot;center&quot; |[[Палау президенттері|Президенті]] [[Сурангел Уиппс (кішісі)|Сурангел Уиппс]]
|-
|{{PAN}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; colspan=2 align=&quot;center&quot;|Президенті [[Лаурентино Кортисо|Лаурентино Кортисо Коэн]]
|-
|{{PNG}}
|[[Парламенттік монархия]]
|Патшасы [[III Чарльз]]&lt;br /&gt;[[Папуа — Жаңа Гвинея генерал-губернаторы|Генерал-губернаторы]] [[Боб Дадае]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Джеймс Марапе]]
|-
|{{PRY}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; colspan=2 align=&quot;center&quot;|Президенті [[Марио Абдо Бенитес]]
|-
|{{PAK}}
|[[Ислам мемлекеті (ұғым)|Ислам]] [[Парламенттік республика|парламенттік республикасы]]
|[[Пәкістан президенті|Президенті]] [[Ариф Алви]]&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Ариф Алви Пәкістан президенті атанды|url=http://juldyz.kz/2018/09/05/arif-alvi-pakistan-prezidenti-atandy/|accessdate=2018-09-09}}&lt;/ref&gt;.
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Шаһбаз Шариф]]&lt;ref&gt;{{Cite news|title=Пәкістанда жаңа премьер-министр сайланды|url=http://www.zakon.kz/video/v/104468.html|accessdate=2018-08-19}}&lt;/ref&gt;.
|-
|{{PER}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Президенті [[Дина Болуарте]]
|Премьер-министрі [[Анибаль Торрес]]
|-
|{{POL}}
|[[Парламенттік республика]]
|[[Польша президенті|Президенті]] [[Анджей Дуда]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Министрлер кеңесінің төрағасы [[Матеуш Моравецкий]]
|-
|{{PRT}}
|[[Парламенттік республика]]
|Президенті [[Марселу Ребелу ди Соза]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |[[Португалия премьер-министрлердің тізімі|Премьер-министрі]] [[Антониу Кошта]]
|-
|{{RUS}}
|[[Аралас республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |[[Ресей президенті|Президенті]] [[Владимир Владимирович Путин|Владимир Путин]]
|[[Ресей Федерациясы Үкіметінің Төрағасы|Үкімет төрағасы]] [[Михаил Владимирович Мишустин|Михаил Мишустин]]
|-
|{{RWA}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Президенті [[Поль Кагаме]]
|Премьер-министрі [[Эдуар Нгиренте]]
|-
|{{ROU}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |[[Румыния президенті|Президенті]] [[Клаус Йоханнис]]
|Премьер-министрі [[Николае Чукэ]]
|-
|{{SLV}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; colspan=&quot;2&quot; align=&quot;center&quot; |Президенті [[Найиб Букеле]]
|-
|{{WSM}}
|[[Парламенттік республика]]
|Жоғарғы көшбасшы [[II Ваалетоа Суалауви]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Фиаме Наоми Матаафа|Фиаме Матаафа]]
|-
|{{SMR}}
|[[Президенттік республика]]
|  bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; colspan=&quot;2&quot; align=&quot;center&quot; |Капитан-регент [[Джанкарло Вентурини]] және [[Марко Николини]]
|-
|{{STP}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Президенті [[Карлуш Вила-Нова]]
|Премьер-министрі [[Жоржи Бом Жезуш]]
|-
|{{SAU}}
|[[Абсолюттік монархия]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; colspan=&quot;2&quot; align=&quot;center&quot; |Патша және Премьер-министрі [[Салман ибн Абдул-Әзиз Әл Сауд|Салман]]
|-
|{{SYC}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; colspan=&quot;2&quot; align=&quot;center&quot; |Президенті [[Уовел Рамкалаван]]
|-
|{{SEN}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; colspan=&quot;2&quot; align=&quot;center&quot; |[[Сенегал президенттерінің тізімі|Президенті]] [[Маки Салл]]
|-
|{{VCT}}
|[[Парламенттік монархия]]
|Патшасы [[III Чарльз]]&lt;br /&gt;[[Сент-Винсент және Гренадиндер генерал-губернаторы|Генерал-губернаторы]] [[Фредерик Баллантайн]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |[[Сент-Винсент және Гренадиндер премьер-министрлердің тізімі|Премьер-министрі]] [[Ральф Гонсалвиш]]
|-
|{{байрақ|Сент-Китс және Невис}}
|[[Парламенттік монархия]]
|Патшасы [[III Чарльз]]&lt;br /&gt;[[Сент-Китс және Невис генерал-губернаторы|Генерал-губернаторы]] [[Тэпли Ситон]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |[[Сент-Китс және Невис премьер-министрлердің тізімі|Премьер-министрі]] [[Тимоти Харрис]]
|-
|{{LCA}}
|[[Парламенттік монархия]]
|Патшасы [[III Чарльз]]&lt;br /&gt;Генерал-губернаторы [[Невилл Сенак]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Аллен Частанет]]
|-
|{{SRB}}
|[[Парламенттік республика]]
| bgcolor=lightblue |Президенті [[Александр Вучич]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Ана Брнабич]]
|-
|{{SGP}}
|[[Парламенттік республика]]
|Президенті [[Халима Якоб]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Ли Сянь Лун]]
|-
|{{SYR}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Президенті [[Башар әл-Асад]]
|Премьер-министрі [[Имад Хамис]]
|-
|{{SVK}}
|[[Парламенттік республика]]
|Президенті [[Зузана Чапутова]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Эдуард Хегер]]
|-
|{{SVN}}
|[[Парламенттік республика]]
|Президенті [[Борут Пахор]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Үкімет төрағасы [[Роберт Голоб]]
|-
|{{SOM}}
|[[Парламенттік республика]]
| bgcolor=lightblue |Президенті [[Мұхамед Абдуллахи Мұхамед]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Хассан Әли Хайре]]
|-
|{{Flagicon|Macedonia}} [[Солтүстік Македония]]
|[[Парламенттік республика]]
|Президенті [[Стево Пендаровски]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Үкімет төрағасы [[Димитар Ковачевски]]
|-
|{{SLB}}
|[[Парламенттік монархия]]
|Патшасы [[III Чарльз]]&lt;br /&gt;Генерал-губернаторы [[Дэвид Вунаги]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Манассе Согаваре]]
|-
|{{SDN}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Өтпелі әскери одағының төрағасы [[Әбдел Фаттах әл-Бурхан]]
|[[Судан Премьер-министрі|Премьер-министрі]] [[Осман Хуссейн (саясаткер)|Осман Хуссейн]]
|-
|{{SUR}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; colspan=2 align=&quot;center&quot;|Президенті [[Чан Сантохи]]
|-
|{{SLE}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Президенті [[Джулиус Маада Био]]
|Премьер-министрі [[Дэвид Фрэнсис]]
|-
|{{THA}}
|[[Парламенттік монархия]]
|Патша Маха [[Вачиралонгкорн]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Пхэтхонгтхан Чиннават]]
|-
|{{TZA}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |[[Танзания президенттерінің тізімі|Президенті]] [[Самия Сулуху]]
|Премьер-министрі [[Кассим Маджалива]]
|-
|{{TJK}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |[[Тәжікстан президенті|Президенті]] [[Эмомали Шәріпұлы Рахмон|Эмомали Рахмон]]
|[[Тәжікстан премьер-министрі|Премьер-министрі]] [[Кохир Расулзада]]
|-
|{{TGO}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Президенті [[Фор Гнассингбе]]
|Премьер-министрі [[Коми Селом Классу]]
|-
|{{TON}}
|[[Парламенттік монархия]]
| bgcolor=lightblue |Патша [[VI Тупоу]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Сиаоси Совалени]]
|-
|{{TTO}}
|[[Парламенттік республика]]
|Президенті [[Пола-Мэй Уикс]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Кит Роули]]
|-
|{{TUV}}
|[[Парламенттік монархия]]
|Патшасы [[III Чарльз]]&lt;br /&gt;Генерал-губернаторы [[Тенику Талези]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Каусеа Натано]]
|-
|{{TUN}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Президенті [[Каис Саид]]
|Премьер-министрі [[Нажла Буден]]
|-
|{{TUR}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; colspan=&quot;2&quot; align=&quot;center&quot; |[[Түркия президенті|Президенті]] [[Режеп Тайып Ердоған]]
|-
|{{TKM}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; colspan=&quot;2&quot; align=&quot;center&quot; |[[Түрікменстан президенті|Президенті]] [[Сердар Құрбанқұлыұлы Бердімұхамедов|Сердар Бердімұхамедов]]
|-
|{{UGA}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Президенті [[Йовери Кагута Мусевени]]
|Премьер-министрі [[Робина Наббанья]]
|-
|{{UKR}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Президенті [[Володимир Олександрович Зеленський|Володимир Зеленський]]&lt;ref&gt;[https://kaz.tengrinews.kz/world_news/ukrainanyin-jana-prezident-vladimir-zelenskiy-ant-berd-297971/ Украинаның жаңа президенті Владимир Зеленский ант берді 31.05.2019]&lt;/ref&gt;
|Премьер-министрі [[Денис Анатольевич Шмыгаль|Денис Шмыгаль]]
|-
|{{URY}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; colspan=2 align=&quot;center&quot;|Президенті [[Луис Альберто Лакалье Поу]]
|-
|{{GBR}} 
|[[Парламенттік монархия]]
|[[Британ монархиясы|Патшасы]] [[III Чарльз]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |[[Ұлыбритания Премьер-министрі|Премьер-министрі]] [[Риши Сунак]]
|-
|{{IND}}
|[[Парламенттік республика]]
|Президенті [[Драупади Мурму]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Нарендра Моди]]
|-
|{{FJI}}
|[[Парламенттік республика]]
|Президенті [[Джиойе Конроте]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Фрэнк Мбаинимарама]]
|-
|{{PHL}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; colspan=2 align=&quot;center&quot;|''[[Филиппин президенттерінің тізімі|Президенті]] [[Фердинанд Маркос (кішісі)]]''
|-
|{{FIN}}
|[[Парламенттік республика]]
|Президенті [[Саули Нийнистё]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Санна Марин]]
|-
|{{FRA}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |[[Франция президенті|Президенті]] [[Эммануэль Макрон]]
|Премьер-министрі [[Элизабет Борн]]
|-
|{{HRV}}
|[[Парламенттік республика]]
|Президенті [[Зоран Миланович]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot;|Үкімет төрағасы [[Андрей Пленкович]]
|-
|{{TCD}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; colspan=&quot;2&quot; align=&quot;center&quot; |Әскери кеңесінің төрағасы [[Махамат Деби]]
|-
|{{MNE}}
|[[Парламенттік республика]]
|Президенті [[Мило Джуканович]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Дритан Абазович]]
|-
|{{CZE}}
|[[Парламенттік республика]]
|Президенті [[Милош Земан]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Петр Фиала]]
|-
|{{CHL}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; colspan=2 align=&quot;center&quot;|Президенті [[Габриэль Борич]]
|-
|{{CHE}}
|[[Конфедерация|Конфедеративті]] [[парламенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; colspan=&quot;2&quot; bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; align=&quot;center&quot; |[[Швейцарияның федерация кеңесі|Федералдық кеңесі]]&lt;br&gt; [[Карин Келлер-Зуттер]] (президенті)&lt;br&gt; [[Ги Пармелен]] (вице-президенті)&lt;br&gt;  [[Иньяцио Кассис]]&lt;br&gt;[[Виола Амерд]]&lt;br&gt;[[Альберт Рёшти]]&lt;br&gt;[[Элизабет Бом-Шнайдер]]&lt;br&gt;[[Беат Янс]]
|-
|{{SWE}}
|[[Парламенттік монархия]]
|Патша [[Карл XVI Густав]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Мемлекеттік министрі [[Ульф Кристерссон]]
|-
|{{LKA}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |[[Шри-Ланка президенті|Президенті]] [[Готабая Раджапакса]]
|Премьер-министрі [[Ранил Уикрмесингхе]]
|-
|{{TLS}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot;|Президенті [[Жозе Рамош-Орта]]
|Премьер-министрі [[Таур Матан Руак]]
|-
|{{ECU}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; colspan=&quot;2&quot; align=&quot;center&quot; |Президенті [[Гильермо Лассо]]
|-
|{{GNQ}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Президенті [[Теодоро Обианг Нгема Мбасого]]
|Премьер-министрі Франсиско Паскуаль Эйеге Обама Асуэ
|-
|{{ERI}}
|[[Президенттік республика]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; colspan=&quot;2&quot; align=&quot;center&quot; |Президенті [[Исаяс Афеворки]]
|-
|{{flag|Эсватини}}
|[[Абсолюттік монархия]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Патша [[III Мсвати]]
|Премьер-министрі [[Клеопас Дламини]]
|-
|{{EST}}
|[[Парламенттік республика]]
|Президенті [[Алар Карис]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Кая Каллас]]
|-
|{{ETH}}
|[[Парламенттік республика]]
|Президенті [[Сахле-Ворк Зевде]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Абий Аһмед Әли]]
|-
|{{JAM}}
|[[Парламенттік монархия]]
|Патшасы [[III Чарльз]]&lt;br /&gt;Генерал-губернаторы [[Патрик Аллен]]
| bgcolor=&quot;#D8F8D8&quot; |Премьер-министрі [[Эндрю Холнесс]]
|}

===[[Мойындалмаған және жартылай мойындалған мемлекеттер|Ішінара халықаралық деңгейде мемлекет]] басшылары тәуелсіз мемлекеттерді немесе тәжірибеде, сондай-ақ Директорлар кеңесінің басшыларын таныды===
{| class=&quot;sortable wikitable&quot;
![[Мемлекет]]
![[Мемлекеттік басқару формасы|Басқару формасы]]
![[Мемлекет басшысы]]
![[Үкімет басшысы]]
|-
|{{ABK}}
|[[Президенттік республика]]
|Президенті [[Аслан Георгиевич Бжания|Аслан Бжания]]
|Премьер-министрі [[Александр Золотинскович Анкваб|Александр Анкваб]]
|-
|[[Сурет:Flag of Niue.svg|25px]] [[Ниуэ]]
|[[Парламенттік монархия]]
|Патшасы [[III Чарльз]]&lt;br /&gt;Генерал-губернаторы [[Пэтси Редди]]
|Премьер-министрі [[Далтон Тагелаги]]
|-
|{{байрақ|Оңтүстік Осетия}}
|[[Аралас республика]]
|Президенті [[Алан Эдуардович Гаглоев|Алан Гаглоев]]
|Премьер-министрі [[Геннадий Борисович Бекоев|Геннадий Бекоев]]
|-
|{{COK}}
|[[Парламенттік монархия]]
|Патшайым [[III Чарльз]]&lt;br /&gt;Патшайым өкілі Том Марстерс
|Премьер-министрі [[Генри Пуна]]
|-
|{{KOS}} 
|[[Парламенттік республика]]
|Президенті [[Хашим Тачи]]
|Премьер-министрі [[Авдулла Хоти]]
|-
|!style=&quot;font-weight:normal; text-align:left;&quot; rowspan=&quot;2&quot;|[[Сурет:Flag of Western Sahara.svg|25px]] [[Сахара Араб Демократиялық Республикасы]]
|!style=&quot;font-weight:normal; text-align:left;&quot; rowspan=&quot;2&quot;|[[Аралас республика]]
|colspan=2 align=&quot;center&quot;|[[Полисарио]]&amp;nbsp;– [[Брагим Гали]]
|-
|Президенті [[Брагим Гали]]
|Премьер-министрі [[Мұхамед Вали Акейк]]
|-
|{{байрақ|Палестина}}
|[[Аралас республика]]
|Президенті [[Махмұд Аббас]]
|Премьер-министрі [[Мұхаммед Штайех]]&lt;ref&gt;[https://www.trt.net.tr/kazakh/liem/2019/03/11/abbas-mu-khammied-ishtarieghie-zhan-a-paliestina-ukimietin-k-u-ru-mindietin-bierdi-1160581 Аббас Мұхаммед Иштареге жаңа Палестина үкіметін құру міндетін берді 11.03.2019]&lt;/ref&gt;
|-
|[[Сурет:Flag of the Turkish Republic of Northern Cyprus.svg|25px]] [[Солтүстік Кипр Түрік Республикасы]]
|[[Аралас республика]]
|Президенті [[Ерсін Татар]]
|Премьер-министрі [[Фаиз Суджуоглу]]
|-
|{{TWN}}
|[[Аралас республика]]
|Президенті [[Цай Инвэнь]]
|Атқарушы юань төрағасы [[Су Цзэн Чан]]
|}

===[[Мойындалмаған және жартылай мойындалған мемлекеттер|Танылмаған мемлекеттер]] мен қоғамдық ұйымдар===
{| class=&quot;sortable wikitable&quot;
![[Мемлекет]]
![[Мемлекеттік басқару формасы|Басқару формасы]]
![[Мемлекет басшысы]]
![[Үкімет басшысы]]
|-
|{{байрақ|Транснистрия}}
|[[Президенттік республика]]
|Президенті [[Вадим Николаевич Красносельский|Вадим Красносельский]]
|Үкімет төрағасы [[Александр Владимирович Мартынов|Александр Мартынов]]
|-
|{{байрақ|Таулы Қарабақ Республикасы}}
|[[Президенттік республика]]
|colspan=2 align=&quot;center&quot;|Президенті [[Араик Владимирович Арутюнян|Араик Арутюнян]]
|-
|[[Сурет:Flag of Somaliland.svg|25px]] [[Сомалиленд]]
|[[президенттік республика]]
|colspan=2 align=&quot;center&quot;|президенті [[Мұса Бихи Абди]]
|}

===Біріккен Ұлттар Ұйымының кемінде бір мүше мемлекеті мойындаған басқа үкіметтер===
{| class=&quot;sortable wikitable&quot;
![[Үкімет]]
![[Мемлекет]]
![[Мемлекет басшысы]]
![[Үкімет басшысы]]
|-
|[[Сурет:Flag of Venezuela.svg|25px]] [[Ұлттық Ассамблея (Венесуэла)|Ұлттық Ассамблея]]
|[[Сурет:Flag of Venezuela.svg|25px]] [[Венесуэла]]
|colspan=2 align=&quot;center&quot;|Ұлттық ассамблеясының президенті [[Хуан Гуайдо]]
|-
|[[Сурет:Flag of Libya.svg|25px]] [[Өкілдер палатасы (Ливия)|Өкілдер палатасы]]
|[[Сурет:Flag of Libya.svg|25px]] [[Ливия]]
|Өкілдер палатасының президенті [[Агила Салах Иса]]
|Премьер-министрі [[Абдалла ат-Тани]]
|-
|[[Сурет:Flag of Yemen.svg|25px]] [[Йемен Жоғары саяси кеңесі|Жоғары саяси кеңесі]]
|[[Сурет:Flag of Yemen.svg|25px]] [[Йемен]]
|Жоғары саяси кеңес төрағасы [[Махди Әл-Машат]]
|Премьер-министрі [[Әбдел Әзиз Салех бен Хабтур]]
|-
|[[File:Flag of Syria 2011, observed.svg|25px]] [[Сирия Уақытша үкімет|Уақытша үкімет]]
|[[File:Flag of Syria 2011, observed.svg|25px]] [[Сирия]]
|colspan=2 align=&quot;center&quot;|Өкілдер палатасының президенті [[Абдуррахман Мұстафа]]
|}

==Сыртқы сілтемелер==
* [[Билік басындағы монархтардың тізімі]]

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Елдер тізімі}}

[[Санат:Мемлекет басшыларының тізімі]]
[[Санат:Қазіргі мемлекет басшылары|*]]</text>
      <sha1>gravp0f16ra9zi043j3w780s9st6ps6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қазақстан ірі қалалары әкімдерінің тізімі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>565248</id>
    <revision>
      <id>3478792</id>
      <parentid>3478003</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T13:06:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Орел Карл</username>
        <id>81620</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Семей */</comment>
      <origin>3478792</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="70526" sha1="iasgb2m5t15w9zd38hfmkixdu8xf34g" xml:space="preserve">{{toc-right}}
Бұл мақала — 100 мың адамнан көп тұрғыны бар [[Қазақстан қалалары]] әкімдерінің тізімі. [[Қазақстан Республикасының Конституциясы|1995 жылғы конституция]]ға дейін лауазым '''қала әкімшілігінің басшысы''' деп аталды. Тізім қалалардың халық саны бойынша сұрыпталған, сотталған әкімдер қызыл түспен боялған.

== [[Алматы]] ==
{{Толық мақала|Алматы әкімі}}
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|-
! Реті
! Суреті
! Аты-жөні
! colspan=&quot;2&quot; | Қызметі
|-
| 1
| [[Сурет:Zamanbek.jpg|163x163px]]
| [[Заманбек Қалабайұлы Нұрқаділов]]
| 8 ақпан 1992
| 20 маусым 1994
|-
| 2
| [[Сурет:Шалбай Құлмаханов.jpg|163x163px]]
| [[Шалбай Құлмаханұлы Құлмаханов]]
| 20 маусым 1994
| 16 маусым 1997
|-
| 3
| [[Сурет:Hrapunov.jpg|163x163px]]
| [[Виктор Вячеславович Храпунов]]
| 16 маусым 1997
| 9 желтоқсан 2004
|-
| 4
| [[Сурет:Imangali Tasmagambetov (2015-04-16) (cropped).jpg|163x163px]]
| [[Иманғали Нұрғалиұлы Тасмағамбетов]]
| 9 желтоқсан 2004
| 4 сәуір 2008
|-
| 5
| [[Сурет:AEsimov2013.jpg|163x163px]]
| [[Ахметжан Смағұлұлы Есімов]]
| 4 сәуір 2008
| 9 тамыз 2015
|-
| 6 
| [[Сурет:Bauyrzhan Baibek (cropped).jpg|163x163px]]
| [[Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек]]
| 9 тамыз 2015
| 28 маусым 2019
|-
| 7
| [[Сурет:Bakhytzhan Sagintayev (2018-07-04) (cropped).jpg|163x163px]]
| [[Бақытжан Әбдірұлы Сағынтаев]]
| 28 маусым 2019
| 31 қаңтар 2022
|-
| 8
| [[Сурет:Erbolat Dosaev (2018-05-10) (cropped).jpg|163x163px]]
| [[Ерболат Асқарбекұлы Досаев]]
| 31 қаңтар 2022
| 24 мамыр 2025
|-
| 9
| [[Сурет: Д.Сатыбалды (cropped).jpg|163x163px]]
| '''[[Дархан Амангелдіұлы Сатыбалды]]'''
| 24 мамыр 2025
| —
|-
|}

== [[Астана]] ==
{{Толық мақала|Астана әкімі}}
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|-
! Реті
! Суреті
! Аты-жөні&lt;br&gt;''Лауазымы''
! colspan=&quot;2&quot; | Қызметі
|-
| 1
| [[Сурет:Аманжол Қуанышұлы Бөлекпаев.JPG|163x163px]]
| [[Аманжол Қуанышұлы Бөлекпаев]]&lt;br&gt;''Ақмола әкімі''
| ақпан 1992
| желтоқсан 1997
|-
| 2
| [[Сурет:Adilbek Dzhaksybekov (2013).jpg|163x163px]]
| [[Әділбек Рыскелдіұлы Жақсыбеков]]&lt;br&gt;''Астана әкімі''
| 10 желтоқсан 1997
| 16 маусым 2003
|-
| 3
| [[Сурет:Temirkhan Dosmuhanbetov.jpg|163x163px]]
| [[Темірхан Мыңайдарұлы Досмұхамбетов]]
| 16 маусым 2003
| 20 наурыз 2004
|-
| 4
| [[Сурет:Omirzaq Shukeev (2019-02-15).jpg|163x163px]]
| [[Өмірзақ Естайұлы Шөкеев]]
| 20 наурыз 2004
| 20 қыркүйек 2006
|-
| 5
| [[Сурет:Askar mamin 2 (cropped).jpg|163x163px]]
| [[Асқар Ұзақбайұлы Мамин]]
| 21 қыркүйек 2006
| 4 сәуір 2008
|-
| 6 
| [[Сурет:Imangali Tasmagambetov (2015-04-16) (cropped).jpg|163x163px]]
| [[Иманғали Нұрғалиұлы Тасмағамбетов]]
| 4 сәуір 2008
| 22 қазан 2014
|-
| 7
| [[Сурет:Adilbek Dzhaksybekov (2013).jpg|163x163px]]
| [[Әділбек Рыскелдіұлы Жақсыбеков]]
| 22 қазан 2014
| 21 маусым 2016
|-
| 8
| [[Сурет:Aset Isekeshev (cropped).jpg|163x163px]]
| [[Әсет Өрентайұлы Исекешев]]
| 21 маусым 2016
| 10 қыркүйек 2018
|-
| 9
| [[Сурет:Bakhyt Sultanov (08.2016) (cropped).png|163x163px]]
| [[Бақыт Тұрлыханұлы Сұлтанов]]
| 10 қыркүйек 2018
| 13 маусым 2019
|-
| 10
| [[Сурет:Altai Kolginov (27829) (cropped).jpg|163x163px]]
| [[Алтай Сейдірұлы Көлгінов]]&lt;br&gt;''Нұр-Сұлтан әкімі''
| 13 маусым 2019
| 8 желтоқсан 2022
|-
| 11
| [[Сурет:Zhenis Kassymbek (08.2016) (cropped).png|163x163px]]
| '''[[Жеңіс Махмұдұлы Қасымбек]]'''&lt;br&gt;''Астана әкімі''
| 8 желтоқсан 2022
|
|-
|}

== [[Шымкент]] ==
{{Толық мақала|Шымкент әкімі}}
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|-
! Реті
! Суреті
! Аты-жөні
! colspan=&quot;2&quot; | Қызметі
|-
| 1
| [[Сурет:Шымкент.png|163x163px]]
| [[Амалбек Қозыбақұлы Тшанов]]
| 21 ақпан 1992 
| 15 қараша 1993
|-
| 2
| [[Сурет:Шымкент.png|163x163px]]
| [[Сейіт Қуандықұлы Белгібаев]]
| 15 қараша 1993
| 16 қазан 1995
|-
| 3
| [[Сурет:Шымкент.png|163x163px]]
| [[Анарбек Оңғарұлы Орман]]
| 16 қазан 1995
| 14 желтоқсан 1997
|-
| 4
| [[Сурет:Шымкент.png|163x163px]]
| [[Қылышбек Сатылғанұлы Ізбасханов]] 
| 14 қараша 1997
| 14 мамыр 1999
|-
| 5
| [[Сурет:Шымкент.png|163x163px]]
| [[Төретай Тұңғышұлы Бекжігітов]]
| 14 мамыр 1999
| 17 қаңтар 2001
|-
| 6
| [[Сурет:Шымкент.png|163x163px]]
| [[Болат Әбжаппарұлы Жылқышиев]]
| 15 наурыз 2001
| тамыз 2002
|-
| 7
| [[Сурет:Шымкент.png|163x163px]]
| [[Ғалымжан Құралбекұлы Жұмжаев]]
| 10 қыркүйек 2002
| 17 ақпан 2006
|-
| 8
| [[Сурет:Шымкент.png|163x163px]]
| [[Анарбек Оңғарұлы Орман]]
| 27 қыркүйек 2006
| 19 ақпан 2008
|-
| 9
| [[Сурет:Coat of arms of Shymkent.png|163x163px]]
| [[Арман Шәріпбайұлы Жетпісбаев]]
| 19 ақпан 2008
| 24 сәуір 2012
|-
| 10
| [[Сурет:Coat of arms of Shymkent.png|163x163px]]
| [[Қайрат Құсайынұлы Молдасейітов]] 
| 24 сәуір 2012
| 27 мамыр 2013
|-
| 11
| [[Сурет:Д.Сатыбалды (cropped).jpg|163x163px]]
| [[Дархан Амангелдіұлы Сатыбалды]]
| 27 мамыр 2013
| 19 қыркүйек 2015
|-
| 12
| [[Сурет:Coat of arms of Shymkent.png|163x163px]]
| [[Ғабидолла Рахматоллаұлы Әбдірахымов]]
| 19 желтоқсан 2015
| 31 қазан 2017&lt;ref&gt;{{Cite web|url= https://www.nur.kz/288704-chem-proslavilis-12-akimov-shymkenta.html |title= Чем прославились 12 акимов Шымкента? |lang= ru |work= nur.kz |date= 2013-11-04}} {{Wayback|url= https://web.archive.org/web/20160918121008/https://www.nur.kz/288704-chem-proslavilis-12-akimov-shymkenta.html |date= 2016-09-18}}&lt;/ref&gt;
|-
| 13
| [[Сурет:Coat of arms of Shymkent.png|163x163px]]
| [[Нұрлан Ермекұлы Сауранбаев]]
| 7 қараша 2017
| 20 маусым 2018
|-
| 14
| [[Сурет:Coat of arms of Shymkent.png|163x163px]]
| [[Ғабидолла Рахматоллаұлы Әбдірахымов]]
| 20 маусым 2018
| 30 шілде 2019
|-
| 15
| [[Сурет:Coat of arms of Shymkent.png|163x163px]]
| [[Ерлан Қуанышұлы Айтаханов]]
| 30 шілде 2019
| 21 қаңтар 2020
|-
| 16
| [[Сурет:Shymkent logo.svg|163x163px]]
| [[Мұрат Дүйсенбекұлы Әйтенов]]
| 21 қаңтар 2020
| 5 қыркүйек 2023
|-
| 17
| [[Сурет:Shymkent logo.svg|163x163px]]
| '''[[Ғабит Әбдімажитұлы Сыздықбеков]]'''
| 5 қыркүйек 2023
|
|-
|}

== [[Қарағанды]] ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|-
! Реті
! Суреті
! Аты-жөні
! colspan=&quot;2&quot; | Қызметі
|-
| 1
| [[Сурет:Караганда герб2.png|163x163px]]
| [[Шаймерден Әбілмәжінұлы Оразалинов]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url= http://ia-centr.ru/expert/7910/ |title= Экспертная оценка :: Быть акимом Караганды |lang= ru |work= ia-centr.ru |date= 2010-05-07}} {{Wayback|url= https://web.archive.org/web/20160126215812/http://ia-centr.ru/expert/7910/ |date= 2016-01-26}}&lt;/ref&gt;
| 1988
| 1997
|-
| 2
| [[Сурет:Караганда герб2.png|163x163px]]
| [[Николай Васильевич Филатов]] 
| 1997
| 2000
|-
| 3
| [[Сурет:Караганда герб2.png|163x163px]]
| [[Корней Корнеевич Изаак]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url= http://www.nomad.su/?a=20-201105230006 |title= Ушел из жизни экс-аким Караганды Корней Изаак {{!}} Номад {{!}} 23.05.2011 |lang= ru |work= nomad.su |date= 2011-05-23 |accessdate= 2024-06-05}} {{Wayback|url= https://web.archive.org/web/20160126143459/http://www.nomad.su/?a=20-201105230006 |date= 2016-01-26}}&lt;/ref&gt;
| 2000
| 2002
|-
| 4
| [[Сурет:Караганда герб2.png|163x163px]]
| [[Алшын Сәменұлы Шалабаев]] (м.о.)
| 2002
| 2003
|-
| 5
| [[Сурет:Караганда герб2.png|163x163px]]
| [[Юрий Михайлович Литвинов]]
| 2003
| 20 наурыз 2006
|-
| 6 
| [[Сурет:Караганда герб2.png|163x163px]]
| [[Владимир Николаевич Чирков]]
| наурыз 2006
| 27 мамыр 2006
|-
| 7
| [[Сурет:Seal of Karaganda, Kazakhstan.png|163x163px]]
| [[Ислам Уахитұлы Тоғайбаев]]
| 27 мамыр 2006
| қаңтар 2010
|-
| 8
| [[Сурет:Seal of Karaganda, Kazakhstan.png|163x163px]]
| [[Бауыржан Түйтеұлы Әбдішев]]
| қаңтар 2010
| қыркүйек 2012
|-
| 9
| [[Сурет:Seal of Karaganda, Kazakhstan.png|163x163px]]
| [[Мейрам Ахмедияұлы Смағұлов]]
| қыркүйек 2012
| 28 маусым 2014&lt;ref&gt;{{Cite web|url= https://vlast.kz/novosti/14749-byvsij-akim-karagandy-smagulov-prigovoren-k-3-godam-lisenia-svobody.html |title= Бывший аким Караганды Смагулов приговорен к 3 годам лишения свободы - Аналитический интернет-журнал Vласть |lang= ru |work= vlast.kz |author= Вааль, Тамара |date= 2015-12-11 |accessdate= 2024-06-05}}&lt;/ref&gt;
|-
| 10
| [[Сурет:Nurlan Aubakirov 2018.jpg|163x163px]]
| [[Нұрлан Ерікбайұлы Әубәкіров]]
| 28 маусым 2014&lt;ref&gt;{{Cite web|url= http://karaganda-akimat.gov.kz/ru/og_ruk/ |title= Руководители органов исполнительной власти города Караганды |lang= ru |work= karaganda-akimat.gov.kz}} {{Wayback|url= https://web.archive.org/web/20160809214041/http://karaganda-akimat.gov.kz/ru/og_ruk |date= 2016-08-09}}&lt;/ref&gt;
| қыркүйек 2020
|-
| 11
| [[Сурет:Seal of Karaganda, Kazakhstan.png|163x163px]]
| [[Ермағанбет Қабдулаұлы Бөлекпаев]]
| қыркүйек 2020
| 8 желтоқсан 2022
|-
| 12
| [[Сурет:Seal of Karaganda, Kazakhstan.png|163x163px]]
| '''[[Мейрам Мұратұлы Қожухов]]'''
| 18 қаңтар 2023 бері 
|
|-
|}

== [[Ақтөбе]] ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|-
! Реті
! Суреті
! Аты-жөні
! colspan=&quot;2&quot; | Қызметі
|-
| 1
| [[Сурет:Aktobe seal - 2.png|163x163px]]
| [[Сержан Боранқұлұлы Жаманқұлов]]
| 11 ақпан 1992
| 30 маусым 1993
|-
| 2
| [[Сурет:Aktobe seal - 2.png|163x163px]]
| [[Абдолла Андамасұлы Әбенов]]
| 1 шілде 1993
| 11 қараша 1996
|-
| 3
| [[Сурет:Aktobe seal - 2.png|163x163px]]
| [[Елеусін Наурызбайұлы Сағындықов]]
| 15 қараша 1996
| 21 қазан 2002
|-
| 4
| [[Сурет:Aktobe seal - 2.png|163x163px]]
| [[Қайырқожа Жұмағалиұлы Елеусізов]]
| 4 қараша 2002
| 14 шілде 2004
|-
| 5
| [[Сурет:Aktobe seal - 2.png|163x163px]]
| [[Серікжан Шайзадаұлы Мұқашев]]
| 14 шілде 2004
| 29 наурыз 2005
|-
| 6 
| [[Сурет:Aktobe seal - 2.png|163x163px]]
| [[Абай Маслахатұлы Садықов]]
| 29 наурыз 2005
| 1 ақпан 2006
|-
| 7
| [[Сурет:Aktobe seal - 2.png|163x163px]]
| [[Серік Кеңесұлы Нокин]]
| 1 ақпан 2006
| 2008
|-
| 8
| [[Сурет:Aktobe seal - 2.png|163x163px]]
| [[Архимед Бегежанұлы Мұхамбетов]]
| қазан 2008
| 22 шілде 2011
|-
| 9
| [[Сурет:Aktobe seal - 2.png|163x163px]]
| [[Нұрмұхамбет Қанапияұлы Әбдібеков]]
| 26 шілде 2011
| 17 ақпан 2012
|-
| 10
| [[Сурет:Aktobe seal - 2.png|163x163px]]
| [[Ерхан Болатжанұлы Омаров]]
| 17 ақпан 2012
| 27 қазан 2015
|-
| 11
| [[Сурет:Aktobe seal - 2.png|163x163px]]
| [[Бекбол Ұбайдоллаұлы Сағын]]
| 27 қазан 2015
| 4 шілде 2016
|-
| 12
| [[Сурет:Aktobe seal - 2.png|163x163px]]
| [[Ілияс Сапарбекұлы Испанов]]
| 4 шілде 2016
| 24 маусым 2019
|-
| 13
| [[Сурет:Aktobe seal - 2.png|163x163px]]
| [[Мавр Ерғалиұлы Абдуллин]]
| 24 маусым 2019
| 16 наурыз 2020
|-
| 13
| [[Сурет:Aktobe seal - 2.png|163x163px]]
| [[Асхат Берлешұлы Шахаров]]
| 16 наурыз 2020
| 25 қараша 2022
|-
| 13
| [[Сурет:Aktobe seal - 2.png|163x163px]]
| [[Мұрат Өтемісұлы Жүребеков]]
| 25 қараша 2022
| 26 маусым 2023
|-
| 14
| [[Сурет:Aktobe seal - 2.png|163x163px]]
| '''[[Азамат Бауыржанұлы Бекет]]'''
| 26 маусым 2023&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://m.forbes.kz/news/2023/06/26/newsid_303941|title=Азамат Бекет Ақтөбе қаласының әкімі болып тағайындалды|lang=kk|publisher=[[Forbes]]|date=2023-06-26|accessdate=2023-06-27}}&lt;/ref&gt;
|
|}

== [[Тараз]] ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|-
! Реті
! Суреті
! Аты-жөні
! colspan=&quot;2&quot; | Қызметі
|-
| 1
| [[Сурет:Seal Taraz.png|163x163px]]
| [[Алдияр Әлиасқарұлы Түсіпов]]
| ақпан 1992
| қазан 1995
|-
| 2
| [[Сурет:Seal Taraz.png|163x163px]]
| [[Болат Әбжаппарұлы Жылқышиев]]
| қазан 1995
| қаңтар 1998
|-
| 3
| [[Сурет:Seal Taraz.png|163x163px]]
| [[Сейіт Қайроллаұлы Сартбаев]]
| қаңтар 1998
| ақпан 1999
|-
| 4
| [[Сурет:Seal Taraz.png|163x163px]]
| [[Болат Оспанұлы Сауранбаев]]
| ақпан 1999
| сәуір 2005
|-
| 5
| [[Сурет:Seal Taraz.png|163x163px]]
| [[Ілияс Әлімұлы Тортаев]]
| сәуір 2005
| 8 желтоқсан 2009
|-
| 6 
| [[Сурет:Seal Taraz.png|163x163px]]
| [[Ертарғын Кәкімбекұлы Астаев]]
| 8 желтоқсан 2009
| қазан 2010
|-
| 7
| [[Сурет:Seal Taraz.png|163x163px]]
| [[Бекболат Серікбекұлы Орынбеков]]
| қазан 2010
| 31 желтоқсан 2013
|-
| 8
| [[Сурет:Seal Taraz.png|163x163px]]
| [[Нұржан Сәбитұлы Календеров]]
| 31 желтоқсан 2013
| 2 наурыз 2017
|-
| 9
| [[Сурет:Seal Taraz.png|163x163px]]
| [[Рүстем Рысбайұлы Дәулет]]
| 2 наурыз 2017
| 23 сәуір 2018
|-
| 10
| [[Сурет:Seal Taraz.png|163x163px]]
| [[Ғалымжан Райлұлы Әбдірайымов]]
| 23 сәуір 2018
| 12 сәуір 2019
|-
| 11
| [[Сурет:Seal Taraz.png|163x163px]]
| [[Қайрат Әскербекұлы Досаев]]
| 24 сәуір 2019
| 22 қараша 2019
|-
| 12
| [[Сурет:Seal Taraz.png|163x163px]]
| [[Айтқазы Даулетқұлұлы Қарабалаев]]
| 3 желтоқсан 2019
| 19 наурыз 2021
|-
| 13
| [[Сурет:Seal Taraz.png|163x163px]]
| [[Ержан Жұматұлы Жылқыбаев]]
| 19 наурыз 2021
| 5 тамыз 2022
|-
| 14
| [[Сурет:Seal Taraz.png|163x163px]]
| '''[[Бақытжан Әмірбекұлы Орынбеков]]'''
| 5 тамыз 2022
|
|-
|}

== [[Павлодар]] ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|-
! Реті
! Суреті
! Аты-жөні
! colspan=&quot;2&quot; | Қызметі
|-
| 1
| [[Сурет:Coat of arms of Pavlodar.svg|163x163px]]
| [[Александр Васильевич Рюмкин]]&lt;ref&gt;{{кітап|автор= [[Данияр Рахманұлы Әшімбаев|Әшімбаев, Данияр]] |бөлігі= Рюмкин Александр Васильевич |тақырыбы= Қазақстандағы кімнің кім екені: Биографиялық энциклопедия |шынайы атауы= Кто есть кто в Казахстане: Биографическая энциклопедия, 7-е изд., доп. |орны= Алматы |баспасы= Credo |жыл= 2003 |беттері= 454 |барлық беті= 612 |isbn= 9965-9164-8-9}}&lt;/ref&gt;
| 1991
| 1994
|-
| 2
| [[Сурет:Coat of arms of Pavlodar.svg|163x163px]]
| [[Владимир Игнатьевич Пыхтин]]
| 1994
| 1998
|-
| 3
| [[Сурет:Coat of arms of Pavlodar.svg|163x163px]]
| [[Николай Иванович Чмых]]
| 1998
| 7 наурыз 2003
|-
| 4
| [[Сурет:Nurpeyisov Qayrat.jpg|163x163px]]
| [[Қайрат Айтмұхамбетұлы Нұрпейісов]]
| 7 мамыр 2003
| 14 маусым 2003
|-
| 5
| [[Сурет:Coat of arms of Pavlodar.svg|163x163px]]
| [[Бәкір Саматұлы Демеуов]]
| маусым 2003
| сәуір 2009
|-
| 6 
| [[Сурет:Coat of arms of Pavlodar.svg|163x163px]]
| [[Бақытжан Төлеужанұлы Жоламанов]]
| 24 наурыз 2009
| 26 қазан 2011
|-
| 7
| [[Сурет:Coat of arms of Pavlodar.svg|163x163px]]
| [[Оразгелді Әлиғазыұлы Қайыргелдинов]]
| 8 қазан 2011
| 12 ақпан 2014
|-
| 8
| [[Сурет:Coat of arms of Pavlodar.svg|163x163px]]
| [[Болат Жұмабекұлы Бақауов]]
| 12 сәуір 2014
| 25 наурыз 2016
|-
| 9
| [[Сурет:Nurjan Äşimbetov (2023-04-20).jpg|163x163px]]
| [[Нұржан Кемерұлы Әшімбетов]]
| 12 сәуір 2016
| 22 тамыз 2018
|-
| 10
| [[Сурет:Герб Павлодара, РК.jpg|163x163px]]
| [[Әнуар Қайыргелдіұлы Күмпекеев]] 
| 22 тамыз 2018
| 2 шілде 2019
|-
| 11
| [[Сурет:Герб Павлодара, РК.jpg|163x163px]]
| [[Қайрат Теміршотұлы Нүкенов]] 
| 10 шілде 2019
| 27 шілде 2020
|-
| 12
| [[Сурет:Герб Павлодара, РК.jpg|163x163px]]
| [[Ержан Иманслямұлы Иманслям]] 
| 27 шілде 2020
| 19 шілде 2021
|-
| 13
| [[Сурет:Герб Павлодара, РК.jpg|163x163px]]
| [[Асайын Қуандықұлы Байханов]] 
| 19 шілде 2021
| 6 желтоқсан 2022
|-
| 14
| [[Сурет:Герб Павлодара, РК.jpg|163x163px]]
| [[Ержан Бейбітұлы Иманзаипов]]
| 6 желтоқсан 2022
| 12 қыркүйек 2023
|-
| 15
| [[Сурет:Герб Павлодара, РК.jpg|163x163px]]
| [[Хасар Айтпекұлы Хабылбеков]]
| 12 қыркүйек 2023&lt;ref&gt;{{Cite web|url= https://www.gov.kz/memleket/entities/pavlodar/press/news/details/617516?lang=kk |title= Павлодар қаласының әкімі болып Хасар Хабылбеков тағайындалдыПавлодар қаласының әкімі болып Хасар Хабылбеков тағайындалды |lang= kk |publisher= [[Павлодар]] қаласының әкімдігі |date= 2023-09-12 |accessdate= 2024-06-05}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|}

== [[Өскемен]] ==
{{main|Өскемен қалалық әкімдігі}}
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|-
! Реті
! Суреті
! Аты-жөні
! colspan=&quot;2&quot; | Қызметі
|-
| 1
| [[Сурет:Oskemen seal.svg|163x163px]]
| [[Николай Тимофеевич Носиков]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url= http://www.inform.kz/ru/9-iyulya-kalendar-kazinforma-daty-sobytiya-imena_a2572638 |title= 9 июля. КАЛЕНДАРЬ КАЗИНФОРМА «ДАТЫ. СОБЫТИЯ. ИМЕНА» |lang= ru |work= inform.kz |date= 2013-07-09 |accessdate= 2024-06-05}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url= https://www.caravan.kz/gazeta/zapretnye-pogosty-50661/ |title= Запретные погосты |lang= ru |work= caravan.kz |date= 2008-01-18 |accessdate= 2024-06-05}}&lt;/ref&gt;
| 1992
| 1995
|-
| 2
| [[Сурет:Oskemen seal.svg|163x163px]]
| [[Юрий Анатольевич Кудинов]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url= http://www.inform.kz/ru/kazinform-anons-na-17-22-maya_a2380428 |title= КАЗИНФОРМ АНОНС НА 17-22 МАЯ |lang= ru |work= inform.kz |date= 2011-05-17 |accessdate= 2024-06-05}}&lt;/ref&gt;
| 1995
| 1997
|-
| 3
| [[Сурет:Oskemen seal.svg|163x163px]]
| [[Александр Александрович Лукин]] 
| 16 сәуір 1997
| қыркүйек 1999
|-
| 4
| [[Сурет:Oskemen seal.svg|163x163px]]
| [[Вера Николаевна Сухорукова]]
| қыркүйек 1999
| қаңтар 2003
|-
| 5
| [[Сурет:Oskemen seal.svg|163x163px]]
| [[Александр Васильевич Гречухин]]
| қаңтар 2003
| қаңтар 2004
|-
| 6 
| [[Сурет:Oskemen seal.svg|163x163px]]
| [[Амангелді Қажыбайұлы Қажыбаев]]
| 15 желтоқсан 2004
| қаңтар 2005
|-
| 7
| [[Сурет:Oskemen seal.svg|163x163px]]
| [[Мағзам Тоғжанұлы Баяндаров]]
| қаңтар 2005
| 30 мамыр 2005
|-
| 8
| [[Сурет:Oskemen seal.svg|163x163px]]
| [[Александр Михайлович Быстров]]
| 30 мамыр 2005
| қыркүйек 2006
|-
| 9
| [[Сурет:Oskemen seal.svg|163x163px]]
| [[Манарбек Кадылқұмарұлы Сапарғалиев]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url= http://www.centrasia.ru/person2.php?st=1158238747 |title= САПАРГАЛИЕВ Манарбек Кадылгумарович |lang= ru |work= centrasia.ru}} {{Wayback|url= https://web.archive.org/web/20170305193601/http://www.centrasia.ru/person2.php?st=1158238747 |date= 2017-03-05}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url= http://www.nomad.su/?a=19-200609150018 |title= Кадровые перестановки |lang= ru |work= nomad.su |date= 2006-09-15 |accessdate= 2024-06-05}} {{Wayback|url= https://web.archive.org/web/20170305192919/http://www.nomad.su/?a=19-200609150018 |date= 2017-03-05}}&lt;/ref&gt;
| 14 қыркүйек 2006
| 2007
|-
| 10
| [[Сурет:Oskemen seal.svg|163x163px]]
| [[Шәкәрім Сабырұлы Бұқтығұтов]]
| наурыз 2007
| тамыз 2008
|-
| 11
| [[Сурет:Oskemen seal.svg|163x163px]]
| [[Темірбек Жұмақұлұлы Қасымжанов]]
| тамыз 2008 
| 2009
|-
| 12
| [[Сурет:Oskemen seal.svg|163x163px]]
| [[Ислам Әлмаханұлы Әбішев]]
| наурыз 2009
| ақпан 2012
|-
| 13
| [[Сурет:Oskemen seal.svg|163x163px]]
| [[Серік Шәуенұлы Тәукебаев]]
| 3 ақпан 2012
| 25 мамыр 2013
|-
| 14
| [[Сурет:Oskemen seal.svg|163x163px]]
| [[Темірбек Жұмақұлұлы Қасымжанов]]
| 25 мамыр 2013
| 20 сәуір 2016
|-
| 15
| [[Сурет:Oskemen seal.svg|163x163px]]
| [[Ерлан Қапарұлы Аймұқашев]]
| 20 сәуір 2016
| 30 мамыр 2017
|-
| 16 
| [[Сурет:Oskemen seal.svg|163x163px]]
| [[Қуат Мұхитұлы Тұмабаев]]
| 30 мамыр 2017
| шілде 2018
|-
| 17
| [[Сурет:ZhaksylykOmar2022 (cropped).jpg|163x163px]]
| [[Жақсылық Мұқашұлы Омар]]
| 20 тамыз 2018
| 28 қараша 2024
|-
| 18
| [[Сурет:Oskemen Logo 2019.jpg|163x163px]]
| '''[[Алмат Талғатұлы Ақышев]]'''
| 11 желтоқсан 2024
| ''қазір лауазымда''
|-
|}

== [[Семей]] ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|-
! Реті
! Суреті
! Аты-жөні
! colspan=&quot;2&quot; | Қызметі
|-
| 1
| [[Сурет:Semey Seal.png|163x163px]]
| [[Исламбек Нұрбекұлы Қарақанов]]
| 23 наурыз 1992
| 1994&lt;ref&gt;{{кітап|автор= Сүлейменов Н., Әшімбаев Д. Р., Андреев В. |тақырыбы= 90-жылдардағы Қазақстан. Қажыгелдин үкіметі: жекешелендіру, жемқорлық пен билік үшін талас |шынайы атауы= Казахстан 90-х. Правительство Кажегельдина: приватизация, коррупция и борьба за власть |жыл= 2003 |беті= 18 |isbn= 9965-9164-7-0}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url= http://www.inform.kz/kz/1-marta-kalendar-kazinforma-daty-sobytiya-imena_a2444910 |title= 1 марта. Календарь Казинформа «Даты. События. Имена» |lang= ru |publisher= Казинформ |date= 2012-03-01 |accessdate= 2017-01-06}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2
| [[Сурет:Semey Seal.png|163x163px]]
| [[Вячеслав Сергеевич Бутин]]
| 1994
| 1995
|-
| 3
| [[Сурет:Semey Seal.png|163x163px]]
| [[Нина Васильевна Рыболовлева]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url= https://www.caravan.kz/gazeta/semejj-prosit-oblastnojj-status-74267/ |title= Семей просит областной статус |lang= ru |work= caravan.kz |date= 2013-12-20 |accessdate= 2023-06-05}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url= http://sgpi.kz/page/vip |title= ЛУЧШИЕ ВЫПУСКНИКИ |lang= ru |work= sgpi.kz}} {{Wayback|url= https://archive.li/20130219043913/http://sgpi.kz/page/vip |date= 2013-02-19}}&lt;/ref&gt;
| 1995
| 1997
|-
| 4
| [[Сурет:Semey Seal.png|163x163px]]
| [[Вячеслав Сергеевич Бутин]]
| 1997
| 1998
|-
| 5
| [[Сурет:Semey Seal.png|163x163px]]
| [[Әділғазы Сәдуақасұлы Бергенев]]
| маусым 1998
| қазан 1998
|-
| 6 
| [[Сурет:Semey Seal.png|163x163px]]
| [[Мәркен Жақияұлы Шайжүнісов]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url= http://www.panoramakz.com/index.php/archive?y=1998&amp;n=46 |title= КАЗАХСТАНСКАЯ ЕЖЕНЕДЕЛЬНАЯ ГАЗЕТА “PANORAMA” № 46, 27 ноября 1998 г. |lang= ru |work= panoramakz.com |date= 1998-11-27}} {{Wayback|url= https://web.archive.org/web/20170104091433/http://www.panoramakz.com/index.php/archive?y=1998&amp;n=46 |date=2017-01-04 }}&lt;/ref&gt;
| қазан 1998
| наурыз 2000
|-
| 7
| [[Сурет:Semey Seal.png|163x163px]]
| [[Нұрлан Сраилұлы Омаров]]
| наурыз 2000
| қараша 2001
|-
| 8
| [[Сурет:Semey Seal.png|163x163px]]
| [[Қайрат Болатұлы Тұрлыханов]]
| қараша 2001
| қазан 2002
|-
| 9
| [[Сурет:Semey Seal.png|163x163px]]
| [[Амангелді Қажыбайұлы Қажыбаев]]
| 4 қараша 2002
| 15 қаңтар 2003
|-
| 10
| [[Сурет:Semey Seal.png|163x163px]]
| [[Нұрлан Сраилұлы Омаров]]
| қаңтар 2004
| 2007
|-
| 11
| [[Сурет:Semey Seal.png|163x163px]]
| [[Мейрамхат Кәрібекұлы Айнабеков]]
| 12 наурыз 2007
| қаңтар 2011
|-
| 12
| [[Сурет:Semey Seal.png|163x163px]]
| [[Айбек Мүталапханұлы Кәрімов]]
| қаңтар 2011
| 16 маусым 2015
|-
| 13
| [[Сурет:Ermak Salimov (cropped).jpg|163x163px]]
| [[Ермак Бидахметұлы Сәлімов]]
| 16 мамыр 2015
| 25 қаңтар 2021
|-
| 14
| [[Сурет:Semey Seal.png|163x163px]]
| [[Нұрымбет Аманұлы Сақтағанов]]
| 25 қаңтар 2021
| 28 маусым 2021
|-
| 15
| [[Сурет:Semey Coat of Arms.jpg|163x163px]]
| [[Бақытжан Кәкенқажыұлы Байахметов]]
| 28 маусым 2021
| 28 тамыз 2022
|-
| 16
| [[Сурет:Semey Coat of Arms.jpg|163x163px]]
| [[Нұрбол Төлегенұлы Нұрсағатов]]
| 28 тамыз 2022
| 23 желтоқсан 2024
|-
| 17
| [[Сурет:Semey Coat of Arms.jpg|163x163px]]
| '''[[Талғат Батырұлы Мұратов]]'''
| 23 желтоқсан 2024
| 
|}

== [[Қызылорда]] ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|-
! Реті
! Суреті
! Аты-жөні
! colspan=&quot;2&quot; | Қызметі
|-
| 1
| [[Сурет:Kyzylorda coat-of-arms.png|163x163px]]
| [[Әбдіржан Қалыбаев]]
| 1992
| 1994
|-
| 2
| [[Сурет:Kyzylorda coat-of-arms.png|163x163px]]
| [[Жарылқасын Шәріпов]]
| 1994
| 1996
|-
| 3
| [[Сурет:Kyzylorda coat-of-arms.png|163x163px]]
| [[Бақберген Сәрсенұлы Досманбетов]]
| желтоқсан 1996
| желтоқсан 1999
|-
| 4
| [[Сурет:Kyzylorda coat-of-arms.png|163x163px]]
| [[Қожахмет Мадібайұлы Баймаханов]]
| желтоқсан 1999
| мамыр 2004
|-
| 5
| [[Сурет:Kyzylorda coat-of-arms.png|163x163px]]
| [[Мұрат Пірмағамбетұлы Үдербаев]]
| мамыр 2004
| 23 мамыр 2005
|-
| 6 
| [[Сурет:Kyzylorda coat-of-arms.png|163x163px]]
| [[Айтбай Елеуұлы Көшербаев]]
| мамыр 2005
| 7 қараша 2005
|-
| 7
| [[Сурет:Kyzylorda coat-of-arms.png|163x163px]]
| [[Имамадин Зәкірұлы Оңғарбаев]]
| 7 қыркүйек 2005
| 15 ақпан 2007
|-
| 8
| [[Сурет:Kyzylorda coat-of-arms.png|163x163px]]
| [[Серік Салауатұлы Қожаниязов]]
| 15 ақпан 2007
| маусым 2008
|-
| 9
| [[Сурет:Murat Ergeşbaev (2023-10-05).jpg|163x163px]]
| [[Мұрат Нәлқожаұлы Ергешбаев]]
| шілде 2008
| маусым 2010
|-
| 10
| [[Сурет:Marhabat Jayımbetov (2023-04-03).jpg|163x163px]]
| [[Мархабат Жайымбетұлы Жайымбетов]]
| маусым 2010
| ақпан 2013
|-
| 11
| [[Сурет:Kyzylorda coat-of-arms.png|163x163px]]
| [[Нұрлыбек Машбекұлы Нәлібаев]]
| 14 ақпан 2013
| 2 сәуір 2021
|-
| 12
| [[Сурет:Kyzylorda coat-of-arms.png|163x163px]]
| [[Ғанибек Қонысбекұлы Қазантаев]]
| 8 сәуір 2021
| 28 сәуір 2022
|-
| 12
| [[Сурет:Kyzylorda coat-of-arms.png|163x163px]]
| [[Асылбек Өмірбекұлы Шәменов]]
| 8 сәуір 2021
| 10 қаңтар 2024
|-
| 14
| [[Сурет:Kyzylorda city seal.png|163x163px]]
| '''[[Серік Салауатұлы Қожаниязов]]'''
| 10 қаңтар 2024
| 
|-
|}

== [[Орал]] ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|-
! Реті
! Суреті
! Аты-жөні
! colspan=&quot;2&quot; | Қызметі
|-
| 1
| [[Сурет:Oral seal.svg|163x163px]]
| [[Болат Ғаниятұлы Молдашев]]
| colspan=&quot;2&quot; | 1991
|-
| 2
| [[Сурет:Kabibulla Dzhakupov (2015-10-05) (cropped).jpg|163x163px]]
| [[Қабиболла Қабенұлы Жақыпов]]
| 1989
| 1993
|-
| 3
| [[Сурет:Oral seal.svg|163x163px]]
| [[Қатауолла Мірәліұлы Әшіғалиев]]
| 1993
| 1994
|-
| 4
| [[Сурет:Oral seal.svg|163x163px]]
| [[Олег Иванович Рахимбердин]]
| 1994
| 1999
|-
| 5
| [[Сурет:Oral seal.svg|163x163px]]
| [[Вениамин Қадырұлы Мұқатаев]]
| 1999
| 2005
|-
| 6 
| [[Сурет:Oral seal.svg|163x163px]]
| [[Сағынбек Қайдарұлы Мұташев]]
| 2005
| 2008 
|-
| 7
| [[Сурет:Oral seal.svg|163x163px]]
| [[Самиғолла Хамзайұлы Оразов]]
| 2008
| 2012
|-
| 8
| [[Сурет:Oral seal.svg|163x163px]]
| [[Болат Әдиетұлы Шәкімов]]
| 2012
| 2013 
|-
| 9
| [[Сурет:Altai Kölginov 01 (2023-04-03) (cropped).jpg|163x163px]]
| [[Алтай Сейдірұлы Көлгінов]]
| 2013
| 2016
|-
| 10
| [[Сурет:Nariman Turegaliyev (cropped).jpg|163x163px]]
| [[Нариман Төреғалиев]]
| 2016
| маусым 2017
|-
| 11
| [[Сурет:Oral seal.svg|163x163px]]
| [[Мұрат Рахметұлы Мұкаев]]
| шілде 2017
|
|-
| 12
| [[Сурет:Oral seal.svg|163x163px]]
| [[Абат Абайұлы Шыныбеков]]
| 12 тамыз 2019
| 26 сәуір 2022
|-
| 12
| [[Сурет:Oral seal.svg|163x163px]]
| [[Миржан Мұнайларұлы Сатқанов]]
| 26 сәуір 2022
| 22 шілде 2024
|-
|}

== [[Қостанай]] ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|-
! Реті
! Суреті
! Аты-жөні
! colspan=&quot;2&quot; | Қызметі
|-
| 1
| [[Сурет:Kostanay city seal.png|163x163px]]
| [[Василий Евсеевич Корнев]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url= http://maslihat.kostregion.gov.kz/ndex.php?option=com_content&amp;view=category&amp;id=17&amp;lang=ru |title= ПОЧЕТНЫЕ ГРАЖДАНЕ ГОРОДА КОСТАНАЯ |lang= ru |publisher= [[Қостанай қалалық мәслихаты]] |date= 2016-03-29}} {{Wayback|url= https://web.archive.org/web/20170107173026/http://maslihat.kostregion.gov.kz/ndex.php?option=com_content&amp;view=category&amp;id=17&amp;lang=ru |date= 2017-01-07}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url= http://kstnews.kz/newspaper/350?node=31036 |title= Василий КОРНЕВ: «Я – из числа «гигантоманов» |lang= ru |work= kstnews.kz |date= 2016-06-30 |accessdate= 2024-06-05}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url= http://www.top-news.kz/index.php?np=00018739&amp;nl=1&amp;tp=N&amp;MWp=---&amp;AWp=&amp;Wp=7&amp;npN=00016846&amp;sR=02648096&amp;npMWp=---&amp;npAWp=&amp;npWp=1&amp;npKd=09182773 |title= День города: как это было |lang= ru |work= top-news.kz |date= 2013-08-15}} {{Wayback|url= https://web.archive.org/web/20170108001843/http://www.top-news.kz/index.php?np=00018739&amp;nl=1&amp;tp=N&amp;MWp=---&amp;AWp=&amp;Wp=7&amp;npN=00016846&amp;sR=02648096&amp;npMWp=---&amp;npAWp=&amp;npWp=1&amp;npKd=09182773 |date= 2017-01-08}}&lt;/ref&gt;
| мамыр 1988
| мамыр 1998
|-
| 2
| [[Сурет:Kostanay city seal.png|163x163px]]
| [[Олег Иванович Куленко]]
| 1998
| 1999
|-
| 3
| [[Сурет:Kostanay city seal.png|163x163px]]
| [[Нұрғали Сәдуақасұлы Әшім]]
| ақпан 1999
| шілде 2000
|-
| 4
| [[Сурет:Kostanay city seal.png|163x163px]]
| [[Виктор Николаевич Ленивцев]]
| сәуір 2000
| сәуір 2004
|-
| 5
| [[Сурет:Kostanay city seal.png|163x163px]]
| [[Нұралы Мұстафаұлы Сәдуақасов]]
| сәуір 2004
| маусым 2006
|-
| 6 
| [[Сурет:Jenis Nurgaliev (cropped).jpg|163x163px]]
| [[Жеңіс Мирасұлы Нұрғалиев]]
| маусым 2006
| қаңтар 2008
|-
| 7
| [[Сурет:Kostanay city seal.png|163x163px]]
| [[Ғауез Торсанұлы Нұрмұхамбетов]]
| қаңтар 2008
| ақпан 2009
|-
| 8
| [[Сурет:Kostanay city seal.png|163x163px]]
| [[Жомарт Мирасұлы Нұрғалиев]]
| маусым 2014
| 30 қазан 2014
|-
| 9
| [[Сурет:Kostanay city seal.png|163x163px]]
| [[Ғауез Торсанұлы Нұрмұхамбетов]]
| ақпан 2012
| маусым 2014
|-
| 10
| [[Сурет:Kostanay city seal.png|163x163px]]
| [[Ахмедбек Масақбайұлы Ахметжанов]]
| 18 маусым 2014
| 10 қыркүйек 2015
|-
| 11
| [[Сурет:Kostanay city seal.png|163x163px]]
| [[Базыл Шамұқанұлы Жақыпов]]
| 23 қыркүйек 2015
| 1 ақпан 2019
|-
| 12
| [[Сурет:Kostanay city seal.png|163x163px]]
| [[Қайрат Жұмашұлы Ахметов]]
| 1 ақпан 2019
| 24 наурыз 2022
|-
| 12
| [[Сурет:Kostanay city seal.png|163x163px]]
| '''[[Марат Қонысбайұлы Жүндібаев]]'''
| 24 наурыз 2022
|
|-
|}

== [[Атырау]] ==
{{Main|Атырау қалалық әкімдігі}}
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|-
! Реті
! Суреті
! Аты-жөні
! colspan=&quot;2&quot; | Қызметі
|-
| 1
| [[Сурет:Coat of arms of Atyrau.svg|163x163px]]
| [[Нұрпейіс Мақашұлы Мақашев]]
| мамыр 1991
| қараша 1993
|-
| 2
| [[Сурет:Coat of arms of Atyrau.svg|163x163px]]
| [[Бекболат Қойжанұлы Нәрегеев]]
| 1993
| 1995
|-
| 3
| [[Сурет:Coat of arms of Atyrau.svg|163x163px]]
| [[Жалғас Мұсаұлы Тікенбаев]]
| 1995
| қазан 1998
|-
| 4
| [[Сурет:Coat of arms of Atyrau.svg|163x163px]]
| [[Арыстанғали Қуанұлы Әшімғалиев]]
| қараша 1998
| маусым 1999
|-
| 5
| [[Сурет:Coat of arms of Atyrau.svg|163x163px]]
| [[Дүйсенбай Нұрбайұлы Тұрғанов]]
| маусым 1999
| 2002
|-
| 6 
| [[Сурет:Coat of arms of Atyrau.svg|163x163px]]
| [[Манас Мұхитұлы Тасыбаев]]
| сәуір 2002
| ақпан 2006
|-
| 7
| [[Сурет:Coat of arms of Atyrau.svg|163x163px]]
| [[Бергей Сәулебайұлы Рысқалиев]]
| 1 ақпан 2006
| 4 қазан 2006
|-
| 8
| [[Сурет:Coat of arms of Atyrau.svg|163x163px]]
| [[Сәлімжан Жұмашұлы Нақпаев]]
| қазан 2006
| желтоқсан 2009
|-
| 9
| [[Сурет:Coat of arms of Atyrau.svg|163x163px]]
| [[Мереке Отарұлы Есмұратов]]
| 22 желтоқсан 2009
| 21 ақпан 2012
|-
| 10
| [[Сурет:Coat of arms of Atyrau.svg|163x163px]]
| [[Асқар Абайұлы Керімов]]
| 21 ақпан 2012
| 20 тамыз 2012
|-
| 11
| [[Сурет:Coat of arms of Atyrau.svg|163x163px]]
| [[Серік Кенганұлы Айдарбеков]]
| 20 тамыз 2012
| 19 маусым 2014
|-
| 12
| [[Сурет:Coat of arms of Atyrau.svg|163x163px]]
| [[Нұрлыбек Жұмахметұлы Ожаев]]
| маусым 2014
| шілде 2016
|-
| 13
| [[Сурет:Coat of arms of Atyrau.svg|163x163px]]
| [[Серік Жамбылұлы Шәпкенов]]
| шілде 2016
| маусым 2018
|-
| 14
| [[Сурет:Coat of arms of Atyrau.svg|163x163px]]
| [[Әлимұхаммед Құттымұратұлы]]
| 28 маусым 2018
| 14 қаңтар 2020
|-
| 15
| [[Сурет:Coat of arms of Atyrau.svg|163x163px]]
| [[Қайрат Құлымұлы Оразбаев]]
| 14 қаңтар 2020
| 17 қаңтар 2022
|-
| 16
| [[Сурет:Coat of arms of Atyrau.svg|163x163px]]
| [[Мейірім Жоламанұлы Қалауи]]
| 4 наурыз 2022
| 10 шілде 2023&lt;ref name=&quot;keykin&quot; /&gt;
|-
| 17
| [[Сурет:Coat of arms of Atyrau.svg|163x163px]]
| '''[[Шәкір Кейкінұлы Кейкин]]'''
| 10 шілде 2023&lt;ref name=&quot;keykin&quot;&gt;{{Cite web|url= https://d2u1jrskaeow7g.cloudfront.net/a/32496678.html |title= Қаңтар оқиғасы кезінде &quot;кетіп қалған&quot; Мақат ауданының әкімі Шәкір Кейкин Атырау қаласының әкімі болды |lang= kk |publisher= [[Азаттық радиосы]] |date= 2023-07-10 |accessdate= 2023-07-11}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|}

== [[Петропавл]] ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|-
! Реті
! Суреті
! Аты-жөні
! colspan=&quot;2&quot; | Қызметі
|-
| 1
| [[Сурет:Coat of arms of Pavlodar.svg|163x163px]]
| [[Михаил Семёнович Ищенко]] 
| 1976
| 1988
|-
| 2
| [[Сурет:Coat of arms of Pavlodar.svg|163x163px]]
| [[Григорий Васильевич Кухарь]]
| 1990
| 1993
|-
| 3
| [[Сурет:Seal Petropavl.svg|163x163px]]
| [[Пётр Филиппович Ходеев]]
| 1993
| 4 қыркүйек 2001
|-
| 4
| [[Сурет:Seal Petropavl.svg|163x163px]]
| [[Владимир Петрович Никандров]]
| 10 қыркүйек 2001
| қараша 2008
|-
| 5
| [[Сурет:Seal Petropavl.svg|163x163px]]
| [[Ерік Есімұлы Нұрақаев]]
| қараша 2008
| қазан 2009
|-
| 6 
| [[Сурет:Nurjan Äşimbetov (2023-04-20).jpg|163x163px]]
| [[Нұржан Кемерұлы Әшімбетов]]
| қазан 2009
| 1 қараша 2012
|-
| 7
| [[Сурет:Seal Petropavl.svg|163x163px]]
| [[Болат Серікұлы Жұмабеков]]
| 1 ақпан 2012
| 6 мамыр 2013
|-
| 8
| [[Сурет:Seal Petropavl.svg|163x163px]]
| [[Төлеген Қабыкенұлы Закариянов]]
| мамыр 2013
| 1 қазан 2014
|-
| 9
| [[Сурет:Seal Petropavl.svg|163x163px]]
| [[Марат Иманбайұлы Тасмағанбетов]]
| 11 қараша 2014 
| сәуір 2019
|-
| 10
| [[Сурет:Seal Petropavl.svg|163x163px]]
| [[Болат Серікұлы Жұмабеков]]
| сәуір 2019
| 22 маусым 2022
|-
| 11
| [[Сурет:Seal Petropavl.svg|163x163px]]
| [[Руслан Әкімжанұлы Анбаев]]
| 5 тамыз 2022
| 1 маусым 2023
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; |12
| [[Сурет:Seal Petropavl.svg|163x163px]]
| '''[[Серік Мақсұтұлы Мұхаммедиев]]'''
| 1 маусым 2023
|
|}

== [[Ақтау]] ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|-
! Реті
! Суреті
! Аты-жөні
! colspan=&quot;2&quot; | Қызметі
|-
| 1
| [[Сурет:Coat of arms of Aktau.svg|163x163px]]
| [[Николай Иванович Баев]]
| 1992
| 1994
|-
| 2
| [[Сурет:Coat of arms of Aktau.svg|163x163px]]
| [[Леонид Николаевич Бурлаков]]
| 1994
| 1996
|-
| 3
| [[Сурет:Coat of arms of Aktau.svg|163x163px]]
| [[Серік Жәмекұлы Оспанов]]
| 1996
| 2004
|-
| 4
| [[Сурет:Coat of arms of Aktau.svg|163x163px]]
| [[Рашит Тұранұлы Мұстапаев]]
| қараша 2004
| қыркүйек 2006
|-
| 5
| [[Сурет:Coat of arms of Aktau.svg|163x163px]]
| [[Виктор Михайлович Кох]]
| сәуір 2006
| қыркүйек 2006
|-
| 6 
| [[Сурет:Coat of arms of Aktau.svg|163x163px]]
| [[Сәлімгерей Шапағатұлы Бекбергенов]]
| 2006
| 2010
|-
| 7
| [[Сурет:Coat of arms of Aktau.svg|163x163px]]
| [[Оспан Дәденұлы Қазақбаев]]
| 2010
| 2012
|-
| 8
| [[Сурет:Еділ Жаңбыршин (54390) (cropped).jpg|163x163px]]
| [[Еділ Терекбайұлы Жаңбыршин]]
| 12 қыркүйек 2012
| 10 шілде 2015
|-
| 9
| [[Сурет:Coat of arms of Aktau.svg|163x163px]]
| [[Серікбай Өтелгенұлы Тұрымов]]
| 10 шілде 2015
| 23 қараша 2017
|-
| 10
| [[Сурет:Coat of arms of Aktau.svg|163x163px]]
| [[Ғалымжан Мұқырұлы Ниязов]]
| 23 қараша 2017
| 26 маусым 2020
|-
| 11
| [[Сурет:Coat of arms of Aktau.svg|163x163px]]
| [[Нұрдәулет Игілікұлы Қилыбай]]
| 26 маусым 2020
| 3 қазан 2022
|-
| 12
| [[Сурет:Coat of arms of Aktau.svg|163x163px]]
| [[Ербол Күреңтайұлы Ізбергенов]]
| 3 қазан 2022
| 20 қыркүйек 2023
|-
| 13
| [[Сурет:Coat of arms of Aktau.svg|163x163px]]
| [[Ұлықбек Серікұлы Тінәлиев]]
| 20 қыркүйек 2023
| 16 шілде 2024
|-
| 14
| [[Сурет:Coat of arms of Aktau.svg|163x163px]]
| [[Әбілқайыр Жаңайұлы Байпақов]]
| 16 шілде 2024
| 
|}

== [[Теміртау]] ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|-
! Реті
! Суреті
! Аты-жөні
! colspan=&quot;2&quot; | Қызметі
|-
| 1
| [[Сурет:Coat of arms of Temirtau.svg|163x163px]]
| [[Камалтин Ескендірұлы Мұхамеджанов]]
| 1990
| 1993
|-
| 2
| [[Сурет:Coat of arms of Temirtau.svg|163x163px]]
| [[Әли Әлібайұлы Қарабалин]]
| шілде 1993
| қазан 1996
|-
| 3
| [[Сурет:Coat of arms of Temirtau.svg|163x163px]]
| [[Николай Жетпісұлы Жұманов]]
| 23 қаңтар 1997
| 16 маусым 1997
|-
| 4
| [[Сурет:Coat of arms of Temirtau.svg|163x163px]]
| [[Ерлан Сұлтанұлы Досмағамбетов]]
| маусым 1997 
| қыркүйек 1997
|-
| 5
| [[Сурет:Coat of arms of Temirtau.svg|163x163px]]
| [[Әли Әлібайұлы Қарабалин]]
| қыркүйек 1997
| наурыз 2001
|-
| 6 
| [[Сурет:Coat of arms of Temirtau.svg|163x163px]]
| [[Балдырған Серғазыұлы Мусин]]
| шілде 2003
| 2006
|-
| style=&quot;background:#FFC3CD;&quot; | 7
| style=&quot;background:#FFC3CD;&quot; |[[Сурет:Serik Ahmetov.jpg|163x163px]]
| style=&quot;background:#FFC3CD;&quot; |[[Серік Нығметұлы Ахметов]]
| style=&quot;background:#FFC3CD;&quot; |2001
| style=&quot;background:#FFC3CD;&quot; |2003
|-
| 8
| [[Сурет:Coat of arms of Temirtau.svg|163x163px]]
| [[Орал Шабалұлы Бітебаев]]
| 2006
| 11 қаңтар 2010
|-
| 9
| [[Сурет:Coat of arms of Temirtau.svg|163x163px]]
| [[Нұркен Ертайұлы Сұлтанов]]
| 11 қаңтар 2010
| 7 тамыз 2015
|-
| 10
| [[Сурет:Coat of arms of Temirtau.svg|163x163px]]
| [[Ғалым Әбиханұлы Әшімов]]
| 7 тамыз 2015
| тамыз 2020
|-
| 10
| [[Сурет:Coat of arms of Temirtau.svg|163x163px]]
| [[Қайрат Баяндыұлы Бегімов]]
| 15 тамыз 2020
| 5 қыркүйек 2022
|-
| 11
| [[Сурет:Coat of arms of Temirtau.svg|163x163px]]
| '''[[Ораз Қайсаұлы Таурбеков]]'''
| 5 қыркүйек 2022
|
|-
|}

== [[Көкшетау]] ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|-
! Реті
! Суреті
! Аты-жөні
! colspan=&quot;2&quot; | Қызметі
|-
| 1
| [[Сурет:Coat of Arms of Kokshetau - 1991.gif|163x163px]]
| [[Айдар Хамзаұлы Мурзин]]
| 1992
| 1996
|-
| 2
| [[Сурет:Kokshetau seal.png|163x163px]]
| [[Қайырбек Құсайынұлы Құсайынов]]
| 1996
| 1997
|-
| 3
| [[Сурет:Kokshetau seal.png|163x163px]]
| [[Камалтин Ескендірұлы Мұхамеджанов]]
| наурыз 1997
| наурыз 1998
|-
| 4
| [[Сурет:Kokshetau seal.png|163x163px]]
| [[Валерий Давыдович Набитовский]] (м.о.)
| 1998
| 1999
|-
| 5
| [[Сурет:Kokshetau seal.png|163x163px]]
| [[Асқар Ғалымұлы Хасенов]]
| сәуір 1999
| 7 маусым 2001
|-
| 6 
| [[Сурет:Kokshetau seal.png|163x163px]]
| [[Еркеш Баяхметұлы Баяхметов]]
| 7 маусым 2001
| 2003
|-
| 7
| [[Сурет:Dauren Adilbekov (cropped).jpg|163x163px]]
| [[Дәурен Зекенұлы Әділбеков]]
| 18 мамыр 2004
| 7 қазан 2004
|-
| 8
| [[Сурет:Rashit Akimov (cropped).jpg|163x163px]]
| [[Рашит Қайыржанұлы Әкімов]]
| қазан 2004
| қыркүйек 2007
|-
| 9
| [[Сурет:Kokshetau seal.png|163x163px]]
| [[Андрей Николаевич Никишов]]
| қыркүйек 2007
| наурыз 2008
|-
| 10
| [[Сурет:Kokshetau seal.png|163x163px]]
| [[Бақыт Ананжолұлы Сапаров]]
| 3 наурыз 2008
| 16 маусым 2010
|-
| 11
| [[Сурет:Kokshetau seal.png|163x163px]]
| [[Мұнарбек Бүркітбайұлы Батырханов]]
| 16 маусым 2010
| 2013
|-
| 12
| [[Сурет:Kokshetau seal.png|163x163px]]
| [[Жаркын Жанғожаұлы Жұмағұлов]]
| 2013
| 5 маусым 2014
|-
| 13
| [[Сурет:Kokshetau seal.png|163x163px]]
| [[Жомарт Мирасұлы Нұрғалиев]]
| маусым 2014
| 30 қазан 2014
|-
| 14
| [[Сурет:Ermek Marjıqpaev (2023-09-02).jpg|163x163px]]
| [[Ермек Боранбайұлы Маржықпаев]]
| 6 қаңтар 2015
| наурыз 2019
|-
| 15
| [[Сурет:Kokshetau seal.png|163x163px]]
| [[Амангелді Халауденұлы Смайылов]]
| 3 сәуір 2019
| 25 наурыз 2021
|-
| 16
| [[Сурет:Kokshetau seal.png|163x163px]]
| [[Бауыржан Сейтқалиұлы Ғайса]]
| 25 наурыз 2021
| 9 қараша 2024
|-
| 17
| [[Сурет:Kokshetau seal.png|163x163px]]
| '''[[Әнуар Қайыргелдіұлы Күмпекеев]]'''
| 9 қараша 2024
| 
|-
|}

== [[Түркістан (қала)|Түркістан]] ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|-
! Реті
! Суреті
! Аты-жөні
! colspan=&quot;2&quot; | Қызметі
|-
| 1
| [[Сурет:Coat of arms of Turkistan (city).jpg|163x163px]]
| [[Бақтияр Артықбайұлы Қадырбеков]]
| 1992
| 1993
|-
| 2
| [[Сурет:Coat of arms of Turkistan (city).jpg|163x163px]]
| [[Қален Тұрғынбекұлы Татібаев]]
| colspan=&quot;2&quot; | 1993
|-
| 3
| [[Сурет:Coat of arms of Turkistan (city).jpg|163x163px]]
| [[Сұлтанбек Шойынбайұлы Сүгірбаев]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url= https://tengrinews.kz/zakon/pravitelstvo_respubliki_kazahstan_premer_ministr_rk/konstitutsionnyiy_stroy_i_osnovyi_gosudarstvennogo_upravleniya/id-P960000721_/ |title= О подготовке празднования 1500-летнего юбилея города Туркестана |lang= ru |work= tengrinews.kz |date= 1996-06-10}} {{Wayback|url= https://web.archive.org/web/20170306032712/https://tengrinews.kz/zakon/pravitelstvo_respubliki_kazahstan_premer_ministr_rk/konstitutsionnyiy_stroy_i_osnovyi_gosudarstvennogo_upravleniya/id-P960000721_/ |date= 2017-03-06}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url= http://www.kazinform.kz/ru/8-marta-kalendar-kazinforma-daty-sobytiya-imena_a2878766 |title= 8 марта. КАЛЕНДАРЬ КАЗИНФОРМА «ДАТЫ. СОБЫТИЯ. ИМЕНА» |lang= ru |work= kazinform.kz |date= 2016-03-08}} {{Wayback|url= https://web.archive.org/web/20170305201201/http://www.kazinform.kz/ru/8-marta-kalendar-kazinforma-daty-sobytiya-imena_a2878766 |date= 2017-03-05}}&lt;/ref&gt;
| 1993
| 1997
|-
| 4
| [[Сурет:Coat of arms of Turkistan (city).jpg|163x163px]]
| [[Уәлихан Анарбайұлы Қайназаров]]
| қаңтар 1998
| қазан 1999
|-
| 5
| [[Сурет:Coat of arms of Turkistan (city).jpg|163x163px]]
| [[Өмірзақ Аметұлы]]
| 1999
| 2003
|-
| 6 
| [[Сурет:Coat of arms of Turkistan (city).jpg|163x163px]]
| [[Мұхит Оралбайұлы Әлиев]]
| қараша 2003
| ақпан 2006
|-
| 7
| [[Сурет:Ali Bektayev (cropped).jpg|163x163px]]
| [[Әли Әбдікәрімұлы Бектаев]]
| ақпан 2006
| мамыр 2008
|-
| 8
| [[Сурет:Coat of arms of Turkistan (city).jpg|163x163px]]
| [[Бейбіт Шалдарұлы Сыздықов]]
| мамыр 2008
| шілде 2009
|-
| 9
| [[Сурет:Coat of arms of Turkistan (city).jpg|163x163px]]
| [[Қайрат Құсайынұлы Молдасейітов]]
| шілде 2009
| 25 сәуір 2012
|-
| 10
| [[Сурет:Coat of arms of Turkistan (city).jpg|163x163px]]
| [[Әліпбек Шәріпбекұлы Өсербаев]]
| 25 мамыр 2012
| 1 шілде 2013
|-
| 11
| [[Сурет:Coat of arms of Turkistan (city).jpg|163x163px]]
| [[Бақытжан Айдарханұлы Әшірбеков]]
| 1 шілде 2013
| 11 қыркүйек 2014
|-
| 12
| [[Сурет:Coat of arms of Turkistan (city).jpg|163x163px]]
| [[Әліпбек Шәріпбекұлы Өсербаев]]
| 11 қыркүйек 2014
| 25 желтоқсан 2017
|-
| 13
| [[Сурет:Coat of arms of Turkistan (city).jpg|163x163px]]
| [[Тажібек Қалманұлы Мұсаев]]
| 25 желтоқсан 2017
| маусым 2018
|-
| 14
| [[Сурет:Coat of arms of Turkistan (city).jpg|163x163px]]
| [[Әліпбек Шәріпбекұлы Өсербаев]]
| 22 маусым 2018
| шілде 2019
|-
| 15
| [[Сурет:Coat of arms of Turkistan (city).jpg|163x163px]]
| [[Рашид Абатұлы Аюпов]]
| шілде 2019
| 10 маусым 2021
|-
| 16
| [[Сурет:Coat of arms of Turkistan (city).jpg|163x163px]]
| '''[[Нұрбол Әбдісаттарұлы Тұрашбеков]]'''
| 10 маусым 2021
|
|-
|}

== [[Екібастұз]] ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|-
! Реті
! Суреті
! Аты-жөні
! colspan=&quot;2&quot; | Қызметі
|-
| 1
| [[Сурет:Daniyal Akhmetov (cropped).jpg|163x163px]]
| [[Даниал Кенжетайұлы Ахметов]]
| ақпан 1992
| қаңтар 1993
|-
| 2
| [[Сурет:Ekibastuz seal.png|163x163px]]
| [[Рамазан Шәріпұлы Жұматаев]]
| қаңтар 1993
| қыркүйек 1995
|-
| 3
| [[Сурет:Ekibastuz seal.png|163x163px]]
| [[Елубай Атағайұлы Оразалинов]]
| қыркүйек 1995
| тамыз 1998
|-
| 4
| [[Сурет:Ekibastuz seal.png|163x163px]]
| [[Елтай Төлебайұлы Арбиев]]
| 1998
| 2000
|-
| 5
| [[Сурет:Ekibastuz seal.png|163x163px]]
| [[Юрий Николаевич Шкреба]]
| 2000
| 2002
|-
| 6 
| [[Сурет:Ekibastuz seal.png|163x163px]]
| [[Валерий Давыдович Набитовский]]
| сәуір 2002
| мамыр 2007 
|-
| 7
| [[Сурет:Ekibastuz seal.png|163x163px]]
| [[Нұрлан Абзалұлы Нәбиев]]
| 22 маусым 2007
| қараша 2010
|-
| 8
| [[Сурет:Ekibastuz seal.png|163x163px]]
| [[Александр Федорович Вербняк]]
| 15 қараша 2010
| 29 сәуір 2016
|-
| 9
| [[Сурет:Ekibastuz seal.png|163x163px]]
| [[Қайрат Теміршотұлы Нүкенов]]
| 29 сәуір 2016
| 13 тамыз 2018
|-
| 10
| [[Сурет:Nurjan Äşimbetov (2023-04-20).jpg|163x163px]]
| [[Нұржан Кемерұлы Әшімбетов]]
| 2 тамыз 2018
| 16 тамыз 2019
|-
| 11
| [[Сурет:Ekibastuz seal.png|163x163px]]
| [[Ержан Бейбітұлы Иманзаипов]]
| 16 тамыз 2019
| 25 қыркүйек 2020 
|-
| 12
| [[Сурет:Ekibastuz seal.png|163x163px]]
| [[Ардақ Амангелдіұлы Қаңтарбаев]]
| 25 қыркүйек 2020
| 8 тамыз 2022
|-
| 13
| [[Сурет:Ekibastuz seal.png|163x163px]]
| [[Ардақ Амангелдіұлы Қаңтарбаев]]
| 25 қыркүйек 2020
| 8 тамыз 2022
|-
| 14
| [[Сурет:Ekibastuz seal.png|163x163px]]
| '''[[Аян Уахитұлы Бейсекин]]'''
| 8 тамыз 2022
|
|-
|}

== [[Талдықорған]] ==
{{Толық мақала|Талдықорған қалалық әкімдігі}}
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|-
! Реті
! Суреті
! Аты-жөні
! colspan=&quot;2&quot; | Қызметі
|-
| 1
| [[Сурет:Герб Талдыкоргана.png|163x163px]]
| [[Аманғазы Ахметқалиұлы Шегіров]]
| 1990
| 1995
|-
| 2
| [[Сурет:Герб Талдыкоргана.png|163x163px]]
| [[Оралбек Нұрсейітұлы Жақиянов]]
| қазан 1995
| мамыр 1997
|-
| 3
| [[Сурет:Герб Талдыкоргана.png|163x163px]]
| [[Керімбек Кісенбайұлы Бижанов]]
| мамыр 1997
| наурыз 1999
|-
| 4
| [[Сурет:Герб Талдыкоргана.png|163x163px]]
| [[Сәкен Егінбайұлы Жылқайдаров]]
| наурыз 1999
| сәуір 2011
|-
| 5
| [[Сурет:Герб Талдыкоргана.png|163x163px]]
| [[Махаббат Сәдуақасұлы Бигелдиев]]
| сәуір 2011
| қаңтар 2012
|-
| 6 
| [[Сурет:Ермек Алпысов.jpg|163x163px]]
| [[Ермек Амантайұлы Алпысов]]
| қаңтар 2012
| қараша 2015
|-
| 7
| [[Сурет:Герб Талдыкоргана.png|163x163px]]
| [[Бағдат Әбілмәжінұлы Қарасаев]]
| қараша 2015
| мамыр 2018
|-
| 8
| [[Сурет:Герб Талдыкоргана.png|163x163px]]
| [[Дастан Тұрарбекұлы Шалтабаев]]
| 24 мамыр 2018
| сәуір 2019
|-
| 9
| [[Сурет:Герб Талдыкоргана.png|163x163px]]
| [[Ғалымжан Райлұлы Әбдірайымов]]
| 12 сәуір 2019
| 1 наурыз 2021
|-
| 10
| [[Сурет:Герб Талдыкоргана.png|163x163px]]
| [[Ержан Бәкірбайұлы Жасыбаев]]
| 1 наурыз 2021
| 4 наурыз 2022
|-
| 11
| [[Сурет:Герб Талдыкоргана.png|163x163px]]
| [[Әсет Дүйсебекұлы Масабаев]]
| 4 наурыз 2022
| 30 маусым 2023
|-
| 11
| [[Сурет:Герб Талдыкоргана.png|163x163px]]
| '''[[Ернат Дүйсенбекұлы Бәзіл]]'''
| 30 маусым 2023
|
|-
|}

== [[Рудный]] ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|-
! Реті
! Суреті
! Аты-жөні
! colspan=&quot;2&quot; | Қызметі
|-
| 1
| [[Сурет:Coat of arms of Rudnyi.png|163x163px]]
| [[Сәкен Мәкенұлы Төкенов]]
| 12 ақпан 1992
| 8 наурыз 1999
|-
| 2
| [[Сурет:Coat of arms of Rudnyi.png|163x163px]]
| [[Евгений Алексеевич Бибин]]
| 8 наурыз 1999
| 20 қазан 2000
|-
| 3
| [[Сурет:Coat of arms of Rudnyi.png|163x163px]]
| [[Анатолий Пркопьевич Зуев]]
| 20 қазан 2000
| 30 сәуір 2004
|-
| 4
| [[Сурет:Coat of arms of Rudnyi.png|163x163px]]
| [[Николай Яковлевич Денинг]]
| 30 сәуір 2004
| 12 маусым 2011
|-
| 5
| [[Сурет:Coat of arms of Rudnyi.png|163x163px]]
| [[Бақытжан Темірұлы Ғаязов]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url= http://rudny.kostanay.gov.kz/o-gorode/istoriya-obrazovaniya-goroda/ |title= История образования города |lang= ru |work= rudny.kostanay.gov.kz |date= 2016-05-27}} {{Wayback|url= https://web.archive.org/web/20160811031513/http://rudny.kostanay.gov.kz/o-gorode/istoriya-obrazovaniya-goroda/ |date= 2016-08-11}}&lt;/ref&gt;
| 13 мамыр 2011
| қыркүйек 2020
|-
| 6 
| [[Сурет:Coat of arms of Rudnyi.png|163x163px]]
| [[Қуандық Хайдарұлы Испергенов]]
| 5 қазан 2020
| 6 ақпан 2023
|-
| 7
| [[Сурет:Coat of arms of Rudnyi.png|163x163px]]
| '''[[Виктор Николаевич Ионенко]]'''&lt;ref&gt;{{Cite web|url= https://www.zakon.kz/6383534-ispolnyat-obyazannosti-akima-rudnogo-budet-viktor-ionenko.html |title= Исполнять обязанности акима Рудного будет Виктор Ионенко |accessdate= 2023-02-06}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url= https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/viktor-ionenko-stal-akimom-rudnogo-496733/ |title= Виктор Ионенко стал акимом Рудного |lang= ru |work= tengrinews.kz |date= 2023-04-17 |accessdate= 2023-02-06}}&lt;/ref&gt;
| 6 ақпан 2023
|
|-
|}

== [[Кентау]] ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|-
! Реті
! Суреті
! Аты-жөні
! colspan=&quot;2&quot; | Қызметі
|-
| 1
| [[Сурет:Герб Кентау.png|163x163px]]
| [[Василий Леонидович Лян]]
| 1991
| 1998
|-
| 2
| [[Сурет:Герб Кентау.png|163x163px]]
| [[Мақсұт Құтымұлы Ордабаев]]
| 1998
| 1999
|-
| 3
| [[Сурет:Герб Кентау.png|163x163px]]
| [[Болат Әбжаппарұлы Жылқышиев]]
| 1998
| 2001
|-
| 4
| [[Сурет:Герб Кентау.png|163x163px]]
| [[Бегімше Бексұлтанұлы Жүзенов]]
| 2001
| 2003
|-
| 5
| [[Сурет:Герб Кентау.png|163x163px]]
| [[Әлішер Хабибуллаұлы Пірметов]]
| 2003
| 2005
|-
| 6
| [[Сурет:Герб Кентау.png|163x163px]]
| [[Жарылқасын Тұрабайұлы Тұрабаев]]
| 2005
| 2008
|-
| 7
| [[Сурет:Герб Кентау.png|163x163px]]
| [[Көктембек Өкімбекұлы Табылдиев]] 
| 2008
| 2010
|-
| 8
| [[Сурет:Герб Кентау.png|163x163px]]
| [[Нұржігіт Нұрпейісұлы Қалмырзаев]]
| 2010
| 2012
|-
| 8
| [[Сурет:Герб Кентау.png|163x163px]]
| [[Бақытбек Шорабайұлы Байсалов]]
| 2012
| 2014
|-
| 9
| [[Сурет:Герб Кентау.png|163x163px]]
| [[Әбдібақыт Тілләбайұлы Мақұлбаев]]
| 12 сәуір 2014
| 14 қаңтар 2019
|-
| 10
| [[Сурет:Герб Кентау.png|163x163px]]
| [[Ғани Құрмашұлы Рысбеков]]
| 14 қаңтар 2019
| 10 сәуір 2019
|-
| 11
| [[Сурет:Герб Кентау.png|163x163px]]
| [[Дәурен Сәбитұлы Мақажанов]]
| 10 сәуір 2019
| 11 наурыз 2022
|-
| 12
| [[Сурет:Герб Кентау.png|163x163px]]
| [[Рашид Абатұлы Аюпов]]
| 11 наурыз 2022
| 10 тамыз 2022
|-
| 13
| [[Сурет:Герб Кентау.png|163x163px]]
| '''[[Жандос Қалмырзаұлы Тасов]]'''
| 11 тамыз 2022
|
|-
|}

== [[Жаңаөзен]] ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|-
! Реті
! Суреті
! Аты-жөні
! colspan=&quot;2&quot; | Қызметі
|-
| 1
| [[Сурет:Emblem Zhanaozen.jpeg|163x163px]]
| [[Сұлтан Кемалұлы Ноғаев]]
| 1990
| 1992
|-
| 2
| [[Сурет:Emblem Zhanaozen.jpeg|163x163px]]
| [[Ибрагим Мұрасұлы Мурасов]]
| 1992 
| 1994
|-
| 3
| [[Сурет:Emblem Zhanaozen.jpeg|163x163px]]
| [[Абылхан Машани]]
| 1995
| желтоқсан 1999
|-
| style=&quot;background:#FFC3CD;&quot; | 4
| style=&quot;background:#FFC3CD;&quot;| [[Сурет:Emblem Zhanaozen.jpeg|163x163px]]
| style=&quot;background:#FFC3CD;&quot;| [[Жалғас Бисалыұлы Бабаханов]]
| style=&quot;background:#FFC3CD;&quot;| желтоқсан 1999
| style=&quot;background:#FFC3CD;&quot;| желтоқсан 2009
|-
| style=&quot;background:#FFC3CD;&quot; | 5
| style=&quot;background:#FFC3CD;&quot;| [[Сурет:Emblem Zhanaozen.jpeg|163x163px]]
| style=&quot;background:#FFC3CD;&quot;| [[Орақ Қуанғалиұлы Сарбөпеев]]
| style=&quot;background:#FFC3CD;&quot;| 20 желтоқсан 2009
| style=&quot;background:#FFC3CD;&quot;| ақпан 2012
|-
| 6 
| [[Сурет:Emblem Zhanaozen.jpeg|163x163px]]
| [[Серікбай Өтелгенұлы Тұрымов]]
| 9 ақпан 2012
| 10 шілде 2015
|-
| 7
| [[Сурет:Emblem Zhanaozen.jpeg|163x163px]]
| [[Елубай Жақайұлы Әбілов]]
| 10 шілде 2015
| 21 желтоқсан 2017
|-
| 8
| [[Сурет:Emblem Zhanaozen.jpeg|163x163px]]
| [[Әділбек Құлынтайұлы Дауылбаев]]
| 21 желтоқсан 2017
| 2 қыркүйек 2019
|-
| 9
| [[Сурет:Emblem Zhanaozen.jpeg|163x163px]]
| [[Мақсат Оңғарбайұлы Ибағаров]]
| 4 қыркүйек 2019
| 5 сәуір 2022&lt;ref&gt;{{Cite web|url= https://kapital.kz/naznacheniya/104820/gendirektorom-ozenmunaygaza-stal-maksat-ibagarov.html |title= Гендиректором Озенмунайгаза стал Максат Ибагаров |accessdate= 2022-05-19}} {{Wayback|date= 2022-04-23 |url= https://web.archive.org/web/20220423021140/https://kapital.kz/naznacheniya/104820/gendirektorom-ozenmunaygaza-stal-maksat-ibagarov.html}}&lt;/ref&gt;
|-
| 10
| [[Сурет:Emblem Zhanaozen.jpeg|163x163px]]
| [[Айбек Қосұақұлы Қосұақов]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url= https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/aybek-kosuakov-naznachen-akimom-janaozena-465748/ |title= Айбек Косуаков назначен акимом Жанаозена |work= tengrinews.kz |date= 2022-04-05 |accessdate= 2022-04-05}} {{Wayback|date= 2022-04-05 |url= https://web.archive.org/web/20220405115344/https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/aybek-kosuakov-naznachen-akimom-janaozena-465748/}}&lt;/ref&gt;
| 5 сәуір 2022
| 12 ақпан 2024
|-
| 11
| [[Сурет:Emblem Zhanaozen.jpeg|163x163px]]
| '''[[Жансейт Исаханұлы Қайнарбаев]]'''
| 12 ақпан 2024&lt;ref&gt;{{Cite web|url= https://www.gov.kz/memleket/entities/akimat-goroda-zhanaozen/about/structure/people/1881?lang=kk |title= Қайнарбаев Жансейт Исаханұлы |lang= kk |work= gov.kz |publisher= [[Жаңаөзен]] қаласының әкімдігі |accessdate= 2024-06-05}}&lt;/ref&gt;
|
|-
|}

== Халық саны 100 мыңнан аз бұрынғы облыс орталықтарының әкімдері ==

=== [[Жезқазған]] ===
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|-
! Реті
! Суреті
! Аты-жөні
! colspan=&quot;2&quot; | Қызметі
|-
| 1
| [[Сурет:Coat of arms of Zhezkazgan.png|163x163px]]
| [[Үсейін Байсынұлы Есенов]]
| наурыз 1992
| қаңтар 1994
|-
| 2
| [[Сурет:Coat of arms of Zhezkazgan.png|163x163px]]
| [[Жұмамәді Ибаділдин]]&lt;ref name=&quot;neweurasia.info&quot;&gt;{{Cite web|url= https://www.neweurasia.info/archive/98/akim.html |title= Акимы областей |lang= ru |work= neweurasia.info |accessdate= 2024-06-05}}&lt;/ref&gt;
| 1995
| 2005
|-
| 3
| [[Сурет:Coat of arms of Zhezkazgan.png|163x163px]]
| [[Арман Қыдырбайұлы Бейсенов]]
| 9 наурыз 2005
| қараша 2005
|-
| 4
| [[Сурет:Coat of arms of Zhezkazgan.png|163x163px]]
| [[Мұса Тұрманұлы Танабаев]]
| 2006
| 2008
|-
| 5
| [[Сурет:Coat of arms of Zhezkazgan.png|163x163px]]
| [[Қанат Сұлтанұлы Балмағамбетов]]
| 10 сәуір 2008
| тамыз 2010
|-
| 6 
| [[Сурет:Берік Әбдіғалиұлы (cropped, 2024-01-08).jpg|163x163px]]
| [[Берік Бақытұлы Әбдіғалиев]]
| тамыз 2010
| ақпан 2012
|-
| 7
| [[Сурет:Seal Zhezkazgan.png|163x163px]]
| [[Мұса Тұрманұлы Танабаев]]
| 2006
| 2008
|-
| 8
| [[Сурет:Seal Zhezkazgan.png|163x163px]]
| [[Бауыржан Қабденұлы Шыңғысов]]
| ақпан 2012 
|-
| 9
| [[Сурет:Seal Zhezkazgan.png|163x163px]]
| [[Серік Жаманқұлұлы Шайдаров]]
| шілде 2013
| 8 тамыз 2014
|-
| 10
| [[Сурет:Seal Zhezkazgan.png|163x163px]]
| [[Батырлан Дүйсенбайұлы Ахметов]]
| 8 тамыз 2014
| 21 мамыр 2018
|-
| 11
| [[Сурет:Seal Zhezkazgan.png|163x163px]]
| [[Қайрат Баяндыұлы Бегімов]]
| 21 мамыр 2018
| 14 тамыз 2020
|-
| 12
| [[Сурет:Seal Zhezkazgan.png|163x163px]]
| [[Қайрат Бектайұлы Әбсаттаров]]
| 14 тамыз 2020
| 28 маусым 2022
|-
| 12
| [[Сурет:Seal Zhezkazgan.png|163x163px]]
| '''[[Қайрат Абдуллаұлы Шәйжанов]]'''
| 28 маусым 2022
| 
|-
|}

=== [[Арқалық (қала)|Арқалық]] ===
{{Main|Арқалық қалалық әкімдігі}}
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|-
! Реті
! Суреті
! Аты-жөні
! colspan=&quot;2&quot; | Қызметі
|-
| 1
| [[Сурет:Coat of arms of Arkalyk.svg|163x163px]]
| [[Виктор Викторович Мейстер]]
| 1990
| 1992
|-
| 2
| [[Сурет:Coat of arms of Arkalyk.svg|163x163px]]
| [[Абай Құсайынұлы Мұсабаев]]
| 1992
| 1993
|-
| 3
| [[Сурет:Coat of arms of Arkalyk.svg|163x163px]]
| [[Марат Кәрімұлы Мұстафин]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url= http://mzh.sko.gov.kz/news.php?cat=20&amp;news=3764&amp;lang=kz |title= Тағайындау |lang= kk |publisher= [[Солтүстік Қазақстан облысы]]ның [[Мағжан Жұмабаев ауданы]] әкімінің ресми интернет-ресурсы |date= 2008-09-12}} {{Wayback|url= https://web.archive.org/web/20170413071339/http://mzh.sko.gov.kz/news.php?cat=20&amp;news=3764&amp;lang=kz |date= 2017-04-13}}&lt;/ref&gt;
| 1993
| 1996
|-
| 4
| [[Сурет:Coat of arms of Arkalyk.svg|163x163px]]
| [[Бақытжан Ақанқызы Бөлепова]]
| 1996
| 1998
|-
| 5
| [[Сурет:Coat of arms of Arkalyk.svg|163x163px]]
| [[Сабыржан Ахметұлы Ахметов]]&lt;ref name=&quot;neweurasia.info&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url= http://kazatu.kz/docs/vypusk_teh_ru.pdf |title= ВЫПУСКНИКИ ТЕХНИЧЕСКОГО ФАКУЛЬТЕТА |lang= ru |work= kazatu.kz}} {{Wayback|url= https://web.archive.org/web/20140724045315/http://kazatu.kz/docs/vypusk_teh_ru.pdf |date= 2014-07-24}}&lt;/ref&gt;
| 1998
| 2000
|-
| 6 
| [[Сурет:Coat of arms of Arkalyk.svg|163x163px]]
| [[Жомарт Түбекбайұлы Түбекбаев]]
| 2000
| 16 наурыз 2005
|-
| 7
| [[Сурет:Coat of arms of Arkalyk.svg|163x163px]]
| [[Жанат Иосифұлы Наметов]]
| 23 наурыз 2005
| 2009
|-
| 8
| [[Сурет:Coat of arms of Arkalyk.svg|163x163px]]
| [[Теміржан Төлеубаев]]
| 2009
| мамыр 2012
|-
| 9
| [[Сурет:Берік Әбдіғалиұлы (cropped, 2024-01-08).jpg|163x163px]]
| [[Берік Бақытұлы Әбдіғалиев]]
| мамыр 2012
| наурыз 2013
|-
| 10
| [[Сурет:Аркалык новый герб.png|163x163px]]
| [[Қанат Мырзағалиұлы Ғабдулин]]
| наурыз 2013
| қараша 2013
|-
| 11
| [[Сурет:Аркалык новый герб.png|163x163px]]
| [[Ғазиз Ерболатұлы Бекмұхамедов]]
| 1 шілде 2013
| 5 шілде 2016
|-
| 13
| [[Сурет:Аркалык новый герб.png|163x163px]]
| [[Амантай Кәкімбекұлы Балғарин]]
| 5 шілде 2016
| 4 шілде 2018
|-
| 14
| [[Сурет:Аркалык новый герб.png|163x163px]]
| [[Елдар Қонысбайұлы Күзенбаев]]
| 4 шілде 2018
| 27 қыркүйек 2019
|-
| 15
| [[Сурет:Аркалык новый герб.png|163x163px]]
| [[Қайрат Тынымбекұлы Әбішев]]
| 27 қыркүйек 2019
| 5 мамыр 2021
|-
| 16
| [[Сурет:Аркалык новый герб.png|163x163px]]
| '''[[Әмірхан Біркенұлы Асанов]]'''
| 5 мамыр 2021
| 
|-
|}

== Тағы қараңыз ==
* [[Қазақстан облыстары әкімдерінің тізімі]]
* [[Қазақстан аудандары әкімдерінің тізімі]]

== Дереккөздер ==
{{Дереккөздер|2}}

[[Санат:Қазақстан қалалары әкімдері|*]]
[[Санат:Қазақстан бойынша тізімдер|Әкімдер]]</text>
      <sha1>iasgb2m5t15w9zd38hfmkixdu8xf34g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қом (қала)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>566001</id>
    <revision>
      <id>3478800</id>
      <parentid>3157544</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T14:01:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>164355</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:QomView3.jpg]] → [[File:Qom, Fatimah Ma'sumah Shrine 3.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] · More precise</comment>
      <origin>3478800</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6004" sha1="ak4vdsvsa7i0rj0o6yncuezs4f22t5l" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = Қала
 |қазақша атауы           = Қом
 |шынайы атауы            = قم‎
 |сурет                  = [[Сурет:Qom, Fatimah Ma'sumah Shrine 3.jpg|300px]]
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Иран
 |елтаңба                 =
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir = N|lat_deg = 34|lat_min = 38|lat_sec = 46
  |lon_dir = E|lon_deg = 50|lon_min = 52|lon_sec = 44
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Остан
 |аймағы                   = Қом (остан)
 |кестедегі аймақ         = 
 |аудан түрі              = Шаһарстан
 |ауданы                   = Қом (шаһарстан)
 |кестедегі аудан         = 
 |қауым түрі              = Бахш
 |қауым                   = Қом (бахш)
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 
 |басшының түрi           = Қалабасы
 |басшысы                   = Мұхаммед Дельбари
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы               = 
 |жер аумағы                  = 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = Парсы тілі
  |тұрғыны                = 1 071 503
  |санақ жылы             = 2012
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = [[Парсылар]]
  |конфессионалдық құрамы = [[Мұсылман]]дар
  |этнохороним            = Қомдық, қомдықтар
 |уақыт белдеуі           = +3:30
 |DST                     = 
 |телефон коды            = 
 |пошта индексі           = 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = 
 |идентификатор түрі      = 
 |сандық идентификаторы   = 
 |ортаққордағы санаты     = Qom
 |сайты                   = http://www.qom.ir/
 |сайт тілі               = 
}}

'''Қом''' ({{lang-fa|قم‎}}) — [[Иран]] қаласы, [[Қом (остан)|Қом останының]] орталығы, [[шииттер]]дің киелі қаласы. Қом медресесі маңыздылығы бойынша шииттер үшін [[Нажаф]] медресесінен кейінгі екінші орында.

==Географиясы==
Иран елордасы Тегераннан 150 км оңтүстікке қарай өзен жаңалауында орналасқан. Қала жаңынан [[Тегеран]]-[[Исфаһан]] тас жолы өтеді. Қаланың теңіз деңгейінен биіктігі — 975 м. Қаладан таяу жерде мұнай мен газ кен орындары бар.

==Тарихы==
Қала Иранға [[Ислам]]ның келуіне дейін де өмір сүрді. Басында &quot;Қом&quot; сөзі тек бұл қала дуанының атауы ғана еді. Алайда уақыт өте келе бұл атау бүкіл қалаға тарады. Иранды арабтар жаулап алғаннан кейін бұл қалаға шииттер мен секталар келе бастады.

Қала даму жолына [[сефевидтер әулеті]]нің тұсында түсті. [[16 ғасыр|XVI ғасырда]] қала шиизмнің діни орталығына айналды. Кейін, ауған шапқыншылығы мен шаһаралық кезінде қала үлкен зардап шегіп, тек Фатх Әли шаһ тұсынан бастап қалпына келе бастады. Тіпті қалпына келген қала елорда деңгейіне үміткер атанды. Сол кездерден бастап қалада мешіттер, медреселер және мазарлар салына бастады.

Қум қаласында діни оқу орындарды біріктіретін діни орталық бар. Бұл оқу орындарда ирандықтардан басқа шетелдіктер де оқиды. Алайда, көбінесе, ирандықтар шетелдіктерден бөлек оқу орында оқиды. &quot;Әл-Мұстафа&quot; халықаралық университеті шетелдіктерге арналған оқу орындарды бақылауға алды, олар: Имам Хомейни медресесі, Хужатия медресесі, Улюм университеті, Алю Бейт университеті, Бинтуль Худа әйелдер медресесі, Әз-Захра университеті және т.б. кішігірім оқу орындар. 

==Атақты тұрғындары==
* Аббас Қуми

==Бауырлас қалалар==
* {{Байрақ|Иран}}, [[Кербела]]
* {{Байрақ|Иран}}, [[Нажаф]]
* {{Байрақ|Испания}}, Сантьяго де Компостела
* {{Байрақ|Ливан}}, [[Бағлабек]]
* {{Байрақ|Түркия}}, [[Конья]]

[[Санат:Иран қалалары]]</text>
      <sha1>ak4vdsvsa7i0rj0o6yncuezs4f22t5l</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478882</id>
      <parentid>3478800</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T19:27:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <origin>3478882</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5983" sha1="l6n8aipqxw09p8kp1ujqfqzea9q5rf7" xml:space="preserve">{{Елді мекен
 |статусы                 = Қала
 |қазақша атауы           = Қом
 |шынайы атауы            = قم‎
 |сурет                  = Qom, Fatimah Ma'sumah Shrine 3.jpg
 |жағдайы                 = 
 |ел                      = Иран
 |елтаңба                 =
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 
 |ту ені                  = 
  |lat_dir = N|lat_deg = 34|lat_min = 38|lat_sec = 46
  |lon_dir = E|lon_deg = 50|lon_min = 52|lon_sec = 44
  |CoordAddon             = 
  |CoordScale             = 
 |шекара түрі             = 
 |кестедегі шекара        = 
 |ел картасының өлшемi    = 
 |аймақ картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |аймақ түрі              = Остан
 |аймағы                   = Қом (остан)
 |кестедегі аймақ         = 
 |аудан түрі              = Шаһарстан
 |ауданы                   = Қом (шаһарстан)
 |кестедегі аудан         = 
 |қауым түрі              = Бахш
 |қауым                   = Қом (бахш)
 |кестедегі қауым         = 
 |ішкі бөлінісі           = 
 |басшының түрi           = Қалабасы
 |басшысы                   = Мұхаммед Дельбари
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы               = 
 |жер аумағы                  = 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    = 
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = Парсы тілі
  |тұрғыны                = 1 071 503
  |санақ жылы             = 2012
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = [[Парсылар]]
  |конфессионалдық құрамы = [[Мұсылман]]дар
  |этнохороним            = Қомдық, қомдықтар
 |уақыт белдеуі           = +3:30
 |DST                     = 
 |телефон коды            = 
 |пошта индексі           = 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = 
 |идентификатор түрі      = 
 |сандық идентификаторы   = 
 |ортаққордағы санаты     = Qom
 |сайты                   = http://www.qom.ir/
 |сайт тілі               = 
}}

'''Қом''' ({{lang-fa|قم‎}}) — [[Иран]] қаласы, [[Қом (остан)|Қом останының]] орталығы, [[шииттер]]дің киелі қаласы. Қом медресесі маңыздылығы бойынша шииттер үшін [[Нажаф]] медресесінен кейінгі екінші орында.

==Географиясы==
Иран елордасы Тегераннан 150 км оңтүстікке қарай өзен жаңалауында орналасқан. Қала жаңынан [[Тегеран]]-[[Исфаһан]] тас жолы өтеді. Қаланың теңіз деңгейінен биіктігі — 975 м. Қаладан таяу жерде мұнай мен газ кен орындары бар.

==Тарихы==
Қала Иранға [[Ислам]]ның келуіне дейін де өмір сүрді. Басында &quot;Қом&quot; сөзі тек бұл қала дуанының атауы ғана еді. Алайда уақыт өте келе бұл атау бүкіл қалаға тарады. Иранды арабтар жаулап алғаннан кейін бұл қалаға шииттер мен секталар келе бастады.

Қала даму жолына [[сефевидтер әулеті]]нің тұсында түсті. [[16 ғасыр|XVI ғасырда]] қала шиизмнің діни орталығына айналды. Кейін, ауған шапқыншылығы мен шаһаралық кезінде қала үлкен зардап шегіп, тек Фатх Әли шаһ тұсынан бастап қалпына келе бастады. Тіпті қалпына келген қала елорда деңгейіне үміткер атанды. Сол кездерден бастап қалада мешіттер, медреселер және мазарлар салына бастады.

Қум қаласында діни оқу орындарды біріктіретін діни орталық бар. Бұл оқу орындарда ирандықтардан басқа шетелдіктер де оқиды. Алайда, көбінесе, ирандықтар шетелдіктерден бөлек оқу орында оқиды. &quot;Әл-Мұстафа&quot; халықаралық университеті шетелдіктерге арналған оқу орындарды бақылауға алды, олар: Имам Хомейни медресесі, Хужатия медресесі, Улюм университеті, Алю Бейт университеті, Бинтуль Худа әйелдер медресесі, Әз-Захра университеті және т.б. кішігірім оқу орындар. 

==Атақты тұрғындары==
* Аббас Қуми

==Бауырлас қалалар==
* {{Байрақ|Иран}}, [[Кербела]]
* {{Байрақ|Иран}}, [[Нажаф]]
* {{Байрақ|Испания}}, Сантьяго де Компостела
* {{Байрақ|Ливан}}, [[Бағлабек]]
* {{Байрақ|Түркия}}, [[Конья]]

[[Санат:Иран қалалары]]</text>
      <sha1>l6n8aipqxw09p8kp1ujqfqzea9q5rf7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>PewDiePie</title>
    <ns>0</ns>
    <id>578243</id>
    <revision>
      <id>3478891</id>
      <parentid>3474196</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T20:27:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ShadZ01</username>
        <id>56180</id>
      </contributor>
      <origin>3478891</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25865" sha1="7p9vde5tlb14hveeeomnfd561qaq7fh" xml:space="preserve">{{YouTube тұлғасы 
| есімі                     = Пьюдипай
| шынайы есімі              = {{lang-en|PewDiePie}}
| сурет                     = Pewdiepie head shot.jpg
| сурет ені                 = 
| сурет атауы               = Феликс Шэльберг 2019 жыл
| туған кездегі есімі       = Феликс Арвид Үлф Шэльберг&lt;br&gt;{{lang-sv|Felix Arvid Ulf Kjellberg}}
| туған күні                = 24.10.1989 
| туған жері                = [[Гётеборг]], [[Швеция]]
| қайтыс болған жері        = 
| қайтыс болған күні        = 
| азаматтығы                = {{SWE}}
| тұратын мекені            = [[Брайтон]], [[Англия]], [[Ұлыбритания]]
| мамандығы                 = [[Ютубер]]
| белсенді жылдары          = 2010 — қазіргі күн
| бойы                      = 180 см&lt;ref&gt;https://starsinformer.com/pewdiepie/&lt;/ref&gt;
| лақап аты                 = Пьюдипай, Пьюдс, Пьюди
| жұбайы                    = [[Марция Бизоньин]] (2019 ж.б.)
| сайты                     = {{URL|https://pewdiepie.store/|ПьюДиПай}}
| қолтаңбасы                = Felix Arvid Ulf Kjellberg Signature.svg
| арна аты                  = {{URL|https://youtube.com/PewDiePie|PewDiePie}}
| құрылған күні             = 29 сәуір 2010 (11 жыл)
| құрушы                    = 
| видео жанры               = [[комедия]], [[лэтсплэй]], [[видеоблог]]
| жазылушы                  = 111 миллион
| жазылушы күні             = наурыз 2022
| қаралым                   = 28,2 миллиард
| қаралым күні              = наурыз 2022
| көпарналы желі            = 
| ұжымы                     = 
| өзіндік фразасы           = ''Bro''
| күміс_батырма             = бар
| күміс_батырма_жылы        = 2012&lt;ref&gt;{{cite AV media |author=PewDiePie|url=https://www.youtube.com/watch?v=GdJcBoJYwRY |title=I WAITED 4 YEARS FOR THIS!!!! |publisher=PewDiePie |via=[[YouTube]]|date=24 November 2016 |access-date=26 November 2016 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161125003035/https://www.youtube.com/watch?v=GdJcBoJYwRY |archive-date=25 November 2016 }}&lt;/ref&gt;
| алтын_батырма             = бар
| алтын_батырма_жылы        = 2012
| гауһар_батырма            = бар
| гауһар_батырма_жылы       = 2013&lt;ref&gt;{{cite AV media |author=PewDiePie|url=https://www.youtube.com/watch?v=yWIZpZdpTUw |title=THE DIAMOND PLAYBUTTON (Part 3) |publisher=PewDiePie |via=[[YouTube]]|date=11 June 2016 |access-date=11 June 2016 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160612163108/https://www.youtube.com/watch?v=yWIZpZdpTUw |archive-date=12 June 2016}}&lt;/ref&gt;
| лағыл_батырма             = бар
| лағыл_батырма_жылы        = 2016&lt;ref name=Cohen2016&gt;{{cite web|last=Cohen|first=Joshua|url=https://www.tubefilter.com/2016/12/19/pewdiepie-ruby-play-button-youtube-50-million-subscribers/|title=YouTube Sends PewDiePie Custom Ruby Play Button To Commemorate 50 Million Subscribers|work=[[Tubefilter]]|date=19 December 2016|access-date=1 August 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180728215537/https://www.tubefilter.com/2016/12/19/pewdiepie-ruby-play-button-youtube-50-million-subscribers/|archive-date=28 July 2018|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
| қызыл_гауһар_батырма      = бар
| қызыл_гауһар_батырма_жылы = 2019&lt;ref name=Weiss2019&gt;{{cite web|last=Weiss|first=Geoff|url=https://www.tubefilter.com/2019/09/09/youtube-red-diamond-creator-award/|title=YouTube Forges New 'Red Diamond Creator Award' For Channels With 100 Million Subscribers|work=[[Tubefilter]]|date=9 September 2019|access-date=27 March 2020}}&lt;/ref&gt;
| статистиканы_жаңарту      = 14 наурыз 2022
| қосымша_ақпарат           = 
| ортаққор                  = PewDiePie
}}
'''Пьюдипай''' ({{lang-en|PewDiePie}}; шын есімі – '''Феликс Арвид Үлф Шэльберг''' {{lang-sv|Felix Arvid Ulf Kjellberg}}) 1989 жылдың 24 қазанында дүниеге келген&lt;ref&gt;[https://www.discogs.com/artist/6016109| Discogs]&lt;/ref&gt; [[Шведтер|швед]] [[ютубер]]і, әртіс және [[филантропия|филантроп]], ол көбіне өзінің [[лэтсплэй]] бейнелері мен комедиялық форматтағы шоуларымен танымал. 2013 жылдың 15 тамызынан бастап, 2019 жылдың 15 сәуіріне дейін ол [[YouTube|Ютуб]] платформада ең көп жазылған Ютубер атанған.&lt;ref&gt;https://www.tubefilter.com/2013/08/15/its-official-pewdiepie-becomes-most-subscribed-channel-on-youtube/&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=PewDiePie_vs_T-Series&amp;oldid=894532993&lt;/ref&gt;

Өзінің атақты Ютуб арнасын 2010 жылы тіркегеннен кейін, Феликс ең алдымен қорқыныш және экшн [[Видео ойын|видео ойындарын]] бейнелейді. Оның арнасы келесі екі жыл ішінде айтарлықтай танымал болды және 2012 жылдың шілдесінде ол 1 миллион жазылушы жинады. Уақыт өте келе оның мазмұн стилі влогтар, комедия, форматталған шоулар және музыкалық бейнелер сияқты түрлі болды.

Феликстің Ютубтегі танымалдығы және БАҚ-та кеңінен жариялануы, оны ең танымал онлайн-тұлғалар мен контент жасаушылардың бірі етті. Осы аудиторияның арқасында және БАҚ-тың назарына [[инди-ойын]]дарды жариялауы, ол ойнайтын ойындар сатылымын арттыра отырып, [[Опра Уинфри|Опра әсері]]н туғызды. 2016 жылы «[[Time]]» журналы оны әлемдегі ең ықпалды 100 адамның бірі деп атады.

== Ерте өмірі ==
[[File:Chalmers entrance.jpg|thumb|Феликс оқыған Чалмерс университеті]]
Феликс 1989 жылы 24 қазанда [[Гётеборг]]те, [[Швеция]]да дүниеге келді.&lt;ref&gt;http://bloggar.expressen.se/lars/2012/07/pewdiepie-rules-one-million-subscribers/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120923060946/http://bloggar.expressen.se/lars/2012/07/pewdiepie-rules-one-million-subscribers/ |date=2012-09-23 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://web.archive.org/web/20191219173542/https://www.businessinsider.com/pewdiepie-youtube-felix-kjellberg-life-career-controvery-2019-9 Сонымен қатар https://www.businessinsider.com/pewdiepie-youtube-felix-kjellberg-life-career-controvery-2019-9&lt;/ref&gt; Ол ''Лотта Кристин Йохана'' (Хэлстранд, 1958 жылы 7 мамырда дүниеге келген) және ''Үлф Кристин Шэльберг'' (8 қаңтар 1957 ж.т.) отбасында дүниеге келді және өзінің әпкесі Фаннимен бірге өсті.&lt;ref&gt;http://www.idg.se/2.1085/1.477094/han-hoppade-av-chalmers---blev-heltidskandis-pa-youtube {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121121164838/http://www.idg.se/2.1085/1.477094/han-hoppade-av-chalmers---blev-heltidskandis-pa-youtube |date=2012-11-21 }}&lt;/ref&gt; Оның анасы, [[Ақпараттық технология директоры|ІТ-директоры]] болып, Швецияда 2010 жылдың [[СІО]] атағына ие болды.&lt;ref&gt;http://www.idg.se/2.1085/1.477094/han-hoppade-av-chalmers---blev-heltidskandis-pa-youtube {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121121164838/http://www.idg.se/2.1085/1.477094/han-hoppade-av-chalmers---blev-heltidskandis-pa-youtube |date=2012-11-21 }}&lt;/ref&gt; Ал оның әкесі  корпоративтің басқарушысы болды.&lt;ref&gt;https://www.washingtonpost.com/news/the-intersect/wp/2015/09/09/who-is-pewdiepie-the-first-person-to-ever-hit-10-billion-youtube-views/?noredirect=on&lt;/ref&gt;

Феликс балалық шағында өнерге қызығушылық танытқан және ол «''[[Марио]]''» және «''[[Кірпі Соник]]''» сияқты танымал видео [[кейіпкер|ойын кейіпкерлері]]н, сондай-ақ өзінің ''«[[Супер Нинтэндо]]»'' ойын-сауық жүйесінде [[бейне ойын]]дар ойнайтынын егжей-тегжейлі айтқан.&lt;ref&gt;https://www.biography.com/people/pewdiepie-felix-kjellberg-112817&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://www.rollingstone.com/culture/news/the-cult-of-pewdiepie-how-a-swedish-gamer-became-youtubes-biggest-star-20151216 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160408135226/http://www.rollingstone.com/culture/news/the-cult-of-pewdiepie-how-a-swedish-gamer-became-youtubes-biggest-star-20151216 |date=2016-04-08 }}&lt;/ref&gt; Жоғарғы мектеп кезінде ол достарымен [[интернет-кафе]]де бейне ойындар ойнау үшін сабақтарды жіберіп алатын.&lt;ref&gt;https://www.rollingstone.com/culture/news/the-cult-of-pewdiepie-how-a-swedish-gamer-became-youtubes-biggest-star-20151216 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160408135226/http://www.rollingstone.com/culture/news/the-cult-of-pewdiepie-how-a-swedish-gamer-became-youtubes-biggest-star-20151216 |date=2016-04-08 }}&lt;/ref&gt; 2008 жылы Гётерборг жоғары мектебін бітірді ({{lang-sv|Göteborgs Högre Samskola}}). Содан кейін ол [[Чалмерс Технологиялық университеті]]нде өнеркәсіптік экономика және технологияларды басқару мамандығы бойынша білім алуды жалғастырды, бірақ 2011 жылы университеттен шығып кеттеді.&lt;ref&gt;https://sverigesradio.se/sida/avsnitt/412763?programid=2071&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://www.independent.co.uk/life-style/gadgets-and-tech/features/meet-felix-kjellberg--the-new-king-of-the-web-8947100.html&lt;/ref&gt; Ол Чалмерсті өзінің Ютуб-тегі мансабына баса назар аудару үшін қалдырғаны туралы хабарланған,&lt;ref&gt;https://www.independent.co.uk/life-style/gadgets-and-tech/features/meet-felix-kjellberg--the-new-king-of-the-web-8947100.html&lt;/ref&gt; 2017 жылы, Феликс оның оқу курсына деген қызығушылығының болмауына байланысты кеткенін айтты.  Ол, негізінен университетті Ютубтағы мансапты жалғастыру үшін университеттен кету «''ақымақтық''» еді деп пікір білдірді.&lt;ref&gt;https://www.youtube.com/watch?v=TTCPwe_eaco&lt;/ref&gt;

Феликс [[Adobe Photoshop]] қолданбасының мектепте оқудан гөрі қолданбаны қолдана отырып [[фотосурет манипуляциясы]] өнері бойынша жұмыс істегісі келетіндігі туралы әңгімеледі. Чалмерстен кеткеннен кейін, құмарлықпен ол [[фотошоп сайыстары]]на қатысып, әйгілі [[Скандинавия]]лық жарнама агенттігінде оқу алды. Ол сонымен қатар ''Ютуб'' сайтында контент құруға қызығушылық танытты; оқуға өтпеген соң, ол ''Ютуб'' бейнелерінде жұмыс істеу үшін компьютер сатып алу үшін өзінің суретке түсірілген шектеулі басылымдарын басып шығарды.&lt;ref&gt;https://www.youtube.com/watch?v=TTCPwe_eaco&lt;/ref&gt;

== Ютуб мансабы ==
=== Тарихы ===
Феликстің каналы 2010 жылдың 29 сәуірінде жарық көрді. 2012 жылы оның каналы өте тез өсе бастады. Осылайша, 2012 жылдың 10 шілдесінде фолловерлер саны 1 миллионға жетті, ал сол жылдың қыркүйегінде осы сан екі есе өсті.

2012 жылдың ақпанында «King of the Web» онлайн-сайысқа қатысты. Оның бірінші мүмкіндігі сәтсіздікке ұшырады және ол бас жүлдені ұтып ала алмады. Бірақ, 1 және 15 ақпан аралығында өткен дауыс беру процессінің нәтижесінде «Gaming King of the Web» атағын алды. Келесі дауыс беруден кейін Феликс тағыда жеңіске жетіп, ұтып алған қаражаттың барлығын Дүниежүзілік жабайы табиғат қорының шотына айналдырды.

2012 жылдың маусымында Чельберг Nonick Conference сөзімен шықты. 2012 жылдың қазан айында «SlateScore» негізделіп, OpenSlate PewDiePie каналына барлық YouTube-каналдар арасында бірінші орын берген.

2013 жылдың сәуірінде Феликстің каналы 6 млн фолловерге дейін өсті. Осы жаңалықты The New York Times хабарлады.

2013 жылдың мамыр айында Чельберг Дженна Марблспен, [[Smosh]]-пен, Тоби Тёрнермен и Swedish Social Star Award жарыса отырып, Сингапурда өтетін «Starcount Social Stars Awards» сайысында Most Popular Social Show номинациясын жеңіп алды. Оған қоса Most Popular Game номинациясының қатысушыларын таңыстырған.

2012 және 2013 жылдары оның каналы YouTube-тағы ең тез өсетін канал болып атанды, ал 2013 жылдың 15 тамызда Smosh дуэтын озып, фолловерлер санынан бірінші орынға шықты.

2013 жылдың қыркүйек айында ең үлкен фолловерлер саны үшін Феликске Гиннесс рекордының сертификаты берілген еді.

2014 жылдың мамыр айында фолловерлер саны 27 миллионға дейін, ал маусымда - 28 миллионға дейін жетті. Көрілімдер санынан бірінші орындағы видео - A Funny Montage.

2016 жылдың 8 желтоқсанында PewDiePie каналы 50 млн фолловер жинады. Осы оқиғаға орай, PewDiePie &quot;The Ruby Playbutton&quot; сыйлығын алды.

=== Фанаттарға көзқарасы ===
Өз фанаттарын Чельберг &quot;бро&quot; (ағыл. bros) немесе &quot;бро армиясы&quot; (ағыл. Bro Army) деп атайды. Social Star Awards қорғау органдардың ескертуіне қарамастан, ол өз фанаттарына алғыс айту үшін шықты.

=== Басқа іс-әрекеттері ===
&quot;This Book Loves You&quot; кітабінің авторы.

Феликс Outerminds компаниясымен бірге «PewDiePie: Legend of the Brofist» және &quot;PewDiePie: Tuber Simulator&quot; ойындарын шығарған.

Чельберг қайырымдылықта белсенді қатысады. Мысалы, 2013 ол Сharity: water ұйымына көмек көрсету үшін науқанды бастаған. Нәтижесінде  450 000$ жинаған. Дүниежүзілік жабайы табиғат қорын және Киелі Иуда Фаддейдің балалар ауруханасын қаржылай қолдайды.

== Жеке өмірі ==
Оның анасы - Йоханна Чельберг, KappAhl компаниясының бұрынғы IT-директоры. Ұзақ уақыт бойы Марция Бисогнин атты қызымен оның туған елінде - Италияда өмір сүрді. 2013 жылы Брайтонға (Ұлыбритания) көшкен, себебі екеуі де Лондонда тұрғысы келмеген.

Бос уақытында феликс гольф және теннис ойнайды, оған қоса желкен спортымен айналасады. 

Чельберг өрмекшілерді, манекен және бөшкелерді жек көреді. Гитарада ойнағанды ұнатады.

== Марапаттар мен номинациялар ==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;text-align:center&quot; |
|-
! Жыл
! Марапат
! Дәреже
! Нәтиже
! class=&quot;unsortable&quot; | {{comment|Дерек.|Дереккөз}}
|-
| rowspan=&quot;3&quot;|2013 || rowspan=&quot;2&quot;|Starcount Social Star Awards || Ең танымал әлеуметтік шоу || {{won}} || style=&quot;text-align:center;&quot;|&lt;ref name=&quot;SS1&quot;&gt;{{cite news |last=AFP Relax |title=Social media aggregator to host inaugural awards |url=http://ph.news.yahoo.com/social-media-aggregator-host-inaugural-awards-163551223.html |accessdate=29 May 2013 |publisher=[[Yahoo! News]] |date=21 May 2013 |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131031064029/http://ph.news.yahoo.com/social-media-aggregator-host-inaugural-awards-163551223.html |archivedate=31 October 2013 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;SS2&quot;&gt;{{cite web |last=Jones |first=Steve |url=https://www.usatoday.com/story/life/music/2013/05/23/social-star-awards-justin-bieber-one-direction/2355107/ |title=Social Star Awards recognise Bieber, One Direction |work=[[USA Today]]|date=23 May 2013 |accessdate=23 May 2013 |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130524202410/http://www.usatoday.com/story/life/music/2013/05/23/social-star-awards-justin-bieber-one-direction/2355107/ |archivedate=24 May 2013 }}&lt;/ref&gt;
|- valign=&quot;top&quot;
| Швецияның әлеуметтік жұлдызы  сыйлығы|| {{won}} || style=&quot;text-align:center;&quot;|&lt;ref name=&quot;SS3&quot;&gt;{{cite web |last=Lee |first=Jan |url=http://news.asiaone.com/News/Latest%2BNews/Showbiz/Story/A1Story20130525-425024.html |title=Aaron Aziz more popular in social media than Fann Wong and Jeanette Aw |publisher=[[AsiaOne]]|date=25 May 2013 |accessdate=27 May 2013 |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130621164402/http://news.asiaone.com/News/Latest%2BNews/Showbiz/Story/A1Story20130525-425024.html |archivedate=21 June 2013 }}&lt;/ref&gt;
|- valign=&quot;top&quot;
| 5-ші [[Shorty Awards]]|| #Gaming || {{won}} || style=&quot;text-align:center;&quot;|&lt;ref&gt;{{cite web |last=Ngak |first=Chenda |url=http://www.cbsnews.com/8301-205_162-57578611/shorty-awards-2013-honors-michelle-obama-jimmy-kimmel/ |title=Shorty Awards 2013 honors Michelle Obama, Jimmy Kimmel |work=[[CBS News]] |date=2013-04-09 |accessdate=2013-04-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130412140523/http://www.cbsnews.com/8301-205_162-57578611/shorty-awards-2013-honors-michelle-obama-jimmy-kimmel |archivedate=2013-04-12 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;
|-
| rowspan=&quot;3&quot;|2014 ||[[Teen Choice Awards 2014]]|| Ғаламтор жұлдызы: Ойын || {{won}} || style=&quot;text-align:center;&quot;|&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.eonline.com/news/567932/2014-teen-choice-awards-the-fault-in-our-stars-win-big-maid-in-manhattan-reunion-more-highlights |title=2014 Teen Choice Awards: The Fault in Our Stars Win Big, Maid in Manhattan Reunion &amp; More Highlights |work=[[E! Online]] |date=2014-08-10 |first=Mike |last=Vulpo |accessdate=2014-08-11 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140812060928/http://www.eonline.com/news/567932/2014-teen-choice-awards-the-fault-in-our-stars-win-big-maid-in-manhattan-reunion-more-highlights |archivedate=2014-08-12 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;
|- valign=&quot;top&quot;
| 4-ші [[Streamy Awards]]|| Үздік ойын арнасы, шоу немесе сериал || {{nom}} || style=&quot;text-align:center;&quot;|&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.streamys.org/nominees-winners/4th-annual-nominees-winners/ |title=4th Annual Streamy Awards Nominees |publisher=[[Streamy Awards]] |accessdate=2014-09-20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140924123852/http://www.streamys.org/nominees-winners/4th-annual-nominees-winners/ |archivedate=2014-09-24 |deadlink=no}}&lt;/ref&gt;
|- valign=&quot;top&quot;
| [[Golden Joystick Awards|Golden Joystick Awards 2014]] || Ойын тұлғасы || {{won}} || style=&quot;text-align:center;&quot;|&lt;ref&gt;{{cite web |last=Arce |first=Nicole |url=http://www.techtimes.com/articles/18779/20141028/golden-joystick-awards-2014-the-winners-are.htm |title=Golden Joystick Awards 2014: The winners are... |work=Tech Times |date=2014-10-28 |accessdate=2017-02-13 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170213170441/http://www.techtimes.com/articles/18779/20141028/golden-joystick-awards-2014-the-winners-are.htm |archivedate=2017-02-13 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;
|-
| rowspan=&quot;4&quot;|2015 ||[[Teen Choice Awards 2015]]
| Ғаламтор жұлдыз таңдауы: Ер адам || {{nom}} || style=&quot;text-align:center;&quot;|&lt;ref&gt;{{cite web |last=Steiner |first=Amanda Michelle |url=http://www.ew.com/article/2015/08/16/teen-choice-awards-winners-2015-tca-winner-list |title=Teen Choice Awards 2015: See the full list of winners |work=[[Entertainment Weekly]] |date=2015-08-16 |accessdate=2015-08-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150817151434/http://www.ew.com/article/2015/08/16/teen-choice-awards-winners-2015-tca-winner-list |archivedate=2015-08-17 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;
|-
| rowspan=&quot;2&quot;|5-ші Streamy Awards || Бірінші-беттен үздік арна, шоу или сериал || {{nom}} || style=&quot;text-align:center;&quot;|&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.streamys.org/nominees-winners/5th-annual-nominees-winners/ |title=5th Annual Nominees |publisher=[[Streamy Awards]] |accessdate=2015-08-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150816150658/http://www.streamys.org/nominees-winners/5th-annual-nominees-winners/ |archivedate=2015-08-16 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;
|- valign=&quot;top&quot;
|Үздік ойын арнасы, шоу немесе сериал || {{won}} || style=&quot;text-align:center;&quot;|&lt;ref&gt;name=5thStreamys&lt;/ref&gt;
|- valign=&quot;top&quot;
| [[Golden Joystick Awards|Golden Joystick Awards 2015]]||Ойын тұлғасы || {{won}} || style=&quot;text-align:center;&quot;|&lt;ref&gt;{{cite web|title=The Golden Joystick Awards: all the winners this year|url=https://www.gamesradar.com/golden-joysticks-all-winners-year/|last=Hurley|first=Leon|date=30 October 2015|work=[[GamesRadar+]]|url-status=live|accessdate=13 February 2017}}&lt;/ref&gt;
|- valign=&quot;top&quot;
| 2016 || 8-ші Shorty Awards || Жылдың ютубері || {{nom}} || style=&quot;text-align:center;&quot;|&lt;ref name=&quot;8th Shorty Awards&quot;&gt;{{cite web |url=http://shortyawards.com/category/8th/youtuber-of-the-year |title=YouTuber of The Year |publisher=[[Shorty Awards]] |accessdate=2017-01-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161127070948/http://shortyawards.com/category/8th/youtuber-of-the-year |archivedate=2016-11-27 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;
|- valign=&quot;top&quot;
| 2017 || 43-ші People’s Choice Awards || Ұнамды Ютуб жұлдызы || {{nom}} || style=&quot;text-align:center;&quot;|&lt;ref&gt;{{cite web |title=People's Choice Awards 2017: Full List of Nominees |url=http://blog.peopleschoice.com/2016/11/15/peoples-choice-awards-2017-full-list-of-nominees/ |publisher=[[People's Choice Awards]] |accessdate=2017-01-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161117063137/http://blog.peopleschoice.com/2016/11/15/peoples-choice-awards-2017-full-list-of-nominees/ |archivedate=2016-11-17 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;
|- valign=&quot;top&quot;
| 2019 ||[[Teen Choice Awards 2019|Teen Choice Awards]]|| Ойыншы таңдауы || {{won}} || style=&quot;text-align:center;&quot;|&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Crist |first1=Allison |last2=Nordyke |first2=Kimberly |title=Choice Action Movie Actor - Teen Choice Awards: Full List of Winners |url=https://www.hollywoodreporter.com/lists/teen-choice-awards-2019-winners-list-updating-live-1229486/item/choice-action-movie-actor-1229383 |website=[[The Hollywood Reporter]] |accessdate=2019-08-12 |language=en |date=2019-08-11}}&lt;/ref&gt;
|}

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер|2}}

== Сілтемелер ==
* [https://www.youtube.com/channel/UC-lHJZR3Gqxm24_Vd_AJ5Yw| ПьюДиПай арнасы]
* [https://m.facebook.com/PewDiePie| Facebook]-те
* [https://www.instagram.com/pewdiepie/| Instagram]-да
* [https://m.imdb.com/name/nm5579304/| ПьюДиПай]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} [[Internet Movie Database|IMDb]]-де
* [https://www.kinopoisk.ru/name/3480185/| Пьюдипай] [[КиноПоиск]]-те
* Швед радиосы — [https://sverigesradio.se/pewdiepie/| Феликс Шэльберг]

[[Санат:Швеция ютуберлері]]
[[Санат:Ұлыбритания ютуберлері]]
[[Санат:Швеция блогерлері]]</text>
      <sha1>7p9vde5tlb14hveeeomnfd561qaq7fh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478892</id>
      <parentid>3478891</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T20:28:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ShadZ01</username>
        <id>56180</id>
      </contributor>
      <comment>/* Ерте өмірі */</comment>
      <origin>3478892</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25865" sha1="s9lwqtj6caof9s1cscexgbnxjz0vwq0" xml:space="preserve">{{YouTube тұлғасы 
| есімі                     = Пьюдипай
| шынайы есімі              = {{lang-en|PewDiePie}}
| сурет                     = Pewdiepie head shot.jpg
| сурет ені                 = 
| сурет атауы               = Феликс Шэльберг 2019 жыл
| туған кездегі есімі       = Феликс Арвид Үлф Шэльберг&lt;br&gt;{{lang-sv|Felix Arvid Ulf Kjellberg}}
| туған күні                = 24.10.1989 
| туған жері                = [[Гётеборг]], [[Швеция]]
| қайтыс болған жері        = 
| қайтыс болған күні        = 
| азаматтығы                = {{SWE}}
| тұратын мекені            = [[Брайтон]], [[Англия]], [[Ұлыбритания]]
| мамандығы                 = [[Ютубер]]
| белсенді жылдары          = 2010 — қазіргі күн
| бойы                      = 180 см&lt;ref&gt;https://starsinformer.com/pewdiepie/&lt;/ref&gt;
| лақап аты                 = Пьюдипай, Пьюдс, Пьюди
| жұбайы                    = [[Марция Бизоньин]] (2019 ж.б.)
| сайты                     = {{URL|https://pewdiepie.store/|ПьюДиПай}}
| қолтаңбасы                = Felix Arvid Ulf Kjellberg Signature.svg
| арна аты                  = {{URL|https://youtube.com/PewDiePie|PewDiePie}}
| құрылған күні             = 29 сәуір 2010 (11 жыл)
| құрушы                    = 
| видео жанры               = [[комедия]], [[лэтсплэй]], [[видеоблог]]
| жазылушы                  = 111 миллион
| жазылушы күні             = наурыз 2022
| қаралым                   = 28,2 миллиард
| қаралым күні              = наурыз 2022
| көпарналы желі            = 
| ұжымы                     = 
| өзіндік фразасы           = ''Bro''
| күміс_батырма             = бар
| күміс_батырма_жылы        = 2012&lt;ref&gt;{{cite AV media |author=PewDiePie|url=https://www.youtube.com/watch?v=GdJcBoJYwRY |title=I WAITED 4 YEARS FOR THIS!!!! |publisher=PewDiePie |via=[[YouTube]]|date=24 November 2016 |access-date=26 November 2016 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161125003035/https://www.youtube.com/watch?v=GdJcBoJYwRY |archive-date=25 November 2016 }}&lt;/ref&gt;
| алтын_батырма             = бар
| алтын_батырма_жылы        = 2012
| гауһар_батырма            = бар
| гауһар_батырма_жылы       = 2013&lt;ref&gt;{{cite AV media |author=PewDiePie|url=https://www.youtube.com/watch?v=yWIZpZdpTUw |title=THE DIAMOND PLAYBUTTON (Part 3) |publisher=PewDiePie |via=[[YouTube]]|date=11 June 2016 |access-date=11 June 2016 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160612163108/https://www.youtube.com/watch?v=yWIZpZdpTUw |archive-date=12 June 2016}}&lt;/ref&gt;
| лағыл_батырма             = бар
| лағыл_батырма_жылы        = 2016&lt;ref name=Cohen2016&gt;{{cite web|last=Cohen|first=Joshua|url=https://www.tubefilter.com/2016/12/19/pewdiepie-ruby-play-button-youtube-50-million-subscribers/|title=YouTube Sends PewDiePie Custom Ruby Play Button To Commemorate 50 Million Subscribers|work=[[Tubefilter]]|date=19 December 2016|access-date=1 August 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180728215537/https://www.tubefilter.com/2016/12/19/pewdiepie-ruby-play-button-youtube-50-million-subscribers/|archive-date=28 July 2018|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
| қызыл_гауһар_батырма      = бар
| қызыл_гауһар_батырма_жылы = 2019&lt;ref name=Weiss2019&gt;{{cite web|last=Weiss|first=Geoff|url=https://www.tubefilter.com/2019/09/09/youtube-red-diamond-creator-award/|title=YouTube Forges New 'Red Diamond Creator Award' For Channels With 100 Million Subscribers|work=[[Tubefilter]]|date=9 September 2019|access-date=27 March 2020}}&lt;/ref&gt;
| статистиканы_жаңарту      = 14 наурыз 2022
| қосымша_ақпарат           = 
| ортаққор                  = PewDiePie
}}
'''Пьюдипай''' ({{lang-en|PewDiePie}}; шын есімі – '''Феликс Арвид Үлф Шэльберг''' {{lang-sv|Felix Arvid Ulf Kjellberg}}) 1989 жылдың 24 қазанында дүниеге келген&lt;ref&gt;[https://www.discogs.com/artist/6016109| Discogs]&lt;/ref&gt; [[Шведтер|швед]] [[ютубер]]і, әртіс және [[филантропия|филантроп]], ол көбіне өзінің [[лэтсплэй]] бейнелері мен комедиялық форматтағы шоуларымен танымал. 2013 жылдың 15 тамызынан бастап, 2019 жылдың 15 сәуіріне дейін ол [[YouTube|Ютуб]] платформада ең көп жазылған Ютубер атанған.&lt;ref&gt;https://www.tubefilter.com/2013/08/15/its-official-pewdiepie-becomes-most-subscribed-channel-on-youtube/&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=PewDiePie_vs_T-Series&amp;oldid=894532993&lt;/ref&gt;

Өзінің атақты Ютуб арнасын 2010 жылы тіркегеннен кейін, Феликс ең алдымен қорқыныш және экшн [[Видео ойын|видео ойындарын]] бейнелейді. Оның арнасы келесі екі жыл ішінде айтарлықтай танымал болды және 2012 жылдың шілдесінде ол 1 миллион жазылушы жинады. Уақыт өте келе оның мазмұн стилі влогтар, комедия, форматталған шоулар және музыкалық бейнелер сияқты түрлі болды.

Феликстің Ютубтегі танымалдығы және БАҚ-та кеңінен жариялануы, оны ең танымал онлайн-тұлғалар мен контент жасаушылардың бірі етті. Осы аудиторияның арқасында және БАҚ-тың назарына [[инди-ойын]]дарды жариялауы, ол ойнайтын ойындар сатылымын арттыра отырып, [[Опра Уинфри|Опра әсері]]н туғызды. 2016 жылы «[[Time]]» журналы оны әлемдегі ең ықпалды 100 адамның бірі деп атады.

== Ерте өмірі ==
[[File:Chalmers entrance.jpg|thumb|Феликс оқыған Чалмерс университеті]]
Феликс 1989 жылы 24 қазанда [[Гётеборг]]те, [[Швеция]]да дүниеге келді.&lt;ref&gt;http://bloggar.expressen.se/lars/2012/07/pewdiepie-rules-one-million-subscribers/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120923060946/http://bloggar.expressen.se/lars/2012/07/pewdiepie-rules-one-million-subscribers/ |date=2012-09-23 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://web.archive.org/web/20191219173542/https://www.businessinsider.com/pewdiepie-youtube-felix-kjellberg-life-career-controvery-2019-9 Сонымен қатар https://www.businessinsider.com/pewdiepie-youtube-felix-kjellberg-life-career-controvery-2019-9&lt;/ref&gt; Ол ''Лотта Кристин Йохана'' (Хэлстранд, 1958 жылы 7 мамырда дүниеге келген) және ''Үлф Кристин Шэльберг'' (8 қаңтар 1957 ж.т.) отбасында дүниеге келді және өзінің әпкесі Фаннимен бірге өсті.&lt;ref&gt;http://www.idg.se/2.1085/1.477094/han-hoppade-av-chalmers---blev-heltidskandis-pa-youtube {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121121164838/http://www.idg.se/2.1085/1.477094/han-hoppade-av-chalmers---blev-heltidskandis-pa-youtube |date=2012-11-21 }}&lt;/ref&gt; Оның анасы, [[Ақпараттық технология директоры|ІТ-директоры]] болып, Швецияда 2010 жылдың [[СІО]] атағына ие болды.&lt;ref&gt;http://www.idg.se/2.1085/1.477094/han-hoppade-av-chalmers---blev-heltidskandis-pa-youtube {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121121164838/http://www.idg.se/2.1085/1.477094/han-hoppade-av-chalmers---blev-heltidskandis-pa-youtube |date=2012-11-21 }}&lt;/ref&gt; Ал оның әкесі  корпоративтің басқарушысы болды.&lt;ref&gt;https://www.washingtonpost.com/news/the-intersect/wp/2015/09/09/who-is-pewdiepie-the-first-person-to-ever-hit-10-billion-youtube-views/?noredirect=on&lt;/ref&gt;

Феликс балалық шағында өнерге қызығушылық танытқан және ол «''[[Марио]]''» және «''[[Кірпі Соник]]''» сияқты танымал видео [[кейіпкер|ойын кейіпкерлері]]н, сондай-ақ өзінің ''«[[Супер Нинтэндо]]»'' ойын-сауық жүйесінде [[видео ойын]]дар ойнайтынын егжей-тегжейлі айтқан.&lt;ref&gt;https://www.biography.com/people/pewdiepie-felix-kjellberg-112817&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://www.rollingstone.com/culture/news/the-cult-of-pewdiepie-how-a-swedish-gamer-became-youtubes-biggest-star-20151216 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160408135226/http://www.rollingstone.com/culture/news/the-cult-of-pewdiepie-how-a-swedish-gamer-became-youtubes-biggest-star-20151216 |date=2016-04-08 }}&lt;/ref&gt; Жоғарғы мектеп кезінде ол достарымен [[интернет-кафе]]де бейне ойындар ойнау үшін сабақтарды жіберіп алатын.&lt;ref&gt;https://www.rollingstone.com/culture/news/the-cult-of-pewdiepie-how-a-swedish-gamer-became-youtubes-biggest-star-20151216 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160408135226/http://www.rollingstone.com/culture/news/the-cult-of-pewdiepie-how-a-swedish-gamer-became-youtubes-biggest-star-20151216 |date=2016-04-08 }}&lt;/ref&gt; 2008 жылы Гётерборг жоғары мектебін бітірді ({{lang-sv|Göteborgs Högre Samskola}}). Содан кейін ол [[Чалмерс Технологиялық университеті]]нде өнеркәсіптік экономика және технологияларды басқару мамандығы бойынша білім алуды жалғастырды, бірақ 2011 жылы университеттен шығып кеттеді.&lt;ref&gt;https://sverigesradio.se/sida/avsnitt/412763?programid=2071&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://www.independent.co.uk/life-style/gadgets-and-tech/features/meet-felix-kjellberg--the-new-king-of-the-web-8947100.html&lt;/ref&gt; Ол Чалмерсті өзінің Ютуб-тегі мансабына баса назар аудару үшін қалдырғаны туралы хабарланған,&lt;ref&gt;https://www.independent.co.uk/life-style/gadgets-and-tech/features/meet-felix-kjellberg--the-new-king-of-the-web-8947100.html&lt;/ref&gt; 2017 жылы, Феликс оның оқу курсына деген қызығушылығының болмауына байланысты кеткенін айтты.  Ол, негізінен университетті Ютубтағы мансапты жалғастыру үшін университеттен кету «''ақымақтық''» еді деп пікір білдірді.&lt;ref&gt;https://www.youtube.com/watch?v=TTCPwe_eaco&lt;/ref&gt;

Феликс [[Adobe Photoshop]] қолданбасының мектепте оқудан гөрі қолданбаны қолдана отырып [[фотосурет манипуляциясы]] өнері бойынша жұмыс істегісі келетіндігі туралы әңгімеледі. Чалмерстен кеткеннен кейін, құмарлықпен ол [[фотошоп сайыстары]]на қатысып, әйгілі [[Скандинавия]]лық жарнама агенттігінде оқу алды. Ол сонымен қатар ''Ютуб'' сайтында контент құруға қызығушылық танытты; оқуға өтпеген соң, ол ''Ютуб'' бейнелерінде жұмыс істеу үшін компьютер сатып алу үшін өзінің суретке түсірілген шектеулі басылымдарын басып шығарды.&lt;ref&gt;https://www.youtube.com/watch?v=TTCPwe_eaco&lt;/ref&gt;

== Ютуб мансабы ==
=== Тарихы ===
Феликстің каналы 2010 жылдың 29 сәуірінде жарық көрді. 2012 жылы оның каналы өте тез өсе бастады. Осылайша, 2012 жылдың 10 шілдесінде фолловерлер саны 1 миллионға жетті, ал сол жылдың қыркүйегінде осы сан екі есе өсті.

2012 жылдың ақпанында «King of the Web» онлайн-сайысқа қатысты. Оның бірінші мүмкіндігі сәтсіздікке ұшырады және ол бас жүлдені ұтып ала алмады. Бірақ, 1 және 15 ақпан аралығында өткен дауыс беру процессінің нәтижесінде «Gaming King of the Web» атағын алды. Келесі дауыс беруден кейін Феликс тағыда жеңіске жетіп, ұтып алған қаражаттың барлығын Дүниежүзілік жабайы табиғат қорының шотына айналдырды.

2012 жылдың маусымында Чельберг Nonick Conference сөзімен шықты. 2012 жылдың қазан айында «SlateScore» негізделіп, OpenSlate PewDiePie каналына барлық YouTube-каналдар арасында бірінші орын берген.

2013 жылдың сәуірінде Феликстің каналы 6 млн фолловерге дейін өсті. Осы жаңалықты The New York Times хабарлады.

2013 жылдың мамыр айында Чельберг Дженна Марблспен, [[Smosh]]-пен, Тоби Тёрнермен и Swedish Social Star Award жарыса отырып, Сингапурда өтетін «Starcount Social Stars Awards» сайысында Most Popular Social Show номинациясын жеңіп алды. Оған қоса Most Popular Game номинациясының қатысушыларын таңыстырған.

2012 және 2013 жылдары оның каналы YouTube-тағы ең тез өсетін канал болып атанды, ал 2013 жылдың 15 тамызда Smosh дуэтын озып, фолловерлер санынан бірінші орынға шықты.

2013 жылдың қыркүйек айында ең үлкен фолловерлер саны үшін Феликске Гиннесс рекордының сертификаты берілген еді.

2014 жылдың мамыр айында фолловерлер саны 27 миллионға дейін, ал маусымда - 28 миллионға дейін жетті. Көрілімдер санынан бірінші орындағы видео - A Funny Montage.

2016 жылдың 8 желтоқсанында PewDiePie каналы 50 млн фолловер жинады. Осы оқиғаға орай, PewDiePie &quot;The Ruby Playbutton&quot; сыйлығын алды.

=== Фанаттарға көзқарасы ===
Өз фанаттарын Чельберг &quot;бро&quot; (ағыл. bros) немесе &quot;бро армиясы&quot; (ағыл. Bro Army) деп атайды. Social Star Awards қорғау органдардың ескертуіне қарамастан, ол өз фанаттарына алғыс айту үшін шықты.

=== Басқа іс-әрекеттері ===
&quot;This Book Loves You&quot; кітабінің авторы.

Феликс Outerminds компаниясымен бірге «PewDiePie: Legend of the Brofist» және &quot;PewDiePie: Tuber Simulator&quot; ойындарын шығарған.

Чельберг қайырымдылықта белсенді қатысады. Мысалы, 2013 ол Сharity: water ұйымына көмек көрсету үшін науқанды бастаған. Нәтижесінде  450 000$ жинаған. Дүниежүзілік жабайы табиғат қорын және Киелі Иуда Фаддейдің балалар ауруханасын қаржылай қолдайды.

== Жеке өмірі ==
Оның анасы - Йоханна Чельберг, KappAhl компаниясының бұрынғы IT-директоры. Ұзақ уақыт бойы Марция Бисогнин атты қызымен оның туған елінде - Италияда өмір сүрді. 2013 жылы Брайтонға (Ұлыбритания) көшкен, себебі екеуі де Лондонда тұрғысы келмеген.

Бос уақытында феликс гольф және теннис ойнайды, оған қоса желкен спортымен айналасады. 

Чельберг өрмекшілерді, манекен және бөшкелерді жек көреді. Гитарада ойнағанды ұнатады.

== Марапаттар мен номинациялар ==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;text-align:center&quot; |
|-
! Жыл
! Марапат
! Дәреже
! Нәтиже
! class=&quot;unsortable&quot; | {{comment|Дерек.|Дереккөз}}
|-
| rowspan=&quot;3&quot;|2013 || rowspan=&quot;2&quot;|Starcount Social Star Awards || Ең танымал әлеуметтік шоу || {{won}} || style=&quot;text-align:center;&quot;|&lt;ref name=&quot;SS1&quot;&gt;{{cite news |last=AFP Relax |title=Social media aggregator to host inaugural awards |url=http://ph.news.yahoo.com/social-media-aggregator-host-inaugural-awards-163551223.html |accessdate=29 May 2013 |publisher=[[Yahoo! News]] |date=21 May 2013 |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131031064029/http://ph.news.yahoo.com/social-media-aggregator-host-inaugural-awards-163551223.html |archivedate=31 October 2013 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;SS2&quot;&gt;{{cite web |last=Jones |first=Steve |url=https://www.usatoday.com/story/life/music/2013/05/23/social-star-awards-justin-bieber-one-direction/2355107/ |title=Social Star Awards recognise Bieber, One Direction |work=[[USA Today]]|date=23 May 2013 |accessdate=23 May 2013 |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130524202410/http://www.usatoday.com/story/life/music/2013/05/23/social-star-awards-justin-bieber-one-direction/2355107/ |archivedate=24 May 2013 }}&lt;/ref&gt;
|- valign=&quot;top&quot;
| Швецияның әлеуметтік жұлдызы  сыйлығы|| {{won}} || style=&quot;text-align:center;&quot;|&lt;ref name=&quot;SS3&quot;&gt;{{cite web |last=Lee |first=Jan |url=http://news.asiaone.com/News/Latest%2BNews/Showbiz/Story/A1Story20130525-425024.html |title=Aaron Aziz more popular in social media than Fann Wong and Jeanette Aw |publisher=[[AsiaOne]]|date=25 May 2013 |accessdate=27 May 2013 |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130621164402/http://news.asiaone.com/News/Latest%2BNews/Showbiz/Story/A1Story20130525-425024.html |archivedate=21 June 2013 }}&lt;/ref&gt;
|- valign=&quot;top&quot;
| 5-ші [[Shorty Awards]]|| #Gaming || {{won}} || style=&quot;text-align:center;&quot;|&lt;ref&gt;{{cite web |last=Ngak |first=Chenda |url=http://www.cbsnews.com/8301-205_162-57578611/shorty-awards-2013-honors-michelle-obama-jimmy-kimmel/ |title=Shorty Awards 2013 honors Michelle Obama, Jimmy Kimmel |work=[[CBS News]] |date=2013-04-09 |accessdate=2013-04-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130412140523/http://www.cbsnews.com/8301-205_162-57578611/shorty-awards-2013-honors-michelle-obama-jimmy-kimmel |archivedate=2013-04-12 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;
|-
| rowspan=&quot;3&quot;|2014 ||[[Teen Choice Awards 2014]]|| Ғаламтор жұлдызы: Ойын || {{won}} || style=&quot;text-align:center;&quot;|&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.eonline.com/news/567932/2014-teen-choice-awards-the-fault-in-our-stars-win-big-maid-in-manhattan-reunion-more-highlights |title=2014 Teen Choice Awards: The Fault in Our Stars Win Big, Maid in Manhattan Reunion &amp; More Highlights |work=[[E! Online]] |date=2014-08-10 |first=Mike |last=Vulpo |accessdate=2014-08-11 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140812060928/http://www.eonline.com/news/567932/2014-teen-choice-awards-the-fault-in-our-stars-win-big-maid-in-manhattan-reunion-more-highlights |archivedate=2014-08-12 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;
|- valign=&quot;top&quot;
| 4-ші [[Streamy Awards]]|| Үздік ойын арнасы, шоу немесе сериал || {{nom}} || style=&quot;text-align:center;&quot;|&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.streamys.org/nominees-winners/4th-annual-nominees-winners/ |title=4th Annual Streamy Awards Nominees |publisher=[[Streamy Awards]] |accessdate=2014-09-20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140924123852/http://www.streamys.org/nominees-winners/4th-annual-nominees-winners/ |archivedate=2014-09-24 |deadlink=no}}&lt;/ref&gt;
|- valign=&quot;top&quot;
| [[Golden Joystick Awards|Golden Joystick Awards 2014]] || Ойын тұлғасы || {{won}} || style=&quot;text-align:center;&quot;|&lt;ref&gt;{{cite web |last=Arce |first=Nicole |url=http://www.techtimes.com/articles/18779/20141028/golden-joystick-awards-2014-the-winners-are.htm |title=Golden Joystick Awards 2014: The winners are... |work=Tech Times |date=2014-10-28 |accessdate=2017-02-13 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170213170441/http://www.techtimes.com/articles/18779/20141028/golden-joystick-awards-2014-the-winners-are.htm |archivedate=2017-02-13 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;
|-
| rowspan=&quot;4&quot;|2015 ||[[Teen Choice Awards 2015]]
| Ғаламтор жұлдыз таңдауы: Ер адам || {{nom}} || style=&quot;text-align:center;&quot;|&lt;ref&gt;{{cite web |last=Steiner |first=Amanda Michelle |url=http://www.ew.com/article/2015/08/16/teen-choice-awards-winners-2015-tca-winner-list |title=Teen Choice Awards 2015: See the full list of winners |work=[[Entertainment Weekly]] |date=2015-08-16 |accessdate=2015-08-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150817151434/http://www.ew.com/article/2015/08/16/teen-choice-awards-winners-2015-tca-winner-list |archivedate=2015-08-17 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;
|-
| rowspan=&quot;2&quot;|5-ші Streamy Awards || Бірінші-беттен үздік арна, шоу или сериал || {{nom}} || style=&quot;text-align:center;&quot;|&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.streamys.org/nominees-winners/5th-annual-nominees-winners/ |title=5th Annual Nominees |publisher=[[Streamy Awards]] |accessdate=2015-08-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150816150658/http://www.streamys.org/nominees-winners/5th-annual-nominees-winners/ |archivedate=2015-08-16 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;
|- valign=&quot;top&quot;
|Үздік ойын арнасы, шоу немесе сериал || {{won}} || style=&quot;text-align:center;&quot;|&lt;ref&gt;name=5thStreamys&lt;/ref&gt;
|- valign=&quot;top&quot;
| [[Golden Joystick Awards|Golden Joystick Awards 2015]]||Ойын тұлғасы || {{won}} || style=&quot;text-align:center;&quot;|&lt;ref&gt;{{cite web|title=The Golden Joystick Awards: all the winners this year|url=https://www.gamesradar.com/golden-joysticks-all-winners-year/|last=Hurley|first=Leon|date=30 October 2015|work=[[GamesRadar+]]|url-status=live|accessdate=13 February 2017}}&lt;/ref&gt;
|- valign=&quot;top&quot;
| 2016 || 8-ші Shorty Awards || Жылдың ютубері || {{nom}} || style=&quot;text-align:center;&quot;|&lt;ref name=&quot;8th Shorty Awards&quot;&gt;{{cite web |url=http://shortyawards.com/category/8th/youtuber-of-the-year |title=YouTuber of The Year |publisher=[[Shorty Awards]] |accessdate=2017-01-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161127070948/http://shortyawards.com/category/8th/youtuber-of-the-year |archivedate=2016-11-27 |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;
|- valign=&quot;top&quot;
| 2017 || 43-ші People’s Choice Awards || Ұнамды Ютуб жұлдызы || {{nom}} || style=&quot;text-align:center;&quot;|&lt;ref&gt;{{cite web |title=People's Choice Awards 2017: Full List of Nominees |url=http://blog.peopleschoice.com/2016/11/15/peoples-choice-awards-2017-full-list-of-nominees/ |publisher=[[People's Choice Awards]] |accessdate=2017-01-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161117063137/http://blog.peopleschoice.com/2016/11/15/peoples-choice-awards-2017-full-list-of-nominees/ |archivedate=2016-11-17 |deadlink=yes }}&lt;/ref&gt;
|- valign=&quot;top&quot;
| 2019 ||[[Teen Choice Awards 2019|Teen Choice Awards]]|| Ойыншы таңдауы || {{won}} || style=&quot;text-align:center;&quot;|&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Crist |first1=Allison |last2=Nordyke |first2=Kimberly |title=Choice Action Movie Actor - Teen Choice Awards: Full List of Winners |url=https://www.hollywoodreporter.com/lists/teen-choice-awards-2019-winners-list-updating-live-1229486/item/choice-action-movie-actor-1229383 |website=[[The Hollywood Reporter]] |accessdate=2019-08-12 |language=en |date=2019-08-11}}&lt;/ref&gt;
|}

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер|2}}

== Сілтемелер ==
* [https://www.youtube.com/channel/UC-lHJZR3Gqxm24_Vd_AJ5Yw| ПьюДиПай арнасы]
* [https://m.facebook.com/PewDiePie| Facebook]-те
* [https://www.instagram.com/pewdiepie/| Instagram]-да
* [https://m.imdb.com/name/nm5579304/| ПьюДиПай]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} [[Internet Movie Database|IMDb]]-де
* [https://www.kinopoisk.ru/name/3480185/| Пьюдипай] [[КиноПоиск]]-те
* Швед радиосы — [https://sverigesradio.se/pewdiepie/| Феликс Шэльберг]

[[Санат:Швеция ютуберлері]]
[[Санат:Ұлыбритания ютуберлері]]
[[Санат:Швеция блогерлері]]</text>
      <sha1>s9lwqtj6caof9s1cscexgbnxjz0vwq0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Үлгі:УЕФА Ұлттар Лигасы</title>
    <ns>10</ns>
    <id>607006</id>
    <revision>
      <id>3478830</id>
      <parentid>3447283</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T16:18:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мықтыбек Оразтайұлы</username>
        <id>69223</id>
      </contributor>
      <origin>3478830</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2896" sha1="bv695bi4nwwv1hvflvg2sq5ka6lc4n0" xml:space="preserve">{{Навигациялық кесте
| аты = УЕФА Ұлттар Лигасы
| state = &lt;includeonly&gt;{{{state|collapsed}}}&lt;/includeonly&gt;
| тақырып = [[УЕФА Ұлттар Лигасы]]
|тақырып_стиль = background:{{түс|Футбол}}

|бөлім_стиль = background:{{түс|Футбол}}

|бөлім1 = Маусымдар
|тізім1 = [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2018/19|2018/19]] • [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2020/21|2020/21]] • [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2022/23|2022/23]] • [[УЕФА ұлттар лигасы 2024/25|2024/25]]

|бөлім2 = А лигасы 
|тізім2 = {{Navbox|subgroup
          | бөлім1 = Маусымдар
          | тізім1  =[[УЕФА Ұлттар Лигасы 2018/19, А лигасы|2018/19]] • [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2020/21, А лигасы|2020/21]] • [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2022/23, А лигасы|2022/23]] • [[УЕФА ұлттар лигасы 2024/25, А лигасы|2024/25]]

          | бөлім2 = Плей-офф
          | тізім2  = [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2018/19, плей-офф|2019]] • [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2020/21, плей-офф|2021]] • [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2022/23, плей-офф|2023]] • [[УЕФА ұлттар лигасы 2024/25, плей-офф|2025]]

          |бөлім3 = Финалдық матчтар
          |тізім3= [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2018/19 (финал)|2019]] • [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2020/21 (финал)|2021]] • [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2022/23 (финал)|2023]] [[УЕФА Ұлттар лигасы 2024/25 (финал)|2025]]
                    }}
       

|бөлім3 = В лигасы
|тізім3 = [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2018/19, В лигасы|2018/19]] • [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2020/21, В лигасы|2020/21]] • [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2022/23, В лигасы|2022/23]] • [[УЕФА ұлттар лигасы 2024/25, В лигасы|2024/25]]

|бөлім4 = С лигасы
|тізім4 = [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2018/19, С лигасы|2018/19]] • [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2020/21, С лигасы|2020/21]] • [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2022/23, С лигасы|2022/23]] • [[УЕФА ұлттар лигасы 2024/25, С лигасы|2024/25]]

|бөлім5 = Д лигасы
|тізім5 = [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2018/19, Д лигасы|2018/19]] • [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2020/21, Д лигасы|2020/21]] • [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2022/23, Д лигасы|2022/23]] • [[УЕФА ұлттар лигасы 2024/25, Д лигасы|2024/25]]
|асты_стиль = background:{{түс|Футбол}}
}}&lt;noinclude&gt;</text>
      <sha1>bv695bi4nwwv1hvflvg2sq5ka6lc4n0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478831</id>
      <parentid>3478830</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T16:19:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мықтыбек Оразтайұлы</username>
        <id>69223</id>
      </contributor>
      <origin>3478831</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2900" sha1="ekmh6225nm1qkcivm3qy449bcu6fx05" xml:space="preserve">{{Навигациялық кесте
| аты = УЕФА Ұлттар Лигасы
| state = &lt;includeonly&gt;{{{state|collapsed}}}&lt;/includeonly&gt;
| тақырып = [[УЕФА Ұлттар Лигасы]]
|тақырып_стиль = background:{{түс|Футбол}}

|бөлім_стиль = background:{{түс|Футбол}}

|бөлім1 = Маусымдар
|тізім1 = [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2018/19|2018/19]] • [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2020/21|2020/21]] • [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2022/23|2022/23]] • [[УЕФА ұлттар лигасы 2024/25|2024/25]]

|бөлім2 = А лигасы 
|тізім2 = {{Navbox|subgroup
          | бөлім1 = Маусымдар
          | тізім1  =[[УЕФА Ұлттар Лигасы 2018/19, А лигасы|2018/19]] • [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2020/21, А лигасы|2020/21]] • [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2022/23, А лигасы|2022/23]] • [[УЕФА ұлттар лигасы 2024/25, А лигасы|2024/25]]

          | бөлім2 = Плей-офф
          | тізім2  = [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2018/19, плей-офф|2019]] • [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2020/21, плей-офф|2021]] • [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2022/23, плей-офф|2023]] • [[УЕФА ұлттар лигасы 2024/25, плей-офф|2025]]

          |бөлім3 = Финалдық матчтар
          |тізім3= [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2018/19 (финал)|2019]] • [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2020/21 (финал)|2021]] • [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2022/23 (финал)|2023]] • [[УЕФА Ұлттар лигасы 2024/25 (финал)|2025]]
                    }}
       

|бөлім3 = В лигасы
|тізім3 = [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2018/19, В лигасы|2018/19]] • [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2020/21, В лигасы|2020/21]] • [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2022/23, В лигасы|2022/23]] • [[УЕФА ұлттар лигасы 2024/25, В лигасы|2024/25]]

|бөлім4 = С лигасы
|тізім4 = [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2018/19, С лигасы|2018/19]] • [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2020/21, С лигасы|2020/21]] • [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2022/23, С лигасы|2022/23]] • [[УЕФА ұлттар лигасы 2024/25, С лигасы|2024/25]]

|бөлім5 = Д лигасы
|тізім5 = [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2018/19, Д лигасы|2018/19]] • [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2020/21, Д лигасы|2020/21]] • [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2022/23, Д лигасы|2022/23]] • [[УЕФА ұлттар лигасы 2024/25, Д лигасы|2024/25]]
|асты_стиль = background:{{түс|Футбол}}
}}&lt;noinclude&gt;</text>
      <sha1>ekmh6225nm1qkcivm3qy449bcu6fx05</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Әл-Ахли (футбол клубы, Каир)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>612154</id>
    <revision>
      <id>3478784</id>
      <parentid>3374707</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T12:41:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Makenzis</username>
        <id>71333</id>
      </contributor>
      <origin>3478784</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4857" sha1="k48x7q7bvxl410ru2fljp9f7z8rh3pd" xml:space="preserve">{{Футбол клубы
 |атауы           = {{Flagicon|Мысыр}} Әл-Ахли Каир
 |ағымдағы маусым   = 
 |логотипі        = 
 |толық атауы     = Al-Ahly Sporting Club
 |лақап аты       = 
 |құрылған        = [[1907 жыл]]
 |таратылды       = 
 |стадионы        = [[Халықаралық стадион (Каир)]]
 |сыйымдылығы     = 
 |иесі            = 
 |президенті      = {{Flagicon|Мысыр}} Хассан Хамди
 |директоры       = 
 |бас директоры   = 
 |жаттықтырушы    = {{Flagicon|Франция}} Патрис Картеорн
 |капитаны        = {{Flagicon|Мысыр}} Ахмад Билал
 |рейтингі        = 
 |бюджеті         = 
 |жарыс           = Премьер-Лига
 |маусым          = 2024/25
 |орын            = 1.
 |сайты           = 
| pattern_la1 = _alahly2324h
| pattern_b1 = _alahly2324h
| pattern_ra1 = _alahly2324h
| pattern_sh1 = _alahly2324h
| pattern_so1 = _3 stripes white
| leftarm1 = F20000
| body1 = F20000
| rightarm1 = F20000
| shorts1 = FFFFFF
| socks1 = F20000
| pattern_la2 = _alahly2324a
| pattern_b2 = _alahly2324a
| pattern_ra2 = _alahly2324a
| pattern_sh2 = _alahly2324a
| pattern_so2 = _alahly2324a
| leftarm2 = 000000
| body2 = 000000
| rightarm2 = 000000
| shorts2 = 000000
| socks2 = 000000
}}
'''«Аль-Ахли»''' ({{lang-ar|النادي الأهلي}}) — [[Мысыр|мысырлық]] кәсіпқой футбол клубы. [[1907 жыл|1907 жылы]] құрылған. Өз алаңындағы ойындарын Каирдегі Халықаралық стадионда өткізеді.

Африкадағы ең титулды клубтарды бірі: [[КАФ Чемпиондар Лигасы|КАФ Чемпиондар Лигасының]] 8 дүркін жеңімпазы, [[КАФ Суперкубогы|КАФ Суперкубогының]] 6 дүркін иегері. 19 рет Мысыр чемпионы атанған.

== Жетістіктері ==

=== Құрлықтық ===

* '''Чемпиондар Лигасы'''
** Жеңімпаз: 1982, 1987, 2001, 2005, 2006, 2008, 2012, 2013.
* '''[[КАФ кубок иелері кубогы|КАФ Кубок иелері кубогы]]'''
** Жеңімпаз: 1984, 1985, 1986, 1993
* '''[[КАФ Суперкубогы]]''' 
** Жеңімпаз: 2002, 2006, 2007, 2008, 2013, 2014

=== Құрлықаралық ===

* '''[[Футболдан клубтар арасындағы әлем біріншілігі|Клубтар арасындағы әлем біріншілігі]]'''
** 3 орын  2006
* '''Афро-Азия чемпионаты'''
** Чемпион 1988
* '''Араб Чемпиондар Лигасы'''
** Жеңімпаз 1996
* '''Араб кубок иелері кубогы'''
** Жеңімпаз 1995
* '''Араб суперкубогы'''
** Жеңімпаз 1997, 1998

=== Ұлттық ===

* '''Чемпионат'''
** Чемпион (44): 1948/49, 1949/50, 1950/51, 1952/53, 1953/54, 1955/56, 1956/57, 1957/58, 1958/59, 1960/61, 1961/62, 1974/75, 1975/76, 1976/77, 1978/79, 1979/80, 1980/81, 1981/82, 1984/85, 1985/86, 1986/87, 1988/89, 1993/94, 1994/95, 1995/96, 1996/97, 1997/98, 1998/99, 1999/00, 2004/05, 2005/06, 2006/07, 2007/08, 2008/09, 2009/10, 2010/11, 2013/14, 2015/16, 2016/17, 2017/18, 2018/19, 2019/20, 2022/23, 2023/24
* '''Кубок''' 
** Жеңімпаз (35): 1923/24, 1924/25, 1926/27, 1927/28, 1929/30, 1930/31, 1936/37, 1939/40, 1941/42, 1942/43, 1944/45, 1945/46, 1946/47, 1948/49, 1949/50, 1950/51, 1952/53, 1955/56, 1957/58, 1960/61, 1965/66, 1977/78, 1980/81, 1982/83, 1983/84, 1984/85, 1988/89, 1990/91, 1991/92, 1992/93, 1995/96, 2000/01, 2002/03, 2005/06, 2006/07
* '''Суперкубок'''
** Жеңімпаз (7): 2003, 2005, 2006, 2007, 2008, 2010, 2011
* '''Хуссейн сұлтан кубогы'''
** Чемпион (7): 1922/23, 1923/24, 1925/26, 1926/27, 1928/29, 1930/31, 1937/38
* '''Каир Чемпионаты'''
** Чемпион (17): 1924/25, 1926/27, 1927/28, 1928/29, 1930/31, 1931/32, 1933/34, 1934/35, 1935/36, 1936/37, 1937/38, 1938/39, 1941/42, 1942/43, 1947/48, 1949/50, 1957/58

&lt;br /&gt;

== Танымал ойыншылары ==

* Махмуд Мохтар аль-Тетш
* Мұхаммед Абутрика
* Флавиу Амаду да Силва
* Хоссам Хассан
* Ваэль Гомаа
* Мотэб Эмад
* Ибрахим Байуми
* Абу Муссалам
* Ибрагим Саид
* Мұхаммед Баракат
* Шериф Экрами
* Хоссам Гали

[[Санат:Мысыр футбол клубтары]]
[[Санат:1907 жылы құрылған футбол клубтары]]</text>
      <sha1>k48x7q7bvxl410ru2fljp9f7z8rh3pd</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478785</id>
      <parentid>3478784</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T12:42:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Makenzis</username>
        <id>71333</id>
      </contributor>
      <comment>/* Ұлттық */</comment>
      <origin>3478785</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4866" sha1="qz68i5und2wp0qwp1g8krp8e78uoyxr" xml:space="preserve">{{Футбол клубы
 |атауы           = {{Flagicon|Мысыр}} Әл-Ахли Каир
 |ағымдағы маусым   = 
 |логотипі        = 
 |толық атауы     = Al-Ahly Sporting Club
 |лақап аты       = 
 |құрылған        = [[1907 жыл]]
 |таратылды       = 
 |стадионы        = [[Халықаралық стадион (Каир)]]
 |сыйымдылығы     = 
 |иесі            = 
 |президенті      = {{Flagicon|Мысыр}} Хассан Хамди
 |директоры       = 
 |бас директоры   = 
 |жаттықтырушы    = {{Flagicon|Франция}} Патрис Картеорн
 |капитаны        = {{Flagicon|Мысыр}} Ахмад Билал
 |рейтингі        = 
 |бюджеті         = 
 |жарыс           = Премьер-Лига
 |маусым          = 2024/25
 |орын            = 1.
 |сайты           = 
| pattern_la1 = _alahly2324h
| pattern_b1 = _alahly2324h
| pattern_ra1 = _alahly2324h
| pattern_sh1 = _alahly2324h
| pattern_so1 = _3 stripes white
| leftarm1 = F20000
| body1 = F20000
| rightarm1 = F20000
| shorts1 = FFFFFF
| socks1 = F20000
| pattern_la2 = _alahly2324a
| pattern_b2 = _alahly2324a
| pattern_ra2 = _alahly2324a
| pattern_sh2 = _alahly2324a
| pattern_so2 = _alahly2324a
| leftarm2 = 000000
| body2 = 000000
| rightarm2 = 000000
| shorts2 = 000000
| socks2 = 000000
}}
'''«Аль-Ахли»''' ({{lang-ar|النادي الأهلي}}) — [[Мысыр|мысырлық]] кәсіпқой футбол клубы. [[1907 жыл|1907 жылы]] құрылған. Өз алаңындағы ойындарын Каирдегі Халықаралық стадионда өткізеді.

Африкадағы ең титулды клубтарды бірі: [[КАФ Чемпиондар Лигасы|КАФ Чемпиондар Лигасының]] 8 дүркін жеңімпазы, [[КАФ Суперкубогы|КАФ Суперкубогының]] 6 дүркін иегері. 19 рет Мысыр чемпионы атанған.

== Жетістіктері ==

=== Құрлықтық ===

* '''Чемпиондар Лигасы'''
** Жеңімпаз: 1982, 1987, 2001, 2005, 2006, 2008, 2012, 2013.
* '''[[КАФ кубок иелері кубогы|КАФ Кубок иелері кубогы]]'''
** Жеңімпаз: 1984, 1985, 1986, 1993
* '''[[КАФ Суперкубогы]]''' 
** Жеңімпаз: 2002, 2006, 2007, 2008, 2013, 2014

=== Құрлықаралық ===

* '''[[Футболдан клубтар арасындағы әлем біріншілігі|Клубтар арасындағы әлем біріншілігі]]'''
** 3 орын  2006
* '''Афро-Азия чемпионаты'''
** Чемпион 1988
* '''Араб Чемпиондар Лигасы'''
** Жеңімпаз 1996
* '''Араб кубок иелері кубогы'''
** Жеңімпаз 1995
* '''Араб суперкубогы'''
** Жеңімпаз 1997, 1998

=== Ұлттық ===

* '''Чемпионат'''
** Чемпион (45): 1948/49, 1949/50, 1950/51, 1952/53, 1953/54, 1955/56, 1956/57, 1957/58, 1958/59, 1960/61, 1961/62, 1974/75, 1975/76, 1976/77, 1978/79, 1979/80, 1980/81, 1981/82, 1984/85, 1985/86, 1986/87, 1988/89, 1993/94, 1994/95, 1995/96, 1996/97, 1997/98, 1998/99, 1999/00, 2004/05, 2005/06, 2006/07, 2007/08, 2008/09, 2009/10, 2010/11, 2013/14, 2015/16, 2016/17, 2017/18, 2018/19, 2019/20, 2022/23, 2023/24, 2024/25
* '''Кубок''' 
** Жеңімпаз (35): 1923/24, 1924/25, 1926/27, 1927/28, 1929/30, 1930/31, 1936/37, 1939/40, 1941/42, 1942/43, 1944/45, 1945/46, 1946/47, 1948/49, 1949/50, 1950/51, 1952/53, 1955/56, 1957/58, 1960/61, 1965/66, 1977/78, 1980/81, 1982/83, 1983/84, 1984/85, 1988/89, 1990/91, 1991/92, 1992/93, 1995/96, 2000/01, 2002/03, 2005/06, 2006/07
* '''Суперкубок'''
** Жеңімпаз (7): 2003, 2005, 2006, 2007, 2008, 2010, 2011
* '''Хуссейн сұлтан кубогы'''
** Чемпион (7): 1922/23, 1923/24, 1925/26, 1926/27, 1928/29, 1930/31, 1937/38
* '''Каир Чемпионаты'''
** Чемпион (17): 1924/25, 1926/27, 1927/28, 1928/29, 1930/31, 1931/32, 1933/34, 1934/35, 1935/36, 1936/37, 1937/38, 1938/39, 1941/42, 1942/43, 1947/48, 1949/50, 1957/58

&lt;br /&gt;

== Танымал ойыншылары ==

* Махмуд Мохтар аль-Тетш
* Мұхаммед Абутрика
* Флавиу Амаду да Силва
* Хоссам Хассан
* Ваэль Гомаа
* Мотэб Эмад
* Ибрахим Байуми
* Абу Муссалам
* Ибрагим Саид
* Мұхаммед Баракат
* Шериф Экрами
* Хоссам Гали

[[Санат:Мысыр футбол клубтары]]
[[Санат:1907 жылы құрылған футбол клубтары]]</text>
      <sha1>qz68i5und2wp0qwp1g8krp8e78uoyxr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Құрмет Белгісі ордені</title>
    <ns>0</ns>
    <id>648946</id>
    <revision>
      <id>3478850</id>
      <parentid>3478604</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T18:25:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Орел Карл</username>
        <id>81620</id>
      </contributor>
      <comment>/* 2 мәрте иегерлері */</comment>
      <origin>3478850</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="56860" sha1="s2n255m9dwplm30np9z2ny5bjrf093p" xml:space="preserve">{{Жүлде
  | атауы                    = «Құрмет Белгісі» ордені,&lt;br /&gt;Құрмет ордені
  | суреті                   = [[Сурет:SU Order of the Badge of Honour ribbon.svg|left|100px]] [[Сурет:Znakpocheta2.jpg|right|110px]]
  | сурет атауы              = 
  | фон түсі                 = 
  | шынайы атауы             = {{lang-ru|Орден «Знак Почёта», орден Почёта}}
  | мемлекет                 = {{USSR}}
  | түрі                     = 
  | үшін марапатталады       = 
  | жағдайы                  = 
  | негіздеуші               = 
  | негізделді               = [[25 қараша]] [[1935 жыл|1935 жылы]]
  | алғашқы иегері           = [[26 қараша]] [[1935 жыл|1935 жылы]]
  | соңғы иегері             = «Құрмет Белгісі» ордені — 23 желтоқсан 1988 жылы&lt;br /&gt;Құрмет ордені — 21 желтоқсан 1991 жылы
  | барынша ұсынылған        = 1 580 850
  | жоғары марапаты          = 
  | төменгі марапаты         = 
  | сайты                    = 
  | Commons                  = Order of the Badge of Honor
}}
'''«Құрмет Белгісі» ордені''' ({{lang-ru|Орден «Знак Почёта»}}) — [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] мемлекеттік марапаты.

Орден КСРО Орталық Атқару Комитетінің 1935 жылғы 25 қарашадағы қаулысымен құрылды. 1988 жылы 22 тамызда '''Құрмет ордені''' деп өзгертілді. 1991 жылға дейін 1 миллион 581 мыңға жуық адам марапатталды.

== Орден тарихы ==
Орден [[КСРО орталық атқару комитеті|КСРО орталық атқару комитетінің]] 1935 жылғы 25 қарашадағы қаулысымен бекітілді. Орденді тағу ережелері, лента түсі КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының «КСРО ордендері мен медальдарына арналған ленталардың үлгілері мен сипаттамасын және Ордендерді тағу ережесін бекіту туралы» Жарлығымен жүзеге асты (19.06.1943 ж.)

1988 жылы 22 тамызда '''Құрмет''' орденіне өзгертілді.

1991 жылға дейін 1 миллион 581 мыңға жуық марапаттау рәсімі өткізілді.

== Орденнің жарғысы ==
1. «Құрмет Белгісі» ордені өндірістегі, ғылыми-зерттеу, мемлекеттік, әлеуметтік-мәдени, спорттық және басқа да қоғамдық пайдалы қызметтегі жоғары жетістіктерді, сондай-ақ азаматтық ерлік танытқандарды марапаттау үшін тағайындалды.

2. «Құрмет белгісі» орденімен марапатталады:
* КСРО азаматтары;
* кәсіпорындар, бірлестіктер, мекемелер, ұйымдар, аудандар, қалалар және басқа да елді мекендер.

«Құрмет белгісі» орденімен КСРО азаматы болып табылмайтын адамдар, сондай-ақ шет мемлекеттердің кәсіпорындары, мекемелері, ұйымдары, елді мекендері де марапатталады.

3. «Құрмет белгісі» орденімен марапатталады:
* өнеркәсіпте, ауыл шаруашылығында, құрылыста, көлікте, байланыста, саудада, қоғамдық тамақтануда, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықта, тұрмыстық қызмет көрсетуде және халық шаруашылығының басқа да салаларында жоғары өндірістік көрсеткіштер үшін;
* жоғары еңбек өнімділігіне қол жеткізгені, өнім сапасын арттырғаны, оны өндіруге материалдық және еңбек шығындарын азайтқаны, қоғамдық өндірістің тиімділігін арттырудағы табыстары үшін;
* жоспарлы тапсырмаларды орындау және асыра орындаудағы социалистік жарыстағы жоғары нәтижелер үшін;
* өндіріске жаңа технологияны, озық тәжірибені, ерекше құнды өнертабыстар мен рационализаторлық ұсыныстарды енгізгені үшін;
* ғылыми-зерттеу қызметінде табысқа жеткені үшін;
* кеңес мәдениеті, әдебиеті, өнері саласындағы шығармашылық жетістіктері, жас ұрпақты оқыту мен коммунистік тәрбиелеудегі, жоғары білікті кадрлар даярлаудағы, халықты медициналық қамтамасыз етудегі, дене шынықтыру мен спортты дамытудағы және басқа да қоғамдық пайдалы қызметтегі табыстары үшін;
* елдің қорғаныс қабілетін нығайтудағы қызметі үшін;
* жемісті мемлекеттік және қоғамдық қызметі үшін;
* КСРО мен басқа мемлекеттер арасындағы экономикалық, ғылыми-техникалық, мәдени және басқа да байланыстарды дамытудағы қызметтері үшін;
* адамдардың өмірін құтқару, қоғамдық тәртіпті қорғау, табиғи апаттармен және азаматтық ерліктің басқа да көріністерімен күресудегі батыл әрі тапқыр әрекеттері үшін.

4. «Құрмет белгісі» ордені кеуденің сол жағына тағылып, КСРО-ның басқа ордендері болған жағдайда «Халықтар Достығы» орденінен кейін орналасатын.

1988 жылы 28 желтоқсанда [[КСРО Жоғарғы Кеңесі]] төралқасының Жарлығымен «Құрмет» орденінің жаңа ережесі мен сипаттамасы бекітілді.

== Орденнің сипаттамасы ==
«Құрмет белгісі» ордені сопақ пішінді, бүйірлері [[Емен|емен]] бұтақтарымен қоршалған. Ортасында сол және оң жағында симметриялы орналасқан «[[Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!]]» деген жазуы бар байрақтарды алып келе жатқан жұмысшы мен жұмысшы әйелдің фигуралары орналасқан.

Орденнің жоғарғы жағында бесбұрышты жұлдыз орналасқан, оның астында байрақтардың аясында «КСРО» деген бедерлі жазу бар. Орденнің төменгі жағында «ҚҰРМЕТ БЕЛГІСІ» деген бедерлі жазу жазылған.

Байрақтар мен жұлдыз күрең қызыл эмалмен қапталған және шеттері алтын жалатылған жиектермен көмкерілген. Байрақтардың бағаналары мен жазулары алтын жалатылған, емен бұтақтары, орденнің төменгі бөлігі және оның жалпы аясы тотыққан.

«Құрмет белгісі» ордені күмістен жасалған. Орден биіктігі — 46 мм, ені — 32,5 мм.

Орден құлақша мен шығыршық арқылы жиектері екі бойлық тоқсары жолақтары бар ашық қызғылт жібек қатқыл таспамен тысталған бесбұрышты тағанға жалғанады. Таспаның ені — 24 мм, жолақтардың ені 3,5 мм.

[[1988 жыл|1988 жылы]] «Құрмет белгісі» ордені «Құрмет» ордені болып өзгертілгеннен кейін орденнің сыртқы түрі сәл өзгерді. «Құрмет» орденінің «Құрмет белгісі» орденінен айырмашылығы, бет жағының төменгі бөлігіндегі «ҚҰРМЕТ БЕЛГІСІ» деген жазудың орнына орақ пен балғаның және екі алшақ жатқан лавр бұтағының қолданбалы бедерлі қаптама қойылған. Қаптама екі сұққыш арқылы орденнің негізіне бекітіледі. «Құрмет Белгісі» орденінен «Құрмет» орденіне ауысқан кезде белгілердің нөмірленуі үзілген жоқ.

== Марапаттау ==
[[КСРО орталық атқару комитеті|КСРО ОАК]] жаңа орденмен марапаттау туралы бірінші қаулысы 1935 жылы 26 қарашада шықты. Орден ЦДКА Қызыл Әскер ән және би ансамблінің жетекшісіне, ұйымдастырушыларына және 10 қатысушысына берілді (бұл кезде ұжымның өзі Революциялық Қызыл Ту, ал ансамбль жетекшісі А. В. Александров [[Қызыл жұлдыз ордені|Қызыл жұлдыз орденмен]] марапатталды).

1935 жылы 26 желтоқсанда КСРО Орталық Атқару Комитетінің 25 желтоқсандағы Жарлығымен еңбек ерлігі және мақта өнімділігін арттырудағы табыстары үшін реттік №1 «Құрмет белгісі» орденімен Ташкент облысы, Жаңажол ауданы, «Батыр» ұжымшарының төрағасы Артықбай Тіллябаев марапатталды; сонымен қатар, сол күні Ворошилов атындағы ұжымшардың екпінді-пионері Кавахан Атақұлова мен «Коммунизм» ұжымшарының екпінді-пионері Нышан Қадыров (екеуі де [[Ферғана облысы]], Қоқан ауданынан) ордендермен марапатталды. Алғаш «Құрмет белгісі» орденімен марапатталған ұжым С.М.Киров атындағы Макеевка металлургиялық зауытындағы №2 мартендік цехы болды (1939 жылы). Ұжым жоспарды асыра орындағаны, жарысты жақсы ұйымдастырғаны және мемлекеттік маңызды тапсырмаларды мерзімінен бұрын орындағаны үшін марапатталды.

Кеңестік «Құрмет» орденінің соңғы иегері — Ресейдің «Цемент» мемлекеттік концернінің Белгород цемент зауытының директоры Анатолий Яковлевич Литвин, [[КСРО Президенті|КСРО Президентінің]] 1991 жылғы 21 желтоқсандағы Жарлығымен осы марапатқа ие болды.

== Бірнеше рет «Құрмет белгісі» және «Құрмет» ордендерімен марапатталғандар ==
=== 5 мәрте иегерлері ===
# [[Мәстүр Әуезова]] (1905—1978) — Тәжік КСР Ленинабад облыстық атқару комитетінің төрайымы (соның ішінде 28.04.1940; 01.04.1944; 23.10.1954).
# [[Әнуар Қаландаров]] (1920—1990) — Тәжік КСР Құмсаңғыр ауданының Ленин атындағы ұжымшардың төрағасы.
# [[Салих Ашурқожаұлы Раджабов]] (1912—1990) — Тәжік КСР ҒА қоғамдық ғылымдар бөлімінің академик-хатшысы.

=== 4 мәрте иегерлері ===
{{columns-list|3|
# [[Никара Бәкірқызы Абаева|Абаева Никара Бәкірқызы]] (1936 туғ.) — Ыбырай Алтынсарин атындағы Педагогика ғылымдары ғылыми-зерттеу институтының директоры. 
# [[Болат Абдуллаұлы Абдуллаев|Абдуллаев Болат Абдуллаұлы]] (1906 — ?) — Тәжік КСР Жоғарғы сотының төрағасы (1938-1940).
# [[Кәрім Жүсіпұлы Ахмедов|Ахмедов Кәрім Жүсіпұлы]] (1917—?) — медицина ғылымдарының докторы, ТММИ қалыпты физиология кафедрасының меңгерушісі.
# [[Болеслав Иванович Буйвид|Буйвид Болеслав Иванович]] (1916—2003) — Магнитогорск металлургиялық комбинатындағы кадрлар бөлімінің басшысы.
# [[Владимир Захарович Ващенко|Ващенко Владимир Захарович]] (1911—1992) — кеңестік шаруашылық, мемлекет әрі саяси қайраткер.
# [[Николай Григорьевич Грицевич|Грицевич Николай Григорьевич]] (1920—2023) — Омбы теміржол бөлімі басшысының бірінші орынбасары (1953-1963), Омбы қалалық атқару комитеті төрағасының бірінші орынбасары (1964-1985) (01.08.1959; 28.07.1966; 25.08.1971; 03&quot; /19/1981)
# [[Асылбек Жазыұлы Дәулетов|Дәулетов Асылбек Жазыұлы]] (1925 туғ.) — Көкшетау облыстық халықтық бақылау комитеті төрағасының орынбасары.
# [[Ғазиз Есмұқанов|Есмұқанов Ғазиз]] (1936 туғ.) — Қазақстан КП Жезқазған облыстық комитетінің екінші хатшысы.
# [[Ұзақ Жырғалбаев|Жырғалбаев Ұзақ]] (1912—1986) — Қырғыз ССР Министрлер Кеңесінің еңбек ресурстарын пайдалану жөніндегі мемлекеттік комитетінің төрағасы.
# [[Николай Иванович Иванов|Иванов Николай Иванович]] (1918—1985) — Тверь облыстық БЛКЖО комитетінің бірінші хатшысы (1957, 1966, 1971, 17.06.1981).
# {{Орақ пен Балға медалі}} [[Николай Васильевич Ким|Ким Николай Васильевич]] (1904—1988) — Өзбек КСР Хорезм облысы Жаңаарық ауданы Әл-Хорезми атындағы кеңшардың директоры.
# {{Орақ пен Балға медалі}} [[Шәпек Күзембаев|Күзембаев Шәпек]] (1906—1985) — Бұхара облысы, Канимех ауданы, Канимех кеңшарының директоры.
# [[Зәйіт Тілеубайұлы Қаскеев|Қаскеев Зәйіт Тілеубайұлы]] (1932—?) — Солтүстік Қазақстан облыстық атқару комитетінің ұйымдастыру бөлімі меңгерушісі.
# [[Қожа Садық]] (1913—1990) — «Совет Тожикистони» газетінің редакторы, КСРО жазушылар одағының мүшесі.
# [[Жүзімқұл Қадырқұлұлы Құдайбергенов|Құдайбергенов Жүзімқұл Қадырқұлұлы]] (1913—1986) — К.И.Скрябин атындағы Қырғыз ауыл шаруашылығы институтының ректоры.
# [[Николай Андреевич Малицкий|Малицкий Николай Андреевич]] (1904—?) — ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы, Ташкент жоғары партия мектебінің профессоры.
# [[Жерен Мамедов|Мамедов Жерен]] (1923—1985) — Түрікмен КСР әлеуметтік қамсыздандыру министрі. 
# [[Василий Арсеньевич Москвин|Москвин Василий Арсеньевич]] (1910—1969) — КОКП Томбы облыстық комитетінің бірінші хатшысы.
# [[Ақбар Момынов|Момынов Ақбар]] (1909—?) — Тәжікстан КП Ленинабат облыстық комитетінің әкімшілік және сауда-қаржы органдары бөлімінің меңгерушісі.
# [[Хадиша Райымқызы Мұсаханова|Мұсаханова Хадиша Райымқызы]] (1918—1974) — В.И.Ленин Орталық мұражайының Ташкент филиалының директоры.
# [[Халима Насырова|Насырова Халима]] (1913—2003) — [[КСРО халық әртісі]] (23.11.1939; 25.12.1944; 11.01.1957; 01.03.1965)
# [[Тәнті Оразбеков|Оразбеков Тәнті]] (1922—1978) — Қырғыз КСР дайындама министрі.
# [[Андрей Николаевич Паздзерский|Паздзерский Андрей Николаевич]] (1906—1981) — Өзбек КСР Министрлер Кеңесі аппаратының жауапты қызметкері.
# [[Виктор Афанасьевич Попов|Попов Виктор Афанасьевич]] (1929—2018) — КОКП ОК қорғаныс бөлімінің сектор меңгерушісі, К.Э.Циолковский атындағы Космонавтика академиясының толық мүшесі (17.06.1961; 26.07.1966; 11.09.1970; 11.10.1974).
# [[Мырзахан Пошанов|Пошанов Мырзахан]] (1903—?) — Қазақстан КП Шымкент облыстық комитетінің екінші хатшысы.
# [[Осман Құрбанұлы Рахматзаде|Рахматзаде Осман Құрбанұлы]] (1906—1989) — Тәжік ауыл шаруашылығы институтының ректоры.
# [[Рыхси Сахибаев|Сахибаев Рыхси]] (1917—1974) — Өзбек КСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының хатшысы.
# [[Мұқым Сұлтанов|Сұлтанов Мұқым]] (1894—1976) — Тәжік КСР жергілікті өнеркәсіп халық комиссары, Тәжік КСР Жоғарғы Кеңесі төралқасы төрағасының орынбасары.
# [[Аға Керімұлы Халилов|Халилов Аға Керімұлы]] (1904—1981) — Түрікменстан КП ОК істерінің басқарушысы.
# [[Фарида Ғабсадыққызы Халитова|Халитова Фарида Ғабсадыққызы]] (1920—1981) — Қазақстан КП Целиноград облыстық комитетінің хатшысы.
# [[Семен Алексеевич Чесноков|Чесноков Семен Алексеевич]] (1901—1974) — РКФСР денсаулық сақтау халық комиссары (1937-1938), Қазақ КСР денсаулық сақтау халық комиссары - министрі (1939-1949) (14.04.1951; 6.12.1957; 11.11.1961; 28.10. /1967)
# [[Георгий Павлович Шамилин|Шамилин Георгий Павлович]] (1911—1986) — КОКП Смоленск қалалық комитетінің бірінші хатшысы.
# [[Виктор Львович Шульц|Шульц Виктор Львович]] (1908—1976) — Орталық Азия мемлекеттік университетінің жер гидрологиясы кафедрасының меңгерушісі.
}}

=== 3 мәрте иегерлері + ресейлік Құрмет ордені ===
* [[Вячеслав Николаевич Иванов|Иванов Вячеслав Николаевич]] (1938-2024) — академиялық ескек есуден 3-дүркін олимпиада чемпионы (оның ішінде 1956; 30.03.1965; 16.07.2018)
* [[Лариса Семеновна Латынина|Латынина Лариса Семеновна]] (1934 туғ.) — спорттық гимнастикадан 9-дүркін олимпиада чемпионы (16.09.1960; 30.03.1965; 5.10.1972; 30.12.1999)
* [[Виталий Георгиевич Смирнов|Смирнов Виталий Георгиевич]] (1935 туғ.) — КСРО (1990-1992) және РФ (1992-2001) Ұлттық Олимпиада комитетінің президенті (23.06.1966; 09.09.1971; 10.05.1976; 22.04.1994)

=== 3 мәрте иегерлері ===
{{columns-list|3|
# [[Владимир Павлович Алексеев|Алексеев Владимир Павлович]] (1914—2000), өнеркәсіп қайраткері, Марий АКСР-нің еңбек сіңірген ғылым және техника қайраткері, КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты (1944; 1958; 1962).
# [[Жүсіпбек Алтайбаев|Алтайбайұлы Жүсіп]] (1911—1987), журналист, сатирик.
# [[Кеңес Мұстаханұлы Аухадиев|Аухадиев Кеңес Мұстаханұлы]] (1938-2022), кеңестік әрі қазақстандық мемлекет пенен партия қайраткері.
# [[Ғариф Керімұлы Ахмадеев|Ахмадеев Ғариф Керімұлы]] (1912—1991), тікұшақ құрылымдаушы.
# [[Евгений Алексеевич Борисов|Борисов Евгений Алексеевич]] (1928—1974), полковник, АТҒЗИ қызметкері.
# [[Валентин Александрович Вахонин|Вахонин Валентин Александрович]] (1904—1981), М. И. Ульянова атындағы Мәскеу жұмысшы тілшілер университетінің ректоры
# [[Владимир Викторович Григорьев|Григорьев Владимир Викторович]] (1941—2011), партия мен мемлекет қайраткері.
# [[Василий Викторович Громыко|Громыко Василий Викторович]] (1932—2017), КСРО еңбек сіңірген жаттықтырушысы (грек-рим күресі) (24.07.1968; 1969; 10.05.1972)
# [[Виктор Федорович Грудзенко|Грудзенко Виктор Федорович]] (1931—2019), КОКП Пенза қалалық комитетінің екінші хатшысы (1970-1985) (1971; 1976; 10.03.1981)
# [[Георгий Дмитриевич Гулиа|Гулиа Георгий Дмитриевич]] (1913—1989), прозашы (17.04.1958; 13.03.1963; 28.10.1967)
# [[Гайоз Иванович Джеджелава|Джеджелава Гайоз Иванович]] (1915-2005), футболшы және жаттықтырушы, еңбек сіңірген спорт шебері (24.02.1941; 1950; 1957)
# [[Лука Степанович Дьяченко|Дьяченко Лука Степанович]] (1902—1984), Молдава КСР мемлекет қайраткері.
# [[Яков Алексеевич Евдокимов|Евдокимов Яков Алексеевич]] (1915—1980), кеңестік партия және мемлекет қайраткері (1958, екі рет; 1965).
# [[Алексей Ильич Зайцев|Зайцев Алексей Ильич]] (1914—1996) — Социалистік Еңбек Ері (1949), полярлық авиацияның бортмеханигі (19.05.1954, 29.08.1955, 23.06.1961).
# [[Борис Мұстафаұлы Зумақұлов|Зумақұлов Борис Мұстафаұлы]] (1940 туғ.), партия және мемлекет қайраткері.
# [[Борис Владимирович Иванов|Иванов Борис Владимирович]] (1917—1992), прозашы.
# [[Иван Александрович Калита|Калита Иван Александрович]] (1927—1996), олимпиада чемпионы (ат спорты) (16.09.1960; 02.12.1970; 05.10.1972)
# [[Юрий Яковлевич Ковалев|Ковалев Юрий Яковлевич]] (1937—2010), «Сибэлектромотор» бірлестігінің директоры (1971—1977), КОКП Томбы қалалық комитетінің екінші хатшысы (1977—1982), Томбы қалалық атқару комитетінің төрағасы (1982—1988) (1971; 31.03.1981; 17.07.1986).
# [[Генрих Абрамович Козлов|Козлов Генрих Абрамович]] (1900—1981), КСРО ҒА корреспондент-мүшесі.
# [[Иван Елисеевич Крюков|Крюков Иван Елисеевич]] (1924—2003) — Қостанай облысы Орджоникидзе ауданы «Комаровский» кеңшарының бас экономисі, партия бюросының хатшысы; Қазақстан КП Қостанай облыстық комитетінің нұсқаушысы; Қазақстан КП Қостанай облыстық комитетінің партиялық бақылау комиссиясының мүшесі.
# [[Галина Алексеевна Кулакова|Кулакова Галина Алексеевна]] (1942 туғ.), олимпиада чемпионы (шаңғы спорты) (09.04.1970; 10.05.1976; 09.04.1980)
# [[Александр Васильевич Медведь|Медведь Александр Васильевич]] (1937-2024), олимпиада чемпионы (еркін күрес) (1964; 05.02.1969; 23.04.1985)
# {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Павел Михайлович Михайлов|Михайлов Павел Михайлович]] (1917—2005), Аэрофлот ұшқышы.
# [[Евгений Васильевич Мосолов|Мосолов Евгений Васильевич]] (1912—1979), КОКП Мәскеу қалалық және облыстық комитеттерінің меңгерушісі.
# [[Ашура Насырова|Насырова Ашура]] (1924—2011), Тәжік КСР халық әртісі (23.04.1941; 17.12.1949; 23.10.1954)
# [[Анатолий Георгиевич Нилов|Нилов Анатолий Георгиевич]] (1912—1981), КОКП ОК жауапты қызметкері.
# [[Александр Игнатьевич Пасиковский|Пасиковский Александр Игнатьевич]] (1910—1996), Молдова КСР мемлекет қайраткері.
# {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Николай Иванович Першин|Першин Николай Иванович]] (3 қараша 1904—1974), Ленинград шаруашылық кеңесінің С.М.Киров атындағы Электросила зауытындағы қырнаушы-айналмашақшысы.
# [[Федор Федорович Петрусевич|Петрусевич Федор Федорович]] (1902—1965), Йошкар-Ола қ. жартылай өткізгіш құрылғылар зауытының директоры (1946, 1951, 1956).
# [[Николай Варфоломеевич Пилипенко|Пилипенко Николай Варфоломеевич]] (1916—2020), КОКП ОК философия ғылымдары секторының меңгерушісі. 1984-1992 жылдары — АОН профессоры. Философия ғылымдарының докторы, РФ еңбек сіңірген ғылым қайраткері.
# {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Файздрахман Ахмедзянович Сабиров|Сабиров Файздрахман Ахмедзянович]] (1919—1990), полковник, әскери құрылысшы, (08.12.1951; 07.03.1962; 29.03.1976).
# [[Иван Петрович Савченко|Савченко Иван Петрович]] (1918—2002), Иркутск қ. Свердлов аудандық кеңесі атқару комитетінің төрағасы, Шығыс Сібір темір жолы теміржолшылары кәсіподағының жол комитетінің төрағасы. (марапаттау жылдары: 1957, 1971, 1976).
# [[Иван Флегонтович Синицын|Синицын Иван Флегонтович]] (1911—1988), КСРО Трактор және ауылшаруашылық машина жасау министрі.
# [[Николай Алексеевич Слезкин|Слезкин Николай Алексеевич]] (1905—1991), механика саласындағы ғалым, профессор, РКФСР ғылым мен техниканың еңбек сіңірген қайраткері (1953; 15.09.1961; 1976).
# [[Виталий Константинович Трофимов|Трофимов Виталий Константинович]] (1926—1996), Мари облыстық кәсіподақтар кеңесінің төрағасы (1966, 1971, 1974).
# [[Илья Михайлович Хижниченко|Хижниченко Илья Михайлович]] (1909—1992), кеңестік агроном (22.06.1950; 31.10.1957; 23.06.1966).
# [[Александр Михайлович Хлопков|Хлопков Александр Михайлович]] (1926—2013), Горький облысы Кулебаки қалалық атқару комитетінің төрағасы.
# [[Яков Иосифович Черняков|Черняков Яков Иосифович]] (1915—2010), Ижевск қалалық БЛКЖО комитетінің және КПСС аудандық комитетінің бірінші хатшысы.
# [[Күжүгет Серэұлы Шойгу|Шойгу Күжүгет Серэұлы]] (1921—2010) КОКП Тыва облыстық комитетінің хатшысы, Тыва АКСР Министрлер кеңесі төрағасының бірінші орынбасары, [[Сергей Күжүгетұлы Шойгу|С. К. Шойгудың]] әкесі.
}}
=== 2 мәрте иегерлері + ресейлік Құрмет ордені ===
* [[Эдуард Аркадьевич Асадов|Асадов Эдуард Аркадьевич]] (1923—2004), ақын (28.10.1967; 18.09.1973; 07.09.1998)
* [[Сусанна Николаевна Звягина|Звягина Сусанна Николаевна]] (1918—2006), РКФСР еңбек сіңірген әртісі (1951; 15.09.1959; 14.07.2004)
* [[Виктор Григорьевич Кузькин|Кузькин Виктор Григорьевич]] (1941—2008), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.03.1965; 3.03.1972; 20.12.1996)
* [[Борис Александрович Майоров|Майоров Борис Александрович]] (род. 1938), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (24.07.1968; 22.05.1981; 20.12.1996)
* [[Зоя Сергеевна Миронова|Миронова Зоя Сергеевна]] (1913—2008), РКФСР еңбек сіңірген әртісі (1958; 1972; 12.04.2001)
* [[Татьяна Петровна Панкова|Панкова Татьяна Петровна]] (1917—2011), РКФСР халық әртісі, Мемлекеттік академиялық Малый театрының актрисасы (26.10.1949; 4.11.1974; 21.09.1998)
* [[Александр Павлович Рагулин|Рагулин Александр Павлович]] (1941—2004), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.03.1965; 30.05.1969; 20.12.1996)
* [[Игорь Анатольевич Ромишевский|Ромишевский Игорь Анатольевич]] (1940—2012), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.05.1969; 03.03.1972; 26.12.2011)
* [[Эдуард Эргартович Россель|Россель Эдуард Эргартович]] (1937 туғ.), 1991—1993 жылдардағы Свердлов облысының губернаторы, 1995—2009 ж. (29.04.1975; 26.05.1980; 9.10.2007)
* [[Александр Сергеевич Якушев|Якушев Александр Сергеевич]] (1947 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (03.03.1972; 07.06.1979; 26.12.2011)

=== 2 мәрте иегерлері ===
* [[Александра Андреевна Андреева|Андреева Александра Андреевна]] (1894—1974), РКФСР еңбек сіңірген дәрігері, КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаты (1946; 1951).
* [[Аким Иванович Атмачиди|Атмачиди Аким Иванович]] (1937—2013) — Семей құрама темірбетон өндірістік бірлестігінің директоры,
* [[Булат Юсупович Аитов|Аитов Булат Юсупович]] (1929—2018), кеңестік құрылыс қайраткері, РКФСР және Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1966; 1971).
* [[Стефан Лукич Анисимов|Анисимов Стефан Лукич]] (1910—1985), кеңестік сәулетші, Тәжік КСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1959).
* [[Николай Захарович Анциферов|Анциферов Николай Захарович]] (1911—1980), кеңестік ақын, журналист, кеңестік-партия қызметкері(1946; 1951).
* [[Вениамин Александрович Анчинашкевич|Анчинашкевич Вениамин Александрович]] (1910—1969), теміржолшы, еңбек ері (1943; 1960).
* [[Вараздат Мартиросович Арутюнян|Арутюнян Вараздат Мартиросович]] (1909—2008), белгілі армян сәулетшісі және өнертанушы. Сәулет ғылымының докторы.
* [[Канапия Габдуллинович Ахметов|Ахметов Канапия Габдуллинович]] (1924—2021), мемлекет және қоғам қайраткері, ғалым, профессор.
* [[Юрий Васильевич Бабиков|Бабиков Юрий Васильевич]] (род. 1930), инженер-құрылымдаушы, Мари АКСР Йошкар-Оладағы жартылай өткізгіш құрылғылар зауытының бас директоры (1966; 1971).
* [[Архип Дмитриевич Белков|Белков Архип Дмитриевич]] (1899—1981), марилік кеңестік ғалым-агрономы (1946; 1951).
* [[Анисия Федоровна Беспалова|Беспалова Анисия Федоровна]] (1920—2011), марилік кеңестік агроном, КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаты (1951; 1971).
* [[Петр Павлович Богатырев|Богатырев Петр Павлович]] (1923—1997), марилік кеңестік партия-әкімшілік жетекшісі (1966; 1971).
* [[Георгий Борисович Бокий|Бокий Георгий Борисович]] (1909—2001), кеңестік және ресейлік кристал химигі, РҒА корреспондент-мүшесі
* [[Александра Степановна Брыкова|Брыкова Александра Степановна]], РКФСР еңбек сіңірген мектеп мұғалімі&lt;ref&gt;[https://институтвоспитания.рф/upload/medialibrary/8f3/ulv6zgq8uw06l40hqoefbbt9okb92ddu.pdf Фотография А. Брыковой. Семья и школа, — № 1, — 1950. с. 11а]&lt;/ref&gt;.
* [[Александр Адольфович Бурба|Бурба Александр Адольфович]] (1918—1984), Медногорск мыс-күкірт комбинатының директоры, Орынбор политехникалық институтының ректоры (1957; 17.06.1981).
* [[Элина Авраамовна Быстрицкая|Быстрицкая Элина Авраамовна]] (1928—2019), КСРО халық әртісі, Ресей Мемлекеттік академиялық Кіші театрының актрисасы (7.03.1960; 4.11.1967).
* [[Саидали Вализода|Вализода Саидали]] (1900—1971), кеңестік тәжік ақыны әрі музыканты, Тәжік КСР халық хафизі.
* [[Василий Михайлович Воробьев|Воробьев Василий Михайлович]] (1909—1995), Мари АКСР Жоғарғы Кеңесінің төрағасы (1957; 1966).
* [[Павел Степанович Воронцов (партия қызметкері)|Воронцов Павел Степанович]] (1920—2015), кеңестік партия және әкімшілік қайраткері (1966; 1971).
* [[Мария Сергеевна Гаврилова|Гаврилова Мария Сергеевна]] (1913—2004), агроном, КСРО Ауыл шаруашылығы министрлігі басқарма басшысының орынбасары (1960, 1967).
* [[Яков Гайниевич Гайниев|Гайниев Яков Гайниевич]] (1928—2008), механизатор (1966; 1972).
* [[Ярослав Александрович Галан|Галан Ярослав Александрович]] (1902—1949), жазушы, [[Сталин премиясы|Сталин сыйлығының]] лауреаты (қайтыс болғаннан кейін)
* [[Давид Израилевич Гальперин|Гальперин Давид Израилевич]] (1903—1977), химик-технолог, оқ-дәрі өндірісі саласындағы маман, техника ғылымдарының докторы, профессор.
* [[Михаил Матвеевич Глазырин|Глазырин Михаил Матвеевич]] (1935—2014), әкімшілік жетекшісі, Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1971; 1976).
* [[Сергей Константинович Годунов|Годунов Сергей Константинович]] (1929—2023), математик (1954; 1981), РҒА академигі.
* [[Сергей Иванович Горбунов|Горбунов Сергей Иванович]] (1915—1991), әкімшілік-өндірістік жетекші (1946; 1951).
* [[Юрий Леонидович Горянский|Горянский Юрий Леонидович]] (1929—2005), Мари АКСР ауыл шаруашылығы министрі (1965; 1971).
* [[Анатолий Евгеньевич Григорьев|Григорьев Анатолий Евгеньевич]] (1929—2014), «Машиностройения ҒӨБ» әскери-өнеркәсіптік корпорациясында ұшу аппараттарын жобалау саласындағы маман.
* [[Рамзан Бакарович Гудаев|Гудаев Рамзан Бакарович]] (1930—?), Шешен-Ингуш АКСР Веден аудандық «Сельхозтехника» бірлестігінің меңгерушісі.
* [[Варвара Аркадиевна Гусар|Гусар Варвара Аркадиевна]] (1913—1994), кеңшар звеношысы (15.02.1966; 8.04.1971).
* [[Евгений Валентинович Гусев|Гусев Евгений Валентинович]] (1927—?), агроном (1966; 1971).
* [[Темир Дадабаевич Дадабаев|Дадабаев Темир Дадабаевич]] (род. 1941), КОКП Колхозабат аудандық комитетінің бірінші хатшысы, Тәжік КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты.
* [[Борис Петрович Дежкин|Дежкин Борис Петрович]] (1914—1992), кеңестік режиссер және суретші-мультипликатор (14.4.1944; 6.3.1950).
* [[Александр Кириллович Доленко|Доленко Александр Кириллович]] (род. 1951), Ташкент жоғарғы партия мектебінің директоры; Өзбекстан КП ОК мүшесі, Өзбек КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты.
* [[Серафим Алексеевич Дубровин|Дубровин Серафим Алексеевич]] (1912—1995), 1-Ленинград кірпіш зауытының бас механигі.
* [[Яков Алексеевич Евдокимов|Евдокимов Яков Алексеевич]] (1915—1980), КОКП Мари облыстық комитетінің хатшысы (1958; 1965).
* [[Иван Евстигнеевич Ерохин|Ерохин Иван Евстигнеевич]] (1903—1996) ЗИЛ зауытындағы ағаш өңдеу цехының бөлім басшысы.
* [[Константин Михайлович Зинин|Зинин Константин Михайлович]] (1913—1985), марилік партия жетекшісі (1946: 1951).
* [[Леонид Никитич Злобин|Злобин Леонид Никитич]] (1923—1997), инженер (1962: 1971).
* [[Аркадий Петрович Зонов|Зонов Аркадий Петрович]] (1922—2005)
* [[Алексей Борисович Зубков|Зубков Алексей Борисович]] (1913—1984), контр-адмирал.
* [[Әли Абдулоғлы Зулалов|Зулалов Әли Абдулоғлы]] (1893—1963), тенор, Әзербайжан КСР еңбек сіңірген әртісі, опера және балет театрының солисті
* [[Борис Илинбаевич Ибулаев|Ибулаев Борис Илинбаевич]] (1934—1995), марилік партия-мемлекет қайраткері (1966; 1971).
* [[Александр Александрович Иванов (әкімшілік жетекші)|Иванов Александр Александрович]] (1908—1984), әкімшілік жетекші (1945; 1966).
* [[Бодо Германович Иоганзен|Иоганзен Бодо Германович]] (1911—1996), биология ғылымдарының докторы, Томбы мемлекеттік педагогикалық институтының ректоры.
* [[Анна Ильинична Казакова|Казакова Анна Ильинична]] (1920—1989), Мари АКСР мәдениет министрі, МАКСР Министрлер Кеңесі төрағасының орынбасары (1967; 1971).
* [[Кара Рабаданович Караев|Караев Кара Рабаданович]] (1891—1973), партизан, Дағыстан АКСР әскер және партия қайраткері.
* [[Юрий Васильевич Калашников (ғалым)|Калашников Юрий Васильевич]] (1939—2018), кеңестік және ресейлік ғалым, [[Башқұрт мемлекеттік университеті|Башқұрт мемлекеттік университетінің]] тарих кафедрасы тарихшысы, дәріскері, доценті. (қазіргі [[Үфі ғылым және технология университеті]]).
* [[Михаил Андреевич Калинин|Калинин Михаил Андреевич]] (1914—1984), КСРО мемлекеттік жоспарлау комитетінің меңгерушісі.
* [[Рудольф Иванович Каменев|Каменев Рудольф Иванович]] (1927—2019), гидроқұрылысшы, бетон зауытының басшысы, Мурманск облысындағы Мурмаши ауылының құрметті тұрғыны, хоккей командасының жаттықтырушысы.
* [[Аркадий Иванович Капитонов|Капитонов Аркадий Иванович]] (1931—1995), марилік кеңестік партия қызметкері (1976; 1986).
* [[Вадим Николаевич Карташов|Карташов Вадим Николаевич]] (1930—2008), кеңестік және ресейлік журналист, публицист, ақын, қоғам қайраткері, РКФСР еңбек сіңірген мәдениет қайраткері (1966; 1971).
* [[Зинаида Ивановна Кашина|Кашина Зинаида Ивановна]] (1919—2007), кеңестік партия-мемлекет қайраткері, педагог, Мари АКСР Жоғарғы Кеңесі төрағасының орынбасары (1960; 1971).
* [[Ходи Исабаевич Кинжаев|Кинжаев Ходи Исабаевич]] (1914—1992), Кеңес Одағының Батыры.
* [[Иван Викторович Кириллов|Кириллов Иван Викторович]] (1927—1994), КОКП Йошкар-Ола қалалық комитетінің 2-хатшысы (1966; 1971).
* [[Валериан Петрович Кожевников|Кожевников Валериан Петрович]] (1920—1975), партия-мемлекет қайраткері, Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1966; 1971).
* [[Танаш Қойшыбайұлы|Қойшыбайұлы Танаш]] (1914—1974) — кеңестік шаруашылық, мемлекеттік және саяси қайраткер.
* [[Василий Александрович Комов|Комов Василий Александрович]] (1929—2002), Түмен мотор зауытының бас инженері («Тюмень мотор құрастырушылар» АҚ) (1968; 1971).
* [[Петр Григорьевич Корнилов|Корнилов Петр Григорьевич]] (1924—1982), марилік кеңестік жазушы, журналист, қоғам және саяси қайраткер, РКФСР еңбек сіңірген мәдениет қайраткері. (1966; 1971).
* [[Анна Васильевна Коряковцева|Коряковцева Анна Васильевна]] (1899—1982), Мари АКСР еңбек сіңірген мектеп мұғалімі (1939; 1949).
* [[Василий Васильевич Косенко|Косенко Василий Васильевич]] (1916—?), Қазақ КСР Ауыл шаруашылығы министрлігінің тәжірибелік-оқу шаруашылықтары бас басқармасының басшысы.
* [[Виктор Михайлович Котельников|Котельников Виктор Михайлович]] (1924 туғ.), Мари АКСР денсаулық сақтау министрі (1961, 1971).
* [[Дмитрий Сергеевич Краснов|Краснов Дмитрий Сергеевич]] (1905—?), партия жетекшісі (1939, 1942).
* [[Василий Михайлович Кужнуров|Кужнуров Василий Михайлович]] (1913—1992), Мари АКСР әлеуметтік қамсыздандыру министрі (1946, 1951).
* [[Михаил Иванович Кузнецов (зоотехник)|Кузнецов Михаил Иванович]] (1925—1996), Мари АКСР Ауыл шаруашылығы министрінің орынбасары, РКФСР еңбек сіңірген зоотехнигі (1966, 1971).
* [[Леонид Петрович Курьянов|Курьянов Леонид Петрович]] (1927—2014)
* [[Аркадий Иванович Лаппо|Лаппо Аркадий Иванович]] (1904—1983), кеңестік өсімдік өсіру маманы және сұрыптаушы, БКСР ҒА академигі (1949, 1959).
* [[Вадим Петрович Логинов|Логинов Вадим Петрович]] (1927—2016), дипломат және партия қайраткері (30.08.1957; 22.10.1971).
* [[Иван Пантелеевич Макаров|Макаров Иван Пантелеевич]] (1915—1997), марилік партия жетекшісі (1951, 1971).
* [[Михаил Семенович Малышев|Малышев Михаил Семенович]] (1914—1986), марилік кеңестік ауыл шаруашылығын ұйымдастырушы (1951, 1966).
* [[Александр Дмитриевич Мартусин|Мартусин Александр Дмитриевич]] (1930—2016), Иркутск облысы, Тайшет ауданы, Бузыканово ауылындағы М.И. Калинин атындағы ұжымшар төрағасы
* [[Василий Павлович Мартыненко|Мартыненко Василий Павлович]] (1925—1993), Волгоград облысы, Новониколаев ауданы, В. И. Ленин атындағы ұжымшар бас агрономы (1965, 1972).
* [[Акакий Иванович Мгеладзе|Мгеладзе Акакий Иванович]] (1910—1980) — партия қайраткері, Грузин КСР КП ОК бірінші хатшысы, КОКП ОК мүшесі.
* [[Михаил Михайлович Мирошников|Мирошников Михаил Михайлович]] (1926—2020), оптика өнеркәсібінің ұйымдастырушысы, Социалистік Еңбек Ері, КСРО ҒА және РҒА корреспондент-мүшесі (1957, 1961).
* [[Иван Романович Москвичев|Москвичев Иван Романович]] (1913—1978), Мари АКСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының төрағасы (1946, 1963).
* [[Анна Александровна Мосунова|Мосунова Анна Александровна]] (1905—2003), марилік кеңестік партия-әкімшілік қызметкер, педагог, қоғам қайраткері, Мари АКСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының хатшысы (1946; 1951).
* [[Михаил Федорович Ненашев|Ненашев Михаил Федорович]] (1929—2019), мемлекет қайраткері, журналист, публицист, редактор, тарих ғылымдарының докторы.
* [[Михаил Александрович Николаев|Николаев Михаил Александрович]] (1912—1986), халық ағарту қайраткері және ұстаз (1944, 1962).
* [[Сергей Николаевич Николаев (драматург)|Николаев Сергей Николаевич]] (1908—1993), Мари АКСР халық жазушысы, Мари АКСР жазушылар одағының төрағасы (1951; 1968).
* [[Ольга Павловна Ногина|Ногина Ольга Павловна]] (1885—1977), кеңестік денсаулық сақтаудың ірі ұйымдастырушысы, [[Виктор Павлович Ногин|В.П. Ногиннің]] әйелі.
* [[Николай Николаевич Озеров (түсініктемеші)|Озеров Николай Николаевич]] (1922—1997), спорт түсініктемеші, РКФСР халық әртісі (27.04.1957; 7.07.1978).
* [[Петр Степанович Павленко|Павленко Петр Степанович]] (1937—2019), Житомир облысы кәсіподақтар федерациясы төрағасының орынбасары
* [[Иван Митрофанович Первушин|Первушин Иван Митрофанович]] (1914—1998) құрылыс бригадирі.
* [[Геннадий Михайлович Пищаев (партия жетекшісі)|Пинаев Геннадий Михайлович]] (1931—2005), партия жетекшісі (1966, 1976).
* [[Михаил Иванович Положенцев|Положенцев Михаил Иванович]] (1928—2013), мемлекет қайраткері, Челябі облыстық атқару комитетінің төрағасы (1980—1984).
* [[Хачик Оганесович Погосов|Погосов Хачик Оганесович]] (1910—1975) Ирансовтранс Сыртқы сауда министрлігінің Бакудегі басқарушысы.
* [[Кирилл Иванович Поназдырь|Поназдырь Кирилл Иванович]] (1918—2001) — Жаңасібір облыстық денсаулық сақтау басқармасы меңгерушісі (1961—1982), РКФСР еңбек сіңірген дәрігері (1978).
* [[Владимир Петрович Потанин|Потанин Владимир Петрович]] (1926—1981), мемлекет қайраткері, Үлбі металлургиялық зауытының директоры (1961—1974), Орта машина жасау министрлігі 3-бас басқармасы басшысы (1974—1981).
* [[Вадим Александрович Просвирнин|Просвирнин Вадим Александрович]] (1926—2006), Мари АКСР отын өнеркәсібі министрі (1971, 1976).
* [[Борис Викторович Протопопов|Протопопов Борис Викторович]] (1901—1982), Медицина ғылымдарының докторы, профессор (1945, 1951).
* [[Василий Павлович Пустовалов|Пустовалов Василий Павлович]] (1925—2013), полковник, 25516 ә/б бөлім басшысы
* [[Геннадий Алексеевич Пчелов|Пчелов Геннадий Алексеевич]] (1937 туғ.), агроном (1973, 1976).

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
[[Санат:КСРО ордендері]]
[[Санат:Құрмет Белгісі ордені]]</text>
      <sha1>s2n255m9dwplm30np9z2ny5bjrf093p</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Асанте Котоко</title>
    <ns>0</ns>
    <id>654153</id>
    <revision>
      <id>3478977</id>
      <parentid>3358497</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T11:20:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Makenzis</username>
        <id>71333</id>
      </contributor>
      <origin>3478977</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2082" sha1="3v1gbdxt65gf44x5m37ynua35z7v3aa" xml:space="preserve">{{Футбол клубы
 |атауы          = {{ту|Гана}} Асанте Котоко
 |құрылған       = [[1935 жыл]]
 |таратылды      = 
 |стадионы       = [[Баба Яра (стадион)|Баба Яра]]
 |сыйымдылығы    = 40 000
 |жаттықтырушы   = {{ту|Гана}} Максвелл Конаду
 |капитаны       = 
 |жарыс          = [[Футбболдан Гана чемпионаты|Премьер-лига]]
 |маусым         = 2024/25
 |орын           = '''4.'''
 | pattern_la1   = |pattern_b1=|pattern_ra1=|leftarm1=FF0000|body1=FF0000|rightarm1=FF0000|shorts1=FF0000|socks1=FF0000 |
  pattern_la2=|pattern_b2=|pattern_ra2=|leftarm2=FF0000|body2=FF0000|rightarm2=FF0000|shorts2=FFFFFF|socks2=FF0000
}}
'''«Асанте Котоко»''' ({{lang-en|Nsuhia Kumasi Asante Kotoko}}) — [[Гана|Гананың]] Кумаси қаласындағы футбол клубы, 1935 жылы құрылған. 
 
== Жетістіктері ==

=== Ұлттық ===

* Гана чемпионы — 24 (1959, 1963/64, 1964/65, 1967, 1968, 1969, 1972, 1975, 1980, 1981, 1982, 1983, 1986, 1987, 1988/89, 1990/91, 1991/92, 1992/93, 2003, 2005/06, 2007/08, 2011/12, 2012/13, 2013/14)

* Гана кубогы — 8 (1958, 1960, 1976, 1978, 1984, 1989/90, 1997/98, 2001)

=== Халықаралық ===

* КАФ чемпиондар лигасы (2): 1970, 1983

== Атақты ойыншылары ==

* Баба Адаму
* Лоуренс Аджей
* Харрисон Аффул
* [[Айзек Ворса]]
* [[Баффур Гьян]]
* Тони Йебоа
* [[Самуэль Куффур]]
* Офосу Аппиа
* Алекс Ньярко
* Эдмунд Овусу-Анса
* Ибрахим Санди
* Илиасу Шилла
* Карим Абдул Разак
* Аддае Кьенкьене

== Сілтемелер ==

* http://www.asantekotokofc.org/

[[Санат:Гана футбол клубтары]]
[[Санат:1935 жылы құрылған футбол клубтары]]</text>
      <sha1>3v1gbdxt65gf44x5m37ynua35z7v3aa</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>105 Либревиль</title>
    <ns>0</ns>
    <id>657240</id>
    <revision>
      <id>3478957</id>
      <parentid>2855056</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T09:25:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Makenzis</username>
        <id>71333</id>
      </contributor>
      <origin>3478957</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1480" sha1="03lozkqc4h46z72rsuazg5tnh5g0re1" xml:space="preserve">{{футбол клубы |
  clubname = 105 Либревиль |
  құрылған  = 1975|
  стадионы   = [[Stade Omar Bongo]]&lt;br&gt;[[Либревиль]], [[Габон]]|
  сыйымдылығы = 40,000|
  chairman = [[Lucien Nazaire Apanga]] |
  manager = |
  жарыс   = Бірінші дивизион |
  маусым   = 2024/25 |
  орын = '''2.''' |
  pattern_la1=|pattern_b1=_red_white_&amp;_blackhorizontal3|pattern_ra1=|
  leftarm1=FFFFFF|body1=FFFFFF|rightarm1=FFFFFF|shorts1=000000|socks1=000000|
  pattern_la2=|pattern_b2=|pattern_ra2=|
  leftarm2=FF0000|body2=FF0000|rightarm2=FF0000|shorts2=000000|socks2=000000|
}}

'''105 Либревиль футбол клубы''' — [[Габон|Габонның]] Либревиль қаласындағы футбол клубы, 1975 жылы құрылған.

== Жетістіктері ==

=== Ұлттық ===

* '''Габон чемпионы:''' 1977, 1978, 1979, 1982, 1983, 1985, 1986, 1987, 1997, 1998, 1999, 2001, 2007

* '''Габон кубогы:''' 1984, 1986, 1996, 2004, 2009

* '''Габон суперкубогы:''' 2007

== Халықаралық турнирлерде ==

=== КАФ чемпиондар лигасы ===

* 1998 – 2 раунд
* 1999 – 1 раунд
* 2000 – 1 раунд
* 2002 – 1 раунд
* 2008 – 1 раунд

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
== Сілтемелер ==


[[Санат:Габон футбол клубтары]]</text>
      <sha1>03lozkqc4h46z72rsuazg5tnh5g0re1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ғалымжaн Рахымжанұлы Кенжебек</title>
    <ns>0</ns>
    <id>658885</id>
    <revision>
      <id>3478949</id>
      <parentid>3173232</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T07:39:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мықтыбек Оразтайұлы</username>
        <id>69223</id>
      </contributor>
      <origin>3478949</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2865" sha1="ra4endo42pnqmg5eg8cr4k1r1p30djt" xml:space="preserve">{{Футболшы
| есімі = Ғалымжан Кенжебек
| туған күні = 12.02.2003
| туған жері = 
| азаматтығы = {{KAZ}}
| бойы = 178
| салмағы = 72
| позиция =шабуылшы
| қазіргі клуб = {{ту|Қазақстан}} [[Қайрат (футбол клубы)|Қайрат]]
| номері = 74
| клубтары = {{футбол карьерасы
|2019—2024|{{ту|Қазақстан}} [[Қайрат (жастар клубы)|Қайрат-Жастар]]| 11 (4)
|2020|{{ту|Қазақстан}} [[Қайрат (футбол клубы)|Қайрат]]|27 (11)
|2022|{{аренда}}{{ту|Қазақстан}} [[Мақтаарал (футбол клубы)|Мақтаарал]]|22 (3)
|2024|{{аренда}}{{ту|Қазақстан}} [[Жеңіс (футбол клубы)|Жеңіс]]|10 (0)
|2024—2025|{{ту|Кипр}} [[Акритас Хлоракас]]|14 (5)
|2025—|{{ту|Словакия}} [[Кошице (футбол клубы)|Кошице]]|9 (1)
}}
|ұлттық құрамы = {{футбол карьерасы
|2018|{{ту|Қазақстан}} Қазақстан-15|3 (2)
|2018|{{ту|Қазақстан}} Қазақстан-17|9 (5)
|2019|{{ту|Қазақстан}} Қазақстан-16|3 (2)
|2022—2024|{{ту|Қазақстан}} [[Қазақстан жастар футбол құрамасы (21)|Қазақстан-21]]|7 (2)
|2024—|{{Футбол|Қазақстан}} |6 (1)}}}}

'''Ғалымжан Кенжебек ('''12 ақпан 2003) — қазақстандық футболшы, [[Қазақстан Ұлттық футбол құрамасы]] мен &quot;[[Кошице (футбол клубы)|Кошице]]&quot; клубының шабуылшысы. 

== Карьерасы ==
[[Тараз]] қаласында футболмен айналысып бастады.. 2016 жылы 13 жасында ФК Қайрат Академиясынан шақыру алды. 4 мәрте қатарынан жасөспірімдер арасында Қазақстан чемпионы атанды. 2016-2019 жылдар аралығында турнирдың &quot;Үздік сұрмергені&quot; атанды. 2018 жылы турнирдың &quot;Үздік ойыншысы&quot; атанды.
2020 жылы 30 қарашада &quot;[[Тараз (футбол клубы)|Таразға]]&quot; қарсы ойында тұңғыш рет [[Футболдан Қазақстан Чемпионаты 2020|чемпионатта]] алаңға шықты.

== Жетістіктері ==

* Қазақстан чемпионы: 2020

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сілтемелер ==
{{Сыртқы сілтемелер}}
[[Санат:Қазақстан футболшылары]]
[[Санат:Қайрат ФК ойыншылары]]</text>
      <sha1>ra4endo42pnqmg5eg8cr4k1r1p30djt</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478950</id>
      <parentid>3478949</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T07:40:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мықтыбек Оразтайұлы</username>
        <id>69223</id>
      </contributor>
      <origin>3478950</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3075" sha1="kxqi3xjucalwoe9pt6w329264cat9x7" xml:space="preserve">{{Футболшы
| есімі = Ғалымжан Кенжебек
| туған күні = 12.02.2003
| туған жері = 
| азаматтығы = {{KAZ}}
| бойы = 178
| салмағы = 72
| позиция =шабуылшы
| қазіргі клуб = {{ту|Қазақстан}} [[Қайрат (футбол клубы)|Қайрат]]
| номері = 74
| клубтары = {{футбол карьерасы
|2019—2024|{{ту|Қазақстан}} [[Қайрат (жастар клубы)|Қайрат-Жастар]]| 11 (4)
|2020|{{ту|Қазақстан}} [[Қайрат (футбол клубы)|Қайрат]]|27 (11)
|2022|{{аренда}}{{ту|Қазақстан}} [[Мақтаарал (футбол клубы)|Мақтаарал]]|22 (3)
|2024|{{аренда}}{{ту|Қазақстан}} [[Жеңіс (футбол клубы)|Жеңіс]]|10 (0)
|2024—2025|{{ту|Кипр}} [[Акритас Хлоракас]]|14 (5)
|2025—|{{ту|Словакия}} [[Кошице (футбол клубы)|Кошице]]|9 (1)
}}
|ұлттық құрамы = {{футбол карьерасы
|2018|{{ту|Қазақстан}} Қазақстан-15|3 (2)
|2018|{{ту|Қазақстан}} Қазақстан-17|9 (5)
|2019|{{ту|Қазақстан}} Қазақстан-16|3 (2)
|2022—2024|{{ту|Қазақстан}} [[Қазақстан жастар футбол құрамасы (21)|Қазақстан-21]]|7 (2)
|2024—|{{Футбол|Қазақстан}} |6 (1)}}}}

'''Ғалымжан Кенжебек ('''12 ақпан 2003) — қазақстандық футболшы, [[Қазақстан Ұлттық футбол құрамасы]] мен &quot;[[Кошице (футбол клубы)|Кошице]]&quot; клубының шабуылшысы. 

== Карьерасы ==
[[Тараз]] қаласында футболмен айналысып бастады.. 2016 жылы 13 жасында ФК Қайрат Академиясынан шақыру алды. 4 мәрте қатарынан жасөспірімдер арасында Қазақстан чемпионы атанды. 2016-2019 жылдар аралығында турнирдың &quot;Үздік сұрмергені&quot; атанды. 2018 жылы турнирдың &quot;Үздік ойыншысы&quot; атанды.
2020 жылы 30 қарашада &quot;[[Тараз (футбол клубы)|Таразға]]&quot; қарсы ойында тұңғыш рет [[Футболдан Қазақстан Чемпионаты 2020|чемпионатта]] алаңға шықты.

== Жетістіктері ==

* Қазақстан чемпионы: 2020

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сілтемелер ==
{{Сыртқы сілтемелер}}
[[Санат:Қазақстан футболшылары]]
[[Санат:Қайрат ФК ойыншылары]]
[[Санат:Қазақстан Ұлттық футбол құрамасының ойыншылары]]
[[Санат:Жеңіс ФК ойыншылары]]
[[Санат:Кощице ФК ойыншылары]]</text>
      <sha1>kxqi3xjucalwoe9pt6w329264cat9x7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Грин Мамба</title>
    <ns>0</ns>
    <id>677528</id>
    <revision>
      <id>3478954</id>
      <parentid>3356112</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T08:04:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Makenzis</username>
        <id>71333</id>
      </contributor>
      <origin>3478954</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1141" sha1="ja6z5b34iono6d4tmobmv5uyx406wga" xml:space="preserve">{{футбол клубы
| атауы = Грин Мамба
| құрылған = 1987
| стадионы = Matsapha, [[Эсватини]]
| сыйымдылығы = 
| league = Премьер лига
| season = 2024/25
| position = '''4.'''

| pattern_la1 = 
| pattern_b1 = 
| pattern_ra1 = 
| pattern_sh1 = 
| pattern_so1 = 
| leftarm1 = FFFFFF
| body1 = 008000
| rightarm1 = FFFFFF
| shorts1 = 008000
| socks1 = 008000
| pattern_la2 = 
| pattern_b2 = 
| pattern_ra2 = 
| pattern_sh2 = 
| leftarm2 = 008000
| body2 = FFFFFF
| rightarm2 = 008000
| shorts2 = FFFFFF
| socks2 = FFFFFF
}}
'''Грин Мамба''' ({{lang-en|Green Mamba F.C.}}) — [[Эсватини]] футбол клубы, 1987 жылы құрылған. Қазіргі күнде Эсватини Премьер лигасында ойнайды. 

== Жетістіктері ==

* Trade Fair Cup-2001/2003/2004
* Swazi Bank Cup 2004/2012
* '''Свазиленд чемпионы:''' 2011, 2019, 2022

:: 2011, 2019

* '''Swazi Bank Cup: 2'''

:: 2004, 2012.

== Сілтемелер ==
{{Бастама}}
[[Санат:Эсватини футбол клубтары]]</text>
      <sha1>ja6z5b34iono6d4tmobmv5uyx406wga</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Замалек (футбол клубы)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>678069</id>
    <revision>
      <id>3478794</id>
      <parentid>3379047</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T13:08:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Makenzis</username>
        <id>71333</id>
      </contributor>
      <origin>3478794</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2457" sha1="ru7zv5aolv29ryq6rh7ljdl9e6ld406" xml:space="preserve">{{Футбол клубы
| атауы = {{ту|Мысыр}} Замалек
| құрылған = 1911
| стадионы = [[Халықаралық стадион (Каир)|Каир халықаралық стадионы]]
| сыйымдылығы = 74 100
| жаттықтырушы = {{ту|Франция}} [[Патрис Картерон]]
| жарыс = Премьер-лига
| маусым = 2024/25
| орын = 3-орын
| pattern_b1  = _zamalek1920h
| pattern_ra1 = _zamalek1920h
| pattern_la1 = _zamalek1920h
| pattern_sh1 = 
| pattern_so1 = 
| leftarm1    = FFFFFF
| body1       = FFFFFF
| rightarm1   = FFFFFF
| shorts1     = FFFFFF
| socks1      = FFFFFF
| pattern_la2 = 
| pattern_b2  = _zamalek2021a
| pattern_ra2 = 
| pattern_sh2 = 
| pattern_so2 = 
| leftarm2    = 0028F6
| body2       = 0028F6
| rightarm2   = 0028F6
| shorts2     = 0028F6
| socks2      = 0028F6
| pattern_la3 = 
| pattern_b3  = _zamalek2021t
| pattern_ra3 = 
| pattern_sh3 = 
| pattern_so3 = 
| leftarm3    = 000000
| body3       = 000000
| rightarm3   = 000000
| shorts3     = 000000
| socks3      = 000000
|логотипі=|сурет ені=|лақап аты=|толық атауы=}}
'''«Замалек»''' ({{lang-ar|نادي الزمالك}}) — [[Мысыр]]дың [[Каир]] қаласындағы футбол клубы. 1911 жылы құрылған. 

== Жетістіктері ==

=== Ұлттық ===

* Мысыр чемпионы (14): 1959/60, 1963/64, 1964/65, 1977/78, 1983/84, 1987/88, 1991/92, 1992/93, 2000/01, 2002/03, 2003/04, 2014/15, 2020/21, 2021/22

* Мысыр Кубогы (22): 1922, 1932, 1935, 1938, 1941, 1943, 1944, 1952, 1955, 1957, 1958, 1959, 1960, 1962, 1975, 1977, 1979, 1988, 1999, 2002, 2008, 2013

* Мысыр Суперкубогы (2): 2001, 2002

* Каир чемпионы (15): 1924, 1926, 1930, 1933, 1939, 1940, 1941, 1944, 1945, 1946, 1947, 1949, 1951, 1952, 1953

=== Халықаралық ===

* КАФ чепмиондар лигасы (5)
** Жеңімпаз: 1984, 1986, 1993, 1996, 2002

* Кубок иелері Кубогы  (1)
** Жеңімпаз: 2000

* КАФ суперкубогы (3)
** Жеңімпаз: 1994, 1997, 2003

* Азия мен Африка клубтар чемпионаты (2)
** Жеңімпаз: 1987, 1997

== Сілтемелер ==

* https://web.archive.org/web/20111011201809/http://www.elzamalek.org/

[[Санат:Мысыр футбол клубтары]]</text>
      <sha1>ru7zv5aolv29ryq6rh7ljdl9e6ld406</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>УЕФА Ұлттар Лигасы 2022/23 (финал)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>682980</id>
    <revision>
      <id>3478828</id>
      <parentid>3401764</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T16:17:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мықтыбек Оразтайұлы</username>
        <id>69223</id>
      </contributor>
      <origin>3478828</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10087" sha1="q9gzow44izxmwx0jf0qqaa4p09axn5g" xml:space="preserve">{{Футбол матчы
 | атауы     =УЕФА Ұлттар Лигасы 2022/23 (финал)
 | шынайы атауы     =
 | логотип     =Rotterdam_De_Kuip_2.jpg
 | ені     =260px
 | сипаттама     =
 | турнир     =[[УЕФА Ұлттар Лигасы 2022/23]]
 | команда1     =[[Хорватия Ұлттық футбол құрамасы|Хорватия]]
 | үйде     =
 | команда2     =[[Испания Ұлттық футбол құрамасы|Испания]]
 | қонақ     =
 | команда1ел     =  {{Flagicon|Хорватия}}  
 | команда2ел     ={{Flagicon|Испания}}
 | команда1есеп     =0
 | есеп1     =
 | үйде_барлығы     =
 | команда2есеп     = 0
 | есеп2     =
 | қонақ_барлығы     =
 | детальдар     =Пенальтилер сериясында Испания 5:4 есебімен жеңіске жетті.
 | бірніші ойын     =
 | команда1есеп1     =
 | команда2есеп1     =
 | дата     ={{ту|Нидерланд}} [[18 маусым]] [[2023 жыл]]
 | стадион     =«[[Фейеноорд (стадион)|Де Кёйп]]»
 | қала     =[[Роттердам]]
 | арбитр     =
 | көрермендер     =
 | ауа райы     =
 | алдыңғы     =[[УЕФА Ұлттар Лигасы 2020/21 (финал)|2021]]
 | келесі =[[УЕФА Ұлттар лигасы 2024/25 (финал)|2025]]
}}
{{Толық мақала|УЕФА Ұлттар Лигасы 2022/23||УЕФА Ұлттар Лигасы 2022/23, плей-офф}}
'''[[УЕФА Ұлттар Лигасы|УЕФА Ұлттар лигасының]] үшінші маусымының''' финалы. 2023 жылы 18 маусымда [[Роттердам|Роттердамдағы]] &quot;[[Фейеноорд (стадион)|Де Кейп]]&quot; стадионында өтеді. [[Хорватия Ұлттық футбол құрамасы|Хорватия]] және [[Испания Ұлттық футбол құрамасы|Испания]] құрамалары чемпиондықты сарапқа салды.

Испания құрамасы қатарынан екінші  рет финалға шықты. [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2020/21 (финал)|2020/21 Ұлттар лигасында]] да финалға шығып, Франциядан ұтылған болатын.

Ойынның негізгі және қосымша уақыттарында есеп ашылмады. Пенальтилер сериясында Испания 5:4 есебімен жеңіске жетті.

== Финалға дейінгі жол ==
{| style=&quot;width:80%; text-align:center;&quot;
|- style=&quot;vertical-align:top; background:#99CCFF;&quot;
! colspan=&quot;2&quot; style=&quot;width:5%&quot; | Хорватия
! style=&quot;width:1%&quot; | Раунд
! colspan=&quot;2&quot; style=&quot;width:5%&quot; | Испания
|- style=&quot;vertical-align:top; background:#C1E0FF;&quot;
| Қарсылас
| Нәтиже
| [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2022/23, А лигасы|Топтық турнир]]
| Қарсылас
| Нәтиже
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{Футбол|Аустрия}}
| 0:3 (Ү)
| style=&quot;background:#C1E0FF&quot; | 1 тур
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{Футбол|Португалия}}
| 1:1 (Ү)
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{Футбол|Франция}}
| 1:1 (Ү)
| style=&quot;background:#C1E0FF&quot; | 2 тур
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{Футбол|Чехия}}
| 2:2 (Қ)
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{Футбол|Дания}}
| 1:0 (Қ)
| style=&quot;background:#C1E0FF&quot; | 3 ТУ
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{Футбол|Швейцария}}
| 1:0 (Қ)
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{Футбол|Франция}}
| 1:0 (Қ)
| style=&quot;background:#C1E0FF&quot; | 4 тур
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{Футбол|Чехия}}
| 2:0 (Ү)
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{Футбол|Дания}}
| 2:1 (Ү)
| style=&quot;background:#C1E0FF&quot; | 5 тур
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{Футбол|Швейцария}}
| 1:2 (Ү)
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{Футбол|Аустрия}}
| 3:1 (қ)
| style=&quot;background:#C1E0FF&quot; | 6 тур
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{Футбол|Португалия}}
| 1:0 (қ)
|-
| colspan=&quot;2&quot; | 1 топ жеңімпазы
| style=&quot;background:#C1E0FF&quot; | Кесте
| colspan=&quot;2&quot; | 2 топ жеңімпазы
|- style=&quot;vertical-align:top; background:#C1E0FF;&quot;
| Нәтиже
| Қарсылас
| [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2022/23, плей-офф|Плей-офф]]
| Қарсылас
| Нәтиже
|-
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{Футбол|Нидерланд}}
| 4:2
| style=&quot;background:#C1E0FF&quot; | 1/2 финал
| style=&quot;text-align:left&quot; | {{Футбол|Италия}}
| 2:1
|}

== Матч ==
=== Детальдар ===
{{матч туралы есептеме
|мерзімі = {{Start date|2023|6|18|df=y}}
|команда1 = {{Футбол-rt|Хорватия}}
|есеп = 0:0
|команда2 = {{Футбол|Испания}}
|голдар1 = 
|голдар2 = 
|стадион = «[[Фейеноорд (стадион)|Де Кёйп]]», [[Роттердам]]
|көрермендер = 
|төреші = Феликс Цвайер ([[Германия]])
|пенальти1=[[Никола Влашич]] {{пенгол}}&lt;br&gt;[[Марцело Брозович]] {{пенгол}}&lt;br&gt;[[Лука Модрич]] {{пенгол}}&lt;br&gt;[[Ловро Майер]] {{пенмүлт}}&lt;br&gt;[[Иван Перишич]] {{пенгол}}&lt;br&gt;[[Бруно Петкович]] {{пенмүлт}}
|пенальти=4–5
|пенальти2={{пенгол}} [[Хоселу]]&lt;br&gt;{{пенгол}} [[Родриго Эрнандес]]&lt;br&gt;{{пенгол}} [[Микель Мерино]]&lt;br&gt;{{пенгол}} [[Марко Асенсио]]&lt;br&gt;{{пенмүлт}} [[Эмерик Ляпорт]]&lt;br&gt;{{пенгол}} [[Даниэль Карвахаль]]
}}
{| width=92%
|-
|{{Football kit
 |pattern_la = _cro22a
 |pattern_b  = _cro22A
 |pattern_ra = _cro22a
 |pattern_sh = _cro22a
 |pattern_so =
 |leftarm    = 001860
 |body       = 001860
 |rightarm   = 001860
 |shorts     = 001860
 |socks      = 001860
 |title      = Хорватия&lt;ref name=&quot;CRO-ESP line-ups&quot;&gt;{{cite web |url=https://www.uefa.com/newsfiles/unl/2023/2035584_lu.pdf |title=Tactical Line-ups – Final – Croatia v Spain |website=UEFA.com |publisher=Union of European Football Associations |date=18 June 2023 |access-date=18 June 2023}}&lt;/ref&gt;
}}
|{{Football kit
 |pattern_la = _esp22h
 |pattern_b  = _esp22H
 |pattern_ra = _esp22h
 |pattern_sh = _esp22h
 |pattern_so = _esp22h3l
 |leftarm    = E00000
 |body       = E00000
 |rightarm   = E00000
 |shorts     = 000066
 |socks      = E00000
 |title      = Испания&lt;ref name=&quot;CRO-ESP line-ups&quot;/&gt;
}}
|}

{| width=&quot;100%&quot;
|valign=&quot;top&quot; width=&quot;40%&quot;|
{| style=&quot;font-size:90%&quot; cellspacing=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;0&quot;
|-
!width=25| !!width=25|
|-
|GK ||'''1''' ||[[Доминик Ливакович]]
|-
|RB ||'''22'''||[[Йосип Юранович]]||||{{алаңнан|112}}
|-
|CB ||'''6''' ||[[Йосип Шутало]]
|-
|CB ||'''5''' ||[[Мартин Эрлич]]
|-
|LB ||'''14'''||[[Иван Перишич]]
|-
|DM ||'''11'''||[[Марцело Брозович]]
|-
|CM ||'''10'''||[[Лука Модрич]] (к)
|-
|CM ||'''8''' ||[[Матео Ковачич]]
|-
|RW ||'''15'''||[[Марио Пашалич]]||||{{алаңнан|61}}
|-
|LW ||'''16'''||[[Лука Иванушец]]||||{{алаңнан|78}}
|-
|CF ||'''9''' ||[[Андрей Крамарич]]||||{{алаңнан|90+1}}
|-
|colspan=3|'''Алаңға шыққандар:'''
|-
|FW ||'''17'''||[[Бруно Петкович]] || {{СҚ|90+2}} || {{алаңға|61}}
|-
|MF ||'''13'''||[[Никола Влашич]] || || {{алаңға|78}}
|-
|MF ||'''7''' ||[[Ловро Майер]] || || {{алаңға|90+1}}
|-
|DF ||'''2''' ||[[Йосип Станишич]] || || {{алаңға|112}}
|-
|colspan=3|'''Жаттықтырушы:'''
|-
|colspan=3|[[Златко Далич]]
|}
|valign=&quot;top&quot;|[[File:CRO-ESP 2023-06-18.svg|300px]]
|valign=&quot;top&quot; width=&quot;50%&quot;|
{| style=&quot;font-size:90%; margin:auto&quot; cellspacing=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;0&quot;
|-
!width=25| !!width=25|
|-
|GK ||'''23'''||[[Унаи Симон]]
|-
|RB ||'''22'''||[[Хесус Навас]]||||{{алаңнан|97}}
|-
|CB ||'''3''' ||[[Робен Ле Норман]]||||{{алаңнан|78}}
|-
|CB ||'''14'''||[[Эмерик Ляпорт]]
|-
|LB ||'''18'''||[[Жорди Альба]] (к)
|-
|CM ||'''16'''||[[Родриго Эрнандес]]||{{СҚ|97}}
|-
|CM ||'''8''' ||[[Фабиан Руис]]||||{{алаңнан|78}}
|-
|RW ||'''10'''||[[Марко Асенсио]]
|-
|AM ||'''9''' ||[[Гави (футболшы)|Гави]]||{{СҚ|81}}||{{алаңнан|87}}
|-
|LW ||'''15'''||[[Ереми Пино]]||||{{алаңнан|66}}
|-
|CF ||'''7''' ||[[Альваро Мората]]||||{{алаңнан|66}}
|-
|colspan=3|'''Аалаңға шыққандар:'''
|-
|FW ||'''12'''||[[Ансу Фати]] || || {{алаңға|66}}
|-
|FW ||'''20'''||[[Хоселу]] || || {{алаңға|66}}
|-
|MF ||'''6''' ||[[Микель Мерино]] || || {{алаңға|78}}
|-
|DF ||'''4''' ||[[Хосе Игнасио Начо|Nacho]] || {{СҚ|96}} || {{алаңға|78}}
|-
|FW ||'''21'''||[[Дани Ольмо]] || || {{алаңға|87}}
|-
|DF ||'''2''' ||[[Даниэль Карвахаль]] || || {{алаңға|97}}
|-
|colspan=3|'''Жаттықтырушы:'''
|-
|colspan=3|[[Луис де ла Фуэнте Кастильо]]
|}
|}

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
== Сілтемелер ==
{{УЕФА Ұлттар Лигасы}}
[[Санат:УЕФА Ұлттар Лигасы 2022/23]]
[[Санат:2023 жылғы футбол]]
[[Санат:УЕФА Ұлттар Лигасының финалдары]]
[[Санат:Хорватия Ұлттық футбол құрамасының ойындары]]
[[Санат:Испания Ұлттық футбол құрамасының ойындары]]</text>
      <sha1>q9gzow44izxmwx0jf0qqaa4p09axn5g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қанат Бисимбайұлы Шарлапаев</title>
    <ns>0</ns>
    <id>710111</id>
    <revision>
      <id>3478865</id>
      <parentid>3478364</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T18:59:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Special:Contributions/Alash 0005|Alash 0005]] ([[User talk:Alash 0005|т]]) өңдемелерінен [[User:Nurken|Nurken]] соңғы нұсқасына қайтарды</comment>
      <origin>3437689</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21438" sha1="rdpu10gjl0y20rawej1ctkjgz2m7xpj" xml:space="preserve">{{Мемлекеттік қайраткер
 | түс                  =
 | Қазақша есімі        = Қанат Бисимбайұлы Шарлапаев
 | Шынайы есімі         = 
 | Суреті               = Qanat Şarlapaev (2023-11-14) (cropped).jpg
 | Сурет ені            = 
 | Атауы                = Шарлапаев, 2023 жыл
 | Титулы               = [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің экономикалық мәселелер жөніндегі көмекшісі
 | Ту                   = Flag of Kazakhstan.svg
 | Ту2                  = Emblem of Kazakhstan latin.svg
 | Басқара бастады      = 28 ақпан 2025 жылдан бастап
 | Басқаруын аяқтады    = 
 | Президент            = [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]
 | Титулы_2             = [[Қазақстан Республикасы Өнеркәсіп және құрылыс министрлігі|Өнеркәсіп және құрылыс министрі]]
 | Ту_2                 = Flag of Kazakhstan.svg
 | Ту2_2                = Emblem of Kazakhstan (1992-2018).svg
 | Басқара бастады_2    = 4 қыркүйек 2023
 | Басқаруын аяқтады_2  = 28 ақпан 2025
 | Президент_2          = [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]
 | Премьер_2            = [[Әлихан Асханұлы Смайылов|Әлихан Смайылов]]&lt;br&gt;[[Олжас Абайұлы Бектенов|Олжас Бектенов]]
 | Ізашары_2            = лауазымы құрылды (''[[Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі|Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрі]] ретінде [[Марат Кәрімжанұлы Қарабаев|Марат Қарабаев]]'')
 | Ізбасары_2           = [[Ерсайын Қайырғазыұлы Нағаспаев|Ерсайын Нағаспаев]]
 | Титулы_3             = «[[Бәйтерек (ұлттық холдинг)|Бәйтерек]]&lt;nowiki&gt;&lt;/nowiki&gt;» Ұлттық басқарушы холдингінің Басқарма төрағасы
 | Ту_3                 = Бәйтерек холдингі.png
 | Ту2_3                = Бәйтерек холдингі.png
 | Басқара бастады_3    = 2 ақпан 2022
 | Басқаруын аяқтады_3  = 4 қыркүйек 2023
 | Премьер_3            = 
 | Ізашары_3            = [[Айдар Әбдіразақұлы Әріпханов|Айдар Әріпханов]]
 | Ізбасары_3           = [[Нұрлан Серікұлы Байбазаров|Нұрлан Байбазаров]]
 | тақырыпша2_3         = 
 | мәтін2_3             = 
 | Титулы_4             = 
 | Ту_4                 = 
 | Ту2_4                = 
 | Реті_4               = 
 | Басқара бастады_4    = 
 | Басқаруын аяқтады_4  = 
 | Ізашары_4            = 
 | Ізбасары_4           = 
 | тақырыпша2_4         = 
 | мәтін2_4             = 
 | Титулы_5             = 
 | Ту_5                 = 
 | Ту2_5                = 
 | Басқара бастады_5    = 
 | Басқаруын аяқтады_5  = 
 | тақырыпша2_5         = 
 | мәтін2_5             = 
 | Туған күні         = 9.7.1981
 | Туған жері         = {{туғанжері|Саратов облысы|Саратов облысында}}, [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]]
 | Қайтыс болған күні   = 
 | Қайтыс болған жері   = 
 | Жерленді             = 
 | Діні                 = 
 | Әкесі                = [[#Бисимбай Шарлапаев|Бисимбай Шарлапаев]]
 | Анасы                = 
 | Жұбайы               = үйленген&lt;ref name=&quot;zakonkz&quot;&gt;{{Cite web|url=https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=34860534&amp;pos=1;48#pos=1;48|title=Шарлапаев Канат Бисимбаевич (персональная справка)|lang=ru|publisher=online.zakon.kz|accessdate=2023-09-11}}&lt;/ref&gt;
 | Балалары             = 3 баласы бар,&lt;ref name=&quot;kazinform&quot; /&gt; соның ішінде '''қызы''' Дана Шарлапаева (2017 туған)&lt;ref name=&quot;resey&quot;&gt;{{Cite web|url=https://forbes.kz/process/kanat_sharlapaev_otkazalsya_ot_rossiyskogo_grajdanstva/|title=Канат Шарлапаев отказался от российского гражданства|lang=ru|publisher=[[Forbes]]|date=|accessdate=2023-09-11}}&lt;/ref&gt; бар
 | Азаматтығы           = {{байрақ|КСРО}} (1981–1991)&lt;br&gt;{{байрақ|Ұлыбритания}} (??–??)&lt;br&gt;{{байрақ|Ресей}} (1991–2022)&lt;br&gt;{{байрақ|Қазақстан}} (2022 бері)
 | Партиясы             = 
 | Білімі               = 1) Саратов әлеуметтік-экономикалық университеті&lt;br&gt;2) Крэнфилд менеджмент колледжі&lt;ref name=&quot;premyer&quot; /&gt;
 | Мамандығы            = 1) бухгалтерлік есеп және аудит&lt;br&gt;2) қаржы мен басқару
 | Ғылыми дәрежесі      = қаржы мен басқару магистрі
 | Қолтаңбасы           = 
 | Сайты                = 
 | Commons              = Qanat Sarlapaev
 | Атағы                = 
 | Қызмет еткен жылдары = 
 | Құрамында болды      = 
 | Әскер түрі           = 
 | Марапаттары          = 
}}
'''Қанат Бисимбайұлы Шарлапаев'''&lt;ref name=&quot;premyer&quot;&gt;{{Cite web|url=https://primeminister.kz/kz/government/composition/sharlapaev|title=Қазақстан Республикасы Өнеркәсіп және құрылыс министрі|lang=kk|publisher=[[Қазақстан премьер-министрі]]нің ресми сайты|accessdate=2023-09-11}}&lt;/ref&gt; ([[9 шілде]] [[1981 жыл]], [[Саратов облысы]], [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]]) — ресейлік және қазақстандық қаржыгер, мемлекеттік қайраткер, 2023 жылдан 2025 жылға дейін [[Қазақстан Республикасы Өнеркәсіп және құрылыс министрлігі|Қазақстан Өнеркәсіп және құрылыс министрі]].&lt;ref name=&quot;kursivkomek&quot; /&gt;

2025 жылғы ақпаннан бері [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президенті]]нің экономикалық мәселелер жөніндегі көмекшісі қызметіндегі Шарлапаев&lt;ref name=&quot;kursivkomek&quot; /&gt; бұрын 2022–2023 жылдары «[[Бәйтерек (ұлттық холдинг)|Бәйтерек]]&lt;nowiki&gt;&lt;/nowiki&gt;» Ұлттық Басқарушы холдингі АҚ Директорлар кеңесінің төрағасы, 2022 жылы «[[Қазақстан Даму Банкі]]&lt;nowiki&gt;&lt;/nowiki&gt;», «Қазақстан Тұрғын үй компаниясы», «[[Отбасы банкі]]&lt;nowiki&gt;&lt;/nowiki&gt;» және «[[Өндірісті дамыту қоры]]на&lt;nowiki&gt;&lt;/nowiki&gt;» төрағалық етті және «Ресей сбербанкі» АҚ Директорлар Кеңесінің мүшесі болды.&lt;ref name=&quot;premyer&quot; /&gt;

== Өмірбаяны ==
Қанат Шарлапаев [[1981 жыл]]ғы [[9 шілде]]де, Ресейдің [[Саратов облысы]]нда дүниеге келген.&lt;ref name=&quot;resey&quot; /&gt; Мансабы банк секторында бастауын алды.&lt;ref name=&quot;eldala&quot;&gt;{{Cite web|url=https://eldala.kz/kz/novosti/kazahstan/8441-holding-bayterek-vozglavil-kanat-sharlapaev|title=&quot;Бәйтерек&quot; холдингін Қанат Шарлапаев басқарды|lang=kk|publisher=eldala.kz|date=2022-02-03|accessdate=2023-09-11}}&lt;/ref&gt;

2006–2022 жылдары аралығындағы мансабын Шарлапаев «Сити» инвестициялық банкіне арнаған: 2006 жылдан 2008 жылға дейін Шарлапаев «Сити» инвестициялық банкінің өңірлік кеңсенің қаржы департаментінде, жобаларды басқару департаментінде және операциялық-технологиялық департаменттерінде сатылым басқару секторында ([[Ұлыбритания]], [[Чехия]]) жұмыс істеді;&lt;ref name=&quot;eldala&quot; /&gt; 2008–2012 жылдары аралығында ол [[Лондон]]да сол банктің қор нарығымен жұмыс жөніндегі аймақтық бөлімшесінде аға талдаушы, вице-президенттің көмекшісі, вице-президенті болды; бұдан кейін, 2015 жылға дейін Шарлапаев сол банктің [[Еуропа]], [[Таяу Шығыс]] және [[Африка]] үшін аймақтық стратегиялық жоспарлау және талдау тобының вице-президенті болып жұмыс істеген.&lt;ref name=&quot;zakonkz&quot; /&gt;

2015 жылдан 2017 жылға дейін Шарлапаев «Ситибанк Қазақстанның» бас қаржы директоры, төрағасының орынбасары, аға вице-президенті қызметтерінде болды.&lt;ref name=&quot;zakonkz&quot; /&gt; Бұдан кейін ол «Ресей Ситибанкінің» [[Ресей]], [[Украина]] және [[Қазақстан]] бойынша бас қаржы директоры, аға вице-президенті болып тағайындалды. Бұл қызметін ол 2020 жылға дейін жалғастырды. Ол жұмысы аяқталғасын, 2022 жылға дейін ол «Сити» банкінің Африка, Таяу Шығыс пен [[Шығыс Еуропа]]ның дамушы нарықтарындағы стратегия, жоспарлау және талдау жөніндегі өңірлік директоры болды.&lt;ref name=&quot;premyer&quot; /&gt;

2022 жылғы 3 ақпанда [[Қазақстан премьер-министрі|премьер-министр]] [[Әлихан Асханұлы Смайылов|Смайылов]] ұсынысы бойынша Шарлапаев «[[Бәйтерек (ұлттық холдинг)|Бәйтерек]]&lt;nowiki&gt;&lt;/nowiki&gt;» Ұлттық Басқарушы холдингі» [[Акционерлік қоғам|АҚ]] Директорлар кеңесінің төрағасы&lt;ref name=&quot;eldala&quot; /&gt; және мүшесі&lt;ref name=&quot;premyer&quot; /&gt; болып тағайындалды. Смайылов Шарлапаевтың «әлемдегі ірі инвестициялық банктердің бірі – &quot;Сити&quot; құрылымдарындағы үлкен басқарушылық жұмыс тәжірибесінің» бар екенін айтып кеткен.&lt;ref name=&quot;eldala&quot; /&gt; Сол жылғы 16 қыркүйекте ол «Береке Банк» АҚ-ның төрағасы болды, бұл қызметін ол 2023 жылғы 4 қыркүйекте аяқтады.

2022 жылғы 9 ақпанда ол «[[Қазақстан Даму Банкі]]не», «Қазақстан Тұрғын үй компаниясына», 16 ақпанда «[[Отбасы банкі]]не» және 28 ақпанда «[[Өндірісті дамыту қоры]]на&lt;nowiki&gt;&lt;/nowiki&gt;» төрағалық етті және 12 қыркүйекте «Ресей сбербанкі» АҚ Директорлар Кеңесінің мүшесі болды.&lt;ref name=&quot;premyer&quot; /&gt;

2023 жылғы 4 қыркүйекте Қанат Шарлапаев [[Қазақстан президенті]] [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Тоқаев]] жарлығымен [[Қазақстан Республикасы Өнеркәсіп және құрылыс министрлігі|Қазақстан Өнеркәсіп және құрылыс министрі]] болып тағайындалды.&lt;ref name=&quot;kazinform&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.inform.kz/kz/kanat-sharlapaev-kr-onerkasip-zhane-kurylys-ministri-lauazymyna-tagayyndaldy_a4107946|title=Қанат Шарлапаев ҚР Өнеркәсіп және құрылыс министрі лауазымына тағайындалды|lang=kk|publisher=[[kazinform]]|author=ОСПАНӘЛИЕВ, Айдар|date=2023-09-04|accessdate=2023-09-11}}&lt;/ref&gt; 2024 жылғы 6 ақпанда ол өз лауазымына қайта тағайындалды.&lt;ref&gt;{{Cite web|url= https://baq.kz/qanat-sharlapaev-oz-lauazymynda-qaldy-323044/ |title= Қанат Шарлапаев өз лауазымында қалды |lang= kk |publisher= BAQ.kz |date= 2024-02-06 |accessdate= 2023-09-11}}&lt;/ref&gt; 2025 жылғы 28 ақпанда ол қызметінен босатылды да, [[Қазақстан президенті]]нің экономикалық мәселелер жөніндегі көмекшісі болып тағайындалды.&lt;ref name=&quot;kursivkomek&quot;&gt;{{Cite web|url=https://kz.kursiv.media/kk/2025-02-28/mtzh-qanat-sharlapaev/ |title=Қанат Шарлапаев Өнеркәсіп және құрылыс министрі қызметінен кетті |language=kk |work=kz.kursiv.media |last=Бакелекова |first=Үмітжан |date=2025-02-28 |accessdate=2025-02-28}}&lt;/ref&gt;

== Жеке өмірі ==
Әкесі Бисимбай Шарлапаев — ресейлік саясаткер, «[[Біртұтас Ресей]]» партиясынан [[Саратов облысы]]ның бұрынғы депутаты, пара алғаны үшін екі жылға бас бостандығынан айырылған.&lt;ref name=&quot;kaztag&quot;&gt;{{Cite web|url=https://kaztag.kz/ru/news/novyy-glava-kholdinga-bayterek-okazalsya-synom-deputata-s-somnitelnoy-reputatsiey|title=Новый глава холдинга «Байтерек» оказался сыном депутата с сомнительной репутацией|lang=ru|publisher=КазТАГ|date=2022-02-03|accessdate=2023-09-11}}&lt;/ref&gt;{{efn|Қосымша мәлімет үшін [[#Бисимбай Шарлапаев|Сын#Бисимбай Шарлапаев]] бөлімін көріңіз}}

Қанат Шарлапаев үйленген,&lt;ref name=&quot;zakonkz&quot; /&gt; үш баласы бар,&lt;ref name=&quot;kazinform&quot; /&gt; 2017 жылы туған Дана Шарлапаева есімді қызы бар&lt;ref name=&quot;resey&quot; /&gt; екені белгілі.

Қанат Шарлапаев [[Қазақ тілі|қазақ]], [[Орыс тілі|орыс]] және [[Ағылшын тілі|ағылшын]] тілдерін меңгерген.&lt;ref name=&quot;zakonkz&quot; /&gt;

== Сын ==

=== Бисимбай Шарлапаев ===
'''Бисимбай Насырұлы Шарлапаев''' ([[20 қараша]] [[1958 жыл]], Калининское ауылы, [[Маркс ауданы]])&lt;ref name=&quot;bisimbay&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.vzsar.ru/news/2016/08/17/zaderjannyi-depytat-bisimbai-sharlapaev-yavlyaetsya-doktorom-nayk.html|title=Задержанный депутат Бисимбай Шарлапаев является доктором наук|publisher=Взгляд-инфо|date=2016-08-17|accessdate=2023-09-11}}&lt;/ref&gt; — ресейлік саясаткер, «[[Біртұтас Ресей]]&lt;nowiki&gt;&lt;/nowiki&gt;» саяси партиясынан&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://vyboroteka.org/data/candidates/341050-sharlapaev-bisimbay-nasyrovich|title=Шарлапаев Бисимбай Насырович|publisher=ВЫБОРОТЕКА|accessdate=2023-09-11}}&lt;/ref&gt; Саратов облысындағы Маркс ауданы кеңесінің депутаты, ауыл шаруашылығы ғылымдарының кандидаты,&lt;ref name=&quot;bisimbay&quot; /&gt; 2016 жылғы қарашада [[Саратов облысы]] Ауыл шаруашылығы министрінің орынбасары Алексей Гришановқа пара бергені үшін сотталған. Одан кейін ол өз кінәсін мойындап, шартты түрде сотталып, 1 миллион [[Ресей рублі|рубль]] айыппұл төлеуге мәжбүр болды.&lt;ref name=&quot;kaztag&quot; /&gt; 2022 жылғы 14 ақпанда [[Қазақстан Республикасы Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі|Антикор]] төрағасының бірінші орынбасары [[Олжас Абайұлы Бектенов|Олжас Бектенов]] Қанат Бисимбайұлының Бәйтерек АҚ басшысы қызметіне тағайындалуы және оның жемқорлықпен айналысқан әкесі жайлы айтқанда «Қолданыстағы заңнамада сыбайлас жемқорлықпен байланысты қылмыс жасағаны үшін қылмыстық жауапкершілікке тартылған жағдайда адамның жақын туыстарға шектеулер қарастырылмаған» деген.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://kaztag.info/ru/news/antikor-o-naznachenii-sharlapaeva-v-bayterek-ogranicheniy-dlya-rodnykh-korruptsionerov-net|title=«Антикор» о назначении Шарлапаева в «Байтерек»: Ограничений для родных коррупционеров нет
|lang=ru|publisher=КазТАГ|date=2023-09-14|accessdate=2023-09-11}}&lt;/ref&gt;

=== Бірнеше азаматтығы бар деген айыптар ===
2022 жылы сол кездегі Бәйтерек ұлттық холдингінің төрағасы Қанат Шарлапаевтың сайтында оның [[ұлыбритания]]лық және [[ресей]]лік азаматтығының бар екені айтылған еді. Ол жайлы [[Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі|Ұлттық экономика министрі]] [[Әлібек Сәкенұлы Қуантыров|Әлібек Қуантыров]] «оның қазақстандық азаматтығы жоқ» деген,&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/dvoynoe-grajdanstvo-glavyi-baytereka-prokommentiroval-463009/|title=Двойное гражданство главы &quot;Байтерека&quot; прокомментировал министр нацэкономики|lang=ru|publisher=tengrinews|author=СМАЙЫЛ, Мейірім|date=2022-02-26|accessdate=2023-09-11}}&lt;/ref&gt; бірнеше азаматтық алуға қарсы заң тек қазақстан азаматтарына әрекет ететіні белгілі.

2022 жылы Шарлапаев пен оның қызы Дана Қанатқызы Шарлапаева Ресей азаматтығынан айырылу өтінішін жасаған еді. 18 қараша күні [[Ресей президенті]] [[Владимир Владимирович Путин|Владимир Путин]] оның бұл өтінішін орындады.&lt;ref name=&quot;resey&quot; /&gt;

2022 жылғы қарашада Қазақстан азаматтығын алған.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://orda.kz/imel-dvojnoe-grazhdanstvo-chto-izvestno-o-novom-ministre-promyshlennosti-i-stroitelstva-kazahstana-375898/|title=Имел двойное гражданство: что известно о новом министре промышленности и строительства Казахстана|lang=ru|publisher=ORDA.kz|date=2023-09-04|accessdate=2023-09-11}}&lt;/ref&gt; Ресми дереккөздерде оның тек бір ғана қазақстандық азаматтығы бар екені айтылған.&lt;ref name=&quot;premyer&quot; /&gt; Шарлапаевтың ұлыбританиялық азаматтығының қазір бар-жоғы әлі белгісіз.

== Ескертпелер ==
{{Notelist}}

== Дереккөздер ==
{{Дереккөздер}}
{{Олжас Бектеновтің министрлер кабинеті}}

[[Санат:Қазақстан кәсіпкерлері]]
[[Санат:Қазақстан индустрия министрлері]]
[[Санат:Ресей қазақтары]]
[[Санат:Қазақстан президентінің көмекшілері]]</text>
      <sha1>rdpu10gjl0y20rawej1ctkjgz2m7xpj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қазақстан Республикасы Су ресурстары және ирригация министрлігі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>715577</id>
    <revision>
      <id>3478796</id>
      <parentid>3394675</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T13:26:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Casserium</username>
        <id>68287</id>
      </contributor>
      <origin>3478796</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20385" sha1="qe5rs91be5wuda6oqbrlzaoubb1mv5v" xml:space="preserve">{{Мемлекеттік орган
 |атауы                 = Қазақстан Су ресурстары және ирригация министрлігі
 |қысқартылған атауы    = 
 |шынайы атауы   = 
 |шынайы атауы1  = 
 |шынайы атауы2  = 
 |құзыреті       = {{байрақ|Қазақстан}} 
 |құзереттақырыпмәтіні = 
 |эмблема                = Emblem of Kazakhstan latin.svg
 |эмблеманың ені         = 180px
 |эмблеманың тақырыбы    = 
 |мөрі              = 
 |мөрдің ені        = 
 |мөрдің тақырыбы   = 
 |сурет             = 
 |сурет ені         = 
 |сурет тақырыбы    = 
 |құрылған жылы     = [[1 қыркүйек]] [[2023 жыл]]&lt;br&gt;{{small|(қазіргі түрінде)}}&lt;ref name=&quot;qurildi&quot;&gt;{{Cite web|url=https://informburo.kz/novosti/pyat-novyx-ministerstv-poyavilis-v-kazaxstane-tokaev-podpisal-ukaz|title=Пять новых министерств появились в Казахстане. Токаев подписал указ|lang=ru|publisher=informburo|date=2023-09-01|accessdate=2023-10-20}}&lt;/ref&gt;
 |ізашары1          = [[Қазақстан Республикасы Экология және табиғи ресурстар министрлігі|Экология және табиғи ресурстар министрлігі]]&lt;ref name=&quot;aqorda&quot; /&gt;
 |ізашары2          = 
 |таратылған жылы   = 
 |ізбасары          = 
 |бағынады          = [[Қазақстан Республикасының Үкіметі|Қазақстан үкіметі]] 
 |штаб-пәтері       = [[Астана]] қаласы, Мәңгілік ел көшесі, 8, Министрліктер үйі, 15-кіреберіс, 4-қабат&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.gov.kz/memleket/entities/water/contacts?lang=kk|title=Байланыс|lang=kk|publisher=Қазақстан Республикасы Су ресурстары және ирригация министрлігінің ресми сайты|accessdate=2023-10-20}}&lt;/ref&gt;
  |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = 
  |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = 
  |region_code      = KZ
 |қызметкерлер      = 
 |бюджет            = 
 |министрдің есімі1     = 
 |министрдің міндеті1   = 
 |министрдің есімі2     = 
 |министрдің міндеті2   = 
 |басшылықтың есімі1    = [[Нұржан Молдиярұлы Нұржігітов|Нұржан Нұржігітов]] 
 |басшылықтың лауазымы1 = Министрі
 |басшылықтың есімі2    =  [[Нұрлан Жанұзақұлы Алдамжаров|Нұрлан Алдамжаров]]
 |басшылықтың лауазымы2 = Бірінші вице-министрі
 |жоғарыда тұрған мекеме      =
 |бір мекемеге қарасты орган1 = 
 |бір мекемеге қарасты орган2 = 
 |құжат1           = 
 |сайты            = [https://www.gov.kz/memleket/entities/water?lang=kk gov.kz/memleket/entities/water]
 |түсініктемелер   = 
 |карта            = 
 |карта ені        = 
 |картаның тақырыбы   = 
}}
'''Қазақстан Республикасы Су ресурстары және ирригация министрлігі''' — [[Қазақстан Республикасының Үкіметі|үкімет]] құрамына енетін, Қазақстандағы су қорын пайдалану және қорғау, сумен жабдықтау, [[канализация|су бұру]] және [[ирригация]] аясындағы бақылау салаларында мемлекеттік саясатты қалыптастыруға және іске асыруға, басқару процестерін үйлестірудегі басшылыққа жауапты министрлік.&lt;ref name=&quot;jalpiaqparat&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.gov.kz/memleket/entities/water/about?lang=kk|title=Жалпы ақпарат|lang=kk|publisher=Су ресурстары және ирригация министрлігі|accessdate=2023-10-22}}&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
2023 жылдың 1 қыркүйегінде [[Қазақстан президенті|президент]] [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Тоқаев]] [[Ұлттық гидрогеология қызметі]]н қайта құрып, &quot;Қазсушар&quot;, &quot;Нұра топтық су құбыры&quot; және басқа да нысандарды жаңартып, реформалап, Су ресурстары және ирригация министрлігінің құруды ұсынды.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://informburo.kz/novosti/ministerstvo-vodnyx-resursov-i-irrigacii-porucil-sozdat-tokaev-v-kazaxstane|title=Министерство водных ресурсов и ирригации поручил создать Токаев в Казахстане|lang=ru|publisher=informburo|date=2023-09-01|accessdate=2023-10-20}}&lt;/ref&gt; Министрлік сол күні, [[Қазақстан Республикасы Көлік министрлігі|Көлік]], [[Қазақстан Республикасы Өнеркәсіп және құрылыс министрлігі|Өнеркәсіп және құрылыс]], [[Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігі|Мәдениет және ақпарат]] және де [[Қазақстан Республикасы Туризм және спорт министрлігі|Туризм және спорт]] министрліктерімен қатар құрылды.&lt;ref name=&quot;aqorda&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.akorda.kz/kz/kazakstan-respublikasynyn-memlekettik-baskaru-zhuyesin-odan-ari-zhetildiru-zhonindegi-sharalar-turaly-184113|title=Қазақстан Республикасының мемлекеттік басқару жүйесін одан әрі жетілдіру жөніндегі шаралар туралы|lang=kk|publisher=[[Қазақстан президенті]]нің ресми сайты|date=2023-09-01|accessdate=2023-10-22}}&lt;/ref&gt;

== Міндеттері ==
2023 жылдың қыркүйегінде күшке енген министрлікті құру жайлы жарлықта оның [[Қазақстан Республикасы Экология және табиғи ресурстар министрлігі|Экология және табиғи ресурстар министрлігі]]нен су қорын пайдалану және қорғау, сумен жабдықтау, су бұру саласындағы функциялар мен өкілеттіктерді алғаны айтылған.&lt;ref name=&quot;aqorda&quot; /&gt;

Су ресурстары және ирригация министрлігінің ресми сайтында оның міндеттері қатарына су қорын пайдалану және қорғау, сумен жабдықтау, су бұру және ирригация аясындағы бақылау салаларында мемлекеттік саясатты қалыптастыру және іске асыру және басқару процестерін үйлестірудегі басшылықты жүзеге асыру жатқызылған.&lt;ref name=&quot;jalpiaqparat&quot; /&gt;

== Құрылымы ==
Министрліктің 2 ведомствосы бар:&lt;ref name=&quot;jalpiaqparat&quot; /&gt;
# [[Қазақстан Республикасы Су ресурстары және ирригация министрлігінің Су ресурстарын реттеу, қорғау және пайдалану комитеті|Су ресурстарын реттеу, қорғау және пайдалану комитеті]]
# [[Қазақстан Республикасы Су ресурстары және ирригация министрлігінің Су шаруашылығы комитеті|Су шаруашылығы комитеті]]

== Қарамағындағы ұйымдар ==
* «Қазақ Каспий теңізі ғылыми-зерттеу институты» КеАҚ
* [[Қазгидрогеология|«Қазгидрогеология» ұлттық гидрогеологиялық қызметі» КеАҚ]]
* [[Қазақ су шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты|«Қазақ су шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты» ЖШС]]
* [[Қазсушар|«Қазсушар» ШЖҚ РМК]]
* «Су ресурстары ақпараттық-талдау орталығы» КеАҚ
* «SK Water Solutions» ЖШС

== Министрлер тізімі ==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
!№
!Суреті
!Аты-жөні&lt;br&gt;{{small|(Өмір сүрген жылдары)}}
! colspan=&quot;2&quot;| Қызметі
! colspan=&quot;2&quot;| [[Қазақстан саяси партиялары|Партиясы]]
![[Қазақстан премьер-министрі|Үкімет басшысы]]
|-
| colspan=&quot;8&quot;|'''[[Қазақ КСР Экология және табиғатты пайдалану жөніндегі мемлекеттік комитеті]] (1990–1992)'''
|-
|1
|[[Сурет:Replace this image male (blue).svg|99px]]
|[[Анатолий Михайлович Дубицкий|Анатолий Дубицкий]]&lt;br&gt;{{small|(1932–1998)}}
|28 маусым&lt;br&gt;1991
|1992
| bgcolor=&quot;&quot; |
|''белгісіз''
|[[Сергей Терещенко үкіметі|Терещенко]]
|-
| colspan=&quot;8&quot;|'''[[Қазақстан Республикасы Экология және биоресурстар министрлігі|Экология және биоресурстар министрлігі]] (1992–1997)'''
|-
|1
|[[Сурет:Replace this image male (blue).svg|99px]]
|[[Святослав Александрович Медведев|Святослав Медведев]]&lt;br&gt;{{small|(1941 туған)}}
|1992
|1995
| bgcolor=&quot;&quot; |
|''белгісіз''
|[[Сергей Терещенко үкіметі|Терещенко]]&lt;br&gt;[[Әкежан Қажыгелдин үкіметі|Қажыгелдин]]
|-
|2
|[[Сурет:Replace this image male (blue).svg|99px]]
|[[Николай Иванович Баев|Николай Баев]]&lt;br&gt;{{small|(1945 туған)}}
|қазан&lt;br&gt;1995
|қазан&lt;br&gt;1997
| bgcolor=&quot;&quot; |
|''белгісіз''
|[[Әкежан Қажыгелдин үкіметі|Қажыгелдин]]
|-
| colspan=&quot;8&quot;|'''[[Қазақстан Республикасы Экология және табиғи ресурстар министрлігі|Экология және табиғи ресурстар министрлігі]] (1997–1999)'''
|-
|1
|[[Сурет:Replace this image male (blue).svg|99px]]
|[[Серікбек Жүсіпбекұлы Дәукеев|Серікбек Дәукеев]]&lt;br&gt;{{small|(1950 туған)}}
|1997
|1999
| bgcolor=&quot;&quot; |
|''белгісіз''
|[[Нұрлан Балғымбаев үкіметі|Балғымбаев]]&lt;br&gt;[[Қасым-Жомарт Тоқаев үкіметі|Тоқаев]]?
|-
| colspan=&quot;8&quot;|'''[[Қазақстан Республикасы Табиғи ресурстар және қоршаған ортаны қорғау министрлігі|Табиғи ресурстар және қоршаған ортаны қорғау министрлігі]] (1999–2002)'''
|-
|1
|[[Сурет:Replace this image male (blue).svg|99px]]
|[[Серікбек Жүсіпбекұлы Дәукеев|Серікбек Дәукеев]]&lt;br&gt;{{small|(1950 туған)}}
|1999
|22 желтоқсан&lt;br&gt;2000
| bgcolor=&quot;&quot; |
|''белгісіз''
|[[Қасым-Жомарт Тоқаев үкіметі|Тоқаев]]
|-
|2
|[[Сурет:Replace this image male (blue).svg|99px]]
|[[Андар Мәулешұлы Шоқпытов|Андар Шоқпытов]]&lt;br&gt;{{small|(1958 туған)}}
|22 желтоқсан&lt;br&gt;2000
|тамыз&lt;br&gt;2002
| bgcolor=&quot;CDCDCD&quot; |
|[[Партиясыз]]&lt;br&gt;{{efn|2008 жылдың желтоқсанында Шоқпытовқа [[Аманат (партия)|Нұр Отан]] партиясының мүшелігі берілді.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://nomad.su/?a=3-200812150021|title=В ряды партии &quot;Нур Отан&quot; вступили известные политики, общественные деятели, представители творческой интеллигенции|lang=ru|publisher=Nomad: Кочевник|date=2008-12-15|accessdate=2023-10-22}}&lt;/ref&gt;}}
|[[Қасым-Жомарт Тоқаев үкіметі|Тоқаев]]&lt;br&gt;[[Иманғали Тасмағамбетов үкіметі|Тасмағамбетов]]
|-
| colspan=&quot;8&quot;|'''[[Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрлігі|Қоршаған ортаны қорғау министрлігі]] (2002–2013)'''
|-
|1
|[[Сурет:Pink - replace this image female.svg|99px]]
|[[Айткүл Байғазықызы Самақова|Айткүл Самақова]]&lt;br&gt;{{small|(1949 туған)}}
|тамыз&lt;br&gt;2002
|қаңтар&lt;br&gt;2006
| bgcolor=&quot;&quot; |
|''белгісіз''&lt;br&gt;{{Efn|Министрлігінен кейін Нұр Отан партиясында жұмыс істеген, кейін партиядан Мәжіліс депутаты болып сайланды.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30100248&amp;pos=12;-57#pos=12;-57|title=Самакова Айткуль Байгазиевна (персональная справка)|lang=ru|publisher=online.zakon.kz|accessdate=2023-10-20}}&lt;/ref&gt; Министр болған кезіндегі партия құрамында болған-болмағаны белгісіз.}}
|[[Иманғали Тасмағамбетов үкіметі|Тасмағамбетов]]&lt;br&gt;[[Даниал Ахметов үкіметі|Даниал Ахметов]]
|-
|2
|[[Сурет:Replace this image male (blue).svg|99px]]
|[[Камалтин Ескендірұлы Мұхамеджанов|Камалтин Мұхамеджанов]]&lt;br&gt;{{small|(1948 туған)}}
|19 қаңтар&lt;br&gt;2006
|28 наурыз&lt;br&gt;2006
| bgcolor=&quot;&quot; |
|''белгісіз''
|[[Даниал Ахметов үкіметі|Даниал Ахметов]]
|-
|3
|[[Сурет:Iskakov.jpg|99px]]
|[[Нұрлан Әбділдаұлы Ысқақов|Нұрлан Ысқақов]]&lt;br&gt;{{small|(1963 туған)}}
|3 сәуір&lt;br&gt;2006
|4 наурыз&lt;br&gt;2009
| bgcolor=&quot;&quot; |
|''белгісіз''
|[[Даниал Ахметов үкіметі|Даниал Ахметов]]&lt;br&gt;[[Бірінші Кәрім Мәсімов үкіметі|Мәсімов I]]
|-
|4
|[[Сурет:Replace this image male (blue).svg|99px]]
|[[Нұрғали Сәдуақасұлы Әшім|Нұрғали Әшім]]&lt;br&gt;{{small|(1959 туған)}}
|4 наурыз&lt;br&gt;2009
|14 қаңтар&lt;br&gt;2012
| bgcolor=&quot;&quot; |
|''белгісіз''&lt;br&gt;{{Efn|Әшім 2011 жылы Нұр Отан партиясынан Мәжіліс депутаты болып сайланды.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30104971&amp;pos=11;167#pos=11;167|title=Ашимов Нургали Садвакасович (персональная справка)|lang=ru|publisher=online.zakon.kz|accessdate=2023-10-20}}&lt;/ref&gt; Министр болған кезіндегі партия құрамында болған-болмағаны белгісіз.}}
|[[Бірінші Кәрім Мәсімов үкіметі|Мәсімов I]]
|-
|5
|[[Сурет:Replace this image male (blue).svg|99px]]
|[[Нұрлан Жамбылұлы Қапаров|Нұрлан Қапаров]]&lt;br&gt;{{small|(1970–2015)}}
|20 қаңтар&lt;br&gt;2012
|11 қараша&lt;br&gt;2013
| bgcolor=&quot;&quot; |
|''белгісіз''
|[[Бірінші Кәрім Мәсімов үкіметі|Мәсімов I]]&lt;br&gt;[[Серік Ахметов үкіметі|Серік Ахметов]]
|-
| colspan=&quot;8&quot;|'''[[Қазақстан Республикасы Қоршаған орта және су ресурстары министрлігі|Қоршаған орта және су ресурстары министрлігі]] (2013–2014)'''
|-
|1
|[[Сурет:Replace this image male (blue).svg|99px]]
|[[Нұрлан Жамбылұлы Қапаров|Нұрлан Қапаров]]&lt;br&gt;{{small|(1970–2015)}}
|11 қараша&lt;br&gt;2013
|6 сәуір&lt;br&gt;2014
| bgcolor=&quot;&quot; |
|''белгісіз''
|[[Серік Ахметов үкіметі|Серік Ахметов]]&lt;br&gt;[[Екінші Кәрім Мәсімов үкіметі|Мәсімов II]]
|-
| colspan=&quot;8&quot;|'''[[Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі|Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі]] (2019–2023)'''
|-
|1
|[[Сурет:Magzum Mirzagaliev (2020-07-17) (cropped).jpg|99px]]
|[[Мағзұм Маратұлы Мырзағалиев|Мағзұм Мырзағалиев]]&lt;br&gt;{{small|(1978 туған)}}
|17 маусым&lt;br&gt;2019
|9 қыркүйек&lt;br&gt;2021
| bgcolor=&quot;&quot; |
|''белгісіз''
|[[Бірінші Асқар Мамин үкіметі|Мамин I]]&lt;br&gt;[[Екінші Асқар Мамин үкіметі|Мамин II]]
|-
|2
|[[Сурет:Replace this image male (blue).svg|99px]]
|[[Серікқали Аманғалиұлы Брекешев|Серікқали Брекешев]]&lt;br&gt;{{small|(1972 туған)}}
|10 қыркүйек&lt;br&gt;2021
|4 қаңтар&lt;br&gt;2023
| bgcolor=&quot;CDCDCD&quot; |
|[[Партиясыз]]
|[[Екінші Асқар Мамин үкіметі|Мамин II]]&lt;br&gt;[[Бірінші Әлихан Смайылов үкіметі|Смайылов I]]
|-
| colspan=&quot;8&quot;|'''[[Қазақстан Республикасы Экология және табиғи ресурстар министрлігі|Экология және табиғи ресурстар министрлігі]] (2023)'''
|-
|1
|[[Сурет:Zülfia Süleimenova 01 (2023-04-04) (cropped).jpg|99px]]
|[[Зүлфия Болатқызы Сүлейменова|Зүлфия Сүлейменова]]&lt;br&gt;{{small|(1990 туған)}}
|4 қаңтар&lt;br&gt;2023
|1 қыркүйек&lt;br&gt;2023
| bgcolor=&quot;55B4A0&quot; |
|[[Аманат (партия)|Аманат]]&lt;br&gt;{{efn|2021–2022 жылдары болған депутаттығы кезінде Аманат партиясынан сайланған еді.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/ne-est-myaso-ne-hodit-zooparki-izvestno-novom-ministre-487666/|title=Не ест мясо, не ходит в зоопарки. Что известно о новом министре экологии Сулейменовой|lang=ru|publisher=tengrinews|author=Дүйсенқұлова, Рабиға|date=2023-01-04|accessdate=2023-10-22}}&lt;/ref&gt; Министр кезіндегі партия мүшесі болғаны–болмағаны белгісіз.}}
|[[Бірінші Әлихан Смайылов үкіметі|Смайылов I]]&lt;br&gt;[[Екінші Әлихан Смайылов үкіметі|Смайылов II]]
|-
| colspan=&quot;8&quot;|'''Су ресурстары және ирригация министрлігі (2023–)'''
|-
|1
|[[Сурет:Nurjan Nurjigitov (2023-09-04).png|99px]]
|[[Нұржан Молдиярұлы Нұржігітов|Нұржан Нұржігітов]]&lt;br&gt;{{small|(1967 туған)}}
|4 қыркүйек&lt;br&gt;2023
|—
| bgcolor=&quot;&quot; |
|''белгісіз''
|[[Екінші Әлихан Смайылов үкіметі|Смайылов II]]&lt;br&gt;[[Олжас Бектенов үкіметі|Бектенов]]
|-
|}

== Қосымша ақпарат ==
{{Notelist}}

== Дереккөздер ==
{{Дереккөздер}}
{{Қазақстан Республикасының министрліктері}}

[[Санат:Қазақстан Республикасының министрліктері|С]]
[[Санат:Су шаруашылығы министрліктері]]</text>
      <sha1>qe5rs91be5wuda6oqbrlzaoubb1mv5v</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Марат Кәрімжанұлы Қарабаев</title>
    <ns>0</ns>
    <id>718257</id>
    <revision>
      <id>3478912</id>
      <parentid>3478406</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T03:51:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kaiyr</username>
        <id>3134</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>«[[Санат:Өзбекстан қазақтары|Өзбекстан қазақтары]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен)</comment>
      <origin>3478912</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16862" sha1="kgvmj3wobnw21pnexw466j2me31l6rp" xml:space="preserve">{{Мемлекеттік қайраткер
 | түс                  =
 | Қазақша есімі        = Марат Кәрімжанұлы Қарабаев
 | Шынайы есімі         = 
 | Суреті               = Marat Qarabaev (2023-10-11).jpg
 | Сурет ені            = 
 | Атауы                = Қарабаев 2023 жылы
 | Титулы               = [[Қазақстан Республикасы Көлік министрлігі|Көлік министрі]]
 | Ту                   = Flag of Kazakhstan.svg
 | Ту2                  = Emblem of Kazakhstan latin.svg
 | Реті                 = 
 | Басқара бастады      = 2 қыркүйек 2023
 | Басқаруын аяқтады    = 8 маусым 2025
 | Ізашары              = ''лауазымы қайта құрылды'' ([[Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникациялар министрлігі|Көлік және коммуникациялар министрі]] ретінде [[Жеңіс Махмұдұлы Қасымбек|Жеңіс Қасымбек]])
 | Ізбасары             = 
 | Президент            = [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]
 | Премьер              = [[Әлихан Асханұлы Смайылов|Әлихан Смайылов]]&lt;br&gt;[[Олжас Абайұлы Бектенов|Олжас Бектенов]]

 | Титулы_2             = [[Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі|Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрі]]
 | Ту_2                 = Flag of Kazakhstan.svg
 | Ту2_2                = Emblem of Kazakhstan latin.svg
 | Реті_2               = 
 | Басқара бастады_2    = 4 қаңтар 2023
 | Басқаруын аяқтады_2  = 2 қыркүйек 2023
 | Премьер_2            = [[Әлихан Асханұлы Смайылов|Әлихан Смайлов]]
 | Президент_2          = [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]
 | Ізашары_2            = [[Қайырбек Айтбайұлы Өскенбаев|Қайырбек Өскенбаев]]
 | Ізбасары_2           = ''лауазымы ыдырады, ([[Қазақстан Республикасы Өнеркәсіп және құрылыс министрлігі|Өнеркәсіп және құрылыс министрі]] ретінде [[Қанат Бисимбайұлы Шарлапаев|Қанат Шарлапаев]])''

 | Титулы_3             = [[Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі|Индустрия және инфрақұрылымдық даму вице-министрі]]
 | Ту_3                 = Flag of Kazakhstan.svg
 | Ту2_3                = Emblem of Kazakhstan latin.svg
 | Реті_3               = 
 | Басқара бастады_3    = 8 шілде 2021
 | Басқаруын аяқтады_3  = 4 қаңтар 2023
 | Премьер_3            = [[Асқар Ұзақбайұлы Мамин|Асқар Мамин]]&lt;br&gt;[[Әлихан Асханұлы Смайылов|Әлихан Смайылов]]
 | Ізашары_3            = 
 | Ізбасары_3           = 
 | тақырыпша2_3         = Министрі
 | мәтін2_3             = [[Бейбіт Бәкірұлы Атамқұлов|Бейбіт Атамқұлов]]&lt;br&gt;[[Қайырбек Айтбайұлы Өскенбаев|Қайырбек Өскенбаев]]

 | Туған күні         = 4.7.1987
 | Туған жері         = {{туғанжері|Ташкент облысы|Ташкент облысында}}, [[Өзбек Кеңестік Социалистік Республикасы|Өзбек КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]]&lt;ref name=&quot;zakonkz&quot;&gt;{{Cite web|url=https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=38111721&amp;pos=1;-16#pos=1;-16|title=Карабаев Марат Каримжанович (персональная справка)|lang=ru|publisher=online.zakon.kz|accessdate=2023-11-13}} {{Wayback|url=https://web.archive.org/web/20231113135347/https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=38111721&amp;pos=1;-16#pos=10;-19|date=2023-11-13}}&lt;/ref&gt;
 | Қайтыс болған күні   = 
 | Қайтыс болған жері   = 
 | Жерленді             = 
 | Діні                 = 
 | Әкесі                = 
 | Анасы                = 
 | Жұбайы               = үйленген&lt;ref name=&quot;eldala&quot; /&gt;
 | Балалары             = бірнеше баласы бар&lt;ref name=&quot;eldala&quot; /&gt;
 | Азаматтығы           = 
 | Партиясы             = [[Аманат (партия)|Аманат]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.gov.kz/memleket/entities/miid/press/news/details/604942?lang=kk|title=Марат Қарабаев Amanat партиясында азаматтардың жеке қабылдауын өткізді|lang=kk|publisher=[[Қазақстан Республикасы Өнеркәсіп және құрылыс министрлігі]]нің ресми сайты|date=2023-07-18|accessdate=2023-10-20}} {{Wayback|url=https://web.archive.org/web/20231113132532/https://www.gov.kz/memleket/entities/miid/press/news/details/604942?lang=kk|date=2023-11-13}}&lt;/ref&gt;
 | Білімі               = 1) Ташкент көлік-жол институты&lt;ref name=&quot;zakonkz&quot; /&gt;&lt;br&gt;2) [[Болашақ стипендиясы|Болашақ]] бағдарламасымен [[Уорик университеті]] (2010)&lt;br&gt;3) [[Мұхаммед Хайдар Дулати атындағы Тараз өңірлік университеті|Дулати атындағы Тараз өңірлік университеті]] (2015)&lt;ref name=&quot;eldala&quot;&gt;{{Cite web|url=https://eldala.kz/dannye/dosye/8327-karabaev-marat-karimzhanovich|title=Марат Карабаев|lang=ru|publisher=eldala.kz|date=2023-09-11|accessdate=2023-10-20}} {{Wayback|url=https://web.archive.org/web/20231113141351/https://eldala.kz/dannye/dosye/8327-karabaev-marat-karimzhanovich|date=2023-11-13}}&lt;/ref&gt;
 | Мамандығы            = 2) өндірістік-жүйелік инженерия (2010)&lt;br&gt;3) [[экономист]] (2015)&lt;ref name=&quot;eldala&quot; /&gt;
 | Ғылыми дәрежесі      = 
 | Қолтаңбасы           = 
 | Сайты                = 
 | Commons              = Marat Qarabaev
 | Атағы                = 
 | Қызмет еткен жылдары = 
 | Құрамында болды      = 
 | Әскер түрі           = 
 | Марапаттары          = 
}}
'''Марат Кәрімжанұлы Қарабаев''' ([[4 шілде]] [[1987 жыл]], [[Ташкент облысы]]) — [[қазақстан]]дық саясаткер, инженер, экономист. Бұрын [[Қазақстан Республикасы Көлік министрлігі|Көлік министрі]] (2023–2025), [[Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі|Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрі]] (2023) және вице-министрі (2021–2023) лауазымдарында болған.

== Ерте жылдары және білімі ==
Марат Қарабаев [[1987 жыл]]ғы [[4 шілде]]де,&lt;ref name=&quot;zakonkz&quot; /&gt; [[Өзбек Кеңестік Социалистік Республикасы|Кеңестік Өзбекстан]]ның [[Ташкент облысы]]нда дүниеге келген. Ташкент көлік-жол институтында, 2010 жылы өндірістік-жүйелік инженерия мамандығына [[Болашақ стипендиясы|Болашақ]] бағдарламасымен [[Ковентри]], [[Ұлыбритания]]дағы [[Уорик университеті]]нде және 2015 жылы экономист мамандығына [[Мұхаммед Хайдар Дулати атындағы Тараз өңірлік университеті|Дулати атындағы Тараз өңірлік университеті]]нде оқуын бітірген.&lt;ref name=&quot;eldala&quot; /&gt;

== Мансабы ==
Еңбек жолын Қарабаев 2011 жылы, [[Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі|Ауыл шаруашылығы министрлігі]] Су ресурстары комитетінің Су шаруашылығы желілерін пайдалану және дамыту департаментінің сарапшысы ретінде бастады.

2011–2013 жылдары аралығында ол [[Қазақстан Республикасы Индустрия және жаңа технологиялар министрлігі|Индустрия және жаңа технологиялар министрлігі]] Жаңа технологиялар және энергия үнемдеу департаменті қызмет көрсету саласын технологиялық дамыту басқармасының бас сарапшысы болды.&lt;ref name=&quot;zakonkz&quot; /&gt;

2014–2015 жылдары Қарабаев [[Түркістан облысы|Оңтүстік Қазақстан облысы]]ның кәсіпкерлік және индустриалды-инновациялық даму басқармасы басшысының орынбасары қызметінде болса, 2015 жылдан 2017 жылға дейін сол басқарманың басшысы болып тағайындалды.&lt;ref name=&quot;eldala&quot; /&gt;

2018 жылғы тамызда ол үкіметке қайта оралды, [[Қазақстан Республикасы Цифрлық даму, қорғаныс және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі|Цифрлық даму, қорғаныс және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі]] Қорғаныс-өнеркәсіп кешенін дамыту департаментінің директоры болып тағайындалды, сол қызметте 2019 жылғы шілдеге дейін болды. 2019 жылғы тамыздан 2020 жылғы шілдеге дейін ол [[Қазақстан Республикасы Индустрия және жаңа технологиялар министрлігі|Индустрия және жаңа технологиялар министрлігі]] Қорғаныс-өнеркәсіп кешенін дамыту департаментінің директоры қызметінде болған.&lt;ref name=&quot;zakonkz&quot; /&gt;

2020 жылғы 13 шілдеде [[Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі|Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрі]] [[Бейбіт Бәкірұлы Атамқұлов|Бейбіт Атамқұлов]] бұйрығымен Марат Қарабаев Индустриалды даму комитетінің төрағасы болып тағайындалды. Оның ізашары [[Қанат Құрмашұлы Байытов|Қанат Байытов]] болды.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=32067575|title=Назначен председатель Комитета индустриального развития и промышленной безопасности|lang=ru|publisher=online.zakon.kz|date=2020-07-13|accessdate=2023-11-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://adym.kz/17727/marat-arabaev-industrialdy-damu-komitetini-t-ra-asy-bolyp-ta-ajyndaldy|title=Марат Қарабаев Индустриалды даму комитетінің төрағасы болып тағайындалды|lang=kk|publisher=Адым|author=ТАЙМАН, Жұлдыз|date=2020-07-13|accessdate=2023-11-13}}&lt;/ref&gt;

2021 жылғы 8 шілдеде ол Индустрия және инфрақұрылымдық даму вице-министрі болды, бұл қызметін ол 2023 жылғы 4 қаңтарда дейін жалғастырды.

2023 жылғы 4 қаңтарда [[Қазақстан президенті|президент]] [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Тоқаев]] жарлығымен Марат Қарабаев [[Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі|Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрі]] лауазымына тағайындалды.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.akorda.kz/kz/mk-karabaevty-tagayyndau-turaly-403017|title=М.К. Қарабаевты тағайындау туралы|lang=kk|publisher=[[Қазақстан президенті]]нің ресми сайты|author=[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|ТОҚАЕВ, Қасым-Жомарт Кемелұлы]]|date=2023-01-04|accessdate=2023-11-13}} {{Wayback|url=https://web.archive.org/web/20231113144950/https://www.akorda.kz/kz/mk-karabaevty-tagayyndau-turaly-403017|date=2023-11-13}}&lt;/ref&gt;

Сол жылғы 2 қыркүйекте Қарабаев басқарған министрлік ыдыратылды, оның орнына [[Қазақстан Республикасы Өнеркәсіп және құрылыс министрлігі|Өнеркәсіп және құрылыс]] пен [[Қазақстан Республикасы Көлік министрлігі|Көлік]] министрліктері құрылды.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://kz.kursiv.media/kk/2023-09-01/prezident-zharlyghymen-elimizde-bes-ministrlik-quryldy/|title=Президент жарлығымен елімізде бес министрлік құрылды, төрт министр лауазымынан босады|lang=kk|publisher=KURSIV|date=2023-09-01|accessdate=2023-11-13}}&lt;/ref&gt; Жаңа құрылған Көлік министрлігін басқаруға Қарабаев таңдалды.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.akorda.kz/kz/mk-karabaevty-tagayyndau-turaly-284220|title=М.К. Қарабаевты тағайындау туралы|lang=kk|publisher=[[Қазақстан президенті]]нің ресми сайты|author=[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|ТОҚАЕВ, Қасым-Жомарт Кемелұлы]]|date=2023-09-02|accessdate=2023-09-06}} {{Wayback|url=|date=2023-11-13}}&lt;/ref&gt; 2025 жылғы 8 маусымда қызметінен босатылды.&lt;ref&gt;[https://kz.kursiv.media/kk/2025-06-08/rnmtr-kolik-ministri-karabayev-bosatykdy/ Көлік министрі Марат Қарабаев қызметінен босатылды]&lt;/ref&gt;

Сонымен қатар Марат Қарабаев 2023 жылғы 5 қаңтардан 28 қазанға дейін [[Бәйтерек (ұлттық холдинг)|Бәйтерек ұлттық холдингі]] Директорлар Кеңесінің мүшесі болды.&lt;ref name=&quot;zakonkz&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[https://kase.kz/ru/information/news/show/1509235 Изменен состав Совета директоров АО &quot;Национальный управляющий холдинг &quot;Байтерек&quot;]&lt;/ref&gt;

== Жеке өмірі ==
Марат Қарабаев үйленген, бірнеше баласы бар.&lt;ref name=&quot;eldala&quot; /&gt;

== Дереккөздер ==
{{Дереккөздер}}
{{Олжас Бектеновтің министрлер кабинеті}}
{{Әлихан Смайыловтың министрлер кабинеті}}

[[Санат:Аманат партиясының мүшелері]]
[[Санат:Мұхаммед Хайдар Дулати атындағы Тараз өңірлік университеті түлектері]]
[[Санат:Ташкент көлік-жол институты түлектері]]
[[Санат:Уорик университеті түлектері]]
[[Санат:Қазақстан экономистері]]
[[Санат:Қазақстан инженерлері]]
[[Санат:Қазақстан көлік министрлері]]
[[Санат:Қазақстан индустрия министрлері]]
[[Санат:Өзбекстан қазақтары]]</text>
      <sha1>kgvmj3wobnw21pnexw466j2me31l6rp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Ongsalt</title>
    <ns>3</ns>
    <id>720289</id>
    <revision>
      <id>3478943</id>
      <parentid>3239021</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T06:48:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Turkmen</username>
        <id>67971</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Turkmen [[Қатысушы талқылауы:Uka bone]] бетін [[Қатысушы талқылауы:Ongsalt]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user &quot;[[Special:CentralAuth/Uka bone|Uka bone]]&quot; to &quot;[[Special:CentralAuth/Ongsalt|Ongsalt]]&quot;</comment>
      <origin>3239021</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="239" sha1="gsovzfd8t5q0efn2re32qf7kt6t0pnb" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Uka bone}}

-- [[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]] 12:08, 2023 ж. қарашаның 29 (+06)</text>
      <sha1>gsovzfd8t5q0efn2re32qf7kt6t0pnb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қарағанды облысының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>741484</id>
    <revision>
      <id>3478783</id>
      <parentid>3478313</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T12:39:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Салиха</username>
        <id>17167</id>
      </contributor>
      <comment>/* Ақтоғай ауданы */</comment>
      <origin>3478783</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="144451" sha1="htens24tw3rx37nrl63fm0uklo891yj" xml:space="preserve">[[Қарағанды облысы]]ның жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі Қарағанды облысының әкімдігінің 2020 жылғы 17 қарашадағы № 73/01 қаулысымен бекітілген.&lt;ref&gt;Қарағанды облысының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің Мемлекеттік тізімін бекіту туралы[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V20K0006094]&lt;/ref&gt;

== Абай ауданы ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+  
|-
! р/с !! Ескерткіштің атауы !! Ескерткіш суреті !! Ескерткіш түрі !! Ескерткіштің орналасқан жері
|-
| 1 || Шерубай қорымы, ерте темір дәуірі; Шерубай 1 қорымы, қола дәуірі; Топар қорымы, ерте темір дәуірі; Топар 1; 2 қорымдары, ерте темір дәуірі; Южный қорғаны, ерте темір ғасыры; Южный 3 қорымы, ерте темір ғасыры||   || археология ескерткіші || [[Топар (Қарағанды облысы)|Топар]] кентінен оңтүстік-шығысқа қарай 7 км жерде; 8 шм жерде, Шерубай-Нұра теміржол бекетінің аймағында; Қарағанды 2-суэлектростанциясынан оңтүстік-шығысқа қарай 5 км жерде; кент аймағы; кенттен оңтүстік-батысқа қарай 0,2 км; оңтүстік-оңтүстік-шығысқа қарай 12 км, Шерубай-Нұра теміржол бекетінен оңтүстік-батысқа қарай 2,5 км, [[Южный (Қарағанды облысы)|Южный]] кентінен солтүстік-батысқа қарай 7 км жерде; Топар кентінен оңтүстікке қарай 12 км жерде, Шерубай-Нұра теміржол бекетінен оңтүстік-батысқа қарай 4 км, Южный кентінен солтүстік-батысқа қарай 2 км, Нұра өзенінің сол жақ жағасында.
|-
| 2 || Жартас қорымы, ерте темір дәуірі; Восход қорымы, ерте темір дәуірі; Көксу қорымы, ерте темір дәуірі ||   || археология ескерткіші || &quot;Жартас&quot; сауықтыру орнынан солтүстік-шығысқа қарай 0,6 км; &quot;Жартас&quot; сауықтыру орнынан 0,7 км; &quot;Жартас&quot; сауықтыру орнынан оңтүстік-батысқа қарай 2 км.
|-
| 3 || Көксу 1 қорымы, ерте темір дәуірі; Құла-Айғыр қорымы, ортағасыр; Көксу қорғаны, ерте темір дәуірі ||   || археология ескерткіші || [[Юбилейное (Қарағанды облысы)|Юбилейное]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 7,5 км; [[Құлаайғыр (ауыл)|Құлаайғыр]] ауылынан 4,5 км; [[Көксу (Қарағанды облысы)|Көксу]] ауылынан солтүстікке қарай 2 км, &quot;Жартас&quot; сауықтыру орнынан оңтүстік-батысқа қарай 2 км
|-
| 4 || 8-ші ауыл 1 қорымы, қола дәуірі, ортағасыр; Захаровка қорымы, ерте темір ғасыры; Құлаайғыр 1 қорымы, ортағасыр; Қарабас тұрағы, тас дәуірі||   || археология ескерткіші || 8-ші ауыл ауылынан оңтүстікке қарай 4 км; [[Ақмешіт (Қарағанды облысы)|Ақмешіт]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 3 км, [[Есенгелді]] ауылынан солтүстікке қарай 7 км, [[Нұра]] өзенінің сол жақ жағасында, арнадан 200 м жерде; Құлаайғыр ауылынан солтүстік-батысқа қарай 2 км, Топар кентінен оңтүстік-шығысқа қарай 10 км жерде; [[Абай (қала)|Абай]] қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 5 км жерде.
|-
| 5 || Самарка қорымы, ерте темір ғасыры; Самарка 1; 2 қорымдары, ерте темір ғасыры ||   || археология ескерткіші || [[Самарка (Қарағанды облысы)|Самарка]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 6 км жерде, [[Изумрудное (Қарағанды облысы)|Изумрудное]] ауылынан оңтүстік-оңтүстік-батысқа қарай 3 км, Нұра өзенінің сол жақ жағасында; Самарка ауылынан оңтүстікке қарай 7,7 км жерде, Изумрудное ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 4,5 км,  Нұра өзенінің сол жақ жағасында; Самарка ауылынан оңтүстікке қарай 8 км, Изумрудное ауылынан оңтүстік-оңтүстік-батысқа қарай 5 км жерде
|-
| 6 || Шерубай-Нұра қорымы, ортағасыр; Шерубай-Нұра 1 қорымы, ортағасыр; Южный қорымы, ерте темір ғасыры; Южный 1; 2 қорымдары, ерте темір ғасыры ||   || археология ескерткіші || Южный кентінен солтүстік-батысқа қарай 8 км; 7,5 км, Нұра өзенінің оң жақ жағасында; солтүстік-шығысқа қарай 2 км; батысқа қарай 2,5 км, Нұра өзенінің сол жақ жағасында; солтүстік-батыс-батысқа 2,5 км; солтүстік-батысқа қарай 2 км, Нұра өзенінің сол жақ жағасында. 
|-
| 7 || Есенгелді қорымы, ерте темір ғасыры; Есенгелді қонысы, қола дәуірі; Есен қорымы, қола дәуірі; Есен 1 қорымы, ерте темір ғасыры; Есен қорғаны, ерте темір ғасыры ||   || археология ескерткіші || [[Есенгелді]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 1,5 км; оңтүстік-оңтүстік-шығысқа қарай 3 км, Есенгелді қорымы мен Нұра өзенінің құйылысы аралығы; 8 ауыл ауылынан оңтүстікке қарай 5 км жерде, Есен өзенінен солтүстікке қарай 200 м; 8 ауыл ауылынан оңтүстікке қарай 18 км, Есен өзенінің сол жақ жағасында.
|-
| 8 || Бауырөзен қорғаны, ортағасыр; Бауырөзен 1 қорғаны, ортағасыр; Бауырөзен 2 қорғаны, ортағасыр; Бауырөзен қорымы, ортағасыр; Бауырөзен 1 қорымы, ортағасыр; Бауырөзен 2 қорымы, ортағасыр ||   || археология ескерткіші || Қарағанды-Алматы автожолынан батысқа қарай 3 км; 10 км; оңтүстік-батысқа қарай 8 км; солтүстікке қарай 10 км; батысқа қарай 10 км.
|-
| 9 || &quot;Мамочкино&quot; зираты ||   || киелі нысан || Жартас ауылы.
|}

== Ақтоғай ауданы ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+  
|-
! р/с !! Ескерткіштің атауы !! Ескерткіш суреті !! Ескерткіш түрі !! Ескерткіштің орналасқан жері
|-
| 1 || Шағала қорымы, ХІХ ғ.; №84 атауы жоқ кесене, ХІХ ғ.; № 85 атауы жоқ кесене, ХІХ ғ.; №86 мешіті, ХІХ ғ.; №88 мешіті, ХІХ ғ.; Тобышақ кесенесі, ХІХ ғ.; Текежан қорымы, ХІХ ғ.; №90 атауы жоқ кесене, ХІХ ғ. Үйрекбейіт кесенесі, ХІХ ғ. || || ансамбльдер мен ке­шен­дер  || [[Абай (Ақтоғай ауданы)|Абай]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 8 км, 9 км; солтүстік-шығысқа қарай 7 км.
|-
| 2 || Асылбек қорымы, ХІХ ғ.; №106 атауы жоқ кесене, ХІХ ғ.; Жүнісбек кесенесі, ХІХ ғ.; Махамбет кесенесі, ХІХ ғ. ||   || ансамбльдер мен ке­шен­дер || [[Қарасу (Ақтоғай ауданы)|Қарасу]] ауылынан батысқа қарай 7 км, [[Қарабұлақ ауылдық округі (Ақтоғай ауданы)|Қарабұлақ ауылдық округі]].
|-
| 3 || Ақтай қорымы, ХІХ ғ.; Қошқар Сағанасы, ХІХ ғ.; Шоқтай кесенесі, ХІХ ғ.; Даухар кесенесі, ХІХ ғ.; Өзбек Қожа кесенесі, ХІХ ғ.; Ахмет кесенесі, ХІХ ғ.; Нығыман кесенесі, ХІХ ғ.  ||   || ансамбльдер мен ке­шен­дер/қала құрылысы және сәулет || [[Нарманбет ауылы|Нарманбет]] ауылынан шығысқа қарай 2 км; солтүстік-шығысқа қарай 9 км; 18 км; 9,5 км; 2,5 км.
|-
| 4 || Дүйсек қорымы, ХІХ ғ.; №149 атауы жоқ кесене, ХІХ ғ.; №150 атауы жоқ кесене, ХІХ ғ. ||   || ансамбльдер мен ке­шен­дер || [[Сарышаған (кент)|Сарышаған]] кентінен солтүстік-шығысқа қарай 1,5 км..
|-
| 5 || Машан кесенесі, ХІХ ғ.; Шайкен кесенесі, ХІХ ғ. ||   || қала құрылысы және сәулет|| [[Нүркен]] ауылынан шығысқа қарай 2 км, [[Нүркен ауылдық округі (Ақтоғай ауданы)|Нүркен ауылдық округі]].
|-
| 6 || Нұрлан кесенесі, ХІХ ғ.; Адабай қызы кесенесі, ХІХ ғ.; Әзімбай кесенесі, ХІХ ғ.; Игембай кесенесі, ХІХ ғ.; Ұлдан кесенесі, ХІХ ғ.; №96 атауы жоқ кесенесі, ХІХғ.; Балықбай кесенесі, ХІХ ғ. №95 атауы жоқ кесене, ХІХ ғ. Атауы жоқ сағана 2 Айыртас, XIX ғ. Айнан кесенесі, XIX ғ.||   || қала құрылысы және сәулет || [[Айыртас]] ауылынан шығысқа қарай 1 км; оңтүстік-батысқа қарай 3 км; 12 км; 81 км; оңтүстікке қарай  68 км; оңтүстік-шығысқа қарай 6 км; солтүстік-шығысқа қарай 500 м; оңтүстік-шығысқа қарай 2,5 км жерде, Еспе өзенінің сол жақ жағасында; ауылдан шығысқа қарай 15 км; ауылда.
|-
| 7 || Оспан кесенесі, ХІХ ғ.; Нұржан кесенесі, ХІХ ғ.; Түсіпхан кесенесі, ХІХ ғ.; Бөртебай кесенесі, ХІХ ғ.; Балбрауын кесенесі, ХІХ ғ.; Алданазар кесенесі, ХІХ ғ.; Нарманбет кесенесі, ХІХ ғ. ||   || қала құрылысы және сәулет/киелі нысан || Қарасу ауылынан батысқа қарай 4 км;  оңтүстік-шығысқа қарай 45 км; батысқа қарай 4 км; шығысқа қарай 4 км; оңтүстікке қарай 6 км; батысқа қарай 4 км; оңтүстікке қарай 6 км.
|-
| 8 || Шамбылай кесенесі, ХІХ ғ.; Сәмбет кесенесі, ХІХ ғ.; Серік кесенесі, ХІХ ғ.; №119 атауы жоқ кесене, ХІХ ғ.; Қожа Ахмет кесенесі, ХІХ ғ.; Қазыбек кесенесі, ХІХ ғ.; Балажан кесенесі, ХІХ ғ. ||   || қала құрылысы және сәулет || [[Балқаш (қала)|Балқаш]] қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 22 км; оңтүстік-батысқа қарай 42 км; оңтүстік-шығысқа қарай 39 км; 20 км; 29 км; 35 км.
|-
| 9 || Кенжал молла кесенесі, ХІХ ғ.; Ақкүшік кесенесі, ХІХ ғ. ||   || қала құрылысы және сәулет || [[Мойынты (станция)|Мойынты]] теміржол бекетінен солтүстік-шығысқа қарай 30 км; оңтүстікке қарай 50 км.
|-
| 10 || Ахметша кесенесі, ХІХ ғ.; Үкібас кесенесі, ХІХ ғ.; Машақ кесенесі, XIX ғ. ||   || қала құрылысы және сәулет || Нарманбет ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 9,5 км; солтүстік-батысқа қарай 10 км; батысқа қарай 1 км.
|-
| 11 || Бесапан кесенесі, ХІХ ғ. ||   || қала құрылысы және сәулет || [[Гүлшат]] кентінен солтүстікке қарай 20 км.
|-
| 12 || Қошқар кесенесі, ХІХ ғ.; 93 атауы жоқ сағана, ХІХ ғ.; №94 атауы жоқ сағана, ХІХ ғ.; Тобышақ кесенесі, XIX ғ. ||   || қала құрылысы және сәулет || [[Абай (Ақтоғай ауданы)|Абай]] ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 50 км; шығысқа қарай 15 км; 8 км.
|-
| 13 || Егізқойтас қорымы, ортағасыр; Тас қорғандар, ерте темір ғасыры; 38 қоршаудан салынған қорым, қола дәуірі; Тас қорғандардан тұратын Сыпраоба қорымы, ортағасыр||  || археология ескерткіші || Тоқырауын өзенінің сол жақ жағындағы Егізқойтас сайында; Егізқойтас сайынан оңтүстік-оңтүстік-шығысқа қарай 5 кмжерде, Тоқырауын өзенінің сол жақ жағасында; сайдан оңтүстік-оңтүстік-шығысқа қарай 3,5 км, Тоқырауын өзенінің бойымен 5 км жерде; Сыпраоба сайында.
|-
| 14 || &quot;Мұртты&quot; қорғандар, ерте темір ғасыры; Қарасай қорымы, ерте темір ғасыры||   || археология ескерткіші || [[Ақтоғай (Қарағанды облысы)|Ақтоғай]] кентінен 40 км жерде, Балқыдақ сайында; кенттен 64 км, Қарасай өзенінің сол жақ жағасында. 
|-
| 15 || Тас және жер үйінділерінен жасалған қорғандар, қола дәуірі ||  || археология ескерткіші || Телман ауылынан 11 км, Жалаңаш өзенінің оң жақ жағасында.
|-
| 16 || Тас мүсін, ортағасыр ||   || археология ескерткіші || Түлкілі өзенінің сол жақ жағасында, [[Қаратал (Қарағанды облысы)|Қаратал]] ауылынан 12 шм жерде.
|-
| 17 || Қоршаулар мен қорғандардан жасалған қорым, ерте темір ғасыры ||  || археология ескерткіші || Қызылқозы сайында, Нұртай өзенінің жоғары бойында.
|-
| 18 || Қаратас тас қорғаны, ортағасыр; Қола дәуір қорымы; 20 тас қорғанынан тұратын Қарабие 1 қорымы, ортағасыр; Қорғандар, қола дәуірі; Тас қорғандарынан жасалған 37 жауынгердің қорымы, ерте темір ғасыры; 26 қоршаудан тұратын Қарабие II қорымы, қола дәуірі ||   || археология ескерткіші || Қаратас сайынан 2 км жерде, Нұртай өзенінің сол жақ жағасында, Ақтоғай кентінен солтүстік-батысқа қарай 64 км; Қаратас сайынан 7 км жерде, Нұртай өзенінің оң жақ жағасында; Нұртай өзенінің оң жақ жағасында, Қанаттас сайынан оңтүстік-оңтүстік-шығысқа қарай 5 км; Тоқырауын өзенінің оң жақ жағасында, Қаратас сайынан 3 км; Қарасай өзенінің жоғары бойында, Қаратас ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 5 км; Қарасай өзенінің жоғары бойында, Ақтоғай кентінен батысқа қарай 40 км.
|-
| 19 || Тас мүсіні, ортағасыр; Тас қорғандары, қола дәуірі; Тас мүсіні, ортағасыр; 100 тас қорғаннан тұратын қорым, қола дәуірі; Тас қоршаулар мен тас мүсін, ерте темір ғасыры||  || археология ескерткіші || [[Нүркен]] ауылының солтүстік шеткі аймағында; ауылдан шығысқа қарай 34 км жерде, Қызылтас ауылының жанында; Қызылтас ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 8 км; Шабанбай би ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 5 км.
|-
| 20 || Тас қорғандары, қола дәуірі; Қоршаулар, ерте темір ғасыры; &quot;Мұртты&quot; қорғандар және стела, ерте темір ғасыры; Тас мүсін, ортағасыр; Тас мүсіндер мен қоршаулар, ерте темір ғасыры; Тас қорғандары, ерте темір ғасыры; &quot;Мұртты&quot; қорғандар, ерте темір ғасыры; Тас қорғандары, ерте темір ғасыры; Тасқа салынған сурет, әр түрлі уақытта; Қоршаулар, ерте темір ғасыры ||   || археология ескерткіші || Беғазы өзенінің оң жақ жағасында, Ақтоғай кентінен 20 км; [[Беғазы қорымы]]нан батысқа қарай 3 км, [[Беғазы (тау)|Беғазы]] тауында; Жіңішке өзенінің аңғарында, Беғазы тауының бөктерінде; Беғазы қорымынан 3 кмжерде, Қарашоқы сайында; Беғазы қорымынан батысқа қарай 3 км жерде, Беғазы өзенінің аңғарында; Беғазы өзенінің оң жақ жағасында, Ақтоғай кентінен солтүстік-шығысқа қарай 30 км; Беғазы мен Тоқырауын өзендерінің бірігуінен солтүстікке қарай 5 км жерде, Беғазы тауында; Қаратал өзенінің сол жақ жағасында, Тоқырауын өзенінің құйылысы жерінде; Жіңішке өзенінің сол жақ жағасындағы ойпаңында, [[Ақтұмсық]] ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 15 км; Беғазы қорымынан батысқа қарай 3,5 км жерде, Беғазы сайында. 
|-
| 21 || &quot;Мұртты&quot; қорғандар, ерте темір ғасыры; Қарамеңде қорғаны; Қарамеңде қорымы, ерте темір ғасыры ||  || археология ескерткіші || Ақтоғай кентінен солтүстік-солтүстік-шығысқа қарай 4 км; кенттен солтүстікке қарай 5 км жерде, Қарамеңде би мазарының жанында; Әмірхан ауылынан солтүстікке қарай 2 км; солтүстік-солтүстік-батысқа қарай 5,14 км; 6,11 км.  
|-
| 22 || Тас қорғандар, ерте темір ғасыры ||   || археология ескерткіші || Балқаш қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 5-6 км.
|-
| 23 || Аққора қорғаны, ерте темір ғасыры; Итұшқан қорымы, ерте темір ғасыры; Итұшқан 1; 2 қорымдары, ерте темір ғасыры ||   || археология ескерткіші || [[Қасабай (ауыл)|Қасабай]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 5,77 км; оңтүстік-оңтүстік-шығысқа қарай 3,52 км; оңтүстік-шығысқа қарай 14,5 км; 15,2 км; 14,9 км.
|-
| 24 || Ақөлке қорғаны, ерте темір ғасыры; Ақөлке 1; 2 қорымдары, ерте темір ғасыры; Аралтөбе 1; 2; 3 қорымдары, ерте темір ғасыры; Бөгеу 1; 2 қорғандары, ерте темір дәуірі; Бөгеу 1; 2 қорымдары, ерте темір ғасыры; Кенелі қорғаны, ерте темір ғасыры; Сиыртас қорғаны, ерте темір ғасыры ||   || археология ескерткіші || [[Шабанбай би ауылы|Шабанбай би]] ауылынан оңтүстік-оңтүстік-батысқа қарай 5,58 км; оңтүстікке қарай 7,22 км; оңтүстік-батысқа қарай 5,15 км; оңтүстік-шығысқа қарай 6,98 км; оңтүстік-оңтүстік-шығысқа қарай 7,18 км; оңтүстік-оңтүстік-батысқа қарай 7,22 км; оңтүстік-шығысқа қарай 4,93 км; 4,95 км; 5,74 км; 4,66 км; батыс-солтүстік-батысқа қарай 17,5 км; оңтүстік-оңтүстік-батысқа қарай 8,31 км.
|-
|25 || Беғазы қорғаны, ерте темір ғасыры; Беғазы 1 қорымы, әр дәуірлі; Беғазы 2 қорымы, ерте темір ғасыры; Беғазы 3 қорымы, қола дәуірі, ортағасыр; Беғазы 3А қорымы, ортағасыр; Беғазы 3В қорымы, қола дәуірі, ортағасыр; Беғазы 4 қорымы, қола дәуірі, ортағасыр; Беғазы 5 қорымы, қола дәуірі, ортағасыр; Беғазы 6 қорымы, ерте темір ғасыры, ортағасыр; Беғазы 7 қорымы, қола дәуірі, ортағасыр; Беғазы 8 қорымы, ортағасыр; Беғазы 9 қорымы, ортағасыр; Беғазы 10 қорымы, қола дәуірі, ерте темір ғасыры, ортағасыр; Қызылжал қорғандар-қоршаулар тобы, қола дәуірі ||   || археология ескерткіші || [[Беғазы (ауыл)|Беғазы]] ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 2,7 км; батыс-солтүстік-батысқа қарай 0,7 км; солтүстік-солтүстік-батысқа қарай; Беғазы қорымынан солтүстік-шығысқа қарай 1,5 км; ауылдан солтүстікке қарай 0,8 км; 1,23  км; оңтүстік-батысқа қарай 1,3 км; 1,55 км; 1,5 км; 1,3 км; 3,5 км; оңтүстікке қарай 4 км; шығыс-оңтүстік-шығысқа қарай 16,1 км.
|-
| 26 || Жіңішке 1; 2; 3 қорымдары, ерте темір ғасыры; Итөлген 1; 3; 4 қорғандары, ерте темір ғасыры; Бағлы 1; 2 қорғандары, ерте темір ғасыры; Жүндіоба 1 қорғаны, ерте темір ғасыры; Беғазы тас жүйектері, ерте темір ғасыры ||   || археология ескерткіші || [[Сона (ауыл)|Сона]] ауылынан солтүстік-батысқа қарай 8,4 км; батыс-солтүстік-батысқа қарай 6,47 км; солтүстік-батысқа қарай 9,07 км; 21,8 км; 22,4 км; оңтүстік-батысқа қарай 15,0 км; батыс-солтүстік-батысқа қарай 16,8 км; оңтүстік-батысқа қарай 24,1 км.
|-
| 27 || Жолдыбай 1; 2 қорғандары, ерте темір ғасыры ||   || археология ескерткіші || [[Сарытерек (Қарағанды облысы)|Сарытерек]] ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 18,4 км; 18 км.
|-
| 28 || Қаратал қорғаны, ортағасыр; Қаратал 1 қорымы, қола дәуірі, ерте темір ғасыры; Қаратал 2 қорымы, қола дәуірі, ЕТҒ; Қаратал 4 қорымы, қола дәуірі, ерте темір ғасыры, ортағасыр; Қаратал 5 қорымы, қола дәуірі, ерте темір ғасыры; Қараүңгір 1; 2 қорғандары, ерте темір ғасыры; Қарашоқы құрбандық шалу орны, ерте темір ғасыры; Қарашоқы 1; 2 қорғандары, ерте темір ғасыры; Қасабай 1; 2; 3 қорғандары, ерте темір ғасыры; Қойтас 1 қорымы, қола дәуірі, ерте темір ғасыры; Қойтас 2 қорымы, ерте темір ғасыры; Күзеуай қорымы, ерте темір ғасыры; Арамтас қорымы, ерте темір ғасыры; Ыбырай қорымы, қола дәуірі, ерте темір ғасыры; Қайыншілік қорымы, ерте темір ғасыры, ортағасыр; Қарағандыөзек 3 қорымы, ерте темір ғасыры; Қарақұл 2 қорымы, ерте темір ғасыры; Қарашілік қорымы, ерте темір ғасыры; Қасым қорымы, ерте темір ғасыры; Кезеген қорымы, ерте темір ғасыры, ортағасыр; Қосқызыл қорымы, ерте темір ғасыры; Құланшат қорымы, ерте темір ғасыры; Омар 1; 2 қорғандары, ерте темір ғасыры; Омар 1 қорымы, кейінгі қола дәуірі; Омар 2; 3 қорымдары, ерте темір ғасыры; Сармантай қорғаны, ерте темір ғасыры; Сармантай 1; 2 қорымдары, ерте темір ғасыры; Сарыбұлақ 1; 2; 4 қорымдары, ерте темір ғасыры; Сарытерек 1; 3 қорғандары, ерте темір ғасыры; Сарытерек қорымы, ерте темір ғасыры; Серікбай қорғаны, ерте темір ғасыры; Сона қорғаны, ерте темір ғасыры; Сона 1; 2; 3 қорымдары, ерте темір ғасыры, ортағасыр; Сона 4 қорымы, ерте темір ғасыры; Тарасу 1; 2; 3 қорымдары, ерте темір ғасыры; Тесіктас 1 қорғаны, ерте темір ғасыры; Тесіктас 2 қорғаны, ортағасыр; Тесіктас 1 қорымы, қола дәуірі; Тесіктас 2; 3 қорымдары, ерте темір ғасыры; Ұзынбұлақ 1; 2; 3; 4; 5 қорғандары, ерте темір ғасыры; Шабанбай 2; 3 қорғандары, ерте темір ғасыры; Шоқпартас 1; 2 қорғандары, ерте темір ғасыры; Шоқпартас 1 қорымы, ерте темір ғасыры, ортағасыр; Шолакеспе қорғаны, ерте темір ғасыры; Шолакеспе қорымы, ерте темір ғасыры ||   || археология ескерткіші || [[Беғазы (ауыл)|Беғазы]] ауылынан солтүстік-солтүстік-шығысқа қарай 2,63 км; солтүстік-солтүстік-батысқа қарай 2,33 км; солтүстікке қарай 2,6 км; 3,9 км; 4,61 км; солтүстік-шығысқа қарай 9,67 км; 9,46 км; 4,57 км; 4,21 км; 4,2 км; солтүстік-батысқа қарай 17,2 км; 18,3 км; 18,9 км; оңтүстік-шығысқа қарай 16,6 км; 15,7 км; солтүстік-солтүстік-шығысқа қарай 7,51 км; солтүстік-шығысқа қарай 8,3 км; оңтүстік-батысқа қарай 0,6 км; солтүстік-шығысқа қарай 5,1 км; 13,7 км; оңтүстік-батысқа қарай 12,2 км; 18,5 км; солтүстік-батысқа қарай 27,4 км; солтүстік-шығысқа қарай 8,09 км; солтүстік-батысқа қарай 4,8 км; 19,0 км; солтүстік-шығысқа қарай 5,5 км; 5,8 км; 5,98 км, 5,1 км; 5,2 км; оңтүстік-шығысқа қарай 14,4 км; 14,1 км; 14,1 км; солтүстік-батысқа қарай 21,2 км; 20,6 км; 19,6 км; оңтүстік-оңтүстік-батысқа қарай 21,3 км; 20,3 км; 19,7 км; оңтүстік-шығысқа қарай 11,6 км; [[Сона (ауыл)|Сона]] ауылынан солтүстік-солтүстік-батысқа қарай 615 м; оңтүстік-шығысқа қарай 303 м; солтүстік-солтүстік-батысқа қарай 789 м; оңтүстік-шығысқа қарай 0,640 км; 0,840 км; солтүстік-солтүстік-батысқа қарай 11,3 км; 11,7 км; 11,7 км, солтүстік-батысқа қарай 11,3 км; 11,2 км; 11,3 км; 18,4 км; 13,1 км; оңтүстікке қарай 20,5 км; 19,3 км; 19,3 км; 19,1 км; 19,3 км; солтүстік-батысқа қарай 19,5 км; 22,8 км; 20,5 км; 20,4 км; 20,2 км; [[Беғазы (ауыл)|Беғазы]] ауылынан солтүстік-батысқа қарай 8,74 км; 8,28 км. 
|-
| 29 || &quot;Үш арыс&quot; мүсіндік композициясы (Ә. Бөкейханов, Ж. Ақбаев, Ә. Ермеков,), 1998 ж. мүсінші Ж. Қалиев ||   || монументтік өнер құрылысы || Ақтоғай кенті, орталық алаңы
|-
| 30 || &quot;Талдыбейіт&quot; Бөкейхановтардың зираты; Сана би кесенесі, XVIII ғ. ||  || киелі нысан || [[Сарытерек (Қарағанды облысы)|Сарытерек]] ауылынан шығыс-оңтүстік-шығысқа қарай 20 км; солтүстікке қарай 11 км.
|-
| 31 || [[Қараменде би кесенесі]], ХVІІІ ғ. ||[[Сурет:Қараменде би кесенесі.jpg|thumb|right|150px|]]   || қала құрылысы және сәулет || Ақтоғай ауылынан солтүстікке қарай 5 км.
|-
| 32 || Дәулет кесенесі, XIX ғ. ||   || қала құрылысы және сәулет || [[Ақши (Қарағанды облысы)|Ақши]] ауылынан оңтүстікке қарай 14 км.
|}

== Бұқар жырау ауданы ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+  
|-
! р/с !! Ескерткіштің атауы !! Ескерткіш суреті !! Ескерткіш түрі !! Ескерткіштің орналасқан жері
|-
| 1 || Аймағанбает қажы кесенесі, ХІХ ғ. ||   || қала құрылысы және сәулет || [[Ақжар (Қарағанды облысы)|Ақжар]] ауылы.
|-
| 2 || Православиялық шіркеу ғимараты, ХIХ ғ. ||   || қала құрылысы және сәулет || [[Ботақара (кент)|Ботақара]] кенті.
|-
| 3 || Ботақара қорғаны, қола дәуірі ||   || археология ескерткіші || [[Петровка (Қарағанды облысы)|Петровка]] ауылынан батысқа қарай 4,7 км.
|-
| 4 || Тас жәшіктері, қола дәуірі ||   || археология ескерткіші || [[Ростовка (Қарағанды облысы)|Ростовка]] ауылы, Нұра өзенінің оң жақ жағасында, [[Қызылжар (Қарағанды облысы)|Қызылжар]] ауылының жанында.
|-
| 5 || Хорошевское қорымы, қола дәуірі; Хорошевское қорымы, ерте темір ғасыры; Белағаш қорымы, ортағасыр ||   || археология ескерткіші || [[Белағаш (Қарағанды облысы)|Белағаш]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 17 км; оңтүстікке қарай 3 км; оңтүстік-шығысқа қарай 12 км.
|-
| 6 || Ащысу 1 қорымы, қола дәуірі; Алтынсу 1 қорымы, ортағасыр; Алтынсу 2 қорымы, ерте темір ғасыры; Алтынтөбе кеніші, қола дәуірі; Ташық қорымы, қола дәуірі; Алтынтөбе қорымы, қола дәуірі; Алтынтөбе 2 қорымы, ерте темір ғасыры; Ақбалшықты қорым, ерте темір ғасыры; Шешенқара 1 қорымы, қола дәуірі; Ащысу қорымы, қола дәуірі; Ащысу 2 қорымы, ортағасыр; Ташық 2 қорымы, қола дәуірі, ерте темір ғасыры; Жиендік қорымы, ортағасыр ||   || археология ескерткіші || [[Аюлы (ауыл)|Аюлы]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 5 км, [[Ащысу (өзен, Нұра алабы)|Ащысу]] өзеніндегі көпірден солтүстік-шығысқа қарай 2 км; өзеннің оң жақ жағасында, бөлімшеден оңтүстік-шығысқа қарай 7 км; [[Шешенқара]] ауылы; үшінші бөлімшеден оңтүстік-шығысқа қарай 4 км, Шешенқара ауылы; ауылдан оңтүстікке қарай 20 км жерде; Аюлы ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 3,5 км; Шешенқара ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 20 км; 20 км; үшінші бөлімшеден солтүстік-батысқа қарай 0,2 км жерде, Шешенқара ауылы; Шешенқара тауынан солтүстік-шығысқа қарай 4 км; Аюлы ауылынан оңтүстікке қарай 5 км; оңтүстік-шығысқа қарай 2 км;  оңтүстік-оңтүстік-шығысқа қарай 4 км; Ташық ауылынан оңтүстікке қарай 1,5 км.
|-
| 7 || Қойтас қорғаны, қола дәуірі; Қойтас 2 қорғаны, ортағасыр; Қойтас 3 қорғаны, ортағасыр; Қойтас 2 қорғаны, ерте темір ғасыры ||   || археология ескерткіші || [[Самарқан (Қарағанды облысы)|Самарқан]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 3 км; 3 км; 3 км; 2,5 км.
|-
| 8 || Құлса қорымы, қола дәуірі; Құлса 1 қорымы, ерте темір ғасыры; Құлса 2 қорымы, ерте темір ғасыры ||   || археология ескерткіші || Ботақара кентінен батысқа қарай 4 км; кенттен 6 км жерде, Құлса өзенінің оң жақ жағасында; кенттен батысқа қарай 9 км.
|-
| 9 || Кішкентай қорымы, ерте темір ғасыры; Қуандыққозы қорымы, ерте темір ғасыры; Жыланды тау қорымы, қола дәуірі  ||   || археология ескерткіші || [[Ащысу (Қарағанды облысы)|Ащысу]] ауылынан солтүстікке қарай 4 км; солтүстік-шығысқа қарай 4 км; 3 км;
|-
| 10 || Нұра қорымы, ерте темір ғасыры; Съезтөбе қорымы, қола дәуірі; Дермен 1 қорымы, ерте темір ғасыры; Дермен 2 қорымы, ерте темір ғасыры; Нұра 1 қорымы, ерте темір ғасыры; Дермен тұрағы, тас дәуірі; Шешенқара қорымы, ерте темір ғасыры; Дермен қорымы, ерте темір ғасыры; Алғабас қорымы, ерте темір ғасыры ||   || археология ескерткіші || Шешенқара ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 2 км; шығысқа қарай 350 м, Нұра өзенінің сол жақ жағасында; Шешенқара ауылы, Дермен қыстағынан солтүстікке қарай 2,5 км; солтүстік-батысқа қарай 9 км; Ботақара кенті, Қарағанды-Қарқаралы автожолының 70 км жерінде; Нұра өзенінің оң жақ жағасында, Шешенқара ауылы.
|-
| 11 || Алғабас қорымы, ерте темір ғасыры ||   || археология ескерткіші || [[Алғабас (Қарағанды облысы)|Алғабас]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 6 км.
|-
| 12 || Аяпберген қорымы, қола дәуірі; Сарыорман қорымы, ерте темір ғасыры; Жамал қорымы, ерте темір ғасыры; Ақтөбе 3 қорымы, ерте темір ғасыры; Довгуев алаңы қорғаны, ерте темір ғасыры ||   || археология ескерткіші || [[Бұқар жырау ауылы|Бұқар жырау]] ауылынан солтүстікке қарай 20 км жерде, Аяпберген сайында; Ботақара кентінен (құс фабрикасы) солтүстік-батысқа қарай 6 км жерде; [[Ақжар (Қарағанды облысы)|Ақжар]] (Жартас) суқоймасының солтүстік жағасында, Жартас және Ақжар екі өзенінің құйылыс орыны; [[Ақтөбе (Бұқар жырау ауданы)|Ақтөбе]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 4 км жерде, Нұра өзенінің оң жақ жағасында; Керней ауылынан солтүстікке қарай 6 км жерде, Сарқырама шатқалында.
|-
| 13 || Қаратал қорымы, ерте темір ғасыры, кейінгі ортағасыр; Құйылыс қорымы, ерте темір ғасыры; Ордабай қорымы, қола дәуірі; Довгуев алаңындағы қорым, ерте темір ғасыры; Ащысу 1 тұрағы, тас дәуірі; Қызылжар қорғаны, ерте темір ғасыры; Қима қорғаны, ерте темір ғасыры; Тегісжол қорымы, ортағасыр; Тегісжол қонысы, қола дәуірі; Қарағанбас қорымы, ерте темір ғасыры; Темірқаш қорымы, қола дәуірі, ерте темір ғасыры; Тасауыл қорғаны, ерте темір ғасыры; Темірқаш қонысы, қола дәуірі; Қойтас қорғаны, қола дәуірі; Ростовка 1 қонысы, қола дәуірі; Ростовка 2 қонысы, қола дәуірі ||   || археология ескерткіші || Ақжар (Жартас) суқоймасының бөгетінен солтүстікке қарай 800 м жерде, біратаулы өзенінің оң жақ жағасында; Ақжар (Жартас) суқоймасының бөгетінен оңтүстік-шығысқа қарай 700 м; Керней ауылынан солтүстікке қарай 5 км жерде, таулы-орман массивінің Сарқырама шатқалында; Аюлы ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 5 км жерде, Қарқаралы-Қарағанды автожолынан солтүстік-шығысқа қарай 2 км жердегі автотұрақ; Тегісжол ауылынан 5 км жерде, Нұра өзенінің оң жақ жағасы; Қима сайында, Теміртау қаласынан оңтүстікке қарай 10 км; Теміртау қаласынан батысқа қарай 10 км жерде, Нұра өзенінің сол жақ жағасында, Самарқан мен Тегісжол ауылдарының арасы; Тегісжол ауылынан шығысқа қарай 1,5 ка жерде, Нұра өзенінің сол жақ жағасында; Теміртау қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 7 км жерде; Самарқан ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 2 км жерде; Тасауыл ауылынан шығыс-оңтүстік-шығысқа қарай 400 м жерде; Самарқан ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 2 км; 3 км жерде, Нұра өзенінің сол жақ жағасында; Ростовка ауылынан шығысқа қарай 1,2 км; 1,4 км, Нұра өзенінің оң жақ жағасында.
|-
| 14 || [[Бұқар жырау кесенесі]], 1993 ж. ||[[Сурет:Бұқар жырау кесенесі.jpg|thumb|right|150px|]]   || киелі нысан || [[Шалқар (Қарағанды облысы)|Шалқар]] ауылынан солтүстікке қарай 25 км.
|-
| 14 || Алшынбай кесенесі, ХІХ ғ. ||   || киелі нысан || [[Үміткер]] ауылынан солтүстік-батысқа қарай 8 км.
|}

== Қарқаралы ауданы ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+  
|-
! р/с !! Ескерткіштің атауы !! Ескерткіш суреті !! Ескерткіш түрі !! Ескерткіштің орналасқан жері
|-
| 1 || Угар Жәнібековтың бейіті, 1961 ж. ||   || қала құрылысы және сәулет || [[Қарқаралы]] қаласы, қалалық бейіт.
|-
| 2 || 1918-1919 жж. СовДеп өзінің жұмысын жүргізген ғимарат, 1918 ж. ||   || қала құрылысы және сәулет || Қарқаралы қаласы, Ә. Бөкейханов көшесі, 34.
|-
| 3 || ХІХ ғ. М. Пришвин орыс жазушысы тоқтаған үйі, 1909 ж.; Мәди Бәпиұлы ескерткіші, 2007 ж. Мүсінші Т. Махметов ||   || қала құрылысы және сәулет || Қарқаралы қаласы, Т. Әубәкіров көшесі, 26.
|-
| 4 || А. Байтұрсынов мектебінің ғимараты, XІX ғ. ||   || қала құрылысы және сәулет || [[Ақтерек (Қарағанды облысы)|Ақтерек]] ауылы, орта мектептің қасы.
|-
| 5 || Ежебай мазары, ХІХ ғ. ||   || қала құрылысы және сәулет || [[Ежебай (ауыл)|Ежебай]] ауылынан батысқа қарай 12 км.
|-
| 6 || Балта мазары (Ақбейіт), ХІХ ғ.; [[Дүйсеке күмбезі|Дүйсеке мазары]], ХІХ ғ. ||   || қала құрылысы және сәулет || Бейбітшілік ауылынан шығысқа қарай 6 км; солтүстік-батысқа қарай 8 км.
|-
| 7 || [[Құсбек мазары]], ХІХ ғ.; Арыстанбек мазары, ХІХ ғ. ||[[Сурет:Құсбек мазары.jpg|thumb|right|150px|]]   || қала құрылысы және сәулет || [[Бүркітті (Қарағанды облысы)|Бүркітті]] ауылынан солтүстікке қарай 2 км; 2 км.
|-
| 8 || Аппаз мазары, ХІХ ғ. ||   || қала құрылысы және сәулет || [[Аппаз]] ауылы, бейіт аумағы.
|-
| 9 || Қалпе мазары, ХІХ ғ.; Байгелді мазары, ХІХ ғ. ||   || қала құрылысы және сәулет || [[Бесоба (Қарағанды облысы)|Бесоба]] ауылынан батысқа қарай 5 км; шығысқа қарай 15 км.
|-
| 10 || Жамантай төре мазары, ХІХ ғ. ||   || қала құрылысы және сәулет || [[Нүркен]] ауылы, бейіт аумағы.
|-
| 11 || Жәңгір төре мазары, ХІХ ғ. ||   || қала құрылысы және сәулет || Т. Әубәкіров ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 6 км.
|-
| 12 || Орманшының үйі, ХІХ ғ. ||   || монументтік өнер құрылысы  || Кімасар шатқалы.
|-
| 13 || Ақбандылардың қолынан қаза тапқан 78 коммунарлардың бауырластар зиратындағы мемориалды ансамбль, 1967 ж. Мүсінші А.П. Билык, сәулетші Н.И. Малков ||   || монументтік өнер құрылысы || Қарқаралы қаласы, орталық алаң.
|-
| 14 || Кеңес Одағының батыры Н. Әбдіровтің мүсіні, 1961 ж. Мүсінші Н. Токарь, сәулетші М. Молданиязов ||   || монументтік өнер құрылысы  || Нүркен ауылы, Мәдениет үйі ғимаратының алды.
|-
| 15 || Мемориялдық кешен &quot;Азалы ана&quot;, 1967 ж. Автор мүсінші А.П. Билык ||   || монументтік өнер құрылысы || Қарқаралы қаласы, орталық саябақ аумағы.
|-
| 16 || Қазыбек би ескерткіші, 1995 ж. Автор Ж. Қалиев; Халық композиторы Тәттімбет Қазанғапұлы ескерткіші||   || монументтік өнер құрылысы || [[Егіндібұлақ (Қарағанды облысы)|Егіндібұлақ]] ауылы, орталық алаң; Т. Әубәкіров көшесі бойы.
|-
| 17 || Қасым Аманжолов ескерткіші, 1971 ж. ||   || монументтік өнер құрылысы || [[Аққора (Қарағанды облысы)|Аққора]] ауылының орталық алаңы.
|-
| 18 || ХІХ ғ. орыс саяхатшысы Г.Н. Потанин тоқтаған үйі бар, қалақұрылысы кешені; кешен тобына кіретін кинопрокат ғимараты, ХІХ ғ.; кешен тобына кіретін қойма ғимараты, ХІХ ғ. ||   || ансамбль және кешендер || Қарқаралы қаласы, Бөкейханов көшесі, 11; Құнанбай қажы көшесі, 35.
|-
| 19 || [[Құнанбай мешіті|Құнанбай қажы мешіті]], ХІХ ғ.; 1848-1853 жж. Абай тоқтаған үйі, ХІХ ғ. ||[[Сурет:Kunabaev Mosque.jpg|thumb|right|150px|&lt;small&gt;Құнанбай мешіті&lt;/small&gt;]]   || киелі нысан || Қарқаралы қаласы, Құнанбай қажы көшесі, 23.
|-
| 20 || Шөже ақын мазары, ХІХ ғ. ||   || киелі нысан || Бүркітті ауылынан солтүстікке қарай 1,8 км.
|-
| 21 || Халық композиторы Тәттімбеттің зиратындағы кесене, 1962 ж. ||   || киелі нысан || [[Ақтасты (Қарағанды облысы)|Ақтасты]] ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 12 км.
|-
| 22 || Көлбасы қорымы, ерте темір ғасыры; Қоянды қорымы, ерте темір ғасыры; Қорық қорымы, ерте темір ғасыры; Бақ 2 қорымы, қола дәуірі ||  || археология ескерткіші || Көлбасы ауылынан батыс-солтүстік-батысқа қарай 1 км; [[Қоянды (Қарқаралы ауданы)|Қоянды]] ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 2,5 км; [[Қорық (ауыл)|Қорық]] ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 1 км; Бақты ауылынан солтүстік-батысқа қарай 2 км.
|-
| 23 || Талды 5 қорымы, ерте темір ғасыры; Талды 6 қорымы, ерте темір ғасыры; Талды 7 қорымы, ортағасыр; Талды 8 қорымы, қола дәуірі; Бозеген 3 қорымы, қола дәуірі ||   || археология ескерткіші || [[Қарабұлақ (Қарағанды облысы)|Қарабұлақ]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 1 км; 3 шм; 1,5 км; 2,5 км; [[Талды (Қарқаралы ауданы)|Талды]] теміржол бекетінен солтүстік-батысқа қарай 8 км; Бозеген тауынан батысқа қарай 1 км.
|-
| 24 || Ақшоқы қорымы, қола дәуірі; Ақшоқы 1 қорымы, қола дәуірі; Ақшоқы 2 қорымы, қола дәуірі; Әулие 1 қорымы, ортағасыр; Әулие 2 қорымы, қола дәуірі; Қопа 1 қонысы, кейінгі қола дәуірі; Қопа 2 қонысы, қола дәуірі; Қопа өзеніндегі тас қоршаулары, қола дәуірі; &quot;Сарыжайлау&quot; фермасы жанындағы қорған, ортағасыр; Қопа өзеніндегі қорған тобы, ерте темір ғасыры; Қопа қорымы, қола дәуірі, ерте темір ғасыры; Қопа 1 қорымы, қола дәуірі; Қопа 2 қорымы, қола дәуірі; Нүркен қорымы, қола дәуірі; Нүркен 1 қорымы, қола дәуірі ||   || археология ескерткіші || Нүркен ауылынан оңтүстікке қарай 1 км; оңтүстік-шығысқа қарай 2 км; 0,6 км, қазіргі заман зират аймағында;&quot;Ескі Нүркен&quot; қыстағынан солтүстік-шығысқа қарай 2,5 км; Әулие төбесінен оңтүстік-батысқа қарай 1 км; ауылдан солтүстікке қарай 4 км; 7 км; қараусыз қалған фермадан оңтүстік-оңтүстік-шығысқа қарай; &quot;Сарыжайлау&quot; фермасынан батысқа қарай 1,5-2 км; солтүстік-батысқа қарай 2,5 км; ауылдан солтүстік-шығысқа қарай 4 км; солтүстікке қарай 5 км; солтүстік-шығысқа қарай 5 км; ауыл аймағында.
|-
| 25 || Суықбұлақ қонысы, кейінгі қола дәуірі; Суықбұлақ қорғандары, ерте темір ғасыры; Мәліксай үңгірі, тас ғасыры; Қарқаралы қорғандары, ерте темір ғасыры||   || археология ескерткіші || Қарқаралы қаласынан оңтүстікке қарай 1,5 км; 1 км жерде, Суықбұлақ қайнарында, орман көшетінің аумағында; қаладан солтүстікке қарай 1,5 км, Мәліксай сайында; қаладан оңтүстік-батысқа қарай 1,5 км, Емхана қалашығынан оңтүстікке қарай 400 м жерде.
|-
| 26 || Қызылту 1 қорымы, қола дәуірі; Қызылту 2 қорымы, ерте темір ғасыры; Қызылту 3 қорымы, ерте темір ғасыры ||   || археология ескерткіші || Қызылту тауынан оңтүстік-шығысқа қарай 1,5 км, «Қызылту» қыстағы; &quot;Қызылту&quot; қыстағынан оңтүстік-батысқа қарай 0,3 км; &quot;Қызылту&quot; қыстағынан оңтүстік-батысқа қарай.
|-
| 27 || Кеңестас қорғандары, ерте темір ғасыры; Кеңестас 1 қорғандары, ерте темір ғасыры; Бидайық 1 қорымы, қола дәуірі; Бидайық 2 қорымы, қола дәуірі; Бидайық 3 қорымы, қола дәуірі; Бидайық 4 қорымы, қола дәуірі; Бидайық 5 қорымы, қола дәуірі; Кестелітас петроглифтері орналасқан жер || || археология ескерткіші || Бейбітшілік ауылынан солтүстік-батысқа қарай 7 км; Кеңестас жартастарынан оңтүстікке қарай 0,5 км; Дүйсеке мазарынан оңтүстік-шығысқа қарай 1,5 км; солтүстікке қарай 0,9 км; оңтүстік-батысқа қарай 0,35 км; шығысқа қарай 0,15 км; 0,5 км; ауылдан солтүстік-батысқа қарай 22 км.
|-
| 28 || Бесоба қорымы, қола дәуірі; Жамантас тас қоршаулары, қола дәуірі; Құлболды қорымы, қола дәуірі; Асан төре қорымы, қола дәуірі; Сұлтанғазы қорымы, қола дәуірі; Түлкілі қорғаны, ерте темір ғасыры ||   || археология ескерткіші || [[Бесоба (Қарағанды облысы)|Бесоба]] ауылынан оңтүстікке қарай 0,8 км; оңтүстік-шығысқа қарай 3 км; солтүстік-шығысқа қарай 15 км; Асан төре мазарынан шығысқа қарай 0,1 км; Сұлтанғазы мазарынан оңтүстікке қарай 1,5 км; Түлкілі қыстағынан оңтүстік-шығысқа қарай 3 км, Бесоба ауылы.
|-
| 29 || Қамқор қорымы, ерте темір ғасыры; Қамқор 1 қорымы, ерте темір ғасыры; Қамқор 3 қорымы, ортағасыр; Сеңгір қорымы, қола дәуірі; Жібекшоқы қорғаны, ерте темір ғасыры ||   || археология ескерткіші || Қамқор ауылынан солтүстікке қарай 0,15 км; шығысқа қарай 0,4 км; оңтүстікке қарай 4 км; 12 км, Боқбасар зираты қасында; ауылдан солтүстік-шығысқа қарай 3 км.
|-
| 30 || Жаңаауыл қорымы, қола дәуірі; Жаңаауыл 1 қорымы, қола дәуірі; Ақбастау қорымы, қола дәуірі ||   || археология ескерткіші || [[Қызылту (Қарқаралы ауданы)|Қызылту]] ауылының шығыс төңірегінде; ауылдан батысқа қарай 2 км; оңтүстік-батысқа қарай 5 км.
|-
| 31 || Жарлы 1 қорымы, ерте темір ғасыры; Жарлы 2 қорымы, ерте темір ғасыры; Қарасу фермасының жанындағы тас қоршаулары, қола дәуірі; Жарлы 3 қорымы, қола дәуірі; Жарлы 4 қорымы, ерте темір ғасыры; Шортанды 1 қорымы, ерте темір ғасыры; Шортанды 2 қорымы, ортағасыр; Қарасу фермасының жанындағы, қорған және тас қоршау, қола дәуірі, ортағасыр; Қарасу фермасының жанындағы қорған тобы, ерте темір ғасыры; Қособа қорымы, ерте темір ғасыры ||   || археология ескерткіші || Т. Әубәкіров ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 1,5 км; 2,5 км; шығысқа қарай 2 км, Жарлы өзенінің оң жақ жағасында, ауылдан оңтүстік-батысқа қарай 3,5 км; Қарасу фермасынан оңтүстік-батысқа қарай 1 км, Жарлы өзенінің сол жақ жағасында; фермадан батысқа қарай 1,5 км, Жарлы өзенінің сол жақ жағасында; фермадана шығысқа қарай 2 км; ауылдан солтүстік-шығысқа қарай 4 км.
|-
| 32 || Милыбұлақ 1 қонысы, кейінгі қола дәуірі; Милыбұлақ 2 қорымы, қола дәуірі; Милыбұлақ 3 қорымы, қола дәуірі; Милыбұлақ 4 қорымы, қола дәуірі; Ақтас қорғаны, ортағасыр; Ақтас 1 қорымы, ортағасыр; Ақтас 2 қорымы, ерте темір ғасыры; Ақтас 3 қорғаны, ортағасыр; Ақтас 4 қорымы, ерте темір ғасыры; Ақтас 5 қорымы, ерте темір ғасыры; Ақтас 6 қорымы, ерте темір ғасыры; Ақтас 7 қорымы, ортағасыр; Көктал қорымы, ерте темір ғасыры; Көктал 1 қорғаны, ортағасыр; Көктал 2 тас қоршауы, қола дәуірі; Көктал 3 қорымы, ерте темір ғасыры; Көктал 4 қорымы, ерте темір ғасыры||   || археология ескерткіші || Аппаз ауылының склад-фермасынан шығысқа қарай 8 км; Милыбұлақ ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 4,5 км; солтүстік-батысқа қарай 5 км; оңтүстік-шығысқа қарай 4 км; ауылдан Жарлы өзенінің жоғарғы ағысымен 10 км; 13 км; 11,5 км; 10 км; 9,5 км; 12 км; 8 км; 7 км; ауылдан шығысқа қарай 2 км; 4 км ; ауылдан Көктал өзенінің төмен ағысымен 5 км; 5,5 км; 6 км.
|-
| 33 || Сатан қорымы, қола дәуірі; Сатан 1 қорымы, қола дәуірі; Сатан 2 қорымы, қола дәуірі; Сатан 3 қорымы, қола дәуірі; Новостройка қонысы, қола дәуірі; Новостройка қорымы, қола дәуірі; Новостройка 1 қорымы, қола дәуірі; Талды 1 қонысы, қола дәуірі; Талды 2 қонысы, қола дәуірі; Талды 3 қонысы, қола дәуірі; Талды қорымы, қола дәуірі; Талды 2 қорымы, ерте темір ғасыры; Талды 3 қорғаны, ортағасыр; Талды 4 қорғаны, ортағасыр; Талды 4 қорымы, ерте темір ғасыры; Талды 5 қорымы, ерте темір ғасыры; Талды 6 қорымы, ерте темір ғасыры; Талды 1 қорымы, ерте темір ғасыры||   || археология ескерткіші || Қ. Аманжолов ауылынан солтүстік-батысқа қарай 4 км; 4,3 км; оңтүстік-батысқа қарай 4,5 км; солтүстік-батысқа қарай 7 км; ауылдың оңтүстік шетінде; ауылдан оңтүстік-шығысқа қарай 1,5 км; 1 км; 2,5 км; 3 км; 3 км; 1,8 км; батысқа қарай 2 км; оңтүстік-шығысқа қарай 2 км; оңтүстік-батысқа қарай 2 км; оңтүстік-шығысқа қарай 5 км; 5,5 км; 5,5 км; 2 км.
|-
| 34 || Еңбексүйгіш қорымы, қола дәуірі; Бадыран қорымы, қола дәуірі; Бүркітті қорымы, ерте темір ғасыры; Ащыөзек қорымы, ерте темір ғасыры; Бөзінген 1 қорымы, қола дәуірі; Талды қорымы, қола дәуірі, ерте темір ғасыры ||   || археология ескерткіші || Кент ауылының аймағы; Бадыран тауынан солтүстік-шығысқа қарай 4 км жерде, Бүркітті ауылы; Бүркітті ауылынан оңтүстікке қарай 4 км; солтүстік-батысқа қарай 12 км; Бөзінген тауынан оңтүстікке қарай 0,5 км, Талды өзенінің сол жақ жағасында; Қарағанды-Қарағайлы темір жолынан солтүстік-шығысқа қарай 1,5 км.
|-
| 35 || Ұпайыс қонысы, кейінгі қола дәуірі; Ұпайыс қорымы, қола дәуірі; Қарасу қорымы, қола дәуірі; Талды бекетінің жанындағы қорған, қола дәуірі; Талды өзеніндегі қорғаны, қола дәуірі; Атауы жоқ қыстақ жанындағы қорған, қола дәуірі; Талды тұрағы, неолит; Талды 1 қорымы, қола дәуірі; Талды 2 қорымы, қола дәуірі; Талды 3 қорымы, қола дәуірі; Талды 4 қорымы, қола дәуірі; Бақ 1 қорымы, қола дәуірі; Талды 2 өзенінің жанындағы тас қоршауы, қола дәуірі; Алпамыс қорымы, қола дәуірі; Нұртай қорымы, қола дәуірі||   || археология ескерткіші || Талды темір жол бекетінен солтүстік-шығысқа қарай 5 км; бекеттің элеваторынан солтүстік-шығысқа қарай 3 км; бекеттен оңтүстік-шығысқа қарай 2 км; солтүстік-шығысқа қарай 1 км; 5 км; 6 км; 3 км; оңтүстік-шығысқа қарай 0,8 км; шығысқа қарай 0,5 км; солтүстік-шығысқа қарай 1,2 км; 3 км; темір жол көпірінен солтүстік-шығысқа қарай 2 км, Бүркітті ауылы; Бозінген тауынан оңтүстік-шығысқа қарай 1 км, Бүркітті ауылы; Талды темір жол бекетінен солтүстік-батысқа қарай 4 км; 5 км.
|-
| 36 || Доңғал қонысы, қола дәуірі; Доңғал қорымы, қола дәуірі; Нарбас қорымы, ерте темір ғасыры; Әкімбек қорымы, қола дәуірі; Қарағаш қорымы, қола дәуірі; Домалақтас қонысы, қола дәуірі; [[Кент қонысы]], қола дәуірі (киелі нысан); Алат қонысы, қола дәуірі; Алат 2 қонысы, қола дәуірі; Қызылтас 1 қорымы, қола дәуірі; Қызылтас қонысы, қола дәуірі; Байшұра қонысы, қола дәуірі; Байшұра 1 қонысы, қола дәуірі; Қызылтас 1 қонысы, қола дәуірі; Қызылтас қорымы, қола дәуірі; Кент қорымы, қола дәуірі; Дермен қорымы, қола дәуірі; Тасырбай қорымы, қола дәуірі; Тасырбай 1 қорымы, қола дәуірі; Тасырбай 2 қорымы, қола дәуірі; Қызылтас қоршауы, қола дәуірі; Қызылтас 2 қорымы, қола дәуірі; [[Доңғал қонысы|Доңғал тұрағы]], тас дәуірі; Нарбай тұрағы, тас дәуірі ||[[Сурет:Кент қонысы (б.з.д. XII–IX ғасырлар). Солтүстік-батыс жағы.jpg|thumb|right|150px|&lt;small&gt;Кент қонысы (б.з.д. XII–IX ғасырлар). Солтүстік-батыс жағы.&lt;/small&gt;]][[Сурет:Доңғал қонысы. Қыш ыдыстардың сынықтары.jpg|thumb|right|150px|&lt;small&gt;Доңғал қонысы. Қыш ыдыстардың сынықтары.&lt;/small&gt;]]   || археология ескерткіші || Кент ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 2 км; 2,5 км; 5 км; 1,5 км; Қ. Аманжолов ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 2,5 км; Кент ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 2,5 км; шығысқа қарай 8 км, Қызылкент өзенінің оң жақ жағасында; 8,5 км, Қызылкент өзенінің сол жақ жағасында; ауылдан солтүстік-шығысқа қарай 9 км; шығысқа қарай 8 км; 12 км; солтүстік-шығысқа қарай 7 км; шығысқа қарай 7,2 км; 12 км; солтүстік-шығысқа қарай 11,5 км; 7 км; 10 км; 9 км; 10 км; 11 км; 10 км; оңтүстік-шығысқа қарай 1 км; 4 км. 
|-
| 37 || Шаң 4 қорымы, қола дәуірі, ерте темір ғасыры; Шолақбұлақ 1 қорымы, қола дәуірі; Шолақбұлақ 3 қорымы, қола дәуірі; Шолақбұлақ 4 қорымы, қола дәуірі; Шолақбұлақ 5 қорымы, қола дәуірі; Шолақбұлақ 6, ерте темір ғасыры; Шолақбұлақ қонысы, қола дәуірі; Тасшоқыр 2 қорымы, қола дәуірі; Ақтасты қорғаны, ерте темір ғасыры ||   || археология ескерткіші || Шаң қыстағынан оңтүстік-шығысқа қарай 4 км, Мәди ауылы; Шолақбұлақ қыстағынан оңтүстік-шығысқа қарай 1,5 км; оңтүстікке қарай 2 км; оңтүстік-шығысқа қарай 9,5 км; 2 км; шығысқа қарай 3,5 км; оңтүстік-шығысқа қарай 1,5 км; Егіндібұлақ ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 11 км; Ақтасты ауылынан оңтүстікке қарай 4 км.
|-
| 38 || Ақтасты қорғаны, ерте темір ғасыры; Сарыбұлақ 2 қорғаны, ерте темір ғасыры; Сарыбұлақ 2 қорымы, ерте темір ғасыры; Сарыбұлақ 3 қорымы, ерте темір ғасыры; Манасбай 2 қорымы, қола дәуірі; Манасбай 3 қорымы, ерте темір ғасыры; Манасбай 4 қорымы, ерте темір ғасыры; Өсібай қорымы, қола дәуірі||   || археология ескерткіші || Ақтасты ауылынан оңтүстікке қарай 4 км; Сарыбұлақ қыстағынан оңтүстік-шығысқа қарай 3 км, 4км, 7 км, Мәди ауылы; Емзе қыстағынан оңтүстік-шығысқа қарай 4 км; оңтүстікке қарай 3 км; 5 км; Өсібай ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 3 км.
|-
| 39 || Абылайтау 1 қорымы; Абылайтау 2 қорымы; Жағалбайлы қыстағының жеке қорғаны; Сүлеймен 1 жұптас қорғандары; Сүлеймен 2 жұптас қорғандары; Жарлы өзені жағасындағы ортағасырлық қорым||   || археология ескерткіші || Нүркен ауылы.
|-
| 40 || Төңкеріс 1 қорымы; Төңкеріс 2 қорымы; Қарасу қыстағының жанындағы қорғандар тобы; Кеңдара шатқалындағы қорғандар тобы ||   || археология ескерткіші || Тоқтар ауылынан шығысқа қарай 12 км.
|-
| 41 || Бақты қорымы, ерте темір ғасыры; Бақты 1 қорымы, ерте темір ғасыры; Бақты 2 қорымы, ерте темір ғасыры; Жамантас қорымы, ерте темір ғасыры; Қамқор 2 қорымы, қола дәуірі; Қызылкент қонысы, қола дәуірі; Алат 1 қонысы, қола дәуірі; Ақтас 3 қорымы, қола дәуірі; Көкплан қорымы, ерте темір ғасыры; Найза қонысы, қола дәуірі; Жарқаш қорымы, ерте темір ғасыры; Жарқаш 6 қорымы, ерте темір ғасыры; Көкплан 1 қорымы, ерте темір ғасыры; Кененбай қорымы, қола дәуірі; Кененбай 1 қорымы, қола дәуірі, ерте темір ғасыры; Кененбай 2 қорымы, қола дәуірі, ерте темір ғасыры||   || археология ескерткіші || Бақты ауылынан батысқа қарай 658 м; солтүстік-батысқа қарай 2,53 км; оңтүстікке қарай 2,94; Қамқор ауылынан оңтүстікке қарай 2 км; Кент ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 11 км; 9 км; 9 км; Бақты ауылынан батысқа қарай 5 км; Кент ауылынан шығысқа қарай 10 км; Абыз ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 5 км; солтүстік-батысқа қарай 3,5 км; Бақты ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 4 км; Кененбай қыстағынан шығысқа қарай 2,5 км; 18 км; солтүстік-батысқа қарай 1 км.
|-
| 42 || Шаң 1 қорымы, қола дәуірі, ерте темір ғасыры; Шаң 3 қорымы, қола дәуірі, ерте темір ғасыры; Шаң 2 қорғаны, қола дәуірі, ерте темір ғасыры; Шаң 3 қорғаны, қола дәуірі, ерте темір ғасыры; Шолақбұлақ қорғаны, ерте темір ғасыры; Шолақбұлақ 2 қорымы, ерте темір ғасыры; Шолақбұлақ 7 қорымы, ерте темір ғасыры; Тасшоқыр қорымы, қола дәуірі; Тасшоқыр 1 қорымы, ортағасыр; Тоқжігіт қорымы, ерте темір ғасыры, ортағасыр; Бастал қорғаны, ерте темір ғасыры ||   || археология ескерткіші || Шаң қыстағынан оңтүстік-шығысқа қарай 5 км; 3 км; 3 км; 1 км, Мәди ауылы; Қадырбек қыстағынан оңтүстік-шығысқа қарай 0,5 км; Шолақбұлақ қыстағынан оңтүстік-шығысқа қарай 1,5 км; 5 км; Егіндібұлақ ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 8 км; оңтүстік-оңтүстік-шығысқа қарай 10 км; Тоқжігіт қыстағынан оңтүстік-батысқа қарай 2 км; Бастал ауылынан батысқа қарай 3 км жерде терең шатқалда.
|-
| 43 || Түндік қорымы, қола дәуірі, ерте темір ғасыры; Түндік 2 қорымы, ерте темір ғасыры; Түндік 3 қорымы, ерте темір ғасыры; Түндік 4 қорымы, ерте темір ғасыры; Түндік 5 қорымы, ерте темір ғасыры; Түндік 6 қорымы, ерте темір ғасыры; Түндік 7 қорымы, ерте темір ғасыры; Түндік 8 қорымы, қола дәуірі; Түндік 9 қорымы, қола дәуірі; Түндік 10 қорымы, қола дәуірі; Түндік 11 қорымы, қола дәуірі; Түндік 12 қорымы, қола дәуірі; Түндік тұрағы, тас дәуірі||  || археология ескерткіші || [[Түндік (өзен)|Түндік]] өзеніндегі көпірден оңтүстікке қарай 2 км; Егіндібұлақ-Сарытау тас жолының 19 км; Түндік өзеніндегі көпірден оңтүстік-шығысқа қарай 1 км; оңтүстік-оңтүстік-шығысқа қарай 1,3 км; оңтүстік-шығысқа қарай 4 км; 5 км; оңтүстікке қарай 5 км; 2,5 км; 3 км; 3,5 км; Қарабұлақ өзенінің құйылысынан шығыс-солтүстік-шығысқа қарай 300 м; өзеннің құйылысынан солтүстік-шығысқа қарай 600 м; тас жолдан батысқа қарай 500 м, Қарабұлақ шатқалында.
|-
| 44 || Жыланды 2 қорғаны, ерте темір ғасыры; Бақ 3 қорымы, қола дәуірі; Бастал 2 қорымы, қола дәуірі; Бастал қонысы, қола дәуірі; Бастал 2 қонысы, қола дәуірі; Едірей қорғаны, ерте темір ғасыры; Ердей қорымы, қола дәуірі; Емзе қорғаны, ерте темір ғасыры; Емзе 1 қорымы, қола дәуірі, ерте темір ғасыры; Емзе 2 қорымы, қола дәуірі, ерте темір ғасыры; Емзе 3 қорымы, қола дәуірі, ерте темір ғасыры; Емзе 5 қорымы, ерте темір ғасыры; Емзе 6 қорымы, ерте темір ғасыры; Жанабас қорғаны, ерте темір ғасыры||   || археология ескерткіші || Егіндібұлақ ауылынан оңтүстікке қарай 15 км; Бақты ауылынан солтүстік-батыс-батысқа қарай 1 км; батысқа қарай 2 км; 2 км; 1 км; Шолақбұлақ қыстағынан оңтүстік-батысқа қарай 7 км; батысқа қарай 10 км; Емзе қыстағынан оңтүстік-шығысқа қарай 2,5 км; 2 км; 4 км; 2 км; оңтүстік-батысқа қарай 3 км; солтүстік-батысқа қарай 0,7 км; Жанабас қыстағынан солтүстік-шығысқа қарай 5 км.
|-
| 45 || Жыланды қорымы, қола дәуірі; Жыланды 1 қорымы, қола дәуірі, ерте темір ғасыры; Жыланды 3 қорымы, қола дәуірі; Жыланды 4 қорымы, қола дәуірі; Жыланды 5 қорымы, қола дәуірі; Жыланды 6 қорымы, қола дәуірі; Қарабұлақ қорымы, қола дәуірі; Қарабұлақ 2 қорымы, қола дәуірі; Қарабұлақ 3 қорымы, ерте темір ғасыры; Қарабұлақ қонысы, қола дәуірі; Қарабұлақ тұрағы, тас дәуірі; Қадырбек қорғаны, ерте темір ғасыры; Қадырбек қорымы, ерте темір ғасыры, ортағасыр; Қадырбек 1 қорымы, ерте темір ғасыры, ортағасыр; Қадырбек 1 қонысы, қола дәуірі; Қадырбек 2 қонысы, қола дәуірі; Қадырбек тұрағы, тас дәуірі; Қаратау қорғаны, ерте темір ғасыры; Қаратау қорымы, ортағасыр; Қаратау 2 қорымы, ерте темір ғасыры; Қаратау 3 қорымы, ерте темір ғасыры; Қаратау 4 қорымы, ерте темір ғасыры; Қаратау 5 қорымы, ерте темір ғасыры; Қаратау 6 қорымы, қола, ерте темір ғасыры, ортағасыр; Қаратау 7 қорымы, ерте темір ғасыры, қола дәуірі; Қаратау 8 қорымы, ерте темір ғасыры; Қаратау 9 қорымы, кейінгі қола, ерте темір ғасыры; Қаратау қонысы, қола дәуірі; Түндік қонысы, қола дәуірі; Қарабиік қорымы, ерте темір ғасыры, қола дәуірі; Қарабиік 1 қорымы, ортағасыр; Қарабиік 2 қорымы, ортағасыр; Қарабиік 3 қорымы, ерте темір ғасыры; Қарабиік 4 қорғаны, ерте темір ғасыры; Қарабиік 5 қорымы, ерте темір ғасыры; Қарабиік 6 қорымы, ерте темір ғасыры; Қарабұлақ қорғаны, ерте темір ғасыры; Бастал тұрағы, қола дәуірі; Сарыбұлақ 1 қорғаны, ерте темір ғасыры; Сарыбұлақ қорымы, ерте темір ғасыры; Сарыбұлақ қоршауы, қола дәуірі; Қызылшоқы қорғаны, ерте темір ғасыры; Манасбай 1 қорымы, қола дәуірі; Манасбай 5 қорымы, ерте темір ғасыры; Өсібай 1 қорымы, ерте темір ғасыры; Өсібай 2 қорымы, қола дәуірі; Ескі қыстақ қорымы, ерте темір ғасыры; Түндік қорғаны, ерте темір ғасыры; Түндік 2 қорғаны, ерте темір ғасыры; Түндік 3 қорғаны, ерте темір ғасыры ||   || археология ескерткіші || Егіндібұлақ ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 15 км; 15 км; оңтүстік-оңтүстік-шығысқа қарай 20 км; 18 км; оңтүстікке қарай 4 км; Жыланды қыстағынан оңтүстік-батысқа қарай 1,5 км; Қарабұлақ фермасынан батысқа қарай 1,5 км; Қарабұлақ шатқалы; Егіндібұлақ ауылынан солтүстікке қарай тас жол бойынша 20 км; Қарабұлақ фермасынан батысқа қарай 1 км; 1 км; Шалыбұлақ қыстағынан оңтүстікке қарай 8 км; оңтүстік-шығысқа қарай 6 км; оңтүстікке қарай 4,5 км; оңтүстік-шығысқа қарай 5 км; оңтүстікке қарай 4,5 км; Қадырбек қыстағынан оңтүстік-батысқа қарай 0,3 км; Түндік өзеніндегі көпірден оңтүстік-шығысқа қарай 3 км; Егіндібұлақ ауылынан солтүстікке қарай 20 км; 19 км; Бастал ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 2 км; солтүстікке қарай 23 км; Түндік өзеніндегі көпірден оңтүстікке қарай 1,5 км; 2 км; Егіндібұлақ ауылынан солтүстікке қарай 21 км; Қарабұлақ шатқалы; Қарабұлақ фермасынан батысқа қарай 1 км; Түндік өзеніндегі көпірден солтүстікке қарай 1,7 км; Қарабұлақ шатқалы; Қарабиік қыстағынан солтүстік-батысқа қарай 2,5 км; солтүстік-шығысқа қарай 1 км; солтүстікке қарай 1 км; солтүстік-шығысқа қарай 3 км; 5 км; оңтүстік-батысқа қарай 1,5 км; 3 км; Қарабұлақ шатқалы; Бастал шатқалы; Сарыбұлақ қыстағынан шығысқа қарай 2,5 км; 2,5 км; Шолақбұлақ қыстағынан солтүстік-солтүстік-шығысқа қарай 8,5 км; Шаң қыстағынан шығысқа қарай 4 км; Емзе қыстағынан оңтүстік-шығысқа қарай 3 км; 3 км; Өсібай ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 2 км; 2 км; 5 км; Түндік өзеніндегі көпірден оңтүстікке қарай 1,6 км; оңтүстік-шығысқа қарай 4 км; 4,2 км.
|}

== Нұра ауданы ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+ 
|-
! р/с !! Ескерткіштің атауы !! Ескерткіш суреті !! Ескерткіш түрі !! Ескерткіштің орналасқан жері
|-
| 1 || Н. Грибовтың зираты, 1962 ж. ||   || қала құрылысы және сәулет || [[Қайнар (Қарағанды облысы)|Қайнар]] ауылының орталық зиратында.
|-
| 2 || Ақбекет мазары, XVIII ғ.; Қылыш мазары, ХIХ ғ.; Ақпан мазары, ХIХ ғ.||   || қала құрылысы және сәулет || [[Қылыш (ауыл)|Қылыш]] ауылы аймағында; ауылдан солтүстік-шығысқа қарай 1,5 км.
|-
| 3 || Әли-Түсіп мазары, ХIХ ғ.; Әбілда мазары, ХIХ ғ.; Шоң мазары, XVIII ғ. ||   || қала құрылысы және сәулет || [[Қарақасқа (Қарағанды облысы)|Қарақасқа]] ауылы.
|-
| 4 || Биғабыл мазары, ХIХ ғ.; Жанғабыл мазары, ХIХ ғ.; Әбілқасым мазары, ХIХ ғ.; Құдабай мазары, ХIХ ғ. ||   || қала құрылысы және сәулет || [[Жанбөбек]] ауылы.
|-
| 5 || Жәнібек мазары, ХIХ ғ.; Жанабек мазары, ХIХ ғ.; Жанбөбек мазары (Қарамола), ХVIII ғ. ||   || қала құрылысы және сәулет || Керей ауылы.
|-
| 6 || Баршынгүл мазары, ХХ ғ. басы  ||   || қала құрылысы және сәулет || [[Баршын (ауыл)|Баршын]] ауылынан оңтүстікке қарай 1 км.
|-
| 7 || Байжан мазары, ХVIII ғ. ||   || қала құрылысы және сәулет || [[Аққолқа]] ауылы.
|-
| 8 || Шонжар мазары, ХIХ ғ.; Алтын мазары, ХIХ ғ.; Байзақ мазары, ХVIII ғ.; Рақым мазары, ХVIII ғ.; Тоғыл мазары, ХVIII ғ.; Иса-Қаймақ мазары, ХIХ ғ.; Жаманкөң 1 мазары, ХVIII ғ.; Жаманкөң 2 мазары, ХVIII ғ.; Жаманкөң 3 мазары, ХVIII ғ.; Жаманкөң 4 мазары, ХVIII ғ.; Хантыбай мазары, ХIХ ғ.; Құсайын мазары, ХVIII ғ. ||   || қала құрылысы және сәулет || [[Баршын ауылдық округі]].
|-
| 9 || Жақан мазары, ХVIII ғ.; Қолбай мазары, ХIХ ғ.; Омар мазары, ХIХ ғ.; Жансейіт мазары (Айдапкел), ХIХ ғ.; Смағұл мазары, ХIХ ғ. ||   || қала құрылысы және сәулет || [[Талдысай (Қарағанды облысы)|Талдысай]] ауылы аумағы.
|-
| 10 || Тасмола 1 мазары, ХVIII ғ.; Тасмола 2 мазары, ХVIII ғ.; Тасмола 3 мазары, ХVIII ғ. ||   || қала құрылысы және сәулет || [[Құланөтпес ауылдық округі]].
|-
| 11 || Байбол 1 мазары, ХVIII ғ.; Байбол 2 мазары, ХVIII ғ.; Байбол 3 мазары, ХVIII ғ.; Байбол 4 мазары, ХVIII ғ.||   || қала құрылысы және сәулет || [[Соналы ауылдық округі]]. 
|-
| 12 || В. Кошетков және Н. Грибов ерлік жасаған жеріндегі &quot;Алаулы трактористер&quot; ескерткіші, 1962 ж.; Н. Грибовтың ерлік жасаған тракторы, 1962 ж. ||   || монументтік өнер құрылысы || Қайнар ауылы.
|-
| 13 || Қарақойын 3 тұрағы, тас дәуірі; Жанбөбек 4 тұрағы, тас дәуірі||   || археология ескерткіші ||  [[Қарақойын ауылдық округі]].
|-
| 14 || Қылыш қорғаны, ортағасыр; Айдағарлы үңгірі, тас дәуірі; Айдағарлы 2 тұрағы, тас дәуірі; Айдағарлы 3 тұрағы, тас дәуірі; Айдағарлы 4 тұрағы, тас дәуірі; Айдағарлы 5 тұрағы, тас дәуірі ||   || археология ескерткіші|| Қылыш ауылынан солтүстік-батысқа қарай 5 км; Талдысай ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 26 км; оңтүстік-батысқа қарай 5 км.
|-
| 15 || Аққошқар қорымы, қола дәуірі; Жанбөбек 2 тұрағы, тас дәуірі; Жанбөбек 5 тұрағы, тас дәуірі; Жанбөбек 6 тұрағы, тас дәуірі; Аққошқар 1 тұрағы, тас дәуірі; Аққошқар 2 тұрағы, тас дәуірі; Аққошқар 3 тұрағы, тас дәуірі; Аққошқар 8 тұрағы, тас дәуірі; Аққошқар 9 тұрағы, тас дәуірі; Аққошқар 10 тұрағы, тас дәуірі; Аққошқар 2 қорғаны, ортағасыр; Бақалыбұлақ 1 тұрағы, тас дәуірі; Қарақойын 2 тұрағы, тас дәуірі; Қарақойын 5 қорғандар тобы, ортағасыр||   || археология ескерткіші || Керей ауылынан оңтүстікке қарай 10 км; Жанбөбек ауылынан оңтүстікке қарай 100 м; оңтүстік-батысқа қарай 1 км; 1 км; солтүстік-батысқа қарай 60 км; Қолжаман өңірінен солтүстік-шығысқа қарай 5 км; Қарақойын қыстағынан солтүстік-батысқа қарай 25 км; солтүстік-солтүстік-батысқа қарай 25 км; батысқа қарай  16 км; солтүстік-батысқа қарай 18 км; Керей ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 10 км; Аққолқа ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 17 км; Қарақойын қыстағынан оңтүстік-шығысқа қарай 3 км; қыстақтан шығысқа қарай 5 км. 
|-
| 16 || Энтузиазист 3 қонысы, қола дәуірі; Түменбек қорымы, ерте темір ғасыры; Энтузиазист 2 қонысы, қола дәуірі; Ахметауыл қонысы, қола дәуірі; Энтузиазист 1 қонысы, қола дәуірі; Майоровка қонысы, қола дәуірі ||   || археология ескерткіші|| [[Ахмет (Нұра ауданы)|Ахмет]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 1 км; солтүстік-батысқа қарай 1,5 км; 1,5 км; 1,5 км; оңтүстік-батысқа қарай 5 км.
|-
| 17 || Екпен 1 қонысы, қола дәуірі; Черниговка қонысы, қола дәуірі; Шекемен қорымы, ерте темір ғасыры||   || археология ескерткіші || [[Көбетей]] ауылынан солтүстікке қарай 10 км; оңтүстік-батысқа қарай 16 км; оңтүстікке қарай 10 км.
|-
| 18 || Құланөтпес қонысы, қола дәуірі; Донской қорымы, қола дәуірі; Ивановка қорымы, ерте темір ғасыры; Құланөтпес қорымы, ерте темір ғасыры ||   || археология ескерткіші|| [[Құланөтпес (Құланөтпес ауылдық округі)|Құланөтпес]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 8 км; 4 км; 15 км, 15 КМ.
|-
| 19 || Захаровка 2 қорымы, ерте темір ғасыры; Захаровка 3 қорымы, ерте темір ғасыры ||   || археология ескерткіші || [[Ақмешіт (Қарағанды облысы)|Ақмешіт]] ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 1,5 км; 4 км.
|-
| 20 || Щербаковский қорымы, қола дәуірі; Щербаковский 4 қорымы, ерте темір ғасыры; Щербаковское қонысы, қола дәуірі ||  || археология ескерткіші || Қайнар ауылынан батыс-оңтүстік-батысқа қарай 300 м; оңтүстік-шығысқа қарай 18 км; 5 км.
|}

== Осакаров ауданы ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+  
|-
! р/с !! Ескерткіштің атауы !! Ескерткіш суреті !! Ескерткіш түрі !! Ескерткіштің орналасқан жері
|-
| 1 || Садовое 1 қорымы, қола дәуірі; Садовое 2 қорымы, қола дәуірі ||   || археология ескерткіші || [[Садовое (Осакаров ауданы)|Садовое]] ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 600 м жерде; мұнай базасынан оңтүстік-шығысқа қарай 1,5 км, Кенетай өзенінің оң жақ жағасында.
|-
| 2 || Майзауыты 3 қорымы, ортағасыр; Бұлақ 1 қорғаны, ортағасыр; Бұлақ қорымы, ерте темір ғасыры ||   || археология ескерткіші || [[Пионерское (Қарағанды облысы)|Пионерское]] ауылындағы май зауытынан солтүстік-шығысқа қарай 200 м; ауылдан солтүстік-шығысқа қарай 4 км; ауылдың егін алқабынан оңтүстік-шығысқа қарай 2 км.
|-
| 3 || Бұйра төбе қорымы, ортағасыр; Бұйра төбе 1 қорымы, қола дәуірі; Бұйра төбе 2 қорымы, қола дәуірі; Бұйра төбе 3 қорымы, қола дәуірі; Озерное қонысы, қола дәуірі; Бабай қорымы, ортағасыр ||   || археология ескерткіші || &quot;Есіл&quot; пионер лагерінен солтүстікке қарай 300 м; солтүстік-шығысқа қарай 400 м; оңтүстік-батысқа қарай 500 м; 500 м; [[Озёрное (Қарағанды облысы)|Озерное]] ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 5 км; 6 км. 
|-
| 4 || Литвинское қонысы, қола дәуірі; Литвинский 1 қорымы, ортағасыр; Литвинский 2 қорымы, қола дәуірі; Ишим қорғаны, ортағасыр; Жаңа қорғаны, ортағасыр; Ишим маңындағы қорым, қола дәуірі; Қарғалы қорғаны, ортағасыр; Скобелевка 1 қорымы, ерте темір ғасыры; Скобелевка 2 қорымы, ерте темір ғасыры; Скобелевка 3 қорымы, ерте темір ғасыры; Скобелевка 4 қорымы, ерте темір ғасыры; Кенетай қонысы, қола дәуірі; Кенетай орыны, тас дәуірі||  || археология ескерткіші || Майзауытынан батысқа қарай 3 км; Есіл ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 150 км; Майзауытынан батысқа қарай 3 км; &quot;Есіл&quot; пионер лагерінен оңтүстік-батысқа қарай 1 км; Окольное ауылынан солтүстік-батысқа қарай 7 км; Колхозное ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 2 км; оңтүстік-батысқа қарай 2 км; Сұңқар ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 10 км; 15 км; 10 км; 1,5 км; Северное ауылынан солтүстікке қарай 100 м; Садовое ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 6 км.
|-
| 5 || Кенетай 1 қорымы, ерте темір ғасыры; Кенетай 3 қорымы, ерте темір ғасыры; Кенетай 4 қонысы, қола дәуірі; Дара қорған, ерте темір ғасыры; Құндызды өзеніндегі қорған, ерте темір ғасыры; Құндызды 1 қорғаны, ерте темір ғасыры; Ақ жартастар қорымы, ерте темір ғасыры; &quot;Пионерская&quot; неолит тұрағы, тас дәуірі; Майзауыты жанындағы қорған, ортағасыр ||   || археология ескерткіші || Садовое ауылындағы астық қоймасынан шығысқа қарай 2,5 км; ауылдан солтүстік-шығысқа қарай 7 км; астық қоймасынан шығысқа қарай 2 км; ауылдан солтүстік-шығысқа қарай 6 км; 1,5 км; ауылдың мал базасынан солтүстік-батысқа қарай 1 км; ауыл өзені арқылы 2,5 км; Пионер ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 10 км.  
|-
| 6 || Майзауыты жанындағы қорған, ортағасыр; Майзауыты жанындағы қорған 3, ортағасыр; Майзауыты жанындағы қорған 5, қола дәуірі; Майзауыты жанындағы қорған 6, ортағасыр; Майзауыты жанындағы қорған 7, ортағасыр; Майзауыты 2 қорымы, ортағасыр||   || археология ескерткіші || Геологиялық белгісінен солтүстік-батысқа қарай 700 м; Майзауытынан солтүстік-батысқа қарай 1 км; солтүстік-шығысқа қарай 1 км; оңтүстік-шығысқа қарай 1 км; солтүстік-шығысқа қарай 1 км; солтүстік-батысқа қарай 3 км.
|-
| 7 || Борлы қорымы, ортағасыр; Бабай қорғаны, ерте темір ғасыры; Бұйра төбе қорғаны, ерте темір ғасыры; Бұйра төбе 1 қорғаны, кейінгі қола дәуірі; Майзауыт IV қорымы, ортағасыр; Бұйра төбе IV қорымы, ерте темір ғасыры; Құндызды I қорымы, ортағасыр; Құндызды II қорымы, ортағасыр; Құндықтөбе II қорымы, ерте темір ғасыры; Майзауыт I қорымы, ерте темір ғасыры||   || археология ескерткіші || Координаттар бойынша GPS: N 50.48.529 E 073.45.440 ALT 418 м; Есіл ауылынан батысқа қарай 11 км; Жаңажол ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 8,4 км; батысқа қарай 7,7 км; Орталық ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 1 км; Жаңажол ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 7,6 км; Садовое ауылынан батысқа қарай 1,7 км; солтүстік-шығысқа қарай 6,6 км; Белодымовка қыстағынан оңтүстік-шығысқа қарай 2 км; Орталық ауылынан шығысқа қарай 2,3 км.
|-
| 8 || Өртенжал V қорымы, ортағасыр; Қарғалы қорымы, ерте темір ғасыры; Қаратоғай 6 қорғаны, ерте темір ғасыры; Майбұлақ қорғаны, ерте темір ғасыры; Майбұлақ 2 қорғаны, ерте темір ғасыры; Майбұлақ қорымы, ортағасыр; Майбұлақ 1 қорымы, ерте темір ғасыры; Майбұлақ 2 қорымы, ерте темір ғасыры; Мектеп қорымы, ерте темір ғасыры||   || археология ескерткіші || №16 насос станциясынан шығысқа қарай 3,2 км; Жаңажол ауылынан солтүстікке қарай 7 км; Телман ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 5 км; 6 км; 7 км; Майбұлақ бөлімшесінен оңтүстік-батысқа қарай 2,5 км; 1 км; Телман ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 6 км; Белодымовка қыстағынан оңтүстік-шығысқа қарай 4 км.
|-
| 9 || Қаратоғай қорымы, қола дәуірі; Қаратоғай 2 қорымы, ерте темір ғасыры; Қаратоғай 3 қорымы, ортағасыр; Қаратоғай 4 қорымы, ортағасыр; Қаратоғай 5 қорымы, ортағасыр; Өленті қонысы, қола дәуірі; Өртенжал 3 қорымы, ерте темір ғасыры; Өртенжал 2 қорымы, ерте темір ғасыры; Өртенжал 1 қорымы, ерте темір ғасыры; Өртенжал қорғаны, ортағасыр; Өртенжал қорымы, ортағасыр; Өртенжал 4 қорымы, ерте темір ғасыры ||   || археология ескерткіші || Телман ауылының 2 бөлімшесінен оңтүстік-шығысқа қарай 1 км; 2 км; оңтүстік-батысқа қарай 2 км; 2,7 км; оңтүстік-оңтүстік-батысқа қарай 5 км; солтүстікке қарай 20 км; №16 насос станциясынан солтүстік-шығысқа қарай 3,2 км; солтүстік-солтүстік-батысқа қарай 4 км; оңтүстік-шығысқа қарай 2,5 км; солтүстік-шығысқа қарай 1,9 км; Ертіс-Қарағанды каналының оң жағасынан солтүстікке қарай 0,4 км; солтүстік-батысқа қарай 0,3 км; Дөң арасы аңғарында №16 насос станциясынан солтүстік-шығысқа қарай 4,7 км.
|-
| 10 || Бақтықопа қорғаны, ерте темір ғасыры; Бақтықопа 1 қорымы, ерте темір ғасыры; Бақтықопа 2 қорымы, ерте темір ғасыры; Бақтықопа 3 қорымы, ерте темір ғасыры; Бақтықопа қорымы, ерте темір ғасыры||   || археология ескерткіші || №14 насос станциясынан оңтүстік-батысқа қарай 5 км; 5,9 км; оңтүстікке қарай 3,7 км; оңтүстік-батысқа қарай 3,4 км; солтүстік-батысқа қарай 3,3 км.
|-
| 11 || Найзатас қорғаны, ортағасыр; Найзатас қорымы, ортағасыр; Найзатас қоршалымы, ортағасыр; Жағажай қорғаны, ерте темір ғасыры; Алдан қорымы, ерте темір ғасыры; Ақтүтінді қорым, ерте темір ғасыры; Ақтүтінді 1 қорымы, ерте темір ғасыры; Ақтүтінді 2 қорымы, ерте темір ғасыры; Ақтүтінді 3 қорымы, ерте темір ғасыры; Саржал 1 қорымы, ерте темір ғасыры; Сартқойған қорымы, ортағасыр; Текей қорымы, ерте темір ғасыры; Текей 2 қорымы, ерте темір ғасыры; Қобанды қорғаны, ерте темір ғасыры; Қобанды 1 қорғаны, ерте темір ғасыры; Қобанды қорғаны, ерте темір ғасыры; Қойыс қоршалымы, ортағасыр; Құндықтөбе қорымы, ерте темір ғасыры; Қызылағаш қорымы, ерте темір ғасыры, ортағасыр; Ақбұлақ 1 қорымы, ортағасыр||   || археология ескерткіші || Найзатас қыстағынан солтүстік-батысқа қарай 0,3 км; Белодымовка қыстағынан оңтүстікке қарай 4,8 км; 4,2 км; Телман ауылы аумағында; Телман ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 3 км; Белодымовка қыстағынан батысқа қарай 0,2 км; оңтүстік-батысқа қарай 0,5 км; солтүстік-батысқа қарай 0,8 км; оңтүстік-батысқа қарай 1,2 км; Сарыжал тауынан солтүстік-батысқа қарай 800 м; Белодымовка қыстағынан оңтүстік-шығысқа қарай 1,8 км; Телман ауылынан солтүстік-батысқа қарай 4 км; ауылдың 2 бөлімшесінен солтүстік-батысқа қарай 3 км; Белодымовка қыстағынан оңтүстік-батысқа қарай 3,6 км; Найзатас қыстағынан батысқа қарай 1 км; солтүстікке қарай 1 км; Белодымовка қыстағынан оңтүстікке қарай 2,5 км; Белодымовка қыстағынан оңтүстік-батысқа қарай 2 км; солтүстік-батысқа қарай 1 км; Молодежный кентінен оңтүстік-шығысқа қарай 7 км.
|}

== Шет ауданы ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+  
|-
! р/с !! Ескерткіштің атауы !! Ескерткіш суреті !! Ескерткіш түрі !! Ескерткіштің орналасқан жері
|-
| 1 || Шора кесенесі, ХIХ ғ. ||   || қала құрылысы және сәулет || [[Ақсу (Ақсу-Аюлы ауылдық округі)|Ақсу]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 10 км.
|-
| 2 || Есбай кесенесі, ХIХ ғ. ||   || қала құрылысы және сәулет || [[Қарамыс (ауыл)|Қарамыс]] ауылынан солтүстік-батысқа қарай 3 км.
|-
| 3 || Атауы жоқ кесене №39, ХIХғ.; Мешіт № 38, ХIХ ғ. ||   || қала құрылысы және сәулет || [[Батық (ауыл)|Батық]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 12 км; 9 км.
|-
| 4 || Мазар, ХIХғ. ||   || қала құрылысы және сәулет || [[Мойынты (кент)|Мойынты]] кентінен оңтүстікке қарай 12 км.
|-
| 5 || Байжиен кесенесі, ХIХ ғ.; Жантақ кесенесі, ХIХ ғ.; Алтыбай кесенесі, ХIХ ғ.; Үйсін батыр кесенесі, ХIХ ғ.; Кесене, ХIХ ғ.; Үйсінбай кесенесі, ХIХ ғ.; Күмбезді кесене, ХIХ ғ. ||   || қала құрылысы және сәулет || Мыңбай ауылының ат фермасынан оңтүстік-шығысқа қарай 27 км; 28 км; оңтүстік-батысқа қарай 22 км; солтүстікке қарай 1,5 км; оңтүстік-батысқа қарай 1 км; 15 км; 20 км.
|-
| 6 || Күмбезді кесене, ХIХ ғ.; Киіз бейнесіндегі кесене, ХIХ ғ.; [[Ағыбай батыр кесенесі|Ағыбай кесенесі]], ХIХ ғ.; Төлеубек кесенесі №3 ХIХ ғ.; Аманбай қорымы, ХIХ ғ.; ||   || қала құрылысы және сәулет || [[Киікті]] теміржол бекетінен оңтүстік-батысқа қарай 50 км; 45 км; бекеттен шығысқа қарай 7 км; оңтүстік-батысқа қарай 52 км.
|-
| 7 || Тілеп Қағанақұлы кесенесі №1, ХIХ ғ.; Сағанатам №3, ХIХ ғ. ||   || қала құрылысы және сәулет || [[Қызылтау (Кәрім Мыңбаев ауылдық округі)|Қызылтау]] ауылынан оңтүстікке қарай 75 км;
|-
| 8 || Олжадаулен кесенесі, ХIХ ғ.; Дулат кесенесі, ХIХ ғ. ||   || қала құрылысы және сәулет || [[Жұмыскер (Қарағанды облысы)|Жұмыскер]] ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 16 км; 13 км.
|-
| 9 || Жаманбала кесенесі, ХIХ ғ.; Ақмағанбет кесенесі, ХIХ ғ. ||   || қала құрылысы және сәулет || [[Қайрақты (Қарағанды облысы)|Қайрақты]] кентінен оңтүстік-шығысқа қарай 5 км; 10 км.
|-
| 10 || Тыным кесенесі, ХIХ ғ.; Құлпытас №137, Тоқал қорымы, ХIХ ғ.; Зылиха кесенесі, ХIХ ғ.; Атауы жоқ кесене №136, ХIХ ғ.; Меден кесенесі, ХIХ ғ.; Көпбейіт кесенесі,. атауы жоқ кесене №131, ХIХ ғ.||   || қала құрылысы және сәулет || [[Ақшатау (Қарағанды облысы)|Ақшатау]] кентінен оңтүстік-шығысқа қарай 1 км; солтүстік-шығысқа қарай 20 км; 1,5 км; 21 км; 20 км; 8 км.
|-
| 11 || Атауы жоқ кесене №5, ХIХ ғ. ||   || қала құрылысы және сәулет || [[Талды (Шет ауданы)|Талды]] ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 22 км.
|-
| 12 || Құлпытас №68, ХIХ ғ.; Амантай қорымы, ХIХ ғ. ||   || қала құрылысы және сәулет || Ақсу-Аюлы ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 8 км; оңтүстік-батысқа қарай 6 км.
|-
| 13 || Базарбай кесенесі, ХIХ ғ. ||   || қала құрылысы және сәулет || [[Еңбекшіл (Қарағанды облысы)|Еңбекшіл]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 8 км 
|-
| 14 || С. Сейфуллин мүсіні, 1973 ж. ||   || монументтік өнер құрылысы || Өспен ауылы.
|-
| 15 || К. Мыңбаевтың қоладан жасалған мүсіні, 1975 ж. ||   || монументтік өнер құрылысы || Қызылтау ауылы.
|-
| 16 || Ұлы Отан соғысы кезінде қаза болған Ағадырлықтарға арналған монументальды ескерткіш; С. Сейфуллин обелисі ||   || монументтік өнер құрылысы || [[Ақадыр (Қарағанды облысы)|Ақадыр]] кентінің аудандық агроөнеркәсіптік бірлестік ғимараты алдында; Ақадыр кентінің кітапхана ғимараты алдында.
|-
| 17 || Кесене №61 атауы жоқ қорым, ХIХ ғ. ||   || ансамбль және кешендер || Ақсу-Аюлы ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 6 км.
|-
| 18 || Ақсу-Аюлы қорымы, қола дәуірі; Тас әйел мүсіні. Смай-Самқай некрополі (кесене), ортағасыр; Талды қорымы, қола дәуірі; Қорғандар, қола дәуірі; Қорым, қола дәуірі; Қола дәуірінің қонысы; Қола дәуірінің қонысы I; Қола дәуірінің қонысы II; Қола дәуірінің қонысы; Қола дәуірінің қонысы; Қола дәуірінің қонысы III; Қола дәуірінің қонысы ||   || археология ескерткіші || Ақсу-Аюлы ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 2,5 км; Ақсу ауылынан 1,5 км; Жаңажұрт ауылынан батысқа қарай 1-4 км; Бесоба ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 29 км; 26 км; Байбала ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 2 км; Нұраталды ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 14 км; солтүстік-батысқа қарай 2 км; шығысқа қарай 26 км; Құсмұрын тауының солтүстік бөлігінде; Нұраталды ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 25 км; Байбала ауылынан 1 км.
|-
| 19 || Қорғандар 2, ерте темір ғасыры; Жер және тас үймелерінен құралған қорғандар, ерте темір ғасыры; Талды VI қорымы, қола дәуірі; Талды VIII қорымы, қола дәуірі; Талды IX қорымы, қола дәуірі; Тас қоршаулардан Талды X қорымы, қола дәуірі; Тас қоршаулардан Талды V қорымы, қола дәуірі; 48 тас қоршаулардан Талды I қорымы, қола дәуірі; Тас қоршаулардан 2 Талды II қорымы, қола дәуірі; 33 тас қоршаулардан (3) Талды III қорымы, қола дәуірі; Талды IV қорымы, қола дәуірі || [[Сурет:Могильник Каражартас.jpg|thumb|right|150px|&lt;small&gt;Қаражартас қорымы&lt;/small&gt;]]  || археология ескерткіші || Жаңажұрт ауылынан батысқа қарай 2 км; Нұраталды ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 29,5 км; Жаңажұрт ауылынан батысқа қарай 2 км; Сеңкібай кесенесінен солтүстік-шығысқа қарай 2,7 км; Жаңажұрт ауылынан солтүстік-батысқа қарай 6,7 км; Талды ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 3 км; Сеңкібай кесенесінен солтүстік-шығысқа қарай 2,7 км.
|-
| 20 || Бұғылы қорымы, қола дәуірі; Қола дәуір қорымы; Талды 1 қонысы, қола дәуірі; &quot;Мұртты&quot; қорған (2); Қола дәуір қорымы; Қола дәуір қорымы; Тас қоршауларынан құралған қорым, қола дәуірі; Қола дәуір қонысы; Тас қорғандары(5), ерте темір ғасыры||   || археология ескерткіші || Шопа ауылынан оңтүстікке қарай 9 км; Сеңкібай кесенесінен солтүстік-шығысқа қарай 2,7 км; Нұраталды ауылынан шығысқа қарай 4 км; Байбала ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 8 км; 13 км; Ақбауыр ауылынан батысқа қарай 16 км; 9 км.
|-
| 21 || Сақиналы қоршауларынан құралған қорым, қола дәуірі; Тас қоршаулардан қорым; Қола дәуір қонысы; Былқылдақ қорымы; Тас қоршаулардан құралған Былқылдақ ІІІ қорымы; 7 тас қоршаулардан құралған Былқылдақ І қорымы; Қола дәуірінің тас қоршалымы; 57 тас қоршаулардан құралған Бұғылы ІІ қорымы; &quot;Мұртты&quot; тас қорғандары, ерте темір ғасыры; Тас қорғандар, қола дәуірі; Қорғандар, ерте темір ғасыры||   || археология ескерткіші || Байбол ауылынан оңтүстікке қарай 1 км; Ақбауыр ауылынан солтүстікке қарай 10 км; Ұзынбұлақ ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 10 км; Қызылту ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 5 км; 5,5 км; 4 км; Дария ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 20 км; Жарық теміржол бекетінен солтүстік-шығысқа қарай 45 км.
|-
| 22 || Тасқа салынған сурет, әр түрлі уақытта; Көл қонысы, тас дәуірі; Тас қорғандары (5), қола дәуірі; Елшібек қорымы, қола дәуірі; Тас қорғаны, қола дәуірі; Тас мүсіндер мен қоршаулар, ортағасыр; Тас қорғандары, ерте темір ғасыры; Қола дәуір қорғандары; Қола дәуір қорымы; Қорғандары (7), ерте темір ғасыры; Кен орындары, әр түрлі уақытта; Неолит (тас) дәуірінің тұрағы||   || археология ескерткіші || Киік теміржол бекетінен батыс-оңтүстік-батысқа қарай 35 км; батысқа қарай 20 км; 18; 22 км; Ақшатау кентінен солтүстікке қарай 2 км; солтүстік-шығысқа қарай 15 км.
|-
| 23 || Тасқа салынған қолтаңба, әр түрлі уақытта; Қорғандар, қола дәуірі; Қола дәуірінің қорымы; Қола дәуір қонысы; Қорғандар, қола дәуірі; Қорғандар, қола дәуірі ||   || археология ескерткіші || Көктенкөл көлінің оңтүстік-батысқа жағасында; Ортау ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 18 км; солтүстік-шығысқа қарай 6 км; 12 км; оңтүстік-батысқа қарай 10 км; 30 км.
|-
| 24 || Қорғандар, қола дәуірі; Тас қорғаны, қола дәуірі; 48 қоршаулардан құралған қорым, қола дәуірі; Тас қорашалымдардан қорым, қола дәуірі; &quot;Мұртты&quot; қорғаны; Ақсу-Аюлы ІІ қорымы, қола дәуірі; &quot;Мұртты&quot; тас қорғандары, ерте темір ғасыры||   || археология ескерткіші || Қызылтау ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 30 км; 28 км; Жаңатас кенішінен 7 км; Ағадыр кентінен оңтүстік-оңтүстік-батысқа қарай 30 км; Қызылтау ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 54 км; Ақсу-Аюлы ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 35 км; Жарық теміржол бекетінен солтүстік-шығысқа қарай 45 км.
|-
| 25 || Қола дәуір қонысы; Жер және тас үймелерінен құралған қорғандар, ерте темір ғасыры; &quot;Мұртты&quot; тас қорғандары, ерте темір ғасыры; Тас қорғандары, ортағасыр; Тас қорғаны, ерте темір ғасыры; Тас қорғаны, ерте темір ғасыры; Тас қорғаны, ерте темір ғасыры; Тас қорғаны, ерте темір ғасыры; Қола дәуір қорымы ||   || археология ескерткіші || Ақсу-Аюлы ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 5 км; оңтүстік-шығысқа қарай 13 км; оңтүстік-батысқа қарай 20 км; 43 км; 45 км; Қарқаралы жолының сол жағында 13 км; 4-11 км; Ақсу-Аюлы ауылынан оңтүстікке қарай 20 км; Нұраталды ауылынан шығысқа қарай 2 км.
|-
| 26 || Манақа 1 қорғаны, ерте темір ғасыры; Манақа 2 қорғаны, ерте темір ғасыры; Манақа қорымы, ерте темір ғасыры; Манақа 3 қорғаны, ерте темір ғасыры; Талды-Манақа 1 &quot;Мұртты&quot; қорғаны, ерте темір ғасыры; Талды-Манақа 2 қорғаны, ерте темір ғасыры; Талды-Манақа 3 қорымы, әр түрлі уақытта; Талды-Манақа қорымы, әр түрлі уақытта ||   || археология ескерткіші || Қужал ауылынан шығысқа қарай 16 км; 17 км; Дуан бекінісінен шығысқа қарай 1 км; оңтүстікке қарай 1,5 км; Ақтау тауы бөктерінің оңтүстік-шығысы; таудан шығыс-оңтүстік-шығысқа қарай 4 км; оңтүстік-шығысқа қарай 6 км.
|-
| 27 || Қоңыртөбе 1 қорымы, әр түрлі уақытта (ерте темір ғасыры, этнографиялық уақыт); Қоңыртөбе 2 қорғаны екі, әр түрлі уақытта; Тас алымды кеніші, әр түрлі уақытта; Қойшоқы V қорымы, қола дәуірі; Қойшоқы I қорымы, қола дәуірі; Қойшоқы II қорымы, қола дәуірі; Қойшоқы III қорымы, қола дәуірі; Қойшоқы IV қорымы, қола дәуірі; Қоңыртөбе 2 қорғаны, ерте темір ғасыры; Қоңыртөбе 3 қорғандары, (15 қорғандар) ерте темір ғасыры; &quot;Мұртты&quot; қорған Қоңыртөбе 4, ерте темір ғасыры; Қоңыртөбе 5 қорған қалауы, ерте темір ғасыры; Қоңыртөбе 6 қорғаны, ерте темір ғасыры ||   || археология ескерткіші || Алабас қыстағынан оңтүстік-оңтүстік-батысқа қарай 8 км; 9 км; 10 км; 15 км; 15 км; Солтүстік Қызылтау тауының батыс бөктері; таудан оңтүстік-батысқа қарай 4 км.
|-
| 28 || Қызылту 1 қорымы, әр түрлі уақытта; Қызылту 2 қорғаны, ерте темір ғасыры; Атасу-III қорымы, қола дәуірі; Атасу-II қорымы, қола дәуірі; Атасу-I қорымы, қола дәуірі; Былқылдақ 2 қорымы, қола дәуірі; Былқылдақ 7 қорымы, қола дәуірі; Қызылтау қорымы (некрополь), этнографиялық уақыт; Қызылтау 3 қорғаны, ерте темір ғасыры; Қызылтау 4 қорымы, әр түрлі уақытта; Қызылтау 5 қорғаны, ерте темір ғасыры; Қаратөбе 1 қорымы, әр түрлі уақытта; Қаратөбе 2 қорғаны, ерте темір ғасыры; Қаратөбе 3 қорғаны, ерте темір ғасыры; Қаратөбе некрополі, этнографиялық уақыт; Қаратөбе 4 қорғаны, ерте темір ғасыры; Қаратөбе 5 қорымы, қола дәуірі; Ақмұстафа 4 қорымы, қола дәуірі; Ақмұстафа 3 қорымы, қола дәуірі; Ақмұстафа 2 қорымы, қола дәуірі; Ақмұстафа 1 қорымы, қола дәуірі; Қаратөбе 6 қорғаны, ортағасыр; &quot;Мұртты&quot; қорған Қаратөбе 7, ерте темір ғасыры||   || археология ескерткіші || Солтүстік Қызылтау тауынан оңтүстік-батысқа қарай 5,6 км; 7,3 км; Қызылтау ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 24,3 км; 24,3 км; 22,4 км; 22,7 км; 23,4 км;  24,3 км; 29,5 км; 29,6 км; 29,1 км.
|-
| 29 || &quot;Мұртты&quot; қорған Тасқоралы 1, ерте темір ғасыры; &quot;Мұртты&quot; қорған Тасқоралы 2, ерте темір ғасыры; Тасқоралы 3 қорымы, қола дәуірі; Қырқымбай петроглифі, әр түрлі уақытта; Тасқоралы 4 қорымы, әр түрлі уақытта; Қырқымбай II қорымы, қола дәуірі, ерте темір ғасыры; &quot;Мұртты&quot; қорған Тасқоралы 5, ерте темір ғасыры; Тасқоралы 6 қорғаны, ерте темір ғасыры; Мыржық III қорымы, қола дәуірі; &quot;Мұртты&quot; қорған Тасқоралы 7, ерте темір ғасыры ||   || археология ескерткіші || Дарат ауылынан оңтүстікке қарай 14 км; оңтүстік-оңтүстік-шығысқа қарай 15,9 км; 16,5 км; 16,8 км; 16,5 км; оңтүстік-шығысқа қарай 7,6 км; 9,8 км. 
|-
| 30 || Қаратөбе 8 қорымы, әр түрлі уақытта; Қаратөбе 9 қорымы, әр түрлі уақытта; &quot;Мұртты&quot; қорған, Қаратөбе 10, ерте темір ғасыры; Қаратөбе 11 қорғаны, ерте темір ғасыры; &quot;Мұртты&quot; қорған Қаратөбе 12, ерте темір ғасыры; Қаратөбе 13 қорымы, әр түрлі уақытта; Қаратөбе 14 қорғаны, ерте темір ғасыры; Қызылтау 5 қорымы, әр түрлі уақытта; Қызылтау 6 қорымы, ерте темір ғасыры; Қызылтау 7 қорымы, ерте темір ғасыры; Қызылтау 8 қорымы, қола дәуірі; Қызылтау 9 қорымы, қола дәуірі; Қызылтау 10 қорымы, әр түрлі уақытта; Қызылтау 11 қорымы, әр түрлі уақытта; Қызылтау 12 қорымы, ерте темір ғасыры; Қызылтау 13 қорымы, әр түрлі уақытта; Қызылтау 14 қорғаны, ерте темір ғасыры; Қызылтау 15 қорғаны, ерте темір ғасыры; Қызылтау 16 қорғаны, ерте темір ғасыры; Қызылтау 17 қорғаны, ерте темір ғасыры; Қызылтау 18 қорғаны, ерте темір ғасыры; Қызылтау 19 қорғаны, ерте темір ғасыры; Қызылтау 20 қорғаны, ерте темір ғасыры; Қызылтау 21 қорғаны, ерте темір ғасыры; Қызылтау 21 қорымы, ерте темір ғасыры; Жерлеу-еске алу кешені (Үлкен Алабас), әр түрлі уақытта; Едіге қорымы, ерте темір ғасыры; Алабас 1 қорғаны, ерте темір ғасыры; Қоскеліншек қорымы, ерте темір ғасыры; Алабас қорымы, ерте темір ғасыры; Алабас 1 қорымы, ерте темір ғасыры; Алабас 2 қорымы, ерте темір ғасыры; Алабас 3 қорымы, ерте темір ғасыры; Алабас некрополі, әр түрлі уақытта; Алабас 2 қорғаны, ерте темір ғасыры; Саңғыру 3 қорымы, қола дәуірі; Саңғыру 4 қорымы, қола дәуірі; Саңғыру 5 қорымы, қола дәуірі||   || археология ескерткіші || Қызылтау ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 20 км; 14,6 км; 12,2 км; 12,3 км; 11,3 км; батысқа қарай 9,2 км; 9,9 км; 10 км; 11,1 км; солтүстік-батысқа қарай 9,9 км; 6,7 км; солтүстік-солтүстік-шығысқа қарай 7,1 км; 7,6 км; 7,7 км; 7,8 км; 8,2 км; 8,9 км; 9,1 км; 9,5 км; 9,3 км; 10,7 км; Ағадыр кентінен оңтүстік-батысқа қарай 36,1 км; 32,2 км; 32,4 км; 30,2 км; 23,6 км; 22,8 км; 22,5 км; 22,4 км; 20 км; Ақтау ауылынан солтүстік-шығыс-шығысқа қарай 43 км; 44 км; 44,3 км.
|-
| 31 || Сеңкібай кесенесі, XIX ғ. ||   || киелі нысан || Талды ауылынан шығысқа қарай 7 км.
|-
| 32 || [[Жидебай батыр мазары|Жидебай кесенесі]], XIX ғ. ||[[Сурет:Жидебай әулие күмбезі.jpg|thumb|right|150px|]]  || киелі нысан  || Ақсу ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 13 км.
|}

== Балқаш қаласы ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+  
|-
! р/с !! Ескерткіштің атауы !! Ескерткіш суреті !! Ескерткіш түрі !! Ескерткіштің орналасқан жері
|-
| 1 || Монументальды ұшақ, 1980 ж. ||   || монументтік өнер құрылысы || Балқаш қаласына кіреберісте.
|-
| 2 || &quot;Бұл жерде Балқаш қаласы басталған&quot; монументі, 1931 ж. Авторы В.К. Кузьмин ||   || монументтік өнер құрылысы || Балқаш-Шашубай автожолынан 5 км жерде, Балқаш көлінің жағасындағы төбеде.
|-
| 3 || Ұлы Отан соғысы майданында қаза болғандарғы арналған ескерткіш, 1941-1945 жж. 1970 ж. Авторлар Б. Мусат, А. Исмайылов ||   || монументтік өнер құрылысы || Балқаш көлінің жағалауындағы төбе, Желтоқсан көшесі бойында.
|-
| 4 || Кеңес Одағының батыры В. Хоружейдің мүсіні, 1967 ж. Авторлар: Н.А. Селидиевская, А.И. Селидиевский, А.П. Ярохин ||   || монументтік өнер құрылысы || Балқаш тау-металлургия комбинатының аумағында, мыс балқыту зауыты.
|-
| 5 || №48-80 локомотиві, 1967 ж. ||   || монументтік өнер құрылысы || Балқаш тау-металлургия комбинатына кіреберісінде.
|-
| 6 || Қоңырат жер қойнауын алғашқы жарған бұрғы станогы, 1967 ж. ||   || монументтік өнер құрылысы || Мәдениет үйі алдында, [[Қоңырат (кент)|Қоңырат]] кентінің орталық алаңында.
|-
| 7 || &quot;Бұл жерде Кеңес Одағының батыры Миллер жұмыс істеген&quot; мемориалды тақтасы орнатылған метцех ғимараты, 1967 ж. ||   || монументтік өнер құрылысы || Балқаш тау-металлургия комбинатының аумағында, мыс балқыту зауыты.
|-
| 8 || Т-34 танкісі, 1978 ж. ||   || монументтік өнер құрылысы || Балқаш көлінің жағасында, Желтоқсан көшесі бойында.
|-
| 9 || Балқаш қаласын салған алғашқы құрылысшыларға арналған ескерткіш ансамбль. 1968 ж. Авторлар Б. Мусат, А. Исмайылов ||   || монументтік өнер құрылысы || Балқаш қалалық орталық саябағы аумағында.
|-
| 10 || &quot;Прибалхашстрой&quot; трест ұйымының 50 жылдығына арналған монумент, 1981 ж. Автор А. Исмайылов ||   || монументтік өнер құрылысы || Балқаш көлінің жағасында, Желтоқсан көшесі бойында.
|-
| 11 || Ағыбай батыр ескерткіші, 2007 ж. Мүсінші Ж. Қалиев ||   || монументтік өнер құрылысы || Балқаш қаласы, орталық алаң.
|-
| 12 || Тасқа салынған суреттер ||   || археология ескерткіші || [[Саяқ (кент)|Саяқ]] кенті көпірінен 1 км жерде.
|}

== Қарағанды қаласы ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+  
|-
! р/с !! Ескерткіштің атауы !! Ескерткіш суреті !! Ескерткіш түрі !! Ескерткіштің орналасқан жері
|-
| 1 || Тәуелсіздік алаңындағы қалақұрылысы ансамблі; Қарағанды қаласының Әкімдік ғимараты, 1938 ж. Сәулетші А.М. Генин; Техникалық кітапхана қоса салынған тұрғын үй, 1938 ж. Сәулетші А.М. Генин; Баспахана қоса салынған тұрғын үй, 1938 ж. Сәулетші А.М. Генин; Облрадио қоса салынған тұрғын үй, 1938 ж. Сәулетші А.М. Генин; өнеркәсіптік дүкен қоса салынған тұрғын үй, 1938 ж. Сәулетші А.М. Генин; Геология басқармасының ғимараты, 1966 ж. Сәулетшілер: С.И. Мордвинцев, Ю.И. Василевич||   || ансамбль және кешендер || Бұқар жырау даңғылы, №13; №15; №16; №47.
|-
| 2 || Октябрдің 50 жылдығы атындағы алаңның оң жақ бөлігіндегі қалақұрылысы ансамблі; Облыстық кәсіподақтарды Кеңесінің ғимараты (Одақ үйі), 1965 ж. Сәулетшілер: С.И. Мордвинцев және Ю.И. Василевич; Су сарқырамасы, 1968 ж. Сәулетшілер К. Тен, В.Н. Цицын||   || ансамбль және кешендер || А. Алиханов көшесі, 5; 
|-
| 3 || 1942-1943 жж. №3414 эвакогоспиталь болған ғимарат, 1938 ж. ||  || қала құрылысы және сәулет || Маметова көшесі, №111.
|-
| 4 || 1962-1963 жж. А. Николаев, П. Попович, В. Терешкова және т.б. ғарышкерлерді қарсы алған әуежай ғимараты ||   || қала құрылысы және сәулет || Стартовый қалтарысы, №61/1.
|-
| 5 || [[Кеншілер мәдениет сарайы|Кеншілер мәдениет үйі]]нің ғимараты, 1950 ж. Сәулетшілер И.И. Бреннер, Я.А. Яноша|| [[Сурет:Кеишілер мәдениет сарайы.jpg|thumb|right|150px|&lt;small&gt;Кеншілер мәдениет үйі&lt;/small&gt;]] || қала құрылысы және сәулет || Бұқар жырау даңғылы, №32.
|-
| 6 || 1941-1944 жж. N 1776 эвакогоспиталі (қазіргі облыстық клиникалық емхана) орналасқан ғимарат, 1940 ж.; [[Шахтер даңқы монументі|&quot;Кеншілер даңқы&quot; монументі]], 1974 ж. Мүсінші А. Билык. Сәулетші А. Малков; Нүркен Әбдіров атындағы спорт сарайының ғимараты, 1958 ж. Сәулетші И.И. Райкина; Бұқар жырау ескерткіші, 2008 ж. Мүсінші Ж. Молдабаев; [[Сәкен Сейфуллин атындағы Қарағанды облыстық қазақ драма театры]] ғимараты, 2008 ж. Сәулетші Қ. Мұсаев; С. Сейфуллин ескерткіші, 2008 ж. Авторы Б. Әбішев ||[[Сурет:Шахтер даңқы монументі.jpg|thumb|right|150px|&lt;small&gt;Шахтер даңқы монументі&lt;/small&gt;]] [[Сурет:С.Сейфуллин атындағы Қарағанды облыстық қазақ драма театры (2).jpg|thumb|right|150px|&lt;small&gt;С.Сейфуллин атындағы Қарағанды облыстық қазақ драма театры&lt;/small&gt;]]   || қала құрылысы және сәулет || Бұқар жырау даңғылы, №20; Бұқар жырау даңғылы (ШМҮ алаң алдында); Бұқар жырау даңғылы, №53; №16; №17.
|-
| 7 || [[К.С. Станиславский атындағы Қарағанды облыстық орыс драма театры]]ның ғимараты, 1962 ж. Сәулетшілер Л.Е. Воробьев, А.М. Лифшиц; &quot;Қобыз&quot; кешені, 2003 ж. Мүсінші М. Қалқабаев, сәулетші В. Троценко ||[[Сурет:К. С. Станиславский атындағы Қарағанды облыстық орыс драма театры.jpg|thumb|right|150px|]]   || қала құрылысы және сәулет || Бейбітшілік бульвары, №19.
|-
| 8 || Музыка мектебінің ғимараты (бұрынғы Ленин КП АК) 1958 ж. Сәулетші Р.А. Сейдалин ||   || қала құрылысы және сәулет || Алалыкин көшесі, №9.
|-
| 9 || &quot;Қарағандыгипрошахт&quot; институтының ғимараты, 1952 ж. Сәулетші А.Н. Кравец-Кравчевский; Ленин кинотеатры, 1960 ж. ||   || қала құрылысы және сәулет || Ленин көшесі, №12; №61.
|-
| 10 || 1941-1944 жж. N 3970/71 эвакогоспиталі (қазіргі Болашақ институты) орналасқан ғимарат 1938 ж.; 1941-1944 жж. N 3970/71 эвакогоспиталі (қазіргі ҚММА филиалы) орналасқан ғимарат, 1941 ж.; Г. Фогеллер ескерткіші, 1999 ж. Автор А.П. Билык ||   || қала құрылысы және сәулет || Ерубаев көшесі, №16; №18; Ерубаева көшесі, Неміс мәдени орталығы ғимаратының алдында.
|-
| 11 || &quot;Шалқыма&quot; концерттік залы ғимараты, одан Қарағандыда құрылған әскери бөлімдерді майданға аттандырған, 1939 ж. Сәулетшілер Калмыков және Ритт; Тұрғын үй, 1932 ж.; 1934 жылы қайғылы қаза болған, &quot;Қарағандыкөмір&quot; трестінің басқарушысы И.А. Костенко зираты, 1934 ж. ||   || қала құрылысы және сәулет || Костенко көшесі, №7; №12; Костенко атындағы шахта аймағы.
|-
| 12 || Облыстық музыка мектебінің ғимараты, 1948 ж. Сәулетші И.И. Бреннер; Жамбыл мүсіні. Мүсінші Ж. Қалиев||   || қала құрылысы және сәулет ||Жамбыл көшесі, №17; Жамбыл көшесі.
|-
| 13 || 1941-1945 жж. Қарағанды қаласы госпиталдерінде қаза болған 17 кеңес жауынгерлерінің ағайындар зираты, 1945 ж. ||   || қала құрылысы және сәулет || Михайлов зираты.
|-
| 14 || 1941-1942 жж. N 3972 эвакогоспиталі орналасқан қалалық емхананың хирургиялық корпусы ғимараты, 1941 ж. ||   || қала құрылысы және сәулет || Сейфуллин көшесі, №13.
|-
| 15 || &quot;Чайка&quot; қонақ үйі, жерге қонғаннан кейін А. Николаев, В. Терешкова және т.б. ғарышкерлер тұрған, 1962 ж.; &quot;Чайка&quot; қонақ үйінің жаңа ғимараты, 1981 ж. Сәулетшілер Е.А. Попов және В.В. Вюст ||   || қала құрылысы және сәулет || Мичурин көшесі, №11.
|-
| 16 || Аппақ Байжанов ескерткіші, 1999 ж. Автор Ю. Гуммель ||  || қала құрылысы және сәулет || Лободы көшесі, тарихи-өлкетану мұражайының алдында.
|-
| 17 || Қаныш Сәтбаев ескерткіші, 1999 ж. Автор М. Богатырев ||   || қала құрылысы және сәулет || Сәтбаев көшесі
|-
| 18 || &quot;Мәңгілік алау&quot; архитектуралық-мемориалды даңқты ансамблі, 1975 ж. Мүсінші Ж. Молдабаев, сәулетші Н. Қойшыбеков ||   || қала құрылысы және сәулет || Жеңіс паркі (Алиханов көшесі).
|-
| 19 || Ауғанстанда қаза болған жауынгерлер құрметіне арналған мемориалды кешен, 1990 ж. Мүсінші Н. Новопольцев, сәулетші Ж. Әлтаев ||  || қала құрылысы және сәулет || Жауынгер-интернационалистер саябағы.
|-
| 20 ||&quot;Сүйінші&quot; мүсіндік-декоративті композициясы, 2003 ж. Сәулетшілер: Ғ. Баймырза, Е. Шахиев, Қ. Жанәбілов, мүсінші Ж. Молдабаев|| || қала құрылысы және сәулет || Этнопарк аумағы.
|-
| 21 || А. Құнанбаев ескерткіші, 2008 ж. Авторы А. Нартов ||   || қала құрылысы және сәулет || Шалқыма концерт залының алдындағы алаңда.
|}

== Саран қаласы ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+  
|-
! р/с !! Ескерткіштің атауы !! Ескерткіш суреті !! Ескерткіш түрі !! Ескерткіштің орналасқан жері
|-
| 1 || Игілік би мазары, ХIХ ғ.||  || қала құрылысы және сәулет || Саран қаласының зираты.
|}

== Теміртау қаласы ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+  
|-
! р/с !! Ескерткіштің атауы !! Ескерткіш суреті !! Ескерткіш түрі !! Ескерткіштің орналасқан жері
|-
| 1 || Мәдениет сарайының ғимараты, 1972 ж. Авторы Б. Тальберг  ||   || қала құрылысы және сәулет || Республика даңғылы, 38.
|-
| 2 || Жас көрермендер театр ғимараты (ЖКТ) 1956 ж. Сәулетші А. Бардошевич ||   || қала құрылысы және сәулет || Республика даңғылы, 136.
|}

== Шахтинск қаласы ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+  
|-
! р/с !! Ескерткіштің атауы !! Ескерткіш суреті !! Ескерткіш түрі !! Ескерткіштің орналасқан жері
|-
| 1 || 1933-1935 жж. Қарлаг ІІХК (НКВД) басқармасы ||   || қала құрылысы және сәулет || [[Долинка (Қарағанды облысы)|Долинка]] кенті, Школьная көшесі, 39.
|-
| 2 || Еркімен жұмысқа алынғандарға арналған емхана, 1941 ж. (қазіргі &quot;Арман&quot; (отбасы емдік амбулаториясы) ||   || қала құрылысы және сәулет || Долинка кенті, Школьная көшесі, 15.
|-
| 3 || &quot;Техника Үйі&quot; Қарлаг ауылшаруашылық көрме кешені (қазіргі &quot;КРЭК&quot; ЖШС ғимараты), 1943 ж. ||   || қала құрылысы және сәулет || Долинка кенті, Транспортная көшесі.
|-
| 4 || Госпиталь, 1927 ж. (қазіргі Долинка кенті, әкімшілік ғимараты) ||   || қала құрылысы және сәулет || Долинка кенті, Садовая көшесі, 58
|}

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Қазақстанның тарих және мәдениет ескерткіштері}}

[[Санат:Қазақстан ғимараттары мен құрылыстары]]
[[Санат:Қарағанды облысының тарихи орындары]]
[[Санат:Қарағанды облысы]]</text>
      <sha1>htens24tw3rx37nrl63fm0uklo891yj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Самартекс</title>
    <ns>0</ns>
    <id>744100</id>
    <revision>
      <id>3478980</id>
      <parentid>3370930</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T11:39:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Makenzis</username>
        <id>71333</id>
      </contributor>
      <origin>3478980</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1370" sha1="gmd7n7fhla6wxaeqnaiihy5k8z32v16" xml:space="preserve">{{футбол клубы
| атауы = Самартекс
| құрылған  = 1995
| стадионы   = Самартекс парк, Вестерн Регион, [[Гана]]
| сыйымдылығы = 7,000&lt;ref&gt;{{cite web|last=Yamoah|first=Benjamin|date=27 June 2022|title=Samartex begin renovation works on home stadium ahead of debut GPL campaign| url=https://starrfm.com.gh/2022/06/samartex-begin-renovation-works-on-home-stadium-ahead-of-debut-gpl-campaign/|website=Starr [[frequency modulation|FM]]|access-date=27 маусым 2022}}&lt;/ref&gt;
| жарыс   = Премьер лига
| маусым  = 2024–25
| орын = '''7.'''
| сайты  =  http://www.fcsamartex.com/
| pattern_la1 = 
| pattern_b1  = 
| pattern_ra1 = 
| pattern_sh1 = 
| pattern_so1 = 
| leftarm1    = 
| body1       = 
| rightarm1   =
| shorts1     = 
| socks1      = 
| pattern_la2 =
| pattern_b2  = 
| pattern_ra2 = 
| pattern_sh2 = 
| pattern_so2 = 
| leftarm2    = 
| body2       = 
| rightarm2   = 
| shorts2     = 
| socks2      = 
}}

'''Самартекс''' ({{lang-en|Football Club Samartex 1996}}) — [[Гана]] футбол клубы. 1995 жылы құрылған.
==Жетістіктері==
* '''Премьер лига жеңімпазы''': 2023–24
== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
[[Санат:Гана футбол клубтары]]</text>
      <sha1>gmd7n7fhla6wxaeqnaiihy5k8z32v16</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Мбабане Своллоуз</title>
    <ns>0</ns>
    <id>744119</id>
    <revision>
      <id>3478955</id>
      <parentid>3392088</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T08:13:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Makenzis</username>
        <id>71333</id>
      </contributor>
      <origin>3478955</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1702" sha1="iylnl7qxdj70l6ng4uzzlai6rysdpu6" xml:space="preserve">{{футбол клубы
| clubname ={{ту|Эсватини}} Мбабане Сваллоуз
| құрылған = 1948
| стадионы = Ұлттық стадион, [[Лобамба]], [[Эсватини]]
| сыйымдылығы = 20,000
| президент = Ллойд Мазила&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.observer.org.sz/news/58674-zambia-media-%E2%80%98bash%E2%80%99-nkana.html|title=Zambia media 'bash' Nkana|website=observer.org.sz|access-date=5 June 2019}}&lt;/ref&gt;
| жарыс = Премьер лига
| маусым = 2024/25 
| орын = 6 орын

| pattern_la1 =
| pattern_b1 = _thinwhitesides
| pattern_ra1 =
| leftarm1 = ff0000
| body1 = ff0000
| rightarm1 = ff0000
| shorts1 = ffffff
| socks1 = ff0000
| pattern_la2 =
| pattern_b2 =
| pattern_ra2 =
| leftarm2 = ffffff
| body2 = ffffff
| rightarm2 = ffffff
| shorts2 = 0000ff
| socks2 = 0000ff|
}}
'''Мбабане Сваллоуз''' ({{lang-en|Mbabane Swallows Football Club}}) — [[Эсватини]] футбол клубы, Лобомбо қаласынан.

==Жетістіктері ==
'''Эсватини чемпионы'''
* 1993, 2005, 2009, 2012, 2013, 2017, 2018, 2024.

'''Эсватини кубогы:''' 
*1986, 2006, 2013, 2016.

'''Свазиленд суперкубогы: 6'''
*1993, 1999, 2004, 2014, 2017, 2018

'''Эсватини лига кубогы: 6'''
*1997, 1999, 2007, 2016, 2017, 2018
== Сілтемелер ==
* [http://pls.co.sz/Soccer/about-us/ ''Premiere League of Eswatini – Ресми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220811103844/http://pls.co.sz/Soccer/about-us/ |date=2022-08-11 }}
[[Санат:Эсватини футбол клубтары]]</text>
      <sha1>iylnl7qxdj70l6ng4uzzlai6rysdpu6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Пирамидз</title>
    <ns>0</ns>
    <id>744197</id>
    <revision>
      <id>3478789</id>
      <parentid>3374703</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T13:02:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Makenzis</username>
        <id>71333</id>
      </contributor>
      <origin>3478789</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1631" sha1="5pay7mf2m96pvllo83hrbug36y817bq" xml:space="preserve">{{футбол клубы
| атауы = {{ту|Мысыр}} Пирамидз
| құрылған = 2008
| стадионы = 30 маусым, [[Каир]]
| сыйымдылығы = 30 000

| жарыс = Футболдан чемпионаты | маусым = 2024/25 | орын = 2 орын

| pattern_la1 = _pyramidsfc2021h
| pattern_b1  = _pyramidsfc2021h
| pattern_ra1 = _pyramidsfc2021h
| pattern_sh1 = 
| pattern_so1 = 
| leftarm1    = 000054
| body1       = 0018A7
| rightarm1   = 000054
| shorts1     = 000054
| socks1      = 000054
| pattern_la2 = _pyramidsfc2021a
| pattern_b2  = _pyramidsfc2021a
| pattern_ra2 = _pyramidsfc2021a
| pattern_sh2 = 
| pattern_so2 = 
| leftarm2    = FFFFFF
| body2       = FFFFFF
| rightarm2   = FFFFFF
| shorts2     = FFFFFF
| socks2      = FFFFFF
}}
'''«Пирамидз»''' ({{lang-ar|نادي بيراميدز}}) — [[Мысыр]] футбол клубы, [[Каир]] қаласынан. 2008 жылы құрылған. 

== Жетістіктері ==

=== Ұлттық ===

* '''Мысыр кубогы'''
: '''Жеңімпаз (1)''': 2023–24
: Финалист (2): 2018–19, 2021–22

* '''Мысыр чемпионаты'''
: 2 орын (3): 2021–22, 2022–23, 2023–24

* '''Мысыр суперкубогы'''
: Финалист (1): 2022–23

=== Халықаралық ===

* [[КАФ Конфедерациялар кубогы|'''КАФ Конфедерациялар кубогы''']]

: Финалист (1): 2019–20

== Сілтемелер ==
* [http://www.pyramidsfc.com/ Ресми сайты]

[[Санат:Мысыр футбол клубтары]]</text>
      <sha1>5pay7mf2m96pvllo83hrbug36y817bq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Арта Солар</title>
    <ns>0</ns>
    <id>744204</id>
    <revision>
      <id>3478775</id>
      <parentid>3371535</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T12:03:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Makenzis</username>
        <id>71333</id>
      </contributor>
      <comment>| жарыс = Футболдан чемпионаты | маусым = 2024/25 | орын = 3 орын</comment>
      <origin>3478775</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1684" sha1="oeo4sih99il8urcc4jcq9h9oocwvb6w" xml:space="preserve">{{футбол клубы
| құрылған      = 1980
| стадионы        = El Hadj Hassan Gouled
| сыйымдылығы      = 20,000

| жарыс = Футболдан чемпионаты | маусым = 2024/25 | орын = 3 орын

 |pattern_la1 = _pumaultimate2122w
 |pattern_b1  = _pumaultimate2122w
 |pattern_ra1 = _pumaultimate2122w
 |pattern_sh1 = 
 |pattern_so1 = 
 |leftarm1    = FFFFFF
 |body1       = FFFFFF
 |rightarm1   = FFFFFF
 |shorts1     = FFFFFF
 |socks1      = FFFFFF
 |
 |pattern_la2 = _pumafinal21rb
 |pattern_b2  = _pumafinal21rb
 |pattern_ra2 = _pumafinal21rb
 |pattern_sh2 = 
 |pattern_so2 = 
 |leftarm2    = FFFFFF
 |body2       = FFFFFF
 |rightarm2   = FFFFFF
 |shorts2     = 0044FF
 |socks2      = 0044FF
 |
 |pattern_la3 = _pumaultimate2122p
 |pattern_b3  = _pumaultimate2122p
 |pattern_ra3 = _pumaultimate2122p
 |pattern_sh3 = 
 |pattern_so3 = 
 |leftarm3    = 000040
 |body3       = FFFFFF
 |rightarm3   = 000040
 |shorts3     = FFFfFF
 |socks3      = 000040
}}
'''Арта Солар''' ({{lang-en|Association Sportive d'Arta}}) — [[Джибути]]дің Арта қаласындағы футбол клубы. 1980 жылы құрылған. 2023/24 жылы Джибути чемпионы атанды.

== Жетістіктері ==

* '''Джибути чемпионы: 7'''

:: 1988, 2000, 2005, 2007, 2021, 2022, 2024

* '''Джибути кубогы: 8'''

:: 1992, 2001, 2004, 2008, 2018/19, 2019/20, 2020/21, 2021/22

== Сілтемелер ==
*https://us.soccerway.com/teams/djibouti/as-du-chemin-de-fer-djibouto-ethiopien--colas/20849/
{{бастама}}
[[Санат:Джибути футбол клубтары]]</text>
      <sha1>oeo4sih99il8urcc4jcq9h9oocwvb6w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>УЕФА ұлттар лигасы 2024/25</title>
    <ns>0</ns>
    <id>744416</id>
    <revision>
      <id>3478833</id>
      <parentid>3447298</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T16:23:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мықтыбек Оразтайұлы</username>
        <id>69223</id>
      </contributor>
      <comment>/* Плей-офф */</comment>
      <origin>3478833</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10485" sha1="dakb8bzhas62683c53e40cmat9yr0er" xml:space="preserve">{{ұлттық чемпионат |атауы1=УЕФА ұлттар лигасы 2024/25
|уақыты=2024-2025|қатысушылар саны=54
|алдыңғы сезон=[[УЕФА Ұлттар Лигасы 2022/23|2022/23]]
|келесі сезон=2026/27
|ойналған ойындар саны=155|голдар саны=403|келушілер_саны=3145306}}
'''УЕФА ұлттар лигасы 2024/25''' — [[УЕФА Ұлттар Лигасы|турнирдің]] төртінші жарысы. 2024 жылы 5 қыркүйекте басталады. Еуропадан 54 құрама 4 лигада бақ сынайды. [[Қазақстан Ұлттық футбол құрамасы|Қазақстан құрамасы]] тұңғыш рет В лигасында ойнайды.
== Күнтізбе ==

{| class=&quot;wikitable&quot;
! Кезең
! Раунд
! Дата
|-
| rowspan=&quot;6&quot; | '''Топтық турнир'''
| 1 тур
| 5—7 қыркүйек 2024
|-
| 2 тур
| 8—10 қыркүйек 2024
|-
| 3 тур
| 10—12 қазан 2024
|-
| 4 тур
| 13—15 қазан 2024
|-
| 5 тур
| 14—16 қараша 2024
|-
| 6 тур
| 17—19 қараша 2024
|-
| rowspan=&quot;2&quot; | '''Ширекфинал'''
| А лигасының 1/4 финалы
| rowspan=&quot;2&quot; | 20—25 наурыз 2025
|-
| Плей-офф
|-
| rowspan=&quot;3&quot; | '''Финалдық бөлік'''
| 1/2 финал
| rowspan=&quot;3&quot; | 4—8 маусым 2025
|-
| 3 орын
|-
| Финал
|}

== [[УЕФА ұлттар лигасы 2024/25, А лигасы|А лигасы]] ==
=== А1 тобы ===
{{ФутболКесте}}
{{ФК-команда|1|{{футбол|Португалия}}|4|2|0|12|4 |түс=palegreen}}
{{ФК-команда|2|{{футбол|Хорватия}}|2|2|2|8|8|түс=palegreen}}
{{ФК-команда|3|{{футбол|Шотландия}}|2|1|3|7|8}}
{{ФК-команда|4|{{футбол|Польша}}|1|1|4|9|16|түс=#ffc9c9}}
{{ФутболКестеСоңы}}
=== А2 тобы ===
{{ФутболКесте}}
{{ФК-команда|1|{{футбол|Франция}}|4|1|1|12|6 |түс=palegreen}}
{{ФК-команда|2|{{футбол|Италия}}|4|1|1|13|8|түс=palegreen}}
{{ФК-команда|3|{{футбол|Бельгия}}|1|1|4|6|9}}
{{ФК-команда|4|{{футбол|Италия}}|1|1|4|5|13|түс=#ffc9c9}}
{{ФутболКестеСоңы}}
=== А3 тобы ===
{{ФутболКесте}}
{{ФК-команда|1|{{футбол|Германия}}|4|2|0|18|4 |түс=palegreen}}
{{ФК-команда|2|{{футбол|Нидерланд}}|2|3|1|13|7|түс=palegreen}}
{{ФК-команда|3|{{футбол|Мажарстан}}|1|3|2|4|11}}
{{ФК-команда|4|{{футбол|Босния және Герцеговина}}|0|2|4|4|17|түс=#ffc9c9}}
{{ФутболКестеСоңы}}

=== А4 тобы ===
{{ФутболКесте}}
{{ФК-команда|1|{{футбол|Испания}}|5|1|0|13|4 |түс=palegreen}}
{{ФК-команда|2|{{футбол|Дания}}|2|2|2|7|5|түс=palegreen}}
{{ФК-команда|3|{{футбол|Сербия}}|1|3|2|3|6}}
{{ФК-команда|4|{{футбол|Швейцария}}|0|2|4|6|14|түс=#ffc9c9}}
{{ФутболКестеСоңы}}
=== Плей-офф ===
{{Толық мақала|УЕФА ұлттар лигасы 2024/25, плей-офф}}
'''1/4 финал'''
{{TwoLegStart}}
{{TwoLegResult|[[Нидерланд Ұлттық футбол құрамасы|Нидерланд]]|Нидерланд| 5:5 &lt;small&gt;(пен 4:5)&lt;/small&gt; |'''[[Испания Ұлттық футбол құрамасы|Испания]]'''|Испания| 2:2 | 3:3}}
{{TwoLegResult|[[Хорватия Ұлттық футбол құрамасы|Хорватия]]|Хорватия| 2:2 &lt;small&gt;(пен 4:5)&lt;/small&gt; |'''[[Франция Ұлттық футбол құрамасы|Франция]]'''|Франция| 2:0 | 0:2}}
{{TwoLegResult|[[Дания Ұлттық футбол құрамасы|Дания]]|Дания| 3:5 |'''[[Португалия Ұлттық футбол құрамасы|Португалия]]'''|Португалия| 1:0 | 2:5 }}
{{TwoLegResult|[[Италия Ұлттық футбол құрамасы|Италия]]|Италия| 4:5 |'''[[Германия Ұлттық футбол құрамасы|Германия]]'''|Германия| 1:2 | 3:3 }}
|}
'''Жартылай финал'''
{{oneLegStart}}
{{oneLegResult|{{Футбол-rt|Германия}}||1-2|'''{{футбол|Португалия}}'''|||}}
{{oneLegResult|{{футбол-rt|Испания}}||5-4|'''{{футбол|Франция}}'''|||}}
|}
'''Үшінші орын'''
{{oneLegStart}}
{{oneLegResult|{{Футбол-rt|Германия}}||0-2|'''{{футбол|Франция}}'''|||}}
|}
'''Финал'''
{{oneLegStart}}
{{oneLegResult|{{футбол-rt|Испания}}||2-2 (&lt;small&gt;пен 4-5&lt;/small&gt;)|'''{{футбол|Португалия}}'''}}
|}

== [[УЕФА ұлттар лигасы 2024/25, В лигасы|В лигасы]] ==
=== В1 тобы ===
{{ФутболКесте}}
{{ФК-команда|1|{{футбол|Чехия}}|3|2|1|9|8|түс=palegreen}}
{{ФК-команда|2|{{футбол|Украина}}|2|2|2|8|8}}
{{ФК-команда|3|{{футбол|Грузия}}|2|1|3|7|6}}
{{ФК-команда|4|{{футбол|Албания}}|2|1|3|4|6|түс=#ffc9c9}}
{{ФутболКестеСоңы}}

=== В2 тобы ===
{{ФутболКесте}}
{{ФК-команда|1|{{футбол|Англия}}|5|0|1|16|3|түс=palegreen}}
{{ФК-команда|2|{{футбол|Грекия}}|5|0|1|11|4}}
{{ФК-команда|3|{{футбол|Ирландия}}|2|0|4|3|12}}
{{ФК-команда|4|{{футбол|Финляндия}}|0|0|6|2|13|түс=#ffc9c9}}
{{ФутболКестеСоңы}}

=== В3 тобы ===
{{ФутболКесте}}
{{ФК-команда|1|{{футбол|Норвегия}}|4|1|1|15|7|түс=palegreen}}
{{ФК-команда|2|{{футбол|Аустрия}}|3|2|1|14|5}}
{{ФК-команда|3|{{футбол|Словения}}|2|2|2|7|9}}
{{ФК-команда|4|{{футбол|Қазақстан}}|0|1|5|0|15|түс=#ffc9c9}}
{{ФутболКестеСоңы}}

=== В4 тобы ===
{{ФутболКесте}}
{{ФК-команда|1|{{футбол|Уэльс}}|3|3|0|9|4|түс=palegreen}}
{{ФК-команда|2|{{футбол|Түркия}}|3|2|1|9|6}}
{{ФК-команда|3|{{футбол|Исландия}}|2|1|3|10|13}}
{{ФК-команда|4|{{футбол|Черногория}}|1|0|5|4|9|түс=#ffc9c9}}
{{ФутболКестеСоңы}}

== [[УЕФА ұлттар лигасы 2024/25, С лигасы|С лигасы]] ==
=== С1 тобы ===
{{ФутболКесте}}
{{ФК-команда|1|{{футбол|Швеция}}|5|1|0|19|4|түс=palegreen}}
{{ФК-команда|2|{{футбол|Словакия}}|4|1|1|10|5}}
{{ФК-команда|3|{{футбол|Эстония}}|1|1|4|3|9}}
{{ФК-команда|4|{{футбол|Әзербайжан}}|0|1|5|3|17|түс=#ffc9c9}}
{{ФутболКестеСоңы}}

=== С2 тобы ===
{{ФутболКесте}}
{{ФК-команда|1|{{футбол|Румыния}}|5|0|0|15|3|түс=palegreen}}
{{ФК-команда|2|{{футбол|Косово}}|4|0|1|10|4}}
{{ФК-команда|3|{{футбол|Кипр}}|2|0|4|4|11}}
{{ФК-команда|4|{{футбол|Литва}}|0|0|6|1|15|түс=#ffc9c9}}
{{ФутболКестеСоңы}}

=== С3 тобы ===
{{ФутболКесте}}
{{ФК-команда|1|{{футбол|Солтүстік Ирландия}}|3|2|1|11|3|түс=palegreen}}
{{ФК-команда|2|{{футбол|Болгария}}|2|3|1|3|6}}
{{ФК-команда|3|{{футбол|Беларусь}}|1|4|1|3|4}}
{{ФК-команда|4|{{футбол|Люксембург}}|0|3|3|3|7|түс=#ffc9c9}}
{{ФутболКестеСоңы}}

=== С4 тобы ===
{{ФутболКесте}}
{{ФК-команда|1|{{футбол|Македония}}|5|1|0|10|1|түс=palegreen}}
{{ФК-команда|2|{{футбол|Армения}}|2|1|3|8}}
{{ФК-команда|3|{{футбол|Фарер аралдары}}|1|2|3|5|6}}
{{ФК-команда|4|{{футбол|Латвия}}|1|1|4|4|11|түс=#ffc9c9}}
{{ФутболКестеСоңы}}

== [[УЕФА ұлттар лигасы 2024/25, Д лигасы|Д лигасы]] ==
=== Д1 тобы ===
{{ФутболКесте}}
{{ФК-команда|1|{{футбол|Сан-Марино}}|2|1|1|5|3|түс=palegreen}}
{{ФК-команда|3|{{футбол|Гибралтар}}|1|3|0|4|3}}
{{ФК-команда|4|{{футбол|Лихтенштейн}}|0|2|2|3|6}}
{{ФутболКестеСоңы}}

=== Д2 тобы ===
{{ФутболКесте}}
{{ФК-команда|1|{{футбол|Молдова}}|3|0|1|5|1|түс=palegreen}}
{{ФК-команда|3|{{футбол|Мальта}}|2|1|1|2|2}}
{{ФК-команда|4|{{футбол|Андорра}}|0|1|3|0|4}}
{{ФутболКестеСоңы}}

== Плей-офф ==
=== А - В лигалары ===
{{TwoLegStart}}
{{TwoLegResult|'''{{футбол-rt|Түркия}}'''||6–1|{{футбол|Мажарстан}}||3–1|3–0|S1}}
{{TwoLegResult|{{футбол-rt|Украина}}|| 3–4 |'''{{футбол|Бельгия}}'''||3–1|0–3|S2}}
{{TwoLegResult|{{футбол-rt|Аустрия}}||1–3|'''{{футбол|Сербия}}'''||1–1|0–2|S3}}
{{TwoLegResult|'''{{футбол-rt|Грекия}}'''||3–1|{{футбол|Шотландия}}||0–1|3–0|S4}}
|}
=== В - C лигалары ===
{{TwoLegStart}}
{{TwoLegResult|'''{{футбол-rt|Косово}}'''||5–2|{{футбол|Исландия}}||2–1|3–1|S1}}
{{TwoLegResult|{{футбол-rt|Болгария}}||2–4|'''{{футбол|Ирландия}}'''||1–2|1–2|S2}}
{{TwoLegResult|{{футбол-rt|Армения}}||1–9|'''{{футбол|Грузия}}'''||0–3|1–6|S3}}
{{TwoLegResult|{{футбол-rt|Словакия}}||0–1|'''{{футбол|Словения}}'''||0–0|0–1|S4}}
|}
=== С - Д лигалары ===
{{TwoLegStart}}
{{TwoLegResult|{{футбол-rt|Гибралтар}}||  |{{футбол|Латвия}}|||}}
{{TwoLegResult|{{футбол-rt|Мальта}}||  |{{футбол|Люксембург}}|||}}
|}
==  Сілтемелер ==
*https://www.uefa.com/uefanationsleague/
{{УЕФА Ұлттар Лигасы}}
[[Санат:УЕФА ұлттар лигасы 2024/25]]
[[Санат:2024 жылғы футбол]]</text>
      <sha1>dakb8bzhas62683c53e40cmat9yr0er</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478834</id>
      <parentid>3478833</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T16:24:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мықтыбек Оразтайұлы</username>
        <id>69223</id>
      </contributor>
      <origin>3478834</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10590" sha1="8oggth62ei4pbrb6b5d2wfpox1eydhq" xml:space="preserve">{{ұлттық чемпионат |атауы1=УЕФА ұлттар лигасы 2024/25
|уақыты=2024-2025|қатысушылар саны=54
|алдыңғы сезон=[[УЕФА Ұлттар Лигасы 2022/23|2022/23]]
|келесі сезон=2026/27
|ойналған ойындар саны=155|голдар саны=403|келушілер_саны=3145306|чемпион={{футбол|Португалия}}|рет=2|2 орын={{футбол|Испания}}}}
'''УЕФА ұлттар лигасы 2024/25''' — [[УЕФА Ұлттар Лигасы|турнирдің]] төртінші жарысы. 2024 жылы 5 қыркүйекте басталады. Еуропадан 54 құрама 4 лигада бақ сынайды. [[Қазақстан Ұлттық футбол құрамасы|Қазақстан құрамасы]] тұңғыш рет В лигасында ойнайды.
== Күнтізбе ==

{| class=&quot;wikitable&quot;
! Кезең
! Раунд
! Дата
|-
| rowspan=&quot;6&quot; | '''Топтық турнир'''
| 1 тур
| 5—7 қыркүйек 2024
|-
| 2 тур
| 8—10 қыркүйек 2024
|-
| 3 тур
| 10—12 қазан 2024
|-
| 4 тур
| 13—15 қазан 2024
|-
| 5 тур
| 14—16 қараша 2024
|-
| 6 тур
| 17—19 қараша 2024
|-
| rowspan=&quot;2&quot; | '''Ширекфинал'''
| А лигасының 1/4 финалы
| rowspan=&quot;2&quot; | 20—25 наурыз 2025
|-
| Плей-офф
|-
| rowspan=&quot;3&quot; | '''Финалдық бөлік'''
| 1/2 финал
| rowspan=&quot;3&quot; | 4—8 маусым 2025
|-
| 3 орын
|-
| Финал
|}

== [[УЕФА ұлттар лигасы 2024/25, А лигасы|А лигасы]] ==
=== А1 тобы ===
{{ФутболКесте}}
{{ФК-команда|1|{{футбол|Португалия}}|4|2|0|12|4 |түс=palegreen}}
{{ФК-команда|2|{{футбол|Хорватия}}|2|2|2|8|8|түс=palegreen}}
{{ФК-команда|3|{{футбол|Шотландия}}|2|1|3|7|8}}
{{ФК-команда|4|{{футбол|Польша}}|1|1|4|9|16|түс=#ffc9c9}}
{{ФутболКестеСоңы}}
=== А2 тобы ===
{{ФутболКесте}}
{{ФК-команда|1|{{футбол|Франция}}|4|1|1|12|6 |түс=palegreen}}
{{ФК-команда|2|{{футбол|Италия}}|4|1|1|13|8|түс=palegreen}}
{{ФК-команда|3|{{футбол|Бельгия}}|1|1|4|6|9}}
{{ФК-команда|4|{{футбол|Италия}}|1|1|4|5|13|түс=#ffc9c9}}
{{ФутболКестеСоңы}}
=== А3 тобы ===
{{ФутболКесте}}
{{ФК-команда|1|{{футбол|Германия}}|4|2|0|18|4 |түс=palegreen}}
{{ФК-команда|2|{{футбол|Нидерланд}}|2|3|1|13|7|түс=palegreen}}
{{ФК-команда|3|{{футбол|Мажарстан}}|1|3|2|4|11}}
{{ФК-команда|4|{{футбол|Босния және Герцеговина}}|0|2|4|4|17|түс=#ffc9c9}}
{{ФутболКестеСоңы}}

=== А4 тобы ===
{{ФутболКесте}}
{{ФК-команда|1|{{футбол|Испания}}|5|1|0|13|4 |түс=palegreen}}
{{ФК-команда|2|{{футбол|Дания}}|2|2|2|7|5|түс=palegreen}}
{{ФК-команда|3|{{футбол|Сербия}}|1|3|2|3|6}}
{{ФК-команда|4|{{футбол|Швейцария}}|0|2|4|6|14|түс=#ffc9c9}}
{{ФутболКестеСоңы}}
=== Плей-офф ===
{{Толық мақала|УЕФА ұлттар лигасы 2024/25, плей-офф}}
'''1/4 финал'''
{{TwoLegStart}}
{{TwoLegResult|[[Нидерланд Ұлттық футбол құрамасы|Нидерланд]]|Нидерланд| 5:5 &lt;small&gt;(пен 4:5)&lt;/small&gt; |'''[[Испания Ұлттық футбол құрамасы|Испания]]'''|Испания| 2:2 | 3:3}}
{{TwoLegResult|[[Хорватия Ұлттық футбол құрамасы|Хорватия]]|Хорватия| 2:2 &lt;small&gt;(пен 4:5)&lt;/small&gt; |'''[[Франция Ұлттық футбол құрамасы|Франция]]'''|Франция| 2:0 | 0:2}}
{{TwoLegResult|[[Дания Ұлттық футбол құрамасы|Дания]]|Дания| 3:5 |'''[[Португалия Ұлттық футбол құрамасы|Португалия]]'''|Португалия| 1:0 | 2:5 }}
{{TwoLegResult|[[Италия Ұлттық футбол құрамасы|Италия]]|Италия| 4:5 |'''[[Германия Ұлттық футбол құрамасы|Германия]]'''|Германия| 1:2 | 3:3 }}
|}
'''Жартылай финал'''
{{oneLegStart}}
{{oneLegResult|{{Футбол-rt|Германия}}||1-2|'''{{футбол|Португалия}}'''|||}}
{{oneLegResult|{{футбол-rt|Испания}}||5-4|'''{{футбол|Франция}}'''|||}}
|}
'''Үшінші орын'''
{{oneLegStart}}
{{oneLegResult|{{Футбол-rt|Германия}}||0-2|'''{{футбол|Франция}}'''|||}}
|}
'''Финал'''
{{oneLegStart}}
{{oneLegResult|{{футбол-rt|Испания}}||2-2 (&lt;small&gt;пен 4-5&lt;/small&gt;)|'''{{футбол|Португалия}}'''}}
|}

== [[УЕФА ұлттар лигасы 2024/25, В лигасы|В лигасы]] ==
=== В1 тобы ===
{{ФутболКесте}}
{{ФК-команда|1|{{футбол|Чехия}}|3|2|1|9|8|түс=palegreen}}
{{ФК-команда|2|{{футбол|Украина}}|2|2|2|8|8}}
{{ФК-команда|3|{{футбол|Грузия}}|2|1|3|7|6}}
{{ФК-команда|4|{{футбол|Албания}}|2|1|3|4|6|түс=#ffc9c9}}
{{ФутболКестеСоңы}}

=== В2 тобы ===
{{ФутболКесте}}
{{ФК-команда|1|{{футбол|Англия}}|5|0|1|16|3|түс=palegreen}}
{{ФК-команда|2|{{футбол|Грекия}}|5|0|1|11|4}}
{{ФК-команда|3|{{футбол|Ирландия}}|2|0|4|3|12}}
{{ФК-команда|4|{{футбол|Финляндия}}|0|0|6|2|13|түс=#ffc9c9}}
{{ФутболКестеСоңы}}

=== В3 тобы ===
{{ФутболКесте}}
{{ФК-команда|1|{{футбол|Норвегия}}|4|1|1|15|7|түс=palegreen}}
{{ФК-команда|2|{{футбол|Аустрия}}|3|2|1|14|5}}
{{ФК-команда|3|{{футбол|Словения}}|2|2|2|7|9}}
{{ФК-команда|4|{{футбол|Қазақстан}}|0|1|5|0|15|түс=#ffc9c9}}
{{ФутболКестеСоңы}}

=== В4 тобы ===
{{ФутболКесте}}
{{ФК-команда|1|{{футбол|Уэльс}}|3|3|0|9|4|түс=palegreen}}
{{ФК-команда|2|{{футбол|Түркия}}|3|2|1|9|6}}
{{ФК-команда|3|{{футбол|Исландия}}|2|1|3|10|13}}
{{ФК-команда|4|{{футбол|Черногория}}|1|0|5|4|9|түс=#ffc9c9}}
{{ФутболКестеСоңы}}

== [[УЕФА ұлттар лигасы 2024/25, С лигасы|С лигасы]] ==
=== С1 тобы ===
{{ФутболКесте}}
{{ФК-команда|1|{{футбол|Швеция}}|5|1|0|19|4|түс=palegreen}}
{{ФК-команда|2|{{футбол|Словакия}}|4|1|1|10|5}}
{{ФК-команда|3|{{футбол|Эстония}}|1|1|4|3|9}}
{{ФК-команда|4|{{футбол|Әзербайжан}}|0|1|5|3|17|түс=#ffc9c9}}
{{ФутболКестеСоңы}}

=== С2 тобы ===
{{ФутболКесте}}
{{ФК-команда|1|{{футбол|Румыния}}|5|0|0|15|3|түс=palegreen}}
{{ФК-команда|2|{{футбол|Косово}}|4|0|1|10|4}}
{{ФК-команда|3|{{футбол|Кипр}}|2|0|4|4|11}}
{{ФК-команда|4|{{футбол|Литва}}|0|0|6|1|15|түс=#ffc9c9}}
{{ФутболКестеСоңы}}

=== С3 тобы ===
{{ФутболКесте}}
{{ФК-команда|1|{{футбол|Солтүстік Ирландия}}|3|2|1|11|3|түс=palegreen}}
{{ФК-команда|2|{{футбол|Болгария}}|2|3|1|3|6}}
{{ФК-команда|3|{{футбол|Беларусь}}|1|4|1|3|4}}
{{ФК-команда|4|{{футбол|Люксембург}}|0|3|3|3|7|түс=#ffc9c9}}
{{ФутболКестеСоңы}}

=== С4 тобы ===
{{ФутболКесте}}
{{ФК-команда|1|{{футбол|Македония}}|5|1|0|10|1|түс=palegreen}}
{{ФК-команда|2|{{футбол|Армения}}|2|1|3|8}}
{{ФК-команда|3|{{футбол|Фарер аралдары}}|1|2|3|5|6}}
{{ФК-команда|4|{{футбол|Латвия}}|1|1|4|4|11|түс=#ffc9c9}}
{{ФутболКестеСоңы}}

== [[УЕФА ұлттар лигасы 2024/25, Д лигасы|Д лигасы]] ==
=== Д1 тобы ===
{{ФутболКесте}}
{{ФК-команда|1|{{футбол|Сан-Марино}}|2|1|1|5|3|түс=palegreen}}
{{ФК-команда|3|{{футбол|Гибралтар}}|1|3|0|4|3}}
{{ФК-команда|4|{{футбол|Лихтенштейн}}|0|2|2|3|6}}
{{ФутболКестеСоңы}}

=== Д2 тобы ===
{{ФутболКесте}}
{{ФК-команда|1|{{футбол|Молдова}}|3|0|1|5|1|түс=palegreen}}
{{ФК-команда|3|{{футбол|Мальта}}|2|1|1|2|2}}
{{ФК-команда|4|{{футбол|Андорра}}|0|1|3|0|4}}
{{ФутболКестеСоңы}}

== Плей-офф ==
=== А - В лигалары ===
{{TwoLegStart}}
{{TwoLegResult|'''{{футбол-rt|Түркия}}'''||6–1|{{футбол|Мажарстан}}||3–1|3–0|S1}}
{{TwoLegResult|{{футбол-rt|Украина}}|| 3–4 |'''{{футбол|Бельгия}}'''||3–1|0–3|S2}}
{{TwoLegResult|{{футбол-rt|Аустрия}}||1–3|'''{{футбол|Сербия}}'''||1–1|0–2|S3}}
{{TwoLegResult|'''{{футбол-rt|Грекия}}'''||3–1|{{футбол|Шотландия}}||0–1|3–0|S4}}
|}
=== В - C лигалары ===
{{TwoLegStart}}
{{TwoLegResult|'''{{футбол-rt|Косово}}'''||5–2|{{футбол|Исландия}}||2–1|3–1|S1}}
{{TwoLegResult|{{футбол-rt|Болгария}}||2–4|'''{{футбол|Ирландия}}'''||1–2|1–2|S2}}
{{TwoLegResult|{{футбол-rt|Армения}}||1–9|'''{{футбол|Грузия}}'''||0–3|1–6|S3}}
{{TwoLegResult|{{футбол-rt|Словакия}}||0–1|'''{{футбол|Словения}}'''||0–0|0–1|S4}}
|}
=== С - Д лигалары ===
{{TwoLegStart}}
{{TwoLegResult|{{футбол-rt|Гибралтар}}||  |{{футбол|Латвия}}|||}}
{{TwoLegResult|{{футбол-rt|Мальта}}||  |{{футбол|Люксембург}}|||}}
|}
==  Сілтемелер ==
*https://www.uefa.com/uefanationsleague/
{{УЕФА Ұлттар Лигасы}}
[[Санат:УЕФА ұлттар лигасы 2024/25]]
[[Санат:2024 жылғы футбол]]</text>
      <sha1>8oggth62ei4pbrb6b5d2wfpox1eydhq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>УЕФА ұлттар лигасы 2024/25, А лигасы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>744420</id>
    <revision>
      <id>3478829</id>
      <parentid>3402737</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T16:18:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мықтыбек Оразтайұлы</username>
        <id>69223</id>
      </contributor>
      <comment>/* Финал */</comment>
      <origin>3478829</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28696" sha1="ehijk6x9dhvspydisyibaqdn4c8yf3z" xml:space="preserve">{{Ұлттық чемпионат
|атауы1        = Ұлттар лигасы 2024/25, А лигасы
|уақыты        = 6 қыркүйек - 19 қараша
|қатысушылар саны = 16
|қалалар       = 
|стадиондар    = 
|чемпион       = {{футбол|Португалия}}&lt;br&gt;{{футбол|Франция}}&lt;br&gt;{{футбол|Германия}}&lt;br&gt;{{футбол|Испания}}
|рет           =
|2 орын        = 
|3 орын        = 
|ойналған ойындар саны     = 48
|голдар саны    = 141
|бомбардир      =
|бголдар        = 
|алдыңғы сезон             = [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2022/23, А лигасы|2022/23]]
|келесі сезон              = [[УЕФА ұлттар лигасы 2026/27, А лигасы|2026/27]]
}}
'''[[УЕФА ұлттар лигасы 2024/25|УЕФА ұллтар лигасы 2024/25]], А лигасы''' — Ұлттар лигасының төртінші маусымы. 16 құрама турнир жеңімпазы атануға күш салады.

* 1-2 орын алғандар ширек финалға шығады.
* 3-орын алғандар В лигасында 2-орын алғандармен лигаралық плей-офта ойнайды.
* 4-орында қалғандар В лигасына төмендейді.

==Матчтар==
===1 топ===
{{ФутболКесте}}
{{ФК-команда|1|{{футбол|Португалия}}|4|2|0|12|4 |түс=palegreen}}
{{ФК-команда|2|{{футбол|Хорватия}}|2|2|2|8|8|түс=palegreen}}
{{ФК-команда|3|{{футбол|Шотландия}}|2|1|3|7|8}}
{{ФК-команда|4|{{футбол|Польша}}|1|1|4|9|16|түс=#ffc9c9}}
{{ФутболКестеСоңы}}

{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2024|9|5|df=y}}
|time=20:45&amp;nbsp;{{small|(19:45 [[UTC+01:00|UTC+1]])}}
|команда1={{футбол-rt|Португалия}}
|есеп=2-1
|команда2={{футбол|Хорватия}}
|голдар1=[[Диогу Далот]] {{гол|7}}&lt;br&gt;[[Криштиану Роналду]] {{гол|34}}
|голдар2=Диогу Далот {{гол|41|автогол}}
|стадион=[[Эштадиу да Луж]], [[Лиссабон]]
|көрермендер=57675
|төреші=Үміт Мелер ([[Түркия]])
}}
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2024|9|5|df=y}}
|time=20:45&amp;nbsp;{{small|(19:45 [[UTC+01:00|UTC+1]])}}
|команда1={{футбол-rt|Шотландия}}
|есеп=2-3
|команда2={{футбол|Польша}}
|голдар1=[[Билли Гилмор]] {{гол|46}}&lt;br&gt;[[Скотт Мактоминей]] {{гол|76}}
|голдар2=[[Себастьян Шимански]] {{гол|8}}&lt;br&gt;[[Роберт Левандовский]] {{гол|44|пен}}&lt;br&gt;[[Никола Залевский]] {{гол|90+7|пен}}
|стадион=[[Хэмпден Парк]], [[Глазго]]
|көрермендер=46356
|төреші=[[Глен Ниберг]] ([[Швеция]])
}}
----
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2024|9|8|df=y}}
|команда1={{футбол-rt|Хорватия}}
|есеп=1-0
|команда2={{футбол|Польша}}
|голдар1=[[Лука Модрич]] {{гол|52}}
|голдар2=
|стадион=Опус Арена, [[Осиек]]
|көрермендер=12602
|төреші=[[Франсуа Летексье]] ([[Франция]])
}}
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2024|9|8|df=y}}
|time=20:45&amp;nbsp;{{small|(19:45 [[UTC+01:00|UTC+1]])}}
|команда1={{футбол-rt|Португалия}}
|есеп=2-1
|команда2={{футбол|Шотландия}}
|голдар1=[[Бруну Фернандеш]] {{гол|54}}&lt;br /&gt;[[Криштиану Роналду]] {{гол|88}}
|голдар2=
|стадион=[[Эштадиу да Луж]], [[Лиссабон]]
|көрермендер= 59894
}}
----
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2024|10|12|df=y}}
|time=18:00
|команда1={{футбол-rt|Хорватия}}
|есеп=2-1
|команда2={{футбол|Шотландия}}
|голдар1=[[Игорь Матанович]] {{гол|36}}&lt;br&gt;[[Андрей Крамарич]] {{гол|70}}
|голдар2=[[Райан Кристи]] {{гол|33}}
|стадион=[[Максимир |Максимир]], [[Загреб]]
|көрермендер=
|төреші=21702
}}
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2024|10|12|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Польша}}
|есеп=1-3
|команда2={{футбол|Португалия}}
|голдар1=[[Пётр Зелиньский]] {{гол|78}}
|голдар2=[[Бернарду Силва]] {{гол|26}}&lt;br&gt;[[Криштиану Роналду]] {{гол|37}}
&lt;br&gt;[[Ян Беднарек]] {{гол|88|авт}}
|стадион=Stadion Narodowy, [[Варшава]]
|көрермендер=56584
|төреші=
}}
----
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2024|10|15|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Польша}}
|есеп= 3-3
|команда2={{футбол|Хорватия}}
|голдар1=[[Пётр Зелиньский]] {{гол|5}}&lt;br&gt;[[Никола Залевский|Никола Залевски]] {{гол|45}}&lt;br&gt;[[Себастьян Шиманьски]] {{гол|68}}
|голдар2=[[Борна Соса]] {{гол|19}}&lt;br&gt;[[Петар Сушич]] {{гол|24}}&lt;br&gt;[[Мартин Батурина]] {{гол|26}}
|стадион=Stadion Narodowy, [[Варшава]]
|көрермендер=
|төреші=
}}
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2024|10|15|df=y}}
|команда1={{футбол-rt|Шотландия}}
|есеп=0-0
|команда2={{футбол|Португалия}}
|голдар1=
|голдар2=
|стадион=[[Хэмпден Парк]], [[Глазго]]
|көрермендер=
|төреші=
}}
----
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2024|11|15|df=y}}
|time=20:45&amp;nbsp;{{small|(19:45 [[UTC+00:00|UTC+0]])}}
|команда1={{футбол-rt|Португалия}}
|есеп= 5-1
|команда2={{футбол|Польша}}
|голдар1=[[Рафаэль Леау]] {{гол|59}}&lt;br /&gt;[[Криштиану Роналду]] {{гол|72|пен|87}}&lt;br /&gt;[[Бруну Фернандеш]] {{гол|80}}&lt;br /&gt;[[Педру Нету]] {{гол|83}}
|голдар2=Доминик Маржук 89
|стадион=[[Драгау]], [[Порту]]
|көрермендер=47239
|төреші=
}}
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2024|11|15|df=y}}
|команда1={{футбол-rt|Шотландия}}
|есеп=1-0
|команда2={{футбол|Хорватия}}
|голдар1=[[Джон Макгинн]]
|голдар2=
|стадион=[[Хэмпден Парк]], [[Глазго]]
|көрермендер=48810
|төреші=
}}
----
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2024|11|18|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Хорватия}}
|есеп=1-1
|команда2={{футбол|Португалия}}
|голдар1=[[Йошко Гвардиол]] {{гол|65}}
|голдар2=[[Жуан Феликс|Жоау Фелиш]] {{гол|33}}

|стадион=Сплит, Хорватия
|көрермендер=33386
|төреші=
}}
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2024|11|18|df=y}}
|команда1={{футбол-rt|Польша}}
|есеп=1-2
|команда2={{футбол|Шотландия}}
|голдар1=[[Камил Платковски]] {{гол|59}}
|голдар2=[[Джон Макгинн]] {{гол|3}}&lt;br /&gt;[[Эндрю Робертсон]] {{гол|90+3}}
|стадион=Stadion Narodowy, [[Варшава]]
|көрермендер=55433
|төреші=
}}

===2 топ===
{{ФутболКесте}}
{{ФК-команда|1|{{футбол|Франция}}|4|1|1|12|6 |түс=palegreen}}
{{ФК-команда|2|{{футбол|Италия}}|4|1|1|13|8|түс=palegreen}}
{{ФК-команда|3|{{футбол|Бельгия}}|1|1|4|6|9}}
{{ФК-команда|4|{{футбол|Италия}}|1|1|4|5|13|түс=#ffc9c9}}
{{ФутболКестеСоңы}}

{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2024|9|6|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Бельгия}}
|есеп=3-1
|команда2={{футбол|Израиль}}
|голдар1=[[Кевин Де Брёйне]] {{гол|21||52|пен.}}&lt;br&gt;[[Юри Тилеманс]] {{гол|48}}
|голдар2=[[Тимоти Кастань]] {{гол|36|авт}}
|стадион=[[Надьердеи]], [[Дебресен|Дебрецен]] 
|көрермендер=
|төреші=[[Майкл Оливер]] ([[Англия]])
}}
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2024|9|6|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Франция}}
|есеп=1-3
|команда2={{футбол|Италия}}
|голдар1=[[Брэдли Барколя]] {{гол|1}}
|голдар2=[[Федерико Димарко]] {{гол|30}}&lt;br&gt;[[Давиде Фраттези]] {{гол|51}}&lt;br&gt;[[Джакомо Распадори]] {{гол|74}}
|стадион=[[Парк де Пренс]], [[Париж]]
|көрермендер=44956
|төреші=[[Сандро Шерер]] ([[Швейцария]])
}}
----
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2024|9|9|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Франция}}
|есеп=2-0
|команда2={{футбол|Бельгия}}
|голдар1=[[Рандаль Коло Муани]] {{гол|29}}&lt;br&gt;[[Усман Дембеле]] {{goal|57}}
|голдар2=
|стадион=Парк Олимпик Лион, [[Лион]]
|көрермендер=42358
|төреші=
}}
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2024|9|9|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Израиль}}
|есеп=1-2
|команда2={{футбол|Италия}}
|голдар1=[[Мохаммад Абу-Фани]] {{гол|90}}
|голдар2=[[Давиде Фраттези]] {{гол|38}}&lt;br&gt;[[Мойзе Кин|Мойзе Кен]] {{гол|62}}
|стадион=Божик Арена, [[Будапешт]] 
|көрермендер=2090
|төреші=
}}
----
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2024|10|10|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Израиль}}
|есеп=1-4
|команда2={{футбол|Франция}}
|голдар1=[[Омри Гандельман]] {{гол|24}}
|голдар2=[[Эдуарду Камавинга]] {{гол|7}}&lt;br&gt;[[Кристофер Нкунку]] {{гол|28}}&lt;br&gt;[[Маттео Гендузи]] {{гол|87}}&lt;br&gt;[[Брэдли Барколя]] {{гол|89}}
|стадион=Божик Арена, [[Будапешт]] 
|көрермендер=2206
|төреші=
}}
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2024|10|10|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Италия}}
|есеп=2-2
|команда2={{футбол|Бельгия}}
|голдар1=[[Андера Камбьязо]] {{гол|1}}&lt;br&gt;[[Матео Ретеги]] {{гол|24}}
|голдар2=[[Максим де Кейпер]] {{гол|42}}&lt;br&gt;[[Леандро Троссард|Леандро Троссар]] {{гол|61}}
|стадион=[[Олимпико (стадион, Рим)|Олимпико]], [[Рим]]
|көрермендер=44297
|төреші=
}}
----
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2024|10|14|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Бельгия}}
|есеп=1-2
|команда2={{футбол|Франция}}
|голдар1=[[Лоис Опенда]] {{гол|45+3}}
|голдар2=[[Рандаль Коло Муани]] {{гол|35|пен|62}}
|стадион=[[Падища Бодуэн (стадион)|Бодуэн]], [[Брюссель]]
|көрермендер=39731
|төреші=
}}
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2024|10|14|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Италия}}
|есеп=4-1
|команда2={{футбол|Израиль}}
|голдар1=[[Матео Ретеги]] {{гол|41|pen.}}&lt;br&gt;[[Джованни Ди Лоренцо]] {{гол|54||79}}&lt;br&gt;[[Давиде Фраттези]] {{гол|72}}
|голдар2=Мохаммад Әбу-Фани  {{гол|66}}
|стадион=[[Дачиа Арена]], [[Удине]]
|көрермендер=11700
|төреші=
}}
----
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2024|11|14|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Бельгия}}
|есеп=0-1
|report=https://www.uefa.com/uefanationsleague/match/2040149/
|команда2={{футбол|Италия}}
|голдар1=
|голдар2=[[Сандро Тонали]] 11
|стадион=[[Падища Бодуэн (стадион)|Король Бодуэн]], [[Брюссель]]
|көрермендер=41367
|төреші=
}}
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2024|11|14|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Франция}}
|есеп=0-0
|команда2={{футбол|Израиль}}
|голдар1=
|голдар2=
|стадион=[[Стад де Франс]], Сен-Дени
|көрермендер=16611
|төреші=
}}
----
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2024|11|17|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Израиль}}
|есеп=1-0
|команда2={{футбол|Бельгия}}
|голдар1=Варден Шуна 86
|голдар2=
|стадион=Божик арена, Будапешт
|көрермендер=675
|төреші=
}}
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2024|11|17|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Италия}}
|есеп=1-3
|команда2={{футбол|Франция}}
|голдар1=[[Андреа Камбьязо]] {{гол|35}}
|голдар2=[[Адриен Рабьо]] {{гол|2||65}}&lt;br /&gt;[[Гильерма Букарио]] {{гол|33|авт}}
|стадион= [[Джузеппе Меацца (стадион)|Сан-Сиро]], [[Милан]]
|көрермендер=68158
|төреші=
}}

===3 топ===
{{ФутболКесте}}
{{ФК-команда|1|{{футбол|Германия}}|4|2|0|18|4 |түс=palegreen}}
{{ФК-команда|2|{{футбол|Нидерланд}}|2|3|1|13|7|түс=palegreen}}
{{ФК-команда|3|{{футбол|Мажарстан}}|1|3|2|4|11}}
{{ФК-команда|4|{{футбол|Босния және Герцеговина}}|0|2|4|4|17|түс=#ffc9c9}}
{{ФутболКестеСоңы}}

{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2024|9|7|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Германия}}
|есеп=5-0
|команда2={{футбол|Мажарстан}}
|голдар1=&lt;br /&gt;[[Никлас Фюллькруг]] {{гол|27}}&lt;br /&gt;[[Жамал Мусиала]] {{гол|58}}&lt;br /&gt;[[Флориан Вирц]] {{гол|66}}&lt;br /&gt;[[Александр Павлович]] {{гол|77}}&lt;br /&gt;[[Кай Хаверц]] {{гол|81|пен}}
|голдар2=
|стадион=Merkur Spiel-Arena, [[Дюссельдорф]]
|көрермендер=49235
}}
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2024|9|7|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Нидерланд}}
|есеп=5-2
|команда2={{футбол|Босния және Герцеговина}}
|голдар1=&lt;br /&gt;[[Джошуа Зиркзе]] {{гол|13}}&lt;br /&gt;[[Тиджани Рейндерс]] {{гол|45+2}}&lt;br /&gt;[[Коди Гакпо]] {{гол|56}}&lt;br /&gt;[[Ваут Вегхорст]] {{гол|88}}&lt;br /&gt;[[Хави Симонс]] {{гол|90+2}}
|голдар2=[[Эрмедин Демирович]] {{гол|27}}&lt;br /&gt;[[Эдин Джеко]] {{гол|73}}
|стадион= Филлипс, [[Эйндховен]]
|көрермендер=31139
}}
----
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2024|9|10|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Мажарстан}}
|есеп=0-0
|команда2={{футбол|Босния және Герцеговина}}
|голдар1=
|голдар2=
|стадион=[[Пушкаш Арена]], [[Будапешт]]
|көрермендер=
|төреші=Марко Гида ([[Италия]])
}}
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2024|9|10|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Нидерланд}}
|есеп=2-2
|команда2={{футбол|Германия}}
|голдар1=[[Тиджани Рейндерс]] {{гол|2}}&lt;br&gt;[[Дензел Дюмфрис]] {{гол|50}}
|голдар2=[[Дениз Ундав]] {{гол|38}}&lt;br&gt;[[Йозуа Киммих]] {{гол|45+3}}
|стадион=[[Йохан Кройф Арена]], [[Амстердам]]
|көрермендер=
|төреші=Давид Масса ([[Италия]])
}}
----
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2024|10|11|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Босния және Герцеговина}}
|есеп=1-2
|команда2={{футбол|Германия}}
|голдар1=[[Эдин Джеко]] {{гол|70}}
|голдар2=[[Дениз Ундав]] {{гол|30||36}}
|стадион=Билино Поле, Зеница
|көрермендер=11000
|төреші=
}}
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2024|10|11|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Мажарстан}}
|есеп=
|команда2={{футбол|Нидерланд}}
|голдар1=[[Ролланд Шаллай]] {{гол|32}}
|голдар2= [[Дензел Дюмфрис]] {{гол|83}}
|стадион=[[Пушкаш Арена]], [[Будапешт]]
|көрермендер=55300
|төреші=
}}
----
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2024|10|14|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Босния және Герцеговина}}
|есеп=0-2
|команда2={{футбол|Мажарстан}}
|голдар1=
|голдар2=[[Доминик Собослаи]] {{гол|38||50|pen.}}
|стадион=Билино Поле, Зеница
|көрермендер=8329
|төреші=
}}
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2024|10|14|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Германия}}
|есеп=1-0
|команда2={{футбол|Нидерланд}}
|голдар1=[[Джеими Левелинг]] 64
|голдар2=
|стадион=[[Альянц Арена]], [[Мюнхен]]
|көрермендер=68367
|төреші=
}}
----
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2024|11|16|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Германия}}
|есеп=7-0
|команда2={{футбол|Босния және Герцеговина}}
|голдар1=[[Жамал Мусиала]] {{гол|2}}&lt;br /&gt;[[Тим Кляйндинст]] {{гол|23||79}}&lt;br /&gt;[[Кай Хаверц]] {{гол|37}}&lt;br /&gt;[[Флориан Вирц]] {{гол|50||57}}&lt;br /&gt;[[Лерой Сане]] {{гол|66}}
|голдар2=
|стадион=Еуропа-Парк, [[Фрайбург]]
|көрермендер=28143
|төреші=
}}
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2024|11|16|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Нидерланд}}
|есеп=4-0
|команда2={{футбол|Мажарстан}}
|голдар1=[[Ваут Вегхорст]] {{гол|21|пен}}&lt;br /&gt;[[Коди Гакпо]] {{гол|45+12|пен}}&lt;br /&gt;[[Дензел Дюмфрис]] {{гол|64}}&lt;br /&gt;[[Тен Копмейнерс]] {{гол|86}}
|голдар2=
|стадион=[[Йохан Кройф Арена]], [[Амстердам]]
|көрермендер=51611
|төреші=
}}
----
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2024|11|19|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Босния және Герцеговина}}
|есеп=1-1
|команда2={{футбол|Нидерланд}}
|голдар1=[[Эрмедин Демирович]] {{гол|67}}
|голдар2=[[Брайан Бробби]] {{гол|24}}
|стадион=Билино Поле, Зеница
|көрермендер=4134
|төреші=
}}
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2024|11|19|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Мажарстан}}
|есеп=1-1
|команда2={{футбол|Германия}}
|голдар1=[[Доминик Собослаи]] {{гол|90+9|пен}}
|голдар2=[[Феликс Нмеча]] {{гол|76}}
|стадион=[[Пушкаш Арена]], [[Будапешт]]
|көрермендер=53212
|төреші=
}}

===4 топ===
{{ФутболКесте}}
{{ФК-команда|1|{{футбол|Испания}}|5|1|0|13|4 |түс=palegreen}}
{{ФК-команда|2|{{футбол|Дания}}|2|2|2|7|5|түс=palegreen}}
{{ФК-команда|3|{{футбол|Сербия}}|1|3|2|3|6}}
{{ФК-команда|4|{{футбол|Швейцария}}|0|2|4|6|14|түс=#ffc9c9}}
{{ФутболКестеСоңы}}

{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2024|9|5|df=y}}
|төреші=[[Даниэль Зиберт]] ([[Германия]])
|команда1={{футбол-rt|Дания}}
|есеп=2-0
|команда2={{футбол|Швейцария}}
|голдар1=[[Патрик Доргу]] {{гол|82}}&lt;br&gt;
[[Пьер-Эмиль Хёйбьерг]] {{гол|90+2}}
|голдар2=
|стадион=[[Паркен (стадион)|Паркен]], [[Копенгаген]]
|көрермендер=26024

}}
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2024|9|5|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Сербия}}
|есеп=0-0
|команда2={{футбол|Испания}}
|голдар1=
|голдар2=
|стадион=[[Райко Митич (стадион)|Райко Митич]], [[Белград]]
|көрермендер=29981
|төреші=
}}
----
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2024|9|8|df=y}}
|time=18:00
|команда1={{футбол-rt|Дания}}
|есеп=2-0
|команда2={{футбол|Сербия}}
|голдар1=[[Альберт Гренбек]] {{гол|36}}&lt;br /&gt;[[Юссуф Поульсен]] {{гол|61}}
|голдар2=
|стадион=[[Паркен (стадион)|Паркен]], [[Копенгаген]]
|көрермендер=34902
|төреші=
}}
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2024|9|8|df=y}}
|команда1={{футбол-rt|Швейцария}}
|есеп=1-4
|команда2={{футбол|Испания}}
|голдар1=Зеки Амдуни {{гол|41}}
|голдар2=[[Хоселу]] {{гол|4}}&lt;br /&gt;[[Фабиан Руис]] {{гол|13||77}}&lt;br /&gt;[[Ферран Торрес]] {{гол|80}}
|стадион=[[Стад де Женева]], [[Женева]]
|көрермендер=26265
|төреші=
}}
----
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2024|10|12|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Сербия}}
|есеп=2-0
|команда2={{футбол|Швейцария}}
|голдар1=[[Нико Эльведи]] {{гол|45+1|авт}}&lt;br&gt;[[Александр Митрович]] {{гол|61}}
|голдар2=
|стадион= Dubočica Stadium, Лесковас
|көрермендер=6383
|төреші=
}}
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2024|10|12|df=y}}
|команда1={{футбол-rt|Испания}}
|есеп=1-0
|команда2={{футбол|Дания}}
|голдар1=[[Мартин Субименди]] 79
|голдар2=
|стадион=Мурсия
|көрермендер=29870
|төреші=
}}
----
{{Матч туралы есептеме
|id=Spain v Serbia
|мерзімі={{Start date|2024|10|15|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Испания}}
|есеп=3-0
|report=https://www.uefa.com/uefanationsleague/match/2040140/
|команда2={{футбол|Сербия}}
|голдар1=[[Эмерик Ляпорт]] {{гол|5}}&lt;br&gt;[[Альваро Мората]] {{гол|65}}&lt;br&gt;[[Алеш Баена]] {{гол|77}}
|голдар2=
|стадион= Кордоба
|көрермендер=
|төреші=
}}
{{Матч туралы есептеме
|id=Switzerland v Serbia
|мерзімі={{Start date|2024|10|15|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Швейцария}}
|есеп=2-2
|команда2={{футбол|Дания}}
|голдар1=[[Ремо Фройлер]] {{гол|26}}&lt;br&gt;[[Зеки Амдуни]] {{гол|45-1|pen.}}
|голдар2=[[Густав Исаксен]] {{гол|27}}&lt;br&gt;[[Кристиан Эриксен]] {{гол|69}}
|стадион= Kybunpark, Санкт-Галлен
|көрермендер=
|төреші=
}}
----
{{Матч туралы есептеме
|id=Данияmark v Spain
|мерзімі={{Start date|2024|11|15|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Дания}}
|есеп=1-2
|report=https://www.uefa.com/uefanationsleague/match/2040159/
|команда2={{футбол|Испания}}
|голдар1=[[Густав Исаксен]] {{гол|84}}
|голдар2=[[Микель Оярсабаль]] {{гол|15}}&lt;br /&gt;[[Айосе Перес]] {{гол|58}}
|стадион=[[Паркен (стадион)|Паркен]], [[Копенгаген]]
|көрермендер=36985
|төреші=
}}
{{Матч туралы есептеме
|id=Serbia v Switzerland
|мерзімі={{Start date|2024|11|15|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Швейцария}}
|есеп=1-1
|report=https://www.uefa.com/uefanationsleague/match/2040162/
|команда2={{футбол|Сербия}}
|голдар1=[[Зеки Амдуни]] {{гол|78}}
|голдар2=[[Алекса Терзич]] {{гол|88}}
|стадион= Stadion Letzigrund, [[Цюрих]]
|көрермендер=21115
|төреші=
}}
----
{{Матч туралы есептеме
|id=Serbia v Данияmark
|мерзімі={{Start date|2024|11|18|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Сербия}}
|есеп=0-0
|report=https://www.uefa.com/uefanationsleague/match/2040186/
|команда2={{футбол|Дания}}
|голдар1=
|голдар2=
|стадион= Dubočica Stadium, Лесковас
|көрермендер=7295
|төреші=
}}
{{Матч туралы есептеме
| id = Spain v Switzerland
| мерзімі = {{Start date|2024|11|18|df=y}}
| time = 20:45
| команда1 = {{футбол-rt|Испания}}
|есеп= 3-2
| команда2 = {{футбол|Швейцария}}
| голдар1 = [[Ереми Пино|Йереми Пино]] {{гол|32}}&lt;br /&gt;[[Брайан Хиль|Бриан Хил]] {{гол|68}}&lt;br /&gt;[[Брайан Сарагоса|Бриан Сарагоса]] {{гол|90+3|пен}}
| голдар2 = [[Жоэль Монтейро]] {{гол|63}}&lt;br /&gt;[[Анди Цегири]] {{гол|85|pen.}}
| стадион = Родригес Лопес, [[Тенерифе]]
| көрермендер = 21000
| төреші = 
}}

== Плей-офф ==
''Толық мақаласы: [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2024/25, плей-офф|УЕФА Ұлттар Лигасы 2023/24, плей-офф]]''
=== Ширек финал ===
{{TwoLegStart}}
{{TwoLegResult||| – ||||}}
{{TwoLegResult||| – ||||}}
{{TwoLegResult||| – ||||}}
{{TwoLegResult||| – ||||}}
|}
=== Жартылай финал ===
{{TwoLegStart}}
{{TwoLegResult||| – ||||}}
{{TwoLegResult||| – ||||}}
|}

== Финал ==
''Толық мақаласы: [[УЕФА Ұлттар лигасы 2024/25 (финал)]]''

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
{{УЕФА Ұлттар Лигасы}}

[[Санат:УЕФА ұлттар лигасы 2024/25]]
[[Санат:2024 жылғы футбол]]</text>
      <sha1>ehijk6x9dhvspydisyibaqdn4c8yf3z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Хартс оф Оук</title>
    <ns>0</ns>
    <id>745862</id>
    <revision>
      <id>3478978</id>
      <parentid>3382620</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T11:33:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Makenzis</username>
        <id>71333</id>
      </contributor>
      <origin>3478978</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1186" sha1="2yt71h3vquq35s1cc2v6baklm4eg9d4" xml:space="preserve">{{футбол клубы|атауы={{ту|Гана}} Хартс оф Оук|құрылған=1911|стадионы=[[Охене Джан (стадион)|Охене Джан]]|сыйымдылығы=40 000
| жарыс = Футболдан чемпионаты | маусым = 2024/25 | орын = 5 орын

|pattern_b1=_whitehalf|pattern_ra1=|leftarm1=FFFF00|body1=FFFF00|rightarm1=FFFF00|shorts1=FFFF00|socks1=FFFFFF
|pattern_la2=|pattern_b2=|pattern_ra2=|leftarm2=FFFFFF|body2=FFFFFF|rightarm2=FFFFFF|shorts2=FFFFFF|socks2=FFFFFF
}}

'''«Хартс оф Оук»''' ({{lang-en|Accra Hearts of Oak Sporting Club}}) — [[Гана]] футбол клубы. 1911 жыл құрылған. Базасы [[Аккра]] қаласында. Гананың 20 дүркін чемпионы. 2000 жылы [[КАФ Чемпиондар Лигасы 2000|КАФ Чемпиондар лигасының]] жеңімпазы атанды.

== Сілтемелер ==

* [https://web.archive.org/web/20100413221916/http://www.accraheartsofoak.com/ Ресми сайт]{{ref-en}}
{{Бастама}}
{{Сыртқы сілтемелер}}

[[Санат:Гана футбол клубтары]]</text>
      <sha1>2yt71h3vquq35s1cc2v6baklm4eg9d4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Дәурен Жұматайұлы Қосанов</title>
    <ns>0</ns>
    <id>745931</id>
    <revision>
      <id>3478804</id>
      <parentid>3478717</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T14:22:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Шайнүсіп</username>
        <id>161753</id>
      </contributor>
      <origin>3478804</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12680" sha1="ck28o1okm4jrkqasvu0rhzgbkhm7ln9" xml:space="preserve">{{Мемлекеттік қайраткер
 | түс                  = 
 | Қазақша есімі        = Дәурен Жұматайұлы Қосанов
 | Шынайы есімі         = 
 | Суреті               = 
 | Сурет ені            = 
 | Атауы                =
 | Титулы               = [[Қазақстан|Қазақстан Республикасының]] 14-[[Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі|Қорғаныс министрі]]
 | Ту                   = Symbol of the Kazakh Ministry of Defense.svg
 | Ту2                  = Flag of Kazakhstan.svg
 | Реті                 = 
 | Басқара бастады      = 8 маусым 2025 жылдан бастап
 | Басқаруын аяқтады    = 
 | Ізашары              = [[Руслан Фатихұлы Жақсылықов|Руслан Жақсылықов]]
 | Ізбасары             = 
 | Президент            = [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]
 | Премьер              = [[Олжас Абайұлы Бектенов|Олжас Бектенов]]
 | Титулы_2             =[[Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі|Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрі]]нің орынбасары — [[Қазақстан Республикасы әуе қорғаныс күштері|Әуе қорғаныс күштері]]нің 6-бас қолбасшысы
 | Ту_2                 =Symbol of the Kazakh Ministry of Defense.svg 
 | Ту2_2                =Ensign of Kazakhstan Air Force.svg 
 | Реті_2               = 
 | Басқара бастады_2    =30 қыркүйек 2024 
 | Басқаруын аяқтады_2  =8 маусым 2025 
 | Ізашары_2            =Әуе қорғаныс күштерінің бас қолбасшысы ретінде өзі 
 | Ізбасары_2           =лауазым бос 
 | Президент_2          =[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] 
 | Премьер_2            =[[Олжас Абайұлы Бектенов|Олжас Бектенов]]
 | Президент_3          =[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]
 | Титулы_3             =[[Қазақстан Республикасы әуе қорғаныс күштері|Әуе қорғаныс күштерінің]] 6-бас қолбасшысы 
 | Ту_3                 =Ensign of Kazakhstan Air Force.svg 
 | Ту2_3                =Flag of Kazakhstan.svg 
 | Реті_3               = 
 | Басқара бастады_3    =29 желтоқсан 2022 
 | Басқаруын аяқтады_3  =30 қыркүйек 2024 
 | Ізашары_3            =[[Нұрлан Секенұлы Орманбетов|Нұрлан Орманбетов]] 
 | Ізбасары_3           =Қорғаныс министрінің орынбасары — Әуе қорғаныс күштерінің бас қолбасшысы ретінде өзі 
 | Титулы_4             = 
 | Ту_4                 = 
 | Ту2_4                = 
 | Реті_4               = 
 | Басқара бастады_4    = 
 | Басқаруын аяқтады_4  = 
 | Ізашары_4            = 
 | Ізбасары_4           = 
 | Туған күні           = 14.10.1969
 | Туған жері           = [[Балтасап|Новотроицкое]] ауылы, {{туғанжері|Ақтоғай ауданы (Павлодар облысы){{!}} Ақтоғай ауданы|Ақтоғай ауданында (Павлодар облысы)}}, [[Павлодар облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]]
 | Қайтыс болған күні   = 
 | Қайтыс болған жері   = 
 | Жерленді             = 
 | Діні                 = 
 | Әкесі                =
 | Анасы                =
 | Жұбайы               = 
 | Балалары             = 
 | Қызмет еткен жылдары = 1990 жылдан бастап
 | Құрамында болды      = {{Байрақ|Қазақстан}}
 | Әскер түрі           = [[Қазақстан Әскери-әуе күштері|Әскери-әуе күштері]]
 | Атағы                = [[Сурет:Lieutenant General of Republic of Kazakhstan Air Force.jpg|50px]] Авиация [[генерал-лейтенант]]ы
 | Партиясы             = 
 | Білімі               = 1) Армавир жоғары әскери авиациялық ұшқыштар мектебі&lt;br&gt;2) [[Гагарин атындағы Әскери-әуе академиясы|Әскери-әуе академиясы]]&lt;br&gt;3) [[Ресей Қарулы Күштері Бас штабының Әскери академиясы]]
 | Мамандығы            = 
 | Қолтаңбасы           = 
 | Сайты                = 
 | Commons              = 
 | Марапаттары          = {{Қатар
  | {{2 дәрежелі Айбын ордені}}
  | {{Жауынгерлік epлiгi үшін медалі}}
  | {{ҚР тәуелсіздігіне 20 жыл медалі}}
}}
{{Қатар
  | {{ҚР ҚК 10 жыл}}
  | {{ҚР ҚК 20 жыл медалі}}
  | {{1 дәрежелі Мінсіз қызметі үшін медалі (Қазақстан)}}
}}
{{Қатар
  | {{2 дәрежелі Мінсіз қызметі үшін медалі (Қазақстан)}}
  | {{3 дәрежелі Мінсіз қызметі үшін медалі (Қазақстан)}}
  | {{Бигелдинов медалі}}
}}
{{Қатар
  | {{ҚР ӘТК 20 жыл медалі}}
  | {{Тәжікстан ҚК 20 жыл медалі}}
}}
}}
'''Дәурен Жұматайұлы Қосанов''' ([[14 қазан]] [[1969 жыл]], [[Балтасап|Новотроицкое]], [[Ақтоғай ауданы (Павлодар облысы)|Краснокут ауданы]], [[Павлодар облысы|Павлодар облысы]]) — қазақстандық әскери және мемлекеттік қайраткер, әуе генерал-лейтенанты және 2025 жылдан бастап қызметтегі [[Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі|Қорғаныс министрі]].

== Өмірбаяны ==
1969 жылы 14 қазанда Павлодар облысы, Ақтоғай ауданы, Новотроицкое ауылында дүниеге келген.

1990 жылы Армавир жоғары әскери авиациялық ұшқыштар училищесін бітірген.

Қызметін Үшарал жойғыш полкінде бастады.

Талдықорғандағы «[[Су-27]]» эскадрильясын басқарды, Қарағанды авиабазасында штаб басшысы, Шымкент авиабазасында командир қызметтерін атқарды. Ұшақтардың бірнеше түрін: «Су-27» жойғыш-бомбалаушы, «[[МиГ-29|Миг-29]]» майдандық жойғыш, «[[МиГ-31|Миг-31]]» ұстағыш игерді.

2005 жылы Ю.А.Гагарин атындағы Әскери-әуе күштері академиясын бітірген.

2013 жылы Ресей Федерациясы Қарулы Күштері Бас штабының Әскери академиясын бітірген.

2013 жылдың 5 шілдесінде Қазақстан Республикасы Президентінің өкімімен Қарулы Күштердің Әуе қорғанысы күштері Әскери-әуе күштерінің қолбасшысы болып тағайындалды.

2015 жылы оған авиация генерал-майоры атағы берілді.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/zhogary-eskeri-zhene-arnauly-ataktar-synyptyk-shender-beru-turaly|title=Жоғары әскери және арнаулы атақтар, сыныптық шендер беру туралы|publisher=Қазақстан Республикасы Президентінің ресми сайты|date=2015-05-06|accessdate=2024-10-01}}&lt;/ref&gt;

2019 жылғы 21 қыркүйекте ол Қазақстан Республикасы Қарулы Күштері Әуе қорғанысы күштері Әскери-әуе күштерінің қолбасшысы қызметінен босатылды. 2019 жылдың қазан айында Ақтөбе қаласындағы Әуе қорғанысы күштері Әскери институтының басшысы болып тағайындалды. 2022 жылғы қазанда Қазақстан Республикасы Қарулы Күштері Әуе қорғанысы күштері бас штабы басшысының бірінші орынбасары&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://visvo.edu.kz/kz/novosti/447-skeri-d-st-rge-adaldy.html|title=Әскери дәстүрге адалдық.|author=Super User|website=visvo.mil.kz|access-date=2023-05-05|archive-date=2022-10-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20221022140913/http://visvo.mil.kz/ru/novosti/447-skeri-d-st-rge-adaldy.html|publisher=Екі Мәрте Кеңес Одағының батыры Т. Ж. Бегельдинов атындағы ӘҚК Әскери институты|date=2022-10-22|accessdate=2024-10-01}}&lt;/ref&gt;, ал сол жылдың желтоқсанынан бастап Әуе қорғанысы күштерінің бас қолбасшысы болып тағайындалды.&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=kk|url=https://www.gov.kz/memleket/entities/mod/about/structure/people/13106?lang=kk|title=Жалпы ақпарат|website=gov.egov.kz|archive-url=https://web.archive.org/web/0/https://www.gov.kz/memleket/entities/mod/about/structure/people/13106?lang=kk|archive-date=2023-05-05|access-date=2023-05-05}}&lt;/ref&gt;

2024 жылы оған авиация генерал-лейтенанты атағы берілді.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://akorda.kz/kz/zhogary-askeri-zhane-arnauly-ataktar-synyptyk-shender-beru-turaly-641811|title=Жоғары әскери және арнаулы атақтар, сыныптық шендер беру туралы|publisher=Қазақстан Республикасы Президентінің ресми сайты|date=2024-05-06|accessdate=2024-10-01}}&lt;/ref&gt;

2024 жылғы 30 қыркүйекте Қорғаныс министрінің орынбасары — Қазақстан Республикасы Қарулы Күштері Әуе қорғанысы күштерінің бас қолбасшысы болып тағайындалды.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://kaztag.kz/kz/news/dauren-osanov-or-anys-ministrini-orynbasary-ue-or-anysy-k-shterini-bas-olbasshysy-bolyp-ta-ayyndaldy|title=Даурен Қосанов қорғаныс министрінің орынбасары – әуе қорғанысы күштерінің бас қолбасшысы болып тағайындалды|accessdate=2024-09-30}}&lt;/ref&gt;

2025 жылғы маусымда [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан Президентінің]] № 900 Жарлығымен бұрынғы лауазымынан босатылып, [[Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі|Қорғаныс министрі]] болып тағайындалды.&lt;ref&gt;{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/dzh-kosanov-turaly-85395 |title= Д.Ж. Қосанов туралы |date=2025-06-08|lang=kk|work= [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан Президентінің]] ресми сайты |accessdate= 2025-06-08}}&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
{{DEFAULTSORT:Қосанов, Дәурен Жұматайұлы}}
[[Санат:Қазақстан әскерилері]]
[[Санат:Қазақстан саясаткерлері]]
[[Санат:Қазақстан генерал-лейтенанттары]]
[[Санат:Қазақстан қорғаныс министрлері]]</text>
      <sha1>ck28o1okm4jrkqasvu0rhzgbkhm7ln9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>УЕФА ұлттар лигасы 2024/25, плей-офф</title>
    <ns>0</ns>
    <id>755306</id>
    <revision>
      <id>3478776</id>
      <parentid>3478773</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T12:11:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мықтыбек Оразтайұлы</username>
        <id>69223</id>
      </contributor>
      <comment>/* Финал */</comment>
      <origin>3478776</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12917" sha1="0pctqpaq78qr8ybiexqfck01ua89uwh" xml:space="preserve">{{ұлттық чемпионат
|атауы1  =  УЕФА ұлттар лигасы 2024/25, плей-офф
|қатысушылар саны  =  8
|алдыңғы сезон  =  [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2022/23, плей-офф|2023]]
|келесі сезон  =  2027
|ойналған ойындар саны  =  8
|чемпион={{POR}}|2 орын={{ESP}}}}

{{Толық мақала|УЕФА ұлттар лигасы 2024/25}}
'''2024/25 жылғы УЕФА ұлттар лигасының плей-офф кезеңіне''' бұрынғыдай 4 құрама емес, топтық турнирде 1,2 орын алған 8 құрама қатысты. Жарыс ширек финалдан басталды.
== Ширек финал ==
=== Кесте ===
{{TwoLegStart}}
{{TwoLegResult|[[Нидерланд Ұлттық футбол құрамасы|Нидерланд]]|Нидерланд| 5:5 &lt;small&gt;(пен 4:5)&lt;/small&gt; |'''[[Испания Ұлттық футбол құрамасы|Испания]]'''|Испания| 2:2 | 3:3}}
{{TwoLegResult|[[Хорватия Ұлттық футбол құрамасы|Хорватия]]|Хорватия| 2:2 &lt;small&gt;(пен 4:5)&lt;/small&gt; |'''[[Франция Ұлттық футбол құрамасы|Франция]]'''|Франция| 2:0 | 0:2}}
{{TwoLegResult|[[Дания Ұлттық футбол құрамасы|Дания]]|Дания| 3:5 |'''[[Португалия Ұлттық футбол құрамасы|Португалия]]'''|Португалия| 1:0 | 2:5 }}
{{TwoLegResult|[[Италия Ұлттық футбол құрамасы|Италия]]|Италия| 4:5 |'''[[Германия Ұлттық футбол құрамасы|Германия]]'''|Германия| 1:2 | 3:3 }}
|}
=== Матчтар ===
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|20|df=y}}
|команда1={{футбол-rt|Нидерланд}}
|есеп=2–2
|команда2={{футбол|Испания}}
|голдар1=[[Коди Гакпо]] {{гол|28}}&lt;br&gt;[[Тиджани Рейндерс]] {{гол|46}}
|голдар2=[[Нико Уильямс]] {{гол|9}}&lt;br&gt;[[Микель Мерино]] {{гол|90+3}}
|стадион=[[Фейеноорд (стадион)|Де Кейп]], [[Роттердам]]
|көрермендер=42,003
}}
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|23|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Испания}}
|есеп=3–3
|команда2={{футбол|Нидерланд}}
|голдар1=[[Микель Оярсабаль]] {{гол|8|пен|67}}&lt;br&gt;[[Ламин Ямаль]] {{гол|103}}
|голдар2=[[Мемфис Депай]] {{гол|54|pen.}}&lt;br&gt;[[Иан Матсен]] {{гол|79}}&lt;br&gt;[[Хави Симонс]] {{гол|109|пен}}
|стадион=[[Месталья]], [[Валенсия]]
|көрермендер=48,082
|пенальти=5–4
}}
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|20|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Хорватия}}
|есеп=2–0
|команда2={{футбол|Франция}}
|голдар1=[[Анте Будимир]] {{гол|26}}&lt;br&gt;[[Иван Перишич]] {{гол|45+1}}
|голдар2=
|стадион=Poljud, Сплит
|көрермендер=30,551
}}
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|23|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Франция}}
|есеп=2–0
|aet=y
|команда2={{футбол|Хорватия}}
|голдар1=[[Майкл Олисе]] {{гол|52}}&lt;br&gt;[[Усман Дембеле]] {{гол|80}}
|голдар2=
|стадион=[[Стад де Франс]], [[Сена-Сен-Дени]]
|көрермендер=77,502
|пенальти=5:4
}}
----------------
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|20|df=y}}
|команда1={{футбол-rt|Дания}}
|есеп=1–0
|команда2={{футбол|Португалия}}
|голдар1=[[Расмус Хёйлунн|Расмус Хойлунн]] {{гол|78}}
|голдар2=
|стадион=[[Паркен (стадион)|Паркен]], [[Копенгаген]]
|көрермендер=36,322
}}
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|23|df=y}}
|команда1={{футбол-rt|Португалия}}
|есеп=5–2
|команда2={{футбол|Дания}}
|голдар1=[[Йоаким Андерсен]] {{гол|38|авт}}&lt;br /&gt;[[Криштиану Роналду]] {{гол|72}}&lt;br /&gt;[[Франсишку Тринкан]] {{гол|86||91}}&lt;br /&gt;[[Гонсалу Рамуш]] {{гол|115}}
|голдар2=[[Расмус Кристенсен]] {{гол|56}}&lt;br /&gt;[[Кристиан Эриксен]] {{гол|76}}
|стадион=Жозе Алваладе, [[Лиссабон]]
|көрермендер=47,123
}}
----
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|20|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Италия}}
|есеп=1–2
|команда2={{футбол|Германия}}
|голдар1=[[Сандро Тонали]] {{гол|9}}
|голдар2=[[Тим Клайндинст]] {{гол|49}}&lt;br&gt;[[Леон Горецка]] {{гол|76}}
|стадион=[[Джузеппе Меацца (стадион)|Сан-Сиро]], [[Милан]]
|көрермендер=60,334
}}
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|23|df=y}}
|команда1={{футбол-rt|Германия}}
|есеп=3–3
|команда2={{футбол|Италия}}
|голдар1=[[Йозуа Киммих]] {{гол|30|pen.}}&lt;br /&gt;[[Жамал Мусиала]] {{гол|36}}&lt;br /&gt;[[Тим Клайндинст]] {{гол|45}}
|голдар2=[[Мойзе Кин|Мойзе Кен]] {{гол|49||69}}&lt;br /&gt;[[Джакомо Распадори]] {{гол|90+5|пен}}
|стадион=Вестфаленштадион, [[Дортмунд]]
|көрермендер=64,762
}}

== Жартылай финал ==
=== Кесте ===
{{oneLegStart}}
{{oneLegResult|{{Футбол-rt|Германия}}||1-2|'''{{футбол|Португалия}}'''|||}}
{{oneLegResult|{{футбол-rt|Испания}}||5-4|'''{{футбол|Франция}}'''|||}}
|}

=== Детальдар ===
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|6|4|df=y}}
|команда1={{футбол-rt|Германия}}
|есеп=1–2
|команда2={{футбол|Португалия}}
|голдар1=[[Флориан Вирц]] {{гол|48}}
|голдар2=[[Франсишку Консейсау]] {{гол|63}}&lt;br&gt;[[Криштиану Роналду]] {{гол|68}}
|стадион=[[Альянц Арена]], [[Мюнхен]]
|көрермендер=65,823
}}
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|6|5|df=y}}
|time=21:00
|команда1={{футбол-rt|Испания}}
|есеп=5-4
|команда2={{футбол|Франция}}
|голдар1=[[Нико Уильямс]] {{гол|22}}&lt;br /&gt;[[Микель Мерино]] {{гол|25}}&lt;br /&gt;[[Ламин Ямаль]] {{гол|54|pen.|67}}&lt;br /&gt;[[Педри]] {{гол|55}}
|голдар2=[[Килиан Мбаппе]] {{гол|59|pen.}}&lt;br /&gt;[[Райан Шерки]] {{гол|79}}&lt;br /&gt;[[Даниэль Вивиан]] {{гол|84|авт}}&lt;br /&gt;[[Рандаль Коло Муани]] {{гол|90+3}}
|стадион=MHPArena, [[Штутгарт]]
|көрермендер=51,724
}}

== Финал ==
{{матч туралы есептеме
|мерзімі= {{Start date|2025|6|8|df=y}}
|команда1 = {{Футбол|Португалия|||R}}
|есеп = 2:2
|команда2 = {{Футбол|Испания}}
|голдар1 =[[Нуну Мендеш]] {{гол|26}}&lt;br /&gt; [[Криштиану Роналду|Роналду]] {{гол|61}}
|голдар2 =  [[Мартин Субименди]] {{гол|21}}&lt;br /&gt; [[Микель Оярсабаль]] {{гол|45}}
|стадион = «[[Альянц Арена]]», [[Мюнхен]]
|көрермендер = 65 852
|пенальти1=&lt;br /&gt; [[Гонсалу Рамуш]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Витор Витинья]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Бруну Фернандеш]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Нуну Мендеш]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Рубен Невиш]] {{пенгол}}
|пенальти=5:3
|пенальти2=&lt;br /&gt; {{пенгол}} [[Микель Мерино]]&lt;br /&gt; {{пенгол}} [[Алекс Баэна]]&lt;br /&gt; {{пенгол}} [[Иско]]&lt;br /&gt; {{пенмүлт|}} [[Альваро Мората]]
}}&lt;/onlyinclude&gt;

{| width=92%
|-
|{{Футбол формасы
 |pattern_la = _por25H
 |pattern_b  = _por25H
 |pattern_ra = _por25H
 |pattern_sh = _por25h
 |pattern_so = _por25hl
 |leftarm    = DC0109
 |body       = DC0109
 |rightarm   = DC0109
 |shorts     = 2B4E48
 |socks      = DC0109
 |title      = Португалия&lt;ref name=&quot;POR-ESP line-ups&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.uefa.com/newsfiles/UNL/2025/2044949_LU.pdf |title=Tactical Line-ups – Final – Portugal v Spain |website=UEFA.com |publisher=[[УЕФА]] |date=2025-06-08 |lang=en}}&lt;/ref&gt;
}}
|{{Футбол формасы
 |pattern_la = _esp24a
 |pattern_b  = _esp24A
 |pattern_ra = _esp24a
 |pattern_sh = _esp24a
 |pattern_so = _esp24al
 |leftarm    = F1FF91
 |body       = F1FF91
 |rightarm   = F1FF91
 |shorts     = F1FF91
 |socks      = F1FF91
 |title      = Испания&lt;ref name=&quot;POR-ESP line-ups&quot;/&gt;
}}
|}

{| width=&quot;100%&quot;
|valign=&quot;top&quot; width=&quot;40%&quot;|
{| style=&quot;font-size:90%&quot; cellspacing=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;0&quot;
|-
!width=35| !!width=25|
|-
|ҚҚ ||'''1''' ||[[Диогу Кошта]]
|-
|Қ ||'''15''' ||[[Жуан Невеш]] || || {{Алаңнан|46}}
|-
|Қ ||'''3''' ||[[Рубен Диаш]]
|-
|Қ ||'''14'''||[[Гонсалу Инасиу]] || {{СҚ|19}} || {{Алаңнан|74}}
|-
|Қ ||'''25''' ||[[Нуну Мендеш]] || {{СҚ|100}}
|-
|Ж ||'''10'''||[[Бернарду Силва]] || || {{Алаңнан|74}}
|-
|Ж ||'''23''' ||[[Витор Ферейра|Витинья]]
|-
|Ж ||'''20''' ||[[Педру Нету]] || {{СҚ|82}} || {{Алаңнан|106}}
|-
|Ж ||'''8'''||[[Бруну Фернандеш]] 
|-
|Ж ||'''26'''||[[Франсишку Консейсан]] || || {{Алаңнан|46}}
|-
|Ш ||'''7'''||[[Криштиану Роналду]] ([[Капитан (футбол)|к]]) || || {{Алаңнан|88}}
|-
|colspan=3|'''Алаңға шыққандар:'''
|-
|Қ ||'''2'''||[[Нельсон Семеду]] || || {{алаңға|46}}
|-
|Ж ||'''18'''||[[Рубен Невиш]] || || {{алаңға|46}}
|-
|Қ ||'''13'''||[[Ренату Вейга]] || || {{алаңға|74}}
|-
|Ш ||'''17'''||[[Рафаэл Леан]] || || {{алаңға|74}}
|-
|Ш ||'''17'''||[[Гонсалу Рамуш]] || || {{алаңға|88}}
|-
|Ш ||'''21'''||[[Диогу Жота]] || || {{алаңға|106}}
|-
|colspan=3|'''Главный тренер:'''
|-
|colspan=3|{{Флаг|Испания}} [[Мартинес, Роберто|Роберто Мартинес]] || {{СҚ|110}}
|}
|valign=&quot;top&quot;|[[File:POR-ESP 2025-06-08.svg|300px]]
|valign=&quot;top&quot; width=&quot;50%&quot;|
{| style=&quot;font-size:90%; margin:auto&quot; cellspacing=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;0&quot;
|-
!width=35| !!width=25|
|-
|ҚҚ ||'''23''' ||[[Унаи Симон]] ([[Капитан (футбол)|к]])
|-
|Қ ||'''12'''||[[Оскар Мингеса]] || || {{Алаңнан|92}}
|-
|Қ ||'''3''' ||[[Робен Ле Норман]] || {{СҚ|90+1}}
|-
|Қ ||'''12''' ||[[Дин Хёйсен]]
|-
|Қ ||'''24''' ||[[Марк Кукурелья]]
|-
|Ж ||'''20''' ||[[Педри]] || || {{Алаңнан|74}}
|-
|Ж ||'''18'''||[[Мартин Субименди]]
|-
|Ж ||'''8'''||[[Фабиан Руис]] || {{СҚ|33}} || {{Алаңнан|74}}
|-
|Ш ||'''19'''||[[Ламин Ямаль]] || || {{Алаңнан|106}}
|-
|Ш ||'''21'''||[[Микель Оярсабаль]] || || {{Алаңнан|111}}
|-
|Ш ||'''11'''||[[Нико Уильямс]] || || {{Алаңнан|92}}
|-
|colspan=3|'''Алаңға шыққандар:'''
|-
|Ж ||'''6'''||[[Микель Мерино]] || || {{алаңға|75}}
|-
|Ж ||'''22'''||[[Иско]] || || {{алаңға|75}}
|-
|Ж ||'''16'''||[[Алекс Баэна]] || {{СҚ|100}} || {{алаңға|92}}
|-
|Қ ||'''2'''||[[Педро Порро]] || {{СҚ|110}} || {{алаңға|92}}
|-
|Ш ||'''15'''||[[Ереми Пино]] || || {{алаңға|106}}
|-
|Ш ||'''7'''||[[Альваро Мората]] || || {{алаңға|111}}
|-
|colspan=3|'''Бас бапкер:'''
|-
|colspan=3|[[Луис де ла Фуэнте]]
|}
|}

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
{{УЕФА Ұлттар Лигасы}}

[[Санат:2025 жылғы футбол]]
[[Санат:УЕФА ұлттар лигасы 2024/25]]</text>
      <sha1>0pctqpaq78qr8ybiexqfck01ua89uwh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478777</id>
      <parentid>3478776</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T12:12:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мықтыбек Оразтайұлы</username>
        <id>69223</id>
      </contributor>
      <comment>/* Финал */</comment>
      <origin>3478777</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12990" sha1="7fz9ties1f51ovedx4lqmh45zral0yr" xml:space="preserve">{{ұлттық чемпионат
|атауы1  =  УЕФА ұлттар лигасы 2024/25, плей-офф
|қатысушылар саны  =  8
|алдыңғы сезон  =  [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2022/23, плей-офф|2023]]
|келесі сезон  =  2027
|ойналған ойындар саны  =  8
|чемпион={{POR}}|2 орын={{ESP}}}}

{{Толық мақала|УЕФА ұлттар лигасы 2024/25}}
'''2024/25 жылғы УЕФА ұлттар лигасының плей-офф кезеңіне''' бұрынғыдай 4 құрама емес, топтық турнирде 1,2 орын алған 8 құрама қатысты. Жарыс ширек финалдан басталды.
== Ширек финал ==
=== Кесте ===
{{TwoLegStart}}
{{TwoLegResult|[[Нидерланд Ұлттық футбол құрамасы|Нидерланд]]|Нидерланд| 5:5 &lt;small&gt;(пен 4:5)&lt;/small&gt; |'''[[Испания Ұлттық футбол құрамасы|Испания]]'''|Испания| 2:2 | 3:3}}
{{TwoLegResult|[[Хорватия Ұлттық футбол құрамасы|Хорватия]]|Хорватия| 2:2 &lt;small&gt;(пен 4:5)&lt;/small&gt; |'''[[Франция Ұлттық футбол құрамасы|Франция]]'''|Франция| 2:0 | 0:2}}
{{TwoLegResult|[[Дания Ұлттық футбол құрамасы|Дания]]|Дания| 3:5 |'''[[Португалия Ұлттық футбол құрамасы|Португалия]]'''|Португалия| 1:0 | 2:5 }}
{{TwoLegResult|[[Италия Ұлттық футбол құрамасы|Италия]]|Италия| 4:5 |'''[[Германия Ұлттық футбол құрамасы|Германия]]'''|Германия| 1:2 | 3:3 }}
|}
=== Матчтар ===
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|20|df=y}}
|команда1={{футбол-rt|Нидерланд}}
|есеп=2–2
|команда2={{футбол|Испания}}
|голдар1=[[Коди Гакпо]] {{гол|28}}&lt;br&gt;[[Тиджани Рейндерс]] {{гол|46}}
|голдар2=[[Нико Уильямс]] {{гол|9}}&lt;br&gt;[[Микель Мерино]] {{гол|90+3}}
|стадион=[[Фейеноорд (стадион)|Де Кейп]], [[Роттердам]]
|көрермендер=42,003
}}
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|23|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Испания}}
|есеп=3–3
|команда2={{футбол|Нидерланд}}
|голдар1=[[Микель Оярсабаль]] {{гол|8|пен|67}}&lt;br&gt;[[Ламин Ямаль]] {{гол|103}}
|голдар2=[[Мемфис Депай]] {{гол|54|pen.}}&lt;br&gt;[[Иан Матсен]] {{гол|79}}&lt;br&gt;[[Хави Симонс]] {{гол|109|пен}}
|стадион=[[Месталья]], [[Валенсия]]
|көрермендер=48,082
|пенальти=5–4
}}
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|20|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Хорватия}}
|есеп=2–0
|команда2={{футбол|Франция}}
|голдар1=[[Анте Будимир]] {{гол|26}}&lt;br&gt;[[Иван Перишич]] {{гол|45+1}}
|голдар2=
|стадион=Poljud, Сплит
|көрермендер=30,551
}}
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|23|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Франция}}
|есеп=2–0
|aet=y
|команда2={{футбол|Хорватия}}
|голдар1=[[Майкл Олисе]] {{гол|52}}&lt;br&gt;[[Усман Дембеле]] {{гол|80}}
|голдар2=
|стадион=[[Стад де Франс]], [[Сена-Сен-Дени]]
|көрермендер=77,502
|пенальти=5:4
}}
----------------
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|20|df=y}}
|команда1={{футбол-rt|Дания}}
|есеп=1–0
|команда2={{футбол|Португалия}}
|голдар1=[[Расмус Хёйлунн|Расмус Хойлунн]] {{гол|78}}
|голдар2=
|стадион=[[Паркен (стадион)|Паркен]], [[Копенгаген]]
|көрермендер=36,322
}}
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|23|df=y}}
|команда1={{футбол-rt|Португалия}}
|есеп=5–2
|команда2={{футбол|Дания}}
|голдар1=[[Йоаким Андерсен]] {{гол|38|авт}}&lt;br /&gt;[[Криштиану Роналду]] {{гол|72}}&lt;br /&gt;[[Франсишку Тринкан]] {{гол|86||91}}&lt;br /&gt;[[Гонсалу Рамуш]] {{гол|115}}
|голдар2=[[Расмус Кристенсен]] {{гол|56}}&lt;br /&gt;[[Кристиан Эриксен]] {{гол|76}}
|стадион=Жозе Алваладе, [[Лиссабон]]
|көрермендер=47,123
}}
----
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|20|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Италия}}
|есеп=1–2
|команда2={{футбол|Германия}}
|голдар1=[[Сандро Тонали]] {{гол|9}}
|голдар2=[[Тим Клайндинст]] {{гол|49}}&lt;br&gt;[[Леон Горецка]] {{гол|76}}
|стадион=[[Джузеппе Меацца (стадион)|Сан-Сиро]], [[Милан]]
|көрермендер=60,334
}}
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|23|df=y}}
|команда1={{футбол-rt|Германия}}
|есеп=3–3
|команда2={{футбол|Италия}}
|голдар1=[[Йозуа Киммих]] {{гол|30|pen.}}&lt;br /&gt;[[Жамал Мусиала]] {{гол|36}}&lt;br /&gt;[[Тим Клайндинст]] {{гол|45}}
|голдар2=[[Мойзе Кин|Мойзе Кен]] {{гол|49||69}}&lt;br /&gt;[[Джакомо Распадори]] {{гол|90+5|пен}}
|стадион=Вестфаленштадион, [[Дортмунд]]
|көрермендер=64,762
}}

== Жартылай финал ==
=== Кесте ===
{{oneLegStart}}
{{oneLegResult|{{Футбол-rt|Германия}}||1-2|'''{{футбол|Португалия}}'''|||}}
{{oneLegResult|{{футбол-rt|Испания}}||5-4|'''{{футбол|Франция}}'''|||}}
|}

=== Детальдар ===
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|6|4|df=y}}
|команда1={{футбол-rt|Германия}}
|есеп=1–2
|команда2={{футбол|Португалия}}
|голдар1=[[Флориан Вирц]] {{гол|48}}
|голдар2=[[Франсишку Консейсау]] {{гол|63}}&lt;br&gt;[[Криштиану Роналду]] {{гол|68}}
|стадион=[[Альянц Арена]], [[Мюнхен]]
|көрермендер=65,823
}}
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|6|5|df=y}}
|time=21:00
|команда1={{футбол-rt|Испания}}
|есеп=5-4
|команда2={{футбол|Франция}}
|голдар1=[[Нико Уильямс]] {{гол|22}}&lt;br /&gt;[[Микель Мерино]] {{гол|25}}&lt;br /&gt;[[Ламин Ямаль]] {{гол|54|pen.|67}}&lt;br /&gt;[[Педри]] {{гол|55}}
|голдар2=[[Килиан Мбаппе]] {{гол|59|pen.}}&lt;br /&gt;[[Райан Шерки]] {{гол|79}}&lt;br /&gt;[[Даниэль Вивиан]] {{гол|84|авт}}&lt;br /&gt;[[Рандаль Коло Муани]] {{гол|90+3}}
|стадион=MHPArena, [[Штутгарт]]
|көрермендер=51,724
}}

== Финал ==
{{матч туралы есептеме
|мерзімі= {{Start date|2025|6|8|df=y}}
|команда1 = {{Футбол|Португалия|||R}}
|есеп = 2:2
|команда2 = {{Футбол|Испания}}
|голдар1 =[[Нуну Мендеш]] {{гол|26}}&lt;br /&gt; [[Криштиану Роналду|Роналду]] {{гол|61}}
|голдар2 =  [[Мартин Субименди]] {{гол|21}}&lt;br /&gt; [[Микель Оярсабаль]] {{гол|45}}
|стадион = «[[Альянц Арена]]», [[Мюнхен]]
|көрермендер = 65 852
|пенальти1=&lt;br /&gt; [[Гонсалу Рамуш]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Витор Витинья]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Бруну Фернандеш]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Нуну Мендеш]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Рубен Невиш]] {{пенгол}}
|пенальти=5:3
|пенальти2=&lt;br /&gt; {{пенгол}} [[Микель Мерино]]&lt;br /&gt; {{пенгол}} [[Алекс Баэна]]&lt;br /&gt; {{пенгол}} [[Иско]]&lt;br /&gt; {{пенмүлт|}} [[Альваро Мората]]
}}&lt;/onlyinclude&gt;

{| width=92%
|-
|{{Футбол формасы
 |pattern_la = _por25H
 |pattern_b  = _por25H
 |pattern_ra = _por25H
 |pattern_sh = _por25h
 |pattern_so = _por25hl
 |leftarm    = DC0109
 |body       = DC0109
 |rightarm   = DC0109
 |shorts     = 2B4E48
 |socks      = DC0109
 |title      = Португалия&lt;ref name=&quot;POR-ESP line-ups&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.uefa.com/newsfiles/UNL/2025/2044949_LU.pdf |title=Tactical Line-ups – Final – Portugal v Spain |website=UEFA.com |publisher=[[УЕФА]] |date=2025-06-08 |lang=en}}&lt;/ref&gt;
}}
|{{Футбол формасы
 |pattern_la = _esp24a
 |pattern_b  = _esp24A
 |pattern_ra = _esp24a
 |pattern_sh = _esp24a
 |pattern_so = _esp24al
 |leftarm    = F1FF91
 |body       = F1FF91
 |rightarm   = F1FF91
 |shorts     = F1FF91
 |socks      = F1FF91
 |title      = Испания&lt;ref name=&quot;POR-ESP line-ups&quot;/&gt;
}}
|}

{| width=&quot;100%&quot;
|valign=&quot;top&quot; width=&quot;40%&quot;|
{| style=&quot;font-size:90%&quot; cellspacing=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;0&quot;
|-
!width=35| !!width=25|
|-
|ҚҚ ||'''1''' ||[[Диогу Кошта]]
|-
|Қ ||'''15''' ||[[Жуан Невеш]] || || {{Алаңнан|46}}
|-
|Қ ||'''3''' ||[[Рубен Диаш]]
|-
|Қ ||'''14'''||[[Гонсалу Инасиу]] || {{СҚ|19}} || {{Алаңнан|74}}
|-
|Қ ||'''25''' ||[[Нуну Мендеш (футболшы, 2002)|Нуну Мендеш]]|| {{СҚ|100}}
|-
|Ж ||'''10'''||[[Бернарду Силва]] || || {{Алаңнан|74}}
|-
|Ж ||'''23''' ||[[Витор Феррейра|Витинья]]
|-
|Ж ||'''20''' ||[[Педру Нету]] || {{СҚ|82}} || {{Алаңнан|106}}
|-
|Ж ||'''8'''||[[Бруну Фернандеш]] 
|-
|Ж ||'''26'''||[[Франсишку Консейсан]] || || {{Алаңнан|46}}
|-
|Ш ||'''7'''||[[Криштиану Роналду]] ([[Капитан (футбол)|к]]) || || {{Алаңнан|88}}
|-
|colspan=3|'''Алаңға шыққандар:'''
|-
|Қ ||'''2'''||[[Нелсон Семеду|Нельсон Семеду]]|| || {{алаңға|46}}
|-
|Ж ||'''18'''||[[Рубен Невиш]] || || {{алаңға|46}}
|-
|Қ ||'''13'''||[[Ренату Вейга]] || || {{алаңға|74}}
|-
|Ш ||'''17'''||[[Рафаэл Леан]] || || {{алаңға|74}}
|-
|Ш ||'''17'''||[[Гонсалу Рамуш]] || || {{алаңға|88}}
|-
|Ш ||'''21'''||[[Диогу Жота]] || || {{алаңға|106}}
|-
|colspan=3|'''Главный тренер:'''
|-
|colspan=3|{{Флаг|Испания}} [[Мартинес, Роберто|Роберто Мартинес]] || {{СҚ|110}}
|}
|valign=&quot;top&quot;|[[File:POR-ESP 2025-06-08.svg|300px]]
|valign=&quot;top&quot; width=&quot;50%&quot;|
{| style=&quot;font-size:90%; margin:auto&quot; cellspacing=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;0&quot;
|-
!width=35| !!width=25|
|-
|ҚҚ ||'''23''' ||[[Унаи Симон]] ([[Капитан (футбол)|к]])
|-
|Қ ||'''12'''||[[Оскар Мингеса]] || || {{Алаңнан|92}}
|-
|Қ ||'''3''' ||[[Робен Ле Норман]] || {{СҚ|90+1}}
|-
|Қ ||'''12''' ||[[Дин Хёйсен]]
|-
|Қ ||'''24''' ||[[Марк Кукурелья]]
|-
|Ж ||'''20''' ||[[Педри]] || || {{Алаңнан|74}}
|-
|Ж ||'''18'''||[[Мартин Субименди]]
|-
|Ж ||'''8'''||[[Фабиан Руис]] || {{СҚ|33}} || {{Алаңнан|74}}
|-
|Ш ||'''19'''||[[Ламин Ямаль]] || || {{Алаңнан|106}}
|-
|Ш ||'''21'''||[[Микель Оярсабаль]] || || {{Алаңнан|111}}
|-
|Ш ||'''11'''||[[Нико Уильямс]] || || {{Алаңнан|92}}
|-
|colspan=3|'''Алаңға шыққандар:'''
|-
|Ж ||'''6'''||[[Микель Мерино]] || || {{алаңға|75}}
|-
|Ж ||'''22'''||[[Иско]] || || {{алаңға|75}}
|-
|Ж ||'''16'''||[[Алекс Баэна]] || {{СҚ|100}} || {{алаңға|92}}
|-
|Қ ||'''2'''||[[Педро Порро]] || {{СҚ|110}} || {{алаңға|92}}
|-
|Ш ||'''15'''||[[Ереми Пино]] || || {{алаңға|106}}
|-
|Ш ||'''7'''||[[Альваро Мората]] || || {{алаңға|111}}
|-
|colspan=3|'''Бас бапкер:'''
|-
|colspan=3|[[Луис де ла Фуэнте]]
|}
|}

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
{{УЕФА Ұлттар Лигасы}}

[[Санат:2025 жылғы футбол]]
[[Санат:УЕФА ұлттар лигасы 2024/25]]</text>
      <sha1>7fz9ties1f51ovedx4lqmh45zral0yr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478778</id>
      <parentid>3478777</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T12:13:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мықтыбек Оразтайұлы</username>
        <id>69223</id>
      </contributor>
      <comment>/* Финал */</comment>
      <origin>3478778</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13041" sha1="25wdilw2rt0w16owzi0hdbhp82dfrh6" xml:space="preserve">{{ұлттық чемпионат
|атауы1  =  УЕФА ұлттар лигасы 2024/25, плей-офф
|қатысушылар саны  =  8
|алдыңғы сезон  =  [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2022/23, плей-офф|2023]]
|келесі сезон  =  2027
|ойналған ойындар саны  =  8
|чемпион={{POR}}|2 орын={{ESP}}}}

{{Толық мақала|УЕФА ұлттар лигасы 2024/25}}
'''2024/25 жылғы УЕФА ұлттар лигасының плей-офф кезеңіне''' бұрынғыдай 4 құрама емес, топтық турнирде 1,2 орын алған 8 құрама қатысты. Жарыс ширек финалдан басталды.
== Ширек финал ==
=== Кесте ===
{{TwoLegStart}}
{{TwoLegResult|[[Нидерланд Ұлттық футбол құрамасы|Нидерланд]]|Нидерланд| 5:5 &lt;small&gt;(пен 4:5)&lt;/small&gt; |'''[[Испания Ұлттық футбол құрамасы|Испания]]'''|Испания| 2:2 | 3:3}}
{{TwoLegResult|[[Хорватия Ұлттық футбол құрамасы|Хорватия]]|Хорватия| 2:2 &lt;small&gt;(пен 4:5)&lt;/small&gt; |'''[[Франция Ұлттық футбол құрамасы|Франция]]'''|Франция| 2:0 | 0:2}}
{{TwoLegResult|[[Дания Ұлттық футбол құрамасы|Дания]]|Дания| 3:5 |'''[[Португалия Ұлттық футбол құрамасы|Португалия]]'''|Португалия| 1:0 | 2:5 }}
{{TwoLegResult|[[Италия Ұлттық футбол құрамасы|Италия]]|Италия| 4:5 |'''[[Германия Ұлттық футбол құрамасы|Германия]]'''|Германия| 1:2 | 3:3 }}
|}
=== Матчтар ===
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|20|df=y}}
|команда1={{футбол-rt|Нидерланд}}
|есеп=2–2
|команда2={{футбол|Испания}}
|голдар1=[[Коди Гакпо]] {{гол|28}}&lt;br&gt;[[Тиджани Рейндерс]] {{гол|46}}
|голдар2=[[Нико Уильямс]] {{гол|9}}&lt;br&gt;[[Микель Мерино]] {{гол|90+3}}
|стадион=[[Фейеноорд (стадион)|Де Кейп]], [[Роттердам]]
|көрермендер=42,003
}}
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|23|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Испания}}
|есеп=3–3
|команда2={{футбол|Нидерланд}}
|голдар1=[[Микель Оярсабаль]] {{гол|8|пен|67}}&lt;br&gt;[[Ламин Ямаль]] {{гол|103}}
|голдар2=[[Мемфис Депай]] {{гол|54|pen.}}&lt;br&gt;[[Иан Матсен]] {{гол|79}}&lt;br&gt;[[Хави Симонс]] {{гол|109|пен}}
|стадион=[[Месталья]], [[Валенсия]]
|көрермендер=48,082
|пенальти=5–4
}}
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|20|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Хорватия}}
|есеп=2–0
|команда2={{футбол|Франция}}
|голдар1=[[Анте Будимир]] {{гол|26}}&lt;br&gt;[[Иван Перишич]] {{гол|45+1}}
|голдар2=
|стадион=Poljud, Сплит
|көрермендер=30,551
}}
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|23|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Франция}}
|есеп=2–0
|aet=y
|команда2={{футбол|Хорватия}}
|голдар1=[[Майкл Олисе]] {{гол|52}}&lt;br&gt;[[Усман Дембеле]] {{гол|80}}
|голдар2=
|стадион=[[Стад де Франс]], [[Сена-Сен-Дени]]
|көрермендер=77,502
|пенальти=5:4
}}
----------------
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|20|df=y}}
|команда1={{футбол-rt|Дания}}
|есеп=1–0
|команда2={{футбол|Португалия}}
|голдар1=[[Расмус Хёйлунн|Расмус Хойлунн]] {{гол|78}}
|голдар2=
|стадион=[[Паркен (стадион)|Паркен]], [[Копенгаген]]
|көрермендер=36,322
}}
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|23|df=y}}
|команда1={{футбол-rt|Португалия}}
|есеп=5–2
|команда2={{футбол|Дания}}
|голдар1=[[Йоаким Андерсен]] {{гол|38|авт}}&lt;br /&gt;[[Криштиану Роналду]] {{гол|72}}&lt;br /&gt;[[Франсишку Тринкан]] {{гол|86||91}}&lt;br /&gt;[[Гонсалу Рамуш]] {{гол|115}}
|голдар2=[[Расмус Кристенсен]] {{гол|56}}&lt;br /&gt;[[Кристиан Эриксен]] {{гол|76}}
|стадион=Жозе Алваладе, [[Лиссабон]]
|көрермендер=47,123
}}
----
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|20|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Италия}}
|есеп=1–2
|команда2={{футбол|Германия}}
|голдар1=[[Сандро Тонали]] {{гол|9}}
|голдар2=[[Тим Клайндинст]] {{гол|49}}&lt;br&gt;[[Леон Горецка]] {{гол|76}}
|стадион=[[Джузеппе Меацца (стадион)|Сан-Сиро]], [[Милан]]
|көрермендер=60,334
}}
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|23|df=y}}
|команда1={{футбол-rt|Германия}}
|есеп=3–3
|команда2={{футбол|Италия}}
|голдар1=[[Йозуа Киммих]] {{гол|30|pen.}}&lt;br /&gt;[[Жамал Мусиала]] {{гол|36}}&lt;br /&gt;[[Тим Клайндинст]] {{гол|45}}
|голдар2=[[Мойзе Кин|Мойзе Кен]] {{гол|49||69}}&lt;br /&gt;[[Джакомо Распадори]] {{гол|90+5|пен}}
|стадион=Вестфаленштадион, [[Дортмунд]]
|көрермендер=64,762
}}

== Жартылай финал ==
=== Кесте ===
{{oneLegStart}}
{{oneLegResult|{{Футбол-rt|Германия}}||1-2|'''{{футбол|Португалия}}'''|||}}
{{oneLegResult|{{футбол-rt|Испания}}||5-4|'''{{футбол|Франция}}'''|||}}
|}

=== Детальдар ===
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|6|4|df=y}}
|команда1={{футбол-rt|Германия}}
|есеп=1–2
|команда2={{футбол|Португалия}}
|голдар1=[[Флориан Вирц]] {{гол|48}}
|голдар2=[[Франсишку Консейсау]] {{гол|63}}&lt;br&gt;[[Криштиану Роналду]] {{гол|68}}
|стадион=[[Альянц Арена]], [[Мюнхен]]
|көрермендер=65,823
}}
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|6|5|df=y}}
|time=21:00
|команда1={{футбол-rt|Испания}}
|есеп=5-4
|команда2={{футбол|Франция}}
|голдар1=[[Нико Уильямс]] {{гол|22}}&lt;br /&gt;[[Микель Мерино]] {{гол|25}}&lt;br /&gt;[[Ламин Ямаль]] {{гол|54|pen.|67}}&lt;br /&gt;[[Педри]] {{гол|55}}
|голдар2=[[Килиан Мбаппе]] {{гол|59|pen.}}&lt;br /&gt;[[Райан Шерки]] {{гол|79}}&lt;br /&gt;[[Даниэль Вивиан]] {{гол|84|авт}}&lt;br /&gt;[[Рандаль Коло Муани]] {{гол|90+3}}
|стадион=MHPArena, [[Штутгарт]]
|көрермендер=51,724
}}

== Финал ==
{{матч туралы есептеме
|мерзімі= {{Start date|2025|6|8|df=y}}
|команда1 = {{Футбол|Португалия|||R}}
|есеп = 2:2
|команда2 = {{Футбол|Испания}}
|голдар1 =[[Нуну Мендеш (футболшы, 2002)|Нуну Мендеш]] {{гол|26}}&lt;br /&gt; [[Криштиану Роналду|Роналду]] {{гол|61}}
|голдар2 =  [[Мартин Субименди]] {{гол|21}}&lt;br /&gt; [[Микель Оярсабаль]] {{гол|45}}
|стадион = «[[Альянц Арена]]», [[Мюнхен]]
|көрермендер = 65 852
|пенальти1=&lt;br /&gt; [[Гонсалу Рамуш]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Витор Феррейра]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Бруну Фернандеш]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Нуну Мендеш (футболшы, 2002)|Нуну Мендеш]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Рубен Невиш]] {{пенгол}}
|пенальти=5:3
|пенальти2=&lt;br /&gt; {{пенгол}} [[Микель Мерино]]&lt;br /&gt; {{пенгол}} [[Алекс Баэна]]&lt;br /&gt; {{пенгол}} [[Иско]]&lt;br /&gt; {{пенмүлт|}} [[Альваро Мората]]
}}&lt;/onlyinclude&gt;

{| width=92%
|-
|{{Футбол формасы
 |pattern_la = _por25H
 |pattern_b  = _por25H
 |pattern_ra = _por25H
 |pattern_sh = _por25h
 |pattern_so = _por25hl
 |leftarm    = DC0109
 |body       = DC0109
 |rightarm   = DC0109
 |shorts     = 2B4E48
 |socks      = DC0109
 |title      = Португалия&lt;ref name=&quot;POR-ESP line-ups&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.uefa.com/newsfiles/UNL/2025/2044949_LU.pdf |title=Tactical Line-ups – Final – Portugal v Spain |website=UEFA.com |publisher=[[УЕФА]] |date=2025-06-08 |lang=en}}&lt;/ref&gt;
}}
|{{Футбол формасы
 |pattern_la = _esp24a
 |pattern_b  = _esp24A
 |pattern_ra = _esp24a
 |pattern_sh = _esp24a
 |pattern_so = _esp24al
 |leftarm    = F1FF91
 |body       = F1FF91
 |rightarm   = F1FF91
 |shorts     = F1FF91
 |socks      = F1FF91
 |title      = Испания&lt;ref name=&quot;POR-ESP line-ups&quot;/&gt;
}}
|}

{| width=&quot;100%&quot;
|valign=&quot;top&quot; width=&quot;40%&quot;|
{| style=&quot;font-size:90%&quot; cellspacing=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;0&quot;
|-
!width=35| !!width=25|
|-
|ҚҚ ||'''1''' ||[[Диогу Кошта]]
|-
|Қ ||'''15''' ||[[Жуан Невеш]] || || {{Алаңнан|46}}
|-
|Қ ||'''3''' ||[[Рубен Диаш]]
|-
|Қ ||'''14'''||[[Гонсалу Инасиу]] || {{СҚ|19}} || {{Алаңнан|74}}
|-
|Қ ||'''25''' ||[[Нуну Мендеш (футболшы, 2002)|Нуну Мендеш]]|| {{СҚ|100}}
|-
|Ж ||'''10'''||[[Бернарду Силва]] || || {{Алаңнан|74}}
|-
|Ж ||'''23''' ||[[Витор Феррейра|Витинья]]
|-
|Ж ||'''20''' ||[[Педру Нету]] || {{СҚ|82}} || {{Алаңнан|106}}
|-
|Ж ||'''8'''||[[Бруну Фернандеш]] 
|-
|Ж ||'''26'''||[[Франсишку Консейсан]] || || {{Алаңнан|46}}
|-
|Ш ||'''7'''||[[Криштиану Роналду]] ([[Капитан (футбол)|к]]) || || {{Алаңнан|88}}
|-
|colspan=3|'''Алаңға шыққандар:'''
|-
|Қ ||'''2'''||[[Нелсон Семеду|Нельсон Семеду]]|| || {{алаңға|46}}
|-
|Ж ||'''18'''||[[Рубен Невиш]] || || {{алаңға|46}}
|-
|Қ ||'''13'''||[[Ренату Вейга]] || || {{алаңға|74}}
|-
|Ш ||'''17'''||[[Рафаэл Леан]] || || {{алаңға|74}}
|-
|Ш ||'''17'''||[[Гонсалу Рамуш]] || || {{алаңға|88}}
|-
|Ш ||'''21'''||[[Диогу Жота]] || || {{алаңға|106}}
|-
|colspan=3|'''Бас бапкер:'''
|-
|colspan=3|{{ту|Испания}} [[Роберто Мартинес]] || {{СҚ|110}}
|}
|valign=&quot;top&quot;|[[File:POR-ESP 2025-06-08.svg|300px]]
|valign=&quot;top&quot; width=&quot;50%&quot;|
{| style=&quot;font-size:90%; margin:auto&quot; cellspacing=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;0&quot;
|-
!width=35| !!width=25|
|-
|ҚҚ ||'''23''' ||[[Унаи Симон]] ([[Капитан (футбол)|к]])
|-
|Қ ||'''12'''||[[Оскар Мингеса]] || || {{Алаңнан|92}}
|-
|Қ ||'''3''' ||[[Робен Ле Норман]] || {{СҚ|90+1}}
|-
|Қ ||'''12''' ||[[Дин Хёйсен]]
|-
|Қ ||'''24''' ||[[Марк Кукурелья]]
|-
|Ж ||'''20''' ||[[Педри]] || || {{Алаңнан|74}}
|-
|Ж ||'''18'''||[[Мартин Субименди]]
|-
|Ж ||'''8'''||[[Фабиан Руис]] || {{СҚ|33}} || {{Алаңнан|74}}
|-
|Ш ||'''19'''||[[Ламин Ямаль]] || || {{Алаңнан|106}}
|-
|Ш ||'''21'''||[[Микель Оярсабаль]] || || {{Алаңнан|111}}
|-
|Ш ||'''11'''||[[Нико Уильямс]] || || {{Алаңнан|92}}
|-
|colspan=3|'''Алаңға шыққандар:'''
|-
|Ж ||'''6'''||[[Микель Мерино]] || || {{алаңға|75}}
|-
|Ж ||'''22'''||[[Иско]] || || {{алаңға|75}}
|-
|Ж ||'''16'''||[[Алекс Баэна]] || {{СҚ|100}} || {{алаңға|92}}
|-
|Қ ||'''2'''||[[Педро Порро]] || {{СҚ|110}} || {{алаңға|92}}
|-
|Ш ||'''15'''||[[Ереми Пино]] || || {{алаңға|106}}
|-
|Ш ||'''7'''||[[Альваро Мората]] || || {{алаңға|111}}
|-
|colspan=3|'''Бас бапкер:'''
|-
|colspan=3|[[Луис де ла Фуэнте]]
|}
|}

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
{{УЕФА Ұлттар Лигасы}}

[[Санат:2025 жылғы футбол]]
[[Санат:УЕФА ұлттар лигасы 2024/25]]</text>
      <sha1>25wdilw2rt0w16owzi0hdbhp82dfrh6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478818</id>
      <parentid>3478778</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T16:03:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мықтыбек Оразтайұлы</username>
        <id>69223</id>
      </contributor>
      <comment>/* Финал */</comment>
      <origin>3478818</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13493" sha1="9buw0mjhbbg3nsirk5ev5dlwe73859l" xml:space="preserve">{{ұлттық чемпионат
|атауы1  =  УЕФА ұлттар лигасы 2024/25, плей-офф
|қатысушылар саны  =  8
|алдыңғы сезон  =  [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2022/23, плей-офф|2023]]
|келесі сезон  =  2027
|ойналған ойындар саны  =  8
|чемпион={{POR}}|2 орын={{ESP}}}}

{{Толық мақала|УЕФА ұлттар лигасы 2024/25}}
'''2024/25 жылғы УЕФА ұлттар лигасының плей-офф кезеңіне''' бұрынғыдай 4 құрама емес, топтық турнирде 1,2 орын алған 8 құрама қатысты. Жарыс ширек финалдан басталды.
== Ширек финал ==
=== Кесте ===
{{TwoLegStart}}
{{TwoLegResult|[[Нидерланд Ұлттық футбол құрамасы|Нидерланд]]|Нидерланд| 5:5 &lt;small&gt;(пен 4:5)&lt;/small&gt; |'''[[Испания Ұлттық футбол құрамасы|Испания]]'''|Испания| 2:2 | 3:3}}
{{TwoLegResult|[[Хорватия Ұлттық футбол құрамасы|Хорватия]]|Хорватия| 2:2 &lt;small&gt;(пен 4:5)&lt;/small&gt; |'''[[Франция Ұлттық футбол құрамасы|Франция]]'''|Франция| 2:0 | 0:2}}
{{TwoLegResult|[[Дания Ұлттық футбол құрамасы|Дания]]|Дания| 3:5 |'''[[Португалия Ұлттық футбол құрамасы|Португалия]]'''|Португалия| 1:0 | 2:5 }}
{{TwoLegResult|[[Италия Ұлттық футбол құрамасы|Италия]]|Италия| 4:5 |'''[[Германия Ұлттық футбол құрамасы|Германия]]'''|Германия| 1:2 | 3:3 }}
|}
=== Матчтар ===
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|20|df=y}}
|команда1={{футбол-rt|Нидерланд}}
|есеп=2–2
|команда2={{футбол|Испания}}
|голдар1=[[Коди Гакпо]] {{гол|28}}&lt;br&gt;[[Тиджани Рейндерс]] {{гол|46}}
|голдар2=[[Нико Уильямс]] {{гол|9}}&lt;br&gt;[[Микель Мерино]] {{гол|90+3}}
|стадион=[[Фейеноорд (стадион)|Де Кейп]], [[Роттердам]]
|көрермендер=42,003
}}
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|23|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Испания}}
|есеп=3–3
|команда2={{футбол|Нидерланд}}
|голдар1=[[Микель Оярсабаль]] {{гол|8|пен|67}}&lt;br&gt;[[Ламин Ямаль]] {{гол|103}}
|голдар2=[[Мемфис Депай]] {{гол|54|pen.}}&lt;br&gt;[[Иан Матсен]] {{гол|79}}&lt;br&gt;[[Хави Симонс]] {{гол|109|пен}}
|стадион=[[Месталья]], [[Валенсия]]
|көрермендер=48,082
|пенальти=5–4
}}
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|20|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Хорватия}}
|есеп=2–0
|команда2={{футбол|Франция}}
|голдар1=[[Анте Будимир]] {{гол|26}}&lt;br&gt;[[Иван Перишич]] {{гол|45+1}}
|голдар2=
|стадион=Poljud, Сплит
|көрермендер=30,551
}}
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|23|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Франция}}
|есеп=2–0
|aet=y
|команда2={{футбол|Хорватия}}
|голдар1=[[Майкл Олисе]] {{гол|52}}&lt;br&gt;[[Усман Дембеле]] {{гол|80}}
|голдар2=
|стадион=[[Стад де Франс]], [[Сена-Сен-Дени]]
|көрермендер=77,502
|пенальти=5:4
}}
----------------
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|20|df=y}}
|команда1={{футбол-rt|Дания}}
|есеп=1–0
|команда2={{футбол|Португалия}}
|голдар1=[[Расмус Хёйлунн|Расмус Хойлунн]] {{гол|78}}
|голдар2=
|стадион=[[Паркен (стадион)|Паркен]], [[Копенгаген]]
|көрермендер=36,322
}}
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|23|df=y}}
|команда1={{футбол-rt|Португалия}}
|есеп=5–2
|команда2={{футбол|Дания}}
|голдар1=[[Йоаким Андерсен]] {{гол|38|авт}}&lt;br /&gt;[[Криштиану Роналду]] {{гол|72}}&lt;br /&gt;[[Франсишку Тринкан]] {{гол|86||91}}&lt;br /&gt;[[Гонсалу Рамуш]] {{гол|115}}
|голдар2=[[Расмус Кристенсен]] {{гол|56}}&lt;br /&gt;[[Кристиан Эриксен]] {{гол|76}}
|стадион=Жозе Алваладе, [[Лиссабон]]
|көрермендер=47,123
}}
----
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|20|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Италия}}
|есеп=1–2
|команда2={{футбол|Германия}}
|голдар1=[[Сандро Тонали]] {{гол|9}}
|голдар2=[[Тим Клайндинст]] {{гол|49}}&lt;br&gt;[[Леон Горецка]] {{гол|76}}
|стадион=[[Джузеппе Меацца (стадион)|Сан-Сиро]], [[Милан]]
|көрермендер=60,334
}}
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|23|df=y}}
|команда1={{футбол-rt|Германия}}
|есеп=3–3
|команда2={{футбол|Италия}}
|голдар1=[[Йозуа Киммих]] {{гол|30|pen.}}&lt;br /&gt;[[Жамал Мусиала]] {{гол|36}}&lt;br /&gt;[[Тим Клайндинст]] {{гол|45}}
|голдар2=[[Мойзе Кин|Мойзе Кен]] {{гол|49||69}}&lt;br /&gt;[[Джакомо Распадори]] {{гол|90+5|пен}}
|стадион=Вестфаленштадион, [[Дортмунд]]
|көрермендер=64,762
}}

== Жартылай финал ==
=== Кесте ===
{{oneLegStart}}
{{oneLegResult|{{Футбол-rt|Германия}}||1-2|'''{{футбол|Португалия}}'''|||}}
{{oneLegResult|{{футбол-rt|Испания}}||5-4|'''{{футбол|Франция}}'''|||}}
|}

=== Детальдар ===
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|6|4|df=y}}
|команда1={{футбол-rt|Германия}}
|есеп=1–2
|команда2={{футбол|Португалия}}
|голдар1=[[Флориан Вирц]] {{гол|48}}
|голдар2=[[Франсишку Консейсау]] {{гол|63}}&lt;br&gt;[[Криштиану Роналду]] {{гол|68}}
|стадион=[[Альянц Арена]], [[Мюнхен]]
|көрермендер=65,823
}}
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|6|5|df=y}}
|time=21:00
|команда1={{футбол-rt|Испания}}
|есеп=5-4
|команда2={{футбол|Франция}}
|голдар1=[[Нико Уильямс]] {{гол|22}}&lt;br /&gt;[[Микель Мерино]] {{гол|25}}&lt;br /&gt;[[Ламин Ямаль]] {{гол|54|pen.|67}}&lt;br /&gt;[[Педри]] {{гол|55}}
|голдар2=[[Килиан Мбаппе]] {{гол|59|pen.}}&lt;br /&gt;[[Райан Шерки]] {{гол|79}}&lt;br /&gt;[[Даниэль Вивиан]] {{гол|84|авт}}&lt;br /&gt;[[Рандаль Коло Муани]] {{гол|90+3}}
|стадион=MHPArena, [[Штутгарт]]
|көрермендер=51,724
}}

== Үшінші орын үшін ==
{{матч туралы есептеме
|мерзімі = {{Start date|2025|6|8|df=y}}
|команда1 = {{Футбол|Германия|||R}}
|есеп = 0:2
|команда2 = {{Футбол|Франция}}
|голдар2 = [[Килиан Мбаппе]] {{гол|45}}&lt;br&gt;[[Майкл Олисе]] {{гол|84}}
|стадион = «МХП-Арена», [[Штутгарт]]
|көрермендер = 51 313
}}

== Финал ==
{{матч туралы есептеме
|мерзімі= {{Start date|2025|6|8|df=y}}
|команда1 = {{Футбол|Португалия|||R}}
|есеп = 2:2
|команда2 = {{Футбол|Испания}}
|голдар1 =[[Нуну Мендеш (футболшы, 2002)|Нуну Мендеш]] {{гол|26}}&lt;br /&gt; [[Криштиану Роналду|Роналду]] {{гол|61}}
|голдар2 =  [[Мартин Субименди]] {{гол|21}}&lt;br /&gt; [[Микель Оярсабаль]] {{гол|45}}
|стадион = «[[Альянц Арена]]», [[Мюнхен]]
|көрермендер = 65 852
|пенальти1=&lt;br /&gt; [[Гонсалу Рамуш]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Витор Феррейра]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Бруну Фернандеш]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Нуну Мендеш (футболшы, 2002)|Нуну Мендеш]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Рубен Невиш]] {{пенгол}}
|пенальти=5:3
|пенальти2=&lt;br /&gt; {{пенгол}} [[Микель Мерино]]&lt;br /&gt; {{пенгол}} [[Алекс Баэна]]&lt;br /&gt; {{пенгол}} [[Иско]]&lt;br /&gt; {{пенмүлт|}} [[Альваро Мората]]
}}&lt;/onlyinclude&gt;

{| width=92%
|-
|{{Футбол формасы
 |pattern_la = _por25H
 |pattern_b  = _por25H
 |pattern_ra = _por25H
 |pattern_sh = _por25h
 |pattern_so = _por25hl
 |leftarm    = DC0109
 |body       = DC0109
 |rightarm   = DC0109
 |shorts     = 2B4E48
 |socks      = DC0109
 |title      = Португалия&lt;ref name=&quot;POR-ESP line-ups&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.uefa.com/newsfiles/UNL/2025/2044949_LU.pdf |title=Tactical Line-ups – Final – Portugal v Spain |website=UEFA.com |publisher=[[УЕФА]] |date=2025-06-08 |lang=en}}&lt;/ref&gt;
}}
|{{Футбол формасы
 |pattern_la = _esp24a
 |pattern_b  = _esp24A
 |pattern_ra = _esp24a
 |pattern_sh = _esp24a
 |pattern_so = _esp24al
 |leftarm    = F1FF91
 |body       = F1FF91
 |rightarm   = F1FF91
 |shorts     = F1FF91
 |socks      = F1FF91
 |title      = Испания&lt;ref name=&quot;POR-ESP line-ups&quot;/&gt;
}}
|}

{| width=&quot;100%&quot;
|valign=&quot;top&quot; width=&quot;40%&quot;|
{| style=&quot;font-size:90%&quot; cellspacing=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;0&quot;
|-
!width=35| !!width=25|
|-
|ҚҚ ||'''1''' ||[[Диогу Кошта]]
|-
|Қ ||'''15''' ||[[Жуан Невеш]] || || {{Алаңнан|46}}
|-
|Қ ||'''3''' ||[[Рубен Диаш]]
|-
|Қ ||'''14'''||[[Гонсалу Инасиу]] || {{СҚ|19}} || {{Алаңнан|74}}
|-
|Қ ||'''25''' ||[[Нуну Мендеш (футболшы, 2002)|Нуну Мендеш]]|| {{СҚ|100}}
|-
|Ж ||'''10'''||[[Бернарду Силва]] || || {{Алаңнан|74}}
|-
|Ж ||'''23''' ||[[Витор Феррейра|Витинья]]
|-
|Ж ||'''20''' ||[[Педру Нету]] || {{СҚ|82}} || {{Алаңнан|106}}
|-
|Ж ||'''8'''||[[Бруну Фернандеш]] 
|-
|Ж ||'''26'''||[[Франсишку Консейсан]] || || {{Алаңнан|46}}
|-
|Ш ||'''7'''||[[Криштиану Роналду]] ([[Капитан (футбол)|к]]) || || {{Алаңнан|88}}
|-
|colspan=3|'''Алаңға шыққандар:'''
|-
|Қ ||'''2'''||[[Нелсон Семеду|Нельсон Семеду]]|| || {{алаңға|46}}
|-
|Ж ||'''18'''||[[Рубен Невиш]] || || {{алаңға|46}}
|-
|Қ ||'''13'''||[[Ренату Вейга]] || || {{алаңға|74}}
|-
|Ш ||'''17'''||[[Рафаэл Леан]] || || {{алаңға|74}}
|-
|Ш ||'''17'''||[[Гонсалу Рамуш]] || || {{алаңға|88}}
|-
|Ш ||'''21'''||[[Диогу Жота]] || || {{алаңға|106}}
|-
|colspan=3|'''Бас бапкер:'''
|-
|colspan=3|{{ту|Испания}} [[Роберто Мартинес]] || {{СҚ|110}}
|}
|valign=&quot;top&quot;|[[File:POR-ESP 2025-06-08.svg|300px]]
|valign=&quot;top&quot; width=&quot;50%&quot;|
{| style=&quot;font-size:90%; margin:auto&quot; cellspacing=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;0&quot;
|-
!width=35| !!width=25|
|-
|ҚҚ ||'''23''' ||[[Унаи Симон]] ([[Капитан (футбол)|к]])
|-
|Қ ||'''12'''||[[Оскар Мингеса]] || || {{Алаңнан|92}}
|-
|Қ ||'''3''' ||[[Робен Ле Норман]] || {{СҚ|90+1}}
|-
|Қ ||'''12''' ||[[Дин Хёйсен]]
|-
|Қ ||'''24''' ||[[Марк Кукурелья]]
|-
|Ж ||'''20''' ||[[Педри]] || || {{Алаңнан|74}}
|-
|Ж ||'''18'''||[[Мартин Субименди]]
|-
|Ж ||'''8'''||[[Фабиан Руис]] || {{СҚ|33}} || {{Алаңнан|74}}
|-
|Ш ||'''19'''||[[Ламин Ямаль]] || || {{Алаңнан|106}}
|-
|Ш ||'''21'''||[[Микель Оярсабаль]] || || {{Алаңнан|111}}
|-
|Ш ||'''11'''||[[Нико Уильямс]] || || {{Алаңнан|92}}
|-
|colspan=3|'''Алаңға шыққандар:'''
|-
|Ж ||'''6'''||[[Микель Мерино]] || || {{алаңға|75}}
|-
|Ж ||'''22'''||[[Иско]] || || {{алаңға|75}}
|-
|Ж ||'''16'''||[[Алекс Баэна]] || {{СҚ|100}} || {{алаңға|92}}
|-
|Қ ||'''2'''||[[Педро Порро]] || {{СҚ|110}} || {{алаңға|92}}
|-
|Ш ||'''15'''||[[Ереми Пино]] || || {{алаңға|106}}
|-
|Ш ||'''7'''||[[Альваро Мората]] || || {{алаңға|111}}
|-
|colspan=3|'''Бас бапкер:'''
|-
|colspan=3|[[Луис де ла Фуэнте]]
|}
|}

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
{{УЕФА Ұлттар Лигасы}}

[[Санат:2025 жылғы футбол]]
[[Санат:УЕФА ұлттар лигасы 2024/25]]</text>
      <sha1>9buw0mjhbbg3nsirk5ev5dlwe73859l</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478825</id>
      <parentid>3478818</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T16:16:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мықтыбек Оразтайұлы</username>
        <id>69223</id>
      </contributor>
      <comment>/* Финал */</comment>
      <origin>3478825</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9545" sha1="243pme23pagj2s7mntly9e97pgohe3o" xml:space="preserve">{{ұлттық чемпионат
|атауы1  =  УЕФА ұлттар лигасы 2024/25, плей-офф
|қатысушылар саны  =  8
|алдыңғы сезон  =  [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2022/23, плей-офф|2023]]
|келесі сезон  =  2027
|ойналған ойындар саны  =  8
|чемпион={{POR}}|2 орын={{ESP}}}}

{{Толық мақала|УЕФА ұлттар лигасы 2024/25}}
'''2024/25 жылғы УЕФА ұлттар лигасының плей-офф кезеңіне''' бұрынғыдай 4 құрама емес, топтық турнирде 1,2 орын алған 8 құрама қатысты. Жарыс ширек финалдан басталды.
== Ширек финал ==
=== Кесте ===
{{TwoLegStart}}
{{TwoLegResult|[[Нидерланд Ұлттық футбол құрамасы|Нидерланд]]|Нидерланд| 5:5 &lt;small&gt;(пен 4:5)&lt;/small&gt; |'''[[Испания Ұлттық футбол құрамасы|Испания]]'''|Испания| 2:2 | 3:3}}
{{TwoLegResult|[[Хорватия Ұлттық футбол құрамасы|Хорватия]]|Хорватия| 2:2 &lt;small&gt;(пен 4:5)&lt;/small&gt; |'''[[Франция Ұлттық футбол құрамасы|Франция]]'''|Франция| 2:0 | 0:2}}
{{TwoLegResult|[[Дания Ұлттық футбол құрамасы|Дания]]|Дания| 3:5 |'''[[Португалия Ұлттық футбол құрамасы|Португалия]]'''|Португалия| 1:0 | 2:5 }}
{{TwoLegResult|[[Италия Ұлттық футбол құрамасы|Италия]]|Италия| 4:5 |'''[[Германия Ұлттық футбол құрамасы|Германия]]'''|Германия| 1:2 | 3:3 }}
|}
=== Матчтар ===
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|20|df=y}}
|команда1={{футбол-rt|Нидерланд}}
|есеп=2–2
|команда2={{футбол|Испания}}
|голдар1=[[Коди Гакпо]] {{гол|28}}&lt;br&gt;[[Тиджани Рейндерс]] {{гол|46}}
|голдар2=[[Нико Уильямс]] {{гол|9}}&lt;br&gt;[[Микель Мерино]] {{гол|90+3}}
|стадион=[[Фейеноорд (стадион)|Де Кейп]], [[Роттердам]]
|көрермендер=42,003
}}
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|23|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Испания}}
|есеп=3–3
|команда2={{футбол|Нидерланд}}
|голдар1=[[Микель Оярсабаль]] {{гол|8|пен|67}}&lt;br&gt;[[Ламин Ямаль]] {{гол|103}}
|голдар2=[[Мемфис Депай]] {{гол|54|pen.}}&lt;br&gt;[[Иан Матсен]] {{гол|79}}&lt;br&gt;[[Хави Симонс]] {{гол|109|пен}}
|стадион=[[Месталья]], [[Валенсия]]
|көрермендер=48,082
|пенальти=5–4
}}
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|20|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Хорватия}}
|есеп=2–0
|команда2={{футбол|Франция}}
|голдар1=[[Анте Будимир]] {{гол|26}}&lt;br&gt;[[Иван Перишич]] {{гол|45+1}}
|голдар2=
|стадион=Poljud, Сплит
|көрермендер=30,551
}}
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|23|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Франция}}
|есеп=2–0
|aet=y
|команда2={{футбол|Хорватия}}
|голдар1=[[Майкл Олисе]] {{гол|52}}&lt;br&gt;[[Усман Дембеле]] {{гол|80}}
|голдар2=
|стадион=[[Стад де Франс]], [[Сена-Сен-Дени]]
|көрермендер=77,502
|пенальти=5:4
}}
----------------
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|20|df=y}}
|команда1={{футбол-rt|Дания}}
|есеп=1–0
|команда2={{футбол|Португалия}}
|голдар1=[[Расмус Хёйлунн|Расмус Хойлунн]] {{гол|78}}
|голдар2=
|стадион=[[Паркен (стадион)|Паркен]], [[Копенгаген]]
|көрермендер=36,322
}}
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|23|df=y}}
|команда1={{футбол-rt|Португалия}}
|есеп=5–2
|команда2={{футбол|Дания}}
|голдар1=[[Йоаким Андерсен]] {{гол|38|авт}}&lt;br /&gt;[[Криштиану Роналду]] {{гол|72}}&lt;br /&gt;[[Франсишку Тринкан]] {{гол|86||91}}&lt;br /&gt;[[Гонсалу Рамуш]] {{гол|115}}
|голдар2=[[Расмус Кристенсен]] {{гол|56}}&lt;br /&gt;[[Кристиан Эриксен]] {{гол|76}}
|стадион=Жозе Алваладе, [[Лиссабон]]
|көрермендер=47,123
}}
----
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|20|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Италия}}
|есеп=1–2
|команда2={{футбол|Германия}}
|голдар1=[[Сандро Тонали]] {{гол|9}}
|голдар2=[[Тим Клайндинст]] {{гол|49}}&lt;br&gt;[[Леон Горецка]] {{гол|76}}
|стадион=[[Джузеппе Меацца (стадион)|Сан-Сиро]], [[Милан]]
|көрермендер=60,334
}}
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|23|df=y}}
|команда1={{футбол-rt|Германия}}
|есеп=3–3
|команда2={{футбол|Италия}}
|голдар1=[[Йозуа Киммих]] {{гол|30|pen.}}&lt;br /&gt;[[Жамал Мусиала]] {{гол|36}}&lt;br /&gt;[[Тим Клайндинст]] {{гол|45}}
|голдар2=[[Мойзе Кин|Мойзе Кен]] {{гол|49||69}}&lt;br /&gt;[[Джакомо Распадори]] {{гол|90+5|пен}}
|стадион=Вестфаленштадион, [[Дортмунд]]
|көрермендер=64,762
}}

== Жартылай финал ==
=== Кесте ===
{{oneLegStart}}
{{oneLegResult|{{Футбол-rt|Германия}}||1-2|'''{{футбол|Португалия}}'''|||}}
{{oneLegResult|{{футбол-rt|Испания}}||5-4|'''{{футбол|Франция}}'''|||}}
|}

=== Детальдар ===
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|6|4|df=y}}
|команда1={{футбол-rt|Германия}}
|есеп=1–2
|команда2={{футбол|Португалия}}
|голдар1=[[Флориан Вирц]] {{гол|48}}
|голдар2=[[Франсишку Консейсау]] {{гол|63}}&lt;br&gt;[[Криштиану Роналду]] {{гол|68}}
|стадион=[[Альянц Арена]], [[Мюнхен]]
|көрермендер=65,823
}}
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|6|5|df=y}}
|time=21:00
|команда1={{футбол-rt|Испания}}
|есеп=5-4
|команда2={{футбол|Франция}}
|голдар1=[[Нико Уильямс]] {{гол|22}}&lt;br /&gt;[[Микель Мерино]] {{гол|25}}&lt;br /&gt;[[Ламин Ямаль]] {{гол|54|pen.|67}}&lt;br /&gt;[[Педри]] {{гол|55}}
|голдар2=[[Килиан Мбаппе]] {{гол|59|pen.}}&lt;br /&gt;[[Райан Шерки]] {{гол|79}}&lt;br /&gt;[[Даниэль Вивиан]] {{гол|84|авт}}&lt;br /&gt;[[Рандаль Коло Муани]] {{гол|90+3}}
|стадион=MHPArena, [[Штутгарт]]
|көрермендер=51,724
}}

== Үшінші орын үшін ==
{{матч туралы есептеме
|мерзімі = {{Start date|2025|6|8|df=y}}
|команда1 = {{Футбол|Германия|||R}}
|есеп = 0:2
|команда2 = {{Футбол|Франция}}
|голдар2 = [[Килиан Мбаппе]] {{гол|45}}&lt;br&gt;[[Майкл Олисе]] {{гол|84}}
|стадион = «МХП-Арена», [[Штутгарт]]
|көрермендер = 51 313
}}

== Финал ==
{{Толық мақала|УЕФА Ұлттар лигасы 2024/25 (финал)}}
{{матч туралы есептеме
|мерзімі= {{Start date|2025|6|8|df=y}}
|команда1 = {{Футбол|Португалия|||R}}
|есеп = 2:2
|команда2 = {{Футбол|Испания}}
|голдар1 =[[Нуну Мендеш (футболшы, 2002)|Нуну Мендеш]] {{гол|26}}&lt;br /&gt; [[Криштиану Роналду|Роналду]] {{гол|61}}
|голдар2 =  [[Мартин Субименди]] {{гол|21}}&lt;br /&gt; [[Микель Оярсабаль]] {{гол|45}}
|стадион = «[[Альянц Арена]]», [[Мюнхен]]
|көрермендер = 65 852
|пенальти1=&lt;br /&gt; [[Гонсалу Рамуш]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Витор Феррейра]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Бруну Фернандеш]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Нуну Мендеш (футболшы, 2002)|Нуну Мендеш]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Рубен Невиш]] {{пенгол}}
|пенальти=5:3
|пенальти2=&lt;br /&gt; {{пенгол}} [[Микель Мерино]]&lt;br /&gt; {{пенгол}} [[Алекс Баэна]]&lt;br /&gt; {{пенгол}} [[Иско]]&lt;br /&gt; {{пенмүлт|}} [[Альваро Мората]]
}}&lt;/onlyinclude&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
{{УЕФА Ұлттар Лигасы}}

[[Санат:2025 жылғы футбол]]
[[Санат:УЕФА ұлттар лигасы 2024/25]]</text>
      <sha1>243pme23pagj2s7mntly9e97pgohe3o</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478835</id>
      <parentid>3478825</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T16:25:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мықтыбек Оразтайұлы</username>
        <id>69223</id>
      </contributor>
      <comment>/* Детальдар */</comment>
      <origin>3478835</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9541" sha1="q6nrfdigptolzx6z0w2f7y9hcmp0vck" xml:space="preserve">{{ұлттық чемпионат
|атауы1  =  УЕФА ұлттар лигасы 2024/25, плей-офф
|қатысушылар саны  =  8
|алдыңғы сезон  =  [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2022/23, плей-офф|2023]]
|келесі сезон  =  2027
|ойналған ойындар саны  =  8
|чемпион={{POR}}|2 орын={{ESP}}}}

{{Толық мақала|УЕФА ұлттар лигасы 2024/25}}
'''2024/25 жылғы УЕФА ұлттар лигасының плей-офф кезеңіне''' бұрынғыдай 4 құрама емес, топтық турнирде 1,2 орын алған 8 құрама қатысты. Жарыс ширек финалдан басталды.
== Ширек финал ==
=== Кесте ===
{{TwoLegStart}}
{{TwoLegResult|[[Нидерланд Ұлттық футбол құрамасы|Нидерланд]]|Нидерланд| 5:5 &lt;small&gt;(пен 4:5)&lt;/small&gt; |'''[[Испания Ұлттық футбол құрамасы|Испания]]'''|Испания| 2:2 | 3:3}}
{{TwoLegResult|[[Хорватия Ұлттық футбол құрамасы|Хорватия]]|Хорватия| 2:2 &lt;small&gt;(пен 4:5)&lt;/small&gt; |'''[[Франция Ұлттық футбол құрамасы|Франция]]'''|Франция| 2:0 | 0:2}}
{{TwoLegResult|[[Дания Ұлттық футбол құрамасы|Дания]]|Дания| 3:5 |'''[[Португалия Ұлттық футбол құрамасы|Португалия]]'''|Португалия| 1:0 | 2:5 }}
{{TwoLegResult|[[Италия Ұлттық футбол құрамасы|Италия]]|Италия| 4:5 |'''[[Германия Ұлттық футбол құрамасы|Германия]]'''|Германия| 1:2 | 3:3 }}
|}
=== Матчтар ===
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|20|df=y}}
|команда1={{футбол-rt|Нидерланд}}
|есеп=2–2
|команда2={{футбол|Испания}}
|голдар1=[[Коди Гакпо]] {{гол|28}}&lt;br&gt;[[Тиджани Рейндерс]] {{гол|46}}
|голдар2=[[Нико Уильямс]] {{гол|9}}&lt;br&gt;[[Микель Мерино]] {{гол|90+3}}
|стадион=[[Фейеноорд (стадион)|Де Кейп]], [[Роттердам]]
|көрермендер=42,003
}}
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|23|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Испания}}
|есеп=3–3
|команда2={{футбол|Нидерланд}}
|голдар1=[[Микель Оярсабаль]] {{гол|8|пен|67}}&lt;br&gt;[[Ламин Ямаль]] {{гол|103}}
|голдар2=[[Мемфис Депай]] {{гол|54|pen.}}&lt;br&gt;[[Иан Матсен]] {{гол|79}}&lt;br&gt;[[Хави Симонс]] {{гол|109|пен}}
|стадион=[[Месталья]], [[Валенсия]]
|көрермендер=48,082
|пенальти=5–4
}}
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|20|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Хорватия}}
|есеп=2–0
|команда2={{футбол|Франция}}
|голдар1=[[Анте Будимир]] {{гол|26}}&lt;br&gt;[[Иван Перишич]] {{гол|45+1}}
|голдар2=
|стадион=Poljud, Сплит
|көрермендер=30,551
}}
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|23|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Франция}}
|есеп=2–0
|aet=y
|команда2={{футбол|Хорватия}}
|голдар1=[[Майкл Олисе]] {{гол|52}}&lt;br&gt;[[Усман Дембеле]] {{гол|80}}
|голдар2=
|стадион=[[Стад де Франс]], [[Сена-Сен-Дени]]
|көрермендер=77,502
|пенальти=5:4
}}
----------------
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|20|df=y}}
|команда1={{футбол-rt|Дания}}
|есеп=1–0
|команда2={{футбол|Португалия}}
|голдар1=[[Расмус Хёйлунн|Расмус Хойлунн]] {{гол|78}}
|голдар2=
|стадион=[[Паркен (стадион)|Паркен]], [[Копенгаген]]
|көрермендер=36,322
}}
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|23|df=y}}
|команда1={{футбол-rt|Португалия}}
|есеп=5–2
|команда2={{футбол|Дания}}
|голдар1=[[Йоаким Андерсен]] {{гол|38|авт}}&lt;br /&gt;[[Криштиану Роналду]] {{гол|72}}&lt;br /&gt;[[Франсишку Тринкан]] {{гол|86||91}}&lt;br /&gt;[[Гонсалу Рамуш]] {{гол|115}}
|голдар2=[[Расмус Кристенсен]] {{гол|56}}&lt;br /&gt;[[Кристиан Эриксен]] {{гол|76}}
|стадион=Жозе Алваладе, [[Лиссабон]]
|көрермендер=47,123
}}
----
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|20|df=y}}
|time=20:45
|команда1={{футбол-rt|Италия}}
|есеп=1–2
|команда2={{футбол|Германия}}
|голдар1=[[Сандро Тонали]] {{гол|9}}
|голдар2=[[Тим Клайндинст]] {{гол|49}}&lt;br&gt;[[Леон Горецка]] {{гол|76}}
|стадион=[[Джузеппе Меацца (стадион)|Сан-Сиро]], [[Милан]]
|көрермендер=60,334
}}
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|3|23|df=y}}
|команда1={{футбол-rt|Германия}}
|есеп=3–3
|команда2={{футбол|Италия}}
|голдар1=[[Йозуа Киммих]] {{гол|30|pen.}}&lt;br /&gt;[[Жамал Мусиала]] {{гол|36}}&lt;br /&gt;[[Тим Клайндинст]] {{гол|45}}
|голдар2=[[Мойзе Кин|Мойзе Кен]] {{гол|49||69}}&lt;br /&gt;[[Джакомо Распадори]] {{гол|90+5|пен}}
|стадион=Вестфаленштадион, [[Дортмунд]]
|көрермендер=64,762
}}

== Жартылай финал ==
=== Кесте ===
{{oneLegStart}}
{{oneLegResult|{{Футбол-rt|Германия}}||1-2|'''{{футбол|Португалия}}'''|||}}
{{oneLegResult|{{футбол-rt|Испания}}||5-4|'''{{футбол|Франция}}'''|||}}
|}

=== Матчтар ===
{{Матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|6|4|df=y}}
|команда1={{футбол-rt|Германия}}
|есеп=1–2
|команда2={{футбол|Португалия}}
|голдар1=[[Флориан Вирц]] {{гол|48}}
|голдар2=[[Франсишку Консейсау]] {{гол|63}}&lt;br&gt;[[Криштиану Роналду]] {{гол|68}}
|стадион=[[Альянц Арена]], [[Мюнхен]]
|көрермендер=65,823
}}
{{матч туралы есептеме
|мерзімі={{Start date|2025|6|5|df=y}}
|time=21:00
|команда1={{футбол-rt|Испания}}
|есеп=5-4
|команда2={{футбол|Франция}}
|голдар1=[[Нико Уильямс]] {{гол|22}}&lt;br /&gt;[[Микель Мерино]] {{гол|25}}&lt;br /&gt;[[Ламин Ямаль]] {{гол|54|pen.|67}}&lt;br /&gt;[[Педри]] {{гол|55}}
|голдар2=[[Килиан Мбаппе]] {{гол|59|pen.}}&lt;br /&gt;[[Райан Шерки]] {{гол|79}}&lt;br /&gt;[[Даниэль Вивиан]] {{гол|84|авт}}&lt;br /&gt;[[Рандаль Коло Муани]] {{гол|90+3}}
|стадион=MHPArena, [[Штутгарт]]
|көрермендер=51,724
}}

== Үшінші орын үшін ==
{{матч туралы есептеме
|мерзімі = {{Start date|2025|6|8|df=y}}
|команда1 = {{Футбол|Германия|||R}}
|есеп = 0:2
|команда2 = {{Футбол|Франция}}
|голдар2 = [[Килиан Мбаппе]] {{гол|45}}&lt;br&gt;[[Майкл Олисе]] {{гол|84}}
|стадион = «МХП-Арена», [[Штутгарт]]
|көрермендер = 51 313
}}

== Финал ==
{{Толық мақала|УЕФА Ұлттар лигасы 2024/25 (финал)}}
{{матч туралы есептеме
|мерзімі= {{Start date|2025|6|8|df=y}}
|команда1 = {{Футбол|Португалия|||R}}
|есеп = 2:2
|команда2 = {{Футбол|Испания}}
|голдар1 =[[Нуну Мендеш (футболшы, 2002)|Нуну Мендеш]] {{гол|26}}&lt;br /&gt; [[Криштиану Роналду|Роналду]] {{гол|61}}
|голдар2 =  [[Мартин Субименди]] {{гол|21}}&lt;br /&gt; [[Микель Оярсабаль]] {{гол|45}}
|стадион = «[[Альянц Арена]]», [[Мюнхен]]
|көрермендер = 65 852
|пенальти1=&lt;br /&gt; [[Гонсалу Рамуш]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Витор Феррейра]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Бруну Фернандеш]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Нуну Мендеш (футболшы, 2002)|Нуну Мендеш]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Рубен Невиш]] {{пенгол}}
|пенальти=5:3
|пенальти2=&lt;br /&gt; {{пенгол}} [[Микель Мерино]]&lt;br /&gt; {{пенгол}} [[Алекс Баэна]]&lt;br /&gt; {{пенгол}} [[Иско]]&lt;br /&gt; {{пенмүлт|}} [[Альваро Мората]]
}}&lt;/onlyinclude&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
{{УЕФА Ұлттар Лигасы}}

[[Санат:2025 жылғы футбол]]
[[Санат:УЕФА ұлттар лигасы 2024/25]]</text>
      <sha1>q6nrfdigptolzx6z0w2f7y9hcmp0vck</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Абылай Онданұлы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>757599</id>
    <revision>
      <id>3478847</id>
      <parentid>3465922</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T18:07:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dakes123</username>
        <id>164542</id>
      </contributor>
      <origin>3478847</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21754" sha1="id16qn4k7rv7hfxu1g7pt2g68ojedn5" xml:space="preserve">{{Тексерілмеген мақала|date=сәуір 2025}}
{{мағына|Абылай хан}}
{{мағына|Қанішер Абылай}}
{{Мемлекеттік қайраткер
 | түс                    =   монарх
 | Қазақша есімі        = Абылай сұлтан
 | Шынайы есімі         = 
 | Суреті               = 
 | Атауы                = 
 | Сурет ені            = 
 | Елтаңба              = 
 | Елтаңба атауы        = 
 | Елтаңба ені          = 
 | Титулы               = [[Қазақ хандығы|Қазақ хандығы сұлтаны]]
 | Лақап аты            = 
 | Ту                   = 
 | Ту2                   = 
 | Басқара бастады      = 
 | Басқаруын аяқтады    = 
 | Басқарған кезеңі     = 
 | Ізашары              = 
 | Ізбасары             = 
 | Тәж кигізу жорасы    = 
 | Биліктен бас тартуы  = 
 | Мұрагері             = 
 | Бірігіп басқарушы1   =
 | Бірігіп басқарушы1Басқара бастады     =  
 | Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады   = 
 | регент1              = 
 | регент1Басқара бастады      = 
 | регент1Басқаруын аяқтады    = 
 | регент2              = 
 | регент2Басқара бастады      = 
 | регент2Басқаруын аяқтады    = 
 | Премьер              = 
 | Вице-президент       = 
 | Президент            = 
 | Монарх               = [[Есім хан]]
 | Губернатор           = 
 | Вице-губернатор      = 
 | Титулы_2             = 
 | Ту_2                 = 
 | Ту2_2                = 
 | Реті_2               = 
 | Басқара бастады_2    = 
 | Басқаруын аяқтады_2  = 
 | Ізашары_2            = 
 | Ізбасары_2           = 
 | Титулы_3             = 
 | Ту_3                 = 
 | Ту2_3                = 
 | Реті_3               = 
 | Басқара бастады_3    = 
 | Басқаруын аяқтады_3  = 
 | Ізашары_3            = 
 | Ізбасары_3           = 
 | Титулы_4             = 
 | Ту_4                 = 
 | Ту2_4                = 
 | Реті_4               = 
 | Басқара бастады_4    = 
 | Басқаруын аяқтады_4  = 
 | Ізашары_4            = 
 | Ізбасары_4           =
 | Түсініктемелер       = 
 | Діні                 = [[Ислам|ислам]]
 | Азаматтығы               = 
 | Туған күні         = 1585 дейін
 | Туған жері         =
 | Қайтыс болған күні   = 1631
 | Қайтыс болған жері   = 
 | Жерленді             = 
 | Династия             = [[Төре]]
 | Туған кездегі есімі      = 
 | Әкесі                = [[Ондан сұлтан]]
 | Анасы                = 
 | Жұбайы               = 
 | Балалары             = белгісіз
 | Қызмет еткен жылдары       = 
 | Құрамында болды      = 
 | Әскер түрі           = 
 | Атағы                = 
 | Басқарды             = 
 | Шайқасы              = 
 | Ғылыми аясы          = 
 | Жұмыс істеген орны   = 
 | Партиясы             = 
 | Қызметі              = 
 | Мамандығы            = 
 | Білімі               = 
 | Ғылыми дәрежесі      = 
 | Марапаттары          = 
 | Қолтаңбасы           = 
 | Монограммасы         = 
 | Сайты                = 
 | Commons              = 
}}
'''Абылай Онданұлы''' (XVI ғ соңы - 1631) - [[17 ғасыр|17 ғасырдыңдың]] басында [[Сауран]] қаласын билеген қазақ сұлтаны. Әкесі [[Ондан сұлтан]], атасы [[Шығай хан]]. Әйгілі [[Абылай хан|Абылай ханның]] атасы [[Қанішер Абылай|Қанішер Абылаймен]] шатастырмаңыз.

Абылай сұлтан туралы мәліметтер орыс және мұсылман деректерінде де кездеседі. Ең толық мәлімет «Бахр әл-асрар» еңбегінде бар. Абылай сұлтан, аға хан [[Есім хан|Есім]] тұсында белсенді жауынгер, әскербасы болған. [[Мәуереннаһр|Мәуераннахрдағы]] [[Уәли Мұхаммед|Уәли хан]] мен [[Имамқұл хан]] арасындағы күреске қатысты, [[Моғолстан]] ханы [[Шужа ад-Дин Ахмад]] ханның ұлы [[Темір сұлтан|Темір сұлтанға]] қарсы шайқаста қазақтар мен қырғыздардың біріккен жасағын басқарды. Абылай әр уақытта [[Ташкент]], [[Ферғана]] және [[Әндіжан]] қалаларын жаулап алып билеп отырған. Орыс құжаттарында «Сауран патшасы Аблахан» деп сақталды.

== Өмір баяны ==
1598 жылы [[Тәуекел хан|Тәуекел ханның]] өлімінен кейін [[Қазақ хандығы|Қазақ хандығындағы]] билік Тәуекелдің інісі [[Есім хан|Есімге]] өтеді. Алайда қазақ сұлтандарының бір бөлігі Есімді хан дәрежесінде мойындамай, өзбек хандарының көмегімен орталық билікке қарсы шығады. Сүйтіп 17 ғасырдың басы қазақ және өзбек хандарының [[Сыр бойындағы қалалар|Сыр бойындағы Түркістан қалалары]] үшін толассыз күресімен өтеді.

1606 жылы [[Есім хан|Есім ханның]] немере інісі және одақтасы Абылай сұлтан басқарған қазақтар [[Самарқан|Самарқанға]] басып кіреді. Абылайдың шабуылын тойтару орасан зор күш-жігерді қажет еткенімен, қала қорғаны берілмейді. 1609 жылы Абылай сұлтан тағыда Самарқанды алуға әрекеттенеді. [[Жалаңтөс Баһадүр Сейітқұлұлы|Жалаңтөс-баһадүр]] мен [[Мұхаммед-Бақи]] әскерлері оған қарсы шығып, қазақ жасақтарын қуып үлгереді. Бұл жолы Абылай сұлтан [[Сығанақ|Сығанаққа]] шегінуге мәжбүр болады.&lt;ref&gt;''Атыгаев. Н. Б.'' Казахское ханство: очерки внешнеполитической истории XV—XVII веков. — Алматы: Евразийский научно-исследовательский институт МКТУ им. Х.А. Ясави, 2023. — 225 с. — &lt;nowiki&gt;ISBN 978-601-7805-24-1&lt;/nowiki&gt;.&lt;/ref&gt;

1611 жылы [[Бұхара хандығы|Бұхара хандығында]] билік үшін ішкі күрес басталады. 1611 жылы қастандық нәтижесінде [[Уәли-Мұхаммед]] хан тақтан тайып, өзбек мемлекетінің тағына [[Мұхаммед-Бақи|Мұхаммед-Бақи ханның]] ұлы [[Имамқұл хан]] отырады. [[Сефевид әулеті|Сефевидтерден]] қолдау алған [[Уәли Мұхаммед]] тақ үшін күресті жалғастырады. Қазақ басшылары осы оқиғаларды пайдаланып, бұл күреске белсене араласады. 1611 жылы [[Есім хан]], Абылай, Күшік ([[Барақ хан (Орта жүз)|Барақ сұлтан]] атасы) сұлтандар және Есім ханның ұлы ханзада [[II Жәнібек хан|II Жәнібек]], [[Уәли-Мұхаммед]] ханға қарсы [[Имамқұл хан|Имамқұл]] ханды қолдайды. [[Уәли-Мұхаммед]] хан жағында қазақ сұлтаны [[Әбу Саид]] болды, ол Тарих-и алам-ара-и Аббасидің айтуы бойынша соңғы сәтте [[Имамқұл хан|Имамқұл]] ханның жағына өтті. Бұл оқиға, өлім жазасына кесілген [[Уәли Мұхаммед]] ханның жеңілуінің негізгі себебі болады. Көмегі үшін [[Имамқұл хан|Имамқұл]] хан [[Есім хан|Есім ханның]] [[Ташкент]] және Түркістан қалаларындағы билігін мойындап, бұл өңірді қазақтарға қалдырады. Абылай осы кезде [[Сауран]] қаласының билеушісі атанады.&lt;ref&gt;''Султанов Т. И.'' Поднятые на белой Кошме. Ханы казахских степей / ТОО «Астана Даму-21». — Астана, 2006. — 252 с. — &lt;nowiki&gt;ISBN 9965-9522-8-0&lt;/nowiki&gt;.&lt;/ref&gt;

Алайда Мұхаммед Юсуф Муншидің «Тарих-и Муким Ханиде» жазуы бойынша, бұл оқиға қазақ-өзбек арасындағы татулыққа әкелмеді. [[Имамқұл хан]] таққа отырғаннан кейін қазақтар мен қалмақтар Мауранахрдың шеткі аймақтарына тағы шабуыл жасайды. Бұған жауап ретінде [[Имамқұл хан]] 1021/1612 жылы «қазақ, қарақалпақ, қалмақтарға» қарсы үлкен жорық жасап, жеңіске жетіп, оларды қатаң жазалайды. Содан кейін ол [[Ташкент|Ташкентті]] басқаруға ұлы [[Ескендір хан|Ескендір ханзаданы]] жібереді, бірақ қала тұрғындары көтеріліс жасап, оны өлтіреді. [[Имамқұл хан]] бұған кек ретінде Ташкент тұрғындарын үлкен қатыгездікпен жазалайды. Бұл оқиға туралы Мұхаммед Юсуф Мунши былай деп жазады: «Сол күні базар түскі намазға дейін қызу болды, қарияны нәрестенің құнына сататындай болды. Қаза болғандар саны шектен асып түсті.»

1613 жылы қазақ билеушілері [[Ташкент|Ташкентті]] ақыры өз бақылауына алады. Осыдан кейін олар [[Самарқан|Самарқанға]] жорыққа аттанады. Бұл кезде [[Балх|Балхта]] болған [[Имамқұл хан]] мен оның інісі [[Нәдір Мұхаммед]] қазақтарға қарсылық көрсете алмай жеңіліске ұшырайды. Қазақтар ішкі келіспеушіліктеріне байланысты бұл жеңісті толықтай пайдалана алмайды. Себебі Қазақ хандығының өзінде сұлтандар мен хандар арасында мемлекеттегі билік үшін күрес басталады. [[Есім хан]] мен Абылай сұлтан бастаған бір топ [[Жәлім сұлтан|Жәлім сұлтанның]] баласы [[Тұрсын хан|Тұрсын сұлтан]] тобымен қақтығысады. [[Аштархан әулеті|Аштархан әулетімен]] одақ құру мақсатында, [[Тұрсын хан|Тұрсын]] Бұхараға өз өкілдерін жіберіп, қырғыздар мен қалмақтар қолдаған басқа қазақ сұлтандарының шабуылдарына шағымданады. [[Имамқұл хан]] [[Тұрсын хан|Тұрсын]] арқылы Қазақ хандығына билік орнатуға үміттеніп, оған көмекке келеді де, 1613-1614 жылдары [[Тұрсын хан|Тұрсын]] [[Ташкент|Ташкенттегі]] билікті өз қолына алып хан атанады. 

1616 жылы, Сауранды басқарған Абылай, Тұрсын хан жасаған шабуылға төтеп бере алмай [[Сарыарқа (Солтүстік Қазақ жазығы)|Сарыарқаға]] қашады. Сүйтіп 1616-1623 жылдар арасында [[Есім хан]] мен оның одақтастары [[Қайнар Күшік сұлтан|Күшік]], Назар және Ескендір сұлтандар Сыр бойындағы қалалар үшін күресте жеңіліп, көрші елдермен шекаралас өңірлерге кетіп қалады. [[Есім хан|Есім]] мен Ескендір бұл жылдары Моғолстан мен қалмақтар арасындағы шайқастарға араласады. Абылай болса қырғыздарға өтіп, [[Тілек батыр|Тілек батырмен]] қосылып [[Моғолстан]] ханзадасы [[Темір сұлтан|Темір сұлтанға]] қарсы соғысады. Соғыс нәтижесінде екі жақ та жеңіске жете алмай, бітімгерлік шарт жасасып, Абылай қызын Темір сұлтанға күйеуге шығарады.

1621 жылы Имамқұл тағыда [[Ташкент|Ташкентті]] алуға тырысып, Тұрсын ханға қарсы жорыққа шығады. Шахрхан өзенінің маңында орын алған шайқас нәтижесінде [[Имамқұл хан|Имамқұл]] 20 мың әскерінен айырылып жеңіліске ұшырайды. Қазақтармен жасасқан келісім нәтижесінде [[Әндіжан|Әндіжан қаласы]] мен [[Ферғана аңғары|Ферғана өңірі]] Абылай сұлтан қолына өтеді.

1623 жылы [[Тұрсын хан]] мен [[Имамқұл хан]] арасында болған қақтығыстардың ең үлкені және қандысы орын алады. Имамқұл жағынан 160 мың әскер Тұрсын ханның 100 мыңдық әскеріне қарсы (оның ішінде 90 мың қазақ және 10 мың қырғыз) жорыққа аттанады. Бұл жорық басында Абылай сұлтан [[Имамқұл хан|Имамқұлды]] қолдап, Тұрсынға қарсы шығад. Алайда [[Шахрухия]] қамалының қасында басталған шайқаста Абылай өз әскерін соғыс майданынан әкетіп қалып, Имамқұл әскерінің шебі бұзылып, Бұхар әскері кері шегінуге мәжбүр болады. Абылайдың бұл әрекетіне себеп болған жағдайдың бірі - қарсылас әскер басында Тұрсыннан бөлек өзінің көкесі Есім ханның пайда болуы мүмкін. Бұл сатқындығы үшін Имамқұл [[Ферғана аңғары|Ферғананы]] Абылайдан тартып алып, кезінде [[Ташкент]] билеушісі болған [[Келді Мұхаммед]] ханның ұлы [[Ханзаде]] сұлтанға береді. 

Есім хан 1623-1624 жылдар шамасында Қазақ хандығы аймағына оралып, Тұрсын ханмен бейбіт келісімге келеді. Билеушілер өз-ара достық қарым-қатынас орнатып, нәтижесінде Қазақ ордасында екі хан орнығады - Ташкентті орда қылған [[Тұрсын хан|Тұрсын]] аға хан болады да, Түркістанда билік құрған [[Есім хан|Есім]] кіші хан атанады. 

1624 жылы біріккен Есім хан, Абылай сұлтан мен Тұрсын хандардың жасақтары Ферғана өңіріне шабуыл жасап, Асхи шайқасында [[Имамқұл хан|Имамұқұл хан]] мен оған жақтас қазақ сұлтаны [[Ханзаде сұлтан|Ханзаде сұлтанның]] 30 мыңдық әскерін ойсырата жеңеді. 

1627 жылы [[жоңғарлар]] қазақ жеріне жорықтарын күшейтіп, [[Жетісу|Жетісу өңіріне]] орасан зор зиян келтіреді. [[Есім хан|Есім]] [[Есім хан|хан]] жасақ жинап, жауға қарсы жорыққа шығады. Жоңғарларды талқандап, [[Жоңғар Алатауы ұлттық паркі|Жоңғар тауларынан]] әрі қарай қуып, үлкен олжамен оралады. Бұл кезде бәсекелесінің жоқтығын пайдаланып, [[Тұрсын хан|Тұрсын]] [[Тұрсын хан|хан]] әскерлерін жинап, бүкіл хандықты өз билігіне алу мақсатында [[Қазақ хандығы|Қазақ хандығының]] екінші астанасы [[Түркістан (қала)|Түркістанды]] басып алады. [[Тұрсын хан|Тұрсын]] Есімнің отбасын – әйелдері мен балаларын тұтқындап, Ташкентке апарады. Есім хан қайтадан әскер жинап, [[Сайрам|Сайрам бекінісіне]] қарай бет алады. 1627 жылы Сайрам аймағында Есім хан мен Тұрсын хан арасында үлкен шайқас орын алады. Шайқаста жеңілген Тұрсын хан [[Ташкент|Ташкентке]] қашуға тырысады, алайда Ташкентті Абылай сұлтан басып алып, Тұрсынды қалаға кіргізбейді. Жеңілгенін түсінген Тұрсынның жақтастары оны тұтқынға алып, өлтіріп, денесін Есімге тапсырады. Есім хан Тұрсынның басын [[Имамқұл хан|Имамқұл ханға]] ескерту ретінде жібереді. Есім хан Тұрсынның басты жақтастары болған қатаған руын түгел қырып, қашып үлгіргендері өзбек және ұйғыр елдеріне пана тауып, бұл оқиға [[«Қатаған қырғыны»]] деп тарихта қалады. Ал қатағандардың қазақтарды қолдаған бір бөлігі [[Шанышқылы|шаңышқылы]] деген атаумен қазақ құрамында қалады.

1628 жылы [[Есім хан]] қайтыс болғаннан кейін Қазақ мемлекетінің тағына оның немере інісі Абылай отырады. 1628 жылы Абылай [[Ташкент|Ташкентке]] келіп, өз билігін жариялайды, бірақ [[Имамқұл хан]] Ташкентке әскер жіберіп, Қаймас шайқасында [[Аштархан әулеті|Аштархандықтар]] жеңіске жетеді. Абылай Ташкент пен Әндіжанды басқарудан айырылып, Жетісу мен Қырғыз даласына қашуға мәжбүр болады.

1631 жылы Абылай тағы да Әндіжанды басып алып, [[Имамқұл хан|Имамқұл ханның]] ұлы [[Пір-Мұхаммед|Пір-Мұхаммедті]] өлтіреді. Бұған жауап ретінде [[Имамқұл хан]] Ферғанаға жорық жасап, Абылай әскерін жеңеді. Сүйтіп Абылай сұлтан, әкесі [[Ондан сұлтан]] сияқты, қан майданда қаза табады. Оның артынан қалған ұлдары туралы тарихи дерек жоқ.&lt;ref&gt;Айбын. Энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. - 880 бет.ISBN 9965-893-73-Х&lt;/ref&gt; Абылайдан кейін Ташкент пен Ұлы жүздегі билікті [[Хақназар хан|Хақназар]] немересі [[Иман сұлтан]] алады, ал аға хан болып Есімнің ұлы [[II Жәнібек хан|II Жәнібек]] атанады.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}</text>
      <sha1>id16qn4k7rv7hfxu1g7pt2g68ojedn5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Путиннің бункері</title>
    <ns>0</ns>
    <id>760700</id>
    <revision>
      <id>3478861</id>
      <parentid>3478129</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T18:47:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Muzaffar Turgunov</username>
        <id>120280</id>
      </contributor>
      <comment>/* Бункерлер */</comment>
      <origin>3478861</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14873" sha1="r8njiqi0a5kdwj0c5gralosiihms0ce" xml:space="preserve">'''Путиннің бункері''' (немесе '''РФ Президентінің бункерлері; РФ үкіметінің бункерлері''') — ядролық соғыс болған жағдайда [[Ресей президенті|Ресей Федерациясының Президенті]] мен жоғары саяси басшылықты паналауға арналған жерасты қорғаныс құрылымдарын білдіретін термин.

== Тарихы ==
[[Сурет:Stalin's Bunker 0009.JPG|нобай|Сталиннің бункері ([[Самара]])]]
Сталиннің тұсында мемлекеттің жоғары лауазымды тұлғаларына арналған бункерлер салына бастады. Периметр жүйесіне кіретін бірқатар құрылымдар бар. Елорданың айналасында «Трансинжстрой» компаниясына бекітілген ондаған құпия нысандар бар: Лучников көшесі (Лубянкадағы ФСБ ғимаратынан алыс емес), Крестовоздвиженский тұйық көшесі (Қорғаныс министрлігі ғимаратынан алыс емес), Таганка (Сталиндік бункердің жанында), көпшілігі бұрынғы қаңырап бос жатқан жерлерге шоғырланған. «Трансинжстрой» зымырандық силосты ұшыру қондырғыларын жасау ұйымы ретінде ойластырылған және ол ресми түрде метро құрылысымен айналысса да, ГУСП (Ресей Президентінің Арнайы бағдарламалардың Бас басқармасы) мерзімді түрде олардың талаптары бойынша, соның ішінде қазушыларға қарсы сотта үшінші тарап ретінде әрекет етеді.&lt;ref name=&quot;автоссылка1&quot;&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://sobesednik.com/rassledovanie/20221130-sekretnye-bunkery-putina-gde-i-kak-prez/|title=Секретные бункеры Путина. Где и как президент планирует провести ядерную зиму|author=Олег Ролдугин|website=Собеседник|date=2022-11-30|accessdate=2022-12-01|archivedate=2022-12-01|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221201192325/https://sobesednik.com/rassledovanie/20221130-sekretnye-bunkery-putina-gde-i-kak-prez/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt; Арнайы нысандар [[Ресей Федерациясының Федералды қауіпсіздік қызметі|ФСБ]] мен ГУСП қарамағында.&lt;ref&gt;{{мақала|сілтеме=https://www.rbth.com/politics_and_society/2017/02/02/the-americans-are-searching-for-putins-bunker_693993|авторы=Igor Rozin|тақырыбы=The Americans are searching for Putin's bunker|год=2017|язык=en|баспасы=[[Russia Beyond]]|месяц=2|число=2|archivedate=2022-11-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221127003412/https://www.rbth.com/politics_and_society/2017/02/02/the-americans-are-searching-for-putins-bunker_693993}}&lt;/ref&gt; Соңғысына 2008—2010 жылдар аралығында құрылысшылар Геленджик маңындағы сарай кешенінің астынан туннель қазған №30 құрылыс дирекциясы (бұрынғы Федералдық мемлекеттік унитарлық кәсіпорын) кіреді.&lt;ref name=&quot;автоссылка1&quot; /&gt;

2020 жылдан бастап Межгорьедегі нысан қайта ашылды, Раменкиде құрылыс жұмыстары қарқын алды, радиациялық және химиялық барлау құрылғыларын тексеруге жаңа мемлекеттік келісімшарттар жасала бастады. «Трансинжстрой» мемлекеттік унитарлық кәсіпорнының әскери бөлімінің тапсырысы бойынша 112 миллион рубльге астаналық панахананы радиациялық жағдайды автоматты түрде үздіксіз қашықтықтан бақылауға және иондаушы сәулелену деңгейін өлшеуге арналған ауа сапасын бақылау жүйесімен (СКПВС) қамтамасыз етті. 2022 жылдың наурыз айының соңында Украинадағы соғыс ядролық сипатқа ие болады деген нақты қауіп төнгеннен кейін «Россия» авиаэскадрильясының ұшағы қалыптан тыс белсенділік көрсетті. Тіпті бір мезгілде сирек ұшатын ұшақтар да аспанға көтеріліп, кенет ішкі аймақтарға қарай бет алды. Әдетте Мәскеу, Санкт-Петербург және Сочи арасында ұшатын РА-61716 рейсінің өзі бір аптаның ішінде Екатеринбург пен [[Үфі]]ға екі рет барды. Дәл осы күндері «Россия» эскадрильясының тағы бір ұшағы РА-96017 тек Екатеринбургте ғана емес, Магнитогорскіде көрінді.&lt;ref name=&quot;автоссылка1&quot; /&gt;

== Бункерлер ==

* '''[[Кремль]] астындағы бункер (№1 бункер).''' Бұл бункер туралы АҚШ барлау қызметі 2000-жылдардың басында-ақ білген. 200−300 метр тереңдікте орналасқан. Бұл бункердің құрылысы 1950-жылдары, атом бомбасын сынақтан өткізгеннен кейін көп ұзамай басталған деп болжанады. Оның сыйымдылығы (шамамен) 10 мың адамға дейін жетіп, ықтимал ядролық шабуылдан кейін бірнеше ай өмір сүруге қажет ресурстармен қамтамасыз етілген. №1 бункер Ломоносов атындағы ММУ маңындағы бункермен (№2 бункер) және Внуково әуежайымен Метро-2 желісі арқылы жалғасқан.
* '''[[Мәскеу мемлекеттік университеті|ММУ]] маңындағы бункер (Раменки-43).''' Бұл бункер Кремль астындағы бункермен беріктігі жағынан ұқсас. Оның сыйымдылығы (шамамен) 10 мың адамға дейін, және ықтимал ядролық шабуылдан кейін бірнеше ай бойы өмір сүруге қажетті қорлармен жабдықталған. Басқа деректер бойынша, бұл бункер 50 мың адамға дейін қабылдай алады. Метро-2 желісі арқылы Кремль астындағы бункермен (№1 бункер) және Внуково әуежайымен жалғасқан. ММУ-дің бас ғимараты маңында үлкен бос аумақ бар, және 1992 жылы «[[Time]]&lt;nowiki/&gt;» журналы бункерді Раменки-43 деп аталатын жерасты қаласы орналасқан болуы мүмкін деген мәлімет жариялаған.
* '''Ново-Огарёво елді мекеніндегі бункер'''. Бұл бункер туралы мәліметті Ново-Огарёво резиденциясы аумағында орналасқанын Илья Пономарёв хабарлаған.
* '''Ямантау тауы астындағы бункер.''' Бұл құрылым Башқұртстандағы жабық Урал қаласы Межгорьеде орналасқан. Қаланың негізін қалаушы кәсіпорын — «30-құрылыс басқармасы» (бұрынғы ФГУП), 1979 жылдан бастап өнеркәсіптік, азаматтық және әлеуметтік нысандарды, арнайы камералық жерасты құрылыстарын, тоннельдерді, метро желілерін, тік және көлбеу шахталарды жобалау және салумен айналысып келеді. КСРО тарағаннан кейін бұл жоба бастапқыда тоқтатылған. 1995 жылғы спутниктік суреттерде Ямантау тауы маңында жаңа әскери инфрақұрылымның құрылысы байқалған. Алайда, АҚШ-тың «ол жерде не салынып жатыр?» деген сұрағына Ресей жауап беруден бас тартты. Бұл нысан 1996 жылы [[The New York Times]] басылымындағы жарияланымнан кейін көпшілікке белгілі бола бастады. Ямантау үстінде, Геленджиктегі сарайдың үстіндегідей, ұшуға тыйым салынған аймақ орнатылған.
* '''«Грот» бункері'''. Бұл құрылым [[Свердловск облысы|Свердловск облысында]], Косьвинский Камень тауының астында орналасқан. Бастапқыда ол радиожелілер мен ғарыштық байланыс орталықтарынан келіп түсетін деректерді талдау үшін салынған.
* '''«Газпром» шипажайының астындағы бункер («Алтайское подворье»).''' Бұл бункер [[Алтай Республикасы|Алтай Республикасындағы]] тауларда, Мәскеуден шамамен 4000 км қашықтықта орналасқан деп болжанады. Урсул мен [[Қатын өзені|Қатын өзендерінің]] қиылысында, «Газпром» шипажайының астында орналасқан. Құрылысты «Газпром» компаниясы жүргізген. [[COVID-19 пандемиясы]] кезінде жергілікті тұрғындар бұл таудың маңында бірнеше рет президенттік тікұшақты көрген.
* Тағы екі бункер Мәскеуден 60 км оңтүстікте орналасқан. Бұл жерде оттегі, азық-түлік, отын және байланыс құралдары сақталады.

== Ресми реакция ==
2020 жылдың 13 желтоқсанында Ресей президентінің баспасөз хатшысы Дмитрий Песков Путиннің «пандемияға дейін тұрған жерінде», яғни Ново-Огарево резиденциясында тұрғанын хабарлады.&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/rbcfreenews/5fd60d5e9a794750aa8293f4|title=Песков прокомментировал информацию о жизни Путина в бункере|website=[[РБК]]|date=2020-12-13|accessdate=2022-11-27|archivedate=2022-11-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221127105124/https://www.rbc.ru/rbcfreenews/5fd60d5e9a794750aa8293f4|deadlink=no}}&lt;/ref&gt; 18 желтоқсанда Песков Путиннің бункерде жұмыс істеу мүмкіндігін жоққа шығарды,&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/rbcfreenews/5fdc964b9a7947078ebaf764|title=Кремль исключил возможность работы Путина в бункере|website=[[РБК]]|date=2020-12-18|accessdate=2022-11-27|archivedate=2022-11-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221127105126/https://www.rbc.ru/rbcfreenews/5fdc964b9a7947078ebaf764|deadlink=no}}&lt;/ref&gt; 29 желтоқсанда Путиннің бункерінің бар екендігі туралы тұжырымдарды «абсолютті нонсенс» деп атады.&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://ria.ru/20201229/bunker-1591443624.html|title=Песков назвал умозаключения о бункере Путина полной ерундой|author=|website=[[РИА Новости]]|date=2020-12-29|accessdate=2022-11-27|archivedate=2022-11-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221127105124/https://ria.ru/20201229/bunker-1591443624.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;

2021 жылдың сәуірінде Ресей президентінің баспасөз хатшысы мемлекет басшысының Федералдық жиналысқа жыл сайынғы жолдауын қандай да бір «құпия бункерде» дайындау туралы [[Bloomberg]]-те жарияланған ақпаратқа қарамастан, Путиннің үндеуіне дайындық «бункерде» емес, Кремльде жүргізіліп жатқанын мәлімдеді. Песковтың айтуынша, өзеннің арғы жағындағы Ақ үйге қарама-қарсы жерде «бункер де, құпия да жоқ», бірақ «Украина» қонақ үйінің кешені орналасқан.&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.forbes.ru/newsroom/obshchestvo/426189-absolyutno-ne-sekretnyy-peskov-prokommentiroval-informaciyu-o-taynom|title=«Он абсолютно не секретный»: Песков прокомментировал информацию о «тайном бункере» правительства|author=Тимур Батыров|website=[[Forbes.ru]]|date=2021-04-13|accessdate=2022-11-27|archivedate=2022-11-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221127105126/https://www.forbes.ru/newsroom/obshchestvo/426189-absolyutno-ne-sekretnyy-peskov-prokommentiroval-informaciyu-o-taynom|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;

== Тағы қараңыз ==
* [[Бункерлік шал]]

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Стратегиялық бункерлер]]
[[Санат:Қырғи қабақ соғысы]]
[[Санат:Ресейлік қастандық теориялары]]
[[Санат:Владимир Путин]]
[[Санат:Мәскеу бункерлері]]</text>
      <sha1>r8njiqi0a5kdwj0c5gralosiihms0ce</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478867</id>
      <parentid>3478861</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T19:03:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Muzaffar Turgunov</username>
        <id>120280</id>
      </contributor>
      <comment>/* Бункерлер */</comment>
      <origin>3478867</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21578" sha1="3bagpjppdver851bd33mzngocx9h30a" xml:space="preserve">'''Путиннің бункері''' (немесе '''РФ Президентінің бункерлері; РФ үкіметінің бункерлері''') — ядролық соғыс болған жағдайда [[Ресей президенті|Ресей Федерациясының Президенті]] мен жоғары саяси басшылықты паналауға арналған жерасты қорғаныс құрылымдарын білдіретін термин.

== Тарихы ==
[[Сурет:Stalin's Bunker 0009.JPG|нобай|Сталиннің бункері ([[Самара]])]]
Сталиннің тұсында мемлекеттің жоғары лауазымды тұлғаларына арналған бункерлер салына бастады. Периметр жүйесіне кіретін бірқатар құрылымдар бар. Елорданың айналасында «Трансинжстрой» компаниясына бекітілген ондаған құпия нысандар бар: Лучников көшесі (Лубянкадағы ФСБ ғимаратынан алыс емес), Крестовоздвиженский тұйық көшесі (Қорғаныс министрлігі ғимаратынан алыс емес), Таганка (Сталиндік бункердің жанында), көпшілігі бұрынғы қаңырап бос жатқан жерлерге шоғырланған. «Трансинжстрой» зымырандық силосты ұшыру қондырғыларын жасау ұйымы ретінде ойластырылған және ол ресми түрде метро құрылысымен айналысса да, ГУСП (Ресей Президентінің Арнайы бағдарламалардың Бас басқармасы) мерзімді түрде олардың талаптары бойынша, соның ішінде қазушыларға қарсы сотта үшінші тарап ретінде әрекет етеді.&lt;ref name=&quot;автоссылка1&quot;&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://sobesednik.com/rassledovanie/20221130-sekretnye-bunkery-putina-gde-i-kak-prez/|title=Секретные бункеры Путина. Где и как президент планирует провести ядерную зиму|author=Олег Ролдугин|website=Собеседник|date=2022-11-30|accessdate=2022-12-01|archivedate=2022-12-01|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221201192325/https://sobesednik.com/rassledovanie/20221130-sekretnye-bunkery-putina-gde-i-kak-prez/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt; Арнайы нысандар [[Ресей Федерациясының Федералды қауіпсіздік қызметі|ФСБ]] мен ГУСП қарамағында.&lt;ref&gt;{{мақала|сілтеме=https://www.rbth.com/politics_and_society/2017/02/02/the-americans-are-searching-for-putins-bunker_693993|авторы=Igor Rozin|тақырыбы=The Americans are searching for Putin's bunker|год=2017|язык=en|баспасы=[[Russia Beyond]]|месяц=2|число=2|archivedate=2022-11-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221127003412/https://www.rbth.com/politics_and_society/2017/02/02/the-americans-are-searching-for-putins-bunker_693993}}&lt;/ref&gt; Соңғысына 2008—2010 жылдар аралығында құрылысшылар Геленджик маңындағы сарай кешенінің астынан туннель қазған №30 құрылыс дирекциясы (бұрынғы Федералдық мемлекеттік унитарлық кәсіпорын) кіреді.&lt;ref name=&quot;автоссылка1&quot; /&gt;

2020 жылдан бастап Межгорьедегі нысан қайта ашылды, Раменкиде құрылыс жұмыстары қарқын алды, радиациялық және химиялық барлау құрылғыларын тексеруге жаңа мемлекеттік келісімшарттар жасала бастады. «Трансинжстрой» мемлекеттік унитарлық кәсіпорнының әскери бөлімінің тапсырысы бойынша 112 миллион рубльге астаналық панахананы радиациялық жағдайды автоматты түрде үздіксіз қашықтықтан бақылауға және иондаушы сәулелену деңгейін өлшеуге арналған ауа сапасын бақылау жүйесімен (СКПВС) қамтамасыз етті. 2022 жылдың наурыз айының соңында Украинадағы соғыс ядролық сипатқа ие болады деген нақты қауіп төнгеннен кейін «Россия» авиаэскадрильясының ұшағы қалыптан тыс белсенділік көрсетті. Тіпті бір мезгілде сирек ұшатын ұшақтар да аспанға көтеріліп, кенет ішкі аймақтарға қарай бет алды. Әдетте Мәскеу, Санкт-Петербург және Сочи арасында ұшатын РА-61716 рейсінің өзі бір аптаның ішінде Екатеринбург пен [[Үфі]]ға екі рет барды. Дәл осы күндері «Россия» эскадрильясының тағы бір ұшағы РА-96017 тек Екатеринбургте ғана емес, Магнитогорскіде көрінді.&lt;ref name=&quot;автоссылка1&quot; /&gt;

== Бункерлер ==
* '''[[Кремль]] астындағы бункер (№1 бункер).''' Бұл бункер туралы АҚШ барлау қызметі 2000-жылдардың басында-ақ білген. 200−300 метр тереңдікте орналасқан.&lt;ref&gt;{{мақала|сілтеме=https://nv.ua/world/countries/bunker-putina-v-moskve-chto-eto-za-ukrytie-kto-ego-ohranyaet-i-kakie-osobennosti-chto-izvestno-50286094.html|тақырыбы=Бункер № 1. Что известно о главном спецукрытии Путина и его инфраструктуре|жыл=2022|баспасы=[[НВ (издание)|НВ]]|месяц=11|число=23|archivedate=2022-11-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221127003415/https://nv.ua/world/countries/bunker-putina-v-moskve-chto-eto-za-ukrytie-kto-ego-ohranyaet-i-kakie-osobennosti-chto-izvestno-50286094.html}}&lt;/ref&gt; Бұл бункердің құрылысы 1950-жылдары, атом бомбасын сынақтан өткізгеннен кейін көп ұзамай басталған деп болжанады. Оның сыйымдылығы (шамамен) 10 мың адамға дейін жетіп, ықтимал ядролық шабуылдан кейін бірнеше ай өмір сүруге қажет ресурстармен қамтамасыз етілген. №1 бункер Ломоносов атындағы ММУ маңындағы бункермен (№2 бункер) және Внуково әуежайымен Метро-2 желісі арқылы жалғасқан.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{мақала|сілтеме=https://nv.ua/world/countries/gde-nahoditsya-putin-pyat-podzemnyh-bunkerov-diktatora-karta-poslednie-novosti-50285929.html|тақырыбы=Где прячется Путин. НВ называет пять подземных бункеров, где может находиться российский диктатор|жыл=2022|баспасы=[[НВ (издание)|НВ]]|месяц=11|число=27|archivedate=2022-11-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221127003416/https://nv.ua/world/countries/gde-nahoditsya-putin-pyat-podzemnyh-bunkerov-diktatora-karta-poslednie-novosti-50285929.html}}&lt;/ref&gt;
* '''[[Мәскеу мемлекеттік университеті|ММУ]] маңындағы бункер (Раменки-43).''' Бұл бункер Кремль астындағы бункермен беріктігі жағынан ұқсас. Оның сыйымдылығы (шамамен) 10 мың адамға дейін, және ықтимал ядролық шабуылдан кейін бірнеше ай бойы өмір сүруге қажетті қорлармен жабдықталған. Басқа деректер бойынша, бұл бункер 50 мың адамға дейін қабылдай алады.&lt;ref&gt;[https://www.google.com/books/edition/Bunker/JBQ3EAAAQBAJ?hl=en&amp;gbpv=1&amp;dq=Time+ramenki-43&amp;pg=PA50&amp;printsec=frontcover ''Bradley Garrett''. Bunker. What It Takes to Survive the Apocalypse. p. 50]&lt;/ref&gt; Метро-2 желісі арқылы Кремль астындағы бункермен (№1 бункер) және Внуково әуежайымен жалғасқан.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; ММУ-дің бас ғимараты маңында үлкен бос аумақ бар, және 1992 жылы «[[Time]]» журналы бункерді Раменки-43 деп аталатын жерасты қаласы орналасқан болуы мүмкін деген мәлімет жариялаған.&lt;ref&gt;[https://www.google.com/books/edition/Underground_Cities/pasEEAAAQBAJ?hl=en&amp;gbpv=1&amp;dq=Time+ramenki-43&amp;pg=PA189&amp;printsec=frontcover Underground Cities. Mapping the Tunnels, Transits and Networks Underneath Our Feet]&lt;/ref&gt;
* '''Ново-Огарёво елді мекеніндегі бункер'''. Бұл бункер туралы мәліметті Ново-Огарёво резиденциясы аумағында орналасқанын Илья Пономарёв хабарлаған.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
* '''Ямантау тауы астындағы бункер.''' Бұл құрылым Башқұртстандағы жабық Урал қаласы Межгорьеде орналасқан.&lt;ref&gt;{{мақала|сілтеме=https://ruinformer.com/page/gde-nahodjatsja-sekretnye-bunkery-putina|тақырыбы=Где находятся секретные «бункеры Путина»?|жыл=2018|баспасы=Informer|месяц=12|число=22|archivedate=2022-11-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221127003416/https://ruinformer.com/page/gde-nahodjatsja-sekretnye-bunkery-putina}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{мақала|сілтеме=https://news.obozrevatel.com/travel/location/bunker-putina-chto-izvestno-o-podzemnom-gorode-v-gorah-na-altae-kotoryij-mozhet-vmestit-100-tyisyach-chelovek-v-sluchae-yadernoj-vojnyi.htm|авторы=Катерина Малай|тақырыбы=Бункер Путина. Что известно о подземном городе в горах на Алтае, который может вместить от 100 до 300 тысяч человек в случае ядерной войны|жыл=2022|баспасы=[[Обозреватель (интернет-издание)|Обозреватель]]|месяц=9|число=23|archivedate=2022-11-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221127003409/https://news.obozrevatel.com/travel/location/bunker-putina-chto-izvestno-o-podzemnom-gorode-v-gorah-na-altae-kotoryij-mozhet-vmestit-100-tyisyach-chelovek-v-sluchae-yadernoj-vojnyi.htm}}&lt;/ref&gt; Қаланың негізін қалаушы кәсіпорын — «30-құрылыс басқармасы» (бұрынғы ФГУП), 1979 жылдан бастап өнеркәсіптік, азаматтық және әлеуметтік нысандарды, арнайы камералық жерасты құрылыстарын, тоннельдерді, метро желілерін, тік және көлбеу шахталарды жобалау және салумен айналысып келеді.&lt;ref name=&quot;автоссылка1&quot; /&gt; КСРО тарағаннан кейін бұл жоба бастапқыда тоқтатылған.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{мақала|сілтеме=https://www.thedailybeast.com/russians-terrified-by-putins-bunker-mentality-as-he-turns-70-with-his-finger-on-the-nuclear-button|авторы=Anna Nemtsova|тақырыбы=Russians Terrified by Putin’s Bunker Mentality as He Turns 70 With His Finger on the Nuclear Button|жыл=2022|язык=en|баспасы=[[Daily Beast]]|месяц=10|число=7|archivedate=2022-11-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221127003405/https://www.thedailybeast.com/russians-terrified-by-putins-bunker-mentality-as-he-turns-70-with-his-finger-on-the-nuclear-button}}&lt;/ref&gt; 1995 жылғы спутниктік суреттерде Ямантау тауы маңында жаңа әскери инфрақұрылымның құрылысы байқалған. Алайда, АҚШ-тың «ол жерде не салынып жатыр?» деген сұрағына Ресей жауап беруден бас тартты.&lt;ref&gt;{{мақала|сілтеме=https://www.newsweek.com/russia-nuclear-bunker-urals-putin-protection-1758555|авторы=Jess Thomson|тақырыбы=Would Putin's Nuclear Bunker in Ural Mountains Save Him from Armageddon?|жыл=2022|баспасы=[[Newsweek]]|месяц=10|число=11|archivedate=2022-11-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221127003405/https://www.newsweek.com/russia-nuclear-bunker-urals-putin-protection-1758555}}&lt;/ref&gt; Бұл нысан 1996 жылы [[The New York Times]] басылымындағы жарияланымнан кейін көпшілікке белгілі бола бастады.&lt;ref&gt;{{мақала|сілтеме=https://2plus2.ua/ru/groshi/novyny/ural-chi-pidzemellya-pid-kremlem-de-znahoditsya-bunker-volodimira-putina|тақырыбы=Урал или подземелье под Кремлём: где находится бункер Владимира Путина|жыл=2022|баспасы=2+2|месяц=3|число=13|archivedate=2022-11-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221127003445/https://2plus2.ua/ru/groshi/novyny/ural-chi-pidzemellya-pid-kremlem-de-znahoditsya-bunker-volodimira-putina}}&lt;/ref&gt; Ямантау үстінде, Геленджиктегі сарайдың үстіндегідей, ұшуға тыйым салынған аймақ орнатылған.&lt;ref name=&quot;автоссылка1&quot; /&gt;
* '''«Грот» бункері'''. Бұл құрылым [[Свердловск облысы]]нда, Косьвинский Камень тауының астында орналасқан. Бастапқыда ол радиожелілер мен ғарыштық байланыс орталықтарынан келіп түсетін деректерді талдау үшін салынған.&lt;ref&gt;{{мақала|сілтеме=https://www.pravda.ru/politics/1641539-bunkerputina/|авторы=Александр Шторм|тақырыбы=&quot;Бункер Путина&quot;: Ямантау, Алтай, Подмосковье или Кремль?|жыл=2021|баспасы=[[Правда.ру]]|месяц=9|число=19|archivedate=2022-11-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221127003405/https://www.pravda.ru/politics/1641539-bunkerputina/}}&lt;/ref&gt;
* '''«Газпром» шипажайының астындағы бункер («Алтайское подворье»).''' Бұл бункер [[Алтай Республикасы]]ндағы тауларда, Мәскеуден шамамен 4000 км қашықтықта орналасқан деп болжанады.&lt;ref&gt;{{мақала|сілтеме=https://www.dailystar.co.uk/news/world-news/luxury-100000-person-bunker-putin-28058316|авторы=Ewan Gleadow|тақырыбы=Luxury 100,000 person bunker Putin and cronies will cower in if nukes are deployed|жыл=2022|язык=en|баспасы=[[Daily Star]]|месяц=9|число=22|archivedate=2022-11-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221127003409/https://www.dailystar.co.uk/news/world-news/luxury-100000-person-bunker-putin-28058316}}&lt;/ref&gt; Урсул мен [[Қатын өзені|Қатын өзендерінің]] қиылысында, «Газпром» шипажайының астында орналасқан.&lt;ref name=&quot;dva&quot;&gt;{{Cite web |url=https://2plus2.ua/ru/groshi/novyny/ural-chi-pidzemellya-pid-kremlem-de-znahoditsya-bunker-volodimira-putina |title=Урал или подземелье под Кремлём: где находится бункер Владимира Путина |accessdate=2022-11-27 |archivedate=2022-11-27 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20221127003445/https://2plus2.ua/ru/groshi/novyny/ural-chi-pidzemellya-pid-kremlem-de-znahoditsya-bunker-volodimira-putina |deadlink=no }}&lt;/ref&gt; Құрылысты «Газпром» компаниясы жүргізген. [[COVID-19 пандемиясы]] кезінде жергілікті тұрғындар бұл таудың маңында бірнеше рет президенттік тікұшақты көрген.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;
* Тағы екі бункер Мәскеуден 60 км оңтүстікте орналасқан. Бұл жерде оттегі, азық-түлік, отын және байланыс құралдары сақталады.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://newizv.ru/news/society/28-02-2022/ubezhische-sudnogo-dnya-chto-izvestno-o-bunkerah-liderov-rossii-i-ssha |title=Убежище Судного дня: что известно о бункерах лидеров России и США |accessdate=2022-12-03 |archivedate=2022-12-03 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20221203195958/https://newizv.ru/news/society/28-02-2022/ubezhische-sudnogo-dnya-chto-izvestno-o-bunkerah-liderov-rossii-i-ssha |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;

== Ресми реакция ==
2020 жылдың 13 желтоқсанында Ресей президентінің баспасөз хатшысы Дмитрий Песков Путиннің «пандемияға дейін тұрған жерінде», яғни Ново-Огарево резиденциясында тұрғанын хабарлады.&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/rbcfreenews/5fd60d5e9a794750aa8293f4|title=Песков прокомментировал информацию о жизни Путина в бункере|website=[[РБК]]|date=2020-12-13|accessdate=2022-11-27|archivedate=2022-11-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221127105124/https://www.rbc.ru/rbcfreenews/5fd60d5e9a794750aa8293f4|deadlink=no}}&lt;/ref&gt; 18 желтоқсанда Песков Путиннің бункерде жұмыс істеу мүмкіндігін жоққа шығарды,&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/rbcfreenews/5fdc964b9a7947078ebaf764|title=Кремль исключил возможность работы Путина в бункере|website=[[РБК]]|date=2020-12-18|accessdate=2022-11-27|archivedate=2022-11-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221127105126/https://www.rbc.ru/rbcfreenews/5fdc964b9a7947078ebaf764|deadlink=no}}&lt;/ref&gt; 29 желтоқсанда Путиннің бункерінің бар екендігі туралы тұжырымдарды «абсолютті нонсенс» деп атады.&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://ria.ru/20201229/bunker-1591443624.html|title=Песков назвал умозаключения о бункере Путина полной ерундой|author=|website=[[РИА Новости]]|date=2020-12-29|accessdate=2022-11-27|archivedate=2022-11-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221127105124/https://ria.ru/20201229/bunker-1591443624.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;

2021 жылдың сәуірінде Ресей президентінің баспасөз хатшысы мемлекет басшысының Федералдық жиналысқа жыл сайынғы жолдауын қандай да бір «құпия бункерде» дайындау туралы [[Bloomberg]]-те жарияланған ақпаратқа қарамастан, Путиннің үндеуіне дайындық «бункерде» емес, Кремльде жүргізіліп жатқанын мәлімдеді. Песковтың айтуынша, өзеннің арғы жағындағы Ақ үйге қарама-қарсы жерде «бункер де, құпия да жоқ», бірақ «Украина» қонақ үйінің кешені орналасқан.&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.forbes.ru/newsroom/obshchestvo/426189-absolyutno-ne-sekretnyy-peskov-prokommentiroval-informaciyu-o-taynom|title=«Он абсолютно не секретный»: Песков прокомментировал информацию о «тайном бункере» правительства|author=Тимур Батыров|website=[[Forbes.ru]]|date=2021-04-13|accessdate=2022-11-27|archivedate=2022-11-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221127105126/https://www.forbes.ru/newsroom/obshchestvo/426189-absolyutno-ne-sekretnyy-peskov-prokommentiroval-informaciyu-o-taynom|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;

== Тағы қараңыз ==
* [[Бункерлік шал]]

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Стратегиялық бункерлер]]
[[Санат:Қырғи қабақ соғысы]]
[[Санат:Ресейлік қастандық теориялары]]
[[Санат:Владимир Путин]]
[[Санат:Мәскеу бункерлері]]</text>
      <sha1>3bagpjppdver851bd33mzngocx9h30a</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478870</id>
      <parentid>3478867</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T19:11:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Muzaffar Turgunov</username>
        <id>120280</id>
      </contributor>
      <origin>3478870</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21902" sha1="anx0gro7r0966ihvnoqecs9zhlradmo" xml:space="preserve">'''Путиннің бункері''' (немесе '''РФ Президентінің бункерлері; РФ үкіметінің бункерлері''') — ядролық соғыс болған жағдайда [[Ресей президенті|Ресей Федерациясының Президенті]] мен жоғары саяси басшылықты паналауға арналған жерасты қорғаныс құрылымдарын білдіретін термин.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://dalanews.kz/kz/article/putynnin-bunkeri-qazaqstannin-shekarasina-tyip-tur-sarapshi.html|title=Путиннің бункері Қазақстанның шекарасына тиіп тұр – сарапшы|author=|date=2023-09-22|work=|publisher=dalanews.kz|accessdate=2025-06-10|lang=kk}}&lt;/ref&gt;

== Тарихы ==
[[Сурет:Stalin's Bunker 0009.JPG|нобай|Сталиннің бункері ([[Самара]])]]
Сталиннің тұсында мемлекеттің жоғары лауазымды тұлғаларына арналған бункерлер салына бастады. Периметр жүйесіне кіретін бірқатар құрылымдар бар. Елорданың айналасында «Трансинжстрой» компаниясына бекітілген ондаған құпия нысандар бар: Лучников көшесі (Лубянкадағы ФСБ ғимаратынан алыс емес), Крестовоздвиженский тұйық көшесі (Қорғаныс министрлігі ғимаратынан алыс емес), Таганка (Сталиндік бункердің жанында), көпшілігі бұрынғы қаңырап бос жатқан жерлерге шоғырланған. «Трансинжстрой» зымырандық силосты ұшыру қондырғыларын жасау ұйымы ретінде ойластырылған және ол ресми түрде метро құрылысымен айналысса да, ГУСП (Ресей Президентінің Арнайы бағдарламалардың Бас басқармасы) мерзімді түрде олардың талаптары бойынша, соның ішінде қазушыларға қарсы сотта үшінші тарап ретінде әрекет етеді.&lt;ref name=&quot;автоссылка1&quot;&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://sobesednik.com/rassledovanie/20221130-sekretnye-bunkery-putina-gde-i-kak-prez/|title=Секретные бункеры Путина. Где и как президент планирует провести ядерную зиму|author=Олег Ролдугин|website=Собеседник|date=2022-11-30|accessdate=2022-12-01|archivedate=2022-12-01|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221201192325/https://sobesednik.com/rassledovanie/20221130-sekretnye-bunkery-putina-gde-i-kak-prez/|deadlink=no}}&lt;/ref&gt; Арнайы нысандар [[Ресей Федерациясының Федералды қауіпсіздік қызметі|ФСБ]] мен ГУСП қарамағында.&lt;ref&gt;{{мақала|сілтеме=https://www.rbth.com/politics_and_society/2017/02/02/the-americans-are-searching-for-putins-bunker_693993|авторы=Igor Rozin|тақырыбы=The Americans are searching for Putin's bunker|год=2017|язык=en|баспасы=[[Russia Beyond]]|месяц=2|число=2|archivedate=2022-11-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221127003412/https://www.rbth.com/politics_and_society/2017/02/02/the-americans-are-searching-for-putins-bunker_693993}}&lt;/ref&gt; Соңғысына 2008—2010 жылдар аралығында құрылысшылар Геленджик маңындағы сарай кешенінің астынан туннель қазған №30 құрылыс дирекциясы (бұрынғы Федералдық мемлекеттік унитарлық кәсіпорын) кіреді.&lt;ref name=&quot;автоссылка1&quot; /&gt;

2020 жылдан бастап Межгорьедегі нысан қайта ашылды, Раменкиде құрылыс жұмыстары қарқын алды, радиациялық және химиялық барлау құрылғыларын тексеруге жаңа мемлекеттік келісімшарттар жасала бастады. «Трансинжстрой» мемлекеттік унитарлық кәсіпорнының әскери бөлімінің тапсырысы бойынша 112 миллион рубльге астаналық панахананы радиациялық жағдайды автоматты түрде үздіксіз қашықтықтан бақылауға және иондаушы сәулелену деңгейін өлшеуге арналған ауа сапасын бақылау жүйесімен (СКПВС) қамтамасыз етті. 2022 жылдың наурыз айының соңында Украинадағы соғыс ядролық сипатқа ие болады деген нақты қауіп төнгеннен кейін «Россия» авиаэскадрильясының ұшағы қалыптан тыс белсенділік көрсетті. Тіпті бір мезгілде сирек ұшатын ұшақтар да аспанға көтеріліп, кенет ішкі аймақтарға қарай бет алды. Әдетте Мәскеу, Санкт-Петербург және Сочи арасында ұшатын РА-61716 рейсінің өзі бір аптаның ішінде Екатеринбург пен [[Үфі]]ға екі рет барды. Дәл осы күндері «Россия» эскадрильясының тағы бір ұшағы РА-96017 тек Екатеринбургте ғана емес, Магнитогорскіде көрінді.&lt;ref name=&quot;автоссылка1&quot; /&gt;

== Бункерлер ==
* '''[[Кремль]] астындағы бункер (№1 бункер).''' Бұл бункер туралы АҚШ барлау қызметі 2000-жылдардың басында-ақ білген. 200−300 метр тереңдікте орналасқан.&lt;ref&gt;{{мақала|сілтеме=https://nv.ua/world/countries/bunker-putina-v-moskve-chto-eto-za-ukrytie-kto-ego-ohranyaet-i-kakie-osobennosti-chto-izvestno-50286094.html|тақырыбы=Бункер № 1. Что известно о главном спецукрытии Путина и его инфраструктуре|жыл=2022|баспасы=[[НВ (издание)|НВ]]|месяц=11|число=23|archivedate=2022-11-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221127003415/https://nv.ua/world/countries/bunker-putina-v-moskve-chto-eto-za-ukrytie-kto-ego-ohranyaet-i-kakie-osobennosti-chto-izvestno-50286094.html}}&lt;/ref&gt; Бұл бункердің құрылысы 1950-жылдары, атом бомбасын сынақтан өткізгеннен кейін көп ұзамай басталған деп болжанады. Оның сыйымдылығы (шамамен) 10 мың адамға дейін жетіп, ықтимал ядролық шабуылдан кейін бірнеше ай өмір сүруге қажет ресурстармен қамтамасыз етілген. №1 бункер Ломоносов атындағы ММУ маңындағы бункермен (№2 бункер) және Внуково әуежайымен Метро-2 желісі арқылы жалғасқан.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{мақала|сілтеме=https://nv.ua/world/countries/gde-nahoditsya-putin-pyat-podzemnyh-bunkerov-diktatora-karta-poslednie-novosti-50285929.html|тақырыбы=Где прячется Путин. НВ называет пять подземных бункеров, где может находиться российский диктатор|жыл=2022|баспасы=[[НВ (издание)|НВ]]|месяц=11|число=27|archivedate=2022-11-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221127003416/https://nv.ua/world/countries/gde-nahoditsya-putin-pyat-podzemnyh-bunkerov-diktatora-karta-poslednie-novosti-50285929.html}}&lt;/ref&gt;
* '''[[Мәскеу мемлекеттік университеті|ММУ]] маңындағы бункер (Раменки-43).''' Бұл бункер Кремль астындағы бункермен беріктігі жағынан ұқсас. Оның сыйымдылығы (шамамен) 10 мың адамға дейін, және ықтимал ядролық шабуылдан кейін бірнеше ай бойы өмір сүруге қажетті қорлармен жабдықталған. Басқа деректер бойынша, бұл бункер 50 мың адамға дейін қабылдай алады.&lt;ref&gt;[https://www.google.com/books/edition/Bunker/JBQ3EAAAQBAJ?hl=en&amp;gbpv=1&amp;dq=Time+ramenki-43&amp;pg=PA50&amp;printsec=frontcover ''Bradley Garrett''. Bunker. What It Takes to Survive the Apocalypse. p. 50]&lt;/ref&gt; Метро-2 желісі арқылы Кремль астындағы бункермен (№1 бункер) және Внуково әуежайымен жалғасқан.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; ММУ-дің бас ғимараты маңында үлкен бос аумақ бар, және 1992 жылы «[[Time]]» журналы бункерді Раменки-43 деп аталатын жерасты қаласы орналасқан болуы мүмкін деген мәлімет жариялаған.&lt;ref&gt;[https://www.google.com/books/edition/Underground_Cities/pasEEAAAQBAJ?hl=en&amp;gbpv=1&amp;dq=Time+ramenki-43&amp;pg=PA189&amp;printsec=frontcover Underground Cities. Mapping the Tunnels, Transits and Networks Underneath Our Feet]&lt;/ref&gt;
* '''Ново-Огарёво елді мекеніндегі бункер'''. Бұл бункер туралы мәліметті Ново-Огарёво резиденциясы аумағында орналасқанын Илья Пономарёв хабарлаған.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
* '''Ямантау тауы астындағы бункер.''' Бұл құрылым Башқұртстандағы жабық Урал қаласы Межгорьеде орналасқан.&lt;ref&gt;{{мақала|сілтеме=https://ruinformer.com/page/gde-nahodjatsja-sekretnye-bunkery-putina|тақырыбы=Где находятся секретные «бункеры Путина»?|жыл=2018|баспасы=Informer|месяц=12|число=22|archivedate=2022-11-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221127003416/https://ruinformer.com/page/gde-nahodjatsja-sekretnye-bunkery-putina}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{мақала|сілтеме=https://news.obozrevatel.com/travel/location/bunker-putina-chto-izvestno-o-podzemnom-gorode-v-gorah-na-altae-kotoryij-mozhet-vmestit-100-tyisyach-chelovek-v-sluchae-yadernoj-vojnyi.htm|авторы=Катерина Малай|тақырыбы=Бункер Путина. Что известно о подземном городе в горах на Алтае, который может вместить от 100 до 300 тысяч человек в случае ядерной войны|жыл=2022|баспасы=[[Обозреватель (интернет-издание)|Обозреватель]]|месяц=9|число=23|archivedate=2022-11-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221127003409/https://news.obozrevatel.com/travel/location/bunker-putina-chto-izvestno-o-podzemnom-gorode-v-gorah-na-altae-kotoryij-mozhet-vmestit-100-tyisyach-chelovek-v-sluchae-yadernoj-vojnyi.htm}}&lt;/ref&gt; Қаланың негізін қалаушы кәсіпорын — «30-құрылыс басқармасы» (бұрынғы ФГУП), 1979 жылдан бастап өнеркәсіптік, азаматтық және әлеуметтік нысандарды, арнайы камералық жерасты құрылыстарын, тоннельдерді, метро желілерін, тік және көлбеу шахталарды жобалау және салумен айналысып келеді.&lt;ref name=&quot;автоссылка1&quot; /&gt; КСРО тарағаннан кейін бұл жоба бастапқыда тоқтатылған.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{мақала|сілтеме=https://www.thedailybeast.com/russians-terrified-by-putins-bunker-mentality-as-he-turns-70-with-his-finger-on-the-nuclear-button|авторы=Anna Nemtsova|тақырыбы=Russians Terrified by Putin’s Bunker Mentality as He Turns 70 With His Finger on the Nuclear Button|жыл=2022|язык=en|баспасы=[[Daily Beast]]|месяц=10|число=7|archivedate=2022-11-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221127003405/https://www.thedailybeast.com/russians-terrified-by-putins-bunker-mentality-as-he-turns-70-with-his-finger-on-the-nuclear-button}}&lt;/ref&gt; 1995 жылғы спутниктік суреттерде Ямантау тауы маңында жаңа әскери инфрақұрылымның құрылысы байқалған. Алайда, АҚШ-тың «ол жерде не салынып жатыр?» деген сұрағына Ресей жауап беруден бас тартты.&lt;ref&gt;{{мақала|сілтеме=https://www.newsweek.com/russia-nuclear-bunker-urals-putin-protection-1758555|авторы=Jess Thomson|тақырыбы=Would Putin's Nuclear Bunker in Ural Mountains Save Him from Armageddon?|жыл=2022|баспасы=[[Newsweek]]|месяц=10|число=11|archivedate=2022-11-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221127003405/https://www.newsweek.com/russia-nuclear-bunker-urals-putin-protection-1758555}}&lt;/ref&gt; Бұл нысан 1996 жылы [[The New York Times]] басылымындағы жарияланымнан кейін көпшілікке белгілі бола бастады.&lt;ref&gt;{{мақала|сілтеме=https://2plus2.ua/ru/groshi/novyny/ural-chi-pidzemellya-pid-kremlem-de-znahoditsya-bunker-volodimira-putina|тақырыбы=Урал или подземелье под Кремлём: где находится бункер Владимира Путина|жыл=2022|баспасы=2+2|месяц=3|число=13|archivedate=2022-11-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221127003445/https://2plus2.ua/ru/groshi/novyny/ural-chi-pidzemellya-pid-kremlem-de-znahoditsya-bunker-volodimira-putina}}&lt;/ref&gt; Ямантау үстінде, Геленджиктегі сарайдың үстіндегідей, ұшуға тыйым салынған аймақ орнатылған.&lt;ref name=&quot;автоссылка1&quot; /&gt;
* '''«Грот» бункері'''. Бұл құрылым [[Свердловск облысы]]нда, Косьвинский Камень тауының астында орналасқан. Бастапқыда ол радиожелілер мен ғарыштық байланыс орталықтарынан келіп түсетін деректерді талдау үшін салынған.&lt;ref&gt;{{мақала|сілтеме=https://www.pravda.ru/politics/1641539-bunkerputina/|авторы=Александр Шторм|тақырыбы=&quot;Бункер Путина&quot;: Ямантау, Алтай, Подмосковье или Кремль?|жыл=2021|баспасы=[[Правда.ру]]|месяц=9|число=19|archivedate=2022-11-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221127003405/https://www.pravda.ru/politics/1641539-bunkerputina/}}&lt;/ref&gt;
* '''«Газпром» шипажайының астындағы бункер («Алтайское подворье»).''' Бұл бункер [[Алтай Республикасы]]ндағы тауларда, Мәскеуден шамамен 4000 км қашықтықта орналасқан деп болжанады.&lt;ref&gt;{{мақала|сілтеме=https://www.dailystar.co.uk/news/world-news/luxury-100000-person-bunker-putin-28058316|авторы=Ewan Gleadow|тақырыбы=Luxury 100,000 person bunker Putin and cronies will cower in if nukes are deployed|жыл=2022|язык=en|баспасы=[[Daily Star]]|месяц=9|число=22|archivedate=2022-11-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221127003409/https://www.dailystar.co.uk/news/world-news/luxury-100000-person-bunker-putin-28058316}}&lt;/ref&gt; Урсул мен [[Қатын өзені|Қатын өзендерінің]] қиылысында, «Газпром» шипажайының астында орналасқан.&lt;ref name=&quot;dva&quot;&gt;{{Cite web |url=https://2plus2.ua/ru/groshi/novyny/ural-chi-pidzemellya-pid-kremlem-de-znahoditsya-bunker-volodimira-putina |title=Урал или подземелье под Кремлём: где находится бункер Владимира Путина |accessdate=2022-11-27 |archivedate=2022-11-27 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20221127003445/https://2plus2.ua/ru/groshi/novyny/ural-chi-pidzemellya-pid-kremlem-de-znahoditsya-bunker-volodimira-putina |deadlink=no }}&lt;/ref&gt; Құрылысты «Газпром» компаниясы жүргізген. [[COVID-19 пандемиясы]] кезінде жергілікті тұрғындар бұл таудың маңында бірнеше рет президенттік тікұшақты көрген.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;
* Тағы екі бункер Мәскеуден 60 км оңтүстікте орналасқан. Бұл жерде оттегі, азық-түлік, отын және байланыс құралдары сақталады.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://newizv.ru/news/society/28-02-2022/ubezhische-sudnogo-dnya-chto-izvestno-o-bunkerah-liderov-rossii-i-ssha |title=Убежище Судного дня: что известно о бункерах лидеров России и США |accessdate=2022-12-03 |archivedate=2022-12-03 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20221203195958/https://newizv.ru/news/society/28-02-2022/ubezhische-sudnogo-dnya-chto-izvestno-o-bunkerah-liderov-rossii-i-ssha |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;

== Ресми реакция ==
2020 жылдың 13 желтоқсанында Ресей президентінің баспасөз хатшысы Дмитрий Песков Путиннің «пандемияға дейін тұрған жерінде», яғни Ново-Огарево резиденциясында тұрғанын хабарлады.&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/rbcfreenews/5fd60d5e9a794750aa8293f4|title=Песков прокомментировал информацию о жизни Путина в бункере|website=[[РБК]]|date=2020-12-13|accessdate=2022-11-27|archivedate=2022-11-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221127105124/https://www.rbc.ru/rbcfreenews/5fd60d5e9a794750aa8293f4|deadlink=no}}&lt;/ref&gt; 18 желтоқсанда Песков Путиннің бункерде жұмыс істеу мүмкіндігін жоққа шығарды,&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/rbcfreenews/5fdc964b9a7947078ebaf764|title=Кремль исключил возможность работы Путина в бункере|website=[[РБК]]|date=2020-12-18|accessdate=2022-11-27|archivedate=2022-11-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221127105126/https://www.rbc.ru/rbcfreenews/5fdc964b9a7947078ebaf764|deadlink=no}}&lt;/ref&gt; 29 желтоқсанда Путиннің бункерінің бар екендігі туралы тұжырымдарды «абсолютті нонсенс» деп атады.&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://ria.ru/20201229/bunker-1591443624.html|title=Песков назвал умозаключения о бункере Путина полной ерундой|author=|website=[[РИА Новости]]|date=2020-12-29|accessdate=2022-11-27|archivedate=2022-11-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221127105124/https://ria.ru/20201229/bunker-1591443624.html|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;

2021 жылдың сәуірінде Ресей президентінің баспасөз хатшысы мемлекет басшысының Федералдық жиналысқа жыл сайынғы жолдауын қандай да бір «құпия бункерде» дайындау туралы [[Bloomberg]]-те жарияланған ақпаратқа қарамастан, Путиннің үндеуіне дайындық «бункерде» емес, Кремльде жүргізіліп жатқанын мәлімдеді. Песковтың айтуынша, өзеннің арғы жағындағы Ақ үйге қарама-қарсы жерде «бункер де, құпия да жоқ», бірақ «Украина» қонақ үйінің кешені орналасқан.&lt;ref&gt;{{Cite web|lang=ru|url=https://www.forbes.ru/newsroom/obshchestvo/426189-absolyutno-ne-sekretnyy-peskov-prokommentiroval-informaciyu-o-taynom|title=«Он абсолютно не секретный»: Песков прокомментировал информацию о «тайном бункере» правительства|author=Тимур Батыров|website=[[Forbes.ru]]|date=2021-04-13|accessdate=2022-11-27|archivedate=2022-11-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221127105126/https://www.forbes.ru/newsroom/obshchestvo/426189-absolyutno-ne-sekretnyy-peskov-prokommentiroval-informaciyu-o-taynom|deadlink=no}}&lt;/ref&gt;

== Тағы қараңыз ==
* [[Бункерлік шал]]

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Стратегиялық бункерлер]]
[[Санат:Қырғи қабақ соғысы]]
[[Санат:Ресейлік қастандық теориялары]]
[[Санат:Владимир Путин]]
[[Санат:Мәскеу бункерлері]]</text>
      <sha1>anx0gro7r0966ihvnoqecs9zhlradmo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Пелопоннес соғысы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>760719</id>
    <revision>
      <id>3478859</id>
      <parentid>3478680</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T18:46:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <origin>3478859</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="55912" sha1="ifs73u24bxq61e7k47lrlwfrezzlw8t" xml:space="preserve">'''Екінші Пелопоннес соғысы''' (б.з.д. 431–404), көбінесе жай ғана '''Пелопоннес соғысы''' ([[Ежелгі грек тілі|көне грекше]]: Πόλεμος τῶν Πελοποννησίων, транслитерациясы: Pólemos tō̃n Peloponnēsíōn) деп аталады, бұл [[Ежелгі Грекия|грек әлеміндегі]] үстемдік үшін [[Ежелгі Афина|Афина]] мен [[Спарта]] және олардың одақтастары арасында болған соғыс. Соғыс [[Ахемен әулеті|Парсы империясының]] Спартаға қолдау көрсету арқылы араласқанға дейін шешілмей тұрды. [[Лисандр]] бастаған Спарта флоты (Парсыдан алынған субсидиялармен салынған) ақырында Афинаны жеңіп, Грекиядағы [[Спартаның гегемониясы|Спартаның гегемония]] кезеңін бастады.

Ежелгі Афина мен Спарта сияқты [[Қала-мемлекеті|қала-мемлекеттер]] арасында ежелден бері қайшылықтар болған. Бұл қайшылықтардың едәуір бөлігі мемлекеттердің [[Саяси жүйе|саяси құрылымдарының]] айырмашылығынан туындады. Ежелгі Афина [[демократия]] ретінде танылса, Спартада билік [[Олигархия|олигархияның]] қолында болды. Одақтас [[Полис (ежелгі қала)|полистерде]] екі жақ та өздеріне ұқсас мемлекеттік жүйені орнықтыруға тырысты. Саяси қайшылықтарды тіпті халықтың шығу тегі де ушықтырды: афиналықтар (сондай-ақ олардың көптеген одақтастары) [[Ионийлықтар|ионийліктер]] болса, ал спарталықтар мен олардың одақтастары негізінен [[Дорийлықтар|дорийліктер]] еді.

Тарихшылар әдетте соғысты үш кезеңге бөледі.&lt;ref&gt;[https://academic.mu.edu/meissnerd/thucydides.html Thucydides and the Peloponnesian War] ''academic.mu.edu''.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Deepak Malhotra. [https://www.library.hbs.edu/working-knowledge/what-historys-biggest-wars-teach-us-about-leading-in-peace What History's Biggest Wars Teach Us About Leading in Peace] ''HBS Working Knowledge''.&lt;/ref&gt; Бірінші кезеңі (б.з.д. 431–421) Спарта патшасы [[Архидам II|Архидам II-нің]] атымен аталған Он жылдық соғыс немесе [[Архидам соғысы]] деп аталды; ол [[Пелопоннес одағы|Пелопоннес лигасының]] (Спартаның одақтастары желісі) толық [[гоплит]] әскерімен [[Аттика|Аттикаға]] бірнеше рет басып кірді. Афинаның [[Ұзын қабырғалар|Ұзын қабырғалары]] бұл стратегияны тиімсіз етті, ал [[Бірінші Афина теңіз одағы|Делос лигасындағы]] Афинаның қуатты флоты Пелопоннес жағалауына шабуыл жасап, Спартаға қарсы көтерілістерді өршітуге тырысты. Б.з.д. 421 жылы [[Никий бітімі]] жасалып, ол б.з.д. 413 жылға дейін созылды. Бұл уақытта бірнеше делдалдық шайқастар болды, оның ішінде б.з.д. 418 жылы Спарта [[Элида]], [[Мантинея]] (екеуі де бұрынғы Спарта одақтастары), [[Аргос]] және Афинадан құралған біріккен әскерді жеңген [[Мантинея шайқасы]]. Ең маңызды оқиға — б.з.д. 415–413 жылдар аралығындағы [[Сицилия жорығы]] болды, онда Афина Спартаның одақтасы [[Сиракузы|Сиракузыны]] басып алмақ болып, өзінің флотын дерлік толықтай жоғалтты.

Сицилия апаты соғыстың үшінші кезеңін (б.з.д. 413–404), яғни [[Декелея соғысы|Декелея соғысы немесе Иония соғысы]] деп аталатын кезеңді бастады. Бұл кезде Парсы империясы Спартаны қолдап, [[Грек-парсы соғыстары|Парсы соғыстары]] аяқталғаннан кейін Делос лигасына қосылған [[Кіші Азия|Кіші Азиядағы]] грек қалаларының үстемдігін қайтарып алмақ болды. Парсы қаржысының көмегімен Спарта Лисандр басқарған үлкен флот жасақтап, Эгей теңізінде, әсіресе б.з.д. 405 жылы [[Эгоспотамос шайқасы|Эгоспотамоста]], бірқатар шешуші жеңістерге жетті. Келесі жылы Афина берілу актісіне қол қойып, бүкіл империясынан айырылды. Лисандр [[Бірінші Афина теңіз одағы|Делос лигасының]] бұрынғы мүшелеріне, соның ішінде Афинаға, қуыршақ [[Олигархия|олигархияларды]] орнатып, Афинада бұл режим «[[Отыз тиран]]&lt;nowiki/&gt;» деп аталды. Пелопоннес соғысынан кейін он жылдан соң [[Коринф соғысы]] (б.з.д. 394–386) басталды; ол нақты шешімсіз аяқталғанымен, Афинаның Спартадан тәуелсіздігін қалпына келтіруге көмектесті.

Пелопоннес соғысы ежелгі грек әлемін өзгертті. Соғысқа дейін Грекияның ең күшті қала-мемлекеті болған Афина дерлік толық бағындырылған күйге түсті, ал Спарта Грекияның жетекші билеуші мемлекет ретінде орнықты. Соғыстың экономикалық шығындары бүкіл Грекияға әсер етті, Пелопоннес аймағында кедейшілік жайлап, Афина күйреп, соғысқа дейінгі дәуірдегі әл-ауқатын ешқашан қалпына келтіре алмады.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;Kagan, Donald (2003). ''The Peloponnesian War''. New York: Viking Press. ISBN 978-0-670-03211-2.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;Fine, John V. A. (1983). ''The Ancient Greeks: A Critical History''. Cambridge, Massachusetts: Belknap Press. ISBN 978-0-674-03314-6.&lt;/ref&gt; Сонымен қатар, соғыс грек қоғамына да астарлы өзгерістер әкелді. Демократиялық Афина мен олигархиялық Спарта арасындағы қақтығыс, олардың әрқайсысы басқа мемлекеттердегі өздеріне ыңғайлы саяси топтарды қолдағандықтан, грек әлемінде соғысты жиі оқиғаға айналдырды. [[Ежелгі Грекия әскери ісі|Ежелгі грек соғысы]] бастапқыда шектелген әрі формалды сипатта болғанымен, Пелопоннес соғысы [[Қала-мемлекеті|қала-мемлекеттер]] арасындағы жаппай қырғынға айналып, зорлық-зомбылыққа толы болды. Діни және мәдени тыйымдарды бұзып, ауыл шаруашылығын күйретіп, бүтіндей қалаларды қиратып, Пелопоннес соғысы б.з.д. V ғасырдың және Грекияның [[Классикалық Грекия|алтын дәуірінің]] қайғылы аяқталуын көрсетті.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Тарихи дереккөздер ==
Пелопоннес соғысы — замандастарының айтарлықтай көп куәгерлік деректері сақталған алғашқы әскери қақтығыс. Бұл соғыстың негізгі тарихи дереккөзі — [[Фукидид|Фукидидтің]] «''[[Тарих (Фукидид)|Пелопоннес соғысының тарихы]]''» атты еңбегі. Оның еңбегі тарихи ғылымның дамуына зор ықпал етіп, Пелопоннес соғысын және сол кездегі әлемді қазіргі заманда қалай қабылдайтынымызға айтарлықтай әсер етті.&lt;ref&gt;''Дж. В. А. Файн'' Древние греки: критическая история, с. 442&lt;/ref&gt; Ол бұл еңбегін соғыс басталысымен жаза бастағанын, деректерін тікелей куәгерлерден алғанын және өзі де көрген оқиғаларды қамтығанын атап көрсетеді. Соғыстың алғашқы кезеңінде шайқасқан афиналық болған Фукидид б.з.д. 423 жылы жер аударылып, өмірінің қалған бөлігін Пелопоннес аймағында өткізіп, деректер жинап, еңбегін жазумен айналысты. Ғалымдар Фукидидті сенімді әрі екі жаққа да бейтарап деп санайды.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; Бір ерекшелігі — оның еңбегіндегі ұзақ баяндамалар, олардың өзі де бұл сөздердің дәлме-дәл жазбасы емес, жалпы айтылған ойларды өз түсінігімен жеткізгенін мойындайды.&lt;ref&gt;Morley, Neville (13 September 2021).  [https://books.google.kz/books?id=mPk_EAAAQBAJ&amp;dq=thucydides+reliability&amp;pg=PA43&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=thucydides%20reliability&amp;f=false &quot;Thucydides Legacy in Grand Strategy&quot;.] In Balzacq, Thierry; Krebs, Ronald R. (eds.). ''The Oxford Handbook of Grand Strategy''. Oxford University Press. pp. 41–56. ISBN 978-0-19-257662-0.&lt;/ref&gt; Еңбек соғысқа дейінгі бірнеше жылды қамтып, оның басталу себептерін түсіндіріп, содан кейін оқиғаларды жыл сайын баяндайды. Фукидид еңбегінің басты кемшілігі — оның толық аяқталмағаны: мәтін б.з.д. 411 жылы соғыстың аяқталуынан жеті жыл бұрын үзіліп қалады.

Бұл оқиғаны Фукидидтің замандасы [[Ксенофонт]] жалғастырды, оның «[[Грек тарихы]]&lt;nowiki/&gt;» еңбегінің бірінші кітабында баяндалды. Ксенофонттың еңбегі — Фукидидтің дәстүрлі түсінігіндегі «тарих» емес, керісінше оқиғалармен таныс оқырманға арналған [[Естеліктер|естеліктерге]] ұқсайды. Бұл еңбек Фукидидтің соңғы сөйлемінен бірден басталып, соғыстың аяқталуы мен оның салдарын баяндайды. Афинада дүниеге келген [[Ксенофонт]] әскери қызметін [[Жалдамалы сарбаз|жалдамалы]] [[Жалдамалы сарбаз|сарбаз]] ретінде [[Ахемен әулеті|Парсы империясында]] және [[Кіші Азия]], [[Фракия]] мен Грекияда Спарта жағында соғысып өткізді. Осы әрекеттері үшін Афинадан қуылып, Спартада өмір сүрді, онда соғыстан шамамен 40 жыл өткен соң «[[Грек тарихы|Грек тарихын]]&lt;nowiki/&gt;» жазды. Оның еңбегі әдетте Спартаға бүйрегі бұрады деп есептеледі.&lt;ref&gt;Gatto, Martina. [https://bmcr.brynmawr.edu/2022/2022.04.23/ &quot;Review of: Xenophon and Sparta&quot;.] ''Bryn Mawr Classical Review''. ISSN 1055-7660&lt;/ref&gt; Ксенофонттың еңбегі өте біржақты және өзіне жағымсыз ақпаратты жиі елемейді; мысалы, Эллада тарихында үлкен рөл атқарған [[Пелопид]] пен [[Эпаминонд]] туралы мүлдем дерлік айтпайды. Сондықтан тарихшылар оның еңбегін аса сақтықпен пайдаланады.

Қалған көне еңбектер соғыс туралы кейінірек жазылған және бізге тек үзінділер күйінде жеткен. Сицилиялық тарихшы [[Диодор Сицилиялық]] өзінің «[[Тарихи кітапхана|Тарихи кітапханасының]]&lt;nowiki/&gt;» 12 және 13-кітаптарында соғыс туралы қысқаша баяндама ұсынады. Б.з.д. I ғасырда жазылған бұл еңбектердің дереккөзі соғыстан кейінгі ғасырда жазылған [[Эфор Кималық|Эфордың]] әмбебап тарихы болған деген пікір бар, бірақ бұл еңбек қазіргі уақытта [[Жоғалған ежелгі шығармалар|жоғалған]]. Оның еңбегі тарихшылар тарапынан түрліше бағаланады, бірақ оның басты құндылығы — [[Ксенофонт|Ксенофонттың]] баяндауынан бөлек оқиғалардың өзге қырын ұсынатын жалғыз шығарма болуы.

Рим-грек тарихшысы [[Плутарх]] өзінің «[[Салыстырмалы өмірнамалар (Плутарх)|Салыстырмалы өмірнамалар]]&lt;nowiki/&gt;» соғыстағы төрт ірі қолбасшының ([[Перикл]], [[Никий]], [[Алкивиад]] және [[Лисандр]]) өмірбаянын жазды. Плутархтың басты назары осы адамдардың мінезі мен адамгершілігіне аударылғанымен, ол соғыс барысына қатысты басқа дереккөздерде кездеспейтін кейбір мәліметтерді де келтіреді. Плутарх бірінші кезекте өмірбаяншы және моралист болғанымен, қазіргі заманғы тарихшылар оның еңбектерінен пайдалы ақпарат алады. Б.з. I ғасырында жазылған бұл еңбегін Плутарх қазіргі кезде жоғалып кеткен деп есептелетін ертеректегі еңбектерге сүйене отырып жазған.

Соғыс туралы мәліметтердің шектеулі бөлігі [[эпиграфика]] мен [[Археология|археологиядан]] алынады, мысалы, [[Амфиполь]] қабырғалары мен [[Брасид|Брасидтың]] қабірі, олар XX ғасырда қазылып алынған. Соғыс кезінде салынған кейбір ғимараттар мен өнер туындылары біздің заманымызға дейін сақталған, мысалы, Афинадағы [[Эрехтейон]] ғибадатханасы мен Гегесоның құлпытасы. Бұлар әскери әрекеттер туралы ақпарат бермегенімен, соғыс кезіндегі азаматтық өмірді көрсетеді. Афиналық [[Аристофан|Аристофанның]] бірнеше пьесалары (әсіресе «[[Бейбітшілік (комедия)|Бейбітшілік]]&lt;nowiki/&gt;» пен «[[Лисистрата]]&lt;nowiki/&gt;») соғыс кезінде жазылып, сол дәуірде қойылған, бірақ олар тарихи емес, сатиралық шығарма ретінде саналады.

== Пентеконтаэтия (елужылдық кезең) ==
[[Фукидид]] Спарта Пелопоннес соғысын б.з.д. 431 жылы «афиналықтардың күшеюінен қорыққаны үшін» бастаған деп есептеді, өйткені ол кезде «Афина Элладаның көп бөлігін бағындырып үлгерген еді».&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.01.0200&amp;redirect=true &quot;Thucydides, The Peloponnesian War, Book 1, chapter 1&quot;] ''www.perseus.tufts.edu''.&lt;/ref&gt; Шынында да, Пелопоннес соғысы басталар алдындағы елу жылдық кезең Афинаның Жерорта теңізіндегі ең күшті мемлекетке айналуымен ерекшеленді. Афина империясы бастапқыда Делос аралында қазынасы орналасқан Делос лигасы деп аталатын шағын полистер тобы ретінде құрылды — бұл лига грек-парсы соғыстарының аяқталғанын қамтамасыз ету мақсатында құрылған еді. Б.з.д. 480 жылы [[Парсылардың Грекияға екінші басып кіруі|парсылардың Грекияға басып кіруін]] тойтарып, [[Ежелгі Афина|Афина]] тез арада [[Иония]] мен [[Эгей аралдары|Эгей]] [[Эгей аралдары|архипеллагында]] парсыларға тәуелді аймақтарда [[Ахемен әулеті|Парсыларға]] қарсы соғысты жалғастырған грек мемлекеттерінің одағының көшбасшысына айналды. Мұның соңы Афинаның бірте-бірте империяға айналу кезеңімен аяқталды. Бұл кезең Фукидид атаған [[Пентеконтаэтия]] («елу жылдық») деп аталады. Афина парсыларға қарсы агрессивті соғыс жүргізіп, басқа қалаларға үстемдік ете бастады - Афина бастапқыда [[Бірінші Афина теңіз одағы|Делос лигасында]] көшбасшы рөлінде болса, кейінірек ол өз билігіне Спарта мен оның одақтастарынан басқа бүкіл Грекияны қаратты да, тарихта «Афиналық империя» деп аталатын кезең басталды.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; Ғасырдың ортасында парсылар [[Эгей теңізі]] жағалауындағы иеліктерінен бас тартуға мәжбүр болып, олар Афинаға тәуелді болды. Сонымен қатар, Афинаның күші едәуір өсті: бұрынғы тәуелсіз одақтастары тәуелді мемлекеттерге айналып, алым-салық төлеуге міндетті болды. Бұл қаражат Афинаға қуатты флот ұстауға мүмкіндік берді, ал ғасырдың ортасынан бастап ол қаладағы ауқымды қоғамдық ғимараттар салуға және қаланы көріктендіруге де пайдаланылды, бұл өз кезегінде наразылық туғызды.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Афина мен Пелопоннес мемлекеттері (оның ішінде Спарта) арасындағы қайшылықтар Пентеконтаэтияның басында-ақ басталды. Парсылар Грекиядан кеткеннен кейін, Спарта Афина қабырғаларын қалпына келтіруге жол бермеуге тырысты (қабырғасыз Афина құрлықтық шабуылдарға осал болып, Спартаға тез бағынар еді), бірақ бұл әрекеті сәтсіз аяқталды. Фукидидтің айтуынша, спартандықтар сол кезде ешқандай шара қолданбағанымен, олар «өз мақсаттарына жете алмағандарына іштей қатты қапаланды».

Мемлекеттер арасындағы қақтығыс б.з.д. 465 жылы Спартада [[Илоттар|илоттардың]] көтерілісі кезінде қайтадан басталды. Спартандықтар бұл көтерілісті басуға барлық одақтастарынан, оның ішінде афиналықтардан да көмек сұрады. Афина 4000 [[Гоплит|гоплиттен]] тұратын әскер жіберді, бірақ олар келгеннен кейін Спарта «көмек қажет емес» деп, афиналықтарды үйлеріне қайтарып жіберді (қалған одақтастар қала берді). Фукидидтің айтуынша, спартандықтар афиналықтардың көтерілісшілер жағына өтіп кетуінен қауіптеніп, олардан бас тартты. Бұған ашынған Афина Спартамен одағын бұзды. Ақыры көтерілісші илоттар өлтірілмеу және жер аударылу шартымен берілуге мәжбүр болды; Афина оларды [[Коринф шығанағы|Коринф шығанағының]] ең тар жерінде орналасқан стратегиялық маңызды [[Навпакт]] қаласына қоныстандырды.&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt; Бұл оқиғалардың нәтижесінде ашынған афиналықтар Спартамен одақтан шығып, оның ежелгі қарсыласы [[Аргос|Аргоспен]] және [[Фессалия|Фессалиямен]] одақ құрды.

Б.з.д. 459 жылы Афина Пелопоннес одағына кіретін көршілері — [[Мегара]] мен [[Коринф]] арасындағы соғысты пайдаланып, Мегарамен одақ келісімін жасады. Осылайша, афиналықтар Коринф мойнағы мен Коринф шығанағында стратегиялық маңызды тірекке ие болды; бұған қоса, Афинаның [[Беотия|Беотиядағы]] ықпалы артты. Мұның бәрі Спартаның соғысқа кіруіне әкеліп соқты және «[[Бірінші Пелопоннес соғысы]]&lt;nowiki/&gt;» деп аталатын 15 жылдық қақтығыс басталды. Бұл соғыста Афина Аттиканың сыртындағы құрлықтық Грекияда өз иеліктерінен (оның ішінде Мегара мен Беотия) бас тартып, Спартаның бақылауына беруге мәжбүр болды, дегенмен Афина одағы құрамында [[Эгина]] аралы қала берді. Б.з.д. 446/445 жылғы қыста қол қойылған «[[Отыз жылдық бейбітшілік|Отыз жылдық бейбітшілікпен]]&lt;nowiki/&gt;» ресми түрде аяқталды&lt;ref&gt;Bagnall, Nigel (2006). ''The Peloponnesian War: Athens, Sparta and the Struggle for Greece''. New York: Thomas Dunne Books. ISBN 978-0-312-34215-9.&lt;/ref&gt; және екі мемлекетке де өз одақтастарына бақылау жүргізу құқығын мойындады.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== Бейбітшілік келісімін бұзылуы ==
Афина Эгей теңізі алабында өз үстемдігін орнатып, Қара теңіз маңындағы ықпалын күшейтіп жатқанда, Спарта мен оның одақтастары афиналықтардың іс-әрекеттеріне әзірге төзімділік танытты. Алайда, қуатты флоты мен мол ресурстары бар Афина [[Ұлы Грекия|Ұлы Грекияға]] (Оңтүстік Италия мен Сицилияға) ықпалын күшейте бастады. Афинаның батысқа қарай жылжуы Коринф үшін өлім қаупін төндірді, өйткені оның бүкіл саудасы батыс бағытында жүргізіліп келді, бұл Спартаның оқшаулануына және жалпы Пелопоннес одағына ауыр соққы болып тиді. Бұған не Спарта, не Коринф шыдай алмай, Афина экспансиясына қарсы барынша күшті шаралар қолдана бастады.

Отыз жылдық бітім алғаш рет б.з.д. 440 жылы сынға түсті. Сол жылы Афинаның қуатты одақтасы [[Самос]] [[Самос соғысы|Афинаға қарсы көтеріліс жасады]]. Көтерілісшілер тез арада парсы [[Сатрап|сатрапынан]] қолдау тапты, ал Афина империясы бойынша көптеген көтерілістер шығу қаупіне тап болды. Спарта, егер араласпақ болса, империя тағдырын шешетін үлкен соғыстың басталуына себепші болар еді. Сондықтан Спарта өз одақтастарының құрылтайын шақырып, Афинамен соғыс мүмкіндігін талқылады. Спартаның қуатты одақтасы Коринф соғысқа араласуға қарсы болды, құрылтай Афинаға қарсы соғыс ашпауға дауыс берді. Афиналықтар көтерілісті басты, сондықтан бейбітшілік сақталды.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Соғысқа тікелей себеп болған оқиғалар Афина мен Коринф арасындағы қатынастарға байланысты еді. Коринф өз отары — Керкирадан жеңілгеннен кейін, [[Керкира]] ешбір жаққа одақтас болмаған теңіз алпауыты болғандықтан, Коринф одақтас флот құра бастады. Бұл Афинаны алаңдатты, Керкира Афинадан көмек сұрап одақтасуды ұсынды. Афина [[Керкира]] мен Коринфпен келіссөздер жүргізіп, Керкирамен қорғаныс одағына кірді. [[Сибота шайқасы|Сибота шайқасында]] Афинаның бірнеше кемесі Коринф флотына Керкирааны басып алуға жол бермей, маңызды рөл атқарды. Отыз жылдық бейбітшілікті сақтау үшін Афина кемелеріне Коринф Керкираға басып кірмейінше соғысқа араласпауға бұйрық берді. Алайда Афина кемелері шайқасқа араласып, қосымша афиналық [[Трирема|триремалардың]] келуі Коринфті өз жеңісін пайдаланып кетуден бас тартуға мәжбүр етті, сол арқылы Керкира мен Афина флотын түгелдей құтқарды.&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;

Осыдан кейін Афина өзінің одақтасы әрі Коринфтың отары болған [[Халкидики]] түбегіндегі [[Потидея|Потидеяға]] қабырғаларын бұзуды, кепілдікке адамдарды Афинаға жіберуді, Коринф магистраттарын қызметтен босатып, Коринфтен жаңа магистраттарды қабылдамауды бұйырды.&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt; Бұған ашынған Коринф Потидеяны көтеріліске шақырып, көтерілсе оларды қолдайтынын айтты. [[Потидея шайқасы]] кезінде Коринф Потидеяға жасырын әскер жіберіп көмек көрсетті. Бұл іс жүзінде Отыз жылдық бейбітшілікті бұзу еді, өйткені ол келісім бойынша Делос лигасы мен Пелопоннес лигасы бір-бірінің ішкі ісіне араласпауы тиіс болатын.

Бұдан әрі жағдайды ушықтырған оқиға Афинаның б.з.д. 433/2 жылы Мегара азаматтарына (бірінші Пелопоннес соғысынан кейін Спартаға қайтадан қосылған одақтас қала) сауда [[Санкция|санкцияларын]] енгізуі болды. Мегаралықтардың Гиера Оргас жерін қорлады деген айып тағылған еді. Бұл санкциялар, [[Мегаралық псефизм]] деп аталады, [[Фукидид]] тарапынан назарға алынбаған, алайда кейбір заманауи экономикалық тарихшылар Мегараның гүлденген Афина империясымен сауда жасауына тыйым салу Мегараға экономикалық күйреу әкелетінін айтып, бұл санкцияларды соғыстың негізгі себептерінің бірі ретінде қарастырады.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; Афинаны соғыстың басталуына кінәлі деп санайтын тарихшылар осы оқиғаны басты себеп ретінде көрсетеді.&lt;ref&gt;Buckley, Terry (2010).  ''[https://search.worldcat.org/title/428731372 Aspects of Greek History 750–323 BC: A Source-Based Approach]'' New York: Routledge. ISBN 978-0-415-54976-9.&lt;/ref&gt; Мәселе мынада еді: енді Афина мегаралық прецедентті пайдаланып, кез келген сылтаумен басқа мемлекеттердің кемелеріне өз порттарын жаба алатын еді. Осылайша, соғыссыз-ақ, Афина қалаған қалаға өз шарттарын қабылдатқызып, жеңілдіктерге қол жеткізе алатын еді. Спарта үшін кеме қатынасы еркіндігін сақтау аса маңызды болды, өйткені оның күшті флоты жоқ болатын. Спартадан келген бірнеше делегация бір ғана мәселені қайта-қайта көтеріп отырды — мегаралық псефизманы дереу жоюды талап етті. Спартаға қарсы мегаралық декретті ресми түрде жою емес, тек оның орындалмауы да жеткілікті еді. Бұл жағдайда бұл ақылға қонымды ымыралы шешім болар еді. Дәл осы кезеңде белгісіз жағдайда Мегарада Спартаға жіберілген афиналық елші қаза тапты. Содан кейін Афина халық жиналысы Мегараға соғыс жариялау туралы шешім қабылдады, ал мегаралық псефизманы жою мәселесі енді қозғалмады.&lt;ref&gt;Александр Кравчук. [https://www.goodreads.com/book/show/5380157 Перикл и Аспазия]&lt;/ref&gt;

Коринфтің өтінішімен 432 жылы Спартада Пелопоннес лигасының мүшелері, әсіресе Афинаға наразылық білдіргендер, Спарта жиналысына шақырылып, өз шағымдарын жеткізді. Бұл жиында шақырылмаған Афина делегациясы да сөз сөйлеуге рұқсат сұрап, ақыры Афиналықтар мен Коринфтіктер арасындағы пікірталасқа ұласты. Фукидидтің айтуынша, Коринфтіктер Спартаның осы уақытқа дейін әрекетсіздігін айыптап, егер Спарта әрекетсіз қала берсе, оның өзіне одақтассыз қалып, Афинаның ықпалына түсуі мүмкін екенін ескертті.&lt;ref&gt;[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Thuc.+1.68.1&amp;redirect=true &quot;Thucydides, History of the Peloponnesian War, THE FIRST BOOK, chapter 68&quot;] ''www.perseus.tufts.edu''.&lt;/ref&gt; Бұған жауап ретінде Афиналықтар Спарталықтарға Афинаның соғыс кезіндегі жетістіктері мен Парсыға қарсы күресін еске салып, мұндай қуатты мемлекетпен соғысудың қауіпті екенін айтып, Отыз жылдық бейбітшілікте көзделгендей аралық сотқа жүгінуді ұсынды.&lt;ref&gt;[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Thuc.+1.73.1&amp;redirect=true &quot;Thucydides, History of the Peloponnesian War, THE FIRST BOOK, chapter 73&quot;] ''www.perseus.tufts.edu''.&lt;/ref&gt; Осыдан кейін барлық одақтас елдердің елшілері жиналыстан шығып кетті. Спартандықтар өзара соғыстың артықшылықтары мен кемшіліктерін саралай бастады. Патша [[Архидам ІІ]] бірінші дәрежелі әскери алпауытымен соғыстың нәтижесі бұлыңғыр болғандықтан, абайлап саясат ұстануға шақырды. Ол қуатты флот болмаған жағдайда дипломатиялық жолмен әрекет етуге, одақтың экономикалық және әскери күшін арттыруға кеңес берді. Ол соғысқа қарсы шықса да, соғысқа құмар [[эфор]] [[Сфенелаид|Сфенелаидтың]] пікірі Спарта [[Экклезия (Спарта)|экклезиясында]] басым түсті - ол дереу соғыс жариялап, күтпеген жерден жеңіске жетуді, сөйтіп одақтық борышын орындауды ұсынды.&lt;ref&gt;De Sainte Croix, Geoffrey Ernest Maurice (1989). ''The Origins of the Peloponnesian War''. London: Duckworth Books. ISBN 978-0-7156-1728-1.&lt;/ref&gt; Ақыры, Спарта жиналысы Афиналықтардың бейбітшілікті бұзды деп айыптап, соғыс жариялады.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; Афинаға бірнеше ультиматум қойылды, олардың ішінде әдейі орындалмайтын талаптар болды: [[Алкмеонидтер]] әулетін қуып жіберу ([[Перикл|Периклдің]] анасы осы әулеттен шыққан, оған үнемі «Килон қарғысы» деп аталатын оқиға еске салынып отырды), Афина теңіз одағын тарату, [[Потидея]] қоршауын тоқтату, Эгина тәуелсіздігін мойындау және Мегараға Афинамен сауда жасауға тыйымды алып тастау.

== Архидам соғысы ==
Қақтығыстың алғашқы кезеңі (б.з.д. 431–421 жылдар) тарихнамада дәстүрлі түрде [[Архидам соғысы]] деп аталады. Бұл атау Пелопоннес одағының біріктірілген әскерлеріне қолбасшылық жасаған спартан патшасы Архидам II-нің есімімен байланысты.

Спарта мен оның одақтастары (Коринфтен басқа) негізінен құрлықта соғыс жүргізуге қабілетті еді және оларды жеңу өте қиынға соғатын (әсіресе аңызға айналған [[Спарта әскері]] арқасында). Олар өте үлкен әскер жинай алатын еді; одақ көшбасшысы ретінде спартандықтар керемет жауынгерлер ретінде танымал еді. Ал Пелопоннес одағының флоты афиндық флоттың үштен бір бөлігіне ғана тең болып, оған қарсы тұра алмайтын.

Афина империясы Аттика түбегінде, яғни Грекияның құрлықтық бөлігінде орналасса да, [[Эгей теңізі|Эгей теңізіндегі]] аралдарға дейін таралған еді. Осыған байланысты олар басқа стратегия дайындады. Афина өз байлығын осы аралдардан алынатын алым-салықтан жинады. Афина империясы теңіз флоты арқылы өз билігін сақтап тұрды. Сондықтан екі жақтың да шешуші шайқас жүргізуге мүмкіндігі аз болды.

[[Архидам соғысы]] кезінде Спартаның стратегиясына сәйкес алдымен Аттикаға басып кіріп, Афина маңындағы жерлерге шабуыл жасап, жерлерді ойрандап, шешуші шайқаста афиндік әскерді талқандауды көздеді. Бұл шабуылдар Афинаның айналасындағы егістік жерлерді қиратты, бірақ Афина теңізге шығатын жолдарын сақтап қалды да, айтарлықтай зардап шеккен жоқ. Аттика халқы өз фермаларын тастап, Афинаны порт [[Пирей|Пиреймен]] жалғайтын [[Ұзын қабырғалар]] ішіне көшті. Соғыстың алғашқы жылының соңында [[Перикл]] өзінің әйгілі «[[Периклдің жерлеу сөзі|Жерлеу сөзін]]&lt;nowiki/&gt;» айтты (431 ж. б.з.д.).

Соғыс Спарта одақтастары — [[Фивы (Грекия)|Фивылықтардың]] — [[Платея]] атты шағын қалаға 431 жылы 4 сәуірде күтпеген шабуылынан басталды.&lt;ref&gt;[https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.73095/page/n513/mode/2up?view=theater &quot;Peloponnesian War&quot;] The Encyclopaedia Britannica Vol Xvii&lt;/ref&gt; Бұл қала [[Беотия|Беотияда]] орналасқанымен, ежелден Афинаның одақтасы еді. Ал фивылықтар Платеяны өз бақылауына өткізіп алмаса да, ең болмағанда оны [[Беотия одағы|беотиялық қалалар одағына]] қайтаруды көздеді. Қала қабырғалары соғыссыз уақыттағыдай күзетсіз болғандықтан, фивылықтардың 300-ден аса жауынгері мен екі [[беотарх]] басшылық еткен жасақ жасырын кіріп, платеяліктерді басқа беотиялық қалалармен одақтас болуға шақырды. Шабуылдаушылар бастапқыда тым агрессивті әрекет жасамады, тек базар алаңын басып алып, жергілікті жақтастарының қолдауына сенім артқандай болды. Дегенмен, олардың есебі дұрыс шықпады: платеяліктер қайта топтасып, беотиялықтардың саны аз екенін білген соң шабуылға шықты. Қысқа түнгі ұрыста фивылықтардың бір бөлігі жойылды, бір бөлігі қаладан шығып кете алды, ал қалған көпшілігі (180 адам) тұтқынға алынды. Негізгі фивы күштері кейінірек келіп жеткенде, олар қаланың айналасын тастап кетуге мәжбүр болды, бірақ тұтқындардың өмірі сақталады деген шарт қойылды. Фивылықтар кеткеннен кейін платеяліктер келісімді бұзып, тұтқындарды түгелдей өлтіріп тастады.

Б. з. д. 431 жылдың мамыр айында пелопоннес әскерінің алпыс мыңдық жасағы Аттикаға басып кіріп, Афинаның айналасындағы жерлерді ойрандады. Б. з. д. 427 жылға дейін осындай шабуылдар жыл сайын (б. з. д. 429 жылдан басқа жылдары) қайталанып отырды, бірақ олардың әрқайсысы шамамен үш аптаға ғана созылды; ең ұзақ шабуыл (б. з. д. 430 жылы) қырық күнге ғана жалғасты. Оның себебі пелопоннес әскері бұрынғы [[гоплит]] соғыстарының дәстүріне сай негізінен азаматтық жасақ болғандықтан, сарбаздар үйіне оралып, егін жинауға қатысуы тиіс еді. Бұған қоса, спарталықтардың илоттарды (құлдарды) үнемі бақылауда ұстауы қажет болды, өйткені Спарта әскерлерінің ұзақ уақыт бойы болмауы олардың көтерілісіне әкеліп соғуы мүмкін еді.

Афиналықтардың стратегиясын бастапқыда [[стратег]] [[Перикл]] басқарды. Ол Афиналықтарға Спартаның әлдеқайда көп әрі жақсы дайындалған [[Гоплит|гоплиттерімен]] ашық шайқастан аулақ болып, оның орнына Афина қарсыласынан айтарлықтай көп және жақсы дайындалған флотын соғыстың негізгі құралы ретінде пайдалануы тиіс болды. Жау шапқыншылығы болған жағдайда Аттикадағы ауылдық аймақтардың тұрғындары үйлерін тастап, Афина қорғандарының артына жасырынуы керек еді, ал азық-түлік пен басқа да тауарлар қалаға тек теңіз арқылы жеткізілуі тиіс болатын. Афинаның қаржылық жағдайы, ең алдымен одақтастары төлеген алымдардан құралғандықтан, олар мұндай тактиканың сәтті болатынына сенді. Афиналық флот — Грекияның ең қуатты теңіз күштері өзінің пелопоннес флотынан басым екенін дәлелдеп, екі шайқаста — [[Рион мүйісіндегі шайқас|Рион мүйісі]] мен [[Навпакттағы шайқас|Навпакт түбіндегі шайқастарда]] (б.з.д. 429 жыл) жеңіске жетіп, Пелопоннес жағалауына шабуыл жасай бастады.

Спартандықтардың шабуылы афиналықтарды өздерінің бастапқы жоспарына сәйкес Аттика халқының барлығын қаланың қорғандарына эвакуациялауға мәжбүр етті. Қаланың ішінде босқындардың көптеп келуі халықтың тығыз орналасуына және халықтың көпшілігінің қарапайым баспанасының жоқтығына әкелді.

Б.з.д. 430 жылы босқындарға лық толған Афинада індет өршіді (Фукидидтің мұқият сипаттап жазған белгілері бұл ауруды, бәлкім, [[Бөрітпе сүзек|сүзек ауруы]] деп көрсетеді; кейбір ғалымдар бұл ауруды [[оба]] ауруы деп те есептейді&lt;ref&gt;История Древней Греции под ред. В. И. Кузищина, с. 199&lt;/ref&gt;; қазіргі молекулалық-генетикалық әдістер аурудың [[Іш сүзегі|іш сүзегінің]] қоздырғышы ([[Salmonella enterica subsp. enterica|Salmonella enterica subsp. enterica serovar Typhi]]&lt;ref&gt;''Papagrigorakis, Manolis J.; Yapijakis, Christos; Synodinos, Philippos N.; Baziotopoulou-Valavani, Effie.''[https://www.ijidonline.com/article/S1201-9712%2805%2900178-5/fulltext DNA examination of ancient dental pulp incriminates typhoid fever as a probable cause of the Plague of Athens]  // International Journal of Infectious Diseases : journal. — 2006. — Vol. 10, no. 3. — P. 206—214. &lt;/ref&gt;) арқылы таралғанын дәлелдеді). [[Оба]] халық тығыз орналасқан қалада тез таралып, ұзақ мерзімде Афинаның жеңілуіне айтарлықтай әсер етті. Ауру 30 000-нан астам азаматты, теңізшілер мен сарбаздарды, соның ішінде Перикл мен оның ұлдарын қырып кетті. Афинаның халқының шамамен үштен бірі мен екіден екісі аралығында адам шығыны болды. Соған сәйкес, Афинаның адам ресурсы күрт азайды, тіпті жалдамалы әскерлер індет жайлаған қалаға жалданудан бас тартты. Аурудан қорыққандықтан, Спартаның Аттикаға басып кіруі тоқтатылды, өйткені олардың сарбаздары індет жұқтырған дұшпанмен байланысудан бас тартты.

[[Перикл]] қайтыс болғаннан кейін, афиналықтар оның консервативті, қорғаныс стратегиясынан біраз алыстап, Спарта мен оның одақтастарына соғыс ашу бағытында агрессивті стратегияға көшті. Дәл осы уақытта Афина демократиясында агрессивті топтардың көсемі [[Клеон]] ерекше рөл атқара бастады. Соғысты неғұрлым агрессивті жүргізуді және Периклдің қорғанысқа бағытталған саясатын доғаруды жақтаған Клеонның ықпалы айтарлықтай артты. Клеон ең алдымен Афина қоғамындағы радикалды-демократиялық элементтерге, әсіресе қалалық сауда мен қолөнер топтарына сүйенді. Жер иелері мен Аттикалық шаруаларға сүйенген және соғысты тоқтатып, бейбіт келісім жасауға ұмтылған бай жер иесі [[Никий]] басқарған қалыпты партия болды. Афинаның жағдайы біртіндеп жақсара бастағандықтан, Клеонның тобы біртіндеп Халық жиналысында үлкен ықпалға ие бола бастады.&lt;ref&gt;История Древней Греции под ред. В. И. Кузищина, с. 201&lt;/ref&gt; 

Афина көптеген қиындықтарға қарамастан, соғыстың алғашқы кезеңіндегі ауыр соққыларға төтеп бере алды. Қулыққа толы жаңа стратег [[Демосфен (қолбасшы)|Демосфеннің]] (кейінгі атақты шешен [[Демосфен|Демосфенмен]] шатастырмау керек) әскери қолбасшылығымен Афиналықтар Пелопоннес жағалауын теңізден шауып, бірнеше жеңістерге жетті. Б.з.д. 429 жылы [[Митилена көтерілісі|көтеріліс]] жасаған Потидеяны ақырында басып алды. 427 жылы [[Лесбос]] аралындағы көтеріліс те сәтсіз аяқталды, сол кезде афиналықтар аралдың басты қаласы — [[Митилена|Митиленаны]] басып алды. Сол бекіністердің бірі [[Пилос|Пилостың]] жанындағы [[Сфактирия]] аралында орналасқан болатын, онда соғыстың бірінші кезеңінде Афина бағы ашылды. Клеонның ұсынысымен Афинаның Халық жиналысы тіпті аралдағы барлық ересек ерлерді өлтіру және әйелдер мен балаларды құлдыққа сату туралы шешім қабылдады; дегенмен, келесі күні бұл шешім өзгертіліп, тек [[Олигархия|олигархияны]] қолдаған мың адамды өлім жазасына кесу туралы шешім қабылданды.

Пилос маңындағы пост Спартаның құлдарға (илоттарға) тәуелділігін шебер пайдаланды; спарталық азаматтар сарбаз болуға дайындалып жатқанда, егін егіп, шаруа істейтін солар еді. Пилостың посты илоттардың қашып келетін жеріне айналды. Сондай-ақ, Афина постының маңында тұрған илоттардың көтеріліс шығара ма деген қорқыныш Спартаны бұл бекініске шабуыл жасауға итермеледі. Б.з.д. 425 жылы [[Пилос шайқасы|Пилос түбіндегі шайқаста]] [[Демосфен (қолбасшы)|Демосфен]] спарталықтарды алдап, Сфактирия аралындағы спарталық әскерді қоршауға алды. Ол оларды берілуге көндірмекші болды. Бірақ бірнеше аптадан кейін ол оларды тізе бүктіре алмады. Оның орнына тәжірибесіз [[Клеон]] бұл істі өзі аяқтаймын деп халық жиналысында мақтанып шықты және [[Сфактирия шайқасы|Сфактирия түбіндегі шайқаста]] үлкен жеңіске жетті. Күтпеген оқиғада Афина әскері қоршап алған 300 спарталық [[гоплит]] берілуге мәжбүр болды. Осылайша Спартаның жеңілмейтіндігі туралы аңызға үлкен соққы тиді. Афиналықтар Сфактириядағы тұтқындарды Афинаға әкеліп, егер Пелопоннес әскері Аттикаға тағы басып кірсе, оларды өлтіреміз деп шешті.

Осы шайқастардан кейін Спартаның қолбасшысы [[Брасид]] өзіне одақтастар мен илоттардан құралған әскер жинап, бүкіл Грекияны кесіп өтіп, Афинаның Фракиядағы отары — Амфипольге жорық жасады. Амфиполь маңайындағы бірнеше [[күміс]] кеніштерін бақылап отырған болатын, ал ол Афинаның әскери қорын толтыруда маңызды рөл атқарды. Афиналықтар [[Фукидид|Фукидидтің]] басқаруымен жасақ жібергенімен, ол кешігіп келіп, Брасидтің Амфипольді басып алуына тосқауыл бола алмады. Сол себепті Фукидид айыпталып, жер аударылды. Бұл жағдай оның екі тараппен де сұхбаттасып, соғыстың тарихын жазуына түрткі болды. Афиналықтар Амфипольді қайтарып алмақ болғанда, [[Брасид]] пен [[Клеон]] екеуі де қаза тапты (қараңыз: [[Амфиполь шайқасы]]). Спарталықтар мен афиналықтар тұтқындарды Брасид басып алған қалаларға айырбастауға келісіп, уақытша бітімге келді.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Ежелгі Грекия соғыстары]]
[[Санат:Пелопоннес соғысы]]</text>
      <sha1>ifs73u24bxq61e7k47lrlwfrezzlw8t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Корея Республикасындағы президент сайлауы (2025)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>760722</id>
    <revision>
      <id>3478860</id>
      <parentid>3478265</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T18:46:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <origin>3478860</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29569" sha1="6901pu45huyll7lifq0r2ga1ovoe2a3" xml:space="preserve">{{Сайлау
 | ел = Корея Республикасы
 | сайлау атауы = Корея Республикасындағы президент сайлауы (2025)
 | сайлау күні = 3 маусым 2025
 | алдыңғы сайлау = Корея Республикасындағы президент сайлауы (2022)
 | алдыңғы сайлау жылы = 2022
 | келесі сайлау = 
 | келесі сайлау жылы = 
 | тіркелгендер = 44391871
 | сайлаушылар = 35236497
 | жарамды = 34980616
 | босжәнежарамсыз = 255881
 | қатысқандар қатынасы = 79.38
 | алдыңғы қатысқандар = 77.08
 | сурет1 = Lee Jae-myung January 2025.jpg
 | түс1 = #004EA2
 | партия1 = [[Тобуро демократиялық партиясы|Демократиялық партия]]
 | кандидат1 = [[Ли Чжэ Мён]]
 | дауыс1 = 17287513
 | пайыз1 = 49.42
 | алдыңғы пайыз1 = 47.83
 | сурет2 = Kim Moon-soo (cropped).jpg
 | түс2 = #E61E2B
 | партия2 = [[Халық күші (Корея Республикасы)|Халық күші]]
 | кандидат2 = [[Ким Мун Су]]
 | дауыс2 = 14395639
 | пайыз2 = 41.15
 | алдыңғы пайыз2 = 48.56
 | сурет3 = Lee Jun-seok's Portait (2024.11) (cropped).jpg
 | түс3 = #F37021
 | партия3 = [[Жаңа реформалар партиясы]]
 | кандидат3 = [[Ли Джун Сок]]
 | дауыс3 = 2917523
 | пайыз3 = 8.34
 | қарта атауы = Дауыстарды аумақтар бойынша бөлу
 | қарта = 2025 Republic of Korea Presidential Election, Municipal-level divisions.svg
 | қарта өлшемі = 200px
 | ізашар = [[Ли Джу Хо]] &lt;small&gt;({{м.а.}})&lt;/small&gt;
 | ізашар партия = [[Тәуелсіз үміткер|Тәуелсіз]]
 | ізбасар = [[Ли Чжэ Мён]]
 | ізбасар партия = [[Тобуро демократиялық партиясы|Демократиялық партия]]
}}
'''Корея Республикасындағы 2025 жылғы мерзімінен бұрын президенттік сайлау''' 2024 жылғы 14 желтоқсанда [[Юн Сөк Йөл импичменті|Юн Сөк Йөл президентіне импичмент]] жарияланғаннан кейін [[3 маусым]]да өтті.&lt;ref&gt;[https://www.koreatimes.co.kr/southkorea/politics/20250408/south-korea-formally-sets-presidential-election-for-june-3 Gov’t formally sets presidential election for June 3]&lt;/ref&gt; Бастапқыда кезекті сайлауды өткізу 2027 жылға жоспарланған болатын.&lt;ref name=&quot;автоссылка1&quot;&gt;[https://www.theguardian.com/world/2024/dec/14/south-korean-parliament-votes-to-impeach-president South Korean parliament votes to impeach president]&lt;/ref&gt;

Корея Республикасының Конституциясына сәйкес, егер [[Корея Республикасының президенті|президент]] [[Юн Сөк Йөл]] отставкаға кетсе немесе [[Корея Республикасының Конституциялық соты|Конституциялық сот]] қызметінен кетсе, 60 күн ішінде кезектен тыс президенттік сайлау өткізілуі керек.&lt;ref&gt;[https://www.theguardian.com/world/2024/dec/05/how-south-koreas-impeachment-process-works-after-yoon-suk-yeols-martial-law-bid How South Korea’s impeachment process works after Yoon Suk Yeol’s martial law bid]&lt;/ref&gt; Бұл президенттік сайлау [[Маусым күресі|демократияландыру]] мен [[Оңтүстік Кореяның алтыншы Республикасы|алтыншы Республика]] құрылғаннан бері тоғызыншы болады. Ел Конституциясына сәйкес, президент бір бес жылдық мерзіммен шектелген, сондықтан Юн Сөк Йөл екінші мерзімге үміткер бола алмады.&lt;ref name=&quot;автоссылка2&quot;&gt;[https://www.electionguide.org/elections/id/3753 South Korean Presidency 2022 General]&lt;/ref&gt;

== Алғышарттары ==
2022 жылғы президенттік сайлауда «[[Халық күші (Корея Республикасы)|Халық күші]]&lt;nowiki/&gt;» партиясының кандидаты және бұрынғы Бас прокурор [[Юн Сөк Йөл]] жеңіске жетті. Оған бәсекелестік «[[«Бірге» демократиялық партиясы|Демократиялық партия]]ның» мүшесі және [[Кёнгидо]] провинциясының бұрынғы губернаторы [[Ли Чжэ Мён]] болды, ол Юнға тек 0,73 % дауыс берді. Юн Сөк Йөл әкімшілігінің мақұлдау рейтингі төмен болды және [[Корея Республикасы Парламенті|парламент]]ті оппозициялық «Демократиялық партия» басқарған кезде өз бағдарламасын жүзеге асыруға әрең ұмтылды. [[Корея Республикасындағы парламент сайлауы (2024)|2024 жылғы парламенттік сайлау]]да оппозиция көпшілікті қайта сақтап қалды.&lt;ref&gt;[https://apnews.com/article/south-korea-yoon-martial-law-997c22ac93f6a9bece68454597e577c1 South Korean president declares martial law, accusing opposition of anti-state activity]&lt;/ref&gt;

Президент пен оппозициялық парламент арасындағы қақтығыстан кейін Юн Сөк Йөл 2024 жылдың 3 желтоқсанында [[Корея Республикасындағы әскери жағдай (2024)|әскери жағдай]]ды енгізді. Алайда, Ұлттық Ассамблеяда көпшілікке ие болған оппозиция президенттің мойынсұнған әскери жағдай режимін алып тастауға дауыс берді. Кейіннен барлық алты оппозициялық партия президент Юнға көтеріліс жасады деген айыппен [[Юн Сөк Йөл импичменті|импичмент жариялау]] туралы ұсыныс жасады.&lt;ref&gt;[https://www.theguardian.com/world/2024/dec/04/south-korea-martial-law-president-yoon-suk-yeol-calls-to-resign-ntwnfb South Korea’s president, Yoon Suk Yeol, facing impeachment after martial law shock]&lt;/ref&gt; 

7 желтоқсанда импичменттің алғашқы ұсынысы бойынша дауыс беру қажетті үштен екі дауысқа ие болмады, өйткені билеуші «[[Халық күші (Корея Республикасы)|Халық күші]]&lt;nowiki/&gt;» (ХК) дауыс беруге бойкот жариялады. Оппозиция апта сайын импичмент жариялайтынын айтты. Дауыс беруден кейін ХК жетекшісі [[Хан Дон Хун]] президент Юнның отставкаға кетуге келіскенін, ал [[Корея Республикасының премьер-министрлердің тізімі|премьер-министр]] [[Хан Док Су]] бірден Юнның «ұйымдасқан отставкаға кетуіне» дейін мемлекеттік істерді басқаруға кірісетінін айтты.&lt;ref&gt;[https://www.businesskorea.co.kr/news/articleView.html?idxno=231256 President Yoon to Resign in Predictable and Transparent Manner, Says PPP Leader]&lt;/ref&gt; 10 желтоқсанда «Халық күші» Юнның 2025 жылдың ақпанында әскери жағдай енгізілгеннен кейінгі тәртіпсіздіктерге байланысты мерзімінен бұрын отставкаға кету мүмкіндігін талқылап жатқанын айтты. Кезектен тыс сайлауды 2025 жылдың сәуір немесе мамыр айларында өткізу жоспарланған болатын.&lt;ref&gt;[https://www.reuters.com/world/asia-pacific/south-koreas-ruling-party-discusses-yoons-resignation-feb-before-snap-election-2024-12-10/ South Korea’s Yoon gave orders to 'drag out' MPs during martial law, officer says]&lt;/ref&gt; Алайда, 12 желтоқсанда ұлтқа үндеуінде президент Юн әскери жағдайдың енгізілуін ақтауға тырысты және отставкаға кетуден бас тартты.&lt;ref&gt;[https://www.koreatimes.co.kr/www/nation/2024/12/356_388253.html Yoon defends martial law decree as act of governance, rejects insurrection charges]&lt;/ref&gt; Бұл билеуші партияның келесі импичмент бойынша дауыс беруіне байланысты бөлінуіне әкелді.&lt;ref&gt;[https://www.koreatimes.co.kr/www/nation/2024/12/356_388254.html Ruling party chief throws support for Yoon impeachment]&lt;/ref&gt;

2024 жылдың 14 желтоқсанында Ұлттық ассамблея президент Юнға екінші әрекетте импичмент жариялады. Парламент 300 заң шығарушының ішінен 204 «қолдап» дауыс берді. Президентті шеттету туралы түпкілікті шешім Конституциялық сотта қалды, оған шешім қабылдауға алты айға дейін уақыт берілді.&lt;ref name=&quot;автоссылка1&quot; /&gt; 27 желтоқсанда Ұлттық ассамблея [[Хан Док Су импичменті|премьер-министрдің қызметінен кетуін қолдап, 192 дауыспен дауыс берді Хан Док Су]], президенттің міндетін атқарушы. Президенттің жаңа міндетін атқарушы болып премьер-министрдің бірінші орынбасары Чхве Сан Мок тағайындалды.&lt;ref&gt;[https://www.koreaherald.com/article/10032371 South Korea’s political crisis deepens as parliament impeaches acting president]&lt;/ref&gt; Алайда, 2025 жылдың 24 наурызында Конституциялық сот импичментті қабылдамай, Хан Док Суды премьер-министр және президенттің міндетін атқарушы ретінде қалпына келтірді.&lt;ref&gt;[https://en.yna.co.kr/view/AEN20250324002700315 Constitutional Court dismisses impeachment of Prime Minister Han]&lt;/ref&gt; 4 сәуірде Конституциялық сот Юнның импичментін бірауыздан қолдады, осылайша оны қызметінен біржола алып тастады.&lt;ref&gt;[https://en.yna.co.kr/view/AEN20250403008554315?section=national/politics Constitutional Court upholds Yoon’s impeachment, removes him from office]&lt;/ref&gt;

1 мамырда президенттің міндетін атқарушы Хан Док Су сайлауда президенттікке үміткер болу үшін отставкаға кетті. Оның артынан, Ұлттық Ассамблеяның импичмент туралы дауыс беруіне бірнеше минут қалғанда, Қаржы министрі Чхве Сан Мок отставкаға кетті, ол президенттің міндеттерін қайтадан өз мойнына алуы керек еді. Осыған байланысты уақытша мемлекет басшысы білім министрі [[Ли Джу Хо]] болды.&lt;ref&gt;[https://www.chosun.com/english/national-en/2025/05/01/JECB7VF2YZDCLDBV2DMOQ6EFRE/ Breaking: Han, Choi out; Lee Ju-ho to serve as acting president]&lt;/ref&gt;

== Сайлау жүйесі ==
Корея Республикасының президенті [[Бір жеңімпаз салыстырмалы көпшілік жүйесі|салыстырмалы көпшілік жүйесі]] бойынша бес жыл мерзімге бір турға сайланады. Қазіргі және бұрынғы президенттердің қайта сайлауға түсуге құқығы жоқ.&lt;ref name=&quot;автоссылка2&quot; /&gt;

Корея Республикасының президенті салыстырмалы көпшілік жүйесі бойынша бес жыл мерзімге бір турға сайланады. Қазіргі және бұрынғы президенттердің қайта сайлауға түсуге құқығы жоқ.&lt;ref name=&quot;автоссылка2&quot; /&gt; Бұл сайлау мерзімінен бұрын болғандықтан, жеңімпаз сайлаудан кейінгі күні, 2025 жылғы 4 маусымда президенттік өтпелі комитет құрмай-ақ қызметке кіріседі және келесі бес жыл ішінде 2030 жылғы 3 маусымға дейін қызметінде болады.

== Негізгі күндері ==

* 2025 жылғы 4 сәуір — сайлау өткізу себебі расталды, кандидаттарды алдын ала тіркеу ашылды; 
* 4 мамырға дейін президенттікке үміткер мемлекеттік қызметшілер отставкаға кетуі керек; 
* 11 мамыр — кандидаттарды тіркеудің аяқталуы; 
* 12 мамыр — сайлау науқанының басталуы; 
* 20–24 мамыр аралығында шетелдік дауыс беру өтеді; 
* 29 және 30 мамыр — мерзімінен бұрын дауыс беру; 
* 2 маусым — сайлау науқанының аяқталуы; 
* 3 маусым — дауыс беру күні.&lt;ref&gt;[https://www.koreatimes.co.kr/southkorea/politics/20250404/presidential-election-likely-set-for-june-3-if-yoon-impeachment-upheld Presidential election likely set for June 3]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.koreatimes.co.kr/southkorea/politics/20250407/s-koreas-next-presidential-election-tentatively-set-for-june-3 Snap presidential election tentatively set for June 3]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.nec.go.kr/site/nec/ex/bbs/View.do?cbIdx=1084&amp;bcIdx=268741 «2025. 6. 3.(화) 실시 제21대 대통령선거 선거사무일정표 게시»]&lt;/ref&gt;

== Үміткерлері ==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|+ '''Корея Республикасының президенттігіне үміткерлер'''
! №
! №{{efn|Бюллетеньдегі нөмір}}
! Үміткер
! Ұраны
! Лауазымдары
! colspan=&quot;2&quot; |Ұсыну субъектісі
! colspan=&quot;2&quot; |Қолдауы
! Дереккөздері
|-
| rowspan=2 |1
| rowspan=2 |1
| rowspan=2 |[[Сурет:Lee Jae-myung January 2025.jpg|x140px]] &lt;br&gt; '''[[Ли Чжэ Мён]]'''&lt;br&gt;&lt;small&gt;{{lang-ko|이재명}}&lt;br&gt;{{date|8|12|1963|3}} ж.т.&lt;br&gt;({{жас|8|12|1963}})&lt;/small&gt;
| rowspan=2 |«Бұдан былай нағыз Корея Республикасы»
({{lang-ko|이제부터 진짜 대한민국}})
| rowspan=2 |[[Корея Республикасының Ұлттық жиналысы|Ұлттық жиналысы]]ның мүшесі (2022 жылдан бастап)
Демократиялық партия жетекшісі (2022—2025)&lt;br&gt;
[[Кёнгидо]] губернаторы (2018—2021)&lt;br&gt;
[[Соннам]] мэрі (2010—2018)
! rowspan=2 style=&quot;background:#152484&quot;|
| rowspan=2 |[[Тобуро демократиялық партиясы|Демократиялық партия]]
!style=&quot;background:#0073CF&quot;|
|[[Кореяның инновациялық партиясы]]
| rowspan=2 bgcolor=&quot;lightgreen&quot;|'''Жариялады:'''&lt;br&gt;10 сәуір&lt;br&gt;'''Ұсынылды:'''&lt;br&gt;27 сәуір&lt;br&gt;'''Тіркелген:'''&lt;br&gt;10 мамыр
|-
| style=&quot;background:#D6001C&quot;|
|[[Прогрессивті партия (Корея Республикасы, 2017)|Прогрессивті партия]]
|-
| 2
| 2
| [[Сурет:Kim Moon-soo at April 26 2025 Debate.png|x140px]]&lt;br&gt; '''[[Ким Мун Су]]'''&lt;br&gt;&lt;small&gt;{{lang-ko|김문수}}&lt;br&gt;{{date|27|08|1951|3}} ж.т.&lt;br&gt;({{жас|27|08|1951}})&lt;/small&gt;
| «Ким Мун Су, Корея Республикасының жаңа адал және лайықты көшбасшысы»
({{lang-ko|새롭게 대한민국 정정당당 김문수}})
| [[Корея Республикасы Еңбек министрлігі|Жұмыспен қамту және еңбек министрі]] (2024—2025)
[[Кёнгидо]] губернаторы (2006—2014)&lt;br&gt;
[[Корея Республикасының Ұлттық жиналысы|Ұлттық жиналысы]]ның мүшесі () (1996—2006)
!style=&quot;background:#E71827&quot;|
|colspan=&quot;3&quot; |[[Халық күші (Корея Республикасы)|Халық күші]]
|bgcolor=&quot;lightgreen&quot;|'''Жариялады:'''&lt;br&gt;9 сәуір&lt;br&gt;'''Ұсынылды:'''&lt;br&gt;3 мамыр&lt;br&gt;'''Тіркелген:'''&lt;br&gt;11 мамыр
|- 
| 3
| 4
| [[Сурет:Lee Jun-seok's Portait (2024.11).jpg|x140px]] &lt;br&gt; '''[[Ли Джун Сок]]'''&lt;br&gt;&lt;small&gt;{{lang-ko|이준석}}&lt;br&gt;{{date|31|03|1985|3}} ж.т.&lt;br&gt;({{жас|31|03|1985}})&lt;/small&gt;
| «Болашақты ашатын таңдау, жаңа президент»
({{lang-ko|미래를 여는 선택 새로운 대통령}})
| [[Корея Республикасының Ұлттық жиналысы|Ұлттық жиналысы]]ның мүшесі (2024 жылдан бастап)
«[[Жаңа реформалар партиясы]]» жетекшісі (2024)&lt;br&gt;
«[[Халық күші (Корея Республикасы)|Халық күші]]» партиясының жетекшісі (2021—2022)
!style=&quot;background:#F37021&quot;|
|colspan=&quot;3&quot; |[[Жаңа реформалар партиясы]]
|bgcolor=&quot;lightgreen&quot;|'''Жариялады:'''&lt;br&gt;18 наурыз&lt;br&gt;'''Тіркелген:'''&lt;br&gt;10 мамыр
|-
| rowspan=3 |4
| rowspan=3 |5
| rowspan=3 |[[Сурет:Kwon Yeong-guk.png|x140px]] &lt;br&gt; '''[[Квон Ён Гук]]'''&lt;br&gt;&lt;small&gt;{{lang-ko|권영국}}&lt;br&gt; {{date|15|08|1963|3}} ж.т.&lt;br&gt;({{жас|15|08|1963}})&lt;/small&gt;
| rowspan=3 |«Тең емес әлемді өзгертейік!»
({{lang-ko|	갈아엎자! 불평등 세상}})
| rowspan=3 |«[[Әділет партиясы (Корея Республикасы)|Демократиялық еңбек партиясы]]» жетекшісі&lt;br&gt;(с 2024)
! rowspan=3 style=&quot;background:#FFE500&quot;|
| rowspan=3 |[[Әділет партиясы (Корея Республикасы)|Демократиялық еңбек партиясы]]
| style=&quot;background:#FF0000&quot;|
| [[Еңбек партиясы (Корея Республикасы)|Еңбек партиясы]]
| rowspan=3 bgcolor=&quot;lightgreen&quot;|'''Жариялады:'''&lt;br&gt;14 апреля&lt;br&gt;'''Ұсынылды:'''&lt;br&gt;30 апреля&lt;br&gt;'''Тіркелген:'''&lt;br&gt;10 мамыр
|-
| style=&quot;background:#5CB32E&quot;|
| Жасылдар партиясы
|-
| style=&quot;background:white&quot;|
| Кәсіподақ ұйымдары{{efn|«Еңбек, саясат, адамдар», «Еңбек партиясының құрылысын ілгерілету жөніндегі дайындық комитеті», «Еңбек азаттығы үшін солшыл белсенділердің Ұлттық жиналысы», «Жұмысшылар ашқан теңдік жолы», «Корея кәсіподақтар конфедерациясы», «Жүйені өзгерту қозғалысы».}}
|-
| —
| 6
| [[Сурет:Ku Ju-wa, February 5, 2025.jpg|x140px]] &lt;br&gt; '''[[Гу Джу Ва]]'''&lt;br&gt;&lt;small&gt;{{lang-ko|구주와}}&lt;br&gt; {{date|23|01|1980|3}} ж.т.&lt;br&gt;({{жас|23|01|1980}})&lt;/small&gt;
| «Кванхвамундағы ділдік және саяси өзгерістер!»
({{lang-ko|광화문 정신 정치 교체!}})
| Заңгер, бұрынғы ұлттық қорғаныс министрі [[Ким Ён Хён]]нің адвокаты
!style=&quot;background:#0958A7&quot;|
|colspan=&quot;3&quot; |[[Бірлестіктің либералдық партиясы]]
|bgcolor=&quot;lightpink&quot;|'''Жариялады:'''&lt;br&gt;29 сәуір&lt;br&gt;'''Ұсынылды:'''&lt;br&gt;9 мая&lt;br&gt;'''Тіркелген:'''&lt;br&gt;10 мая&lt;br&gt;'''Өз кандидатурасын алып тастады:'''&lt;br&gt;18 мамыр&lt;ref name=&quot;автоссылка14&quot; /&gt;{{efn|Кандидаттарды тіркеу аяқталып, сайлаудан шығару 25 мамырға дейін жүргізілгендіктен, бюллетеньдер басылған күні, Гу Джу Ва есімі бюллетеньдерде басылады, бірақ дауыс беру бағанында «алынып тасталды» деп жазылады.}}
|-
| —
| 7
| [[Сурет:Hwang Kyo-ahnrio.jpg|x140px]] &lt;br&gt; '''[[Хван Гё Ан]]'''&lt;br&gt;&lt;small&gt;{{lang-ko|황교안}}&lt;br&gt; {{date|15|04|1957|3}} ж.т.&lt;br&gt;({{жас|15|04|1957}})&lt;/small&gt;
| «Сайлаудағы алаяқтықты жою арқылы жастардың болашағы»
({{lang-ko|부정선거 척결로 청년에게 미래를}})
| [[Корея Республикасының президенті|Президент]]тің міндетін атқарушы (2016—2017)
[[Корея Республикасының премьер-министрлердің тізімі|Премьер-министр]] (2015—2017)
!style=&quot;background:#DCDCDC&quot;|
|colspan=&quot;3&quot; |[[Тәуелсіз үміткер|Тәуелсіз]]
|bgcolor=&quot;lightpink&quot;|'''Жариялады:'''&lt;br&gt;9 сәуір&lt;br&gt;'''Ұсынылды:'''&lt;br&gt;16 сәуір&lt;br&gt;'''Тіркелген:'''&lt;br&gt;11 мамыр&lt;br&gt;'''Өз кандидатурасын алып тастады:'''&lt;br&gt;1 маусым
|-
| 5
| 8
| [[Сурет:Replace this image male.svg|x140px]] &lt;br&gt; '''[[Сон Джи Хо]]'''&lt;br&gt;&lt;small&gt;{{lang-ko|송진호}}&lt;br&gt; {{date|28|03|1968|3}} ж.т.&lt;br&gt;({{жас|28|03|1968}})&lt;/small&gt;
| «Алдымен экономика, содан кейін саясат!»
({{lang-ko|선경제, 후정치!}})
| Саясаткер
!style=&quot;background:#DCDCDC&quot;|
|colspan=&quot;3&quot; |[[Тәуелсіз үміткер|Тәуелсіз]]
|bgcolor=&quot;lightgreen&quot;|'''Жариялады:'''&lt;br&gt;30 сәуір&lt;br&gt;'''Ұсынылды:'''&lt;br&gt;3 мамыр&lt;br&gt;'''Тіркелген:'''&lt;br&gt;11 мамыр
|-
|colspan=&quot;10&quot; |&lt;small&gt;Ескертпе: Кандидаттарға нөмір партияның ұлттық жиналыстағы орындарының санына сәйкес беріледі. Кандидаттың бірінші нөмірі-ең көп орынға ие партия және т.б. Алайда, 3 нөмірлі символ бос қалды, өйткені «[[Кореяның инновациялық партиясы]]», парламенттегі үшінші ірі партия кандидат ұсынбады.&lt;ref&gt;[https://n.news.naver.com/article/214/0001423484?sid=100 21대 대선 7명 후보 등록 마감‥이재명 1번·김문수 2번·이준석 4번]&lt;/ref&gt;&lt;/small&gt;
|}

== Сауалнамалары ==
=== Үміткерлерді тіркегеннен кейінгі сауалнамалары ===
[[Сурет:Finalised Polling for the 2025 Korean Presidential Election.png|center|thumb|1200x1200px|Президенттік сайлау бойынша сауалнама қисығы орташа есеппен 7 күн:
{{flatlist|
{{Color box|#004EA2|border=darkgray}} [[Ли Чжэ Мён]],
{{Color box|#E61E2B|border=darkgray}} [[Ким Мун Су]],
{{Color box|#FF7920|border=darkgray}} [[Ли Джун Сок]],
{{Color box|#777777|border=darkgray}} Басқа,
{{Color box|#FFCC00|border=darkgray}} [[Квон Ён Гук]],
{{Color box|#99C9C9|border=darkgray}} [[Хван Гё Ан]],
{{Color box|#C99999|border=darkgray}} [[Сон Джи Хо]],
{{Color box|#080B9E|border=darkgray}} [[Гу Джу Ва]].
}}]]

=== Ресми кандидатураға дейінгі сауалнамалар ===
[[Сурет:Polling for the 2025 Korean Presidential Election.svg|center|thumb|1200x1200px|Президенттік сайлау бойынша сауалнама қисығы орташа есеппен 7 күн:
{{flatlist|
{{Color box|#004EA2|border=darkgray}} [[Ли Чжэ Мён]],
{{Color box|#808080|border=darkgray}} [[Хан Док Су]],
{{Color box|#F39399|border=darkgray}} [[Ким Мун Су]],
{{Color box|#E61E2B|border=darkgray}} [[Хан Дон Хун]],
{{Color box|#FF7920|border=darkgray}} [[Ли Джун Сок]],
{{Color box|#45BABD|border=darkgray}} [[Ли Нак Ён]],
{{Color box|#0173CF|border=darkgray}} [[Чо Гук]],
{{Color box|#8A121A|border=darkgray}} [[Ан Чхоль Су]],
{{Color box|#F8BCBF|border=darkgray}} [[Вон Хи Рён]],
{{Color box|#F07880|border=darkgray}} [[Ю Сынмин|Ю Сын Мин]],
{{Color box|#B81822|border=darkgray}} [[Хон Джун Пхё]],
{{Color box|#EB4B55|border=darkgray}} [[О Се Хун (политик)|О Се Хун]],
{{Color box|#6695C7|border=darkgray}} [[Ким Кён Су]],&lt;br&gt;
{{Color box|#3371B5|border=darkgray}} [[Ким Дон Ён (саясаткер)|Ким Дон Ён]].
}}]]

== Экзитполдар ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;width:100%;&quot;
|-
! style=&quot;width:10%;&quot; rowspan=2 | Хабар таратушы || style=&quot;width:10%; &quot; | [[Ли Чжэ Мён]] || style=&quot;width:10%; &quot; | [[Ким Мун Су]] || style=&quot;width:10%; &quot; | [[Ли Джун Сок]] || style=&quot;width:10%; &quot; | [[Квон Ён Гук]] || style=&quot;width:10%; &quot; | [[Сон Джи Хо]]
|-
! style=&quot;width:10%;&quot; style=&quot;background:#152484&quot; | || style=&quot;width:10%;&quot; style=&quot;background:#E71827&quot; | || style=&quot;width:10%;&quot; style=&quot;background:#F37021&quot; | || style=&quot;width:10%;&quot; style=&quot;background:#FFE500&quot; | || style=&quot;width:10%;&quot; style=&quot;background:#DCDCDC&quot; |
|-
| [[Korean Broadcasting System|KBS]], [[Munhwa Broadcasting Corporation|MBC]] и [[Seoul Broadcasting System|SBS]] || 51,7 % || 39,3 % || 7,7 % || 1,3 % || 0,1 %
|-
| [[JTBC]] || 50,6 % || 39,4 % || 7,9 % || — || —
|-
| Channel A || 51,1 % || 38,9 % || 8,7 % || — || —

|-
|colspan=&quot;5&quot;|'''Дереккөздер:''' [https://www.straitstimes.com/asia/east-asia/lee-jae-myung-set-to-be-s-koreas-new-president-exit-polls-show 1].
|-
|}

== Нәтижелері ==
{| class=wikitable style=text-align:right
!colspan=2|Үміткері
!Партиясы
!Дауыстары
!%
|-
| bgcolor=&quot;#152484&quot; |
|align=left|[[Ли Чжэ Мён]]||align=left|[[Тобуро демократиялық партиясы|Демократиялық партия]]||17 287 513||49,42
|-
| bgcolor=&quot;#E61E2B&quot; |
|align=left|[[Ким Мун Су]]||align=left|[[Халық күші (Корея Республикасы)|Халық күші]]||14 395 639||41,15
|-
| bgcolor=&quot;#F37021&quot; |
|align=left|[[Ли Джун Сок]]||align=left|[[Жаңа реформалар партиясы]]||2 917 523||8,34
|-
| bgcolor=&quot;#FFE500&quot; |
|align=left|[[Квон Ён Гук]]||align=left|[[Әділет партиясы (Корея Республикасы)|Демократиялық жұмысшы партиясы]]||344 150||0,98
|-
| bgcolor=&quot;#DCDCDC&quot; |
|align=left|[[Сон Джи Хо]]||align=left|[[Тәуелсіз үміткер|Тәуелсіз]]||35 791||0,10
|-
| bgcolor=&quot;#0958A7&quot; |
|align=left|[[Гу Джу Ва]]||align=left|[[Бірлестік либералдық партиясы]]||colspan=2|''кандидатураны алып тастады''
|-
| bgcolor=&quot;#DCDCDC&quot; |
|align=left|[[Хван Гё Ан]]||align=left|[[Тәуелсіз үміткер|Тәуелсіз]]||colspan=2|''кандидатураны алып тастады''
|-
|colspan=5|
|-
|align=left colspan=3|Жарамды дауыстар||34 980 616||99,27
|-
|align=left colspan=3|Жарамсыз дауыстар||255 881||0,73
|-
|align=left colspan=3|'''Жалпы дауыстар'''||'''35 236 497'''||'''100'''
|-
|align=left colspan=3|Жалпы сайлаушылар/келу||44 391 871||79,38
|-
|colspan=5 align=left|Дереккөздер: [http://info.nec.go.kr/electioninfo/electionInfo_report.xhtml?electionId=0020250603&amp;requestURI=/electioninfo/0020250603/vc/vccp09.jsp&amp;secondMenuId=VCCP09&amp;statementId=VCCP09_%231&amp;electionCode=1&amp;cityCode=0 Ұлттық сайлау комиссиясы]
|}

== Қосымша ақпарат ==
{{Notelist}}

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Азиядағы 2025 жылғы сайлау|Корея Республикасы]]
[[Санат:2025 жыл Корея Республикасында]]
[[Санат:Корея Республикасындағы президент сайлау]]
[[Санат:3 маусымдағы оқиғалар]]
[[Санат:маусым 2025]]
[[Санат:2025 жылғы сайлаулар]]</text>
      <sha1>6901pu45huyll7lifq0r2ga1ovoe2a3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Әлеуметтік тұрғын үй</title>
    <ns>0</ns>
    <id>760728</id>
    <revision>
      <id>3478862</id>
      <parentid>3478277</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T18:51:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <origin>3478862</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4198" sha1="3al3zsrttyf1jtg0id3ionnjxzcxw31" xml:space="preserve">'''Әлеуметтік тұрғын үй''' ({{Lang-en|social housing}}) — тұрғын үйді нарықтық бағамен сатып алуға немесе жалға алуға қаражаты жеткіліксіз азаматтарды тұрғын үймен қамтамасыз ету тәсілі.

Әлемдік тәжірибеде бұл термин меншік иелері және (немесе) менеджерлері коммерциялық емес мақсаттарды көздейтін ұйымдар (мемлекеттік және муниципалдық мекемелер, коммерциялық емес ұйымдар немесе олардың комбинациясы) болып табылатын жылжымайтын мүлікті жалға берудің көптеген түрлерін біріктіреді, әдетте халықтың барлық топтары үшін тұрғын үйдің қолжетімділігін арттыруға байланысты. Мемлекеттік немесе муниципалдық меншікті көрсету үшін кеңірек термин қолданылады '''қоғамдық тұрғын үй''' ({{Lang-en|public housing}}).

== Қазақстан ==
Қазақстанда әлеуметтік тұрғын үй «Тұрғын үй қатынастары туралы» Заңмен реттеледі. Осы заңға сәйкес жергілікті атқарушы органдар Кезекте тұрғандардың тізімін жүргізеді және ресми түрде мұқтаж деп танылған азаматтарға тұрғын үй бөледі. Басым санаттарға мыналар жатады: [[Ұлы Отан соғысы]] ардагерлері, жетімдер және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар, көп балалы аналар және 68-бапта көрсетілген халықтың әлеуметтік осал топтары, мысалы, тұруға қауіпті деп танылған тұрғын үйде тұратын адамдар.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Үй кезегі &quot;қырқылмақ&quot;|url=https://inbusiness.kz/kz/news/uj-kezegi-%C2%ABkyrkylmak%C2%BB|accessdate=2025-06-07|date=2018-10-17|author=Жанат Ардақ|publisher=inbusiness.kz}}&lt;/ref&gt;

Әлеуметтік тұрғын үй мемлекеттік тұрғын үй қорынан немесе муниципалитеттер басқаратын жалға берілетін жеке тұрғын үй арқылы беріледі. Сұраныс ұсыныстан жиі асып түсетініне қарамастан, Қазақстан табысы төмен және орташа азаматтар үшін жылжымайтын мүлікті жалға алу және иелену нұсқаларын қолдайтын «Нұрлы жер» сияқты мемлекеттік бағдарламаларды іске асыруды жалғастыруда.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=«Нұрлы жер» тұрғын үй бағдарламасы туралы 5 сұрақ|url=https://ult.kz/post/nurly-zher-turgyn-uy-bagdarlamasy-turaly-5-surak|accessdate=2025-06-07|date=2017-11-14|publisher=Ult.kz}}&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

== Сыртқы сілтемелер ==
* [https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z970000094_ «Тұрғын үй қатынастары туралы» № 94-1 Заңы] — «Әділет» ақпараттық-құқықтық жүйесі
* [https://egov.kz/cms/kk/articles/receive_housing Мемлекеттен тұрғын үйді қалай алуға болады және оған кімнің құқығы бар] eGov.kz сайтындағы
* [https://egov.kz/cms/kk/articles/housing_relations/nurlyzher «Нұрлы жер» бағдарламасы бойынша қалай баспана алуға болады] eGov.kz сайтындағы

[[Санат:Үй сатып алу механизмдері]]
[[Санат:Тұрғын үй саясаты]]</text>
      <sha1>3al3zsrttyf1jtg0id3ionnjxzcxw31</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қараменде би кесенесі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>760819</id>
    <revision>
      <id>3478781</id>
      <parentid>3478772</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T12:35:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Салиха</username>
        <id>17167</id>
      </contributor>
      <origin>3478781</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7437" sha1="bwccmwpuerpmk72st6g2j9tqwdgzerh" xml:space="preserve">{{Ғимарат
| ғимараттың аты     = Қараменде би кесенесі
| шынайы аты         = 
| бұрынғы атауы      = 
| балама аты         = 
| статусы            = Қарағанды облысының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіші
| суреті             = Қараменде би кесенесі.jpg  
| ені                = 
| сурет атауы        = 
| позициялық карта   = Қазақстан  
 |lat_dir = |lat_deg =  48|lat_min = 22 |lat_sec =    
 |lon_dir = |lon_deg =  74|lon_min = 57 |lon_sec =   
| карта атауы        = 
| карта ені          = 
| ғимараттың үлкен жетістігі  =
| ізашары            = 
| ізбасары           = 
| ғимарат түрі       =  
| сәулет стилі       = қала құрылысы және сәулет
| қолданылуы         = 
| орналасуы          = [[Ақтоғай ауданы (Қарағанды облысы)|Ақтоғай ауданы]]
| мекен жайы         = [[Ақтоғай (Қарағанды облысы)|Ақтоғай]] кентінен солтүстікке қарай 5 км
| қала               = 
| мемлекет           = 
| қазіргі жалдаушы   = 
| ғимараттың маңыздылығы  = 
| құрылысы уақыты    = XVIII ғасыр   
| құрылысы аяқталды  = 
| ашылған уақыты     = 
| жөнделген уақыты   = 
| жабылған уақыты    = 
| бұзылған уақыты    = 
| құны               = 
| жөндеу құны        = 
| биіктігі           =  
| төбесі             = 
| антеннаның төбесі  = 
| шатыры             = 
| ең соңғы қабат     = 
| обсерватория       = 
| құрылыс жүйесі     = 
| көлемі             = 
| диаметрі           =  
| басқа да өлшемдері =   
| қабаттар саны      = 
| ғимараттың ішкі ауданы    = 
| лифтілер           = 
| тапсырыс беруші    = 
| иемденуші          = 
| басқарушы орган    = 
| сәулетшісі         =  
| сәулет фирмасы     = 
| салушы             = 
| инженері           = 
| инженер-құрылысшы     = 
| басқа да дизайнерлер  = 
| сметашы            = 
| бас мердігер       = 
| марапаттары        = 
| дүкендер саны      = 
| бөлмелер саны      = 
| көлік тұрағы       = 
| сайты              = 
}}
'''Қараменде би кесенесі''' – [[Қарағанды облысының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі]]не енген тарихи сәулет өнері ескерткіші.

== Орналасқан жері ==
[[Ақтоғай ауданы (Қарағанды облысы)|Ақтоғай ауданы]], [[Ақтоғай (Қарағанды облысы)|Ақтоғай]] кентінен солтүстікке қарай 5 км жерде, Ақтас өзенінің [[Тоқырау (өзен)|Тоқырау]]ынға құяр сағасындағы Қараменде айрығы (Қарекең айрығы) деген жерде орналасқан.

== Тарихи деректер ==
Кесене XVIII ғасыр соңында бой көтерген. [[Қараменде Шақаұлы]] (1707-1797) Орта жүзге белгілі би, көріпкел әулие, дуалы ауызды адам болған.&lt;br&gt;
[[Жоңғар шапқыншылығы]] кезінде сыртқы жаудан өз елін-жерін қорғаған халық арасынан шыққан [[Бөгенбай батыр|Қанжығалы Бөгенбай]], [[Қабанбай батыр|Қаракерей Қабанбай]], [[Жәнібек батыр Бердәулетұлы|Шақшақұлы Жәнібек]], [[Малайсары батыр|бәсентиін Малайсары]], [[Байғозы Наймантайұлы|Тарақты ер Байғозы]], Дос, Қараменде, [[Олжабай Толыбайұлы|Олжабай]], [[Тайлақ Бекежанұлы|Тайлақ]], [[Саңырақ батыр Тоқтыбайұлы|Саңырақ]] және т.б. батырлар мыңдаған ержүрек қазақ жауынгерлерін айналасына топтастырып, алдыңғы қатарда шайқасты бастап жүрді. Халық аузында осы батырлардың ішінде Қараменде батыр, ақылды би ретінде жиі айтылып жүрді.&lt;br&gt;
Қараменде – халық қысылғанда ақыл-кеңес сұрап, торыққанда демеу болатын Садыр қожаның жанына жерленген.

== Кесене сипаты ==
Қарамендінің моласы бөренеден қиып салынған. Тек [[1920 жыл|1920]] жылдары осы ағаш моланы айналдыра саман кірпіштен қалаған. [[1993 жыл|1993]] жылы Ақтоғайда үлкен ас беріліп, мазары қайта жаңартылған.&lt;br&gt;
Мазар шаршы пішіндес ақ кірпіштен қаланған. Төртбұрышында төрт кішкене мұнарасы бар және шағын ғана күмбез шығарылған. Күмбез бен мұнаралардың үстінде темірден жасалған айшықтар орналасқан.&lt;br&gt;
[[2008 жыл|2008]] жылы (А.З. Бейсеновтің жетекшілігімен, А.Е. Қасеналин мен Қ.А. Жамболатовтың қатысуымен) зерттеу жұмыстары Қараменде бидің бейіті бұрыннан тұрған Садыр әулиенің бейіті сияқты, бастапқыда ежелден бері жоғарғы әлеуметтік сатыдағы тұлғалардың бейітінде өтетін әдет-ғұрыптық дәстүрлер жалғасқан киелі, қасиетті жерде пайда болғанын көрсетті.&lt;ref&gt;Қазақстанның киелі орындарының географиясы: Табиғат, археология, этнография және діни сәулет өнері нысандарының тізілімі / Жалпы редакциясын басқарған ҚР ҰҒА академигі Байтанаев Б.Ә. – Алматы: Ә.Х. Марғұлан атындағы Археология институты, 2017 – 1-шығарылым. – 904 б. ISBN 978-601-7312-78-7&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Қазақстан кесенелері]]
[[Санат:Қарағанды облысының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштері]]
[[Санат:Қарағанды облысы сәулеті]]</text>
      <sha1>bwccmwpuerpmk72st6g2j9tqwdgzerh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478782</id>
      <parentid>3478781</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T12:37:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Салиха</username>
        <id>17167</id>
      </contributor>
      <origin>3478782</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7444" sha1="a9v1f6zj7ultvbun0ztdyi3mz1unp8s" xml:space="preserve">{{Ғимарат
| ғимараттың аты     = Қараменде би кесенесі
| шынайы аты         = 
| бұрынғы атауы      = 
| балама аты         = 
| статусы            = Қарағанды облысының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіші
| суреті             = Қараменде би кесенесі.jpg  
| ені                = 
| сурет атауы        = 
| позициялық карта   = Қазақстан  
 |lat_dir = |lat_deg =  48|lat_min = 22 |lat_sec =    
 |lon_dir = |lon_deg =  74|lon_min = 57 |lon_sec =   
| карта атауы        = 
| карта ені          = 
| ғимараттың үлкен жетістігі  =
| ізашары            = 
| ізбасары           = 
| ғимарат түрі       =  
| сәулет стилі       = қала құрылысы және сәулет
| қолданылуы         = 
| орналасуы          = [[Ақтоғай ауданы (Қарағанды облысы)|Ақтоғай ауданы]]
| мекен жайы         = [[Ақтоғай (Қарағанды облысы)|Ақтоғай]] ауылынан солтүстікке қарай 5 км
| қала               = 
| мемлекет           = 
| қазіргі жалдаушы   = 
| ғимараттың маңыздылығы  = 
| құрылысы уақыты    = XVIII ғасыр   
| құрылысы аяқталды  = 
| ашылған уақыты     = 
| жөнделген уақыты   = 
| жабылған уақыты    = 
| бұзылған уақыты    = 
| құны               = 
| жөндеу құны        = 
| биіктігі           =  
| төбесі             = 
| антеннаның төбесі  = 
| шатыры             = 
| ең соңғы қабат     = 
| обсерватория       = 
| құрылыс жүйесі     = 
| көлемі             = 
| диаметрі           =  
| басқа да өлшемдері =   
| қабаттар саны      = 
| ғимараттың ішкі ауданы    = 
| лифтілер           = 
| тапсырыс беруші    = 
| иемденуші          = 
| басқарушы орган    = 
| сәулетшісі         =  
| сәулет фирмасы     = 
| салушы             = 
| инженері           = 
| инженер-құрылысшы     = 
| басқа да дизайнерлер  = 
| сметашы            = 
| бас мердігер       = 
| марапаттары        = 
| дүкендер саны      = 
| бөлмелер саны      = 
| көлік тұрағы       = 
| сайты              = 
}}
'''Қараменде би кесенесі''' – [[Қарағанды облысының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі]]не енген тарихи сәулет өнері ескерткіші.

== Орналасқан жері ==
[[Ақтоғай ауданы (Қарағанды облысы)|Ақтоғай ауданы]], [[Ақтоғай (Қарағанды облысы)|Ақтоғай]] ауылынан солтүстікке қарай 5 км жерде, Ақтас өзенінің [[Тоқырау (өзен)|Тоқырау]] өзеніне құяр сағасындағы Қараменде айрығы (Қарекең айрығы) деген жерде орналасқан.

== Тарихи деректер ==
Кесене XVIII ғасыр соңында бой көтерген. [[Қараменде Шақаұлы]] (1707-1797) Орта жүзге белгілі би, көріпкел әулие, дуалы ауызды адам болған.&lt;br&gt;
[[Жоңғар шапқыншылығы]] кезінде сыртқы жаудан өз елін-жерін қорғаған халық арасынан шыққан [[Бөгенбай батыр|Қанжығалы Бөгенбай]], [[Қабанбай батыр|Қаракерей Қабанбай]], [[Жәнібек батыр Бердәулетұлы|Шақшақұлы Жәнібек]], [[Малайсары батыр|бәсентиін Малайсары]], [[Байғозы Наймантайұлы|Тарақты ер Байғозы]], Дос, Қараменде, [[Олжабай Толыбайұлы|Олжабай]], [[Тайлақ Бекежанұлы|Тайлақ]], [[Саңырақ батыр Тоқтыбайұлы|Саңырақ]] және т.б. батырлар мыңдаған ержүрек қазақ жауынгерлерін айналасына топтастырып, алдыңғы қатарда шайқасты бастап жүрді. Халық аузында осы батырлардың ішінде Қараменде батыр, ақылды би ретінде жиі айтылып жүрді.&lt;br&gt;
Қараменде – халық қысылғанда ақыл-кеңес сұрап, торыққанда демеу болатын Садыр қожаның жанына жерленген.

== Кесене сипаты ==
Қарамендінің моласы бөренеден қиып салынған. Тек [[1920 жыл|1920]] жылдары осы ағаш моланы айналдыра саман кірпіштен қалаған. [[1993 жыл|1993]] жылы Ақтоғайда үлкен ас беріліп, мазары қайта жаңартылған.&lt;br&gt;
Мазар шаршы пішіндес ақ кірпіштен қаланған. Төртбұрышында төрт кішкене мұнарасы бар және шағын ғана күмбез шығарылған. Күмбез бен мұнаралардың үстінде темірден жасалған айшықтар орналасқан.&lt;br&gt;
[[2008 жыл|2008]] жылы (А.З. Бейсеновтің жетекшілігімен, А.Е. Қасеналин мен Қ.А. Жамболатовтың қатысуымен) зерттеу жұмыстары Қараменде бидің бейіті бұрыннан тұрған Садыр әулиенің бейіті сияқты, бастапқыда ежелден бері жоғарғы әлеуметтік сатыдағы тұлғалардың бейітінде өтетін әдет-ғұрыптық дәстүрлер жалғасқан киелі, қасиетті жерде пайда болғанын көрсетті.&lt;ref&gt;Қазақстанның киелі орындарының географиясы: Табиғат, археология, этнография және діни сәулет өнері нысандарының тізілімі / Жалпы редакциясын басқарған ҚР ҰҒА академигі Байтанаев Б.Ә. – Алматы: Ә.Х. Марғұлан атындағы Археология институты, 2017 – 1-шығарылым. – 904 б. ISBN 978-601-7312-78-7&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Қазақстан кесенелері]]
[[Санат:Қарағанды облысының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштері]]
[[Санат:Қарағанды облысы сәулеті]]</text>
      <sha1>a9v1f6zj7ultvbun0ztdyi3mz1unp8s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Сурет:Қараменде би кесенесі.jpg</title>
    <ns>6</ns>
    <id>760820</id>
    <revision>
      <id>3478780</id>
      <timestamp>2025-06-09T12:28:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Салиха</username>
        <id>17167</id>
      </contributor>
      <comment>{{Еркін сурет
| сипаттамасы     = Қараменде би кесенесі
| қайнары         = Қазақстанның киелі орындарының географиясы: Табиғат, археология, этнография және діни сәулет өнері нысандарының тізілімі / Жалпы редакциясын басқарған ҚР ҰҒА академигі Байтанаев Б.Ә. – Алматы: Ә.Х. Марғұлан атындағы Археология институты, 2017 – 1-шығарылым. – 904 б. ISBN 978-601-7312-78-7
| жасалған уақыты = 2017 жыл
| авторы          = Ж.М. Мәжитов
}}</comment>
      <origin>3478780</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="786" sha1="g9dwlugxsmhhxyxlghi90i691nv87ec" xml:space="preserve">== Түйін ==
{{Еркін сурет
| сипаттамасы     = Қараменде би кесенесі
| қайнары         = Қазақстанның киелі орындарының географиясы: Табиғат, археология, этнография және діни сәулет өнері нысандарының тізілімі / Жалпы редакциясын басқарған ҚР ҰҒА академигі Байтанаев Б.Ә. – Алматы: Ә.Х. Марғұлан атындағы Археология институты, 2017 – 1-шығарылым. – 904 б. ISBN 978-601-7312-78-7
| жасалған уақыты = 2017 жыл
| авторы          = Ж.М. Мәжитов
}}
== Лицензиялау ==
{{self|CC-Zero}}</text>
      <sha1>g9dwlugxsmhhxyxlghi90i691nv87ec</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Исламбек Нұрбекұлы Қарақанов</title>
    <ns>0</ns>
    <id>760821</id>
    <revision>
      <id>3478786</id>
      <timestamp>2025-06-09T12:46:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Орел Карл</username>
        <id>81620</id>
      </contributor>
      <comment>Жаңа бетте: {{Мемлекеттік қайраткер  | түс                  = &lt;!-- елбасы | мемлекет басшысы | үкімет басшысы | халықаралық | губернатор | перғауын |  швейцарияның федерация кеңесі | елші | министр | монарх --&gt;  | Қазақша есімі        = Исламбек Нұрбекұлы Қарақанов  | Шынайы есімі         =   | Сурет...</comment>
      <origin>3478786</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3568" sha1="rm5p2gm34hzjx2ax1rvhz8tr05sm0xz" xml:space="preserve">{{Мемлекеттік қайраткер
 | түс                  = &lt;!-- елбасы | мемлекет басшысы | үкімет басшысы | халықаралық | губернатор | перғауын | 
швейцарияның федерация кеңесі | елші | министр | монарх --&gt;
 | Қазақша есімі        = Исламбек Нұрбекұлы Қарақанов
 | Шынайы есімі         = 
 | Суреті               = 
 | Сурет ені            = 
 | Атауы                =
 | Титулы               = [[Қазақстан ірі қалалары әкімдерінің тізімі#Семей|Семей қаласының әкімі]]
 | Ту                   = Coat of arms of Semipalatinsk 1878.svg
 | Ту2                  = Flag of Kazakhstan.svg
 | Реті                 = 
 | Басқара бастады      = 23 наурыз 1992
 | Басқаруын аяқтады    = 1994
 | Ізашары              = ''лауазым құрылды''
 | Ізбасары             = [[Вячеслав Сергеевич Бутин|Вячеслав Бутин]]
 | Президент            = 
 | Премьер              =
 | Титулы_2             = 
 | Ту_2                 = 
 | Ту2_2                = 
 | Реті_2               = 
 | Басқара бастады_2    = 
 | Басқаруын аяқтады_2  = 
 | Ізашары_2            = 
 | Ізбасары_2           = 
 | Титулы_3             = 
 | Ту_3                 = 
 | Ту2_3                = 
 | Реті_3               = 
 | Басқара бастады_3    = 
 | Басқаруын аяқтады_3  = 
 | Ізашары_3            = 
 | Ізбасары_3           = 
 | Титулы_4             = 
 | Ту_4                 = 
 | Ту2_4                = 
 | Реті_4               = 
 | Басқара бастады_4    = 
 | Басқаруын аяқтады_4  = 
 | Ізашары_4            = 
 | Ізбасары_4           = 
 | Туған күні           = 1.3.1958
 | Туған жері           = Семеновка ауылы, [[Бесқарағай ауданы]], [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]]
 | Қайтыс болған күні   = 
 | Қайтыс болған жері   = 
 | Жерленді             = 
 | Діні                 = 
 | Әкесі                =
 | Анасы                =
 | Жұбайы               = 
 | Балалары             = 
 | Партиясы             = 
 | Білімі               = [[Әбілқас Сағынов атындағы Қарағанды техникалық университеті|Қарағанды политехникалық институты]]
 | Мамандығы            = 
 | Қолтаңбасы           = 
 | Сайты                = 
 | Commons              = 
 | Марапаттары          =
}}
'''Исламбек Нұрбекұлы Қарақанов''' ([[1 наурыз]] [[1958 жыл|1958]], [[Қарабас (Абай облысы)|Семеновка]] ауылы, [[Бесқарағай ауданы]], [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]]) — қазақстандық мемлекет қайраткері.

== Өмірбаяны ==
== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}</text>
      <sha1>rm5p2gm34hzjx2ax1rvhz8tr05sm0xz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478787</id>
      <parentid>3478786</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T12:46:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Орел Карл</username>
        <id>81620</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>«[[Санат:Бесқарағай ауданында туғандар|Бесқарағай ауданында туғандар]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен)</comment>
      <origin>3478787</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3641" sha1="6ux8dvief8kwking74rfekpw3fmxim0" xml:space="preserve">{{Мемлекеттік қайраткер
 | түс                  = &lt;!-- елбасы | мемлекет басшысы | үкімет басшысы | халықаралық | губернатор | перғауын | 
швейцарияның федерация кеңесі | елші | министр | монарх --&gt;
 | Қазақша есімі        = Исламбек Нұрбекұлы Қарақанов
 | Шынайы есімі         = 
 | Суреті               = 
 | Сурет ені            = 
 | Атауы                =
 | Титулы               = [[Қазақстан ірі қалалары әкімдерінің тізімі#Семей|Семей қаласының әкімі]]
 | Ту                   = Coat of arms of Semipalatinsk 1878.svg
 | Ту2                  = Flag of Kazakhstan.svg
 | Реті                 = 
 | Басқара бастады      = 23 наурыз 1992
 | Басқаруын аяқтады    = 1994
 | Ізашары              = ''лауазым құрылды''
 | Ізбасары             = [[Вячеслав Сергеевич Бутин|Вячеслав Бутин]]
 | Президент            = 
 | Премьер              =
 | Титулы_2             = 
 | Ту_2                 = 
 | Ту2_2                = 
 | Реті_2               = 
 | Басқара бастады_2    = 
 | Басқаруын аяқтады_2  = 
 | Ізашары_2            = 
 | Ізбасары_2           = 
 | Титулы_3             = 
 | Ту_3                 = 
 | Ту2_3                = 
 | Реті_3               = 
 | Басқара бастады_3    = 
 | Басқаруын аяқтады_3  = 
 | Ізашары_3            = 
 | Ізбасары_3           = 
 | Титулы_4             = 
 | Ту_4                 = 
 | Ту2_4                = 
 | Реті_4               = 
 | Басқара бастады_4    = 
 | Басқаруын аяқтады_4  = 
 | Ізашары_4            = 
 | Ізбасары_4           = 
 | Туған күні           = 1.3.1958
 | Туған жері           = Семеновка ауылы, [[Бесқарағай ауданы]], [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]]
 | Қайтыс болған күні   = 
 | Қайтыс болған жері   = 
 | Жерленді             = 
 | Діні                 = 
 | Әкесі                =
 | Анасы                =
 | Жұбайы               = 
 | Балалары             = 
 | Партиясы             = 
 | Білімі               = [[Әбілқас Сағынов атындағы Қарағанды техникалық университеті|Қарағанды политехникалық институты]]
 | Мамандығы            = 
 | Қолтаңбасы           = 
 | Сайты                = 
 | Commons              = 
 | Марапаттары          =
}}
'''Исламбек Нұрбекұлы Қарақанов''' ([[1 наурыз]] [[1958 жыл|1958]], [[Қарабас (Абай облысы)|Семеновка]] ауылы, [[Бесқарағай ауданы]], [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]]) — қазақстандық мемлекет қайраткері.

== Өмірбаяны ==
== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Бесқарағай ауданында туғандар]]</text>
      <sha1>6ux8dvief8kwking74rfekpw3fmxim0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478788</id>
      <parentid>3478787</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T12:47:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Орел Карл</username>
        <id>81620</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>«[[Санат:Семей әкімдері|Семей әкімдері]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен)</comment>
      <origin>3478788</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3684" sha1="pmx90pf9w5owu5vlw2fwhelqbmqf6sh" xml:space="preserve">{{Мемлекеттік қайраткер
 | түс                  = &lt;!-- елбасы | мемлекет басшысы | үкімет басшысы | халықаралық | губернатор | перғауын | 
швейцарияның федерация кеңесі | елші | министр | монарх --&gt;
 | Қазақша есімі        = Исламбек Нұрбекұлы Қарақанов
 | Шынайы есімі         = 
 | Суреті               = 
 | Сурет ені            = 
 | Атауы                =
 | Титулы               = [[Қазақстан ірі қалалары әкімдерінің тізімі#Семей|Семей қаласының әкімі]]
 | Ту                   = Coat of arms of Semipalatinsk 1878.svg
 | Ту2                  = Flag of Kazakhstan.svg
 | Реті                 = 
 | Басқара бастады      = 23 наурыз 1992
 | Басқаруын аяқтады    = 1994
 | Ізашары              = ''лауазым құрылды''
 | Ізбасары             = [[Вячеслав Сергеевич Бутин|Вячеслав Бутин]]
 | Президент            = 
 | Премьер              =
 | Титулы_2             = 
 | Ту_2                 = 
 | Ту2_2                = 
 | Реті_2               = 
 | Басқара бастады_2    = 
 | Басқаруын аяқтады_2  = 
 | Ізашары_2            = 
 | Ізбасары_2           = 
 | Титулы_3             = 
 | Ту_3                 = 
 | Ту2_3                = 
 | Реті_3               = 
 | Басқара бастады_3    = 
 | Басқаруын аяқтады_3  = 
 | Ізашары_3            = 
 | Ізбасары_3           = 
 | Титулы_4             = 
 | Ту_4                 = 
 | Ту2_4                = 
 | Реті_4               = 
 | Басқара бастады_4    = 
 | Басқаруын аяқтады_4  = 
 | Ізашары_4            = 
 | Ізбасары_4           = 
 | Туған күні           = 1.3.1958
 | Туған жері           = Семеновка ауылы, [[Бесқарағай ауданы]], [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]]
 | Қайтыс болған күні   = 
 | Қайтыс болған жері   = 
 | Жерленді             = 
 | Діні                 = 
 | Әкесі                =
 | Анасы                =
 | Жұбайы               = 
 | Балалары             = 
 | Партиясы             = 
 | Білімі               = [[Әбілқас Сағынов атындағы Қарағанды техникалық университеті|Қарағанды политехникалық институты]]
 | Мамандығы            = 
 | Қолтаңбасы           = 
 | Сайты                = 
 | Commons              = 
 | Марапаттары          =
}}
'''Исламбек Нұрбекұлы Қарақанов''' ([[1 наурыз]] [[1958 жыл|1958]], [[Қарабас (Абай облысы)|Семеновка]] ауылы, [[Бесқарағай ауданы]], [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]]) — қазақстандық мемлекет қайраткері.

== Өмірбаяны ==
== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Бесқарағай ауданында туғандар]]
[[Санат:Семей әкімдері]]</text>
      <sha1>pmx90pf9w5owu5vlw2fwhelqbmqf6sh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478790</id>
      <parentid>3478788</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T13:02:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Орел Карл</username>
        <id>81620</id>
      </contributor>
      <comment>/* Өмірбаяны */</comment>
      <origin>3478790</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7791" sha1="r5dt20gbmyabrx9nxzz1odm3e5337kh" xml:space="preserve">{{Мемлекеттік қайраткер
 | түс                  = &lt;!-- елбасы | мемлекет басшысы | үкімет басшысы | халықаралық | губернатор | перғауын | 
швейцарияның федерация кеңесі | елші | министр | монарх --&gt;
 | Қазақша есімі        = Исламбек Нұрбекұлы Қарақанов
 | Шынайы есімі         = 
 | Суреті               = 
 | Сурет ені            = 
 | Атауы                =
 | Титулы               = [[Қазақстан ірі қалалары әкімдерінің тізімі#Семей|Семей қаласының әкімі]]
 | Ту                   = Coat of arms of Semipalatinsk 1878.svg
 | Ту2                  = Flag of Kazakhstan.svg
 | Реті                 = 
 | Басқара бастады      = 23 наурыз 1992
 | Басқаруын аяқтады    = 1994
 | Ізашары              = ''лауазым құрылды''
 | Ізбасары             = [[Вячеслав Сергеевич Бутин|Вячеслав Бутин]]
 | Президент            = 
 | Премьер              =
 | Титулы_2             = 
 | Ту_2                 = 
 | Ту2_2                = 
 | Реті_2               = 
 | Басқара бастады_2    = 
 | Басқаруын аяқтады_2  = 
 | Ізашары_2            = 
 | Ізбасары_2           = 
 | Титулы_3             = 
 | Ту_3                 = 
 | Ту2_3                = 
 | Реті_3               = 
 | Басқара бастады_3    = 
 | Басқаруын аяқтады_3  = 
 | Ізашары_3            = 
 | Ізбасары_3           = 
 | Титулы_4             = 
 | Ту_4                 = 
 | Ту2_4                = 
 | Реті_4               = 
 | Басқара бастады_4    = 
 | Басқаруын аяқтады_4  = 
 | Ізашары_4            = 
 | Ізбасары_4           = 
 | Туған күні           = 1.3.1958
 | Туған жері           = Семеновка ауылы, [[Бесқарағай ауданы]], [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]]
 | Қайтыс болған күні   = 
 | Қайтыс болған жері   = 
 | Жерленді             = 
 | Діні                 = 
 | Әкесі                =
 | Анасы                =
 | Жұбайы               = 
 | Балалары             = 
 | Партиясы             = 
 | Білімі               = [[Әбілқас Сағынов атындағы Қарағанды техникалық университеті|Қарағанды политехникалық институты]]
 | Мамандығы            = 
 | Қолтаңбасы           = 
 | Сайты                = 
 | Commons              = 
 | Марапаттары          =
}}
'''Исламбек Нұрбекұлы Қарақанов''' ([[1 наурыз]] [[1958 жыл|1958]], [[Қарабас (Абай облысы)|Семеновка]] ауылы, [[Бесқарағай ауданы]], [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]]) — қазақстандық мемлекет қайраткері.

== Өмірбаяны ==
Қараханов Есламбек Нұрбекұлы 1958 жылы 1 наурызда Семей (қазіргі Шығыс Қазақстан) облысы, Бесқарағай ауданы, Семеновка ауылында дүниеге келген.

Мектепті бітіргеннен кейін [[Әбілқас Сағынов атындағы Қарағанды техникалық университеті|Қарағанды политехникалық институтының]] құрылыс факультетіне оқуға түсіп, оны 1980 жылы бітірді.

1992 жылы Мәскеу Президентінің халық шаруашылығы академиясын (басқарушы бөлім) және Жапонияның бизнес және менеджмент мектебін бітірген.

=== Еңбек жолы ===
1980 жылдың тамыз айынан 1981 жылдың қаңтар айына дейін Семей қаласындағы «Семтяжстрой» тресінің механикаландырылған жұмыстар басқармасында шебер болып жұмыс істеді.

1981 жылдың қаңтар-мамыр айлары аралығында Семей қаласындағы «Семипалатинскяжстоя» тресінің «Водоканалстрой» мамандандырылған басқармасы трестінде аумақ шебері болып қызмет атқарды.

1981 жылдың мамырынан 1982 жылдың ақпанына дейін — Кеңес Әскері қатарында қызмет етті.

1982 жылдың желтоқсан айынан 1983 жылдың шілде айына дейін Семей қаласындағы №3 құрама темірбетон зауытында шебер болып жұмыс істеді.

1983 жылдың шілдесінен 1985 жылдың ақпанына дейін «Семипалатинсктяжстрой» құрылыс-монтаж бірлестігінің үй құрылысы комбинатында аумақ шебері болды.

1985 жылдың ақпан-желтоқсан айлары аралығында — «Семипалатинсктяжстрой» өндірістік құрылыс-монтаж бірлестігі басқармасының бас инженері лауазымында еңбек етті.

1986 жылдың қаңтарынан 1987 жылдың маусымына дейін [[Атырау|Гурьев]] қаласындағы «Гурьевнефтехимстрой» құрама құрылыс конструкциялары мен бөлшектері зауытының бас инженері, директоры болып қызмет атқарды.

1987 жылдың маусымынан 1988 жылдың шілдесіне дейін — «Гурьевнефтехимстрой» құрылыс-монтаждау тресі «Химстрой» құрылыс-монтаж басқармасының басшысы болып жұмыс істеді.

1988 жылдың шілдесінен 1992 жылдың наурызына дейін — «Гурьевнефтехимстрой» тресінің басқарушысы лауазымында еңбектенді.

1992 жылы 23 наурызда [[Семей]] қалалық әкімшілігінің басшысы болып тағайындалды.

1994-1998 жылдары [[Қарағанды]] қаласындағы банк филиалы директорының кеңесшісі, басқарма төрағасының орынбасары қызметтерін атқарды.

1998–2006 жылдары Семей қаласы әкімінің кеңесшісі, әкімінің орынбасары болып жұмыс істеді.

2006 жылдан бастап — «Раптор Семей» холдингінің президенті лауазымында еңбектеніп келеді.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Бесқарағай ауданында туғандар]]
[[Санат:Семей әкімдері]]</text>
      <sha1>r5dt20gbmyabrx9nxzz1odm3e5337kh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478791</id>
      <parentid>3478790</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T13:04:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Орел Карл</username>
        <id>81620</id>
      </contributor>
      <comment>/* Еңбек жолы */</comment>
      <origin>3478791</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8028" sha1="2wi018tob7wgie7qg8aqtunqs7oc18u" xml:space="preserve">{{Мемлекеттік қайраткер
 | түс                  = &lt;!-- елбасы | мемлекет басшысы | үкімет басшысы | халықаралық | губернатор | перғауын | 
швейцарияның федерация кеңесі | елші | министр | монарх --&gt;
 | Қазақша есімі        = Исламбек Нұрбекұлы Қарақанов
 | Шынайы есімі         = 
 | Суреті               = 
 | Сурет ені            = 
 | Атауы                =
 | Титулы               = [[Қазақстан ірі қалалары әкімдерінің тізімі#Семей|Семей қаласының әкімі]]
 | Ту                   = Coat of arms of Semipalatinsk 1878.svg
 | Ту2                  = Flag of Kazakhstan.svg
 | Реті                 = 
 | Басқара бастады      = 23 наурыз 1992
 | Басқаруын аяқтады    = 1994
 | Ізашары              = ''лауазым құрылды''
 | Ізбасары             = [[Вячеслав Сергеевич Бутин|Вячеслав Бутин]]
 | Президент            = 
 | Премьер              =
 | Титулы_2             = 
 | Ту_2                 = 
 | Ту2_2                = 
 | Реті_2               = 
 | Басқара бастады_2    = 
 | Басқаруын аяқтады_2  = 
 | Ізашары_2            = 
 | Ізбасары_2           = 
 | Титулы_3             = 
 | Ту_3                 = 
 | Ту2_3                = 
 | Реті_3               = 
 | Басқара бастады_3    = 
 | Басқаруын аяқтады_3  = 
 | Ізашары_3            = 
 | Ізбасары_3           = 
 | Титулы_4             = 
 | Ту_4                 = 
 | Ту2_4                = 
 | Реті_4               = 
 | Басқара бастады_4    = 
 | Басқаруын аяқтады_4  = 
 | Ізашары_4            = 
 | Ізбасары_4           = 
 | Туған күні           = 1.3.1958
 | Туған жері           = Семеновка ауылы, [[Бесқарағай ауданы]], [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]]
 | Қайтыс болған күні   = 
 | Қайтыс болған жері   = 
 | Жерленді             = 
 | Діні                 = 
 | Әкесі                =
 | Анасы                =
 | Жұбайы               = 
 | Балалары             = 
 | Партиясы             = 
 | Білімі               = [[Әбілқас Сағынов атындағы Қарағанды техникалық университеті|Қарағанды политехникалық институты]]
 | Мамандығы            = 
 | Қолтаңбасы           = 
 | Сайты                = 
 | Commons              = 
 | Марапаттары          =
}}
'''Исламбек Нұрбекұлы Қарақанов''' ([[1 наурыз]] [[1958 жыл|1958]], [[Қарабас (Абай облысы)|Семеновка]] ауылы, [[Бесқарағай ауданы]], [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]]) — қазақстандық мемлекет қайраткері.

== Өмірбаяны ==
Қараханов Есламбек Нұрбекұлы 1958 жылы 1 наурызда Семей (қазіргі Шығыс Қазақстан) облысы, Бесқарағай ауданы, Семеновка ауылында дүниеге келген.

Мектепті бітіргеннен кейін [[Әбілқас Сағынов атындағы Қарағанды техникалық университеті|Қарағанды политехникалық институтының]] құрылыс факультетіне оқуға түсіп, оны 1980 жылы бітірді.

1992 жылы Мәскеу Президентінің халық шаруашылығы академиясын (басқарушы бөлім) және Жапонияның бизнес және менеджмент мектебін бітірген.

=== Еңбек жолы ===
1980 жылдың тамыз айынан 1981 жылдың қаңтар айына дейін Семей қаласындағы «Семтяжстрой» тресінің механикаландырылған жұмыстар басқармасында шебер болып жұмыс істеді.

1981 жылдың қаңтар-мамыр айлары аралығында Семей қаласындағы «Семипалатинскяжстоя» тресінің «Водоканалстрой» мамандандырылған басқармасы трестінде аумақ шебері болып қызмет атқарды.

1981 жылдың мамырынан 1982 жылдың ақпанына дейін — Кеңес Әскері қатарында қызмет етті.

1982 жылдың желтоқсан айынан 1983 жылдың шілде айына дейін Семей қаласындағы №3 құрама темірбетон зауытында шебер болып жұмыс істеді.

1983 жылдың шілдесінен 1985 жылдың ақпанына дейін «Семипалатинсктяжстрой» құрылыс-монтаж бірлестігінің үй құрылысы комбинатында аумақ шебері болды.

1985 жылдың ақпан-желтоқсан айлары аралығында — «Семипалатинсктяжстрой» өндірістік құрылыс-монтаж бірлестігі басқармасының бас инженері лауазымында еңбек етті.

1986 жылдың қаңтарынан 1987 жылдың маусымына дейін [[Атырау|Гурьев]] қаласындағы «Гурьевнефтехимстрой» құрама құрылыс конструкциялары мен бөлшектері зауытының бас инженері, директоры болып қызмет атқарды.

1987 жылдың маусымынан 1988 жылдың шілдесіне дейін — «Гурьевнефтехимстрой» құрылыс-монтаждау тресі «Химстрой» құрылыс-монтаж басқармасының басшысы болып жұмыс істеді.

1988 жылдың шілдесінен 1992 жылдың наурызына дейін — «Гурьевнефтехимстрой» тресінің басқарушысы лауазымында еңбектенді.

1992 жылы 23 наурызда [[Семей]] қалалық әкімшілігінің басшысы болып тағайындалды.

1994-1998 жылдары [[Қарағанды]] қаласындағы банк филиалы директорының кеңесшісі, басқарма төрағасының орынбасары қызметтерін атқарды.

1998–2006 жылдары Семей қаласы әкімінің кеңесшісі, әкімінің орынбасары болып жұмыс істеді.

2006 жылдан бастап — «Раптор Семей» холдингінің президенті лауазымында еңбектеніп келеді&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://semeylib.kz/?page_id=15581|title=Қарақанов Исламбек Нұрбекұлы|publisher=Абай атындағы облыстық әмбебап кітапханасы|accessdate=2025-06-09}}&lt;/ref&gt;.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Бесқарағай ауданында туғандар]]
[[Санат:Семей әкімдері]]</text>
      <sha1>2wi018tob7wgie7qg8aqtunqs7oc18u</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Prince of Pars, Parthian, Median,</title>
    <ns>3</ns>
    <id>760822</id>
    <revision>
      <id>3478793</id>
      <timestamp>2025-06-09T13:08:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <origin>3478793</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="317" sha1="pvoyzgxqruyleus7wsxom3a3or0ga2k" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Prince of Pars, Parthian, Median,}}

-- [[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] ([[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|талқылауы]])  18:08, 2025 ж. маусымның 9 (+05)</text>
      <sha1>pvoyzgxqruyleus7wsxom3a3or0ga2k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Қуаныш Абенова</title>
    <ns>3</ns>
    <id>760823</id>
    <revision>
      <id>3478797</id>
      <timestamp>2025-06-09T13:39:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <origin>3478797</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="226" sha1="fqr6ubzg42lkbxpeqyekkq7e6yyz47g" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Қуаныш Абенова}}

-- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 18:39, 2025 ж. маусымның 9 (+05)</text>
      <sha1>fqr6ubzg42lkbxpeqyekkq7e6yyz47g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Жоба:Инкубатор/Абенов Халиулла Әбенұлы</title>
    <ns>102</ns>
    <id>760824</id>
    <revision>
      <id>3478798</id>
      <timestamp>2025-06-09T13:46:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Қуаныш Абенова</username>
        <id>169119</id>
      </contributor>
      <comment>мәлімет қостым</comment>
      <origin>3478798</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4370" sha1="879s7c4ly33grrl9ryxttompbuqghkt" xml:space="preserve">{{Тексерілмеген мақала|date=маусым 2025}} &lt;!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ!  --&gt;

Абенов Халиулла Әбенұлы Өмірбаян

 Абенов Халиулла Абенович (09.06.1958 ) Қарағанды қаласы, Жаңаарқа ауданы, Түгіскен ауылында дүниеге келген .
Білімі: жоғары, Қарағанды дене тәрбиесі педагогикалық институтын 1978 бітірнен.
1978 ж.- Түгіскен мектебінің дене шынықтыру пәні оқытушысы. 1978-1981 жж- «Жас Сұңқар» мектебінде қосымша жаттықтырушы 1981 ж.- Еңбек Қызыл Ту ордені «Жеңіс» совхозының спорт жөніндегі нұсқаушысы, Жастар ісі жөніндегі комитет төрағасы болған. 1981-1989ж ж- «Қайрат» облыстық спорт қоғамында жаттықтырушы 
1993 ж- Мәдениет үйі меңгерушісі 1993 ж-
1994 ж- «Жеңіс» АҚ директорының орынбасары 
1995 ж – Түгіскен селолық әкімшілігінің әскери – есеп бөлімінің меңгерушісі 05.01.1997 - 01.09.2000 ж- Түгіскен орта мектебінің директоры 2000 ж – Түгіскен орта мектебінің директорының тәрбиесі жөніндегі орынбасары 2002- бастауыш сыныптың оқу ісі жөніндегі орынбасары 2004-2010 жж – «Қайрат» ұлттық спорт мектебінің жаттықтырушылығын қоса атқарған.
1974 ж-Қарағанды қаласының жоғарғы спорт шеберлері мектебінде самбо күресінен дайындалған.04.02.1977 жылы самбодан КСРО спорт шебері, 12.05.1979 жылы қазақша күрестен ҚазССР спорт шебері болды. 1979 ж.-1989ж. ҚазКР спорт комитетінің грамотасы. 1986 ж- ВЦСПС «Үздік спорт нұсқаушысы» белгісімен, 1989 ж- КСРО спорт комитеті құрмет грамотасымен, 2008 ж- ҚР Білім және ғылым министрінің Ыбырай Алтынсарин белігісімен марапатталған. Отбасы: Жолдасы- Жандаулетова Алуа Тиыштыкбаевна. 
Жанайдар Садуақасов атындағы жалпы орта білім беретін мектебінің ұстазы.(Завуч)
Қызы – Абенова Қуаныш Халиуллақызы (21 жаста) Жеке кәсіп. Ұлы – Абенов Заңғар Халиуллаұлы (2008 ж) Ж.Садуақасов атындағы ЖОББ мектебінің 10 сынып оқушысы.

Марапаттары:
20.02.1977 ж. - Самбо куресінен КСРО спорт шебері
20.05.1979 ж. - Казак куресінен КР спорт шебері
1979-1989 ж.ж. - КСРО, КР спорт комитеттерінін курмет грамотасы
1986 ж. - «Уздік спорт нускаушысы» белгісі Букілодактык касіподак
уйымынан
1990 ж. - 2000 ж. - Караганды облыстык акімшілігі жене маслихатынын курмет грамоталары, аймактык кэсіподак, спорт комитеттерінін, білім белімдері мен департаменттерінін курмет, мадактама грамоталары мен алгыс
хаттарынын иегері.
v 2008 ж. - КР Білім жэне гылым министрінін Б.Алтынсарин белгісі
2010-2019 жылы - КР Білім жене гылым министрлігінін, Медениет жэне спорт министрлігінін курмет грамотасы, алгыс хаттары.
2022 ж. - Улытау облыстык маслихатынын курмет грамотасы.</text>
      <sha1>879s7c4ly33grrl9ryxttompbuqghkt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Levcheek</title>
    <ns>3</ns>
    <id>760825</id>
    <revision>
      <id>3478799</id>
      <timestamp>2025-06-09T13:48:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <origin>3478799</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="234" sha1="itjd2o87ll709xihw83w0tsyn6ttrw2" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Levcheek}}

-- [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 18:48, 2025 ж. маусымның 9 (+05)</text>
      <sha1>itjd2o87ll709xihw83w0tsyn6ttrw2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Libirachi</title>
    <ns>3</ns>
    <id>760826</id>
    <revision>
      <id>3478802</id>
      <timestamp>2025-06-09T14:14:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <origin>3478802</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="293" sha1="t8dxsvn1p33zdk89g3g8iabrzpbur2k" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Libirachi}}

-- [[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] ([[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|талқылауы]])  19:14, 2025 ж. маусымның 9 (+05)</text>
      <sha1>t8dxsvn1p33zdk89g3g8iabrzpbur2k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Bagdat bagytov</title>
    <ns>3</ns>
    <id>760827</id>
    <revision>
      <id>3478810</id>
      <timestamp>2025-06-09T15:08:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <origin>3478810</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="240" sha1="nrnrhguin3tx1c9zrepcysjv03u4z1l" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Bagdat bagytov}}

-- [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 20:08, 2025 ж. маусымның 9 (+05)</text>
      <sha1>nrnrhguin3tx1c9zrepcysjv03u4z1l</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>УЕФА Ұлттар лигасы 2024/25 (финал)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>760828</id>
    <revision>
      <id>3478821</id>
      <timestamp>2025-06-09T16:10:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мықтыбек Оразтайұлы</username>
        <id>69223</id>
      </contributor>
      <comment>Жаңа бетте: {{футбол матчы |атауы = УЕФА Ұлттар Лигасы 2024/25 |логотип = München_-_Allianz-Arena_(Luftbild).jpg |ені = 300px |турнир = [[УЕФА ұлттар лигасы 2024/25|УЕФА Ұлттар лигасы 2024/25]] |команда1 = [[Португалия]] |команда1ел = {{ту|Португалия}} |команда1есеп = 2 |команда2 = [[Испания]] |команда2ел = {{ту|Испания}}...</comment>
      <origin>3478821</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6630" sha1="nia8bhc8746vanpe8sfpoyl0crz3ayb" xml:space="preserve">{{футбол матчы
|атауы = УЕФА Ұлттар Лигасы 2024/25
|логотип = München_-_Allianz-Arena_(Luftbild).jpg
|ені = 300px
|турнир = [[УЕФА ұлттар лигасы 2024/25|УЕФА Ұлттар лигасы 2024/25]]
|команда1 = [[Португалия]]
|команда1ел = {{ту|Португалия}}
|команда1есеп = 2
|команда2 = [[Испания]]
|команда2ел = {{ту|Испания}}
|команда2есеп = 2
|детальдар = Португалия пенальтилер сериясында 5:3 есебімен жеңіске жетті
|дата = 8 маусым 2025 года
|стадион = {{ту|Германия}} [[Альянц Арена]]
|қала = [[Мюнхен]]
|алдыңғы = [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2022/23 (финал)|2023]]
|келесі = ''2027''
}}
'''УЕФА Ұлттар Лигасының 2024/25 жылғы маусымдағы финалы''' ({{lang-en|2025 UEFA Nations League Final}}) — турнирдің 4-ші маусымының шешуші ойыны. 2025 жылы 8 маусымда Мюнхенде өтті.
== Матч ==
=== Детальдар ===
{{матч туралы есептеме
|мерзімі= {{Start date|2025|6|8|df=y}}
|команда1 = {{Футбол|Португалия|||R}}
|есеп = 2:2
|команда2 = {{Футбол|Испания}}
|голдар1 =[[Нуну Мендеш (футболшы, 2002)|Нуну Мендеш]] {{гол|26}}&lt;br /&gt; [[Криштиану Роналду|Роналду]] {{гол|61}}
|голдар2 =  [[Мартин Субименди]] {{гол|21}}&lt;br /&gt; [[Микель Оярсабаль]] {{гол|45}}
|стадион = «[[Альянц Арена]]», [[Мюнхен]]
|көрермендер = 65 852
|пенальти1=&lt;br /&gt; [[Гонсалу Рамуш]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Витор Феррейра]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Бруну Фернандеш]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Нуну Мендеш (футболшы, 2002)|Нуну Мендеш]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Рубен Невиш]] {{пенгол}}
|пенальти=5:3
|пенальти2=&lt;br /&gt; {{пенгол}} [[Микель Мерино]]&lt;br /&gt; {{пенгол}} [[Алекс Баэна]]&lt;br /&gt; {{пенгол}} [[Иско]]&lt;br /&gt; {{пенмүлт|}} [[Альваро Мората]]
}}&lt;/onlyinclude&gt;

{| width=92%
|-
|{{Футбол формасы
 |pattern_la = _por25H
 |pattern_b  = _por25H
 |pattern_ra = _por25H
 |pattern_sh = _por25h
 |pattern_so = _por25hl
 |leftarm    = DC0109
 |body       = DC0109
 |rightarm   = DC0109
 |shorts     = 2B4E48
 |socks      = DC0109
 |title      = Португалия&lt;ref name=&quot;POR-ESP line-ups&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.uefa.com/newsfiles/UNL/2025/2044949_LU.pdf |title=Tactical Line-ups – Final – Portugal v Spain |website=UEFA.com |publisher=[[УЕФА]] |date=8 маусым 2025 |lang=en}}&lt;/ref&gt;
}}
|{{Футбол формасы
 |pattern_la = _esp24a
 |pattern_b  = _esp24A
 |pattern_ra = _esp24a
 |pattern_sh = _esp24a
 |pattern_so = _esp24al
 |leftarm    = F1FF91
 |body       = F1FF91
 |rightarm   = F1FF91
 |shorts     = F1FF91
 |socks      = F1FF91
 |title      = Испания&lt;ref name=&quot;POR-ESP line-ups&quot;/&gt;
}}
|}

{| width=&quot;100%&quot;
|valign=&quot;top&quot; width=&quot;40%&quot;|
{| style=&quot;font-size:90%&quot; cellspacing=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;0&quot;
|-
!width=35| !!width=25|
|-
|ҚҚ ||'''1''' ||[[Диогу Кошта]]
|-
|Қ ||'''15''' ||[[Жуан Невеш]] || || {{Алаңнан|46}}
|-
|Қ ||'''3''' ||[[Рубен Диаш]]
|-
|Қ ||'''14'''||[[Гонсалу Инасиу]] || {{СҚ|19}} || {{Алаңнан|74}}
|-
|Қ ||'''25''' ||[[Нуну Мендеш (футболшы, 2002)|Нуну Мендеш]]|| {{СҚ|100}}
|-
|Ж ||'''10'''||[[Бернарду Силва]] || || {{Алаңнан|74}}
|-
|Ж ||'''23''' ||[[Витор Феррейра|Витинья]]
|-
|Ж ||'''20''' ||[[Педру Нету]] || {{СҚ|82}} || {{Алаңнан|106}}
|-
|Ж ||'''8'''||[[Бруну Фернандеш]] 
|-
|Ж ||'''26'''||[[Франсишку Консейсан]] || || {{Алаңнан|46}}
|-
|Ш ||'''7'''||[[Криштиану Роналду]] ([[Капитан (футбол)|к]]) || || {{Алаңнан|88}}
|-
|colspan=3|'''Алаңға шыққандар:'''
|-
|Қ ||'''2'''||[[Нелсон Семеду|Нельсон Семеду]]|| || {{алаңға|46}}
|-
|Ж ||'''18'''||[[Рубен Невиш]] || || {{алаңға|46}}
|-
|Қ ||'''13'''||[[Ренату Вейга]] || || {{алаңға|74}}
|-
|Ш ||'''17'''||[[Рафаэл Леан]] || || {{алаңға|74}}
|-
|Ш ||'''17'''||[[Гонсалу Рамуш]] || || {{алаңға|88}}
|-
|Ш ||'''21'''||[[Диогу Жота]] || || {{алаңға|106}}
|-
|colspan=3|'''Бас бапкер:'''
|-
|colspan=3|{{ту|Испания}} [[Роберто Мартинес]] || {{СҚ|110}}
|}
|valign=&quot;top&quot;|[[File:POR-ESP 2025-06-08.svg|300px]]
|valign=&quot;top&quot; width=&quot;50%&quot;|
{| style=&quot;font-size:90%; margin:auto&quot; cellspacing=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;0&quot;
|-
!width=35| !!width=25|
|-
|ҚҚ ||'''23''' ||[[Унаи Симон]] ([[Капитан (футбол)|к]])
|-
|Қ ||'''12'''||[[Оскар Мингеса]] || || {{Алаңнан|92}}
|-
|Қ ||'''3''' ||[[Робен Ле Норман]] || {{СҚ|90+1}}
|-
|Қ ||'''12''' ||[[Дин Хёйсен]]
|-
|Қ ||'''24''' ||[[Марк Кукурелья]]
|-
|Ж ||'''20''' ||[[Педри]] || || {{Алаңнан|74}}
|-
|Ж ||'''18'''||[[Мартин Субименди]]
|-
|Ж ||'''8'''||[[Фабиан Руис]] || {{СҚ|33}} || {{Алаңнан|74}}
|-
|Ш ||'''19'''||[[Ламин Ямаль]] || || {{Алаңнан|106}}
|-
|Ш ||'''21'''||[[Микель Оярсабаль]] || || {{Алаңнан|111}}
|-
|Ш ||'''11'''||[[Нико Уильямс]] || || {{Алаңнан|92}}
|-
|colspan=3|'''Алаңға шыққандар:'''
|-
|Ж ||'''6'''||[[Микель Мерино]] || || {{алаңға|75}}
|-
|Ж ||'''22'''||[[Иско]] || || {{алаңға|75}}
|-
|Ж ||'''16'''||[[Алекс Баэна]] || {{СҚ|100}} || {{алаңға|92}}
|-
|Қ ||'''2'''||[[Педро Порро]] || {{СҚ|110}} || {{алаңға|92}}
|-
|Ш ||'''15'''||[[Ереми Пино]] || || {{алаңға|106}}
|-
|Ш ||'''7'''||[[Альваро Мората]] || || {{алаңға|111}}
|-
|colspan=3|'''Бас бапкер:'''
|-
|colspan=3|[[Луис де ла Фуэнте Кастильо|Луис де ла Фуэнте]]
|}
|}
== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
== Сілтемелер ==
[[Санат:2025 жылғы футбол]]</text>
      <sha1>nia8bhc8746vanpe8sfpoyl0crz3ayb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478823</id>
      <parentid>3478821</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T16:14:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мықтыбек Оразтайұлы</username>
        <id>69223</id>
      </contributor>
      <origin>3478823</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7511" sha1="1x30y9ohnnqaev2nzq7soidbjnf7fou" xml:space="preserve">{{футбол матчы
|атауы = УЕФА Ұлттар Лигасы 2024/25
|логотип = München_-_Allianz-Arena_(Luftbild).jpg
|ені = 300px
|турнир = [[УЕФА ұлттар лигасы 2024/25|УЕФА Ұлттар лигасы 2024/25]]
|команда1 = [[Португалия]]
|команда1ел = {{ту|Португалия}}
|команда1есеп = 2
|команда2 = [[Испания]]
|команда2ел = {{ту|Испания}}
|команда2есеп = 2
|детальдар = Португалия пенальтилер сериясында 5:3 есебімен жеңіске жетті
|дата = 8 маусым 2025 года
|стадион = {{ту|Германия}} [[Альянц Арена]]
|қала = [[Мюнхен]]
|алдыңғы = [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2022/23 (финал)|2023]]
|келесі = ''2027''
}}
'''[[УЕФА Ұлттар Лигасы|УЕФА Ұлттар Лигасының]] 2024/25 жылғы маусымдағы финалы''' ({{lang-en|2025 UEFA Nations League Final}}) — турнирдің 4-ші маусымының шешуші ойыны. 2025 жылы 8 маусымда Мюнхенде өтті.

[[Португалия Ұлттық футбол құрамасы|Португалия]] құрамасы [[Испания Ұлттық футбол құрамасы|Испанияны]] пенальтилер сериясында ұтып, екінші рет турнир жеңімпазы атанды. Ойынның негізгі және қосымша уақыты 2:2 есебімен тең аяқталды.
== Матч ==
=== Детальдар ===
{{матч туралы есептеме
|мерзімі= {{Start date|2025|6|8|df=y}}
|команда1 = {{Футбол|Португалия|||R}}
|есеп = 2:2
|команда2 = {{Футбол|Испания}}
|голдар1 =[[Нуну Мендеш (футболшы, 2002)|Нуну Мендеш]] {{гол|26}}&lt;br /&gt; [[Криштиану Роналду|Роналду]] {{гол|61}}
|голдар2 =  [[Мартин Субименди]] {{гол|21}}&lt;br /&gt; [[Микель Оярсабаль]] {{гол|45}}
|стадион = «[[Альянц Арена]]», [[Мюнхен]]
|көрермендер = 65 852
|пенальти1=&lt;br /&gt; [[Гонсалу Рамуш]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Витор Феррейра]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Бруну Фернандеш]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Нуну Мендеш (футболшы, 2002)|Нуну Мендеш]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Рубен Невиш]] {{пенгол}}
|пенальти=5:3
|пенальти2=&lt;br /&gt; {{пенгол}} [[Микель Мерино]]&lt;br /&gt; {{пенгол}} [[Алекс Баэна]]&lt;br /&gt; {{пенгол}} [[Иско]]&lt;br /&gt; {{пенмүлт|}} [[Альваро Мората]]
}}&lt;/onlyinclude&gt;

{| width=92%
|-
|{{Футбол формасы
 |pattern_la = _por25H
 |pattern_b  = _por25H
 |pattern_ra = _por25H
 |pattern_sh = _por25h
 |pattern_so = _por25hl
 |leftarm    = DC0109
 |body       = DC0109
 |rightarm   = DC0109
 |shorts     = 2B4E48
 |socks      = DC0109
 |title      = Португалия&lt;ref name=&quot;POR-ESP line-ups&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.uefa.com/newsfiles/UNL/2025/2044949_LU.pdf |title=Tactical Line-ups – Final – Portugal v Spain |website=UEFA.com |publisher=[[УЕФА]] |date=8 маусым 2025 |lang=en}}&lt;/ref&gt;
}}
|{{Футбол формасы
 |pattern_la = _esp24a
 |pattern_b  = _esp24A
 |pattern_ra = _esp24a
 |pattern_sh = _esp24a
 |pattern_so = _esp24al
 |leftarm    = F1FF91
 |body       = F1FF91
 |rightarm   = F1FF91
 |shorts     = F1FF91
 |socks      = F1FF91
 |title      = Испания&lt;ref name=&quot;POR-ESP line-ups&quot;/&gt;
}}
|}

{| width=&quot;100%&quot;
|valign=&quot;top&quot; width=&quot;40%&quot;|
{| style=&quot;font-size:90%&quot; cellspacing=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;0&quot;
|-
!width=35| !!width=25|
|-
|ҚҚ ||'''1''' ||[[Диогу Кошта]]
|-
|Қ ||'''15''' ||[[Жуан Невеш]] || || {{Алаңнан|46}}
|-
|Қ ||'''3''' ||[[Рубен Диаш]]
|-
|Қ ||'''14'''||[[Гонсалу Инасиу]] || {{СҚ|19}} || {{Алаңнан|74}}
|-
|Қ ||'''25''' ||[[Нуну Мендеш (футболшы, 2002)|Нуну Мендеш]]|| {{СҚ|100}}
|-
|Ж ||'''10'''||[[Бернарду Силва]] || || {{Алаңнан|74}}
|-
|Ж ||'''23''' ||[[Витор Феррейра|Витинья]]
|-
|Ж ||'''20''' ||[[Педру Нету]] || {{СҚ|82}} || {{Алаңнан|106}}
|-
|Ж ||'''8'''||[[Бруну Фернандеш]] 
|-
|Ж ||'''26'''||[[Франсишку Консейсан]] || || {{Алаңнан|46}}
|-
|Ш ||'''7'''||[[Криштиану Роналду]] ([[Капитан (футбол)|к]]) || || {{Алаңнан|88}}
|-
|colspan=3|'''Алаңға шыққандар:'''
|-
|Қ ||'''2'''||[[Нелсон Семеду|Нельсон Семеду]]|| || {{алаңға|46}}
|-
|Ж ||'''18'''||[[Рубен Невиш]] || || {{алаңға|46}}
|-
|Қ ||'''13'''||[[Ренату Вейга]] || || {{алаңға|74}}
|-
|Ш ||'''17'''||[[Рафаэл Леан]] || || {{алаңға|74}}
|-
|Ш ||'''17'''||[[Гонсалу Рамуш]] || || {{алаңға|88}}
|-
|Ш ||'''21'''||[[Диогу Жота]] || || {{алаңға|106}}
|-
|colspan=3|'''Бас бапкер:'''
|-
|colspan=3|{{ту|Испания}} [[Роберто Мартинес]] || {{СҚ|110}}
|}
|valign=&quot;top&quot;|[[File:POR-ESP 2025-06-08.svg|300px]]
|valign=&quot;top&quot; width=&quot;50%&quot;|
{| style=&quot;font-size:90%; margin:auto&quot; cellspacing=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;0&quot;
|-
!width=35| !!width=25|
|-
|ҚҚ ||'''23''' ||[[Унаи Симон]] ([[Капитан (футбол)|к]])
|-
|Қ ||'''12'''||[[Оскар Мингеса]] || || {{Алаңнан|92}}
|-
|Қ ||'''3''' ||[[Робен Ле Норман]] || {{СҚ|90+1}}
|-
|Қ ||'''12''' ||[[Дин Хёйсен]]
|-
|Қ ||'''24''' ||[[Марк Кукурелья]]
|-
|Ж ||'''20''' ||[[Педри]] || || {{Алаңнан|74}}
|-
|Ж ||'''18'''||[[Мартин Субименди]]
|-
|Ж ||'''8'''||[[Фабиан Руис]] || {{СҚ|33}} || {{Алаңнан|74}}
|-
|Ш ||'''19'''||[[Ламин Ямаль]] || || {{Алаңнан|106}}
|-
|Ш ||'''21'''||[[Микель Оярсабаль]] || || {{Алаңнан|111}}
|-
|Ш ||'''11'''||[[Нико Уильямс]] || || {{Алаңнан|92}}
|-
|colspan=3|'''Алаңға шыққандар:'''
|-
|Ж ||'''6'''||[[Микель Мерино]] || || {{алаңға|75}}
|-
|Ж ||'''22'''||[[Иско]] || || {{алаңға|75}}
|-
|Ж ||'''16'''||[[Алекс Баэна]] || {{СҚ|100}} || {{алаңға|92}}
|-
|Қ ||'''2'''||[[Педро Порро]] || {{СҚ|110}} || {{алаңға|92}}
|-
|Ш ||'''15'''||[[Ереми Пино]] || || {{алаңға|106}}
|-
|Ш ||'''7'''||[[Альваро Мората]] || || {{алаңға|111}}
|-
|colspan=3|'''Бас бапкер:'''
|-
|colspan=3|[[Луис де ла Фуэнте Кастильо|Луис де ла Фуэнте]]
|}
|}

== Тағы қараңыз ==

* [[УЕФА ұлттар лигасы 2024/25]]
* [[УЕФА ұлттар лигасы 2024/25, плей-офф]]

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
== Сілтемелер ==
[[Санат:2025 жылғы футбол]]
[[Санат:УЕФА Ұлттар Лигасының финалдары]]
[[Санат:Португалия Ұлттық футбол құрамасының ойындары]]
[[Санат:Испания Ұлттық футбол құрамасының ойындары]]</text>
      <sha1>1x30y9ohnnqaev2nzq7soidbjnf7fou</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478824</id>
      <parentid>3478823</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T16:14:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мықтыбек Оразтайұлы</username>
        <id>69223</id>
      </contributor>
      <comment>/* Дереккөздер */</comment>
      <origin>3478824</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7550" sha1="4qjtn5a92de3itczkpbxg0rpxa9mueu" xml:space="preserve">{{футбол матчы
|атауы = УЕФА Ұлттар Лигасы 2024/25
|логотип = München_-_Allianz-Arena_(Luftbild).jpg
|ені = 300px
|турнир = [[УЕФА ұлттар лигасы 2024/25|УЕФА Ұлттар лигасы 2024/25]]
|команда1 = [[Португалия]]
|команда1ел = {{ту|Португалия}}
|команда1есеп = 2
|команда2 = [[Испания]]
|команда2ел = {{ту|Испания}}
|команда2есеп = 2
|детальдар = Португалия пенальтилер сериясында 5:3 есебімен жеңіске жетті
|дата = 8 маусым 2025 года
|стадион = {{ту|Германия}} [[Альянц Арена]]
|қала = [[Мюнхен]]
|алдыңғы = [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2022/23 (финал)|2023]]
|келесі = ''2027''
}}
'''[[УЕФА Ұлттар Лигасы|УЕФА Ұлттар Лигасының]] 2024/25 жылғы маусымдағы финалы''' ({{lang-en|2025 UEFA Nations League Final}}) — турнирдің 4-ші маусымының шешуші ойыны. 2025 жылы 8 маусымда Мюнхенде өтті.

[[Португалия Ұлттық футбол құрамасы|Португалия]] құрамасы [[Испания Ұлттық футбол құрамасы|Испанияны]] пенальтилер сериясында ұтып, екінші рет турнир жеңімпазы атанды. Ойынның негізгі және қосымша уақыты 2:2 есебімен тең аяқталды.
== Матч ==
=== Детальдар ===
{{матч туралы есептеме
|мерзімі= {{Start date|2025|6|8|df=y}}
|команда1 = {{Футбол|Португалия|||R}}
|есеп = 2:2
|команда2 = {{Футбол|Испания}}
|голдар1 =[[Нуну Мендеш (футболшы, 2002)|Нуну Мендеш]] {{гол|26}}&lt;br /&gt; [[Криштиану Роналду|Роналду]] {{гол|61}}
|голдар2 =  [[Мартин Субименди]] {{гол|21}}&lt;br /&gt; [[Микель Оярсабаль]] {{гол|45}}
|стадион = «[[Альянц Арена]]», [[Мюнхен]]
|көрермендер = 65 852
|пенальти1=&lt;br /&gt; [[Гонсалу Рамуш]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Витор Феррейра]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Бруну Фернандеш]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Нуну Мендеш (футболшы, 2002)|Нуну Мендеш]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Рубен Невиш]] {{пенгол}}
|пенальти=5:3
|пенальти2=&lt;br /&gt; {{пенгол}} [[Микель Мерино]]&lt;br /&gt; {{пенгол}} [[Алекс Баэна]]&lt;br /&gt; {{пенгол}} [[Иско]]&lt;br /&gt; {{пенмүлт|}} [[Альваро Мората]]
}}&lt;/onlyinclude&gt;

{| width=92%
|-
|{{Футбол формасы
 |pattern_la = _por25H
 |pattern_b  = _por25H
 |pattern_ra = _por25H
 |pattern_sh = _por25h
 |pattern_so = _por25hl
 |leftarm    = DC0109
 |body       = DC0109
 |rightarm   = DC0109
 |shorts     = 2B4E48
 |socks      = DC0109
 |title      = Португалия&lt;ref name=&quot;POR-ESP line-ups&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.uefa.com/newsfiles/UNL/2025/2044949_LU.pdf |title=Tactical Line-ups – Final – Portugal v Spain |website=UEFA.com |publisher=[[УЕФА]] |date=8 маусым 2025 |lang=en}}&lt;/ref&gt;
}}
|{{Футбол формасы
 |pattern_la = _esp24a
 |pattern_b  = _esp24A
 |pattern_ra = _esp24a
 |pattern_sh = _esp24a
 |pattern_so = _esp24al
 |leftarm    = F1FF91
 |body       = F1FF91
 |rightarm   = F1FF91
 |shorts     = F1FF91
 |socks      = F1FF91
 |title      = Испания&lt;ref name=&quot;POR-ESP line-ups&quot;/&gt;
}}
|}

{| width=&quot;100%&quot;
|valign=&quot;top&quot; width=&quot;40%&quot;|
{| style=&quot;font-size:90%&quot; cellspacing=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;0&quot;
|-
!width=35| !!width=25|
|-
|ҚҚ ||'''1''' ||[[Диогу Кошта]]
|-
|Қ ||'''15''' ||[[Жуан Невеш]] || || {{Алаңнан|46}}
|-
|Қ ||'''3''' ||[[Рубен Диаш]]
|-
|Қ ||'''14'''||[[Гонсалу Инасиу]] || {{СҚ|19}} || {{Алаңнан|74}}
|-
|Қ ||'''25''' ||[[Нуну Мендеш (футболшы, 2002)|Нуну Мендеш]]|| {{СҚ|100}}
|-
|Ж ||'''10'''||[[Бернарду Силва]] || || {{Алаңнан|74}}
|-
|Ж ||'''23''' ||[[Витор Феррейра|Витинья]]
|-
|Ж ||'''20''' ||[[Педру Нету]] || {{СҚ|82}} || {{Алаңнан|106}}
|-
|Ж ||'''8'''||[[Бруну Фернандеш]] 
|-
|Ж ||'''26'''||[[Франсишку Консейсан]] || || {{Алаңнан|46}}
|-
|Ш ||'''7'''||[[Криштиану Роналду]] ([[Капитан (футбол)|к]]) || || {{Алаңнан|88}}
|-
|colspan=3|'''Алаңға шыққандар:'''
|-
|Қ ||'''2'''||[[Нелсон Семеду|Нельсон Семеду]]|| || {{алаңға|46}}
|-
|Ж ||'''18'''||[[Рубен Невиш]] || || {{алаңға|46}}
|-
|Қ ||'''13'''||[[Ренату Вейга]] || || {{алаңға|74}}
|-
|Ш ||'''17'''||[[Рафаэл Леан]] || || {{алаңға|74}}
|-
|Ш ||'''17'''||[[Гонсалу Рамуш]] || || {{алаңға|88}}
|-
|Ш ||'''21'''||[[Диогу Жота]] || || {{алаңға|106}}
|-
|colspan=3|'''Бас бапкер:'''
|-
|colspan=3|{{ту|Испания}} [[Роберто Мартинес]] || {{СҚ|110}}
|}
|valign=&quot;top&quot;|[[File:POR-ESP 2025-06-08.svg|300px]]
|valign=&quot;top&quot; width=&quot;50%&quot;|
{| style=&quot;font-size:90%; margin:auto&quot; cellspacing=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;0&quot;
|-
!width=35| !!width=25|
|-
|ҚҚ ||'''23''' ||[[Унаи Симон]] ([[Капитан (футбол)|к]])
|-
|Қ ||'''12'''||[[Оскар Мингеса]] || || {{Алаңнан|92}}
|-
|Қ ||'''3''' ||[[Робен Ле Норман]] || {{СҚ|90+1}}
|-
|Қ ||'''12''' ||[[Дин Хёйсен]]
|-
|Қ ||'''24''' ||[[Марк Кукурелья]]
|-
|Ж ||'''20''' ||[[Педри]] || || {{Алаңнан|74}}
|-
|Ж ||'''18'''||[[Мартин Субименди]]
|-
|Ж ||'''8'''||[[Фабиан Руис]] || {{СҚ|33}} || {{Алаңнан|74}}
|-
|Ш ||'''19'''||[[Ламин Ямаль]] || || {{Алаңнан|106}}
|-
|Ш ||'''21'''||[[Микель Оярсабаль]] || || {{Алаңнан|111}}
|-
|Ш ||'''11'''||[[Нико Уильямс]] || || {{Алаңнан|92}}
|-
|colspan=3|'''Алаңға шыққандар:'''
|-
|Ж ||'''6'''||[[Микель Мерино]] || || {{алаңға|75}}
|-
|Ж ||'''22'''||[[Иско]] || || {{алаңға|75}}
|-
|Ж ||'''16'''||[[Алекс Баэна]] || {{СҚ|100}} || {{алаңға|92}}
|-
|Қ ||'''2'''||[[Педро Порро]] || {{СҚ|110}} || {{алаңға|92}}
|-
|Ш ||'''15'''||[[Ереми Пино]] || || {{алаңға|106}}
|-
|Ш ||'''7'''||[[Альваро Мората]] || || {{алаңға|111}}
|-
|colspan=3|'''Бас бапкер:'''
|-
|colspan=3|[[Луис де ла Фуэнте Кастильо|Луис де ла Фуэнте]]
|}
|}

== Тағы қараңыз ==

* [[УЕФА ұлттар лигасы 2024/25]]
* [[УЕФА ұлттар лигасы 2024/25, плей-офф]]

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
== Сілтемелер ==
{{УЕФА Ұлттар Лигасы}}
[[Санат:2025 жылғы футбол]]
[[Санат:УЕФА Ұлттар Лигасының финалдары]]
[[Санат:Португалия Ұлттық футбол құрамасының ойындары]]
[[Санат:Испания Ұлттық футбол құрамасының ойындары]]</text>
      <sha1>4qjtn5a92de3itczkpbxg0rpxa9mueu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478826</id>
      <parentid>3478824</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T16:16:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мықтыбек Оразтайұлы</username>
        <id>69223</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Мықтыбек Оразтайұлы [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2024/25 (финал)]] бетін [[УЕФА Ұлттар лигасы 2024/25 (финал)]] бетіне жылжытты</comment>
      <origin>3478824</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7550" sha1="4qjtn5a92de3itczkpbxg0rpxa9mueu" xml:space="preserve">{{футбол матчы
|атауы = УЕФА Ұлттар Лигасы 2024/25
|логотип = München_-_Allianz-Arena_(Luftbild).jpg
|ені = 300px
|турнир = [[УЕФА ұлттар лигасы 2024/25|УЕФА Ұлттар лигасы 2024/25]]
|команда1 = [[Португалия]]
|команда1ел = {{ту|Португалия}}
|команда1есеп = 2
|команда2 = [[Испания]]
|команда2ел = {{ту|Испания}}
|команда2есеп = 2
|детальдар = Португалия пенальтилер сериясында 5:3 есебімен жеңіске жетті
|дата = 8 маусым 2025 года
|стадион = {{ту|Германия}} [[Альянц Арена]]
|қала = [[Мюнхен]]
|алдыңғы = [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2022/23 (финал)|2023]]
|келесі = ''2027''
}}
'''[[УЕФА Ұлттар Лигасы|УЕФА Ұлттар Лигасының]] 2024/25 жылғы маусымдағы финалы''' ({{lang-en|2025 UEFA Nations League Final}}) — турнирдің 4-ші маусымының шешуші ойыны. 2025 жылы 8 маусымда Мюнхенде өтті.

[[Португалия Ұлттық футбол құрамасы|Португалия]] құрамасы [[Испания Ұлттық футбол құрамасы|Испанияны]] пенальтилер сериясында ұтып, екінші рет турнир жеңімпазы атанды. Ойынның негізгі және қосымша уақыты 2:2 есебімен тең аяқталды.
== Матч ==
=== Детальдар ===
{{матч туралы есептеме
|мерзімі= {{Start date|2025|6|8|df=y}}
|команда1 = {{Футбол|Португалия|||R}}
|есеп = 2:2
|команда2 = {{Футбол|Испания}}
|голдар1 =[[Нуну Мендеш (футболшы, 2002)|Нуну Мендеш]] {{гол|26}}&lt;br /&gt; [[Криштиану Роналду|Роналду]] {{гол|61}}
|голдар2 =  [[Мартин Субименди]] {{гол|21}}&lt;br /&gt; [[Микель Оярсабаль]] {{гол|45}}
|стадион = «[[Альянц Арена]]», [[Мюнхен]]
|көрермендер = 65 852
|пенальти1=&lt;br /&gt; [[Гонсалу Рамуш]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Витор Феррейра]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Бруну Фернандеш]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Нуну Мендеш (футболшы, 2002)|Нуну Мендеш]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Рубен Невиш]] {{пенгол}}
|пенальти=5:3
|пенальти2=&lt;br /&gt; {{пенгол}} [[Микель Мерино]]&lt;br /&gt; {{пенгол}} [[Алекс Баэна]]&lt;br /&gt; {{пенгол}} [[Иско]]&lt;br /&gt; {{пенмүлт|}} [[Альваро Мората]]
}}&lt;/onlyinclude&gt;

{| width=92%
|-
|{{Футбол формасы
 |pattern_la = _por25H
 |pattern_b  = _por25H
 |pattern_ra = _por25H
 |pattern_sh = _por25h
 |pattern_so = _por25hl
 |leftarm    = DC0109
 |body       = DC0109
 |rightarm   = DC0109
 |shorts     = 2B4E48
 |socks      = DC0109
 |title      = Португалия&lt;ref name=&quot;POR-ESP line-ups&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.uefa.com/newsfiles/UNL/2025/2044949_LU.pdf |title=Tactical Line-ups – Final – Portugal v Spain |website=UEFA.com |publisher=[[УЕФА]] |date=8 маусым 2025 |lang=en}}&lt;/ref&gt;
}}
|{{Футбол формасы
 |pattern_la = _esp24a
 |pattern_b  = _esp24A
 |pattern_ra = _esp24a
 |pattern_sh = _esp24a
 |pattern_so = _esp24al
 |leftarm    = F1FF91
 |body       = F1FF91
 |rightarm   = F1FF91
 |shorts     = F1FF91
 |socks      = F1FF91
 |title      = Испания&lt;ref name=&quot;POR-ESP line-ups&quot;/&gt;
}}
|}

{| width=&quot;100%&quot;
|valign=&quot;top&quot; width=&quot;40%&quot;|
{| style=&quot;font-size:90%&quot; cellspacing=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;0&quot;
|-
!width=35| !!width=25|
|-
|ҚҚ ||'''1''' ||[[Диогу Кошта]]
|-
|Қ ||'''15''' ||[[Жуан Невеш]] || || {{Алаңнан|46}}
|-
|Қ ||'''3''' ||[[Рубен Диаш]]
|-
|Қ ||'''14'''||[[Гонсалу Инасиу]] || {{СҚ|19}} || {{Алаңнан|74}}
|-
|Қ ||'''25''' ||[[Нуну Мендеш (футболшы, 2002)|Нуну Мендеш]]|| {{СҚ|100}}
|-
|Ж ||'''10'''||[[Бернарду Силва]] || || {{Алаңнан|74}}
|-
|Ж ||'''23''' ||[[Витор Феррейра|Витинья]]
|-
|Ж ||'''20''' ||[[Педру Нету]] || {{СҚ|82}} || {{Алаңнан|106}}
|-
|Ж ||'''8'''||[[Бруну Фернандеш]] 
|-
|Ж ||'''26'''||[[Франсишку Консейсан]] || || {{Алаңнан|46}}
|-
|Ш ||'''7'''||[[Криштиану Роналду]] ([[Капитан (футбол)|к]]) || || {{Алаңнан|88}}
|-
|colspan=3|'''Алаңға шыққандар:'''
|-
|Қ ||'''2'''||[[Нелсон Семеду|Нельсон Семеду]]|| || {{алаңға|46}}
|-
|Ж ||'''18'''||[[Рубен Невиш]] || || {{алаңға|46}}
|-
|Қ ||'''13'''||[[Ренату Вейга]] || || {{алаңға|74}}
|-
|Ш ||'''17'''||[[Рафаэл Леан]] || || {{алаңға|74}}
|-
|Ш ||'''17'''||[[Гонсалу Рамуш]] || || {{алаңға|88}}
|-
|Ш ||'''21'''||[[Диогу Жота]] || || {{алаңға|106}}
|-
|colspan=3|'''Бас бапкер:'''
|-
|colspan=3|{{ту|Испания}} [[Роберто Мартинес]] || {{СҚ|110}}
|}
|valign=&quot;top&quot;|[[File:POR-ESP 2025-06-08.svg|300px]]
|valign=&quot;top&quot; width=&quot;50%&quot;|
{| style=&quot;font-size:90%; margin:auto&quot; cellspacing=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;0&quot;
|-
!width=35| !!width=25|
|-
|ҚҚ ||'''23''' ||[[Унаи Симон]] ([[Капитан (футбол)|к]])
|-
|Қ ||'''12'''||[[Оскар Мингеса]] || || {{Алаңнан|92}}
|-
|Қ ||'''3''' ||[[Робен Ле Норман]] || {{СҚ|90+1}}
|-
|Қ ||'''12''' ||[[Дин Хёйсен]]
|-
|Қ ||'''24''' ||[[Марк Кукурелья]]
|-
|Ж ||'''20''' ||[[Педри]] || || {{Алаңнан|74}}
|-
|Ж ||'''18'''||[[Мартин Субименди]]
|-
|Ж ||'''8'''||[[Фабиан Руис]] || {{СҚ|33}} || {{Алаңнан|74}}
|-
|Ш ||'''19'''||[[Ламин Ямаль]] || || {{Алаңнан|106}}
|-
|Ш ||'''21'''||[[Микель Оярсабаль]] || || {{Алаңнан|111}}
|-
|Ш ||'''11'''||[[Нико Уильямс]] || || {{Алаңнан|92}}
|-
|colspan=3|'''Алаңға шыққандар:'''
|-
|Ж ||'''6'''||[[Микель Мерино]] || || {{алаңға|75}}
|-
|Ж ||'''22'''||[[Иско]] || || {{алаңға|75}}
|-
|Ж ||'''16'''||[[Алекс Баэна]] || {{СҚ|100}} || {{алаңға|92}}
|-
|Қ ||'''2'''||[[Педро Порро]] || {{СҚ|110}} || {{алаңға|92}}
|-
|Ш ||'''15'''||[[Ереми Пино]] || || {{алаңға|106}}
|-
|Ш ||'''7'''||[[Альваро Мората]] || || {{алаңға|111}}
|-
|colspan=3|'''Бас бапкер:'''
|-
|colspan=3|[[Луис де ла Фуэнте Кастильо|Луис де ла Фуэнте]]
|}
|}

== Тағы қараңыз ==

* [[УЕФА ұлттар лигасы 2024/25]]
* [[УЕФА ұлттар лигасы 2024/25, плей-офф]]

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
== Сілтемелер ==
{{УЕФА Ұлттар Лигасы}}
[[Санат:2025 жылғы футбол]]
[[Санат:УЕФА Ұлттар Лигасының финалдары]]
[[Санат:Португалия Ұлттық футбол құрамасының ойындары]]
[[Санат:Испания Ұлттық футбол құрамасының ойындары]]</text>
      <sha1>4qjtn5a92de3itczkpbxg0rpxa9mueu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478836</id>
      <parentid>3478826</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T16:26:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мықтыбек Оразтайұлы</username>
        <id>69223</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>«[[Санат:УЕФА ұлттар лигасы 2024/25|УЕФА ұлттар лигасы 2024/25]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен)</comment>
      <origin>3478836</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7608" sha1="45jj7l2h5wg3bxiqqzpi5fl89hehf4f" xml:space="preserve">{{футбол матчы
|атауы = УЕФА Ұлттар Лигасы 2024/25
|логотип = München_-_Allianz-Arena_(Luftbild).jpg
|ені = 300px
|турнир = [[УЕФА ұлттар лигасы 2024/25|УЕФА Ұлттар лигасы 2024/25]]
|команда1 = [[Португалия]]
|команда1ел = {{ту|Португалия}}
|команда1есеп = 2
|команда2 = [[Испания]]
|команда2ел = {{ту|Испания}}
|команда2есеп = 2
|детальдар = Португалия пенальтилер сериясында 5:3 есебімен жеңіске жетті
|дата = 8 маусым 2025 года
|стадион = {{ту|Германия}} [[Альянц Арена]]
|қала = [[Мюнхен]]
|алдыңғы = [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2022/23 (финал)|2023]]
|келесі = ''2027''
}}
'''[[УЕФА Ұлттар Лигасы|УЕФА Ұлттар Лигасының]] 2024/25 жылғы маусымдағы финалы''' ({{lang-en|2025 UEFA Nations League Final}}) — турнирдің 4-ші маусымының шешуші ойыны. 2025 жылы 8 маусымда Мюнхенде өтті.

[[Португалия Ұлттық футбол құрамасы|Португалия]] құрамасы [[Испания Ұлттық футбол құрамасы|Испанияны]] пенальтилер сериясында ұтып, екінші рет турнир жеңімпазы атанды. Ойынның негізгі және қосымша уақыты 2:2 есебімен тең аяқталды.
== Матч ==
=== Детальдар ===
{{матч туралы есептеме
|мерзімі= {{Start date|2025|6|8|df=y}}
|команда1 = {{Футбол|Португалия|||R}}
|есеп = 2:2
|команда2 = {{Футбол|Испания}}
|голдар1 =[[Нуну Мендеш (футболшы, 2002)|Нуну Мендеш]] {{гол|26}}&lt;br /&gt; [[Криштиану Роналду|Роналду]] {{гол|61}}
|голдар2 =  [[Мартин Субименди]] {{гол|21}}&lt;br /&gt; [[Микель Оярсабаль]] {{гол|45}}
|стадион = «[[Альянц Арена]]», [[Мюнхен]]
|көрермендер = 65 852
|пенальти1=&lt;br /&gt; [[Гонсалу Рамуш]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Витор Феррейра]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Бруну Фернандеш]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Нуну Мендеш (футболшы, 2002)|Нуну Мендеш]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Рубен Невиш]] {{пенгол}}
|пенальти=5:3
|пенальти2=&lt;br /&gt; {{пенгол}} [[Микель Мерино]]&lt;br /&gt; {{пенгол}} [[Алекс Баэна]]&lt;br /&gt; {{пенгол}} [[Иско]]&lt;br /&gt; {{пенмүлт|}} [[Альваро Мората]]
}}&lt;/onlyinclude&gt;

{| width=92%
|-
|{{Футбол формасы
 |pattern_la = _por25H
 |pattern_b  = _por25H
 |pattern_ra = _por25H
 |pattern_sh = _por25h
 |pattern_so = _por25hl
 |leftarm    = DC0109
 |body       = DC0109
 |rightarm   = DC0109
 |shorts     = 2B4E48
 |socks      = DC0109
 |title      = Португалия&lt;ref name=&quot;POR-ESP line-ups&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.uefa.com/newsfiles/UNL/2025/2044949_LU.pdf |title=Tactical Line-ups – Final – Portugal v Spain |website=UEFA.com |publisher=[[УЕФА]] |date=8 маусым 2025 |lang=en}}&lt;/ref&gt;
}}
|{{Футбол формасы
 |pattern_la = _esp24a
 |pattern_b  = _esp24A
 |pattern_ra = _esp24a
 |pattern_sh = _esp24a
 |pattern_so = _esp24al
 |leftarm    = F1FF91
 |body       = F1FF91
 |rightarm   = F1FF91
 |shorts     = F1FF91
 |socks      = F1FF91
 |title      = Испания&lt;ref name=&quot;POR-ESP line-ups&quot;/&gt;
}}
|}

{| width=&quot;100%&quot;
|valign=&quot;top&quot; width=&quot;40%&quot;|
{| style=&quot;font-size:90%&quot; cellspacing=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;0&quot;
|-
!width=35| !!width=25|
|-
|ҚҚ ||'''1''' ||[[Диогу Кошта]]
|-
|Қ ||'''15''' ||[[Жуан Невеш]] || || {{Алаңнан|46}}
|-
|Қ ||'''3''' ||[[Рубен Диаш]]
|-
|Қ ||'''14'''||[[Гонсалу Инасиу]] || {{СҚ|19}} || {{Алаңнан|74}}
|-
|Қ ||'''25''' ||[[Нуну Мендеш (футболшы, 2002)|Нуну Мендеш]]|| {{СҚ|100}}
|-
|Ж ||'''10'''||[[Бернарду Силва]] || || {{Алаңнан|74}}
|-
|Ж ||'''23''' ||[[Витор Феррейра|Витинья]]
|-
|Ж ||'''20''' ||[[Педру Нету]] || {{СҚ|82}} || {{Алаңнан|106}}
|-
|Ж ||'''8'''||[[Бруну Фернандеш]] 
|-
|Ж ||'''26'''||[[Франсишку Консейсан]] || || {{Алаңнан|46}}
|-
|Ш ||'''7'''||[[Криштиану Роналду]] ([[Капитан (футбол)|к]]) || || {{Алаңнан|88}}
|-
|colspan=3|'''Алаңға шыққандар:'''
|-
|Қ ||'''2'''||[[Нелсон Семеду|Нельсон Семеду]]|| || {{алаңға|46}}
|-
|Ж ||'''18'''||[[Рубен Невиш]] || || {{алаңға|46}}
|-
|Қ ||'''13'''||[[Ренату Вейга]] || || {{алаңға|74}}
|-
|Ш ||'''17'''||[[Рафаэл Леан]] || || {{алаңға|74}}
|-
|Ш ||'''17'''||[[Гонсалу Рамуш]] || || {{алаңға|88}}
|-
|Ш ||'''21'''||[[Диогу Жота]] || || {{алаңға|106}}
|-
|colspan=3|'''Бас бапкер:'''
|-
|colspan=3|{{ту|Испания}} [[Роберто Мартинес]] || {{СҚ|110}}
|}
|valign=&quot;top&quot;|[[File:POR-ESP 2025-06-08.svg|300px]]
|valign=&quot;top&quot; width=&quot;50%&quot;|
{| style=&quot;font-size:90%; margin:auto&quot; cellspacing=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;0&quot;
|-
!width=35| !!width=25|
|-
|ҚҚ ||'''23''' ||[[Унаи Симон]] ([[Капитан (футбол)|к]])
|-
|Қ ||'''12'''||[[Оскар Мингеса]] || || {{Алаңнан|92}}
|-
|Қ ||'''3''' ||[[Робен Ле Норман]] || {{СҚ|90+1}}
|-
|Қ ||'''12''' ||[[Дин Хёйсен]]
|-
|Қ ||'''24''' ||[[Марк Кукурелья]]
|-
|Ж ||'''20''' ||[[Педри]] || || {{Алаңнан|74}}
|-
|Ж ||'''18'''||[[Мартин Субименди]]
|-
|Ж ||'''8'''||[[Фабиан Руис]] || {{СҚ|33}} || {{Алаңнан|74}}
|-
|Ш ||'''19'''||[[Ламин Ямаль]] || || {{Алаңнан|106}}
|-
|Ш ||'''21'''||[[Микель Оярсабаль]] || || {{Алаңнан|111}}
|-
|Ш ||'''11'''||[[Нико Уильямс]] || || {{Алаңнан|92}}
|-
|colspan=3|'''Алаңға шыққандар:'''
|-
|Ж ||'''6'''||[[Микель Мерино]] || || {{алаңға|75}}
|-
|Ж ||'''22'''||[[Иско]] || || {{алаңға|75}}
|-
|Ж ||'''16'''||[[Алекс Баэна]] || {{СҚ|100}} || {{алаңға|92}}
|-
|Қ ||'''2'''||[[Педро Порро]] || {{СҚ|110}} || {{алаңға|92}}
|-
|Ш ||'''15'''||[[Ереми Пино]] || || {{алаңға|106}}
|-
|Ш ||'''7'''||[[Альваро Мората]] || || {{алаңға|111}}
|-
|colspan=3|'''Бас бапкер:'''
|-
|colspan=3|[[Луис де ла Фуэнте Кастильо|Луис де ла Фуэнте]]
|}
|}

== Тағы қараңыз ==

* [[УЕФА ұлттар лигасы 2024/25]]
* [[УЕФА ұлттар лигасы 2024/25, плей-офф]]

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
== Сілтемелер ==
{{УЕФА Ұлттар Лигасы}}
[[Санат:2025 жылғы футбол]]
[[Санат:УЕФА Ұлттар Лигасының финалдары]]
[[Санат:Португалия Ұлттық футбол құрамасының ойындары]]
[[Санат:Испания Ұлттық футбол құрамасының ойындары]]
[[Санат:УЕФА ұлттар лигасы 2024/25]]</text>
      <sha1>45jj7l2h5wg3bxiqqzpi5fl89hehf4f</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478888</id>
      <parentid>3478836</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T19:29:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kasymov</username>
        <id>10777</id>
      </contributor>
      <origin>3478888</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7606" sha1="0f44nctt88elrc1ugg642ep45asdlt1" xml:space="preserve">{{футбол матчы
|атауы = УЕФА Ұлттар Лигасы 2024/25
|логотип = München_-_Allianz-Arena_(Luftbild).jpg
|ені = 300px
|турнир = [[УЕФА ұлттар лигасы 2024/25|УЕФА Ұлттар лигасы 2024/25]]
|команда1 = [[Португалия]]
|команда1ел = {{ту|Португалия}}
|команда1есеп = 2
|команда2 = [[Испания]]
|команда2ел = {{ту|Испания}}
|команда2есеп = 2
|детальдар = Португалия пенальтилер сериясында 5:3 есебімен жеңіске жетті
|дата = 8 маусым 2025 жыл
|стадион = {{ту|Германия}} [[Альянц Арена]]
|қала = [[Мюнхен]]
|алдыңғы = [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2022/23 (финал)|2023]]
|келесі = ''2027''
}}
'''[[УЕФА Ұлттар Лигасы|УЕФА Ұлттар Лигасының]] 2024/25 жылғы маусымдағы финалы''' ({{lang-en|2025 UEFA Nations League Final}}) — турнирдің 4-ші маусымының шешуші ойыны. 2025 жылы 8 маусымда Мюнхенде өтті.

[[Португалия Ұлттық футбол құрамасы|Португалия]] құрамасы [[Испания Ұлттық футбол құрамасы|Испанияны]] пенальтилер сериясында ұтып, екінші рет турнир жеңімпазы атанды. Ойынның негізгі және қосымша уақыты 2:2 есебімен тең аяқталды.
== Матч ==
=== Детальдар ===
{{матч туралы есептеме
|мерзімі= {{Start date|2025|6|8|df=y}}
|команда1 = {{Футбол|Португалия|||R}}
|есеп = 2:2
|команда2 = {{Футбол|Испания}}
|голдар1 =[[Нуну Мендеш (футболшы, 2002)|Нуну Мендеш]] {{гол|26}}&lt;br /&gt; [[Криштиану Роналду|Роналду]] {{гол|61}}
|голдар2 =  [[Мартин Субименди]] {{гол|21}}&lt;br /&gt; [[Микель Оярсабаль]] {{гол|45}}
|стадион = «[[Альянц Арена]]», [[Мюнхен]]
|көрермендер = 65 852
|пенальти1=&lt;br /&gt; [[Гонсалу Рамуш]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Витор Феррейра]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Бруну Фернандеш]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Нуну Мендеш (футболшы, 2002)|Нуну Мендеш]] {{пенгол}}&lt;br /&gt; [[Рубен Невиш]] {{пенгол}}
|пенальти=5:3
|пенальти2=&lt;br /&gt; {{пенгол}} [[Микель Мерино]]&lt;br /&gt; {{пенгол}} [[Алекс Баэна]]&lt;br /&gt; {{пенгол}} [[Иско]]&lt;br /&gt; {{пенмүлт|}} [[Альваро Мората]]
}}&lt;/onlyinclude&gt;

{| width=92%
|-
|{{Футбол формасы
 |pattern_la = _por25H
 |pattern_b  = _por25H
 |pattern_ra = _por25H
 |pattern_sh = _por25h
 |pattern_so = _por25hl
 |leftarm    = DC0109
 |body       = DC0109
 |rightarm   = DC0109
 |shorts     = 2B4E48
 |socks      = DC0109
 |title      = Португалия&lt;ref name=&quot;POR-ESP line-ups&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.uefa.com/newsfiles/UNL/2025/2044949_LU.pdf |title=Tactical Line-ups – Final – Portugal v Spain |website=UEFA.com |publisher=[[УЕФА]] |date=8 маусым 2025 |lang=en}}&lt;/ref&gt;
}}
|{{Футбол формасы
 |pattern_la = _esp24a
 |pattern_b  = _esp24A
 |pattern_ra = _esp24a
 |pattern_sh = _esp24a
 |pattern_so = _esp24al
 |leftarm    = F1FF91
 |body       = F1FF91
 |rightarm   = F1FF91
 |shorts     = F1FF91
 |socks      = F1FF91
 |title      = Испания&lt;ref name=&quot;POR-ESP line-ups&quot;/&gt;
}}
|}

{| width=&quot;100%&quot;
|valign=&quot;top&quot; width=&quot;40%&quot;|
{| style=&quot;font-size:90%&quot; cellspacing=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;0&quot;
|-
!width=35| !!width=25|
|-
|ҚҚ ||'''1''' ||[[Диогу Кошта]]
|-
|Қ ||'''15''' ||[[Жуан Невеш]] || || {{Алаңнан|46}}
|-
|Қ ||'''3''' ||[[Рубен Диаш]]
|-
|Қ ||'''14'''||[[Гонсалу Инасиу]] || {{СҚ|19}} || {{Алаңнан|74}}
|-
|Қ ||'''25''' ||[[Нуну Мендеш (футболшы, 2002)|Нуну Мендеш]]|| {{СҚ|100}}
|-
|Ж ||'''10'''||[[Бернарду Силва]] || || {{Алаңнан|74}}
|-
|Ж ||'''23''' ||[[Витор Феррейра|Витинья]]
|-
|Ж ||'''20''' ||[[Педру Нету]] || {{СҚ|82}} || {{Алаңнан|106}}
|-
|Ж ||'''8'''||[[Бруну Фернандеш]] 
|-
|Ж ||'''26'''||[[Франсишку Консейсан]] || || {{Алаңнан|46}}
|-
|Ш ||'''7'''||[[Криштиану Роналду]] ([[Капитан (футбол)|к]]) || || {{Алаңнан|88}}
|-
|colspan=3|'''Алаңға шыққандар:'''
|-
|Қ ||'''2'''||[[Нелсон Семеду|Нельсон Семеду]]|| || {{алаңға|46}}
|-
|Ж ||'''18'''||[[Рубен Невиш]] || || {{алаңға|46}}
|-
|Қ ||'''13'''||[[Ренату Вейга]] || || {{алаңға|74}}
|-
|Ш ||'''17'''||[[Рафаэл Леан]] || || {{алаңға|74}}
|-
|Ш ||'''17'''||[[Гонсалу Рамуш]] || || {{алаңға|88}}
|-
|Ш ||'''21'''||[[Диогу Жота]] || || {{алаңға|106}}
|-
|colspan=3|'''Бас бапкер:'''
|-
|colspan=3|{{ту|Испания}} [[Роберто Мартинес]] || {{СҚ|110}}
|}
|valign=&quot;top&quot;|[[File:POR-ESP 2025-06-08.svg|300px]]
|valign=&quot;top&quot; width=&quot;50%&quot;|
{| style=&quot;font-size:90%; margin:auto&quot; cellspacing=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;0&quot;
|-
!width=35| !!width=25|
|-
|ҚҚ ||'''23''' ||[[Унаи Симон]] ([[Капитан (футбол)|к]])
|-
|Қ ||'''12'''||[[Оскар Мингеса]] || || {{Алаңнан|92}}
|-
|Қ ||'''3''' ||[[Робен Ле Норман]] || {{СҚ|90+1}}
|-
|Қ ||'''12''' ||[[Дин Хёйсен]]
|-
|Қ ||'''24''' ||[[Марк Кукурелья]]
|-
|Ж ||'''20''' ||[[Педри]] || || {{Алаңнан|74}}
|-
|Ж ||'''18'''||[[Мартин Субименди]]
|-
|Ж ||'''8'''||[[Фабиан Руис]] || {{СҚ|33}} || {{Алаңнан|74}}
|-
|Ш ||'''19'''||[[Ламин Ямаль]] || || {{Алаңнан|106}}
|-
|Ш ||'''21'''||[[Микель Оярсабаль]] || || {{Алаңнан|111}}
|-
|Ш ||'''11'''||[[Нико Уильямс]] || || {{Алаңнан|92}}
|-
|colspan=3|'''Алаңға шыққандар:'''
|-
|Ж ||'''6'''||[[Микель Мерино]] || || {{алаңға|75}}
|-
|Ж ||'''22'''||[[Иско]] || || {{алаңға|75}}
|-
|Ж ||'''16'''||[[Алекс Баэна]] || {{СҚ|100}} || {{алаңға|92}}
|-
|Қ ||'''2'''||[[Педро Порро]] || {{СҚ|110}} || {{алаңға|92}}
|-
|Ш ||'''15'''||[[Ереми Пино]] || || {{алаңға|106}}
|-
|Ш ||'''7'''||[[Альваро Мората]] || || {{алаңға|111}}
|-
|colspan=3|'''Бас бапкер:'''
|-
|colspan=3|[[Луис де ла Фуэнте Кастильо|Луис де ла Фуэнте]]
|}
|}

== Тағы қараңыз ==

* [[УЕФА ұлттар лигасы 2024/25]]
* [[УЕФА ұлттар лигасы 2024/25, плей-офф]]

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
== Сілтемелер ==
{{УЕФА Ұлттар Лигасы}}
[[Санат:2025 жылғы футбол]]
[[Санат:УЕФА Ұлттар Лигасының финалдары]]
[[Санат:Португалия Ұлттық футбол құрамасының ойындары]]
[[Санат:Испания Ұлттық футбол құрамасының ойындары]]
[[Санат:УЕФА ұлттар лигасы 2024/25]]</text>
      <sha1>0f44nctt88elrc1ugg642ep45asdlt1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>УЕФА Ұлттар Лигасы 2024/25 (финал)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>760829</id>
    <redirect title="УЕФА Ұлттар лигасы 2024/25 (финал)" />
    <revision>
      <id>3478827</id>
      <timestamp>2025-06-09T16:16:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мықтыбек Оразтайұлы</username>
        <id>69223</id>
      </contributor>
      <comment>Мықтыбек Оразтайұлы [[УЕФА Ұлттар Лигасы 2024/25 (финал)]] бетін [[УЕФА Ұлттар лигасы 2024/25 (финал)]] бетіне жылжытты</comment>
      <origin>3478827</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="71" sha1="01su2ad3j8pewhu71u2z987cfxd1t79" xml:space="preserve">#АЙДАУ [[УЕФА Ұлттар лигасы 2024/25 (финал)]]</text>
      <sha1>01su2ad3j8pewhu71u2z987cfxd1t79</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Үлгі:Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика</title>
    <ns>10</ns>
    <id>760830</id>
    <revision>
      <id>3478837</id>
      <timestamp>2025-06-09T16:51:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ерден Карсыбеков</username>
        <id>3744</id>
      </contributor>
      <comment>Жаңа бетте: {{Навигациялық кесте |аты = Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика |state = collapsed |сурет = [[Сурет:Olympic Athletics.svg|50px]] |тақырып = [[Олимпиада ойындары]]ндағы [[жеңіл атлетика]] |бөлім1 = Жылдар |тізім1 = [[1896 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика|1896]] • 1900 жылғы Ж...</comment>
      <origin>3478837</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6764" sha1="gigl5xqdqynvjr0i1yoemf3lk6edcfb" xml:space="preserve">{{Навигациялық кесте
|аты = Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика
|state = collapsed
|сурет = [[Сурет:Olympic Athletics.svg|50px]]
|тақырып = [[Олимпиада ойындары]]ндағы [[жеңіл атлетика]]
|бөлім1 = Жылдар
|тізім1 = [[1896 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика|1896]] • [[1900 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика|1900]] • [[1904 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика|1904]] • [[1908 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика|1908]] • [[1912 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика|1912]] • [[1920 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика|1920]] • [[1924 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика|1924]] • [[1928 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика|1928]] • [[1932 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика|1932]] • [[1936 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика|1936]] • [[1948 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика|1948]] • [[1952 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика|1952]] • [[1956 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика|1956]] • [[1960 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика|1960]] • [[1964 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика|1964]] • [[1968 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика|1968]] • [[1972 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика|1972]] • [[1976 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика|1976]] • [[1980 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика|1980]] • [[1984 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика|1984]] • [[1988 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика|1988]] • [[1992 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика|1992]] • [[1996 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика|1996]] • [[2000 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика|2000]] • [[2004 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика|2004]] • [[2008 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика|2008]] • [[2012 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика|2012]] • [[2016 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика|2016]] • [[2020 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика|2020]] • [[2024 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика|2024]] • [[2028 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика|2028]]
|бөлім2 = Сайыстар
|тізім2 = [[Олимпиада ойындарындағы 100 метрге жүгіру|100 метр]] • [[Олимпиада ойындарындағы 200 метрге жүгіру|200 метр]] • [[Олимпиада ойындарындағы 400 метрге жүгіру|400 метр]] • [[Олимпиада ойындарындағы 800 метрге жүгіру|800 метр]] • [[Олимпиада ойындарындағы 1500 метрге жүгіру|1500 метр]] • [[Олимпиада ойындарындағы 5000 метрге жүгіру|5000 метр]] • [[Олимпиада ойындарындағы 10 000 метрге жүгіру|10 000 метр]] • [[Олимпиада ойындарындағы 100 метрлік эстафета|100 метрлік эстафета]] • [[Олимпиада ойындарындағы 400 метрлік эстафета|400 метрлік эстафета]]&amp;nbsp;• [[Олимпиада ойындарындағы 110 метрге кедергілермен жүгіру|110 метр кедергілермен]]&amp;nbsp;• [[Олимпиада ойындарындағы 400 метрге кедергілермен жүгіру|400 метр кедергілермен]]&amp;nbsp;• [[Олимпиада ойындарындағы стиплчез|3000 метр стиплчез]]&amp;nbsp;• [[Олимпиада ойындарындағы ұзындыққа секіру|Ұзындыққа секіру]]&amp;nbsp;• [[Олимпиада ойындарындағы үш қарғып секіру|Үш қарғып секіру]]&amp;nbsp;• [[Олимпиада ойындарындағы биікке секіру|Биікке секіру]]&amp;nbsp;• [[Олимпиада ойындарындағы таяқпен секіру|Таяқпен секіру]]&amp;nbsp;• [[Олимпиада ойындарындағы ядро лақтыру|Ядро лақтыру]] • [[Олимпиада ойындарындағы балға лақтыру|Балға лақтыру]] • [[Олимпиада ойындарындағы диск лақтыру|Диск лақтыру]] • [[Олимпиада ойындарындағы найза лақтыру|Найза лақтыру]] • [[Олимпиада ойындарындағы көпсайыстар|Көпсайыс]] • [[Олимпиада ойындарындағы 20 шақырым жүру|20 шақырым жүру]] • [[Олимпиада ойындарындағы 50 шақырым жүру|50 шақырым жүру]] • [[Олимпиада ойындарындағы марафон|Марафон]]}}
&lt;noinclude&gt;
[[Санат:Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика]]
[[Санат:Навигациялық үлгілер:Олимпиада ойындары]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>gigl5xqdqynvjr0i1yoemf3lk6edcfb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:HateSans</title>
    <ns>3</ns>
    <id>760831</id>
    <revision>
      <id>3478838</id>
      <timestamp>2025-06-09T17:00:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <origin>3478838</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="206" sha1="c6shgpnpicjks8k9rgutxzglifer6m4" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=HateSans}}

-- [[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]] 22:00, 2025 ж. маусымның 9 (+05)</text>
      <sha1>c6shgpnpicjks8k9rgutxzglifer6m4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Лэтсплэй</title>
    <ns>0</ns>
    <id>760832</id>
    <redirect title="Летсплей" />
    <revision>
      <id>3478848</id>
      <timestamp>2025-06-09T18:17:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ShadZ01</username>
        <id>56180</id>
      </contributor>
      <comment>«[[Летсплей]]» дегенге [[Уикипедия:Айдатқыштар|бағыттады]]</comment>
      <origin>3478848</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="32" sha1="q8kzktbh5xdhmlpbkccb1okt43nhsg8" xml:space="preserve">#АЙДАУ [[Летсплей]]</text>
      <sha1>q8kzktbh5xdhmlpbkccb1okt43nhsg8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Tomasiktom</title>
    <ns>3</ns>
    <id>760833</id>
    <revision>
      <id>3478849</id>
      <timestamp>2025-06-09T18:23:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <origin>3478849</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="305" sha1="59pyzsejwhi6ms64elrg1mk7op5rtbp" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Tomasiktom}}

-- [[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылауы]]) 23:23, 2025 ж. маусымның 9 (+05)</text>
      <sha1>59pyzsejwhi6ms64elrg1mk7op5rtbp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Үлгі:Slang</title>
    <ns>10</ns>
    <id>760834</id>
    <revision>
      <id>3478852</id>
      <timestamp>2025-06-09T18:32:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ShadZ01</username>
        <id>56180</id>
      </contributor>
      <comment>Жаңа бетте: [[Жаргон|жарг.]]&amp;nbsp;''{{{1|&lt;span style=&quot;color:red;&quot;&gt;Мәтін көрсетілмеген&lt;/span&gt;}}}''&lt;noinclude&gt; {{doc-inline}} == Қолдану мысалы == * &lt;nowiki&gt;{{slang|кликуха}}&lt;/nowiki&gt; * {{slang|кликуха}}</comment>
      <origin>3478852</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="244" sha1="9p9y8vjl6pzka73ryudk1wu7codpqv4" xml:space="preserve">[[Жаргон|жарг.]]&amp;nbsp;''{{{1|&lt;span style=&quot;color:red;&quot;&gt;Мәтін көрсетілмеген&lt;/span&gt;}}}''&lt;noinclude&gt;
{{doc-inline}}
== Қолдану мысалы ==
* &lt;nowiki&gt;{{slang|кликуха}}&lt;/nowiki&gt;
* {{slang|кликуха}}</text>
      <sha1>9p9y8vjl6pzka73ryudk1wu7codpqv4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478855</id>
      <parentid>3478852</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T18:33:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ShadZ01</username>
        <id>56180</id>
      </contributor>
      <origin>3478855</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="309" sha1="owajnwyg3qwon597ug5pzc91n6sya3z" xml:space="preserve">[[Жаргон|жарг.]]&amp;nbsp;''{{{1|&lt;span style=&quot;color:red;&quot;&gt;Мәтін көрсетілмеген&lt;/span&gt;}}}''&lt;noinclude&gt;
{{doc-inline}}
== Қолдану мысалы ==
* &lt;nowiki&gt;{{slang|кликуха}}&lt;/nowiki&gt;
* {{slang|кликуха}}

{{doc-end}}
[[Санат:Тіл үлгілері]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>owajnwyg3qwon597ug5pzc91n6sya3z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Олимпиада ойындарындағы стиплчез</title>
    <ns>0</ns>
    <id>760835</id>
    <revision>
      <id>3478857</id>
      <timestamp>2025-06-09T18:35:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ерден Карсыбеков</username>
        <id>3744</id>
      </contributor>
      <comment>Жаңа бетте: [[Сурет:Sgt. Hillary Bor runs 3,000-meter steeplechase at Rio Olympic Games photos by Tim Hipps, U.S. Army IMCOM Public Affairs (28945469872).jpg|нобай|2016 жылғы жарыс кезінде.]] '''Стиплчез [[Олимпиада ойындары]]нда''' 1900 жылдан бастап өткізіледі. Басында оның 2500 метр және 4000 метр қашықтыққа жүгіру деген екі түрі болған.  Дәст...</comment>
      <origin>3478857</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3871" sha1="54f358nfx7yrskyoz38hb6h3zoo9ymg" xml:space="preserve">[[Сурет:Sgt. Hillary Bor runs 3,000-meter steeplechase at Rio Olympic Games photos by Tim Hipps, U.S. Army IMCOM Public Affairs (28945469872).jpg|нобай|2016 жылғы жарыс кезінде.]]
'''Стиплчез [[Олимпиада ойындары]]нда''' 1900 жылдан бастап өткізіледі. Басында оның 2500 метр және 4000 метр қашықтыққа жүгіру деген екі түрі болған.

Дәстүрлі 3000 метрлік жарыс 1920 жылдан бастап өткізіледі. Әйелдер арасындағы сайыс бағдарламаға тек 2008 жылы қосылды

Спортшылар дистанцияда 28 жай барьерден және 7 сулы барьерден өтуі тиіс. Ерлер үшін барьер биіктігі 91,4 см құрайды, әйелдер үшін — 76,2 см. Сулы барьерлердегі шалшықтың ұзындығы — 3,66 метр, ең терең жері — 70 см.

== Медальдар санағы ==
=== Ерлер ===
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|-
! Орын
! Мемлекет
!style=&quot;background-color:gold&quot;|Алтын
!style=&quot;background-color:silver&quot;|Күміс
!style=&quot;background-color:#cc9966&quot;|Қола
! Барлығы
|-
| 1 ||align=left|{{KEN}} || 11 || 7 || 5 || 23
|-
| 2 ||align=left|{{FIN}} || 4 || 3 || 2 || 9
|-
| 3 ||align=left|{{GBR}} || 2 || 2 || 2 || 6
|-
| 4 ||align=left|{{SWE}} || 2 || 1 || 1 || 4
|-
| 5 ||align=left|{{POL}} || 2 || 1 || 0 || 3
|-
| 6 ||align=left|{{MAR}} || 2 || 0 || 1 || 3
|-
| 7 ||align=left|{{USA}} || 1 || 2 || 3 || 6
|-
| 8 ||align=left|{{BEL}} || 1 || 0 || 0 || 1
|-
| 9 ||align=left|{{FRA}} || 0 || 3 || 2 || 5
|-
| 10 ||align=left|{{URS}} || 0 || 2 || 2 || 4
|-
| 11 || align=left|{{ETH}} || 0 || 1 || 1 || 2
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |12 || align=left|{{HUN}} || 0 || 1 || 0 || 1
|-
|align=left|{{TZA}} || 0 || 1 || 0 || 1
|-
| 14 || align=left|{{ITA}} || 0 || 0 || 2 || 2
|-
| rowspan=5|15 ||align=left|{{байрақ|ГДР}} || 0 || 0 || 1 || 1
|-
|align=left|{{GER}} || 0 || 0 || 1 || 1
|-
|align=left|{{NOR}} || 0 || 0 || 1 || 1
|-
|}
=== Әйелдер ===
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|-
! Орын
! Мемлекет
!style=&quot;background-color:gold&quot;|Алтын
!style=&quot;background-color:silver&quot;|Күміс
!style=&quot;background-color:#cc9966&quot;|Қола
! Барлығы
|-
| 1 ||align=left|{{BHR}} || 2 || 0 || 0 || 2
|-
| 2 ||align=left|{{UGA}} || 1 || 1 || 0 || 2
|-
| 3 ||align=left|{{RUS}} || 1 || 0 || 1 || 2
|-
| 4 ||align=left|{{TUN}} || 1 || 0 || 0 || 1
|-
| 5 ||align=left|{{KEN}} || 0 || 2 || 3 || 5
|-
| 6 ||align=left|{{USA}} || 0 || 1 || 1 || 2
|-
| 7 ||align=left|{{ETH}} || 0 || 1 || 0 || 1
|-
|}
== Бірнеше дүркін чемпиондар ==
{|  class=&quot;wikitable&quot; border=&quot;1&quot; cellpadding=&quot;2&quot; cellspacing=&quot;0&quot;
!Орын !! Атлет!! Жылдар!!bgcolor=&quot;gold&quot;| Алтын!!bgcolor=&quot;silver&quot;| Күміс!!bgcolor=&quot;cc9966&quot;| Қола!! Барлығы
|- align=&quot;center&quot;
| rowspan=&quot;5&quot; | 1 || align=&quot;left&quot; |{{Ту|Финляндия}} [[Волмари Исо-Холло]] || 1932–1936 || 2 || 0 || 0 || 2
|- align=&quot;center&quot;
| align=&quot;left&quot; |{{Ту|Кения}} [[Эзекиль Кембои]] || 2004–2012 || 2 || 0 || 0 || 2
|- align=&quot;center&quot;
| align=&quot;left&quot; |{{Ту|Марокко}} [[Суфиан әл-Баккали]] || 2020–2024 || 2 || 0 || 0 || 2
|-
|}

== Сілтемелер ==
*Mallon, Bill (2012). [http://www.webcitation.org/6OU97GUCM?url=http://www.trackandfieldnews.com/images/stories/tfn_pdfs/2012_athletics_stats5.pdf TRACK &amp; FIELD ATHLETICS - OLYMPIC RECORD PROGRESSIONS].

{{Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика}}

[[Санат:Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика]]</text>
      <sha1>54f358nfx7yrskyoz38hb6h3zoo9ymg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Asqaqtemir</title>
    <ns>3</ns>
    <id>760836</id>
    <revision>
      <id>3478871</id>
      <timestamp>2025-06-09T19:11:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <origin>3478871</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="225" sha1="8w748hs9mu1xl7629ilpdtr7ner2xzv" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Asqaqtemir}}

-- [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 00:11, 2025 ж. маусымның 10 (+05)</text>
      <sha1>8w748hs9mu1xl7629ilpdtr7ner2xzv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы:Asqaqtemir</title>
    <ns>2</ns>
    <id>760837</id>
    <revision>
      <id>3478872</id>
      <timestamp>2025-06-09T19:13:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Asqaqtemir</username>
        <id>169126</id>
      </contributor>
      <comment>Жаңа бетте: Salem Alem</comment>
      <origin>3478872</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10" sha1="90fthmgm3hovw0xzsz6gc25jnl9wc6l" xml:space="preserve">Salem Alem</text>
      <sha1>90fthmgm3hovw0xzsz6gc25jnl9wc6l</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Санат:Владимир Путин</title>
    <ns>14</ns>
    <id>760838</id>
    <revision>
      <id>3478874</id>
      <timestamp>2025-06-09T19:15:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Muzaffar Turgunov</username>
        <id>120280</id>
      </contributor>
      <comment>Жаңа бетте: {{Басты мақала|Владимир Владимирович Путин}} {{Commonscat|Vladimir Putin}}  [[Санат:Ресей президенттерінің санаттары]] [[Санат:XXI ғасыр билеушілерінің санаттары]]</comment>
      <origin>3478874</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="267" sha1="dlcg7qadheh5yl4by6jzxnkuafn8m9v" xml:space="preserve">{{Басты мақала|Владимир Владимирович Путин}}
{{Commonscat|Vladimir Putin}}

[[Санат:Ресей президенттерінің санаттары]]
[[Санат:XXI ғасыр билеушілерінің санаттары]]</text>
      <sha1>dlcg7qadheh5yl4by6jzxnkuafn8m9v</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Санат:Стратегиялық бункерлер</title>
    <ns>14</ns>
    <id>760839</id>
    <revision>
      <id>3478880</id>
      <timestamp>2025-06-09T19:20:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Muzaffar Turgunov</username>
        <id>120280</id>
      </contributor>
      <comment>Жаңа бетте: [[Санат:Бункерлер]]</comment>
      <origin>3478880</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="33" sha1="eaqtj4g0j7vct28ahpn948dtdc85hg6" xml:space="preserve">[[Санат:Бункерлер]]</text>
      <sha1>eaqtj4g0j7vct28ahpn948dtdc85hg6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Zaki1962</title>
    <ns>3</ns>
    <id>760840</id>
    <revision>
      <id>3478886</id>
      <timestamp>2025-06-09T19:29:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <origin>3478886</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="208" sha1="gpvqm0i0k35dp3y0oq495gy9nn6bjrs" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Zaki1962}}

-- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 00:29, 2025 ж. маусымның 10 (+05)</text>
      <sha1>gpvqm0i0k35dp3y0oq495gy9nn6bjrs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Геймер</title>
    <ns>0</ns>
    <id>760841</id>
    <revision>
      <id>3478890</id>
      <timestamp>2025-06-09T20:23:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ShadZ01</username>
        <id>56180</id>
      </contributor>
      <comment>Жаңа бетте: '''Геймер''' ([[ағылшын тілі]]нен gamer. — «ойыншы») — [[Компьютерлік ойын|видео ойын]]дар ойнайтын адам, дегенмен алдымен ойыншылар тек [[Рөлдік ойын|рөлдік]] немесе [[соғыс ойын]]дарын ойнайтындар деп аталды. Геймерлер жаңа субмәдениет болып саналады және бұл тізім...</comment>
      <origin>3478890</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20195" sha1="agiv5wh1wrzxg5uf54tfs4t4w8q2lpj" xml:space="preserve">'''Геймер''' ([[ағылшын тілі]]нен gamer. — «ойыншы») — [[Компьютерлік ойын|видео ойын]]дар ойнайтын адам, дегенмен алдымен ойыншылар тек [[Рөлдік ойын|рөлдік]] немесе [[соғыс ойын]]дарын ойнайтындар деп аталды. Геймерлер жаңа субмәдениет болып саналады және бұл тізімге 2013 жылы, эспорт танылғаннан кейін кірді. Бұл термин өзін толық ойыншы деп санамайтын адамдарды қамтығанымен, олар көбінесе ойынға көп уақыт жұмсайтын немесе қызығушылық танытатындар деп аталады.

Бүкіл әлемде әртүрлі [[веб-сақина]]лар, [[Веб-форум|форум]]дар және басқа [[Интернет қауымдастығы|виртуалды қауымдастық]]тар формаларын қабылдай алатын көптеген ойын қауымдастықтары бар. Ойындарға мамандандырылған дүкендер көбінесе ойыншылар тобын жинауға арналған орын ретінде қызмет етеді. [[Интернет]] пайда болғанға дейін көптеген адамдар [[PBEM|play-by-mail]]-де әдеттегі пошта байланысы арқылы ойнады-қазіргі уақыттағы [[онлайн ойындар]]ға ұқсас ойындар.

== Ойыншылардың түрлері ==
[[Америка Құрама Штаттары]]нда ойыншылардың орташа жасы 12 жылдан астам ойын өтілі бар 35 жыл,&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.theesa.com/facts/index.asp|title=''The Entertainment Software Association - Industry Fact''s|publisher=''[[Entertainment Software Association|Theesa.com]]''|accessdate=2010-07-16|archiveurl=https://www.webcitation.org/66ZPCg0s0?url=http://www.theesa.com/facts/index.asp|archivedate=2012-03-31}}&lt;/ref&gt; [[Ұлыбритания]]да 23 жылдан астам, 10 жылдан астам тәжірибесі бар, апта сайын 12,6 сағат ойнайды.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://askaboutgames.com/?c=/pages/factsFigures.jsp|title=''Facts and Figures''|publisher=''[[Askaboutgames]]''|accessdate=2010-07-16|archiveurl=https://www.webcitation.org/66ZPDBBsJ?url=http://askaboutgames.com/?c=%2Fpages%2FfactsFigures.jsp|archivedate=2012-03-31}}&lt;/ref&gt; «Ойыншы» термині бірнеше кіші топтарды да қамтиды.

=== Қарапайым ойыншылары ===
'''Қарапайым ойыншылар''' ({{Slang|казуалшылар}}, {{Lang-en|casual gamers}}) — ойындарға қызығушылығы шектеулі адамдар. Олар қарапайым ойындар ойнауға бейім және оларға көп уақыт жұмсамайды. Мұндай ойыншылардың таңдаулы ойын жанры жиі өзгереді және олардың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін арнайы [[Ойын консолі|ойын консольдері]]н сирек алады.&lt;ref&gt;''Magrino, Tom'', [http://uk.gamespot.com/news/6178563.html?tag=result;title;1 ''GameStop: Casual gamers spurring hardcore holiday sales''] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110711072417/http://uk.gamespot.com/news/6178563.html?tag=result%3Btitle%3B1|date=2011-07-11}}, ''[[GameSpot]]'', 11 сентября 2007 года&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;''Boyes'', ''Emma'', [http://uk.gamespot.com/news/6186207.html?tag=result;title;0 ''GDC '08: Are casual games the future?''] {{Wayback|url=http://uk.gamespot.com/news/6186207.html?tag=result;title;0|date=20110711072428}}, ''GameSpot'', 18 февраля 2008 года&lt;/ref&gt; Демографиялық тұрғыдан қарапайым ойыншылардың саны дәстүрлі ойыншылардан айтарлықтай ерекшеленеді, өйткені қарапайым ойыншыларға көбінесе егде жастағы адамдар мен әйелдер кіреді.&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.mercurynews.com/ci_6695921|title=''Women driving casual game boom''|first=Troy|last=Wolverton|work=San Jose Mercury News|date=2007-08-23|accessdate=2007-10-13|archivedate=2012-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121006163201/http://www.mercurynews.com/ci_6695921}}&lt;/ref&gt;

=== Хардкор геймерлері ===
'''Хардкор геймерлер''' ({{Slang|хардкоршылар}}, {{Lang-en|hardcore gamers}}) — әдетте ''[[Wii]]'' ойындары сияқты кездейсоқ ойыншыларға арналған қарапайым ойындардан аулақ болатын ойыншылар.&lt;ref name=&quot;canada&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.canada.com/MadWorld+hardcore+game/1476822/story.html|title=''It's a mad, MadWorld in Wii hardcore game''|publisher=''[[canada.com]]''|work=Canwest News Service|author=Ben Carrozza|date=2009-04-08|accessdate=2009-04-09|quote=''Two years after its release, the Nintendo Wii has a reputation in hardcore gamer circles as a party favour at best and a glorified toy at worst''|archiveurl=https://www.webcitation.org/66ZPDqZhI?url=http://www2.canada.com/madworld+hardcore+game/1476822/story.html?id=1476822|archivedate=2012-03-31}}&lt;/ref&gt; ''[[Nintendo]]'' [[Ойын жүйелерінің жетінші буыны|жетінші буын консольдері]]нің жоғары танымалдығы кезеңінде кездейсоқ ойыншыларға үлкен қолдау көрсеткенімен, ол өзінің «негізгі» тұтынушыларын ''[[MadWorld]]''&lt;ref name=&quot;canada&quot; /&gt; және [[Nintendo DSi|DSi]] [[портативті ойын жүйесі]]&lt;ref name=&quot;play&quot;&gt;{{cite web|url=http://play.tm/article/24048/all-hail-the-nintendo-dsi/|title=''All hail the Nintendo DSi''|author=Paul Govan|accessdate=2009-04-09|work=play.tm|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090405093217/http://play.tm/article/24048/all-hail-the-nintendo-dsi/|archivedate=2009-04-05}}&lt;/ref&gt; сияқты ойындармен қайта бағыттауға тырысты. Бәсекелестік-хардкоршылардың анықтайтын сипаттамаларының бірі. Көптеген хардкор ойыншылар желілік [[Бірінші жақ шутері|FPS]] турнирлеріне қатысады, атап айтқанда [[Quake]]. Басқа хардкоршылар толқу мен қиындық үшін күрделі геймплеймен кез-келген ойын ойнаудан бас тартпайды, бұл өтуді жетілдіруге ұзақ уақытты қажет етеді. Әдетте, хардкоршылар таңдаған күрделі ойындардың ұзақтығы да ұзағырақ болады, өйткені хардкоршылар оларға уақыт бөледі (сюжетке де, өз шеберліктерін шыңдауға да). Бірақ бұл кез-келген ұзақ (мысалы, шексіз [[Жаппай көп ойыншы онлайн рөлдік ойын|MMORPG]]) ойын автоматты түрде хардкор болып табылады дегенді білдірмейді. Хардкор ойынының негізгі сапасы — бұл [[геймплей]]дің күрделілігі және сәйкесінше ''ойыншының'' шеберлігін шыңдауға кететін уақыт, бірақ сюжеттің / миссияның / ''виртуалды кейіпкерді'' айдау уақытының ұзақтығы емес.

=== Прогеймерлері ===
'''Прогеймерлер''' ({{Lang-en|Pro-gamers}}) — ақша үшін ойнайтын кәсіби ойыншылар.&lt;ref&gt;{{cite web|author=Daniel Schorn|url=http://www.cbsnews.com/stories/2006/01/19/60minutes/main1220146.shtml|title=''Fatal1ty article at CBS News''|publisher=''[[Cbsnews.com]]''|date=2006-08-06|accessdate=2010-07-16|archiveurl=https://www.webcitation.org/66ZPF5jDM?url=http://www.cbsnews.com/stories/2006/01/19/60minutes/main1220146.shtml|archivedate=2012-03-31}}&lt;/ref&gt; Прогеймердің негізгі жалақысы-жүлде ақшасы және [[киберспорт]] жарыстарында ойнағаны үшін жалақы. Геймер ойындарға қаржылық тәуелді болса да, олардың артында уақыт өткізу «еркін» болып саналмайды және ойыншыға аз рахат әкелуі мүмкін, өйткені ойындар олар үшін жұмысқа айналады. [[Азия]] елдерінде, атап айтқанда [[Корея Республикасы|Оңтүстік Корея]] мен [[Жапония]]да прогеймерлерге ірі компаниялар демеушілік жасайды және жылына 100 000 доллардан астам табыс таба алады.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.kuro5hin.org/story/2004/7/23/235053/081|title=''A Brief Look At Professional Gaming''|publisher=''[[kuro5hin.org]]''|date=|accessdate=2010-07-16|archiveurl=https://www.webcitation.org/66ZPFtZgw?url=http://www.kuro5hin.org/story/2004/7/23/235053/081|archivedate=2012-03-31}}&lt;/ref&gt; АҚШ-та ''[[Major League Gaming]]'' жыл сайын 250 000 доллар тұратын [[Electronic Sports Gamers|''Electronic Sports Gamers'']]-пен келісімшартқа отырды.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.mlgpro.com/content/page/86605/MLG-Awards-1-75-Million-in-Contracts-for-Top-Pro-Gamers|title=''MLG Awards $1.75 Million in Contracts for Top Pro Gamers &amp;#124; Major League Gaming''|publisher=''[[Mlgpro.com]]''|date=2006-12-18|accessdate=2010-07-16|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101103233931/http://www.mlgpro.com/content/page/86605/MLG-Awards-1-75-Million-in-Contracts-for-Top-Pro-Gamers|archivedate=2010-11-03}}&lt;/ref&gt;

=== Нубтары ===
'''Нубтар''' ({{Lang-en|newbies}}) — белгілі бір ойында немесе жалпы ойындарда жаңадан келгендердің жаргон атауы.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://web.mit.edu/dryfoo/Masonry/Misc/welaish.html|title=''Masonry on the Internet''&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;|access-date=|archive-date=|archive-url=|deadlink=no|accessdate=2011-06-28|archivedate=2012-07-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120708225739/http://web.mit.edu/dryfoo/Masonry/Misc/welaish.html}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.forbes.com/2009/04/23/words-online-gaming-opinions-books-newbs.html|title=Gamer Speak for Newbs|work=Forbes|author=Anna Vander Broek|date=2009-04-23|accessdate=2010-02-16|archiveurl=https://www.webcitation.org/66ZPGngqk?url=http://www.forbes.com/2009/04/23/words-online-gaming-opinions-books-newbs.html|archivedate=2012-03-31}}&lt;/ref&gt; Сондай-ақ, екі туынды термин бар: «жаңа келген» ({{Lang-en|newb}}) — бастаушы ойыншы, бірақ оқуға дайын және «nub» ({{Lang-en|noob}}) — тәжірибесіз бейне ойын пайдаланушысының қорлайтын лақап аты ([[Leet]] тіліндегі балама емле — «n00b»).

=== Ретрогеймерлері ===
'''Ретрогеймер''' ({{Lang-en|Retrogamer}}) — ескі компьютер, консоль немесе аркада ойындарын ойнағанды ұнататын ойыншы. «Ретрогеймер» термині [[Ұлыбритания]] мен [[Еуропа]]да жиі кездеседі, ал «классик геймер» ({{Lang-en|classic gamer}}) мен «олдскул геймер» ({{Lang-en|old-school gamer}}) Құрама Штаттарында жиі кездеседі. Ретрогеймерлер түпнұсқа жабдықта немесе әртүрлі [[Эмуляция|эмулятор]]лармен, [[Бағдарламалық жасақтаманы тасымалдау|порттар]]мен және құрастырулармен заманауи жабдықта ойнайды.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://arstechnica.com/articles/columns/game/gars-07142004.ars|title=''NES Classics: retro gaming, at a price: Page 1''|publisher=''[[Ars Technica|arstechnica.com]]''|accessdate=2008-04-14|last=|first=|archiveurl=https://www.webcitation.org/66ZPHTPzK?url=http://arstechnica.com/gaming/news/2004/07/gars-07142004.ars|archivedate=2012-03-31}}&lt;/ref&gt; Кейбір ретрогеймерлер ескі ойындарға арналған жабдықты, атап айтқанда [[Аркада автоматы|аркада автоматтары]]н күтіп ұстауға және қалпына келтіруге арналған («[[Ретрокомпьютинг]]&lt;nowiki/&gt;» мақаласын қараңыз).

== Геймерлік демографиясы ==
Дәстүр бойынша, ойыншылар жас жігіттермен байланысты, бірақ соңғы онжылдықта қоғамдастықтың жыныстық және этникалық әртүрлілігі тұрақты түрде өсіп келеді.&lt;ref name=&quot;bizNotGender&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.gamesindustry.biz/articles/2014-10-30-platform-not-gender-drives-gamer-differences-eedar|last=Nofziger|first=Heather|title=Platform, not gender, drives gamer differences|accessdate=2015-12-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151222140357/http://www.gamesindustry.biz/articles/2014-10-30-platform-not-gender-drives-gamer-differences-eedar|archivedate=2015-12-22}}&lt;/ref&gt; Дегенмен, ер адам ретінде ойыншының [[стереотип]]і әлі де күшті, тіпті әйелдер арасында да құмар ойыншылар.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.pewinternet.org/2015/12/15/public-debates-about-gaming-and-gamers/|title=2. Public debates about gaming and gamers|last=Duggan|first=Maeve|date=2015-12-15|website=Pew Research Center: Internet, Science &amp; Tech|access-date=2016-06-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160703000939/http://www.pewinternet.org/2015/12/15/public-debates-about-gaming-and-gamers/|archivedate=2016-07-03}}&lt;/ref&gt; Әйелдердің қатысуының өсуі ойын платформаларының алуан түрлілігіне байланысты,&lt;ref name=&quot;bizNotGender&quot; /&gt; бұл саясатты Nintendo компаниясы жаңа демографиялық топтарды қамту бойынша компания шеңберінде бастады[21]. Ойын аудиториясын кеңейту, соның ішінде мобильді ойын нарығын дамытудың арқасында мүмкін болды, бұл бұрын ойынға қызығушылық танытпаған және ойын консолін немесе консолін сатып алғысы келмейтіндерге ойнауға мүмкіндік берді.&lt;ref name=&quot;bizNotGender&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;inaCasualization&quot;&gt;{{cite web|last=Sarrazin|first=Vincent|date=2011-10-07|url=http://www.inaglobal.fr/en/video-games/article/casualisation-video-games|title=The Casualisation of Video Games|work=ina global|publisher=[[Institut national de l'audiovisuel]]|accessdate=2017-06-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170906195110/http://www.inaglobal.fr/en/video-games/article/casualisation-video-games|archivedate=2017-09-06}}&lt;/ref&gt;

АҚШ-тағы әйелдердің 48%-ы бейне ойындар ойнайтынын хабарлағанымен, тек 6%-ы өздерін геймер деп санайтын 15%-ы. салыстырғанда өздерін геймер деп санады.&lt;ref name=&quot;pewGamer2015&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.pewinternet.org/2015/12/15/attitudes-about-video-games/|last=Duggan|first=Maeve|publisher=Pew Research Center|title=Gaming and Gamers|date=2015-12-15|accessdate=2015-12-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151219073925/http://www.pewinternet.org/2015/12/15/attitudes-about-video-games/|archivedate=2015-12-19}}&lt;/ref&gt; Бұл көрсеткіш 18 жастан 29 жасқа дейінгі әйелдерде 9%-ға дейін және сол жастағы топтағы 33%-на дейін артады. Өздерін геймер деп санайтын әйелдердің жартысы өздерін және хардкор ойыншылары деп атайды, ал хардкор ойындарын ұнататын көптеген әйелдер өздерін геймер ретінде санамайды.&lt;ref name=&quot;pcgamerFemale&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.pcgamer.com/researchers-find-that-female-pc-gamers-outnumber-males/|title=Researchers find that female PC gamers outnumber males|date=2014-10-29|accessdate=2015-12-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151218143012/http://www.pcgamer.com/researchers-find-that-female-pc-gamers-outnumber-males/|archivedate=2015-12-18}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;superdataWhyAll&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.superdataresearch.com/blog/why-all-gamers-matter/|title=Why ALL gamers matter — my view as a female games analyst|date=2014-10-28|accessdate=2015-12-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151224230547/https://www.superdataresearch.com/blog/why-all-gamers-matter/|archivedate=2015-12-24}}&lt;/ref&gt; Себебі олар «ойыншы» сөзін [[мизогиния]]мен байланыстырады және бұл сөзді біржақты белгі немесе тіпті қарғыс ретінде қарастырады.&lt;ref name=&quot;nytimesShunLabel&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2015/12/17/technology/personaltech/women-who-play-games-shun-gamer-label.html|last=McPhate|first=Mike|newspaper=The New York Times|title=Women Who Play Games Shun 'Gamer' Label|date=2015-12-16|accessdate=2017-03-01|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170708010149/https://www.nytimes.com/2015/12/17/technology/personaltech/women-who-play-games-shun-gamer-label.html|archivedate=2017-07-08}}&lt;/ref&gt;

Pew Research сауалнамаларына сәйкес, нәсілдік азшылықтарға кері жағдай туғызады, олар сауалнамаға қатысқан испандықтардың 19%-ы афроамерикандықтардың 11%-ы мен 7%-ы салыстырғанда өздерін геймер деп атады.&lt;ref name=&quot;pewGamer2015&quot; /&gt; Бәсекеге қабілетті [[файтинг]] ойындарының аудиториясы әсіресе нәсілдік әртүрлілігімен ерекшеленеді,&lt;ref name=&quot;polygonFightingGame&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.polygon.com/features/2014/2/6/5361004/fighting-game-diversity|last=Bowman|first=Rich|work=Polygon|title=Why the Fighting Game Community is Color Blind|date=2014-02-06|accessdate=2015-12-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151222112413/http://www.polygon.com/features/2014/2/6/5361004/fighting-game-diversity|archivedate=2015-12-22}}&lt;/ref&gt; соның ішінде бұл ойын жанры ойын автоматтарынан дами бастағандықтан, ойыншыларға ойынға қатысу үшін ойын консолі қажет болмады.&lt;ref name=&quot;polygonFightingGame&quot; /&gt; 50 жастан асқан сауалнамаға қатысқандардың тек 4%-ы өздерін ойыншылар деп атады.&lt;ref name=&quot;pewGamer2015&quot; /&gt;

== Дереккөздер ==
{{Дереккөздер}}

[[Санат:Ойын жаргоны]]
[[Санат:Нерд мәдениеті]]</text>
      <sha1>agiv5wh1wrzxg5uf54tfs4t4w8q2lpj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478899</id>
      <parentid>3478890</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T21:00:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ShadZ01</username>
        <id>56180</id>
      </contributor>
      <comment>/* Ретрогеймерлері */</comment>
      <origin>3478899</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20229" sha1="ro11r1axt83g90d8grz36xqm2ooxv02" xml:space="preserve">'''Геймер''' ([[ағылшын тілі]]нен gamer. — «ойыншы») — [[Компьютерлік ойын|видео ойын]]дар ойнайтын адам, дегенмен алдымен ойыншылар тек [[Рөлдік ойын|рөлдік]] немесе [[соғыс ойын]]дарын ойнайтындар деп аталды. Геймерлер жаңа субмәдениет болып саналады және бұл тізімге 2013 жылы, эспорт танылғаннан кейін кірді. Бұл термин өзін толық ойыншы деп санамайтын адамдарды қамтығанымен, олар көбінесе ойынға көп уақыт жұмсайтын немесе қызығушылық танытатындар деп аталады.

Бүкіл әлемде әртүрлі [[веб-сақина]]лар, [[Веб-форум|форум]]дар және басқа [[Интернет қауымдастығы|виртуалды қауымдастық]]тар формаларын қабылдай алатын көптеген ойын қауымдастықтары бар. Ойындарға мамандандырылған дүкендер көбінесе ойыншылар тобын жинауға арналған орын ретінде қызмет етеді. [[Интернет]] пайда болғанға дейін көптеген адамдар [[PBEM|play-by-mail]]-де әдеттегі пошта байланысы арқылы ойнады-қазіргі уақыттағы [[онлайн ойындар]]ға ұқсас ойындар.

== Ойыншылардың түрлері ==
[[Америка Құрама Штаттары]]нда ойыншылардың орташа жасы 12 жылдан астам ойын өтілі бар 35 жыл,&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.theesa.com/facts/index.asp|title=''The Entertainment Software Association - Industry Fact''s|publisher=''[[Entertainment Software Association|Theesa.com]]''|accessdate=2010-07-16|archiveurl=https://www.webcitation.org/66ZPCg0s0?url=http://www.theesa.com/facts/index.asp|archivedate=2012-03-31}}&lt;/ref&gt; [[Ұлыбритания]]да 23 жылдан астам, 10 жылдан астам тәжірибесі бар, апта сайын 12,6 сағат ойнайды.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://askaboutgames.com/?c=/pages/factsFigures.jsp|title=''Facts and Figures''|publisher=''[[Askaboutgames]]''|accessdate=2010-07-16|archiveurl=https://www.webcitation.org/66ZPDBBsJ?url=http://askaboutgames.com/?c=%2Fpages%2FfactsFigures.jsp|archivedate=2012-03-31}}&lt;/ref&gt; «Ойыншы» термині бірнеше кіші топтарды да қамтиды.

=== Қарапайым ойыншылары ===
'''Қарапайым ойыншылар''' ({{Slang|казуалшылар}}, {{Lang-en|casual gamers}}) — ойындарға қызығушылығы шектеулі адамдар. Олар қарапайым ойындар ойнауға бейім және оларға көп уақыт жұмсамайды. Мұндай ойыншылардың таңдаулы ойын жанры жиі өзгереді және олардың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін арнайы [[Ойын консолі|ойын консольдері]]н сирек алады.&lt;ref&gt;''Magrino, Tom'', [http://uk.gamespot.com/news/6178563.html?tag=result;title;1 ''GameStop: Casual gamers spurring hardcore holiday sales''] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110711072417/http://uk.gamespot.com/news/6178563.html?tag=result%3Btitle%3B1|date=2011-07-11}}, ''[[GameSpot]]'', 11 сентября 2007 года&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;''Boyes'', ''Emma'', [http://uk.gamespot.com/news/6186207.html?tag=result;title;0 ''GDC '08: Are casual games the future?''] {{Wayback|url=http://uk.gamespot.com/news/6186207.html?tag=result;title;0|date=20110711072428}}, ''GameSpot'', 18 февраля 2008 года&lt;/ref&gt; Демографиялық тұрғыдан қарапайым ойыншылардың саны дәстүрлі ойыншылардан айтарлықтай ерекшеленеді, өйткені қарапайым ойыншыларға көбінесе егде жастағы адамдар мен әйелдер кіреді.&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.mercurynews.com/ci_6695921|title=''Women driving casual game boom''|first=Troy|last=Wolverton|work=San Jose Mercury News|date=2007-08-23|accessdate=2007-10-13|archivedate=2012-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121006163201/http://www.mercurynews.com/ci_6695921}}&lt;/ref&gt;

=== Хардкор геймерлері ===
'''Хардкор геймерлер''' ({{Slang|хардкоршылар}}, {{Lang-en|hardcore gamers}}) — әдетте ''[[Wii]]'' ойындары сияқты кездейсоқ ойыншыларға арналған қарапайым ойындардан аулақ болатын ойыншылар.&lt;ref name=&quot;canada&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.canada.com/MadWorld+hardcore+game/1476822/story.html|title=''It's a mad, MadWorld in Wii hardcore game''|publisher=''[[canada.com]]''|work=Canwest News Service|author=Ben Carrozza|date=2009-04-08|accessdate=2009-04-09|quote=''Two years after its release, the Nintendo Wii has a reputation in hardcore gamer circles as a party favour at best and a glorified toy at worst''|archiveurl=https://www.webcitation.org/66ZPDqZhI?url=http://www2.canada.com/madworld+hardcore+game/1476822/story.html?id=1476822|archivedate=2012-03-31}}&lt;/ref&gt; ''[[Nintendo]]'' [[Ойын жүйелерінің жетінші буыны|жетінші буын консольдері]]нің жоғары танымалдығы кезеңінде кездейсоқ ойыншыларға үлкен қолдау көрсеткенімен, ол өзінің «негізгі» тұтынушыларын ''[[MadWorld]]''&lt;ref name=&quot;canada&quot; /&gt; және [[Nintendo DSi|DSi]] [[портативті ойын жүйесі]]&lt;ref name=&quot;play&quot;&gt;{{cite web|url=http://play.tm/article/24048/all-hail-the-nintendo-dsi/|title=''All hail the Nintendo DSi''|author=Paul Govan|accessdate=2009-04-09|work=play.tm|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090405093217/http://play.tm/article/24048/all-hail-the-nintendo-dsi/|archivedate=2009-04-05}}&lt;/ref&gt; сияқты ойындармен қайта бағыттауға тырысты. Бәсекелестік-хардкоршылардың анықтайтын сипаттамаларының бірі. Көптеген хардкор ойыншылар желілік [[Бірінші жақ шутері|FPS]] турнирлеріне қатысады, атап айтқанда [[Quake]]. Басқа хардкоршылар толқу мен қиындық үшін күрделі геймплеймен кез-келген ойын ойнаудан бас тартпайды, бұл өтуді жетілдіруге ұзақ уақытты қажет етеді. Әдетте, хардкоршылар таңдаған күрделі ойындардың ұзақтығы да ұзағырақ болады, өйткені хардкоршылар оларға уақыт бөледі (сюжетке де, өз шеберліктерін шыңдауға да). Бірақ бұл кез-келген ұзақ (мысалы, шексіз [[Жаппай көп ойыншы онлайн рөлдік ойын|MMORPG]]) ойын автоматты түрде хардкор болып табылады дегенді білдірмейді. Хардкор ойынының негізгі сапасы — бұл [[геймплей]]дің күрделілігі және сәйкесінше ''ойыншының'' шеберлігін шыңдауға кететін уақыт, бірақ сюжеттің / миссияның / ''виртуалды кейіпкерді'' айдау уақытының ұзақтығы емес.

=== Прогеймерлері ===
'''Прогеймерлер''' ({{Lang-en|Pro-gamers}}) — ақша үшін ойнайтын кәсіби ойыншылар.&lt;ref&gt;{{cite web|author=Daniel Schorn|url=http://www.cbsnews.com/stories/2006/01/19/60minutes/main1220146.shtml|title=''Fatal1ty article at CBS News''|publisher=''[[Cbsnews.com]]''|date=2006-08-06|accessdate=2010-07-16|archiveurl=https://www.webcitation.org/66ZPF5jDM?url=http://www.cbsnews.com/stories/2006/01/19/60minutes/main1220146.shtml|archivedate=2012-03-31}}&lt;/ref&gt; Прогеймердің негізгі жалақысы-жүлде ақшасы және [[киберспорт]] жарыстарында ойнағаны үшін жалақы. Геймер ойындарға қаржылық тәуелді болса да, олардың артында уақыт өткізу «еркін» болып саналмайды және ойыншыға аз рахат әкелуі мүмкін, өйткені ойындар олар үшін жұмысқа айналады. [[Азия]] елдерінде, атап айтқанда [[Корея Республикасы|Оңтүстік Корея]] мен [[Жапония]]да прогеймерлерге ірі компаниялар демеушілік жасайды және жылына 100 000 доллардан астам табыс таба алады.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.kuro5hin.org/story/2004/7/23/235053/081|title=''A Brief Look At Professional Gaming''|publisher=''[[kuro5hin.org]]''|date=|accessdate=2010-07-16|archiveurl=https://www.webcitation.org/66ZPFtZgw?url=http://www.kuro5hin.org/story/2004/7/23/235053/081|archivedate=2012-03-31}}&lt;/ref&gt; АҚШ-та ''[[Major League Gaming]]'' жыл сайын 250 000 доллар тұратын [[Electronic Sports Gamers|''Electronic Sports Gamers'']]-пен келісімшартқа отырды.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.mlgpro.com/content/page/86605/MLG-Awards-1-75-Million-in-Contracts-for-Top-Pro-Gamers|title=''MLG Awards $1.75 Million in Contracts for Top Pro Gamers &amp;#124; Major League Gaming''|publisher=''[[Mlgpro.com]]''|date=2006-12-18|accessdate=2010-07-16|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101103233931/http://www.mlgpro.com/content/page/86605/MLG-Awards-1-75-Million-in-Contracts-for-Top-Pro-Gamers|archivedate=2010-11-03}}&lt;/ref&gt;

=== Нубтары ===
'''Нубтар''' ({{Lang-en|newbies}}) — белгілі бір ойында немесе жалпы ойындарда жаңадан келгендердің жаргон атауы.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://web.mit.edu/dryfoo/Masonry/Misc/welaish.html|title=''Masonry on the Internet''&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;|access-date=|archive-date=|archive-url=|deadlink=no|accessdate=2011-06-28|archivedate=2012-07-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120708225739/http://web.mit.edu/dryfoo/Masonry/Misc/welaish.html}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.forbes.com/2009/04/23/words-online-gaming-opinions-books-newbs.html|title=Gamer Speak for Newbs|work=Forbes|author=Anna Vander Broek|date=2009-04-23|accessdate=2010-02-16|archiveurl=https://www.webcitation.org/66ZPGngqk?url=http://www.forbes.com/2009/04/23/words-online-gaming-opinions-books-newbs.html|archivedate=2012-03-31}}&lt;/ref&gt; Сондай-ақ, екі туынды термин бар: «жаңа келген» ({{Lang-en|newb}}) — бастаушы ойыншы, бірақ оқуға дайын және «nub» ({{Lang-en|noob}}) — тәжірибесіз бейне ойын пайдаланушысының қорлайтын лақап аты ([[Leet]] тіліндегі балама емле — «n00b»).

=== Ретрогеймерлері ===
{{Main|Ретрогейминг}}
'''Ретрогеймер''' ({{Lang-en|Retrogamer}}) — ескі компьютер, консоль немесе аркада ойындарын ойнағанды ұнататын ойыншы. «Ретрогеймер» термині [[Ұлыбритания]] мен [[Еуропа]]да жиі кездеседі, ал «классик геймер» ({{Lang-en|classic gamer}}) мен «олдскул геймер» ({{Lang-en|old-school gamer}}) Құрама Штаттарында жиі кездеседі. Ретрогеймерлер түпнұсқа жабдықта немесе әртүрлі [[Эмуляция|эмулятор]]лармен, [[Бағдарламалық жасақтаманы тасымалдау|порттар]]мен және құрастырулармен заманауи жабдықта ойнайды.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://arstechnica.com/articles/columns/game/gars-07142004.ars|title=''NES Classics: retro gaming, at a price: Page 1''|publisher=''[[Ars Technica|arstechnica.com]]''|accessdate=2008-04-14|last=|first=|archiveurl=https://www.webcitation.org/66ZPHTPzK?url=http://arstechnica.com/gaming/news/2004/07/gars-07142004.ars|archivedate=2012-03-31}}&lt;/ref&gt; Кейбір ретрогеймерлер ескі ойындарға арналған жабдықты, атап айтқанда [[Аркада автоматы|аркада автоматтары]]н күтіп ұстауға және қалпына келтіруге арналған («[[Ретрокомпьютинг]]&lt;nowiki/&gt;» мақаласын қараңыз).

== Геймерлік демографиясы ==
Дәстүр бойынша, ойыншылар жас жігіттермен байланысты, бірақ соңғы онжылдықта қоғамдастықтың жыныстық және этникалық әртүрлілігі тұрақты түрде өсіп келеді.&lt;ref name=&quot;bizNotGender&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.gamesindustry.biz/articles/2014-10-30-platform-not-gender-drives-gamer-differences-eedar|last=Nofziger|first=Heather|title=Platform, not gender, drives gamer differences|accessdate=2015-12-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151222140357/http://www.gamesindustry.biz/articles/2014-10-30-platform-not-gender-drives-gamer-differences-eedar|archivedate=2015-12-22}}&lt;/ref&gt; Дегенмен, ер адам ретінде ойыншының [[стереотип]]і әлі де күшті, тіпті әйелдер арасында да құмар ойыншылар.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.pewinternet.org/2015/12/15/public-debates-about-gaming-and-gamers/|title=2. Public debates about gaming and gamers|last=Duggan|first=Maeve|date=2015-12-15|website=Pew Research Center: Internet, Science &amp; Tech|access-date=2016-06-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160703000939/http://www.pewinternet.org/2015/12/15/public-debates-about-gaming-and-gamers/|archivedate=2016-07-03}}&lt;/ref&gt; Әйелдердің қатысуының өсуі ойын платформаларының алуан түрлілігіне байланысты,&lt;ref name=&quot;bizNotGender&quot; /&gt; бұл саясатты Nintendo компаниясы жаңа демографиялық топтарды қамту бойынша компания шеңберінде бастады[21]. Ойын аудиториясын кеңейту, соның ішінде мобильді ойын нарығын дамытудың арқасында мүмкін болды, бұл бұрын ойынға қызығушылық танытпаған және ойын консолін немесе консолін сатып алғысы келмейтіндерге ойнауға мүмкіндік берді.&lt;ref name=&quot;bizNotGender&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;inaCasualization&quot;&gt;{{cite web|last=Sarrazin|first=Vincent|date=2011-10-07|url=http://www.inaglobal.fr/en/video-games/article/casualisation-video-games|title=The Casualisation of Video Games|work=ina global|publisher=[[Institut national de l'audiovisuel]]|accessdate=2017-06-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170906195110/http://www.inaglobal.fr/en/video-games/article/casualisation-video-games|archivedate=2017-09-06}}&lt;/ref&gt;

АҚШ-тағы әйелдердің 48%-ы бейне ойындар ойнайтынын хабарлағанымен, тек 6%-ы өздерін геймер деп санайтын 15%-ы. салыстырғанда өздерін геймер деп санады.&lt;ref name=&quot;pewGamer2015&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.pewinternet.org/2015/12/15/attitudes-about-video-games/|last=Duggan|first=Maeve|publisher=Pew Research Center|title=Gaming and Gamers|date=2015-12-15|accessdate=2015-12-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151219073925/http://www.pewinternet.org/2015/12/15/attitudes-about-video-games/|archivedate=2015-12-19}}&lt;/ref&gt; Бұл көрсеткіш 18 жастан 29 жасқа дейінгі әйелдерде 9%-ға дейін және сол жастағы топтағы 33%-на дейін артады. Өздерін геймер деп санайтын әйелдердің жартысы өздерін және хардкор ойыншылары деп атайды, ал хардкор ойындарын ұнататын көптеген әйелдер өздерін геймер ретінде санамайды.&lt;ref name=&quot;pcgamerFemale&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.pcgamer.com/researchers-find-that-female-pc-gamers-outnumber-males/|title=Researchers find that female PC gamers outnumber males|date=2014-10-29|accessdate=2015-12-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151218143012/http://www.pcgamer.com/researchers-find-that-female-pc-gamers-outnumber-males/|archivedate=2015-12-18}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;superdataWhyAll&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.superdataresearch.com/blog/why-all-gamers-matter/|title=Why ALL gamers matter — my view as a female games analyst|date=2014-10-28|accessdate=2015-12-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151224230547/https://www.superdataresearch.com/blog/why-all-gamers-matter/|archivedate=2015-12-24}}&lt;/ref&gt; Себебі олар «ойыншы» сөзін [[мизогиния]]мен байланыстырады және бұл сөзді біржақты белгі немесе тіпті қарғыс ретінде қарастырады.&lt;ref name=&quot;nytimesShunLabel&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2015/12/17/technology/personaltech/women-who-play-games-shun-gamer-label.html|last=McPhate|first=Mike|newspaper=The New York Times|title=Women Who Play Games Shun 'Gamer' Label|date=2015-12-16|accessdate=2017-03-01|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170708010149/https://www.nytimes.com/2015/12/17/technology/personaltech/women-who-play-games-shun-gamer-label.html|archivedate=2017-07-08}}&lt;/ref&gt;

Pew Research сауалнамаларына сәйкес, нәсілдік азшылықтарға кері жағдай туғызады, олар сауалнамаға қатысқан испандықтардың 19%-ы афроамерикандықтардың 11%-ы мен 7%-ы салыстырғанда өздерін геймер деп атады.&lt;ref name=&quot;pewGamer2015&quot; /&gt; Бәсекеге қабілетті [[файтинг]] ойындарының аудиториясы әсіресе нәсілдік әртүрлілігімен ерекшеленеді,&lt;ref name=&quot;polygonFightingGame&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.polygon.com/features/2014/2/6/5361004/fighting-game-diversity|last=Bowman|first=Rich|work=Polygon|title=Why the Fighting Game Community is Color Blind|date=2014-02-06|accessdate=2015-12-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151222112413/http://www.polygon.com/features/2014/2/6/5361004/fighting-game-diversity|archivedate=2015-12-22}}&lt;/ref&gt; соның ішінде бұл ойын жанры ойын автоматтарынан дами бастағандықтан, ойыншыларға ойынға қатысу үшін ойын консолі қажет болмады.&lt;ref name=&quot;polygonFightingGame&quot; /&gt; 50 жастан асқан сауалнамаға қатысқандардың тек 4%-ы өздерін ойыншылар деп атады.&lt;ref name=&quot;pewGamer2015&quot; /&gt;

== Дереккөздер ==
{{Дереккөздер}}

[[Санат:Ойын жаргоны]]
[[Санат:Нерд мәдениеті]]</text>
      <sha1>ro11r1axt83g90d8grz36xqm2ooxv02</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478907</id>
      <parentid>3478899</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T02:19:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ShadZ01</username>
        <id>56180</id>
      </contributor>
      <origin>3478907</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20384" sha1="6y993l9c00rzj6vqff66adcpd19d66t" xml:space="preserve">[[Сурет:RTX 2015 - Gaming (19824807853).jpg|нобай|Бірнеше геймерлер көп ойыншы бейне ойынын ойнайды]]
'''Геймер''' ([[ағылшын тілі]]нен gamer. — «ойыншы») — [[Компьютерлік ойын|видео ойын]]дар ойнайтын адам, дегенмен алдымен ойыншылар тек [[Рөлдік ойын|рөлдік]] немесе [[соғыс ойын]]дарын ойнайтындар деп аталды. Геймерлер жаңа субмәдениет болып саналады және бұл тізімге 2013 жылы, эспорт танылғаннан кейін кірді. Бұл термин өзін толық ойыншы деп санамайтын адамдарды қамтығанымен, олар көбінесе ойынға көп уақыт жұмсайтын немесе қызығушылық танытатындар деп аталады.

Бүкіл әлемде әртүрлі [[веб-сақина]]лар, [[Веб-форум|форум]]дар және басқа [[Интернет қауымдастығы|виртуалды қауымдастық]]тар формаларын қабылдай алатын көптеген ойын қауымдастықтары бар. Ойындарға мамандандырылған дүкендер көбінесе ойыншылар тобын жинауға арналған орын ретінде қызмет етеді. [[Интернет]] пайда болғанға дейін көптеген адамдар [[PBEM|play-by-mail]]-де әдеттегі пошта байланысы арқылы ойнады-қазіргі уақыттағы [[онлайн ойындар]]ға ұқсас ойындар.

== Ойыншылардың түрлері ==
[[Америка Құрама Штаттары]]нда ойыншылардың орташа жасы 12 жылдан астам ойын өтілі бар 35 жыл,&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.theesa.com/facts/index.asp|title=''The Entertainment Software Association - Industry Fact''s|publisher=''[[Entertainment Software Association|Theesa.com]]''|accessdate=2010-07-16|archiveurl=https://www.webcitation.org/66ZPCg0s0?url=http://www.theesa.com/facts/index.asp|archivedate=2012-03-31}}&lt;/ref&gt; [[Ұлыбритания]]да 23 жылдан астам, 10 жылдан астам тәжірибесі бар, апта сайын 12,6 сағат ойнайды.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://askaboutgames.com/?c=/pages/factsFigures.jsp|title=''Facts and Figures''|publisher=''[[Askaboutgames]]''|accessdate=2010-07-16|archiveurl=https://www.webcitation.org/66ZPDBBsJ?url=http://askaboutgames.com/?c=%2Fpages%2FfactsFigures.jsp|archivedate=2012-03-31}}&lt;/ref&gt; «Ойыншы» термині бірнеше кіші топтарды да қамтиды.

=== Қарапайым ойыншылары ===
'''Қарапайым ойыншылар''' ({{Slang|казуалшылар}}, {{Lang-en|casual gamers}}) — ойындарға қызығушылығы шектеулі адамдар. Олар қарапайым ойындар ойнауға бейім және оларға көп уақыт жұмсамайды. Мұндай ойыншылардың таңдаулы ойын жанры жиі өзгереді және олардың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін арнайы [[Ойын консолі|ойын консольдері]]н сирек алады.&lt;ref&gt;''Magrino, Tom'', [http://uk.gamespot.com/news/6178563.html?tag=result;title;1 ''GameStop: Casual gamers spurring hardcore holiday sales''] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110711072417/http://uk.gamespot.com/news/6178563.html?tag=result%3Btitle%3B1|date=2011-07-11}}, ''[[GameSpot]]'', 11 сентября 2007 года&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;''Boyes'', ''Emma'', [http://uk.gamespot.com/news/6186207.html?tag=result;title;0 ''GDC '08: Are casual games the future?''] {{Wayback|url=http://uk.gamespot.com/news/6186207.html?tag=result;title;0|date=20110711072428}}, ''GameSpot'', 18 февраля 2008 года&lt;/ref&gt; Демографиялық тұрғыдан қарапайым ойыншылардың саны дәстүрлі ойыншылардан айтарлықтай ерекшеленеді, өйткені қарапайым ойыншыларға көбінесе егде жастағы адамдар мен әйелдер кіреді.&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.mercurynews.com/ci_6695921|title=''Women driving casual game boom''|first=Troy|last=Wolverton|work=San Jose Mercury News|date=2007-08-23|accessdate=2007-10-13|archivedate=2012-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121006163201/http://www.mercurynews.com/ci_6695921}}&lt;/ref&gt;

=== Хардкор геймерлері ===
'''Хардкор геймерлер''' ({{Slang|хардкоршылар}}, {{Lang-en|hardcore gamers}}) — әдетте ''[[Wii]]'' ойындары сияқты кездейсоқ ойыншыларға арналған қарапайым ойындардан аулақ болатын ойыншылар.&lt;ref name=&quot;canada&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.canada.com/MadWorld+hardcore+game/1476822/story.html|title=''It's a mad, MadWorld in Wii hardcore game''|publisher=''[[canada.com]]''|work=Canwest News Service|author=Ben Carrozza|date=2009-04-08|accessdate=2009-04-09|quote=''Two years after its release, the Nintendo Wii has a reputation in hardcore gamer circles as a party favour at best and a glorified toy at worst''|archiveurl=https://www.webcitation.org/66ZPDqZhI?url=http://www2.canada.com/madworld+hardcore+game/1476822/story.html?id=1476822|archivedate=2012-03-31}}&lt;/ref&gt; ''[[Nintendo]]'' [[Ойын жүйелерінің жетінші буыны|жетінші буын консольдері]]нің жоғары танымалдығы кезеңінде кездейсоқ ойыншыларға үлкен қолдау көрсеткенімен, ол өзінің «негізгі» тұтынушыларын ''[[MadWorld]]''&lt;ref name=&quot;canada&quot; /&gt; және [[Nintendo DSi|DSi]] [[портативті ойын жүйесі]]&lt;ref name=&quot;play&quot;&gt;{{cite web|url=http://play.tm/article/24048/all-hail-the-nintendo-dsi/|title=''All hail the Nintendo DSi''|author=Paul Govan|accessdate=2009-04-09|work=play.tm|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090405093217/http://play.tm/article/24048/all-hail-the-nintendo-dsi/|archivedate=2009-04-05}}&lt;/ref&gt; сияқты ойындармен қайта бағыттауға тырысты. Бәсекелестік-хардкоршылардың анықтайтын сипаттамаларының бірі. Көптеген хардкор ойыншылар желілік [[Бірінші жақ шутері|FPS]] турнирлеріне қатысады, атап айтқанда [[Quake]]. Басқа хардкоршылар толқу мен қиындық үшін күрделі геймплеймен кез-келген ойын ойнаудан бас тартпайды, бұл өтуді жетілдіруге ұзақ уақытты қажет етеді. Әдетте, хардкоршылар таңдаған күрделі ойындардың ұзақтығы да ұзағырақ болады, өйткені хардкоршылар оларға уақыт бөледі (сюжетке де, өз шеберліктерін шыңдауға да). Бірақ бұл кез-келген ұзақ (мысалы, шексіз [[Жаппай көп ойыншы онлайн рөлдік ойын|MMORPG]]) ойын автоматты түрде хардкор болып табылады дегенді білдірмейді. Хардкор ойынының негізгі сапасы — бұл [[геймплей]]дің күрделілігі және сәйкесінше ''ойыншының'' шеберлігін шыңдауға кететін уақыт, бірақ сюжеттің / миссияның / ''виртуалды кейіпкерді'' айдау уақытының ұзақтығы емес.

=== Прогеймерлері ===
'''Прогеймерлер''' ({{Lang-en|Pro-gamers}}) — ақша үшін ойнайтын кәсіби ойыншылар.&lt;ref&gt;{{cite web|author=Daniel Schorn|url=http://www.cbsnews.com/stories/2006/01/19/60minutes/main1220146.shtml|title=''Fatal1ty article at CBS News''|publisher=''[[Cbsnews.com]]''|date=2006-08-06|accessdate=2010-07-16|archiveurl=https://www.webcitation.org/66ZPF5jDM?url=http://www.cbsnews.com/stories/2006/01/19/60minutes/main1220146.shtml|archivedate=2012-03-31}}&lt;/ref&gt; Прогеймердің негізгі жалақысы-жүлде ақшасы және [[киберспорт]] жарыстарында ойнағаны үшін жалақы. Геймер ойындарға қаржылық тәуелді болса да, олардың артында уақыт өткізу «еркін» болып саналмайды және ойыншыға аз рахат әкелуі мүмкін, өйткені ойындар олар үшін жұмысқа айналады. [[Азия]] елдерінде, атап айтқанда [[Корея Республикасы|Оңтүстік Корея]] мен [[Жапония]]да прогеймерлерге ірі компаниялар демеушілік жасайды және жылына 100 000 доллардан астам табыс таба алады.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.kuro5hin.org/story/2004/7/23/235053/081|title=''A Brief Look At Professional Gaming''|publisher=''[[kuro5hin.org]]''|date=|accessdate=2010-07-16|archiveurl=https://www.webcitation.org/66ZPFtZgw?url=http://www.kuro5hin.org/story/2004/7/23/235053/081|archivedate=2012-03-31}}&lt;/ref&gt; АҚШ-та ''[[Major League Gaming]]'' жыл сайын 250 000 доллар тұратын [[Electronic Sports Gamers|''Electronic Sports Gamers'']]-пен келісімшартқа отырды.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.mlgpro.com/content/page/86605/MLG-Awards-1-75-Million-in-Contracts-for-Top-Pro-Gamers|title=''MLG Awards $1.75 Million in Contracts for Top Pro Gamers &amp;#124; Major League Gaming''|publisher=''[[Mlgpro.com]]''|date=2006-12-18|accessdate=2010-07-16|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101103233931/http://www.mlgpro.com/content/page/86605/MLG-Awards-1-75-Million-in-Contracts-for-Top-Pro-Gamers|archivedate=2010-11-03}}&lt;/ref&gt;

=== Нубтары ===
'''Нубтар''' ({{Lang-en|newbies}}) — белгілі бір ойында немесе жалпы ойындарда жаңадан келгендердің жаргон атауы.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://web.mit.edu/dryfoo/Masonry/Misc/welaish.html|title=''Masonry on the Internet''&lt;!-- Заголовок добавлен ботом --&gt;|access-date=|archive-date=|archive-url=|deadlink=no|accessdate=2011-06-28|archivedate=2012-07-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120708225739/http://web.mit.edu/dryfoo/Masonry/Misc/welaish.html}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.forbes.com/2009/04/23/words-online-gaming-opinions-books-newbs.html|title=Gamer Speak for Newbs|work=Forbes|author=Anna Vander Broek|date=2009-04-23|accessdate=2010-02-16|archiveurl=https://www.webcitation.org/66ZPGngqk?url=http://www.forbes.com/2009/04/23/words-online-gaming-opinions-books-newbs.html|archivedate=2012-03-31}}&lt;/ref&gt; Сондай-ақ, екі туынды термин бар: «жаңа келген» ({{Lang-en|newb}}) — бастаушы ойыншы, бірақ оқуға дайын және «nub» ({{Lang-en|noob}}) — тәжірибесіз бейне ойын пайдаланушысының қорлайтын лақап аты ([[Leet]] тіліндегі балама емле — «n00b»).

=== Ретрогеймерлері ===
{{Main|Ретрогейминг}}
'''Ретрогеймер''' ({{Lang-en|Retrogamer}}) — ескі компьютер, консоль немесе аркада ойындарын ойнағанды ұнататын ойыншы. «Ретрогеймер» термині [[Ұлыбритания]] мен [[Еуропа]]да жиі кездеседі, ал «классик геймер» ({{Lang-en|classic gamer}}) мен «олдскул геймер» ({{Lang-en|old-school gamer}}) Құрама Штаттарында жиі кездеседі. Ретрогеймерлер түпнұсқа жабдықта немесе әртүрлі [[Эмуляция|эмулятор]]лармен, [[Бағдарламалық жасақтаманы тасымалдау|порттар]]мен және құрастырулармен заманауи жабдықта ойнайды.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://arstechnica.com/articles/columns/game/gars-07142004.ars|title=''NES Classics: retro gaming, at a price: Page 1''|publisher=''[[Ars Technica|arstechnica.com]]''|accessdate=2008-04-14|last=|first=|archiveurl=https://www.webcitation.org/66ZPHTPzK?url=http://arstechnica.com/gaming/news/2004/07/gars-07142004.ars|archivedate=2012-03-31}}&lt;/ref&gt; Кейбір ретрогеймерлер ескі ойындарға арналған жабдықты, атап айтқанда [[Аркада автоматы|аркада автоматтары]]н күтіп ұстауға және қалпына келтіруге арналған («[[Ретрокомпьютинг]]&lt;nowiki/&gt;» мақаласын қараңыз).

== Геймерлік демографиясы ==
Дәстүр бойынша, ойыншылар жас жігіттермен байланысты, бірақ соңғы онжылдықта қоғамдастықтың жыныстық және этникалық әртүрлілігі тұрақты түрде өсіп келеді.&lt;ref name=&quot;bizNotGender&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.gamesindustry.biz/articles/2014-10-30-platform-not-gender-drives-gamer-differences-eedar|last=Nofziger|first=Heather|title=Platform, not gender, drives gamer differences|accessdate=2015-12-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151222140357/http://www.gamesindustry.biz/articles/2014-10-30-platform-not-gender-drives-gamer-differences-eedar|archivedate=2015-12-22}}&lt;/ref&gt; Дегенмен, ер адам ретінде ойыншының [[стереотип]]і әлі де күшті, тіпті әйелдер арасында да құмар ойыншылар.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.pewinternet.org/2015/12/15/public-debates-about-gaming-and-gamers/|title=2. Public debates about gaming and gamers|last=Duggan|first=Maeve|date=2015-12-15|website=Pew Research Center: Internet, Science &amp; Tech|access-date=2016-06-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160703000939/http://www.pewinternet.org/2015/12/15/public-debates-about-gaming-and-gamers/|archivedate=2016-07-03}}&lt;/ref&gt; Әйелдердің қатысуының өсуі ойын платформаларының алуан түрлілігіне байланысты,&lt;ref name=&quot;bizNotGender&quot; /&gt; бұл саясатты Nintendo компаниясы жаңа демографиялық топтарды қамту бойынша компания шеңберінде бастады[21]. Ойын аудиториясын кеңейту, соның ішінде мобильді ойын нарығын дамытудың арқасында мүмкін болды, бұл бұрын ойынға қызығушылық танытпаған және ойын консолін немесе консолін сатып алғысы келмейтіндерге ойнауға мүмкіндік берді.&lt;ref name=&quot;bizNotGender&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;inaCasualization&quot;&gt;{{cite web|last=Sarrazin|first=Vincent|date=2011-10-07|url=http://www.inaglobal.fr/en/video-games/article/casualisation-video-games|title=The Casualisation of Video Games|work=ina global|publisher=[[Institut national de l'audiovisuel]]|accessdate=2017-06-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170906195110/http://www.inaglobal.fr/en/video-games/article/casualisation-video-games|archivedate=2017-09-06}}&lt;/ref&gt;

АҚШ-тағы әйелдердің 48%-ы бейне ойындар ойнайтынын хабарлағанымен, тек 6%-ы өздерін геймер деп санайтын 15%-ы. салыстырғанда өздерін геймер деп санады.&lt;ref name=&quot;pewGamer2015&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.pewinternet.org/2015/12/15/attitudes-about-video-games/|last=Duggan|first=Maeve|publisher=Pew Research Center|title=Gaming and Gamers|date=2015-12-15|accessdate=2015-12-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151219073925/http://www.pewinternet.org/2015/12/15/attitudes-about-video-games/|archivedate=2015-12-19}}&lt;/ref&gt; Бұл көрсеткіш 18 жастан 29 жасқа дейінгі әйелдерде 9%-ға дейін және сол жастағы топтағы 33%-на дейін артады. Өздерін геймер деп санайтын әйелдердің жартысы өздерін және хардкор ойыншылары деп атайды, ал хардкор ойындарын ұнататын көптеген әйелдер өздерін геймер ретінде санамайды.&lt;ref name=&quot;pcgamerFemale&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.pcgamer.com/researchers-find-that-female-pc-gamers-outnumber-males/|title=Researchers find that female PC gamers outnumber males|date=2014-10-29|accessdate=2015-12-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151218143012/http://www.pcgamer.com/researchers-find-that-female-pc-gamers-outnumber-males/|archivedate=2015-12-18}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;superdataWhyAll&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.superdataresearch.com/blog/why-all-gamers-matter/|title=Why ALL gamers matter — my view as a female games analyst|date=2014-10-28|accessdate=2015-12-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151224230547/https://www.superdataresearch.com/blog/why-all-gamers-matter/|archivedate=2015-12-24}}&lt;/ref&gt; Себебі олар «ойыншы» сөзін [[мизогиния]]мен байланыстырады және бұл сөзді біржақты белгі немесе тіпті қарғыс ретінде қарастырады.&lt;ref name=&quot;nytimesShunLabel&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2015/12/17/technology/personaltech/women-who-play-games-shun-gamer-label.html|last=McPhate|first=Mike|newspaper=The New York Times|title=Women Who Play Games Shun 'Gamer' Label|date=2015-12-16|accessdate=2017-03-01|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170708010149/https://www.nytimes.com/2015/12/17/technology/personaltech/women-who-play-games-shun-gamer-label.html|archivedate=2017-07-08}}&lt;/ref&gt;

Pew Research сауалнамаларына сәйкес, нәсілдік азшылықтарға кері жағдай туғызады, олар сауалнамаға қатысқан испандықтардың 19%-ы афроамерикандықтардың 11%-ы мен 7%-ы салыстырғанда өздерін геймер деп атады.&lt;ref name=&quot;pewGamer2015&quot; /&gt; Бәсекеге қабілетті [[файтинг]] ойындарының аудиториясы әсіресе нәсілдік әртүрлілігімен ерекшеленеді,&lt;ref name=&quot;polygonFightingGame&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.polygon.com/features/2014/2/6/5361004/fighting-game-diversity|last=Bowman|first=Rich|work=Polygon|title=Why the Fighting Game Community is Color Blind|date=2014-02-06|accessdate=2015-12-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151222112413/http://www.polygon.com/features/2014/2/6/5361004/fighting-game-diversity|archivedate=2015-12-22}}&lt;/ref&gt; соның ішінде бұл ойын жанры ойын автоматтарынан дами бастағандықтан, ойыншыларға ойынға қатысу үшін ойын консолі қажет болмады.&lt;ref name=&quot;polygonFightingGame&quot; /&gt; 50 жастан асқан сауалнамаға қатысқандардың тек 4%-ы өздерін ойыншылар деп атады.&lt;ref name=&quot;pewGamer2015&quot; /&gt;

== Дереккөздер ==
{{Дереккөздер}}

[[Санат:Ойын жаргоны]]
[[Санат:Нерд мәдениеті]]</text>
      <sha1>6y993l9c00rzj6vqff66adcpd19d66t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Геймплей</title>
    <ns>0</ns>
    <id>760842</id>
    <revision>
      <id>3478893</id>
      <timestamp>2025-06-09T20:54:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ShadZ01</username>
        <id>56180</id>
      </contributor>
      <comment>Жаңа бетте: '''Ойын үдерісі''' немесе '''геймплей''' ({{Lang-en|gameplay}}) — адамның [[видео ойын]]&lt;nowiki/&gt;мен өзара әрекеттесу ерекшеліктері деп аталатын термин. Бұл функциялар ойын ұсынатын ережелер, тапсырмалар және оларды шешу жолдары арқылы жасалады.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Rules of Play: Game Design Fundament...</comment>
      <origin>3478893</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3969" sha1="j8m5roc0kkkdnccqcl357gzcaxn124e" xml:space="preserve">'''Ойын үдерісі''' немесе '''геймплей''' ({{Lang-en|gameplay}}) — адамның [[видео ойын]]&lt;nowiki/&gt;мен өзара әрекеттесу ерекшеліктері деп аталатын термин. Бұл функциялар ойын ұсынатын ережелер, тапсырмалар және оларды шешу жолдары арқылы жасалады.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Rules of Play: Game Design Fundamentals|url=https://archive.org/details/rulesofplaygamed0000sale|first1=Katie|last1=Salen|first2=Eric|last2=Zimmerman|year=2004|publisher=The MIT Press|location=Cambridge, Massachusetts|isbn=978-0-262-24045-1|quote=Game play is the formalized interaction that occurs when players follow the rules of a game and experience its system though play.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal|quote=The experience of gameplay is one of interacting with a game design in the performance of cognitive tasks, with a variety of emotions arising from or associated with different elements of motivation, task performance and completion|first1=Craig|last1=Lindley|first2=Lennart|last2=Nacke|first3=Charlotte|last3=Sennersten|title=Dissecting Play – Investigating the Cognitive and Emotional Motivations and Affects of Computer Gameplay|url=http://www.bth.se/fou/forskinfo.nsf/8ea71836fbadac09c125733300214ab9/f336e780df204cf4c125753d003d3b45!OpenDocument|publisher=University of Wolverhampton|location=Wolverhampton, UK|journal=Proceedings of CGAMES 08|date=Қараша, 3-5, 2008|isbn=978-0-9549016-6-0|accessdate=2012-03-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150923195055/http://www.bth.se/fou/forskinfo.nsf/8ea71836fbadac09c125733300214ab9/f336e780df204cf4c125753d003d3b45!OpenDocument|archivedate=2015-09-23|deadurl=yes}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150923195055/http://www.bth.se/fou/forskinfo.nsf/8ea71836fbadac09c125733300214ab9/f336e780df204cf4c125753d003d3b45!OpenDocument|date=2015-09-23}}&lt;/ref&gt; Геймплейдің сюжеті мен техникалық құрамдас бөлігімен бірге кез келген бейне ойынның үш негізгі элементінің бірі болып табылады.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=tGePP1Nu_P8C|title=Game Design: Theory and Practice, Second Edition|last=III|first=Richard Rouse|date=2010-03-18|publisher=Jones &amp; Bartlett Learning|page=41|language=en|isbn=9781449633455|accessdate=30 червня 2016|archive-date=1 листопада 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201101023409/https://books.google.com/books?id=tGePP1Nu_P8C}}&lt;/ref&gt;

== Шолуы ==
Бұл термин [[1980 жж.|1980-жылдар]]&lt;nowiki/&gt;дағы компьютерлік ойындардың дамуы кезінде пайда болды, ол ойын контекстін анықтау үшін қолданылды. Кейіннен терминнің танымалдылығының арқасында ол дәстүрлі ойындар мен ойын формалары үшін де қарастырыла бастады. Жалпы, геймплей жалпы ойын тәжірибесін анықтайды, бірақ графика мен дыбыс сияқты факторлар алынып тасталады. Екінші жағынан, [[ойын механикасы]] — бұл жағымды ойын тәжірибесін құруға арналған ойын ережелерінің жиынтығы. Академияда «ойын механикасы» ұғымын қолдану үрдісі бар, өйткені оған қарағанда геймплей термині тым белгісіз.&lt;ref name=&quot;The Stupidest Word in Videogames&quot;&gt;{{книга|заглавие=Videogame Culture: Volume 1|год=2012|ref=Kierkegaard|автор=Kierkegaard, Alex}}&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{Навигация}}{{Дереккөздер}}</text>
      <sha1>j8m5roc0kkkdnccqcl357gzcaxn124e</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478894</id>
      <parentid>3478893</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T20:54:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ShadZ01</username>
        <id>56180</id>
      </contributor>
      <origin>3478894</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3929" sha1="bxtxynebs3v3jfusw6btkaei3d4lsqz" xml:space="preserve">'''Ойын үдерісі''' немесе '''геймплей''' ({{Lang-en|gameplay}}) — адамның [[видео ойын]]мен өзара әрекеттесу ерекшеліктері деп аталатын термин. Бұл функциялар ойын ұсынатын ережелер, тапсырмалар және оларды шешу жолдары арқылы жасалады.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Rules of Play: Game Design Fundamentals|url=https://archive.org/details/rulesofplaygamed0000sale|first1=Katie|last1=Salen|first2=Eric|last2=Zimmerman|year=2004|publisher=The MIT Press|location=Cambridge, Massachusetts|isbn=978-0-262-24045-1|quote=Game play is the formalized interaction that occurs when players follow the rules of a game and experience its system though play.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal|quote=The experience of gameplay is one of interacting with a game design in the performance of cognitive tasks, with a variety of emotions arising from or associated with different elements of motivation, task performance and completion|first1=Craig|last1=Lindley|first2=Lennart|last2=Nacke|first3=Charlotte|last3=Sennersten|title=Dissecting Play – Investigating the Cognitive and Emotional Motivations and Affects of Computer Gameplay|url=http://www.bth.se/fou/forskinfo.nsf/8ea71836fbadac09c125733300214ab9/f336e780df204cf4c125753d003d3b45!OpenDocument|publisher=University of Wolverhampton|location=Wolverhampton, UK|journal=Proceedings of CGAMES 08|date=Қараша, 3-5, 2008|isbn=978-0-9549016-6-0|accessdate=2012-03-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150923195055/http://www.bth.se/fou/forskinfo.nsf/8ea71836fbadac09c125733300214ab9/f336e780df204cf4c125753d003d3b45!OpenDocument|archivedate=2015-09-23|deadurl=yes}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150923195055/http://www.bth.se/fou/forskinfo.nsf/8ea71836fbadac09c125733300214ab9/f336e780df204cf4c125753d003d3b45!OpenDocument|date=2015-09-23}}&lt;/ref&gt; Геймплейдің сюжеті мен техникалық құрамдас бөлігімен бірге кез келген бейне ойынның үш негізгі элементінің бірі болып табылады.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=tGePP1Nu_P8C|title=Game Design: Theory and Practice, Second Edition|last=III|first=Richard Rouse|date=2010-03-18|publisher=Jones &amp; Bartlett Learning|page=41|language=en|isbn=9781449633455|accessdate=30 червня 2016|archive-date=1 листопада 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201101023409/https://books.google.com/books?id=tGePP1Nu_P8C}}&lt;/ref&gt;

== Шолуы ==
Бұл термин [[1980 жж.|1980-жылдар]]дағы компьютерлік ойындардың дамуы кезінде пайда болды, ол ойын контекстін анықтау үшін қолданылды. Кейіннен терминнің танымалдылығының арқасында ол дәстүрлі ойындар мен ойын формалары үшін де қарастырыла бастады. Жалпы, геймплей жалпы ойын тәжірибесін анықтайды, бірақ графика мен дыбыс сияқты факторлар алынып тасталады. Екінші жағынан, [[ойын механикасы]] — бұл жағымды ойын тәжірибесін құруға арналған ойын ережелерінің жиынтығы. Академияда «ойын механикасы» ұғымын қолдану үрдісі бар, өйткені оған қарағанда геймплей термині тым белгісіз.&lt;ref name=&quot;The Stupidest Word in Videogames&quot;&gt;{{книга|заглавие=Videogame Culture: Volume 1|год=2012|ref=Kierkegaard|автор=Kierkegaard, Alex}}&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{Дереккөздер}}</text>
      <sha1>bxtxynebs3v3jfusw6btkaei3d4lsqz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478895</id>
      <parentid>3478894</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T20:55:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ShadZ01</username>
        <id>56180</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>«[[Санат:Ойын терминологиясы|Ойын терминологиясы]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен)</comment>
      <origin>3478895</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3983" sha1="94u0rh85r0vigq59yun2s25nf1c06qj" xml:space="preserve">'''Ойын үдерісі''' немесе '''геймплей''' ({{Lang-en|gameplay}}) — адамның [[видео ойын]]мен өзара әрекеттесу ерекшеліктері деп аталатын термин. Бұл функциялар ойын ұсынатын ережелер, тапсырмалар және оларды шешу жолдары арқылы жасалады.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Rules of Play: Game Design Fundamentals|url=https://archive.org/details/rulesofplaygamed0000sale|first1=Katie|last1=Salen|first2=Eric|last2=Zimmerman|year=2004|publisher=The MIT Press|location=Cambridge, Massachusetts|isbn=978-0-262-24045-1|quote=Game play is the formalized interaction that occurs when players follow the rules of a game and experience its system though play.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal|quote=The experience of gameplay is one of interacting with a game design in the performance of cognitive tasks, with a variety of emotions arising from or associated with different elements of motivation, task performance and completion|first1=Craig|last1=Lindley|first2=Lennart|last2=Nacke|first3=Charlotte|last3=Sennersten|title=Dissecting Play – Investigating the Cognitive and Emotional Motivations and Affects of Computer Gameplay|url=http://www.bth.se/fou/forskinfo.nsf/8ea71836fbadac09c125733300214ab9/f336e780df204cf4c125753d003d3b45!OpenDocument|publisher=University of Wolverhampton|location=Wolverhampton, UK|journal=Proceedings of CGAMES 08|date=Қараша, 3-5, 2008|isbn=978-0-9549016-6-0|accessdate=2012-03-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150923195055/http://www.bth.se/fou/forskinfo.nsf/8ea71836fbadac09c125733300214ab9/f336e780df204cf4c125753d003d3b45!OpenDocument|archivedate=2015-09-23|deadurl=yes}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150923195055/http://www.bth.se/fou/forskinfo.nsf/8ea71836fbadac09c125733300214ab9/f336e780df204cf4c125753d003d3b45!OpenDocument|date=2015-09-23}}&lt;/ref&gt; Геймплейдің сюжеті мен техникалық құрамдас бөлігімен бірге кез келген бейне ойынның үш негізгі элементінің бірі болып табылады.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=tGePP1Nu_P8C|title=Game Design: Theory and Practice, Second Edition|last=III|first=Richard Rouse|date=2010-03-18|publisher=Jones &amp; Bartlett Learning|page=41|language=en|isbn=9781449633455|accessdate=30 червня 2016|archive-date=1 листопада 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201101023409/https://books.google.com/books?id=tGePP1Nu_P8C}}&lt;/ref&gt;

== Шолуы ==
Бұл термин [[1980 жж.|1980-жылдар]]дағы компьютерлік ойындардың дамуы кезінде пайда болды, ол ойын контекстін анықтау үшін қолданылды. Кейіннен терминнің танымалдылығының арқасында ол дәстүрлі ойындар мен ойын формалары үшін де қарастырыла бастады. Жалпы, геймплей жалпы ойын тәжірибесін анықтайды, бірақ графика мен дыбыс сияқты факторлар алынып тасталады. Екінші жағынан, [[ойын механикасы]] — бұл жағымды ойын тәжірибесін құруға арналған ойын ережелерінің жиынтығы. Академияда «ойын механикасы» ұғымын қолдану үрдісі бар, өйткені оған қарағанда геймплей термині тым белгісіз.&lt;ref name=&quot;The Stupidest Word in Videogames&quot;&gt;{{книга|заглавие=Videogame Culture: Volume 1|год=2012|ref=Kierkegaard|автор=Kierkegaard, Alex}}&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{Дереккөздер}}

[[Санат:Ойын терминологиясы]]</text>
      <sha1>94u0rh85r0vigq59yun2s25nf1c06qj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478896</id>
      <parentid>3478895</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T20:55:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ShadZ01</username>
        <id>56180</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>«[[Санат:Компьютерлік ойын|Компьютерлік ойын]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен)</comment>
      <origin>3478896</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4032" sha1="2ho30fxvavfcf3xvn8oly7u6pfluv62" xml:space="preserve">'''Ойын үдерісі''' немесе '''геймплей''' ({{Lang-en|gameplay}}) — адамның [[видео ойын]]мен өзара әрекеттесу ерекшеліктері деп аталатын термин. Бұл функциялар ойын ұсынатын ережелер, тапсырмалар және оларды шешу жолдары арқылы жасалады.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Rules of Play: Game Design Fundamentals|url=https://archive.org/details/rulesofplaygamed0000sale|first1=Katie|last1=Salen|first2=Eric|last2=Zimmerman|year=2004|publisher=The MIT Press|location=Cambridge, Massachusetts|isbn=978-0-262-24045-1|quote=Game play is the formalized interaction that occurs when players follow the rules of a game and experience its system though play.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal|quote=The experience of gameplay is one of interacting with a game design in the performance of cognitive tasks, with a variety of emotions arising from or associated with different elements of motivation, task performance and completion|first1=Craig|last1=Lindley|first2=Lennart|last2=Nacke|first3=Charlotte|last3=Sennersten|title=Dissecting Play – Investigating the Cognitive and Emotional Motivations and Affects of Computer Gameplay|url=http://www.bth.se/fou/forskinfo.nsf/8ea71836fbadac09c125733300214ab9/f336e780df204cf4c125753d003d3b45!OpenDocument|publisher=University of Wolverhampton|location=Wolverhampton, UK|journal=Proceedings of CGAMES 08|date=Қараша, 3-5, 2008|isbn=978-0-9549016-6-0|accessdate=2012-03-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150923195055/http://www.bth.se/fou/forskinfo.nsf/8ea71836fbadac09c125733300214ab9/f336e780df204cf4c125753d003d3b45!OpenDocument|archivedate=2015-09-23|deadurl=yes}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150923195055/http://www.bth.se/fou/forskinfo.nsf/8ea71836fbadac09c125733300214ab9/f336e780df204cf4c125753d003d3b45!OpenDocument|date=2015-09-23}}&lt;/ref&gt; Геймплейдің сюжеті мен техникалық құрамдас бөлігімен бірге кез келген бейне ойынның үш негізгі элементінің бірі болып табылады.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=tGePP1Nu_P8C|title=Game Design: Theory and Practice, Second Edition|last=III|first=Richard Rouse|date=2010-03-18|publisher=Jones &amp; Bartlett Learning|page=41|language=en|isbn=9781449633455|accessdate=30 червня 2016|archive-date=1 листопада 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201101023409/https://books.google.com/books?id=tGePP1Nu_P8C}}&lt;/ref&gt;

== Шолуы ==
Бұл термин [[1980 жж.|1980-жылдар]]дағы компьютерлік ойындардың дамуы кезінде пайда болды, ол ойын контекстін анықтау үшін қолданылды. Кейіннен терминнің танымалдылығының арқасында ол дәстүрлі ойындар мен ойын формалары үшін де қарастырыла бастады. Жалпы, геймплей жалпы ойын тәжірибесін анықтайды, бірақ графика мен дыбыс сияқты факторлар алынып тасталады. Екінші жағынан, [[ойын механикасы]] — бұл жағымды ойын тәжірибесін құруға арналған ойын ережелерінің жиынтығы. Академияда «ойын механикасы» ұғымын қолдану үрдісі бар, өйткені оған қарағанда геймплей термині тым белгісіз.&lt;ref name=&quot;The Stupidest Word in Videogames&quot;&gt;{{книга|заглавие=Videogame Culture: Volume 1|год=2012|ref=Kierkegaard|автор=Kierkegaard, Alex}}&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{Дереккөздер}}

[[Санат:Ойын терминологиясы]]
[[Санат:Компьютерлік ойын]]</text>
      <sha1>2ho30fxvavfcf3xvn8oly7u6pfluv62</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478897</id>
      <parentid>3478896</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T20:55:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ShadZ01</username>
        <id>56180</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>«[[Санат:Компьютерлік ойындарды дамыту|Компьютерлік ойындарды дамыту]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен)</comment>
      <origin>3478897</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4104" sha1="qhmmu9dcti5bbatpr06x6yojp9seks4" xml:space="preserve">'''Ойын үдерісі''' немесе '''геймплей''' ({{Lang-en|gameplay}}) — адамның [[видео ойын]]мен өзара әрекеттесу ерекшеліктері деп аталатын термин. Бұл функциялар ойын ұсынатын ережелер, тапсырмалар және оларды шешу жолдары арқылы жасалады.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Rules of Play: Game Design Fundamentals|url=https://archive.org/details/rulesofplaygamed0000sale|first1=Katie|last1=Salen|first2=Eric|last2=Zimmerman|year=2004|publisher=The MIT Press|location=Cambridge, Massachusetts|isbn=978-0-262-24045-1|quote=Game play is the formalized interaction that occurs when players follow the rules of a game and experience its system though play.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal|quote=The experience of gameplay is one of interacting with a game design in the performance of cognitive tasks, with a variety of emotions arising from or associated with different elements of motivation, task performance and completion|first1=Craig|last1=Lindley|first2=Lennart|last2=Nacke|first3=Charlotte|last3=Sennersten|title=Dissecting Play – Investigating the Cognitive and Emotional Motivations and Affects of Computer Gameplay|url=http://www.bth.se/fou/forskinfo.nsf/8ea71836fbadac09c125733300214ab9/f336e780df204cf4c125753d003d3b45!OpenDocument|publisher=University of Wolverhampton|location=Wolverhampton, UK|journal=Proceedings of CGAMES 08|date=Қараша, 3-5, 2008|isbn=978-0-9549016-6-0|accessdate=2012-03-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150923195055/http://www.bth.se/fou/forskinfo.nsf/8ea71836fbadac09c125733300214ab9/f336e780df204cf4c125753d003d3b45!OpenDocument|archivedate=2015-09-23|deadurl=yes}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150923195055/http://www.bth.se/fou/forskinfo.nsf/8ea71836fbadac09c125733300214ab9/f336e780df204cf4c125753d003d3b45!OpenDocument|date=2015-09-23}}&lt;/ref&gt; Геймплейдің сюжеті мен техникалық құрамдас бөлігімен бірге кез келген бейне ойынның үш негізгі элементінің бірі болып табылады.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=tGePP1Nu_P8C|title=Game Design: Theory and Practice, Second Edition|last=III|first=Richard Rouse|date=2010-03-18|publisher=Jones &amp; Bartlett Learning|page=41|language=en|isbn=9781449633455|accessdate=30 червня 2016|archive-date=1 листопада 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201101023409/https://books.google.com/books?id=tGePP1Nu_P8C}}&lt;/ref&gt;

== Шолуы ==
Бұл термин [[1980 жж.|1980-жылдар]]дағы компьютерлік ойындардың дамуы кезінде пайда болды, ол ойын контекстін анықтау үшін қолданылды. Кейіннен терминнің танымалдылығының арқасында ол дәстүрлі ойындар мен ойын формалары үшін де қарастырыла бастады. Жалпы, геймплей жалпы ойын тәжірибесін анықтайды, бірақ графика мен дыбыс сияқты факторлар алынып тасталады. Екінші жағынан, [[ойын механикасы]] — бұл жағымды ойын тәжірибесін құруға арналған ойын ережелерінің жиынтығы. Академияда «ойын механикасы» ұғымын қолдану үрдісі бар, өйткені оған қарағанда геймплей термині тым белгісіз.&lt;ref name=&quot;The Stupidest Word in Videogames&quot;&gt;{{книга|заглавие=Videogame Culture: Volume 1|год=2012|ref=Kierkegaard|автор=Kierkegaard, Alex}}&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{Дереккөздер}}

[[Санат:Ойын терминологиясы]]
[[Санат:Компьютерлік ойын]]
[[Санат:Компьютерлік ойындарды дамыту]]</text>
      <sha1>qhmmu9dcti5bbatpr06x6yojp9seks4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ойын консолі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>760843</id>
    <redirect title="Ойын приставкасы" />
    <revision>
      <id>3478898</id>
      <timestamp>2025-06-09T20:58:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ShadZ01</username>
        <id>56180</id>
      </contributor>
      <comment>«[[Ойын приставкасы]]» дегенге [[Уикипедия:Айдатқыштар|бағыттады]]</comment>
      <origin>3478898</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="47" sha1="7pkha89p5s5ys6ozucjqzsmf1dfegq5" xml:space="preserve">#АЙДАУ [[Ойын приставкасы]]</text>
      <sha1>7pkha89p5s5ys6ozucjqzsmf1dfegq5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Saltytolki</title>
    <ns>3</ns>
    <id>760844</id>
    <revision>
      <id>3478902</id>
      <timestamp>2025-06-09T23:47:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <origin>3478902</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="318" sha1="mwgdhnm2ukv75c78yqazv76652a11pc" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Saltytolki}}

-- [[Қатысушы:GanS NIS|&lt;span style=&quot;text-shadow:gray 4px 4px 3px;&quot;&gt;&lt;font face=&quot;AR Cena&quot; color=&quot;black&quot;&gt;&lt;b&gt;Fани&lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]] ([[Қатысушы талқылауы:GanS NIS|талқылауы]]) 04:47, 2025 ж. маусымның 10 (+05)</text>
      <sha1>mwgdhnm2ukv75c78yqazv76652a11pc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Golem08</title>
    <ns>3</ns>
    <id>760845</id>
    <revision>
      <id>3478903</id>
      <timestamp>2025-06-10T00:55:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <origin>3478903</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="349" sha1="a3e36c61olhvp4nr8nke0wlnod89kd0" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Golem08}}

-- [[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 05:55, 2025 ж. маусымның 10 (+05)</text>
      <sha1>a3e36c61olhvp4nr8nke0wlnod89kd0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Hihclipsa</title>
    <ns>3</ns>
    <id>760846</id>
    <revision>
      <id>3478908</id>
      <timestamp>2025-06-10T02:47:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <origin>3478908</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="441" sha1="rzis8nqd1v9gae9skv95qflsmhidsjz" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Hihclipsa}}

-- &lt;font color=&quot;#009900&quot;&gt;[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|&lt;span style=&quot;font-family:Georgia;&quot;&gt;&lt;i&gt;Мұхамеджан А.А.&lt;/i&gt;&lt;/span&gt;]]&lt;/font&gt; [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|&lt;span style=&quot;font-size:90%&quot;&gt;&lt;font color=&quot;#0000FF&quot;&gt;(талқылауы)&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]] 07:47, 2025 ж. маусымның 10 (+05)</text>
      <sha1>rzis8nqd1v9gae9skv95qflsmhidsjz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Countrybally</title>
    <ns>3</ns>
    <id>760847</id>
    <revision>
      <id>3478909</id>
      <timestamp>2025-06-10T02:48:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <origin>3478909</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="320" sha1="bwxhu15g23h7k2x6l5xtm7iwzg44354" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Countrybally}}

-- [[Қатысушы:GanS NIS|&lt;span style=&quot;text-shadow:gray 4px 4px 3px;&quot;&gt;&lt;font face=&quot;AR Cena&quot; color=&quot;black&quot;&gt;&lt;b&gt;Fани&lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]] ([[Қатысушы талқылауы:GanS NIS|талқылауы]]) 07:48, 2025 ж. маусымның 10 (+05)</text>
      <sha1>bwxhu15g23h7k2x6l5xtm7iwzg44354</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Texyz</title>
    <ns>3</ns>
    <id>760848</id>
    <revision>
      <id>3478910</id>
      <timestamp>2025-06-10T02:50:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <origin>3478910</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="236" sha1="k02qdek5b8jn0w3uqggl3yjr6aixgmg" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Texyz}}

-- [[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]] 07:50, 2025 ж. маусымның 10 (+05)</text>
      <sha1>k02qdek5b8jn0w3uqggl3yjr6aixgmg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Mr. Border-collie</title>
    <ns>3</ns>
    <id>760849</id>
    <revision>
      <id>3478911</id>
      <timestamp>2025-06-10T03:25:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <origin>3478911</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="313" sha1="20271worqitz5kggcgfznba5mjga8w1" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Mr. Border-collie}}

-- [[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылауы]]) 08:25, 2025 ж. маусымның 10 (+05)</text>
      <sha1>20271worqitz5kggcgfznba5mjga8w1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:A Streetcar Named Keanu</title>
    <ns>3</ns>
    <id>760850</id>
    <revision>
      <id>3478918</id>
      <timestamp>2025-06-10T05:11:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <origin>3478918</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="455" sha1="byolv2c9l1m42bvn5c6jt63hkp56wee" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=A Streetcar Named Keanu}}

-- &lt;font color=&quot;#009900&quot;&gt;[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|&lt;span style=&quot;font-family:Georgia;&quot;&gt;&lt;i&gt;Мұхамеджан А.А.&lt;/i&gt;&lt;/span&gt;]]&lt;/font&gt; [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|&lt;span style=&quot;font-size:90%&quot;&gt;&lt;font color=&quot;#0000FF&quot;&gt;(талқылауы)&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]] 10:11, 2025 ж. маусымның 10 (+05)</text>
      <sha1>byolv2c9l1m42bvn5c6jt63hkp56wee</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Anreru</title>
    <ns>3</ns>
    <id>760851</id>
    <revision>
      <id>3478927</id>
      <timestamp>2025-06-10T05:40:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <origin>3478927</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="291" sha1="40dyuk7nsl6wgvfylsntnwc4hxcjcwb" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Anreru}}

-- [[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] ([[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|талқылауы]])  10:40, 2025 ж. маусымның 10 (+05)</text>
      <sha1>40dyuk7nsl6wgvfylsntnwc4hxcjcwb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Uka bone</title>
    <ns>3</ns>
    <id>760852</id>
    <redirect title="Қатысушы талқылауы:Ongsalt" />
    <revision>
      <id>3478944</id>
      <timestamp>2025-06-10T06:48:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Turkmen</username>
        <id>67971</id>
      </contributor>
      <comment>Turkmen [[Қатысушы талқылауы:Uka bone]] бетін [[Қатысушы талқылауы:Ongsalt]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user &quot;[[Special:CentralAuth/Uka bone|Uka bone]]&quot; to &quot;[[Special:CentralAuth/Ongsalt|Ongsalt]]&quot;</comment>
      <origin>3478944</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="59" sha1="1ao4hnb0707z6zuuhu7myuh2s0bze3f" xml:space="preserve">#АЙДАУ [[Қатысушы талқылауы:Ongsalt]]</text>
      <sha1>1ao4hnb0707z6zuuhu7myuh2s0bze3f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Ilker26</title>
    <ns>3</ns>
    <id>760853</id>
    <revision>
      <id>3478948</id>
      <timestamp>2025-06-10T07:31:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <origin>3478948</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="349" sha1="n02lj0m1hyq47a2yalu4qs5rgzozz9y" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Ilker26}}

-- [[Қатысушы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%&quot;&gt;Kasymov&lt;/span&gt;]]&lt;sup&gt;  &lt;big&gt;[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|&lt;span style=&quot;color:#FF4500; font-family:Hobo Std;&quot;&gt;Т&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;&lt;/sup&gt; 12:31, 2025 ж. маусымның 10 (+05)</text>
      <sha1>n02lj0m1hyq47a2yalu4qs5rgzozz9y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Ernarchik</title>
    <ns>3</ns>
    <id>760854</id>
    <revision>
      <id>3478956</id>
      <timestamp>2025-06-10T09:20:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <origin>3478956</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="209" sha1="3fqm227g4f0tneawsnsisoq1p541jtk" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Ernarchik}}

-- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 14:20, 2025 ж. маусымның 10 (+05)</text>
      <sha1>3fqm227g4f0tneawsnsisoq1p541jtk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Кабардин-шеркеш тілі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>760855</id>
    <revision>
      <id>3478962</id>
      <timestamp>2025-06-10T09:59:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>Жаңа бетте: '''Кабардин-шеркеш тілі''' (Kabardin-cherkes language) — иберий-кавказ тілдер отбасының абхаз-адыг (батыс кавказдық) тобына кіреді. Жалғамалы (агглютинативті) полисинтетикалық тілдерге жатады.  == Дереккөздер == {{дереккөздер}}  [[Санат:Ресей тілдері]]</comment>
      <origin>3478962</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="426" sha1="kkjxz1exw0em78hfaebqtmrtfnr4um1" xml:space="preserve">'''Кабардин-шеркеш тілі''' (Kabardin-cherkes language) — иберий-кавказ тілдер отбасының абхаз-адыг (батыс кавказдық) тобына кіреді. Жалғамалы (агглютинативті) полисинтетикалық тілдерге жатады.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Ресей тілдері]]</text>
      <sha1>kkjxz1exw0em78hfaebqtmrtfnr4um1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478963</id>
      <parentid>3478962</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T10:07:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>толықтыру</comment>
      <origin>3478963</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="830" sha1="cn822n3ild9xlg77bq1n4mn66z1z3jz" xml:space="preserve">'''Кабардин-шеркеш тілі''' (Kabardin-cherkes language) — иберий-кавказ тілдер отбасының абхаз-адыг (батыс кавказдық) тобына кіреді. Жалғамалы (агглютинативті) полисинтетикалық тілдерге жатады. [[Қабарда-Балқария|Қабарда-Балқария Республикасының]] мемлекеттік тілі (Конституция 1997, Тілдер туралы заң 1994, 2001); [[Қарашай-Шеркесия|Қарашай-Черкес Республикасының]] мемлекеттік тілі (Конституция 1996, Тілдер туралы заң 1996).

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Ресей тілдері]]</text>
      <sha1>cn822n3ild9xlg77bq1n4mn66z1z3jz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478965</id>
      <parentid>3478963</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T10:09:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>толықтыру</comment>
      <origin>3478965</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="984" sha1="ct0zgvxzhpj1ckvpyf7d8a54o2thwub" xml:space="preserve">'''Кабардин-шеркеш тілі''' (Kabardin-cherkes language) — иберий-кавказ тілдер отбасының абхаз-адыг (батыс кавказдық) тобына кіреді. Жалғамалы (агглютинативті) полисинтетикалық тілдерге жатады. [[Қабарда-Балқария|Қабарда-Балқария Республикасының]] мемлекеттік тілі (Конституция 1997, Тілдер туралы заң 1994, 2001); [[Қарашай-Шеркесия|Қарашай-Черкес Республикасының]] мемлекеттік тілі (Конституция 1996, Тілдер туралы заң 1996).

== Референтті халық ==
Референтті халықтар: кабардиндер, черкестер; өз атауы – адыге.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Ресей тілдері]]</text>
      <sha1>ct0zgvxzhpj1ckvpyf7d8a54o2thwub</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478966</id>
      <parentid>3478965</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T10:17:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>дереккөз</comment>
      <origin>3478966</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2466" sha1="smhi3t8sqwwgfwrvwfo7s7kz55jk7jj" xml:space="preserve">'''Қабарда-шеркеш тілі''' (Kabardin-cherkes language) — иберий-кавказ тілдер отбасының абхаз-адыг (батыс кавказдық) тобына кіреді. Жалғамалы (агглютинативті) полисинтетикалық тілдерге жатады. [[Қабарда-Балқария|Қабарда-Балқария Республикасының]] мемлекеттік тілі (Конституция 1997, Тілдер туралы заң 1994, 2001); [[Қарашай-Шеркесия|Қарашай-Черкес Республикасының]] мемлекеттік тілі (Конституция 1996, Тілдер туралы заң 1996).

== Референтті халық ==
Референтті халықтар: кабардиндер, черкестер; өз атауы – адыге.

== Географиялық таралуы ==
Қабарда-Балқария және Қарашай-Шеркесия Республикаларының тау бөктері мен жазық аудандарында, сондай-ақ Солтүстік Осетия Республикасының Моздок ауданында, Краснодар өлкесінің Урупс және Коноковский ауылдарында, Адыгея Республикасының Кошехабль, Уляп және Ходз ауылдарында, Ставрополь өлкесінің Курск және Киров аудандарында кең таралған. 

Сонымен қатар, XIX ғасырдың екінші жартысында Кавказ соғысының нәтижесінде кабардиндер мен бесленеевтердің едәуір бөлігі Осман империясына қоныс аударуға мәжбүр болды. Уақыт өте келе жергілікті тұрғындар арасында ішінара ассимиляцияланды, дегенмен Таяу Шығыс елдерінде ана тілін сақтайтын айтарлықтай диаспора бар.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://minlang.iling-ran.ru/lang/kabardino-cherkesskiy-yazyk?ysclid=mbqd0weu50561167606|title=Кабардин-шеркеш тілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;


== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Ресей тілдері]]</text>
      <sha1>smhi3t8sqwwgfwrvwfo7s7kz55jk7jj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478968</id>
      <parentid>3478966</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T10:28:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <origin>3478968</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3387" sha1="0lerbankzd5u3qv5gltph5m5buox3z7" xml:space="preserve">'''Қабарда-шеркеш тілі''' (Kabardin-cherkes language) — иберий-кавказ тілдер отбасының абхаз-адыг (батыс кавказдық) тобына кіреді. Жалғамалы (агглютинативті) полисинтетикалық тілдерге жатады. [[Қабарда-Балқария|Қабарда-Балқария Республикасының]] мемлекеттік тілі (Конституция 1997, Тілдер туралы заң 1994, 2001); [[Қарашай-Шеркесия|Қарашай-Черкес Республикасының]] мемлекеттік тілі (Конституция 1996, Тілдер туралы заң 1996).

== Референтті халық ==
Референтті халықтар: кабардиндер, черкестер; өз атауы – адыге.

== Географиялық таралуы ==
Қабарда-Балқария және Қарашай-Шеркесия Республикаларының тау бөктері мен жазық аудандарында, сондай-ақ Солтүстік Осетия Республикасының Моздок ауданында, Краснодар өлкесінің Урупс және Коноковский ауылдарында, Адыгея Республикасының Кошехабль, Уляп және Ходз ауылдарында, Ставрополь өлкесінің Курск және Киров аудандарында кең таралған. 

Сонымен қатар, XIX ғасырдың екінші жартысында Кавказ соғысының нәтижесінде кабардиндер мен бесленеевтердің едәуір бөлігі Осман империясына қоныс аударуға мәжбүр болды. Уақыт өте келе жергілікті тұрғындар арасында ішінара ассимиляцияланды, дегенмен Таяу Шығыс елдерінде ана тілін сақтайтын айтарлықтай диаспора бар.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://minlang.iling-ran.ru/lang/kabardino-cherkesskiy-yazyk?ysclid=mbqd0weu50561167606|title=Кабардин-шеркеш тілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Диалектісі ==
Кабардин-черкес тілінің бірнеше диалектілері бар: баксан, бесленеев, хабез, кубань. 
*Баксан диалектісі Үлкен және Кіші қабардада, Моздок қабардаларының арасында кең таралған.
*Хабез диалектісі Қарашай-Шеркес шеркестері арасында кең таралған.
*Кубань диалектісі Адыгея Республикасының қабарда ауылдарында (Ходз, Блечепсин, Кошехабль) кең таралған.
*Бесленеев диалекті қабардан-шеркес және адагей тілдерінің арасында аралық орынды алады, кейде адагей тілінің диалектісі болып саналады. 

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Ресей тілдері]]</text>
      <sha1>0lerbankzd5u3qv5gltph5m5buox3z7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478969</id>
      <parentid>3478968</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T10:29:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Диалектісі */ дереккөз</comment>
      <origin>3478969</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3588" sha1="2o0tk31gjxu82s0r5sg27wi11rar2m3" xml:space="preserve">'''Қабарда-шеркеш тілі''' (Kabardin-cherkes language) — иберий-кавказ тілдер отбасының абхаз-адыг (батыс кавказдық) тобына кіреді. Жалғамалы (агглютинативті) полисинтетикалық тілдерге жатады. [[Қабарда-Балқария|Қабарда-Балқария Республикасының]] мемлекеттік тілі (Конституция 1997, Тілдер туралы заң 1994, 2001); [[Қарашай-Шеркесия|Қарашай-Черкес Республикасының]] мемлекеттік тілі (Конституция 1996, Тілдер туралы заң 1996).

== Референтті халық ==
Референтті халықтар: кабардиндер, черкестер; өз атауы – адыге.

== Географиялық таралуы ==
Қабарда-Балқария және Қарашай-Шеркесия Республикаларының тау бөктері мен жазық аудандарында, сондай-ақ Солтүстік Осетия Республикасының Моздок ауданында, Краснодар өлкесінің Урупс және Коноковский ауылдарында, Адыгея Республикасының Кошехабль, Уляп және Ходз ауылдарында, Ставрополь өлкесінің Курск және Киров аудандарында кең таралған. 

Сонымен қатар, XIX ғасырдың екінші жартысында Кавказ соғысының нәтижесінде кабардиндер мен бесленеевтердің едәуір бөлігі Осман империясына қоныс аударуға мәжбүр болды. Уақыт өте келе жергілікті тұрғындар арасында ішінара ассимиляцияланды, дегенмен Таяу Шығыс елдерінде ана тілін сақтайтын айтарлықтай диаспора бар.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://minlang.iling-ran.ru/lang/kabardino-cherkesskiy-yazyk?ysclid=mbqd0weu50561167606|title=Кабардин-шеркеш тілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Диалектісі ==
Кабардин-черкес тілінің бірнеше диалектілері бар: баксан, бесленеев, хабез, кубань. 
*Баксан диалектісі Үлкен және Кіші қабардада, Моздок қабардаларының арасында кең таралған.
*Хабез диалектісі Қарашай-Шеркес шеркестері арасында кең таралған.
*Кубань диалектісі Адыгея Республикасының қабарда ауылдарында (Ходз, Блечепсин, Кошехабль) кең таралған.
*Бесленеев диалекті қабардан-шеркес және адагей тілдерінің арасында аралық орынды алады, кейде адагей тілінің диалектісі болып саналады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/linguistics/text/5229675|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Ресей тілдері]]</text>
      <sha1>2o0tk31gjxu82s0r5sg27wi11rar2m3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478971</id>
      <parentid>3478969</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T10:35:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>толықтыру</comment>
      <origin>3478971</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4263" sha1="3ljsbvqh1goak101ftg8h16fyynjw6v" xml:space="preserve">'''Қабарда-шеркеш тілі''' (Kabardin-cherkes language) — иберий-кавказ тілдер отбасының абхаз-адыг (батыс кавказдық) тобына кіреді. Жалғамалы (агглютинативті) полисинтетикалық тілдерге жатады. [[Қабарда-Балқария|Қабарда-Балқария Республикасының]] мемлекеттік тілі (Конституция 1997, Тілдер туралы заң 1994, 2001); [[Қарашай-Шеркесия|Қарашай-Черкес Республикасының]] мемлекеттік тілі (Конституция 1996, Тілдер туралы заң 1996).

== Референтті халық ==
Референтті халықтар: кабардиндер, черкестер; өз атауы – адыге.

== Географиялық таралуы ==
Қабарда-Балқария және Қарашай-Шеркесия Республикаларының тау бөктері мен жазық аудандарында, сондай-ақ Солтүстік Осетия Республикасының Моздок ауданында, Краснодар өлкесінің Урупс және Коноковский ауылдарында, Адыгея Республикасының Кошехабль, Уляп және Ходз ауылдарында, Ставрополь өлкесінің Курск және Киров аудандарында кең таралған. 

Сонымен қатар, XIX ғасырдың екінші жартысында Кавказ соғысының нәтижесінде кабардиндер мен бесленеевтердің едәуір бөлігі Осман империясына қоныс аударуға мәжбүр болды. Уақыт өте келе жергілікті тұрғындар арасында ішінара ассимиляцияланды, дегенмен Таяу Шығыс елдерінде ана тілін сақтайтын айтарлықтай диаспора бар.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://minlang.iling-ran.ru/lang/kabardino-cherkesskiy-yazyk?ysclid=mbqd0weu50561167606|title=Кабардин-шеркеш тілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Диалектісі ==
Кабардин-черкес тілінің бірнеше диалектілері бар: баксан, бесленеев, хабез, кубань. 
*Баксан диалектісі Үлкен және Кіші қабардада, Моздок қабардаларының арасында кең таралған.
*Хабез диалектісі Қарашай-Шеркес шеркестері арасында кең таралған.
*Кубань диалектісі Адыгея Республикасының қабарда ауылдарында (Ходз, Блечепсин, Кошехабль) кең таралған.
*Бесленеев диалекті қабардан-шеркес және адагей тілдерінің арасында аралық орынды алады, кейде адагей тілінің диалектісі болып саналады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/linguistics/text/5229675|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Жазуы ==
Қабарда-шеркеш тілі алғаш рет [[латын әліпбиі]] арқылы 1923 жылы жазбаша түрде пайда болды. 1936 жылдан бастап бұл тілді жазу үшін кирилл әліпбиі қолданыла бастады.
Басқа кавказ тілдеріндегі сияқты қабарда-шеркеш тілінде дауыссыз дыбыстардың саны дауысты дыбыстардың санынан айтарлықтай асып түседі. Кейбір дауыссыз дыбыстар төрт әріпке дейін қосылып жазылады.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Ресей тілдері]]</text>
      <sha1>3ljsbvqh1goak101ftg8h16fyynjw6v</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478972</id>
      <parentid>3478971</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T10:36:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Жазуы */ дереккөз</comment>
      <origin>3478972</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4447" sha1="2xfn6vmoj8u2e70ubhp1qq97eojal8a" xml:space="preserve">'''Қабарда-шеркеш тілі''' (Kabardin-cherkes language) — иберий-кавказ тілдер отбасының абхаз-адыг (батыс кавказдық) тобына кіреді. Жалғамалы (агглютинативті) полисинтетикалық тілдерге жатады. [[Қабарда-Балқария|Қабарда-Балқария Республикасының]] мемлекеттік тілі (Конституция 1997, Тілдер туралы заң 1994, 2001); [[Қарашай-Шеркесия|Қарашай-Черкес Республикасының]] мемлекеттік тілі (Конституция 1996, Тілдер туралы заң 1996).

== Референтті халық ==
Референтті халықтар: кабардиндер, черкестер; өз атауы – адыге.

== Географиялық таралуы ==
Қабарда-Балқария және Қарашай-Шеркесия Республикаларының тау бөктері мен жазық аудандарында, сондай-ақ Солтүстік Осетия Республикасының Моздок ауданында, Краснодар өлкесінің Урупс және Коноковский ауылдарында, Адыгея Республикасының Кошехабль, Уляп және Ходз ауылдарында, Ставрополь өлкесінің Курск және Киров аудандарында кең таралған. 

Сонымен қатар, XIX ғасырдың екінші жартысында Кавказ соғысының нәтижесінде кабардиндер мен бесленеевтердің едәуір бөлігі Осман империясына қоныс аударуға мәжбүр болды. Уақыт өте келе жергілікті тұрғындар арасында ішінара ассимиляцияланды, дегенмен Таяу Шығыс елдерінде ана тілін сақтайтын айтарлықтай диаспора бар.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://minlang.iling-ran.ru/lang/kabardino-cherkesskiy-yazyk?ysclid=mbqd0weu50561167606|title=Кабардин-шеркеш тілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Диалектісі ==
Кабардин-черкес тілінің бірнеше диалектілері бар: баксан, бесленеев, хабез, кубань. 
*Баксан диалектісі Үлкен және Кіші қабардада, Моздок қабардаларының арасында кең таралған.
*Хабез диалектісі Қарашай-Шеркес шеркестері арасында кең таралған.
*Кубань диалектісі Адыгея Республикасының қабарда ауылдарында (Ходз, Блечепсин, Кошехабль) кең таралған.
*Бесленеев диалекті қабардан-шеркес және адагей тілдерінің арасында аралық орынды алады, кейде адагей тілінің диалектісі болып саналады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/linguistics/text/5229675|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Жазуы ==
Қабарда-шеркеш тілі алғаш рет [[латын әліпбиі]] арқылы 1923 жылы жазбаша түрде пайда болды. 1936 жылдан бастап бұл тілді жазу үшін кирилл әліпбиі қолданыла бастады.
Басқа кавказ тілдеріндегі сияқты қабарда-шеркеш тілінде дауыссыз дыбыстардың саны дауысты дыбыстардың санынан айтарлықтай асып түседі. Кейбір дауыссыз дыбыстар төрт әріпке дейін қосылып жазылады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://linguapedia.info/ru/languages/kabardian.html|title=Кабардин-шеркеш тілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Ресей тілдері]]</text>
      <sha1>2xfn6vmoj8u2e70ubhp1qq97eojal8a</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478973</id>
      <parentid>3478972</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T10:36:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>/* Жазуы */ толықтыру</comment>
      <origin>3478973</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6392" sha1="dldz5opje7eqjhc5lm14pkwl41p1v4i" xml:space="preserve">'''Қабарда-шеркеш тілі''' (Kabardin-cherkes language) — иберий-кавказ тілдер отбасының абхаз-адыг (батыс кавказдық) тобына кіреді. Жалғамалы (агглютинативті) полисинтетикалық тілдерге жатады. [[Қабарда-Балқария|Қабарда-Балқария Республикасының]] мемлекеттік тілі (Конституция 1997, Тілдер туралы заң 1994, 2001); [[Қарашай-Шеркесия|Қарашай-Черкес Республикасының]] мемлекеттік тілі (Конституция 1996, Тілдер туралы заң 1996).

== Референтті халық ==
Референтті халықтар: кабардиндер, черкестер; өз атауы – адыге.

== Географиялық таралуы ==
Қабарда-Балқария және Қарашай-Шеркесия Республикаларының тау бөктері мен жазық аудандарында, сондай-ақ Солтүстік Осетия Республикасының Моздок ауданында, Краснодар өлкесінің Урупс және Коноковский ауылдарында, Адыгея Республикасының Кошехабль, Уляп және Ходз ауылдарында, Ставрополь өлкесінің Курск және Киров аудандарында кең таралған. 

Сонымен қатар, XIX ғасырдың екінші жартысында Кавказ соғысының нәтижесінде кабардиндер мен бесленеевтердің едәуір бөлігі Осман империясына қоныс аударуға мәжбүр болды. Уақыт өте келе жергілікті тұрғындар арасында ішінара ассимиляцияланды, дегенмен Таяу Шығыс елдерінде ана тілін сақтайтын айтарлықтай диаспора бар.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://minlang.iling-ran.ru/lang/kabardino-cherkesskiy-yazyk?ysclid=mbqd0weu50561167606|title=Кабардин-шеркеш тілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Диалектісі ==
Кабардин-черкес тілінің бірнеше диалектілері бар: баксан, бесленеев, хабез, кубань. 
*Баксан диалектісі Үлкен және Кіші қабардада, Моздок қабардаларының арасында кең таралған.
*Хабез диалектісі Қарашай-Шеркес шеркестері арасында кең таралған.
*Кубань диалектісі Адыгея Республикасының қабарда ауылдарында (Ходз, Блечепсин, Кошехабль) кең таралған.
*Бесленеев диалекті қабардан-шеркес және адагей тілдерінің арасында аралық орынды алады, кейде адагей тілінің диалектісі болып саналады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/linguistics/text/5229675|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Жазуы ==
Қабарда-шеркеш тілі алғаш рет [[латын әліпбиі]] арқылы 1923 жылы жазбаша түрде пайда болды. 1936 жылдан бастап бұл тілді жазу үшін кирилл әліпбиі қолданыла бастады.
Басқа кавказ тілдеріндегі сияқты қабарда-шеркеш тілінде дауыссыз дыбыстардың саны дауысты дыбыстардың санынан айтарлықтай асып түседі. Кейбір дауыссыз дыбыстар төрт әріпке дейін қосылып жазылады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://linguapedia.info/ru/languages/kabardian.html|title=Кабардин-шеркеш тілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

{| class=standard cellpadding=5 style=&quot;font-size: 1.5em; line-height: 2.5em; text-align: center;&quot;
| style=«width:3em;»|А а
| style=«width:3em;»|Э э
| style=«width:3em;»|Б б
| style=«width:3em;»|В в
| style=«width:3em;»|Г г
| style=«width:3em;»|Гу гу
| style=«width:3em;»|Гъ гъ
| style=«width:3em;»|Гъу гъу
| style=«width:3em;»|Д д
| style=«width:3em;»|Дж дж
|-
| style=«width:3em;»|Дз дз
| style=«width:3em;»|Е е
| style=«width:3em;»|Ё ё
| style=«width:3em;»|Ж ж
| style=«width:3em;»|Жь жь
| style=«width:3em;»|З з
| style=«width:3em;»|И и
| style=«width:3em;»|Й й
| style=«width:3em;»|К к
| style=«width:3em;»|Ку ку
|-
| style=«width:3em;»|КӀ кӀ
| style=«width:3em;»|Кӏу кӀу
| style=«width:3em;»|Къ къ
| style=«width:3em;»|Къу къу
| style=«width:3em;»|Кхъ кхъ
| style=«width:3em;»|Кхъу кхъу
| style=«width:3em;»|Л л
| style=«width:3em;»|Лъ лъ
| style=«width:3em;»|ЛӀ лӀ
| style=«width:3em;»|М м
|-
| style=«width:3em;»|Н н
| style=«width:3em;»|О о
| style=«width:3em;»|П п
| style=«width:3em;»|ПӀ  пӀ
| style=«width:3em;»|Р р
| style=«width:3em;»|С с
| style=«width:3em;»|Т т
| style=«width:3em;»|ТӀ  тӀ
| style=«width:3em;»|У у
| style=«width:3em;»|Ф ф
|-
| style=«width:3em;»|ФӀ фӀ
| style=«width:3em;»|Х х
| style=«width:3em;»|Ху ху
| style=«width:3em;»|Хь хь
| style=«width:3em;»|Хъ хъ
| style=«width:3em;»|Хъу хъу
| style=«width:3em;»|Ц ц
| style=«width:3em;»|ЦӀ  цӀ
| style=«width:3em;»|Ч ч
| style=«width:3em;»|Ш ш
|-
| style=«width:3em;»|Щ щ
| style=«width:3em;»|ЩӀ щӀ
| style=«width:3em;»|Ы ы
| style=«width:3em;»|ъ
| style=«width:3em;»|ь
| style=«width:3em;»|Ю ю
| style=«width:3em;»|Я я
| style=«width:3em;»|Ӏ
| style=«width:3em;»|Ӏу
|}

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Ресей тілдері]]</text>
      <sha1>dldz5opje7eqjhc5lm14pkwl41p1v4i</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478974</id>
      <parentid>3478973</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T10:37:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>дереккөз</comment>
      <origin>3478974</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7008" sha1="8jt9i4yc31tn6fsgnl0aweexisgot7p" xml:space="preserve">'''Қабарда-шеркеш тілі''' (Kabardin-cherkes language) — иберий-кавказ тілдер отбасының абхаз-адыг (батыс кавказдық) тобына кіреді. Жалғамалы (агглютинативті) полисинтетикалық тілдерге жатады. [[Қабарда-Балқария|Қабарда-Балқария Республикасының]] мемлекеттік тілі (Конституция 1997, Тілдер туралы заң 1994, 2001); [[Қарашай-Шеркесия|Қарашай-Черкес Республикасының]] мемлекеттік тілі (Конституция 1996, Тілдер туралы заң 1996).&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=Э.Д. Сүлейменова, Д.Х. Ақанова, Н.Ж. Шаймерденова|бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=«Қазақстан тілдері: әлеуметтік лингвистика анықтамалығы» |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны= |баспасы=«Издательство Золотая Книга» ЖШС |жыл=2020 |томы= |беттері=130-131 |барлық беті=480 |сериясы= |isbn=978–601–7988-21-0|тиражы= }}&lt;/ref&gt;

== Референтті халық ==
Референтті халықтар: кабардиндер, черкестер; өз атауы – адыге.

== Географиялық таралуы ==
Қабарда-Балқария және Қарашай-Шеркесия Республикаларының тау бөктері мен жазық аудандарында, сондай-ақ Солтүстік Осетия Республикасының Моздок ауданында, Краснодар өлкесінің Урупс және Коноковский ауылдарында, Адыгея Республикасының Кошехабль, Уляп және Ходз ауылдарында, Ставрополь өлкесінің Курск және Киров аудандарында кең таралған. 

Сонымен қатар, XIX ғасырдың екінші жартысында Кавказ соғысының нәтижесінде кабардиндер мен бесленеевтердің едәуір бөлігі Осман империясына қоныс аударуға мәжбүр болды. Уақыт өте келе жергілікті тұрғындар арасында ішінара ассимиляцияланды, дегенмен Таяу Шығыс елдерінде ана тілін сақтайтын айтарлықтай диаспора бар.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://minlang.iling-ran.ru/lang/kabardino-cherkesskiy-yazyk?ysclid=mbqd0weu50561167606|title=Кабардин-шеркеш тілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Диалектісі ==
Кабардин-черкес тілінің бірнеше диалектілері бар: баксан, бесленеев, хабез, кубань. 
*Баксан диалектісі Үлкен және Кіші қабардада, Моздок қабардаларының арасында кең таралған.
*Хабез диалектісі Қарашай-Шеркес шеркестері арасында кең таралған.
*Кубань диалектісі Адыгея Республикасының қабарда ауылдарында (Ходз, Блечепсин, Кошехабль) кең таралған.
*Бесленеев диалекті қабардан-шеркес және адагей тілдерінің арасында аралық орынды алады, кейде адагей тілінің диалектісі болып саналады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/linguistics/text/5229675|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Жазуы ==
Қабарда-шеркеш тілі алғаш рет [[латын әліпбиі]] арқылы 1923 жылы жазбаша түрде пайда болды. 1936 жылдан бастап бұл тілді жазу үшін кирилл әліпбиі қолданыла бастады.
Басқа кавказ тілдеріндегі сияқты қабарда-шеркеш тілінде дауыссыз дыбыстардың саны дауысты дыбыстардың санынан айтарлықтай асып түседі. Кейбір дауыссыз дыбыстар төрт әріпке дейін қосылып жазылады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://linguapedia.info/ru/languages/kabardian.html|title=Кабардин-шеркеш тілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

{| class=standard cellpadding=5 style=&quot;font-size: 1.5em; line-height: 2.5em; text-align: center;&quot;
| style=«width:3em;»|А а
| style=«width:3em;»|Э э
| style=«width:3em;»|Б б
| style=«width:3em;»|В в
| style=«width:3em;»|Г г
| style=«width:3em;»|Гу гу
| style=«width:3em;»|Гъ гъ
| style=«width:3em;»|Гъу гъу
| style=«width:3em;»|Д д
| style=«width:3em;»|Дж дж
|-
| style=«width:3em;»|Дз дз
| style=«width:3em;»|Е е
| style=«width:3em;»|Ё ё
| style=«width:3em;»|Ж ж
| style=«width:3em;»|Жь жь
| style=«width:3em;»|З з
| style=«width:3em;»|И и
| style=«width:3em;»|Й й
| style=«width:3em;»|К к
| style=«width:3em;»|Ку ку
|-
| style=«width:3em;»|КӀ кӀ
| style=«width:3em;»|Кӏу кӀу
| style=«width:3em;»|Къ къ
| style=«width:3em;»|Къу къу
| style=«width:3em;»|Кхъ кхъ
| style=«width:3em;»|Кхъу кхъу
| style=«width:3em;»|Л л
| style=«width:3em;»|Лъ лъ
| style=«width:3em;»|ЛӀ лӀ
| style=«width:3em;»|М м
|-
| style=«width:3em;»|Н н
| style=«width:3em;»|О о
| style=«width:3em;»|П п
| style=«width:3em;»|ПӀ  пӀ
| style=«width:3em;»|Р р
| style=«width:3em;»|С с
| style=«width:3em;»|Т т
| style=«width:3em;»|ТӀ  тӀ
| style=«width:3em;»|У у
| style=«width:3em;»|Ф ф
|-
| style=«width:3em;»|ФӀ фӀ
| style=«width:3em;»|Х х
| style=«width:3em;»|Ху ху
| style=«width:3em;»|Хь хь
| style=«width:3em;»|Хъ хъ
| style=«width:3em;»|Хъу хъу
| style=«width:3em;»|Ц ц
| style=«width:3em;»|ЦӀ  цӀ
| style=«width:3em;»|Ч ч
| style=«width:3em;»|Ш ш
|-
| style=«width:3em;»|Щ щ
| style=«width:3em;»|ЩӀ щӀ
| style=«width:3em;»|Ы ы
| style=«width:3em;»|ъ
| style=«width:3em;»|ь
| style=«width:3em;»|Ю ю
| style=«width:3em;»|Я я
| style=«width:3em;»|Ӏ
| style=«width:3em;»|Ӏу
|}

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Ресей тілдері]]</text>
      <sha1>8jt9i4yc31tn6fsgnl0aweexisgot7p</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478975</id>
      <parentid>3478974</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T10:42:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <comment>үлгі, толықтыру</comment>
      <origin>3478975</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7553" sha1="3svox7s6dr62sxvl5tujz5mk3rz30cv" xml:space="preserve">{{Тілдер
|аты=Қабарда-шеркеш тілі
|рейтинг=
|ISO2=
|МЕСТ 7.75–97=
|ISO1= kbd
|жазу=	[[кириллица]]
|классификация= [[Еуразия тілдері]]
:иберия-кавказ тілдер отбасы
::абхаз-адыг тобы
|санаты=
|сөйлеушілер саны= 450 276 (2020
|түсі=алтай
|реттейтін мекеме=
|ресми тіл=
|елдер=[[Ресей]]
|айтылуы=
|өз атауы=Kabardin-cherkes language
|Сурет=
|ISO3=
}}
'''Қабарда-шеркеш тілі''' (Kabardin-cherkes language) — иберий-кавказ тілдер отбасының абхаз-адыг (батыс кавказдық) тобына кіреді. Жалғамалы (агглютинативті) полисинтетикалық тілдерге жатады. [[Қабарда-Балқария|Қабарда-Балқария Республикасының]] мемлекеттік тілі (Конституция 1997, Тілдер туралы заң 1994, 2001); [[Қарашай-Шеркесия|Қарашай-Черкес Республикасының]] мемлекеттік тілі (Конституция 1996, Тілдер туралы заң 1996).&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=Э.Д. Сүлейменова, Д.Х. Ақанова, Н.Ж. Шаймерденова|бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=«Қазақстан тілдері: әлеуметтік лингвистика анықтамалығы» |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны= |баспасы=«Издательство Золотая Книга» ЖШС |жыл=2020 |томы= |беттері=130-131 |барлық беті=480 |сериясы= |isbn=978–601–7988-21-0|тиражы= }}&lt;/ref&gt;

== Референтті халық ==
Референтті халықтар: кабардиндер, черкестер; өз атауы – адыге.

== Географиялық таралуы ==
Қабарда-Балқария және Қарашай-Шеркесия Республикаларының тау бөктері мен жазық аудандарында, сондай-ақ Солтүстік Осетия Республикасының Моздок ауданында, Краснодар өлкесінің Урупс және Коноковский ауылдарында, Адыгея Республикасының Кошехабль, Уляп және Ходз ауылдарында, Ставрополь өлкесінің Курск және Киров аудандарында кең таралған. 

Сонымен қатар, XIX ғасырдың екінші жартысында Кавказ соғысының нәтижесінде кабардиндер мен бесленеевтердің едәуір бөлігі Осман империясына қоныс аударуға мәжбүр болды. Уақыт өте келе жергілікті тұрғындар арасында ішінара ассимиляцияланды, дегенмен Таяу Шығыс елдерінде ана тілін сақтайтын айтарлықтай диаспора бар.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://minlang.iling-ran.ru/lang/kabardino-cherkesskiy-yazyk?ysclid=mbqd0weu50561167606|title=Кабардин-шеркеш тілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Диалектісі ==
Кабардин-черкес тілінің бірнеше диалектілері бар: баксан, бесленеев, хабез, кубань. 
*Баксан диалектісі Үлкен және Кіші қабардада, Моздок қабардаларының арасында кең таралған.
*Хабез диалектісі Қарашай-Шеркес шеркестері арасында кең таралған.
*Кубань диалектісі Адыгея Республикасының қабарда ауылдарында (Ходз, Блечепсин, Кошехабль) кең таралған.
*Бесленеев диалекті қабардан-шеркес және адагей тілдерінің арасында аралық орынды алады, кейде адагей тілінің диалектісі болып саналады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/linguistics/text/5229675|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Жазуы ==
Қабарда-шеркеш тілі алғаш рет [[латын әліпбиі]] арқылы 1923 жылы жазбаша түрде пайда болды. 1936 жылдан бастап бұл тілді жазу үшін кирилл әліпбиі қолданыла бастады.
Басқа кавказ тілдеріндегі сияқты қабарда-шеркеш тілінде дауыссыз дыбыстардың саны дауысты дыбыстардың санынан айтарлықтай асып түседі. Кейбір дауыссыз дыбыстар төрт әріпке дейін қосылып жазылады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://linguapedia.info/ru/languages/kabardian.html|title=Кабардин-шеркеш тілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

{| class=standard cellpadding=5 style=&quot;font-size: 1.5em; line-height: 2.5em; text-align: center;&quot;
| style=«width:3em;»|А а
| style=«width:3em;»|Э э
| style=«width:3em;»|Б б
| style=«width:3em;»|В в
| style=«width:3em;»|Г г
| style=«width:3em;»|Гу гу
| style=«width:3em;»|Гъ гъ
| style=«width:3em;»|Гъу гъу
| style=«width:3em;»|Д д
| style=«width:3em;»|Дж дж
|-
| style=«width:3em;»|Дз дз
| style=«width:3em;»|Е е
| style=«width:3em;»|Ё ё
| style=«width:3em;»|Ж ж
| style=«width:3em;»|Жь жь
| style=«width:3em;»|З з
| style=«width:3em;»|И и
| style=«width:3em;»|Й й
| style=«width:3em;»|К к
| style=«width:3em;»|Ку ку
|-
| style=«width:3em;»|КӀ кӀ
| style=«width:3em;»|Кӏу кӀу
| style=«width:3em;»|Къ къ
| style=«width:3em;»|Къу къу
| style=«width:3em;»|Кхъ кхъ
| style=«width:3em;»|Кхъу кхъу
| style=«width:3em;»|Л л
| style=«width:3em;»|Лъ лъ
| style=«width:3em;»|ЛӀ лӀ
| style=«width:3em;»|М м
|-
| style=«width:3em;»|Н н
| style=«width:3em;»|О о
| style=«width:3em;»|П п
| style=«width:3em;»|ПӀ  пӀ
| style=«width:3em;»|Р р
| style=«width:3em;»|С с
| style=«width:3em;»|Т т
| style=«width:3em;»|ТӀ  тӀ
| style=«width:3em;»|У у
| style=«width:3em;»|Ф ф
|-
| style=«width:3em;»|ФӀ фӀ
| style=«width:3em;»|Х х
| style=«width:3em;»|Ху ху
| style=«width:3em;»|Хь хь
| style=«width:3em;»|Хъ хъ
| style=«width:3em;»|Хъу хъу
| style=«width:3em;»|Ц ц
| style=«width:3em;»|ЦӀ  цӀ
| style=«width:3em;»|Ч ч
| style=«width:3em;»|Ш ш
|-
| style=«width:3em;»|Щ щ
| style=«width:3em;»|ЩӀ щӀ
| style=«width:3em;»|Ы ы
| style=«width:3em;»|ъ
| style=«width:3em;»|ь
| style=«width:3em;»|Ю ю
| style=«width:3em;»|Я я
| style=«width:3em;»|Ӏ
| style=«width:3em;»|Ӏу
|}

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Ресей тілдері]]</text>
      <sha1>3svox7s6dr62sxvl5tujz5mk3rz30cv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>3478976</id>
      <parentid>3478975</parentid>
      <timestamp>2025-06-10T10:43:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Мағыпар</username>
        <id>100137</id>
      </contributor>
      <origin>3478976</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7554" sha1="kmg1dl98107dzth8bhoi4box2n0ecl8" xml:space="preserve">{{Тілдер
|аты=Қабарда-шеркеш тілі
|рейтинг=
|ISO2=
|МЕСТ 7.75–97=
|ISO1= kbd
|жазу=	[[кириллица]]
|классификация= [[Еуразия тілдері]]
:иберия-кавказ тілдер отбасы
::абхаз-адыг тобы
|санаты=
|сөйлеушілер саны= 450 276 (2020)
|түсі=алтай
|реттейтін мекеме=
|ресми тіл=
|елдер=[[Ресей]]
|айтылуы=
|өз атауы=Kabardin-cherkes language
|Сурет=
|ISO3=
}}
'''Қабарда-шеркеш тілі''' (Kabardin-cherkes language) — иберий-кавказ тілдер отбасының абхаз-адыг (батыс кавказдық) тобына кіреді. Жалғамалы (агглютинативті) полисинтетикалық тілдерге жатады. [[Қабарда-Балқария|Қабарда-Балқария Республикасының]] мемлекеттік тілі (Конституция 1997, Тілдер туралы заң 1994, 2001); [[Қарашай-Шеркесия|Қарашай-Черкес Республикасының]] мемлекеттік тілі (Конституция 1996, Тілдер туралы заң 1996).&lt;ref&gt;{{кітап|авторы=Э.Д. Сүлейменова, Д.Х. Ақанова, Н.Ж. Шаймерденова|бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=«Қазақстан тілдері: әлеуметтік лингвистика анықтамалығы» |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны= |баспасы=«Издательство Золотая Книга» ЖШС |жыл=2020 |томы= |беттері=130-131 |барлық беті=480 |сериясы= |isbn=978–601–7988-21-0|тиражы= }}&lt;/ref&gt;

== Референтті халық ==
Референтті халықтар: кабардиндер, черкестер; өз атауы – адыге.

== Географиялық таралуы ==
Қабарда-Балқария және Қарашай-Шеркесия Республикаларының тау бөктері мен жазық аудандарында, сондай-ақ Солтүстік Осетия Республикасының Моздок ауданында, Краснодар өлкесінің Урупс және Коноковский ауылдарында, Адыгея Республикасының Кошехабль, Уляп және Ходз ауылдарында, Ставрополь өлкесінің Курск және Киров аудандарында кең таралған. 

Сонымен қатар, XIX ғасырдың екінші жартысында Кавказ соғысының нәтижесінде кабардиндер мен бесленеевтердің едәуір бөлігі Осман империясына қоныс аударуға мәжбүр болды. Уақыт өте келе жергілікті тұрғындар арасында ішінара ассимиляцияланды, дегенмен Таяу Шығыс елдерінде ана тілін сақтайтын айтарлықтай диаспора бар.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://minlang.iling-ran.ru/lang/kabardino-cherkesskiy-yazyk?ysclid=mbqd0weu50561167606|title=Кабардин-шеркеш тілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Диалектісі ==
Кабардин-черкес тілінің бірнеше диалектілері бар: баксан, бесленеев, хабез, кубань. 
*Баксан диалектісі Үлкен және Кіші қабардада, Моздок қабардаларының арасында кең таралған.
*Хабез диалектісі Қарашай-Шеркес шеркестері арасында кең таралған.
*Кубань диалектісі Адыгея Республикасының қабарда ауылдарында (Ходз, Блечепсин, Кошехабль) кең таралған.
*Бесленеев диалекті қабардан-шеркес және адагей тілдерінің арасында аралық орынды алады, кейде адагей тілінің диалектісі болып саналады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/linguistics/text/5229675|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

== Жазуы ==
Қабарда-шеркеш тілі алғаш рет [[латын әліпбиі]] арқылы 1923 жылы жазбаша түрде пайда болды. 1936 жылдан бастап бұл тілді жазу үшін кирилл әліпбиі қолданыла бастады.
Басқа кавказ тілдеріндегі сияқты қабарда-шеркеш тілінде дауыссыз дыбыстардың саны дауысты дыбыстардың санынан айтарлықтай асып түседі. Кейбір дауыссыз дыбыстар төрт әріпке дейін қосылып жазылады.&lt;ref&gt;{{citeweb|url=https://linguapedia.info/ru/languages/kabardian.html|title=Кабардин-шеркеш тілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-10 |lang=}}&lt;/ref&gt;

{| class=standard cellpadding=5 style=&quot;font-size: 1.5em; line-height: 2.5em; text-align: center;&quot;
| style=«width:3em;»|А а
| style=«width:3em;»|Э э
| style=«width:3em;»|Б б
| style=«width:3em;»|В в
| style=«width:3em;»|Г г
| style=«width:3em;»|Гу гу
| style=«width:3em;»|Гъ гъ
| style=«width:3em;»|Гъу гъу
| style=«width:3em;»|Д д
| style=«width:3em;»|Дж дж
|-
| style=«width:3em;»|Дз дз
| style=«width:3em;»|Е е
| style=«width:3em;»|Ё ё
| style=«width:3em;»|Ж ж
| style=«width:3em;»|Жь жь
| style=«width:3em;»|З з
| style=«width:3em;»|И и
| style=«width:3em;»|Й й
| style=«width:3em;»|К к
| style=«width:3em;»|Ку ку
|-
| style=«width:3em;»|КӀ кӀ
| style=«width:3em;»|Кӏу кӀу
| style=«width:3em;»|Къ къ
| style=«width:3em;»|Къу къу
| style=«width:3em;»|Кхъ кхъ
| style=«width:3em;»|Кхъу кхъу
| style=«width:3em;»|Л л
| style=«width:3em;»|Лъ лъ
| style=«width:3em;»|ЛӀ лӀ
| style=«width:3em;»|М м
|-
| style=«width:3em;»|Н н
| style=«width:3em;»|О о
| style=«width:3em;»|П п
| style=«width:3em;»|ПӀ  пӀ
| style=«width:3em;»|Р р
| style=«width:3em;»|С с
| style=«width:3em;»|Т т
| style=«width:3em;»|ТӀ  тӀ
| style=«width:3em;»|У у
| style=«width:3em;»|Ф ф
|-
| style=«width:3em;»|ФӀ фӀ
| style=«width:3em;»|Х х
| style=«width:3em;»|Ху ху
| style=«width:3em;»|Хь хь
| style=«width:3em;»|Хъ хъ
| style=«width:3em;»|Хъу хъу
| style=«width:3em;»|Ц ц
| style=«width:3em;»|ЦӀ  цӀ
| style=«width:3em;»|Ч ч
| style=«width:3em;»|Ш ш
|-
| style=«width:3em;»|Щ щ
| style=«width:3em;»|ЩӀ щӀ
| style=«width:3em;»|Ы ы
| style=«width:3em;»|ъ
| style=«width:3em;»|ь
| style=«width:3em;»|Ю ю
| style=«width:3em;»|Я я
| style=«width:3em;»|Ӏ
| style=«width:3em;»|Ӏу
|}

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:Ресей тілдері]]</text>
      <sha1>kmg1dl98107dzth8bhoi4box2n0ecl8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Haxo</title>
    <ns>3</ns>
    <id>760856</id>
    <revision>
      <id>3478967</id>
      <timestamp>2025-06-10T10:20:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <origin>3478967</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="312" sha1="2nh4io6r8mqtoxrjeqgi2fholq8dbh2" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Haxo}}

-- [[Қатысушы:GanS NIS|&lt;span style=&quot;text-shadow:gray 4px 4px 3px;&quot;&gt;&lt;font face=&quot;AR Cena&quot; color=&quot;black&quot;&gt;&lt;b&gt;Fани&lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]] ([[Қатысушы талқылауы:GanS NIS|талқылауы]]) 15:20, 2025 ж. маусымның 10 (+05)</text>
      <sha1>2nh4io6r8mqtoxrjeqgi2fholq8dbh2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:JUZ40 education</title>
    <ns>3</ns>
    <id>760857</id>
    <revision>
      <id>3478970</id>
      <timestamp>2025-06-10T10:31:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <origin>3478970</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="311" sha1="6enazpo6vdkc64cfm5rm1wtbi5yrelb" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=JUZ40 education}}

-- [[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылауы]]) 15:31, 2025 ж. маусымның 10 (+05)</text>
      <sha1>6enazpo6vdkc64cfm5rm1wtbi5yrelb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Қатысушы талқылауы:Samandar2549</title>
    <ns>3</ns>
    <id>760858</id>
    <revision>
      <id>3478979</id>
      <timestamp>2025-06-10T11:36:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>61167</id>
      </contributor>
      <comment>[[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу.</comment>
      <origin>3478979</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="320" sha1="45f2thlsupymica35ir9p6xfesg32ny" xml:space="preserve">{{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Samandar2549}}

-- [[Қатысушы:GanS NIS|&lt;span style=&quot;text-shadow:gray 4px 4px 3px;&quot;&gt;&lt;font face=&quot;AR Cena&quot; color=&quot;black&quot;&gt;&lt;b&gt;Fани&lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]] ([[Қатысушы талқылауы:GanS NIS|талқылауы]]) 16:36, 2025 ж. маусымның 10 (+05)</text>
      <sha1>45f2thlsupymica35ir9p6xfesg32ny</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>