Уикипедия kkwiki https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B_%D0%B1%D0%B5%D1%82 MediaWiki 1.45.0-wmf.4 first-letter Таспа Арнайы Талқылау Қатысушы Қатысушы талқылауы Уикипедия Уикипедия талқылауы Сурет Сурет талқылауы МедиаУики МедиаУики талқылауы Үлгі Үлгі талқылауы Анықтама Анықтама талқылауы Санат Санат талқылауы Портал Портал талқылауы Жоба Жоба талқылауы TimedText TimedText talk Module Module talk Topic 0 3320 3479926 3479639 2025-06-14T10:11:07Z Casserium 68287 3479926 wikitext text/x-wiki Алғашқы қазақстандық жоғары оқу орны 1928 жылы Алматы қаласында «Қазақ мемлекеттік университеті» деген атаумен құрылған. 1930 жылы ол Қазақ мемлекеттік педагогикалық институтына айналды (қазір [[Қазақ ұлттық педагогикалық университеті|Абай атындағы ҚазҰПУ]]). 1934 жылы Қазақ мемлекеттік университеті қайта құрылды (қазір [[Қазақ ұлттық университеті|Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ]]). 2024-2025 оқу жылының басындағы ресми дерек бойынша [[Қазақстан|республика аумағында]] 113 жоғары оқу орны жұмыс істейді, оның 64-сі (56,6%-ы) жеке меншікте болса, 48-і (42,5%-ы) мемлекет және 1-еуі (0,9%-ы) шетел меншігінде.<ref>{{Cite web|url=https://stat.gov.kz/api/iblock/element/196781/file/kk/|title=Қазақстан Республикасындағы жоғары білім (2024-2025 оқу жылының басына)|lang=kk|publisher=[[Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы|Ұлттық статистика бюросы]]|date=2024-12-25}}</ref> Жоғары оқу орындарының ішінде 11 ұлттық жоғары оқу орны (университет, академия, консерватория), 78 университет, 14 академия, 10 институт бар. == ''Мемлекеттік'' жоғары оқу орындары == === ''Дербес'' жоғары оқу орны === {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:05%;" | Атауы ! style="width:05%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | {{comment|Дербес мәртебе}} ! style="width:05%;" | Түрі ! style="width:05%;" | Басшысы ! style="width:05%;" | Сайты |- | [[Назарбаев Университеті]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |2010 | style="text-align:center;" |2011 | дербес білім беру ұйымы || <small>Президент: профессор</small> <br /> Ахмад Вакар <br /><small>Провост: доктор</small> <br />Илесанми Адесида || {{URL|https://nu.edu.kz/}} |} === ''Халықаралық'' жоғары оқу орны === {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:20%;" | Атауы ! style="width:05%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | {{comment|Халықаралық мәртебе}} ! style="width:05%;" | Түрі ! style="width:05%;" | Басшысы ! style="width:05%;" | Сайты |- | [[Халықаралық қазақ-түрік университеті|Қ.А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті]] | [[Түркістан (қала)|Түркістан]] | style="text-align:center;" |1991 | style="text-align:center;" |1992 | мекеме | <small>Ректор: экономика ғылымдарының кандидаты</small> <br />Темірбекова Жанар Амангелдіқызы |{{URL|https://ayu.edu.kz/}} |} === ''Ұлттық'' жоғары оқу орындары === {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:26%;" | Атауы ! style="width:10%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | {{comment|Ұлттық мәртебе}} ! style="width:05%;" | Түрі ! style="width:21%;" | Басшысы ! style="width:05%;" class="unsortable" | Сайты |- | [[Қазақ ұлттық университеті|Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1934 | style="text-align:center;" |1993 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort|Түймебаев Жансейіт Қансейітұлы|<small>Басқарма төрағасы - ректор: филология ғылымдарының докторы</small> <br />[[Жансейіт Қансейітұлы Түймебаев|Түймебаев Жансейіт Қансейітұлы]]}} |{{URL|https://farabi.university/}} |- | [[Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті|Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1934 | style="text-align:center;" |1994 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort|Бегентаев Мейрам Мұхаметрақымұлы|<small>Басқарма төрағасы - ректор: экономика ғылымдарының докторы</small> <br /> [[Мейрам Мұхаметрақымұлы Бегентаев|Бегентаев Мейрам Мұхаметрақымұлы]]}}|| {{URL|https://satbayev.university/}} |- | [[Қазақ ұлттық педагогикалық университеті|Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1928 | style="text-align:center;" |2003 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort|Тілеп Болат Анапияұлы|<small>Басқарма төрағасы - ректор: саяси ғылымдар кандидаты</small> <br /> [[Болат Әнапияұлы Тілепов|Тілеп Болат Анапияұлы]]}}|| {{URL|https://abaiuniversity.edu.kz/}} |- | [[Қазақ ұлттық медицина университеті|С.Ж. Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университеті]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1931 | style="text-align:center;" |2001 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort|Шоранов Марат Едігеұлы|<small>Басқарма төрағасы - ректор: медицина ғылымдарының кандидаты</small> <br /> Шоранов Марат Едігеұлы}}|| {{URL|https://kaznmu.edu.kz/}} |- | [[Қазақ ұлттық аграрлық зерттеу университеті]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1929 (АЗМИ)<br />1930 (ҚазАШИ) | style="text-align:center;" |2001 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort|Күрішбаев Ақылбек Қажығұлұлы|<small>Басқарма төрағасы - ректор: ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы</small> <br /> [[Ақылбек Қажығұлұлы Күрішбаев|Күрішбаев Ақылбек Қажығұлұлы]]}} | {{URL|https://www.kaznaru.edu.kz/}} |- |[[Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті]] |[[Алматы]] |style="text-align:center;" |1944 | style="text-align:center;" |2019 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort||<small>Басқарма төрағасы - ректор: </small> <br /> ''бос орын''}}|| {{URL|https://qyzpu.edu.kz/}} |- | [[Қазақ ұлттық өнер академиясы|Т. Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясы]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1978 | style="text-align:center;" |2001 | республикалық мемлекеттік мекеме || {{sort|Жүдебаев Арман Әділханұлы|<small>Ректор: Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері</small> <br />Жүдебаев Арман Әділханұлы}} | {{URL|https://kaznai.kz/}} |- | [[Қазақ ұлттық консерваториясы|Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясы]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1944 | style="text-align:center;" |2001 | республикалық мемлекеттік мекеме || {{sort|Тасбергенова Гауһар Қошқарбекқызы|<small>Ректор: PhD докторы</small> <br /> Тасбергенова Гауһар Қошқарбекқызы}} | {{URL|https://www.conservatoire.edu.kz/}} |- | [[Еуразия ұлттық университеті|Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |1996 | style="text-align:center;" |2001 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort|Сыдықов Ерлан Бәтташұлы|<small>Басқарма төрағасы - ректор: тарих ғылымдарының докторы</small> <br /> [[Ерлан Бәтташұлы Сыдықов|Сыдықов Ерлан Бәтташұлы]]}} |{{URL|https://enu.kz/}} |- | [[Қазақ ұлттық өнер университеті|К. Байсейітова атындағы Қазақ ұлттық өнер университеті]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |1998 | style="text-align:center;" |1998 | республикалық мемлекеттік мекеме || {{sort|Ахмедьяров Ғалым Алғиұлы|<small>Ректор: Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері</small> <br /> Ахмедьяров Ғалым Алғиұлы}} || {{URL|https://kaznui.edu.kz/}} |- | [[Қазақ ұлттық хореография академиясы]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |2015 | style="text-align:center;" |2015 | шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорын || {{sort|Нүсіпжанова Бибігүл Нұрғалиқызы|<small>Ректор: Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері</small> <br /> [[Бибігүл Нұрғалиқызы Нүсіпжанова|Нүсіпжанова Бибігүл Нұрғалиқызы]]}} | {{URL|https://balletacademy.edu.kz}} |- | [[Қазақ ұлттық су шаруашылығы және ирригация университеті]] | [[Тараз]] | style="text-align:center;" |2024 | style="text-align:center;" |2024 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort||<small>Басқарма төрағасы - ректор: PhD докторы</small> <br /> Түсіпова Кәмшат Маратқызы}} || {{URL|https://kaznuvhi.edu.kz/}} |} === ''Аймақтардағы мемлекеттік'' жоғары оқу орындары === {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:26%;" | Атауы ! style="width:05%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | Түрі ! style="width:05%;" | Басшысы ! style="width:05%;" | Сайты |- | [[Каспий технологиялар және инжиниринг университеті|Ш. Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжиниринг университеті]] | [[Ақтау]] | style="text-align:center;" |1976 || коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Президент:</small> <br />Ахметов Берік Бақытжанұлы |{{URL|https://yu.edu.kz/}} |- | [[Ақтөбе өңірлік университеті|Қ. Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университеті]] | [[Ақтөбе]] | style="text-align:center;" |1935 || коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Қарабасова Лаура Чапайқызы |{{URL|http://zhubanov.edu.kz/}} |- | [[Марат Оспанов атындағы Батыс Қазақстан медицина университеті|М. Оспанов атындағы Батыс Қазақстан медицина университеті]] | [[Ақтөбе]] | style="text-align:center;" |1957 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Қалиев Әсет Әскерұлы |{{URL|https://zkmu.edu.kz/}} |- |[[Азаматтық авиация академиясы]] |[[Алматы]] | style="text-align:center;" |1995 | акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Сейдахметов Бекен Қанелұлы |{{URL|https://caa.edu.kz/}} |- | [[Қазақстан-Британ техникалық университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |2001 || акционерлік қоғам || <small>Ректор (басқарма төрағасы):</small> <br />Ғабдуллин Маратбек Төлебергенұлы || {{URL|https://kbtu.edu.kz/}} |- | [[Арқалық педагогикалық университеті|Ы. Алтынсарин атындағы Арқалық педагогикалық университеті]] | [[Арқалық (қала)|Арқалық]] | style="text-align:center;" |1972 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />''бос орын'' |{{URL|https://api.edu.kz/}} |- | [[Қазақ агротехникалық зерттеу университеті|С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университеті]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |1957 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Тіреуов Қанат Маратұлы |{{URL|https://kazatu.edu.kz/}} |- | [[Астана медицина университеті]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |1964 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Надыров Камалжан Талғатұлы |{{URL|https://amu.edu.kz/}} |- | [[Халел Досмұхамедов атындағы Атырау университеті|Х. Досмұхамедов атындағы Атырау университеті]] | [[Атырау]] | style="text-align:center;" |1950 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />[[Саламат Нұрмұханұлы Идрисов|Идрисов Саламат Нұрмұханұлы]] |{{URL|https://asu.edu.kz/}} |- | [[Атырау мұнай және газ университеті|С. Өтебаев атындағы Атырау мұнай және газ университеті]] | [[Атырау]] | style="text-align:center;" |1980 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Шакуликова Гүлзада Тәңірбергенқызы |{{URL|https://aogu.edu.kz/}} |- | [[Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау университеті|Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау университетi]] | [[Көкшетау]] | style="text-align:center;" |1962 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Сырлыбаев Марат Қадырұлы |{{URL|https://shokan.edu.kz/}} |- | [[Академик Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды университеті]] | [[Қарағанды]] | style="text-align:center;" |1938 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Дулатбеков Нұрлан Орынбасарқызы |{{URL|https://buketov.edu.kz/}} |- | [[Әбілқас Сағынов атындағы Қарағанды техникалық университеті|Ә. Сағынов атындағы Қарағанды техникалық университеті]] | [[Қарағанды]] | style="text-align:center;" |1953 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Сағынтаева Сәуле Саветқызы |{{URL|https://www.kstu.kz/}} |- | [[Қарағанды медицина университеті]] | [[Қарағанды]] | style="text-align:center;" |1950 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Тұрмұхамбетова Анар Ақылбекқызы |{{URL|https://qmu.edu.kz/}} |- | [[Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Қостанай өңірлік университеті|А. Байтұрсынұлы атындағы Қостанай өңірлік университеті]] | [[Қостанай]] | style="text-align:center;" |1939 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Қуанышбаев Сейітбек Бекенұлы |{{URL|https://ksu.edu.kz/}} |- | [[Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университеті]] | [[Қызылорда]] | style="text-align:center;" |1937 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Кәрімова Бейбіткүл Сәрсемханқызы |{{URL|https://korkyt.edu.kz/}} |- | [[Махамбет Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті|М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті]] | [[Орал]] | style="text-align:center;" |1932 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Серғалиев Нұрлан Хабибуллаұлы |{{URL|https://wku.edu.kz/}} |- | [[Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті|Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті]] | [[Орал]] | style="text-align:center;" |1963 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Наметов Асқар Мырзахметұлы |{{URL|https://wkau.edu.kz/}} |- | [[Сәрсен Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университеті|С. Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университеті]] | [[Өскемен]] | style="text-align:center;" |1952 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Төлеген Мұхтар Әділбекұлы |{{URL|https://vku.edu.kz/}} |- | [[Дәулет Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан техникалық университеті|Д. Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан техникалық университеті]] | [[Өскемен]] | style="text-align:center;" |1958 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Рахметуллина Сәуле Жәдігерқызы |{{URL|https://www.ektu.kz/}} |- | [[Торайғыров университеті]] | [[Павлодар]] | style="text-align:center;" |1960 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Медетов Нұрлан Әмірұлы |{{URL|https://tou.edu.kz/}} |- | [[Павлодар педагогикалық университеті|Ә. Марғұлан атындағы Павлодар педагогикалық университеті]] | [[Павлодар]] | style="text-align:center;" |1962 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Әмірбекұлы Ержан |{{URL|https://ppu.edu.kz/}} |- | [[Солтүстік Қазақстан университеті|М. Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан университеті]] | [[Петропавл]] | style="text-align:center;" |1937 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Исақаев Ербол Маратұлы |{{URL|https://ku.edu.kz/}} |- | [[Рудный индустриялық университеті]] | [[Рудный]] | style="text-align:center;" |1977 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Сапарходжаев Нұрбек Пажарбекұлы |{{URL|https://www.rii.edu.kz/}} |- | [[Шәкәрім университеті]] | [[Семей]] | style="text-align:center;" |1934 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Орынбеков Думан Рымғалиұлы |{{URL|https://shakarim.edu.kz/}} |- | [[Семей медицина университеті]] | [[Семей]] | style="text-align:center;" |1953 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Дюсупов Алтай Ахметқалиұлы |{{URL|https://smu.edu.kz/}} |- | [[Жетісу университеті|І. Жансүгіров атындағы Жетісу университеті]] | [[Талдықорған]] | style="text-align:center;" |1972 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Бөрібаев Ермек Әбілтайұлы |{{URL|https://zhetysu.edu.kz/}} |- | [[М.Х. Дулати атындағы Тараз университеті]] | [[Тараз]] | style="text-align:center;" |1958 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Байжұманов Мұхтар Қазбекұлы |{{URL|https://dulaty.kz/}} |- | [[Қарағанды индустриялық университеті]] | [[Теміртау]] | style="text-align:center;" |1963 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Жәутіков Бахыт Ахатұлы |{{URL|https://tttu.edu.kz/}} |- | [[Халықаралық туризм және меймандостық университеті]] | [[Түркістан (қала)|Түркістан]] | style="text-align:center;" |2019 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Шоқпаров Әлібек Жұмабекұлы || {{URL|https://iuth.edu.kz/}} |- | [[Оңтүстік Қазақстан университеті|М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан университеті]] | [[Шымкент]] | style="text-align:center;" |1943 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Ахмед-Заки Дархан Жұмақанұлы |{{URL|https://auezov.edu.kz/}} |- | [[Оңтүстік Қазақстан педагогикалық университеті|Ө. Жәнібеков атындағы Оңтүстік Қазақстан педагогикалық университеті]] | [[Шымкент]] | style="text-align:center;" |1937 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />''бос орын'' |{{URL|https://zhanibekov.edu.kz/}} |} == ''Мемлекеттік органдардың'' жоғары оқу орындары == {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:05%;" | Атауы ! style="width:05%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | Басшысы ! style="width:05%;" | Басқарушы орган ! style="width:05%;" | Сайты |- | ҚР Президентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы | [[Астана]] | style="text-align:center;" |1994 | <small>Ректор:</small> <br /> Жолманов Азамат Сағатұлы || [[Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қызмет істері агенттігі|Мемлекеттік қызмет істері агенттігі]] || {{URL|https://www.apa.kz/}} |- | [[Қазақстан Республикасының Жоғары Сот Кеңесі#Сот төрелігі академиясы|ҚР Жоғары Сот Кеңесінің жанындағы Сот төрелігі академиясы]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |2001-2005, 2016 | <small>Ректор:</small> <br /> Баймолдина Зәуреш Хамитқызы || [[Қазақстан Республикасының Жоғары Сот Кеңесі|Жоғары Сот Кеңесі]] || {{URL|https://sta.edu.kz/}} |- | ҚР Бас прокуратурасының жанындағы Құқық қорғау органдары академиясы | [[Қосшы]] | style="text-align:center;" |2015 | {{sort|Сексембаев Марат Исламханұлы|<small>Ректор: әділет аға кеңесшісі</small> <br />Сексембаев Марат Исламханұлы}} |[[Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы|Бас прокуратура]] |{{URL|https://academy-gp.kz/}} |- | "AML ACADEMY" Қаржылық мониторинг академиясы | [[Астана]] | style="text-align:center;" |2023 | <small>Ректор:</small> <br /> Мерзадинов Ерғали Серікбайұлы || [[Қазақстан Республикасының Қаржылық мониторинг агенттігі|Қаржылық мониторинг агенттігі]] || {{URL|https://www.amlacademy.kz/}} |- | [[Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Академиясы|ҚР Ұлттық қауіпсіздік комитетінің академиясы]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1974 | {{sort|Мұқашев Ахат Ғаббасұлы|<small>Бастық: ұлттық қауіпсіздік генерал-майоры</small> <br /> Мұқашев Ахат Ғаббасұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті|Ұлттық қауіпсіздік комитеті]] |— |- | [[Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік әскери институты|ҚР Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара академиясы]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1931 | <small>Бастық: генерал-майор</small> <br />Поливанов Павел Константинович |[[Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті|Ұлттық қауіпсіздік комитеті]] |— |- | ҚР Төтенше жағдайлар министрлігінің М.Ғабдуллин атындағы Азаматтық қорғау академиясы | [[Көкшетау]] | style="text-align:center;" |1997 | {{sort|Әлібеков Ерлан Әлібекұлы|<small>Бастық: азаматтық қорғау полковнигі</small> <br />Әлібеков Ерлан Әлібекұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігі|Төтенше жағдайлар министрлігі]] |{{URL|http://agz.edu.kz/}} |- | [[Қазақстан Республикасы Ұлттық ұланының Академиясы|ҚР Ұлттық ұланының академиясы]] | [[Петропавл]] | style="text-align:center;" |1997 | {{sort|Тоқышев Артур Қалиақпарұлы|<small>Бастық: полковник</small> <br />Тоқышев Артур Қалиақпарұлы}} |[[Қазақстан Республикасының Ұлттық ұлан Бас қолбасшылығы|Ұлттық ұланның Бас қолбасшылығы]] |{{URL|https://www.ang.edu.kz/}} |- | ҚР Ішкі істер министрлігінің Ш.Қабылбаев атындағы Қостанай академиясы | [[Қостанай]] | style="text-align:center;" |1971 | {{sort|Дәрменов Ақынқали Дәуітбайұлы|<small>Бастық: полиция генерал-майоры</small> <br /> [[Ақынқали Дәуітбайұлы Дәрменов|Дәрменов Ақынқали Дәуітбайұлы]]}} |[[Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі|Ішкі істер министрлігі]] |{{URL|https://qpa.edu.kz/}} |- | ҚР Ішкі істер министрлігінің М.Есболатов атындағы Алматы академиясы | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1956 | {{sort|Қобландин Қалижан Жеңісбекұлы|<small>Бастық: полиция полковнигі </small> <br /> Қобландин Қалижан Жеңісбекұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі|Ішкі істер министрлігі]] |{{URL|https://alpolac.edu.kz/}} |- | [[Қазақстан Республикасы ІІМ Қарағанды академиясы|ҚР Ішкі істер министрлігінің Б.Бейсенов атындағы Қарағанды академиясы]] | [[Қарағанды]] | style="text-align:center;" |1969 | {{sort|Биекенов Нұрлан Амангелдіұлы|<small>Бастық: полиция полковнигі </small> <br /> Биекенов Нұрлан Амангелдіұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі|Ішкі істер министрлігі]] |{{URL|https://kpa.edu.kz/}} |- | ҚР Ішкі істер министрлігінің М.Бөкенбаев атындағы Ақтөбе заң институты | [[Ақтөбе]] | style="text-align:center;" |1996 | {{sort|Мұхаметқалиев Нұркен Жанболатұлы|<small>Бастық: полиция полковнигі</small> <br /> Мұхаметқалиев Нұркен Жанболатұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі|Ішкі істер министрлігі]] |{{URL|https://auimvd.edu.kz/}} |- | ҚР Ішкі істер министрлігінің басқару академиясы | [[Астана]] | style="text-align:center;" |2024 | {{sort|Жолдасов Ораз Жолдасұлы|<small>Бастық:</small> <br /> Жолдасов Ораз Жолдасұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі|Ішкі істер министрлігі]] | — |- | [[Ұлттық қорғаныс университеті|ҚР Қорғаныс министрлігінің Ұлттық қорғаныс университеті]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |1997 | {{sort|Мұстабеков Асқар Досбосынұлы|<small>Бастық: генерал-майор </small> <br /> Мұстабеков Асқар Досбосынұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі|Қорғаныс министрлігі]] |{{URL|https://nuo.kz/}} |- | ҚР Қорғаныс министрлігінің Радиоэлектроника және байланыс әскери-инженерлік институты | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |2001 | {{sort|Кабаков Нұртас Дәулетұлы|<small>Бастық: генерал-майор</small> <br /> Қабақов Нұртас Дәулетұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі|Қорғаныс министрлігі]] |{{URL|https://www.viires.edu.kz/}} |- | ҚР Қорғаныс министрлігінің [[Әуе Қорғаныс Күштері Әскери Институты|Екі мәрте Кеңес Одағының Батыры Т.Ж.Бигелдинов атындағы Әуе қорғанысы күштерінің әскери институты]] | [[Ақтөбе]] | style="text-align:center;" |1974 | {{sort|Еспағанбетов Тимур Төлегенұлы|<small>Бастық: полковник</small> <br /> Еспағанбетов Тимур Төлегенұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі|Қорғаныс министрлігі]] |{{URL|https://visvo.edu.kz/}} |- | ҚР Қорғаныс министрлігінің [[Құрлық әскерлерінің әскери институты|С.Нұрмағамбетов атындағы Құрлық әскерлерінің әскери институты]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" | 1970 | {{sort|Ибатулин Бауыржан Шарифулаұлы|<small>Бастық: генерал-майор </small> <br /> Ибатулин Бауыржан Шарифулаұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі|Қорғаныс министрлігі]] | — |} == ''Жекеменшік'' жоғары оқу орындары == === Университеттер === {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:26%;" | Атауы ! style="width:05%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | Түрі ! style="width:05%;" | Басшысы ! style="width:05%;" | Сайты |- | [[Халықаралық ақпараттық технологиялар университеті]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |2009 | акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Исахов Асылбек Абдиашимұлы |{{URL|https://iitu.edu.kz/}} |- | [[Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті|«Нұр-Мүбарак» Египет ислам мәдениеті университеті]]{{efn|Құрылтайшысы — [[Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы]].}} || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1993 || жеке мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Ахмед Хусейн Мухаммад Ибраһим || {{URL|https://www.nmu.edu.kz/}} |- | [[Алматы энергетика және байланыс университеті|Ғ. Дәукеев атындағы Алматы энергетика және байланыс университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1975 || коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Ректор:</small> <br />Нығыметов Ғани Сақтағанұлы || {{URL|https://aues.edu.kz/}} |- | [[КИМЭП|КИМЭП университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1992 || коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Президент:</small> <br />[[Чан Йан Бэнг]] <br /><small>Провост, бірінші проректор:</small> <br />Тимоти Льюис Барнетт || {{URL|https://www.kimep.kz/}} |- | [[Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университеті|Абылай хан атындағы Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1941 || акционерлік қоғам || <small>Ректор:</small> <br />[[Сәлима Сағиқызы Құнанбаева|Құнанбаева Сәлима Сағиқызы]] || {{URL|https://www.ablaikhan.kz/}} |- | [[Тұран (университет)|«Тұран» университеті]]{{efn|Құрылтайшылары — университет басшысы және «Тұран» білім беру корпорациясы президенті Рахман Алшанов пен оның ұлы, «Тұран» корпорациясының бірінші вице-президенті Қуаныш Тазабеков, «Тұран-Астана» университетінің бұрынғы ректоры және «Тұран» корпорациясының вице-президенті Орақ Әлиев}} || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1992 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Алшанов Рахман Алшанұлы || {{URL|https://turan.edu.kz/}} |- |[[ALT Университеті|М. Тынышбаев атындағы ALT университеті]] |[[Алматы]] | style="text-align:center;" |1931 | акционерлік қоғам || <small>Президент-ректор:</small> <br />Жармағамбетова Меруерт Советқызы |{{URL|https://alt.edu.kz/}} |- | [[Нархоз университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1963 || коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Президент, басқарма төрағасы:</small> <br />Қожахмет Қанат Темірғалыұлы <br /><small>Провост:</small> <br />Шоланов Ерлан Нұрлыбекұлы || {{URL|https://narxoz.edu.kz/}} |- | [[Алматы технологиялық университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1957 || акционерлік қоғам || <small>Президент:</small> <br />[[Құралбек Сәдібайұлы Құлажанов|Құлажанов Құралбек Сәдібайұлы]] <br /><small>Ректор:</small> <br />Құлажанов Талғат Құралбекұлы || {{URL|https://atu.edu.kz/}} |- | [[Қазақстан-Неміс университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1999 || білім беру мекемесі || <small>Президент:</small> <br />Волрад Роммель <br /><small>Ректор:</small> <br />Әжібаева Әсел Әуезқызы || {{URL|https://dku.kz/}} |- | [[Халықаралық бизнес университеті|К. Сағадиев атындағы Халықаралық бизнес университеті]] (UIB){{efn|Құрылтайшылары — «NNEF» қоғамдық қорының директоры Светлана Мырзабекова, бұрынғы білім және ғылым министрі [[Ерлан Кенжеғалиұлы Сағадиев|Ерлан Сағадиевтің]] жақын туыстары}} || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1992 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Махметова Анар Мұсақызы | {{URL|https://uib.edu.kz/}} |- | Қонаев Университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1993 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Президент:</small> <br />Жалаири Өмірәлі Шакарапұлы <br /><small>Ректор:</small> <br />Өмірәлі Жәзира Өмірәліқызы || {{URL|https://vuzkunaeva.kz/}} |- | Еуразия технологиялық университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1948 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Сүлейменов Ербол Зинаддинұлы || {{URL|https://etu.edu.kz/}} |- | [[Каспий қоғамдық университеті]] (Caspian University){{efn|Құрылтайшысы — ақын, психолог, продюсер [[Карина Сәрсенова]] (белгілі кәсіпкер [[Рашид Темірболатұлы Сәрсенов|Рашит Сәрсеновтің]] қызы).}} || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1992 || білім беру мекемесі || <small>Ректор:</small> <br />Нүсенов Жолдасбек Мүсілімұлы || {{URL|https://cu.edu.kz/}} |- | [[Халықаралық инженерлік-технологиялық университеті]]|| [[Алматы]] || style="text-align:center;" |2001 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Сәрсенбекова Гүлнәр Әлібекқызы | {{URL|https://metu.edu.kz/}} |- | Халықаралық көліктік-гуманитарлық университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |2000 || мекеме || <small>Президент:</small> <br />Омаров Амангелді Жұмағалиұлы <br /><small>Ректор:</small> <br />Тұрдалиев Әуезхан Тұрдалыұлы | {{URL|https://mtgu.edu.kz/}} |- | Алматы гуманитарлық-экономикалық университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1997 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Корвяков Валерий Анатольевич || {{URL|https://ageu.edu.kz/}} |- | Қазақстан-Ресей медициналық университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1992 || мемлекеттік емес білім беру мекемесі || <small>Ректор:</small> <br />Жайнақбаев Нұрлан Темірбекұлы || {{URL|https://krmu.edu.kz/}} |- | [[Алматы Менеджмент Университеті|Алматы менеджмент университеті]] (AlmaU){{efn|Құрылтайшылары — университет басшысы Асылбек Қожахметовтің жақын туыстары, кәсіпкер Абылайхан Саматдин, ғалым және кәсіпкер Мірғали Қонаевтың ұлы}} || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1988 || білім беру мекемесі || <small>Президент:</small> <br />Қожахметов Асылбек Базарбайұлы<br /><small>Ректор:</small> <br />Күреңкеева Гүлнара Тұрдалықызы || {{URL|https://almau.edu.kz/}} |- | «ҚДЖСМ» Қазақстандық медицина университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" | 1997|| жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Әуезова Ардақ Мұханбетжанқызы || {{URL|https://ksph.edu.kz/}} |- |[[Қайнар (университет)|Q University]] |[[Алматы]] | style="text-align:center;" |1991 | мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Джанегизова Айсұлу Сабирханқызы |{{URL|https://q-university.kz/}} |- | Халықаралық білім беру корпорациясы ([[Қазақ бас сәулет-құрылыс академиясы]], Қазақ-Америка Университеті) || [[Алматы]] || style="text-align:center;" | 1980&nbsp;(ҚазБСҚА) <br />1997 (ҚАУ) <br />2007 (ХБК) || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />[[Маргарита Болатқызы Имандосова|Имандосова Маргарита Булатовна]] <br /><small>Провост:</small> <br />Сәбденалиев Бақтияр Асылбайұлы || {{URL|https://mok.edu.kz/}} |- | [[Қазақ гуманитарлық заң университеті|М.С. Нәрікбаев атындағы КАЗГЮУ университеті]] || [[Астана]]|| style="text-align:center;" | 1994|| акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы:</small> <br />Нәрікбаев Талғат Мақсұтұлы <small>Провост (ректор):</small> <br />Пен Сергей Геннадьевич | {{URL|https://mnu.kz/}} |- | Astana IT University{{efn|91% үлесі «NNEF» қоғамдық қорына, 9% үлесі Қазақстан Үкіметіне тиесілі.}} || [[Астана]]|| style="text-align:center;" | 2019|| жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Хикметов Асқар Құсыпбекұлы || {{URL|https://astanait.edu.kz/}} |- | Астана халықаралық университеті || [[Астана]]|| style="text-align:center;" | 2018 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Президент:</small> <br />Ырсалиев Серік Азтайұлы || {{URL|https://www.aiu.kz/}} |- | Esil University || [[Астана]]|| style="text-align:center;" | 1999 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Таубаев Аяпберген Алданайұлы || {{URL|https://esil.edu.kz/}} |- | Қ. Құлажанов атындағы Қазақ технология және бизнес университеті{{efn|Жалғыз акционері — [[Алматы технологиялық университеті|«Алматы технологиялық университеті»]] АҚ}} || [[Астана]]|| style="text-align:center;" | 2003|| акционерлік қоғам || <small>Президент-ректор:</small> <br />Байбеков Сейдіқасым Ниязбекұлы || {{URL|https://kaztbu.edu.kz/}} |- | «Тұран-Астана» Университеті{{efn|Құрылтайшылары — университеттің бұрынғы ректоры және «Тұран» білім беру корпорациясының вице-президенті Орақ Әлиев, Қаржыгерлер қауымдастығының төрағасы Серік Аханов, белгілі саясаткер [[Жақсыбек Әбдірахметұлы Құлекеев|Жақсыбек Құлекеевтің]] жұбайы Гүлнар Исмурзина, университеттің бұрынғы ректоры Сабыржан Мадеев, «Тұран» корпорациясының бірінші вице-президенті Қуаныш Тазабеков, «Тұран» корпорациясының президенті Рахман Алшанов}} || [[Астана]]|| style="text-align:center;" | 1998 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Жапарова Гүлжамал Әлкенқызы || {{URL|https://tau-edu.kz/}} |- | Баишев Университеті || [[Ақтөбе]]|| style="text-align:center;" | 1996 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Лыгина Ольга Ивановна || {{URL|https://bu.edu.kz/}} |- | [[Жезқазған университеті|Ө.А. Байқоңыров атындағы Жезқазған университеті]] || [[Жезқазған]]|| style="text-align:center;" | 1961|| акционерлік қоғам || <small>Президент-ректор:</small> <br />Тәкішев Әбділмәлік Арғынұлы || {{URL|https://zhezu.edu.kz/}} |- | А. Мырзахметов атындағы Көкшетау университеті || [[Көкшетау]]|| style="text-align:center;" | 2000|| мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Елубаев Сағынтай Зекенұлы || {{URL|https://kuam.edu.kz/}} |- | [[Қарағанды экономика университеті|Қазтұтынуодағы Қарағанды университеті]]{{efn|Құрылтайшысы — ҚР кооперативтік ұйымдарының облыстық (өңірлік) бірлестіктерінің қауымдастығы (Қазтұтынуодағы)}} || [[Қарағанды]]|| style="text-align:center;" | 1966|| жеке мекеме || <small>Ректор:</small> <br />[[Ерқара Балқараұлы Аймағамбетов|Аймағанбетов Ерқара Балқараұлы]] || {{URL|https://keu.kz/}} |- | [[SDU University]]{{efn|Құрылтайшысы — «Білім Орда» Халықаралық қоғамдық қоры.}} || [[Қаскелең]] || style="text-align:center;" | 1996|| мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Игенбаев Әлімжан Бекежанұлы || {{URL|https://sdu.edu.kz/}} |- | М. Дулатов атындағы Қостанай инженерлік-экономикалық университеті || [[Қостанай]] || style="text-align:center;" | 1996 || жеке мекеме || <small>Президент:</small> <br />Мамедов Рихсибай Абдурахманович<br /><small>Ректор:</small> <br />Исмаилов Арман Оразалыұлы || {{URL|https://kineu.edu.kz/}} |- | Академик З. Алдамжар атындағы Қостанай әлеуметтік-техникалық университеті || [[Қостанай]] || style="text-align:center;" | 1998 || мекеме || <small>Президент:</small> <br />Алдамжар Бибігүл Зұлқарнайқызы <br /><small>Ректор:</small> <br />Абдуллин Руслан Батыржанұлы || {{URL|https://kosstu.edu.kz/}} |- | «Болашақ» Қызылорда университеті || [[Қызылорда]] || style="text-align:center;" | 1995 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Президент:</small> <br />[[Бақберген Сәрсенұлы Досманбетов|Досманбетов Бақберген Сәрсенұлы]]<br /><small>Ректор:</small> <br />Досманбетов Динар Бақбергенұлы | {{URL|https://bolashak-edu.kz/}} |- | Қызылорда ашық университеті || [[Қызылорда]] || style="text-align:center;" | 1998 || білім беру мекемесі || <small>Ректор:</small> <br />Бисенов Қылышбай Алдабергенұлы || {{URL|https://ouk.edu.kz/}} |- | Батыс Қазақстан инновациялық-технологиялық университеті || [[Орал]] || style="text-align:center;" | 2000|| жеке меншік жоғары кәсіби білім беру мекемесі || <small>Ректор:</small> <br />Шакешев Бекболат Теміржанұлы || {{URL|https://wkitu.kz/}} |- | Қазақстан инновациялық және телекоммуникациялық жүйелер университеті || [[Орал]] || style="text-align:center;" | 1998 || мемлекеттік емес білім беру мекемесі || <small>Президент:</small> <br />[[Ақсерік Сарыұлы Әйтімов|Әйтімов Ақсерік Сарыұлы]]<br /> <small>Ректор:</small> <br />Баяхов Әліби Науханұлы || {{URL|https://kazuits.edu.kz/}} |- | [[Қазақстан-Американдық еркін университеті|Қазақстан-Америка еркін университеті]] || [[Өскемен]] || style="text-align:center;" | 1994|| жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Президент:</small> [[Ережеп Әлхайырұлы Мәмбетқазиев|Мәмбетқазиев Ережеп Әлхайырұлы]]<br /><small>Ректор:</small> <br />Мәмбетқазиев Айдар Ережепұлы || {{URL|https://kafu.edu.kz/}} |- | Инновациялық Еуразия университеті || [[Павлодар]] || style="text-align:center;" | 1991 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Мұсабекова Гүлвира Айдарханқызы || {{URL|https://ineu.edu.kz/}} |- | Әлихан Бөкейхан университеті || [[Семей]] || style="text-align:center;" | 1998 || білім беру мекемесі || <small>Президент:</small> Құрманбаева Шырын Асылханқызы<br /><small>Ректор:</small> <br />Койчубаев Александр Сергеевич || {{URL|https://abu.edu.kz/}} |- | Академик Ә. Қуатбеков атындағы Халықтар Достығы университеті || [[Шымкент]]|| style="text-align:center;" | 1999|| мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Қуатбекова Рабиға Әбдімұсақызы || {{URL|https://udn.edu.kz/}} |- | Ж.А. Тәшенев атындағы университет || [[Шымкент]]|| style="text-align:center;" | 1998 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Президент:</small> <br />Серік Оңалбайұлы<br /><small>Ректор:</small> <br />Байболов Қанат Сейтжанұлы || {{URL|https://tashenev.edu.kz/}} |- | «Мирас» Университеті || [[Шымкент]]|| style="text-align:center;" | 1997 || мекеме || <small>Президент:</small> Мырзалиев Мәлік Болатұлы<br /><small>Ректор:</small> <br />Халықберген Нүркен Ғалымұлы || {{URL|https://miras.edu.kz/}} |- | Орталық Азия Инновациялық Университеті || [[Шымкент]]|| style="text-align:center;" | 2021|| жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Ажидинов Акмалдин Сапардинович || {{URL|https://caiu.edu.kz/}} |- | Шымкент университеті || [[Шымкент]]|| style="text-align:center;" | 2001 || жеке мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Сейтқұлов Нұрлыбек Ақынұлы || {{URL|https://univershu.edu.kz/}} |} === Академиялар === {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:26%;" | Атауы ! style="width:10%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | Түрі ! style="width:05%;" | Басшысы ! Сайты |- | [[Қазақ спорт және туризм академиясы]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" | 1944|| коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Президент:</small> <br />[[Қайрат Хайроллаұлы 3акария|Закирьянов Қайрат Қайроллаұлы]]<br /> <small>Ректор:</small> <br />Закирьянов Бауыржан Қайратұлы | {{URL|https://kazast.edu.kz/}} |- | Дене шынықтыру және бұқаралық спорт академиясы || [[Астана]] || style="text-align:center;" | 2021 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Қуанғалиева Тұрсынзада Қуанғалиқызы || {{URL|https://apems.edu.kz/}} |- | Гуманитарлық-техникалық академия || [[Көкшетау]] || style="text-align:center;" | 1992|| мекеме || <small>Президент:</small> <br />Пак Владимир Юн-Динович<br /><small>Ректор:</small> <br />[[Әбілмәжін Мұсайыпұлы Аюлов|Аюлов Әбілмәжін Мұсайыпұлы]] || {{URL|https://gta.edu.kz/}} |- | «Болашақ» академиясы || [[Қарағанды]] || style="text-align:center;" | 1995 || жеке меншік мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Рысмағамбетова Гүлнара Мусиқызы || {{URL|https://bolashaq.edu.kz/}} |- | Орталық Қазақстан Академиясы || [[Қарағанды]] || style="text-align:center;" | 2012 || жеке мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Жүнісов Бақтыбай Жолжақсынұлы || {{URL|https://c-k-a.edu.kz/}} |- | [[Оңтүстік Қазақстан медицина академиясы]] || [[Шымкент]] || style="text-align:center;" | 1979 || акционерлік қоғам || <small>Ректор:</small> <br /> Сейітжанова Жанна Серікжанқызы|| {{URL|https://skma.edu.kz/}} |} === Институттар === {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:26%;" | Атауы ! style="width:10%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | Түрі ! style="width:05%;" | Басшысы ! Сайты |- | Л.Б. Гончаров атындағы Қазақ автомобиль-жол институты || [[Алматы]] || style="text-align:center;" | 1999 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Қабашев Рақымжан Әбілқасымұлы || {{URL|https://kazadi.edu.kz/}} |- | [[Еуразия гуманитарлық институты|А.Қ. Құсайынов атындағы Еуразия гуманитарлық институты]] || [[Астана]] || style="text-align:center;" | 1995|| жоғары білім беру мекемесі || <small>Ректор:</small> <br />Исмаилов Амангелді Жақсылықұлы || {{URL|https://egi.edu.kz/}} |- | [[Қаныш Сәтбаев атындағы Екібастұз инженерлік-техникалық институты (ЕИТИ)|Академик Қ. Сәтбаев атындағы Екібастұз инженерлік-техникалық институты]] || [[Екібастұз]] || style="text-align:center;" | 1994 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Сиваракша Далида Маратовна || {{URL|https://eiti.edu.kz/}} |- | Ш. Мұртаза атындағы Халықаралық Тараз инновациялық институты || [[Тараз]] || style="text-align:center;" | 2008 || мекеме || <small>Президент:</small> <br />Мүслімов Нұржан Жомартұлы<br /> <small>Ректор:</small> <br />Баяндин Марат Асылбекұлы | {{URL|https://htii.edu.kz/}} |} == ''Шетелдік'' ЖОО филиалдары == {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:26%;" | Филиал ! style="width:10%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:10%;" | Серіктес ЖОО ! style="width:05%;" | Басшысы ! Сайты |- | {{ту|Ресей}} Санкт-Петербург гуманитарлық кәсіподақтар университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1984 || — || <small>Директор:</small> <br />Аубакирова Анна Александровна || {{URL|https://almata.gup.ru/}} |- | {{ту|Ресей}} Челябі мемлекеттік университеті || [[Қостанай]] || style="text-align:center;" |2000 || — || <small>Директор:</small> <br />Нализко Наталья Александровна || {{URL|https://csukz.ru/}} |- | {{ту|Ресей}} [[Мәскеу мемлекеттік университеті|М.В. Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университеті]] || [[Астана]] || style="text-align:center;" |2001 || Гумилёв университеті || <small>Директор:</small> <br />Сидорович Александр Владимирович || {{URL|https://www.msu.kz/}} |- | {{ту|Ресей}} Мәскеу авиациялық институты || [[Байқоңыр (қала)|Байқоңыр]] || style="text-align:center;" |2012 || — || <small>Директор:</small> <br />Самойленко Елена Аркадьевна || {{URL|https://voshod.mai.ru/}} |- | {{ту|Ұлыбритания}} De Montfort University || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |2021 || — || <small>Кампус басшысы:</small> <br />Эрик Димла || {{URL|https://dmuk.edu.kz/}} |- | {{ту|Ресей}} «МИФИ» Ұлттық ядролық зерттеу университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |2022 || Әл-Фараби университеті || <small>Директор:</small> <br />Дәулетов Асқар Ербұланұлы || {{URL|https://almaty.mephi.ru/}} |- | {{ту|Германия}} Қазақ-неміс тұрақты инженерия институты || [[Ақтау]] || style="text-align:center;" |2023 || Есенов университеті || <small>Директор:</small> <br />Макс Айрих || {{URL|https://kini.kz/}} |- | {{ту|Ұлыбритания}} Coventry University || [[Астана]] || style="text-align:center;" |2024 || — || <small>Президент:</small> <br />[[Мирас Мұхтарұлы Дәуленов|Дәуленов Мирас Мұхтарұлы]] || {{URL|https://coventry.edu.kz/}} |} * {{ту|АҚШ}} Аризона университеті ([[Петропавл]], 2022) — Қозыбаев университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Ресей}} [[Ресей мемлекеттік мұнай және газ университеті|И.М. Губкин атындағы Ресей мемлекеттік мұнай және газ университеті]] ([[Атырау]], 2022) — Өтебаев университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Ұлыбритания}} Heriot-Watt University ([[Ақтөбе]], 2023)<ref>[https://kapital.kz/gosudarstvo/122564/kakiye-filialy-zarubezhnykh-vuzov-otkryli-v-kazakhstane.html Какие филиалы зарубежных вузов открыли в Казахстане]</ref> — Жұбанов университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Польша}} Быдгощ экономика университеті ([[Семей]], 2023) — Шәкәрім университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Қытай}} [[Гонконг университеті]] ([[Алматы]], 2023) — Сәтбаев университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Қытай}} Тяньцзин кәсіби университеті ([[Өскемен]], 2023) — Серікбаев университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Қытай}} Солтүстік-Батыс политехникалық университеті ([[Алматы]], 2023) — Әл-Фараби университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Оңтүстік Корея}} Сеул ұлттық ғылым және технологиялар университеті ([[Қызылорда]], 2023) — Қорқыт ата университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Италия}} Марке политехникалық университеті ([[Талдықорған]], 2024) — Жансүгіров университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Қытай}} Пекин тіл және мәдениет университеті ([[Астана]], 2024) — Астана халықаралық университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Түркия}} Гази университеті ([[Шымкент]], 2024) — Жәнібеков университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Ирландия}} Квинс университеті ([[Алматы]], 2024) — Нархоз университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Ресей}} Д.И. Менделеев атындағы Ресей химия-технология университеті ([[Тараз]], 2024) — Дулати университеті жанында жұмыс істейді == Жекешелендірілген жоғары оқу орындары == # "[[ALT Университеті|М. Тынышбаев атындағы ALT университеті]]" АҚ — 2003-2004 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2012 жылы жеке меншікте болған 65% акциясын "[[Қазақстан темір жолы]]" ұлттық компаниясы сатып алып, 2015 жылы үлесін 100%-ға дейін арттырды. 2018 жылы оқу орны қайта жекешелендірілді. 2024 жылғы дерек бойынша жалғыз акционері — "Управляющая Компания КазАТК" ЖШС (иесі кәсіпкер Гүлзана Серікова).<ref>[https://gr5.e-qazyna.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1972436/%D0%9A%D0%9E%D0%9D%D0%A1%D0%BE%D0%BB%20%D0%A4%D0%9E%20%D0%B8%20%D0%90%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%202023%20%D0%BE%D1%82%2026%2008%2024.pdf Аудиторский отчет за 2023 год (консолидированный)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240923210852/https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1972436/%D0%9A%D0%9E%D0%9D%D0%A1%D0%BE%D0%BB%20%D0%A4%D0%9E%20%D0%B8%20%D0%90%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%202023%20%D0%BE%D1%82%2026%2008%2024.pdf |date=2024-09-23 }}</ref> # "[[Қазақстан-Британ техникалық университеті]]" АҚ — 2001 жылы құрылған кезде акциялары Қазақстан Үкіметіне, ал 2003-2018 жылдары "[[ҚазМұнайГаз]]" ұлттық компаниясына тиесілі болды. 2024 жылғы дерек бойынша жалғыз акционері "NNEF" қоғамдық қоры болды (иесі кәсіпкер [[Динара Нұрсұлтанқызы Құлыбаева|Динара Құлыбаева]]).<ref>[https://opi.dfo.kz/p/ru/DossierDownload/DfoObjects/1959955/%D0%90%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%20%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%B4%20%D0%A4%D0%9E%20%D0%9A%D0%91%D0%A2%D0%A3%202023.pdf Аудиторский отчет за 2023 год]</ref> 2025 жылы жоғары оқу орны сот шешімімен "Қайтарылған активтерді басқару компаниясы" ЖШС басқаруына өтті.<ref>[https://opi.dfo.kz/p/ru/DfoObjects/objects/teaser-view/28429?WebReportPluginId=1dc804c7-71c0-4007-be82-9dd4bc75ccab&WebReportId=21682&WebReportPart=spreadsheet&OptionName=WebReports Акционерное Общество "Казахстанско-Британский Технический Университет"]</ref> # "[[Оңтүстік Қазақстан медицина академиясы]]" АҚ — 2018 жылға дейін 100% акциясы мемлекетке тиесілі болды. 2024 жылғы дерек бойынша жалғыз акционері — "Қазақ инновациялық университеті" ЖШС ("Оңтүстік" қаржы сауда-өнеркәсіп корпорациясы" ЖШС құрамына кіреді, иесі кәсіпкер [[Серікжан Сейітжанұлы Сейітжанов|Серікжан Сейітжанов]], оның жұбайы мен балалары).<ref>[https://gr5.e-qazyna.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1920467/%D0%9E%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%20%D0%90%D0%9E%20%D0%AE%D0%9A%D0%9C%D0%90.pdf Аудиторский отчет за 2023 год] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240924000049/https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1920467/%D0%9E%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%20%D0%90%D0%9E%20%D0%AE%D0%9A%D0%9C%D0%90.pdf |date=2024-09-24 }}</ref> # "Қазақ медициналық үздіксіз білім беру университеті" АҚ — 2015 жылға дейін 100% акциясы мемлекетке тиесілі болды. 2021 жылы бас лицензиясынан айырылды. 2017 жылғы дерек бойынша жалғыз акционері — "Сана" медициналық орталығы" ЖШС.<ref>[https://opi.dfo.kz/p/ru/DossierDownload/DfoObjects/1394720/%D0%90%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82.pdf Аудиторский отчет за 2016 год]</ref> # "ВШОЗ" Қазақстандық медицина университеті" ЖШС — 2015 жылға дейін 100% үлесі мемлекетке тиесілі болды. # "[[Халықаралық ақпараттық технологиялар университеті]]" АҚ — 2009 жылы құрылған кезде 50% акциясы, 2015 жылға дейін 33% акциясы [[Зерде (холдинг)|"Зерде"]] ұлттық холдингіне тиесілі болды. 2024 жылғы дерек бойынша ең ірі акционерлері: "NNEF" қоғамдық қоры (85%), "[[Қазақтелеком]]ның" бұрынғы басшысы [[Қуанышбек Бақытбекұлы Есекеев|Қуанышбек Есекеевтің]] жұбайы Мадина Бектұрғанова (10%).<ref>[https://gr5.e-qazyna.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1970606/%D0%9E%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%20%D0%BD%D0%B5%D0%B7%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%81%D0%B8%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20%D0%B0%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B0%20%20%D0%A4%D0%9E%20%D0%B7%D0%B0%20%D0%B3%D0%BE%D0%B4%202023%20%D0%9C%D0%A3%D0%98%D0%A2%20(%D0%A6%D0%B5%D0%BD%D1%82%D1%80%D0%B0%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD).pdf Аудиторский отчет за 2023 год] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240923195654/https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1970606/%D0%9E%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%20%D0%BD%D0%B5%D0%B7%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%81%D0%B8%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20%D0%B0%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B0%20%20%D0%A4%D0%9E%20%D0%B7%D0%B0%20%D0%B3%D0%BE%D0%B4%202023%20%D0%9C%D0%A3%D0%98%D0%A2%20(%D0%A6%D0%B5%D0%BD%D1%82%D1%80%D0%B0%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD).pdf |date=2024-09-23 }}</ref> # [[КИМЭП|"КИМЭП Университеті"]] КеАҚ — 2004 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2024 жылғы дерек бойынша акционерлері: ЖОО басшысы [[Чан Йан Бэнг]] (60%), Қазақстан Үкіметі (40%).<ref>[https://ulysmedia.kz/analitika/19778-chto-skryvaet-kimep-skolko-stoit-obuchenie-kuda-idiot-pribyl-i-pochemu-on-ischez-iz-spiska-privatizatsii/ Что скрывает КИМЭП: сколько стоит обучение, куда идёт прибыль и почему он исчез из списка приватизации]</ref> # [[Қазақ гуманитарлық заң университеті|"М.С. Нәрікбаев атындағы КАЗГЮУ университеті"]] АҚ — 2003-2004 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2021 жылы мемлекет меншігінде қалған 35% акциясы жекешелендірілді. 2024 жылғы дерек бойынша ең ірі акционерлері: бұрынғы бас прокурор, жоғарғы сот төрағасы және ЖОО басшысы [[Мақсұт Сұлтанұлы Нәрікбаев|Мақсұт Нәрікбаевтың]] балалары (60,5%; оның ішінде қазіргі ЖОО басшысы Талғат Нәрікбаев 38%), "Павлодар Білім" ЖШС (35%; иесі Талғат Нәрікбаев).<ref>[https://gr5.e-qazyna.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1971990/%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%B4%D0%B8%D1%80.%D0%9E%D1%87%D0%B5%D1%82.pdf Аудиторский отчет за 2023 год (консолидированный)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240923232639/https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1971990/%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%B4%D0%B8%D1%80.%D0%9E%D1%87%D0%B5%D1%82.pdf |date=2024-09-23 }}</ref> # [[Жезқазған университеті|"Ө.А. Байқоңыров атындағы Жезқазған университеті"]] АҚ — 2003-2004 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2019 жылы мемлекет меншігінде қалған 35% акциясы жекешелендірілді. 2024 жылғы дерек бойынша акционерлері: "Білім бұлағы" ЖШС (65%), ЖОО басшысының ұлы Айдар Арғын (35%).<ref>[https://gr5.e-qazyna.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1971327/%D0%90%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%20%D0%B7%D0%B0%202023%20%D0%B3%D0%BE%D0%B4.pdf Аудиторский отчет за 2023 год]</ref> # "[[Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университеті|Абылай хан атындағы Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университеті]]" АҚ — 2003-2004 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2019 жылы мемлекет меншігінде қалған 35% акциясы жекешелендірілді. 2024 жылғы дерек бойынша ең ірі акционерлері: "Айтек-ITEC" ЖШС (80%; иесі ЖОО басшысының қызы), "IBCC" ЖШС (17,5%).<ref>[https://gr5.e-qazyna.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1963969/%D0%A4%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C%20%D0%B7%D0%B0%202023%20%D0%B3%D0%BE%D0%B4.pdf Аудиторский отчет за 2023 год] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240923221513/https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1963969/%D0%A4%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C%20%D0%B7%D0%B0%202023%20%D0%B3%D0%BE%D0%B4.pdf |date=2024-09-23 }}</ref> # "[[Қазақ бас сәулет-құрылыс академиясы]]" АҚ — 2003-2004 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2019 жылы мемлекет меншігінде қалған 35% акциясы жекешелендірілді. 2020 жылы [[Қазақ бас сәулет-құрылыс академиясы]] мен Қазақ-Америка университеті біртұтас Халықаралық білім беру корпорациясына біріктірілді. 2024 жылғы дерек бойынша корпорация иесі — "Verum Holding Ltd." жеке компаниясы (иесі бұрынғы ЖОО басшысы [[Әмірлан Айдарбекұлы Құсайынов|Әмірлан Құсайыновтың]] ұлы Айғазы Құсайынов). # "[[Қазақ спорт және туризм академиясы]]" КеАҚ — 2003-2004 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2015 жылы мемлекет меншігінде қалған 20% акциясы жеке меншікке өтті. 2024 жылғы дерек бойынша ең ірі акционерлері: ЖОО басшысы [[Қайрат Хайроллаұлы 3акария|Қайрат Закирьянов]] (30%), "Жарыс-СТ" ЖШС (29%), "Aktau Industries Service" ЖШС (20%), "Матай-KZ" ЖШС (19%).<ref>[https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1941169/2023%20%D0%A4%D0%9E%20%D0%B8%20%D0%91%D0%91.pdf Аудиторский отчет за 2023 год] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240923231642/https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1941169/2023%20%D0%A4%D0%9E%20%D0%B8%20%D0%91%D0%91.pdf |date=2024-09-23 }}</ref> # "[[Нархоз университеті]]" КеАҚ — 2003-2004 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2024 жылғы дерек бойынша жалғыз акционері — кәсіпкер [[Болат Жамитұлы Өтемұратов|Болат Өтемұратов]].<ref>[https://opi.dfo.kz/p/ru/DossierDownload/DfoObjects/1972310/%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%B4%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%B0%D1%8F%20%D1%84%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C%20%D0%BD%D0%B0%2031.12.2023%20%D0%B3..pdf Аудиторский отчет за 2023 год (консолидированный)]</ref> # "[[Алматы технологиялық университеті]]" АҚ — 1999 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2024 жылғы дерек бойынша жалғыз акционері — "Ертам" ЖШС (иесі ЖОО басшысы, оның жұбайы мен ұлы).<ref>[https://opi.dfo.kz/p/ru/DossierDownload/DfoObjects/1940507/%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%B4%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%B0%D1%8F%20%D1%84%D0%B8%D0%BD%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C%202023.PDF Аудиторский отчет за 2023 год (консолидированный)]</ref> # "[[Алматы энергетика және байланыс университеті|Ғ. Дәукеев атындағы Алматы энергетика және байланыс университеті]]" КеАҚ — 1997 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2019 жылы мемлекет меншігінде қалған 34% акциясы жекешелендірілді. 2024 жылғы дерек бойынша ең ірі акционерлері: "NNEF" қоғамдық қоры (34%), ағайынды Александр (30%) және Эдгар Салдузилер (28%).<ref>[https://gr5.e-qazyna.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1964447/%D0%9E%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%20%D0%A2%D0%9E%D0%9E%20%D0%90%D0%B9%D0%B0%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%202023%D0%B3_compressed.pdf Аудиторский отчет за 2023 год (консолидированный)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240923220134/https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1964447/%D0%9E%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%20%D0%A2%D0%9E%D0%9E%20%D0%90%D0%B9%D0%B0%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%202023%D0%B3_compressed.pdf |date=2024-09-23 }}</ref> == Ерекше мәртебесі бар жоғары оқу орындары == Жоғары білім беру саласында зор үлес қосқан оқу орындарына Президент Жарлығына сәйкес ерекше мәртебе беріледі. Президентке жоғары оқу орындарына ерекше мәртебе беруді Үкімет ұсынады.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1700000066 Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының ерекше мәртебесі туралы ережені бекіту туралы]</ref> # Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті (2001) # Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті (2001) # Қазақ ұлттық аграрлық зерттеу университеті (2001) # Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті (2001) # С.Ж. Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университеті (2001) # Т. Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясы (2001) # Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясы (2001) # Қазақ ұлттық өнер университеті (2001) # Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті (2003) # Президент жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы (2006) # Бас прокуратура жанындағы Құқық қорғау органдары академиясы (2015) # Жоғары Сот Кеңесі жанындағы Сот төрелігі академиясы (2016) # Қазақ ұлттық хореография академиясы (2016) # Ұлттық қорғаныс университеті (2018) # Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті (2018) # Қ.А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті (2020)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U010000648_ Жоғары оқу орындарына ерекше мәртебе беру туралы]</ref> === Зерттеу университеттері === Зерттеу университеттері Үкімет бекіткен 5 жылға арналған даму бағдарламасын іске асырады.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z070000319_ Білім туралы заң]</ref> # Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті (2014) # Назарбаев университеті (2015) # С.Ж. Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университеті (2019) # Қарағанды медицина университеті (2019) # Қазақ ұлттық аграрлық зерттеу университеті (2020) # С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университеті (2020) # Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті (2022) # Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті (2022) # М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан университеті (2023) # Академик Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды университеті (2024) == Бұрынғы жоғары оқу орындары == === Біріктірілген мемлекеттік ЖОО-лар === # Қаржы академиясы (Астана, 2021 жылы Еуразия ұлттық университетіне қосылды)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P2100000734 "Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті" коммерциялық емес акционерлік қоғамын қайта ұйымдастыру туралы]</ref> # [[Қостанай мемлекеттік педагогикалық институты|Ө. Сұлтанғазин атындағы Қостанай мемлекеттік педагогикалық университеті]] (Қостанай, 2019 жылы Қостанай өңірлік университетіне қосылды) # [[Тараз мемлекеттік педагогикалық университеті]] (Тараз, 2019 жылы Тараз өңірлік университетіне қосылды)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1900000752 Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі жоғары оқу орындарының кейбір мәселелері туралы]</ref> # [[Қаржы полициясы академиясы]] (Қосшы, 2015 жылы Құқық қорғау органдары академиясына қосылды)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1500000433 "Қаржы полициясы академиясы" мемлекеттік мекемесін тарату туралы]</ref> # Ақтөбе мемлекеттік педагогикалық институты (Ақтөбе, 2013 жылы Ақтөбе өңірлік университетіне қосылды) # [[Семей мемлекеттік педагогикалық институты]] (Семей, 2013 жылы Шәкәрім университетіне қосылды)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1300000529 Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің жекелеген республикалық мемлекеттік ұйымдарын қайта ұйымдастыру туралы]</ref> # Сыртқы iстер министрлiгiнiң Дипломатиялық академиясы (Алматы, 2000 жылы Еуразия ұлттық университетіне қосылды)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P000001589_ Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің "Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия университеті" және Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің "Дипломатиялық академиясы" республикалық мемлекеттік қазыналық кәсіпорындарын қайта ұйымдастыру туралы]</ref> # Мемлекеттік қаржы институты (Семей, 2000 жылы Семей мемлекеттік университетіне қосылды) # Қостанай ауыл шаруашылығы институты (Қостанай, 2000 жылы Қостанай мемлекеттік университетіне қосылды) # [[Батыс Қазақстан өнер институты|Дәулеткерей атындағы Батыс Қазақстан өнер институты]] (Орал, 2000 жылы Батыс Қазақстан мемлекеттік университетіне қосылды) # Қазақ мемлекеттік көркемсурет академиясы (Алматы, 2000 жылы Жүргенов академиясына қосылды)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P000000236_ Қазақстан Республикасында білім мен ғылымды интеграциялау жөніндегі кейбір шаралар туралы]</ref> === Лицензиясынан айырылған және жабылған жекеменшік ЖОО-лар === # [[Атырау инженерлік-гуманитарлық институты]] (Атырау, 2022) # [[Шет тілдер және іскерлік карьера университеті]] (Алматы, 2021)<ref>[https://egemen.kz/article/290227-qazaqstanda-taghy-bir-dgoghary-oqu-orny-litsenziyasynan-ayyryldy Қазақстанда тағы бір жоғары оқу орны лицензиясынан айырылды]</ref> # «Орда» университеті (Шымкент, 2021) — Сол жылы «Мирас» университетімен бірікті<ref>[https://www.gov.kz/memleket/entities/edu/press/news/details/227767 ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЕКІ ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРНЫ БАС ЛИЦЕНЗИЯСЫНАН АЙЫРЫЛДЫ]</ref> # «Ақмешіт» гуманитарлық-техникалық институты (Қызылорда, 2021)<ref>[https://egemen.kz/article/284248-elimizdegi-taghy-bir-dgoghary-oqu-orny-litsenziyasynan-ayyryldy Еліміздегі тағы бір жоғары оқу орны лицензиясынан айырылды]</ref> # Орталық Азия университеті (Алматы, 2021)<ref>[https://inbusiness.kz/kz/last/ush-zhoo-akkreditteu-turaly-kualikterinen-ajyryldy Үш ЖОО аккредиттеу туралы куәліктерінен айырылды]</ref> # Ақтау гуманитарлық-техникалық университеті (Ақтау, 2021) # «Астана» университеті (Астана, 2021) # [[Алматы дәрігерлер білімін жетілдіру институты|Қазақ медициналық үздіксіз білім беру университеті]] (Алматы, 2021)<ref>[https://kaz.tengrinews.kz/kazakhstan_news/kazak-meditsinalyik-uzdksz-blm-beru-universitet-kyizmetn-324339/amp/ Қазақ медициналық үздіксіз білім беру университеті қызметін тоқтатты]</ref> # Аймақтық әлеуметтік-инновациялық университеті (Шымкент, 2020)<ref>[https://qazaqstan.tv/news/122607/ Шымкент аймақтық әлеуметтік-инновациялық университеті жабылды]</ref> # Балқаш гуманитарлық-техникалық институты (Балқаш) # Қазақ еңбек және әлеуметтік қатынастар академиясы (Алматы) # Қазақ инженерлік, қаржы-банк академиясы (Алматы) # «Алматы» университеті (Алматы) # «УНАТ» жоғары оқу орны (Алматы) # Экономика және құқық академиясы (Алматы) # «Парасат» Қазақстан көпбейінді институты (Алматы) # Экономика және басқару академиясы - Еуразия нарық институты (Алматы) # Қазақ инженерлік-техникалық академиясы (Астана) # «Көкше» академиясы (Көкшетау) # Ө.А. Жолдасбеков атындағы Экономика және құқық академиясы (Талдықорған) # Қазақ инновациялық университеті (Семей) # Жамбыл гуманитарлық-техникалық университеті (Тараз) # Тараз техникалық институты (Тараз) == Ескертпелер == {{notelist}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Қазақстан жоғарғы оқу орындары]] [[Санат:Қазақстан бойынша тізімдер]] [[Санат:Елдер бойынша жоғары оқу орындарының тізімдері]] 81z161ljv8h1ejas46yapkncf5wzwpp 3479927 3479926 2025-06-14T10:12:50Z Casserium 68287 /* Бұрынғы жоғары оқу орындары */ 3479927 wikitext text/x-wiki Алғашқы қазақстандық жоғары оқу орны 1928 жылы Алматы қаласында «Қазақ мемлекеттік университеті» деген атаумен құрылған. 1930 жылы ол Қазақ мемлекеттік педагогикалық институтына айналды (қазір [[Қазақ ұлттық педагогикалық университеті|Абай атындағы ҚазҰПУ]]). 1934 жылы Қазақ мемлекеттік университеті қайта құрылды (қазір [[Қазақ ұлттық университеті|Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ]]). 2024-2025 оқу жылының басындағы ресми дерек бойынша [[Қазақстан|республика аумағында]] 113 жоғары оқу орны жұмыс істейді, оның 64-сі (56,6%-ы) жеке меншікте болса, 48-і (42,5%-ы) мемлекет және 1-еуі (0,9%-ы) шетел меншігінде.<ref>{{Cite web|url=https://stat.gov.kz/api/iblock/element/196781/file/kk/|title=Қазақстан Республикасындағы жоғары білім (2024-2025 оқу жылының басына)|lang=kk|publisher=[[Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы|Ұлттық статистика бюросы]]|date=2024-12-25}}</ref> Жоғары оқу орындарының ішінде 11 ұлттық жоғары оқу орны (университет, академия, консерватория), 78 университет, 14 академия, 10 институт бар. == ''Мемлекеттік'' жоғары оқу орындары == === ''Дербес'' жоғары оқу орны === {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:05%;" | Атауы ! style="width:05%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | {{comment|Дербес мәртебе}} ! style="width:05%;" | Түрі ! style="width:05%;" | Басшысы ! style="width:05%;" | Сайты |- | [[Назарбаев Университеті]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |2010 | style="text-align:center;" |2011 | дербес білім беру ұйымы || <small>Президент: профессор</small> <br /> Ахмад Вакар <br /><small>Провост: доктор</small> <br />Илесанми Адесида || {{URL|https://nu.edu.kz/}} |} === ''Халықаралық'' жоғары оқу орны === {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:20%;" | Атауы ! style="width:05%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | {{comment|Халықаралық мәртебе}} ! style="width:05%;" | Түрі ! style="width:05%;" | Басшысы ! style="width:05%;" | Сайты |- | [[Халықаралық қазақ-түрік университеті|Қ.А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті]] | [[Түркістан (қала)|Түркістан]] | style="text-align:center;" |1991 | style="text-align:center;" |1992 | мекеме | <small>Ректор: экономика ғылымдарының кандидаты</small> <br />Темірбекова Жанар Амангелдіқызы |{{URL|https://ayu.edu.kz/}} |} === ''Ұлттық'' жоғары оқу орындары === {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:26%;" | Атауы ! style="width:10%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | {{comment|Ұлттық мәртебе}} ! style="width:05%;" | Түрі ! style="width:21%;" | Басшысы ! style="width:05%;" class="unsortable" | Сайты |- | [[Қазақ ұлттық университеті|Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1934 | style="text-align:center;" |1993 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort|Түймебаев Жансейіт Қансейітұлы|<small>Басқарма төрағасы - ректор: филология ғылымдарының докторы</small> <br />[[Жансейіт Қансейітұлы Түймебаев|Түймебаев Жансейіт Қансейітұлы]]}} |{{URL|https://farabi.university/}} |- | [[Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті|Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1934 | style="text-align:center;" |1994 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort|Бегентаев Мейрам Мұхаметрақымұлы|<small>Басқарма төрағасы - ректор: экономика ғылымдарының докторы</small> <br /> [[Мейрам Мұхаметрақымұлы Бегентаев|Бегентаев Мейрам Мұхаметрақымұлы]]}}|| {{URL|https://satbayev.university/}} |- | [[Қазақ ұлттық педагогикалық университеті|Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1928 | style="text-align:center;" |2003 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort|Тілеп Болат Анапияұлы|<small>Басқарма төрағасы - ректор: саяси ғылымдар кандидаты</small> <br /> [[Болат Әнапияұлы Тілепов|Тілеп Болат Анапияұлы]]}}|| {{URL|https://abaiuniversity.edu.kz/}} |- | [[Қазақ ұлттық медицина университеті|С.Ж. Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университеті]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1931 | style="text-align:center;" |2001 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort|Шоранов Марат Едігеұлы|<small>Басқарма төрағасы - ректор: медицина ғылымдарының кандидаты</small> <br /> Шоранов Марат Едігеұлы}}|| {{URL|https://kaznmu.edu.kz/}} |- | [[Қазақ ұлттық аграрлық зерттеу университеті]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1929 (АЗМИ)<br />1930 (ҚазАШИ) | style="text-align:center;" |2001 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort|Күрішбаев Ақылбек Қажығұлұлы|<small>Басқарма төрағасы - ректор: ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы</small> <br /> [[Ақылбек Қажығұлұлы Күрішбаев|Күрішбаев Ақылбек Қажығұлұлы]]}} | {{URL|https://www.kaznaru.edu.kz/}} |- |[[Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті]] |[[Алматы]] |style="text-align:center;" |1944 | style="text-align:center;" |2019 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort||<small>Басқарма төрағасы - ректор: </small> <br /> ''бос орын''}}|| {{URL|https://qyzpu.edu.kz/}} |- | [[Қазақ ұлттық өнер академиясы|Т. Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясы]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1978 | style="text-align:center;" |2001 | республикалық мемлекеттік мекеме || {{sort|Жүдебаев Арман Әділханұлы|<small>Ректор: Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері</small> <br />Жүдебаев Арман Әділханұлы}} | {{URL|https://kaznai.kz/}} |- | [[Қазақ ұлттық консерваториясы|Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясы]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1944 | style="text-align:center;" |2001 | республикалық мемлекеттік мекеме || {{sort|Тасбергенова Гауһар Қошқарбекқызы|<small>Ректор: PhD докторы</small> <br /> Тасбергенова Гауһар Қошқарбекқызы}} | {{URL|https://www.conservatoire.edu.kz/}} |- | [[Еуразия ұлттық университеті|Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |1996 | style="text-align:center;" |2001 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort|Сыдықов Ерлан Бәтташұлы|<small>Басқарма төрағасы - ректор: тарих ғылымдарының докторы</small> <br /> [[Ерлан Бәтташұлы Сыдықов|Сыдықов Ерлан Бәтташұлы]]}} |{{URL|https://enu.kz/}} |- | [[Қазақ ұлттық өнер университеті|К. Байсейітова атындағы Қазақ ұлттық өнер университеті]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |1998 | style="text-align:center;" |1998 | республикалық мемлекеттік мекеме || {{sort|Ахмедьяров Ғалым Алғиұлы|<small>Ректор: Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері</small> <br /> Ахмедьяров Ғалым Алғиұлы}} || {{URL|https://kaznui.edu.kz/}} |- | [[Қазақ ұлттық хореография академиясы]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |2015 | style="text-align:center;" |2015 | шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорын || {{sort|Нүсіпжанова Бибігүл Нұрғалиқызы|<small>Ректор: Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері</small> <br /> [[Бибігүл Нұрғалиқызы Нүсіпжанова|Нүсіпжанова Бибігүл Нұрғалиқызы]]}} | {{URL|https://balletacademy.edu.kz}} |- | [[Қазақ ұлттық су шаруашылығы және ирригация университеті]] | [[Тараз]] | style="text-align:center;" |2024 | style="text-align:center;" |2024 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort||<small>Басқарма төрағасы - ректор: PhD докторы</small> <br /> Түсіпова Кәмшат Маратқызы}} || {{URL|https://kaznuvhi.edu.kz/}} |} === ''Аймақтардағы мемлекеттік'' жоғары оқу орындары === {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:26%;" | Атауы ! style="width:05%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | Түрі ! style="width:05%;" | Басшысы ! style="width:05%;" | Сайты |- | [[Каспий технологиялар және инжиниринг университеті|Ш. Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжиниринг университеті]] | [[Ақтау]] | style="text-align:center;" |1976 || коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Президент:</small> <br />Ахметов Берік Бақытжанұлы |{{URL|https://yu.edu.kz/}} |- | [[Ақтөбе өңірлік университеті|Қ. Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университеті]] | [[Ақтөбе]] | style="text-align:center;" |1935 || коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Қарабасова Лаура Чапайқызы |{{URL|http://zhubanov.edu.kz/}} |- | [[Марат Оспанов атындағы Батыс Қазақстан медицина университеті|М. Оспанов атындағы Батыс Қазақстан медицина университеті]] | [[Ақтөбе]] | style="text-align:center;" |1957 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Қалиев Әсет Әскерұлы |{{URL|https://zkmu.edu.kz/}} |- |[[Азаматтық авиация академиясы]] |[[Алматы]] | style="text-align:center;" |1995 | акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Сейдахметов Бекен Қанелұлы |{{URL|https://caa.edu.kz/}} |- | [[Қазақстан-Британ техникалық университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |2001 || акционерлік қоғам || <small>Ректор (басқарма төрағасы):</small> <br />Ғабдуллин Маратбек Төлебергенұлы || {{URL|https://kbtu.edu.kz/}} |- | [[Арқалық педагогикалық университеті|Ы. Алтынсарин атындағы Арқалық педагогикалық университеті]] | [[Арқалық (қала)|Арқалық]] | style="text-align:center;" |1972 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />''бос орын'' |{{URL|https://api.edu.kz/}} |- | [[Қазақ агротехникалық зерттеу университеті|С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университеті]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |1957 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Тіреуов Қанат Маратұлы |{{URL|https://kazatu.edu.kz/}} |- | [[Астана медицина университеті]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |1964 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Надыров Камалжан Талғатұлы |{{URL|https://amu.edu.kz/}} |- | [[Халел Досмұхамедов атындағы Атырау университеті|Х. Досмұхамедов атындағы Атырау университеті]] | [[Атырау]] | style="text-align:center;" |1950 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />[[Саламат Нұрмұханұлы Идрисов|Идрисов Саламат Нұрмұханұлы]] |{{URL|https://asu.edu.kz/}} |- | [[Атырау мұнай және газ университеті|С. Өтебаев атындағы Атырау мұнай және газ университеті]] | [[Атырау]] | style="text-align:center;" |1980 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Шакуликова Гүлзада Тәңірбергенқызы |{{URL|https://aogu.edu.kz/}} |- | [[Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау университеті|Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау университетi]] | [[Көкшетау]] | style="text-align:center;" |1962 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Сырлыбаев Марат Қадырұлы |{{URL|https://shokan.edu.kz/}} |- | [[Академик Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды университеті]] | [[Қарағанды]] | style="text-align:center;" |1938 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Дулатбеков Нұрлан Орынбасарқызы |{{URL|https://buketov.edu.kz/}} |- | [[Әбілқас Сағынов атындағы Қарағанды техникалық университеті|Ә. Сағынов атындағы Қарағанды техникалық университеті]] | [[Қарағанды]] | style="text-align:center;" |1953 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Сағынтаева Сәуле Саветқызы |{{URL|https://www.kstu.kz/}} |- | [[Қарағанды медицина университеті]] | [[Қарағанды]] | style="text-align:center;" |1950 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Тұрмұхамбетова Анар Ақылбекқызы |{{URL|https://qmu.edu.kz/}} |- | [[Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Қостанай өңірлік университеті|А. Байтұрсынұлы атындағы Қостанай өңірлік университеті]] | [[Қостанай]] | style="text-align:center;" |1939 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Қуанышбаев Сейітбек Бекенұлы |{{URL|https://ksu.edu.kz/}} |- | [[Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университеті]] | [[Қызылорда]] | style="text-align:center;" |1937 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Кәрімова Бейбіткүл Сәрсемханқызы |{{URL|https://korkyt.edu.kz/}} |- | [[Махамбет Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті|М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті]] | [[Орал]] | style="text-align:center;" |1932 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Серғалиев Нұрлан Хабибуллаұлы |{{URL|https://wku.edu.kz/}} |- | [[Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті|Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті]] | [[Орал]] | style="text-align:center;" |1963 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Наметов Асқар Мырзахметұлы |{{URL|https://wkau.edu.kz/}} |- | [[Сәрсен Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университеті|С. Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университеті]] | [[Өскемен]] | style="text-align:center;" |1952 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Төлеген Мұхтар Әділбекұлы |{{URL|https://vku.edu.kz/}} |- | [[Дәулет Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан техникалық университеті|Д. Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан техникалық университеті]] | [[Өскемен]] | style="text-align:center;" |1958 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Рахметуллина Сәуле Жәдігерқызы |{{URL|https://www.ektu.kz/}} |- | [[Торайғыров университеті]] | [[Павлодар]] | style="text-align:center;" |1960 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Медетов Нұрлан Әмірұлы |{{URL|https://tou.edu.kz/}} |- | [[Павлодар педагогикалық университеті|Ә. Марғұлан атындағы Павлодар педагогикалық университеті]] | [[Павлодар]] | style="text-align:center;" |1962 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Әмірбекұлы Ержан |{{URL|https://ppu.edu.kz/}} |- | [[Солтүстік Қазақстан университеті|М. Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан университеті]] | [[Петропавл]] | style="text-align:center;" |1937 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Исақаев Ербол Маратұлы |{{URL|https://ku.edu.kz/}} |- | [[Рудный индустриялық университеті]] | [[Рудный]] | style="text-align:center;" |1977 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Сапарходжаев Нұрбек Пажарбекұлы |{{URL|https://www.rii.edu.kz/}} |- | [[Шәкәрім университеті]] | [[Семей]] | style="text-align:center;" |1934 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Орынбеков Думан Рымғалиұлы |{{URL|https://shakarim.edu.kz/}} |- | [[Семей медицина университеті]] | [[Семей]] | style="text-align:center;" |1953 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Дюсупов Алтай Ахметқалиұлы |{{URL|https://smu.edu.kz/}} |- | [[Жетісу университеті|І. Жансүгіров атындағы Жетісу университеті]] | [[Талдықорған]] | style="text-align:center;" |1972 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Бөрібаев Ермек Әбілтайұлы |{{URL|https://zhetysu.edu.kz/}} |- | [[М.Х. Дулати атындағы Тараз университеті]] | [[Тараз]] | style="text-align:center;" |1958 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Байжұманов Мұхтар Қазбекұлы |{{URL|https://dulaty.kz/}} |- | [[Қарағанды индустриялық университеті]] | [[Теміртау]] | style="text-align:center;" |1963 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Жәутіков Бахыт Ахатұлы |{{URL|https://tttu.edu.kz/}} |- | [[Халықаралық туризм және меймандостық университеті]] | [[Түркістан (қала)|Түркістан]] | style="text-align:center;" |2019 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Шоқпаров Әлібек Жұмабекұлы || {{URL|https://iuth.edu.kz/}} |- | [[Оңтүстік Қазақстан университеті|М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан университеті]] | [[Шымкент]] | style="text-align:center;" |1943 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Ахмед-Заки Дархан Жұмақанұлы |{{URL|https://auezov.edu.kz/}} |- | [[Оңтүстік Қазақстан педагогикалық университеті|Ө. Жәнібеков атындағы Оңтүстік Қазақстан педагогикалық университеті]] | [[Шымкент]] | style="text-align:center;" |1937 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />''бос орын'' |{{URL|https://zhanibekov.edu.kz/}} |} == ''Мемлекеттік органдардың'' жоғары оқу орындары == {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:05%;" | Атауы ! style="width:05%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | Басшысы ! style="width:05%;" | Басқарушы орган ! style="width:05%;" | Сайты |- | ҚР Президентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы | [[Астана]] | style="text-align:center;" |1994 | <small>Ректор:</small> <br /> Жолманов Азамат Сағатұлы || [[Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қызмет істері агенттігі|Мемлекеттік қызмет істері агенттігі]] || {{URL|https://www.apa.kz/}} |- | [[Қазақстан Республикасының Жоғары Сот Кеңесі#Сот төрелігі академиясы|ҚР Жоғары Сот Кеңесінің жанындағы Сот төрелігі академиясы]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |2001-2005, 2016 | <small>Ректор:</small> <br /> Баймолдина Зәуреш Хамитқызы || [[Қазақстан Республикасының Жоғары Сот Кеңесі|Жоғары Сот Кеңесі]] || {{URL|https://sta.edu.kz/}} |- | ҚР Бас прокуратурасының жанындағы Құқық қорғау органдары академиясы | [[Қосшы]] | style="text-align:center;" |2015 | {{sort|Сексембаев Марат Исламханұлы|<small>Ректор: әділет аға кеңесшісі</small> <br />Сексембаев Марат Исламханұлы}} |[[Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы|Бас прокуратура]] |{{URL|https://academy-gp.kz/}} |- | "AML ACADEMY" Қаржылық мониторинг академиясы | [[Астана]] | style="text-align:center;" |2023 | <small>Ректор:</small> <br /> Мерзадинов Ерғали Серікбайұлы || [[Қазақстан Республикасының Қаржылық мониторинг агенттігі|Қаржылық мониторинг агенттігі]] || {{URL|https://www.amlacademy.kz/}} |- | [[Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Академиясы|ҚР Ұлттық қауіпсіздік комитетінің академиясы]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1974 | {{sort|Мұқашев Ахат Ғаббасұлы|<small>Бастық: ұлттық қауіпсіздік генерал-майоры</small> <br /> Мұқашев Ахат Ғаббасұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті|Ұлттық қауіпсіздік комитеті]] |— |- | [[Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік әскери институты|ҚР Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара академиясы]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1931 | <small>Бастық: генерал-майор</small> <br />Поливанов Павел Константинович |[[Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті|Ұлттық қауіпсіздік комитеті]] |— |- | ҚР Төтенше жағдайлар министрлігінің М.Ғабдуллин атындағы Азаматтық қорғау академиясы | [[Көкшетау]] | style="text-align:center;" |1997 | {{sort|Әлібеков Ерлан Әлібекұлы|<small>Бастық: азаматтық қорғау полковнигі</small> <br />Әлібеков Ерлан Әлібекұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігі|Төтенше жағдайлар министрлігі]] |{{URL|http://agz.edu.kz/}} |- | [[Қазақстан Республикасы Ұлттық ұланының Академиясы|ҚР Ұлттық ұланының академиясы]] | [[Петропавл]] | style="text-align:center;" |1997 | {{sort|Тоқышев Артур Қалиақпарұлы|<small>Бастық: полковник</small> <br />Тоқышев Артур Қалиақпарұлы}} |[[Қазақстан Республикасының Ұлттық ұлан Бас қолбасшылығы|Ұлттық ұланның Бас қолбасшылығы]] |{{URL|https://www.ang.edu.kz/}} |- | ҚР Ішкі істер министрлігінің Ш.Қабылбаев атындағы Қостанай академиясы | [[Қостанай]] | style="text-align:center;" |1971 | {{sort|Дәрменов Ақынқали Дәуітбайұлы|<small>Бастық: полиция генерал-майоры</small> <br /> [[Ақынқали Дәуітбайұлы Дәрменов|Дәрменов Ақынқали Дәуітбайұлы]]}} |[[Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі|Ішкі істер министрлігі]] |{{URL|https://qpa.edu.kz/}} |- | ҚР Ішкі істер министрлігінің М.Есболатов атындағы Алматы академиясы | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1956 | {{sort|Қобландин Қалижан Жеңісбекұлы|<small>Бастық: полиция полковнигі </small> <br /> Қобландин Қалижан Жеңісбекұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі|Ішкі істер министрлігі]] |{{URL|https://alpolac.edu.kz/}} |- | [[Қазақстан Республикасы ІІМ Қарағанды академиясы|ҚР Ішкі істер министрлігінің Б.Бейсенов атындағы Қарағанды академиясы]] | [[Қарағанды]] | style="text-align:center;" |1969 | {{sort|Биекенов Нұрлан Амангелдіұлы|<small>Бастық: полиция полковнигі </small> <br /> Биекенов Нұрлан Амангелдіұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі|Ішкі істер министрлігі]] |{{URL|https://kpa.edu.kz/}} |- | ҚР Ішкі істер министрлігінің М.Бөкенбаев атындағы Ақтөбе заң институты | [[Ақтөбе]] | style="text-align:center;" |1996 | {{sort|Мұхаметқалиев Нұркен Жанболатұлы|<small>Бастық: полиция полковнигі</small> <br /> Мұхаметқалиев Нұркен Жанболатұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі|Ішкі істер министрлігі]] |{{URL|https://auimvd.edu.kz/}} |- | ҚР Ішкі істер министрлігінің басқару академиясы | [[Астана]] | style="text-align:center;" |2024 | {{sort|Жолдасов Ораз Жолдасұлы|<small>Бастық:</small> <br /> Жолдасов Ораз Жолдасұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі|Ішкі істер министрлігі]] | — |- | [[Ұлттық қорғаныс университеті|ҚР Қорғаныс министрлігінің Ұлттық қорғаныс университеті]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |1997 | {{sort|Мұстабеков Асқар Досбосынұлы|<small>Бастық: генерал-майор </small> <br /> Мұстабеков Асқар Досбосынұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі|Қорғаныс министрлігі]] |{{URL|https://nuo.kz/}} |- | ҚР Қорғаныс министрлігінің Радиоэлектроника және байланыс әскери-инженерлік институты | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |2001 | {{sort|Кабаков Нұртас Дәулетұлы|<small>Бастық: генерал-майор</small> <br /> Қабақов Нұртас Дәулетұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі|Қорғаныс министрлігі]] |{{URL|https://www.viires.edu.kz/}} |- | ҚР Қорғаныс министрлігінің [[Әуе Қорғаныс Күштері Әскери Институты|Екі мәрте Кеңес Одағының Батыры Т.Ж.Бигелдинов атындағы Әуе қорғанысы күштерінің әскери институты]] | [[Ақтөбе]] | style="text-align:center;" |1974 | {{sort|Еспағанбетов Тимур Төлегенұлы|<small>Бастық: полковник</small> <br /> Еспағанбетов Тимур Төлегенұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі|Қорғаныс министрлігі]] |{{URL|https://visvo.edu.kz/}} |- | ҚР Қорғаныс министрлігінің [[Құрлық әскерлерінің әскери институты|С.Нұрмағамбетов атындағы Құрлық әскерлерінің әскери институты]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" | 1970 | {{sort|Ибатулин Бауыржан Шарифулаұлы|<small>Бастық: генерал-майор </small> <br /> Ибатулин Бауыржан Шарифулаұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі|Қорғаныс министрлігі]] | — |} == ''Жекеменшік'' жоғары оқу орындары == === Университеттер === {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:26%;" | Атауы ! style="width:05%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | Түрі ! style="width:05%;" | Басшысы ! style="width:05%;" | Сайты |- | [[Халықаралық ақпараттық технологиялар университеті]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |2009 | акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Исахов Асылбек Абдиашимұлы |{{URL|https://iitu.edu.kz/}} |- | [[Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті|«Нұр-Мүбарак» Египет ислам мәдениеті университеті]]{{efn|Құрылтайшысы — [[Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы]].}} || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1993 || жеке мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Ахмед Хусейн Мухаммад Ибраһим || {{URL|https://www.nmu.edu.kz/}} |- | [[Алматы энергетика және байланыс университеті|Ғ. Дәукеев атындағы Алматы энергетика және байланыс университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1975 || коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Ректор:</small> <br />Нығыметов Ғани Сақтағанұлы || {{URL|https://aues.edu.kz/}} |- | [[КИМЭП|КИМЭП университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1992 || коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Президент:</small> <br />[[Чан Йан Бэнг]] <br /><small>Провост, бірінші проректор:</small> <br />Тимоти Льюис Барнетт || {{URL|https://www.kimep.kz/}} |- | [[Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университеті|Абылай хан атындағы Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1941 || акционерлік қоғам || <small>Ректор:</small> <br />[[Сәлима Сағиқызы Құнанбаева|Құнанбаева Сәлима Сағиқызы]] || {{URL|https://www.ablaikhan.kz/}} |- | [[Тұран (университет)|«Тұран» университеті]]{{efn|Құрылтайшылары — университет басшысы және «Тұран» білім беру корпорациясы президенті Рахман Алшанов пен оның ұлы, «Тұран» корпорациясының бірінші вице-президенті Қуаныш Тазабеков, «Тұран-Астана» университетінің бұрынғы ректоры және «Тұран» корпорациясының вице-президенті Орақ Әлиев}} || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1992 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Алшанов Рахман Алшанұлы || {{URL|https://turan.edu.kz/}} |- |[[ALT Университеті|М. Тынышбаев атындағы ALT университеті]] |[[Алматы]] | style="text-align:center;" |1931 | акционерлік қоғам || <small>Президент-ректор:</small> <br />Жармағамбетова Меруерт Советқызы |{{URL|https://alt.edu.kz/}} |- | [[Нархоз университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1963 || коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Президент, басқарма төрағасы:</small> <br />Қожахмет Қанат Темірғалыұлы <br /><small>Провост:</small> <br />Шоланов Ерлан Нұрлыбекұлы || {{URL|https://narxoz.edu.kz/}} |- | [[Алматы технологиялық университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1957 || акционерлік қоғам || <small>Президент:</small> <br />[[Құралбек Сәдібайұлы Құлажанов|Құлажанов Құралбек Сәдібайұлы]] <br /><small>Ректор:</small> <br />Құлажанов Талғат Құралбекұлы || {{URL|https://atu.edu.kz/}} |- | [[Қазақстан-Неміс университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1999 || білім беру мекемесі || <small>Президент:</small> <br />Волрад Роммель <br /><small>Ректор:</small> <br />Әжібаева Әсел Әуезқызы || {{URL|https://dku.kz/}} |- | [[Халықаралық бизнес университеті|К. Сағадиев атындағы Халықаралық бизнес университеті]] (UIB){{efn|Құрылтайшылары — «NNEF» қоғамдық қорының директоры Светлана Мырзабекова, бұрынғы білім және ғылым министрі [[Ерлан Кенжеғалиұлы Сағадиев|Ерлан Сағадиевтің]] жақын туыстары}} || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1992 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Махметова Анар Мұсақызы | {{URL|https://uib.edu.kz/}} |- | Қонаев Университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1993 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Президент:</small> <br />Жалаири Өмірәлі Шакарапұлы <br /><small>Ректор:</small> <br />Өмірәлі Жәзира Өмірәліқызы || {{URL|https://vuzkunaeva.kz/}} |- | Еуразия технологиялық университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1948 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Сүлейменов Ербол Зинаддинұлы || {{URL|https://etu.edu.kz/}} |- | [[Каспий қоғамдық университеті]] (Caspian University){{efn|Құрылтайшысы — ақын, психолог, продюсер [[Карина Сәрсенова]] (белгілі кәсіпкер [[Рашид Темірболатұлы Сәрсенов|Рашит Сәрсеновтің]] қызы).}} || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1992 || білім беру мекемесі || <small>Ректор:</small> <br />Нүсенов Жолдасбек Мүсілімұлы || {{URL|https://cu.edu.kz/}} |- | [[Халықаралық инженерлік-технологиялық университеті]]|| [[Алматы]] || style="text-align:center;" |2001 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Сәрсенбекова Гүлнәр Әлібекқызы | {{URL|https://metu.edu.kz/}} |- | Халықаралық көліктік-гуманитарлық университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |2000 || мекеме || <small>Президент:</small> <br />Омаров Амангелді Жұмағалиұлы <br /><small>Ректор:</small> <br />Тұрдалиев Әуезхан Тұрдалыұлы | {{URL|https://mtgu.edu.kz/}} |- | Алматы гуманитарлық-экономикалық университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1997 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Корвяков Валерий Анатольевич || {{URL|https://ageu.edu.kz/}} |- | Қазақстан-Ресей медициналық университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1992 || мемлекеттік емес білім беру мекемесі || <small>Ректор:</small> <br />Жайнақбаев Нұрлан Темірбекұлы || {{URL|https://krmu.edu.kz/}} |- | [[Алматы Менеджмент Университеті|Алматы менеджмент университеті]] (AlmaU){{efn|Құрылтайшылары — университет басшысы Асылбек Қожахметовтің жақын туыстары, кәсіпкер Абылайхан Саматдин, ғалым және кәсіпкер Мірғали Қонаевтың ұлы}} || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1988 || білім беру мекемесі || <small>Президент:</small> <br />Қожахметов Асылбек Базарбайұлы<br /><small>Ректор:</small> <br />Күреңкеева Гүлнара Тұрдалықызы || {{URL|https://almau.edu.kz/}} |- | «ҚДЖСМ» Қазақстандық медицина университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" | 1997|| жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Әуезова Ардақ Мұханбетжанқызы || {{URL|https://ksph.edu.kz/}} |- |[[Қайнар (университет)|Q University]] |[[Алматы]] | style="text-align:center;" |1991 | мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Джанегизова Айсұлу Сабирханқызы |{{URL|https://q-university.kz/}} |- | Халықаралық білім беру корпорациясы ([[Қазақ бас сәулет-құрылыс академиясы]], Қазақ-Америка Университеті) || [[Алматы]] || style="text-align:center;" | 1980&nbsp;(ҚазБСҚА) <br />1997 (ҚАУ) <br />2007 (ХБК) || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />[[Маргарита Болатқызы Имандосова|Имандосова Маргарита Булатовна]] <br /><small>Провост:</small> <br />Сәбденалиев Бақтияр Асылбайұлы || {{URL|https://mok.edu.kz/}} |- | [[Қазақ гуманитарлық заң университеті|М.С. Нәрікбаев атындағы КАЗГЮУ университеті]] || [[Астана]]|| style="text-align:center;" | 1994|| акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы:</small> <br />Нәрікбаев Талғат Мақсұтұлы <small>Провост (ректор):</small> <br />Пен Сергей Геннадьевич | {{URL|https://mnu.kz/}} |- | Astana IT University{{efn|91% үлесі «NNEF» қоғамдық қорына, 9% үлесі Қазақстан Үкіметіне тиесілі.}} || [[Астана]]|| style="text-align:center;" | 2019|| жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Хикметов Асқар Құсыпбекұлы || {{URL|https://astanait.edu.kz/}} |- | Астана халықаралық университеті || [[Астана]]|| style="text-align:center;" | 2018 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Президент:</small> <br />Ырсалиев Серік Азтайұлы || {{URL|https://www.aiu.kz/}} |- | Esil University || [[Астана]]|| style="text-align:center;" | 1999 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Таубаев Аяпберген Алданайұлы || {{URL|https://esil.edu.kz/}} |- | Қ. Құлажанов атындағы Қазақ технология және бизнес университеті{{efn|Жалғыз акционері — [[Алматы технологиялық университеті|«Алматы технологиялық университеті»]] АҚ}} || [[Астана]]|| style="text-align:center;" | 2003|| акционерлік қоғам || <small>Президент-ректор:</small> <br />Байбеков Сейдіқасым Ниязбекұлы || {{URL|https://kaztbu.edu.kz/}} |- | «Тұран-Астана» Университеті{{efn|Құрылтайшылары — университеттің бұрынғы ректоры және «Тұран» білім беру корпорациясының вице-президенті Орақ Әлиев, Қаржыгерлер қауымдастығының төрағасы Серік Аханов, белгілі саясаткер [[Жақсыбек Әбдірахметұлы Құлекеев|Жақсыбек Құлекеевтің]] жұбайы Гүлнар Исмурзина, университеттің бұрынғы ректоры Сабыржан Мадеев, «Тұран» корпорациясының бірінші вице-президенті Қуаныш Тазабеков, «Тұран» корпорациясының президенті Рахман Алшанов}} || [[Астана]]|| style="text-align:center;" | 1998 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Жапарова Гүлжамал Әлкенқызы || {{URL|https://tau-edu.kz/}} |- | Баишев Университеті || [[Ақтөбе]]|| style="text-align:center;" | 1996 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Лыгина Ольга Ивановна || {{URL|https://bu.edu.kz/}} |- | [[Жезқазған университеті|Ө.А. Байқоңыров атындағы Жезқазған университеті]] || [[Жезқазған]]|| style="text-align:center;" | 1961|| акционерлік қоғам || <small>Президент-ректор:</small> <br />Тәкішев Әбділмәлік Арғынұлы || {{URL|https://zhezu.edu.kz/}} |- | А. Мырзахметов атындағы Көкшетау университеті || [[Көкшетау]]|| style="text-align:center;" | 2000|| мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Елубаев Сағынтай Зекенұлы || {{URL|https://kuam.edu.kz/}} |- | [[Қарағанды экономика университеті|Қазтұтынуодағы Қарағанды университеті]]{{efn|Құрылтайшысы — ҚР кооперативтік ұйымдарының облыстық (өңірлік) бірлестіктерінің қауымдастығы (Қазтұтынуодағы)}} || [[Қарағанды]]|| style="text-align:center;" | 1966|| жеке мекеме || <small>Ректор:</small> <br />[[Ерқара Балқараұлы Аймағамбетов|Аймағанбетов Ерқара Балқараұлы]] || {{URL|https://keu.kz/}} |- | [[SDU University]]{{efn|Құрылтайшысы — «Білім Орда» Халықаралық қоғамдық қоры.}} || [[Қаскелең]] || style="text-align:center;" | 1996|| мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Игенбаев Әлімжан Бекежанұлы || {{URL|https://sdu.edu.kz/}} |- | М. Дулатов атындағы Қостанай инженерлік-экономикалық университеті || [[Қостанай]] || style="text-align:center;" | 1996 || жеке мекеме || <small>Президент:</small> <br />Мамедов Рихсибай Абдурахманович<br /><small>Ректор:</small> <br />Исмаилов Арман Оразалыұлы || {{URL|https://kineu.edu.kz/}} |- | Академик З. Алдамжар атындағы Қостанай әлеуметтік-техникалық университеті || [[Қостанай]] || style="text-align:center;" | 1998 || мекеме || <small>Президент:</small> <br />Алдамжар Бибігүл Зұлқарнайқызы <br /><small>Ректор:</small> <br />Абдуллин Руслан Батыржанұлы || {{URL|https://kosstu.edu.kz/}} |- | «Болашақ» Қызылорда университеті || [[Қызылорда]] || style="text-align:center;" | 1995 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Президент:</small> <br />[[Бақберген Сәрсенұлы Досманбетов|Досманбетов Бақберген Сәрсенұлы]]<br /><small>Ректор:</small> <br />Досманбетов Динар Бақбергенұлы | {{URL|https://bolashak-edu.kz/}} |- | Қызылорда ашық университеті || [[Қызылорда]] || style="text-align:center;" | 1998 || білім беру мекемесі || <small>Ректор:</small> <br />Бисенов Қылышбай Алдабергенұлы || {{URL|https://ouk.edu.kz/}} |- | Батыс Қазақстан инновациялық-технологиялық университеті || [[Орал]] || style="text-align:center;" | 2000|| жеке меншік жоғары кәсіби білім беру мекемесі || <small>Ректор:</small> <br />Шакешев Бекболат Теміржанұлы || {{URL|https://wkitu.kz/}} |- | Қазақстан инновациялық және телекоммуникациялық жүйелер университеті || [[Орал]] || style="text-align:center;" | 1998 || мемлекеттік емес білім беру мекемесі || <small>Президент:</small> <br />[[Ақсерік Сарыұлы Әйтімов|Әйтімов Ақсерік Сарыұлы]]<br /> <small>Ректор:</small> <br />Баяхов Әліби Науханұлы || {{URL|https://kazuits.edu.kz/}} |- | [[Қазақстан-Американдық еркін университеті|Қазақстан-Америка еркін университеті]] || [[Өскемен]] || style="text-align:center;" | 1994|| жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Президент:</small> [[Ережеп Әлхайырұлы Мәмбетқазиев|Мәмбетқазиев Ережеп Әлхайырұлы]]<br /><small>Ректор:</small> <br />Мәмбетқазиев Айдар Ережепұлы || {{URL|https://kafu.edu.kz/}} |- | Инновациялық Еуразия университеті || [[Павлодар]] || style="text-align:center;" | 1991 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Мұсабекова Гүлвира Айдарханқызы || {{URL|https://ineu.edu.kz/}} |- | Әлихан Бөкейхан университеті || [[Семей]] || style="text-align:center;" | 1998 || білім беру мекемесі || <small>Президент:</small> Құрманбаева Шырын Асылханқызы<br /><small>Ректор:</small> <br />Койчубаев Александр Сергеевич || {{URL|https://abu.edu.kz/}} |- | Академик Ә. Қуатбеков атындағы Халықтар Достығы университеті || [[Шымкент]]|| style="text-align:center;" | 1999|| мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Қуатбекова Рабиға Әбдімұсақызы || {{URL|https://udn.edu.kz/}} |- | Ж.А. Тәшенев атындағы университет || [[Шымкент]]|| style="text-align:center;" | 1998 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Президент:</small> <br />Серік Оңалбайұлы<br /><small>Ректор:</small> <br />Байболов Қанат Сейтжанұлы || {{URL|https://tashenev.edu.kz/}} |- | «Мирас» Университеті || [[Шымкент]]|| style="text-align:center;" | 1997 || мекеме || <small>Президент:</small> Мырзалиев Мәлік Болатұлы<br /><small>Ректор:</small> <br />Халықберген Нүркен Ғалымұлы || {{URL|https://miras.edu.kz/}} |- | Орталық Азия Инновациялық Университеті || [[Шымкент]]|| style="text-align:center;" | 2021|| жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Ажидинов Акмалдин Сапардинович || {{URL|https://caiu.edu.kz/}} |- | Шымкент университеті || [[Шымкент]]|| style="text-align:center;" | 2001 || жеке мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Сейтқұлов Нұрлыбек Ақынұлы || {{URL|https://univershu.edu.kz/}} |} === Академиялар === {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:26%;" | Атауы ! style="width:10%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | Түрі ! style="width:05%;" | Басшысы ! Сайты |- | [[Қазақ спорт және туризм академиясы]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" | 1944|| коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Президент:</small> <br />[[Қайрат Хайроллаұлы 3акария|Закирьянов Қайрат Қайроллаұлы]]<br /> <small>Ректор:</small> <br />Закирьянов Бауыржан Қайратұлы | {{URL|https://kazast.edu.kz/}} |- | Дене шынықтыру және бұқаралық спорт академиясы || [[Астана]] || style="text-align:center;" | 2021 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Қуанғалиева Тұрсынзада Қуанғалиқызы || {{URL|https://apems.edu.kz/}} |- | Гуманитарлық-техникалық академия || [[Көкшетау]] || style="text-align:center;" | 1992|| мекеме || <small>Президент:</small> <br />Пак Владимир Юн-Динович<br /><small>Ректор:</small> <br />[[Әбілмәжін Мұсайыпұлы Аюлов|Аюлов Әбілмәжін Мұсайыпұлы]] || {{URL|https://gta.edu.kz/}} |- | «Болашақ» академиясы || [[Қарағанды]] || style="text-align:center;" | 1995 || жеке меншік мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Рысмағамбетова Гүлнара Мусиқызы || {{URL|https://bolashaq.edu.kz/}} |- | Орталық Қазақстан Академиясы || [[Қарағанды]] || style="text-align:center;" | 2012 || жеке мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Жүнісов Бақтыбай Жолжақсынұлы || {{URL|https://c-k-a.edu.kz/}} |- | [[Оңтүстік Қазақстан медицина академиясы]] || [[Шымкент]] || style="text-align:center;" | 1979 || акционерлік қоғам || <small>Ректор:</small> <br /> Сейітжанова Жанна Серікжанқызы|| {{URL|https://skma.edu.kz/}} |} === Институттар === {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:26%;" | Атауы ! style="width:10%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | Түрі ! style="width:05%;" | Басшысы ! Сайты |- | Л.Б. Гончаров атындағы Қазақ автомобиль-жол институты || [[Алматы]] || style="text-align:center;" | 1999 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Қабашев Рақымжан Әбілқасымұлы || {{URL|https://kazadi.edu.kz/}} |- | [[Еуразия гуманитарлық институты|А.Қ. Құсайынов атындағы Еуразия гуманитарлық институты]] || [[Астана]] || style="text-align:center;" | 1995|| жоғары білім беру мекемесі || <small>Ректор:</small> <br />Исмаилов Амангелді Жақсылықұлы || {{URL|https://egi.edu.kz/}} |- | [[Қаныш Сәтбаев атындағы Екібастұз инженерлік-техникалық институты (ЕИТИ)|Академик Қ. Сәтбаев атындағы Екібастұз инженерлік-техникалық институты]] || [[Екібастұз]] || style="text-align:center;" | 1994 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Сиваракша Далида Маратовна || {{URL|https://eiti.edu.kz/}} |- | Ш. Мұртаза атындағы Халықаралық Тараз инновациялық институты || [[Тараз]] || style="text-align:center;" | 2008 || мекеме || <small>Президент:</small> <br />Мүслімов Нұржан Жомартұлы<br /> <small>Ректор:</small> <br />Баяндин Марат Асылбекұлы | {{URL|https://htii.edu.kz/}} |} == ''Шетелдік'' ЖОО филиалдары == {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:26%;" | Филиал ! style="width:10%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:10%;" | Серіктес ЖОО ! style="width:05%;" | Басшысы ! Сайты |- | {{ту|Ресей}} Санкт-Петербург гуманитарлық кәсіподақтар университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1984 || — || <small>Директор:</small> <br />Аубакирова Анна Александровна || {{URL|https://almata.gup.ru/}} |- | {{ту|Ресей}} Челябі мемлекеттік университеті || [[Қостанай]] || style="text-align:center;" |2000 || — || <small>Директор:</small> <br />Нализко Наталья Александровна || {{URL|https://csukz.ru/}} |- | {{ту|Ресей}} [[Мәскеу мемлекеттік университеті|М.В. Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университеті]] || [[Астана]] || style="text-align:center;" |2001 || Гумилёв университеті || <small>Директор:</small> <br />Сидорович Александр Владимирович || {{URL|https://www.msu.kz/}} |- | {{ту|Ресей}} Мәскеу авиациялық институты || [[Байқоңыр (қала)|Байқоңыр]] || style="text-align:center;" |2012 || — || <small>Директор:</small> <br />Самойленко Елена Аркадьевна || {{URL|https://voshod.mai.ru/}} |- | {{ту|Ұлыбритания}} De Montfort University || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |2021 || — || <small>Кампус басшысы:</small> <br />Эрик Димла || {{URL|https://dmuk.edu.kz/}} |- | {{ту|Ресей}} «МИФИ» Ұлттық ядролық зерттеу университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |2022 || Әл-Фараби университеті || <small>Директор:</small> <br />Дәулетов Асқар Ербұланұлы || {{URL|https://almaty.mephi.ru/}} |- | {{ту|Германия}} Қазақ-неміс тұрақты инженерия институты || [[Ақтау]] || style="text-align:center;" |2023 || Есенов университеті || <small>Директор:</small> <br />Макс Айрих || {{URL|https://kini.kz/}} |- | {{ту|Ұлыбритания}} Coventry University || [[Астана]] || style="text-align:center;" |2024 || — || <small>Президент:</small> <br />[[Мирас Мұхтарұлы Дәуленов|Дәуленов Мирас Мұхтарұлы]] || {{URL|https://coventry.edu.kz/}} |} * {{ту|АҚШ}} Аризона университеті ([[Петропавл]], 2022) — Қозыбаев университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Ресей}} [[Ресей мемлекеттік мұнай және газ университеті|И.М. Губкин атындағы Ресей мемлекеттік мұнай және газ университеті]] ([[Атырау]], 2022) — Өтебаев университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Ұлыбритания}} Heriot-Watt University ([[Ақтөбе]], 2023)<ref>[https://kapital.kz/gosudarstvo/122564/kakiye-filialy-zarubezhnykh-vuzov-otkryli-v-kazakhstane.html Какие филиалы зарубежных вузов открыли в Казахстане]</ref> — Жұбанов университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Польша}} Быдгощ экономика университеті ([[Семей]], 2023) — Шәкәрім университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Қытай}} [[Гонконг университеті]] ([[Алматы]], 2023) — Сәтбаев университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Қытай}} Тяньцзин кәсіби университеті ([[Өскемен]], 2023) — Серікбаев университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Қытай}} Солтүстік-Батыс политехникалық университеті ([[Алматы]], 2023) — Әл-Фараби университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Оңтүстік Корея}} Сеул ұлттық ғылым және технологиялар университеті ([[Қызылорда]], 2023) — Қорқыт ата университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Италия}} Марке политехникалық университеті ([[Талдықорған]], 2024) — Жансүгіров университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Қытай}} Пекин тіл және мәдениет университеті ([[Астана]], 2024) — Астана халықаралық университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Түркия}} Гази университеті ([[Шымкент]], 2024) — Жәнібеков университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Ирландия}} Квинс университеті ([[Алматы]], 2024) — Нархоз университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Ресей}} Д.И. Менделеев атындағы Ресей химия-технология университеті ([[Тараз]], 2024) — Дулати университеті жанында жұмыс істейді == Жекешелендірілген жоғары оқу орындары == # "[[ALT Университеті|М. Тынышбаев атындағы ALT университеті]]" АҚ — 2003-2004 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2012 жылы жеке меншікте болған 65% акциясын "[[Қазақстан темір жолы]]" ұлттық компаниясы сатып алып, 2015 жылы үлесін 100%-ға дейін арттырды. 2018 жылы оқу орны қайта жекешелендірілді. 2024 жылғы дерек бойынша жалғыз акционері — "Управляющая Компания КазАТК" ЖШС (иесі кәсіпкер Гүлзана Серікова).<ref>[https://gr5.e-qazyna.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1972436/%D0%9A%D0%9E%D0%9D%D0%A1%D0%BE%D0%BB%20%D0%A4%D0%9E%20%D0%B8%20%D0%90%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%202023%20%D0%BE%D1%82%2026%2008%2024.pdf Аудиторский отчет за 2023 год (консолидированный)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240923210852/https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1972436/%D0%9A%D0%9E%D0%9D%D0%A1%D0%BE%D0%BB%20%D0%A4%D0%9E%20%D0%B8%20%D0%90%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%202023%20%D0%BE%D1%82%2026%2008%2024.pdf |date=2024-09-23 }}</ref> # "[[Қазақстан-Британ техникалық университеті]]" АҚ — 2001 жылы құрылған кезде акциялары Қазақстан Үкіметіне, ал 2003-2018 жылдары "[[ҚазМұнайГаз]]" ұлттық компаниясына тиесілі болды. 2024 жылғы дерек бойынша жалғыз акционері "NNEF" қоғамдық қоры болды (иесі кәсіпкер [[Динара Нұрсұлтанқызы Құлыбаева|Динара Құлыбаева]]).<ref>[https://opi.dfo.kz/p/ru/DossierDownload/DfoObjects/1959955/%D0%90%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%20%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%B4%20%D0%A4%D0%9E%20%D0%9A%D0%91%D0%A2%D0%A3%202023.pdf Аудиторский отчет за 2023 год]</ref> 2025 жылы жоғары оқу орны сот шешімімен "Қайтарылған активтерді басқару компаниясы" ЖШС басқаруына өтті.<ref>[https://opi.dfo.kz/p/ru/DfoObjects/objects/teaser-view/28429?WebReportPluginId=1dc804c7-71c0-4007-be82-9dd4bc75ccab&WebReportId=21682&WebReportPart=spreadsheet&OptionName=WebReports Акционерное Общество "Казахстанско-Британский Технический Университет"]</ref> # "[[Оңтүстік Қазақстан медицина академиясы]]" АҚ — 2018 жылға дейін 100% акциясы мемлекетке тиесілі болды. 2024 жылғы дерек бойынша жалғыз акционері — "Қазақ инновациялық университеті" ЖШС ("Оңтүстік" қаржы сауда-өнеркәсіп корпорациясы" ЖШС құрамына кіреді, иесі кәсіпкер [[Серікжан Сейітжанұлы Сейітжанов|Серікжан Сейітжанов]], оның жұбайы мен балалары).<ref>[https://gr5.e-qazyna.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1920467/%D0%9E%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%20%D0%90%D0%9E%20%D0%AE%D0%9A%D0%9C%D0%90.pdf Аудиторский отчет за 2023 год] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240924000049/https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1920467/%D0%9E%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%20%D0%90%D0%9E%20%D0%AE%D0%9A%D0%9C%D0%90.pdf |date=2024-09-24 }}</ref> # "Қазақ медициналық үздіксіз білім беру университеті" АҚ — 2015 жылға дейін 100% акциясы мемлекетке тиесілі болды. 2021 жылы бас лицензиясынан айырылды. 2017 жылғы дерек бойынша жалғыз акционері — "Сана" медициналық орталығы" ЖШС.<ref>[https://opi.dfo.kz/p/ru/DossierDownload/DfoObjects/1394720/%D0%90%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82.pdf Аудиторский отчет за 2016 год]</ref> # "ВШОЗ" Қазақстандық медицина университеті" ЖШС — 2015 жылға дейін 100% үлесі мемлекетке тиесілі болды. # "[[Халықаралық ақпараттық технологиялар университеті]]" АҚ — 2009 жылы құрылған кезде 50% акциясы, 2015 жылға дейін 33% акциясы [[Зерде (холдинг)|"Зерде"]] ұлттық холдингіне тиесілі болды. 2024 жылғы дерек бойынша ең ірі акционерлері: "NNEF" қоғамдық қоры (85%), "[[Қазақтелеком]]ның" бұрынғы басшысы [[Қуанышбек Бақытбекұлы Есекеев|Қуанышбек Есекеевтің]] жұбайы Мадина Бектұрғанова (10%).<ref>[https://gr5.e-qazyna.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1970606/%D0%9E%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%20%D0%BD%D0%B5%D0%B7%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%81%D0%B8%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20%D0%B0%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B0%20%20%D0%A4%D0%9E%20%D0%B7%D0%B0%20%D0%B3%D0%BE%D0%B4%202023%20%D0%9C%D0%A3%D0%98%D0%A2%20(%D0%A6%D0%B5%D0%BD%D1%82%D1%80%D0%B0%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD).pdf Аудиторский отчет за 2023 год] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240923195654/https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1970606/%D0%9E%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%20%D0%BD%D0%B5%D0%B7%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%81%D0%B8%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20%D0%B0%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B0%20%20%D0%A4%D0%9E%20%D0%B7%D0%B0%20%D0%B3%D0%BE%D0%B4%202023%20%D0%9C%D0%A3%D0%98%D0%A2%20(%D0%A6%D0%B5%D0%BD%D1%82%D1%80%D0%B0%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD).pdf |date=2024-09-23 }}</ref> # [[КИМЭП|"КИМЭП Университеті"]] КеАҚ — 2004 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2024 жылғы дерек бойынша акционерлері: ЖОО басшысы [[Чан Йан Бэнг]] (60%), Қазақстан Үкіметі (40%).<ref>[https://ulysmedia.kz/analitika/19778-chto-skryvaet-kimep-skolko-stoit-obuchenie-kuda-idiot-pribyl-i-pochemu-on-ischez-iz-spiska-privatizatsii/ Что скрывает КИМЭП: сколько стоит обучение, куда идёт прибыль и почему он исчез из списка приватизации]</ref> # [[Қазақ гуманитарлық заң университеті|"М.С. Нәрікбаев атындағы КАЗГЮУ университеті"]] АҚ — 2003-2004 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2021 жылы мемлекет меншігінде қалған 35% акциясы жекешелендірілді. 2024 жылғы дерек бойынша ең ірі акционерлері: бұрынғы бас прокурор, жоғарғы сот төрағасы және ЖОО басшысы [[Мақсұт Сұлтанұлы Нәрікбаев|Мақсұт Нәрікбаевтың]] балалары (60,5%; оның ішінде қазіргі ЖОО басшысы Талғат Нәрікбаев 38%), "Павлодар Білім" ЖШС (35%; иесі Талғат Нәрікбаев).<ref>[https://gr5.e-qazyna.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1971990/%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%B4%D0%B8%D1%80.%D0%9E%D1%87%D0%B5%D1%82.pdf Аудиторский отчет за 2023 год (консолидированный)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240923232639/https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1971990/%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%B4%D0%B8%D1%80.%D0%9E%D1%87%D0%B5%D1%82.pdf |date=2024-09-23 }}</ref> # [[Жезқазған университеті|"Ө.А. Байқоңыров атындағы Жезқазған университеті"]] АҚ — 2003-2004 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2019 жылы мемлекет меншігінде қалған 35% акциясы жекешелендірілді. 2024 жылғы дерек бойынша акционерлері: "Білім бұлағы" ЖШС (65%), ЖОО басшысының ұлы Айдар Арғын (35%).<ref>[https://gr5.e-qazyna.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1971327/%D0%90%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%20%D0%B7%D0%B0%202023%20%D0%B3%D0%BE%D0%B4.pdf Аудиторский отчет за 2023 год]</ref> # "[[Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университеті|Абылай хан атындағы Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университеті]]" АҚ — 2003-2004 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2019 жылы мемлекет меншігінде қалған 35% акциясы жекешелендірілді. 2024 жылғы дерек бойынша ең ірі акционерлері: "Айтек-ITEC" ЖШС (80%; иесі ЖОО басшысының қызы), "IBCC" ЖШС (17,5%).<ref>[https://gr5.e-qazyna.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1963969/%D0%A4%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C%20%D0%B7%D0%B0%202023%20%D0%B3%D0%BE%D0%B4.pdf Аудиторский отчет за 2023 год] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240923221513/https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1963969/%D0%A4%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C%20%D0%B7%D0%B0%202023%20%D0%B3%D0%BE%D0%B4.pdf |date=2024-09-23 }}</ref> # "[[Қазақ бас сәулет-құрылыс академиясы]]" АҚ — 2003-2004 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2019 жылы мемлекет меншігінде қалған 35% акциясы жекешелендірілді. 2020 жылы [[Қазақ бас сәулет-құрылыс академиясы]] мен Қазақ-Америка университеті біртұтас Халықаралық білім беру корпорациясына біріктірілді. 2024 жылғы дерек бойынша корпорация иесі — "Verum Holding Ltd." жеке компаниясы (иесі бұрынғы ЖОО басшысы [[Әмірлан Айдарбекұлы Құсайынов|Әмірлан Құсайыновтың]] ұлы Айғазы Құсайынов). # "[[Қазақ спорт және туризм академиясы]]" КеАҚ — 2003-2004 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2015 жылы мемлекет меншігінде қалған 20% акциясы жеке меншікке өтті. 2024 жылғы дерек бойынша ең ірі акционерлері: ЖОО басшысы [[Қайрат Хайроллаұлы 3акария|Қайрат Закирьянов]] (30%), "Жарыс-СТ" ЖШС (29%), "Aktau Industries Service" ЖШС (20%), "Матай-KZ" ЖШС (19%).<ref>[https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1941169/2023%20%D0%A4%D0%9E%20%D0%B8%20%D0%91%D0%91.pdf Аудиторский отчет за 2023 год] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240923231642/https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1941169/2023%20%D0%A4%D0%9E%20%D0%B8%20%D0%91%D0%91.pdf |date=2024-09-23 }}</ref> # "[[Нархоз университеті]]" КеАҚ — 2003-2004 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2024 жылғы дерек бойынша жалғыз акционері — кәсіпкер [[Болат Жамитұлы Өтемұратов|Болат Өтемұратов]].<ref>[https://opi.dfo.kz/p/ru/DossierDownload/DfoObjects/1972310/%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%B4%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%B0%D1%8F%20%D1%84%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C%20%D0%BD%D0%B0%2031.12.2023%20%D0%B3..pdf Аудиторский отчет за 2023 год (консолидированный)]</ref> # "[[Алматы технологиялық университеті]]" АҚ — 1999 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2024 жылғы дерек бойынша жалғыз акционері — "Ертам" ЖШС (иесі ЖОО басшысы, оның жұбайы мен ұлы).<ref>[https://opi.dfo.kz/p/ru/DossierDownload/DfoObjects/1940507/%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%B4%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%B0%D1%8F%20%D1%84%D0%B8%D0%BD%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C%202023.PDF Аудиторский отчет за 2023 год (консолидированный)]</ref> # "[[Алматы энергетика және байланыс университеті|Ғ. Дәукеев атындағы Алматы энергетика және байланыс университеті]]" КеАҚ — 1997 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2019 жылы мемлекет меншігінде қалған 34% акциясы жекешелендірілді. 2024 жылғы дерек бойынша ең ірі акционерлері: "NNEF" қоғамдық қоры (34%), ағайынды Александр (30%) және Эдгар Салдузилер (28%).<ref>[https://gr5.e-qazyna.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1964447/%D0%9E%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%20%D0%A2%D0%9E%D0%9E%20%D0%90%D0%B9%D0%B0%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%202023%D0%B3_compressed.pdf Аудиторский отчет за 2023 год (консолидированный)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240923220134/https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1964447/%D0%9E%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%20%D0%A2%D0%9E%D0%9E%20%D0%90%D0%B9%D0%B0%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%202023%D0%B3_compressed.pdf |date=2024-09-23 }}</ref> == Ерекше мәртебесі бар жоғары оқу орындары == Жоғары білім беру саласында зор үлес қосқан оқу орындарына Президент Жарлығына сәйкес ерекше мәртебе беріледі. Президентке жоғары оқу орындарына ерекше мәртебе беруді Үкімет ұсынады.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1700000066 Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының ерекше мәртебесі туралы ережені бекіту туралы]</ref> # Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті (2001) # Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті (2001) # Қазақ ұлттық аграрлық зерттеу университеті (2001) # Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті (2001) # С.Ж. Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университеті (2001) # Т. Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясы (2001) # Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясы (2001) # Қазақ ұлттық өнер университеті (2001) # Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті (2003) # Президент жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы (2006) # Бас прокуратура жанындағы Құқық қорғау органдары академиясы (2015) # Жоғары Сот Кеңесі жанындағы Сот төрелігі академиясы (2016) # Қазақ ұлттық хореография академиясы (2016) # Ұлттық қорғаныс университеті (2018) # Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті (2018) # Қ.А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті (2020)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U010000648_ Жоғары оқу орындарына ерекше мәртебе беру туралы]</ref> === Зерттеу университеттері === Зерттеу университеттері Үкімет бекіткен 5 жылға арналған даму бағдарламасын іске асырады.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z070000319_ Білім туралы заң]</ref> # Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті (2014) # Назарбаев университеті (2015) # С.Ж. Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университеті (2019) # Қарағанды медицина университеті (2019) # Қазақ ұлттық аграрлық зерттеу университеті (2020) # С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университеті (2020) # Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті (2022) # Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті (2022) # М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан университеті (2023) # Академик Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды университеті (2024) == Бұрынғы жоғары оқу орындары == === Біріктірілген мемлекеттік ЖОО-лар === # Қаржы академиясы (Астана, 2021 жылы Еуразия ұлттық университетіне қосылды)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P2100000734 "Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті" коммерциялық емес акционерлік қоғамын қайта ұйымдастыру туралы]</ref> # [[Қостанай мемлекеттік педагогикалық институты|Ө. Сұлтанғазин атындағы Қостанай мемлекеттік педагогикалық университеті]] (Қостанай, 2019 жылы Қостанай өңірлік университетіне қосылды) # [[Тараз мемлекеттік педагогикалық университеті]] (Тараз, 2019 жылы Тараз өңірлік университетіне қосылды)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1900000752 Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі жоғары оқу орындарының кейбір мәселелері туралы]</ref> # [[Қаржы полициясы академиясы]] (Қосшы, 2015 жылы Құқық қорғау органдары академиясына қосылды)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1500000433 "Қаржы полициясы академиясы" мемлекеттік мекемесін тарату туралы]</ref> # Ақтөбе мемлекеттік педагогикалық институты (Ақтөбе, 2013 жылы Ақтөбе өңірлік университетіне қосылды) # [[Семей мемлекеттік педагогикалық институты]] (Семей, 2013 жылы Шәкәрім университетіне қосылды)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1300000529 Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің жекелеген республикалық мемлекеттік ұйымдарын қайта ұйымдастыру туралы]</ref> # Сыртқы iстер министрлiгiнiң Дипломатиялық академиясы (Алматы, 2000 жылы Еуразия ұлттық университетіне қосылды)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P000001589_ Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің "Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия университеті" және Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің "Дипломатиялық академиясы" республикалық мемлекеттік қазыналық кәсіпорындарын қайта ұйымдастыру туралы]</ref> # Мемлекеттік қаржы институты (Семей, 2000 жылы Семей мемлекеттік университетіне қосылды) # Қостанай ауыл шаруашылығы институты (Қостанай, 2000 жылы Қостанай мемлекеттік университетіне қосылды) # [[Батыс Қазақстан өнер институты|Дәулеткерей атындағы Батыс Қазақстан өнер институты]] (Орал, 2000 жылы Батыс Қазақстан мемлекеттік университетіне қосылды) # Қазақ мемлекеттік көркемсурет академиясы (Алматы, 2000 жылы Жүргенов академиясына қосылды)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P000000236_ Қазақстан Республикасында білім мен ғылымды интеграциялау жөніндегі кейбір шаралар туралы]</ref> === Лицензиясынан айырылған және жабылған жекеменшік ЖОО-лар === # Қазақ-орыс халықаралық университеті (Ақтөбе, 2025)<ref>[https://qazaqstan.tv/news/210753/ Ақтөбедегі қазақ-орыс университеті жабылады]</ref> # [[Атырау инженерлік-гуманитарлық институты]] (Атырау, 2022) # [[Шет тілдер және іскерлік карьера университеті]] (Алматы, 2021)<ref>[https://egemen.kz/article/290227-qazaqstanda-taghy-bir-dgoghary-oqu-orny-litsenziyasynan-ayyryldy Қазақстанда тағы бір жоғары оқу орны лицензиясынан айырылды]</ref> # «Орда» университеті (Шымкент, 2021) — Сол жылы «Мирас» университетімен бірікті<ref>[https://www.gov.kz/memleket/entities/edu/press/news/details/227767 ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЕКІ ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРНЫ БАС ЛИЦЕНЗИЯСЫНАН АЙЫРЫЛДЫ]</ref> # «Ақмешіт» гуманитарлық-техникалық институты (Қызылорда, 2021)<ref>[https://egemen.kz/article/284248-elimizdegi-taghy-bir-dgoghary-oqu-orny-litsenziyasynan-ayyryldy Еліміздегі тағы бір жоғары оқу орны лицензиясынан айырылды]</ref> # Орталық Азия университеті (Алматы, 2021)<ref>[https://inbusiness.kz/kz/last/ush-zhoo-akkreditteu-turaly-kualikterinen-ajyryldy Үш ЖОО аккредиттеу туралы куәліктерінен айырылды]</ref> # Ақтау гуманитарлық-техникалық университеті (Ақтау, 2021) # «Астана» университеті (Астана, 2021) # [[Алматы дәрігерлер білімін жетілдіру институты|Қазақ медициналық үздіксіз білім беру университеті]] (Алматы, 2021)<ref>[https://kaz.tengrinews.kz/kazakhstan_news/kazak-meditsinalyik-uzdksz-blm-beru-universitet-kyizmetn-324339/amp/ Қазақ медициналық үздіксіз білім беру университеті қызметін тоқтатты]</ref> # Аймақтық әлеуметтік-инновациялық университеті (Шымкент, 2020)<ref>[https://qazaqstan.tv/news/122607/ Шымкент аймақтық әлеуметтік-инновациялық университеті жабылды]</ref> # Балқаш гуманитарлық-техникалық институты (Балқаш) # Қазақ еңбек және әлеуметтік қатынастар академиясы (Алматы) # Қазақ инженерлік, қаржы-банк академиясы (Алматы) # «Алматы» университеті (Алматы) # «УНАТ» жоғары оқу орны (Алматы) # Экономика және құқық академиясы (Алматы) # «Парасат» Қазақстан көпбейінді институты (Алматы) # Экономика және басқару академиясы - Еуразия нарық институты (Алматы) # Қазақ инженерлік-техникалық академиясы (Астана) # «Көкше» академиясы (Көкшетау) # Ө.А. Жолдасбеков атындағы Экономика және құқық академиясы (Талдықорған) # Қазақ инновациялық университеті (Семей) # Жамбыл гуманитарлық-техникалық университеті (Тараз) # Тараз техникалық институты (Тараз) == Ескертпелер == {{notelist}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Қазақстан жоғарғы оқу орындары]] [[Санат:Қазақстан бойынша тізімдер]] [[Санат:Елдер бойынша жоғары оқу орындарының тізімдері]] cemfu0eid30tcp0lh6fcw38wsz4qutf 3479929 3479927 2025-06-14T10:46:34Z Casserium 68287 /* Жекешелендірілген жоғары оқу орындары */ 3479929 wikitext text/x-wiki Алғашқы қазақстандық жоғары оқу орны 1928 жылы Алматы қаласында «Қазақ мемлекеттік университеті» деген атаумен құрылған. 1930 жылы ол Қазақ мемлекеттік педагогикалық институтына айналды (қазір [[Қазақ ұлттық педагогикалық университеті|Абай атындағы ҚазҰПУ]]). 1934 жылы Қазақ мемлекеттік университеті қайта құрылды (қазір [[Қазақ ұлттық университеті|Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ]]). 2024-2025 оқу жылының басындағы ресми дерек бойынша [[Қазақстан|республика аумағында]] 113 жоғары оқу орны жұмыс істейді, оның 64-сі (56,6%-ы) жеке меншікте болса, 48-і (42,5%-ы) мемлекет және 1-еуі (0,9%-ы) шетел меншігінде.<ref>{{Cite web|url=https://stat.gov.kz/api/iblock/element/196781/file/kk/|title=Қазақстан Республикасындағы жоғары білім (2024-2025 оқу жылының басына)|lang=kk|publisher=[[Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы|Ұлттық статистика бюросы]]|date=2024-12-25}}</ref> Жоғары оқу орындарының ішінде 11 ұлттық жоғары оқу орны (университет, академия, консерватория), 78 университет, 14 академия, 10 институт бар. == ''Мемлекеттік'' жоғары оқу орындары == === ''Дербес'' жоғары оқу орны === {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:05%;" | Атауы ! style="width:05%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | {{comment|Дербес мәртебе}} ! style="width:05%;" | Түрі ! style="width:05%;" | Басшысы ! style="width:05%;" | Сайты |- | [[Назарбаев Университеті]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |2010 | style="text-align:center;" |2011 | дербес білім беру ұйымы || <small>Президент: профессор</small> <br /> Ахмад Вакар <br /><small>Провост: доктор</small> <br />Илесанми Адесида || {{URL|https://nu.edu.kz/}} |} === ''Халықаралық'' жоғары оқу орны === {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:20%;" | Атауы ! style="width:05%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | {{comment|Халықаралық мәртебе}} ! style="width:05%;" | Түрі ! style="width:05%;" | Басшысы ! style="width:05%;" | Сайты |- | [[Халықаралық қазақ-түрік университеті|Қ.А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті]] | [[Түркістан (қала)|Түркістан]] | style="text-align:center;" |1991 | style="text-align:center;" |1992 | мекеме | <small>Ректор: экономика ғылымдарының кандидаты</small> <br />Темірбекова Жанар Амангелдіқызы |{{URL|https://ayu.edu.kz/}} |} === ''Ұлттық'' жоғары оқу орындары === {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:26%;" | Атауы ! style="width:10%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | {{comment|Ұлттық мәртебе}} ! style="width:05%;" | Түрі ! style="width:21%;" | Басшысы ! style="width:05%;" class="unsortable" | Сайты |- | [[Қазақ ұлттық университеті|Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1934 | style="text-align:center;" |1993 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort|Түймебаев Жансейіт Қансейітұлы|<small>Басқарма төрағасы - ректор: филология ғылымдарының докторы</small> <br />[[Жансейіт Қансейітұлы Түймебаев|Түймебаев Жансейіт Қансейітұлы]]}} |{{URL|https://farabi.university/}} |- | [[Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті|Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1934 | style="text-align:center;" |1994 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort|Бегентаев Мейрам Мұхаметрақымұлы|<small>Басқарма төрағасы - ректор: экономика ғылымдарының докторы</small> <br /> [[Мейрам Мұхаметрақымұлы Бегентаев|Бегентаев Мейрам Мұхаметрақымұлы]]}}|| {{URL|https://satbayev.university/}} |- | [[Қазақ ұлттық педагогикалық университеті|Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1928 | style="text-align:center;" |2003 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort|Тілеп Болат Анапияұлы|<small>Басқарма төрағасы - ректор: саяси ғылымдар кандидаты</small> <br /> [[Болат Әнапияұлы Тілепов|Тілеп Болат Анапияұлы]]}}|| {{URL|https://abaiuniversity.edu.kz/}} |- | [[Қазақ ұлттық медицина университеті|С.Ж. Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университеті]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1931 | style="text-align:center;" |2001 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort|Шоранов Марат Едігеұлы|<small>Басқарма төрағасы - ректор: медицина ғылымдарының кандидаты</small> <br /> Шоранов Марат Едігеұлы}}|| {{URL|https://kaznmu.edu.kz/}} |- | [[Қазақ ұлттық аграрлық зерттеу университеті]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1929 (АЗМИ)<br />1930 (ҚазАШИ) | style="text-align:center;" |2001 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort|Күрішбаев Ақылбек Қажығұлұлы|<small>Басқарма төрағасы - ректор: ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы</small> <br /> [[Ақылбек Қажығұлұлы Күрішбаев|Күрішбаев Ақылбек Қажығұлұлы]]}} | {{URL|https://www.kaznaru.edu.kz/}} |- |[[Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті]] |[[Алматы]] |style="text-align:center;" |1944 | style="text-align:center;" |2019 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort||<small>Басқарма төрағасы - ректор: </small> <br /> ''бос орын''}}|| {{URL|https://qyzpu.edu.kz/}} |- | [[Қазақ ұлттық өнер академиясы|Т. Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясы]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1978 | style="text-align:center;" |2001 | республикалық мемлекеттік мекеме || {{sort|Жүдебаев Арман Әділханұлы|<small>Ректор: Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері</small> <br />Жүдебаев Арман Әділханұлы}} | {{URL|https://kaznai.kz/}} |- | [[Қазақ ұлттық консерваториясы|Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясы]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1944 | style="text-align:center;" |2001 | республикалық мемлекеттік мекеме || {{sort|Тасбергенова Гауһар Қошқарбекқызы|<small>Ректор: PhD докторы</small> <br /> Тасбергенова Гауһар Қошқарбекқызы}} | {{URL|https://www.conservatoire.edu.kz/}} |- | [[Еуразия ұлттық университеті|Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |1996 | style="text-align:center;" |2001 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort|Сыдықов Ерлан Бәтташұлы|<small>Басқарма төрағасы - ректор: тарих ғылымдарының докторы</small> <br /> [[Ерлан Бәтташұлы Сыдықов|Сыдықов Ерлан Бәтташұлы]]}} |{{URL|https://enu.kz/}} |- | [[Қазақ ұлттық өнер университеті|К. Байсейітова атындағы Қазақ ұлттық өнер университеті]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |1998 | style="text-align:center;" |1998 | республикалық мемлекеттік мекеме || {{sort|Ахмедьяров Ғалым Алғиұлы|<small>Ректор: Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері</small> <br /> Ахмедьяров Ғалым Алғиұлы}} || {{URL|https://kaznui.edu.kz/}} |- | [[Қазақ ұлттық хореография академиясы]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |2015 | style="text-align:center;" |2015 | шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорын || {{sort|Нүсіпжанова Бибігүл Нұрғалиқызы|<small>Ректор: Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері</small> <br /> [[Бибігүл Нұрғалиқызы Нүсіпжанова|Нүсіпжанова Бибігүл Нұрғалиқызы]]}} | {{URL|https://balletacademy.edu.kz}} |- | [[Қазақ ұлттық су шаруашылығы және ирригация университеті]] | [[Тараз]] | style="text-align:center;" |2024 | style="text-align:center;" |2024 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort||<small>Басқарма төрағасы - ректор: PhD докторы</small> <br /> Түсіпова Кәмшат Маратқызы}} || {{URL|https://kaznuvhi.edu.kz/}} |} === ''Аймақтардағы мемлекеттік'' жоғары оқу орындары === {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:26%;" | Атауы ! style="width:05%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | Түрі ! style="width:05%;" | Басшысы ! style="width:05%;" | Сайты |- | [[Каспий технологиялар және инжиниринг университеті|Ш. Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжиниринг университеті]] | [[Ақтау]] | style="text-align:center;" |1976 || коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Президент:</small> <br />Ахметов Берік Бақытжанұлы |{{URL|https://yu.edu.kz/}} |- | [[Ақтөбе өңірлік университеті|Қ. Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университеті]] | [[Ақтөбе]] | style="text-align:center;" |1935 || коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Қарабасова Лаура Чапайқызы |{{URL|http://zhubanov.edu.kz/}} |- | [[Марат Оспанов атындағы Батыс Қазақстан медицина университеті|М. Оспанов атындағы Батыс Қазақстан медицина университеті]] | [[Ақтөбе]] | style="text-align:center;" |1957 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Қалиев Әсет Әскерұлы |{{URL|https://zkmu.edu.kz/}} |- |[[Азаматтық авиация академиясы]] |[[Алматы]] | style="text-align:center;" |1995 | акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Сейдахметов Бекен Қанелұлы |{{URL|https://caa.edu.kz/}} |- | [[Қазақстан-Британ техникалық университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |2001 || акционерлік қоғам || <small>Ректор (басқарма төрағасы):</small> <br />Ғабдуллин Маратбек Төлебергенұлы || {{URL|https://kbtu.edu.kz/}} |- | [[Арқалық педагогикалық университеті|Ы. Алтынсарин атындағы Арқалық педагогикалық университеті]] | [[Арқалық (қала)|Арқалық]] | style="text-align:center;" |1972 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />''бос орын'' |{{URL|https://api.edu.kz/}} |- | [[Қазақ агротехникалық зерттеу университеті|С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университеті]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |1957 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Тіреуов Қанат Маратұлы |{{URL|https://kazatu.edu.kz/}} |- | [[Астана медицина университеті]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |1964 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Надыров Камалжан Талғатұлы |{{URL|https://amu.edu.kz/}} |- | [[Халел Досмұхамедов атындағы Атырау университеті|Х. Досмұхамедов атындағы Атырау университеті]] | [[Атырау]] | style="text-align:center;" |1950 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />[[Саламат Нұрмұханұлы Идрисов|Идрисов Саламат Нұрмұханұлы]] |{{URL|https://asu.edu.kz/}} |- | [[Атырау мұнай және газ университеті|С. Өтебаев атындағы Атырау мұнай және газ университеті]] | [[Атырау]] | style="text-align:center;" |1980 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Шакуликова Гүлзада Тәңірбергенқызы |{{URL|https://aogu.edu.kz/}} |- | [[Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау университеті|Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау университетi]] | [[Көкшетау]] | style="text-align:center;" |1962 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Сырлыбаев Марат Қадырұлы |{{URL|https://shokan.edu.kz/}} |- | [[Академик Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды университеті]] | [[Қарағанды]] | style="text-align:center;" |1938 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Дулатбеков Нұрлан Орынбасарқызы |{{URL|https://buketov.edu.kz/}} |- | [[Әбілқас Сағынов атындағы Қарағанды техникалық университеті|Ә. Сағынов атындағы Қарағанды техникалық университеті]] | [[Қарағанды]] | style="text-align:center;" |1953 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Сағынтаева Сәуле Саветқызы |{{URL|https://www.kstu.kz/}} |- | [[Қарағанды медицина университеті]] | [[Қарағанды]] | style="text-align:center;" |1950 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Тұрмұхамбетова Анар Ақылбекқызы |{{URL|https://qmu.edu.kz/}} |- | [[Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Қостанай өңірлік университеті|А. Байтұрсынұлы атындағы Қостанай өңірлік университеті]] | [[Қостанай]] | style="text-align:center;" |1939 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Қуанышбаев Сейітбек Бекенұлы |{{URL|https://ksu.edu.kz/}} |- | [[Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университеті]] | [[Қызылорда]] | style="text-align:center;" |1937 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Кәрімова Бейбіткүл Сәрсемханқызы |{{URL|https://korkyt.edu.kz/}} |- | [[Махамбет Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті|М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті]] | [[Орал]] | style="text-align:center;" |1932 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Серғалиев Нұрлан Хабибуллаұлы |{{URL|https://wku.edu.kz/}} |- | [[Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті|Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті]] | [[Орал]] | style="text-align:center;" |1963 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Наметов Асқар Мырзахметұлы |{{URL|https://wkau.edu.kz/}} |- | [[Сәрсен Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университеті|С. Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университеті]] | [[Өскемен]] | style="text-align:center;" |1952 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Төлеген Мұхтар Әділбекұлы |{{URL|https://vku.edu.kz/}} |- | [[Дәулет Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан техникалық университеті|Д. Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан техникалық университеті]] | [[Өскемен]] | style="text-align:center;" |1958 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Рахметуллина Сәуле Жәдігерқызы |{{URL|https://www.ektu.kz/}} |- | [[Торайғыров университеті]] | [[Павлодар]] | style="text-align:center;" |1960 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Медетов Нұрлан Әмірұлы |{{URL|https://tou.edu.kz/}} |- | [[Павлодар педагогикалық университеті|Ә. Марғұлан атындағы Павлодар педагогикалық университеті]] | [[Павлодар]] | style="text-align:center;" |1962 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Әмірбекұлы Ержан |{{URL|https://ppu.edu.kz/}} |- | [[Солтүстік Қазақстан университеті|М. Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан университеті]] | [[Петропавл]] | style="text-align:center;" |1937 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Исақаев Ербол Маратұлы |{{URL|https://ku.edu.kz/}} |- | [[Рудный индустриялық университеті]] | [[Рудный]] | style="text-align:center;" |1977 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Сапарходжаев Нұрбек Пажарбекұлы |{{URL|https://www.rii.edu.kz/}} |- | [[Шәкәрім университеті]] | [[Семей]] | style="text-align:center;" |1934 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Орынбеков Думан Рымғалиұлы |{{URL|https://shakarim.edu.kz/}} |- | [[Семей медицина университеті]] | [[Семей]] | style="text-align:center;" |1953 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Дюсупов Алтай Ахметқалиұлы |{{URL|https://smu.edu.kz/}} |- | [[Жетісу университеті|І. Жансүгіров атындағы Жетісу университеті]] | [[Талдықорған]] | style="text-align:center;" |1972 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Бөрібаев Ермек Әбілтайұлы |{{URL|https://zhetysu.edu.kz/}} |- | [[М.Х. Дулати атындағы Тараз университеті]] | [[Тараз]] | style="text-align:center;" |1958 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Байжұманов Мұхтар Қазбекұлы |{{URL|https://dulaty.kz/}} |- | [[Қарағанды индустриялық университеті]] | [[Теміртау]] | style="text-align:center;" |1963 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Жәутіков Бахыт Ахатұлы |{{URL|https://tttu.edu.kz/}} |- | [[Халықаралық туризм және меймандостық университеті]] | [[Түркістан (қала)|Түркістан]] | style="text-align:center;" |2019 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Шоқпаров Әлібек Жұмабекұлы || {{URL|https://iuth.edu.kz/}} |- | [[Оңтүстік Қазақстан университеті|М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан университеті]] | [[Шымкент]] | style="text-align:center;" |1943 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Ахмед-Заки Дархан Жұмақанұлы |{{URL|https://auezov.edu.kz/}} |- | [[Оңтүстік Қазақстан педагогикалық университеті|Ө. Жәнібеков атындағы Оңтүстік Қазақстан педагогикалық университеті]] | [[Шымкент]] | style="text-align:center;" |1937 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />''бос орын'' |{{URL|https://zhanibekov.edu.kz/}} |} == ''Мемлекеттік органдардың'' жоғары оқу орындары == {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:05%;" | Атауы ! style="width:05%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | Басшысы ! style="width:05%;" | Басқарушы орган ! style="width:05%;" | Сайты |- | ҚР Президентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы | [[Астана]] | style="text-align:center;" |1994 | <small>Ректор:</small> <br /> Жолманов Азамат Сағатұлы || [[Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қызмет істері агенттігі|Мемлекеттік қызмет істері агенттігі]] || {{URL|https://www.apa.kz/}} |- | [[Қазақстан Республикасының Жоғары Сот Кеңесі#Сот төрелігі академиясы|ҚР Жоғары Сот Кеңесінің жанындағы Сот төрелігі академиясы]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |2001-2005, 2016 | <small>Ректор:</small> <br /> Баймолдина Зәуреш Хамитқызы || [[Қазақстан Республикасының Жоғары Сот Кеңесі|Жоғары Сот Кеңесі]] || {{URL|https://sta.edu.kz/}} |- | ҚР Бас прокуратурасының жанындағы Құқық қорғау органдары академиясы | [[Қосшы]] | style="text-align:center;" |2015 | {{sort|Сексембаев Марат Исламханұлы|<small>Ректор: әділет аға кеңесшісі</small> <br />Сексембаев Марат Исламханұлы}} |[[Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы|Бас прокуратура]] |{{URL|https://academy-gp.kz/}} |- | "AML ACADEMY" Қаржылық мониторинг академиясы | [[Астана]] | style="text-align:center;" |2023 | <small>Ректор:</small> <br /> Мерзадинов Ерғали Серікбайұлы || [[Қазақстан Республикасының Қаржылық мониторинг агенттігі|Қаржылық мониторинг агенттігі]] || {{URL|https://www.amlacademy.kz/}} |- | [[Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Академиясы|ҚР Ұлттық қауіпсіздік комитетінің академиясы]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1974 | {{sort|Мұқашев Ахат Ғаббасұлы|<small>Бастық: ұлттық қауіпсіздік генерал-майоры</small> <br /> Мұқашев Ахат Ғаббасұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті|Ұлттық қауіпсіздік комитеті]] |— |- | [[Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік әскери институты|ҚР Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара академиясы]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1931 | <small>Бастық: генерал-майор</small> <br />Поливанов Павел Константинович |[[Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті|Ұлттық қауіпсіздік комитеті]] |— |- | ҚР Төтенше жағдайлар министрлігінің М.Ғабдуллин атындағы Азаматтық қорғау академиясы | [[Көкшетау]] | style="text-align:center;" |1997 | {{sort|Әлібеков Ерлан Әлібекұлы|<small>Бастық: азаматтық қорғау полковнигі</small> <br />Әлібеков Ерлан Әлібекұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігі|Төтенше жағдайлар министрлігі]] |{{URL|http://agz.edu.kz/}} |- | [[Қазақстан Республикасы Ұлттық ұланының Академиясы|ҚР Ұлттық ұланының академиясы]] | [[Петропавл]] | style="text-align:center;" |1997 | {{sort|Тоқышев Артур Қалиақпарұлы|<small>Бастық: полковник</small> <br />Тоқышев Артур Қалиақпарұлы}} |[[Қазақстан Республикасының Ұлттық ұлан Бас қолбасшылығы|Ұлттық ұланның Бас қолбасшылығы]] |{{URL|https://www.ang.edu.kz/}} |- | ҚР Ішкі істер министрлігінің Ш.Қабылбаев атындағы Қостанай академиясы | [[Қостанай]] | style="text-align:center;" |1971 | {{sort|Дәрменов Ақынқали Дәуітбайұлы|<small>Бастық: полиция генерал-майоры</small> <br /> [[Ақынқали Дәуітбайұлы Дәрменов|Дәрменов Ақынқали Дәуітбайұлы]]}} |[[Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі|Ішкі істер министрлігі]] |{{URL|https://qpa.edu.kz/}} |- | ҚР Ішкі істер министрлігінің М.Есболатов атындағы Алматы академиясы | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1956 | {{sort|Қобландин Қалижан Жеңісбекұлы|<small>Бастық: полиция полковнигі </small> <br /> Қобландин Қалижан Жеңісбекұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі|Ішкі істер министрлігі]] |{{URL|https://alpolac.edu.kz/}} |- | [[Қазақстан Республикасы ІІМ Қарағанды академиясы|ҚР Ішкі істер министрлігінің Б.Бейсенов атындағы Қарағанды академиясы]] | [[Қарағанды]] | style="text-align:center;" |1969 | {{sort|Биекенов Нұрлан Амангелдіұлы|<small>Бастық: полиция полковнигі </small> <br /> Биекенов Нұрлан Амангелдіұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі|Ішкі істер министрлігі]] |{{URL|https://kpa.edu.kz/}} |- | ҚР Ішкі істер министрлігінің М.Бөкенбаев атындағы Ақтөбе заң институты | [[Ақтөбе]] | style="text-align:center;" |1996 | {{sort|Мұхаметқалиев Нұркен Жанболатұлы|<small>Бастық: полиция полковнигі</small> <br /> Мұхаметқалиев Нұркен Жанболатұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі|Ішкі істер министрлігі]] |{{URL|https://auimvd.edu.kz/}} |- | ҚР Ішкі істер министрлігінің басқару академиясы | [[Астана]] | style="text-align:center;" |2024 | {{sort|Жолдасов Ораз Жолдасұлы|<small>Бастық:</small> <br /> Жолдасов Ораз Жолдасұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі|Ішкі істер министрлігі]] | — |- | [[Ұлттық қорғаныс университеті|ҚР Қорғаныс министрлігінің Ұлттық қорғаныс университеті]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |1997 | {{sort|Мұстабеков Асқар Досбосынұлы|<small>Бастық: генерал-майор </small> <br /> Мұстабеков Асқар Досбосынұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі|Қорғаныс министрлігі]] |{{URL|https://nuo.kz/}} |- | ҚР Қорғаныс министрлігінің Радиоэлектроника және байланыс әскери-инженерлік институты | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |2001 | {{sort|Кабаков Нұртас Дәулетұлы|<small>Бастық: генерал-майор</small> <br /> Қабақов Нұртас Дәулетұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі|Қорғаныс министрлігі]] |{{URL|https://www.viires.edu.kz/}} |- | ҚР Қорғаныс министрлігінің [[Әуе Қорғаныс Күштері Әскери Институты|Екі мәрте Кеңес Одағының Батыры Т.Ж.Бигелдинов атындағы Әуе қорғанысы күштерінің әскери институты]] | [[Ақтөбе]] | style="text-align:center;" |1974 | {{sort|Еспағанбетов Тимур Төлегенұлы|<small>Бастық: полковник</small> <br /> Еспағанбетов Тимур Төлегенұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі|Қорғаныс министрлігі]] |{{URL|https://visvo.edu.kz/}} |- | ҚР Қорғаныс министрлігінің [[Құрлық әскерлерінің әскери институты|С.Нұрмағамбетов атындағы Құрлық әскерлерінің әскери институты]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" | 1970 | {{sort|Ибатулин Бауыржан Шарифулаұлы|<small>Бастық: генерал-майор </small> <br /> Ибатулин Бауыржан Шарифулаұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі|Қорғаныс министрлігі]] | — |} == ''Жекеменшік'' жоғары оқу орындары == === Университеттер === {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:26%;" | Атауы ! style="width:05%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | Түрі ! style="width:05%;" | Басшысы ! style="width:05%;" | Сайты |- | [[Халықаралық ақпараттық технологиялар университеті]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |2009 | акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Исахов Асылбек Абдиашимұлы |{{URL|https://iitu.edu.kz/}} |- | [[Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті|«Нұр-Мүбарак» Египет ислам мәдениеті университеті]]{{efn|Құрылтайшысы — [[Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы]].}} || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1993 || жеке мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Ахмед Хусейн Мухаммад Ибраһим || {{URL|https://www.nmu.edu.kz/}} |- | [[Алматы энергетика және байланыс университеті|Ғ. Дәукеев атындағы Алматы энергетика және байланыс университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1975 || коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Ректор:</small> <br />Нығыметов Ғани Сақтағанұлы || {{URL|https://aues.edu.kz/}} |- | [[КИМЭП|КИМЭП университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1992 || коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Президент:</small> <br />[[Чан Йан Бэнг]] <br /><small>Провост, бірінші проректор:</small> <br />Тимоти Льюис Барнетт || {{URL|https://www.kimep.kz/}} |- | [[Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университеті|Абылай хан атындағы Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1941 || акционерлік қоғам || <small>Ректор:</small> <br />[[Сәлима Сағиқызы Құнанбаева|Құнанбаева Сәлима Сағиқызы]] || {{URL|https://www.ablaikhan.kz/}} |- | [[Тұран (университет)|«Тұран» университеті]]{{efn|Құрылтайшылары — университет басшысы және «Тұран» білім беру корпорациясы президенті Рахман Алшанов пен оның ұлы, «Тұран» корпорациясының бірінші вице-президенті Қуаныш Тазабеков, «Тұран-Астана» университетінің бұрынғы ректоры және «Тұран» корпорациясының вице-президенті Орақ Әлиев}} || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1992 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Алшанов Рахман Алшанұлы || {{URL|https://turan.edu.kz/}} |- |[[ALT Университеті|М. Тынышбаев атындағы ALT университеті]] |[[Алматы]] | style="text-align:center;" |1931 | акционерлік қоғам || <small>Президент-ректор:</small> <br />Жармағамбетова Меруерт Советқызы |{{URL|https://alt.edu.kz/}} |- | [[Нархоз университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1963 || коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Президент, басқарма төрағасы:</small> <br />Қожахмет Қанат Темірғалыұлы <br /><small>Провост:</small> <br />Шоланов Ерлан Нұрлыбекұлы || {{URL|https://narxoz.edu.kz/}} |- | [[Алматы технологиялық университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1957 || акционерлік қоғам || <small>Президент:</small> <br />[[Құралбек Сәдібайұлы Құлажанов|Құлажанов Құралбек Сәдібайұлы]] <br /><small>Ректор:</small> <br />Құлажанов Талғат Құралбекұлы || {{URL|https://atu.edu.kz/}} |- | [[Қазақстан-Неміс университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1999 || білім беру мекемесі || <small>Президент:</small> <br />Волрад Роммель <br /><small>Ректор:</small> <br />Әжібаева Әсел Әуезқызы || {{URL|https://dku.kz/}} |- | [[Халықаралық бизнес университеті|К. Сағадиев атындағы Халықаралық бизнес университеті]] (UIB){{efn|Құрылтайшылары — «NNEF» қоғамдық қорының директоры Светлана Мырзабекова, бұрынғы білім және ғылым министрі [[Ерлан Кенжеғалиұлы Сағадиев|Ерлан Сағадиевтің]] жақын туыстары}} || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1992 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Махметова Анар Мұсақызы | {{URL|https://uib.edu.kz/}} |- | Қонаев Университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1993 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Президент:</small> <br />Жалаири Өмірәлі Шакарапұлы <br /><small>Ректор:</small> <br />Өмірәлі Жәзира Өмірәліқызы || {{URL|https://vuzkunaeva.kz/}} |- | Еуразия технологиялық университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1948 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Сүлейменов Ербол Зинаддинұлы || {{URL|https://etu.edu.kz/}} |- | [[Каспий қоғамдық университеті]] (Caspian University){{efn|Құрылтайшысы — ақын, психолог, продюсер [[Карина Сәрсенова]] (белгілі кәсіпкер [[Рашид Темірболатұлы Сәрсенов|Рашит Сәрсеновтің]] қызы).}} || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1992 || білім беру мекемесі || <small>Ректор:</small> <br />Нүсенов Жолдасбек Мүсілімұлы || {{URL|https://cu.edu.kz/}} |- | [[Халықаралық инженерлік-технологиялық университеті]]|| [[Алматы]] || style="text-align:center;" |2001 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Сәрсенбекова Гүлнәр Әлібекқызы | {{URL|https://metu.edu.kz/}} |- | Халықаралық көліктік-гуманитарлық университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |2000 || мекеме || <small>Президент:</small> <br />Омаров Амангелді Жұмағалиұлы <br /><small>Ректор:</small> <br />Тұрдалиев Әуезхан Тұрдалыұлы | {{URL|https://mtgu.edu.kz/}} |- | Алматы гуманитарлық-экономикалық университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1997 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Корвяков Валерий Анатольевич || {{URL|https://ageu.edu.kz/}} |- | Қазақстан-Ресей медициналық университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1992 || мемлекеттік емес білім беру мекемесі || <small>Ректор:</small> <br />Жайнақбаев Нұрлан Темірбекұлы || {{URL|https://krmu.edu.kz/}} |- | [[Алматы Менеджмент Университеті|Алматы менеджмент университеті]] (AlmaU){{efn|Құрылтайшылары — университет басшысы Асылбек Қожахметовтің жақын туыстары, кәсіпкер Абылайхан Саматдин, ғалым және кәсіпкер Мірғали Қонаевтың ұлы}} || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1988 || білім беру мекемесі || <small>Президент:</small> <br />Қожахметов Асылбек Базарбайұлы<br /><small>Ректор:</small> <br />Күреңкеева Гүлнара Тұрдалықызы || {{URL|https://almau.edu.kz/}} |- | «ҚДЖСМ» Қазақстандық медицина университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" | 1997|| жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Әуезова Ардақ Мұханбетжанқызы || {{URL|https://ksph.edu.kz/}} |- |[[Қайнар (университет)|Q University]] |[[Алматы]] | style="text-align:center;" |1991 | мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Джанегизова Айсұлу Сабирханқызы |{{URL|https://q-university.kz/}} |- | Халықаралық білім беру корпорациясы ([[Қазақ бас сәулет-құрылыс академиясы]], Қазақ-Америка Университеті) || [[Алматы]] || style="text-align:center;" | 1980&nbsp;(ҚазБСҚА) <br />1997 (ҚАУ) <br />2007 (ХБК) || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />[[Маргарита Болатқызы Имандосова|Имандосова Маргарита Булатовна]] <br /><small>Провост:</small> <br />Сәбденалиев Бақтияр Асылбайұлы || {{URL|https://mok.edu.kz/}} |- | [[Қазақ гуманитарлық заң университеті|М.С. Нәрікбаев атындағы КАЗГЮУ университеті]] || [[Астана]]|| style="text-align:center;" | 1994|| акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы:</small> <br />Нәрікбаев Талғат Мақсұтұлы <small>Провост (ректор):</small> <br />Пен Сергей Геннадьевич | {{URL|https://mnu.kz/}} |- | Astana IT University{{efn|91% үлесі «NNEF» қоғамдық қорына, 9% үлесі Қазақстан Үкіметіне тиесілі.}} || [[Астана]]|| style="text-align:center;" | 2019|| жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Хикметов Асқар Құсыпбекұлы || {{URL|https://astanait.edu.kz/}} |- | Астана халықаралық университеті || [[Астана]]|| style="text-align:center;" | 2018 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Президент:</small> <br />Ырсалиев Серік Азтайұлы || {{URL|https://www.aiu.kz/}} |- | Esil University || [[Астана]]|| style="text-align:center;" | 1999 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Таубаев Аяпберген Алданайұлы || {{URL|https://esil.edu.kz/}} |- | Қ. Құлажанов атындағы Қазақ технология және бизнес университеті{{efn|Жалғыз акционері — [[Алматы технологиялық университеті|«Алматы технологиялық университеті»]] АҚ}} || [[Астана]]|| style="text-align:center;" | 2003|| акционерлік қоғам || <small>Президент-ректор:</small> <br />Байбеков Сейдіқасым Ниязбекұлы || {{URL|https://kaztbu.edu.kz/}} |- | «Тұран-Астана» Университеті{{efn|Құрылтайшылары — университеттің бұрынғы ректоры және «Тұран» білім беру корпорациясының вице-президенті Орақ Әлиев, Қаржыгерлер қауымдастығының төрағасы Серік Аханов, белгілі саясаткер [[Жақсыбек Әбдірахметұлы Құлекеев|Жақсыбек Құлекеевтің]] жұбайы Гүлнар Исмурзина, университеттің бұрынғы ректоры Сабыржан Мадеев, «Тұран» корпорациясының бірінші вице-президенті Қуаныш Тазабеков, «Тұран» корпорациясының президенті Рахман Алшанов}} || [[Астана]]|| style="text-align:center;" | 1998 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Жапарова Гүлжамал Әлкенқызы || {{URL|https://tau-edu.kz/}} |- | Баишев Университеті || [[Ақтөбе]]|| style="text-align:center;" | 1996 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Лыгина Ольга Ивановна || {{URL|https://bu.edu.kz/}} |- | [[Жезқазған университеті|Ө.А. Байқоңыров атындағы Жезқазған университеті]] || [[Жезқазған]]|| style="text-align:center;" | 1961|| акционерлік қоғам || <small>Президент-ректор:</small> <br />Тәкішев Әбділмәлік Арғынұлы || {{URL|https://zhezu.edu.kz/}} |- | А. Мырзахметов атындағы Көкшетау университеті || [[Көкшетау]]|| style="text-align:center;" | 2000|| мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Елубаев Сағынтай Зекенұлы || {{URL|https://kuam.edu.kz/}} |- | [[Қарағанды экономика университеті|Қазтұтынуодағы Қарағанды университеті]]{{efn|Құрылтайшысы — ҚР кооперативтік ұйымдарының облыстық (өңірлік) бірлестіктерінің қауымдастығы (Қазтұтынуодағы)}} || [[Қарағанды]]|| style="text-align:center;" | 1966|| жеке мекеме || <small>Ректор:</small> <br />[[Ерқара Балқараұлы Аймағамбетов|Аймағанбетов Ерқара Балқараұлы]] || {{URL|https://keu.kz/}} |- | [[SDU University]]{{efn|Құрылтайшысы — «Білім Орда» Халықаралық қоғамдық қоры.}} || [[Қаскелең]] || style="text-align:center;" | 1996|| мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Игенбаев Әлімжан Бекежанұлы || {{URL|https://sdu.edu.kz/}} |- | М. Дулатов атындағы Қостанай инженерлік-экономикалық университеті || [[Қостанай]] || style="text-align:center;" | 1996 || жеке мекеме || <small>Президент:</small> <br />Мамедов Рихсибай Абдурахманович<br /><small>Ректор:</small> <br />Исмаилов Арман Оразалыұлы || {{URL|https://kineu.edu.kz/}} |- | Академик З. Алдамжар атындағы Қостанай әлеуметтік-техникалық университеті || [[Қостанай]] || style="text-align:center;" | 1998 || мекеме || <small>Президент:</small> <br />Алдамжар Бибігүл Зұлқарнайқызы <br /><small>Ректор:</small> <br />Абдуллин Руслан Батыржанұлы || {{URL|https://kosstu.edu.kz/}} |- | «Болашақ» Қызылорда университеті || [[Қызылорда]] || style="text-align:center;" | 1995 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Президент:</small> <br />[[Бақберген Сәрсенұлы Досманбетов|Досманбетов Бақберген Сәрсенұлы]]<br /><small>Ректор:</small> <br />Досманбетов Динар Бақбергенұлы | {{URL|https://bolashak-edu.kz/}} |- | Қызылорда ашық университеті || [[Қызылорда]] || style="text-align:center;" | 1998 || білім беру мекемесі || <small>Ректор:</small> <br />Бисенов Қылышбай Алдабергенұлы || {{URL|https://ouk.edu.kz/}} |- | Батыс Қазақстан инновациялық-технологиялық университеті || [[Орал]] || style="text-align:center;" | 2000|| жеке меншік жоғары кәсіби білім беру мекемесі || <small>Ректор:</small> <br />Шакешев Бекболат Теміржанұлы || {{URL|https://wkitu.kz/}} |- | Қазақстан инновациялық және телекоммуникациялық жүйелер университеті || [[Орал]] || style="text-align:center;" | 1998 || мемлекеттік емес білім беру мекемесі || <small>Президент:</small> <br />[[Ақсерік Сарыұлы Әйтімов|Әйтімов Ақсерік Сарыұлы]]<br /> <small>Ректор:</small> <br />Баяхов Әліби Науханұлы || {{URL|https://kazuits.edu.kz/}} |- | [[Қазақстан-Американдық еркін университеті|Қазақстан-Америка еркін университеті]] || [[Өскемен]] || style="text-align:center;" | 1994|| жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Президент:</small> [[Ережеп Әлхайырұлы Мәмбетқазиев|Мәмбетқазиев Ережеп Әлхайырұлы]]<br /><small>Ректор:</small> <br />Мәмбетқазиев Айдар Ережепұлы || {{URL|https://kafu.edu.kz/}} |- | Инновациялық Еуразия университеті || [[Павлодар]] || style="text-align:center;" | 1991 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Мұсабекова Гүлвира Айдарханқызы || {{URL|https://ineu.edu.kz/}} |- | Әлихан Бөкейхан университеті || [[Семей]] || style="text-align:center;" | 1998 || білім беру мекемесі || <small>Президент:</small> Құрманбаева Шырын Асылханқызы<br /><small>Ректор:</small> <br />Койчубаев Александр Сергеевич || {{URL|https://abu.edu.kz/}} |- | Академик Ә. Қуатбеков атындағы Халықтар Достығы университеті || [[Шымкент]]|| style="text-align:center;" | 1999|| мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Қуатбекова Рабиға Әбдімұсақызы || {{URL|https://udn.edu.kz/}} |- | Ж.А. Тәшенев атындағы университет || [[Шымкент]]|| style="text-align:center;" | 1998 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Президент:</small> <br />Серік Оңалбайұлы<br /><small>Ректор:</small> <br />Байболов Қанат Сейтжанұлы || {{URL|https://tashenev.edu.kz/}} |- | «Мирас» Университеті || [[Шымкент]]|| style="text-align:center;" | 1997 || мекеме || <small>Президент:</small> Мырзалиев Мәлік Болатұлы<br /><small>Ректор:</small> <br />Халықберген Нүркен Ғалымұлы || {{URL|https://miras.edu.kz/}} |- | Орталық Азия Инновациялық Университеті || [[Шымкент]]|| style="text-align:center;" | 2021|| жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Ажидинов Акмалдин Сапардинович || {{URL|https://caiu.edu.kz/}} |- | Шымкент университеті || [[Шымкент]]|| style="text-align:center;" | 2001 || жеке мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Сейтқұлов Нұрлыбек Ақынұлы || {{URL|https://univershu.edu.kz/}} |} === Академиялар === {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:26%;" | Атауы ! style="width:10%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | Түрі ! style="width:05%;" | Басшысы ! Сайты |- | [[Қазақ спорт және туризм академиясы]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" | 1944|| коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Президент:</small> <br />[[Қайрат Хайроллаұлы 3акария|Закирьянов Қайрат Қайроллаұлы]]<br /> <small>Ректор:</small> <br />Закирьянов Бауыржан Қайратұлы | {{URL|https://kazast.edu.kz/}} |- | Дене шынықтыру және бұқаралық спорт академиясы || [[Астана]] || style="text-align:center;" | 2021 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Қуанғалиева Тұрсынзада Қуанғалиқызы || {{URL|https://apems.edu.kz/}} |- | Гуманитарлық-техникалық академия || [[Көкшетау]] || style="text-align:center;" | 1992|| мекеме || <small>Президент:</small> <br />Пак Владимир Юн-Динович<br /><small>Ректор:</small> <br />[[Әбілмәжін Мұсайыпұлы Аюлов|Аюлов Әбілмәжін Мұсайыпұлы]] || {{URL|https://gta.edu.kz/}} |- | «Болашақ» академиясы || [[Қарағанды]] || style="text-align:center;" | 1995 || жеке меншік мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Рысмағамбетова Гүлнара Мусиқызы || {{URL|https://bolashaq.edu.kz/}} |- | Орталық Қазақстан Академиясы || [[Қарағанды]] || style="text-align:center;" | 2012 || жеке мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Жүнісов Бақтыбай Жолжақсынұлы || {{URL|https://c-k-a.edu.kz/}} |- | [[Оңтүстік Қазақстан медицина академиясы]] || [[Шымкент]] || style="text-align:center;" | 1979 || акционерлік қоғам || <small>Ректор:</small> <br /> Сейітжанова Жанна Серікжанқызы|| {{URL|https://skma.edu.kz/}} |} === Институттар === {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:26%;" | Атауы ! style="width:10%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | Түрі ! style="width:05%;" | Басшысы ! Сайты |- | Л.Б. Гончаров атындағы Қазақ автомобиль-жол институты || [[Алматы]] || style="text-align:center;" | 1999 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Қабашев Рақымжан Әбілқасымұлы || {{URL|https://kazadi.edu.kz/}} |- | [[Еуразия гуманитарлық институты|А.Қ. Құсайынов атындағы Еуразия гуманитарлық институты]] || [[Астана]] || style="text-align:center;" | 1995|| жоғары білім беру мекемесі || <small>Ректор:</small> <br />Исмаилов Амангелді Жақсылықұлы || {{URL|https://egi.edu.kz/}} |- | [[Қаныш Сәтбаев атындағы Екібастұз инженерлік-техникалық институты (ЕИТИ)|Академик Қ. Сәтбаев атындағы Екібастұз инженерлік-техникалық институты]] || [[Екібастұз]] || style="text-align:center;" | 1994 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Сиваракша Далида Маратовна || {{URL|https://eiti.edu.kz/}} |- | Ш. Мұртаза атындағы Халықаралық Тараз инновациялық институты || [[Тараз]] || style="text-align:center;" | 2008 || мекеме || <small>Президент:</small> <br />Мүслімов Нұржан Жомартұлы<br /> <small>Ректор:</small> <br />Баяндин Марат Асылбекұлы | {{URL|https://htii.edu.kz/}} |} == ''Шетелдік'' ЖОО филиалдары == {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:26%;" | Филиал ! style="width:10%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:10%;" | Серіктес ЖОО ! style="width:05%;" | Басшысы ! Сайты |- | {{ту|Ресей}} Санкт-Петербург гуманитарлық кәсіподақтар университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1984 || — || <small>Директор:</small> <br />Аубакирова Анна Александровна || {{URL|https://almata.gup.ru/}} |- | {{ту|Ресей}} Челябі мемлекеттік университеті || [[Қостанай]] || style="text-align:center;" |2000 || — || <small>Директор:</small> <br />Нализко Наталья Александровна || {{URL|https://csukz.ru/}} |- | {{ту|Ресей}} [[Мәскеу мемлекеттік университеті|М.В. Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университеті]] || [[Астана]] || style="text-align:center;" |2001 || Гумилёв университеті || <small>Директор:</small> <br />Сидорович Александр Владимирович || {{URL|https://www.msu.kz/}} |- | {{ту|Ресей}} Мәскеу авиациялық институты || [[Байқоңыр (қала)|Байқоңыр]] || style="text-align:center;" |2012 || — || <small>Директор:</small> <br />Самойленко Елена Аркадьевна || {{URL|https://voshod.mai.ru/}} |- | {{ту|Ұлыбритания}} De Montfort University || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |2021 || — || <small>Кампус басшысы:</small> <br />Эрик Димла || {{URL|https://dmuk.edu.kz/}} |- | {{ту|Ресей}} «МИФИ» Ұлттық ядролық зерттеу университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |2022 || Әл-Фараби университеті || <small>Директор:</small> <br />Дәулетов Асқар Ербұланұлы || {{URL|https://almaty.mephi.ru/}} |- | {{ту|Германия}} Қазақ-неміс тұрақты инженерия институты || [[Ақтау]] || style="text-align:center;" |2023 || Есенов университеті || <small>Директор:</small> <br />Макс Айрих || {{URL|https://kini.kz/}} |- | {{ту|Ұлыбритания}} Coventry University || [[Астана]] || style="text-align:center;" |2024 || — || <small>Президент:</small> <br />[[Мирас Мұхтарұлы Дәуленов|Дәуленов Мирас Мұхтарұлы]] || {{URL|https://coventry.edu.kz/}} |} * {{ту|АҚШ}} Аризона университеті ([[Петропавл]], 2022) — Қозыбаев университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Ресей}} [[Ресей мемлекеттік мұнай және газ университеті|И.М. Губкин атындағы Ресей мемлекеттік мұнай және газ университеті]] ([[Атырау]], 2022) — Өтебаев университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Ұлыбритания}} Heriot-Watt University ([[Ақтөбе]], 2023)<ref>[https://kapital.kz/gosudarstvo/122564/kakiye-filialy-zarubezhnykh-vuzov-otkryli-v-kazakhstane.html Какие филиалы зарубежных вузов открыли в Казахстане]</ref> — Жұбанов университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Польша}} Быдгощ экономика университеті ([[Семей]], 2023) — Шәкәрім университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Қытай}} [[Гонконг университеті]] ([[Алматы]], 2023) — Сәтбаев университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Қытай}} Тяньцзин кәсіби университеті ([[Өскемен]], 2023) — Серікбаев университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Қытай}} Солтүстік-Батыс политехникалық университеті ([[Алматы]], 2023) — Әл-Фараби университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Оңтүстік Корея}} Сеул ұлттық ғылым және технологиялар университеті ([[Қызылорда]], 2023) — Қорқыт ата университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Италия}} Марке политехникалық университеті ([[Талдықорған]], 2024) — Жансүгіров университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Қытай}} Пекин тіл және мәдениет университеті ([[Астана]], 2024) — Астана халықаралық университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Түркия}} Гази университеті ([[Шымкент]], 2024) — Жәнібеков университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Ирландия}} Квинс университеті ([[Алматы]], 2024) — Нархоз университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Ресей}} Д.И. Менделеев атындағы Ресей химия-технология университеті ([[Тараз]], 2024) — Дулати университеті жанында жұмыс істейді == Жекешелендірілген жоғары оқу орындары == # "[[ALT Университеті|М. Тынышбаев атындағы ALT университеті]]" АҚ — 2003-2004 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2012 жылы жеке меншікте болған 65% акциясын "[[Қазақстан темір жолы]]" ұлттық компаниясы сатып алып, 2015 жылы үлесін 100%-ға дейін арттырды. 2018 жылы оқу орны қайта жекешелендірілді. 2024 жылғы дерек бойынша жалғыз акционері — "Управляющая Компания КазАТК" ЖШС (иесі кәсіпкер Гүлзана Серікова).<ref>[https://gr5.e-qazyna.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1972436/%D0%9A%D0%9E%D0%9D%D0%A1%D0%BE%D0%BB%20%D0%A4%D0%9E%20%D0%B8%20%D0%90%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%202023%20%D0%BE%D1%82%2026%2008%2024.pdf Аудиторский отчет за 2023 год (консолидированный)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240923210852/https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1972436/%D0%9A%D0%9E%D0%9D%D0%A1%D0%BE%D0%BB%20%D0%A4%D0%9E%20%D0%B8%20%D0%90%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%202023%20%D0%BE%D1%82%2026%2008%2024.pdf |date=2024-09-23 }}</ref> # "[[Қазақстан-Британ техникалық университеті]]" АҚ — 2001 жылы құрылған кезде акциялары Қазақстан Үкіметіне, ал 2003-2018 жылдары "[[ҚазМұнайГаз]]" ұлттық компаниясына тиесілі болды. 2024 жылғы дерек бойынша жалғыз акционері "NNEF" қоғамдық қоры болды (иесі кәсіпкер [[Динара Нұрсұлтанқызы Құлыбаева|Динара Құлыбаева]]).<ref>[https://opi.dfo.kz/p/ru/DossierDownload/DfoObjects/1959955/%D0%90%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%20%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%B4%20%D0%A4%D0%9E%20%D0%9A%D0%91%D0%A2%D0%A3%202023.pdf Аудиторский отчет за 2023 год]</ref> 2025 жылы жоғары оқу орны сот шешімімен "Қайтарылған активтерді басқару компаниясы" ЖШС басқаруына өтті.<ref>[https://opi.dfo.kz/p/ru/DfoObjects/objects/teaser-view/28429?WebReportPluginId=1dc804c7-71c0-4007-be82-9dd4bc75ccab&WebReportId=21682&WebReportPart=spreadsheet&OptionName=WebReports Акционерное Общество "Казахстанско-Британский Технический Университет"]</ref> # "[[Оңтүстік Қазақстан медицина академиясы]]" АҚ — 2018 жылға дейін 100% акциясы мемлекетке тиесілі болды. 2024 жылғы дерек бойынша жалғыз акционері — "Қазақ инновациялық университеті" ЖШС ("Оңтүстік" қаржы сауда-өнеркәсіп корпорациясы" ЖШС құрамына кіреді, иесі кәсіпкер [[Серікжан Сейітжанұлы Сейітжанов|Серікжан Сейітжанов]], оның жұбайы мен балалары).<ref>[https://gr5.e-qazyna.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1920467/%D0%9E%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%20%D0%90%D0%9E%20%D0%AE%D0%9A%D0%9C%D0%90.pdf Аудиторский отчет за 2023 год] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240924000049/https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1920467/%D0%9E%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%20%D0%90%D0%9E%20%D0%AE%D0%9A%D0%9C%D0%90.pdf |date=2024-09-24 }}</ref> # "Қазақ медициналық үздіксіз білім беру университеті" АҚ — 2015 жылға дейін 100% акциясы мемлекетке тиесілі болды. 2021 жылы бас лицензиясынан айырылды. 2017 жылғы дерек бойынша жалғыз акционері "Сана" медициналық орталығы" ЖШС болды.<ref>[https://opi.dfo.kz/p/ru/DossierDownload/DfoObjects/1394720/%D0%90%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82.pdf Аудиторский отчет за 2016 год]</ref> # "ВШОЗ" Қазақстандық медицина университеті" ЖШС — 2015 жылға дейін 100% үлесі мемлекетке тиесілі болды. # "[[Халықаралық ақпараттық технологиялар университеті]]" АҚ — 2009 жылы құрылған кезде 50% акциясы, 2015 жылға дейін 33% акциясы [[Зерде (холдинг)|"Зерде"]] ұлттық холдингіне тиесілі болды. 2024 жылғы дерек бойынша ең ірі акционерлері: "NNEF" қоғамдық қоры (85%), "[[Қазақтелеком]]ның" бұрынғы басшысы [[Қуанышбек Бақытбекұлы Есекеев|Қуанышбек Есекеевтің]] жұбайы Мадина Бектұрғанова (10%).<ref>[https://gr5.e-qazyna.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1970606/%D0%9E%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%20%D0%BD%D0%B5%D0%B7%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%81%D0%B8%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20%D0%B0%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B0%20%20%D0%A4%D0%9E%20%D0%B7%D0%B0%20%D0%B3%D0%BE%D0%B4%202023%20%D0%9C%D0%A3%D0%98%D0%A2%20(%D0%A6%D0%B5%D0%BD%D1%82%D1%80%D0%B0%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD).pdf Аудиторский отчет за 2023 год] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240923195654/https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1970606/%D0%9E%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%20%D0%BD%D0%B5%D0%B7%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%81%D0%B8%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20%D0%B0%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B0%20%20%D0%A4%D0%9E%20%D0%B7%D0%B0%20%D0%B3%D0%BE%D0%B4%202023%20%D0%9C%D0%A3%D0%98%D0%A2%20(%D0%A6%D0%B5%D0%BD%D1%82%D1%80%D0%B0%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD).pdf |date=2024-09-23 }}</ref> # [[КИМЭП|"КИМЭП Университеті"]] КеАҚ — 2004 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2024 жылғы дерек бойынша акционерлері: ЖОО басшысы [[Чан Йан Бэнг]] (60%), Қазақстан Үкіметі (40%).<ref>[https://ulysmedia.kz/analitika/19778-chto-skryvaet-kimep-skolko-stoit-obuchenie-kuda-idiot-pribyl-i-pochemu-on-ischez-iz-spiska-privatizatsii/ Что скрывает КИМЭП: сколько стоит обучение, куда идёт прибыль и почему он исчез из списка приватизации]</ref> # [[Қазақ гуманитарлық заң университеті|"М.С. Нәрікбаев атындағы КАЗГЮУ университеті"]] АҚ — 2003-2004 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2021 жылы мемлекет меншігінде қалған 35% акциясы жекешелендірілді. 2024 жылғы дерек бойынша ең ірі акционерлері: бұрынғы бас прокурор, жоғарғы сот төрағасы және ЖОО басшысы [[Мақсұт Сұлтанұлы Нәрікбаев|Мақсұт Нәрікбаевтың]] балалары (60,5%; оның ішінде қазіргі ЖОО басшысы Талғат Нәрікбаев 38%), "Павлодар Білім" ЖШС (35%; иесі Талғат Нәрікбаев).<ref>[https://gr5.e-qazyna.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1971990/%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%B4%D0%B8%D1%80.%D0%9E%D1%87%D0%B5%D1%82.pdf Аудиторский отчет за 2023 год (консолидированный)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240923232639/https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1971990/%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%B4%D0%B8%D1%80.%D0%9E%D1%87%D0%B5%D1%82.pdf |date=2024-09-23 }}</ref> # [[Жезқазған университеті|"Ө.А. Байқоңыров атындағы Жезқазған университеті"]] АҚ — 2003-2004 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2019 жылы мемлекет меншігінде қалған 35% акциясы жекешелендірілді. 2024 жылғы дерек бойынша акционерлері: "Білім бұлағы" ЖШС (65%), ЖОО басшысының ұлы Айдар Арғын (35%).<ref>[https://gr5.e-qazyna.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1971327/%D0%90%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%20%D0%B7%D0%B0%202023%20%D0%B3%D0%BE%D0%B4.pdf Аудиторский отчет за 2023 год]</ref> # "[[Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университеті|Абылай хан атындағы Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университеті]]" АҚ — 2003-2004 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2019 жылы мемлекет меншігінде қалған 35% акциясы жекешелендірілді. 2024 жылғы дерек бойынша ең ірі акционерлері: "Айтек-ITEC" ЖШС (80%; иесі ЖОО басшысының қызы), "IBCC" ЖШС (17,5%).<ref>[https://gr5.e-qazyna.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1963969/%D0%A4%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C%20%D0%B7%D0%B0%202023%20%D0%B3%D0%BE%D0%B4.pdf Аудиторский отчет за 2023 год] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240923221513/https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1963969/%D0%A4%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C%20%D0%B7%D0%B0%202023%20%D0%B3%D0%BE%D0%B4.pdf |date=2024-09-23 }}</ref> # "[[Қазақ бас сәулет-құрылыс академиясы]]" АҚ — 2003-2004 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2019 жылы мемлекет меншігінде қалған 35% акциясы жекешелендірілді. 2020 жылы [[Қазақ бас сәулет-құрылыс академиясы]] мен Қазақ-Америка университеті біртұтас Халықаралық білім беру корпорациясына біріктірілді. 2024 жылғы дерек бойынша корпорация иесі — "Verum Holding Ltd." жеке компаниясы (иесі бұрынғы ЖОО басшысы [[Әмірлан Айдарбекұлы Құсайынов|Әмірлан Құсайыновтың]] ұлы Айғазы Құсайынов). # "[[Қазақ спорт және туризм академиясы]]" КеАҚ — 2003-2004 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2015 жылы мемлекет меншігінде қалған 20% акциясы жеке меншікке өтті. 2024 жылғы дерек бойынша ең ірі акционерлері: ЖОО басшысы [[Қайрат Хайроллаұлы 3акария|Қайрат Закирьянов]] (30%), "Жарыс-СТ" ЖШС (29%, иесі Қайрат Закирьянов), "Aktau Industries Service" ЖШС (20%, иесі кәсіпкер Серік Уәлиевтің қызы), "Матай-KZ" ЖШС (19%, иесі Қайрат Закирьянов).<ref>[https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1941169/2023%20%D0%A4%D0%9E%20%D0%B8%20%D0%91%D0%91.pdf Аудиторский отчет за 2023 год] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240923231642/https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1941169/2023%20%D0%A4%D0%9E%20%D0%B8%20%D0%91%D0%91.pd f |date=2024-09-23 }}</ref> # "[[Нархоз университеті]]" КеАҚ — 2003-2004 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2024 жылғы дерек бойынша жалғыз акционері — кәсіпкер [[Болат Жамитұлы Өтемұратов|Болат Өтемұратов]].<ref>[https://opi.dfo.kz/p/ru/DossierDownload/DfoObjects/1972310/%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%B4%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%B0%D1%8F%20%D1%84%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C%20%D0%BD%D0%B0%2031.12.2023%20%D0%B3..pdf Аудиторский отчет за 2023 год (консолидированный)]</ref> # "[[Алматы технологиялық университеті]]" АҚ — 1999 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2024 жылғы дерек бойынша жалғыз акционері — "Ертам" ЖШС (иесі ЖОО басшысы, оның жұбайы мен ұлы).<ref>[https://opi.dfo.kz/p/ru/DossierDownload/DfoObjects/1940507/%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%B4%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%B0%D1%8F%20%D1%84%D0%B8%D0%BD%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C%202023.PDF Аудиторский отчет за 2023 год (консолидированный)]</ref> # "[[Алматы энергетика және байланыс университеті|Ғ. Дәукеев атындағы Алматы энергетика және байланыс университеті]]" КеАҚ — 1997 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2019 жылы мемлекет меншігінде қалған 34% акциясы жекешелендірілді. 2024 жылғы дерек бойынша ең ірі акционерлері: "NNEF" қоғамдық қоры (34%), ағайынды кәсіпкер Александр (30%) және Эдгар Салдузилер (28%).<ref>[https://gr5.e-qazyna.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1964447/%D0%9E%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%20%D0%A2%D0%9E%D0%9E%20%D0%90%D0%B9%D0%B0%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%202023%D0%B3_compressed.pdf Аудиторский отчет за 2023 год (консолидированный)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240923220134/https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1964447/%D0%9E%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%20%D0%A2%D0%9E%D0%9E%20%D0%90%D0%B9%D0%B0%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%202023%D0%B3_compressed.pdf |date=2024-09-23 }}</ref> == Ерекше мәртебесі бар жоғары оқу орындары == Жоғары білім беру саласында зор үлес қосқан оқу орындарына Президент Жарлығына сәйкес ерекше мәртебе беріледі. Президентке жоғары оқу орындарына ерекше мәртебе беруді Үкімет ұсынады.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1700000066 Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының ерекше мәртебесі туралы ережені бекіту туралы]</ref> # Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті (2001) # Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті (2001) # Қазақ ұлттық аграрлық зерттеу университеті (2001) # Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті (2001) # С.Ж. Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университеті (2001) # Т. Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясы (2001) # Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясы (2001) # Қазақ ұлттық өнер университеті (2001) # Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті (2003) # Президент жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы (2006) # Бас прокуратура жанындағы Құқық қорғау органдары академиясы (2015) # Жоғары Сот Кеңесі жанындағы Сот төрелігі академиясы (2016) # Қазақ ұлттық хореография академиясы (2016) # Ұлттық қорғаныс университеті (2018) # Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті (2018) # Қ.А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті (2020)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U010000648_ Жоғары оқу орындарына ерекше мәртебе беру туралы]</ref> === Зерттеу университеттері === Зерттеу университеттері Үкімет бекіткен 5 жылға арналған даму бағдарламасын іске асырады.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z070000319_ Білім туралы заң]</ref> # Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті (2014) # Назарбаев университеті (2015) # С.Ж. Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университеті (2019) # Қарағанды медицина университеті (2019) # Қазақ ұлттық аграрлық зерттеу университеті (2020) # С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университеті (2020) # Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті (2022) # Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті (2022) # М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан университеті (2023) # Академик Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды университеті (2024) == Бұрынғы жоғары оқу орындары == === Біріктірілген мемлекеттік ЖОО-лар === # Қаржы академиясы (Астана, 2021 жылы Еуразия ұлттық университетіне қосылды)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P2100000734 "Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті" коммерциялық емес акционерлік қоғамын қайта ұйымдастыру туралы]</ref> # [[Қостанай мемлекеттік педагогикалық институты|Ө. Сұлтанғазин атындағы Қостанай мемлекеттік педагогикалық университеті]] (Қостанай, 2019 жылы Қостанай өңірлік университетіне қосылды) # [[Тараз мемлекеттік педагогикалық университеті]] (Тараз, 2019 жылы Тараз өңірлік университетіне қосылды)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1900000752 Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі жоғары оқу орындарының кейбір мәселелері туралы]</ref> # [[Қаржы полициясы академиясы]] (Қосшы, 2015 жылы Құқық қорғау органдары академиясына қосылды)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1500000433 "Қаржы полициясы академиясы" мемлекеттік мекемесін тарату туралы]</ref> # Ақтөбе мемлекеттік педагогикалық институты (Ақтөбе, 2013 жылы Ақтөбе өңірлік университетіне қосылды) # [[Семей мемлекеттік педагогикалық институты]] (Семей, 2013 жылы Шәкәрім университетіне қосылды)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1300000529 Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің жекелеген республикалық мемлекеттік ұйымдарын қайта ұйымдастыру туралы]</ref> # Сыртқы iстер министрлiгiнiң Дипломатиялық академиясы (Алматы, 2000 жылы Еуразия ұлттық университетіне қосылды)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P000001589_ Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің "Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия университеті" және Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің "Дипломатиялық академиясы" республикалық мемлекеттік қазыналық кәсіпорындарын қайта ұйымдастыру туралы]</ref> # Мемлекеттік қаржы институты (Семей, 2000 жылы Семей мемлекеттік университетіне қосылды) # Қостанай ауыл шаруашылығы институты (Қостанай, 2000 жылы Қостанай мемлекеттік университетіне қосылды) # [[Батыс Қазақстан өнер институты|Дәулеткерей атындағы Батыс Қазақстан өнер институты]] (Орал, 2000 жылы Батыс Қазақстан мемлекеттік университетіне қосылды) # Қазақ мемлекеттік көркемсурет академиясы (Алматы, 2000 жылы Жүргенов академиясына қосылды)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P000000236_ Қазақстан Республикасында білім мен ғылымды интеграциялау жөніндегі кейбір шаралар туралы]</ref> === Лицензиясынан айырылған және жабылған жекеменшік ЖОО-лар === # Қазақ-орыс халықаралық университеті (Ақтөбе, 2025)<ref>[https://qazaqstan.tv/news/210753/ Ақтөбедегі қазақ-орыс университеті жабылады]</ref> # [[Атырау инженерлік-гуманитарлық институты]] (Атырау, 2022) # [[Шет тілдер және іскерлік карьера университеті]] (Алматы, 2021)<ref>[https://egemen.kz/article/290227-qazaqstanda-taghy-bir-dgoghary-oqu-orny-litsenziyasynan-ayyryldy Қазақстанда тағы бір жоғары оқу орны лицензиясынан айырылды]</ref> # «Орда» университеті (Шымкент, 2021) — Сол жылы «Мирас» университетімен бірікті<ref>[https://www.gov.kz/memleket/entities/edu/press/news/details/227767 ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЕКІ ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРНЫ БАС ЛИЦЕНЗИЯСЫНАН АЙЫРЫЛДЫ]</ref> # «Ақмешіт» гуманитарлық-техникалық институты (Қызылорда, 2021)<ref>[https://egemen.kz/article/284248-elimizdegi-taghy-bir-dgoghary-oqu-orny-litsenziyasynan-ayyryldy Еліміздегі тағы бір жоғары оқу орны лицензиясынан айырылды]</ref> # Орталық Азия университеті (Алматы, 2021)<ref>[https://inbusiness.kz/kz/last/ush-zhoo-akkreditteu-turaly-kualikterinen-ajyryldy Үш ЖОО аккредиттеу туралы куәліктерінен айырылды]</ref> # Ақтау гуманитарлық-техникалық университеті (Ақтау, 2021) # «Астана» университеті (Астана, 2021) # [[Алматы дәрігерлер білімін жетілдіру институты|Қазақ медициналық үздіксіз білім беру университеті]] (Алматы, 2021)<ref>[https://kaz.tengrinews.kz/kazakhstan_news/kazak-meditsinalyik-uzdksz-blm-beru-universitet-kyizmetn-324339/amp/ Қазақ медициналық үздіксіз білім беру университеті қызметін тоқтатты]</ref> # Аймақтық әлеуметтік-инновациялық университеті (Шымкент, 2020)<ref>[https://qazaqstan.tv/news/122607/ Шымкент аймақтық әлеуметтік-инновациялық университеті жабылды]</ref> # Балқаш гуманитарлық-техникалық институты (Балқаш) # Қазақ еңбек және әлеуметтік қатынастар академиясы (Алматы) # Қазақ инженерлік, қаржы-банк академиясы (Алматы) # «Алматы» университеті (Алматы) # «УНАТ» жоғары оқу орны (Алматы) # Экономика және құқық академиясы (Алматы) # «Парасат» Қазақстан көпбейінді институты (Алматы) # Экономика және басқару академиясы - Еуразия нарық институты (Алматы) # Қазақ инженерлік-техникалық академиясы (Астана) # «Көкше» академиясы (Көкшетау) # Ө.А. Жолдасбеков атындағы Экономика және құқық академиясы (Талдықорған) # Қазақ инновациялық университеті (Семей) # Жамбыл гуманитарлық-техникалық университеті (Тараз) # Тараз техникалық институты (Тараз) == Ескертпелер == {{notelist}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Қазақстан жоғарғы оқу орындары]] [[Санат:Қазақстан бойынша тізімдер]] [[Санат:Елдер бойынша жоғары оқу орындарының тізімдері]] ppvm89bxy1ptzsywtnai9x5j3ongbpe 3479932 3479929 2025-06-14T11:06:13Z Casserium 68287 /* Жекешелендірілген жоғары оқу орындары */ 3479932 wikitext text/x-wiki Алғашқы қазақстандық жоғары оқу орны 1928 жылы Алматы қаласында «Қазақ мемлекеттік университеті» деген атаумен құрылған. 1930 жылы ол Қазақ мемлекеттік педагогикалық институтына айналды (қазір [[Қазақ ұлттық педагогикалық университеті|Абай атындағы ҚазҰПУ]]). 1934 жылы Қазақ мемлекеттік университеті қайта құрылды (қазір [[Қазақ ұлттық университеті|Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ]]). 2024-2025 оқу жылының басындағы ресми дерек бойынша [[Қазақстан|республика аумағында]] 113 жоғары оқу орны жұмыс істейді, оның 64-сі (56,6%-ы) жеке меншікте болса, 48-і (42,5%-ы) мемлекет және 1-еуі (0,9%-ы) шетел меншігінде.<ref>{{Cite web|url=https://stat.gov.kz/api/iblock/element/196781/file/kk/|title=Қазақстан Республикасындағы жоғары білім (2024-2025 оқу жылының басына)|lang=kk|publisher=[[Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы|Ұлттық статистика бюросы]]|date=2024-12-25}}</ref> Жоғары оқу орындарының ішінде 11 ұлттық жоғары оқу орны (университет, академия, консерватория), 78 университет, 14 академия, 10 институт бар. == ''Мемлекеттік'' жоғары оқу орындары == === ''Дербес'' жоғары оқу орны === {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:05%;" | Атауы ! style="width:05%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | {{comment|Дербес мәртебе}} ! style="width:05%;" | Түрі ! style="width:05%;" | Басшысы ! style="width:05%;" | Сайты |- | [[Назарбаев Университеті]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |2010 | style="text-align:center;" |2011 | дербес білім беру ұйымы || <small>Президент: профессор</small> <br /> Ахмад Вакар <br /><small>Провост: доктор</small> <br />Илесанми Адесида || {{URL|https://nu.edu.kz/}} |} === ''Халықаралық'' жоғары оқу орны === {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:20%;" | Атауы ! style="width:05%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | {{comment|Халықаралық мәртебе}} ! style="width:05%;" | Түрі ! style="width:05%;" | Басшысы ! style="width:05%;" | Сайты |- | [[Халықаралық қазақ-түрік университеті|Қ.А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті]] | [[Түркістан (қала)|Түркістан]] | style="text-align:center;" |1991 | style="text-align:center;" |1992 | мекеме | <small>Ректор: экономика ғылымдарының кандидаты</small> <br />Темірбекова Жанар Амангелдіқызы |{{URL|https://ayu.edu.kz/}} |} === ''Ұлттық'' жоғары оқу орындары === {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:26%;" | Атауы ! style="width:10%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | {{comment|Ұлттық мәртебе}} ! style="width:05%;" | Түрі ! style="width:21%;" | Басшысы ! style="width:05%;" class="unsortable" | Сайты |- | [[Қазақ ұлттық университеті|Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1934 | style="text-align:center;" |1993 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort|Түймебаев Жансейіт Қансейітұлы|<small>Басқарма төрағасы - ректор: филология ғылымдарының докторы</small> <br />[[Жансейіт Қансейітұлы Түймебаев|Түймебаев Жансейіт Қансейітұлы]]}} |{{URL|https://farabi.university/}} |- | [[Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті|Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1934 | style="text-align:center;" |1994 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort|Бегентаев Мейрам Мұхаметрақымұлы|<small>Басқарма төрағасы - ректор: экономика ғылымдарының докторы</small> <br /> [[Мейрам Мұхаметрақымұлы Бегентаев|Бегентаев Мейрам Мұхаметрақымұлы]]}}|| {{URL|https://satbayev.university/}} |- | [[Қазақ ұлттық педагогикалық университеті|Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1928 | style="text-align:center;" |2003 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort|Тілеп Болат Анапияұлы|<small>Басқарма төрағасы - ректор: саяси ғылымдар кандидаты</small> <br /> [[Болат Әнапияұлы Тілепов|Тілеп Болат Анапияұлы]]}}|| {{URL|https://abaiuniversity.edu.kz/}} |- | [[Қазақ ұлттық медицина университеті|С.Ж. Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университеті]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1931 | style="text-align:center;" |2001 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort|Шоранов Марат Едігеұлы|<small>Басқарма төрағасы - ректор: медицина ғылымдарының кандидаты</small> <br /> Шоранов Марат Едігеұлы}}|| {{URL|https://kaznmu.edu.kz/}} |- | [[Қазақ ұлттық аграрлық зерттеу университеті]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1929 (АЗМИ)<br />1930 (ҚазАШИ) | style="text-align:center;" |2001 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort|Күрішбаев Ақылбек Қажығұлұлы|<small>Басқарма төрағасы - ректор: ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы</small> <br /> [[Ақылбек Қажығұлұлы Күрішбаев|Күрішбаев Ақылбек Қажығұлұлы]]}} | {{URL|https://www.kaznaru.edu.kz/}} |- |[[Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті]] |[[Алматы]] |style="text-align:center;" |1944 | style="text-align:center;" |2019 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort||<small>Басқарма төрағасы - ректор: </small> <br /> ''бос орын''}}|| {{URL|https://qyzpu.edu.kz/}} |- | [[Қазақ ұлттық өнер академиясы|Т. Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясы]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1978 | style="text-align:center;" |2001 | республикалық мемлекеттік мекеме || {{sort|Жүдебаев Арман Әділханұлы|<small>Ректор: Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері</small> <br />Жүдебаев Арман Әділханұлы}} | {{URL|https://kaznai.kz/}} |- | [[Қазақ ұлттық консерваториясы|Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясы]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1944 | style="text-align:center;" |2001 | республикалық мемлекеттік мекеме || {{sort|Тасбергенова Гауһар Қошқарбекқызы|<small>Ректор: PhD докторы</small> <br /> Тасбергенова Гауһар Қошқарбекқызы}} | {{URL|https://www.conservatoire.edu.kz/}} |- | [[Еуразия ұлттық университеті|Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |1996 | style="text-align:center;" |2001 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort|Сыдықов Ерлан Бәтташұлы|<small>Басқарма төрағасы - ректор: тарих ғылымдарының докторы</small> <br /> [[Ерлан Бәтташұлы Сыдықов|Сыдықов Ерлан Бәтташұлы]]}} |{{URL|https://enu.kz/}} |- | [[Қазақ ұлттық өнер университеті|К. Байсейітова атындағы Қазақ ұлттық өнер университеті]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |1998 | style="text-align:center;" |1998 | республикалық мемлекеттік мекеме || {{sort|Ахмедьяров Ғалым Алғиұлы|<small>Ректор: Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері</small> <br /> Ахмедьяров Ғалым Алғиұлы}} || {{URL|https://kaznui.edu.kz/}} |- | [[Қазақ ұлттық хореография академиясы]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |2015 | style="text-align:center;" |2015 | шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорын || {{sort|Нүсіпжанова Бибігүл Нұрғалиқызы|<small>Ректор: Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері</small> <br /> [[Бибігүл Нұрғалиқызы Нүсіпжанова|Нүсіпжанова Бибігүл Нұрғалиқызы]]}} | {{URL|https://balletacademy.edu.kz}} |- | [[Қазақ ұлттық су шаруашылығы және ирригация университеті]] | [[Тараз]] | style="text-align:center;" |2024 | style="text-align:center;" |2024 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || {{sort||<small>Басқарма төрағасы - ректор: PhD докторы</small> <br /> Түсіпова Кәмшат Маратқызы}} || {{URL|https://kaznuvhi.edu.kz/}} |} === ''Аймақтардағы мемлекеттік'' жоғары оқу орындары === {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:26%;" | Атауы ! style="width:05%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | Түрі ! style="width:05%;" | Басшысы ! style="width:05%;" | Сайты |- | [[Каспий технологиялар және инжиниринг университеті|Ш. Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжиниринг университеті]] | [[Ақтау]] | style="text-align:center;" |1976 || коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Президент:</small> <br />Ахметов Берік Бақытжанұлы |{{URL|https://yu.edu.kz/}} |- | [[Ақтөбе өңірлік университеті|Қ. Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университеті]] | [[Ақтөбе]] | style="text-align:center;" |1935 || коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Қарабасова Лаура Чапайқызы |{{URL|http://zhubanov.edu.kz/}} |- | [[Марат Оспанов атындағы Батыс Қазақстан медицина университеті|М. Оспанов атындағы Батыс Қазақстан медицина университеті]] | [[Ақтөбе]] | style="text-align:center;" |1957 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Қалиев Әсет Әскерұлы |{{URL|https://zkmu.edu.kz/}} |- |[[Азаматтық авиация академиясы]] |[[Алматы]] | style="text-align:center;" |1995 | акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Сейдахметов Бекен Қанелұлы |{{URL|https://caa.edu.kz/}} |- | [[Қазақстан-Британ техникалық университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |2001 || акционерлік қоғам || <small>Ректор (басқарма төрағасы):</small> <br />Ғабдуллин Маратбек Төлебергенұлы || {{URL|https://kbtu.edu.kz/}} |- | [[Арқалық педагогикалық университеті|Ы. Алтынсарин атындағы Арқалық педагогикалық университеті]] | [[Арқалық (қала)|Арқалық]] | style="text-align:center;" |1972 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />''бос орын'' |{{URL|https://api.edu.kz/}} |- | [[Қазақ агротехникалық зерттеу университеті|С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университеті]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |1957 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Тіреуов Қанат Маратұлы |{{URL|https://kazatu.edu.kz/}} |- | [[Астана медицина университеті]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |1964 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Надыров Камалжан Талғатұлы |{{URL|https://amu.edu.kz/}} |- | [[Халел Досмұхамедов атындағы Атырау университеті|Х. Досмұхамедов атындағы Атырау университеті]] | [[Атырау]] | style="text-align:center;" |1950 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />[[Саламат Нұрмұханұлы Идрисов|Идрисов Саламат Нұрмұханұлы]] |{{URL|https://asu.edu.kz/}} |- | [[Атырау мұнай және газ университеті|С. Өтебаев атындағы Атырау мұнай және газ университеті]] | [[Атырау]] | style="text-align:center;" |1980 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Шакуликова Гүлзада Тәңірбергенқызы |{{URL|https://aogu.edu.kz/}} |- | [[Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау университеті|Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау университетi]] | [[Көкшетау]] | style="text-align:center;" |1962 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Сырлыбаев Марат Қадырұлы |{{URL|https://shokan.edu.kz/}} |- | [[Академик Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды университеті]] | [[Қарағанды]] | style="text-align:center;" |1938 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Дулатбеков Нұрлан Орынбасарқызы |{{URL|https://buketov.edu.kz/}} |- | [[Әбілқас Сағынов атындағы Қарағанды техникалық университеті|Ә. Сағынов атындағы Қарағанды техникалық университеті]] | [[Қарағанды]] | style="text-align:center;" |1953 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Сағынтаева Сәуле Саветқызы |{{URL|https://www.kstu.kz/}} |- | [[Қарағанды медицина университеті]] | [[Қарағанды]] | style="text-align:center;" |1950 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Тұрмұхамбетова Анар Ақылбекқызы |{{URL|https://qmu.edu.kz/}} |- | [[Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Қостанай өңірлік университеті|А. Байтұрсынұлы атындағы Қостанай өңірлік университеті]] | [[Қостанай]] | style="text-align:center;" |1939 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Қуанышбаев Сейітбек Бекенұлы |{{URL|https://ksu.edu.kz/}} |- | [[Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университеті]] | [[Қызылорда]] | style="text-align:center;" |1937 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Кәрімова Бейбіткүл Сәрсемханқызы |{{URL|https://korkyt.edu.kz/}} |- | [[Махамбет Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті|М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті]] | [[Орал]] | style="text-align:center;" |1932 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Серғалиев Нұрлан Хабибуллаұлы |{{URL|https://wku.edu.kz/}} |- | [[Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті|Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті]] | [[Орал]] | style="text-align:center;" |1963 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Наметов Асқар Мырзахметұлы |{{URL|https://wkau.edu.kz/}} |- | [[Сәрсен Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университеті|С. Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университеті]] | [[Өскемен]] | style="text-align:center;" |1952 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Төлеген Мұхтар Әділбекұлы |{{URL|https://vku.edu.kz/}} |- | [[Дәулет Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан техникалық университеті|Д. Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан техникалық университеті]] | [[Өскемен]] | style="text-align:center;" |1958 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Рахметуллина Сәуле Жәдігерқызы |{{URL|https://www.ektu.kz/}} |- | [[Торайғыров университеті]] | [[Павлодар]] | style="text-align:center;" |1960 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Медетов Нұрлан Әмірұлы |{{URL|https://tou.edu.kz/}} |- | [[Павлодар педагогикалық университеті|Ә. Марғұлан атындағы Павлодар педагогикалық университеті]] | [[Павлодар]] | style="text-align:center;" |1962 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Әмірбекұлы Ержан |{{URL|https://ppu.edu.kz/}} |- | [[Солтүстік Қазақстан университеті|М. Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан университеті]] | [[Петропавл]] | style="text-align:center;" |1937 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Исақаев Ербол Маратұлы |{{URL|https://ku.edu.kz/}} |- | [[Рудный индустриялық университеті]] | [[Рудный]] | style="text-align:center;" |1977 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Сапарходжаев Нұрбек Пажарбекұлы |{{URL|https://www.rii.edu.kz/}} |- | [[Шәкәрім университеті]] | [[Семей]] | style="text-align:center;" |1934 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Орынбеков Думан Рымғалиұлы |{{URL|https://shakarim.edu.kz/}} |- | [[Семей медицина университеті]] | [[Семей]] | style="text-align:center;" |1953 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Дюсупов Алтай Ахметқалиұлы |{{URL|https://smu.edu.kz/}} |- | [[Жетісу университеті|І. Жансүгіров атындағы Жетісу университеті]] | [[Талдықорған]] | style="text-align:center;" |1972 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Бөрібаев Ермек Әбілтайұлы |{{URL|https://zhetysu.edu.kz/}} |- | [[М.Х. Дулати атындағы Тараз университеті]] | [[Тараз]] | style="text-align:center;" |1958 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Байжұманов Мұхтар Қазбекұлы |{{URL|https://dulaty.kz/}} |- | [[Қарағанды индустриялық университеті]] | [[Теміртау]] | style="text-align:center;" |1963 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Жәутіков Бахыт Ахатұлы |{{URL|https://tttu.edu.kz/}} |- | [[Халықаралық туризм және меймандостық университеті]] | [[Түркістан (қала)|Түркістан]] | style="text-align:center;" |2019 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Шоқпаров Әлібек Жұмабекұлы || {{URL|https://iuth.edu.kz/}} |- | [[Оңтүстік Қазақстан университеті|М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан университеті]] | [[Шымкент]] | style="text-align:center;" |1943 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Ахмед-Заки Дархан Жұмақанұлы |{{URL|https://auezov.edu.kz/}} |- | [[Оңтүстік Қазақстан педагогикалық университеті|Ө. Жәнібеков атындағы Оңтүстік Қазақстан педагогикалық университеті]] | [[Шымкент]] | style="text-align:center;" |1937 | коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />''бос орын'' |{{URL|https://zhanibekov.edu.kz/}} |} == ''Мемлекеттік органдардың'' жоғары оқу орындары == {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:05%;" | Атауы ! style="width:05%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | Басшысы ! style="width:05%;" | Басқарушы орган ! style="width:05%;" | Сайты |- | ҚР Президентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы | [[Астана]] | style="text-align:center;" |1994 | <small>Ректор:</small> <br /> Жолманов Азамат Сағатұлы || [[Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қызмет істері агенттігі|Мемлекеттік қызмет істері агенттігі]] || {{URL|https://www.apa.kz/}} |- | [[Қазақстан Республикасының Жоғары Сот Кеңесі#Сот төрелігі академиясы|ҚР Жоғары Сот Кеңесінің жанындағы Сот төрелігі академиясы]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |2001-2005, 2016 | <small>Ректор:</small> <br /> Баймолдина Зәуреш Хамитқызы || [[Қазақстан Республикасының Жоғары Сот Кеңесі|Жоғары Сот Кеңесі]] || {{URL|https://sta.edu.kz/}} |- | ҚР Бас прокуратурасының жанындағы Құқық қорғау органдары академиясы | [[Қосшы]] | style="text-align:center;" |2015 | {{sort|Сексембаев Марат Исламханұлы|<small>Ректор: әділет аға кеңесшісі</small> <br />Сексембаев Марат Исламханұлы}} |[[Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы|Бас прокуратура]] |{{URL|https://academy-gp.kz/}} |- | "AML ACADEMY" Қаржылық мониторинг академиясы | [[Астана]] | style="text-align:center;" |2023 | <small>Ректор:</small> <br /> Мерзадинов Ерғали Серікбайұлы || [[Қазақстан Республикасының Қаржылық мониторинг агенттігі|Қаржылық мониторинг агенттігі]] || {{URL|https://www.amlacademy.kz/}} |- | [[Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Академиясы|ҚР Ұлттық қауіпсіздік комитетінің академиясы]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1974 | {{sort|Мұқашев Ахат Ғаббасұлы|<small>Бастық: ұлттық қауіпсіздік генерал-майоры</small> <br /> Мұқашев Ахат Ғаббасұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті|Ұлттық қауіпсіздік комитеті]] |— |- | [[Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік әскери институты|ҚР Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара академиясы]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1931 | <small>Бастық: генерал-майор</small> <br />Поливанов Павел Константинович |[[Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті|Ұлттық қауіпсіздік комитеті]] |— |- | ҚР Төтенше жағдайлар министрлігінің М.Ғабдуллин атындағы Азаматтық қорғау академиясы | [[Көкшетау]] | style="text-align:center;" |1997 | {{sort|Әлібеков Ерлан Әлібекұлы|<small>Бастық: азаматтық қорғау полковнигі</small> <br />Әлібеков Ерлан Әлібекұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігі|Төтенше жағдайлар министрлігі]] |{{URL|http://agz.edu.kz/}} |- | [[Қазақстан Республикасы Ұлттық ұланының Академиясы|ҚР Ұлттық ұланының академиясы]] | [[Петропавл]] | style="text-align:center;" |1997 | {{sort|Тоқышев Артур Қалиақпарұлы|<small>Бастық: полковник</small> <br />Тоқышев Артур Қалиақпарұлы}} |[[Қазақстан Республикасының Ұлттық ұлан Бас қолбасшылығы|Ұлттық ұланның Бас қолбасшылығы]] |{{URL|https://www.ang.edu.kz/}} |- | ҚР Ішкі істер министрлігінің Ш.Қабылбаев атындағы Қостанай академиясы | [[Қостанай]] | style="text-align:center;" |1971 | {{sort|Дәрменов Ақынқали Дәуітбайұлы|<small>Бастық: полиция генерал-майоры</small> <br /> [[Ақынқали Дәуітбайұлы Дәрменов|Дәрменов Ақынқали Дәуітбайұлы]]}} |[[Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі|Ішкі істер министрлігі]] |{{URL|https://qpa.edu.kz/}} |- | ҚР Ішкі істер министрлігінің М.Есболатов атындағы Алматы академиясы | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |1956 | {{sort|Қобландин Қалижан Жеңісбекұлы|<small>Бастық: полиция полковнигі </small> <br /> Қобландин Қалижан Жеңісбекұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі|Ішкі істер министрлігі]] |{{URL|https://alpolac.edu.kz/}} |- | [[Қазақстан Республикасы ІІМ Қарағанды академиясы|ҚР Ішкі істер министрлігінің Б.Бейсенов атындағы Қарағанды академиясы]] | [[Қарағанды]] | style="text-align:center;" |1969 | {{sort|Биекенов Нұрлан Амангелдіұлы|<small>Бастық: полиция полковнигі </small> <br /> Биекенов Нұрлан Амангелдіұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі|Ішкі істер министрлігі]] |{{URL|https://kpa.edu.kz/}} |- | ҚР Ішкі істер министрлігінің М.Бөкенбаев атындағы Ақтөбе заң институты | [[Ақтөбе]] | style="text-align:center;" |1996 | {{sort|Мұхаметқалиев Нұркен Жанболатұлы|<small>Бастық: полиция полковнигі</small> <br /> Мұхаметқалиев Нұркен Жанболатұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі|Ішкі істер министрлігі]] |{{URL|https://auimvd.edu.kz/}} |- | ҚР Ішкі істер министрлігінің басқару академиясы | [[Астана]] | style="text-align:center;" |2024 | {{sort|Жолдасов Ораз Жолдасұлы|<small>Бастық:</small> <br /> Жолдасов Ораз Жолдасұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі|Ішкі істер министрлігі]] | — |- | [[Ұлттық қорғаныс университеті|ҚР Қорғаныс министрлігінің Ұлттық қорғаныс университеті]] | [[Астана]] | style="text-align:center;" |1997 | {{sort|Мұстабеков Асқар Досбосынұлы|<small>Бастық: генерал-майор </small> <br /> Мұстабеков Асқар Досбосынұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі|Қорғаныс министрлігі]] |{{URL|https://nuo.kz/}} |- | ҚР Қорғаныс министрлігінің Радиоэлектроника және байланыс әскери-инженерлік институты | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |2001 | {{sort|Кабаков Нұртас Дәулетұлы|<small>Бастық: генерал-майор</small> <br /> Қабақов Нұртас Дәулетұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі|Қорғаныс министрлігі]] |{{URL|https://www.viires.edu.kz/}} |- | ҚР Қорғаныс министрлігінің [[Әуе Қорғаныс Күштері Әскери Институты|Екі мәрте Кеңес Одағының Батыры Т.Ж.Бигелдинов атындағы Әуе қорғанысы күштерінің әскери институты]] | [[Ақтөбе]] | style="text-align:center;" |1974 | {{sort|Еспағанбетов Тимур Төлегенұлы|<small>Бастық: полковник</small> <br /> Еспағанбетов Тимур Төлегенұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі|Қорғаныс министрлігі]] |{{URL|https://visvo.edu.kz/}} |- | ҚР Қорғаныс министрлігінің [[Құрлық әскерлерінің әскери институты|С.Нұрмағамбетов атындағы Құрлық әскерлерінің әскери институты]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" | 1970 | {{sort|Ибатулин Бауыржан Шарифулаұлы|<small>Бастық: генерал-майор </small> <br /> Ибатулин Бауыржан Шарифулаұлы}} |[[Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі|Қорғаныс министрлігі]] | — |} == ''Жекеменшік'' жоғары оқу орындары == === Университеттер === {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:26%;" | Атауы ! style="width:05%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | Түрі ! style="width:05%;" | Басшысы ! style="width:05%;" | Сайты |- | [[Халықаралық ақпараттық технологиялар университеті]] | [[Алматы]] | style="text-align:center;" |2009 | акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы - ректор:</small> <br />Исахов Асылбек Абдиашимұлы |{{URL|https://iitu.edu.kz/}} |- | [[Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті|«Нұр-Мүбарак» Египет ислам мәдениеті университеті]]{{efn|Құрылтайшысы — [[Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы]].}} || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1993 || жеке мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Ахмед Хусейн Мухаммад Ибраһим || {{URL|https://www.nmu.edu.kz/}} |- | [[Алматы энергетика және байланыс университеті|Ғ. Дәукеев атындағы Алматы энергетика және байланыс университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1975 || коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Ректор:</small> <br />Нығыметов Ғани Сақтағанұлы || {{URL|https://aues.edu.kz/}} |- | [[КИМЭП|КИМЭП университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1992 || коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Президент:</small> <br />[[Чан Йан Бэнг]] <br /><small>Провост, бірінші проректор:</small> <br />Тимоти Льюис Барнетт || {{URL|https://www.kimep.kz/}} |- | [[Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университеті|Абылай хан атындағы Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1941 || акционерлік қоғам || <small>Ректор:</small> <br />[[Сәлима Сағиқызы Құнанбаева|Құнанбаева Сәлима Сағиқызы]] || {{URL|https://www.ablaikhan.kz/}} |- | [[Тұран (университет)|«Тұран» университеті]]{{efn|Құрылтайшылары — университет басшысы және «Тұран» білім беру корпорациясы президенті Рахман Алшанов пен оның ұлы, «Тұран» корпорациясының бірінші вице-президенті Қуаныш Тазабеков, «Тұран-Астана» университетінің бұрынғы ректоры және «Тұран» корпорациясының вице-президенті Орақ Әлиев}} || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1992 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Алшанов Рахман Алшанұлы || {{URL|https://turan.edu.kz/}} |- |[[ALT Университеті|М. Тынышбаев атындағы ALT университеті]] |[[Алматы]] | style="text-align:center;" |1931 | акционерлік қоғам || <small>Президент-ректор:</small> <br />Жармағамбетова Меруерт Советқызы |{{URL|https://alt.edu.kz/}} |- | [[Нархоз университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1963 || коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Президент, басқарма төрағасы:</small> <br />Қожахмет Қанат Темірғалыұлы <br /><small>Провост:</small> <br />Шоланов Ерлан Нұрлыбекұлы || {{URL|https://narxoz.edu.kz/}} |- | [[Алматы технологиялық университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1957 || акционерлік қоғам || <small>Президент:</small> <br />[[Құралбек Сәдібайұлы Құлажанов|Құлажанов Құралбек Сәдібайұлы]] <br /><small>Ректор:</small> <br />Құлажанов Талғат Құралбекұлы || {{URL|https://atu.edu.kz/}} |- | [[Қазақстан-Неміс университеті]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1999 || білім беру мекемесі || <small>Президент:</small> <br />Волрад Роммель <br /><small>Ректор:</small> <br />Әжібаева Әсел Әуезқызы || {{URL|https://dku.kz/}} |- | [[Халықаралық бизнес университеті|К. Сағадиев атындағы Халықаралық бизнес университеті]] (UIB){{efn|Құрылтайшылары — «NNEF» қоғамдық қорының директоры Светлана Мырзабекова, бұрынғы білім және ғылым министрі [[Ерлан Кенжеғалиұлы Сағадиев|Ерлан Сағадиевтің]] жақын туыстары}} || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1992 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Махметова Анар Мұсақызы | {{URL|https://uib.edu.kz/}} |- | Қонаев Университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1993 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Президент:</small> <br />Жалаири Өмірәлі Шакарапұлы <br /><small>Ректор:</small> <br />Өмірәлі Жәзира Өмірәліқызы || {{URL|https://vuzkunaeva.kz/}} |- | Еуразия технологиялық университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1948 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Сүлейменов Ербол Зинаддинұлы || {{URL|https://etu.edu.kz/}} |- | [[Каспий қоғамдық университеті]] (Caspian University){{efn|Құрылтайшысы — ақын, психолог, продюсер [[Карина Сәрсенова]] (белгілі кәсіпкер [[Рашид Темірболатұлы Сәрсенов|Рашит Сәрсеновтің]] қызы).}} || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1992 || білім беру мекемесі || <small>Ректор:</small> <br />Нүсенов Жолдасбек Мүсілімұлы || {{URL|https://cu.edu.kz/}} |- | [[Халықаралық инженерлік-технологиялық университеті]]|| [[Алматы]] || style="text-align:center;" |2001 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Сәрсенбекова Гүлнәр Әлібекқызы | {{URL|https://metu.edu.kz/}} |- | Халықаралық көліктік-гуманитарлық университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |2000 || мекеме || <small>Президент:</small> <br />Омаров Амангелді Жұмағалиұлы <br /><small>Ректор:</small> <br />Тұрдалиев Әуезхан Тұрдалыұлы | {{URL|https://mtgu.edu.kz/}} |- | Алматы гуманитарлық-экономикалық университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1997 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Корвяков Валерий Анатольевич || {{URL|https://ageu.edu.kz/}} |- | Қазақстан-Ресей медициналық университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1992 || мемлекеттік емес білім беру мекемесі || <small>Ректор:</small> <br />Жайнақбаев Нұрлан Темірбекұлы || {{URL|https://krmu.edu.kz/}} |- | [[Алматы Менеджмент Университеті|Алматы менеджмент университеті]] (AlmaU){{efn|Құрылтайшылары — университет басшысы Асылбек Қожахметовтің жақын туыстары, кәсіпкер Абылайхан Саматдин, ғалым және кәсіпкер Мірғали Қонаевтың ұлы}} || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1988 || білім беру мекемесі || <small>Президент:</small> <br />Қожахметов Асылбек Базарбайұлы<br /><small>Ректор:</small> <br />Күреңкеева Гүлнара Тұрдалықызы || {{URL|https://almau.edu.kz/}} |- | «ҚДЖСМ» Қазақстандық медицина университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" | 1997|| жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Әуезова Ардақ Мұханбетжанқызы || {{URL|https://ksph.edu.kz/}} |- |[[Қайнар (университет)|Q University]] |[[Алматы]] | style="text-align:center;" |1991 | мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Джанегизова Айсұлу Сабирханқызы |{{URL|https://q-university.kz/}} |- | Халықаралық білім беру корпорациясы ([[Қазақ бас сәулет-құрылыс академиясы]], Қазақ-Америка Университеті) || [[Алматы]] || style="text-align:center;" | 1980&nbsp;(ҚазБСҚА) <br />1997 (ҚАУ) <br />2007 (ХБК) || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />[[Маргарита Болатқызы Имандосова|Имандосова Маргарита Булатовна]] <br /><small>Провост:</small> <br />Сәбденалиев Бақтияр Асылбайұлы || {{URL|https://mok.edu.kz/}} |- | [[Қазақ гуманитарлық заң университеті|М.С. Нәрікбаев атындағы КАЗГЮУ университеті]] || [[Астана]]|| style="text-align:center;" | 1994|| акционерлік қоғам || <small>Басқарма төрағасы:</small> <br />Нәрікбаев Талғат Мақсұтұлы <small>Провост (ректор):</small> <br />Пен Сергей Геннадьевич | {{URL|https://mnu.kz/}} |- | Astana IT University{{efn|91% үлесі «NNEF» қоғамдық қорына, 9% үлесі Қазақстан Үкіметіне тиесілі.}} || [[Астана]]|| style="text-align:center;" | 2019|| жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Хикметов Асқар Құсыпбекұлы || {{URL|https://astanait.edu.kz/}} |- | Астана халықаралық университеті || [[Астана]]|| style="text-align:center;" | 2018 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Президент:</small> <br />Ырсалиев Серік Азтайұлы || {{URL|https://www.aiu.kz/}} |- | Esil University || [[Астана]]|| style="text-align:center;" | 1999 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Таубаев Аяпберген Алданайұлы || {{URL|https://esil.edu.kz/}} |- | Қ. Құлажанов атындағы Қазақ технология және бизнес университеті{{efn|Жалғыз акционері — [[Алматы технологиялық университеті|«Алматы технологиялық университеті»]] АҚ}} || [[Астана]]|| style="text-align:center;" | 2003|| акционерлік қоғам || <small>Президент-ректор:</small> <br />Байбеков Сейдіқасым Ниязбекұлы || {{URL|https://kaztbu.edu.kz/}} |- | «Тұран-Астана» Университеті{{efn|Құрылтайшылары — университеттің бұрынғы ректоры және «Тұран» білім беру корпорациясының вице-президенті Орақ Әлиев, Қаржыгерлер қауымдастығының төрағасы Серік Аханов, белгілі саясаткер [[Жақсыбек Әбдірахметұлы Құлекеев|Жақсыбек Құлекеевтің]] жұбайы Гүлнар Исмурзина, университеттің бұрынғы ректоры Сабыржан Мадеев, «Тұран» корпорациясының бірінші вице-президенті Қуаныш Тазабеков, «Тұран» корпорациясының президенті Рахман Алшанов}} || [[Астана]]|| style="text-align:center;" | 1998 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Жапарова Гүлжамал Әлкенқызы || {{URL|https://tau-edu.kz/}} |- | Баишев Университеті || [[Ақтөбе]]|| style="text-align:center;" | 1996 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Лыгина Ольга Ивановна || {{URL|https://bu.edu.kz/}} |- | [[Жезқазған университеті|Ө.А. Байқоңыров атындағы Жезқазған университеті]] || [[Жезқазған]]|| style="text-align:center;" | 1961|| акционерлік қоғам || <small>Президент-ректор:</small> <br />Тәкішев Әбділмәлік Арғынұлы || {{URL|https://zhezu.edu.kz/}} |- | А. Мырзахметов атындағы Көкшетау университеті || [[Көкшетау]]|| style="text-align:center;" | 2000|| мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Елубаев Сағынтай Зекенұлы || {{URL|https://kuam.edu.kz/}} |- | [[Қарағанды экономика университеті|Қазтұтынуодағы Қарағанды университеті]]{{efn|Құрылтайшысы — ҚР кооперативтік ұйымдарының облыстық (өңірлік) бірлестіктерінің қауымдастығы (Қазтұтынуодағы)}} || [[Қарағанды]]|| style="text-align:center;" | 1966|| жеке мекеме || <small>Ректор:</small> <br />[[Ерқара Балқараұлы Аймағамбетов|Аймағанбетов Ерқара Балқараұлы]] || {{URL|https://keu.kz/}} |- | [[SDU University]]{{efn|Құрылтайшысы — «Білім Орда» Халықаралық қоғамдық қоры.}} || [[Қаскелең]] || style="text-align:center;" | 1996|| мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Игенбаев Әлімжан Бекежанұлы || {{URL|https://sdu.edu.kz/}} |- | М. Дулатов атындағы Қостанай инженерлік-экономикалық университеті || [[Қостанай]] || style="text-align:center;" | 1996 || жеке мекеме || <small>Президент:</small> <br />Мамедов Рихсибай Абдурахманович<br /><small>Ректор:</small> <br />Исмаилов Арман Оразалыұлы || {{URL|https://kineu.edu.kz/}} |- | Академик З. Алдамжар атындағы Қостанай әлеуметтік-техникалық университеті || [[Қостанай]] || style="text-align:center;" | 1998 || мекеме || <small>Президент:</small> <br />Алдамжар Бибігүл Зұлқарнайқызы <br /><small>Ректор:</small> <br />Абдуллин Руслан Батыржанұлы || {{URL|https://kosstu.edu.kz/}} |- | «Болашақ» Қызылорда университеті || [[Қызылорда]] || style="text-align:center;" | 1995 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Президент:</small> <br />[[Бақберген Сәрсенұлы Досманбетов|Досманбетов Бақберген Сәрсенұлы]]<br /><small>Ректор:</small> <br />Досманбетов Динар Бақбергенұлы | {{URL|https://bolashak-edu.kz/}} |- | Қызылорда ашық университеті || [[Қызылорда]] || style="text-align:center;" | 1998 || білім беру мекемесі || <small>Ректор:</small> <br />Бисенов Қылышбай Алдабергенұлы || {{URL|https://ouk.edu.kz/}} |- | Батыс Қазақстан инновациялық-технологиялық университеті || [[Орал]] || style="text-align:center;" | 2000|| жеке меншік жоғары кәсіби білім беру мекемесі || <small>Ректор:</small> <br />Шакешев Бекболат Теміржанұлы || {{URL|https://wkitu.kz/}} |- | Қазақстан инновациялық және телекоммуникациялық жүйелер университеті || [[Орал]] || style="text-align:center;" | 1998 || мемлекеттік емес білім беру мекемесі || <small>Президент:</small> <br />[[Ақсерік Сарыұлы Әйтімов|Әйтімов Ақсерік Сарыұлы]]<br /> <small>Ректор:</small> <br />Баяхов Әліби Науханұлы || {{URL|https://kazuits.edu.kz/}} |- | [[Қазақстан-Американдық еркін университеті|Қазақстан-Америка еркін университеті]] || [[Өскемен]] || style="text-align:center;" | 1994|| жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Президент:</small> [[Ережеп Әлхайырұлы Мәмбетқазиев|Мәмбетқазиев Ережеп Әлхайырұлы]]<br /><small>Ректор:</small> <br />Мәмбетқазиев Айдар Ережепұлы || {{URL|https://kafu.edu.kz/}} |- | Инновациялық Еуразия университеті || [[Павлодар]] || style="text-align:center;" | 1991 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Мұсабекова Гүлвира Айдарханқызы || {{URL|https://ineu.edu.kz/}} |- | Әлихан Бөкейхан университеті || [[Семей]] || style="text-align:center;" | 1998 || білім беру мекемесі || <small>Президент:</small> Құрманбаева Шырын Асылханқызы<br /><small>Ректор:</small> <br />Койчубаев Александр Сергеевич || {{URL|https://abu.edu.kz/}} |- | Академик Ә. Қуатбеков атындағы Халықтар Достығы университеті || [[Шымкент]]|| style="text-align:center;" | 1999|| мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Қуатбекова Рабиға Әбдімұсақызы || {{URL|https://udn.edu.kz/}} |- | Ж.А. Тәшенев атындағы университет || [[Шымкент]]|| style="text-align:center;" | 1998 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Президент:</small> <br />Серік Оңалбайұлы<br /><small>Ректор:</small> <br />Байболов Қанат Сейтжанұлы || {{URL|https://tashenev.edu.kz/}} |- | «Мирас» Университеті || [[Шымкент]]|| style="text-align:center;" | 1997 || мекеме || <small>Президент:</small> Мырзалиев Мәлік Болатұлы<br /><small>Ректор:</small> <br />Халықберген Нүркен Ғалымұлы || {{URL|https://miras.edu.kz/}} |- | Орталық Азия Инновациялық Университеті || [[Шымкент]]|| style="text-align:center;" | 2021|| жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Ажидинов Акмалдин Сапардинович || {{URL|https://caiu.edu.kz/}} |- | Шымкент университеті || [[Шымкент]]|| style="text-align:center;" | 2001 || жеке мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Сейтқұлов Нұрлыбек Ақынұлы || {{URL|https://univershu.edu.kz/}} |} === Академиялар === {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:26%;" | Атауы ! style="width:10%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | Түрі ! style="width:05%;" | Басшысы ! Сайты |- | [[Қазақ спорт және туризм академиясы]] || [[Алматы]] || style="text-align:center;" | 1944|| коммерциялық емес акционерлік қоғам || <small>Президент:</small> <br />[[Қайрат Хайроллаұлы 3акария|Закирьянов Қайрат Қайроллаұлы]]<br /> <small>Ректор:</small> <br />Закирьянов Бауыржан Қайратұлы | {{URL|https://kazast.edu.kz/}} |- | Дене шынықтыру және бұқаралық спорт академиясы || [[Астана]] || style="text-align:center;" | 2021 || жауапкершілігі шектеулі серіктестік || <small>Ректор:</small> <br />Қуанғалиева Тұрсынзада Қуанғалиқызы || {{URL|https://apems.edu.kz/}} |- | Гуманитарлық-техникалық академия || [[Көкшетау]] || style="text-align:center;" | 1992|| мекеме || <small>Президент:</small> <br />Пак Владимир Юн-Динович<br /><small>Ректор:</small> <br />[[Әбілмәжін Мұсайыпұлы Аюлов|Аюлов Әбілмәжін Мұсайыпұлы]] || {{URL|https://gta.edu.kz/}} |- | «Болашақ» академиясы || [[Қарағанды]] || style="text-align:center;" | 1995 || жеке меншік мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Рысмағамбетова Гүлнара Мусиқызы || {{URL|https://bolashaq.edu.kz/}} |- | Орталық Қазақстан Академиясы || [[Қарағанды]] || style="text-align:center;" | 2012 || жеке мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Жүнісов Бақтыбай Жолжақсынұлы || {{URL|https://c-k-a.edu.kz/}} |- | [[Оңтүстік Қазақстан медицина академиясы]] || [[Шымкент]] || style="text-align:center;" | 1979 || акционерлік қоғам || <small>Ректор:</small> <br /> Сейітжанова Жанна Серікжанқызы|| {{URL|https://skma.edu.kz/}} |} === Институттар === {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:26%;" | Атауы ! style="width:10%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:05%;" | Түрі ! style="width:05%;" | Басшысы ! Сайты |- | Л.Б. Гончаров атындағы Қазақ автомобиль-жол институты || [[Алматы]] || style="text-align:center;" | 1999 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Қабашев Рақымжан Әбілқасымұлы || {{URL|https://kazadi.edu.kz/}} |- | [[Еуразия гуманитарлық институты|А.Қ. Құсайынов атындағы Еуразия гуманитарлық институты]] || [[Астана]] || style="text-align:center;" | 1995|| жоғары білім беру мекемесі || <small>Ректор:</small> <br />Исмаилов Амангелді Жақсылықұлы || {{URL|https://egi.edu.kz/}} |- | [[Қаныш Сәтбаев атындағы Екібастұз инженерлік-техникалық институты (ЕИТИ)|Академик Қ. Сәтбаев атындағы Екібастұз инженерлік-техникалық институты]] || [[Екібастұз]] || style="text-align:center;" | 1994 || мекеме || <small>Ректор:</small> <br />Сиваракша Далида Маратовна || {{URL|https://eiti.edu.kz/}} |- | Ш. Мұртаза атындағы Халықаралық Тараз инновациялық институты || [[Тараз]] || style="text-align:center;" | 2008 || мекеме || <small>Президент:</small> <br />Мүслімов Нұржан Жомартұлы<br /> <small>Ректор:</small> <br />Баяндин Марат Асылбекұлы | {{URL|https://htii.edu.kz/}} |} == ''Шетелдік'' ЖОО филиалдары == {| class="sortable" border="border:1px solid darkgray;" cellpadding="9" cellspacing="0" style="font-size:100%;margin:1em 1em 1em 0; background:#f9f9f9;border:1px solid darkgray;border-collapse:collapse;" width="100%" |- style="background-color:#99ccff;1px solid darkgray;text-align:center;font-weight:bold;" ! style="width:26%;" | Филиал ! style="width:10%;" | Қала ! style="width:05%;" | {{comment|Ашылған жыл}} ! style="width:10%;" | Серіктес ЖОО ! style="width:05%;" | Басшысы ! Сайты |- | {{ту|Ресей}} Санкт-Петербург гуманитарлық кәсіподақтар университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |1984 || — || <small>Директор:</small> <br />Аубакирова Анна Александровна || {{URL|https://almata.gup.ru/}} |- | {{ту|Ресей}} Челябі мемлекеттік университеті || [[Қостанай]] || style="text-align:center;" |2000 || — || <small>Директор:</small> <br />Нализко Наталья Александровна || {{URL|https://csukz.ru/}} |- | {{ту|Ресей}} [[Мәскеу мемлекеттік университеті|М.В. Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университеті]] || [[Астана]] || style="text-align:center;" |2001 || Гумилёв университеті || <small>Директор:</small> <br />Сидорович Александр Владимирович || {{URL|https://www.msu.kz/}} |- | {{ту|Ресей}} Мәскеу авиациялық институты || [[Байқоңыр (қала)|Байқоңыр]] || style="text-align:center;" |2012 || — || <small>Директор:</small> <br />Самойленко Елена Аркадьевна || {{URL|https://voshod.mai.ru/}} |- | {{ту|Ұлыбритания}} De Montfort University || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |2021 || — || <small>Кампус басшысы:</small> <br />Эрик Димла || {{URL|https://dmuk.edu.kz/}} |- | {{ту|Ресей}} «МИФИ» Ұлттық ядролық зерттеу университеті || [[Алматы]] || style="text-align:center;" |2022 || Әл-Фараби университеті || <small>Директор:</small> <br />Дәулетов Асқар Ербұланұлы || {{URL|https://almaty.mephi.ru/}} |- | {{ту|Германия}} Қазақ-неміс тұрақты инженерия институты || [[Ақтау]] || style="text-align:center;" |2023 || Есенов университеті || <small>Директор:</small> <br />Макс Айрих || {{URL|https://kini.kz/}} |- | {{ту|Ұлыбритания}} Coventry University || [[Астана]] || style="text-align:center;" |2024 || — || <small>Президент:</small> <br />[[Мирас Мұхтарұлы Дәуленов|Дәуленов Мирас Мұхтарұлы]] || {{URL|https://coventry.edu.kz/}} |} * {{ту|АҚШ}} Аризона университеті ([[Петропавл]], 2022) — Қозыбаев университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Ресей}} [[Ресей мемлекеттік мұнай және газ университеті|И.М. Губкин атындағы Ресей мемлекеттік мұнай және газ университеті]] ([[Атырау]], 2022) — Өтебаев университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Ұлыбритания}} Heriot-Watt University ([[Ақтөбе]], 2023)<ref>[https://kapital.kz/gosudarstvo/122564/kakiye-filialy-zarubezhnykh-vuzov-otkryli-v-kazakhstane.html Какие филиалы зарубежных вузов открыли в Казахстане]</ref> — Жұбанов университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Польша}} Быдгощ экономика университеті ([[Семей]], 2023) — Шәкәрім университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Қытай}} [[Гонконг университеті]] ([[Алматы]], 2023) — Сәтбаев университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Қытай}} Тяньцзин кәсіби университеті ([[Өскемен]], 2023) — Серікбаев университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Қытай}} Солтүстік-Батыс политехникалық университеті ([[Алматы]], 2023) — Әл-Фараби университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Оңтүстік Корея}} Сеул ұлттық ғылым және технологиялар университеті ([[Қызылорда]], 2023) — Қорқыт ата университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Италия}} Марке политехникалық университеті ([[Талдықорған]], 2024) — Жансүгіров университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Қытай}} Пекин тіл және мәдениет университеті ([[Астана]], 2024) — Астана халықаралық университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Түркия}} Гази университеті ([[Шымкент]], 2024) — Жәнібеков университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Ирландия}} Квинс университеті ([[Алматы]], 2024) — Нархоз университеті жанында жұмыс істейді * {{ту|Ресей}} Д.И. Менделеев атындағы Ресей химия-технология университеті ([[Тараз]], 2024) — Дулати университеті жанында жұмыс істейді == Жекешелендірілген жоғары оқу орындары == # "[[ALT Университеті|М. Тынышбаев атындағы ALT университеті]]" АҚ — 2003-2004 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2012 жылы жеке меншікте болған 65% акциясын "[[Қазақстан темір жолы]]" ұлттық компаниясы сатып алып, 2015 жылы үлесін 100%-ға дейін арттырды. 2018 жылы оқу орны қайта жекешелендірілді. 2024 жылғы дерек бойынша жалғыз акционері — "Управляющая Компания КазАТК" ЖШС (иесі кәсіпкер Гүлзана Серікова).<ref>[https://gr5.e-qazyna.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1972436/%D0%9A%D0%9E%D0%9D%D0%A1%D0%BE%D0%BB%20%D0%A4%D0%9E%20%D0%B8%20%D0%90%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%202023%20%D0%BE%D1%82%2026%2008%2024.pdf Аудиторский отчет за 2023 год (консолидированный)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240923210852/https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1972436/%D0%9A%D0%9E%D0%9D%D0%A1%D0%BE%D0%BB%20%D0%A4%D0%9E%20%D0%B8%20%D0%90%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%202023%20%D0%BE%D1%82%2026%2008%2024.pdf |date=2024-09-23 }}</ref> # "[[Қазақстан-Британ техникалық университеті]]" АҚ — 2001 жылы құрылған кезде акциялары Қазақстан Үкіметіне, ал 2003-2018 жылдары "[[ҚазМұнайГаз]]" ұлттық компаниясына тиесілі болды. 2024 жылғы дерек бойынша жалғыз акционері "NNEF" қоғамдық қоры болды (иесі кәсіпкер [[Динара Нұрсұлтанқызы Құлыбаева|Динара Құлыбаева]]).<ref>[https://opi.dfo.kz/p/ru/DossierDownload/DfoObjects/1959955/%D0%90%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%20%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%B4%20%D0%A4%D0%9E%20%D0%9A%D0%91%D0%A2%D0%A3%202023.pdf Аудиторский отчет за 2023 год]</ref> 2025 жылы жоғары оқу орны сот шешімімен "Қайтарылған активтерді басқару компаниясы" ЖШС басқаруына өтті.<ref>[https://opi.dfo.kz/p/ru/DfoObjects/objects/teaser-view/28429?WebReportPluginId=1dc804c7-71c0-4007-be82-9dd4bc75ccab&WebReportId=21682&WebReportPart=spreadsheet&OptionName=WebReports Акционерное Общество "Казахстанско-Британский Технический Университет"]</ref> # "[[Оңтүстік Қазақстан медицина академиясы]]" АҚ — 2018 жылға дейін 100% акциясы мемлекетке тиесілі болды. 2024 жылғы дерек бойынша жалғыз акционері — "Қазақ инновациялық университеті" ЖШС ("Оңтүстік" қаржы сауда-өнеркәсіп корпорациясы" ЖШС құрамына кіреді, иесі кәсіпкер [[Серікжан Сейітжанұлы Сейітжанов|Серікжан Сейітжанов]], оның жұбайы мен балалары).<ref>[https://gr5.e-qazyna.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1920467/%D0%9E%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%20%D0%90%D0%9E%20%D0%AE%D0%9A%D0%9C%D0%90.pdf Аудиторский отчет за 2023 год] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240924000049/https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1920467/%D0%9E%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%20%D0%90%D0%9E%20%D0%AE%D0%9A%D0%9C%D0%90.pdf |date=2024-09-24 }}</ref> # "Қазақ медициналық үздіксіз білім беру университеті" АҚ — 2015 жылға дейін 100% акциясы мемлекетке тиесілі болды. 2021 жылы бас лицензиясынан айырылды. 2017 жылғы дерек бойынша жалғыз акционері "Сана" медициналық орталығы" ЖШС болды.<ref>[https://opi.dfo.kz/p/ru/DossierDownload/DfoObjects/1394720/%D0%90%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82.pdf Аудиторский отчет за 2016 год]</ref> # "ВШОЗ" Қазақстандық медицина университеті" ЖШС — 2015 жылға дейін 100% үлесі мемлекетке тиесілі болды. # "[[Халықаралық ақпараттық технологиялар университеті]]" АҚ — 2009 жылы құрылған кезде 50% акциясы, 2015 жылға дейін 33% акциясы [[Зерде (холдинг)|"Зерде"]] ұлттық холдингіне тиесілі болды. 2024 жылғы дерек бойынша ең ірі акционерлері: "NNEF" қоғамдық қоры (85%), "[[Қазақтелеком]]ның" бұрынғы басшысы [[Қуанышбек Бақытбекұлы Есекеев|Қуанышбек Есекеевтің]] жұбайы Мадина Бектұрғанова (10%).<ref>[https://gr5.e-qazyna.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1970606/%D0%9E%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%20%D0%BD%D0%B5%D0%B7%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%81%D0%B8%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20%D0%B0%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B0%20%20%D0%A4%D0%9E%20%D0%B7%D0%B0%20%D0%B3%D0%BE%D0%B4%202023%20%D0%9C%D0%A3%D0%98%D0%A2%20(%D0%A6%D0%B5%D0%BD%D1%82%D1%80%D0%B0%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD).pdf Аудиторский отчет за 2023 год] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240923195654/https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1970606/%D0%9E%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%20%D0%BD%D0%B5%D0%B7%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%81%D0%B8%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20%D0%B0%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B0%20%20%D0%A4%D0%9E%20%D0%B7%D0%B0%20%D0%B3%D0%BE%D0%B4%202023%20%D0%9C%D0%A3%D0%98%D0%A2%20(%D0%A6%D0%B5%D0%BD%D1%82%D1%80%D0%B0%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD).pdf |date=2024-09-23 }}</ref> # [[КИМЭП|"КИМЭП Университеті"]] КеАҚ — 2004 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2024 жылғы дерек бойынша акционерлері: ЖОО басшысы [[Чан Йан Бэнг]] (60%), Қазақстан Үкіметі (40%).<ref>[https://ulysmedia.kz/analitika/19778-chto-skryvaet-kimep-skolko-stoit-obuchenie-kuda-idiot-pribyl-i-pochemu-on-ischez-iz-spiska-privatizatsii/ Что скрывает КИМЭП: сколько стоит обучение, куда идёт прибыль и почему он исчез из списка приватизации]</ref> # [[Қазақ гуманитарлық заң университеті|"М.С. Нәрікбаев атындағы КАЗГЮУ университеті"]] АҚ — 2003-2004 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2021 жылы мемлекет меншігінде қалған 35% акциясы жекешелендірілді. 2024 жылғы дерек бойынша ең ірі акционерлері: бұрынғы бас прокурор, жоғарғы сот төрағасы және ЖОО басшысы [[Мақсұт Сұлтанұлы Нәрікбаев|Мақсұт Нәрікбаевтың]] балалары (60,5%; оның ішінде қазіргі ЖОО басшысы Талғат Нәрікбаев 38%), "Павлодар Білім" ЖШС (35%; иесі Талғат Нәрікбаев).<ref>[https://gr5.e-qazyna.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1971990/%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%B4%D0%B8%D1%80.%D0%9E%D1%87%D0%B5%D1%82.pdf Аудиторский отчет за 2023 год (консолидированный)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240923232639/https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1971990/%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%B4%D0%B8%D1%80.%D0%9E%D1%87%D0%B5%D1%82.pdf |date=2024-09-23 }}</ref> # [[Жезқазған университеті|"Ө.А. Байқоңыров атындағы Жезқазған университеті"]] АҚ — 2003-2004 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2019 жылы мемлекет меншігінде қалған 35% акциясы жекешелендірілді. 2024 жылғы дерек бойынша акционерлері: "Білім бұлағы" ЖШС (65%), ЖОО басшысының ұлы Айдар Арғын (35%).<ref>[https://gr5.e-qazyna.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1971327/%D0%90%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%20%D0%B7%D0%B0%202023%20%D0%B3%D0%BE%D0%B4.pdf Аудиторский отчет за 2023 год]</ref> # "[[Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университеті|Абылай хан атындағы Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университеті]]" АҚ — 2003-2004 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2019 жылы мемлекет меншігінде қалған 35% акциясы жекешелендірілді. 2024 жылғы дерек бойынша ең ірі акционерлері: "Айтек-ITEC" ЖШС (80%; иесі ЖОО басшысының қызы), "IBCC" ЖШС (17,5%; иесі ЖОО басшысы мен оның қызы, ЖОО проректоры, басқарма басшылары, ЖОО профессоры Құсайын Рысалды).<ref>[https://gr5.e-qazyna.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1963969/%D0%A4%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C%20%D0%B7%D0%B0%202023%20%D0%B3%D0%BE%D0%B4.pdf Аудиторский отчет за 2023 год] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240923221513/https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1963969/%D0%A4%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C%20%D0%B7%D0%B0%202023%20%D0%B3%D0%BE%D0%B4.pdf |date=2024-09-23 }}</ref> # "[[Қазақ бас сәулет-құрылыс академиясы]]" АҚ — 2003-2004 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2019 жылы мемлекет меншігінде қалған 35% акциясы жекешелендірілді. 2020 жылы [[Қазақ бас сәулет-құрылыс академиясы]] мен Қазақ-Америка университеті біртұтас Халықаралық білім беру корпорациясына біріктірілді. 2024 жылғы дерек бойынша корпорация иесі — "Verum Holding Ltd." жеке компаниясы (иесі бұрынғы ЖОО басшысы [[Әмірлан Айдарбекұлы Құсайынов|Әмірлан Құсайыновтың]] ұлы Айғазы Құсайынов). # "[[Қазақ спорт және туризм академиясы]]" КеАҚ — 2003-2004 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2015 жылы мемлекет меншігінде қалған 20% акциясы жеке меншікке өтті. 2024 жылғы дерек бойынша ең ірі акционерлері: ЖОО басшысы [[Қайрат Хайроллаұлы 3акария|Қайрат Закирьянов]] (30%), "Жарыс-СТ" ЖШС (29%; иесі Қайрат Закирьянов), "Aktau Industries Service" ЖШС (20%; иесі кәсіпкер Серік Уәлиевтің қызы), "Матай-KZ" ЖШС (19%; иесі Қайрат Закирьянов).<ref>[https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1941169/2023%20%D0%A4%D0%9E%20%D0%B8%20%D0%91%D0%91.pdf Аудиторский отчет за 2023 год] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240923231642/https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1941169/2023%20%D0%A4%D0%9E%20%D0%B8%20%D0%91%D0%91.pd f |date=2024-09-23 }}</ref> # "[[Нархоз университеті]]" КеАҚ — 2003-2004 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2024 жылғы дерек бойынша жалғыз акционері — кәсіпкер [[Болат Жамитұлы Өтемұратов|Болат Өтемұратов]].<ref>[https://opi.dfo.kz/p/ru/DossierDownload/DfoObjects/1972310/%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%B4%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%B0%D1%8F%20%D1%84%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C%20%D0%BD%D0%B0%2031.12.2023%20%D0%B3..pdf Аудиторский отчет за 2023 год (консолидированный)]</ref> # "[[Алматы технологиялық университеті]]" АҚ — 1999 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2024 жылғы дерек бойынша жалғыз акционері — "Ертам" ЖШС (иесі ЖОО басшысы, оның жұбайы мен ұлы).<ref>[https://opi.dfo.kz/p/ru/DossierDownload/DfoObjects/1940507/%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%B4%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%B0%D1%8F%20%D1%84%D0%B8%D0%BD%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C%202023.PDF Аудиторский отчет за 2023 год (консолидированный)]</ref> # "[[Алматы энергетика және байланыс университеті|Ғ. Дәукеев атындағы Алматы энергетика және байланыс университеті]]" КеАҚ — 1997 жылға дейін мемлекеттік жоғары оқу орны болды. 2019 жылы мемлекет меншігінде қалған 34% акциясы жекешелендірілді. 2024 жылғы дерек бойынша ең ірі акционерлері: "NNEF" қоғамдық қоры (34%), ағайынды кәсіпкер Александр (30%) және Эдгар Салдузилер (28%).<ref>[https://gr5.e-qazyna.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1964447/%D0%9E%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%20%D0%A2%D0%9E%D0%9E%20%D0%90%D0%B9%D0%B0%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%202023%D0%B3_compressed.pdf Аудиторский отчет за 2023 год (консолидированный)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240923220134/https://gr5.gosreestr.kz/p/ru/DossierDownload/GrObjects/1964447/%D0%9E%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82%20%D0%A2%D0%9E%D0%9E%20%D0%90%D0%B9%D0%B0%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%82%202023%D0%B3_compressed.pdf |date=2024-09-23 }}</ref> == Ерекше мәртебесі бар жоғары оқу орындары == Жоғары білім беру саласында зор үлес қосқан оқу орындарына Президент Жарлығына сәйкес ерекше мәртебе беріледі. Президентке жоғары оқу орындарына ерекше мәртебе беруді Үкімет ұсынады.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1700000066 Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының ерекше мәртебесі туралы ережені бекіту туралы]</ref> # Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті (2001) # Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті (2001) # Қазақ ұлттық аграрлық зерттеу университеті (2001) # Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті (2001) # С.Ж. Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университеті (2001) # Т. Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясы (2001) # Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясы (2001) # Қазақ ұлттық өнер университеті (2001) # Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті (2003) # Президент жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы (2006) # Бас прокуратура жанындағы Құқық қорғау органдары академиясы (2015) # Жоғары Сот Кеңесі жанындағы Сот төрелігі академиясы (2016) # Қазақ ұлттық хореография академиясы (2016) # Ұлттық қорғаныс университеті (2018) # Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті (2018) # Қ.А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті (2020)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U010000648_ Жоғары оқу орындарына ерекше мәртебе беру туралы]</ref> === Зерттеу университеттері === Зерттеу университеттері Үкімет бекіткен 5 жылға арналған даму бағдарламасын іске асырады.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z070000319_ Білім туралы заң]</ref> # Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті (2014) # Назарбаев университеті (2015) # С.Ж. Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университеті (2019) # Қарағанды медицина университеті (2019) # Қазақ ұлттық аграрлық зерттеу университеті (2020) # С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университеті (2020) # Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті (2022) # Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті (2022) # М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан университеті (2023) # Академик Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды университеті (2024) == Бұрынғы жоғары оқу орындары == === Біріктірілген мемлекеттік ЖОО-лар === # Қаржы академиясы (Астана, 2021 жылы Еуразия ұлттық университетіне қосылды)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P2100000734 "Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті" коммерциялық емес акционерлік қоғамын қайта ұйымдастыру туралы]</ref> # [[Қостанай мемлекеттік педагогикалық институты|Ө. Сұлтанғазин атындағы Қостанай мемлекеттік педагогикалық университеті]] (Қостанай, 2019 жылы Қостанай өңірлік университетіне қосылды) # [[Тараз мемлекеттік педагогикалық университеті]] (Тараз, 2019 жылы Тараз өңірлік университетіне қосылды)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1900000752 Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі жоғары оқу орындарының кейбір мәселелері туралы]</ref> # [[Қаржы полициясы академиясы]] (Қосшы, 2015 жылы Құқық қорғау органдары академиясына қосылды)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1500000433 "Қаржы полициясы академиясы" мемлекеттік мекемесін тарату туралы]</ref> # Ақтөбе мемлекеттік педагогикалық институты (Ақтөбе, 2013 жылы Ақтөбе өңірлік университетіне қосылды) # [[Семей мемлекеттік педагогикалық институты]] (Семей, 2013 жылы Шәкәрім университетіне қосылды)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1300000529 Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің жекелеген республикалық мемлекеттік ұйымдарын қайта ұйымдастыру туралы]</ref> # Сыртқы iстер министрлiгiнiң Дипломатиялық академиясы (Алматы, 2000 жылы Еуразия ұлттық университетіне қосылды)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P000001589_ Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің "Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия университеті" және Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің "Дипломатиялық академиясы" республикалық мемлекеттік қазыналық кәсіпорындарын қайта ұйымдастыру туралы]</ref> # Мемлекеттік қаржы институты (Семей, 2000 жылы Семей мемлекеттік университетіне қосылды) # Қостанай ауыл шаруашылығы институты (Қостанай, 2000 жылы Қостанай мемлекеттік университетіне қосылды) # [[Батыс Қазақстан өнер институты|Дәулеткерей атындағы Батыс Қазақстан өнер институты]] (Орал, 2000 жылы Батыс Қазақстан мемлекеттік университетіне қосылды) # Қазақ мемлекеттік көркемсурет академиясы (Алматы, 2000 жылы Жүргенов академиясына қосылды)<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P000000236_ Қазақстан Республикасында білім мен ғылымды интеграциялау жөніндегі кейбір шаралар туралы]</ref> === Лицензиясынан айырылған және жабылған жекеменшік ЖОО-лар === # Қазақ-орыс халықаралық университеті (Ақтөбе, 2025)<ref>[https://qazaqstan.tv/news/210753/ Ақтөбедегі қазақ-орыс университеті жабылады]</ref> # [[Атырау инженерлік-гуманитарлық институты]] (Атырау, 2022) # [[Шет тілдер және іскерлік карьера университеті]] (Алматы, 2021)<ref>[https://egemen.kz/article/290227-qazaqstanda-taghy-bir-dgoghary-oqu-orny-litsenziyasynan-ayyryldy Қазақстанда тағы бір жоғары оқу орны лицензиясынан айырылды]</ref> # «Орда» университеті (Шымкент, 2021) — Сол жылы «Мирас» университетімен бірікті<ref>[https://www.gov.kz/memleket/entities/edu/press/news/details/227767 ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЕКІ ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРНЫ БАС ЛИЦЕНЗИЯСЫНАН АЙЫРЫЛДЫ]</ref> # «Ақмешіт» гуманитарлық-техникалық институты (Қызылорда, 2021)<ref>[https://egemen.kz/article/284248-elimizdegi-taghy-bir-dgoghary-oqu-orny-litsenziyasynan-ayyryldy Еліміздегі тағы бір жоғары оқу орны лицензиясынан айырылды]</ref> # Орталық Азия университеті (Алматы, 2021)<ref>[https://inbusiness.kz/kz/last/ush-zhoo-akkreditteu-turaly-kualikterinen-ajyryldy Үш ЖОО аккредиттеу туралы куәліктерінен айырылды]</ref> # Ақтау гуманитарлық-техникалық университеті (Ақтау, 2021) # «Астана» университеті (Астана, 2021) # [[Алматы дәрігерлер білімін жетілдіру институты|Қазақ медициналық үздіксіз білім беру университеті]] (Алматы, 2021)<ref>[https://kaz.tengrinews.kz/kazakhstan_news/kazak-meditsinalyik-uzdksz-blm-beru-universitet-kyizmetn-324339/amp/ Қазақ медициналық үздіксіз білім беру университеті қызметін тоқтатты]</ref> # Аймақтық әлеуметтік-инновациялық университеті (Шымкент, 2020)<ref>[https://qazaqstan.tv/news/122607/ Шымкент аймақтық әлеуметтік-инновациялық университеті жабылды]</ref> # Балқаш гуманитарлық-техникалық институты (Балқаш) # Қазақ еңбек және әлеуметтік қатынастар академиясы (Алматы) # Қазақ инженерлік, қаржы-банк академиясы (Алматы) # «Алматы» университеті (Алматы) # «УНАТ» жоғары оқу орны (Алматы) # Экономика және құқық академиясы (Алматы) # «Парасат» Қазақстан көпбейінді институты (Алматы) # Экономика және басқару академиясы - Еуразия нарық институты (Алматы) # Қазақ инженерлік-техникалық академиясы (Астана) # «Көкше» академиясы (Көкшетау) # Ө.А. Жолдасбеков атындағы Экономика және құқық академиясы (Талдықорған) # Қазақ инновациялық университеті (Семей) # Жамбыл гуманитарлық-техникалық университеті (Тараз) # Тараз техникалық институты (Тараз) == Ескертпелер == {{notelist}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Қазақстан жоғарғы оқу орындары]] [[Санат:Қазақстан бойынша тізімдер]] [[Санат:Елдер бойынша жоғары оқу орындарының тізімдері]] qgfnyxlisnzbijjusv6szwldg6jh6w2 0 5246 3479858 3467879 2025-06-14T04:47:42Z Sagzhan 29953 [[Уикипедия:Гаджеттер/Санат шебері|Санат шебері]]: [[Санат:Ордаежендіктер]] → [[Санат:Орда Ежен әулеті]] 3479858 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = Қазақ ханы | Шынайы есімі = | Суреті = | Сурет ені = | Атауы = | Титулы = [[Қазақ хандығы]]ның 5-ханы | Ту = Flag of the Kazakh Khanate.svg | Ту2 = | Басқара бастады = [[1521 жыл|1521]] | Басқаруын аяқтады = [[1523 жыл|1523]] | Ізашары = [[Қасым хан]] | Ізбасары = [[Тахир хан]] | Титулы_2 = | Ту_2 = | Ту2_2 = | Реті_2 = | Басқара бастады_2 = | Басқаруын аяқтады_2 = | Ізашары_2 = | Ізбасары_2 = | Титулы_3 = | Ту_3 = | Ту2_3 = | Реті_3 = | Басқара бастады_3 = | Басқаруын аяқтады_3 = | Ізашары_3 = | Ізбасары_3 = | Титулы_4 = | Ту_4 = | Ту2_4 = | Реті_4 = | Басқара бастады_4 = | Басқаруын аяқтады_4 = | Ізашары_4 = | Ізбасары_4 = | Туған күні = 1480 | Туған жері = [[Қазақ хандығы]] | Қайтыс болған күні = 1523 | Қайтыс болған жері = [[Қазақ хандығы]] | Жерленді = | Діні = [[Ислам]] | Әкесі = [[Қасым хан]] | Анасы =Ханық сұлтан ханым | Жұбайы = | Балалары = | Партиясы = | Білімі = | Қолтаңбасы = | Сайты = | Commons = | Марапаттары = }} '''Мамаш хан,''' толық аты '''Мұхаммед Хусейн''' — ([[1521 жыл|1521]]—[[1523 жыл|1523]]) билік құрған [[Қазақ хандығы]]ның билеушісі. == Басқаруы == [[1520 жыл|1520 жылы]] [[Жәдік сұлтан]] [[Ноғай ордасы|Ноғай Ордасынан]] жеңіліс табады. [[1521 жыл|1521 жылы]] Мамаш таққа отыра салысымен [[Ноғай ордасы|Ноғай Ордасына]] соғыс жүргізеді. Бірақ [[Ноғай ордасы|Ноғай Ордасы]] жорықтарда жеңе бастайды. Ал [[1522 жыл|1522 жылы]] осыны пайдаланған [[Моғолстан]] елі, [[Жетісу|Жетісу өңіріне]] ұрыс жүргізеді. Мамаш Негізгі жасағын [[Ноғай ордасы|Ноғай Ордасына]] қарсы соғысуға қалдырып, ал қалған әскерімен бірге [[Моғолстан|Моғолстанды]] жеңеді. Сол жылы [[Қазақ хандығындағы 1-азаматтық соғыс|Қазақ хандығында азаматтық соғыс]] басталады. [[1523 жыл|1523 жылы]] Мамаш қаза табады. {{Адамдардың тізбегі | ізашары = [[Қасым хан]] | ізбасары = [[Тахир хан]] | мәтін = [[Қазақ хандары|Қазақ ханы]] | жылдары = [[1521 жыл|1521]] — [[1523 жыл|1523]] | bcolor = | color = }} {{Қазақ хандары}} [[Санат:Шыңғыс ханның ұрпақтары]] [[Санат:Орда Ежен әулеті]] [[Санат:Төрелер]] hsky1btm6betj027m5gtc0nfat7kkn9 4 6718 3479719 3479412 2025-06-13T17:03:58Z Arystanbek 14348 /* Қорытынды */ Жауап беру 3479719 wikitext text/x-wiki {{/Header}}<!-- Бұл жолды өшірмеңіз, АСТЫНА жазыңыз! және == Тақырып аты == қосып жазғанды ұмытпаңыз --> {{Жинақталған мазмұн|30|400}} == ''The Signpost'': 15 January 2025 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * From the editors: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/From the editors|Looking back, looking forward]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Traffic report|The most viewed articles of 2024]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/In the media|Will you be targeted?]] * Technology report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Technology report|New Calculator template brings interactivity at last]] * Essay: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Essay|Meet the Canadian who holds the longest editing streak on Wikipedia]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Opinion|Reflections one score hence]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/News and notes|It's a new dawn, it's a new day, it's a new life for me... and I'm feeling free]] * Serendipity: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Serendipity|What we've left behind, and where we want to go next]] * Op-ed: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Op-ed|Elon Musk and the right on Wikipedia]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/In focus|Twenty years of The Signpost: What did it take?]] * Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Arbitration report|Analyzing commonalities of some contentious topics]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Humour|How to make friends on Wikipedia]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 12:57, 2025 ж. қаңтардың 15 (+05) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=28061132 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Universal Code of Conduct annual review: provide your comments on the UCoC and Enforcement Guidelines == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> My apologies for writing in English. {{Int:Please-translate}}. I am writing to you to let you know the annual review period for the Universal Code of Conduct and Enforcement Guidelines is open now. You can make suggestions for changes through 3 February 2025. This is the first step of several to be taken for the annual review. [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review|Read more information and find a conversation to join on the UCoC page on Meta]]. The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee]] (U4C) is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review was planned and implemented by the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|you may review the U4C Charter]]. Please share this information with other members in your community wherever else might be appropriate. -- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) 06:11, 2025 ж. қаңтардың 24 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=27746256 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Презентация «Как ИИ может помочь вам в вашей жизни в Википедии?» == Уважаемые участники, CEE Hub приглашет вас принять участие в первом мероприятии из серии специально для русскоязычного сообщества Викимедиа. Эта инициатива призвана объединить участников, энтузиастов и экспертов со всего региона CEE (Центральной и Восточной Европы), а также Центральной Азии для обмена опытом и сотрудничества в продвижении проектов Викимедиа. Эта серия открыта для всех русскоязычных участников Викимедиа, независимо от уровня опыта. * '''Даты:''' в течение 2025 года (подробное расписание будет опубликовано в ближайшее время) * '''Формат:''' через Zoom * '''Язык:''' английский или украинский с последующим переводом на русский. Участие может быть анонимным, и мы не планируем записывать вопросы. Зарегистрироваться на первое мероприятие, «Как ИИ может помочь вам в вашей жизни в Википедии?» Наталия Цвик, (до недавнего времени исполнительный директор Викимедия Польша) можно '''[[meta:Event:Как ИИ может помочь вам в вашей жизни в Википедии? Наталия Цвик|здесь]]'''. 3 февраля, понедельник: 16:00 UTC / 17:00 CET / 18:00 EET / 21:00 UZT / 22:00 KGT От себя добавлю, что видела её презентацию на Украинской викиконференции, и это было интересно и полезно.--[[Қатысушы:Victoria|Victoria]] ([[Қатысушы талқылауы:Victoria|талқылау]]) 14:46, 2025 ж. қаңтардың 28 (+05) == Feminism and Folklore 2025 starts soon == <div style="border:8px maroon ridge;padding:6px;> [[File:Feminism and Folklore 2025 logo.svg|centre|550px|frameless]] ::<div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <center>''{{int:please-translate}}''</center> Dear Wiki Community, You are humbly invited to organize the '''[[:m:Feminism and Folklore 2025|Feminism and Folklore 2025]]''' writing competition from February 1, 2025, to March 31, 2025 on your local Wikipedia. This year, Feminism and Folklore will focus on feminism, women's issues, and gender-focused topics for the project, with a [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025|Wiki Loves Folklore]] gender gap focus and a folk culture theme on Wikipedia. You can help Wikipedia's coverage of folklore from your area by writing or improving articles about things like folk festivals, folk dances, folk music, women and queer folklore figures, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch hunting, fairy tales, and more. Users can help create new articles, expand or translate from a generated list of suggested articles. Organisers are requested to work on the following action items to sign up their communities for the project: # Create a page for the contest on the local wiki. # Set up a campaign on '''CampWiz''' tool. # Create the local list and mention the timeline and local and international prizes. # Request local admins for site notice. # Link the local page and the CampWiz link on the [[:m:Feminism and Folklore 2025/Project Page|meta project page]]. This year, the Wiki Loves Folklore Tech Team has introduced two new tools to enhance support for the campaign. These tools include the '''Article List Generator by Topic''' and '''CampWiz'''. The Article List Generator by Topic enables users to identify articles on the English Wikipedia that are not present in their native language Wikipedia. Users can customize their selection criteria, and the tool will present a table showcasing the missing articles along with suggested titles. Additionally, users have the option to download the list in both CSV and wikitable formats. Notably, the CampWiz tool will be employed for the project for the first time, empowering users to effectively host the project with a jury. Both tools are now available for use in the campaign. [https://tools.wikilovesfolklore.org/ '''Click here to access these tools'''] Learn more about the contest and prizes on our [[:m:Feminism and Folklore 2025|project page]]. Feel free to contact us on our [[:m:Talk:Feminism and Folklore 2025/Project Page|meta talk page]] or by email us if you need any assistance. We look forward to your immense coordination. Thank you and Best wishes, '''[[:m:Feminism and Folklore 2025|Feminism and Folklore 2025 International Team]]''' ::::Stay connected [[File:B&W Facebook icon.png|link=https://www.facebook.com/feminismandfolklore/|30x30px]]&nbsp; [[File:B&W Twitter icon.png|link=https://twitter.com/wikifolklore|30x30px]] </div></div> --[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 07:35, 2025 ж. қаңтардың 29 (+05) == Wiki Loves Folklore is back! == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {{int:please-translate}} [[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]] Dear Wiki Community, You are humbly invited to participate in the '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025|Wiki Loves Folklore 2025]]''' an international media contest organized on Wikimedia Commons to document folklore and intangible cultural heritage from different regions, including, folk creative activities and many more. It is held every year from the '''1st till the 31st''' of March. You can help in enriching the folklore documentation on Commons from your region by taking photos, audios, videos, and [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:UploadWizard&campaign=wlf_2025 submitting] them in this commons contest. You can also [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025/Organize|organize a local contest]] in your country and support us in translating the [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025/Translations|project pages]] to help us spread the word in your native language. Feel free to contact us on our [[:c:Commons talk:Wiki Loves Folklore 2025|project Talk page]] if you need any assistance. '''Kind regards,''' '''Wiki loves Folklore International Team''' --[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 07:35, 2025 ж. қаңтардың 29 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery/Wikipedia&oldid=26503019 тізімін пайдаланып User:Tiven2240@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Reminder: first part of the annual UCoC review closes soon == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> My apologies for writing in English. {{Int:Please-translate}}. This is a reminder that the first phase of the annual review period for the Universal Code of Conduct and Enforcement Guidelines will be closing soon. You can make suggestions for changes through [[d:Q614092|the end of day]], 3 February 2025. This is the first step of several to be taken for the annual review. [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review|Read more information and find a conversation to join on the UCoC page on Meta]]. After review of the feedback, proposals for updated text will be published on Meta in March for another round of community review. Please share this information with other members in your community wherever else might be appropriate. -- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) 05:48, 2025 ж. ақпанның 3 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28198931 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 7 February 2025 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-07/Recent research|GPT-4 writes better edit summaries than human Wikipedians]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-07/News and notes|Let's talk!]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-07/Opinion|Fathoms Below, but over the moon]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-07/In the media|Wikipedia is an extension of legacy media propaganda, says Elon Musk]] * Community view: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-07/Community view|24th Wikipedia Day in New York City]] * Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-07/Arbitration report|Palestine-Israel articles 5 has closed]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-07/Traffic report|A wild drive]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 06:59, 2025 ж. ақпанның 7 (+05) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=28179470 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr"> Upcoming Language Community Meeting (Feb 28th, 14:00 UTC) and Newsletter</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="message"/> Hello everyone! [[File:WP20Symbols WIKI INCUBATOR.svg|right|frameless|150x150px|alt=An image symbolising multiple languages]] We’re excited to announce that the next '''Language Community Meeting''' is happening soon, '''February 28th at 14:00 UTC'''! If you’d like to join, simply sign up on the '''[[mw:Wikimedia_Language_and_Product_Localization/Community_meetings#28_February_2025|wiki page]]'''. This is a participant-driven meeting where we share updates on language-related projects, discuss technical challenges in language wikis, and collaborate on solutions. In our last meeting, we covered topics like developing language keyboards, creating the Moore Wikipedia, and updates from the language support track at Wiki Indaba. '''Got a topic to share?''' Whether it’s a technical update from your project, a challenge you need help with, or a request for interpretation support, we’d love to hear from you! Feel free to '''reply to this message''' or add agenda items to the document '''[[etherpad:p/language-community-meeting-feb-2025|here]]'''. Also, we wanted to highlight that the sixth edition of the Language & Internationalization newsletter (January 2025) is available here: [[:mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter/2025/January|Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter/2025/January]]. This newsletter provides updates from the October–December 2024 quarter on new feature development, improvements in various language-related technical projects and support efforts, details about community meetings, and ideas for contributing to projects. To stay updated, you can subscribe to the newsletter on its wiki page: [[:mw:Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter|Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter]]. We look forward to your ideas and participation at the language community meeting, see you there! <section end="message"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 13:29, 2025 ж. ақпанның 22 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28217779 тізімін пайдаланып User:SSethi (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 27 February 2025 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/News and notes|Administrator elections up for reapproval and 1bil GET snagged on Commons]] * Serendipity: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Serendipity|Guinea-Bissau Heritage from Commons to the World]] * Technology report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Technology report|Hear that? The wikis go silent twice a year]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/In the media|The end of the world]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Recent research|What's known about how readers navigate Wikipedia; Italian Wikipedia hardest to read]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Opinion|Sennecaster's RfA debriefing]] * Tips and tricks: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Tips and tricks|One year after this article is posted, will every single article on Wikipedia have a short description?]] * Community view: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Community view|Open letter from French Wikipedians says "no" to intimidation of volunteer contributors]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Traffic report|Temporary scars, February stars]] * Essay: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Essay|The source, the whole source, and nothing but the source]] * Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Obituary|Ümüt Çınar (Kmoksy) and Vinícius Medina Kern (Vmkern)]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 15:31, 2025 ж. ақпанның 27 (+05) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=28313070 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Universal Code of Conduct annual review: proposed changes are available for comment == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> My apologies for writing in English. {{Int:Please-translate}}. I am writing to you to let you know that [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review/Proposed_Changes|proposed changes]] to the [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines|Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines]] and [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) Charter]] are open for review. '''[[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review/Proposed_Changes|You can provide feedback on suggested changes]]''' through the [[d:Q614092|end of day]] on Tuesday, 18 March 2025. This is the second step in the annual review process, the final step will be community voting on the proposed changes. [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review|Read more information and find relevant links about the process on the UCoC annual review page on Meta]]. The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee]] (U4C) is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review was planned and implemented by the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|you may review the U4C Charter]]. Please share this information with other members in your community wherever else might be appropriate. -- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] 23:51, 2025 ж. наурыздың 7 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28307738 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == An improved dashboard for the Content Translation tool == <div lang="en" dir="ltr"> {{Int:hello}} Wikipedians, Apologies as this message is not in your language, {{Int:please-translate}}. The [[mediawikiwiki:Special:MyLanguage/Wikimedia_Language_and_Product_Localization|Language and Product Localization team]] has improved the [https://test.wikipedia.org/w/index.php?title=Special:ContentTranslation&filter-type=automatic&filter-id=previous-edits&active-list=suggestions&from=en&to=es Content Translation dashboard] to create a consistent experience for all contributors using mobile and desktop devices. The improved translation dashboard allows all logged-in users of the tool to enjoy a consistent experience regardless of their type of device. With a harmonized experience, logged-in desktop users now have access to the capabilities shown in the image below. [[file:Content_Translation_new-dashboard.png|alt=|center|thumb|576x576px|Notice that in this screenshot, the new dashboard allows: Users to adjust suggestions with the "For you" and "...More" buttons to select general topics or community-created collections (like the example of Climate topic).  Also, users can use translation to create new articles (as before) and expand existing articles section by section. You can see how suggestions are provided in the new dashboard  in two groups ("Create new pages" and "Expand with new sections")-one for each activity.]] [[File:Content_Translation_dashboard_on_desktop.png|alt=|center|thumb|577x577px|In the current dashboard, you will notice that you can't adjust suggestions to select topics or community-created collections. Also, you can't expand on existing articles by translating new sections.]] We will implement [[mw:Special:MyLanguage/Content translation#Improved translation experience|this improvement]] on your wiki '''on Monday, March 17th, 2025''' and remove the current dashboard '''by May 2025'''. Please reach out with any questions concerning the dashboard in this thread. Thank you! On behalf of the Language and Product Localization team. </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]]</bdi> 07:55, 2025 ж. наурыздың 13 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:UOzurumba_(WMF)/sandbox_CX_Unified_dashboard_announcement_list_1&oldid=28382282 тізімін пайдаланып User:UOzurumba (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 22 March 2025 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * From the editor: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/From the editor|''Hanami'']] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/News and notes|Deeper look at takedowns targeting Wikipedia]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/In the media|The good, the bad, and the unusual]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/Recent research|Explaining the disappointing history of Flagged Revisions; and what's the impact of ChatGPT on Wikipedia so far?]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/Traffic report|All the world's a stage, we are merely players...]] * Gallery: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/Gallery|WikiPortraits rule!]] * Essay: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/Essay|Unusual biographical images]] * Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/Obituary|Rest in peace]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 08:11, 2025 ж. наурыздың 22 (+05) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=28391577 тізімін пайдаланып User:Bri@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Final proposed modifications to the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines and U4C Charter now posted == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> The proposed modifications to the [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines|Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines]] and the U4C Charter [[m:Universal_Code_of_Conduct/Annual_review/2025/Proposed_Changes|are now on Meta-wiki for community notice]] in advance of the voting period. This final draft was developed from the previous two rounds of community review. Community members will be able to vote on these modifications starting on 17 April 2025. The vote will close on 1 May 2025, and results will be announced no later than 12 May 2025. The U4C election period, starting with a call for candidates, will open immediately following the announcement of the review results. More information will be posted on [[m:Special:MyLanguage//Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Election|the wiki page for the election]] soon. Please be advised that this process will require more messages to be sent here over the next two months. The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)]] is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review was planned and implemented by the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, you may [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|review the U4C Charter]]. Please share this message with members of your community so they can participate as well. -- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User_talk:Keegan (WMF)|talk]]) 07:04, 2025 ж. сәуірдің 4 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28469465 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 9 April 2025 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * Special report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/Special report|Wikipedian and physician Ziyad al-Sufiani reportedly released from Saudi prison]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/In focus|WMF to explore "common standards" for NPOV policies; implications for project autonomy remain unclear]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/In the media|Indian judges demand removal of content critical of Asian News International]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/News and notes|35,000 user accounts compromised, locked in attempted credential-stuffing attack]] * Op-ed: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/Op-ed|How crawlers impact the operations of the Wikimedia projects]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/Opinion|Crawlers, hogs and gorillas]] * Debriefing: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/Debriefing|Giraffer's RfA debriefing]] * Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/Obituary|RHaworth, TomCat4680 and PawełMM]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/Traffic report|Heigh-Ho, Heigh-Ho, off to report we go...]] * News from Diff: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/News from Diff|Strengthening Wikipedia’s neutral point of view]] * Comix: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/Comix|Thirteen]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 23:25, 2025 ж. сәуірдің 9 (+05) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=28494227 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2025: Invitation == <div lang="en" dir="ltr"> [[File:UCDM 2025 general.png|180px|right]] {{int:please-translate}} Hello, dear Wikipedians!<br/> [[:m:Special:MyLanguage/Wikimedia Ukraine|Wikimedia Ukraine]], in cooperation with the [[:en:Ministry of Foreign Affairs of Ukraine|MFA of Ukraine]] and [[:en:Ukrainian Institute|Ukrainian Institute]], has launched the fifth edition of writing challenge "'''[[:m:Special:MyLanguage/Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2025|Ukraine's Cultural Diplomacy Month]]'''", which lasts from '''14th April''' until '''16th May 2025'''. The campaign is dedicated to famous Ukrainian artists of cinema, music, literature, architecture, design, and cultural phenomena of Ukraine that are now part of world heritage. We accept contributions in every language! The most active contesters will receive prizes. If you are interested in coordinating long-term community engagement for the campaign and becoming a local ambassador, we would love to hear from you! Please let us know your interest. <br/> We invite you to take part and help us improve the coverage of Ukrainian culture on Wikipedia in your language! Also, we plan to set up a [[:m:CentralNotice/Request/Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2025|banner]] to notify users of the possibility to participate in such a challenge! [[:m:User:OlesiaLukaniuk (WMUA)|OlesiaLukaniuk (WMUA)]] ([[:m:User talk:OlesiaLukaniuk (WMUA)|talk]]) </div> 21:11, 2025 ж. сәуірдің 16 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:OlesiaLukaniuk_(WMUA)/list_of_wikis&oldid=28552112 тізімін пайдаланып User:Hide on Rosé@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Vote now on the revised UCoC Enforcement Guidelines and U4C Charter == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> The voting period for the revisions to the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines ("UCoC EG") and the UCoC's Coordinating Committee Charter is open now through the end of 1 May (UTC) ([https://zonestamp.toolforge.org/1746162000 find in your time zone]). [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review/2025/Voter_information|Read the information on how to participate and read over the proposal before voting]] on the UCoC page on Meta-wiki. The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)]] is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review of the EG and Charter was planned and implemented by the U4C. Further information will be provided in the coming months about the review of the UCoC itself. For more information and the responsibilities of the U4C, you may [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|review the U4C Charter]]. Please share this message with members of your community so they can participate as well. In cooperation with the U4C -- [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User_talk:Keegan (WMF)|talk]]) 05:34, 2025 ж. сәуірдің 17 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28469465 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Global bot approval request for KiranBOT == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> {{int:hello}}! I apologise for sending the message in English. {{int:please-translate}}. In accordance to [[:m:Bot policy#Global bots|the policy]], this message is to notify you that there is a new approval request for a global bot. The discussion is available at [[:m:Steward requests/Bot status#Global bot status for KiranBOT|Steward requests/Bot status#Global bot status for KiranBOT]] on Meta.<br />Kindly note that the request will remain open for 14 days starting today. Thank you for your time. Best regards,<br />[[Қатысушы:Usernamekiran|Usernamekiran]] ([[Қатысушы талқылауы:Usernamekiran|талқылау]]) 14:17, 2025 ж. сәуірдің 19 (+05) <!-- Message manually sent by User:usernamekiran@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Bot_policy/New_global_bot_discussion&oldid=28423712 --> == Sub-referencing: User testing == <div lang="en" dir="ltr"> [[File:Sub-referencing reuse visual.png|400px|right]] <small>''Apologies for writing in English, please help us by providing a translation below''</small> Hi I’m Johannes from [[:m:Wikimedia Deutschland|Wikimedia Deutschland]]'s [[:m:WMDE Technical Wishes|Technical Wishes team]]. We are making great strides with the new [[:m:WMDE Technical Wishes/Sub-referencing|sub-referencing feature]] and we’d love to invite you to take part in two activities to help us move this work further: #'''Try it out and share your feedback''' #:[[:m:WMDE Technical Wishes/Sub-referencing# Test the prototype|Please try]] the updated ''wikitext'' feature [https://en.wikipedia.beta.wmflabs.org/wiki/Sub-referencing on the beta wiki] and let us know what you think, either [[:m:Talk:WMDE Technical Wishes/Sub-referencing|on our talk page]] or by [https://greatquestion.co/wikimediadeutschland/talktotechwish booking a call] with our UX researcher. #'''Get a sneak peak and help shape the ''Visual Editor'' user designs''' #:Help us test the new design prototypes by participating in user sessions – [https://greatquestion.co/wikimediadeutschland/gxk0taud/apply sign up here to receive an invite]. We're especially hoping to speak with people from underrepresented and diverse groups. If that's you, please consider signing up! No prior or extensive editing experience is required. User sessions will start ''May 14th''. We plan to bring this feature to Wikimedia wikis later this year. We’ll reach out to wikis for piloting in time for deployments. Creators and maintainers of reference-related tools and templates will be contacted beforehand as well. Thank you very much for your support and encouragement so far in helping bring this feature to life! </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:Johannes Richter (WMDE)|Johannes Richter (WMDE)]] ([[User talk:Johannes Richter (WMDE)|talk]])</bdi> 20:03, 2025 ж. сәуірдің 28 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johannes_Richter_(WMDE)/Sub-referencing/massmessage_list&oldid=28628657 тізімін пайдаланып User:Johannes Richter (WMDE)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr">Vote on proposed modifications to the UCoC Enforcement Guidelines and U4C Charter</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="announcement-content" /> The voting period for the revisions to the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines and U4C Charter closes on 1 May 2025 at 23:59 UTC ([https://zonestamp.toolforge.org/1746162000 find in your time zone]). [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Annual review/2025/Voter information|Read the information on how to participate and read over the proposal before voting]] on the UCoC page on Meta-wiki. The [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)]] is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review was planned and implemented by the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, you may [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|review the U4C Charter]]. Please share this message with members of your community in your language, as appropriate, so they can participate as well. In cooperation with the U4C -- <section end="announcement-content" /> </div> <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) 08:41, 2025 ж. сәуірдің 29 (+05)</div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28618011 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 1 May 2025 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/News and notes|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/News and notes]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/In the media|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/In the media]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Recent research|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Recent research]] * Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Arbitration report|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Arbitration report]] * Discussion report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Discussion report|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Discussion report]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Traffic report|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Traffic report]] * Disinformation report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Disinformation report|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Disinformation report]] * News from the WMF: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/News from the WMF|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/News from the WMF]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Humour|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Humour]] * Comix: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Comix|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Comix]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/In focus|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/In focus]] * Community view: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Community view|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Community view]] * Debriefing: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Debriefing|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Debriefing]] * Gallery: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Gallery|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Gallery]] * Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Obituary|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Obituary]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 03:20, 2025 ж. Мамырдың 2 (+05) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=28562138 тізімін пайдаланып User:Bri@metawiki деген хабарлама жіберген --> == CEE Meeting 2025 == === Nurtenge === Қайырлы таң/күн/кеш/түн, құрметті Қазақша Уикипедия қауымдастығы! Осы жылғы қыркүйек айында өтетін [[:meta:CEE Meeting 2025|CEE Meeting 2025]] конференциясына қазақ тілді делегация ретінде өзімді ұсынамын. Өткен жылы да мен өзімді [[Уикипедия:Форум/Жаңалықтар#CEE_Meeting_2024|ұсынған]] болатынмын. Өкінішке қарай, жеке себептерге байланысты менің қатысудан бас тартуыма тура келді. Осы жылы олай тағы да қайталамауға уәде беремін. Осыған дейін әртүрлі халықаралық уикиконференциялар мен кездесулерге қатысып көрген соң менің әжептәуір тәжірибем бар. Және де сол тәжірибемді осы CEE Meeting-ке алғашқы рет қатысу арқылы молайтқым келеді. Халықаралық тәжірибе алу мен жаңа уикимедиашылармен танысу уики-үлесіме жақсы жағынан әсер ететініне сенімдімін. — [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 06:50, 2025 ж. Мамырдың 12 (+05) #{{Қолдаймын}} [[Қатысушы:Yessentaikyzy|Yessentaikyzy]] ([[Қатысушы талқылауы:Yessentaikyzy|талқылау]]) 09:12, 2025 ж. Мамырдың 12 (+05) #{{Қолдаймын}}. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 15:56, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} – [[Қатысушы:Салиха]]--Салиха 17:50, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 19:32, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Amangeldi Mukhamejan|Amangeldi Mukhamejan]] ([[Қатысушы талқылауы:Amangeldi Mukhamejan|талқылау]]) 21:05, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қарсымын}}, жөні түзу мақаланы жоюға ұсынды. --[[Қатысушы:І Хәріполла|І Хәріполла]] ([[Қатысушы талқылауы:І Хәріполла|талқылау]]) 22:35, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қарсымын}}, шыныменде өте күмәнді өңдеме болды. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:06, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) #{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:59, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) #{{Қолдаймын}} — [[Қатысушы:Sagzhan|Sagzhan]] ([[Қатысушы талқылауы:Sagzhan|талқылау]]) 06:17, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) #{{Қарсымын}}, былтырғы себеппен. --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 09:45, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) # {{Қолдаймын}} — [[Қатысушы:Muzaffar Turgunov|Muzaffar Turgunov]] ([[Қатысушы талқылауы:Muzaffar Turgunov|талқылау]]) 10:58, 2025 ж. мамырдың 17 (+05) # {{Қолдаймын}} --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:24, 2025 ж. мамырдың 19 (+05) #{{Қарсымын}} --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 23:06, 2025 ж. мамырдың 20 (+05) #{{Қолдаймын}}, бұрынғы іс-шаралардан тәжірибесі бар қатысушы, қауымдастығымызды халықаралық деңгейде көрсете алатындай ағылшын тілін жақсы меңгерген [[Қатысушы:Nurken|Nurken]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurken|талқылау]]) 00:27, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) #{{Қолдаймын}} -- Іске сәт! [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 23:29, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) #{{Қолдаймын}} -- --[[Қатысушы:Alphy Haydar|Alphy Haydar]] ([[Қатысушы талқылауы:Alphy Haydar|талқылау]]) 18:04, 2025 ж. мамырдың 25 (+05) #{{Қарсымын}} --[[Қатысушы:Шешен Исмаил|Шешен Исмаил]] ([[Қатысушы талқылауы:Шешен Исмаил|талқылау]]) 15:31, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) :{{@|Шешен Исмаил}} даусыңызға рақмет! Не үшін қарсы екеніңізді жазып өтсеңіз? -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 10:00, 2025 ж. мамырдың 29 (+05) # {{Қолдаймын}}--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылау]]) 19:21, 2025 ж. мамырдың 31 (+05) === Muzaffar === Ассалаумағалайкум Қазақша Уикипедия қауымдастығы. Мен 2025 жыл қыркүйекте өтетін [[:meta:CEE Meeting 2025|CEE Meeting 2025]] конференциясына баруға кандидат ретінде өзімді ұсынамын. Осы кезге дейін халықаралық конференциялар мен марафондардан көп тәжірибе жинадым. Әр айда белсенді 10 қатысушылар тізіміндемін. Халықаралық конференцияда қатысу келесі уикипедиядағы белсенділігімге оң нәтиже береді деген үміттемін. [[Қатысушы:Muzaffar Turgunov|Muzaffar Turgunov]] ([[Қатысушы талқылауы:Muzaffar Turgunov|талқылау]]) 13:00, 2025 ж. Мамырдың 12 (+05) #{{Қолдаймын}}. Менің ойымша Мұзаффар Уикипедия концепциясын жақсы түсінеді. Сонымен қатар, қазақ тіліндегі Уики қауымдастығының ішінде өзін өте белсенді көрсете білді --Алмас Мұстафа 12:40, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} – [[Қатысушы:Салиха]]--Салиха 17:51, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} [[Қатысушы:Yessentaikyzy|Yessentaikyzy]] ([[Қатысушы талқылауы:Yessentaikyzy|талқылау]]) 18:27, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} [[Қатысушы:Alpasli|Alpasli]] ([[Қатысушы талқылауы:Alpasli|талқылау]]) 20:11, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қарсымын}} --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:18, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) #{{Қолдаймын}} – Мен википедияға үлес қосқандардың барлығын бағалаймын. Мұзаффар өзбекше және қазақша Уикипедияларға да үлкен үлес қосуда. — [[Қатысушы:Mirzoulugʻbek|Mirzoulugʻbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Mirzoulugʻbek|талқылау]]) 20:45, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) #{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:00, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) #{{Қолдаймын}} — [[Қатысушы:Sagzhan|Sagzhan]] ([[Қатысушы талқылауы:Sagzhan|талқылау]]) 06:15, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) #{{Қарсымын}}, былтырғы себеппен. --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 09:48, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) ##[[Уикипедия:Форум/Жаңалықтар#CEE_Meeting_2024|Былтырғы себепте]] мені атап өтпеген сияқты сіз? [[Қатысушы:Muzaffar Turgunov|Muzaffar Turgunov]] ([[Қатысушы талқылауы:Muzaffar Turgunov|талқылау]]) 10:07, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) #{{Қолдаймын}} [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 18:27, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) #{{Қолдаймын}} — [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 11:02, 2025 ж. мамырдың 17 (+05) #{{Қарсымын}} --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 23:11, 2025 ж. мамырдың 20 (+05) #{{Қолдаймын}} -- [[Қатысушы:Mahmud Abduvaliyev|Mahmud Abduvaliyev]] ([[Қатысушы талқылауы:Mahmud Abduvaliyev|талқылау]]) 23:13, 2025 ж. мамырдың 20 (+05) #{{Қолдаймын}} -- Сәттілік! [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 23:30, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) #{{Қарсымын}} --[[Қатысушы:Шешен Исмаил|Шешен Исмаил]] ([[Қатысушы талқылауы:Шешен Исмаил|талқылау]]) 15:31, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) # {{Қолдаймын}}--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылау]]) 19:21, 2025 ж. мамырдың 31 (+05) === Batyrbek === Қайырлы күн, әріптестер! Биыл Грекияның Салоники қаласында болатын [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_CEE_Meeting_2025/Registration CEE Meeting 2025] конференциясына біздің қауымдастық атынан 2 делегат қатыса алады. Конференция тек ағылшын тілінде өтеді. Онда қатысушылар арасынан қауымдастыққа қатысты шешім шығаруға қатысатын адамдар болғаны жақсы деген ұсыныс бар. '''Соған байланысты өз үміткерлігімді ұсынамын'''. Көбіңіз білетіндей, Қазақ Уикипедиясында админ әрі бітікші қызметін атқарамын. Уикипедияға қатысты іс-шаралар ұйымдастыруда да тәжірибем бар. Жақында өткен [https://meta.wikimedia.org/wiki/Central_Asian_WikiCon_2025/Team/kk Орталық Азия WikiCon конференциясының ұйымдастырушылары қатарында болғам]. Бұған дейін 2017, 2018, 2022 жылдардағы CEE конференцияларына қатысқам. Биылғы жиында басқа уики-қауымдастықтарға өз қауымдастығымыз туралы айтып, жаңа идеялар әкелетін жоспарым бар. Қауымдастық атынан баратын болғандықтан, бастапқыда сіздердің дауысыңыз керек. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 15:54, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} – ұсынысыңыз орынды. [[Қатысушы:Салиха]]--Салиха 17:42, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}}. [[Қатысушы:Murat Karibay|Murat Karibay]] ([[Қатысушы талқылауы:Murat Karibay|талқылау]]) 19:13, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Amangeldi Mukhamejan|Amangeldi Mukhamejan]] ([[Қатысушы талқылауы:Amangeldi Mukhamejan|талқылау]]) 21:04, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} Batyrbek қазақ тіліндегі Уикипедияға үлес қосып жүрген көрнекті уикипедияшы. Бұл Википедияшы соңғы жылдары Қырғызстандағы бірнеше студенттермен тәжірибесімен бөліскен кәсіби википедияшылардың бірі. — [[Қатысушы:Mirzoulugʻbek|Mirzoulugʻbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Mirzoulugʻbek|талқылау]]) 20:51, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) #{{Қолдаймын}} – --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 09:29, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) #{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Орел Карл|Орел Карл]] ([[Қатысушы талқылауы:Орел Карл|талқылау]]) 17:46, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) #{{Қолдаймын}} -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 11:03, 2025 ж. мамырдың 17 (+05) #{{Қолдаймын}} -- [[Қатысушы:Шайнүсіп|Шайнүсіп]] ([[Қатысушы талқылауы:Шайнүсіп|талқылау]]) 14:26, 2025 ж. мамырдың 18 (+05) #{{Қолдаймын}}. Айтып жатқан жоспарларыңызды көрсетсеңіз --Алмас Мұстафа 13:03, 2025 ж. мамырдың 19 (+05) #{{Қолдаймын}} --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:24, 2025 ж. мамырдың 19 (+05) #{{Қарсымын}} --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 23:13, 2025 ж. мамырдың 20 (+05) #{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:23, 2025 ж. мамырдың 20 (+05) #{{Қолдаймын}}, жақсы өкіліміз бола алатын қатысушы, Уикипедияда да, конференцияларда да тәжірибесі бар [[Қатысушы:Nurken|Nurken]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurken|талқылау]]) 00:31, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) #{{Қолдаймын}} -- [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 23:33, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) #{{Қолдаймын}} -- --[[Қатысушы:Alphy Haydar|Alphy Haydar]] ([[Қатысушы талқылауы:Alphy Haydar|талқылау]]) 18:06, 2025 ж. мамырдың 25 (+05) #{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Шешен Исмаил|Шешен Исмаил]] ([[Қатысушы талқылауы:Шешен Исмаил|талқылау]]) 15:34, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) :@Mustafaalmas, шамамен [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=File%3A%D0%91._%D3%98%D0%BB%D1%96%D0%BC%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2_%E2%80%93_%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%88%D0%B0_%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B0_%D2%9B%D0%B0%D1%83%D1%8B%D0%B осындай], бірақ әлдеқайда жаңартылған презентация жасамақпын, сондай-ақ конференция тақырыбына сай (problem solver) бейімдейтін жоспарым бар. @Джамбульский, пікіріңізге рахмет! Не үшін қарсы екеніңізді білсем деп едім. Мүмкін жақсарту керек бір нәрсе бар шығар. Айтып жіберсеңіз. --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 17:34, 2025 ж. мамырдың 21 (+05) # {{Қолдаймын}}--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылау]]) 19:21, 2025 ж. мамырдың 31 (+05) === Nurken === Армысыңдар, әріптестерім! Жоғарыдағы үміткерлердей өзімді осы жылғы қыркүйектегі CEE Meeting 2025 конференциясына ұсынамын. Осы мамырдағы [https://meta.wikimedia.org/wiki/Youth_Conference_2025 CEE Жастар конференциясында] қазақтілді қоғамдастықтың өкілі болған да мен едім. Тәжірибесі бар, ағылшын тілін меңгерген, CEE қоғамының мүшелерін танитын қатысушы ретінде өзімді нашар емес үміткер деп көремін. Қазақша Уикипедияда администратор атағым да бар. Халықаралық әріптестікті одан әрі нығайтуға, жобамызға одан әрі үлес қосуға үнемі дайынмын. Болашақ жоспарлар қатарында Қазақша Уикипедияның әлеуметтік желілеріне назар аудару, мүмкін халықаралық edit-a-thon (өңдеу марафондарын) ұйымдастыру бар. [[Қатысушы:Nurken|Nurken]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurken|талқылау]]) 05:16, 2025 ж. мамырдың 27 (+05) # {{Қолдаймын}} -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 20:27, 2025 ж. мамырдың 27 (+05) # {{Қолдаймын}} [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 22:58, 2025 ж. мамырдың 27 (+05) # {{Қолдаймын}}--[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 01:32, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) :@[[Қатысушы:Nurken|Nurken]] ұлы мәртебелім, бұл айтқандарыңыз тым қарапайым, ұлы мәртебеліңізге лайық емес. Сіз бұл мінберде өте үлкен миссия, өте үлкен мақсат туралы сыр шертуіңіз керек. :Мәңгі лаулап жану үшін ғаламда, :Үлкен бақыт табу үшін ғаламда, :Үлкен болып қалу үшін ғаламда, :Үлкен арман керек екен адамға :[[Мұхтар Шаханов]] :[[Қатысушы талқылауы:Arystanbek/Мұрағат/1#Үлесіңіз|Мында жазғанымды]] 4-5 жылдан кейін оқып шынымен мынаны мен жаздым ба деп ойланатын кездерім болады. Бір емес бірнеше рет 2 жылға кетіп қайта қайта орала беруімнің мәнісі де осында шығар, білмеймін. Сондықтан әлдеқайда ұлы мақсаттарды армандап қияли болып жазсаңыз менде сізге өз дауысымды беремін. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 06:13, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) #{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Шешен Исмаил|Шешен Исмаил]] ([[Қатысушы талқылауы:Шешен Исмаил|талқылау]]) 15:34, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) # {{Қолдаймын}}--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылау]]) 19:21, 2025 ж. мамырдың 31 (+05) ===Қорытынды=== Дауыс беру нәтижесінде: [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] және [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] көп дауыс жинап, конференцияға қатысуға лайықты деп табылды. Сәттілік тілейміз! --[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 21:05, 2025 ж. маусымның 10 (+05) : {{@|Нұрлан Рахымжанов}}, бауырым, Nurtenge деген қатысушы керекті 75% дауыс жинай алмады ғой. 29% қарсы болды емеес пе... --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 03:00, 2025 ж. маусымның 11 (+05) ::@[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] байқауымша бірнеше адам бірігіп ұйымдасқан түрде қарсы шығып отырған сияқтысыздар, немесе бір адам бірнеше тіркелгі жасап бір адам бірнеше рет дауыс беріп отырған сияқты. Ал мына қатысушы есіміңіз бірден бұғаттауға лайық деп санаймын. Біз мында қазақша орта қалыптастырамыз, мәңгүрттікке қарсы күресеміз, қазақ тілінің қолданыс аясын кеңейтеміз деп үлес қосып жүрміз ал сен сияқтылар кері кетіп прогеске қарсы шығып регреске кетіп барасыңдар. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 07:07, 2025 ж. маусымның 12 (+05) :::Ал менің байқауымша сен өте тәрбиесіз баласың! Біріншіден, жасы үлкен адамдарға ізет білдіріп жазғаның жөн. Екіншіден, менің жазғаным саған емес, басқа адамға арналған еді. Үшіншіден, менің осы сайттағы есіміме қатысты не шатағың бар? Мен сенің есімің туралы ештеңе айтып отырған жоқпын ғой. Мысалы, ол неге түрлі-түсті болып жазылған, бұл гомосексуализм бе? Неге латын әліпбиін пайдаландың, тыңшысың ба? Көрдің ба, ондай қарапайым дүниелерге қадала берме. Төртіншіден, өзің сияқты өз дауысымды еркін беріп отырмын, жоқ жерден қастандық іздей берме. Бесіншіден, менің зиянды деп санайтын өңдемелерімді атап шық, әйтпесе құр нақақа жала жапқаннан не пайда??? --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 13:52, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::Несіне кектеніп, мазаң кетіп отыр? Жасың қай жерде жазылған еді? Оны қайдан білейік? Тап үлкен болсаң, жасыңа сай болсайшы! Өз қазағыңды көре алмай, әр жерде қарсылық білдіріп жүргенің аз ба? Не өзің үміткер болмайсың, не үміткерді қолдамайсың да! Уикипедияда бір де бір дұрыс белсенділігіңді көрмедім, тек талқылауға кіріп жұртқа әңгіме айтасың да жүресің. Сөзің мен ісіңді дұрыстамағанша саған ешқандай сыйластық жоқ! Ескертемін, бұлай жалғаса берсе аяусыз бұғаттаймын. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 14:19, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::: Енді қарасаш, Nurtenge деген бала [[Эрнест Төреханов|қазақтың дана жазушысын]] көре алмай, оны ешкіммен ақылдаспай жоюға ұсынды. Бұл нақұрыстың қылығы емес пе? Оған неге ешкім ештеңе демеді? Былтыр осы сияқты тағы біреше мәселе туындап еді, бірақ ол дұрыс жауап беруден қашқақтай бастады. Санасы аздау бір қатысушы екен. --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 14:50, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::::Сенің сол мақалаға қолыңның ұшы да тимеген ғой. Сақтап қалуға да тырыспағансың. Ол мақала әлі жойылмаған, тек жоюға ұсынылған. Сенің сол мақаланы реттеп, толықтырып, жаңартуға қарайтын уақытың болды ғой. ::::::Былай келісейік: мен мақаладан «жедел жойылсын» үлгісін және бұғаттауыңды алып тастаймын, бірақ сен ойыңды өзгерт — 10 күн ішінде сол мақаланы толықтыр, қосатын дерегіңді қос және қарсылық білдіруді тоқтат. Егер нәтиже болмаса, мақаланы да жоямын, сені де қайтадан бұғаттаймын. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 15:13, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::::: Бауырым, сен өйтіп сөйлеме... Ондай талаптарыңды бас-аяғы бар мақаланы жоюға ұсынған адамға айт. Мынау кім, досың ба? Ертең ол Есенберлинді және Әуезовты жоюға ұсынса, тағы да лям-мим демей тыныш отырасың ба? --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 15:25, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::::::Мен саған тиімді жағын айтамын. ::::::::Жедел жоюға ұсынылған себептері міне: Энциклопедиялық маңызы жоқ, қысқа мақала, жетім мақала, мақала сапасы төмен. ::::::::Саған жақсы мақала болып көрінгенімен, бұл уикипедияның ережелеріне қайшы. Мақалада тек Еңбек жолы мен Шығармалары бар. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 15:35, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::::::: Уикипедия не көп, ереже көп қой. Нақты қай ережеге қайшы? Сосын энциклопедиялық маңызы жоқ дегенді қалай түсінуге болады? Мысалы мен оны көріп тұрмын. Мақала көлемі туралы айтсаң да жақсы болады. Сапа жағынан нақты қай жері ұнамай тұр? Ашып айтсаш... --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 16:16, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::::::::@[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] [[Уикипедия:Маңыздылық]] осы бетті оқып шығыңыз, сосын қатысушы есіміңізді өзгертуге сұраныс жіберіңіз, түрлі түсті тек гомосексуализмнің симболы емес әр жерде тіпті табиғаттың өзінде бар, мысалы [[кемпірқосақ]]. Ал латынға келсек әлемнің көп бөлігі латынды қолданады, көп ел бір жазу түрін қолданса олардың арасындай қарым-қатынас жеңілдеп байланыс арады, кейбір елдер қырсығып латынға көшпей жатыр, мысалы біз, мына жазу орыстың жазуы, кейбір елдер өздерінің төл жазуын мәдени байлық ретінде бағалап керісінше сол өз жазуларын сақтап қалғысы келеді. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:23, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::::::::: Ережені оқыдым делік. Бірақ мақала соның нақты қай тұсына қайшы? Және бір өтініш - кемпірқосақ туралы айта бермеш. --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 20:09, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::::::::::@[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] айта берген жоқпын, бірінші рет айтып тұрмын. Сіз айтқан мақала маңызды болмағасын жойған болуы мүмкін. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 22:03, 2025 ж. маусымның 13 (+05) == ''The Signpost'': 14 May 2025 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/News and notes|WMF to kick off new-CEO quest as Iskandar preps to move on — Supreme Court nixes gag of Wiki page for other India court row on ANI — code-heads give fix-up date for Charts in lieu of long-dead Graph gizmo]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/In the media|Wikimedia Foundation sues over UK government decision that might require identity verification of editors worldwide]] * Disinformation report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/Disinformation report|What does Jay-Z know about Wikipedia?]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/In focus|On the hunt for sources: Swedish AfD discussions]] * Technology report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/Technology report|WMF introduces unique but privacy-preserving browser cookie]] * Debriefing: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/Debriefing|Goldsztajn's RfA debriefing]] * Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/Obituary|Max Lum (User:ICOHBuzz)]] * Community view: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/Community view|A Deep Dive Into Wikimedia (part 2)]] * Comix: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/Comix|Collection]] * From the archives: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/From the archives|Humor from the Archives]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 03:01, 2025 ж. Мамырдың 15 (+05) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=28671646 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr">Call for Candidates for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="announcement-content" /> The results of voting on the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines and Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) Charter is [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Annual review/2025#Results|available on Meta-wiki]]. You may now [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2025/Candidates|submit your candidacy to serve on the U4C]] through 29 May 2025 at 12:00 UTC. Information about [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2025|eligibility, process, and the timeline are on Meta-wiki]]. Voting on candidates will open on 1 June 2025 and run for two weeks, closing on 15 June 2025 at 12:00 UTC. If you have any questions, you can ask on [[m:Talk:Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2025|the discussion page for the election]]. -- in cooperation with the U4C, </div><section end="announcement-content" /> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User_talk:Keegan (WMF)|талқылау]])</bdi> 03:07, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28618011 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == RfC ongoing regarding Abstract Wikipedia (and your project) == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> ''(Apologies for posting in English, if this is not your first language)'' Hello all! We opened a discussion on Meta about a very delicate issue for the development of [[:m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia|Abstract Wikipedia]]: where to store the abstract content that will be developed through functions from Wikifunctions and data from Wikidata. Since some of the hypothesis involve your project, we wanted to hear your thoughts too. We want to make the decision process clear: we do not yet know which option we want to use, which is why we are consulting here. We will take the arguments from the Wikimedia communities into account, and we want to consult with the different communities and hear arguments that will help us with the decision. The decision will be made and communicated after the consultation period by the Foundation. You can read the various hypothesis and have your say at [[:m:Abstract Wikipedia/Location of Abstract Content|Abstract Wikipedia/Location of Abstract Content]]. Thank you in advance! -- [[User:Sannita (WMF)|Sannita (WMF)]] ([[User talk:Sannita (WMF)|<span class="signature-talk">{{int:Talkpagelinktext}}</span>]]) 20:26, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Sannita_(WMF)/Mass_sending_test&oldid=28768453 тізімін пайдаланып User:Sannita (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr">Wikimedia Foundation Board of Trustees 2025 Selection & Call for Questions</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2025/Announcement/Selection announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2025/Announcement/Selection announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]'' Dear all, This year, the term of 2 (two) Community- and Affiliate-selected Trustees on the Wikimedia Foundation Board of Trustees will come to an end [1]. The Board invites the whole movement to participate in this year’s selection process and vote to fill those seats. The Elections Committee will oversee this process with support from Foundation staff [2]. The Governance Committee, composed of trustees who are not candidates in the 2025 community-and-affiliate-selected trustee selection process (Raju Narisetti, Shani Evenstein Sigalov, Lorenzo Losa, Kathy Collins, Victoria Doronina and Esra’a Al Shafei) [3], is tasked with providing Board oversight for the 2025 trustee selection process and for keeping the Board informed. More details on the roles of the Elections Committee, Board, and staff are here [4]. Here are the key planned dates: * May 22 – June 5: Announcement (this communication) and call for questions period [6] * June 17 – July 1, 2025: Call for candidates * July 2025: If needed, affiliates vote to shortlist candidates if more than 10 apply [5] * August 2025: Campaign period * August – September 2025: Two-week community voting period * October – November 2025: Background check of selected candidates * Board’s Meeting in December 2025: New trustees seated Learn more about the 2025 selection process - including the detailed timeline, the candidacy process, the campaign rules, and the voter eligibility criteria - on this Meta-wiki page [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2025|[link]]]. '''Call for Questions''' In each selection process, the community has the opportunity to submit questions for the Board of Trustees candidates to answer. The Election Committee selects questions from the list developed by the community for the candidates to answer. Candidates must answer all the required questions in the application in order to be eligible; otherwise their application will be disqualified. This year, the Election Committee will select 5 questions for the candidates to answer. The selected questions may be a combination of what’s been submitted from the community, if they’re alike or related. [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2025/Questions_for_candidates|[link]]] '''Election Volunteers''' Another way to be involved with the 2025 selection process is to be an Election Volunteer. Election Volunteers are a bridge between the Elections Committee and their respective community. They help ensure their community is represented and mobilize them to vote. Learn more about the program and how to join on this Meta-wiki page [[m:Wikimedia_Foundation_elections/2025/Election_volunteers|[link].]] Thank you! [1] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Results [2] https://foundation.wikimedia.org/wiki/Committee:Elections_Committee_Charter [3] https://foundation.wikimedia.org/wiki/Resolution:Committee_Membership,_December_2024 [4] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections_committee/Roles [5] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections/2025/FAQ [6] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections/2025/Questions_for_candidates Best regards, Victoria Doronina Board Liaison to the Elections Committee Governance Committee<section end="announcement-content" /> </div> [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 08:07, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28618011 тізімін пайдаланып User:RamzyM (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr"> Upcoming Deployment of the CampaignEvents Extension</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="message"/> Hello everyone, ''(Apologies for posting in English if English is not your first language. Please help translate to your language.)'' The Campaigns Product Team is planning a global deployment of the '''[[:mw:Help:Extension:CampaignEvents|CampaignEvents extension]]''' to all Wikipedias, including this wiki, during the '''week of June 23rd'''. This extension is designed to help organizers plan and manage events, WikiProjects, and other on-wiki collaborations - and to make these efforts more discoverable. The three main features of this extension are: * '''[[:m:Event_Center/Registration|Event Registration]]''': A simple way to sign up for events on the wiki. * '''[[:m:CampaignEvents/Collaboration_list|Collaboration List]]''': A global list of events and a local list of WikiProjects, accessible at '''[[:m:Special:AllEvents|Special:AllEvents]]'''. * '''[[:m:Campaigns/Foundation_Product_Team/Invitation_list|Invitation Lists]]''': A tool to help organizers find editors who might want to join, based on their past contributions. '''Note''': The extension comes with a new user right called '''"Event Organizer"''', which will be managed by administrators on this wiki. Organizer tools like Event Registration and Invitation Lists will only work if someone is granted this right. The Collaboration List is available to everyone immediately after deployment. The extension is already live on several wikis, including '''Meta, Wikidata, English Wikipedia''', and more ( [[m:CampaignEvents/Deployment_status#Current_Deployment_Status_for_CampaignEvents_extension| See the full deployment list]]) If you have any questions, concerns, or feedback, please feel free to share them on the [[m:Talk:CampaignEvents| extension talkpage]]. We’d love to hear from you before the rollout. Thank you! <section end="message"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:Udehb-WMF|Udehb-WMF]] ([[User talk:Udehb-WMF|талқылау]]) 21:47, 2025 ж. мамырдың 29 (+05)</bdi> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Udehb-WMF/sandbox/deployment_audience&oldid=28803829 тізімін пайдаланып User:Udehb-WMF@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Стратегия 2030 == Армысыздар! Бұл тақырыпта мақала бар ма? Қайдан көруге болады? [[Қатысушы:І Хәріполла|І Хәріполла]] ([[Қатысушы талқылауы:І Хәріполла|талқылау]]) 02:13, 2025 ж. маусымның 10 (+05) :Армысыз! [https://meta.wikimedia.org/wiki/Movement_Strategy Мына жерден] көрсеңіз болады. Қазақшасы бар сияқты еді, бірақ бұл жерде жоқ екен. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 20:54, 2025 ж. маусымның 10 (+05) e79sx9xu0k2p1dgr896ijbsm2cgzsrf 3479767 3479719 2025-06-13T18:45:21Z Джамбульский 136464 3479767 wikitext text/x-wiki {{/Header}}<!-- Бұл жолды өшірмеңіз, АСТЫНА жазыңыз! және == Тақырып аты == қосып жазғанды ұмытпаңыз --> {{Жинақталған мазмұн|30|400}} == ''The Signpost'': 15 January 2025 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * From the editors: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/From the editors|Looking back, looking forward]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Traffic report|The most viewed articles of 2024]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/In the media|Will you be targeted?]] * Technology report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Technology report|New Calculator template brings interactivity at last]] * Essay: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Essay|Meet the Canadian who holds the longest editing streak on Wikipedia]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Opinion|Reflections one score hence]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/News and notes|It's a new dawn, it's a new day, it's a new life for me... and I'm feeling free]] * Serendipity: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Serendipity|What we've left behind, and where we want to go next]] * Op-ed: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Op-ed|Elon Musk and the right on Wikipedia]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/In focus|Twenty years of The Signpost: What did it take?]] * Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Arbitration report|Analyzing commonalities of some contentious topics]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Humour|How to make friends on Wikipedia]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 12:57, 2025 ж. қаңтардың 15 (+05) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=28061132 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Universal Code of Conduct annual review: provide your comments on the UCoC and Enforcement Guidelines == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> My apologies for writing in English. {{Int:Please-translate}}. I am writing to you to let you know the annual review period for the Universal Code of Conduct and Enforcement Guidelines is open now. You can make suggestions for changes through 3 February 2025. This is the first step of several to be taken for the annual review. [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review|Read more information and find a conversation to join on the UCoC page on Meta]]. The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee]] (U4C) is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review was planned and implemented by the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|you may review the U4C Charter]]. Please share this information with other members in your community wherever else might be appropriate. -- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) 06:11, 2025 ж. қаңтардың 24 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=27746256 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Презентация «Как ИИ может помочь вам в вашей жизни в Википедии?» == Уважаемые участники, CEE Hub приглашет вас принять участие в первом мероприятии из серии специально для русскоязычного сообщества Викимедиа. Эта инициатива призвана объединить участников, энтузиастов и экспертов со всего региона CEE (Центральной и Восточной Европы), а также Центральной Азии для обмена опытом и сотрудничества в продвижении проектов Викимедиа. Эта серия открыта для всех русскоязычных участников Викимедиа, независимо от уровня опыта. * '''Даты:''' в течение 2025 года (подробное расписание будет опубликовано в ближайшее время) * '''Формат:''' через Zoom * '''Язык:''' английский или украинский с последующим переводом на русский. Участие может быть анонимным, и мы не планируем записывать вопросы. Зарегистрироваться на первое мероприятие, «Как ИИ может помочь вам в вашей жизни в Википедии?» Наталия Цвик, (до недавнего времени исполнительный директор Викимедия Польша) можно '''[[meta:Event:Как ИИ может помочь вам в вашей жизни в Википедии? Наталия Цвик|здесь]]'''. 3 февраля, понедельник: 16:00 UTC / 17:00 CET / 18:00 EET / 21:00 UZT / 22:00 KGT От себя добавлю, что видела её презентацию на Украинской викиконференции, и это было интересно и полезно.--[[Қатысушы:Victoria|Victoria]] ([[Қатысушы талқылауы:Victoria|талқылау]]) 14:46, 2025 ж. қаңтардың 28 (+05) == Feminism and Folklore 2025 starts soon == <div style="border:8px maroon ridge;padding:6px;> [[File:Feminism and Folklore 2025 logo.svg|centre|550px|frameless]] ::<div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <center>''{{int:please-translate}}''</center> Dear Wiki Community, You are humbly invited to organize the '''[[:m:Feminism and Folklore 2025|Feminism and Folklore 2025]]''' writing competition from February 1, 2025, to March 31, 2025 on your local Wikipedia. This year, Feminism and Folklore will focus on feminism, women's issues, and gender-focused topics for the project, with a [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025|Wiki Loves Folklore]] gender gap focus and a folk culture theme on Wikipedia. You can help Wikipedia's coverage of folklore from your area by writing or improving articles about things like folk festivals, folk dances, folk music, women and queer folklore figures, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch hunting, fairy tales, and more. Users can help create new articles, expand or translate from a generated list of suggested articles. Organisers are requested to work on the following action items to sign up their communities for the project: # Create a page for the contest on the local wiki. # Set up a campaign on '''CampWiz''' tool. # Create the local list and mention the timeline and local and international prizes. # Request local admins for site notice. # Link the local page and the CampWiz link on the [[:m:Feminism and Folklore 2025/Project Page|meta project page]]. This year, the Wiki Loves Folklore Tech Team has introduced two new tools to enhance support for the campaign. These tools include the '''Article List Generator by Topic''' and '''CampWiz'''. The Article List Generator by Topic enables users to identify articles on the English Wikipedia that are not present in their native language Wikipedia. Users can customize their selection criteria, and the tool will present a table showcasing the missing articles along with suggested titles. Additionally, users have the option to download the list in both CSV and wikitable formats. Notably, the CampWiz tool will be employed for the project for the first time, empowering users to effectively host the project with a jury. Both tools are now available for use in the campaign. [https://tools.wikilovesfolklore.org/ '''Click here to access these tools'''] Learn more about the contest and prizes on our [[:m:Feminism and Folklore 2025|project page]]. Feel free to contact us on our [[:m:Talk:Feminism and Folklore 2025/Project Page|meta talk page]] or by email us if you need any assistance. We look forward to your immense coordination. Thank you and Best wishes, '''[[:m:Feminism and Folklore 2025|Feminism and Folklore 2025 International Team]]''' ::::Stay connected [[File:B&W Facebook icon.png|link=https://www.facebook.com/feminismandfolklore/|30x30px]]&nbsp; [[File:B&W Twitter icon.png|link=https://twitter.com/wikifolklore|30x30px]] </div></div> --[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 07:35, 2025 ж. қаңтардың 29 (+05) == Wiki Loves Folklore is back! == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {{int:please-translate}} [[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]] Dear Wiki Community, You are humbly invited to participate in the '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025|Wiki Loves Folklore 2025]]''' an international media contest organized on Wikimedia Commons to document folklore and intangible cultural heritage from different regions, including, folk creative activities and many more. It is held every year from the '''1st till the 31st''' of March. You can help in enriching the folklore documentation on Commons from your region by taking photos, audios, videos, and [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:UploadWizard&campaign=wlf_2025 submitting] them in this commons contest. You can also [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025/Organize|organize a local contest]] in your country and support us in translating the [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025/Translations|project pages]] to help us spread the word in your native language. Feel free to contact us on our [[:c:Commons talk:Wiki Loves Folklore 2025|project Talk page]] if you need any assistance. '''Kind regards,''' '''Wiki loves Folklore International Team''' --[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 07:35, 2025 ж. қаңтардың 29 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery/Wikipedia&oldid=26503019 тізімін пайдаланып User:Tiven2240@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Reminder: first part of the annual UCoC review closes soon == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> My apologies for writing in English. {{Int:Please-translate}}. This is a reminder that the first phase of the annual review period for the Universal Code of Conduct and Enforcement Guidelines will be closing soon. You can make suggestions for changes through [[d:Q614092|the end of day]], 3 February 2025. This is the first step of several to be taken for the annual review. [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review|Read more information and find a conversation to join on the UCoC page on Meta]]. After review of the feedback, proposals for updated text will be published on Meta in March for another round of community review. Please share this information with other members in your community wherever else might be appropriate. -- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) 05:48, 2025 ж. ақпанның 3 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28198931 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 7 February 2025 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-07/Recent research|GPT-4 writes better edit summaries than human Wikipedians]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-07/News and notes|Let's talk!]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-07/Opinion|Fathoms Below, but over the moon]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-07/In the media|Wikipedia is an extension of legacy media propaganda, says Elon Musk]] * Community view: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-07/Community view|24th Wikipedia Day in New York City]] * Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-07/Arbitration report|Palestine-Israel articles 5 has closed]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-07/Traffic report|A wild drive]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 06:59, 2025 ж. ақпанның 7 (+05) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=28179470 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr"> Upcoming Language Community Meeting (Feb 28th, 14:00 UTC) and Newsletter</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="message"/> Hello everyone! [[File:WP20Symbols WIKI INCUBATOR.svg|right|frameless|150x150px|alt=An image symbolising multiple languages]] We’re excited to announce that the next '''Language Community Meeting''' is happening soon, '''February 28th at 14:00 UTC'''! If you’d like to join, simply sign up on the '''[[mw:Wikimedia_Language_and_Product_Localization/Community_meetings#28_February_2025|wiki page]]'''. This is a participant-driven meeting where we share updates on language-related projects, discuss technical challenges in language wikis, and collaborate on solutions. In our last meeting, we covered topics like developing language keyboards, creating the Moore Wikipedia, and updates from the language support track at Wiki Indaba. '''Got a topic to share?''' Whether it’s a technical update from your project, a challenge you need help with, or a request for interpretation support, we’d love to hear from you! Feel free to '''reply to this message''' or add agenda items to the document '''[[etherpad:p/language-community-meeting-feb-2025|here]]'''. Also, we wanted to highlight that the sixth edition of the Language & Internationalization newsletter (January 2025) is available here: [[:mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter/2025/January|Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter/2025/January]]. This newsletter provides updates from the October–December 2024 quarter on new feature development, improvements in various language-related technical projects and support efforts, details about community meetings, and ideas for contributing to projects. To stay updated, you can subscribe to the newsletter on its wiki page: [[:mw:Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter|Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter]]. We look forward to your ideas and participation at the language community meeting, see you there! <section end="message"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 13:29, 2025 ж. ақпанның 22 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28217779 тізімін пайдаланып User:SSethi (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 27 February 2025 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/News and notes|Administrator elections up for reapproval and 1bil GET snagged on Commons]] * Serendipity: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Serendipity|Guinea-Bissau Heritage from Commons to the World]] * Technology report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Technology report|Hear that? The wikis go silent twice a year]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/In the media|The end of the world]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Recent research|What's known about how readers navigate Wikipedia; Italian Wikipedia hardest to read]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Opinion|Sennecaster's RfA debriefing]] * Tips and tricks: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Tips and tricks|One year after this article is posted, will every single article on Wikipedia have a short description?]] * Community view: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Community view|Open letter from French Wikipedians says "no" to intimidation of volunteer contributors]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Traffic report|Temporary scars, February stars]] * Essay: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Essay|The source, the whole source, and nothing but the source]] * Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Obituary|Ümüt Çınar (Kmoksy) and Vinícius Medina Kern (Vmkern)]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 15:31, 2025 ж. ақпанның 27 (+05) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=28313070 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Universal Code of Conduct annual review: proposed changes are available for comment == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> My apologies for writing in English. {{Int:Please-translate}}. I am writing to you to let you know that [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review/Proposed_Changes|proposed changes]] to the [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines|Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines]] and [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) Charter]] are open for review. '''[[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review/Proposed_Changes|You can provide feedback on suggested changes]]''' through the [[d:Q614092|end of day]] on Tuesday, 18 March 2025. This is the second step in the annual review process, the final step will be community voting on the proposed changes. [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review|Read more information and find relevant links about the process on the UCoC annual review page on Meta]]. The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee]] (U4C) is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review was planned and implemented by the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|you may review the U4C Charter]]. Please share this information with other members in your community wherever else might be appropriate. -- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] 23:51, 2025 ж. наурыздың 7 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28307738 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == An improved dashboard for the Content Translation tool == <div lang="en" dir="ltr"> {{Int:hello}} Wikipedians, Apologies as this message is not in your language, {{Int:please-translate}}. The [[mediawikiwiki:Special:MyLanguage/Wikimedia_Language_and_Product_Localization|Language and Product Localization team]] has improved the [https://test.wikipedia.org/w/index.php?title=Special:ContentTranslation&filter-type=automatic&filter-id=previous-edits&active-list=suggestions&from=en&to=es Content Translation dashboard] to create a consistent experience for all contributors using mobile and desktop devices. The improved translation dashboard allows all logged-in users of the tool to enjoy a consistent experience regardless of their type of device. With a harmonized experience, logged-in desktop users now have access to the capabilities shown in the image below. [[file:Content_Translation_new-dashboard.png|alt=|center|thumb|576x576px|Notice that in this screenshot, the new dashboard allows: Users to adjust suggestions with the "For you" and "...More" buttons to select general topics or community-created collections (like the example of Climate topic).  Also, users can use translation to create new articles (as before) and expand existing articles section by section. You can see how suggestions are provided in the new dashboard  in two groups ("Create new pages" and "Expand with new sections")-one for each activity.]] [[File:Content_Translation_dashboard_on_desktop.png|alt=|center|thumb|577x577px|In the current dashboard, you will notice that you can't adjust suggestions to select topics or community-created collections. Also, you can't expand on existing articles by translating new sections.]] We will implement [[mw:Special:MyLanguage/Content translation#Improved translation experience|this improvement]] on your wiki '''on Monday, March 17th, 2025''' and remove the current dashboard '''by May 2025'''. Please reach out with any questions concerning the dashboard in this thread. Thank you! On behalf of the Language and Product Localization team. </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]]</bdi> 07:55, 2025 ж. наурыздың 13 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:UOzurumba_(WMF)/sandbox_CX_Unified_dashboard_announcement_list_1&oldid=28382282 тізімін пайдаланып User:UOzurumba (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 22 March 2025 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * From the editor: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/From the editor|''Hanami'']] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/News and notes|Deeper look at takedowns targeting Wikipedia]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/In the media|The good, the bad, and the unusual]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/Recent research|Explaining the disappointing history of Flagged Revisions; and what's the impact of ChatGPT on Wikipedia so far?]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/Traffic report|All the world's a stage, we are merely players...]] * Gallery: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/Gallery|WikiPortraits rule!]] * Essay: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/Essay|Unusual biographical images]] * Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/Obituary|Rest in peace]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 08:11, 2025 ж. наурыздың 22 (+05) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=28391577 тізімін пайдаланып User:Bri@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Final proposed modifications to the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines and U4C Charter now posted == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> The proposed modifications to the [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines|Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines]] and the U4C Charter [[m:Universal_Code_of_Conduct/Annual_review/2025/Proposed_Changes|are now on Meta-wiki for community notice]] in advance of the voting period. This final draft was developed from the previous two rounds of community review. Community members will be able to vote on these modifications starting on 17 April 2025. The vote will close on 1 May 2025, and results will be announced no later than 12 May 2025. The U4C election period, starting with a call for candidates, will open immediately following the announcement of the review results. More information will be posted on [[m:Special:MyLanguage//Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Election|the wiki page for the election]] soon. Please be advised that this process will require more messages to be sent here over the next two months. The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)]] is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review was planned and implemented by the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, you may [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|review the U4C Charter]]. Please share this message with members of your community so they can participate as well. -- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User_talk:Keegan (WMF)|talk]]) 07:04, 2025 ж. сәуірдің 4 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28469465 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 9 April 2025 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * Special report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/Special report|Wikipedian and physician Ziyad al-Sufiani reportedly released from Saudi prison]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/In focus|WMF to explore "common standards" for NPOV policies; implications for project autonomy remain unclear]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/In the media|Indian judges demand removal of content critical of Asian News International]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/News and notes|35,000 user accounts compromised, locked in attempted credential-stuffing attack]] * Op-ed: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/Op-ed|How crawlers impact the operations of the Wikimedia projects]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/Opinion|Crawlers, hogs and gorillas]] * Debriefing: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/Debriefing|Giraffer's RfA debriefing]] * Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/Obituary|RHaworth, TomCat4680 and PawełMM]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/Traffic report|Heigh-Ho, Heigh-Ho, off to report we go...]] * News from Diff: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/News from Diff|Strengthening Wikipedia’s neutral point of view]] * Comix: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/Comix|Thirteen]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 23:25, 2025 ж. сәуірдің 9 (+05) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=28494227 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2025: Invitation == <div lang="en" dir="ltr"> [[File:UCDM 2025 general.png|180px|right]] {{int:please-translate}} Hello, dear Wikipedians!<br/> [[:m:Special:MyLanguage/Wikimedia Ukraine|Wikimedia Ukraine]], in cooperation with the [[:en:Ministry of Foreign Affairs of Ukraine|MFA of Ukraine]] and [[:en:Ukrainian Institute|Ukrainian Institute]], has launched the fifth edition of writing challenge "'''[[:m:Special:MyLanguage/Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2025|Ukraine's Cultural Diplomacy Month]]'''", which lasts from '''14th April''' until '''16th May 2025'''. The campaign is dedicated to famous Ukrainian artists of cinema, music, literature, architecture, design, and cultural phenomena of Ukraine that are now part of world heritage. We accept contributions in every language! The most active contesters will receive prizes. If you are interested in coordinating long-term community engagement for the campaign and becoming a local ambassador, we would love to hear from you! Please let us know your interest. <br/> We invite you to take part and help us improve the coverage of Ukrainian culture on Wikipedia in your language! Also, we plan to set up a [[:m:CentralNotice/Request/Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2025|banner]] to notify users of the possibility to participate in such a challenge! [[:m:User:OlesiaLukaniuk (WMUA)|OlesiaLukaniuk (WMUA)]] ([[:m:User talk:OlesiaLukaniuk (WMUA)|talk]]) </div> 21:11, 2025 ж. сәуірдің 16 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:OlesiaLukaniuk_(WMUA)/list_of_wikis&oldid=28552112 тізімін пайдаланып User:Hide on Rosé@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Vote now on the revised UCoC Enforcement Guidelines and U4C Charter == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> The voting period for the revisions to the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines ("UCoC EG") and the UCoC's Coordinating Committee Charter is open now through the end of 1 May (UTC) ([https://zonestamp.toolforge.org/1746162000 find in your time zone]). [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review/2025/Voter_information|Read the information on how to participate and read over the proposal before voting]] on the UCoC page on Meta-wiki. The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)]] is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review of the EG and Charter was planned and implemented by the U4C. Further information will be provided in the coming months about the review of the UCoC itself. For more information and the responsibilities of the U4C, you may [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|review the U4C Charter]]. Please share this message with members of your community so they can participate as well. In cooperation with the U4C -- [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User_talk:Keegan (WMF)|talk]]) 05:34, 2025 ж. сәуірдің 17 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28469465 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Global bot approval request for KiranBOT == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> {{int:hello}}! I apologise for sending the message in English. {{int:please-translate}}. In accordance to [[:m:Bot policy#Global bots|the policy]], this message is to notify you that there is a new approval request for a global bot. The discussion is available at [[:m:Steward requests/Bot status#Global bot status for KiranBOT|Steward requests/Bot status#Global bot status for KiranBOT]] on Meta.<br />Kindly note that the request will remain open for 14 days starting today. Thank you for your time. Best regards,<br />[[Қатысушы:Usernamekiran|Usernamekiran]] ([[Қатысушы талқылауы:Usernamekiran|талқылау]]) 14:17, 2025 ж. сәуірдің 19 (+05) <!-- Message manually sent by User:usernamekiran@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Bot_policy/New_global_bot_discussion&oldid=28423712 --> == Sub-referencing: User testing == <div lang="en" dir="ltr"> [[File:Sub-referencing reuse visual.png|400px|right]] <small>''Apologies for writing in English, please help us by providing a translation below''</small> Hi I’m Johannes from [[:m:Wikimedia Deutschland|Wikimedia Deutschland]]'s [[:m:WMDE Technical Wishes|Technical Wishes team]]. We are making great strides with the new [[:m:WMDE Technical Wishes/Sub-referencing|sub-referencing feature]] and we’d love to invite you to take part in two activities to help us move this work further: #'''Try it out and share your feedback''' #:[[:m:WMDE Technical Wishes/Sub-referencing# Test the prototype|Please try]] the updated ''wikitext'' feature [https://en.wikipedia.beta.wmflabs.org/wiki/Sub-referencing on the beta wiki] and let us know what you think, either [[:m:Talk:WMDE Technical Wishes/Sub-referencing|on our talk page]] or by [https://greatquestion.co/wikimediadeutschland/talktotechwish booking a call] with our UX researcher. #'''Get a sneak peak and help shape the ''Visual Editor'' user designs''' #:Help us test the new design prototypes by participating in user sessions – [https://greatquestion.co/wikimediadeutschland/gxk0taud/apply sign up here to receive an invite]. We're especially hoping to speak with people from underrepresented and diverse groups. If that's you, please consider signing up! No prior or extensive editing experience is required. User sessions will start ''May 14th''. We plan to bring this feature to Wikimedia wikis later this year. We’ll reach out to wikis for piloting in time for deployments. Creators and maintainers of reference-related tools and templates will be contacted beforehand as well. Thank you very much for your support and encouragement so far in helping bring this feature to life! </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:Johannes Richter (WMDE)|Johannes Richter (WMDE)]] ([[User talk:Johannes Richter (WMDE)|talk]])</bdi> 20:03, 2025 ж. сәуірдің 28 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johannes_Richter_(WMDE)/Sub-referencing/massmessage_list&oldid=28628657 тізімін пайдаланып User:Johannes Richter (WMDE)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr">Vote on proposed modifications to the UCoC Enforcement Guidelines and U4C Charter</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="announcement-content" /> The voting period for the revisions to the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines and U4C Charter closes on 1 May 2025 at 23:59 UTC ([https://zonestamp.toolforge.org/1746162000 find in your time zone]). [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Annual review/2025/Voter information|Read the information on how to participate and read over the proposal before voting]] on the UCoC page on Meta-wiki. The [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)]] is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review was planned and implemented by the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, you may [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|review the U4C Charter]]. Please share this message with members of your community in your language, as appropriate, so they can participate as well. In cooperation with the U4C -- <section end="announcement-content" /> </div> <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) 08:41, 2025 ж. сәуірдің 29 (+05)</div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28618011 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 1 May 2025 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/News and notes|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/News and notes]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/In the media|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/In the media]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Recent research|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Recent research]] * Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Arbitration report|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Arbitration report]] * Discussion report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Discussion report|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Discussion report]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Traffic report|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Traffic report]] * Disinformation report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Disinformation report|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Disinformation report]] * News from the WMF: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/News from the WMF|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/News from the WMF]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Humour|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Humour]] * Comix: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Comix|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Comix]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/In focus|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/In focus]] * Community view: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Community view|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Community view]] * Debriefing: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Debriefing|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Debriefing]] * Gallery: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Gallery|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Gallery]] * Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Obituary|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Obituary]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 03:20, 2025 ж. Мамырдың 2 (+05) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=28562138 тізімін пайдаланып User:Bri@metawiki деген хабарлама жіберген --> == CEE Meeting 2025 == === Nurtenge === Қайырлы таң/күн/кеш/түн, құрметті Қазақша Уикипедия қауымдастығы! Осы жылғы қыркүйек айында өтетін [[:meta:CEE Meeting 2025|CEE Meeting 2025]] конференциясына қазақ тілді делегация ретінде өзімді ұсынамын. Өткен жылы да мен өзімді [[Уикипедия:Форум/Жаңалықтар#CEE_Meeting_2024|ұсынған]] болатынмын. Өкінішке қарай, жеке себептерге байланысты менің қатысудан бас тартуыма тура келді. Осы жылы олай тағы да қайталамауға уәде беремін. Осыған дейін әртүрлі халықаралық уикиконференциялар мен кездесулерге қатысып көрген соң менің әжептәуір тәжірибем бар. Және де сол тәжірибемді осы CEE Meeting-ке алғашқы рет қатысу арқылы молайтқым келеді. Халықаралық тәжірибе алу мен жаңа уикимедиашылармен танысу уики-үлесіме жақсы жағынан әсер ететініне сенімдімін. — [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 06:50, 2025 ж. Мамырдың 12 (+05) #{{Қолдаймын}} [[Қатысушы:Yessentaikyzy|Yessentaikyzy]] ([[Қатысушы талқылауы:Yessentaikyzy|талқылау]]) 09:12, 2025 ж. Мамырдың 12 (+05) #{{Қолдаймын}}. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 15:56, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} – [[Қатысушы:Салиха]]--Салиха 17:50, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 19:32, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Amangeldi Mukhamejan|Amangeldi Mukhamejan]] ([[Қатысушы талқылауы:Amangeldi Mukhamejan|талқылау]]) 21:05, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қарсымын}}, жөні түзу мақаланы жоюға ұсынды. --[[Қатысушы:І Хәріполла|І Хәріполла]] ([[Қатысушы талқылауы:І Хәріполла|талқылау]]) 22:35, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қарсымын}}, шыныменде өте күмәнді өңдеме болды. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:06, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) #{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:59, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) #{{Қолдаймын}} — [[Қатысушы:Sagzhan|Sagzhan]] ([[Қатысушы талқылауы:Sagzhan|талқылау]]) 06:17, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) #{{Қарсымын}}, былтырғы себеппен. --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 09:45, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) # {{Қолдаймын}} — [[Қатысушы:Muzaffar Turgunov|Muzaffar Turgunov]] ([[Қатысушы талқылауы:Muzaffar Turgunov|талқылау]]) 10:58, 2025 ж. мамырдың 17 (+05) # {{Қолдаймын}} --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:24, 2025 ж. мамырдың 19 (+05) #{{Қарсымын}} --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 23:06, 2025 ж. мамырдың 20 (+05) #{{Қолдаймын}}, бұрынғы іс-шаралардан тәжірибесі бар қатысушы, қауымдастығымызды халықаралық деңгейде көрсете алатындай ағылшын тілін жақсы меңгерген [[Қатысушы:Nurken|Nurken]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurken|талқылау]]) 00:27, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) #{{Қолдаймын}} -- Іске сәт! [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 23:29, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) #{{Қолдаймын}} -- --[[Қатысушы:Alphy Haydar|Alphy Haydar]] ([[Қатысушы талқылауы:Alphy Haydar|талқылау]]) 18:04, 2025 ж. мамырдың 25 (+05) #{{Қарсымын}} --[[Қатысушы:Шешен Исмаил|Шешен Исмаил]] ([[Қатысушы талқылауы:Шешен Исмаил|талқылау]]) 15:31, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) :{{@|Шешен Исмаил}} даусыңызға рақмет! Не үшін қарсы екеніңізді жазып өтсеңіз? -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 10:00, 2025 ж. мамырдың 29 (+05) # {{Қолдаймын}}--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылау]]) 19:21, 2025 ж. мамырдың 31 (+05) === Muzaffar === Ассалаумағалайкум Қазақша Уикипедия қауымдастығы. Мен 2025 жыл қыркүйекте өтетін [[:meta:CEE Meeting 2025|CEE Meeting 2025]] конференциясына баруға кандидат ретінде өзімді ұсынамын. Осы кезге дейін халықаралық конференциялар мен марафондардан көп тәжірибе жинадым. Әр айда белсенді 10 қатысушылар тізіміндемін. Халықаралық конференцияда қатысу келесі уикипедиядағы белсенділігімге оң нәтиже береді деген үміттемін. [[Қатысушы:Muzaffar Turgunov|Muzaffar Turgunov]] ([[Қатысушы талқылауы:Muzaffar Turgunov|талқылау]]) 13:00, 2025 ж. Мамырдың 12 (+05) #{{Қолдаймын}}. Менің ойымша Мұзаффар Уикипедия концепциясын жақсы түсінеді. Сонымен қатар, қазақ тіліндегі Уики қауымдастығының ішінде өзін өте белсенді көрсете білді --Алмас Мұстафа 12:40, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} – [[Қатысушы:Салиха]]--Салиха 17:51, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} [[Қатысушы:Yessentaikyzy|Yessentaikyzy]] ([[Қатысушы талқылауы:Yessentaikyzy|талқылау]]) 18:27, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} [[Қатысушы:Alpasli|Alpasli]] ([[Қатысушы талқылауы:Alpasli|талқылау]]) 20:11, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қарсымын}} --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:18, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) #{{Қолдаймын}} – Мен википедияға үлес қосқандардың барлығын бағалаймын. Мұзаффар өзбекше және қазақша Уикипедияларға да үлкен үлес қосуда. — [[Қатысушы:Mirzoulugʻbek|Mirzoulugʻbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Mirzoulugʻbek|талқылау]]) 20:45, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) #{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:00, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) #{{Қолдаймын}} — [[Қатысушы:Sagzhan|Sagzhan]] ([[Қатысушы талқылауы:Sagzhan|талқылау]]) 06:15, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) #{{Қарсымын}}, былтырғы себеппен. --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 09:48, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) ##[[Уикипедия:Форум/Жаңалықтар#CEE_Meeting_2024|Былтырғы себепте]] мені атап өтпеген сияқты сіз? [[Қатысушы:Muzaffar Turgunov|Muzaffar Turgunov]] ([[Қатысушы талқылауы:Muzaffar Turgunov|талқылау]]) 10:07, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) #{{Қолдаймын}} [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 18:27, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) #{{Қолдаймын}} — [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 11:02, 2025 ж. мамырдың 17 (+05) #{{Қарсымын}} --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 23:11, 2025 ж. мамырдың 20 (+05) #{{Қолдаймын}} -- [[Қатысушы:Mahmud Abduvaliyev|Mahmud Abduvaliyev]] ([[Қатысушы талқылауы:Mahmud Abduvaliyev|талқылау]]) 23:13, 2025 ж. мамырдың 20 (+05) #{{Қолдаймын}} -- Сәттілік! [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 23:30, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) #{{Қарсымын}} --[[Қатысушы:Шешен Исмаил|Шешен Исмаил]] ([[Қатысушы талқылауы:Шешен Исмаил|талқылау]]) 15:31, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) # {{Қолдаймын}}--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылау]]) 19:21, 2025 ж. мамырдың 31 (+05) === Batyrbek === Қайырлы күн, әріптестер! Биыл Грекияның Салоники қаласында болатын [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_CEE_Meeting_2025/Registration CEE Meeting 2025] конференциясына біздің қауымдастық атынан 2 делегат қатыса алады. Конференция тек ағылшын тілінде өтеді. Онда қатысушылар арасынан қауымдастыққа қатысты шешім шығаруға қатысатын адамдар болғаны жақсы деген ұсыныс бар. '''Соған байланысты өз үміткерлігімді ұсынамын'''. Көбіңіз білетіндей, Қазақ Уикипедиясында админ әрі бітікші қызметін атқарамын. Уикипедияға қатысты іс-шаралар ұйымдастыруда да тәжірибем бар. Жақында өткен [https://meta.wikimedia.org/wiki/Central_Asian_WikiCon_2025/Team/kk Орталық Азия WikiCon конференциясының ұйымдастырушылары қатарында болғам]. Бұған дейін 2017, 2018, 2022 жылдардағы CEE конференцияларына қатысқам. Биылғы жиында басқа уики-қауымдастықтарға өз қауымдастығымыз туралы айтып, жаңа идеялар әкелетін жоспарым бар. Қауымдастық атынан баратын болғандықтан, бастапқыда сіздердің дауысыңыз керек. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 15:54, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} – ұсынысыңыз орынды. [[Қатысушы:Салиха]]--Салиха 17:42, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}}. [[Қатысушы:Murat Karibay|Murat Karibay]] ([[Қатысушы талқылауы:Murat Karibay|талқылау]]) 19:13, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Amangeldi Mukhamejan|Amangeldi Mukhamejan]] ([[Қатысушы талқылауы:Amangeldi Mukhamejan|талқылау]]) 21:04, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} Batyrbek қазақ тіліндегі Уикипедияға үлес қосып жүрген көрнекті уикипедияшы. Бұл Википедияшы соңғы жылдары Қырғызстандағы бірнеше студенттермен тәжірибесімен бөліскен кәсіби википедияшылардың бірі. — [[Қатысушы:Mirzoulugʻbek|Mirzoulugʻbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Mirzoulugʻbek|талқылау]]) 20:51, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) #{{Қолдаймын}} – --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 09:29, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) #{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Орел Карл|Орел Карл]] ([[Қатысушы талқылауы:Орел Карл|талқылау]]) 17:46, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) #{{Қолдаймын}} -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 11:03, 2025 ж. мамырдың 17 (+05) #{{Қолдаймын}} -- [[Қатысушы:Шайнүсіп|Шайнүсіп]] ([[Қатысушы талқылауы:Шайнүсіп|талқылау]]) 14:26, 2025 ж. мамырдың 18 (+05) #{{Қолдаймын}}. Айтып жатқан жоспарларыңызды көрсетсеңіз --Алмас Мұстафа 13:03, 2025 ж. мамырдың 19 (+05) #{{Қолдаймын}} --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:24, 2025 ж. мамырдың 19 (+05) #{{Қарсымын}} --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 23:13, 2025 ж. мамырдың 20 (+05) #{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:23, 2025 ж. мамырдың 20 (+05) #{{Қолдаймын}}, жақсы өкіліміз бола алатын қатысушы, Уикипедияда да, конференцияларда да тәжірибесі бар [[Қатысушы:Nurken|Nurken]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurken|талқылау]]) 00:31, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) #{{Қолдаймын}} -- [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 23:33, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) #{{Қолдаймын}} -- --[[Қатысушы:Alphy Haydar|Alphy Haydar]] ([[Қатысушы талқылауы:Alphy Haydar|талқылау]]) 18:06, 2025 ж. мамырдың 25 (+05) #{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Шешен Исмаил|Шешен Исмаил]] ([[Қатысушы талқылауы:Шешен Исмаил|талқылау]]) 15:34, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) :@Mustafaalmas, шамамен [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=File%3A%D0%91._%D3%98%D0%BB%D1%96%D0%BC%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2_%E2%80%93_%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%88%D0%B0_%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B0_%D2%9B%D0%B0%D1%83%D1%8B%D0%B осындай], бірақ әлдеқайда жаңартылған презентация жасамақпын, сондай-ақ конференция тақырыбына сай (problem solver) бейімдейтін жоспарым бар. @Джамбульский, пікіріңізге рахмет! Не үшін қарсы екеніңізді білсем деп едім. Мүмкін жақсарту керек бір нәрсе бар шығар. Айтып жіберсеңіз. --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 17:34, 2025 ж. мамырдың 21 (+05) # {{Қолдаймын}}--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылау]]) 19:21, 2025 ж. мамырдың 31 (+05) === Nurken === Армысыңдар, әріптестерім! Жоғарыдағы үміткерлердей өзімді осы жылғы қыркүйектегі CEE Meeting 2025 конференциясына ұсынамын. Осы мамырдағы [https://meta.wikimedia.org/wiki/Youth_Conference_2025 CEE Жастар конференциясында] қазақтілді қоғамдастықтың өкілі болған да мен едім. Тәжірибесі бар, ағылшын тілін меңгерген, CEE қоғамының мүшелерін танитын қатысушы ретінде өзімді нашар емес үміткер деп көремін. Қазақша Уикипедияда администратор атағым да бар. Халықаралық әріптестікті одан әрі нығайтуға, жобамызға одан әрі үлес қосуға үнемі дайынмын. Болашақ жоспарлар қатарында Қазақша Уикипедияның әлеуметтік желілеріне назар аудару, мүмкін халықаралық edit-a-thon (өңдеу марафондарын) ұйымдастыру бар. [[Қатысушы:Nurken|Nurken]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurken|талқылау]]) 05:16, 2025 ж. мамырдың 27 (+05) # {{Қолдаймын}} -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 20:27, 2025 ж. мамырдың 27 (+05) # {{Қолдаймын}} [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 22:58, 2025 ж. мамырдың 27 (+05) # {{Қолдаймын}}--[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 01:32, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) :@[[Қатысушы:Nurken|Nurken]] ұлы мәртебелім, бұл айтқандарыңыз тым қарапайым, ұлы мәртебеліңізге лайық емес. Сіз бұл мінберде өте үлкен миссия, өте үлкен мақсат туралы сыр шертуіңіз керек. :Мәңгі лаулап жану үшін ғаламда, :Үлкен бақыт табу үшін ғаламда, :Үлкен болып қалу үшін ғаламда, :Үлкен арман керек екен адамға :[[Мұхтар Шаханов]] :[[Қатысушы талқылауы:Arystanbek/Мұрағат/1#Үлесіңіз|Мында жазғанымды]] 4-5 жылдан кейін оқып шынымен мынаны мен жаздым ба деп ойланатын кездерім болады. Бір емес бірнеше рет 2 жылға кетіп қайта қайта орала беруімнің мәнісі де осында шығар, білмеймін. Сондықтан әлдеқайда ұлы мақсаттарды армандап қияли болып жазсаңыз менде сізге өз дауысымды беремін. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 06:13, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) #{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Шешен Исмаил|Шешен Исмаил]] ([[Қатысушы талқылауы:Шешен Исмаил|талқылау]]) 15:34, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) # {{Қолдаймын}}--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылау]]) 19:21, 2025 ж. мамырдың 31 (+05) ===Қорытынды=== Дауыс беру нәтижесінде: [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] және [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] көп дауыс жинап, конференцияға қатысуға лайықты деп табылды. Сәттілік тілейміз! --[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 21:05, 2025 ж. маусымның 10 (+05) : {{@|Нұрлан Рахымжанов}}, бауырым, Nurtenge деген қатысушы керекті 75% дауыс жинай алмады ғой. 29% қарсы болды емеес пе... --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 03:00, 2025 ж. маусымның 11 (+05) ::@[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] байқауымша бірнеше адам бірігіп ұйымдасқан түрде қарсы шығып отырған сияқтысыздар, немесе бір адам бірнеше тіркелгі жасап бір адам бірнеше рет дауыс беріп отырған сияқты. Ал мына қатысушы есіміңіз бірден бұғаттауға лайық деп санаймын. Біз мында қазақша орта қалыптастырамыз, мәңгүрттікке қарсы күресеміз, қазақ тілінің қолданыс аясын кеңейтеміз деп үлес қосып жүрміз ал сен сияқтылар кері кетіп прогеске қарсы шығып регреске кетіп барасыңдар. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 07:07, 2025 ж. маусымның 12 (+05) :::Ал менің байқауымша сен өте тәрбиесіз баласың! Біріншіден, жасы үлкен адамдарға ізет білдіріп жазғаның жөн. Екіншіден, менің жазғаным саған емес, басқа адамға арналған еді. Үшіншіден, менің осы сайттағы есіміме қатысты не шатағың бар? Мен сенің есімің туралы ештеңе айтып отырған жоқпын ғой. Мысалы, ол неге түрлі-түсті болып жазылған, бұл гомосексуализм бе? Неге латын әліпбиін пайдаландың, тыңшысың ба? Көрдің ба, ондай қарапайым дүниелерге қадала берме. Төртіншіден, өзің сияқты өз дауысымды еркін беріп отырмын, жоқ жерден қастандық іздей берме. Бесіншіден, менің зиянды деп санайтын өңдемелерімді атап шық, әйтпесе құр нақақа жала жапқаннан не пайда??? --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 13:52, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::Несіне кектеніп, мазаң кетіп отыр? Жасың қай жерде жазылған еді? Оны қайдан білейік? Тап үлкен болсаң, жасыңа сай болсайшы! Өз қазағыңды көре алмай, әр жерде қарсылық білдіріп жүргенің аз ба? Не өзің үміткер болмайсың, не үміткерді қолдамайсың да! Уикипедияда бір де бір дұрыс белсенділігіңді көрмедім, тек талқылауға кіріп жұртқа әңгіме айтасың да жүресің. Сөзің мен ісіңді дұрыстамағанша саған ешқандай сыйластық жоқ! Ескертемін, бұлай жалғаса берсе аяусыз бұғаттаймын. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 14:19, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::: Енді қарасаш, Nurtenge деген бала [[Эрнест Төреханов|қазақтың дана жазушысын]] көре алмай, оны ешкіммен ақылдаспай жоюға ұсынды. Бұл нақұрыстың қылығы емес пе? Оған неге ешкім ештеңе демеді? Былтыр осы сияқты тағы біреше мәселе туындап еді, бірақ ол дұрыс жауап беруден қашқақтай бастады. Санасы аздау бір қатысушы екен. --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 14:50, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::::Сенің сол мақалаға қолыңның ұшы да тимеген ғой. Сақтап қалуға да тырыспағансың. Ол мақала әлі жойылмаған, тек жоюға ұсынылған. Сенің сол мақаланы реттеп, толықтырып, жаңартуға қарайтын уақытың болды ғой. ::::::Былай келісейік: мен мақаладан «жедел жойылсын» үлгісін және бұғаттауыңды алып тастаймын, бірақ сен ойыңды өзгерт — 10 күн ішінде сол мақаланы толықтыр, қосатын дерегіңді қос және қарсылық білдіруді тоқтат. Егер нәтиже болмаса, мақаланы да жоямын, сені де қайтадан бұғаттаймын. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 15:13, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::::: Бауырым, сен өйтіп сөйлеме... Ондай талаптарыңды бас-аяғы бар мақаланы жоюға ұсынған адамға айт. Мынау кім, досың ба? Ертең ол Есенберлинді және Әуезовты жоюға ұсынса, тағы да лям-мим демей тыныш отырасың ба? --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 15:25, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::::::Мен саған тиімді жағын айтамын. ::::::::Жедел жоюға ұсынылған себептері міне: Энциклопедиялық маңызы жоқ, қысқа мақала, жетім мақала, мақала сапасы төмен. ::::::::Саған жақсы мақала болып көрінгенімен, бұл уикипедияның ережелеріне қайшы. Мақалада тек Еңбек жолы мен Шығармалары бар. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 15:35, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::::::: Уикипедия не көп, ереже көп қой. Нақты қай ережеге қайшы? Сосын энциклопедиялық маңызы жоқ дегенді қалай түсінуге болады? Мысалы мен оны көріп тұрмын. Мақала көлемі туралы айтсаң да жақсы болады. Сапа жағынан нақты қай жері ұнамай тұр? Ашып айтсаш... --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 16:16, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::::::::@[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] [[Уикипедия:Маңыздылық]] осы бетті оқып шығыңыз, сосын қатысушы есіміңізді өзгертуге сұраныс жіберіңіз, түрлі түсті тек гомосексуализмнің симболы емес әр жерде тіпті табиғаттың өзінде бар, мысалы [[кемпірқосақ]]. Ал латынға келсек әлемнің көп бөлігі латынды қолданады, көп ел бір жазу түрін қолданса олардың арасындай қарым-қатынас жеңілдеп байланыс арады, кейбір елдер қырсығып латынға көшпей жатыр, мысалы біз, мына жазу орыстың жазуы, кейбір елдер өздерінің төл жазуын мәдени байлық ретінде бағалап керісінше сол өз жазуларын сақтап қалғысы келеді. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:23, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::::::::: Ережені оқыдым делік. Бірақ мақала соның нақты қай тұсына қайшы? Және бір өтініш - кемпірқосақ туралы айта бермеш. --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 20:09, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::::::::::@[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] айта берген жоқпын, бірінші рет айтып тұрмын. Сіз айтқан мақала маңызды болмағасын жойған болуы мүмкін. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 22:03, 2025 ж. маусымның 13 (+05) ::::::: 1nter pares, көрдің ба, сен досыңды жақтаймын деп, өзің де өтірік сылтауларға қосылдың. Бұл мақала ешбір ережеге қайшы болып тұрған жоқ, сондықтан оны жоюға нақұрыс қана ұсынады. --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 23:45, 2025 ж. маусымның 13 (+05) == ''The Signpost'': 14 May 2025 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/News and notes|WMF to kick off new-CEO quest as Iskandar preps to move on — Supreme Court nixes gag of Wiki page for other India court row on ANI — code-heads give fix-up date for Charts in lieu of long-dead Graph gizmo]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/In the media|Wikimedia Foundation sues over UK government decision that might require identity verification of editors worldwide]] * Disinformation report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/Disinformation report|What does Jay-Z know about Wikipedia?]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/In focus|On the hunt for sources: Swedish AfD discussions]] * Technology report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/Technology report|WMF introduces unique but privacy-preserving browser cookie]] * Debriefing: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/Debriefing|Goldsztajn's RfA debriefing]] * Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/Obituary|Max Lum (User:ICOHBuzz)]] * Community view: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/Community view|A Deep Dive Into Wikimedia (part 2)]] * Comix: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/Comix|Collection]] * From the archives: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/From the archives|Humor from the Archives]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 03:01, 2025 ж. Мамырдың 15 (+05) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=28671646 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr">Call for Candidates for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="announcement-content" /> The results of voting on the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines and Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) Charter is [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Annual review/2025#Results|available on Meta-wiki]]. You may now [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2025/Candidates|submit your candidacy to serve on the U4C]] through 29 May 2025 at 12:00 UTC. Information about [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2025|eligibility, process, and the timeline are on Meta-wiki]]. Voting on candidates will open on 1 June 2025 and run for two weeks, closing on 15 June 2025 at 12:00 UTC. If you have any questions, you can ask on [[m:Talk:Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2025|the discussion page for the election]]. -- in cooperation with the U4C, </div><section end="announcement-content" /> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User_talk:Keegan (WMF)|талқылау]])</bdi> 03:07, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28618011 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == RfC ongoing regarding Abstract Wikipedia (and your project) == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> ''(Apologies for posting in English, if this is not your first language)'' Hello all! We opened a discussion on Meta about a very delicate issue for the development of [[:m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia|Abstract Wikipedia]]: where to store the abstract content that will be developed through functions from Wikifunctions and data from Wikidata. Since some of the hypothesis involve your project, we wanted to hear your thoughts too. We want to make the decision process clear: we do not yet know which option we want to use, which is why we are consulting here. We will take the arguments from the Wikimedia communities into account, and we want to consult with the different communities and hear arguments that will help us with the decision. The decision will be made and communicated after the consultation period by the Foundation. You can read the various hypothesis and have your say at [[:m:Abstract Wikipedia/Location of Abstract Content|Abstract Wikipedia/Location of Abstract Content]]. Thank you in advance! -- [[User:Sannita (WMF)|Sannita (WMF)]] ([[User talk:Sannita (WMF)|<span class="signature-talk">{{int:Talkpagelinktext}}</span>]]) 20:26, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Sannita_(WMF)/Mass_sending_test&oldid=28768453 тізімін пайдаланып User:Sannita (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr">Wikimedia Foundation Board of Trustees 2025 Selection & Call for Questions</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2025/Announcement/Selection announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2025/Announcement/Selection announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]'' Dear all, This year, the term of 2 (two) Community- and Affiliate-selected Trustees on the Wikimedia Foundation Board of Trustees will come to an end [1]. The Board invites the whole movement to participate in this year’s selection process and vote to fill those seats. The Elections Committee will oversee this process with support from Foundation staff [2]. The Governance Committee, composed of trustees who are not candidates in the 2025 community-and-affiliate-selected trustee selection process (Raju Narisetti, Shani Evenstein Sigalov, Lorenzo Losa, Kathy Collins, Victoria Doronina and Esra’a Al Shafei) [3], is tasked with providing Board oversight for the 2025 trustee selection process and for keeping the Board informed. More details on the roles of the Elections Committee, Board, and staff are here [4]. Here are the key planned dates: * May 22 – June 5: Announcement (this communication) and call for questions period [6] * June 17 – July 1, 2025: Call for candidates * July 2025: If needed, affiliates vote to shortlist candidates if more than 10 apply [5] * August 2025: Campaign period * August – September 2025: Two-week community voting period * October – November 2025: Background check of selected candidates * Board’s Meeting in December 2025: New trustees seated Learn more about the 2025 selection process - including the detailed timeline, the candidacy process, the campaign rules, and the voter eligibility criteria - on this Meta-wiki page [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2025|[link]]]. '''Call for Questions''' In each selection process, the community has the opportunity to submit questions for the Board of Trustees candidates to answer. The Election Committee selects questions from the list developed by the community for the candidates to answer. Candidates must answer all the required questions in the application in order to be eligible; otherwise their application will be disqualified. This year, the Election Committee will select 5 questions for the candidates to answer. The selected questions may be a combination of what’s been submitted from the community, if they’re alike or related. [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2025/Questions_for_candidates|[link]]] '''Election Volunteers''' Another way to be involved with the 2025 selection process is to be an Election Volunteer. Election Volunteers are a bridge between the Elections Committee and their respective community. They help ensure their community is represented and mobilize them to vote. Learn more about the program and how to join on this Meta-wiki page [[m:Wikimedia_Foundation_elections/2025/Election_volunteers|[link].]] Thank you! [1] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Results [2] https://foundation.wikimedia.org/wiki/Committee:Elections_Committee_Charter [3] https://foundation.wikimedia.org/wiki/Resolution:Committee_Membership,_December_2024 [4] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections_committee/Roles [5] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections/2025/FAQ [6] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections/2025/Questions_for_candidates Best regards, Victoria Doronina Board Liaison to the Elections Committee Governance Committee<section end="announcement-content" /> </div> [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 08:07, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28618011 тізімін пайдаланып User:RamzyM (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr"> Upcoming Deployment of the CampaignEvents Extension</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="message"/> Hello everyone, ''(Apologies for posting in English if English is not your first language. Please help translate to your language.)'' The Campaigns Product Team is planning a global deployment of the '''[[:mw:Help:Extension:CampaignEvents|CampaignEvents extension]]''' to all Wikipedias, including this wiki, during the '''week of June 23rd'''. This extension is designed to help organizers plan and manage events, WikiProjects, and other on-wiki collaborations - and to make these efforts more discoverable. The three main features of this extension are: * '''[[:m:Event_Center/Registration|Event Registration]]''': A simple way to sign up for events on the wiki. * '''[[:m:CampaignEvents/Collaboration_list|Collaboration List]]''': A global list of events and a local list of WikiProjects, accessible at '''[[:m:Special:AllEvents|Special:AllEvents]]'''. * '''[[:m:Campaigns/Foundation_Product_Team/Invitation_list|Invitation Lists]]''': A tool to help organizers find editors who might want to join, based on their past contributions. '''Note''': The extension comes with a new user right called '''"Event Organizer"''', which will be managed by administrators on this wiki. Organizer tools like Event Registration and Invitation Lists will only work if someone is granted this right. The Collaboration List is available to everyone immediately after deployment. The extension is already live on several wikis, including '''Meta, Wikidata, English Wikipedia''', and more ( [[m:CampaignEvents/Deployment_status#Current_Deployment_Status_for_CampaignEvents_extension| See the full deployment list]]) If you have any questions, concerns, or feedback, please feel free to share them on the [[m:Talk:CampaignEvents| extension talkpage]]. We’d love to hear from you before the rollout. Thank you! <section end="message"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:Udehb-WMF|Udehb-WMF]] ([[User talk:Udehb-WMF|талқылау]]) 21:47, 2025 ж. мамырдың 29 (+05)</bdi> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Udehb-WMF/sandbox/deployment_audience&oldid=28803829 тізімін пайдаланып User:Udehb-WMF@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Стратегия 2030 == Армысыздар! Бұл тақырыпта мақала бар ма? Қайдан көруге болады? [[Қатысушы:І Хәріполла|І Хәріполла]] ([[Қатысушы талқылауы:І Хәріполла|талқылау]]) 02:13, 2025 ж. маусымның 10 (+05) :Армысыз! [https://meta.wikimedia.org/wiki/Movement_Strategy Мына жерден] көрсеңіз болады. Қазақшасы бар сияқты еді, бірақ бұл жерде жоқ екен. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 20:54, 2025 ж. маусымның 10 (+05) t1z5silwjiht4vpx539baldkdakk281 3479769 3479767 2025-06-13T18:51:20Z 1nter pares 146705 /* Қорытынды */ Жауап беру 3479769 wikitext text/x-wiki {{/Header}}<!-- Бұл жолды өшірмеңіз, АСТЫНА жазыңыз! және == Тақырып аты == қосып жазғанды ұмытпаңыз --> {{Жинақталған мазмұн|30|400}} == ''The Signpost'': 15 January 2025 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * From the editors: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/From the editors|Looking back, looking forward]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Traffic report|The most viewed articles of 2024]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/In the media|Will you be targeted?]] * Technology report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Technology report|New Calculator template brings interactivity at last]] * Essay: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Essay|Meet the Canadian who holds the longest editing streak on Wikipedia]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Opinion|Reflections one score hence]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/News and notes|It's a new dawn, it's a new day, it's a new life for me... and I'm feeling free]] * Serendipity: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Serendipity|What we've left behind, and where we want to go next]] * Op-ed: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Op-ed|Elon Musk and the right on Wikipedia]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/In focus|Twenty years of The Signpost: What did it take?]] * Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Arbitration report|Analyzing commonalities of some contentious topics]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Humour|How to make friends on Wikipedia]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 12:57, 2025 ж. қаңтардың 15 (+05) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=28061132 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Universal Code of Conduct annual review: provide your comments on the UCoC and Enforcement Guidelines == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> My apologies for writing in English. {{Int:Please-translate}}. I am writing to you to let you know the annual review period for the Universal Code of Conduct and Enforcement Guidelines is open now. You can make suggestions for changes through 3 February 2025. This is the first step of several to be taken for the annual review. [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review|Read more information and find a conversation to join on the UCoC page on Meta]]. The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee]] (U4C) is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review was planned and implemented by the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|you may review the U4C Charter]]. Please share this information with other members in your community wherever else might be appropriate. -- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) 06:11, 2025 ж. қаңтардың 24 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=27746256 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Презентация «Как ИИ может помочь вам в вашей жизни в Википедии?» == Уважаемые участники, CEE Hub приглашет вас принять участие в первом мероприятии из серии специально для русскоязычного сообщества Викимедиа. Эта инициатива призвана объединить участников, энтузиастов и экспертов со всего региона CEE (Центральной и Восточной Европы), а также Центральной Азии для обмена опытом и сотрудничества в продвижении проектов Викимедиа. Эта серия открыта для всех русскоязычных участников Викимедиа, независимо от уровня опыта. * '''Даты:''' в течение 2025 года (подробное расписание будет опубликовано в ближайшее время) * '''Формат:''' через Zoom * '''Язык:''' английский или украинский с последующим переводом на русский. Участие может быть анонимным, и мы не планируем записывать вопросы. Зарегистрироваться на первое мероприятие, «Как ИИ может помочь вам в вашей жизни в Википедии?» Наталия Цвик, (до недавнего времени исполнительный директор Викимедия Польша) можно '''[[meta:Event:Как ИИ может помочь вам в вашей жизни в Википедии? Наталия Цвик|здесь]]'''. 3 февраля, понедельник: 16:00 UTC / 17:00 CET / 18:00 EET / 21:00 UZT / 22:00 KGT От себя добавлю, что видела её презентацию на Украинской викиконференции, и это было интересно и полезно.--[[Қатысушы:Victoria|Victoria]] ([[Қатысушы талқылауы:Victoria|талқылау]]) 14:46, 2025 ж. қаңтардың 28 (+05) == Feminism and Folklore 2025 starts soon == <div style="border:8px maroon ridge;padding:6px;> [[File:Feminism and Folklore 2025 logo.svg|centre|550px|frameless]] ::<div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <center>''{{int:please-translate}}''</center> Dear Wiki Community, You are humbly invited to organize the '''[[:m:Feminism and Folklore 2025|Feminism and Folklore 2025]]''' writing competition from February 1, 2025, to March 31, 2025 on your local Wikipedia. This year, Feminism and Folklore will focus on feminism, women's issues, and gender-focused topics for the project, with a [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025|Wiki Loves Folklore]] gender gap focus and a folk culture theme on Wikipedia. You can help Wikipedia's coverage of folklore from your area by writing or improving articles about things like folk festivals, folk dances, folk music, women and queer folklore figures, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch hunting, fairy tales, and more. Users can help create new articles, expand or translate from a generated list of suggested articles. Organisers are requested to work on the following action items to sign up their communities for the project: # Create a page for the contest on the local wiki. # Set up a campaign on '''CampWiz''' tool. # Create the local list and mention the timeline and local and international prizes. # Request local admins for site notice. # Link the local page and the CampWiz link on the [[:m:Feminism and Folklore 2025/Project Page|meta project page]]. This year, the Wiki Loves Folklore Tech Team has introduced two new tools to enhance support for the campaign. These tools include the '''Article List Generator by Topic''' and '''CampWiz'''. The Article List Generator by Topic enables users to identify articles on the English Wikipedia that are not present in their native language Wikipedia. Users can customize their selection criteria, and the tool will present a table showcasing the missing articles along with suggested titles. Additionally, users have the option to download the list in both CSV and wikitable formats. Notably, the CampWiz tool will be employed for the project for the first time, empowering users to effectively host the project with a jury. Both tools are now available for use in the campaign. [https://tools.wikilovesfolklore.org/ '''Click here to access these tools'''] Learn more about the contest and prizes on our [[:m:Feminism and Folklore 2025|project page]]. Feel free to contact us on our [[:m:Talk:Feminism and Folklore 2025/Project Page|meta talk page]] or by email us if you need any assistance. We look forward to your immense coordination. Thank you and Best wishes, '''[[:m:Feminism and Folklore 2025|Feminism and Folklore 2025 International Team]]''' ::::Stay connected [[File:B&W Facebook icon.png|link=https://www.facebook.com/feminismandfolklore/|30x30px]]&nbsp; [[File:B&W Twitter icon.png|link=https://twitter.com/wikifolklore|30x30px]] </div></div> --[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 07:35, 2025 ж. қаңтардың 29 (+05) == Wiki Loves Folklore is back! == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {{int:please-translate}} [[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]] Dear Wiki Community, You are humbly invited to participate in the '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025|Wiki Loves Folklore 2025]]''' an international media contest organized on Wikimedia Commons to document folklore and intangible cultural heritage from different regions, including, folk creative activities and many more. It is held every year from the '''1st till the 31st''' of March. You can help in enriching the folklore documentation on Commons from your region by taking photos, audios, videos, and [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:UploadWizard&campaign=wlf_2025 submitting] them in this commons contest. You can also [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025/Organize|organize a local contest]] in your country and support us in translating the [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025/Translations|project pages]] to help us spread the word in your native language. Feel free to contact us on our [[:c:Commons talk:Wiki Loves Folklore 2025|project Talk page]] if you need any assistance. '''Kind regards,''' '''Wiki loves Folklore International Team''' --[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 07:35, 2025 ж. қаңтардың 29 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery/Wikipedia&oldid=26503019 тізімін пайдаланып User:Tiven2240@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Reminder: first part of the annual UCoC review closes soon == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> My apologies for writing in English. {{Int:Please-translate}}. This is a reminder that the first phase of the annual review period for the Universal Code of Conduct and Enforcement Guidelines will be closing soon. You can make suggestions for changes through [[d:Q614092|the end of day]], 3 February 2025. This is the first step of several to be taken for the annual review. [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review|Read more information and find a conversation to join on the UCoC page on Meta]]. After review of the feedback, proposals for updated text will be published on Meta in March for another round of community review. Please share this information with other members in your community wherever else might be appropriate. -- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) 05:48, 2025 ж. ақпанның 3 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28198931 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 7 February 2025 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-07/Recent research|GPT-4 writes better edit summaries than human Wikipedians]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-07/News and notes|Let's talk!]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-07/Opinion|Fathoms Below, but over the moon]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-07/In the media|Wikipedia is an extension of legacy media propaganda, says Elon Musk]] * Community view: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-07/Community view|24th Wikipedia Day in New York City]] * Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-07/Arbitration report|Palestine-Israel articles 5 has closed]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-07/Traffic report|A wild drive]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 06:59, 2025 ж. ақпанның 7 (+05) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=28179470 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr"> Upcoming Language Community Meeting (Feb 28th, 14:00 UTC) and Newsletter</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="message"/> Hello everyone! [[File:WP20Symbols WIKI INCUBATOR.svg|right|frameless|150x150px|alt=An image symbolising multiple languages]] We’re excited to announce that the next '''Language Community Meeting''' is happening soon, '''February 28th at 14:00 UTC'''! If you’d like to join, simply sign up on the '''[[mw:Wikimedia_Language_and_Product_Localization/Community_meetings#28_February_2025|wiki page]]'''. This is a participant-driven meeting where we share updates on language-related projects, discuss technical challenges in language wikis, and collaborate on solutions. In our last meeting, we covered topics like developing language keyboards, creating the Moore Wikipedia, and updates from the language support track at Wiki Indaba. '''Got a topic to share?''' Whether it’s a technical update from your project, a challenge you need help with, or a request for interpretation support, we’d love to hear from you! Feel free to '''reply to this message''' or add agenda items to the document '''[[etherpad:p/language-community-meeting-feb-2025|here]]'''. Also, we wanted to highlight that the sixth edition of the Language & Internationalization newsletter (January 2025) is available here: [[:mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter/2025/January|Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter/2025/January]]. This newsletter provides updates from the October–December 2024 quarter on new feature development, improvements in various language-related technical projects and support efforts, details about community meetings, and ideas for contributing to projects. To stay updated, you can subscribe to the newsletter on its wiki page: [[:mw:Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter|Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter]]. We look forward to your ideas and participation at the language community meeting, see you there! <section end="message"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 13:29, 2025 ж. ақпанның 22 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28217779 тізімін пайдаланып User:SSethi (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 27 February 2025 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/News and notes|Administrator elections up for reapproval and 1bil GET snagged on Commons]] * Serendipity: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Serendipity|Guinea-Bissau Heritage from Commons to the World]] * Technology report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Technology report|Hear that? The wikis go silent twice a year]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/In the media|The end of the world]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Recent research|What's known about how readers navigate Wikipedia; Italian Wikipedia hardest to read]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Opinion|Sennecaster's RfA debriefing]] * Tips and tricks: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Tips and tricks|One year after this article is posted, will every single article on Wikipedia have a short description?]] * Community view: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Community view|Open letter from French Wikipedians says "no" to intimidation of volunteer contributors]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Traffic report|Temporary scars, February stars]] * Essay: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Essay|The source, the whole source, and nothing but the source]] * Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Obituary|Ümüt Çınar (Kmoksy) and Vinícius Medina Kern (Vmkern)]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 15:31, 2025 ж. ақпанның 27 (+05) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=28313070 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Universal Code of Conduct annual review: proposed changes are available for comment == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> My apologies for writing in English. {{Int:Please-translate}}. I am writing to you to let you know that [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review/Proposed_Changes|proposed changes]] to the [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines|Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines]] and [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) Charter]] are open for review. '''[[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review/Proposed_Changes|You can provide feedback on suggested changes]]''' through the [[d:Q614092|end of day]] on Tuesday, 18 March 2025. This is the second step in the annual review process, the final step will be community voting on the proposed changes. [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review|Read more information and find relevant links about the process on the UCoC annual review page on Meta]]. The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee]] (U4C) is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review was planned and implemented by the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|you may review the U4C Charter]]. Please share this information with other members in your community wherever else might be appropriate. -- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] 23:51, 2025 ж. наурыздың 7 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28307738 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == An improved dashboard for the Content Translation tool == <div lang="en" dir="ltr"> {{Int:hello}} Wikipedians, Apologies as this message is not in your language, {{Int:please-translate}}. The [[mediawikiwiki:Special:MyLanguage/Wikimedia_Language_and_Product_Localization|Language and Product Localization team]] has improved the [https://test.wikipedia.org/w/index.php?title=Special:ContentTranslation&filter-type=automatic&filter-id=previous-edits&active-list=suggestions&from=en&to=es Content Translation dashboard] to create a consistent experience for all contributors using mobile and desktop devices. The improved translation dashboard allows all logged-in users of the tool to enjoy a consistent experience regardless of their type of device. With a harmonized experience, logged-in desktop users now have access to the capabilities shown in the image below. [[file:Content_Translation_new-dashboard.png|alt=|center|thumb|576x576px|Notice that in this screenshot, the new dashboard allows: Users to adjust suggestions with the "For you" and "...More" buttons to select general topics or community-created collections (like the example of Climate topic).  Also, users can use translation to create new articles (as before) and expand existing articles section by section. You can see how suggestions are provided in the new dashboard  in two groups ("Create new pages" and "Expand with new sections")-one for each activity.]] [[File:Content_Translation_dashboard_on_desktop.png|alt=|center|thumb|577x577px|In the current dashboard, you will notice that you can't adjust suggestions to select topics or community-created collections. Also, you can't expand on existing articles by translating new sections.]] We will implement [[mw:Special:MyLanguage/Content translation#Improved translation experience|this improvement]] on your wiki '''on Monday, March 17th, 2025''' and remove the current dashboard '''by May 2025'''. Please reach out with any questions concerning the dashboard in this thread. Thank you! On behalf of the Language and Product Localization team. </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]]</bdi> 07:55, 2025 ж. наурыздың 13 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:UOzurumba_(WMF)/sandbox_CX_Unified_dashboard_announcement_list_1&oldid=28382282 тізімін пайдаланып User:UOzurumba (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 22 March 2025 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * From the editor: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/From the editor|''Hanami'']] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/News and notes|Deeper look at takedowns targeting Wikipedia]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/In the media|The good, the bad, and the unusual]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/Recent research|Explaining the disappointing history of Flagged Revisions; and what's the impact of ChatGPT on Wikipedia so far?]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/Traffic report|All the world's a stage, we are merely players...]] * Gallery: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/Gallery|WikiPortraits rule!]] * Essay: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/Essay|Unusual biographical images]] * Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/Obituary|Rest in peace]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 08:11, 2025 ж. наурыздың 22 (+05) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=28391577 тізімін пайдаланып User:Bri@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Final proposed modifications to the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines and U4C Charter now posted == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> The proposed modifications to the [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines|Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines]] and the U4C Charter [[m:Universal_Code_of_Conduct/Annual_review/2025/Proposed_Changes|are now on Meta-wiki for community notice]] in advance of the voting period. This final draft was developed from the previous two rounds of community review. Community members will be able to vote on these modifications starting on 17 April 2025. The vote will close on 1 May 2025, and results will be announced no later than 12 May 2025. The U4C election period, starting with a call for candidates, will open immediately following the announcement of the review results. More information will be posted on [[m:Special:MyLanguage//Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Election|the wiki page for the election]] soon. Please be advised that this process will require more messages to be sent here over the next two months. The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)]] is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review was planned and implemented by the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, you may [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|review the U4C Charter]]. Please share this message with members of your community so they can participate as well. -- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User_talk:Keegan (WMF)|talk]]) 07:04, 2025 ж. сәуірдің 4 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28469465 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 9 April 2025 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * Special report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/Special report|Wikipedian and physician Ziyad al-Sufiani reportedly released from Saudi prison]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/In focus|WMF to explore "common standards" for NPOV policies; implications for project autonomy remain unclear]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/In the media|Indian judges demand removal of content critical of Asian News International]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/News and notes|35,000 user accounts compromised, locked in attempted credential-stuffing attack]] * Op-ed: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/Op-ed|How crawlers impact the operations of the Wikimedia projects]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/Opinion|Crawlers, hogs and gorillas]] * Debriefing: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/Debriefing|Giraffer's RfA debriefing]] * Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/Obituary|RHaworth, TomCat4680 and PawełMM]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/Traffic report|Heigh-Ho, Heigh-Ho, off to report we go...]] * News from Diff: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/News from Diff|Strengthening Wikipedia’s neutral point of view]] * Comix: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/Comix|Thirteen]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 23:25, 2025 ж. сәуірдің 9 (+05) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=28494227 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2025: Invitation == <div lang="en" dir="ltr"> [[File:UCDM 2025 general.png|180px|right]] {{int:please-translate}} Hello, dear Wikipedians!<br/> [[:m:Special:MyLanguage/Wikimedia Ukraine|Wikimedia Ukraine]], in cooperation with the [[:en:Ministry of Foreign Affairs of Ukraine|MFA of Ukraine]] and [[:en:Ukrainian Institute|Ukrainian Institute]], has launched the fifth edition of writing challenge "'''[[:m:Special:MyLanguage/Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2025|Ukraine's Cultural Diplomacy Month]]'''", which lasts from '''14th April''' until '''16th May 2025'''. The campaign is dedicated to famous Ukrainian artists of cinema, music, literature, architecture, design, and cultural phenomena of Ukraine that are now part of world heritage. We accept contributions in every language! The most active contesters will receive prizes. If you are interested in coordinating long-term community engagement for the campaign and becoming a local ambassador, we would love to hear from you! Please let us know your interest. <br/> We invite you to take part and help us improve the coverage of Ukrainian culture on Wikipedia in your language! Also, we plan to set up a [[:m:CentralNotice/Request/Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2025|banner]] to notify users of the possibility to participate in such a challenge! [[:m:User:OlesiaLukaniuk (WMUA)|OlesiaLukaniuk (WMUA)]] ([[:m:User talk:OlesiaLukaniuk (WMUA)|talk]]) </div> 21:11, 2025 ж. сәуірдің 16 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:OlesiaLukaniuk_(WMUA)/list_of_wikis&oldid=28552112 тізімін пайдаланып User:Hide on Rosé@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Vote now on the revised UCoC Enforcement Guidelines and U4C Charter == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> The voting period for the revisions to the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines ("UCoC EG") and the UCoC's Coordinating Committee Charter is open now through the end of 1 May (UTC) ([https://zonestamp.toolforge.org/1746162000 find in your time zone]). [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review/2025/Voter_information|Read the information on how to participate and read over the proposal before voting]] on the UCoC page on Meta-wiki. The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)]] is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review of the EG and Charter was planned and implemented by the U4C. Further information will be provided in the coming months about the review of the UCoC itself. For more information and the responsibilities of the U4C, you may [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|review the U4C Charter]]. Please share this message with members of your community so they can participate as well. In cooperation with the U4C -- [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User_talk:Keegan (WMF)|talk]]) 05:34, 2025 ж. сәуірдің 17 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28469465 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Global bot approval request for KiranBOT == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> {{int:hello}}! I apologise for sending the message in English. {{int:please-translate}}. In accordance to [[:m:Bot policy#Global bots|the policy]], this message is to notify you that there is a new approval request for a global bot. The discussion is available at [[:m:Steward requests/Bot status#Global bot status for KiranBOT|Steward requests/Bot status#Global bot status for KiranBOT]] on Meta.<br />Kindly note that the request will remain open for 14 days starting today. Thank you for your time. Best regards,<br />[[Қатысушы:Usernamekiran|Usernamekiran]] ([[Қатысушы талқылауы:Usernamekiran|талқылау]]) 14:17, 2025 ж. сәуірдің 19 (+05) <!-- Message manually sent by User:usernamekiran@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Bot_policy/New_global_bot_discussion&oldid=28423712 --> == Sub-referencing: User testing == <div lang="en" dir="ltr"> [[File:Sub-referencing reuse visual.png|400px|right]] <small>''Apologies for writing in English, please help us by providing a translation below''</small> Hi I’m Johannes from [[:m:Wikimedia Deutschland|Wikimedia Deutschland]]'s [[:m:WMDE Technical Wishes|Technical Wishes team]]. We are making great strides with the new [[:m:WMDE Technical Wishes/Sub-referencing|sub-referencing feature]] and we’d love to invite you to take part in two activities to help us move this work further: #'''Try it out and share your feedback''' #:[[:m:WMDE Technical Wishes/Sub-referencing# Test the prototype|Please try]] the updated ''wikitext'' feature [https://en.wikipedia.beta.wmflabs.org/wiki/Sub-referencing on the beta wiki] and let us know what you think, either [[:m:Talk:WMDE Technical Wishes/Sub-referencing|on our talk page]] or by [https://greatquestion.co/wikimediadeutschland/talktotechwish booking a call] with our UX researcher. #'''Get a sneak peak and help shape the ''Visual Editor'' user designs''' #:Help us test the new design prototypes by participating in user sessions – [https://greatquestion.co/wikimediadeutschland/gxk0taud/apply sign up here to receive an invite]. We're especially hoping to speak with people from underrepresented and diverse groups. If that's you, please consider signing up! No prior or extensive editing experience is required. User sessions will start ''May 14th''. We plan to bring this feature to Wikimedia wikis later this year. We’ll reach out to wikis for piloting in time for deployments. Creators and maintainers of reference-related tools and templates will be contacted beforehand as well. Thank you very much for your support and encouragement so far in helping bring this feature to life! </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:Johannes Richter (WMDE)|Johannes Richter (WMDE)]] ([[User talk:Johannes Richter (WMDE)|talk]])</bdi> 20:03, 2025 ж. сәуірдің 28 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johannes_Richter_(WMDE)/Sub-referencing/massmessage_list&oldid=28628657 тізімін пайдаланып User:Johannes Richter (WMDE)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr">Vote on proposed modifications to the UCoC Enforcement Guidelines and U4C Charter</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="announcement-content" /> The voting period for the revisions to the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines and U4C Charter closes on 1 May 2025 at 23:59 UTC ([https://zonestamp.toolforge.org/1746162000 find in your time zone]). [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Annual review/2025/Voter information|Read the information on how to participate and read over the proposal before voting]] on the UCoC page on Meta-wiki. The [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)]] is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review was planned and implemented by the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, you may [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|review the U4C Charter]]. Please share this message with members of your community in your language, as appropriate, so they can participate as well. In cooperation with the U4C -- <section end="announcement-content" /> </div> <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) 08:41, 2025 ж. сәуірдің 29 (+05)</div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28618011 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 1 May 2025 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/News and notes|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/News and notes]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/In the media|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/In the media]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Recent research|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Recent research]] * Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Arbitration report|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Arbitration report]] * Discussion report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Discussion report|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Discussion report]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Traffic report|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Traffic report]] * Disinformation report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Disinformation report|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Disinformation report]] * News from the WMF: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/News from the WMF|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/News from the WMF]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Humour|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Humour]] * Comix: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Comix|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Comix]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/In focus|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/In focus]] * Community view: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Community view|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Community view]] * Debriefing: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Debriefing|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Debriefing]] * Gallery: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Gallery|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Gallery]] * Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Obituary|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Obituary]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 03:20, 2025 ж. Мамырдың 2 (+05) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=28562138 тізімін пайдаланып User:Bri@metawiki деген хабарлама жіберген --> == CEE Meeting 2025 == === Nurtenge === Қайырлы таң/күн/кеш/түн, құрметті Қазақша Уикипедия қауымдастығы! Осы жылғы қыркүйек айында өтетін [[:meta:CEE Meeting 2025|CEE Meeting 2025]] конференциясына қазақ тілді делегация ретінде өзімді ұсынамын. Өткен жылы да мен өзімді [[Уикипедия:Форум/Жаңалықтар#CEE_Meeting_2024|ұсынған]] болатынмын. Өкінішке қарай, жеке себептерге байланысты менің қатысудан бас тартуыма тура келді. Осы жылы олай тағы да қайталамауға уәде беремін. Осыған дейін әртүрлі халықаралық уикиконференциялар мен кездесулерге қатысып көрген соң менің әжептәуір тәжірибем бар. Және де сол тәжірибемді осы CEE Meeting-ке алғашқы рет қатысу арқылы молайтқым келеді. Халықаралық тәжірибе алу мен жаңа уикимедиашылармен танысу уики-үлесіме жақсы жағынан әсер ететініне сенімдімін. — [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 06:50, 2025 ж. Мамырдың 12 (+05) #{{Қолдаймын}} [[Қатысушы:Yessentaikyzy|Yessentaikyzy]] ([[Қатысушы талқылауы:Yessentaikyzy|талқылау]]) 09:12, 2025 ж. Мамырдың 12 (+05) #{{Қолдаймын}}. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 15:56, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} – [[Қатысушы:Салиха]]--Салиха 17:50, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 19:32, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Amangeldi Mukhamejan|Amangeldi Mukhamejan]] ([[Қатысушы талқылауы:Amangeldi Mukhamejan|талқылау]]) 21:05, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қарсымын}}, жөні түзу мақаланы жоюға ұсынды. --[[Қатысушы:І Хәріполла|І Хәріполла]] ([[Қатысушы талқылауы:І Хәріполла|талқылау]]) 22:35, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қарсымын}}, шыныменде өте күмәнді өңдеме болды. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:06, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) #{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:59, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) #{{Қолдаймын}} — [[Қатысушы:Sagzhan|Sagzhan]] ([[Қатысушы талқылауы:Sagzhan|талқылау]]) 06:17, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) #{{Қарсымын}}, былтырғы себеппен. --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 09:45, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) # {{Қолдаймын}} — [[Қатысушы:Muzaffar Turgunov|Muzaffar Turgunov]] ([[Қатысушы талқылауы:Muzaffar Turgunov|талқылау]]) 10:58, 2025 ж. мамырдың 17 (+05) # {{Қолдаймын}} --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:24, 2025 ж. мамырдың 19 (+05) #{{Қарсымын}} --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 23:06, 2025 ж. мамырдың 20 (+05) #{{Қолдаймын}}, бұрынғы іс-шаралардан тәжірибесі бар қатысушы, қауымдастығымызды халықаралық деңгейде көрсете алатындай ағылшын тілін жақсы меңгерген [[Қатысушы:Nurken|Nurken]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurken|талқылау]]) 00:27, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) #{{Қолдаймын}} -- Іске сәт! [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 23:29, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) #{{Қолдаймын}} -- --[[Қатысушы:Alphy Haydar|Alphy Haydar]] ([[Қатысушы талқылауы:Alphy Haydar|талқылау]]) 18:04, 2025 ж. мамырдың 25 (+05) #{{Қарсымын}} --[[Қатысушы:Шешен Исмаил|Шешен Исмаил]] ([[Қатысушы талқылауы:Шешен Исмаил|талқылау]]) 15:31, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) :{{@|Шешен Исмаил}} даусыңызға рақмет! Не үшін қарсы екеніңізді жазып өтсеңіз? -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 10:00, 2025 ж. мамырдың 29 (+05) # {{Қолдаймын}}--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылау]]) 19:21, 2025 ж. мамырдың 31 (+05) === Muzaffar === Ассалаумағалайкум Қазақша Уикипедия қауымдастығы. Мен 2025 жыл қыркүйекте өтетін [[:meta:CEE Meeting 2025|CEE Meeting 2025]] конференциясына баруға кандидат ретінде өзімді ұсынамын. Осы кезге дейін халықаралық конференциялар мен марафондардан көп тәжірибе жинадым. Әр айда белсенді 10 қатысушылар тізіміндемін. Халықаралық конференцияда қатысу келесі уикипедиядағы белсенділігімге оң нәтиже береді деген үміттемін. [[Қатысушы:Muzaffar Turgunov|Muzaffar Turgunov]] ([[Қатысушы талқылауы:Muzaffar Turgunov|талқылау]]) 13:00, 2025 ж. Мамырдың 12 (+05) #{{Қолдаймын}}. Менің ойымша Мұзаффар Уикипедия концепциясын жақсы түсінеді. Сонымен қатар, қазақ тіліндегі Уики қауымдастығының ішінде өзін өте белсенді көрсете білді --Алмас Мұстафа 12:40, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} – [[Қатысушы:Салиха]]--Салиха 17:51, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} [[Қатысушы:Yessentaikyzy|Yessentaikyzy]] ([[Қатысушы талқылауы:Yessentaikyzy|талқылау]]) 18:27, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} [[Қатысушы:Alpasli|Alpasli]] ([[Қатысушы талқылауы:Alpasli|талқылау]]) 20:11, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қарсымын}} --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:18, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) #{{Қолдаймын}} – Мен википедияға үлес қосқандардың барлығын бағалаймын. Мұзаффар өзбекше және қазақша Уикипедияларға да үлкен үлес қосуда. — [[Қатысушы:Mirzoulugʻbek|Mirzoulugʻbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Mirzoulugʻbek|талқылау]]) 20:45, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) #{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:00, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) #{{Қолдаймын}} — [[Қатысушы:Sagzhan|Sagzhan]] ([[Қатысушы талқылауы:Sagzhan|талқылау]]) 06:15, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) #{{Қарсымын}}, былтырғы себеппен. --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 09:48, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) ##[[Уикипедия:Форум/Жаңалықтар#CEE_Meeting_2024|Былтырғы себепте]] мені атап өтпеген сияқты сіз? [[Қатысушы:Muzaffar Turgunov|Muzaffar Turgunov]] ([[Қатысушы талқылауы:Muzaffar Turgunov|талқылау]]) 10:07, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) #{{Қолдаймын}} [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 18:27, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) #{{Қолдаймын}} — [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 11:02, 2025 ж. мамырдың 17 (+05) #{{Қарсымын}} --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 23:11, 2025 ж. мамырдың 20 (+05) #{{Қолдаймын}} -- [[Қатысушы:Mahmud Abduvaliyev|Mahmud Abduvaliyev]] ([[Қатысушы талқылауы:Mahmud Abduvaliyev|талқылау]]) 23:13, 2025 ж. мамырдың 20 (+05) #{{Қолдаймын}} -- Сәттілік! [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 23:30, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) #{{Қарсымын}} --[[Қатысушы:Шешен Исмаил|Шешен Исмаил]] ([[Қатысушы талқылауы:Шешен Исмаил|талқылау]]) 15:31, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) # {{Қолдаймын}}--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылау]]) 19:21, 2025 ж. мамырдың 31 (+05) === Batyrbek === Қайырлы күн, әріптестер! Биыл Грекияның Салоники қаласында болатын [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_CEE_Meeting_2025/Registration CEE Meeting 2025] конференциясына біздің қауымдастық атынан 2 делегат қатыса алады. Конференция тек ағылшын тілінде өтеді. Онда қатысушылар арасынан қауымдастыққа қатысты шешім шығаруға қатысатын адамдар болғаны жақсы деген ұсыныс бар. '''Соған байланысты өз үміткерлігімді ұсынамын'''. Көбіңіз білетіндей, Қазақ Уикипедиясында админ әрі бітікші қызметін атқарамын. Уикипедияға қатысты іс-шаралар ұйымдастыруда да тәжірибем бар. Жақында өткен [https://meta.wikimedia.org/wiki/Central_Asian_WikiCon_2025/Team/kk Орталық Азия WikiCon конференциясының ұйымдастырушылары қатарында болғам]. Бұған дейін 2017, 2018, 2022 жылдардағы CEE конференцияларына қатысқам. Биылғы жиында басқа уики-қауымдастықтарға өз қауымдастығымыз туралы айтып, жаңа идеялар әкелетін жоспарым бар. Қауымдастық атынан баратын болғандықтан, бастапқыда сіздердің дауысыңыз керек. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 15:54, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} – ұсынысыңыз орынды. [[Қатысушы:Салиха]]--Салиха 17:42, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}}. [[Қатысушы:Murat Karibay|Murat Karibay]] ([[Қатысушы талқылауы:Murat Karibay|талқылау]]) 19:13, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Amangeldi Mukhamejan|Amangeldi Mukhamejan]] ([[Қатысушы талқылауы:Amangeldi Mukhamejan|талқылау]]) 21:04, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} Batyrbek қазақ тіліндегі Уикипедияға үлес қосып жүрген көрнекті уикипедияшы. Бұл Википедияшы соңғы жылдары Қырғызстандағы бірнеше студенттермен тәжірибесімен бөліскен кәсіби википедияшылардың бірі. — [[Қатысушы:Mirzoulugʻbek|Mirzoulugʻbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Mirzoulugʻbek|талқылау]]) 20:51, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) #{{Қолдаймын}} – --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 09:29, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) #{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Орел Карл|Орел Карл]] ([[Қатысушы талқылауы:Орел Карл|талқылау]]) 17:46, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) #{{Қолдаймын}} -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 11:03, 2025 ж. мамырдың 17 (+05) #{{Қолдаймын}} -- [[Қатысушы:Шайнүсіп|Шайнүсіп]] ([[Қатысушы талқылауы:Шайнүсіп|талқылау]]) 14:26, 2025 ж. мамырдың 18 (+05) #{{Қолдаймын}}. Айтып жатқан жоспарларыңызды көрсетсеңіз --Алмас Мұстафа 13:03, 2025 ж. мамырдың 19 (+05) #{{Қолдаймын}} --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:24, 2025 ж. мамырдың 19 (+05) #{{Қарсымын}} --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 23:13, 2025 ж. мамырдың 20 (+05) #{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:23, 2025 ж. мамырдың 20 (+05) #{{Қолдаймын}}, жақсы өкіліміз бола алатын қатысушы, Уикипедияда да, конференцияларда да тәжірибесі бар [[Қатысушы:Nurken|Nurken]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurken|талқылау]]) 00:31, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) #{{Қолдаймын}} -- [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 23:33, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) #{{Қолдаймын}} -- --[[Қатысушы:Alphy Haydar|Alphy Haydar]] ([[Қатысушы талқылауы:Alphy Haydar|талқылау]]) 18:06, 2025 ж. мамырдың 25 (+05) #{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Шешен Исмаил|Шешен Исмаил]] ([[Қатысушы талқылауы:Шешен Исмаил|талқылау]]) 15:34, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) :@Mustafaalmas, шамамен [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=File%3A%D0%91._%D3%98%D0%BB%D1%96%D0%BC%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2_%E2%80%93_%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%88%D0%B0_%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B0_%D2%9B%D0%B0%D1%83%D1%8B%D0%B осындай], бірақ әлдеқайда жаңартылған презентация жасамақпын, сондай-ақ конференция тақырыбына сай (problem solver) бейімдейтін жоспарым бар. @Джамбульский, пікіріңізге рахмет! Не үшін қарсы екеніңізді білсем деп едім. Мүмкін жақсарту керек бір нәрсе бар шығар. Айтып жіберсеңіз. --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 17:34, 2025 ж. мамырдың 21 (+05) # {{Қолдаймын}}--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылау]]) 19:21, 2025 ж. мамырдың 31 (+05) === Nurken === Армысыңдар, әріптестерім! Жоғарыдағы үміткерлердей өзімді осы жылғы қыркүйектегі CEE Meeting 2025 конференциясына ұсынамын. Осы мамырдағы [https://meta.wikimedia.org/wiki/Youth_Conference_2025 CEE Жастар конференциясында] қазақтілді қоғамдастықтың өкілі болған да мен едім. Тәжірибесі бар, ағылшын тілін меңгерген, CEE қоғамының мүшелерін танитын қатысушы ретінде өзімді нашар емес үміткер деп көремін. Қазақша Уикипедияда администратор атағым да бар. Халықаралық әріптестікті одан әрі нығайтуға, жобамызға одан әрі үлес қосуға үнемі дайынмын. Болашақ жоспарлар қатарында Қазақша Уикипедияның әлеуметтік желілеріне назар аудару, мүмкін халықаралық edit-a-thon (өңдеу марафондарын) ұйымдастыру бар. [[Қатысушы:Nurken|Nurken]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurken|талқылау]]) 05:16, 2025 ж. мамырдың 27 (+05) # {{Қолдаймын}} -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 20:27, 2025 ж. мамырдың 27 (+05) # {{Қолдаймын}} [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 22:58, 2025 ж. мамырдың 27 (+05) # {{Қолдаймын}}--[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 01:32, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) :@[[Қатысушы:Nurken|Nurken]] ұлы мәртебелім, бұл айтқандарыңыз тым қарапайым, ұлы мәртебеліңізге лайық емес. Сіз бұл мінберде өте үлкен миссия, өте үлкен мақсат туралы сыр шертуіңіз керек. :Мәңгі лаулап жану үшін ғаламда, :Үлкен бақыт табу үшін ғаламда, :Үлкен болып қалу үшін ғаламда, :Үлкен арман керек екен адамға :[[Мұхтар Шаханов]] :[[Қатысушы талқылауы:Arystanbek/Мұрағат/1#Үлесіңіз|Мында жазғанымды]] 4-5 жылдан кейін оқып шынымен мынаны мен жаздым ба деп ойланатын кездерім болады. Бір емес бірнеше рет 2 жылға кетіп қайта қайта орала беруімнің мәнісі де осында шығар, білмеймін. Сондықтан әлдеқайда ұлы мақсаттарды армандап қияли болып жазсаңыз менде сізге өз дауысымды беремін. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 06:13, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) #{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Шешен Исмаил|Шешен Исмаил]] ([[Қатысушы талқылауы:Шешен Исмаил|талқылау]]) 15:34, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) # {{Қолдаймын}}--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылау]]) 19:21, 2025 ж. мамырдың 31 (+05) ===Қорытынды=== Дауыс беру нәтижесінде: [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] және [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] көп дауыс жинап, конференцияға қатысуға лайықты деп табылды. Сәттілік тілейміз! --[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 21:05, 2025 ж. маусымның 10 (+05) : {{@|Нұрлан Рахымжанов}}, бауырым, Nurtenge деген қатысушы керекті 75% дауыс жинай алмады ғой. 29% қарсы болды емеес пе... --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 03:00, 2025 ж. маусымның 11 (+05) ::@[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] байқауымша бірнеше адам бірігіп ұйымдасқан түрде қарсы шығып отырған сияқтысыздар, немесе бір адам бірнеше тіркелгі жасап бір адам бірнеше рет дауыс беріп отырған сияқты. Ал мына қатысушы есіміңіз бірден бұғаттауға лайық деп санаймын. Біз мында қазақша орта қалыптастырамыз, мәңгүрттікке қарсы күресеміз, қазақ тілінің қолданыс аясын кеңейтеміз деп үлес қосып жүрміз ал сен сияқтылар кері кетіп прогеске қарсы шығып регреске кетіп барасыңдар. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 07:07, 2025 ж. маусымның 12 (+05) :::Ал менің байқауымша сен өте тәрбиесіз баласың! Біріншіден, жасы үлкен адамдарға ізет білдіріп жазғаның жөн. Екіншіден, менің жазғаным саған емес, басқа адамға арналған еді. Үшіншіден, менің осы сайттағы есіміме қатысты не шатағың бар? Мен сенің есімің туралы ештеңе айтып отырған жоқпын ғой. Мысалы, ол неге түрлі-түсті болып жазылған, бұл гомосексуализм бе? Неге латын әліпбиін пайдаландың, тыңшысың ба? Көрдің ба, ондай қарапайым дүниелерге қадала берме. Төртіншіден, өзің сияқты өз дауысымды еркін беріп отырмын, жоқ жерден қастандық іздей берме. Бесіншіден, менің зиянды деп санайтын өңдемелерімді атап шық, әйтпесе құр нақақа жала жапқаннан не пайда??? --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 13:52, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::Несіне кектеніп, мазаң кетіп отыр? Жасың қай жерде жазылған еді? Оны қайдан білейік? Тап үлкен болсаң, жасыңа сай болсайшы! Өз қазағыңды көре алмай, әр жерде қарсылық білдіріп жүргенің аз ба? Не өзің үміткер болмайсың, не үміткерді қолдамайсың да! Уикипедияда бір де бір дұрыс белсенділігіңді көрмедім, тек талқылауға кіріп жұртқа әңгіме айтасың да жүресің. Сөзің мен ісіңді дұрыстамағанша саған ешқандай сыйластық жоқ! Ескертемін, бұлай жалғаса берсе аяусыз бұғаттаймын. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 14:19, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::: Енді қарасаш, Nurtenge деген бала [[Эрнест Төреханов|қазақтың дана жазушысын]] көре алмай, оны ешкіммен ақылдаспай жоюға ұсынды. Бұл нақұрыстың қылығы емес пе? Оған неге ешкім ештеңе демеді? Былтыр осы сияқты тағы біреше мәселе туындап еді, бірақ ол дұрыс жауап беруден қашқақтай бастады. Санасы аздау бір қатысушы екен. --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 14:50, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::::Сенің сол мақалаға қолыңның ұшы да тимеген ғой. Сақтап қалуға да тырыспағансың. Ол мақала әлі жойылмаған, тек жоюға ұсынылған. Сенің сол мақаланы реттеп, толықтырып, жаңартуға қарайтын уақытың болды ғой. ::::::Былай келісейік: мен мақаладан «жедел жойылсын» үлгісін және бұғаттауыңды алып тастаймын, бірақ сен ойыңды өзгерт — 10 күн ішінде сол мақаланы толықтыр, қосатын дерегіңді қос және қарсылық білдіруді тоқтат. Егер нәтиже болмаса, мақаланы да жоямын, сені де қайтадан бұғаттаймын. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 15:13, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::::: Бауырым, сен өйтіп сөйлеме... Ондай талаптарыңды бас-аяғы бар мақаланы жоюға ұсынған адамға айт. Мынау кім, досың ба? Ертең ол Есенберлинді және Әуезовты жоюға ұсынса, тағы да лям-мим демей тыныш отырасың ба? --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 15:25, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::::::Мен саған тиімді жағын айтамын. ::::::::Жедел жоюға ұсынылған себептері міне: Энциклопедиялық маңызы жоқ, қысқа мақала, жетім мақала, мақала сапасы төмен. ::::::::Саған жақсы мақала болып көрінгенімен, бұл уикипедияның ережелеріне қайшы. Мақалада тек Еңбек жолы мен Шығармалары бар. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 15:35, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::::::: Уикипедия не көп, ереже көп қой. Нақты қай ережеге қайшы? Сосын энциклопедиялық маңызы жоқ дегенді қалай түсінуге болады? Мысалы мен оны көріп тұрмын. Мақала көлемі туралы айтсаң да жақсы болады. Сапа жағынан нақты қай жері ұнамай тұр? Ашып айтсаш... --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 16:16, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::::::::@[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] [[Уикипедия:Маңыздылық]] осы бетті оқып шығыңыз, сосын қатысушы есіміңізді өзгертуге сұраныс жіберіңіз, түрлі түсті тек гомосексуализмнің симболы емес әр жерде тіпті табиғаттың өзінде бар, мысалы [[кемпірқосақ]]. Ал латынға келсек әлемнің көп бөлігі латынды қолданады, көп ел бір жазу түрін қолданса олардың арасындай қарым-қатынас жеңілдеп байланыс арады, кейбір елдер қырсығып латынға көшпей жатыр, мысалы біз, мына жазу орыстың жазуы, кейбір елдер өздерінің төл жазуын мәдени байлық ретінде бағалап керісінше сол өз жазуларын сақтап қалғысы келеді. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:23, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::::::::: Ережені оқыдым делік. Бірақ мақала соның нақты қай тұсына қайшы? Және бір өтініш - кемпірқосақ туралы айта бермеш. --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 20:09, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::::::::::@[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] айта берген жоқпын, бірінші рет айтып тұрмын. Сіз айтқан мақала маңызды болмағасын жойған болуы мүмкін. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 22:03, 2025 ж. маусымның 13 (+05) ::::::: 1nter pares, көрдің ба, сен досыңды жақтаймын деп, өзің де өтірік сылтауларға қосылдың. Бұл мақала ешбір ережеге қайшы болып тұрған жоқ, сондықтан оны жоюға нақұрыс қана ұсынады. --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 23:45, 2025 ж. маусымның 13 (+05) ::::::::Қатырасың... Мен саған мақаланы жоюға ұсынған кездегі себептерді жібердім, ал сен болсаң, әлі көпіріп отырсың. Басқа дұрыс мақалалармен салыстырып көр. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 23:51, 2025 ж. маусымның 13 (+05) == ''The Signpost'': 14 May 2025 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/News and notes|WMF to kick off new-CEO quest as Iskandar preps to move on — Supreme Court nixes gag of Wiki page for other India court row on ANI — code-heads give fix-up date for Charts in lieu of long-dead Graph gizmo]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/In the media|Wikimedia Foundation sues over UK government decision that might require identity verification of editors worldwide]] * Disinformation report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/Disinformation report|What does Jay-Z know about Wikipedia?]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/In focus|On the hunt for sources: Swedish AfD discussions]] * Technology report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/Technology report|WMF introduces unique but privacy-preserving browser cookie]] * Debriefing: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/Debriefing|Goldsztajn's RfA debriefing]] * Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/Obituary|Max Lum (User:ICOHBuzz)]] * Community view: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/Community view|A Deep Dive Into Wikimedia (part 2)]] * Comix: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/Comix|Collection]] * From the archives: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/From the archives|Humor from the Archives]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 03:01, 2025 ж. Мамырдың 15 (+05) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=28671646 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr">Call for Candidates for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="announcement-content" /> The results of voting on the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines and Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) Charter is [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Annual review/2025#Results|available on Meta-wiki]]. You may now [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2025/Candidates|submit your candidacy to serve on the U4C]] through 29 May 2025 at 12:00 UTC. Information about [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2025|eligibility, process, and the timeline are on Meta-wiki]]. Voting on candidates will open on 1 June 2025 and run for two weeks, closing on 15 June 2025 at 12:00 UTC. If you have any questions, you can ask on [[m:Talk:Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2025|the discussion page for the election]]. -- in cooperation with the U4C, </div><section end="announcement-content" /> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User_talk:Keegan (WMF)|талқылау]])</bdi> 03:07, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28618011 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == RfC ongoing regarding Abstract Wikipedia (and your project) == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> ''(Apologies for posting in English, if this is not your first language)'' Hello all! We opened a discussion on Meta about a very delicate issue for the development of [[:m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia|Abstract Wikipedia]]: where to store the abstract content that will be developed through functions from Wikifunctions and data from Wikidata. Since some of the hypothesis involve your project, we wanted to hear your thoughts too. We want to make the decision process clear: we do not yet know which option we want to use, which is why we are consulting here. We will take the arguments from the Wikimedia communities into account, and we want to consult with the different communities and hear arguments that will help us with the decision. The decision will be made and communicated after the consultation period by the Foundation. You can read the various hypothesis and have your say at [[:m:Abstract Wikipedia/Location of Abstract Content|Abstract Wikipedia/Location of Abstract Content]]. Thank you in advance! -- [[User:Sannita (WMF)|Sannita (WMF)]] ([[User talk:Sannita (WMF)|<span class="signature-talk">{{int:Talkpagelinktext}}</span>]]) 20:26, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Sannita_(WMF)/Mass_sending_test&oldid=28768453 тізімін пайдаланып User:Sannita (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr">Wikimedia Foundation Board of Trustees 2025 Selection & Call for Questions</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2025/Announcement/Selection announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2025/Announcement/Selection announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]'' Dear all, This year, the term of 2 (two) Community- and Affiliate-selected Trustees on the Wikimedia Foundation Board of Trustees will come to an end [1]. The Board invites the whole movement to participate in this year’s selection process and vote to fill those seats. The Elections Committee will oversee this process with support from Foundation staff [2]. The Governance Committee, composed of trustees who are not candidates in the 2025 community-and-affiliate-selected trustee selection process (Raju Narisetti, Shani Evenstein Sigalov, Lorenzo Losa, Kathy Collins, Victoria Doronina and Esra’a Al Shafei) [3], is tasked with providing Board oversight for the 2025 trustee selection process and for keeping the Board informed. More details on the roles of the Elections Committee, Board, and staff are here [4]. Here are the key planned dates: * May 22 – June 5: Announcement (this communication) and call for questions period [6] * June 17 – July 1, 2025: Call for candidates * July 2025: If needed, affiliates vote to shortlist candidates if more than 10 apply [5] * August 2025: Campaign period * August – September 2025: Two-week community voting period * October – November 2025: Background check of selected candidates * Board’s Meeting in December 2025: New trustees seated Learn more about the 2025 selection process - including the detailed timeline, the candidacy process, the campaign rules, and the voter eligibility criteria - on this Meta-wiki page [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2025|[link]]]. '''Call for Questions''' In each selection process, the community has the opportunity to submit questions for the Board of Trustees candidates to answer. The Election Committee selects questions from the list developed by the community for the candidates to answer. Candidates must answer all the required questions in the application in order to be eligible; otherwise their application will be disqualified. This year, the Election Committee will select 5 questions for the candidates to answer. The selected questions may be a combination of what’s been submitted from the community, if they’re alike or related. [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2025/Questions_for_candidates|[link]]] '''Election Volunteers''' Another way to be involved with the 2025 selection process is to be an Election Volunteer. Election Volunteers are a bridge between the Elections Committee and their respective community. They help ensure their community is represented and mobilize them to vote. Learn more about the program and how to join on this Meta-wiki page [[m:Wikimedia_Foundation_elections/2025/Election_volunteers|[link].]] Thank you! [1] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Results [2] https://foundation.wikimedia.org/wiki/Committee:Elections_Committee_Charter [3] https://foundation.wikimedia.org/wiki/Resolution:Committee_Membership,_December_2024 [4] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections_committee/Roles [5] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections/2025/FAQ [6] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections/2025/Questions_for_candidates Best regards, Victoria Doronina Board Liaison to the Elections Committee Governance Committee<section end="announcement-content" /> </div> [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 08:07, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28618011 тізімін пайдаланып User:RamzyM (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr"> Upcoming Deployment of the CampaignEvents Extension</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="message"/> Hello everyone, ''(Apologies for posting in English if English is not your first language. Please help translate to your language.)'' The Campaigns Product Team is planning a global deployment of the '''[[:mw:Help:Extension:CampaignEvents|CampaignEvents extension]]''' to all Wikipedias, including this wiki, during the '''week of June 23rd'''. This extension is designed to help organizers plan and manage events, WikiProjects, and other on-wiki collaborations - and to make these efforts more discoverable. The three main features of this extension are: * '''[[:m:Event_Center/Registration|Event Registration]]''': A simple way to sign up for events on the wiki. * '''[[:m:CampaignEvents/Collaboration_list|Collaboration List]]''': A global list of events and a local list of WikiProjects, accessible at '''[[:m:Special:AllEvents|Special:AllEvents]]'''. * '''[[:m:Campaigns/Foundation_Product_Team/Invitation_list|Invitation Lists]]''': A tool to help organizers find editors who might want to join, based on their past contributions. '''Note''': The extension comes with a new user right called '''"Event Organizer"''', which will be managed by administrators on this wiki. Organizer tools like Event Registration and Invitation Lists will only work if someone is granted this right. The Collaboration List is available to everyone immediately after deployment. The extension is already live on several wikis, including '''Meta, Wikidata, English Wikipedia''', and more ( [[m:CampaignEvents/Deployment_status#Current_Deployment_Status_for_CampaignEvents_extension| See the full deployment list]]) If you have any questions, concerns, or feedback, please feel free to share them on the [[m:Talk:CampaignEvents| extension talkpage]]. We’d love to hear from you before the rollout. Thank you! <section end="message"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:Udehb-WMF|Udehb-WMF]] ([[User talk:Udehb-WMF|талқылау]]) 21:47, 2025 ж. мамырдың 29 (+05)</bdi> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Udehb-WMF/sandbox/deployment_audience&oldid=28803829 тізімін пайдаланып User:Udehb-WMF@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Стратегия 2030 == Армысыздар! Бұл тақырыпта мақала бар ма? Қайдан көруге болады? [[Қатысушы:І Хәріполла|І Хәріполла]] ([[Қатысушы талқылауы:І Хәріполла|талқылау]]) 02:13, 2025 ж. маусымның 10 (+05) :Армысыз! [https://meta.wikimedia.org/wiki/Movement_Strategy Мына жерден] көрсеңіз болады. Қазақшасы бар сияқты еді, бірақ бұл жерде жоқ екен. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 20:54, 2025 ж. маусымның 10 (+05) 7ion68mnvxwxlwxf9iwpuoyboy2zizq 3479771 3479769 2025-06-13T18:54:11Z Джамбульский 136464 3479771 wikitext text/x-wiki {{/Header}}<!-- Бұл жолды өшірмеңіз, АСТЫНА жазыңыз! және == Тақырып аты == қосып жазғанды ұмытпаңыз --> {{Жинақталған мазмұн|30|400}} == ''The Signpost'': 15 January 2025 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * From the editors: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/From the editors|Looking back, looking forward]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Traffic report|The most viewed articles of 2024]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/In the media|Will you be targeted?]] * Technology report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Technology report|New Calculator template brings interactivity at last]] * Essay: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Essay|Meet the Canadian who holds the longest editing streak on Wikipedia]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Opinion|Reflections one score hence]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/News and notes|It's a new dawn, it's a new day, it's a new life for me... and I'm feeling free]] * Serendipity: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Serendipity|What we've left behind, and where we want to go next]] * Op-ed: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Op-ed|Elon Musk and the right on Wikipedia]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/In focus|Twenty years of The Signpost: What did it take?]] * Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Arbitration report|Analyzing commonalities of some contentious topics]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Humour|How to make friends on Wikipedia]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 12:57, 2025 ж. қаңтардың 15 (+05) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=28061132 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Universal Code of Conduct annual review: provide your comments on the UCoC and Enforcement Guidelines == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> My apologies for writing in English. {{Int:Please-translate}}. I am writing to you to let you know the annual review period for the Universal Code of Conduct and Enforcement Guidelines is open now. You can make suggestions for changes through 3 February 2025. This is the first step of several to be taken for the annual review. [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review|Read more information and find a conversation to join on the UCoC page on Meta]]. The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee]] (U4C) is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review was planned and implemented by the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|you may review the U4C Charter]]. Please share this information with other members in your community wherever else might be appropriate. -- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) 06:11, 2025 ж. қаңтардың 24 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=27746256 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Презентация «Как ИИ может помочь вам в вашей жизни в Википедии?» == Уважаемые участники, CEE Hub приглашет вас принять участие в первом мероприятии из серии специально для русскоязычного сообщества Викимедиа. Эта инициатива призвана объединить участников, энтузиастов и экспертов со всего региона CEE (Центральной и Восточной Европы), а также Центральной Азии для обмена опытом и сотрудничества в продвижении проектов Викимедиа. Эта серия открыта для всех русскоязычных участников Викимедиа, независимо от уровня опыта. * '''Даты:''' в течение 2025 года (подробное расписание будет опубликовано в ближайшее время) * '''Формат:''' через Zoom * '''Язык:''' английский или украинский с последующим переводом на русский. Участие может быть анонимным, и мы не планируем записывать вопросы. Зарегистрироваться на первое мероприятие, «Как ИИ может помочь вам в вашей жизни в Википедии?» Наталия Цвик, (до недавнего времени исполнительный директор Викимедия Польша) можно '''[[meta:Event:Как ИИ может помочь вам в вашей жизни в Википедии? Наталия Цвик|здесь]]'''. 3 февраля, понедельник: 16:00 UTC / 17:00 CET / 18:00 EET / 21:00 UZT / 22:00 KGT От себя добавлю, что видела её презентацию на Украинской викиконференции, и это было интересно и полезно.--[[Қатысушы:Victoria|Victoria]] ([[Қатысушы талқылауы:Victoria|талқылау]]) 14:46, 2025 ж. қаңтардың 28 (+05) == Feminism and Folklore 2025 starts soon == <div style="border:8px maroon ridge;padding:6px;> [[File:Feminism and Folklore 2025 logo.svg|centre|550px|frameless]] ::<div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <center>''{{int:please-translate}}''</center> Dear Wiki Community, You are humbly invited to organize the '''[[:m:Feminism and Folklore 2025|Feminism and Folklore 2025]]''' writing competition from February 1, 2025, to March 31, 2025 on your local Wikipedia. This year, Feminism and Folklore will focus on feminism, women's issues, and gender-focused topics for the project, with a [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025|Wiki Loves Folklore]] gender gap focus and a folk culture theme on Wikipedia. You can help Wikipedia's coverage of folklore from your area by writing or improving articles about things like folk festivals, folk dances, folk music, women and queer folklore figures, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch hunting, fairy tales, and more. Users can help create new articles, expand or translate from a generated list of suggested articles. Organisers are requested to work on the following action items to sign up their communities for the project: # Create a page for the contest on the local wiki. # Set up a campaign on '''CampWiz''' tool. # Create the local list and mention the timeline and local and international prizes. # Request local admins for site notice. # Link the local page and the CampWiz link on the [[:m:Feminism and Folklore 2025/Project Page|meta project page]]. This year, the Wiki Loves Folklore Tech Team has introduced two new tools to enhance support for the campaign. These tools include the '''Article List Generator by Topic''' and '''CampWiz'''. The Article List Generator by Topic enables users to identify articles on the English Wikipedia that are not present in their native language Wikipedia. Users can customize their selection criteria, and the tool will present a table showcasing the missing articles along with suggested titles. Additionally, users have the option to download the list in both CSV and wikitable formats. Notably, the CampWiz tool will be employed for the project for the first time, empowering users to effectively host the project with a jury. Both tools are now available for use in the campaign. [https://tools.wikilovesfolklore.org/ '''Click here to access these tools'''] Learn more about the contest and prizes on our [[:m:Feminism and Folklore 2025|project page]]. Feel free to contact us on our [[:m:Talk:Feminism and Folklore 2025/Project Page|meta talk page]] or by email us if you need any assistance. We look forward to your immense coordination. Thank you and Best wishes, '''[[:m:Feminism and Folklore 2025|Feminism and Folklore 2025 International Team]]''' ::::Stay connected [[File:B&W Facebook icon.png|link=https://www.facebook.com/feminismandfolklore/|30x30px]]&nbsp; [[File:B&W Twitter icon.png|link=https://twitter.com/wikifolklore|30x30px]] </div></div> --[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 07:35, 2025 ж. қаңтардың 29 (+05) == Wiki Loves Folklore is back! == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {{int:please-translate}} [[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]] Dear Wiki Community, You are humbly invited to participate in the '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025|Wiki Loves Folklore 2025]]''' an international media contest organized on Wikimedia Commons to document folklore and intangible cultural heritage from different regions, including, folk creative activities and many more. It is held every year from the '''1st till the 31st''' of March. You can help in enriching the folklore documentation on Commons from your region by taking photos, audios, videos, and [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:UploadWizard&campaign=wlf_2025 submitting] them in this commons contest. You can also [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025/Organize|organize a local contest]] in your country and support us in translating the [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025/Translations|project pages]] to help us spread the word in your native language. Feel free to contact us on our [[:c:Commons talk:Wiki Loves Folklore 2025|project Talk page]] if you need any assistance. '''Kind regards,''' '''Wiki loves Folklore International Team''' --[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 07:35, 2025 ж. қаңтардың 29 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery/Wikipedia&oldid=26503019 тізімін пайдаланып User:Tiven2240@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Reminder: first part of the annual UCoC review closes soon == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> My apologies for writing in English. {{Int:Please-translate}}. This is a reminder that the first phase of the annual review period for the Universal Code of Conduct and Enforcement Guidelines will be closing soon. You can make suggestions for changes through [[d:Q614092|the end of day]], 3 February 2025. This is the first step of several to be taken for the annual review. [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review|Read more information and find a conversation to join on the UCoC page on Meta]]. After review of the feedback, proposals for updated text will be published on Meta in March for another round of community review. Please share this information with other members in your community wherever else might be appropriate. -- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) 05:48, 2025 ж. ақпанның 3 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28198931 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 7 February 2025 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-07/Recent research|GPT-4 writes better edit summaries than human Wikipedians]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-07/News and notes|Let's talk!]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-07/Opinion|Fathoms Below, but over the moon]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-07/In the media|Wikipedia is an extension of legacy media propaganda, says Elon Musk]] * Community view: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-07/Community view|24th Wikipedia Day in New York City]] * Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-07/Arbitration report|Palestine-Israel articles 5 has closed]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-07/Traffic report|A wild drive]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 06:59, 2025 ж. ақпанның 7 (+05) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=28179470 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr"> Upcoming Language Community Meeting (Feb 28th, 14:00 UTC) and Newsletter</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="message"/> Hello everyone! [[File:WP20Symbols WIKI INCUBATOR.svg|right|frameless|150x150px|alt=An image symbolising multiple languages]] We’re excited to announce that the next '''Language Community Meeting''' is happening soon, '''February 28th at 14:00 UTC'''! If you’d like to join, simply sign up on the '''[[mw:Wikimedia_Language_and_Product_Localization/Community_meetings#28_February_2025|wiki page]]'''. This is a participant-driven meeting where we share updates on language-related projects, discuss technical challenges in language wikis, and collaborate on solutions. In our last meeting, we covered topics like developing language keyboards, creating the Moore Wikipedia, and updates from the language support track at Wiki Indaba. '''Got a topic to share?''' Whether it’s a technical update from your project, a challenge you need help with, or a request for interpretation support, we’d love to hear from you! Feel free to '''reply to this message''' or add agenda items to the document '''[[etherpad:p/language-community-meeting-feb-2025|here]]'''. Also, we wanted to highlight that the sixth edition of the Language & Internationalization newsletter (January 2025) is available here: [[:mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter/2025/January|Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter/2025/January]]. This newsletter provides updates from the October–December 2024 quarter on new feature development, improvements in various language-related technical projects and support efforts, details about community meetings, and ideas for contributing to projects. To stay updated, you can subscribe to the newsletter on its wiki page: [[:mw:Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter|Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter]]. We look forward to your ideas and participation at the language community meeting, see you there! <section end="message"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 13:29, 2025 ж. ақпанның 22 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28217779 тізімін пайдаланып User:SSethi (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 27 February 2025 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/News and notes|Administrator elections up for reapproval and 1bil GET snagged on Commons]] * Serendipity: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Serendipity|Guinea-Bissau Heritage from Commons to the World]] * Technology report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Technology report|Hear that? The wikis go silent twice a year]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/In the media|The end of the world]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Recent research|What's known about how readers navigate Wikipedia; Italian Wikipedia hardest to read]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Opinion|Sennecaster's RfA debriefing]] * Tips and tricks: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Tips and tricks|One year after this article is posted, will every single article on Wikipedia have a short description?]] * Community view: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Community view|Open letter from French Wikipedians says "no" to intimidation of volunteer contributors]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Traffic report|Temporary scars, February stars]] * Essay: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Essay|The source, the whole source, and nothing but the source]] * Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Obituary|Ümüt Çınar (Kmoksy) and Vinícius Medina Kern (Vmkern)]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 15:31, 2025 ж. ақпанның 27 (+05) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=28313070 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Universal Code of Conduct annual review: proposed changes are available for comment == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> My apologies for writing in English. {{Int:Please-translate}}. I am writing to you to let you know that [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review/Proposed_Changes|proposed changes]] to the [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines|Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines]] and [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) Charter]] are open for review. '''[[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review/Proposed_Changes|You can provide feedback on suggested changes]]''' through the [[d:Q614092|end of day]] on Tuesday, 18 March 2025. This is the second step in the annual review process, the final step will be community voting on the proposed changes. [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review|Read more information and find relevant links about the process on the UCoC annual review page on Meta]]. The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee]] (U4C) is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review was planned and implemented by the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|you may review the U4C Charter]]. Please share this information with other members in your community wherever else might be appropriate. -- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] 23:51, 2025 ж. наурыздың 7 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28307738 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == An improved dashboard for the Content Translation tool == <div lang="en" dir="ltr"> {{Int:hello}} Wikipedians, Apologies as this message is not in your language, {{Int:please-translate}}. The [[mediawikiwiki:Special:MyLanguage/Wikimedia_Language_and_Product_Localization|Language and Product Localization team]] has improved the [https://test.wikipedia.org/w/index.php?title=Special:ContentTranslation&filter-type=automatic&filter-id=previous-edits&active-list=suggestions&from=en&to=es Content Translation dashboard] to create a consistent experience for all contributors using mobile and desktop devices. The improved translation dashboard allows all logged-in users of the tool to enjoy a consistent experience regardless of their type of device. With a harmonized experience, logged-in desktop users now have access to the capabilities shown in the image below. [[file:Content_Translation_new-dashboard.png|alt=|center|thumb|576x576px|Notice that in this screenshot, the new dashboard allows: Users to adjust suggestions with the "For you" and "...More" buttons to select general topics or community-created collections (like the example of Climate topic).  Also, users can use translation to create new articles (as before) and expand existing articles section by section. You can see how suggestions are provided in the new dashboard  in two groups ("Create new pages" and "Expand with new sections")-one for each activity.]] [[File:Content_Translation_dashboard_on_desktop.png|alt=|center|thumb|577x577px|In the current dashboard, you will notice that you can't adjust suggestions to select topics or community-created collections. Also, you can't expand on existing articles by translating new sections.]] We will implement [[mw:Special:MyLanguage/Content translation#Improved translation experience|this improvement]] on your wiki '''on Monday, March 17th, 2025''' and remove the current dashboard '''by May 2025'''. Please reach out with any questions concerning the dashboard in this thread. Thank you! On behalf of the Language and Product Localization team. </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]]</bdi> 07:55, 2025 ж. наурыздың 13 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:UOzurumba_(WMF)/sandbox_CX_Unified_dashboard_announcement_list_1&oldid=28382282 тізімін пайдаланып User:UOzurumba (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 22 March 2025 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * From the editor: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/From the editor|''Hanami'']] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/News and notes|Deeper look at takedowns targeting Wikipedia]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/In the media|The good, the bad, and the unusual]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/Recent research|Explaining the disappointing history of Flagged Revisions; and what's the impact of ChatGPT on Wikipedia so far?]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/Traffic report|All the world's a stage, we are merely players...]] * Gallery: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/Gallery|WikiPortraits rule!]] * Essay: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/Essay|Unusual biographical images]] * Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/Obituary|Rest in peace]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 08:11, 2025 ж. наурыздың 22 (+05) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=28391577 тізімін пайдаланып User:Bri@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Final proposed modifications to the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines and U4C Charter now posted == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> The proposed modifications to the [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines|Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines]] and the U4C Charter [[m:Universal_Code_of_Conduct/Annual_review/2025/Proposed_Changes|are now on Meta-wiki for community notice]] in advance of the voting period. This final draft was developed from the previous two rounds of community review. Community members will be able to vote on these modifications starting on 17 April 2025. The vote will close on 1 May 2025, and results will be announced no later than 12 May 2025. The U4C election period, starting with a call for candidates, will open immediately following the announcement of the review results. More information will be posted on [[m:Special:MyLanguage//Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Election|the wiki page for the election]] soon. Please be advised that this process will require more messages to be sent here over the next two months. The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)]] is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review was planned and implemented by the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, you may [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|review the U4C Charter]]. Please share this message with members of your community so they can participate as well. -- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User_talk:Keegan (WMF)|talk]]) 07:04, 2025 ж. сәуірдің 4 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28469465 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 9 April 2025 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * Special report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/Special report|Wikipedian and physician Ziyad al-Sufiani reportedly released from Saudi prison]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/In focus|WMF to explore "common standards" for NPOV policies; implications for project autonomy remain unclear]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/In the media|Indian judges demand removal of content critical of Asian News International]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/News and notes|35,000 user accounts compromised, locked in attempted credential-stuffing attack]] * Op-ed: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/Op-ed|How crawlers impact the operations of the Wikimedia projects]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/Opinion|Crawlers, hogs and gorillas]] * Debriefing: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/Debriefing|Giraffer's RfA debriefing]] * Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/Obituary|RHaworth, TomCat4680 and PawełMM]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/Traffic report|Heigh-Ho, Heigh-Ho, off to report we go...]] * News from Diff: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/News from Diff|Strengthening Wikipedia’s neutral point of view]] * Comix: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/Comix|Thirteen]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 23:25, 2025 ж. сәуірдің 9 (+05) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=28494227 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2025: Invitation == <div lang="en" dir="ltr"> [[File:UCDM 2025 general.png|180px|right]] {{int:please-translate}} Hello, dear Wikipedians!<br/> [[:m:Special:MyLanguage/Wikimedia Ukraine|Wikimedia Ukraine]], in cooperation with the [[:en:Ministry of Foreign Affairs of Ukraine|MFA of Ukraine]] and [[:en:Ukrainian Institute|Ukrainian Institute]], has launched the fifth edition of writing challenge "'''[[:m:Special:MyLanguage/Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2025|Ukraine's Cultural Diplomacy Month]]'''", which lasts from '''14th April''' until '''16th May 2025'''. The campaign is dedicated to famous Ukrainian artists of cinema, music, literature, architecture, design, and cultural phenomena of Ukraine that are now part of world heritage. We accept contributions in every language! The most active contesters will receive prizes. If you are interested in coordinating long-term community engagement for the campaign and becoming a local ambassador, we would love to hear from you! Please let us know your interest. <br/> We invite you to take part and help us improve the coverage of Ukrainian culture on Wikipedia in your language! Also, we plan to set up a [[:m:CentralNotice/Request/Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2025|banner]] to notify users of the possibility to participate in such a challenge! [[:m:User:OlesiaLukaniuk (WMUA)|OlesiaLukaniuk (WMUA)]] ([[:m:User talk:OlesiaLukaniuk (WMUA)|talk]]) </div> 21:11, 2025 ж. сәуірдің 16 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:OlesiaLukaniuk_(WMUA)/list_of_wikis&oldid=28552112 тізімін пайдаланып User:Hide on Rosé@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Vote now on the revised UCoC Enforcement Guidelines and U4C Charter == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> The voting period for the revisions to the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines ("UCoC EG") and the UCoC's Coordinating Committee Charter is open now through the end of 1 May (UTC) ([https://zonestamp.toolforge.org/1746162000 find in your time zone]). [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review/2025/Voter_information|Read the information on how to participate and read over the proposal before voting]] on the UCoC page on Meta-wiki. The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)]] is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review of the EG and Charter was planned and implemented by the U4C. Further information will be provided in the coming months about the review of the UCoC itself. For more information and the responsibilities of the U4C, you may [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|review the U4C Charter]]. Please share this message with members of your community so they can participate as well. In cooperation with the U4C -- [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User_talk:Keegan (WMF)|talk]]) 05:34, 2025 ж. сәуірдің 17 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28469465 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Global bot approval request for KiranBOT == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> {{int:hello}}! I apologise for sending the message in English. {{int:please-translate}}. In accordance to [[:m:Bot policy#Global bots|the policy]], this message is to notify you that there is a new approval request for a global bot. The discussion is available at [[:m:Steward requests/Bot status#Global bot status for KiranBOT|Steward requests/Bot status#Global bot status for KiranBOT]] on Meta.<br />Kindly note that the request will remain open for 14 days starting today. Thank you for your time. Best regards,<br />[[Қатысушы:Usernamekiran|Usernamekiran]] ([[Қатысушы талқылауы:Usernamekiran|талқылау]]) 14:17, 2025 ж. сәуірдің 19 (+05) <!-- Message manually sent by User:usernamekiran@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Bot_policy/New_global_bot_discussion&oldid=28423712 --> == Sub-referencing: User testing == <div lang="en" dir="ltr"> [[File:Sub-referencing reuse visual.png|400px|right]] <small>''Apologies for writing in English, please help us by providing a translation below''</small> Hi I’m Johannes from [[:m:Wikimedia Deutschland|Wikimedia Deutschland]]'s [[:m:WMDE Technical Wishes|Technical Wishes team]]. We are making great strides with the new [[:m:WMDE Technical Wishes/Sub-referencing|sub-referencing feature]] and we’d love to invite you to take part in two activities to help us move this work further: #'''Try it out and share your feedback''' #:[[:m:WMDE Technical Wishes/Sub-referencing# Test the prototype|Please try]] the updated ''wikitext'' feature [https://en.wikipedia.beta.wmflabs.org/wiki/Sub-referencing on the beta wiki] and let us know what you think, either [[:m:Talk:WMDE Technical Wishes/Sub-referencing|on our talk page]] or by [https://greatquestion.co/wikimediadeutschland/talktotechwish booking a call] with our UX researcher. #'''Get a sneak peak and help shape the ''Visual Editor'' user designs''' #:Help us test the new design prototypes by participating in user sessions – [https://greatquestion.co/wikimediadeutschland/gxk0taud/apply sign up here to receive an invite]. We're especially hoping to speak with people from underrepresented and diverse groups. If that's you, please consider signing up! No prior or extensive editing experience is required. User sessions will start ''May 14th''. We plan to bring this feature to Wikimedia wikis later this year. We’ll reach out to wikis for piloting in time for deployments. Creators and maintainers of reference-related tools and templates will be contacted beforehand as well. Thank you very much for your support and encouragement so far in helping bring this feature to life! </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:Johannes Richter (WMDE)|Johannes Richter (WMDE)]] ([[User talk:Johannes Richter (WMDE)|talk]])</bdi> 20:03, 2025 ж. сәуірдің 28 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johannes_Richter_(WMDE)/Sub-referencing/massmessage_list&oldid=28628657 тізімін пайдаланып User:Johannes Richter (WMDE)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr">Vote on proposed modifications to the UCoC Enforcement Guidelines and U4C Charter</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="announcement-content" /> The voting period for the revisions to the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines and U4C Charter closes on 1 May 2025 at 23:59 UTC ([https://zonestamp.toolforge.org/1746162000 find in your time zone]). [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Annual review/2025/Voter information|Read the information on how to participate and read over the proposal before voting]] on the UCoC page on Meta-wiki. The [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)]] is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review was planned and implemented by the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, you may [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|review the U4C Charter]]. Please share this message with members of your community in your language, as appropriate, so they can participate as well. In cooperation with the U4C -- <section end="announcement-content" /> </div> <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) 08:41, 2025 ж. сәуірдің 29 (+05)</div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28618011 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 1 May 2025 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/News and notes|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/News and notes]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/In the media|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/In the media]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Recent research|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Recent research]] * Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Arbitration report|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Arbitration report]] * Discussion report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Discussion report|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Discussion report]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Traffic report|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Traffic report]] * Disinformation report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Disinformation report|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Disinformation report]] * News from the WMF: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/News from the WMF|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/News from the WMF]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Humour|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Humour]] * Comix: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Comix|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Comix]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/In focus|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/In focus]] * Community view: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Community view|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Community view]] * Debriefing: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Debriefing|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Debriefing]] * Gallery: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Gallery|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Gallery]] * Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Obituary|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Obituary]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 03:20, 2025 ж. Мамырдың 2 (+05) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=28562138 тізімін пайдаланып User:Bri@metawiki деген хабарлама жіберген --> == CEE Meeting 2025 == === Nurtenge === Қайырлы таң/күн/кеш/түн, құрметті Қазақша Уикипедия қауымдастығы! Осы жылғы қыркүйек айында өтетін [[:meta:CEE Meeting 2025|CEE Meeting 2025]] конференциясына қазақ тілді делегация ретінде өзімді ұсынамын. Өткен жылы да мен өзімді [[Уикипедия:Форум/Жаңалықтар#CEE_Meeting_2024|ұсынған]] болатынмын. Өкінішке қарай, жеке себептерге байланысты менің қатысудан бас тартуыма тура келді. Осы жылы олай тағы да қайталамауға уәде беремін. Осыған дейін әртүрлі халықаралық уикиконференциялар мен кездесулерге қатысып көрген соң менің әжептәуір тәжірибем бар. Және де сол тәжірибемді осы CEE Meeting-ке алғашқы рет қатысу арқылы молайтқым келеді. Халықаралық тәжірибе алу мен жаңа уикимедиашылармен танысу уики-үлесіме жақсы жағынан әсер ететініне сенімдімін. — [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 06:50, 2025 ж. Мамырдың 12 (+05) #{{Қолдаймын}} [[Қатысушы:Yessentaikyzy|Yessentaikyzy]] ([[Қатысушы талқылауы:Yessentaikyzy|талқылау]]) 09:12, 2025 ж. Мамырдың 12 (+05) #{{Қолдаймын}}. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 15:56, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} – [[Қатысушы:Салиха]]--Салиха 17:50, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 19:32, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Amangeldi Mukhamejan|Amangeldi Mukhamejan]] ([[Қатысушы талқылауы:Amangeldi Mukhamejan|талқылау]]) 21:05, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қарсымын}}, жөні түзу мақаланы жоюға ұсынды. --[[Қатысушы:І Хәріполла|І Хәріполла]] ([[Қатысушы талқылауы:І Хәріполла|талқылау]]) 22:35, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қарсымын}}, шыныменде өте күмәнді өңдеме болды. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:06, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) #{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:59, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) #{{Қолдаймын}} — [[Қатысушы:Sagzhan|Sagzhan]] ([[Қатысушы талқылауы:Sagzhan|талқылау]]) 06:17, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) #{{Қарсымын}}, былтырғы себеппен. --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 09:45, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) # {{Қолдаймын}} — [[Қатысушы:Muzaffar Turgunov|Muzaffar Turgunov]] ([[Қатысушы талқылауы:Muzaffar Turgunov|талқылау]]) 10:58, 2025 ж. мамырдың 17 (+05) # {{Қолдаймын}} --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:24, 2025 ж. мамырдың 19 (+05) #{{Қарсымын}} --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 23:06, 2025 ж. мамырдың 20 (+05) #{{Қолдаймын}}, бұрынғы іс-шаралардан тәжірибесі бар қатысушы, қауымдастығымызды халықаралық деңгейде көрсете алатындай ағылшын тілін жақсы меңгерген [[Қатысушы:Nurken|Nurken]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurken|талқылау]]) 00:27, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) #{{Қолдаймын}} -- Іске сәт! [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 23:29, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) #{{Қолдаймын}} -- --[[Қатысушы:Alphy Haydar|Alphy Haydar]] ([[Қатысушы талқылауы:Alphy Haydar|талқылау]]) 18:04, 2025 ж. мамырдың 25 (+05) #{{Қарсымын}} --[[Қатысушы:Шешен Исмаил|Шешен Исмаил]] ([[Қатысушы талқылауы:Шешен Исмаил|талқылау]]) 15:31, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) :{{@|Шешен Исмаил}} даусыңызға рақмет! Не үшін қарсы екеніңізді жазып өтсеңіз? -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 10:00, 2025 ж. мамырдың 29 (+05) # {{Қолдаймын}}--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылау]]) 19:21, 2025 ж. мамырдың 31 (+05) === Muzaffar === Ассалаумағалайкум Қазақша Уикипедия қауымдастығы. Мен 2025 жыл қыркүйекте өтетін [[:meta:CEE Meeting 2025|CEE Meeting 2025]] конференциясына баруға кандидат ретінде өзімді ұсынамын. Осы кезге дейін халықаралық конференциялар мен марафондардан көп тәжірибе жинадым. Әр айда белсенді 10 қатысушылар тізіміндемін. Халықаралық конференцияда қатысу келесі уикипедиядағы белсенділігімге оң нәтиже береді деген үміттемін. [[Қатысушы:Muzaffar Turgunov|Muzaffar Turgunov]] ([[Қатысушы талқылауы:Muzaffar Turgunov|талқылау]]) 13:00, 2025 ж. Мамырдың 12 (+05) #{{Қолдаймын}}. Менің ойымша Мұзаффар Уикипедия концепциясын жақсы түсінеді. Сонымен қатар, қазақ тіліндегі Уики қауымдастығының ішінде өзін өте белсенді көрсете білді --Алмас Мұстафа 12:40, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} – [[Қатысушы:Салиха]]--Салиха 17:51, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} [[Қатысушы:Yessentaikyzy|Yessentaikyzy]] ([[Қатысушы талқылауы:Yessentaikyzy|талқылау]]) 18:27, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} [[Қатысушы:Alpasli|Alpasli]] ([[Қатысушы талқылауы:Alpasli|талқылау]]) 20:11, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қарсымын}} --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:18, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) #{{Қолдаймын}} – Мен википедияға үлес қосқандардың барлығын бағалаймын. Мұзаффар өзбекше және қазақша Уикипедияларға да үлкен үлес қосуда. — [[Қатысушы:Mirzoulugʻbek|Mirzoulugʻbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Mirzoulugʻbek|талқылау]]) 20:45, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) #{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:00, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) #{{Қолдаймын}} — [[Қатысушы:Sagzhan|Sagzhan]] ([[Қатысушы талқылауы:Sagzhan|талқылау]]) 06:15, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) #{{Қарсымын}}, былтырғы себеппен. --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 09:48, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) ##[[Уикипедия:Форум/Жаңалықтар#CEE_Meeting_2024|Былтырғы себепте]] мені атап өтпеген сияқты сіз? [[Қатысушы:Muzaffar Turgunov|Muzaffar Turgunov]] ([[Қатысушы талқылауы:Muzaffar Turgunov|талқылау]]) 10:07, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) #{{Қолдаймын}} [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 18:27, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) #{{Қолдаймын}} — [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 11:02, 2025 ж. мамырдың 17 (+05) #{{Қарсымын}} --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 23:11, 2025 ж. мамырдың 20 (+05) #{{Қолдаймын}} -- [[Қатысушы:Mahmud Abduvaliyev|Mahmud Abduvaliyev]] ([[Қатысушы талқылауы:Mahmud Abduvaliyev|талқылау]]) 23:13, 2025 ж. мамырдың 20 (+05) #{{Қолдаймын}} -- Сәттілік! [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 23:30, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) #{{Қарсымын}} --[[Қатысушы:Шешен Исмаил|Шешен Исмаил]] ([[Қатысушы талқылауы:Шешен Исмаил|талқылау]]) 15:31, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) # {{Қолдаймын}}--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылау]]) 19:21, 2025 ж. мамырдың 31 (+05) === Batyrbek === Қайырлы күн, әріптестер! Биыл Грекияның Салоники қаласында болатын [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_CEE_Meeting_2025/Registration CEE Meeting 2025] конференциясына біздің қауымдастық атынан 2 делегат қатыса алады. Конференция тек ағылшын тілінде өтеді. Онда қатысушылар арасынан қауымдастыққа қатысты шешім шығаруға қатысатын адамдар болғаны жақсы деген ұсыныс бар. '''Соған байланысты өз үміткерлігімді ұсынамын'''. Көбіңіз білетіндей, Қазақ Уикипедиясында админ әрі бітікші қызметін атқарамын. Уикипедияға қатысты іс-шаралар ұйымдастыруда да тәжірибем бар. Жақында өткен [https://meta.wikimedia.org/wiki/Central_Asian_WikiCon_2025/Team/kk Орталық Азия WikiCon конференциясының ұйымдастырушылары қатарында болғам]. Бұған дейін 2017, 2018, 2022 жылдардағы CEE конференцияларына қатысқам. Биылғы жиында басқа уики-қауымдастықтарға өз қауымдастығымыз туралы айтып, жаңа идеялар әкелетін жоспарым бар. Қауымдастық атынан баратын болғандықтан, бастапқыда сіздердің дауысыңыз керек. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 15:54, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} – ұсынысыңыз орынды. [[Қатысушы:Салиха]]--Салиха 17:42, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}}. [[Қатысушы:Murat Karibay|Murat Karibay]] ([[Қатысушы талқылауы:Murat Karibay|талқылау]]) 19:13, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Amangeldi Mukhamejan|Amangeldi Mukhamejan]] ([[Қатысушы талқылауы:Amangeldi Mukhamejan|талқылау]]) 21:04, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} Batyrbek қазақ тіліндегі Уикипедияға үлес қосып жүрген көрнекті уикипедияшы. Бұл Википедияшы соңғы жылдары Қырғызстандағы бірнеше студенттермен тәжірибесімен бөліскен кәсіби википедияшылардың бірі. — [[Қатысушы:Mirzoulugʻbek|Mirzoulugʻbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Mirzoulugʻbek|талқылау]]) 20:51, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) #{{Қолдаймын}} – --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 09:29, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) #{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Орел Карл|Орел Карл]] ([[Қатысушы талқылауы:Орел Карл|талқылау]]) 17:46, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) #{{Қолдаймын}} -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 11:03, 2025 ж. мамырдың 17 (+05) #{{Қолдаймын}} -- [[Қатысушы:Шайнүсіп|Шайнүсіп]] ([[Қатысушы талқылауы:Шайнүсіп|талқылау]]) 14:26, 2025 ж. мамырдың 18 (+05) #{{Қолдаймын}}. Айтып жатқан жоспарларыңызды көрсетсеңіз --Алмас Мұстафа 13:03, 2025 ж. мамырдың 19 (+05) #{{Қолдаймын}} --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:24, 2025 ж. мамырдың 19 (+05) #{{Қарсымын}} --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 23:13, 2025 ж. мамырдың 20 (+05) #{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:23, 2025 ж. мамырдың 20 (+05) #{{Қолдаймын}}, жақсы өкіліміз бола алатын қатысушы, Уикипедияда да, конференцияларда да тәжірибесі бар [[Қатысушы:Nurken|Nurken]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurken|талқылау]]) 00:31, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) #{{Қолдаймын}} -- [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 23:33, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) #{{Қолдаймын}} -- --[[Қатысушы:Alphy Haydar|Alphy Haydar]] ([[Қатысушы талқылауы:Alphy Haydar|талқылау]]) 18:06, 2025 ж. мамырдың 25 (+05) #{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Шешен Исмаил|Шешен Исмаил]] ([[Қатысушы талқылауы:Шешен Исмаил|талқылау]]) 15:34, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) :@Mustafaalmas, шамамен [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=File%3A%D0%91._%D3%98%D0%BB%D1%96%D0%BC%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2_%E2%80%93_%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%88%D0%B0_%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B0_%D2%9B%D0%B0%D1%83%D1%8B%D0%B осындай], бірақ әлдеқайда жаңартылған презентация жасамақпын, сондай-ақ конференция тақырыбына сай (problem solver) бейімдейтін жоспарым бар. @Джамбульский, пікіріңізге рахмет! Не үшін қарсы екеніңізді білсем деп едім. Мүмкін жақсарту керек бір нәрсе бар шығар. Айтып жіберсеңіз. --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 17:34, 2025 ж. мамырдың 21 (+05) # {{Қолдаймын}}--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылау]]) 19:21, 2025 ж. мамырдың 31 (+05) === Nurken === Армысыңдар, әріптестерім! Жоғарыдағы үміткерлердей өзімді осы жылғы қыркүйектегі CEE Meeting 2025 конференциясына ұсынамын. Осы мамырдағы [https://meta.wikimedia.org/wiki/Youth_Conference_2025 CEE Жастар конференциясында] қазақтілді қоғамдастықтың өкілі болған да мен едім. Тәжірибесі бар, ағылшын тілін меңгерген, CEE қоғамының мүшелерін танитын қатысушы ретінде өзімді нашар емес үміткер деп көремін. Қазақша Уикипедияда администратор атағым да бар. Халықаралық әріптестікті одан әрі нығайтуға, жобамызға одан әрі үлес қосуға үнемі дайынмын. Болашақ жоспарлар қатарында Қазақша Уикипедияның әлеуметтік желілеріне назар аудару, мүмкін халықаралық edit-a-thon (өңдеу марафондарын) ұйымдастыру бар. [[Қатысушы:Nurken|Nurken]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurken|талқылау]]) 05:16, 2025 ж. мамырдың 27 (+05) # {{Қолдаймын}} -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 20:27, 2025 ж. мамырдың 27 (+05) # {{Қолдаймын}} [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 22:58, 2025 ж. мамырдың 27 (+05) # {{Қолдаймын}}--[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 01:32, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) :@[[Қатысушы:Nurken|Nurken]] ұлы мәртебелім, бұл айтқандарыңыз тым қарапайым, ұлы мәртебеліңізге лайық емес. Сіз бұл мінберде өте үлкен миссия, өте үлкен мақсат туралы сыр шертуіңіз керек. :Мәңгі лаулап жану үшін ғаламда, :Үлкен бақыт табу үшін ғаламда, :Үлкен болып қалу үшін ғаламда, :Үлкен арман керек екен адамға :[[Мұхтар Шаханов]] :[[Қатысушы талқылауы:Arystanbek/Мұрағат/1#Үлесіңіз|Мында жазғанымды]] 4-5 жылдан кейін оқып шынымен мынаны мен жаздым ба деп ойланатын кездерім болады. Бір емес бірнеше рет 2 жылға кетіп қайта қайта орала беруімнің мәнісі де осында шығар, білмеймін. Сондықтан әлдеқайда ұлы мақсаттарды армандап қияли болып жазсаңыз менде сізге өз дауысымды беремін. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 06:13, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) #{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Шешен Исмаил|Шешен Исмаил]] ([[Қатысушы талқылауы:Шешен Исмаил|талқылау]]) 15:34, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) # {{Қолдаймын}}--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылау]]) 19:21, 2025 ж. мамырдың 31 (+05) ===Қорытынды=== Дауыс беру нәтижесінде: [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] және [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] көп дауыс жинап, конференцияға қатысуға лайықты деп табылды. Сәттілік тілейміз! --[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 21:05, 2025 ж. маусымның 10 (+05) : {{@|Нұрлан Рахымжанов}}, бауырым, Nurtenge деген қатысушы керекті 75% дауыс жинай алмады ғой. 29% қарсы болды емеес пе... --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 03:00, 2025 ж. маусымның 11 (+05) ::@[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] байқауымша бірнеше адам бірігіп ұйымдасқан түрде қарсы шығып отырған сияқтысыздар, немесе бір адам бірнеше тіркелгі жасап бір адам бірнеше рет дауыс беріп отырған сияқты. Ал мына қатысушы есіміңіз бірден бұғаттауға лайық деп санаймын. Біз мында қазақша орта қалыптастырамыз, мәңгүрттікке қарсы күресеміз, қазақ тілінің қолданыс аясын кеңейтеміз деп үлес қосып жүрміз ал сен сияқтылар кері кетіп прогеске қарсы шығып регреске кетіп барасыңдар. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 07:07, 2025 ж. маусымның 12 (+05) :::Ал менің байқауымша сен өте тәрбиесіз баласың! Біріншіден, жасы үлкен адамдарға ізет білдіріп жазғаның жөн. Екіншіден, менің жазғаным саған емес, басқа адамға арналған еді. Үшіншіден, менің осы сайттағы есіміме қатысты не шатағың бар? Мен сенің есімің туралы ештеңе айтып отырған жоқпын ғой. Мысалы, ол неге түрлі-түсті болып жазылған, бұл гомосексуализм бе? Неге латын әліпбиін пайдаландың, тыңшысың ба? Көрдің ба, ондай қарапайым дүниелерге қадала берме. Төртіншіден, өзің сияқты өз дауысымды еркін беріп отырмын, жоқ жерден қастандық іздей берме. Бесіншіден, менің зиянды деп санайтын өңдемелерімді атап шық, әйтпесе құр нақақа жала жапқаннан не пайда??? --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 13:52, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::Несіне кектеніп, мазаң кетіп отыр? Жасың қай жерде жазылған еді? Оны қайдан білейік? Тап үлкен болсаң, жасыңа сай болсайшы! Өз қазағыңды көре алмай, әр жерде қарсылық білдіріп жүргенің аз ба? Не өзің үміткер болмайсың, не үміткерді қолдамайсың да! Уикипедияда бір де бір дұрыс белсенділігіңді көрмедім, тек талқылауға кіріп жұртқа әңгіме айтасың да жүресің. Сөзің мен ісіңді дұрыстамағанша саған ешқандай сыйластық жоқ! Ескертемін, бұлай жалғаса берсе аяусыз бұғаттаймын. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 14:19, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::: Енді қарасаш, Nurtenge деген бала [[Эрнест Төреханов|қазақтың дана жазушысын]] көре алмай, оны ешкіммен ақылдаспай жоюға ұсынды. Бұл нақұрыстың қылығы емес пе? Оған неге ешкім ештеңе демеді? Былтыр осы сияқты тағы біреше мәселе туындап еді, бірақ ол дұрыс жауап беруден қашқақтай бастады. Санасы аздау бір қатысушы екен. --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 14:50, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::::Сенің сол мақалаға қолыңның ұшы да тимеген ғой. Сақтап қалуға да тырыспағансың. Ол мақала әлі жойылмаған, тек жоюға ұсынылған. Сенің сол мақаланы реттеп, толықтырып, жаңартуға қарайтын уақытың болды ғой. ::::::Былай келісейік: мен мақаладан «жедел жойылсын» үлгісін және бұғаттауыңды алып тастаймын, бірақ сен ойыңды өзгерт — 10 күн ішінде сол мақаланы толықтыр, қосатын дерегіңді қос және қарсылық білдіруді тоқтат. Егер нәтиже болмаса, мақаланы да жоямын, сені де қайтадан бұғаттаймын. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 15:13, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::::: Бауырым, сен өйтіп сөйлеме... Ондай талаптарыңды бас-аяғы бар мақаланы жоюға ұсынған адамға айт. Мынау кім, досың ба? Ертең ол Есенберлинді және Әуезовты жоюға ұсынса, тағы да лям-мим демей тыныш отырасың ба? --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 15:25, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::::::Мен саған тиімді жағын айтамын. ::::::::Жедел жоюға ұсынылған себептері міне: Энциклопедиялық маңызы жоқ, қысқа мақала, жетім мақала, мақала сапасы төмен. ::::::::Саған жақсы мақала болып көрінгенімен, бұл уикипедияның ережелеріне қайшы. Мақалада тек Еңбек жолы мен Шығармалары бар. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 15:35, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::::::: Уикипедия не көп, ереже көп қой. Нақты қай ережеге қайшы? Сосын энциклопедиялық маңызы жоқ дегенді қалай түсінуге болады? Мысалы мен оны көріп тұрмын. Мақала көлемі туралы айтсаң да жақсы болады. Сапа жағынан нақты қай жері ұнамай тұр? Ашып айтсаш... --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 16:16, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::::::::@[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] [[Уикипедия:Маңыздылық]] осы бетті оқып шығыңыз, сосын қатысушы есіміңізді өзгертуге сұраныс жіберіңіз, түрлі түсті тек гомосексуализмнің симболы емес әр жерде тіпті табиғаттың өзінде бар, мысалы [[кемпірқосақ]]. Ал латынға келсек әлемнің көп бөлігі латынды қолданады, көп ел бір жазу түрін қолданса олардың арасындай қарым-қатынас жеңілдеп байланыс арады, кейбір елдер қырсығып латынға көшпей жатыр, мысалы біз, мына жазу орыстың жазуы, кейбір елдер өздерінің төл жазуын мәдени байлық ретінде бағалап керісінше сол өз жазуларын сақтап қалғысы келеді. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:23, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::::::::: Ережені оқыдым делік. Бірақ мақала соның нақты қай тұсына қайшы? Және бір өтініш - кемпірқосақ туралы айта бермеш. --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 20:09, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::::::::::@[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] айта берген жоқпын, бірінші рет айтып тұрмын. Сіз айтқан мақала маңызды болмағасын жойған болуы мүмкін. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 22:03, 2025 ж. маусымның 13 (+05) ::::::::::::: Мәңгүрт болсаң, жоя бер... --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 23:54, 2025 ж. маусымның 13 (+05) ::::::: 1nter pares, көрдің ба, сен досыңды жақтаймын деп, өзің де өтірік сылтауларға қосылдың. Бұл мақала ешбір ережеге қайшы болып тұрған жоқ, сондықтан оны жоюға нақұрыс қана ұсынады. --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 23:45, 2025 ж. маусымның 13 (+05) ::::::::Қатырасың... Мен саған мақаланы жоюға ұсынған кездегі себептерді жібердім, ал сен болсаң, әлі көпіріп отырсың. Басқа дұрыс мақалалармен салыстырып көр. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 23:51, 2025 ж. маусымның 13 (+05) == ''The Signpost'': 14 May 2025 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/News and notes|WMF to kick off new-CEO quest as Iskandar preps to move on — Supreme Court nixes gag of Wiki page for other India court row on ANI — code-heads give fix-up date for Charts in lieu of long-dead Graph gizmo]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/In the media|Wikimedia Foundation sues over UK government decision that might require identity verification of editors worldwide]] * Disinformation report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/Disinformation report|What does Jay-Z know about Wikipedia?]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/In focus|On the hunt for sources: Swedish AfD discussions]] * Technology report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/Technology report|WMF introduces unique but privacy-preserving browser cookie]] * Debriefing: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/Debriefing|Goldsztajn's RfA debriefing]] * Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/Obituary|Max Lum (User:ICOHBuzz)]] * Community view: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/Community view|A Deep Dive Into Wikimedia (part 2)]] * Comix: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/Comix|Collection]] * From the archives: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/From the archives|Humor from the Archives]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 03:01, 2025 ж. Мамырдың 15 (+05) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=28671646 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr">Call for Candidates for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="announcement-content" /> The results of voting on the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines and Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) Charter is [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Annual review/2025#Results|available on Meta-wiki]]. You may now [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2025/Candidates|submit your candidacy to serve on the U4C]] through 29 May 2025 at 12:00 UTC. Information about [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2025|eligibility, process, and the timeline are on Meta-wiki]]. Voting on candidates will open on 1 June 2025 and run for two weeks, closing on 15 June 2025 at 12:00 UTC. If you have any questions, you can ask on [[m:Talk:Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2025|the discussion page for the election]]. -- in cooperation with the U4C, </div><section end="announcement-content" /> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User_talk:Keegan (WMF)|талқылау]])</bdi> 03:07, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28618011 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == RfC ongoing regarding Abstract Wikipedia (and your project) == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> ''(Apologies for posting in English, if this is not your first language)'' Hello all! We opened a discussion on Meta about a very delicate issue for the development of [[:m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia|Abstract Wikipedia]]: where to store the abstract content that will be developed through functions from Wikifunctions and data from Wikidata. Since some of the hypothesis involve your project, we wanted to hear your thoughts too. We want to make the decision process clear: we do not yet know which option we want to use, which is why we are consulting here. We will take the arguments from the Wikimedia communities into account, and we want to consult with the different communities and hear arguments that will help us with the decision. The decision will be made and communicated after the consultation period by the Foundation. You can read the various hypothesis and have your say at [[:m:Abstract Wikipedia/Location of Abstract Content|Abstract Wikipedia/Location of Abstract Content]]. Thank you in advance! -- [[User:Sannita (WMF)|Sannita (WMF)]] ([[User talk:Sannita (WMF)|<span class="signature-talk">{{int:Talkpagelinktext}}</span>]]) 20:26, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Sannita_(WMF)/Mass_sending_test&oldid=28768453 тізімін пайдаланып User:Sannita (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr">Wikimedia Foundation Board of Trustees 2025 Selection & Call for Questions</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2025/Announcement/Selection announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2025/Announcement/Selection announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]'' Dear all, This year, the term of 2 (two) Community- and Affiliate-selected Trustees on the Wikimedia Foundation Board of Trustees will come to an end [1]. The Board invites the whole movement to participate in this year’s selection process and vote to fill those seats. The Elections Committee will oversee this process with support from Foundation staff [2]. The Governance Committee, composed of trustees who are not candidates in the 2025 community-and-affiliate-selected trustee selection process (Raju Narisetti, Shani Evenstein Sigalov, Lorenzo Losa, Kathy Collins, Victoria Doronina and Esra’a Al Shafei) [3], is tasked with providing Board oversight for the 2025 trustee selection process and for keeping the Board informed. More details on the roles of the Elections Committee, Board, and staff are here [4]. Here are the key planned dates: * May 22 – June 5: Announcement (this communication) and call for questions period [6] * June 17 – July 1, 2025: Call for candidates * July 2025: If needed, affiliates vote to shortlist candidates if more than 10 apply [5] * August 2025: Campaign period * August – September 2025: Two-week community voting period * October – November 2025: Background check of selected candidates * Board’s Meeting in December 2025: New trustees seated Learn more about the 2025 selection process - including the detailed timeline, the candidacy process, the campaign rules, and the voter eligibility criteria - on this Meta-wiki page [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2025|[link]]]. '''Call for Questions''' In each selection process, the community has the opportunity to submit questions for the Board of Trustees candidates to answer. The Election Committee selects questions from the list developed by the community for the candidates to answer. Candidates must answer all the required questions in the application in order to be eligible; otherwise their application will be disqualified. This year, the Election Committee will select 5 questions for the candidates to answer. The selected questions may be a combination of what’s been submitted from the community, if they’re alike or related. [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2025/Questions_for_candidates|[link]]] '''Election Volunteers''' Another way to be involved with the 2025 selection process is to be an Election Volunteer. Election Volunteers are a bridge between the Elections Committee and their respective community. They help ensure their community is represented and mobilize them to vote. Learn more about the program and how to join on this Meta-wiki page [[m:Wikimedia_Foundation_elections/2025/Election_volunteers|[link].]] Thank you! [1] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Results [2] https://foundation.wikimedia.org/wiki/Committee:Elections_Committee_Charter [3] https://foundation.wikimedia.org/wiki/Resolution:Committee_Membership,_December_2024 [4] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections_committee/Roles [5] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections/2025/FAQ [6] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections/2025/Questions_for_candidates Best regards, Victoria Doronina Board Liaison to the Elections Committee Governance Committee<section end="announcement-content" /> </div> [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 08:07, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28618011 тізімін пайдаланып User:RamzyM (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr"> Upcoming Deployment of the CampaignEvents Extension</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="message"/> Hello everyone, ''(Apologies for posting in English if English is not your first language. Please help translate to your language.)'' The Campaigns Product Team is planning a global deployment of the '''[[:mw:Help:Extension:CampaignEvents|CampaignEvents extension]]''' to all Wikipedias, including this wiki, during the '''week of June 23rd'''. This extension is designed to help organizers plan and manage events, WikiProjects, and other on-wiki collaborations - and to make these efforts more discoverable. The three main features of this extension are: * '''[[:m:Event_Center/Registration|Event Registration]]''': A simple way to sign up for events on the wiki. * '''[[:m:CampaignEvents/Collaboration_list|Collaboration List]]''': A global list of events and a local list of WikiProjects, accessible at '''[[:m:Special:AllEvents|Special:AllEvents]]'''. * '''[[:m:Campaigns/Foundation_Product_Team/Invitation_list|Invitation Lists]]''': A tool to help organizers find editors who might want to join, based on their past contributions. '''Note''': The extension comes with a new user right called '''"Event Organizer"''', which will be managed by administrators on this wiki. Organizer tools like Event Registration and Invitation Lists will only work if someone is granted this right. The Collaboration List is available to everyone immediately after deployment. The extension is already live on several wikis, including '''Meta, Wikidata, English Wikipedia''', and more ( [[m:CampaignEvents/Deployment_status#Current_Deployment_Status_for_CampaignEvents_extension| See the full deployment list]]) If you have any questions, concerns, or feedback, please feel free to share them on the [[m:Talk:CampaignEvents| extension talkpage]]. We’d love to hear from you before the rollout. Thank you! <section end="message"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:Udehb-WMF|Udehb-WMF]] ([[User talk:Udehb-WMF|талқылау]]) 21:47, 2025 ж. мамырдың 29 (+05)</bdi> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Udehb-WMF/sandbox/deployment_audience&oldid=28803829 тізімін пайдаланып User:Udehb-WMF@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Стратегия 2030 == Армысыздар! Бұл тақырыпта мақала бар ма? Қайдан көруге болады? [[Қатысушы:І Хәріполла|І Хәріполла]] ([[Қатысушы талқылауы:І Хәріполла|талқылау]]) 02:13, 2025 ж. маусымның 10 (+05) :Армысыз! [https://meta.wikimedia.org/wiki/Movement_Strategy Мына жерден] көрсеңіз болады. Қазақшасы бар сияқты еді, бірақ бұл жерде жоқ екен. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 20:54, 2025 ж. маусымның 10 (+05) 4hbbz2hrv3xer207a6m2penlfz9qll8 3479813 3479771 2025-06-13T23:00:56Z MediaWiki message delivery 28897 /* Vote now in the 2025 U4C Election */ жаңа бөлім 3479813 wikitext text/x-wiki {{/Header}}<!-- Бұл жолды өшірмеңіз, АСТЫНА жазыңыз! және == Тақырып аты == қосып жазғанды ұмытпаңыз --> {{Жинақталған мазмұн|30|400}} == ''The Signpost'': 15 January 2025 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * From the editors: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/From the editors|Looking back, looking forward]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Traffic report|The most viewed articles of 2024]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/In the media|Will you be targeted?]] * Technology report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Technology report|New Calculator template brings interactivity at last]] * Essay: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Essay|Meet the Canadian who holds the longest editing streak on Wikipedia]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Opinion|Reflections one score hence]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/News and notes|It's a new dawn, it's a new day, it's a new life for me... and I'm feeling free]] * Serendipity: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Serendipity|What we've left behind, and where we want to go next]] * Op-ed: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Op-ed|Elon Musk and the right on Wikipedia]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/In focus|Twenty years of The Signpost: What did it take?]] * Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Arbitration report|Analyzing commonalities of some contentious topics]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-01-15/Humour|How to make friends on Wikipedia]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 12:57, 2025 ж. қаңтардың 15 (+05) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=28061132 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Universal Code of Conduct annual review: provide your comments on the UCoC and Enforcement Guidelines == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> My apologies for writing in English. {{Int:Please-translate}}. I am writing to you to let you know the annual review period for the Universal Code of Conduct and Enforcement Guidelines is open now. You can make suggestions for changes through 3 February 2025. This is the first step of several to be taken for the annual review. [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review|Read more information and find a conversation to join on the UCoC page on Meta]]. The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee]] (U4C) is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review was planned and implemented by the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|you may review the U4C Charter]]. Please share this information with other members in your community wherever else might be appropriate. -- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) 06:11, 2025 ж. қаңтардың 24 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=27746256 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Презентация «Как ИИ может помочь вам в вашей жизни в Википедии?» == Уважаемые участники, CEE Hub приглашет вас принять участие в первом мероприятии из серии специально для русскоязычного сообщества Викимедиа. Эта инициатива призвана объединить участников, энтузиастов и экспертов со всего региона CEE (Центральной и Восточной Европы), а также Центральной Азии для обмена опытом и сотрудничества в продвижении проектов Викимедиа. Эта серия открыта для всех русскоязычных участников Викимедиа, независимо от уровня опыта. * '''Даты:''' в течение 2025 года (подробное расписание будет опубликовано в ближайшее время) * '''Формат:''' через Zoom * '''Язык:''' английский или украинский с последующим переводом на русский. Участие может быть анонимным, и мы не планируем записывать вопросы. Зарегистрироваться на первое мероприятие, «Как ИИ может помочь вам в вашей жизни в Википедии?» Наталия Цвик, (до недавнего времени исполнительный директор Викимедия Польша) можно '''[[meta:Event:Как ИИ может помочь вам в вашей жизни в Википедии? Наталия Цвик|здесь]]'''. 3 февраля, понедельник: 16:00 UTC / 17:00 CET / 18:00 EET / 21:00 UZT / 22:00 KGT От себя добавлю, что видела её презентацию на Украинской викиконференции, и это было интересно и полезно.--[[Қатысушы:Victoria|Victoria]] ([[Қатысушы талқылауы:Victoria|талқылау]]) 14:46, 2025 ж. қаңтардың 28 (+05) == Feminism and Folklore 2025 starts soon == <div style="border:8px maroon ridge;padding:6px;> [[File:Feminism and Folklore 2025 logo.svg|centre|550px|frameless]] ::<div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <center>''{{int:please-translate}}''</center> Dear Wiki Community, You are humbly invited to organize the '''[[:m:Feminism and Folklore 2025|Feminism and Folklore 2025]]''' writing competition from February 1, 2025, to March 31, 2025 on your local Wikipedia. This year, Feminism and Folklore will focus on feminism, women's issues, and gender-focused topics for the project, with a [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025|Wiki Loves Folklore]] gender gap focus and a folk culture theme on Wikipedia. You can help Wikipedia's coverage of folklore from your area by writing or improving articles about things like folk festivals, folk dances, folk music, women and queer folklore figures, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch hunting, fairy tales, and more. Users can help create new articles, expand or translate from a generated list of suggested articles. Organisers are requested to work on the following action items to sign up their communities for the project: # Create a page for the contest on the local wiki. # Set up a campaign on '''CampWiz''' tool. # Create the local list and mention the timeline and local and international prizes. # Request local admins for site notice. # Link the local page and the CampWiz link on the [[:m:Feminism and Folklore 2025/Project Page|meta project page]]. This year, the Wiki Loves Folklore Tech Team has introduced two new tools to enhance support for the campaign. These tools include the '''Article List Generator by Topic''' and '''CampWiz'''. The Article List Generator by Topic enables users to identify articles on the English Wikipedia that are not present in their native language Wikipedia. Users can customize their selection criteria, and the tool will present a table showcasing the missing articles along with suggested titles. Additionally, users have the option to download the list in both CSV and wikitable formats. Notably, the CampWiz tool will be employed for the project for the first time, empowering users to effectively host the project with a jury. Both tools are now available for use in the campaign. [https://tools.wikilovesfolklore.org/ '''Click here to access these tools'''] Learn more about the contest and prizes on our [[:m:Feminism and Folklore 2025|project page]]. Feel free to contact us on our [[:m:Talk:Feminism and Folklore 2025/Project Page|meta talk page]] or by email us if you need any assistance. We look forward to your immense coordination. Thank you and Best wishes, '''[[:m:Feminism and Folklore 2025|Feminism and Folklore 2025 International Team]]''' ::::Stay connected [[File:B&W Facebook icon.png|link=https://www.facebook.com/feminismandfolklore/|30x30px]]&nbsp; [[File:B&W Twitter icon.png|link=https://twitter.com/wikifolklore|30x30px]] </div></div> --[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 07:35, 2025 ж. қаңтардың 29 (+05) == Wiki Loves Folklore is back! == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {{int:please-translate}} [[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]] Dear Wiki Community, You are humbly invited to participate in the '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025|Wiki Loves Folklore 2025]]''' an international media contest organized on Wikimedia Commons to document folklore and intangible cultural heritage from different regions, including, folk creative activities and many more. It is held every year from the '''1st till the 31st''' of March. You can help in enriching the folklore documentation on Commons from your region by taking photos, audios, videos, and [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:UploadWizard&campaign=wlf_2025 submitting] them in this commons contest. You can also [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025/Organize|organize a local contest]] in your country and support us in translating the [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025/Translations|project pages]] to help us spread the word in your native language. Feel free to contact us on our [[:c:Commons talk:Wiki Loves Folklore 2025|project Talk page]] if you need any assistance. '''Kind regards,''' '''Wiki loves Folklore International Team''' --[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 07:35, 2025 ж. қаңтардың 29 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery/Wikipedia&oldid=26503019 тізімін пайдаланып User:Tiven2240@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Reminder: first part of the annual UCoC review closes soon == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> My apologies for writing in English. {{Int:Please-translate}}. This is a reminder that the first phase of the annual review period for the Universal Code of Conduct and Enforcement Guidelines will be closing soon. You can make suggestions for changes through [[d:Q614092|the end of day]], 3 February 2025. This is the first step of several to be taken for the annual review. [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review|Read more information and find a conversation to join on the UCoC page on Meta]]. After review of the feedback, proposals for updated text will be published on Meta in March for another round of community review. Please share this information with other members in your community wherever else might be appropriate. -- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) 05:48, 2025 ж. ақпанның 3 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28198931 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 7 February 2025 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-07/Recent research|GPT-4 writes better edit summaries than human Wikipedians]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-07/News and notes|Let's talk!]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-07/Opinion|Fathoms Below, but over the moon]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-07/In the media|Wikipedia is an extension of legacy media propaganda, says Elon Musk]] * Community view: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-07/Community view|24th Wikipedia Day in New York City]] * Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-07/Arbitration report|Palestine-Israel articles 5 has closed]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-07/Traffic report|A wild drive]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 06:59, 2025 ж. ақпанның 7 (+05) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=28179470 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr"> Upcoming Language Community Meeting (Feb 28th, 14:00 UTC) and Newsletter</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="message"/> Hello everyone! [[File:WP20Symbols WIKI INCUBATOR.svg|right|frameless|150x150px|alt=An image symbolising multiple languages]] We’re excited to announce that the next '''Language Community Meeting''' is happening soon, '''February 28th at 14:00 UTC'''! If you’d like to join, simply sign up on the '''[[mw:Wikimedia_Language_and_Product_Localization/Community_meetings#28_February_2025|wiki page]]'''. This is a participant-driven meeting where we share updates on language-related projects, discuss technical challenges in language wikis, and collaborate on solutions. In our last meeting, we covered topics like developing language keyboards, creating the Moore Wikipedia, and updates from the language support track at Wiki Indaba. '''Got a topic to share?''' Whether it’s a technical update from your project, a challenge you need help with, or a request for interpretation support, we’d love to hear from you! Feel free to '''reply to this message''' or add agenda items to the document '''[[etherpad:p/language-community-meeting-feb-2025|here]]'''. Also, we wanted to highlight that the sixth edition of the Language & Internationalization newsletter (January 2025) is available here: [[:mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter/2025/January|Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter/2025/January]]. This newsletter provides updates from the October–December 2024 quarter on new feature development, improvements in various language-related technical projects and support efforts, details about community meetings, and ideas for contributing to projects. To stay updated, you can subscribe to the newsletter on its wiki page: [[:mw:Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter|Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter]]. We look forward to your ideas and participation at the language community meeting, see you there! <section end="message"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 13:29, 2025 ж. ақпанның 22 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28217779 тізімін пайдаланып User:SSethi (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 27 February 2025 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/News and notes|Administrator elections up for reapproval and 1bil GET snagged on Commons]] * Serendipity: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Serendipity|Guinea-Bissau Heritage from Commons to the World]] * Technology report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Technology report|Hear that? The wikis go silent twice a year]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/In the media|The end of the world]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Recent research|What's known about how readers navigate Wikipedia; Italian Wikipedia hardest to read]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Opinion|Sennecaster's RfA debriefing]] * Tips and tricks: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Tips and tricks|One year after this article is posted, will every single article on Wikipedia have a short description?]] * Community view: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Community view|Open letter from French Wikipedians says "no" to intimidation of volunteer contributors]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Traffic report|Temporary scars, February stars]] * Essay: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Essay|The source, the whole source, and nothing but the source]] * Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-02-27/Obituary|Ümüt Çınar (Kmoksy) and Vinícius Medina Kern (Vmkern)]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 15:31, 2025 ж. ақпанның 27 (+05) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=28313070 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Universal Code of Conduct annual review: proposed changes are available for comment == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> My apologies for writing in English. {{Int:Please-translate}}. I am writing to you to let you know that [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review/Proposed_Changes|proposed changes]] to the [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines|Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines]] and [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) Charter]] are open for review. '''[[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review/Proposed_Changes|You can provide feedback on suggested changes]]''' through the [[d:Q614092|end of day]] on Tuesday, 18 March 2025. This is the second step in the annual review process, the final step will be community voting on the proposed changes. [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review|Read more information and find relevant links about the process on the UCoC annual review page on Meta]]. The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee]] (U4C) is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review was planned and implemented by the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|you may review the U4C Charter]]. Please share this information with other members in your community wherever else might be appropriate. -- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] 23:51, 2025 ж. наурыздың 7 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28307738 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == An improved dashboard for the Content Translation tool == <div lang="en" dir="ltr"> {{Int:hello}} Wikipedians, Apologies as this message is not in your language, {{Int:please-translate}}. The [[mediawikiwiki:Special:MyLanguage/Wikimedia_Language_and_Product_Localization|Language and Product Localization team]] has improved the [https://test.wikipedia.org/w/index.php?title=Special:ContentTranslation&filter-type=automatic&filter-id=previous-edits&active-list=suggestions&from=en&to=es Content Translation dashboard] to create a consistent experience for all contributors using mobile and desktop devices. The improved translation dashboard allows all logged-in users of the tool to enjoy a consistent experience regardless of their type of device. With a harmonized experience, logged-in desktop users now have access to the capabilities shown in the image below. [[file:Content_Translation_new-dashboard.png|alt=|center|thumb|576x576px|Notice that in this screenshot, the new dashboard allows: Users to adjust suggestions with the "For you" and "...More" buttons to select general topics or community-created collections (like the example of Climate topic).  Also, users can use translation to create new articles (as before) and expand existing articles section by section. You can see how suggestions are provided in the new dashboard  in two groups ("Create new pages" and "Expand with new sections")-one for each activity.]] [[File:Content_Translation_dashboard_on_desktop.png|alt=|center|thumb|577x577px|In the current dashboard, you will notice that you can't adjust suggestions to select topics or community-created collections. Also, you can't expand on existing articles by translating new sections.]] We will implement [[mw:Special:MyLanguage/Content translation#Improved translation experience|this improvement]] on your wiki '''on Monday, March 17th, 2025''' and remove the current dashboard '''by May 2025'''. Please reach out with any questions concerning the dashboard in this thread. Thank you! On behalf of the Language and Product Localization team. </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]]</bdi> 07:55, 2025 ж. наурыздың 13 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:UOzurumba_(WMF)/sandbox_CX_Unified_dashboard_announcement_list_1&oldid=28382282 тізімін пайдаланып User:UOzurumba (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 22 March 2025 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * From the editor: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/From the editor|''Hanami'']] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/News and notes|Deeper look at takedowns targeting Wikipedia]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/In the media|The good, the bad, and the unusual]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/Recent research|Explaining the disappointing history of Flagged Revisions; and what's the impact of ChatGPT on Wikipedia so far?]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/Traffic report|All the world's a stage, we are merely players...]] * Gallery: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/Gallery|WikiPortraits rule!]] * Essay: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/Essay|Unusual biographical images]] * Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-03-22/Obituary|Rest in peace]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 08:11, 2025 ж. наурыздың 22 (+05) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=28391577 тізімін пайдаланып User:Bri@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Final proposed modifications to the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines and U4C Charter now posted == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> The proposed modifications to the [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines|Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines]] and the U4C Charter [[m:Universal_Code_of_Conduct/Annual_review/2025/Proposed_Changes|are now on Meta-wiki for community notice]] in advance of the voting period. This final draft was developed from the previous two rounds of community review. Community members will be able to vote on these modifications starting on 17 April 2025. The vote will close on 1 May 2025, and results will be announced no later than 12 May 2025. The U4C election period, starting with a call for candidates, will open immediately following the announcement of the review results. More information will be posted on [[m:Special:MyLanguage//Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Election|the wiki page for the election]] soon. Please be advised that this process will require more messages to be sent here over the next two months. The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)]] is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review was planned and implemented by the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, you may [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|review the U4C Charter]]. Please share this message with members of your community so they can participate as well. -- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User_talk:Keegan (WMF)|talk]]) 07:04, 2025 ж. сәуірдің 4 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28469465 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 9 April 2025 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * Special report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/Special report|Wikipedian and physician Ziyad al-Sufiani reportedly released from Saudi prison]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/In focus|WMF to explore "common standards" for NPOV policies; implications for project autonomy remain unclear]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/In the media|Indian judges demand removal of content critical of Asian News International]] * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/News and notes|35,000 user accounts compromised, locked in attempted credential-stuffing attack]] * Op-ed: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/Op-ed|How crawlers impact the operations of the Wikimedia projects]] * Opinion: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/Opinion|Crawlers, hogs and gorillas]] * Debriefing: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/Debriefing|Giraffer's RfA debriefing]] * Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/Obituary|RHaworth, TomCat4680 and PawełMM]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/Traffic report|Heigh-Ho, Heigh-Ho, off to report we go...]] * News from Diff: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/News from Diff|Strengthening Wikipedia’s neutral point of view]] * Comix: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-04-09/Comix|Thirteen]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 23:25, 2025 ж. сәуірдің 9 (+05) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=28494227 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2025: Invitation == <div lang="en" dir="ltr"> [[File:UCDM 2025 general.png|180px|right]] {{int:please-translate}} Hello, dear Wikipedians!<br/> [[:m:Special:MyLanguage/Wikimedia Ukraine|Wikimedia Ukraine]], in cooperation with the [[:en:Ministry of Foreign Affairs of Ukraine|MFA of Ukraine]] and [[:en:Ukrainian Institute|Ukrainian Institute]], has launched the fifth edition of writing challenge "'''[[:m:Special:MyLanguage/Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2025|Ukraine's Cultural Diplomacy Month]]'''", which lasts from '''14th April''' until '''16th May 2025'''. The campaign is dedicated to famous Ukrainian artists of cinema, music, literature, architecture, design, and cultural phenomena of Ukraine that are now part of world heritage. We accept contributions in every language! The most active contesters will receive prizes. If you are interested in coordinating long-term community engagement for the campaign and becoming a local ambassador, we would love to hear from you! Please let us know your interest. <br/> We invite you to take part and help us improve the coverage of Ukrainian culture on Wikipedia in your language! Also, we plan to set up a [[:m:CentralNotice/Request/Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2025|banner]] to notify users of the possibility to participate in such a challenge! [[:m:User:OlesiaLukaniuk (WMUA)|OlesiaLukaniuk (WMUA)]] ([[:m:User talk:OlesiaLukaniuk (WMUA)|talk]]) </div> 21:11, 2025 ж. сәуірдің 16 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:OlesiaLukaniuk_(WMUA)/list_of_wikis&oldid=28552112 тізімін пайдаланып User:Hide on Rosé@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Vote now on the revised UCoC Enforcement Guidelines and U4C Charter == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> The voting period for the revisions to the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines ("UCoC EG") and the UCoC's Coordinating Committee Charter is open now through the end of 1 May (UTC) ([https://zonestamp.toolforge.org/1746162000 find in your time zone]). [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review/2025/Voter_information|Read the information on how to participate and read over the proposal before voting]] on the UCoC page on Meta-wiki. The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)]] is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review of the EG and Charter was planned and implemented by the U4C. Further information will be provided in the coming months about the review of the UCoC itself. For more information and the responsibilities of the U4C, you may [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|review the U4C Charter]]. Please share this message with members of your community so they can participate as well. In cooperation with the U4C -- [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User_talk:Keegan (WMF)|talk]]) 05:34, 2025 ж. сәуірдің 17 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28469465 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Global bot approval request for KiranBOT == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> {{int:hello}}! I apologise for sending the message in English. {{int:please-translate}}. In accordance to [[:m:Bot policy#Global bots|the policy]], this message is to notify you that there is a new approval request for a global bot. The discussion is available at [[:m:Steward requests/Bot status#Global bot status for KiranBOT|Steward requests/Bot status#Global bot status for KiranBOT]] on Meta.<br />Kindly note that the request will remain open for 14 days starting today. Thank you for your time. Best regards,<br />[[Қатысушы:Usernamekiran|Usernamekiran]] ([[Қатысушы талқылауы:Usernamekiran|талқылау]]) 14:17, 2025 ж. сәуірдің 19 (+05) <!-- Message manually sent by User:usernamekiran@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Bot_policy/New_global_bot_discussion&oldid=28423712 --> == Sub-referencing: User testing == <div lang="en" dir="ltr"> [[File:Sub-referencing reuse visual.png|400px|right]] <small>''Apologies for writing in English, please help us by providing a translation below''</small> Hi I’m Johannes from [[:m:Wikimedia Deutschland|Wikimedia Deutschland]]'s [[:m:WMDE Technical Wishes|Technical Wishes team]]. We are making great strides with the new [[:m:WMDE Technical Wishes/Sub-referencing|sub-referencing feature]] and we’d love to invite you to take part in two activities to help us move this work further: #'''Try it out and share your feedback''' #:[[:m:WMDE Technical Wishes/Sub-referencing# Test the prototype|Please try]] the updated ''wikitext'' feature [https://en.wikipedia.beta.wmflabs.org/wiki/Sub-referencing on the beta wiki] and let us know what you think, either [[:m:Talk:WMDE Technical Wishes/Sub-referencing|on our talk page]] or by [https://greatquestion.co/wikimediadeutschland/talktotechwish booking a call] with our UX researcher. #'''Get a sneak peak and help shape the ''Visual Editor'' user designs''' #:Help us test the new design prototypes by participating in user sessions – [https://greatquestion.co/wikimediadeutschland/gxk0taud/apply sign up here to receive an invite]. We're especially hoping to speak with people from underrepresented and diverse groups. If that's you, please consider signing up! No prior or extensive editing experience is required. User sessions will start ''May 14th''. We plan to bring this feature to Wikimedia wikis later this year. We’ll reach out to wikis for piloting in time for deployments. Creators and maintainers of reference-related tools and templates will be contacted beforehand as well. Thank you very much for your support and encouragement so far in helping bring this feature to life! </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:Johannes Richter (WMDE)|Johannes Richter (WMDE)]] ([[User talk:Johannes Richter (WMDE)|talk]])</bdi> 20:03, 2025 ж. сәуірдің 28 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johannes_Richter_(WMDE)/Sub-referencing/massmessage_list&oldid=28628657 тізімін пайдаланып User:Johannes Richter (WMDE)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr">Vote on proposed modifications to the UCoC Enforcement Guidelines and U4C Charter</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="announcement-content" /> The voting period for the revisions to the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines and U4C Charter closes on 1 May 2025 at 23:59 UTC ([https://zonestamp.toolforge.org/1746162000 find in your time zone]). [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Annual review/2025/Voter information|Read the information on how to participate and read over the proposal before voting]] on the UCoC page on Meta-wiki. The [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)]] is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review was planned and implemented by the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, you may [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|review the U4C Charter]]. Please share this message with members of your community in your language, as appropriate, so they can participate as well. In cooperation with the U4C -- <section end="announcement-content" /> </div> <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) 08:41, 2025 ж. сәуірдің 29 (+05)</div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28618011 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == ''The Signpost'': 1 May 2025 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/News and notes|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/News and notes]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/In the media|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/In the media]] * Recent research: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Recent research|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Recent research]] * Arbitration report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Arbitration report|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Arbitration report]] * Discussion report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Discussion report|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Discussion report]] * Traffic report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Traffic report|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Traffic report]] * Disinformation report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Disinformation report|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Disinformation report]] * News from the WMF: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/News from the WMF|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/News from the WMF]] * Humour: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Humour|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Humour]] * Comix: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Comix|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Comix]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/In focus|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/In focus]] * Community view: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Community view|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Community view]] * Debriefing: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Debriefing|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Debriefing]] * Gallery: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Gallery|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Gallery]] * Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Obituary|en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-01/Obituary]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 03:20, 2025 ж. Мамырдың 2 (+05) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=28562138 тізімін пайдаланып User:Bri@metawiki деген хабарлама жіберген --> == CEE Meeting 2025 == === Nurtenge === Қайырлы таң/күн/кеш/түн, құрметті Қазақша Уикипедия қауымдастығы! Осы жылғы қыркүйек айында өтетін [[:meta:CEE Meeting 2025|CEE Meeting 2025]] конференциясына қазақ тілді делегация ретінде өзімді ұсынамын. Өткен жылы да мен өзімді [[Уикипедия:Форум/Жаңалықтар#CEE_Meeting_2024|ұсынған]] болатынмын. Өкінішке қарай, жеке себептерге байланысты менің қатысудан бас тартуыма тура келді. Осы жылы олай тағы да қайталамауға уәде беремін. Осыған дейін әртүрлі халықаралық уикиконференциялар мен кездесулерге қатысып көрген соң менің әжептәуір тәжірибем бар. Және де сол тәжірибемді осы CEE Meeting-ке алғашқы рет қатысу арқылы молайтқым келеді. Халықаралық тәжірибе алу мен жаңа уикимедиашылармен танысу уики-үлесіме жақсы жағынан әсер ететініне сенімдімін. — [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 06:50, 2025 ж. Мамырдың 12 (+05) #{{Қолдаймын}} [[Қатысушы:Yessentaikyzy|Yessentaikyzy]] ([[Қатысушы талқылауы:Yessentaikyzy|талқылау]]) 09:12, 2025 ж. Мамырдың 12 (+05) #{{Қолдаймын}}. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 15:56, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} – [[Қатысушы:Салиха]]--Салиха 17:50, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 19:32, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Amangeldi Mukhamejan|Amangeldi Mukhamejan]] ([[Қатысушы талқылауы:Amangeldi Mukhamejan|талқылау]]) 21:05, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қарсымын}}, жөні түзу мақаланы жоюға ұсынды. --[[Қатысушы:І Хәріполла|І Хәріполла]] ([[Қатысушы талқылауы:І Хәріполла|талқылау]]) 22:35, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қарсымын}}, шыныменде өте күмәнді өңдеме болды. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:06, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) #{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:59, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) #{{Қолдаймын}} — [[Қатысушы:Sagzhan|Sagzhan]] ([[Қатысушы талқылауы:Sagzhan|талқылау]]) 06:17, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) #{{Қарсымын}}, былтырғы себеппен. --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 09:45, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) # {{Қолдаймын}} — [[Қатысушы:Muzaffar Turgunov|Muzaffar Turgunov]] ([[Қатысушы талқылауы:Muzaffar Turgunov|талқылау]]) 10:58, 2025 ж. мамырдың 17 (+05) # {{Қолдаймын}} --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:24, 2025 ж. мамырдың 19 (+05) #{{Қарсымын}} --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 23:06, 2025 ж. мамырдың 20 (+05) #{{Қолдаймын}}, бұрынғы іс-шаралардан тәжірибесі бар қатысушы, қауымдастығымызды халықаралық деңгейде көрсете алатындай ағылшын тілін жақсы меңгерген [[Қатысушы:Nurken|Nurken]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurken|талқылау]]) 00:27, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) #{{Қолдаймын}} -- Іске сәт! [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 23:29, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) #{{Қолдаймын}} -- --[[Қатысушы:Alphy Haydar|Alphy Haydar]] ([[Қатысушы талқылауы:Alphy Haydar|талқылау]]) 18:04, 2025 ж. мамырдың 25 (+05) #{{Қарсымын}} --[[Қатысушы:Шешен Исмаил|Шешен Исмаил]] ([[Қатысушы талқылауы:Шешен Исмаил|талқылау]]) 15:31, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) :{{@|Шешен Исмаил}} даусыңызға рақмет! Не үшін қарсы екеніңізді жазып өтсеңіз? -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 10:00, 2025 ж. мамырдың 29 (+05) # {{Қолдаймын}}--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылау]]) 19:21, 2025 ж. мамырдың 31 (+05) === Muzaffar === Ассалаумағалайкум Қазақша Уикипедия қауымдастығы. Мен 2025 жыл қыркүйекте өтетін [[:meta:CEE Meeting 2025|CEE Meeting 2025]] конференциясына баруға кандидат ретінде өзімді ұсынамын. Осы кезге дейін халықаралық конференциялар мен марафондардан көп тәжірибе жинадым. Әр айда белсенді 10 қатысушылар тізіміндемін. Халықаралық конференцияда қатысу келесі уикипедиядағы белсенділігімге оң нәтиже береді деген үміттемін. [[Қатысушы:Muzaffar Turgunov|Muzaffar Turgunov]] ([[Қатысушы талқылауы:Muzaffar Turgunov|талқылау]]) 13:00, 2025 ж. Мамырдың 12 (+05) #{{Қолдаймын}}. Менің ойымша Мұзаффар Уикипедия концепциясын жақсы түсінеді. Сонымен қатар, қазақ тіліндегі Уики қауымдастығының ішінде өзін өте белсенді көрсете білді --Алмас Мұстафа 12:40, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} – [[Қатысушы:Салиха]]--Салиха 17:51, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} [[Қатысушы:Yessentaikyzy|Yessentaikyzy]] ([[Қатысушы талқылауы:Yessentaikyzy|талқылау]]) 18:27, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} [[Қатысушы:Alpasli|Alpasli]] ([[Қатысушы талқылауы:Alpasli|талқылау]]) 20:11, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қарсымын}} --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:18, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) #{{Қолдаймын}} – Мен википедияға үлес қосқандардың барлығын бағалаймын. Мұзаффар өзбекше және қазақша Уикипедияларға да үлкен үлес қосуда. — [[Қатысушы:Mirzoulugʻbek|Mirzoulugʻbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Mirzoulugʻbek|талқылау]]) 20:45, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) #{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:00, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) #{{Қолдаймын}} — [[Қатысушы:Sagzhan|Sagzhan]] ([[Қатысушы талқылауы:Sagzhan|талқылау]]) 06:15, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) #{{Қарсымын}}, былтырғы себеппен. --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 09:48, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) ##[[Уикипедия:Форум/Жаңалықтар#CEE_Meeting_2024|Былтырғы себепте]] мені атап өтпеген сияқты сіз? [[Қатысушы:Muzaffar Turgunov|Muzaffar Turgunov]] ([[Қатысушы талқылауы:Muzaffar Turgunov|талқылау]]) 10:07, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) #{{Қолдаймын}} [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 18:27, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) #{{Қолдаймын}} — [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 11:02, 2025 ж. мамырдың 17 (+05) #{{Қарсымын}} --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 23:11, 2025 ж. мамырдың 20 (+05) #{{Қолдаймын}} -- [[Қатысушы:Mahmud Abduvaliyev|Mahmud Abduvaliyev]] ([[Қатысушы талқылауы:Mahmud Abduvaliyev|талқылау]]) 23:13, 2025 ж. мамырдың 20 (+05) #{{Қолдаймын}} -- Сәттілік! [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 23:30, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) #{{Қарсымын}} --[[Қатысушы:Шешен Исмаил|Шешен Исмаил]] ([[Қатысушы талқылауы:Шешен Исмаил|талқылау]]) 15:31, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) # {{Қолдаймын}}--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылау]]) 19:21, 2025 ж. мамырдың 31 (+05) === Batyrbek === Қайырлы күн, әріптестер! Биыл Грекияның Салоники қаласында болатын [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_CEE_Meeting_2025/Registration CEE Meeting 2025] конференциясына біздің қауымдастық атынан 2 делегат қатыса алады. Конференция тек ағылшын тілінде өтеді. Онда қатысушылар арасынан қауымдастыққа қатысты шешім шығаруға қатысатын адамдар болғаны жақсы деген ұсыныс бар. '''Соған байланысты өз үміткерлігімді ұсынамын'''. Көбіңіз білетіндей, Қазақ Уикипедиясында админ әрі бітікші қызметін атқарамын. Уикипедияға қатысты іс-шаралар ұйымдастыруда да тәжірибем бар. Жақында өткен [https://meta.wikimedia.org/wiki/Central_Asian_WikiCon_2025/Team/kk Орталық Азия WikiCon конференциясының ұйымдастырушылары қатарында болғам]. Бұған дейін 2017, 2018, 2022 жылдардағы CEE конференцияларына қатысқам. Биылғы жиында басқа уики-қауымдастықтарға өз қауымдастығымыз туралы айтып, жаңа идеялар әкелетін жоспарым бар. Қауымдастық атынан баратын болғандықтан, бастапқыда сіздердің дауысыңыз керек. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 15:54, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} – ұсынысыңыз орынды. [[Қатысушы:Салиха]]--Салиха 17:42, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}}. [[Қатысушы:Murat Karibay|Murat Karibay]] ([[Қатысушы талқылауы:Murat Karibay|талқылау]]) 19:13, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Amangeldi Mukhamejan|Amangeldi Mukhamejan]] ([[Қатысушы талқылауы:Amangeldi Mukhamejan|талқылау]]) 21:04, 2025 ж. Мамырдың 14 (+05) #{{Қолдаймын}} Batyrbek қазақ тіліндегі Уикипедияға үлес қосып жүрген көрнекті уикипедияшы. Бұл Википедияшы соңғы жылдары Қырғызстандағы бірнеше студенттермен тәжірибесімен бөліскен кәсіби википедияшылардың бірі. — [[Қатысушы:Mirzoulugʻbek|Mirzoulugʻbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Mirzoulugʻbek|талқылау]]) 20:51, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) #{{Қолдаймын}} – --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 09:29, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) #{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Орел Карл|Орел Карл]] ([[Қатысушы талқылауы:Орел Карл|талқылау]]) 17:46, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) #{{Қолдаймын}} -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 11:03, 2025 ж. мамырдың 17 (+05) #{{Қолдаймын}} -- [[Қатысушы:Шайнүсіп|Шайнүсіп]] ([[Қатысушы талқылауы:Шайнүсіп|талқылау]]) 14:26, 2025 ж. мамырдың 18 (+05) #{{Қолдаймын}}. Айтып жатқан жоспарларыңызды көрсетсеңіз --Алмас Мұстафа 13:03, 2025 ж. мамырдың 19 (+05) #{{Қолдаймын}} --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:24, 2025 ж. мамырдың 19 (+05) #{{Қарсымын}} --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 23:13, 2025 ж. мамырдың 20 (+05) #{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:23, 2025 ж. мамырдың 20 (+05) #{{Қолдаймын}}, жақсы өкіліміз бола алатын қатысушы, Уикипедияда да, конференцияларда да тәжірибесі бар [[Қатысушы:Nurken|Nurken]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurken|талқылау]]) 00:31, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) #{{Қолдаймын}} -- [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 23:33, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) #{{Қолдаймын}} -- --[[Қатысушы:Alphy Haydar|Alphy Haydar]] ([[Қатысушы талқылауы:Alphy Haydar|талқылау]]) 18:06, 2025 ж. мамырдың 25 (+05) #{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Шешен Исмаил|Шешен Исмаил]] ([[Қатысушы талқылауы:Шешен Исмаил|талқылау]]) 15:34, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) :@Mustafaalmas, шамамен [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=File%3A%D0%91._%D3%98%D0%BB%D1%96%D0%BC%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2_%E2%80%93_%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%88%D0%B0_%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B0_%D2%9B%D0%B0%D1%83%D1%8B%D0%B осындай], бірақ әлдеқайда жаңартылған презентация жасамақпын, сондай-ақ конференция тақырыбына сай (problem solver) бейімдейтін жоспарым бар. @Джамбульский, пікіріңізге рахмет! Не үшін қарсы екеніңізді білсем деп едім. Мүмкін жақсарту керек бір нәрсе бар шығар. Айтып жіберсеңіз. --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 17:34, 2025 ж. мамырдың 21 (+05) # {{Қолдаймын}}--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылау]]) 19:21, 2025 ж. мамырдың 31 (+05) === Nurken === Армысыңдар, әріптестерім! Жоғарыдағы үміткерлердей өзімді осы жылғы қыркүйектегі CEE Meeting 2025 конференциясына ұсынамын. Осы мамырдағы [https://meta.wikimedia.org/wiki/Youth_Conference_2025 CEE Жастар конференциясында] қазақтілді қоғамдастықтың өкілі болған да мен едім. Тәжірибесі бар, ағылшын тілін меңгерген, CEE қоғамының мүшелерін танитын қатысушы ретінде өзімді нашар емес үміткер деп көремін. Қазақша Уикипедияда администратор атағым да бар. Халықаралық әріптестікті одан әрі нығайтуға, жобамызға одан әрі үлес қосуға үнемі дайынмын. Болашақ жоспарлар қатарында Қазақша Уикипедияның әлеуметтік желілеріне назар аудару, мүмкін халықаралық edit-a-thon (өңдеу марафондарын) ұйымдастыру бар. [[Қатысушы:Nurken|Nurken]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurken|талқылау]]) 05:16, 2025 ж. мамырдың 27 (+05) # {{Қолдаймын}} -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 20:27, 2025 ж. мамырдың 27 (+05) # {{Қолдаймын}} [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 22:58, 2025 ж. мамырдың 27 (+05) # {{Қолдаймын}}--[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 01:32, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) :@[[Қатысушы:Nurken|Nurken]] ұлы мәртебелім, бұл айтқандарыңыз тым қарапайым, ұлы мәртебеліңізге лайық емес. Сіз бұл мінберде өте үлкен миссия, өте үлкен мақсат туралы сыр шертуіңіз керек. :Мәңгі лаулап жану үшін ғаламда, :Үлкен бақыт табу үшін ғаламда, :Үлкен болып қалу үшін ғаламда, :Үлкен арман керек екен адамға :[[Мұхтар Шаханов]] :[[Қатысушы талқылауы:Arystanbek/Мұрағат/1#Үлесіңіз|Мында жазғанымды]] 4-5 жылдан кейін оқып шынымен мынаны мен жаздым ба деп ойланатын кездерім болады. Бір емес бірнеше рет 2 жылға кетіп қайта қайта орала беруімнің мәнісі де осында шығар, білмеймін. Сондықтан әлдеқайда ұлы мақсаттарды армандап қияли болып жазсаңыз менде сізге өз дауысымды беремін. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 06:13, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) #{{Қолдаймын}} --[[Қатысушы:Шешен Исмаил|Шешен Исмаил]] ([[Қатысушы талқылауы:Шешен Исмаил|талқылау]]) 15:34, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) # {{Қолдаймын}}--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылау]]) 19:21, 2025 ж. мамырдың 31 (+05) ===Қорытынды=== Дауыс беру нәтижесінде: [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] және [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] көп дауыс жинап, конференцияға қатысуға лайықты деп табылды. Сәттілік тілейміз! --[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 21:05, 2025 ж. маусымның 10 (+05) : {{@|Нұрлан Рахымжанов}}, бауырым, Nurtenge деген қатысушы керекті 75% дауыс жинай алмады ғой. 29% қарсы болды емеес пе... --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 03:00, 2025 ж. маусымның 11 (+05) ::@[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] байқауымша бірнеше адам бірігіп ұйымдасқан түрде қарсы шығып отырған сияқтысыздар, немесе бір адам бірнеше тіркелгі жасап бір адам бірнеше рет дауыс беріп отырған сияқты. Ал мына қатысушы есіміңіз бірден бұғаттауға лайық деп санаймын. Біз мында қазақша орта қалыптастырамыз, мәңгүрттікке қарсы күресеміз, қазақ тілінің қолданыс аясын кеңейтеміз деп үлес қосып жүрміз ал сен сияқтылар кері кетіп прогеске қарсы шығып регреске кетіп барасыңдар. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 07:07, 2025 ж. маусымның 12 (+05) :::Ал менің байқауымша сен өте тәрбиесіз баласың! Біріншіден, жасы үлкен адамдарға ізет білдіріп жазғаның жөн. Екіншіден, менің жазғаным саған емес, басқа адамға арналған еді. Үшіншіден, менің осы сайттағы есіміме қатысты не шатағың бар? Мен сенің есімің туралы ештеңе айтып отырған жоқпын ғой. Мысалы, ол неге түрлі-түсті болып жазылған, бұл гомосексуализм бе? Неге латын әліпбиін пайдаландың, тыңшысың ба? Көрдің ба, ондай қарапайым дүниелерге қадала берме. Төртіншіден, өзің сияқты өз дауысымды еркін беріп отырмын, жоқ жерден қастандық іздей берме. Бесіншіден, менің зиянды деп санайтын өңдемелерімді атап шық, әйтпесе құр нақақа жала жапқаннан не пайда??? --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 13:52, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::Несіне кектеніп, мазаң кетіп отыр? Жасың қай жерде жазылған еді? Оны қайдан білейік? Тап үлкен болсаң, жасыңа сай болсайшы! Өз қазағыңды көре алмай, әр жерде қарсылық білдіріп жүргенің аз ба? Не өзің үміткер болмайсың, не үміткерді қолдамайсың да! Уикипедияда бір де бір дұрыс белсенділігіңді көрмедім, тек талқылауға кіріп жұртқа әңгіме айтасың да жүресің. Сөзің мен ісіңді дұрыстамағанша саған ешқандай сыйластық жоқ! Ескертемін, бұлай жалғаса берсе аяусыз бұғаттаймын. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 14:19, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::: Енді қарасаш, Nurtenge деген бала [[Эрнест Төреханов|қазақтың дана жазушысын]] көре алмай, оны ешкіммен ақылдаспай жоюға ұсынды. Бұл нақұрыстың қылығы емес пе? Оған неге ешкім ештеңе демеді? Былтыр осы сияқты тағы біреше мәселе туындап еді, бірақ ол дұрыс жауап беруден қашқақтай бастады. Санасы аздау бір қатысушы екен. --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 14:50, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::::Сенің сол мақалаға қолыңның ұшы да тимеген ғой. Сақтап қалуға да тырыспағансың. Ол мақала әлі жойылмаған, тек жоюға ұсынылған. Сенің сол мақаланы реттеп, толықтырып, жаңартуға қарайтын уақытың болды ғой. ::::::Былай келісейік: мен мақаладан «жедел жойылсын» үлгісін және бұғаттауыңды алып тастаймын, бірақ сен ойыңды өзгерт — 10 күн ішінде сол мақаланы толықтыр, қосатын дерегіңді қос және қарсылық білдіруді тоқтат. Егер нәтиже болмаса, мақаланы да жоямын, сені де қайтадан бұғаттаймын. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 15:13, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::::: Бауырым, сен өйтіп сөйлеме... Ондай талаптарыңды бас-аяғы бар мақаланы жоюға ұсынған адамға айт. Мынау кім, досың ба? Ертең ол Есенберлинді және Әуезовты жоюға ұсынса, тағы да лям-мим демей тыныш отырасың ба? --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 15:25, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::::::Мен саған тиімді жағын айтамын. ::::::::Жедел жоюға ұсынылған себептері міне: Энциклопедиялық маңызы жоқ, қысқа мақала, жетім мақала, мақала сапасы төмен. ::::::::Саған жақсы мақала болып көрінгенімен, бұл уикипедияның ережелеріне қайшы. Мақалада тек Еңбек жолы мен Шығармалары бар. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 15:35, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::::::: Уикипедия не көп, ереже көп қой. Нақты қай ережеге қайшы? Сосын энциклопедиялық маңызы жоқ дегенді қалай түсінуге болады? Мысалы мен оны көріп тұрмын. Мақала көлемі туралы айтсаң да жақсы болады. Сапа жағынан нақты қай жері ұнамай тұр? Ашып айтсаш... --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 16:16, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::::::::@[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] [[Уикипедия:Маңыздылық]] осы бетті оқып шығыңыз, сосын қатысушы есіміңізді өзгертуге сұраныс жіберіңіз, түрлі түсті тек гомосексуализмнің симболы емес әр жерде тіпті табиғаттың өзінде бар, мысалы [[кемпірқосақ]]. Ал латынға келсек әлемнің көп бөлігі латынды қолданады, көп ел бір жазу түрін қолданса олардың арасындай қарым-қатынас жеңілдеп байланыс арады, кейбір елдер қырсығып латынға көшпей жатыр, мысалы біз, мына жазу орыстың жазуы, кейбір елдер өздерінің төл жазуын мәдени байлық ретінде бағалап керісінше сол өз жазуларын сақтап қалғысы келеді. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:23, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::::::::: Ережені оқыдым делік. Бірақ мақала соның нақты қай тұсына қайшы? Және бір өтініш - кемпірқосақ туралы айта бермеш. --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 20:09, 2025 ж. маусымның 12 (+05) ::::::::::::@[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] айта берген жоқпын, бірінші рет айтып тұрмын. Сіз айтқан мақала маңызды болмағасын жойған болуы мүмкін. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 22:03, 2025 ж. маусымның 13 (+05) ::::::::::::: Мәңгүрт болсаң, жоя бер... --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 23:54, 2025 ж. маусымның 13 (+05) ::::::: 1nter pares, көрдің ба, сен досыңды жақтаймын деп, өзің де өтірік сылтауларға қосылдың. Бұл мақала ешбір ережеге қайшы болып тұрған жоқ, сондықтан оны жоюға нақұрыс қана ұсынады. --[[Қатысушы:Джамбульский|Джамбульский]] ([[Қатысушы талқылауы:Джамбульский|талқылау]]) 23:45, 2025 ж. маусымның 13 (+05) ::::::::Қатырасың... Мен саған мақаланы жоюға ұсынған кездегі себептерді жібердім, ал сен болсаң, әлі көпіріп отырсың. Басқа дұрыс мақалалармен салыстырып көр. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 23:51, 2025 ж. маусымның 13 (+05) == ''The Signpost'': 14 May 2025 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr" style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[File:WikipediaSignpostIcon.svg|40px|right]] ''News, reports and features from the English Wikipedia's newspaper''</div> <div style="column-count:2;"> * News and notes: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/News and notes|WMF to kick off new-CEO quest as Iskandar preps to move on — Supreme Court nixes gag of Wiki page for other India court row on ANI — code-heads give fix-up date for Charts in lieu of long-dead Graph gizmo]] * In the media: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/In the media|Wikimedia Foundation sues over UK government decision that might require identity verification of editors worldwide]] * Disinformation report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/Disinformation report|What does Jay-Z know about Wikipedia?]] * In focus: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/In focus|On the hunt for sources: Swedish AfD discussions]] * Technology report: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/Technology report|WMF introduces unique but privacy-preserving browser cookie]] * Debriefing: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/Debriefing|Goldsztajn's RfA debriefing]] * Obituary: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/Obituary|Max Lum (User:ICOHBuzz)]] * Community view: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/Community view|A Deep Dive Into Wikimedia (part 2)]] * Comix: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/Comix|Collection]] * From the archives: [[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2025-05-14/From the archives|Humor from the Archives]] </div> <div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">'''[[w:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost|Read this Signpost in full]]''' · [[w:en:Wikipedia:Signpost/Single|Single-page]] · [[m:Global message delivery/Targets/Signpost|Unsubscribe]] · [[m:Global message delivery|Global message delivery]] 03:01, 2025 ж. Мамырдың 15 (+05) <!-- Sent via script ([[w:en:User:JPxG/SPS]]) --></div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Signpost&oldid=28671646 тізімін пайдаланып User:JPxG@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr">Call for Candidates for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="announcement-content" /> The results of voting on the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines and Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) Charter is [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Annual review/2025#Results|available on Meta-wiki]]. You may now [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2025/Candidates|submit your candidacy to serve on the U4C]] through 29 May 2025 at 12:00 UTC. Information about [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2025|eligibility, process, and the timeline are on Meta-wiki]]. Voting on candidates will open on 1 June 2025 and run for two weeks, closing on 15 June 2025 at 12:00 UTC. If you have any questions, you can ask on [[m:Talk:Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2025|the discussion page for the election]]. -- in cooperation with the U4C, </div><section end="announcement-content" /> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User_talk:Keegan (WMF)|талқылау]])</bdi> 03:07, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28618011 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == RfC ongoing regarding Abstract Wikipedia (and your project) == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> ''(Apologies for posting in English, if this is not your first language)'' Hello all! We opened a discussion on Meta about a very delicate issue for the development of [[:m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia|Abstract Wikipedia]]: where to store the abstract content that will be developed through functions from Wikifunctions and data from Wikidata. Since some of the hypothesis involve your project, we wanted to hear your thoughts too. We want to make the decision process clear: we do not yet know which option we want to use, which is why we are consulting here. We will take the arguments from the Wikimedia communities into account, and we want to consult with the different communities and hear arguments that will help us with the decision. The decision will be made and communicated after the consultation period by the Foundation. You can read the various hypothesis and have your say at [[:m:Abstract Wikipedia/Location of Abstract Content|Abstract Wikipedia/Location of Abstract Content]]. Thank you in advance! -- [[User:Sannita (WMF)|Sannita (WMF)]] ([[User talk:Sannita (WMF)|<span class="signature-talk">{{int:Talkpagelinktext}}</span>]]) 20:26, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Sannita_(WMF)/Mass_sending_test&oldid=28768453 тізімін пайдаланып User:Sannita (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr">Wikimedia Foundation Board of Trustees 2025 Selection & Call for Questions</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2025/Announcement/Selection announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2025/Announcement/Selection announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]'' Dear all, This year, the term of 2 (two) Community- and Affiliate-selected Trustees on the Wikimedia Foundation Board of Trustees will come to an end [1]. The Board invites the whole movement to participate in this year’s selection process and vote to fill those seats. The Elections Committee will oversee this process with support from Foundation staff [2]. The Governance Committee, composed of trustees who are not candidates in the 2025 community-and-affiliate-selected trustee selection process (Raju Narisetti, Shani Evenstein Sigalov, Lorenzo Losa, Kathy Collins, Victoria Doronina and Esra’a Al Shafei) [3], is tasked with providing Board oversight for the 2025 trustee selection process and for keeping the Board informed. More details on the roles of the Elections Committee, Board, and staff are here [4]. Here are the key planned dates: * May 22 – June 5: Announcement (this communication) and call for questions period [6] * June 17 – July 1, 2025: Call for candidates * July 2025: If needed, affiliates vote to shortlist candidates if more than 10 apply [5] * August 2025: Campaign period * August – September 2025: Two-week community voting period * October – November 2025: Background check of selected candidates * Board’s Meeting in December 2025: New trustees seated Learn more about the 2025 selection process - including the detailed timeline, the candidacy process, the campaign rules, and the voter eligibility criteria - on this Meta-wiki page [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2025|[link]]]. '''Call for Questions''' In each selection process, the community has the opportunity to submit questions for the Board of Trustees candidates to answer. The Election Committee selects questions from the list developed by the community for the candidates to answer. Candidates must answer all the required questions in the application in order to be eligible; otherwise their application will be disqualified. This year, the Election Committee will select 5 questions for the candidates to answer. The selected questions may be a combination of what’s been submitted from the community, if they’re alike or related. [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2025/Questions_for_candidates|[link]]] '''Election Volunteers''' Another way to be involved with the 2025 selection process is to be an Election Volunteer. Election Volunteers are a bridge between the Elections Committee and their respective community. They help ensure their community is represented and mobilize them to vote. Learn more about the program and how to join on this Meta-wiki page [[m:Wikimedia_Foundation_elections/2025/Election_volunteers|[link].]] Thank you! [1] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Results [2] https://foundation.wikimedia.org/wiki/Committee:Elections_Committee_Charter [3] https://foundation.wikimedia.org/wiki/Resolution:Committee_Membership,_December_2024 [4] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections_committee/Roles [5] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections/2025/FAQ [6] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections/2025/Questions_for_candidates Best regards, Victoria Doronina Board Liaison to the Elections Committee Governance Committee<section end="announcement-content" /> </div> [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 08:07, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28618011 тізімін пайдаланып User:RamzyM (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr"> Upcoming Deployment of the CampaignEvents Extension</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="message"/> Hello everyone, ''(Apologies for posting in English if English is not your first language. Please help translate to your language.)'' The Campaigns Product Team is planning a global deployment of the '''[[:mw:Help:Extension:CampaignEvents|CampaignEvents extension]]''' to all Wikipedias, including this wiki, during the '''week of June 23rd'''. This extension is designed to help organizers plan and manage events, WikiProjects, and other on-wiki collaborations - and to make these efforts more discoverable. The three main features of this extension are: * '''[[:m:Event_Center/Registration|Event Registration]]''': A simple way to sign up for events on the wiki. * '''[[:m:CampaignEvents/Collaboration_list|Collaboration List]]''': A global list of events and a local list of WikiProjects, accessible at '''[[:m:Special:AllEvents|Special:AllEvents]]'''. * '''[[:m:Campaigns/Foundation_Product_Team/Invitation_list|Invitation Lists]]''': A tool to help organizers find editors who might want to join, based on their past contributions. '''Note''': The extension comes with a new user right called '''"Event Organizer"''', which will be managed by administrators on this wiki. Organizer tools like Event Registration and Invitation Lists will only work if someone is granted this right. The Collaboration List is available to everyone immediately after deployment. The extension is already live on several wikis, including '''Meta, Wikidata, English Wikipedia''', and more ( [[m:CampaignEvents/Deployment_status#Current_Deployment_Status_for_CampaignEvents_extension| See the full deployment list]]) If you have any questions, concerns, or feedback, please feel free to share them on the [[m:Talk:CampaignEvents| extension talkpage]]. We’d love to hear from you before the rollout. Thank you! <section end="message"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:Udehb-WMF|Udehb-WMF]] ([[User talk:Udehb-WMF|талқылау]]) 21:47, 2025 ж. мамырдың 29 (+05)</bdi> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Udehb-WMF/sandbox/deployment_audience&oldid=28803829 тізімін пайдаланып User:Udehb-WMF@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Стратегия 2030 == Армысыздар! Бұл тақырыпта мақала бар ма? Қайдан көруге болады? [[Қатысушы:І Хәріполла|І Хәріполла]] ([[Қатысушы талқылауы:І Хәріполла|талқылау]]) 02:13, 2025 ж. маусымның 10 (+05) :Армысыз! [https://meta.wikimedia.org/wiki/Movement_Strategy Мына жерден] көрсеңіз болады. Қазақшасы бар сияқты еді, бірақ бұл жерде жоқ екен. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 20:54, 2025 ж. маусымның 10 (+05) == Vote now in the 2025 U4C Election == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Apologies for writing in English. {{Int:Please-translate}} Eligible voters are asked to participate in the 2025 [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee]] election. More information–including an eligibility check, voting process information, candidate information, and a link to the vote–are available on Meta at the [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Election/2025|2025 Election information page]]. The vote closes on 17 June 2025 at [https://zonestamp.toolforge.org/1750161600 12:00 UTC]. Please vote if your account is eligible. Results will be available by 1 July 2025. -- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) 04:00, 2025 ж. маусымның 14 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28848819 тізімін пайдаланып User:Keegan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> hc8jgkodaqw1w6p7giq87rkt9oei7cq 0 13526 3479687 3447181 2025-06-13T13:30:11Z Austrian Cat 167627 бірінші есімі – Мұхаммед (''Muhammed'') 3479687 wikitext text/x-wiki {{Философ |есімі = Фетхуллаһ Гүлен |шынайы есімі = {{lang-tr|Fethullah Gülen}} |сурет = Fetullahgulen.png |ені = |сурет атауы = Гүлен, 2016 жыл |Туған кездегі есімі = {{lang-tr|Muhammed Fethullah Gülen}} |Лақап аты = Қожа-эфенди ({{lang-tr|Hoca effendi}}) |Туған күні = 27.04.1941 |Туған жері = [[Пасинлер]], {{туғанжері|Ерзурум|Ерзурум илында}}, [[Түркия]] |Қайтыс болған күні = 20.10.2024 |Қайтыс болған жері = {{қайтысболғанжері|Сэйлорсбург (Пенсильвания){{!}}Сэйлорсбург|Монро округінде (Пенсильвания)}}, [[Пенсильвания]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] |Азаматтығы = |Ұлты = |Шығармалардың тілі = [[Түрік тілі|түрікше]] |Мектеп = [[ханафи мазһабы]] |Бағыты = [[сопылық]] |Кезең = |Қызығушылығы = [[дағуат]], [[сопылық]], [[ислам философиясы]] |Пікірі = [[ағартушылық]], [[Кіші Азия|анадолалық]] [[сопылық]] |Ізашарлары = |Мұрагерлері = |Сыйақылары = |Марапаттары = |Қолтаңбасы = Fethullah Gulen signature.svg |сайт = {{URL|fgulen.com}} |уикикітап = |уикидәйек = }} '''Мұхаммед Фетхуллаһ Гүлен''' ({{lang-tr|Muhammed Fethullah Gülen}}; [[27 сәуір]] [[1941 жыл]],<ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":3" /> [[Ерзурум]] — [[20 қазан]] [[2024 жыл]],<ref>https://inbusiness.kz/kz/last/fethulla-gulen-aksh-ta-koz-zhumdy{{Deadlink|date=December 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref>https://www.reuters.com/world/us/turkish-us-based-cleric-gulen-has-died-media-says-2024-10-21/</ref> [[Пенсильвания]]) — [[Түріктер|түрік]] діни мұсылман ғұлама, ойшылы, [[жазушы]]сы, [[уағыз]] авторы және [[ислам]] ғалымы. «[[Гүлен қозғалысы|Қызмет]]<nowiki/>» қоғам қозғалысының негізін қалаушы.<ref name=":1">{{Cite web|lang=ru|url=https://www.kp.ru/daily/26555/3572534/|title=Вдохновитель переворота в Турции: агент ЦРУ и проповедник-миллиардер с бизнесом в России?|author=Эдвард ЧЕСНОКОВ|work=kp.ru|date=2016-07-17|access-date=2021-08-28}}</ref> Жазушылар мен тілшілердің фондының құрметті президенті. Қазіргі күні ол өз еркімен [[Сэйлорсбург (Пенсильвания)|Сэйлорсбург]] қаласында, [[Пенсильвания]] штатында тұрып жатыр. Еуропада көбінесе [[Монако]] мен [[Монте-Карло|Монте-Карлода]] тоқтайды.<ref name=":2">Williams, Paul L. [http://www.canadafreepress.com/index.php/article/35130 «A visit to the Pennsylvania fortress of „The World’s most Dangerous Islamist“»]</ref><ref name=":3">Stakelbeck, Eric [http://www.cbn.com/cbnnews/world/2011/may/the-gulen-movement-the-new-islamic-world-order/ «The Gülen Movement: A New Islamic World Order?»]</ref><ref>Berlinski, Claire [http://www.city-journal.org/2012/22_4_fethullah-gulen.html «Who Is Fethullah Gülen?»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140816225631/http://www.city-journal.org/2012/22_4_fethullah-gulen.html |date=2014-08-16 }}</ref> 2008 жылы Гүлен Prospect және Foreign Policy журналдары жобасының сайтындағы сауалнама нәтижелері бойынша әлемдегі ең ықпалды ойшылдардың тізімін басқарды. 2009 жылы ол 500 ең ықпалды мұсылмандар тізіміне кірген (2013 жылдың нәтижесі бойынша — 11 орында). 2013 жылы ол [[Time]] журналының «әлемдегі ең ықпалды адам» (71 орын) және Foreign Policy журналының «әлемдегі ең ықпалды 500 адам» тізіміне кірген (11 орын).<ref>[http://www.niagarafoundation.org/niagara-foundations-honorary-president-m-fethullah-gulen-named-in-time-magazines-worlds-100-most-influential-people-for-2013/«World’s 100 Most Influential People for 2013] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130419231450/http://www.niagarafoundation.org/niagara-foundations-honorary-president-m-fethullah-gulen-named-in-time-magazines-worlds-100-most-influential-people-for-2013/ |date=2013-04-19 }}</ref><ref>[https://archive.is/20140203223917/www.istrodina.com/rodina_articul.php3?id=3001&n=142/„Фетхуллах Гюлен: основания для надежды.] Журнал «[[Родина (журнал)|]]», № 5, 2009 год."</ref><ref>[http://www.foreignpolicy.com/articles/2013/04/29/the_500_most_powerful_people_in_the_world the 500 most powerful people in the world] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140409093019/http://www.foreignpolicy.com/articles/2013/04/29/the_500_most_powerful_people_in_the_world |date=2014-04-09 }}</ref> Гүлен жаңа ұрпақтың этикалық тәрбиесіне баса назар аударады.<ref>[http://www.muslim.ru/articles/98/1576/ «Гюлен делает упор на этичекое воспитание» — профессор Рыбаков.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140221161441/http://www.muslim.ru/articles/98/1576/ |date=2014-02-21 }} Сайт Совета муфтиев России."</ref> Түркиядағы диалог процесін бастаған Гүлен оны халықаралық деңгейде жалғастырды.<ref name="autogenerated1" /> Гүлен [[Көппартиялы жүйе|көппартиялы жүйені]] жақтайды.<ref name="economist10808408">{{cite web|title=How far they have travelled|url=http://www.economist.com/node/10808408?story_id=10808408|publisher=[[The Economist]]|accessdate=2012-05-02|date=2008-03-06}}</ref> Оны өте жиі «әлемдегі мұсылман қайраткерлерінің ең ықпалдыларының бірі» деп атайды.<ref name="economist10808408" /> == Өмірбаяны == Фетхуллаһ Гүлен 1941 жылдың (кейбір деректерде 1938) 27 сәуірінде [[Ерзурум]] қаласындағы Қорыжық ауылында ауылдық имам және діни қайраткер Рамиз Гүлен<ref name=":0">[http://www.islamnews.ru/news-143541.html/ "Личность в контексте истории: Фетхуллах Гюлен.] // [[Islam News]], 28.12.2013</ref> және оның әйелі Рәфиға отбасында сегіз баланың (бес ұл және екі қыз бала) ішінен бесіншісі болып дүниеге келген. Гүленнің балалық шағы мұсылман уағызшылар және ғұламалар арасында өткен: ол медреселерде діни білім, және әкесінен [[араб тілі]] бойынша сабақ алған. Гүлен өзінің туған ауылында негізгі білім алды, бірақ отбасымен бірге көшкеннен кейін классикалық исламдық білім алуға (сол кезде бейресми) назар аударуды шешті.<ref name=":0" /> Ең алғашқы [[уағызы]]н Фетхуллаһ 14 жасында айтты. Ресми имам және уағыздаушы болып жұмыс істеген Гүлен 1981 жылы [[Зейнеткерлік жасы|зейнетке]] шықты. 1988–1991 жылдары ол Түркияның танымал мешіттерінде бірқатар уағыздар берді. 1994 жылы ол жазушылар мен журналистер қорын құруға қатысып, оған қордың құрметті президенті атағы берілді.<ref name=":0" /> 1999 жылы АҚШ-қа емделуге кетіп, Түркияға оралмады. Осы уақыт ішінде Түркияда оған қарсы басталған (2000) және жабылған (2008) қылмыс құрамының болмауына байланысты айыптау процесі болды.<ref name="60min2012">{{cite web|url=http://www.cbsnews.com/2102-18560_162-57433131.html|title=U.S. charter schools tied to powerful Turkish imam|date=2012-05-13|publisher=[[CBS News]]|work=[[60 Minutes]]|accessdate=2012-05-14}}</ref><ref>[http://wwrn.org/article.php?idd=21432 WorldWide Religious News-Gulen acquitted of trying to overthrow secular government] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071015213002/http://wwrn.org/article.php?idd=21432 |date=2007-10-15 }}</ref><ref>Решение Верховного Суда Турецкой Республики № 2008/1328 от 05.05.2006 года.</ref> Ол жүрек операциясынан және [[қант диабеті]] мен басқа да ауруларға байланысты көптеген операциялардан аман қалды. Гүленнің өзі Түркияға оралғысы келетінін, бірақ саяси арандатулар мен тұрақсыздықтан қорқатынын айтты.<ref>[http://www.herkul.org/bamteli/turkce-olimpiyatlari-ve-gurbet-bitsin-cagrisina-cevap/ Түркия премьер-министрі Р. Т. Ердоғанның оралу ұсынысына Ф. Гүленнің видео-жауабы.] 17.06.2012.</ref> 2013 жылдың аяғындағы сыбайлас жемқорлық жанжалы төңкеріс жасады деп айыпталған [[Режеп Тайып Ердоған]] мен Гүлен арасындағы қарым-қатынасты ушықтырды. 2014 жылғы 19 желтоқсанда Ыстанбұл соты Гүленді қамауға алуға санкция берді. Прокурор Хасан Йылмаз сонымен бірге [[Түркия Әділет министрлігі]]не Гүленді [[Интерпол]]дың «Қызыл бюллетеніне» қосуға құжаттар дайындау туралы өтініш білдірді (халықаралық іздеу жарияланған қылмыскерлерді қамауға алу туралы бұйрық).<ref>{{Cite web|url=http://ria.ru/world/20141219/1039265575.html#14190577214214&message=resize&relto=login&action=removeClass&value=registration|title=Ыстанбул соты Гүленді қамауға алуға санкция берді (Суд Стамбула выдал ордер на арест богослова Гюлена)|author=Алена Палажченко|date=2014-12-19|publisher=[[РИА Новости]]}}</ref> Интерпол Гүленді іздеу туралы шешім қабылдаған жоқ. Фетхуллаһ Гүлен 2024 жылғы 21 қазанда [[Пенсильвания]]да қайтыс болды. == Теология == Фетхуллаһ Гүлен жаңа [[теология]] ұсынбай, керісінше, өзінің уағыздарында және кітаптарында бәрімен мойындалған классикалық дереккөздерге сүйенген. Оның исламның түсінігі — дәстүрлі, консервативтік және бәрімен мойындалған.<ref>Robert W. Hefner, Muhammad Qasim Zaman, Schooling Islam: the culture and politics of modern Muslim education. [[Princeton University Press]], 2007. p. 162-3.</ref><ref>[http://www.qantara.de/webcom/show_article.php/_c-478/_nr-216/i.html Portrait of Fethullah Gülen, A Modern Turkish-Islamic Reformist]</ref> Фетхуллаһ Гүлен өзі ешқандай [[Тариқат|тариқаттың]] мүшесі болмаса да [[сопылық]] дәстүрді жақсы біледі және құрметтейді. Ол мұсылмандарға тарикатқа (сопылық бұйрыққа) кірудің қажеті жоқ деп үйретеді, бірақ сопылық — бұл исламның ішкі өлшемі, оны ешқашан сырттан бөлуге болмайды деп ойлайды.<ref>Thomas Michel S.J., Sufism and Modernity in the Thought of Fethullah Gülen // The Muslim World, Vol. 95 No. 3, July 2005, p.345-5</ref> Оның ілімі қалыпты Исламның басқа жалпы қабылданған ағымдарынан Құранның белгілі бір аяттарын түсіндіруден туындайтын екі нәрсені ажыратады. Бірінші — ол мұсылман қоғам әлемдегі барлық адамдардың, қоғам және халықтың жалпы игілігі үшін<ref>Berna Turam, Between Islam and the State: The Politics of Engagement. [[Stanford University Press]], 2006.p. 61</ref> — барлық [[мұсылман]] және мұсылман емес адамдарға<ref name="autogenerated1">* Saritoprak, Z. and Griffith, S. Fethullah Gülen and the 'People of the Book': A Voice from Turkey for Interfaith Dialogue // The Muslim World, Vol. 95 No. 3, July 2005, p.337-338 * Зеки Сарытопрак, Сидней Гриффит. [http://fgulen.ru/ru/press-room/journal-of-the-muslim-world/30284-fethullah-gulen-and-the-people-of-the-book-a-call-from-turkey-for-interfaith-dialogue Гюлен и «Люди писания»: призыв из Турции к межрелигиозному диалогу.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141213193327/http://fgulen.ru/ru/press-room/journal-of-the-muslim-world/30284-fethullah-gulen-and-the-people-of-the-book-a-call-from-turkey-for-interfaith-dialogue |date=2014-12-13 }} Журнал «The Muslim World», номер 3 (95) 2005 жылдың шілдесінен</ref> қызмет (hizmet etmek)<ref>Mehmet Kalyoncu [https://books.google.com/books?id=r04OPJArUPQC&pg=PP1&dq=A+Civilian+Response+to+Ethno-Religious+Conflict#v=onepage&q=&f=false A Civilian Response to Ethno-Religious Conflict: The Gülen Movement in Southeast Turkey]. Tughra Books, 2008, pp. 19-40</ref> ету. «[[Гүлен қозғалысы|Қызмет]]<nowiki/>» — Гүленнің идеяларымен рухтандырылған халықаралық қоғамдық қозғалыс. Адамдарға қызмет ету туралы ілім Түркияда, [[Орталық Азия]]да және әлемнің басқа бөліктерінде көптеген қолдаушыларды қызықтырды.<ref>Lester R. Kurtz, "Gulen’s Paradox: Combining Commitment and Tolerance, // Muslim World, Vol. 95, July 2005; 379—381.</ref> Екінші — ол мұсылман қоғам басқа сенім өкілдерімен конфессиялық диалог жасау керек екенін үйретеді, ең болмағанда [[Әһл әл-Китаб]] ([[Христиандық|христиандар]], [[Яһудилік|яһудилер]]) адамдарымен.<ref name="autogenerated1" /> === Ғылым және білім беру === Өзінің уағыздарында Гүлен [[физика]]ны, [[математика]]ны, [[химия]]ны зерттеу — Құдайға табынушылық ету деп өте жиі айтқан.<ref name="60min2012" /> Түркияда «Гүлен мектептері» ең үздік болып саналады: қымбат тұратын жабдықтар, жыныстарға тең қарау, ағылшын тіліне бірінші сыныптардан бастап үйрету.<ref name="60min2012" /> Алайда, мұндай мектептердің бұрынғы мұғалімдерінің айтуынша, әйел мұғалімдерге әкімшілік өкілеттіктер берілмейді, автономиялары шектеулі және алтыншы сынып оқушыларынан бастап, түскі үзіліс кезінде ер адамдар мен студенттерден бөлек тұрады деген сын бар.<ref name="Spiegelman">{{cite web|last=Spiegelman|first=Margaret|title=What Scares Turkey's Women?|url=http://www.thedailybeast.com/articles/2012/03/21/what-scares-turkey-s-women.html|work=[[The Daily Beast]]|accessdate=2012-11-28}}</ref> === Шығарылымдары === {{Толықтыру}} === Шығарылымдарын оқуға тиым салынуы === ==== Қазақстанда ==== 2016 жылдың шілдесінен бастап [[Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы]] шешімі бойынша Фетхуллаһ Гүленнің кітаптарын оқуға тиым салынған.<ref>{{Cite web|url=http://ihsan.kz/kk/articles/view/5191|title=Ислам діні- бейбітшілік діні|website=http://ihsan.kz/|access-date=2022-01-11}}</ref> ==== Ресейде ==== Орынбор қаласының Ленин аудандық сотының шешімі мен анықтамасына сәйкес Гүленнің «Ғасырлар бойы туындаған күмәндар» (I том), «Жолдағы өлшемдер немесе шамдар», «Мұхаммед Пайғамбар — адамзат баласының тәжі» (I және II том) және «Өмір мен ислам діні» кітаптары экстремистік материалдардың Федералды тізіміне енген.<ref>{{cite web|url=http://minjust.ru/ru/extremist-materials?field_extremist_content_value=Гюлен|title=Федеральный список экстремистских материалов|date=2017-08-24|publisher=Минюст России|accessdate=2017-08-24}} {{Wayback|url=https://www.webcitation.org/6swdGFQJA?url=http://minjust.ru/ru/extremist-materials?field_extremist_content_value=%D0%93%D1%8E%D0%BB%D0%B5%D0%BD|date=2017-08-24}}</ref> == Сондай-ақ == * [[Гүлен қозғалысы]] * [[Білім инновациялық лицейлері]] == Әдебиеттер == ; Гүлен және қозғалыс туралы * Abdullah Aymaz, ''Diyalog Adımları'', Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı Yayınları 2003 ISBN 9756714212 * Ahmet Taşgetiren, ''Bir Gönül İnsanı'', Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı Yayınları, İstanbul, 2004 ISBN 9756714263 * Ali Bulaç, ''Din - Kent ve Cemaat Fethullah Gülen Örneği'', Ufuk Kitapları, 2008 ISBN 978-975-606-558-7 * Ali Ünal, ''Advocate of Dialogue: Fethullah Gulen'', Fountain Pub.,New Jersey, 2000 ISBN 9780970437013 * Clare Lopez, The Gulen Movement: Turkey's Islamist Supremacist Cult and its Contributions to the Civilization Jihad, Civilization Jihad Reader Series, Washington DC: Center for Security Policy, 2015 * Doğu Ergil, ''100 Soruda Fethullah Gülen ve Hareketi’’'', Timaş Yayınları, İstanbul, 2010 * Prof. Dr. Faruk Beşer, ''Fethullah Gülen Hoca Efendinin Fıkıhını Anlamak'', * Faruk Mercan, ''Fethullah Gülen'in Sıradışı Hayatı: ABD'de Geçirdiği Dokuz Yılın Hikayesi'', Doğan Kitapçılık, İstanbul, 2008 ISBN 9789759919221 * Fehmi Koru, ''Yerli ve Özgün: Nobellik Bir Öykü'', Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı Yayınları, İstanbul, 2004 ISBN 9756714255 * Ferhat Barış, ''Maskeli Balon Medyatik Bir İnfazın Anatomisi'', Timaş Yayınları, 1999 ISBN 975-362-506-5 * ''Küresel Barışa Doğru (Kozadan Kelebeğe 3)'', Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı Yayınları, İstanbul, 2002 ISBN * Hanefi Avcı, Haliç'te Yaşayan Simonlar: Dün Devlet Bugün Cemaat ,ISBN 9752870758 * Helen Rose Ebaugh, ''Gülen Hareketi'', Doğan Kitap, İstanbul, 2002 ISBN 9786051118857 * Hikmet Çetinkaya, ''Din Baronunun kazları'', Günizi yayıncılık, ISBN 9-758731-66-1 * Hikmet Çetinkaya, ''Fethullah Gülen'in 40 yıllık serüveni'', Günizi yayıncılık, ISBN 9-758731-29-7 * Hulki Cevizoğlu, ''Fethullah Gülen Hareketinin Perde Arkası'' 35 Yıllık Yol Arkadaşı Nurettin Veren Anlatıyor. * Hüseyin Gülerce, ''İslam 'ın Gülen Yüzü'', Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı Yayınları, İstanbul, 2004 ISBN 9756714247 * İ. Adil Sönmez, ''Fethullah Gülen Gerçeği: Hukuki Gerçekler Işığında Hoşgörü ve Uzlaşma Aksiyonu Hakkında Bir İnceleme'' Kaynak Yayınları, 1998 ISBN 975-738-854-8 * Prof. Dr. İbrahim Canan, ''Fethullah Gülen'in Sünnet Anlayışı'', Ufuk Yayınları, 2007 ISBN 9756065488 * İsmail Ünal, Fethullah Gülen'le Amerika'da Bir Ay, Nil Yayınları, 2001 ISBN 9757402842 * John L. Esposito, M. Hakan Yavuz, ''Turkish Islam and the Secular State: The Gülen Movement'' Syracuse University Press, Syracuse, New York, 2003 ISBN 0815630158—Çeviri: ''Laik Devlet ve Fethullah Gülen Hareketi'' Çeviren: İbrahim Kapaklıkaya, Gelenek Yayınları, 2005 ISBN 9758861875 * Joshua. D. Hendrick, ''Gülen: The Ambiguous Politics of Market Islam in Turkey and the World'', NYU Press, Ağustos 2013, 978-0814770986 * M. Emin Değer, ''Bir Cumhuriyet Düşmanının Portesi ya da Fethullah Gülen Hocaefendinin derin misyonu'', ISBN 975-6747-31-5 * Mehmet Akar, ''Gül Adam'', Timaş Yayınları, İstanbul, 2001 ISBN 975362591X * Merdan Yanardağ, ''Türkiye Nasıl Kuşatıldı?/Fethullah Gülen Hareketinin Perde Arkası'', ISBN 9944490008 * Editör: Mustafa Armağan, ''Diyaloğa Adanmış Hayat: Aydınların Kaleminden Fethullah Gülen (Kozadan Kelebeğe 2)'',Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı Yayınları, İstanbul, 2002 ISBN 9756714107 * Editör: Mustafa Armağan, ''Medya Aynasında Fethullah Gülen (Kozadan Kelebeğe)'' Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı Yayınları, İstanbul, 1999 ISBN 9759432609 * Mustafa Yıldırım, ''Meczup Yaratmak'', ISBN 9-756047-05-4 * Necip Hablemitoğlu, ''Köstebek, Toplumsal Dönüşüm Yayınları, 975677494-0'' * Nuh Gönültaş, ''Gurbet Lahikası'', Samanyolu Yayıncılık, İstanbul, 2008 ISBN 9789758894758 * Nurettin Veren, ''Kuşatma / ABD'nin Truva Atı Fethullah Gülen Harekâtı'', ISBN 9944-490-13-9 * Robert A. Hunt, ''Muslim citizens of the globalized world: contributions of the Gülen movement'', The Light Inc, New Jersey, 2007 ISBN 9781597840736—Çeviri: ''Küresel Barışa Katkılarıyla Gülen Hareketi'', Ufuk Yayınları, 2007 ISBN 9756065501 * Selçuk Camcı, Kudret Ünal, ''Fethullah Gülen'in Konuşma ve Yazılarında Hoşgörü ve Diyalog İklimi'', Merkür Yayıncılık, 1999 ISBN 975-690-601-4 * Selçuk Camcı, Dr. Kudret Ünal, ''Hoşgörü Ve Diyalog İklimi / F. Gülen'in Konuşmalarında Ve Yazılarında'', Merkür Yayınları, İzmir, 1999 ISBN 975-6906-01-4 * Semih Tufan Gülaltay ''Fethullah Müslüman mı'', İleri Yayınları, ISBN 9756288566 * Şahin Alpay, ''Gülen'in Katkısı'', Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı Yayınları, İstanbul, 2004 ISBN 9756714298 * Taha Akyol, ''Asya'daki Türkiye'', Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı Yayınları 2004 ISBN 9756714271 * Tuncay Opçin, <!--{{Google Kitaplar|7-xQDAAAQBAJ}}-->''Bavul: Askeri Vesayetten Sivil Otoriterliğe'', Plane Tree Publishing, 2016 * Vural Savaş, ''İrtica ve Bölücülüğe Karşı Militan Demokrasi'', ISBN 9-754948-93-3 * Yavuz Selim Demirağ, ''İmamların Öcü-Türk Silahlı Kuvvetleri'nde Cemaat Yapılanması'', Kırmızı Kedi Yayınları Yayınları 2015 ISBN 9786059908931 ; Гүлен оқулары туралы * Bayram Balcı, ''Orta Asya'da İslam misyonerleri: Fethullah Gülen okulları'', İletişim Yayınları, İstanbul, 2005, ISBN 9750503120 * İlber Ortaylı, Toktamış Ateş ve Eser Karakaş, ''Barış Köprüleri Dünya'ya Açılan Türk Okulları 1'', Ufuk Kitapları, 2005 ISBN 978-975-606-506-8 == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://fgulen.com/en|Ресми Ресми веб-сайты] * [http://www.niagarafoundation.org/niagara/fethullah-gulen/ Fethullah Gülen] * [http://www.afsv.org/about-us/hizmet-and-fethullah-gulen/ Hizmet and Fethullah Gulen] {{DEFAULTSORT:Гүлен, Фетхуллаһ}} [[Санат:Түркия дін мамандары]] [[Санат:Ислам дінтанушылары]] [[Санат:Түркиядағы ислам]] [[Санат:Түркиядан АҚШ-қа көшкендер]] s19d2eugz0l736e3ncmcfhmt5h9nrt4 0 14083 3479666 3477078 2025-06-13T12:07:43Z Unknown Alash 96268 3479666 wikitext text/x-wiki {{Infobox Kazakh Clan | атауы = Арғын | таңбасы = Kazakh Tamga 17.svg | таңба_сипаттамасы = | ұраны = Ақжол | шығу_тегі = Басмылдар | жүзі = [[Орта жүз]] | бөлімдері = Бәйбішесінен «5 Мейрам», тоқалынан «7 Момын» | тараулары = «5 Мейрам»: Қаракесек, Қуандық, Сүйіндік, Бегендік, Шегендік. «7 Момын»: Атығай, Бәсентиін, Қарауыл, Қанжығалы, Тобықты, Ақтәжі, Байтәжі. | ақсақалы = | қыстаулары = [[Сарыарқа|Солтүстік Сарыарқа]] | жайлаулары = [[Сырдария]] | торабы = www.argyn.com }} '''Арғын''', кейде '''арғұн''' ([[өзбек тілі|өзб.]] ''argʻin'', [[татар тілі|тат.]] ''аргын'', [[қырымтатар тілі|қырым тат.]] ''arğın'') — түркі [[тайпа|тайпасы]]. [[Орта жүз|Орта жүздің]] құрамындағы алты тайпаның бірі. [[Қырым хандығы|Қырым]], [[Қазан хандығы|Қазан]] және [[Қасым хандығы|Қасым]] хандықтарындағы ең ықпалды төрт тайпаның бірі. == Тайпаның шығу тарихы == Бірқатар ғалымдардың пікірінше, арғындардың шыққан тегі - моңғол тайпалары. == Генетикалық қоры == == Қазақтардың құрамындағы арғындар == === Саны === 1896-1911 жылдары өткен ауыл-шаруашылық санақтарына сәйкес арғындардың саны 509 мың адамға жететін. [[Көкшетау уезі]]нде қазақтардың 82 % ([[атығай]], [[Қарауыл руы|қарауыл]]), [[Павлодар уезі|Павлодар уезінде]] 78 % ([[бәсентиін]], сүйіндік), [[Қарқаралы уезі|Қарқаралы уезінде]] 78 % (сүйіндік, қаракесек), [[Ақмола уезі|Ақмола уезінде]] 67 % ([[қуандық]], [[Қанжығалы руы|қанжығалы]]), [[Торғай уезі|Торғай уезінде]] 50 % ([[шегендік]], саржетім, ақташы, үмбетей), [[Атбасар уезі]]нде 46 % (қуандық, шегендік және т.б.), [[Петропавл уезі]]нде 39 % (атығай, қарауыл), [[Омбы уезі|Омбы уезінде]] 35,3 % (айдабол), [[Семей уезі|Семей уезінде]] 32 % ([[тобықты]]) құрайтын. А.А.Темірғалиевтің мәліметтері бойынша арғындардың саны 1911-1913 жылдары 753 мыңға, ал [[Мұхаметжан Тынышбайұлы|Мұхамеджан Тынышбайұлының]] деректеріне сәйкес 1917 жылы 890 мыңға жететін. === Қоныстану аймақтары === [[File:Карта зимних и летних кочевок в области сибирских киргизов.jpg|thumb|right|280px|Арғын тайпасының құрамындағы рулардың қоныстануы]] Арғын тайпасының рулары бүкіл Қазақстанда қоныстанды, бірақ олардың мейлінше көп табан тіреген жерлері мыналар: Орталық Қазақстанда Есіл, Құланөтпес, Терісаққан, Қума өзендерінің аңғары, Қорғалжын, Теңіз көлдеріпің төңірегі, Нұра өзені мен оның көптеген салаларының бойы; Шығыс Қазақстанда Шыңғыстау, Шұбартау даласы, Тоқырау, Бақанас өзендерінің бойы, Солтүстік Балқаш өңірі, Қарқаралы таулары және оның көптеген өзендері бар төңірегі, Ащысу, Нұра өзендерінің бас жағы, Қарасор, Қатынкөл, Саумалкөл көлдерінің төңірегі, Баянауыл маңы мен Ертіс бойы; Солтүстік Қазақстанда Кішіқарой және Ебейті көлдерінен бастап, одан әрі Есіл мен оның салалары бойымен батысқа қарай, Зеренді, Алабота, Жалбыркөл, Сәулекөл, Ақпан-бөрлі, Тайсары, Жабай, Жыланды өзендерінің т. б. бойы. === Шежіресі === '''Бәйбішесінен «5 мейрам»:''' # [[Қаракесек (Арғын)|Қаракесек]]: ''қамбар, жалықбас, шұбыртпалы, бошан (таз, байбөрі, машай (қояншы-тағай, керней-кәрсон), жанту, манат), әлтеке (алмұрат, дос, қойкел, сапақ, есболат, өтеген), сарым (тоқсан, өтеміс), қара (қожас, жарас, бәркөз, өтеп, тақабай, мұрат, дүзен, тоқан) және шор (дүйсенбай, шекшек, тілеубай, әйтімбет, кожам, алтөбет).'' # [[Қуандық]]: ''алтай-қарпықтар, тоқа, сармантай, мұрат, сайдалы, нұрбай, алсай), есенғарт, аманғарт, өмір, темір, темеш.'' # [[Сүйіндік (Орта жүз)|Сүйіндік]]: ''қаржас, орманшы, құлболды (айдабол, күлік, ақбура, тұлпар, қаблан), жанболды, мәжік (малай, жәдігер).'' # [[Бегендік]]: ''қозған (қарақозған, сарықозған, оразгелді (тәңірберді, сырық)).'' # [[Шегендік]]: ''қақсал.'' '''Тоқалынан «7 момын»:''' # [[Атығай]]: ''кұдайберді, бәйімбет, бағыс, баба, ақкиік, койлы, кұлансу, бабасан, кадір, елтоқ, сары, есентаңырық, сүйіндікқар, майлыбалта.'' # [[Бәсентиін]]: ''ақмайдан, бекмайдан, тоқмайдан, ақтілес, күшік, карабұжыр, апай, бөрі, сырым, төрт сары.'' # [[Қарауыл руы|Қарауыл]]: ''жақсылық, кұрманқожа, кұлынша, кұлымбет, түнқатар, қылды, ботпан, жаулыбай, ақонай, коңырша, қантай.'' # [[Қанжығалы руы|Қанжығалы]]: ''есен, бозым, каракула'' # [[Тобықты]]: ''жуантаяқ, дадан, мұсабай, көкше, бораншы.'' # Дәуіт. # Ақтәжі, Байтәжі. '''Әйелі Айнамкөзден «кіші арғындар» немесе «тоқал арғындар»''' # [[Төмен шекті|Төменгі шекті]]: ''саржетімдер: құлқай, өтей, алдияр (таз), мадияр, қойсары, байсары, сүгір, жиенбет''. Саржетім құрамына кірмейтін ''тағышы.'' # [[Жоғары шекті]]:''қараман, шақшақ, айдерке, қырықмылтық, әлімбет, бәйімбет, төлек.'' '''Қызынан (жиен)''' # [[Тарақты]]: ''апай, тоқтауыл, қыдыр, жәші, әлі, сары, әйтей, қосанақ, алакөз, шәуке, әлеуке, төлес, сойылқас, шұңғырша, көгедей'' === Ұрандары мен таңбалары === {| class="wide" ! Тайпа ! Ру ! Таңбасы ! Ұраны |- ! [[Орта жүз]] ! ! [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]] босаға ! |- | [[Арғын]] | | [[File:Kazakh Tamga 17.svg|30px]] көз | Ақжол, Қарақожа |- | |Қаракесек |[[File:Kazakh Tamga 17.svg|30px]] көз |Қарқабат |- | |Сүйіндік |[[File:Kazakh Tamga 17.svg|30px]] көз |Төртуыл |- | | Тарақты | [[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]] тарақ, [[File:Kazakh Tamga 24.svg|30px]] | Жауқашар |- | | Жоғары шекті | [[File:Kazakh Tamga 76.svg|30px]] жоғары шекті | |- | | Төменгі шекті | [[File:Kazakh Tamga 77.svg|30px]] төменгі шекті | |- |} Арғындар Кіші жүз жерінде де мекен еткен, ол жерлер: Қарақамыс, Шошқалы, Сарыкөл, Қойбағар көлдерінің төңірегі, көптеген шағын өзендердің бойы мен осы көлдер маңындағы алқаптар, Торғайға құятын Үлкентамды, Мойылды, Сарыторғай деген шағын өзендердің бойы, сондай-ақ Торғай өзенінің бас жағы және Сарыкөл төңірегі. [[File:Kazakh tribes on map (1730).jpg|thumb|left|280px|[[Филипп Иоганн фон Страленберг|Ф.И. фон Страленбергтің]] 1730 жылғы картасындағы арғын тайпасының (''Tribus Argun'') қоныстануы]] == Қырым татарларының құрамындағы арғындар == == Татарлардың құрамындағы арғындар == Арғындар Қазан және Қасым хандықтарындағы ең текті әулеттердің бірі болды. Олар жергілікті хан диуандарының құрамында болып, екі мемлекеттің ішкі және сыртқы саясатына ықпал етті. == Башқұрттардың құрамындағы арғындар == Башқұрт халқының құрамында қоныстанған қазақ арғындарының ұрпақтары. == Хакастардың құрамындағы арғындар == Арғындар хакастардың хызыл субэтникалық тобына кіріп, ұлық арғын және кіші арғын болып екіге бөлінеді. Олар XVI ғасырдың аяғы мен XVII ғасырдың басында Алтысар ұлысында қоныстанған қазақ арғындарының ұрпақтары. == Тарихы == Округтегі ең көп Қаракесек руы бірінші топқа Мейрамсопыға жатады. Бұл жерде де туыстық ру басынан емес, Қаракесектен тарайтын жаңа <s>патрилиндждерден</s> басталады: Көшім Қаракесектің үшінші ұрпағы Көшім атасының (қараңыз: 2-кесте). Қамбар Қаракесектің асырап алған баласының; Байбөрі Қаракесек немересінің; Айбике және Нұрбике-Шаншар-Қаракесектің Шаншар әйелдері (Айбике мен Нұрбике) қосылған Қаракесектің төртінші ұрпағының; Қарсон Қарпық Қаракесектің төртінші ұрпағы болатын. Қарсон атасы мен Қуандық руы Қарпық атасының; Әлтеке Сарым осы аттас аталарының Қояншы Тоғай Қаракесектен төртінші ұрпақ болатын Қояншы жәие Тоғай аталарының атымен аталады. Сондай-ақ, арғын тайпасында дербес болыс құрған Тарақты руын да атап өткен жөн. Егер XIX ғасырдың 30-жылдарында болыстар (5-кестені қараңыз), мысалы, Қарауыл, Әлтеке-Сарым сияқты біртектес болса, 40-жылдарда болыстардың бөлшектепуі немесе түрлі рулардың бір болысқа бірігуі де біртектес болды. Мысалы, Тобықты болысы, Дадан, Мәмбет, Күшік-Тобықты (Дадан Тобықты, сондай-ақ Тобықтыдан тарайтын бесінші ұрпақ Мәмбет пен Күшік (қараңыз: 2-кесте) болып бөлінгеи. Ал Қарауыл-Қамбар болысы екі, қарауыл қазақтарының бір болысқа біріккені көрсетеді. Алуан түрлі қауымдардың мұндай бірлестіктері жайылымдарды және жалпы алғанда өз мүдделерін бірлесіп қорғау қажеттігінен туды. Шынына келгенде, 30-жылдарда Қарауыл атасы 4 ауылдан, ал Қамбар атасы 10 ауылдан тұрған (қараңыз: 5-кесте). Өстіп үлкен бір болысқа біріккенде ғана олар басқаларына қарсы тұра алатын еді. Бірақ болыстардың бөлшектенуі бұдан әрі де жиі кездесті, оған жайылымдардың жеткіліксіздігі мен жаңа қоныстар іздестіру себеп болды. Мәселен, 30-жылдары Тобықты болысында басқалардың бәрінен де көп көрсеткіш 50 ауыл болған (қараңыз: 5-кесте). 40-жылдардың басында олар Мәмбет-Тобықты, Күшік-Тобықты болыстарына бөлінді (қараңыз: 4-кесте). 1850 жылғы 18 қаңтарда Мәмбет-Тобықты болысының старшындары мен билері Қарқаралы округтік приказына бұл болысты (16 старшындық; 1723 шаңырақ) екіге бөлуді, одан 8 старшындықты (825 шаңырақ) бөліп шығаруды өтіне келіп, олар былай деген: «...басқа 8 старшындық пен болыс басқармасынан мүлде басқа жақта әрі алыс қашықтықта (200 шақырымнан астам) болғандықтан, заңда көрсетілген міндеттерді атқаруда да, тығыз орналасқан қоныста малды азықтандыруда да қиыншылықтарға ұшырап келдік, қазір де ұшырап отырмыз». Сібір қазақтары шекаралық басқармасының ұсынысы бойынша, бұл болыс кейін: Мәмбет-Тобықты және Жүз-Мәмбет-Тобықты деген екі болысқа бөлінді. Одан бұрып, 1843 жылы, Байбөрі болысы екіге бөлінген болатын. Егер 30-жылдары 279 ауылдағы 16532 шаңырақта барлыгы 115240 жан болса (қараңыз: 5 кесте), 1841 жылғы деректер бойынша Қарқаралы округіндегі 136 ауылдағы 15022 шаңырақта 101 251 адам болған. Ауылдардың, шаңырақтардың, халықтың бұлайша кемуіне, сөз жоқ, кейбір ауылдардың солтүстікке (Баянауыл таулары мен Ертіс жағына) және батысқа (Ақмола даласына) көшіп кетуі себеп болған. Облыстық басқару формасына көшкен кезде Қарқаралы арғындары дербес әкімшілік өлшем Қарқаралы уезі болып келген еді, ол уезд Шыңғыстаудың батыс сілемдеріггеп Мойынты озені мен Ақадыр шептеріііе дейін, Балқаш көліпен Баянауыл таулары аймағына дейіп созылып ж а та тын. 1897 жылғы деректер бойынша, уезде барлығы 104569 қазақ болған. Онда 181 старшындық болып, олардағы шаруашылықтар саны 30 528ге жеткен. Алғашқы он жыл ішінде уезд халқы көбейіп, 38 616 шаруашылыққа жетті, олардың ішінде арғындар 32 515 шаруапіылық еді. Қалған шаруашылықтар басқа тайпаларға жатады. (Олар жайында тиісті бөлімдерде айтылады). Қазақстанда облыстық басқаруды енгізе отырып, орыс үкіметі жаңа әкімшілік өлшемдер енгізуге, оларға рульщ атау бермей, топономикасын қоса өзгертіп, рулық негізді түптамырымен жоюға ұмтылды (мысалы, Тоқырауын Тоқырауын өзені, Шұбартау ІШұбар таулары т. б.). Уезде барлығы 19 болыс болды. Мұндай саясат Ресейдің өзіндегі капитализм дамуына байланысты түбегейлі өзгерістерге сай келген еді. Жергілікті феодалдардың билігіне балта шабу арқылы патша өкіметі олардың қолынан экономикалық, саяси күштерді тартып алып, Қазақстанды жалпыресейлік қажеттерге байлап матады. Олар бұл арқылы ең бастысы Қазақстанды өзінің өнеркәсіп тауарлары үшін шикізат базасы мен рыногына айналдыруды мақсат өтті. Тарақты руы Шыңғыстаудың солтүстік-батысындағы Босаға, Шаған өзендерінің бойын мекендеген. Оның 104 шаруашылығы Қу бөлысы болды. Бұл болыста сол рудың Жантоқа және Тоқтауыл деген екі атасы жайлады. Уездің шығыс бөлігінде солармен қатар түрлі болыстарға бөлшектеліп кірген Қамбар руы тұрған. Айт және Олжас аталары (462 шаруашылық) Темірші, ал Толы бай, Шана, Сарман, Тілеу аталары (240 шаруашылық) Абыралы болысы болғаи. Кейт тауларын Қарауыл руы мекендеген. Оның Байтуған, Құттықадам аталары (400 шаруашылық) Кент болысының құрамыиа еиген. Қуандық руы Нұра өзені мен соған құятын Шиелі өзенінің бойыида, Батпаққара көлі төңірегінде көшіп жүрді. Бұл жерлерде Алтай тармағына кіретін жәие Ақсары болысын құрайтын Итболды, Байболды аталарының 250 шаруашылығы көшіп жүрген. Балқаш көлінің сәл солтүстігінен бастап, даладағы Сарыбұлақ жәие Жәмші жылгаларына дейін, Мойынты өзенінің бойында Шұбыртпалы руьшың Көкала, Күйелі аталары мекеп еткен. Бұл аталардың 500 шаруашылығы Мойынты болысының құрамына енген. Қаракесек руынан кейінгі сайы ең көп Тобықты руы Шыңғыстау мен оның төңірегіне, әсіресе Ащысу мен Шаған өзендерінің арасына, сонымен қатар Ащысуға құятын Шынбай өзенінің бойына қоныстанды. Аңыздарда Тобықты руынан шыққан Тоқтамыс XVIII ғасырдың 80-жылдарының аяғында Көкше таудан Шыңғыстауға Абылай ханның кіші ұлы Шама сұлтанды әкеліп, ол көп ұзамай жуантаяқ атасы қазақтарының билеушісі деп жариялапғап деліпеді (қараңыз: 2 кесте). XIX ғасырдың 40-жылдарында Шама батыр Дадан атасын Солтүстік Балқаш өңірі мен Қотанбұлақ алқабына қуып жіберген. Көп кешікпей Шама батыр жоғарыда аталған алқапқа көшкен. Шыңғыстауды жуантаяқ атасынан басқа Мұсабай, Көкше аталары (қараңыз: 2кесте) мекендеген. Шыңғыстауды және оның солтүстігі мен шығысында жатқан кең даланы мекеи еткен тобықтылар XIX ғасырдың екінші жартысында Семей облысының құрамына еніп, Шаған (10 ауыл, 1167 шаңырақ), Бөрлі (10 ауыл, 1451 шаңырақ), Шыңғыс (11 ауыл, 1155 шаңырақ), Мұқыр (2 ауыл, 1586 шаңырақ) болыстарымен қоса Қызылмола болысының бір бөлігін иеленген. Семей облысындағы 2606 шаруашылықтан тобықтылардың үлесіне (Бесқарағай болысындағы азын-аулақ Тарақты руын 8 ауыл, 1239 шаңырақты қосқанда) 11284 шаруашылық тиген, ал барлық арғындар 12525 шаруашылық болған. Тобықты руынан қуып жіберіліп, Балқаш өңіріне кеткен Дадан атасы (қараңыз: 2кесте) Қарқаралы уезіпің 1252 шаруашылығы бар Батыс Балқаш болысы болды. Уезд жерінің қалған басым көпшілігі Қаракесек руының, оның Бошай, Майқы, Танас, Жылықбас, Сарым деген т. б. аталарының (қараңыз: 2кесте) қонысына айналды. Олар Тоқырауын, Қусақ, Ашаңбел, Мұқыр өзендерінің бойын, Қарқаралы, Кент, Қу, Едірей, Қарпытай, Қызыларай, Қоңыр тауларын, осы өңірдегі көптеген алқаптарды мекендеді. Оларда 28036 шаруашылық бөлды. Қазақстанның шығысындағы жайылымдарға қазақтардың Орталық Қазақстан даласынан Ерейментау арқылы және одан әрі шығысқа қарай Баянауыл тауы мен көлдеріне, Ертіс өңіріне қайтып оралғаны жоғарыда айтылды. Баянауыл тауына бірінші болып Сүйіндік руы келген. Олардың келуі Сүйіндік руының коптеген тармақтарын бастап келген Айдаболдың немересі Олжабай батырдың есімімен байланыстырылады (қараңыз: 2 кесте). Айдаболдың өзі Ташкент маңында өлген. Олжабай батыр Абылай сұлтан әскерінде қызмет етіп, қалмақтарға қарсы күреске белсене қатысқан. 1730 жылы ол Айдабол руының жеті ұрпағымен Баянауыл төңірегінде қалмақтарды оңтүстікке қарай қуып, жері құйқалы, көлі тұнық, орманы киіздей Баянауыл тауы мен оның төңірегін өзіне қаратып алған. Айдаболдар өз иеліктерін одан әрі Далба, Қызылтау тауларына дейін кеңейткен. Айдабол руының жазғы жайлауы Көкшетау округінің солтүстігінде, Айдабол руының белгілі биінің есімімен аталған Торайғыр көлі аймағында болған. Жоғарыда айтылғанындай, қаракесектер Қарқаралы тауынан ығыстырып шығарған Қанжығалы руы Ерейментауға, бір бөлігі Ертіс өзенінің бойына, Песчаный поселкесінің тұсына көшіп барған. Сол жылдары Қызылтау мен Далба тауына Сүйіндіктің асырап алған баласы Қаржастың ұрпақтары көшіп келген. Мұса Шормановтың (белгілі би, қоғам қайраткері әрі өлкетанушы) бабасы Сәти Түркістаннан келіп, Қылтауға қоныс тепкен. Оның қыстаған жері Сәтитас деп аталып кеткен. Жаздыгүні Сәти өзінің Қаржас руымен, сондай-ақ Құлболды, Жанболды және Орманшы руларымен (халық арасында олар «төртуыл — төрт туыстың ұрпағы» деп аталып кеткен) бірге батысқа қарай алыстап, Итемген, Мамай көлдеріне кетіп қалған, ал ол колдер сол жерлерде жерленген төртуыл билерінің есімдерімен аталған. Айдаболдың Қаржас тармағымен қоса бұл жерлерге Бегендік руының Қозған, Тәңірберді және Сарық аталары көштіп келіп, Қызылтауға ірге тепкен. Осы жерге Жолболды руының Орманшы атасы көшіп келді, бірақ олар, арғындардың басқа аталары сияқты, Орталық Қазақстаннан емес, қайта Шу өзенінің оңтүстігінен келген еді. Ертістің сол жағалауын Бәсентиын руының көптеген аталары мекендеді. Сәмек, Бәйімбет, Күшік аталары (қараңыз: 2 кесте) Ертіс бойына 1800 жылы келген. Орыс үкіметі оларға Ямышев, Подстепной поселкелері арасындағы жерді берді. Бәсентиін руының қауымдары жаз кезінде алыстағы Обь өзеніне дейін емін-еркін көшіп барып, Алтай таулы округінің жерінде еркін жайлап жүрді. Бірақ Сібірді отарлаудың күшеюіне байланысты (ХІХ ғасырдың 70-жылдары) Бәсентиін руының қазақтары қайтадан сол жағалауға көше бастады (қараңыз: 2 кесте). Бәсентиін руының Апай атасы кейін пен Павлодардың негізі қаланған жер маңында көшіп жүрген. Көлденең және Сатыбалды аталарының (қараңыз: 2 кесте) қонысы тортұлдар келгенге дейін де Баянауыл тауларының шығыс беткейінде болатын. Төртұлдар келген соң, олар ығыстырылып шығарылып, өздерінің Апай атасындағы туыстарына көшіп барды. 1833 жылдың жазында жаңадаи екі округ: Ямышев бекінісі тұсынан, Баянауыл және Омбы бекінісінің оңтүстік-батыс жағынан Үшбұлақ округі құрылды. Басқаларымен бірге бұл округтер де Арғын тайпасы рулары мен аталарының көшпенді қауымдарына қараған. Егер Арғындардың рулық құрылымына назар аударатын болсақ, аталған болыстарға көбінесе өздері әр түрлі патрилиндждер мен таксономиялық жіктерден бастау алатын қауымдардың біріккенін көреміз. Мысалы, 5 болыстар сүйіндік руына, ал оларға енетін қауымдар әр алуан жіктер мен аталық жіктерге жатады. Айтар болсақ, бірінші болыс үш негізден таралған: Ақбура мен Тұлпар ағайынды, ал Қаржас оларға немере болады (қараңыз: 3кесте). 5 болысқа Қаржас ұрпақтарынан: оның (Қаржастың) ұлы Алтын (Алтынторы) меи немересі Сатылғаннан (қараңыз: 2кесте) тарайтын ұрпақтар жиналған. Мұндай нәрсе Сүйіндік руының басқа болыстарынан да байқалады. Бұған оқырман Арғын руының құрылымына назар аударып көз жеткізе алады. Қозған болысы Бегендік руына жатады (қараңыз: 2кесте), ал қалған болыстардың қайсысына жататынын атауларынан аңғаруға болады. Баянауыл округі құрамында 122 ауыл болып, оларда Арғын тайпасының әр түрлі руларына жататын 6955 шаңырақ бар деп есептелген. 1835 жылғы деректер бойынша, округте 65 465 адам болғап. Баянауыл округіне жатқызылған бірнеше болыс Томск губерниясында: 19 ауылдан тұратын (1001 шаңырақ) Сәмеке Бәсентиін болысы Бийск округінде Подстепной станицасы мен Босаға алқабына жақын жерде, 4 ауылдан тұратын (60 шаңырақ) Күшік болысы (Күшік Қаракесектің төртінші ұрпағы (қараңыз: 2 кесте) Барнаул округінде Қарағай және Ақсеңгір алқабында көшіп жүрген. Сібір мекемелерінің бұратаналарды басқару туралы «Заңдар жинағының» 188 бабы негізінде бұл қазақтар ішкі шеп жерінен сыртқы округтер аймағына қуып жіберілуге тиіс болатын. Алайда сыртқы округтерде бос жайылымдардың болмауы себепті бұл шаруашылықтар Томск губерниясында уақытша қалдырылған еді. Санкт-Петербургтегі М. Е. Салтыков-Щедрин атындағы Мемлекеттік көпшілік кітапханасының қолжазба бөлімінде (қосымша тізбе, № 64) Жеке Сібір корпусы Бас штабы жанында жасалған «Сібір бастықтарына қарасты Қырғыз даласының картасы» сақтаулы, онда қазақ рулары қоныстарының шамамен алынған жерлері көрсетілген. Архив деректері мен әлгі картаның көрсетулеріие сәйкес, Үшбұлақ округінің шекарасы батысында Үшбұлақ мекеиі (Көкшетаудың оңтүстік-шығысында) ауданынан басталып, солтүстік-шығысында Ертіске дейін созылып жатқан; солтүстігінде Үлкен-Қарой, Теке көлдерін, оңтүстігінде Сілеті-Теңіз көліп қамтыган. Бұл аумақ Үшарал округі таратылғаннан кейін Көкшетау округінің оңтүстік бөлігіне айналды, бірақ біз барлық мәліметтерді бастапқы округ бойынша келтіреміз, өйткені Сібір ведомствосының архив істеріиде ол жөніндегі мәліметтер тым аз. 1835 жылғы мәліметтер бөйынша округте 54344 адам болған. Сонымен, округ аумағын Арғын тайпасының: қанжығалы және қарауыл руларының аталары мекендеген. Олардың қоныстары көбінесе Ерейментаудан шығысқа қарай болған да, оның батыс жағына қарай көшкен (қараңыз: 2 кесте). Әжібай тармағы Қанжығалы руының 8 атасын біріктірген. Жоңғарларға қарсы күресте ерекше көзге түскен Бөгенбай батыр Қанжығалы Бөгенбай деп те аталады (қараңыз: 2 кесте, сегізінші ұрпақ). Ішкі жақта, яғни Ертістің оң жағалауында тұрған қазақтарға да арнайы тоқтала кеткен жөн. Бұл жерлер Семей ішкі округінің бір бөлігі болатын және әр түрлі ведомстволарға бағындырылған еді. Жер пайдалану ережелеріне сәйкес, қазақтар Кабилеттік жерлерде барлығы 787 шаруашылыққа (39,4%) учаскелерді жалға алып, Белағаш даласы дейтін жерде; «еркін дала» аймағында 657 шаруашылық (33%); Сібір казак әскерінен жалдап алынған жерде 168 шаруашылық (8,4%) тұрды. 112 шаруашылық (6%) Семейде тұрақты мекен етін, олардың Белағаш даласында егістігі болды. Округке есептелген 266 шаруашылық (13%) округ шегінен тыс жерлерде көшіп жүрді. Белағаш даласы дегеніміз Семейден солтүстікке қарай жатқан кеңбайтақ жер, ал «еркін дала» Жалқарағай, яғни Шульба тоғайы. XVIII ғасырдың аяғында Жалқарағай бос жатқан жер еді, оған қазақтар қыстыгүні сол жағалаудан өздерінің табындарын айдап апаратын. Бұл жерге бірінші болып Уақ тайпасының қауымдары көшіп барды да, Семей округін ұйымдастырған кезде болыстың аты солардың атымен (Байуақ) аталды. Мұнда біртіндеп түрлі тайпалардың басқа рулары да көшіп келе бастады, сөйтіп көп ұзамай Белағаш және «еркін дала» бір Белағаш болысына айналды. Бұл болыстың 1444 шаруашылығынан Тобықты руының қауымдары 551 шаруашылық (38,2%), Қаракесек 170 шаруашылық (11,79%), Тарақты 79 шаруашылық (5,49%) болды, ал бүкіл Арғын тайпасының шаруашылықтар саны 700 еді (55,59%). XIX ғасырдың екінші жартысында Баянауыл және Үшбұлақ сыртқы округтерінің, Семей ішкі өкругінің қа зақтары Семей облысындағы Семей және Павлодар уездерінің құрамына енді (1868, 1881 жж. реформалар). Семей уезіндегі 26 062 шаруашылықтан арғындардікі 12 525 шаруашылық болды. Саны ең көп Тобықты руы еді, олар уездің оңтүстік-батыс бөлігін Шыңғыстау жазығын мекендеді. Тарақты руының көпшілігі солтүстік жағында, Черный поселкесі ауданында көшіп жүрді. 1893 жылғы санаққа қарағанда Павлодар уезінде 21 877 шаруашылықты біріктірген 144 старшын бөлғатт. XX ғасырдың бас кезінде уездегі шаруашылықтар саны 13,5 мыңнан астам шаруашылыққа көбейді. Мұншама көп шаруашылық қайдан келген және оны туғызған не? 1891 жылы дала облыстарын басқару туралы заң енгізілгеннен кейін орыс әкімшілігі қазақ шаруашылықтарының әр облыс, уезге қарайтынын түпкілікті анықтауды талап етті. Павлодар уезі Томск және Тобыл губернияларымен шектесіп жатты да, оның көптеген шаруашылықтары осы губерниялардың жерлерінде, әсіресе Құлынды даласында көшіп жүретін, ал Құлынды даласында көшіп жүруге Министрлер Кабинетінің 1880 жылғы 22 қарашада бекіткен ережесіне сәйкес рұқсат етілген еді. Тегінде, Павлодар уезінде шаруашылықтардың бұлайша күрт көбеюін халықтың табиғи осуімен ғана емес, сонымен қатар бұрын Томск және Тобыл губернияларының жерлерінде көшіп жүрген қазақ шаруашылықтарының далаға қайта қуылып тығылуымен де түсіндіруге болады. Уезде Орта жүз қазақтарының 35 396 шаруашылығы көшіп жүрген, олардың ішінде арғындардікі 27327 шаруашылық. Аумақтың негізгі бөлігін Сүйіндік руының Қаржас, Ңұлболды, Орманшы, Жапболды аталары алып жатты. Осы аталар «төртул» деген бір этнонимге бірікті (қараңыз: 2кесте). Құлболды мен Айдабол аталары Баянауыл, Далба, Қызылтау тауларын қыстап, жаздыгүні Есіл даласындағы Торыайгыр көліне қарай солтүстік-шығысқа қашықтап кетіп отырған. Бәсентиін руы (Сәмек, Бәйімбет, Күшік, Анай, Көлденең, Сатыпалды аталары қараңыз: 2 кесте) Ертістің сол жағалауыттда Ямышев бекінісінің тұсынан Песчаный поселкесі не дейін көшіп жүрген. Қанжығалы руы (Әжібай тобы) Жасанақ көліне құятын Шідерті өзенінің бас жағын, Жалаулы, Шолақ көлдерінің маңыи мекендеген. Бегендік руының қауымдары Ертістің оң жағалауында Белағаш даласының солтүстік бөлігінде көшіп жүрген. Арғындардың Шығыс Қазақстандағы орналасуын қарастыра келгенде, олардың батысқа арғындар ұйыса мекендеген Орталық және Солтүстік Қазақстан даласына ойысқанын көреміз: оңтүстігінде солтүстік-батыс Балқаш өңірін бойлай Сарысу, Сарыкеңгір және Қаракеңгір озендерінің бас жағымен, одан әрі солтүстікке қарай оңтүстік Сібір жағына дейін жетеді. Осы кең өңірде барлық Орта жүз тайпаларыыың көптеген рулары мекен еткен, бірақ көбінесе арғындар басым болып отырған. Су көздері мен жайылымдары мол осы аймақты да кезінде жоңғар басқыншылары басып алып, қазақтар оларды кейін қуып шыққан. XIX ғасырдың аяғында жазылған аңыздар бойынша, арғындардың ірі атасының негізін салушы XVI ғасырдың орта шенінде өмір сүрген Мейрам Ертістен Есілге, одан әрі Сарысуға дейін, яғни осы аймақтар шегінде көшіп жүрген. Бұл жерлерге жоңғарлар XVII ғасырдың 20жылдарында келді де, қазақтар негізінен батысқа және Сырдария бойына, ал кейбіреулері Нұра өзенінің орта ағысына ауа көшкен. XVII ғасырдың екінші жартысында Нұра орта ағысы мен бас жағында Қуандық, Қарпық, ал Ерейментау даласында Қанжығалы рулары көшіп жүрді. Қазақтардың жаппай көшіп келуі жоңғарлар қуып шығарылғаинан кейін басталды. Қанжығалылар Ерейментауға, одан әрі Ертіске және Ом өзеніне қарай қоныс аударды. Қарауыл, Атығай рулары Зеренді, Жалтыркөл, Саумалкөл т. б. көлдер айналасына, Мезгіл ормандарына, Көкшетауға, Есіл даласының солтүстік аудандарына көшіп барды. Бірақ негізгі көшіп қоныстанушылар Қуандық руының шаруашылықтары болды. Олар Есіл өзенінің орта ағысында Нұраның төменгі ағысын бойлай жатқан көлдер төңірегінде, Нұраның орта және жоғарғы ағысы бойында, Құланөтпес өзені аңғарында, Қосағаш, Наршөккен, Семізқыз, Бұғылы, Сарытау, Нілді, Жамантогалы, Ортау тауларында орын тепті. Терісаққан өзенінің Есіл өзеніне құяр жеріне дейінгі далаға Қуандық руының қауымдарымен шектесіп, Сүйіндік руы қоныстанды. Осы кең далада көшіп жүрген Орта жүз руларының қазақтары негізінде, жоғарыда айтылғанындай, үш округ: Ақмола, Көкшетау, Құсмұрын және кейіннері Атбасар округтері құрылды. Солардың алғашқысында басқалардан гөрі арғындар мейлінше көп болды. Ақмола округтік приказының деректері бойынша, Ақмола қонысының төңірегінде біржола орныққан, мал шаруашылығымен бірге диқаншылықпен де айналысатын 3 ауыл (215 шаңырақ) болған. Жоғарыда келтірілген кестеде болыстардың атаулары рубасылардың есімдерімен емес, қайта олардан тараған патронимиялар және таксономиялық жіктер арқылы берілген. Мұның өзі рулардың өсіпөніп, бөлініп, жаңа эпонимдер мен патрилинидждер пайда болатынын, уақыт өте келе жаңа рулардың, өзінің рулық тегін жаңадан есептей бастаудың пайда болуына әкеп соғатынын көрсетеді. Енем-Түнғатар болысына бір кезде Қарауыл, ал XIX ғасырда тек оның немересі Түнғатар ру басы болған (қараңыз: 2 кесте) қауымдар бірікті. Бұл болыс атауының бірінші бөлігінің (Енем) тегі рудың неғұрлым ұсақ атасы немесе болыстың, ауыл ақсақалының аты болса керек. № 2, 3, 6, 9 болыстар Алтайдан (Қуандықтың ұлы) басталады. Осы болыстарға енген қауымдардың негізіне әр түрлі эпонимдер: Қареке, Мойын, Алысай, Байдалы (қараңыз: 2 кесте) алынған. № 4, 5 болыстар да Қуандықтан (екінші баласының немересінен (Қарпық-Тінәлі; қараңыз: 2 кесте), ал № 8-ші болыс үшінші баласының немересінен (Өмір-Темеш; қараңыз: 2кесте) тараған. Соңғы Қырғыз-Төртұл болысына әр түрлі этнос біріккен. Бұл жөнінде сәл таратып айтқан жөн. Көшпенді қырғыз қауымдары Ақмола даласына сонау жоңғарларды қуып шыққан кезде келген еді. Кейіннен оларға Көкшетау төңірегінен келген қырғыздар қосылды. Соңғылары, тегінде, Кенесары сұлтанның Қырғызстанға жорығы кезінде соның жағында соғысқан қырғыздар болса керек. Кенесары жеңіліске ұшырағаннан кейін бұл қырғыздар қазақтармен бірге кеткен де, оларға Балуан көлі мен Сасықкөл маңынан жер берілген. Уезд атауының екінші бөлігіне келетін болсақ, аңыздарға қарағанда, Төртуыл ру басы Сүйіндіктің төртінші ұрпағы болған Малай мен Жәдігердің (қараңыз: 2 кесте) ұрпақтарын біріктірген. 1837 жылғы статистикалық деректер бойынша Ақмола сыртқы округінде 67091 адам болған. Солтүстік ендіктің 52 градусынан Қазақстанның солтүстік шекараларына дейін орналасқан қазақ қауымдары (Сібір казак әскерлерінің Петропавл бекінісінен Пресногорьков бекінісіне дейінгі жерін қоспағанда) Көкшетау сыртқы округіне біріктірілді. Осы кең-байтақ аумақта Орта жүздің басқа тайпаларымен шектес тұрған Қарауыл, Атығай, Қанжығалы рулары мекендеген. Мұнда тек арғындарға ғана тоқталайық. Көкшетау округіндегі 13 810 шаңырақтан (109 050 адам) арғындардың үлесіне 5370 шаңырақ тиген, оларда, өз есептеуіміз бойынша, 26 850 адам болган. XIX ғасырдың 40-жылдарына қарай, яғни Көкшетау округі құрылған уақыттан 16 жыл өткеннен кейін шаңырақтар мен болыстар саны көбейген, ал төменде келтіріліп отырған кестеден бұған көз жеткізіп қана қоймай, сонымен бірге арғындардың көшіп жүрген жерлерін де білуге болады. 1824 жылғы ведомоста бар Қанжығалы болысының көрсетілмегеніне қарамастан, 16 жыл ішінде шаңырақ саны 3313 шаңыраққа артқан. == Әдебиет == * ''Аристов Н.А.'' Заметки об этническом составе тюркских племен и народностей и сведения об их численности // Живая старина. Вып. III-IV. Санкт-петербург, 1886.С. 91. * ''Жабагин М.К., Сабитов Ж.М., Агджоян А.А. и другие.'' Генезис крупнейшей родоплеменной группы казахов - аргынов в контексте популяционной генетики // Вестник Московского университета. Серия XXII. Антропология. № 4/2016. 2016. С. 65-66. * ''Сабитов Ж.М.'' Происхождение Аргынов и Маджар с точки зрения ДНК-генетики / Этногенез казахов: историко-генетический аспект. Алматы: Shegire DNA, 2014. С. 271. * ''Красовский М.'' Область сибирских киргизов. Часть 1. Санкт-Петерьург, 1868. С. 336-337. * ''Валиханов Ч.Ч.'' Собрание сочинений в пяти томах. Т.1.Алма-Ата, 1985. С. 308. * * * * * * * * == Сілтемелер == * [http://www.elim.kz/forum/index.php?showtopic=2552/ Аргын - Шежире] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160320141648/http://www.elim.kz/forum/index.php?showtopic=2552%2F |date=2016-03-20 }} * [http://www.history.kz/Articles/argyn.php History.kz Арғындар] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081205141047/http://www.history.kz/Articles/argyn.php |date=2008-12-05 }} * [http://генофонд.рф/?page_id=2536 Полное секвенирование отдельной гаплогруппы G1 измеряет мутации и выявляет миграции] * [http://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0122968Deep Phylogenetic Analysis of Haplogroup G1 Provides Estimates of SNP and STR Mutation Rates on the Human Y-Chromosome and Reveals Migrations of Iranic Speakers]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://генофонд.рф/?page_id=19474 Казахи-аргыны – потомки единого предка или союз племен?] * [https://vk.com/wall-690169_10812https://vk.com/wall-690169_10812 Арғын ішіндегі рулар саны сұрақнама бойынша]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{wikify}} {{Қазақ рулары}} ngjmph8io8tbxh30rvj8edjxt4bqg2y 3479667 3479666 2025-06-13T12:09:12Z Unknown Alash 96268 /* Қоныстану аймақтары */ 3479667 wikitext text/x-wiki {{Infobox Kazakh Clan | атауы = Арғын | таңбасы = Kazakh Tamga 17.svg | таңба_сипаттамасы = | ұраны = Ақжол | шығу_тегі = Басмылдар | жүзі = [[Орта жүз]] | бөлімдері = Бәйбішесінен «5 Мейрам», тоқалынан «7 Момын» | тараулары = «5 Мейрам»: Қаракесек, Қуандық, Сүйіндік, Бегендік, Шегендік. «7 Момын»: Атығай, Бәсентиін, Қарауыл, Қанжығалы, Тобықты, Ақтәжі, Байтәжі. | ақсақалы = | қыстаулары = [[Сарыарқа|Солтүстік Сарыарқа]] | жайлаулары = [[Сырдария]] | торабы = www.argyn.com }} '''Арғын''', кейде '''арғұн''' ([[өзбек тілі|өзб.]] ''argʻin'', [[татар тілі|тат.]] ''аргын'', [[қырымтатар тілі|қырым тат.]] ''arğın'') — түркі [[тайпа|тайпасы]]. [[Орта жүз|Орта жүздің]] құрамындағы алты тайпаның бірі. [[Қырым хандығы|Қырым]], [[Қазан хандығы|Қазан]] және [[Қасым хандығы|Қасым]] хандықтарындағы ең ықпалды төрт тайпаның бірі. == Тайпаның шығу тарихы == Бірқатар ғалымдардың пікірінше, арғындардың шыққан тегі - моңғол тайпалары. == Генетикалық қоры == == Қазақтардың құрамындағы арғындар == === Саны === 1896-1911 жылдары өткен ауыл-шаруашылық санақтарына сәйкес арғындардың саны 509 мың адамға жететін. [[Көкшетау уезі]]нде қазақтардың 82 % ([[атығай]], [[Қарауыл руы|қарауыл]]), [[Павлодар уезі|Павлодар уезінде]] 78 % ([[бәсентиін]], сүйіндік), [[Қарқаралы уезі|Қарқаралы уезінде]] 78 % (сүйіндік, қаракесек), [[Ақмола уезі|Ақмола уезінде]] 67 % ([[қуандық]], [[Қанжығалы руы|қанжығалы]]), [[Торғай уезі|Торғай уезінде]] 50 % ([[шегендік]], саржетім, ақташы, үмбетей), [[Атбасар уезі]]нде 46 % (қуандық, шегендік және т.б.), [[Петропавл уезі]]нде 39 % (атығай, қарауыл), [[Омбы уезі|Омбы уезінде]] 35,3 % (айдабол), [[Семей уезі|Семей уезінде]] 32 % ([[тобықты]]) құрайтын. А.А.Темірғалиевтің мәліметтері бойынша арғындардың саны 1911-1913 жылдары 753 мыңға, ал [[Мұхаметжан Тынышбайұлы|Мұхамеджан Тынышбайұлының]] деректеріне сәйкес 1917 жылы 890 мыңға жететін. === Қоныстану аймақтары === [[File:Карта зимних и летних кочевок в области сибирских киргизов.jpg|thumb|left|280px|Арғын тайпасының құрамындағы рулардың қоныстануы]] Арғын тайпасының рулары бүкіл Қазақстанда қоныстанды, бірақ олардың мейлінше көп табан тіреген жерлері мыналар: Орталық Қазақстанда Есіл, Құланөтпес, Терісаққан, Қума өзендерінің аңғары, Қорғалжын, Теңіз көлдеріпің төңірегі, Нұра өзені мен оның көптеген салаларының бойы; Шығыс Қазақстанда Шыңғыстау, Шұбартау даласы, Тоқырау, Бақанас өзендерінің бойы, Солтүстік Балқаш өңірі, Қарқаралы таулары және оның көптеген өзендері бар төңірегі, Ащысу, Нұра өзендерінің бас жағы, Қарасор, Қатынкөл, Саумалкөл көлдерінің төңірегі, Баянауыл маңы мен Ертіс бойы; Солтүстік Қазақстанда Кішіқарой және Ебейті көлдерінен бастап, одан әрі Есіл мен оның салалары бойымен батысқа қарай, Зеренді, Алабота, Жалбыркөл, Сәулекөл, Ақпан-бөрлі, Тайсары, Жабай, Жыланды өзендерінің т. б. бойы. === Шежіресі === '''Бәйбішесінен «5 мейрам»:''' # [[Қаракесек (Арғын)|Қаракесек]]: ''қамбар, жалықбас, шұбыртпалы, бошан (таз, байбөрі, машай (қояншы-тағай, керней-кәрсон), жанту, манат), әлтеке (алмұрат, дос, қойкел, сапақ, есболат, өтеген), сарым (тоқсан, өтеміс), қара (қожас, жарас, бәркөз, өтеп, тақабай, мұрат, дүзен, тоқан) және шор (дүйсенбай, шекшек, тілеубай, әйтімбет, кожам, алтөбет).'' # [[Қуандық]]: ''алтай-қарпықтар, тоқа, сармантай, мұрат, сайдалы, нұрбай, алсай), есенғарт, аманғарт, өмір, темір, темеш.'' # [[Сүйіндік (Орта жүз)|Сүйіндік]]: ''қаржас, орманшы, құлболды (айдабол, күлік, ақбура, тұлпар, қаблан), жанболды, мәжік (малай, жәдігер).'' # [[Бегендік]]: ''қозған (қарақозған, сарықозған, оразгелді (тәңірберді, сырық)).'' # [[Шегендік]]: ''қақсал.'' '''Тоқалынан «7 момын»:''' # [[Атығай]]: ''кұдайберді, бәйімбет, бағыс, баба, ақкиік, койлы, кұлансу, бабасан, кадір, елтоқ, сары, есентаңырық, сүйіндікқар, майлыбалта.'' # [[Бәсентиін]]: ''ақмайдан, бекмайдан, тоқмайдан, ақтілес, күшік, карабұжыр, апай, бөрі, сырым, төрт сары.'' # [[Қарауыл руы|Қарауыл]]: ''жақсылық, кұрманқожа, кұлынша, кұлымбет, түнқатар, қылды, ботпан, жаулыбай, ақонай, коңырша, қантай.'' # [[Қанжығалы руы|Қанжығалы]]: ''есен, бозым, каракула'' # [[Тобықты]]: ''жуантаяқ, дадан, мұсабай, көкше, бораншы.'' # Дәуіт. # Ақтәжі, Байтәжі. '''Әйелі Айнамкөзден «кіші арғындар» немесе «тоқал арғындар»''' # [[Төмен шекті|Төменгі шекті]]: ''саржетімдер: құлқай, өтей, алдияр (таз), мадияр, қойсары, байсары, сүгір, жиенбет''. Саржетім құрамына кірмейтін ''тағышы.'' # [[Жоғары шекті]]:''қараман, шақшақ, айдерке, қырықмылтық, әлімбет, бәйімбет, төлек.'' '''Қызынан (жиен)''' # [[Тарақты]]: ''апай, тоқтауыл, қыдыр, жәші, әлі, сары, әйтей, қосанақ, алакөз, шәуке, әлеуке, төлес, сойылқас, шұңғырша, көгедей'' === Ұрандары мен таңбалары === {| class="wide" ! Тайпа ! Ру ! Таңбасы ! Ұраны |- ! [[Орта жүз]] ! ! [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]] босаға ! |- | [[Арғын]] | | [[File:Kazakh Tamga 17.svg|30px]] көз | Ақжол, Қарақожа |- | |Қаракесек |[[File:Kazakh Tamga 17.svg|30px]] көз |Қарқабат |- | |Сүйіндік |[[File:Kazakh Tamga 17.svg|30px]] көз |Төртуыл |- | | Тарақты | [[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]] тарақ, [[File:Kazakh Tamga 24.svg|30px]] | Жауқашар |- | | Жоғары шекті | [[File:Kazakh Tamga 76.svg|30px]] жоғары шекті | |- | | Төменгі шекті | [[File:Kazakh Tamga 77.svg|30px]] төменгі шекті | |- |} Арғындар Кіші жүз жерінде де мекен еткен, ол жерлер: Қарақамыс, Шошқалы, Сарыкөл, Қойбағар көлдерінің төңірегі, көптеген шағын өзендердің бойы мен осы көлдер маңындағы алқаптар, Торғайға құятын Үлкентамды, Мойылды, Сарыторғай деген шағын өзендердің бойы, сондай-ақ Торғай өзенінің бас жағы және Сарыкөл төңірегі. [[File:Kazakh tribes on map (1730).jpg|thumb|left|280px|[[Филипп Иоганн фон Страленберг|Ф.И. фон Страленбергтің]] 1730 жылғы картасындағы арғын тайпасының (''Tribus Argun'') қоныстануы]] == Қырым татарларының құрамындағы арғындар == == Татарлардың құрамындағы арғындар == Арғындар Қазан және Қасым хандықтарындағы ең текті әулеттердің бірі болды. Олар жергілікті хан диуандарының құрамында болып, екі мемлекеттің ішкі және сыртқы саясатына ықпал етті. == Башқұрттардың құрамындағы арғындар == Башқұрт халқының құрамында қоныстанған қазақ арғындарының ұрпақтары. == Хакастардың құрамындағы арғындар == Арғындар хакастардың хызыл субэтникалық тобына кіріп, ұлық арғын және кіші арғын болып екіге бөлінеді. Олар XVI ғасырдың аяғы мен XVII ғасырдың басында Алтысар ұлысында қоныстанған қазақ арғындарының ұрпақтары. == Тарихы == Округтегі ең көп Қаракесек руы бірінші топқа Мейрамсопыға жатады. Бұл жерде де туыстық ру басынан емес, Қаракесектен тарайтын жаңа <s>патрилиндждерден</s> басталады: Көшім Қаракесектің үшінші ұрпағы Көшім атасының (қараңыз: 2-кесте). Қамбар Қаракесектің асырап алған баласының; Байбөрі Қаракесек немересінің; Айбике және Нұрбике-Шаншар-Қаракесектің Шаншар әйелдері (Айбике мен Нұрбике) қосылған Қаракесектің төртінші ұрпағының; Қарсон Қарпық Қаракесектің төртінші ұрпағы болатын. Қарсон атасы мен Қуандық руы Қарпық атасының; Әлтеке Сарым осы аттас аталарының Қояншы Тоғай Қаракесектен төртінші ұрпақ болатын Қояншы жәие Тоғай аталарының атымен аталады. Сондай-ақ, арғын тайпасында дербес болыс құрған Тарақты руын да атап өткен жөн. Егер XIX ғасырдың 30-жылдарында болыстар (5-кестені қараңыз), мысалы, Қарауыл, Әлтеке-Сарым сияқты біртектес болса, 40-жылдарда болыстардың бөлшектепуі немесе түрлі рулардың бір болысқа бірігуі де біртектес болды. Мысалы, Тобықты болысы, Дадан, Мәмбет, Күшік-Тобықты (Дадан Тобықты, сондай-ақ Тобықтыдан тарайтын бесінші ұрпақ Мәмбет пен Күшік (қараңыз: 2-кесте) болып бөлінгеи. Ал Қарауыл-Қамбар болысы екі, қарауыл қазақтарының бір болысқа біріккені көрсетеді. Алуан түрлі қауымдардың мұндай бірлестіктері жайылымдарды және жалпы алғанда өз мүдделерін бірлесіп қорғау қажеттігінен туды. Шынына келгенде, 30-жылдарда Қарауыл атасы 4 ауылдан, ал Қамбар атасы 10 ауылдан тұрған (қараңыз: 5-кесте). Өстіп үлкен бір болысқа біріккенде ғана олар басқаларына қарсы тұра алатын еді. Бірақ болыстардың бөлшектенуі бұдан әрі де жиі кездесті, оған жайылымдардың жеткіліксіздігі мен жаңа қоныстар іздестіру себеп болды. Мәселен, 30-жылдары Тобықты болысында басқалардың бәрінен де көп көрсеткіш 50 ауыл болған (қараңыз: 5-кесте). 40-жылдардың басында олар Мәмбет-Тобықты, Күшік-Тобықты болыстарына бөлінді (қараңыз: 4-кесте). 1850 жылғы 18 қаңтарда Мәмбет-Тобықты болысының старшындары мен билері Қарқаралы округтік приказына бұл болысты (16 старшындық; 1723 шаңырақ) екіге бөлуді, одан 8 старшындықты (825 шаңырақ) бөліп шығаруды өтіне келіп, олар былай деген: «...басқа 8 старшындық пен болыс басқармасынан мүлде басқа жақта әрі алыс қашықтықта (200 шақырымнан астам) болғандықтан, заңда көрсетілген міндеттерді атқаруда да, тығыз орналасқан қоныста малды азықтандыруда да қиыншылықтарға ұшырап келдік, қазір де ұшырап отырмыз». Сібір қазақтары шекаралық басқармасының ұсынысы бойынша, бұл болыс кейін: Мәмбет-Тобықты және Жүз-Мәмбет-Тобықты деген екі болысқа бөлінді. Одан бұрып, 1843 жылы, Байбөрі болысы екіге бөлінген болатын. Егер 30-жылдары 279 ауылдағы 16532 шаңырақта барлыгы 115240 жан болса (қараңыз: 5 кесте), 1841 жылғы деректер бойынша Қарқаралы округіндегі 136 ауылдағы 15022 шаңырақта 101 251 адам болған. Ауылдардың, шаңырақтардың, халықтың бұлайша кемуіне, сөз жоқ, кейбір ауылдардың солтүстікке (Баянауыл таулары мен Ертіс жағына) және батысқа (Ақмола даласына) көшіп кетуі себеп болған. Облыстық басқару формасына көшкен кезде Қарқаралы арғындары дербес әкімшілік өлшем Қарқаралы уезі болып келген еді, ол уезд Шыңғыстаудың батыс сілемдеріггеп Мойынты озені мен Ақадыр шептеріііе дейін, Балқаш көліпен Баянауыл таулары аймағына дейіп созылып ж а та тын. 1897 жылғы деректер бойынша, уезде барлығы 104569 қазақ болған. Онда 181 старшындық болып, олардағы шаруашылықтар саны 30 528ге жеткен. Алғашқы он жыл ішінде уезд халқы көбейіп, 38 616 шаруашылыққа жетті, олардың ішінде арғындар 32 515 шаруапіылық еді. Қалған шаруашылықтар басқа тайпаларға жатады. (Олар жайында тиісті бөлімдерде айтылады). Қазақстанда облыстық басқаруды енгізе отырып, орыс үкіметі жаңа әкімшілік өлшемдер енгізуге, оларға рульщ атау бермей, топономикасын қоса өзгертіп, рулық негізді түптамырымен жоюға ұмтылды (мысалы, Тоқырауын Тоқырауын өзені, Шұбартау ІШұбар таулары т. б.). Уезде барлығы 19 болыс болды. Мұндай саясат Ресейдің өзіндегі капитализм дамуына байланысты түбегейлі өзгерістерге сай келген еді. Жергілікті феодалдардың билігіне балта шабу арқылы патша өкіметі олардың қолынан экономикалық, саяси күштерді тартып алып, Қазақстанды жалпыресейлік қажеттерге байлап матады. Олар бұл арқылы ең бастысы Қазақстанды өзінің өнеркәсіп тауарлары үшін шикізат базасы мен рыногына айналдыруды мақсат өтті. Тарақты руы Шыңғыстаудың солтүстік-батысындағы Босаға, Шаған өзендерінің бойын мекендеген. Оның 104 шаруашылығы Қу бөлысы болды. Бұл болыста сол рудың Жантоқа және Тоқтауыл деген екі атасы жайлады. Уездің шығыс бөлігінде солармен қатар түрлі болыстарға бөлшектеліп кірген Қамбар руы тұрған. Айт және Олжас аталары (462 шаруашылық) Темірші, ал Толы бай, Шана, Сарман, Тілеу аталары (240 шаруашылық) Абыралы болысы болғаи. Кейт тауларын Қарауыл руы мекендеген. Оның Байтуған, Құттықадам аталары (400 шаруашылық) Кент болысының құрамыиа еиген. Қуандық руы Нұра өзені мен соған құятын Шиелі өзенінің бойыида, Батпаққара көлі төңірегінде көшіп жүрді. Бұл жерлерде Алтай тармағына кіретін жәие Ақсары болысын құрайтын Итболды, Байболды аталарының 250 шаруашылығы көшіп жүрген. Балқаш көлінің сәл солтүстігінен бастап, даладағы Сарыбұлақ жәие Жәмші жылгаларына дейін, Мойынты өзенінің бойында Шұбыртпалы руьшың Көкала, Күйелі аталары мекеп еткен. Бұл аталардың 500 шаруашылығы Мойынты болысының құрамына енген. Қаракесек руынан кейінгі сайы ең көп Тобықты руы Шыңғыстау мен оның төңірегіне, әсіресе Ащысу мен Шаған өзендерінің арасына, сонымен қатар Ащысуға құятын Шынбай өзенінің бойына қоныстанды. Аңыздарда Тобықты руынан шыққан Тоқтамыс XVIII ғасырдың 80-жылдарының аяғында Көкше таудан Шыңғыстауға Абылай ханның кіші ұлы Шама сұлтанды әкеліп, ол көп ұзамай жуантаяқ атасы қазақтарының билеушісі деп жариялапғап деліпеді (қараңыз: 2 кесте). XIX ғасырдың 40-жылдарында Шама батыр Дадан атасын Солтүстік Балқаш өңірі мен Қотанбұлақ алқабына қуып жіберген. Көп кешікпей Шама батыр жоғарыда аталған алқапқа көшкен. Шыңғыстауды жуантаяқ атасынан басқа Мұсабай, Көкше аталары (қараңыз: 2кесте) мекендеген. Шыңғыстауды және оның солтүстігі мен шығысында жатқан кең даланы мекеи еткен тобықтылар XIX ғасырдың екінші жартысында Семей облысының құрамына еніп, Шаған (10 ауыл, 1167 шаңырақ), Бөрлі (10 ауыл, 1451 шаңырақ), Шыңғыс (11 ауыл, 1155 шаңырақ), Мұқыр (2 ауыл, 1586 шаңырақ) болыстарымен қоса Қызылмола болысының бір бөлігін иеленген. Семей облысындағы 2606 шаруашылықтан тобықтылардың үлесіне (Бесқарағай болысындағы азын-аулақ Тарақты руын 8 ауыл, 1239 шаңырақты қосқанда) 11284 шаруашылық тиген, ал барлық арғындар 12525 шаруашылық болған. Тобықты руынан қуып жіберіліп, Балқаш өңіріне кеткен Дадан атасы (қараңыз: 2кесте) Қарқаралы уезіпің 1252 шаруашылығы бар Батыс Балқаш болысы болды. Уезд жерінің қалған басым көпшілігі Қаракесек руының, оның Бошай, Майқы, Танас, Жылықбас, Сарым деген т. б. аталарының (қараңыз: 2кесте) қонысына айналды. Олар Тоқырауын, Қусақ, Ашаңбел, Мұқыр өзендерінің бойын, Қарқаралы, Кент, Қу, Едірей, Қарпытай, Қызыларай, Қоңыр тауларын, осы өңірдегі көптеген алқаптарды мекендеді. Оларда 28036 шаруашылық бөлды. Қазақстанның шығысындағы жайылымдарға қазақтардың Орталық Қазақстан даласынан Ерейментау арқылы және одан әрі шығысқа қарай Баянауыл тауы мен көлдеріне, Ертіс өңіріне қайтып оралғаны жоғарыда айтылды. Баянауыл тауына бірінші болып Сүйіндік руы келген. Олардың келуі Сүйіндік руының коптеген тармақтарын бастап келген Айдаболдың немересі Олжабай батырдың есімімен байланыстырылады (қараңыз: 2 кесте). Айдаболдың өзі Ташкент маңында өлген. Олжабай батыр Абылай сұлтан әскерінде қызмет етіп, қалмақтарға қарсы күреске белсене қатысқан. 1730 жылы ол Айдабол руының жеті ұрпағымен Баянауыл төңірегінде қалмақтарды оңтүстікке қарай қуып, жері құйқалы, көлі тұнық, орманы киіздей Баянауыл тауы мен оның төңірегін өзіне қаратып алған. Айдаболдар өз иеліктерін одан әрі Далба, Қызылтау тауларына дейін кеңейткен. Айдабол руының жазғы жайлауы Көкшетау округінің солтүстігінде, Айдабол руының белгілі биінің есімімен аталған Торайғыр көлі аймағында болған. Жоғарыда айтылғанындай, қаракесектер Қарқаралы тауынан ығыстырып шығарған Қанжығалы руы Ерейментауға, бір бөлігі Ертіс өзенінің бойына, Песчаный поселкесінің тұсына көшіп барған. Сол жылдары Қызылтау мен Далба тауына Сүйіндіктің асырап алған баласы Қаржастың ұрпақтары көшіп келген. Мұса Шормановтың (белгілі би, қоғам қайраткері әрі өлкетанушы) бабасы Сәти Түркістаннан келіп, Қылтауға қоныс тепкен. Оның қыстаған жері Сәтитас деп аталып кеткен. Жаздыгүні Сәти өзінің Қаржас руымен, сондай-ақ Құлболды, Жанболды және Орманшы руларымен (халық арасында олар «төртуыл — төрт туыстың ұрпағы» деп аталып кеткен) бірге батысқа қарай алыстап, Итемген, Мамай көлдеріне кетіп қалған, ал ол колдер сол жерлерде жерленген төртуыл билерінің есімдерімен аталған. Айдаболдың Қаржас тармағымен қоса бұл жерлерге Бегендік руының Қозған, Тәңірберді және Сарық аталары көштіп келіп, Қызылтауға ірге тепкен. Осы жерге Жолболды руының Орманшы атасы көшіп келді, бірақ олар, арғындардың басқа аталары сияқты, Орталық Қазақстаннан емес, қайта Шу өзенінің оңтүстігінен келген еді. Ертістің сол жағалауын Бәсентиын руының көптеген аталары мекендеді. Сәмек, Бәйімбет, Күшік аталары (қараңыз: 2 кесте) Ертіс бойына 1800 жылы келген. Орыс үкіметі оларға Ямышев, Подстепной поселкелері арасындағы жерді берді. Бәсентиін руының қауымдары жаз кезінде алыстағы Обь өзеніне дейін емін-еркін көшіп барып, Алтай таулы округінің жерінде еркін жайлап жүрді. Бірақ Сібірді отарлаудың күшеюіне байланысты (ХІХ ғасырдың 70-жылдары) Бәсентиін руының қазақтары қайтадан сол жағалауға көше бастады (қараңыз: 2 кесте). Бәсентиін руының Апай атасы кейін пен Павлодардың негізі қаланған жер маңында көшіп жүрген. Көлденең және Сатыбалды аталарының (қараңыз: 2 кесте) қонысы тортұлдар келгенге дейін де Баянауыл тауларының шығыс беткейінде болатын. Төртұлдар келген соң, олар ығыстырылып шығарылып, өздерінің Апай атасындағы туыстарына көшіп барды. 1833 жылдың жазында жаңадаи екі округ: Ямышев бекінісі тұсынан, Баянауыл және Омбы бекінісінің оңтүстік-батыс жағынан Үшбұлақ округі құрылды. Басқаларымен бірге бұл округтер де Арғын тайпасы рулары мен аталарының көшпенді қауымдарына қараған. Егер Арғындардың рулық құрылымына назар аударатын болсақ, аталған болыстарға көбінесе өздері әр түрлі патрилиндждер мен таксономиялық жіктерден бастау алатын қауымдардың біріккенін көреміз. Мысалы, 5 болыстар сүйіндік руына, ал оларға енетін қауымдар әр алуан жіктер мен аталық жіктерге жатады. Айтар болсақ, бірінші болыс үш негізден таралған: Ақбура мен Тұлпар ағайынды, ал Қаржас оларға немере болады (қараңыз: 3кесте). 5 болысқа Қаржас ұрпақтарынан: оның (Қаржастың) ұлы Алтын (Алтынторы) меи немересі Сатылғаннан (қараңыз: 2кесте) тарайтын ұрпақтар жиналған. Мұндай нәрсе Сүйіндік руының басқа болыстарынан да байқалады. Бұған оқырман Арғын руының құрылымына назар аударып көз жеткізе алады. Қозған болысы Бегендік руына жатады (қараңыз: 2кесте), ал қалған болыстардың қайсысына жататынын атауларынан аңғаруға болады. Баянауыл округі құрамында 122 ауыл болып, оларда Арғын тайпасының әр түрлі руларына жататын 6955 шаңырақ бар деп есептелген. 1835 жылғы деректер бойынша, округте 65 465 адам болғап. Баянауыл округіне жатқызылған бірнеше болыс Томск губерниясында: 19 ауылдан тұратын (1001 шаңырақ) Сәмеке Бәсентиін болысы Бийск округінде Подстепной станицасы мен Босаға алқабына жақын жерде, 4 ауылдан тұратын (60 шаңырақ) Күшік болысы (Күшік Қаракесектің төртінші ұрпағы (қараңыз: 2 кесте) Барнаул округінде Қарағай және Ақсеңгір алқабында көшіп жүрген. Сібір мекемелерінің бұратаналарды басқару туралы «Заңдар жинағының» 188 бабы негізінде бұл қазақтар ішкі шеп жерінен сыртқы округтер аймағына қуып жіберілуге тиіс болатын. Алайда сыртқы округтерде бос жайылымдардың болмауы себепті бұл шаруашылықтар Томск губерниясында уақытша қалдырылған еді. Санкт-Петербургтегі М. Е. Салтыков-Щедрин атындағы Мемлекеттік көпшілік кітапханасының қолжазба бөлімінде (қосымша тізбе, № 64) Жеке Сібір корпусы Бас штабы жанында жасалған «Сібір бастықтарына қарасты Қырғыз даласының картасы» сақтаулы, онда қазақ рулары қоныстарының шамамен алынған жерлері көрсетілген. Архив деректері мен әлгі картаның көрсетулеріие сәйкес, Үшбұлақ округінің шекарасы батысында Үшбұлақ мекеиі (Көкшетаудың оңтүстік-шығысында) ауданынан басталып, солтүстік-шығысында Ертіске дейін созылып жатқан; солтүстігінде Үлкен-Қарой, Теке көлдерін, оңтүстігінде Сілеті-Теңіз көліп қамтыган. Бұл аумақ Үшарал округі таратылғаннан кейін Көкшетау округінің оңтүстік бөлігіне айналды, бірақ біз барлық мәліметтерді бастапқы округ бойынша келтіреміз, өйткені Сібір ведомствосының архив істеріиде ол жөніндегі мәліметтер тым аз. 1835 жылғы мәліметтер бөйынша округте 54344 адам болған. Сонымен, округ аумағын Арғын тайпасының: қанжығалы және қарауыл руларының аталары мекендеген. Олардың қоныстары көбінесе Ерейментаудан шығысқа қарай болған да, оның батыс жағына қарай көшкен (қараңыз: 2 кесте). Әжібай тармағы Қанжығалы руының 8 атасын біріктірген. Жоңғарларға қарсы күресте ерекше көзге түскен Бөгенбай батыр Қанжығалы Бөгенбай деп те аталады (қараңыз: 2 кесте, сегізінші ұрпақ). Ішкі жақта, яғни Ертістің оң жағалауында тұрған қазақтарға да арнайы тоқтала кеткен жөн. Бұл жерлер Семей ішкі округінің бір бөлігі болатын және әр түрлі ведомстволарға бағындырылған еді. Жер пайдалану ережелеріне сәйкес, қазақтар Кабилеттік жерлерде барлығы 787 шаруашылыққа (39,4%) учаскелерді жалға алып, Белағаш даласы дейтін жерде; «еркін дала» аймағында 657 шаруашылық (33%); Сібір казак әскерінен жалдап алынған жерде 168 шаруашылық (8,4%) тұрды. 112 шаруашылық (6%) Семейде тұрақты мекен етін, олардың Белағаш даласында егістігі болды. Округке есептелген 266 шаруашылық (13%) округ шегінен тыс жерлерде көшіп жүрді. Белағаш даласы дегеніміз Семейден солтүстікке қарай жатқан кеңбайтақ жер, ал «еркін дала» Жалқарағай, яғни Шульба тоғайы. XVIII ғасырдың аяғында Жалқарағай бос жатқан жер еді, оған қазақтар қыстыгүні сол жағалаудан өздерінің табындарын айдап апаратын. Бұл жерге бірінші болып Уақ тайпасының қауымдары көшіп барды да, Семей округін ұйымдастырған кезде болыстың аты солардың атымен (Байуақ) аталды. Мұнда біртіндеп түрлі тайпалардың басқа рулары да көшіп келе бастады, сөйтіп көп ұзамай Белағаш және «еркін дала» бір Белағаш болысына айналды. Бұл болыстың 1444 шаруашылығынан Тобықты руының қауымдары 551 шаруашылық (38,2%), Қаракесек 170 шаруашылық (11,79%), Тарақты 79 шаруашылық (5,49%) болды, ал бүкіл Арғын тайпасының шаруашылықтар саны 700 еді (55,59%). XIX ғасырдың екінші жартысында Баянауыл және Үшбұлақ сыртқы округтерінің, Семей ішкі өкругінің қа зақтары Семей облысындағы Семей және Павлодар уездерінің құрамына енді (1868, 1881 жж. реформалар). Семей уезіндегі 26 062 шаруашылықтан арғындардікі 12 525 шаруашылық болды. Саны ең көп Тобықты руы еді, олар уездің оңтүстік-батыс бөлігін Шыңғыстау жазығын мекендеді. Тарақты руының көпшілігі солтүстік жағында, Черный поселкесі ауданында көшіп жүрді. 1893 жылғы санаққа қарағанда Павлодар уезінде 21 877 шаруашылықты біріктірген 144 старшын бөлғатт. XX ғасырдың бас кезінде уездегі шаруашылықтар саны 13,5 мыңнан астам шаруашылыққа көбейді. Мұншама көп шаруашылық қайдан келген және оны туғызған не? 1891 жылы дала облыстарын басқару туралы заң енгізілгеннен кейін орыс әкімшілігі қазақ шаруашылықтарының әр облыс, уезге қарайтынын түпкілікті анықтауды талап етті. Павлодар уезі Томск және Тобыл губернияларымен шектесіп жатты да, оның көптеген шаруашылықтары осы губерниялардың жерлерінде, әсіресе Құлынды даласында көшіп жүретін, ал Құлынды даласында көшіп жүруге Министрлер Кабинетінің 1880 жылғы 22 қарашада бекіткен ережесіне сәйкес рұқсат етілген еді. Тегінде, Павлодар уезінде шаруашылықтардың бұлайша күрт көбеюін халықтың табиғи осуімен ғана емес, сонымен қатар бұрын Томск және Тобыл губернияларының жерлерінде көшіп жүрген қазақ шаруашылықтарының далаға қайта қуылып тығылуымен де түсіндіруге болады. Уезде Орта жүз қазақтарының 35 396 шаруашылығы көшіп жүрген, олардың ішінде арғындардікі 27327 шаруашылық. Аумақтың негізгі бөлігін Сүйіндік руының Қаржас, Ңұлболды, Орманшы, Жапболды аталары алып жатты. Осы аталар «төртул» деген бір этнонимге бірікті (қараңыз: 2кесте). Құлболды мен Айдабол аталары Баянауыл, Далба, Қызылтау тауларын қыстап, жаздыгүні Есіл даласындағы Торыайгыр көліне қарай солтүстік-шығысқа қашықтап кетіп отырған. Бәсентиін руы (Сәмек, Бәйімбет, Күшік, Анай, Көлденең, Сатыпалды аталары қараңыз: 2 кесте) Ертістің сол жағалауыттда Ямышев бекінісінің тұсынан Песчаный поселкесі не дейін көшіп жүрген. Қанжығалы руы (Әжібай тобы) Жасанақ көліне құятын Шідерті өзенінің бас жағын, Жалаулы, Шолақ көлдерінің маңыи мекендеген. Бегендік руының қауымдары Ертістің оң жағалауында Белағаш даласының солтүстік бөлігінде көшіп жүрген. Арғындардың Шығыс Қазақстандағы орналасуын қарастыра келгенде, олардың батысқа арғындар ұйыса мекендеген Орталық және Солтүстік Қазақстан даласына ойысқанын көреміз: оңтүстігінде солтүстік-батыс Балқаш өңірін бойлай Сарысу, Сарыкеңгір және Қаракеңгір озендерінің бас жағымен, одан әрі солтүстікке қарай оңтүстік Сібір жағына дейін жетеді. Осы кең өңірде барлық Орта жүз тайпаларыыың көптеген рулары мекен еткен, бірақ көбінесе арғындар басым болып отырған. Су көздері мен жайылымдары мол осы аймақты да кезінде жоңғар басқыншылары басып алып, қазақтар оларды кейін қуып шыққан. XIX ғасырдың аяғында жазылған аңыздар бойынша, арғындардың ірі атасының негізін салушы XVI ғасырдың орта шенінде өмір сүрген Мейрам Ертістен Есілге, одан әрі Сарысуға дейін, яғни осы аймақтар шегінде көшіп жүрген. Бұл жерлерге жоңғарлар XVII ғасырдың 20жылдарында келді де, қазақтар негізінен батысқа және Сырдария бойына, ал кейбіреулері Нұра өзенінің орта ағысына ауа көшкен. XVII ғасырдың екінші жартысында Нұра орта ағысы мен бас жағында Қуандық, Қарпық, ал Ерейментау даласында Қанжығалы рулары көшіп жүрді. Қазақтардың жаппай көшіп келуі жоңғарлар қуып шығарылғаинан кейін басталды. Қанжығалылар Ерейментауға, одан әрі Ертіске және Ом өзеніне қарай қоныс аударды. Қарауыл, Атығай рулары Зеренді, Жалтыркөл, Саумалкөл т. б. көлдер айналасына, Мезгіл ормандарына, Көкшетауға, Есіл даласының солтүстік аудандарына көшіп барды. Бірақ негізгі көшіп қоныстанушылар Қуандық руының шаруашылықтары болды. Олар Есіл өзенінің орта ағысында Нұраның төменгі ағысын бойлай жатқан көлдер төңірегінде, Нұраның орта және жоғарғы ағысы бойында, Құланөтпес өзені аңғарында, Қосағаш, Наршөккен, Семізқыз, Бұғылы, Сарытау, Нілді, Жамантогалы, Ортау тауларында орын тепті. Терісаққан өзенінің Есіл өзеніне құяр жеріне дейінгі далаға Қуандық руының қауымдарымен шектесіп, Сүйіндік руы қоныстанды. Осы кең далада көшіп жүрген Орта жүз руларының қазақтары негізінде, жоғарыда айтылғанындай, үш округ: Ақмола, Көкшетау, Құсмұрын және кейіннері Атбасар округтері құрылды. Солардың алғашқысында басқалардан гөрі арғындар мейлінше көп болды. Ақмола округтік приказының деректері бойынша, Ақмола қонысының төңірегінде біржола орныққан, мал шаруашылығымен бірге диқаншылықпен де айналысатын 3 ауыл (215 шаңырақ) болған. Жоғарыда келтірілген кестеде болыстардың атаулары рубасылардың есімдерімен емес, қайта олардан тараған патронимиялар және таксономиялық жіктер арқылы берілген. Мұның өзі рулардың өсіпөніп, бөлініп, жаңа эпонимдер мен патрилинидждер пайда болатынын, уақыт өте келе жаңа рулардың, өзінің рулық тегін жаңадан есептей бастаудың пайда болуына әкеп соғатынын көрсетеді. Енем-Түнғатар болысына бір кезде Қарауыл, ал XIX ғасырда тек оның немересі Түнғатар ру басы болған (қараңыз: 2 кесте) қауымдар бірікті. Бұл болыс атауының бірінші бөлігінің (Енем) тегі рудың неғұрлым ұсақ атасы немесе болыстың, ауыл ақсақалының аты болса керек. № 2, 3, 6, 9 болыстар Алтайдан (Қуандықтың ұлы) басталады. Осы болыстарға енген қауымдардың негізіне әр түрлі эпонимдер: Қареке, Мойын, Алысай, Байдалы (қараңыз: 2 кесте) алынған. № 4, 5 болыстар да Қуандықтан (екінші баласының немересінен (Қарпық-Тінәлі; қараңыз: 2 кесте), ал № 8-ші болыс үшінші баласының немересінен (Өмір-Темеш; қараңыз: 2кесте) тараған. Соңғы Қырғыз-Төртұл болысына әр түрлі этнос біріккен. Бұл жөнінде сәл таратып айтқан жөн. Көшпенді қырғыз қауымдары Ақмола даласына сонау жоңғарларды қуып шыққан кезде келген еді. Кейіннен оларға Көкшетау төңірегінен келген қырғыздар қосылды. Соңғылары, тегінде, Кенесары сұлтанның Қырғызстанға жорығы кезінде соның жағында соғысқан қырғыздар болса керек. Кенесары жеңіліске ұшырағаннан кейін бұл қырғыздар қазақтармен бірге кеткен де, оларға Балуан көлі мен Сасықкөл маңынан жер берілген. Уезд атауының екінші бөлігіне келетін болсақ, аңыздарға қарағанда, Төртуыл ру басы Сүйіндіктің төртінші ұрпағы болған Малай мен Жәдігердің (қараңыз: 2 кесте) ұрпақтарын біріктірген. 1837 жылғы статистикалық деректер бойынша Ақмола сыртқы округінде 67091 адам болған. Солтүстік ендіктің 52 градусынан Қазақстанның солтүстік шекараларына дейін орналасқан қазақ қауымдары (Сібір казак әскерлерінің Петропавл бекінісінен Пресногорьков бекінісіне дейінгі жерін қоспағанда) Көкшетау сыртқы округіне біріктірілді. Осы кең-байтақ аумақта Орта жүздің басқа тайпаларымен шектес тұрған Қарауыл, Атығай, Қанжығалы рулары мекендеген. Мұнда тек арғындарға ғана тоқталайық. Көкшетау округіндегі 13 810 шаңырақтан (109 050 адам) арғындардың үлесіне 5370 шаңырақ тиген, оларда, өз есептеуіміз бойынша, 26 850 адам болган. XIX ғасырдың 40-жылдарына қарай, яғни Көкшетау округі құрылған уақыттан 16 жыл өткеннен кейін шаңырақтар мен болыстар саны көбейген, ал төменде келтіріліп отырған кестеден бұған көз жеткізіп қана қоймай, сонымен бірге арғындардың көшіп жүрген жерлерін де білуге болады. 1824 жылғы ведомоста бар Қанжығалы болысының көрсетілмегеніне қарамастан, 16 жыл ішінде шаңырақ саны 3313 шаңыраққа артқан. == Әдебиет == * ''Аристов Н.А.'' Заметки об этническом составе тюркских племен и народностей и сведения об их численности // Живая старина. Вып. III-IV. Санкт-петербург, 1886.С. 91. * ''Жабагин М.К., Сабитов Ж.М., Агджоян А.А. и другие.'' Генезис крупнейшей родоплеменной группы казахов - аргынов в контексте популяционной генетики // Вестник Московского университета. Серия XXII. Антропология. № 4/2016. 2016. С. 65-66. * ''Сабитов Ж.М.'' Происхождение Аргынов и Маджар с точки зрения ДНК-генетики / Этногенез казахов: историко-генетический аспект. Алматы: Shegire DNA, 2014. С. 271. * ''Красовский М.'' Область сибирских киргизов. Часть 1. Санкт-Петерьург, 1868. С. 336-337. * ''Валиханов Ч.Ч.'' Собрание сочинений в пяти томах. Т.1.Алма-Ата, 1985. С. 308. * * * * * * * * == Сілтемелер == * [http://www.elim.kz/forum/index.php?showtopic=2552/ Аргын - Шежире] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160320141648/http://www.elim.kz/forum/index.php?showtopic=2552%2F |date=2016-03-20 }} * [http://www.history.kz/Articles/argyn.php History.kz Арғындар] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081205141047/http://www.history.kz/Articles/argyn.php |date=2008-12-05 }} * [http://генофонд.рф/?page_id=2536 Полное секвенирование отдельной гаплогруппы G1 измеряет мутации и выявляет миграции] * [http://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0122968Deep Phylogenetic Analysis of Haplogroup G1 Provides Estimates of SNP and STR Mutation Rates on the Human Y-Chromosome and Reveals Migrations of Iranic Speakers]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://генофонд.рф/?page_id=19474 Казахи-аргыны – потомки единого предка или союз племен?] * [https://vk.com/wall-690169_10812https://vk.com/wall-690169_10812 Арғын ішіндегі рулар саны сұрақнама бойынша]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{wikify}} {{Қазақ рулары}} d77lufuqj89hbiblfc4y7qc7ynvp4ij 3479670 3479667 2025-06-13T12:11:04Z Unknown Alash 96268 /* Саны */ 3479670 wikitext text/x-wiki {{Infobox Kazakh Clan | атауы = Арғын | таңбасы = Kazakh Tamga 17.svg | таңба_сипаттамасы = | ұраны = Ақжол | шығу_тегі = Басмылдар | жүзі = [[Орта жүз]] | бөлімдері = Бәйбішесінен «5 Мейрам», тоқалынан «7 Момын» | тараулары = «5 Мейрам»: Қаракесек, Қуандық, Сүйіндік, Бегендік, Шегендік. «7 Момын»: Атығай, Бәсентиін, Қарауыл, Қанжығалы, Тобықты, Ақтәжі, Байтәжі. | ақсақалы = | қыстаулары = [[Сарыарқа|Солтүстік Сарыарқа]] | жайлаулары = [[Сырдария]] | торабы = www.argyn.com }} '''Арғын''', кейде '''арғұн''' ([[өзбек тілі|өзб.]] ''argʻin'', [[татар тілі|тат.]] ''аргын'', [[қырымтатар тілі|қырым тат.]] ''arğın'') — түркі [[тайпа|тайпасы]]. [[Орта жүз|Орта жүздің]] құрамындағы алты тайпаның бірі. [[Қырым хандығы|Қырым]], [[Қазан хандығы|Қазан]] және [[Қасым хандығы|Қасым]] хандықтарындағы ең ықпалды төрт тайпаның бірі. == Тайпаның шығу тарихы == Бірқатар ғалымдардың пікірінше, арғындардың шыққан тегі - моңғол тайпалары. == Генетикалық қоры == == Қазақтардың құрамындағы арғындар == === Саны === 1896-1911 жылдары өткен ауыл-шаруашылық санақтарына сәйкес арғындардың саны 509 мың адамға жететін. [[Көкшетау уезі]]нде [[қазақтар|қазақтардың]] 82 % ([[атығай]], [[Қарауыл руы|қарауыл]]), [[Павлодар уезі|Павлодар уезінде]] 78 % ([[бәсентиін]], сүйіндік), [[Қарқаралы уезі|Қарқаралы уезінде]] 78 % (сүйіндік, қаракесек), [[Ақмола уезі|Ақмола уезінде]] 67 % ([[қуандық]], [[Қанжығалы руы|қанжығалы]]), [[Торғай уезі|Торғай уезінде]] 50 % ([[шегендік]], саржетім, ақташы, үмбетей), [[Атбасар уезі]]нде 46 % (қуандық, шегендік және т.б.), [[Петропавл уезі]]нде 39 % (атығай, қарауыл), [[Омбы уезі|Омбы уезінде]] 35,3 % (айдабол), [[Семей уезі|Семей уезінде]] 32 % ([[тобықты]]) құрайтын. А.А.Темірғалиевтің мәліметтері бойынша арғындардың саны 1911-1913 жылдары 753 мыңға, ал [[Мұхаметжан Тынышбайұлы|Мұхамеджан Тынышбайұлының]] деректеріне сәйкес 1917 жылы 890 мыңға жететін. === Қоныстану аймақтары === [[File:Карта зимних и летних кочевок в области сибирских киргизов.jpg|thumb|left|280px|Арғын тайпасының құрамындағы рулардың қоныстануы]] Арғын тайпасының рулары бүкіл Қазақстанда қоныстанды, бірақ олардың мейлінше көп табан тіреген жерлері мыналар: Орталық Қазақстанда Есіл, Құланөтпес, Терісаққан, Қума өзендерінің аңғары, Қорғалжын, Теңіз көлдеріпің төңірегі, Нұра өзені мен оның көптеген салаларының бойы; Шығыс Қазақстанда Шыңғыстау, Шұбартау даласы, Тоқырау, Бақанас өзендерінің бойы, Солтүстік Балқаш өңірі, Қарқаралы таулары және оның көптеген өзендері бар төңірегі, Ащысу, Нұра өзендерінің бас жағы, Қарасор, Қатынкөл, Саумалкөл көлдерінің төңірегі, Баянауыл маңы мен Ертіс бойы; Солтүстік Қазақстанда Кішіқарой және Ебейті көлдерінен бастап, одан әрі Есіл мен оның салалары бойымен батысқа қарай, Зеренді, Алабота, Жалбыркөл, Сәулекөл, Ақпан-бөрлі, Тайсары, Жабай, Жыланды өзендерінің т. б. бойы. === Шежіресі === '''Бәйбішесінен «5 мейрам»:''' # [[Қаракесек (Арғын)|Қаракесек]]: ''қамбар, жалықбас, шұбыртпалы, бошан (таз, байбөрі, машай (қояншы-тағай, керней-кәрсон), жанту, манат), әлтеке (алмұрат, дос, қойкел, сапақ, есболат, өтеген), сарым (тоқсан, өтеміс), қара (қожас, жарас, бәркөз, өтеп, тақабай, мұрат, дүзен, тоқан) және шор (дүйсенбай, шекшек, тілеубай, әйтімбет, кожам, алтөбет).'' # [[Қуандық]]: ''алтай-қарпықтар, тоқа, сармантай, мұрат, сайдалы, нұрбай, алсай), есенғарт, аманғарт, өмір, темір, темеш.'' # [[Сүйіндік (Орта жүз)|Сүйіндік]]: ''қаржас, орманшы, құлболды (айдабол, күлік, ақбура, тұлпар, қаблан), жанболды, мәжік (малай, жәдігер).'' # [[Бегендік]]: ''қозған (қарақозған, сарықозған, оразгелді (тәңірберді, сырық)).'' # [[Шегендік]]: ''қақсал.'' '''Тоқалынан «7 момын»:''' # [[Атығай]]: ''кұдайберді, бәйімбет, бағыс, баба, ақкиік, койлы, кұлансу, бабасан, кадір, елтоқ, сары, есентаңырық, сүйіндікқар, майлыбалта.'' # [[Бәсентиін]]: ''ақмайдан, бекмайдан, тоқмайдан, ақтілес, күшік, карабұжыр, апай, бөрі, сырым, төрт сары.'' # [[Қарауыл руы|Қарауыл]]: ''жақсылық, кұрманқожа, кұлынша, кұлымбет, түнқатар, қылды, ботпан, жаулыбай, ақонай, коңырша, қантай.'' # [[Қанжығалы руы|Қанжығалы]]: ''есен, бозым, каракула'' # [[Тобықты]]: ''жуантаяқ, дадан, мұсабай, көкше, бораншы.'' # Дәуіт. # Ақтәжі, Байтәжі. '''Әйелі Айнамкөзден «кіші арғындар» немесе «тоқал арғындар»''' # [[Төмен шекті|Төменгі шекті]]: ''саржетімдер: құлқай, өтей, алдияр (таз), мадияр, қойсары, байсары, сүгір, жиенбет''. Саржетім құрамына кірмейтін ''тағышы.'' # [[Жоғары шекті]]:''қараман, шақшақ, айдерке, қырықмылтық, әлімбет, бәйімбет, төлек.'' '''Қызынан (жиен)''' # [[Тарақты]]: ''апай, тоқтауыл, қыдыр, жәші, әлі, сары, әйтей, қосанақ, алакөз, шәуке, әлеуке, төлес, сойылқас, шұңғырша, көгедей'' === Ұрандары мен таңбалары === {| class="wide" ! Тайпа ! Ру ! Таңбасы ! Ұраны |- ! [[Орта жүз]] ! ! [[File:Kazakh Tamga 18.svg|30px]] босаға ! |- | [[Арғын]] | | [[File:Kazakh Tamga 17.svg|30px]] көз | Ақжол, Қарақожа |- | |Қаракесек |[[File:Kazakh Tamga 17.svg|30px]] көз |Қарқабат |- | |Сүйіндік |[[File:Kazakh Tamga 17.svg|30px]] көз |Төртуыл |- | | Тарақты | [[File:Kazakh Tamga 03.svg|30px]] тарақ, [[File:Kazakh Tamga 24.svg|30px]] | Жауқашар |- | | Жоғары шекті | [[File:Kazakh Tamga 76.svg|30px]] жоғары шекті | |- | | Төменгі шекті | [[File:Kazakh Tamga 77.svg|30px]] төменгі шекті | |- |} Арғындар Кіші жүз жерінде де мекен еткен, ол жерлер: Қарақамыс, Шошқалы, Сарыкөл, Қойбағар көлдерінің төңірегі, көптеген шағын өзендердің бойы мен осы көлдер маңындағы алқаптар, Торғайға құятын Үлкентамды, Мойылды, Сарыторғай деген шағын өзендердің бойы, сондай-ақ Торғай өзенінің бас жағы және Сарыкөл төңірегі. [[File:Kazakh tribes on map (1730).jpg|thumb|left|280px|[[Филипп Иоганн фон Страленберг|Ф.И. фон Страленбергтің]] 1730 жылғы картасындағы арғын тайпасының (''Tribus Argun'') қоныстануы]] == Қырым татарларының құрамындағы арғындар == == Татарлардың құрамындағы арғындар == Арғындар Қазан және Қасым хандықтарындағы ең текті әулеттердің бірі болды. Олар жергілікті хан диуандарының құрамында болып, екі мемлекеттің ішкі және сыртқы саясатына ықпал етті. == Башқұрттардың құрамындағы арғындар == Башқұрт халқының құрамында қоныстанған қазақ арғындарының ұрпақтары. == Хакастардың құрамындағы арғындар == Арғындар хакастардың хызыл субэтникалық тобына кіріп, ұлық арғын және кіші арғын болып екіге бөлінеді. Олар XVI ғасырдың аяғы мен XVII ғасырдың басында Алтысар ұлысында қоныстанған қазақ арғындарының ұрпақтары. == Тарихы == Округтегі ең көп Қаракесек руы бірінші топқа Мейрамсопыға жатады. Бұл жерде де туыстық ру басынан емес, Қаракесектен тарайтын жаңа <s>патрилиндждерден</s> басталады: Көшім Қаракесектің үшінші ұрпағы Көшім атасының (қараңыз: 2-кесте). Қамбар Қаракесектің асырап алған баласының; Байбөрі Қаракесек немересінің; Айбике және Нұрбике-Шаншар-Қаракесектің Шаншар әйелдері (Айбике мен Нұрбике) қосылған Қаракесектің төртінші ұрпағының; Қарсон Қарпық Қаракесектің төртінші ұрпағы болатын. Қарсон атасы мен Қуандық руы Қарпық атасының; Әлтеке Сарым осы аттас аталарының Қояншы Тоғай Қаракесектен төртінші ұрпақ болатын Қояншы жәие Тоғай аталарының атымен аталады. Сондай-ақ, арғын тайпасында дербес болыс құрған Тарақты руын да атап өткен жөн. Егер XIX ғасырдың 30-жылдарында болыстар (5-кестені қараңыз), мысалы, Қарауыл, Әлтеке-Сарым сияқты біртектес болса, 40-жылдарда болыстардың бөлшектепуі немесе түрлі рулардың бір болысқа бірігуі де біртектес болды. Мысалы, Тобықты болысы, Дадан, Мәмбет, Күшік-Тобықты (Дадан Тобықты, сондай-ақ Тобықтыдан тарайтын бесінші ұрпақ Мәмбет пен Күшік (қараңыз: 2-кесте) болып бөлінгеи. Ал Қарауыл-Қамбар болысы екі, қарауыл қазақтарының бір болысқа біріккені көрсетеді. Алуан түрлі қауымдардың мұндай бірлестіктері жайылымдарды және жалпы алғанда өз мүдделерін бірлесіп қорғау қажеттігінен туды. Шынына келгенде, 30-жылдарда Қарауыл атасы 4 ауылдан, ал Қамбар атасы 10 ауылдан тұрған (қараңыз: 5-кесте). Өстіп үлкен бір болысқа біріккенде ғана олар басқаларына қарсы тұра алатын еді. Бірақ болыстардың бөлшектенуі бұдан әрі де жиі кездесті, оған жайылымдардың жеткіліксіздігі мен жаңа қоныстар іздестіру себеп болды. Мәселен, 30-жылдары Тобықты болысында басқалардың бәрінен де көп көрсеткіш 50 ауыл болған (қараңыз: 5-кесте). 40-жылдардың басында олар Мәмбет-Тобықты, Күшік-Тобықты болыстарына бөлінді (қараңыз: 4-кесте). 1850 жылғы 18 қаңтарда Мәмбет-Тобықты болысының старшындары мен билері Қарқаралы округтік приказына бұл болысты (16 старшындық; 1723 шаңырақ) екіге бөлуді, одан 8 старшындықты (825 шаңырақ) бөліп шығаруды өтіне келіп, олар былай деген: «...басқа 8 старшындық пен болыс басқармасынан мүлде басқа жақта әрі алыс қашықтықта (200 шақырымнан астам) болғандықтан, заңда көрсетілген міндеттерді атқаруда да, тығыз орналасқан қоныста малды азықтандыруда да қиыншылықтарға ұшырап келдік, қазір де ұшырап отырмыз». Сібір қазақтары шекаралық басқармасының ұсынысы бойынша, бұл болыс кейін: Мәмбет-Тобықты және Жүз-Мәмбет-Тобықты деген екі болысқа бөлінді. Одан бұрып, 1843 жылы, Байбөрі болысы екіге бөлінген болатын. Егер 30-жылдары 279 ауылдағы 16532 шаңырақта барлыгы 115240 жан болса (қараңыз: 5 кесте), 1841 жылғы деректер бойынша Қарқаралы округіндегі 136 ауылдағы 15022 шаңырақта 101 251 адам болған. Ауылдардың, шаңырақтардың, халықтың бұлайша кемуіне, сөз жоқ, кейбір ауылдардың солтүстікке (Баянауыл таулары мен Ертіс жағына) және батысқа (Ақмола даласына) көшіп кетуі себеп болған. Облыстық басқару формасына көшкен кезде Қарқаралы арғындары дербес әкімшілік өлшем Қарқаралы уезі болып келген еді, ол уезд Шыңғыстаудың батыс сілемдеріггеп Мойынты озені мен Ақадыр шептеріііе дейін, Балқаш көліпен Баянауыл таулары аймағына дейіп созылып ж а та тын. 1897 жылғы деректер бойынша, уезде барлығы 104569 қазақ болған. Онда 181 старшындық болып, олардағы шаруашылықтар саны 30 528ге жеткен. Алғашқы он жыл ішінде уезд халқы көбейіп, 38 616 шаруашылыққа жетті, олардың ішінде арғындар 32 515 шаруапіылық еді. Қалған шаруашылықтар басқа тайпаларға жатады. (Олар жайында тиісті бөлімдерде айтылады). Қазақстанда облыстық басқаруды енгізе отырып, орыс үкіметі жаңа әкімшілік өлшемдер енгізуге, оларға рульщ атау бермей, топономикасын қоса өзгертіп, рулық негізді түптамырымен жоюға ұмтылды (мысалы, Тоқырауын Тоқырауын өзені, Шұбартау ІШұбар таулары т. б.). Уезде барлығы 19 болыс болды. Мұндай саясат Ресейдің өзіндегі капитализм дамуына байланысты түбегейлі өзгерістерге сай келген еді. Жергілікті феодалдардың билігіне балта шабу арқылы патша өкіметі олардың қолынан экономикалық, саяси күштерді тартып алып, Қазақстанды жалпыресейлік қажеттерге байлап матады. Олар бұл арқылы ең бастысы Қазақстанды өзінің өнеркәсіп тауарлары үшін шикізат базасы мен рыногына айналдыруды мақсат өтті. Тарақты руы Шыңғыстаудың солтүстік-батысындағы Босаға, Шаған өзендерінің бойын мекендеген. Оның 104 шаруашылығы Қу бөлысы болды. Бұл болыста сол рудың Жантоқа және Тоқтауыл деген екі атасы жайлады. Уездің шығыс бөлігінде солармен қатар түрлі болыстарға бөлшектеліп кірген Қамбар руы тұрған. Айт және Олжас аталары (462 шаруашылық) Темірші, ал Толы бай, Шана, Сарман, Тілеу аталары (240 шаруашылық) Абыралы болысы болғаи. Кейт тауларын Қарауыл руы мекендеген. Оның Байтуған, Құттықадам аталары (400 шаруашылық) Кент болысының құрамыиа еиген. Қуандық руы Нұра өзені мен соған құятын Шиелі өзенінің бойыида, Батпаққара көлі төңірегінде көшіп жүрді. Бұл жерлерде Алтай тармағына кіретін жәие Ақсары болысын құрайтын Итболды, Байболды аталарының 250 шаруашылығы көшіп жүрген. Балқаш көлінің сәл солтүстігінен бастап, даладағы Сарыбұлақ жәие Жәмші жылгаларына дейін, Мойынты өзенінің бойында Шұбыртпалы руьшың Көкала, Күйелі аталары мекеп еткен. Бұл аталардың 500 шаруашылығы Мойынты болысының құрамына енген. Қаракесек руынан кейінгі сайы ең көп Тобықты руы Шыңғыстау мен оның төңірегіне, әсіресе Ащысу мен Шаған өзендерінің арасына, сонымен қатар Ащысуға құятын Шынбай өзенінің бойына қоныстанды. Аңыздарда Тобықты руынан шыққан Тоқтамыс XVIII ғасырдың 80-жылдарының аяғында Көкше таудан Шыңғыстауға Абылай ханның кіші ұлы Шама сұлтанды әкеліп, ол көп ұзамай жуантаяқ атасы қазақтарының билеушісі деп жариялапғап деліпеді (қараңыз: 2 кесте). XIX ғасырдың 40-жылдарында Шама батыр Дадан атасын Солтүстік Балқаш өңірі мен Қотанбұлақ алқабына қуып жіберген. Көп кешікпей Шама батыр жоғарыда аталған алқапқа көшкен. Шыңғыстауды жуантаяқ атасынан басқа Мұсабай, Көкше аталары (қараңыз: 2кесте) мекендеген. Шыңғыстауды және оның солтүстігі мен шығысында жатқан кең даланы мекеи еткен тобықтылар XIX ғасырдың екінші жартысында Семей облысының құрамына еніп, Шаған (10 ауыл, 1167 шаңырақ), Бөрлі (10 ауыл, 1451 шаңырақ), Шыңғыс (11 ауыл, 1155 шаңырақ), Мұқыр (2 ауыл, 1586 шаңырақ) болыстарымен қоса Қызылмола болысының бір бөлігін иеленген. Семей облысындағы 2606 шаруашылықтан тобықтылардың үлесіне (Бесқарағай болысындағы азын-аулақ Тарақты руын 8 ауыл, 1239 шаңырақты қосқанда) 11284 шаруашылық тиген, ал барлық арғындар 12525 шаруашылық болған. Тобықты руынан қуып жіберіліп, Балқаш өңіріне кеткен Дадан атасы (қараңыз: 2кесте) Қарқаралы уезіпің 1252 шаруашылығы бар Батыс Балқаш болысы болды. Уезд жерінің қалған басым көпшілігі Қаракесек руының, оның Бошай, Майқы, Танас, Жылықбас, Сарым деген т. б. аталарының (қараңыз: 2кесте) қонысына айналды. Олар Тоқырауын, Қусақ, Ашаңбел, Мұқыр өзендерінің бойын, Қарқаралы, Кент, Қу, Едірей, Қарпытай, Қызыларай, Қоңыр тауларын, осы өңірдегі көптеген алқаптарды мекендеді. Оларда 28036 шаруашылық бөлды. Қазақстанның шығысындағы жайылымдарға қазақтардың Орталық Қазақстан даласынан Ерейментау арқылы және одан әрі шығысқа қарай Баянауыл тауы мен көлдеріне, Ертіс өңіріне қайтып оралғаны жоғарыда айтылды. Баянауыл тауына бірінші болып Сүйіндік руы келген. Олардың келуі Сүйіндік руының коптеген тармақтарын бастап келген Айдаболдың немересі Олжабай батырдың есімімен байланыстырылады (қараңыз: 2 кесте). Айдаболдың өзі Ташкент маңында өлген. Олжабай батыр Абылай сұлтан әскерінде қызмет етіп, қалмақтарға қарсы күреске белсене қатысқан. 1730 жылы ол Айдабол руының жеті ұрпағымен Баянауыл төңірегінде қалмақтарды оңтүстікке қарай қуып, жері құйқалы, көлі тұнық, орманы киіздей Баянауыл тауы мен оның төңірегін өзіне қаратып алған. Айдаболдар өз иеліктерін одан әрі Далба, Қызылтау тауларына дейін кеңейткен. Айдабол руының жазғы жайлауы Көкшетау округінің солтүстігінде, Айдабол руының белгілі биінің есімімен аталған Торайғыр көлі аймағында болған. Жоғарыда айтылғанындай, қаракесектер Қарқаралы тауынан ығыстырып шығарған Қанжығалы руы Ерейментауға, бір бөлігі Ертіс өзенінің бойына, Песчаный поселкесінің тұсына көшіп барған. Сол жылдары Қызылтау мен Далба тауына Сүйіндіктің асырап алған баласы Қаржастың ұрпақтары көшіп келген. Мұса Шормановтың (белгілі би, қоғам қайраткері әрі өлкетанушы) бабасы Сәти Түркістаннан келіп, Қылтауға қоныс тепкен. Оның қыстаған жері Сәтитас деп аталып кеткен. Жаздыгүні Сәти өзінің Қаржас руымен, сондай-ақ Құлболды, Жанболды және Орманшы руларымен (халық арасында олар «төртуыл — төрт туыстың ұрпағы» деп аталып кеткен) бірге батысқа қарай алыстап, Итемген, Мамай көлдеріне кетіп қалған, ал ол колдер сол жерлерде жерленген төртуыл билерінің есімдерімен аталған. Айдаболдың Қаржас тармағымен қоса бұл жерлерге Бегендік руының Қозған, Тәңірберді және Сарық аталары көштіп келіп, Қызылтауға ірге тепкен. Осы жерге Жолболды руының Орманшы атасы көшіп келді, бірақ олар, арғындардың басқа аталары сияқты, Орталық Қазақстаннан емес, қайта Шу өзенінің оңтүстігінен келген еді. Ертістің сол жағалауын Бәсентиын руының көптеген аталары мекендеді. Сәмек, Бәйімбет, Күшік аталары (қараңыз: 2 кесте) Ертіс бойына 1800 жылы келген. Орыс үкіметі оларға Ямышев, Подстепной поселкелері арасындағы жерді берді. Бәсентиін руының қауымдары жаз кезінде алыстағы Обь өзеніне дейін емін-еркін көшіп барып, Алтай таулы округінің жерінде еркін жайлап жүрді. Бірақ Сібірді отарлаудың күшеюіне байланысты (ХІХ ғасырдың 70-жылдары) Бәсентиін руының қазақтары қайтадан сол жағалауға көше бастады (қараңыз: 2 кесте). Бәсентиін руының Апай атасы кейін пен Павлодардың негізі қаланған жер маңында көшіп жүрген. Көлденең және Сатыбалды аталарының (қараңыз: 2 кесте) қонысы тортұлдар келгенге дейін де Баянауыл тауларының шығыс беткейінде болатын. Төртұлдар келген соң, олар ығыстырылып шығарылып, өздерінің Апай атасындағы туыстарына көшіп барды. 1833 жылдың жазында жаңадаи екі округ: Ямышев бекінісі тұсынан, Баянауыл және Омбы бекінісінің оңтүстік-батыс жағынан Үшбұлақ округі құрылды. Басқаларымен бірге бұл округтер де Арғын тайпасы рулары мен аталарының көшпенді қауымдарына қараған. Егер Арғындардың рулық құрылымына назар аударатын болсақ, аталған болыстарға көбінесе өздері әр түрлі патрилиндждер мен таксономиялық жіктерден бастау алатын қауымдардың біріккенін көреміз. Мысалы, 5 болыстар сүйіндік руына, ал оларға енетін қауымдар әр алуан жіктер мен аталық жіктерге жатады. Айтар болсақ, бірінші болыс үш негізден таралған: Ақбура мен Тұлпар ағайынды, ал Қаржас оларға немере болады (қараңыз: 3кесте). 5 болысқа Қаржас ұрпақтарынан: оның (Қаржастың) ұлы Алтын (Алтынторы) меи немересі Сатылғаннан (қараңыз: 2кесте) тарайтын ұрпақтар жиналған. Мұндай нәрсе Сүйіндік руының басқа болыстарынан да байқалады. Бұған оқырман Арғын руының құрылымына назар аударып көз жеткізе алады. Қозған болысы Бегендік руына жатады (қараңыз: 2кесте), ал қалған болыстардың қайсысына жататынын атауларынан аңғаруға болады. Баянауыл округі құрамында 122 ауыл болып, оларда Арғын тайпасының әр түрлі руларына жататын 6955 шаңырақ бар деп есептелген. 1835 жылғы деректер бойынша, округте 65 465 адам болғап. Баянауыл округіне жатқызылған бірнеше болыс Томск губерниясында: 19 ауылдан тұратын (1001 шаңырақ) Сәмеке Бәсентиін болысы Бийск округінде Подстепной станицасы мен Босаға алқабына жақын жерде, 4 ауылдан тұратын (60 шаңырақ) Күшік болысы (Күшік Қаракесектің төртінші ұрпағы (қараңыз: 2 кесте) Барнаул округінде Қарағай және Ақсеңгір алқабында көшіп жүрген. Сібір мекемелерінің бұратаналарды басқару туралы «Заңдар жинағының» 188 бабы негізінде бұл қазақтар ішкі шеп жерінен сыртқы округтер аймағына қуып жіберілуге тиіс болатын. Алайда сыртқы округтерде бос жайылымдардың болмауы себепті бұл шаруашылықтар Томск губерниясында уақытша қалдырылған еді. Санкт-Петербургтегі М. Е. Салтыков-Щедрин атындағы Мемлекеттік көпшілік кітапханасының қолжазба бөлімінде (қосымша тізбе, № 64) Жеке Сібір корпусы Бас штабы жанында жасалған «Сібір бастықтарына қарасты Қырғыз даласының картасы» сақтаулы, онда қазақ рулары қоныстарының шамамен алынған жерлері көрсетілген. Архив деректері мен әлгі картаның көрсетулеріие сәйкес, Үшбұлақ округінің шекарасы батысында Үшбұлақ мекеиі (Көкшетаудың оңтүстік-шығысында) ауданынан басталып, солтүстік-шығысында Ертіске дейін созылып жатқан; солтүстігінде Үлкен-Қарой, Теке көлдерін, оңтүстігінде Сілеті-Теңіз көліп қамтыган. Бұл аумақ Үшарал округі таратылғаннан кейін Көкшетау округінің оңтүстік бөлігіне айналды, бірақ біз барлық мәліметтерді бастапқы округ бойынша келтіреміз, өйткені Сібір ведомствосының архив істеріиде ол жөніндегі мәліметтер тым аз. 1835 жылғы мәліметтер бөйынша округте 54344 адам болған. Сонымен, округ аумағын Арғын тайпасының: қанжығалы және қарауыл руларының аталары мекендеген. Олардың қоныстары көбінесе Ерейментаудан шығысқа қарай болған да, оның батыс жағына қарай көшкен (қараңыз: 2 кесте). Әжібай тармағы Қанжығалы руының 8 атасын біріктірген. Жоңғарларға қарсы күресте ерекше көзге түскен Бөгенбай батыр Қанжығалы Бөгенбай деп те аталады (қараңыз: 2 кесте, сегізінші ұрпақ). Ішкі жақта, яғни Ертістің оң жағалауында тұрған қазақтарға да арнайы тоқтала кеткен жөн. Бұл жерлер Семей ішкі округінің бір бөлігі болатын және әр түрлі ведомстволарға бағындырылған еді. Жер пайдалану ережелеріне сәйкес, қазақтар Кабилеттік жерлерде барлығы 787 шаруашылыққа (39,4%) учаскелерді жалға алып, Белағаш даласы дейтін жерде; «еркін дала» аймағында 657 шаруашылық (33%); Сібір казак әскерінен жалдап алынған жерде 168 шаруашылық (8,4%) тұрды. 112 шаруашылық (6%) Семейде тұрақты мекен етін, олардың Белағаш даласында егістігі болды. Округке есептелген 266 шаруашылық (13%) округ шегінен тыс жерлерде көшіп жүрді. Белағаш даласы дегеніміз Семейден солтүстікке қарай жатқан кеңбайтақ жер, ал «еркін дала» Жалқарағай, яғни Шульба тоғайы. XVIII ғасырдың аяғында Жалқарағай бос жатқан жер еді, оған қазақтар қыстыгүні сол жағалаудан өздерінің табындарын айдап апаратын. Бұл жерге бірінші болып Уақ тайпасының қауымдары көшіп барды да, Семей округін ұйымдастырған кезде болыстың аты солардың атымен (Байуақ) аталды. Мұнда біртіндеп түрлі тайпалардың басқа рулары да көшіп келе бастады, сөйтіп көп ұзамай Белағаш және «еркін дала» бір Белағаш болысына айналды. Бұл болыстың 1444 шаруашылығынан Тобықты руының қауымдары 551 шаруашылық (38,2%), Қаракесек 170 шаруашылық (11,79%), Тарақты 79 шаруашылық (5,49%) болды, ал бүкіл Арғын тайпасының шаруашылықтар саны 700 еді (55,59%). XIX ғасырдың екінші жартысында Баянауыл және Үшбұлақ сыртқы округтерінің, Семей ішкі өкругінің қа зақтары Семей облысындағы Семей және Павлодар уездерінің құрамына енді (1868, 1881 жж. реформалар). Семей уезіндегі 26 062 шаруашылықтан арғындардікі 12 525 шаруашылық болды. Саны ең көп Тобықты руы еді, олар уездің оңтүстік-батыс бөлігін Шыңғыстау жазығын мекендеді. Тарақты руының көпшілігі солтүстік жағында, Черный поселкесі ауданында көшіп жүрді. 1893 жылғы санаққа қарағанда Павлодар уезінде 21 877 шаруашылықты біріктірген 144 старшын бөлғатт. XX ғасырдың бас кезінде уездегі шаруашылықтар саны 13,5 мыңнан астам шаруашылыққа көбейді. Мұншама көп шаруашылық қайдан келген және оны туғызған не? 1891 жылы дала облыстарын басқару туралы заң енгізілгеннен кейін орыс әкімшілігі қазақ шаруашылықтарының әр облыс, уезге қарайтынын түпкілікті анықтауды талап етті. Павлодар уезі Томск және Тобыл губернияларымен шектесіп жатты да, оның көптеген шаруашылықтары осы губерниялардың жерлерінде, әсіресе Құлынды даласында көшіп жүретін, ал Құлынды даласында көшіп жүруге Министрлер Кабинетінің 1880 жылғы 22 қарашада бекіткен ережесіне сәйкес рұқсат етілген еді. Тегінде, Павлодар уезінде шаруашылықтардың бұлайша күрт көбеюін халықтың табиғи осуімен ғана емес, сонымен қатар бұрын Томск және Тобыл губернияларының жерлерінде көшіп жүрген қазақ шаруашылықтарының далаға қайта қуылып тығылуымен де түсіндіруге болады. Уезде Орта жүз қазақтарының 35 396 шаруашылығы көшіп жүрген, олардың ішінде арғындардікі 27327 шаруашылық. Аумақтың негізгі бөлігін Сүйіндік руының Қаржас, Ңұлболды, Орманшы, Жапболды аталары алып жатты. Осы аталар «төртул» деген бір этнонимге бірікті (қараңыз: 2кесте). Құлболды мен Айдабол аталары Баянауыл, Далба, Қызылтау тауларын қыстап, жаздыгүні Есіл даласындағы Торыайгыр көліне қарай солтүстік-шығысқа қашықтап кетіп отырған. Бәсентиін руы (Сәмек, Бәйімбет, Күшік, Анай, Көлденең, Сатыпалды аталары қараңыз: 2 кесте) Ертістің сол жағалауыттда Ямышев бекінісінің тұсынан Песчаный поселкесі не дейін көшіп жүрген. Қанжығалы руы (Әжібай тобы) Жасанақ көліне құятын Шідерті өзенінің бас жағын, Жалаулы, Шолақ көлдерінің маңыи мекендеген. Бегендік руының қауымдары Ертістің оң жағалауында Белағаш даласының солтүстік бөлігінде көшіп жүрген. Арғындардың Шығыс Қазақстандағы орналасуын қарастыра келгенде, олардың батысқа арғындар ұйыса мекендеген Орталық және Солтүстік Қазақстан даласына ойысқанын көреміз: оңтүстігінде солтүстік-батыс Балқаш өңірін бойлай Сарысу, Сарыкеңгір және Қаракеңгір озендерінің бас жағымен, одан әрі солтүстікке қарай оңтүстік Сібір жағына дейін жетеді. Осы кең өңірде барлық Орта жүз тайпаларыыың көптеген рулары мекен еткен, бірақ көбінесе арғындар басым болып отырған. Су көздері мен жайылымдары мол осы аймақты да кезінде жоңғар басқыншылары басып алып, қазақтар оларды кейін қуып шыққан. XIX ғасырдың аяғында жазылған аңыздар бойынша, арғындардың ірі атасының негізін салушы XVI ғасырдың орта шенінде өмір сүрген Мейрам Ертістен Есілге, одан әрі Сарысуға дейін, яғни осы аймақтар шегінде көшіп жүрген. Бұл жерлерге жоңғарлар XVII ғасырдың 20жылдарында келді де, қазақтар негізінен батысқа және Сырдария бойына, ал кейбіреулері Нұра өзенінің орта ағысына ауа көшкен. XVII ғасырдың екінші жартысында Нұра орта ағысы мен бас жағында Қуандық, Қарпық, ал Ерейментау даласында Қанжығалы рулары көшіп жүрді. Қазақтардың жаппай көшіп келуі жоңғарлар қуып шығарылғаинан кейін басталды. Қанжығалылар Ерейментауға, одан әрі Ертіске және Ом өзеніне қарай қоныс аударды. Қарауыл, Атығай рулары Зеренді, Жалтыркөл, Саумалкөл т. б. көлдер айналасына, Мезгіл ормандарына, Көкшетауға, Есіл даласының солтүстік аудандарына көшіп барды. Бірақ негізгі көшіп қоныстанушылар Қуандық руының шаруашылықтары болды. Олар Есіл өзенінің орта ағысында Нұраның төменгі ағысын бойлай жатқан көлдер төңірегінде, Нұраның орта және жоғарғы ағысы бойында, Құланөтпес өзені аңғарында, Қосағаш, Наршөккен, Семізқыз, Бұғылы, Сарытау, Нілді, Жамантогалы, Ортау тауларында орын тепті. Терісаққан өзенінің Есіл өзеніне құяр жеріне дейінгі далаға Қуандық руының қауымдарымен шектесіп, Сүйіндік руы қоныстанды. Осы кең далада көшіп жүрген Орта жүз руларының қазақтары негізінде, жоғарыда айтылғанындай, үш округ: Ақмола, Көкшетау, Құсмұрын және кейіннері Атбасар округтері құрылды. Солардың алғашқысында басқалардан гөрі арғындар мейлінше көп болды. Ақмола округтік приказының деректері бойынша, Ақмола қонысының төңірегінде біржола орныққан, мал шаруашылығымен бірге диқаншылықпен де айналысатын 3 ауыл (215 шаңырақ) болған. Жоғарыда келтірілген кестеде болыстардың атаулары рубасылардың есімдерімен емес, қайта олардан тараған патронимиялар және таксономиялық жіктер арқылы берілген. Мұның өзі рулардың өсіпөніп, бөлініп, жаңа эпонимдер мен патрилинидждер пайда болатынын, уақыт өте келе жаңа рулардың, өзінің рулық тегін жаңадан есептей бастаудың пайда болуына әкеп соғатынын көрсетеді. Енем-Түнғатар болысына бір кезде Қарауыл, ал XIX ғасырда тек оның немересі Түнғатар ру басы болған (қараңыз: 2 кесте) қауымдар бірікті. Бұл болыс атауының бірінші бөлігінің (Енем) тегі рудың неғұрлым ұсақ атасы немесе болыстың, ауыл ақсақалының аты болса керек. № 2, 3, 6, 9 болыстар Алтайдан (Қуандықтың ұлы) басталады. Осы болыстарға енген қауымдардың негізіне әр түрлі эпонимдер: Қареке, Мойын, Алысай, Байдалы (қараңыз: 2 кесте) алынған. № 4, 5 болыстар да Қуандықтан (екінші баласының немересінен (Қарпық-Тінәлі; қараңыз: 2 кесте), ал № 8-ші болыс үшінші баласының немересінен (Өмір-Темеш; қараңыз: 2кесте) тараған. Соңғы Қырғыз-Төртұл болысына әр түрлі этнос біріккен. Бұл жөнінде сәл таратып айтқан жөн. Көшпенді қырғыз қауымдары Ақмола даласына сонау жоңғарларды қуып шыққан кезде келген еді. Кейіннен оларға Көкшетау төңірегінен келген қырғыздар қосылды. Соңғылары, тегінде, Кенесары сұлтанның Қырғызстанға жорығы кезінде соның жағында соғысқан қырғыздар болса керек. Кенесары жеңіліске ұшырағаннан кейін бұл қырғыздар қазақтармен бірге кеткен де, оларға Балуан көлі мен Сасықкөл маңынан жер берілген. Уезд атауының екінші бөлігіне келетін болсақ, аңыздарға қарағанда, Төртуыл ру басы Сүйіндіктің төртінші ұрпағы болған Малай мен Жәдігердің (қараңыз: 2 кесте) ұрпақтарын біріктірген. 1837 жылғы статистикалық деректер бойынша Ақмола сыртқы округінде 67091 адам болған. Солтүстік ендіктің 52 градусынан Қазақстанның солтүстік шекараларына дейін орналасқан қазақ қауымдары (Сібір казак әскерлерінің Петропавл бекінісінен Пресногорьков бекінісіне дейінгі жерін қоспағанда) Көкшетау сыртқы округіне біріктірілді. Осы кең-байтақ аумақта Орта жүздің басқа тайпаларымен шектес тұрған Қарауыл, Атығай, Қанжығалы рулары мекендеген. Мұнда тек арғындарға ғана тоқталайық. Көкшетау округіндегі 13 810 шаңырақтан (109 050 адам) арғындардың үлесіне 5370 шаңырақ тиген, оларда, өз есептеуіміз бойынша, 26 850 адам болган. XIX ғасырдың 40-жылдарына қарай, яғни Көкшетау округі құрылған уақыттан 16 жыл өткеннен кейін шаңырақтар мен болыстар саны көбейген, ал төменде келтіріліп отырған кестеден бұған көз жеткізіп қана қоймай, сонымен бірге арғындардың көшіп жүрген жерлерін де білуге болады. 1824 жылғы ведомоста бар Қанжығалы болысының көрсетілмегеніне қарамастан, 16 жыл ішінде шаңырақ саны 3313 шаңыраққа артқан. == Әдебиет == * ''Аристов Н.А.'' Заметки об этническом составе тюркских племен и народностей и сведения об их численности // Живая старина. Вып. III-IV. Санкт-петербург, 1886.С. 91. * ''Жабагин М.К., Сабитов Ж.М., Агджоян А.А. и другие.'' Генезис крупнейшей родоплеменной группы казахов - аргынов в контексте популяционной генетики // Вестник Московского университета. Серия XXII. Антропология. № 4/2016. 2016. С. 65-66. * ''Сабитов Ж.М.'' Происхождение Аргынов и Маджар с точки зрения ДНК-генетики / Этногенез казахов: историко-генетический аспект. Алматы: Shegire DNA, 2014. С. 271. * ''Красовский М.'' Область сибирских киргизов. Часть 1. Санкт-Петерьург, 1868. С. 336-337. * ''Валиханов Ч.Ч.'' Собрание сочинений в пяти томах. Т.1.Алма-Ата, 1985. С. 308. * * * * * * * * == Сілтемелер == * [http://www.elim.kz/forum/index.php?showtopic=2552/ Аргын - Шежире] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160320141648/http://www.elim.kz/forum/index.php?showtopic=2552%2F |date=2016-03-20 }} * [http://www.history.kz/Articles/argyn.php History.kz Арғындар] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081205141047/http://www.history.kz/Articles/argyn.php |date=2008-12-05 }} * [http://генофонд.рф/?page_id=2536 Полное секвенирование отдельной гаплогруппы G1 измеряет мутации и выявляет миграции] * [http://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0122968Deep Phylogenetic Analysis of Haplogroup G1 Provides Estimates of SNP and STR Mutation Rates on the Human Y-Chromosome and Reveals Migrations of Iranic Speakers]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://генофонд.рф/?page_id=19474 Казахи-аргыны – потомки единого предка или союз племен?] * [https://vk.com/wall-690169_10812https://vk.com/wall-690169_10812 Арғын ішіндегі рулар саны сұрақнама бойынша]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{wikify}} {{Қазақ рулары}} jvxswiw79v8vr0bjg6a4en5es1iby7q 0 15861 3479843 3438340 2025-06-14T04:44:24Z Sagzhan 29953 [[Уикипедия:Гаджеттер/Санат шебері|Санат шебері]]: [[Санат:Жошылықтар]] → [[Санат:Жошы әулеті]] 3479843 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = монарх | Қазақша есімі = Бату хан | Шынайы есімі = | Суреті = Batu.png | Атауы = | Сурет ені = | Елтаңба =Golden Horde flag 1339.svg | Елтаңба атауы = | Елтаңба ені = | Титулы = [[Алтын Орда]] ханы | Лақап аты = Сайын хан | Ту = | Басқара бастады = [[1227 жыл]] | Басқаруын аяқтады = [[1256 жыл]] | Басқарған кезеңі = | Ізашары = [[Жошы хан]] | Ізбасары = [[Сартақ хан]] | Тәж кигізу жорасы = | Биліктен бас тартуы = | Мұрагері = Сартақ | Премьер = | Вице-президент = | Президент = | Монарх = | Губернатор = | Вице-губернатор = | Түсініктемелер = | Діні = | Туған күні = 1205/1209 | Туған жері = [[Моңғолия]] | Қайтыс болған күні = 1255 | Қайтыс болған жері = Алтын Орда | Жерленді = [[Сарай-Бату]] | Династия = [[Шыңғыс хан|Шыңғыс әулеті]] | Туған кездегі есімі = | Әкесі = [[Жошы хан]] | Анасы = Кочу қатын | Жұбайы = [[Барақшын қатын]] | Балалары = [[Сартақ хан]]<br />[[Тоқтыхан]]<br />Аюхан<br />[[Ұлақшы хан]]<br />Барақ | Қызмет еткен жылдары = | Құрамында болды = | Әскер түрі = | Атағы = | Басқарды = Моңғол империясы әскерінің Батысқа жорығы | Шайқасы = | Ғылыми аясы = | Жұмыс істеген орны = | Партиясы = | Қызметі = | Мамандығы = | Білімі = | Ғылыми дәрежесі = | Марапаттары = | Қолтаңбасы = | Монограммасы = | Сайты = | Commons = }} '''Бату''' немесе '''Сайын хан''' ([[1205 жыл|1205]]/[[1209 жыл|1209]] - [[1255 жыл|1255]]) - [[Моңғол империясы|моңғол]] қолбасшысы және мемлекет қайраткері, [[Жошы хан|Жошы]]ның екінші ұлы, [[Шыңғыс хан]]ның немересі. [[1227 жыл]]ы әкесі қайтыс болғаннан кейін [[Алтын Орда|Жошы Ұлысы]]ның (Алтын Орда) ханы болды, сол жылы атасы қайтыс болғаннан кейін [[Шыңғыс хан әулеті |шыңғыс тұқымдарының]] екінші буын ұрпағы арасында үлкені болып танылды. [[1235 жыл]]ғы құрылтайдың шешімімен Батуға солтүстік-батыстағы аумақтарды жаулап алу тапсырылды және ол [[қыпшақтар]]ға, [[Еділ бұлғарлары|Еділ Бұлғариясы]]на, русь кнәздіктеріне, [[Польша]]ға , [[Мажарстан|Венгрия]]ға және Далмацияға қарсы жорықты басқарды<ref>Греков Б.Д., Якубовский А.Ю., Золотая Орда и ее падение, М.—Л., 1950;</ref><ref>Рашид ад-Дин, Сб. летописей, т. 1 — 3, М.—Л., 1952 — 56;</ref><ref>"Қазақ Энциклопедиясы"</ref>. == Шығу тегі == Бату – [[Шыңғыс хан]]ның тұңғыш ұлы [[Жошы хан|Жошы]]ның екінші баласы. Жошы анасы [[Бөрте]] [[Меркіттер|меркіт]] тұтқынынан оралғаннан кейін көп ұзамай дүниеге келген, сондықтан бұл жағдайда Шыңғыс ханның оған әкелігіне күмән келтірушілер болған. Дереккөздер [[Шағатай хан|Шағатай]]дың [[1219 жыл]]ы үлкен ағасын «Меркіт сыйы» деп атағанын, бірақ Шыңғыс ханның өзі мұндай сөздерді қорлау деп танып, Жошыны өз ұлы деп санайтынын үнемі айтқанын хабарлайды. Батуды бұдан былай әкесінің шыққан тегі үшін ешкім сөкпеген. Жошының барлығы 40-қа жуық ұлы болған. Бату олардың ішінде [[Орда Ежен хан|Орда Ежен]]нен кейінгі екіншісі болды (бірақ Буал мен Тоқа-Темір одан үлкен болуы мүмкін). Оның шешесі Үкі-фужин [[қоңырат]] тайпасынан шыққан, Елші ноянның қызы; Батудың нағашы атасы – [[Дай Шешен]]нің ұлы және Бөртенің ағасы Алшы ноян болуы мүмкін деген гипотеза бар. Осыған сүйенсек Жошы өз немере қарындасына үйленген болуы мүмкін. == Есімі == Жошы мен Үкі-фужиннің ұлы туған кезде Бату деген атқа ие болды, ол моңғолша «бат» - «күшті, берік, сенімді» деген сөзден шыққан және дәстүрлі жақсы тілек білдіретін есімге айналды. Орыс шежіресінде бұл есімнің Батый атты өзгертілген түрі қолданылды, осы нұсқа кейбір еуропалық дереккөздерге, соның ішінде Ұлы Поляк хроникасы мен [[Джованни Плано Карпини]]дің жазбаларына өтті; ол жылнамашыларға көбірек таныс түркі атауларының әсерінен пайда болуы мүмкін - атап айтқанда, 1223 жылға дейін Тверь хроникасында Қыпшақ ханы Басты туралы айтылады. [[1280 жыл]]дардан бастап деректерде Батуды Бату хан деп атай бастады. Моңғол және түркі халықтарының арасында Бату Сайын хан («Жақсы хан») деген атпен есте қалды. Сонымен қатар, бұл атау әлі күнге дейін Батудың тірі кезінде жасалған бірде-бір дереккөзде («Құпия аңызда», Рогерияда, Бенедикт Полякта, Плано Карпини немесе де Рубрук) кездеспейді. Батудың замандастары болған тарихшылар да (мысалы, Жүзжани немесе Жувайни) оны «Сайын хан» деп атамайды. Осыған байланысты ағылшын зерттеушісі Дж. Е. Бойль «Сайын хан» деген жұмбақ есім Батудың қайтыс болғаннан кейінгі титулы болуы мүмкін деп болжайды, өйткені ортағасырлық моңғол билеушілері өздерінің қайтыс болған ізашарларының жеке есімдерін атамаған. Уақыт өте келе, кейбір тарихшылардың пікірінше, оның адамгершілік қасиеттерін көрсететін Батудың қайтыс болғаннан кейінгі бұл атағы оның есіміне балама түріне айналып, тіпті ресми құжаттарда да көріне бастады. == Өмірбаяны == === Туған күні === Батудың нақты туған күні белгісіз. Парсы тарихшысы Ахмед ибн Мұхаммед Гаффари «Әлемді ұйымдастырушылардың тізімдері» еңбегінде (парсыша نُسَخْ جهان‌آرا)‎ хижра бойынша 602 жыл яғни 1205 жылдың 18 тамызы мен 1206 жылдың 7 тамызы аралығындағы кезеңді береді, бірақ бұл хабардың ақиқаттығы дау туғызады, өйткені ол тарихшы Батудың қайтыс болған уақыты 1253 деп қате көрсеткен сияқты. [[Рашид әд-Дин]] Батудың қырық сегіз жыл өмір сүргенін жазып, дәл сол қате өлген күнін көрсетеді. Рашид әд-Дин жалпы өмір сүру ұзақтығымен қателеспеген деп есептесек, Бату хижра бойынша 606 жылы (1209 жылдың 6 шілдесі мен 1210 жылдың 24 маусымы аралығында) туған болып шығады, бірақ бұл күн Батудың немере інілері [[Мөңке хан|Мөңке]] (1209 жылы қаңтарда туған) және тіпті [[Күйік хан|Күйік]] (1206/07 жылы туған) сияқты туыстарынан үлкен болған деген деректерге қайшы. Тарихнамада бұл мәселеге қатысты пікірлер әртүрлі. [[Василий Владимирович Бартольд|В.В.Бартольд]] Батудың туғанын «13 ғасырдың алғашқы жылдарына» жатқызады, А.Карпов «ЖЗЛ» үшін Батудың өмірбаянында 1205/1206 жылдарды шартты дата деп санайды, Р. Почекаев 1209 жыл ең қолайлы нұсқа деп есептейді, «Орда патшалары» өмірбаяндар циклінде тіпті оны ешқандай күмәнсіз атайды. === Ерте жылдар === 1224 жылы Шыңғыс хан жасаған бөлу шарты бойынша оның үлкен ұлы Жошыға Ертіс өзенінің батысындағы барлық далалық жерлер және оған жақын орналасқан бірқатар егіншілік аумақтары, соның ішінде қазірдің өзінде жаулап алған Хорезм, сондай-ақ әлі жаулап алынбаған Еділ Бұлғариясы, Русь пен Еуропа берілді. Әкесімен және кейбір інілерімен қарым-қатынасы шиеленіскен Жошы 1227 жылдың басында мүлде түсініксіз жағдайда болды, сол кезеңге дейін ол өз иелігінде тұрақтады. Кейбір деректерде ол аурудан, кейбір деректерде ол қастандықтан қайтыс болды. В.В.Бартольд өз мақалаларының бірінде әкесі қайтыс болғаннан кейін: «Батуды батыстағы әскерлер Жошының мұрагері деп таныды және бұл таңдауды кейіннен Шыңғыс хан немесе оның мұрагері Үгедей мақұлдады» деп жазды. Бұл ретте ғалым ешбір дереккөзге сілтеме жасамағанымен, оның сөзін өзгелер еш күмәнсіз қайталаған. Шындығында, жоғарғы билік бекіткен «әскер таңдауы» болған жоқ: Шыңғыс хан Батуды ұлыс билеушісі етіп өзі тағайындады және осы бұйрықты орындау үшін Дешті Қыпшаққа інісі Темүгені жіберді. Шыңғыс ханның көп жошидтардан неліктен оны таңдағаны туралы дереккөздерде ештеңе айтылмаған. Тарихнамада Батудың үлкен ұл ретінде мұрагер болғаны, болашағы зор қолбасшы болғандықтан таңдалғаны жайлы деректер бар. Нағашылар жағынан ықпалды туыстар шешуші рөл атқарды деген гипотеза бар: егер Батудың нағашы атасы Елші ноян мен Алшы ноянды бір адам деп есептесек, онда Шыңғыс ханның күйеу баласы Шику гүрген Батудың немере ағасы, ал Бөрте өзінің әжесі ғана емес, нағашы атасының қарындасы болған. Шыңғыс ханның бәйбішесі көп немерелерінің ішінен біреуін таңдап алуға ықпал ете алды, онымен қоса ол немересі өзінің ағасының да немересі болғандықтан таңдауы әбден мүмкін. Бұған қарамастан, Батудың үлкендігі, оның 1227 жылға дейін көрсеткен әскери қабілеттері, сонымен қатар шыңғысидтер арасындағы мұрагерлерді таңдауда ханзадалардың нағашыларының әсер еткені туралы нақты деректер жоқ. Бату ұлыстағы билікті ағаларымен бөлісуге мәжбүр болды. Олардың ең үлкені [[Орда Ежен хан|Орда Ежен]] «сол қанаттың» барлығын, яғни ұлыстың шығыс жартысын және әкесінің әскерінің негізгі бөлігін алды; Батуға «оң қанат» ғана қалды, яғни батыс бөлігі, ол да қалған жошидтарға үлес бөлуге мәжбүр болды. == Батысқа жорық == 1236-1243 жылдары Бату жалпымоңғолдық Батыс жорығын басқарды, нәтижесінде Қыпшақ даласының батыс бөлігі, Еділ Бұлғариясы, Еділ мен Солтүстік Кавказ халықтары алғаш рет жаулап алынды. Моңғолдардың Руське шабуылы бірнеше жылға созылды. Батудың ресми басшылығымен әскерлер Руське бірнеше рет барды: оның жеке қатысуымен 1237-1238 жылдары Рязань мен Владимирге, 1239 жылы (мүмкін) Черниговқа және 1240 жылы Киевке. Моңғолдар табанды қарсылыққа тап болғанымен (мысалы, Рязань, Владимир, Козельск, Чернигов және Киевті қорғауда), моңғолдар Орталық Еуропаға одан әрі алға жылжыды. Бұл кезде Батумен қарым-қатынасы жақсы болмаған Мунке, Гуюк және Бури үйге оралды. Ең ықпалды (Батудан кейін) Шыңғысидтердің түмендерінің кетуі моңғол әскерінің күшін төмендеткені сөзсіз. Осыған байланысты зерттеушілер одан әрі батысқа қарай жылжуды Батудың өз бастамасымен қолға алған деп есептейді. Карпатқа дейін қалған әскерлер батысқа қарай жорығын жалғастырмас бұрын екі топқа бөлінді: олардың бір бөлігі Байдар мен Орду бастаған Польшаны, Силезияны және Моравияны жаулап алуға, Генрихтың поляк-неміс әскерін талқандауға аттанды. Легницадағы тақуа (1241 ж. 9 сәуір). Бату, Кадан және Шыңғыс ханның серігі Субудей басқарған негізгі күштер (70 мың адамға дейін) «Орыс қақпасы» деп аталатын Верецкий асуы арқылы өтті (Батудың өзі шағын отрядтың басында болды. Карпаттағы), Моңғолдардың Венгрияны Адриатикаға дейін жаулап алуын жүзеге асырды. Венгрия патшасы Бела IV Шаджо өзені бойындағы шайқаста (1241 ж. 11 сәуір) Батудан мүлде жеңіліп, моңғолдар Венгрия, Хорватия, Далматия, Босния, Сербия және Болгария арқылы өтті. Венгрияға басып кіруіне байланысты Людвиг Батаворумның «Мусков және Тартар» кітабында Бату Цезари деген атпен аталады. Монғол әскері Орталық Еуропаға жетті. Қасиетті Рим императоры Фредерик II қарсылық ұйымдастыруға тырысты және Бату бағынуды талап еткенде, ол ханның сұңқаршысы бола аламын деп жауап берді. Қасиетті Рим империясының әскерлері мен моңғолдар арасында ешқандай қақтығыс болмаса да, саксондық Мейсен қаласы Бату әскерлерінің ең шеткі батыс нүктесі болды. Кейінірек Бату батысқа ешбір сапар жасамады, Еділ жағасында 1250 жылдардың басында өзі құрған Сарай-Бату қаласына қоныстанды. Орыс князьдері 1242-1245 жж. хандарға тәуелділігін мойындады. == Қарақорымдағы жағдай == 1241 жылдың аяғында Өгедей ханның қайтыс болғанын білген Бату Батысқа жорығын 1242 жылы аяқтады. Оның әскерлері ешқашан чех пен австриялық әскерлерді шайқаста кездестірмеген. Жасақтар Жошы ұлысының жаңа орталығына айналған Төменгі Еділге қарай шегінді. 1246 жылғы құрылтайда Бату барудан қашып, Батудың көптен бергі жауы Гуюк қаған болып сайланды. Гүюк Ұлы хан болғаннан кейін бір жағынан Өгедей мен Шағатай ұрпақтары, екінші жағынан Жошы мен Төле ұрпақтары арасында талас-тартыс болды. Гуюк Батуға қарсы жорыққа аттанды, бірақ 1248 жылы оның әскері Самарқанд маңындағы Трансоксианада болғанда, күтпеген жерден қайтыс болды. Бір нұсқа бойынша оны Батудың жақтастары уландырған. Соңғыларының арасында 1251 жылы келесі, төртінші, ұлы хан болып сайланған 1236-1242 жылдардағы еуропалық жорыққа қатысушы Батудың адал адамы Мунке (Мэн) болды. Оны Шағатай мұрагерлеріне қарсы тұру үшін Бату ағасы Беркені 100 000 темник Бурундай корпусымен Отырарға жібереді. Мөңке жеңгеннен кейін Бату өз кезегінде ака болды (яғни рудың үлкені). == Ұлыстың нығаюы == 1243-1246 жылдары барлық орыс князьдері Алтын Орда мен Моңғол империясының билеушілеріне тәуелді екенін мойындады. Владимир князі Ярослав Всеволодович орыс жеріндегі ең көне болып танылды, оған 1240 жылы моңғолдар қиратқан Киев берілді. 1246 жылы Ярославты Батый Қарақорымдағы құрылтайға өкілетті өкіл етіп жіберіп, сол жерде Гуюктің жақтастары оны улап өлтірді. Михаил Черниговский Алтын Ордада өлтірілді (ол ханның киіз үйіне кіре берістегі екі оттың арасынан өтуден бас тартты, бұл келушінің арам пиғылын көрсетті). Ярославтың ұлдары - Андрей мен Александр Невский де Ордаға, одан Қарақорымға барып, сол жерде бірінші Владимир патшалығын, ал екіншісі - Киев пен Новгородты қабылдады (1249). Андрей Оңтүстік Ресейдің ең күшті князі - Даниил Романович Галицкиймен одақ құру арқылы моңғолдарға қарсы тұруға тырысты. Бұл 1252 жылғы Орданың жазалау жорығына әкелді. Неврю басқарған моңғол әскері ярославичтер Андрей мен Ярославты жеңді. Владимирге белгі Батудың шешімімен Александрға берілді. Алғашында Андрейдің қайын атасы және одақтасы Даниил Галицкий Батумен басқаша қарым-қатынаста болды. Даниял орда басқақтарын өз қалаларынан қуып, 1254 жылы Құремса бастаған Орда әскерін талқандады. Бірақ ол Ордаға бағынуға мәжбүр болды, 1258 жылы Литваға қарсы жорыққа әскер бөлді, сонымен қатар 1259 жылы Бурундай темникінің бұйрығымен ол барлық бекіністерді бұзып, Польшаға қарсы жорыққа қайтадан әскер бөлді. == Өлімі == Бату 1255 жылдан кейін қайтыс болды. Рашид ад-Дин өзінің қайтыс болуын 1252/1253 ж. деп есептейді, бірақ бұл анық қате, өйткені ол кезде Бату тірі ғана емес, сонымен бірге саяси белсенді де болды. Сондай-ақ Мөңкенің бұйрығымен Бағдат халифіне қарсы шыққан Хулагудың Бату қайтыс болғаннан кейін ғана Таяу Шығысқа көшкені белгілі. Батудың замандасы Жувайнидің айтуынша, бұл тек хижраның 654 жылы, яғни 1256/1257 жылы болған. Армян жылнамашысы Киракос Гандзакеци Батудың тек 1256 жылы ғана қайтыс болғанын хабарлады . Кейінгі парсы тарихшылары Хамдаллах Казвини мен Шараф ад-Дин Йезди Батудың өлімін хижраның 654 жылы (яғни, 1256 жылдың 30 қаңтары – 1257 жылдың 18 қаңтары) деп нақты белгіледі . Сонымен қатар, 13 ғасырдың сексенінші жылдарының ортасында өз еңбегін жасаған селжұқ тарихшысы Ибн Бибі 1256 жылы Бату «сұлтан Изз-ад-динді азат ету үшін көп әскер жібергенін» хабарлады. Осылайша, 1256 жылы Батудың әлі тірі екендігі сенімді түрде белгілі. Осыған қарамастан, кейбір орыс жылнамаларында (мысалы, Тверь хроникасы және Мәскеу кодексі ) 1246/1247 немесе 1247/1248 жылдары Батудың қайтыс болған жылы деп көрсетілген. Бұл танысу 16 ғасырдағы «Батуды өлтіру туралы ертегі» әдеби ескерткішінің әсерінен пайда болды, онда венгр патшасы Батуды және оның моңғолдар жағына өткен опасыз қарындасын өлтіреді. Батудың өлімінің себептері түсініксіз, бұл әртүрлі гипотезаларға орын қалдырады - уланудан ревматикалық аурудан табиғи өлімге дейін. Заңды мұрагері сол кезде Моңғолияда, Мунке ханның сарайында болған оның ұлы Сартак болуы керек еді. Алайда, үйіне қайтып бара жатқан жолда Сартақ күтпеген жерден қайтыс болып, көп ұзамай қайтыс болған Батудың тағы бір ұлы (басқа деректер бойынша Сартақтың ұлы, Батудың немересі) жас Ұлушы хан болып жарияланды. == Діні == == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Rodovid|94922}} {{Алтын Орда хандары}} [[Санат:1209 жылы туғандар]] [[Санат:Моңғолияда туғандар]] [[Санат:Алтын Орда хандары]] [[Санат:Моңғолия қолбасшылары]] [[Санат:Жошы әулеті]] [[Санат:Моңғол империясы тұлғалары]] [[Санат:Орталық Азия тарихы]] [[Санат:Орта ғасырлар қолбасшылары]] [[Санат:Қазақстан тарихы]] l0l603nt19s6anay9e04zy85ajklp6z 0 17888 3479777 3477409 2025-06-13T19:11:17Z Casserium 68287 3479777 wikitext text/x-wiki {{Партия | партия атауы = Аманат | шынайы атауы = | логотипі = Logo of the Amanat political party.svg | логотип ені = 200px | сурет атауы = «Аманат» саяси партиясының ресми логотипі | басшысы = [[Ерлан Жақанұлы Қошанов|Ерлан Қошанов]] | лауазым = Атқарушы хатшысы | лауазым иесі = [[Дәулет Жамаубайұлы Кәрібек|Дәулет Кәрібек]] | негіздеуші = "Отан" ретінде [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] | құрылуы = [[22 ақпан]] [[1999 жыл]] ("Отан" ретінде) <br/> [[22 желтоқсан]] [[2006 жыл]] ("Нұр Отан" ретінде) <br/> [[1 наурыз]] [[2022 жыл]] ("Аманат" ретінде) | таратылуы = | штаб-пәтері = [[Астана]], Д. Қонаев көшесі, 12/1 | идеологиясы = [[Центризм]]<br>[[Консерватизм]]<br>Экономикалық либерализм | интернационалы = | одақтастар = | мүшелер саны = 1 млн. | жастар ұйымы = [[Жастар рухы]] | Төменгі палатадағы орындар = {{Партия/Орындар|62|98|#55B4A0}} | Төменгі палатадағы орындар_параметр = [[Қазақстан Республикасы Парламентінің Мәжілісі|Мәжіліс]]тегі мандат саны<ref>{{Cite web|date=2023-03-20|title=ҚР Парламент Мәжілісі депутаттарын сайлауда дауыс берудің алдын ала нәтижелері туралы|url=https://www.election.gov.kz/kaz/news/releases/index.php?ID=8910|access-date=2023-03-31|website=[[Қазақстан Республикасының Орталық сайлау комиссиясы|ОСК]] ресми сайты|lang=kk}}</ref> | Жоғарғы палатадағы орындар = | Жоғарғы палатадағы орындар_параметр = | Еуропарламенттегі орындар = | әнұраны = | партиялық мөр = | тұлғалар = | ресми сайты = [https://amanatpartiasy.kz amanatpartiasy.kz] }} '''Аманат партиясы''' (''2022 жылға дейін «Nur Otan»'') — [[Қазақстан]]ның билік етуші ең ірі, әрі доминантты [[саяси партия]]сы. Партияның төрағасы — [[Ерлан Жақанұлы Қошанов]]. [[Қазақстандағы парламент сайлауы (2023)|2023 жылғы парламент сайлауы]] нәтижесінде жалпы дауыс санының 53,9%-ын жинап, жалпы 98 ішінен 62 мандатқа ие болды. Партия [[1999 жыл]]ы Президент [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаевтың]] бастамасымен «Отан» партиясы атымен құрылған еді. == Аталуы == Партияның ресми атауы: * «Отан» Республикалық саяси партиясы (1999—2006) * «Нұр Отан» Халықтық-демократиялық партиясы (2006—2013) * «Нұр Отан» партиясы (2013—2019) * «Nur Otan» партиясы (2019—2022) * «AMANAT» партиясы (2022 жылдан бастап) [[2006 жыл]]ы [[22 желтоқсан]]да «Отан» партиясының кезектен тыс X съезінде «Отан» Республикалық саяси партиясын «Нұр Отан» Халықтық-демократиялық партиясы деп өзгерту туралы ұсыныс қабылданып, «Отан» РСП-ның Жарғысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы қаулы шығарылды. Атаудағы "Нұр" - сол уақыттағы Қазақстан президентіне - [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаевқа]] сілтеме. [[2022 жыл]]ы [[1 наурыз]]да "Нұр Отан" партиясының кезектен тыс съезінде мәжіліс спикері [[Ерлан Жақанұлы Қошанов|Ерлан Қошанов]] партияның атын "Аманат" деп атау туралы ұсыныс жасады. Президент [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] бұл ұсынысты қолдады.<ref>[https://www.azattyq.org/a/31729531.html "Нұр Отан" партиясы "Аманат" болып өзгерді. Саяси кеңес құрамына төрт адам қосылды]</ref> == Тарихы == {{Қазақстан саясаты}} [[1998 жыл]]ғы [[21 қазан]]да [[Қазақстан|Қазақстан Республикасында]] «Президентке үміткер [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев]]ты қолдаудың қоғамдық штабы» қоғамдық қозғалысы тіркелді. Штаб сайлау науқаны кезінде саяси партиялар және қозғалыстармен бірге қызмет істеді. Штаб жұмысына белгілі мемлекет және саясат қайраткерлері – [[Сергей Александрович Терещенко|Терещенко С.А]], Дунаев Г.И., Такуов Х.Ш белсене ат салысты. Тап сол кездері қоғамдық қозғалысты саяси партияға айналдыру туралы идея дүниеге келді. 1999 жылғы 19 қаңтарда жиналыс өтіп, Қоғамдық штабты Республикалық «Отан» саяси партиясы» етіп өзгерту туралы шешім қабылданды. 1999 жылғы 12 ақпанда партия Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес тіркеуден өтті. Осы күн Тәуелсіз Қазақстанның жаңа тарихындағы партия қызметінің өз жұмысын бастаған уақыты болып есептеледі. Партия мұрағатында Республикалық «Отан» саяси партиясының мүшесі [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаевтың]] [[1999 жыл]]дың [[22 ақпан]]ымен белгіленген есеп кітапшасы мұқият сақтаулы. [[1999 жыл]]ғы [[1 наурыз]]да партияның І құрылтай сьезі өтіп, онда [[Қазақстан Республикасының Президенті]] [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев]] бірауыздан партия Төрағасы болып сайланып, Саяси кеңес, Орталық ревизия комиссиясының құрамы бекітіліп, партия Жарғысы қабылданды. Сонымен бірге сьезд делегаттары маңыздылығы жағынан тарихи болып саналатын «Отан» республикалық саяси партиясының, Қазақстанның халықтар бірлігі партиясы, Қазақстанның демократиялық партиясы, Қазақстанның [[Либерализм|либералдық]] қозғалысы, [[Қазақстан 2030|«Қазақстан – 2030»]] қозғалысымен бірігуі туралы қарарды қабылдады. 2002 жылғы 9 қарашада Алматы қаласында «Отан» республикалық саяси партиясының кезектен тыс IV съезінде «Отан» РСП-на Қазақстанның халықтық-кооперативтік партиясы мен Республикалық еңбек саяси партиясының қосылуы туралы шешім қабылданды. 2006 жылғы 4 шілдеде [[Астана]]да Республикалық «Отан» саяси партиясының кезектен тыс IX съезі өтіп, [[Асар партиясы|«Асар» партиясының]], ал 2006 жылғы 22 желтоқсанда өткен кезектен тыс Х-сьезде Азаматтық және Аграрлық партиялардың «Отан» РСП қатарына қосылуы туралы шешім қабылданды. Партияның Х-съезінде көпшілік дауыспен Қазақстанның жетекші саяси күшін «Нұр Отан» халықтық демократиялық партиясы етіп өзгерту туралы шешім қабылданды. 2008 жылғы 17 қаңтарда Елбасы – Партия Лидері [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Н.Ә.Назарбаевтың]] төрағалық етуімен «Нұр Отан» ХДП Саяси кеңесінің кеңейтілген отырысы өтіп, партияның халықтық платфомасын іске асырудың бағдарламасы қабылданды. [[2008 жыл]]ғы [[14 мамыр]]да «[[Жас Отан]]<nowiki/>» жастар қанатының І сьезі өтті. [[2009 жыл]]ғы [[9 қаңтар]]да Партия Орталық аппаратында Партиялық бақылау комитетінің бірінші ұйымдық отырысы өтті. [[2013 жыл]]ғы [[18 қазан]]да «Нұр Отан» Халықтық демократиялық партиясы «Нұр Отан» партиясы болып өзгертілді. Сол күні партияның жаңа Доктринасы қабылданды. [[2022 жыл]]ғы [[1 наурыз]]дағы кезектен тыс XXII Съезде президент [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] саяси партияның атауын «Аманат» деп өзгертуді ұсынады. Сол жылдың [[26 сәуір]]інде партияның кезектен тыс XXIII съезінде Президент партиядан шығып, төрағалық [[Ерлан Жақанұлы Қошанов|Ерлан Қошановқа]] берілді және [[Адал (партия)|«Адал»]] партиясы «Аманат» партиясына қосылды. == Съездер == {| class="wikitable" !Съезі !Күні !Өткізу орны |- |«Отан» партиясының I құрылтай съезі: |1 наурыз 1999 жыл. Өкілдер бірауыздан [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаевты]] партияның бірінші төрағасы етіп сайлады. |[[Алматы]] |- |«Отан» партиясының II кезектен тыс съезі: |18 тамыз 1999 жыл. |[[Алматы]] |- |«Отан» партиясының III съезі: |20 сәуір 2001 жыл. |[[Алматы]] |- |«Отан» партиясының IV съезі: |9 қараша 2002 жыл. |[[Алматы]] |- |«Отан» партиясының V съезі: |12 шілде 2003 жыл. |[[Алматы]] |- |«Отан» партиясының VI съезі: |12 наурыз 2004 жыл. |[[Алматы]] |- |«Отан» партиясының VII съезі: |18 шілде 2004 жыл. |[[Алматы]] |- |«Отан» партиясының VIII съезі: |9 қыркүйек 2005 жыл. |[[Алматы]] |- |«Отан» партиясының IX съезі: |4 шілде 2006 жыл. «Нұр Отан» және Республикалық «[[Асар партиясы|Асар]]<nowiki/>» партиясының (200 мың мүше) бірігуі. |[[Астана]] |- |«Отан» партиясының Х съезі: |22 желтоқсан 2006 жыл. [[Қазақстан аграрлық партиясы|Қазақстан Аграрлық партиясы]] және [[Қазақстан азаматтық партиясы|Қазақстан Азаматтық партиясы]] (130-150 мың мүше) «Отан» партиясына қосылды. |[[Астана]] |- |«Нұр Отан» партиясының XI съезі |4 шілде 2007 жыл. |[[Астана]] |- |«Нұр Отан» партиясының XII съезі: |15 маусым 2009 жыл. |[[Астана]] |- |«Нұр Отан» партиясының XIII съезі: |11 ақпан 2011 жыл. |[[Астана]] |- |«Нұр Отан» партиясының XIV съезі: |25 қараша 2011 жыл. Мәжіліс сайлауына партиялық тізім бойынша кандидаттар бекітілді. |[[Астана]] |- |«Нұр Отан» партиясының XV съезі: |18 қазан 2013 жыл. |[[Астана]] |- |«Нұр Отан» партиясының XVI съезі: |11 наурыз 2015 жыл. «Нұр Отан» партиясынан Нұрсұлтан Назарбаевтың кандидатурасын ҚР Президенттігіне ұсыну туралы қаулы қабылданды. |[[Астана]] |- |«Нұр Отан» партиясының XVII съезі: |29 наурыз 2016 жыл. Партияның сайлауалды бағдарламасы қабылданды, Парламент Мәжілісінің депутаттығына кандидаттардың партиялық тізімі бекітіліп, партияның Саяси кеңесі құрамына өзгеріс енгізілді. |[[Астана]] |- |«Нұр Отан» партиясының XVIII съезі: |27 ақпан 2019 жыл. Партияның 2030 жылға бағытталған бағдарламасы қабылданды, партия атауы кириллицадан латын қарпіне өзгертілді, партия саяси кеңесінің құрамы жаңартылды. |[[Астана]] |- |«Nur Otan» партиясының XIX съезі: |23 сәуір 2019 жыл. Президенттікке үміткерлікке Қасым-Жомарт Тоқаев ұсынылды. |[[Астана]] |- |«Nur Otan» партиясының XX съезі: |25 қараша 2020 жыл. Мәжіліс сайлауына партиялық тізім бойынша кандидаттар бекітілді. |[[Астана]] |- |«Nur Otan» партиясының XXI съезі: |28 қаңтар 2022 жыл. [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] партия төрағасы болып сайланды, жарғыға өзгерістер енгізіліп, жаңа саяси кеңес бекітілді. |[[Астана]] |- |«Nur Otan» партиясының XXII съезі: |1 наурыз 2022 жыл. Партияның аты "Аманат" болып өзгерді, жаңа саяси кеңес құрамы бекітілді. |[[Астана]] |- |«Amanat» партиясының XXIII съезі: |26 сәуір 2022 жыл. «Adal» партиясы (300 мың мүше) «Аmanat» партиясымен бірікті, [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] партиядан шығып, партияның жаңа төрағасы болып [[Ерлан Жақанұлы Қошанов|Ерлан Қошанов]] сайланды. |[[Астана]] |- |«Amanat» партиясының XXIV съезі: |6 қазан 2022 жыл. Қазақстан Президентінің кезектен тыс сайлауы қарсаңында президенттікке Қасым-Жомарт Тоқаевты кандидат ретінде ұсынылды, партияның жаңа Саяси тұғырнамасы бекітілді. |[[Астана]] |- |«Amanat» партиясының XXV съезі: |7 ақпан 2023 жыл. Мәжіліс сайлауына қатысатын партиялық тізім бойынша кандидаттар ұсынылды. |[[Астана]] |} == Партияны басқару жүйесі == Жоғары басшы органдар: * Партия съезі * Партия филиалының конференциясы * Бастауыш партия ұйымының жиналысы Жоғары өкілді органдар: * Партия Саяси кеңесі * Партия филиалының Саяси кеңесі Басшы органдар: * Партия Саяси кеңесінің Бюросы * Партия филиалы Саяси кеңесінің Бюросы Бақылау-тексеру және бақылау органдары: * Партияның Орталық бақылау-тексеру комиссиясы * Партия филиалының Бақылау-тексеру комиссиясы * Партиялық бақылау комитеті * Партиялық бақылау комитетінің аймақтық және аумақтық комиссиялары Атқарушы органдар: * Партия орталық аппараты * Партия филиалының аппараты * Бастауыш партия ұйымының Бюросы, ол болмаса Төрағасы<ref>[https://amanatpartiasy.kz/charter?lang=kz «AMANAT» партиясы» қоғамдық бірлестігінің ЖАРҒЫСЫ]</ref> Партия жанындағы ұйымдар: * «AMANAT» партиясы жанындағы [[Жастар рухы|«Жастар рухы» жастар қанаты»]] қоғамдық бірлестігі * «AMANAT» партиясының Қоғамдық саясат институты» жеке меншік мекемесі * «АMANAT» партиясының саяси менеджмент Академиясы» жеке меншік мекемесі * «AMANAT» партиясының Шаруашылық басқармасы» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі * [[Amanat Media Group|«AMANAT MEDIA GROUP»]] жауапкершілігі шектеулі серіктестігі == Басшылығы == [[Сурет:Amanat party HQ Astana.jpg|thumb|right|[[Астана]]дағы «Аманат» партиясы штабтарының бірі]] === Партия төрағалары === {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" ! № !! Суреті !! Аты-жөні !! colspan="2" | Басқарған уақыты |- | 1 || [[Сурет:Nursultan Nazarbayev (2015-09-02) (cropped).jpg|99px]] || [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] || 1 наурыз 1999 || 28 қаңтар 2022 |- | 2 || [[Сурет:Касым-Жомарт Токаев (28-09-2021) (cropped 2).jpg|99px]] || [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] || 28 қаңтар 2022 || 26 сәуір 2022 |- | 3 || [[Сурет:Erlan Qoşanov (2023-06-30).jpg|99px]] || [[Ерлан Жақанұлы Қошанов|Ерлан Қошанов]] || 26 сәуір 2022 || қызметте |} === Партияның атқарушы хатшылары === {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" ! № !! Суреті !! Аты-жөні !! colspan="2" | Басқарған уақыты |- | colspan="5" | '''Партия төрағасының міндетін атқарушы (1999—2007)''' |- | 1 || [[Сурет:Sergey Tereshchenko (2016-04-01).jpg|99px]] || [[Сергей Александрович Терещенко|Сергей Терещенко]] || 1 наурыз 1999 || 21 қазан 2002 |- | 2 || [[Сурет:Replace this image male (blue).svg|99px]] || [[Амангелді Дінұлы Ермегияев|Амангелді Ермегияев]] || 21 қазан 2002 || 18 сәуір 2005 |- | 3 || [[Сурет:Bakytzhan Zhumagulov (cropped).jpg|99px]] || [[Бақытжан Тұрсынұлы Жұмағұлов|Бақытжан Жұмағұлов]] || 18 сәуір 2005 || 4 шілде 2007 |- | colspan="5" | '''Партия төрағасының бірінші орынбасары (2007—2022)''' |- | 1 || [[Сурет:Bakytzhan Zhumagulov (cropped).jpg|99px]] || [[Бақытжан Тұрсынұлы Жұмағұлов|Бақытжан Жұмағұлов]] || 4 шілде 2007 || 23 қаңтар 2008 |- | 2 || [[Сурет:Adilbek Dzhaksybekov (2013).jpg|99px]] || [[Әділбек Рыскелдіұлы Жақсыбеков|Әділбек Жақсыбеков]] || 23 қаңтар 2008 || 13 қазан 2008 |- | 3 || [[Сурет:Darhan Kaletaev (2018).jpg|99px]] || [[Дархан Аманұлы Кәлетаев|Дархан Кәлетаев]] || 13 қазан 2008 || 19 қараша 2009 |- | 4 || [[Сурет:Nurlan Nigmatulin 06 (cropped).jpg|99px]] || [[Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулин|Нұрлан Нығматулин]] || 19 қараша 2009 || 24 қыркүйек 2012 |- | 5 || [[Сурет:Bakytzhan Sagintayev (2018-11-01).jpg|99px]] || [[Бақытжан Әбдірұлы Сағынтаев|Бақытжан Сағынтаев]] || 24 қыркүйек 2012 || 16 қаңтар 2013 |- | 6 || [[Сурет:Bauyrzhan Baibek (cropped).jpg|99px]] || [[Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек|Бауыржан Байбек]] || 17 қаңтар 2013 || 8 тамыз 2015 |- | 7 || [[Сурет:Askar Myrzakhmetov.jpg|99px]] || [[Асқар Исабекұлы Мырзахметов|Асқар Мырзахметов]] || 8 тамыз 2015 || 6 мамыр 2016 |- | 8 || [[Сурет:Mukhtar Kul-Mukhammed (cropped).jpg|99px]] || [[Мұхтар Абрарұлы Құл-Мұхаммед|Мұхтар Құл-Мұхаммед]] || 6 мамыр 2016 || 1 ақпан 2018 |- | 9 || [[Сурет:Maulen Ashimbayev.jpg|99px]] || [[Мәулен Сағатханұлы Әшімбаев|Мәулен Әшімбаев]] || 1 ақпан 2018 || 29 маусым 2019 |- | 10 || [[Сурет:Bauyrzhan Baibek (cropped).jpg|99px]] || [[Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек|Бауыржан Байбек]] || 29 маусым 2019 || 2 ақпан 2022 |- | colspan="5" | '''Партияның атқарушы хатшысы (2022 жылдан бастап)''' |- | 1 || [[Сурет:Ashat Oralov 01 (2023-04-04) (cropped).jpg|99px]] || [[Асхат Раздықұлы Оралов|Асхат Оралов]] || 2 ақпан 2022 || 4 қаңтар 2023 |- | 2 || [[Сурет:Елнур Сабыржанович Бейсенбаев (cropped).jpg|99px]] || [[Елнұр Сабыржанұлы Бейсенбаев|Елнұр Бейсенбаев]] || 4 қаңтар 2023 || 17 шілде 2023 |- | 3 || [[Сурет:Replace this image male (blue).svg|99px]] || [[Дәулет Жамаубайұлы Кәрібек|Дәулет Кәрібек]] || 17 шілде 2023 || қызметте |} === Партияның Саяси кеңес Бюросы мүшелері === # [[Ерлан Жақанұлы Қошанов|Қошанов Ерлан Жақанұлы]] — «Amanat» партиясының Төрағасы, ҚР Парламенті Мәжілісінің Төрағасы # [[Мәулен Сағатханұлы Әшімбаев|Әшімбаев Мәулен Сағатханұлы]] — ҚР Парламенті Сенатының Төрағасы # [[Мұрат Әбуғалиұлы Нұртілеу|Нұртілеу Мұрат Әбуғалиұлы]] — ҚР Премьер-Министрінің орынбасары және Сыртқы істер министрі # [[Асхат Раздықұлы Оралов|Оралов Асхат Раздықұлы]] — ҚР Президенті Әкімшілігінің мемлекеттік инспекторы # [[Дархан Қуандықұлы Қыдырәлі|Қыдырәлі Дархан Қуандықұлы]] — ҚР Парламенті Сенатының депутаты # [[Ләззат Молдабекқызы Қалтаева|Қалтаева Ләззат Молдабекқызы]] — ҚР Парламенті Сенаты Төрағасының кеңесшісі # Саиров Ерлан Бияхметұлы — ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты # Өрісбаев Аббат Жәңгірханұлы — Маңғыстау облысы әкімінің орынбасары # Зенченко Геннадий Геннадьевич — «Зенченко и К» командиттік серіктестігінің директоры # Рожин Максим Николаевич — ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты # Масагутова Элина Сергеевна — «Қоғамдық келісім» республикалық мемлекеттік мекемесінің директоры == Сайлау == === Президент === === Парламент === == Сын == Қазақстан оппозициясы «Nur Otan» партиясын [[Назарбаевтың жеке басына табыну|Назарбаевтың тұлғасын тым әсірелеп]] насихаттаушы псевдодемократиялық және [[Тоталитаризм|тоталитарлық]] немесе [[Авторитаризм|авторитарлық]] партия деп санайды. [[Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы|ЕҚЫҰ]] секілді халықаралық ұйымдар әкімшілік ресурстарды пайдалануын және сайлауларды бұрмалауларын айыптайды.<ref>https://www.zakon.kz/4467634-vybory-v-kazakhstane-ne-sootvetstvujut.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190102210459/http://www.zakon.kz/4467634-vybory-v-kazakhstane-ne-sootvetstvujut.html |date=2019-01-02 }}</ref> Партияның бірінші орынбасары [[Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек|Бауыржан Байбектің]] суды үнемдеу туралы бастамасы теріс пікірге ие болды және соған қатысты әлеуметтік желілерде көптеген демотиватор суреттер жарияланды.<ref>http://expertonline.kz/a10411/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130530230638/http://expertonline.kz/a10411/ |date=2013-05-30 }}</ref> «Nur Otan» партиясының аудандық филиалының жаңа ғимаратының құрылысына мұғалімдерден ақша жинау бастамасы көптеген дау-дамай туғызды.<ref>https://rus.azattyq.org/a/shymkent-uchitelya-pobory/25258358.html</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.ndp-nurotan.kz Ресми веб сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141220204014/http://www.ndp-nurotan.kz/ |date=2014-12-20 }} [[Санат:Қазақстан саяси партиялары]] {{stub}} j0bhlfatl9cyx50im0bmukkz2krkvok 3479778 3479777 2025-06-13T19:26:02Z Casserium 68287 3479778 wikitext text/x-wiki {{Партия | партия атауы = Аманат | шынайы атауы = | логотипі = Logo of the Amanat political party.svg | логотип ені = 200px | сурет атауы = «Аманат» саяси партиясының ресми логотипі | басшысы = [[Ерлан Жақанұлы Қошанов|Ерлан Қошанов]] | лауазым = Атқарушы хатшысы | лауазым иесі = [[Дәулет Жамаубайұлы Кәрібек|Дәулет Кәрібек]] | негіздеуші = [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] | құрылуы = [[22 ақпан]] [[1999 жыл|1999]] | таратылуы = | штаб-пәтері = {{байрақ|Астана}}, Дінмұхамед Қонаев көшесі, 12/1 | идеологиясы = Әмбебап партия<br>[[Центризм]]<br>[[Консерватизм]]<br>Экономикалық либерализм | интернационалы = | одақтастар = | мүшелер саны = 800 мың | жастар ұйымы = {{flagicon image|Jastar Ruhy logo.svg|border=}} [[Жастар рухы]] | Төменгі палатадағы орындар = {{Партия/Орындар|62|98|#55B4A0}} | Төменгі палатадағы орындар_параметр = [[Қазақстан Республикасы Парламентінің Мәжілісі|Мәжіліс]]тегі мандат саны<ref>{{Cite web|date=2023-03-20|title=ҚР Парламент Мәжілісі депутаттарын сайлауда дауыс берудің алдын ала нәтижелері туралы|url=https://www.election.gov.kz/kaz/news/releases/index.php?ID=8910|access-date=2023-03-31|website=[[Қазақстан Республикасының Орталық сайлау комиссиясы|ОСК]] ресми сайты|lang=kk}}</ref> | Жоғарғы палатадағы орындар = | Жоғарғы палатадағы орындар_параметр = | Еуропарламенттегі орындар = | әнұраны = | партиялық мөр = | тұлғалар = | ресми сайты = [https://amanatpartiasy.kz amanatpartiasy.kz] }} '''Аманат партиясы''' (''2022 жылға дейін «Nur Otan»'') — [[Қазақстан]]ның билік етуші ең ірі, әрі доминантты [[саяси партия]]сы. Партияның төрағасы — [[Ерлан Жақанұлы Қошанов]]. [[Қазақстандағы парламент сайлауы (2023)|2023 жылғы парламент сайлауы]] нәтижесінде жалпы дауыс санының 53,9%-ын жинап, жалпы 98 ішінен 62 мандатқа ие болды. Партия [[1999 жыл]]ы Президент [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаевтың]] бастамасымен «Отан» партиясы атымен құрылған еді. == Аталуы == Партияның ресми атауы: * «Отан» Республикалық саяси партиясы (1999—2006) * «Нұр Отан» Халықтық-демократиялық партиясы (2006—2013) * «Нұр Отан» партиясы (2013—2019) * «Nur Otan» партиясы (2019—2022) * «AMANAT» партиясы (2022 жылдан бастап) [[2006 жыл]]ы [[22 желтоқсан]]да «Отан» партиясының кезектен тыс X съезінде «Отан» Республикалық саяси партиясын «Нұр Отан» Халықтық-демократиялық партиясы деп өзгерту туралы ұсыныс қабылданып, «Отан» РСП-ның Жарғысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы қаулы шығарылды. Атаудағы "Нұр" - сол уақыттағы Қазақстан президентіне - [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаевқа]] сілтеме. [[2022 жыл]]ы [[1 наурыз]]да "Нұр Отан" партиясының кезектен тыс съезінде мәжіліс спикері [[Ерлан Жақанұлы Қошанов|Ерлан Қошанов]] партияның атын "Аманат" деп атау туралы ұсыныс жасады. Президент [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] бұл ұсынысты қолдады.<ref>[https://www.azattyq.org/a/31729531.html "Нұр Отан" партиясы "Аманат" болып өзгерді. Саяси кеңес құрамына төрт адам қосылды]</ref> == Тарихы == {{Қазақстан саясаты}} [[1998 жыл]]ғы [[21 қазан]]да [[Қазақстан|Қазақстан Республикасында]] «Президентке үміткер [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев]]ты қолдаудың қоғамдық штабы» қоғамдық қозғалысы тіркелді. Штаб сайлау науқаны кезінде саяси партиялар және қозғалыстармен бірге қызмет істеді. Штаб жұмысына белгілі мемлекет және саясат қайраткерлері – [[Сергей Александрович Терещенко|Терещенко С.А]], Дунаев Г.И., Такуов Х.Ш белсене ат салысты. Тап сол кездері қоғамдық қозғалысты саяси партияға айналдыру туралы идея дүниеге келді. 1999 жылғы 19 қаңтарда жиналыс өтіп, Қоғамдық штабты Республикалық «Отан» саяси партиясы» етіп өзгерту туралы шешім қабылданды. 1999 жылғы 12 ақпанда партия Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес тіркеуден өтті. Осы күн Тәуелсіз Қазақстанның жаңа тарихындағы партия қызметінің өз жұмысын бастаған уақыты болып есептеледі. Партия мұрағатында Республикалық «Отан» саяси партиясының мүшесі [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаевтың]] [[1999 жыл]]дың [[22 ақпан]]ымен белгіленген есеп кітапшасы мұқият сақтаулы. [[1999 жыл]]ғы [[1 наурыз]]да партияның І құрылтай сьезі өтіп, онда [[Қазақстан Республикасының Президенті]] [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев]] бірауыздан партия Төрағасы болып сайланып, Саяси кеңес, Орталық ревизия комиссиясының құрамы бекітіліп, партия Жарғысы қабылданды. Сонымен бірге сьезд делегаттары маңыздылығы жағынан тарихи болып саналатын «Отан» республикалық саяси партиясының, Қазақстанның халықтар бірлігі партиясы, Қазақстанның демократиялық партиясы, Қазақстанның [[Либерализм|либералдық]] қозғалысы, [[Қазақстан 2030|«Қазақстан – 2030»]] қозғалысымен бірігуі туралы қарарды қабылдады. 2002 жылғы 9 қарашада Алматы қаласында «Отан» республикалық саяси партиясының кезектен тыс IV съезінде «Отан» РСП-на Қазақстанның халықтық-кооперативтік партиясы мен Республикалық еңбек саяси партиясының қосылуы туралы шешім қабылданды. 2006 жылғы 4 шілдеде [[Астана]]да Республикалық «Отан» саяси партиясының кезектен тыс IX съезі өтіп, [[Асар партиясы|«Асар» партиясының]], ал 2006 жылғы 22 желтоқсанда өткен кезектен тыс Х-сьезде Азаматтық және Аграрлық партиялардың «Отан» РСП қатарына қосылуы туралы шешім қабылданды. Партияның Х-съезінде көпшілік дауыспен Қазақстанның жетекші саяси күшін «Нұр Отан» халықтық демократиялық партиясы етіп өзгерту туралы шешім қабылданды. 2008 жылғы 17 қаңтарда Елбасы – Партия Лидері [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Н.Ә.Назарбаевтың]] төрағалық етуімен «Нұр Отан» ХДП Саяси кеңесінің кеңейтілген отырысы өтіп, партияның халықтық платфомасын іске асырудың бағдарламасы қабылданды. [[2008 жыл]]ғы [[14 мамыр]]да «[[Жас Отан]]<nowiki/>» жастар қанатының І сьезі өтті. [[2009 жыл]]ғы [[9 қаңтар]]да Партия Орталық аппаратында Партиялық бақылау комитетінің бірінші ұйымдық отырысы өтті. [[2013 жыл]]ғы [[18 қазан]]да «Нұр Отан» Халықтық демократиялық партиясы «Нұр Отан» партиясы болып өзгертілді. Сол күні партияның жаңа Доктринасы қабылданды. [[2022 жыл]]ғы [[1 наурыз]]дағы кезектен тыс XXII Съезде президент [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] саяси партияның атауын «Аманат» деп өзгертуді ұсынады. Сол жылдың [[26 сәуір]]інде партияның кезектен тыс XXIII съезінде Президент партиядан шығып, төрағалық [[Ерлан Жақанұлы Қошанов|Ерлан Қошановқа]] берілді және [[Адал (партия)|«Адал»]] партиясы «Аманат» партиясына қосылды. == Съездер == {| class="wikitable" !Съезі !Күні !Өткізу орны |- |«Отан» партиясының I құрылтай съезі: |1 наурыз 1999 жыл. Өкілдер бірауыздан [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаевты]] партияның бірінші төрағасы етіп сайлады. |[[Алматы]] |- |«Отан» партиясының II кезектен тыс съезі: |18 тамыз 1999 жыл. |[[Алматы]] |- |«Отан» партиясының III съезі: |20 сәуір 2001 жыл. |[[Алматы]] |- |«Отан» партиясының IV съезі: |9 қараша 2002 жыл. |[[Алматы]] |- |«Отан» партиясының V съезі: |12 шілде 2003 жыл. |[[Алматы]] |- |«Отан» партиясының VI съезі: |12 наурыз 2004 жыл. |[[Алматы]] |- |«Отан» партиясының VII съезі: |18 шілде 2004 жыл. |[[Алматы]] |- |«Отан» партиясының VIII съезі: |9 қыркүйек 2005 жыл. |[[Алматы]] |- |«Отан» партиясының IX съезі: |4 шілде 2006 жыл. «Нұр Отан» және Республикалық «[[Асар партиясы|Асар]]<nowiki/>» партиясының (200 мың мүше) бірігуі. |[[Астана]] |- |«Отан» партиясының Х съезі: |22 желтоқсан 2006 жыл. [[Қазақстан аграрлық партиясы|Қазақстан Аграрлық партиясы]] және [[Қазақстан азаматтық партиясы|Қазақстан Азаматтық партиясы]] (130-150 мың мүше) «Отан» партиясына қосылды. |[[Астана]] |- |«Нұр Отан» партиясының XI съезі |4 шілде 2007 жыл. |[[Астана]] |- |«Нұр Отан» партиясының XII съезі: |15 маусым 2009 жыл. |[[Астана]] |- |«Нұр Отан» партиясының XIII съезі: |11 ақпан 2011 жыл. |[[Астана]] |- |«Нұр Отан» партиясының XIV съезі: |25 қараша 2011 жыл. Мәжіліс сайлауына партиялық тізім бойынша кандидаттар бекітілді. |[[Астана]] |- |«Нұр Отан» партиясының XV съезі: |18 қазан 2013 жыл. |[[Астана]] |- |«Нұр Отан» партиясының XVI съезі: |11 наурыз 2015 жыл. «Нұр Отан» партиясынан Нұрсұлтан Назарбаевтың кандидатурасын ҚР Президенттігіне ұсыну туралы қаулы қабылданды. |[[Астана]] |- |«Нұр Отан» партиясының XVII съезі: |29 наурыз 2016 жыл. Партияның сайлауалды бағдарламасы қабылданды, Парламент Мәжілісінің депутаттығына кандидаттардың партиялық тізімі бекітіліп, партияның Саяси кеңесі құрамына өзгеріс енгізілді. |[[Астана]] |- |«Нұр Отан» партиясының XVIII съезі: |27 ақпан 2019 жыл. Партияның 2030 жылға бағытталған бағдарламасы қабылданды, партия атауы кириллицадан латын қарпіне өзгертілді, партия саяси кеңесінің құрамы жаңартылды. |[[Астана]] |- |«Nur Otan» партиясының XIX съезі: |23 сәуір 2019 жыл. Президенттікке үміткерлікке Қасым-Жомарт Тоқаев ұсынылды. |[[Астана]] |- |«Nur Otan» партиясының XX съезі: |25 қараша 2020 жыл. Мәжіліс сайлауына партиялық тізім бойынша кандидаттар бекітілді. |[[Астана]] |- |«Nur Otan» партиясының XXI съезі: |28 қаңтар 2022 жыл. [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] партия төрағасы болып сайланды, жарғыға өзгерістер енгізіліп, жаңа саяси кеңес бекітілді. |[[Астана]] |- |«Nur Otan» партиясының XXII съезі: |1 наурыз 2022 жыл. Партияның аты "Аманат" болып өзгерді, жаңа саяси кеңес құрамы бекітілді. |[[Астана]] |- |«Amanat» партиясының XXIII съезі: |26 сәуір 2022 жыл. «Adal» партиясы (300 мың мүше) «Аmanat» партиясымен бірікті, [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] партиядан шығып, партияның жаңа төрағасы болып [[Ерлан Жақанұлы Қошанов|Ерлан Қошанов]] сайланды. |[[Астана]] |- |«Amanat» партиясының XXIV съезі: |6 қазан 2022 жыл. Қазақстан Президентінің кезектен тыс сайлауы қарсаңында президенттікке Қасым-Жомарт Тоқаевты кандидат ретінде ұсынылды, партияның жаңа Саяси тұғырнамасы бекітілді. |[[Астана]] |- |«Amanat» партиясының XXV съезі: |7 ақпан 2023 жыл. Мәжіліс сайлауына қатысатын партиялық тізім бойынша кандидаттар ұсынылды. |[[Астана]] |} == Партияны басқару жүйесі == Жоғары басшы органдар: * Партия съезі * Партия филиалының конференциясы * Бастауыш партия ұйымының жиналысы Жоғары өкілді органдар: * Партия Саяси кеңесі * Партия филиалының Саяси кеңесі Басшы органдар: * Партия Саяси кеңесінің Бюросы * Партия филиалы Саяси кеңесінің Бюросы Бақылау-тексеру және бақылау органдары: * Партияның Орталық бақылау-тексеру комиссиясы * Партия филиалының Бақылау-тексеру комиссиясы * Партиялық бақылау комитеті * Партиялық бақылау комитетінің аймақтық және аумақтық комиссиялары Атқарушы органдар: * Партия орталық аппараты * Партия филиалының аппараты * Бастауыш партия ұйымының Бюросы, ол болмаса Төрағасы<ref>[https://amanatpartiasy.kz/charter?lang=kz «AMANAT» партиясы» қоғамдық бірлестігінің ЖАРҒЫСЫ]</ref> Партия жанындағы ұйымдар: * «AMANAT» партиясы жанындағы [[Жастар рухы|«Жастар рухы» жастар қанаты»]] қоғамдық бірлестігі * «AMANAT» партиясының Қоғамдық саясат институты» жеке меншік мекемесі * «АMANAT» партиясының саяси менеджмент Академиясы» жеке меншік мекемесі * «AMANAT» партиясының Шаруашылық басқармасы» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі * [[Amanat Media Group|«AMANAT MEDIA GROUP»]] жауапкершілігі шектеулі серіктестігі == Басшылығы == [[Сурет:Amanat party HQ Astana.jpg|thumb|right|[[Астана]]дағы «Аманат» партиясы штабтарының бірі]] === Партия төрағалары === {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" ! № !! Суреті !! Аты-жөні !! colspan="2" | Басқарған уақыты |- | 1 || [[Сурет:Nursultan Nazarbayev (2015-09-02) (cropped).jpg|99px]] || [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] || 1 наурыз 1999 || 28 қаңтар 2022 |- | 2 || [[Сурет:Касым-Жомарт Токаев (28-09-2021) (cropped 2).jpg|99px]] || [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] || 28 қаңтар 2022 || 26 сәуір 2022 |- | 3 || [[Сурет:Erlan Qoşanov (2023-06-30).jpg|99px]] || [[Ерлан Жақанұлы Қошанов|Ерлан Қошанов]] || 26 сәуір 2022 || қызметте |} === Партияның атқарушы хатшылары === {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" ! № !! Суреті !! Аты-жөні !! colspan="2" | Басқарған уақыты |- | colspan="5" | '''Партия төрағасының міндетін атқарушы (1999—2007)''' |- | 1 || [[Сурет:Sergey Tereshchenko (2016-04-01).jpg|99px]] || [[Сергей Александрович Терещенко|Сергей Терещенко]] || 1 наурыз 1999 || 21 қазан 2002 |- | 2 || [[Сурет:Replace this image male (blue).svg|99px]] || [[Амангелді Дінұлы Ермегияев|Амангелді Ермегияев]] || 21 қазан 2002 || 18 сәуір 2005 |- | 3 || [[Сурет:Bakytzhan Zhumagulov (cropped).jpg|99px]] || [[Бақытжан Тұрсынұлы Жұмағұлов|Бақытжан Жұмағұлов]] || 18 сәуір 2005 || 4 шілде 2007 |- | colspan="5" | '''Партия төрағасының бірінші орынбасары (2007—2022)''' |- | 1 || [[Сурет:Bakytzhan Zhumagulov (cropped).jpg|99px]] || [[Бақытжан Тұрсынұлы Жұмағұлов|Бақытжан Жұмағұлов]] || 4 шілде 2007 || 23 қаңтар 2008 |- | 2 || [[Сурет:Adilbek Dzhaksybekov (2013).jpg|99px]] || [[Әділбек Рыскелдіұлы Жақсыбеков|Әділбек Жақсыбеков]] || 23 қаңтар 2008 || 13 қазан 2008 |- | 3 || [[Сурет:Darhan Kaletaev (2018).jpg|99px]] || [[Дархан Аманұлы Кәлетаев|Дархан Кәлетаев]] || 13 қазан 2008 || 19 қараша 2009 |- | 4 || [[Сурет:Nurlan Nigmatulin 06 (cropped).jpg|99px]] || [[Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулин|Нұрлан Нығматулин]] || 19 қараша 2009 || 24 қыркүйек 2012 |- | 5 || [[Сурет:Bakytzhan Sagintayev (2018-11-01).jpg|99px]] || [[Бақытжан Әбдірұлы Сағынтаев|Бақытжан Сағынтаев]] || 24 қыркүйек 2012 || 16 қаңтар 2013 |- | 6 || [[Сурет:Bauyrzhan Baibek (cropped).jpg|99px]] || [[Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек|Бауыржан Байбек]] || 17 қаңтар 2013 || 8 тамыз 2015 |- | 7 || [[Сурет:Askar Myrzakhmetov.jpg|99px]] || [[Асқар Исабекұлы Мырзахметов|Асқар Мырзахметов]] || 8 тамыз 2015 || 6 мамыр 2016 |- | 8 || [[Сурет:Mukhtar Kul-Mukhammed (cropped).jpg|99px]] || [[Мұхтар Абрарұлы Құл-Мұхаммед|Мұхтар Құл-Мұхаммед]] || 6 мамыр 2016 || 1 ақпан 2018 |- | 9 || [[Сурет:Maulen Ashimbayev.jpg|99px]] || [[Мәулен Сағатханұлы Әшімбаев|Мәулен Әшімбаев]] || 1 ақпан 2018 || 29 маусым 2019 |- | 10 || [[Сурет:Bauyrzhan Baibek (cropped).jpg|99px]] || [[Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек|Бауыржан Байбек]] || 29 маусым 2019 || 2 ақпан 2022 |- | colspan="5" | '''Партияның атқарушы хатшысы (2022 жылдан бастап)''' |- | 1 || [[Сурет:Ashat Oralov 01 (2023-04-04) (cropped).jpg|99px]] || [[Асхат Раздықұлы Оралов|Асхат Оралов]] || 2 ақпан 2022 || 4 қаңтар 2023 |- | 2 || [[Сурет:Елнур Сабыржанович Бейсенбаев (cropped).jpg|99px]] || [[Елнұр Сабыржанұлы Бейсенбаев|Елнұр Бейсенбаев]] || 4 қаңтар 2023 || 17 шілде 2023 |- | 3 || [[Сурет:Replace this image male (blue).svg|99px]] || [[Дәулет Жамаубайұлы Кәрібек|Дәулет Кәрібек]] || 17 шілде 2023 || қызметте |} === Партияның Саяси кеңес Бюросы мүшелері === # [[Ерлан Жақанұлы Қошанов|Қошанов Ерлан Жақанұлы]] — «Amanat» партиясының Төрағасы, ҚР Парламенті Мәжілісінің Төрағасы # [[Мәулен Сағатханұлы Әшімбаев|Әшімбаев Мәулен Сағатханұлы]] — ҚР Парламенті Сенатының Төрағасы # [[Мұрат Әбуғалиұлы Нұртілеу|Нұртілеу Мұрат Әбуғалиұлы]] — ҚР Премьер-Министрінің орынбасары және Сыртқы істер министрі # [[Асхат Раздықұлы Оралов|Оралов Асхат Раздықұлы]] — ҚР Президенті Әкімшілігінің мемлекеттік инспекторы # [[Дархан Қуандықұлы Қыдырәлі|Қыдырәлі Дархан Қуандықұлы]] — ҚР Парламенті Сенатының депутаты # [[Ләззат Молдабекқызы Қалтаева|Қалтаева Ләззат Молдабекқызы]] — ҚР Парламенті Сенаты Төрағасының кеңесшісі # Саиров Ерлан Бияхметұлы — ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты # Өрісбаев Аббат Жәңгірханұлы — Маңғыстау облысы әкімінің орынбасары # Зенченко Геннадий Геннадьевич — «Зенченко и К» командиттік серіктестігінің директоры # Рожин Максим Николаевич — ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты # Масагутова Элина Сергеевна — «Қоғамдық келісім» республикалық мемлекеттік мекемесінің директоры == Сайлау == === Президент === === Парламент === == Сын == Қазақстан оппозициясы «Nur Otan» партиясын [[Назарбаевтың жеке басына табыну|Назарбаевтың тұлғасын тым әсірелеп]] насихаттаушы псевдодемократиялық және [[Тоталитаризм|тоталитарлық]] немесе [[Авторитаризм|авторитарлық]] партия деп санайды. [[Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы|ЕҚЫҰ]] секілді халықаралық ұйымдар әкімшілік ресурстарды пайдалануын және сайлауларды бұрмалауларын айыптайды.<ref>https://www.zakon.kz/4467634-vybory-v-kazakhstane-ne-sootvetstvujut.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190102210459/http://www.zakon.kz/4467634-vybory-v-kazakhstane-ne-sootvetstvujut.html |date=2019-01-02 }}</ref> Партияның бірінші орынбасары [[Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек|Бауыржан Байбектің]] суды үнемдеу туралы бастамасы теріс пікірге ие болды және соған қатысты әлеуметтік желілерде көптеген демотиватор суреттер жарияланды.<ref>http://expertonline.kz/a10411/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130530230638/http://expertonline.kz/a10411/ |date=2013-05-30 }}</ref> «Nur Otan» партиясының аудандық филиалының жаңа ғимаратының құрылысына мұғалімдерден ақша жинау бастамасы көптеген дау-дамай туғызды.<ref>https://rus.azattyq.org/a/shymkent-uchitelya-pobory/25258358.html</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.ndp-nurotan.kz Ресми веб сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141220204014/http://www.ndp-nurotan.kz/ |date=2014-12-20 }} [[Санат:Қазақстан саяси партиялары]] {{stub}} 0rbv3o65mgasazd1aswpahe7h9kaizi 3479783 3479778 2025-06-13T19:45:33Z Casserium 68287 3479783 wikitext text/x-wiki {{Партия | партия атауы = Аманат | шынайы атауы = | логотипі = Logo of the Amanat political party.svg | логотип ені = 200px | сурет атауы = «Аманат» саяси партиясының ресми логотипі | басшысы = [[Ерлан Жақанұлы Қошанов|Ерлан Қошанов]] | лауазым = Атқарушы хатшысы | лауазым иесі = [[Дәулет Жамаубайұлы Кәрібек|Дәулет Кәрібек]] | негіздеуші = [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] | құрылуы = [[22 ақпан]] [[1999 жыл|1999]] | таратылуы = | штаб-пәтері = {{байрақ|Астана}}, Дінмұхамед Қонаев көшесі, 12/1 | идеологиясы = Әмбебап партия<br>[[Центризм]]<br>[[ұлтшылдық|Азаматтық ұлтшылдық]]<br>[[консерватизм|Әлеуметтік консерватизм]]<br>Экономикалық либерализм | интернационалы = | одақтастар = | мүшелер саны = 800 мың | жастар ұйымы = {{flagicon image|Jastar Ruhy logo.svg|border=}} [[Жастар рухы]] | Төменгі палатадағы орындар = {{Партия/Орындар|62|98|#55B4A0}} | Төменгі палатадағы орындар_параметр = [[Қазақстан Республикасы Парламентінің Мәжілісі|Мәжіліс]]тегі мандат саны<ref>{{Cite web|date=2023-03-20|title=ҚР Парламент Мәжілісі депутаттарын сайлауда дауыс берудің алдын ала нәтижелері туралы|url=https://www.election.gov.kz/kaz/news/releases/index.php?ID=8910|access-date=2023-03-31|website=[[Қазақстан Республикасының Орталық сайлау комиссиясы|ОСК]] ресми сайты|lang=kk}}</ref> | Жоғарғы палатадағы орындар = | Жоғарғы палатадағы орындар_параметр = | Еуропарламенттегі орындар = | әнұраны = | партиялық мөр = | тұлғалар = | ресми сайты = [https://amanatpartiasy.kz amanatpartiasy.kz] }} '''Аманат партиясы''' (''2022 жылға дейін «Nur Otan»'') — [[Қазақстан]]ның билік етуші ең ірі, әрі доминантты [[саяси партия]]сы. Партияның төрағасы — [[Ерлан Жақанұлы Қошанов]]. [[Қазақстандағы парламент сайлауы (2023)|2023 жылғы парламент сайлауы]] нәтижесінде жалпы дауыс санының 53,9%-ын жинап, жалпы 98 ішінен 62 мандатқа ие болды. Партия [[1999 жыл]]ы Президент [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаевтың]] бастамасымен «Отан» партиясы атымен құрылған еді. == Аталуы == Партияның ресми атауы: * «Отан» Республикалық саяси партиясы (1999—2006) * «Нұр Отан» Халықтық-демократиялық партиясы (2006—2013) * «Нұр Отан» партиясы (2013—2019) * «Nur Otan» партиясы (2019—2022) * «AMANAT» партиясы (2022 жылдан бастап) [[2006 жыл]]ы [[22 желтоқсан]]да «Отан» партиясының кезектен тыс X съезінде «Отан» Республикалық саяси партиясын «Нұр Отан» Халықтық-демократиялық партиясы деп өзгерту туралы ұсыныс қабылданып, «Отан» РСП-ның Жарғысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы қаулы шығарылды. Атаудағы "Нұр" - сол уақыттағы Қазақстан президентіне - [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаевқа]] сілтеме. [[2022 жыл]]ы [[1 наурыз]]да "Нұр Отан" партиясының кезектен тыс съезінде мәжіліс спикері [[Ерлан Жақанұлы Қошанов|Ерлан Қошанов]] партияның атын "Аманат" деп атау туралы ұсыныс жасады. Президент [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] бұл ұсынысты қолдады.<ref>[https://www.azattyq.org/a/31729531.html "Нұр Отан" партиясы "Аманат" болып өзгерді. Саяси кеңес құрамына төрт адам қосылды]</ref> == Тарихы == {{Қазақстан саясаты}} [[1998 жыл]]ғы [[21 қазан]]да [[Қазақстан|Қазақстан Республикасында]] «Президентке үміткер [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев]]ты қолдаудың қоғамдық штабы» қоғамдық қозғалысы тіркелді. Штаб сайлау науқаны кезінде саяси партиялар және қозғалыстармен бірге қызмет істеді. Штаб жұмысына белгілі мемлекет және саясат қайраткерлері – [[Сергей Александрович Терещенко|Терещенко С.А]], Дунаев Г.И., Такуов Х.Ш белсене ат салысты. Тап сол кездері қоғамдық қозғалысты саяси партияға айналдыру туралы идея дүниеге келді. 1999 жылғы 19 қаңтарда жиналыс өтіп, Қоғамдық штабты Республикалық «Отан» саяси партиясы» етіп өзгерту туралы шешім қабылданды. 1999 жылғы 12 ақпанда партия Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес тіркеуден өтті. Осы күн Тәуелсіз Қазақстанның жаңа тарихындағы партия қызметінің өз жұмысын бастаған уақыты болып есептеледі. Партия мұрағатында Республикалық «Отан» саяси партиясының мүшесі [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаевтың]] [[1999 жыл]]дың [[22 ақпан]]ымен белгіленген есеп кітапшасы мұқият сақтаулы. [[1999 жыл]]ғы [[1 наурыз]]да партияның І құрылтай сьезі өтіп, онда [[Қазақстан Республикасының Президенті]] [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев]] бірауыздан партия Төрағасы болып сайланып, Саяси кеңес, Орталық ревизия комиссиясының құрамы бекітіліп, партия Жарғысы қабылданды. Сонымен бірге сьезд делегаттары маңыздылығы жағынан тарихи болып саналатын «Отан» республикалық саяси партиясының, Қазақстанның халықтар бірлігі партиясы, Қазақстанның демократиялық партиясы, Қазақстанның [[Либерализм|либералдық]] қозғалысы, [[Қазақстан 2030|«Қазақстан – 2030»]] қозғалысымен бірігуі туралы қарарды қабылдады. 2002 жылғы 9 қарашада Алматы қаласында «Отан» республикалық саяси партиясының кезектен тыс IV съезінде «Отан» РСП-на Қазақстанның халықтық-кооперативтік партиясы мен Республикалық еңбек саяси партиясының қосылуы туралы шешім қабылданды. 2006 жылғы 4 шілдеде [[Астана]]да Республикалық «Отан» саяси партиясының кезектен тыс IX съезі өтіп, [[Асар партиясы|«Асар» партиясының]], ал 2006 жылғы 22 желтоқсанда өткен кезектен тыс Х-сьезде Азаматтық және Аграрлық партиялардың «Отан» РСП қатарына қосылуы туралы шешім қабылданды. Партияның Х-съезінде көпшілік дауыспен Қазақстанның жетекші саяси күшін «Нұр Отан» халықтық демократиялық партиясы етіп өзгерту туралы шешім қабылданды. 2008 жылғы 17 қаңтарда Елбасы – Партия Лидері [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Н.Ә.Назарбаевтың]] төрағалық етуімен «Нұр Отан» ХДП Саяси кеңесінің кеңейтілген отырысы өтіп, партияның халықтық платфомасын іске асырудың бағдарламасы қабылданды. [[2008 жыл]]ғы [[14 мамыр]]да «[[Жас Отан]]<nowiki/>» жастар қанатының І сьезі өтті. [[2009 жыл]]ғы [[9 қаңтар]]да Партия Орталық аппаратында Партиялық бақылау комитетінің бірінші ұйымдық отырысы өтті. [[2013 жыл]]ғы [[18 қазан]]да «Нұр Отан» Халықтық демократиялық партиясы «Нұр Отан» партиясы болып өзгертілді. Сол күні партияның жаңа Доктринасы қабылданды. [[2022 жыл]]ғы [[1 наурыз]]дағы кезектен тыс XXII Съезде президент [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] саяси партияның атауын «Аманат» деп өзгертуді ұсынады. Сол жылдың [[26 сәуір]]інде партияның кезектен тыс XXIII съезінде Президент партиядан шығып, төрағалық [[Ерлан Жақанұлы Қошанов|Ерлан Қошановқа]] берілді және [[Адал (партия)|«Адал»]] партиясы «Аманат» партиясына қосылды. == Съездер == {| class="wikitable" !Съезі !Күні !Өткізу орны |- |«Отан» партиясының I құрылтай съезі: |1 наурыз 1999 жыл. Өкілдер бірауыздан [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаевты]] партияның бірінші төрағасы етіп сайлады. |[[Алматы]] |- |«Отан» партиясының II кезектен тыс съезі: |18 тамыз 1999 жыл. |[[Алматы]] |- |«Отан» партиясының III съезі: |20 сәуір 2001 жыл. |[[Алматы]] |- |«Отан» партиясының IV съезі: |9 қараша 2002 жыл. |[[Алматы]] |- |«Отан» партиясының V съезі: |12 шілде 2003 жыл. |[[Алматы]] |- |«Отан» партиясының VI съезі: |12 наурыз 2004 жыл. |[[Алматы]] |- |«Отан» партиясының VII съезі: |18 шілде 2004 жыл. |[[Алматы]] |- |«Отан» партиясының VIII съезі: |9 қыркүйек 2005 жыл. |[[Алматы]] |- |«Отан» партиясының IX съезі: |4 шілде 2006 жыл. «Нұр Отан» және Республикалық «[[Асар партиясы|Асар]]<nowiki/>» партиясының (200 мың мүше) бірігуі. |[[Астана]] |- |«Отан» партиясының Х съезі: |22 желтоқсан 2006 жыл. [[Қазақстан аграрлық партиясы|Қазақстан Аграрлық партиясы]] және [[Қазақстан азаматтық партиясы|Қазақстан Азаматтық партиясы]] (130-150 мың мүше) «Отан» партиясына қосылды. |[[Астана]] |- |«Нұр Отан» партиясының XI съезі |4 шілде 2007 жыл. |[[Астана]] |- |«Нұр Отан» партиясының XII съезі: |15 маусым 2009 жыл. |[[Астана]] |- |«Нұр Отан» партиясының XIII съезі: |11 ақпан 2011 жыл. |[[Астана]] |- |«Нұр Отан» партиясының XIV съезі: |25 қараша 2011 жыл. Мәжіліс сайлауына партиялық тізім бойынша кандидаттар бекітілді. |[[Астана]] |- |«Нұр Отан» партиясының XV съезі: |18 қазан 2013 жыл. |[[Астана]] |- |«Нұр Отан» партиясының XVI съезі: |11 наурыз 2015 жыл. «Нұр Отан» партиясынан Нұрсұлтан Назарбаевтың кандидатурасын ҚР Президенттігіне ұсыну туралы қаулы қабылданды. |[[Астана]] |- |«Нұр Отан» партиясының XVII съезі: |29 наурыз 2016 жыл. Партияның сайлауалды бағдарламасы қабылданды, Парламент Мәжілісінің депутаттығына кандидаттардың партиялық тізімі бекітіліп, партияның Саяси кеңесі құрамына өзгеріс енгізілді. |[[Астана]] |- |«Нұр Отан» партиясының XVIII съезі: |27 ақпан 2019 жыл. Партияның 2030 жылға бағытталған бағдарламасы қабылданды, партия атауы кириллицадан латын қарпіне өзгертілді, партия саяси кеңесінің құрамы жаңартылды. |[[Астана]] |- |«Nur Otan» партиясының XIX съезі: |23 сәуір 2019 жыл. Президенттікке үміткерлікке Қасым-Жомарт Тоқаев ұсынылды. |[[Астана]] |- |«Nur Otan» партиясының XX съезі: |25 қараша 2020 жыл. Мәжіліс сайлауына партиялық тізім бойынша кандидаттар бекітілді. |[[Астана]] |- |«Nur Otan» партиясының XXI съезі: |28 қаңтар 2022 жыл. [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] партия төрағасы болып сайланды, жарғыға өзгерістер енгізіліп, жаңа саяси кеңес бекітілді. |[[Астана]] |- |«Nur Otan» партиясының XXII съезі: |1 наурыз 2022 жыл. Партияның аты "Аманат" болып өзгерді, жаңа саяси кеңес құрамы бекітілді. |[[Астана]] |- |«Amanat» партиясының XXIII съезі: |26 сәуір 2022 жыл. «Adal» партиясы (300 мың мүше) «Аmanat» партиясымен бірікті, [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] партиядан шығып, партияның жаңа төрағасы болып [[Ерлан Жақанұлы Қошанов|Ерлан Қошанов]] сайланды. |[[Астана]] |- |«Amanat» партиясының XXIV съезі: |6 қазан 2022 жыл. Қазақстан Президентінің кезектен тыс сайлауы қарсаңында президенттікке Қасым-Жомарт Тоқаевты кандидат ретінде ұсынылды, партияның жаңа Саяси тұғырнамасы бекітілді. |[[Астана]] |- |«Amanat» партиясының XXV съезі: |7 ақпан 2023 жыл. Мәжіліс сайлауына қатысатын партиялық тізім бойынша кандидаттар ұсынылды. |[[Астана]] |} == Партияны басқару жүйесі == Жоғары басшы органдар: * Партия съезі * Партия филиалының конференциясы * Бастауыш партия ұйымының жиналысы Жоғары өкілді органдар: * Партия Саяси кеңесі * Партия филиалының Саяси кеңесі Басшы органдар: * Партия Саяси кеңесінің Бюросы * Партия филиалы Саяси кеңесінің Бюросы Бақылау-тексеру және бақылау органдары: * Партияның Орталық бақылау-тексеру комиссиясы * Партия филиалының Бақылау-тексеру комиссиясы * Партиялық бақылау комитеті * Партиялық бақылау комитетінің аймақтық және аумақтық комиссиялары Атқарушы органдар: * Партия орталық аппараты * Партия филиалының аппараты * Бастауыш партия ұйымының Бюросы, ол болмаса Төрағасы<ref>[https://amanatpartiasy.kz/charter?lang=kz «AMANAT» партиясы» қоғамдық бірлестігінің ЖАРҒЫСЫ]</ref> Партия жанындағы ұйымдар: * «AMANAT» партиясы жанындағы [[Жастар рухы|«Жастар рухы» жастар қанаты»]] қоғамдық бірлестігі * «AMANAT» партиясының Қоғамдық саясат институты» жеке меншік мекемесі * «АMANAT» партиясының саяси менеджмент Академиясы» жеке меншік мекемесі * «AMANAT» партиясының Шаруашылық басқармасы» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі * [[Amanat Media Group|«AMANAT MEDIA GROUP»]] жауапкершілігі шектеулі серіктестігі == Басшылығы == [[Сурет:Amanat party HQ Astana.jpg|thumb|right|[[Астана]]дағы «Аманат» партиясы штабтарының бірі]] === Партия төрағалары === {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" ! № !! Суреті !! Аты-жөні !! colspan="2" | Басқарған уақыты |- | 1 || [[Сурет:Nursultan Nazarbayev (2015-09-02) (cropped).jpg|99px]] || [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] || 1 наурыз 1999 || 28 қаңтар 2022 |- | 2 || [[Сурет:Касым-Жомарт Токаев (28-09-2021) (cropped 2).jpg|99px]] || [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] || 28 қаңтар 2022 || 26 сәуір 2022 |- | 3 || [[Сурет:Erlan Qoşanov (2023-06-30).jpg|99px]] || [[Ерлан Жақанұлы Қошанов|Ерлан Қошанов]] || 26 сәуір 2022 || қызметте |} === Партияның атқарушы хатшылары === {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" ! № !! Суреті !! Аты-жөні !! colspan="2" | Басқарған уақыты |- | colspan="5" | '''Партия төрағасының міндетін атқарушы (1999—2007)''' |- | 1 || [[Сурет:Sergey Tereshchenko (2016-04-01).jpg|99px]] || [[Сергей Александрович Терещенко|Сергей Терещенко]] || 1 наурыз 1999 || 21 қазан 2002 |- | 2 || [[Сурет:Replace this image male (blue).svg|99px]] || [[Амангелді Дінұлы Ермегияев|Амангелді Ермегияев]] || 21 қазан 2002 || 18 сәуір 2005 |- | 3 || [[Сурет:Bakytzhan Zhumagulov (cropped).jpg|99px]] || [[Бақытжан Тұрсынұлы Жұмағұлов|Бақытжан Жұмағұлов]] || 18 сәуір 2005 || 4 шілде 2007 |- | colspan="5" | '''Партия төрағасының бірінші орынбасары (2007—2022)''' |- | 1 || [[Сурет:Bakytzhan Zhumagulov (cropped).jpg|99px]] || [[Бақытжан Тұрсынұлы Жұмағұлов|Бақытжан Жұмағұлов]] || 4 шілде 2007 || 23 қаңтар 2008 |- | 2 || [[Сурет:Adilbek Dzhaksybekov (2013).jpg|99px]] || [[Әділбек Рыскелдіұлы Жақсыбеков|Әділбек Жақсыбеков]] || 23 қаңтар 2008 || 13 қазан 2008 |- | 3 || [[Сурет:Darhan Kaletaev (2018).jpg|99px]] || [[Дархан Аманұлы Кәлетаев|Дархан Кәлетаев]] || 13 қазан 2008 || 19 қараша 2009 |- | 4 || [[Сурет:Nurlan Nigmatulin 06 (cropped).jpg|99px]] || [[Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулин|Нұрлан Нығматулин]] || 19 қараша 2009 || 24 қыркүйек 2012 |- | 5 || [[Сурет:Bakytzhan Sagintayev (2018-11-01).jpg|99px]] || [[Бақытжан Әбдірұлы Сағынтаев|Бақытжан Сағынтаев]] || 24 қыркүйек 2012 || 16 қаңтар 2013 |- | 6 || [[Сурет:Bauyrzhan Baibek (cropped).jpg|99px]] || [[Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек|Бауыржан Байбек]] || 17 қаңтар 2013 || 8 тамыз 2015 |- | 7 || [[Сурет:Askar Myrzakhmetov.jpg|99px]] || [[Асқар Исабекұлы Мырзахметов|Асқар Мырзахметов]] || 8 тамыз 2015 || 6 мамыр 2016 |- | 8 || [[Сурет:Mukhtar Kul-Mukhammed (cropped).jpg|99px]] || [[Мұхтар Абрарұлы Құл-Мұхаммед|Мұхтар Құл-Мұхаммед]] || 6 мамыр 2016 || 1 ақпан 2018 |- | 9 || [[Сурет:Maulen Ashimbayev.jpg|99px]] || [[Мәулен Сағатханұлы Әшімбаев|Мәулен Әшімбаев]] || 1 ақпан 2018 || 29 маусым 2019 |- | 10 || [[Сурет:Bauyrzhan Baibek (cropped).jpg|99px]] || [[Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек|Бауыржан Байбек]] || 29 маусым 2019 || 2 ақпан 2022 |- | colspan="5" | '''Партияның атқарушы хатшысы (2022 жылдан бастап)''' |- | 1 || [[Сурет:Ashat Oralov 01 (2023-04-04) (cropped).jpg|99px]] || [[Асхат Раздықұлы Оралов|Асхат Оралов]] || 2 ақпан 2022 || 4 қаңтар 2023 |- | 2 || [[Сурет:Елнур Сабыржанович Бейсенбаев (cropped).jpg|99px]] || [[Елнұр Сабыржанұлы Бейсенбаев|Елнұр Бейсенбаев]] || 4 қаңтар 2023 || 17 шілде 2023 |- | 3 || [[Сурет:Replace this image male (blue).svg|99px]] || [[Дәулет Жамаубайұлы Кәрібек|Дәулет Кәрібек]] || 17 шілде 2023 || қызметте |} === Партияның Саяси кеңес Бюросы мүшелері === # [[Ерлан Жақанұлы Қошанов|Қошанов Ерлан Жақанұлы]] — «Amanat» партиясының Төрағасы, ҚР Парламенті Мәжілісінің Төрағасы # [[Мәулен Сағатханұлы Әшімбаев|Әшімбаев Мәулен Сағатханұлы]] — ҚР Парламенті Сенатының Төрағасы # [[Мұрат Әбуғалиұлы Нұртілеу|Нұртілеу Мұрат Әбуғалиұлы]] — ҚР Премьер-Министрінің орынбасары және Сыртқы істер министрі # [[Асхат Раздықұлы Оралов|Оралов Асхат Раздықұлы]] — ҚР Президенті Әкімшілігінің мемлекеттік инспекторы # [[Дархан Қуандықұлы Қыдырәлі|Қыдырәлі Дархан Қуандықұлы]] — ҚР Парламенті Сенатының депутаты # [[Ләззат Молдабекқызы Қалтаева|Қалтаева Ләззат Молдабекқызы]] — ҚР Парламенті Сенаты Төрағасының кеңесшісі # Саиров Ерлан Бияхметұлы — ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты # Өрісбаев Аббат Жәңгірханұлы — Маңғыстау облысы әкімінің орынбасары # Зенченко Геннадий Геннадьевич — «Зенченко и К» командиттік серіктестігінің директоры # Рожин Максим Николаевич — ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты # Масагутова Элина Сергеевна — «Қоғамдық келісім» республикалық мемлекеттік мекемесінің директоры == Сайлау == === Президент === === Парламент === == Сын == Қазақстан оппозициясы «Nur Otan» партиясын [[Назарбаевтың жеке басына табыну|Назарбаевтың тұлғасын тым әсірелеп]] насихаттаушы псевдодемократиялық және [[Тоталитаризм|тоталитарлық]] немесе [[Авторитаризм|авторитарлық]] партия деп санайды. [[Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы|ЕҚЫҰ]] секілді халықаралық ұйымдар әкімшілік ресурстарды пайдалануын және сайлауларды бұрмалауларын айыптайды.<ref>https://www.zakon.kz/4467634-vybory-v-kazakhstane-ne-sootvetstvujut.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190102210459/http://www.zakon.kz/4467634-vybory-v-kazakhstane-ne-sootvetstvujut.html |date=2019-01-02 }}</ref> Партияның бірінші орынбасары [[Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек|Бауыржан Байбектің]] суды үнемдеу туралы бастамасы теріс пікірге ие болды және соған қатысты әлеуметтік желілерде көптеген демотиватор суреттер жарияланды.<ref>http://expertonline.kz/a10411/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130530230638/http://expertonline.kz/a10411/ |date=2013-05-30 }}</ref> «Nur Otan» партиясының аудандық филиалының жаңа ғимаратының құрылысына мұғалімдерден ақша жинау бастамасы көптеген дау-дамай туғызды.<ref>https://rus.azattyq.org/a/shymkent-uchitelya-pobory/25258358.html</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.ndp-nurotan.kz Ресми веб сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141220204014/http://www.ndp-nurotan.kz/ |date=2014-12-20 }} [[Санат:Қазақстан саяси партиялары]] {{stub}} 9qefzja0jq1fd1ejhioi612adcyn7jg 3479792 3479783 2025-06-13T20:36:00Z Casserium 68287 3479792 wikitext text/x-wiki {{Партия | партия атауы = Аманат | шынайы атауы = | логотипі = Logo of the Amanat political party.svg | логотип ені = 200px | сурет атауы = «Аманат» саяси партиясының ресми логотипі | басшысы = [[Ерлан Жақанұлы Қошанов|Ерлан Қошанов]] | лауазым = Атқарушы хатшысы | лауазым иесі = [[Дәулет Жамаубайұлы Кәрібек|Дәулет Кәрібек]] | негіздеуші = [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] | құрылуы = [[22 ақпан]] [[1999 жыл|1999]] | таратылуы = | штаб-пәтері = {{байрақ|Астана}}, Дінмұхамед Қонаев көшесі, 12/1 | идеологиясы = Әмбебап партия<br>[[Центризм]]<br>[[ұлтшылдық|Азаматтық ұлтшылдық]]<br>[[консерватизм|Әлеуметтік консерватизм]]<br>[[Этатизм]] | интернационалы = | одақтастар = | мүшелер саны = 800 мың | жастар ұйымы = {{flagicon image|Jastar Ruhy logo.svg|border=}} [[Жастар рухы]] | Төменгі палатадағы орындар = {{Партия/Орындар|62|98|#55B4A0}} | Төменгі палатадағы орындар_параметр = [[Қазақстан Республикасы Парламентінің Мәжілісі|Мәжіліс]]тегі мандат саны<ref>{{Cite web|date=2023-03-20|title=ҚР Парламент Мәжілісі депутаттарын сайлауда дауыс берудің алдын ала нәтижелері туралы|url=https://www.election.gov.kz/kaz/news/releases/index.php?ID=8910|access-date=2023-03-31|website=[[Қазақстан Республикасының Орталық сайлау комиссиясы|ОСК]] ресми сайты|lang=kk}}</ref> | Жоғарғы палатадағы орындар = | Жоғарғы палатадағы орындар_параметр = | Еуропарламенттегі орындар = | әнұраны = | партиялық мөр = | тұлғалар = | ресми сайты = [https://amanatpartiasy.kz amanatpartiasy.kz] }} '''«Аманат» партиясы''' (''2022 жылға дейін «Nur Otan»'') — [[Қазақстан]]ның билік етуші әрі ең ірі президентшіл [[саяси партия]]сы. Партияның төрағасы — [[Ерлан Жақанұлы Қошанов|Ерлан Қошанов]]. Партия [[1999 жыл]]ы экс-президент [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаевтың]] бастамасымен «Отан» партиясы деген атпен құрылған. Парламент сайлауына [[1999 жыл]]дан бері қатысып келеді. [[Қазақстандағы парламент сайлауы (2023)|2023 жылғы парламент сайлауы]] нәтижесінде жалпы дауыс санының 53,9%-ын жинап, жалпы 98 ішінен 62 мандатқа ие болды.. == Аталуы == Партияның ресми атауы: * «Отан» Республикалық саяси партиясы (1999—2006) * «Нұр Отан» Халықтық-демократиялық партиясы (2006—2013) * «Нұр Отан» партиясы (2013—2019) * «Nur Otan» партиясы (2019—2022) * «AMANAT» партиясы (2022 жылдан бастап) [[2006 жыл]]ы [[22 желтоқсан]]да «Отан» партиясының кезектен тыс X съезінде «Отан» Республикалық саяси партиясын «Нұр Отан» Халықтық-демократиялық партиясы деп өзгерту туралы ұсыныс қабылданып, «Отан» РСП-ның Жарғысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы қаулы шығарылды. Атаудағы "Нұр" - сол уақыттағы Қазақстан президентіне - [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаевқа]] сілтеме. [[2022 жыл]]ы [[1 наурыз]]да "Нұр Отан" партиясының кезектен тыс съезінде мәжіліс спикері [[Ерлан Жақанұлы Қошанов|Ерлан Қошанов]] партияның атын "Аманат" деп атау туралы ұсыныс жасады. Президент [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] бұл ұсынысты қолдады.<ref>[https://www.azattyq.org/a/31729531.html "Нұр Отан" партиясы "Аманат" болып өзгерді. Саяси кеңес құрамына төрт адам қосылды]</ref> == Тарихы == {{Қазақстан саясаты}} [[1998 жыл]]ғы [[21 қазан]]да [[Қазақстан|Қазақстан Республикасында]] «Президентке үміткер [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев]]ты қолдаудың қоғамдық штабы» қоғамдық қозғалысы тіркелді. Штаб сайлау науқаны кезінде саяси партиялар және қозғалыстармен бірге қызмет істеді. Штаб жұмысына белгілі мемлекет және саясат қайраткерлері – [[Сергей Александрович Терещенко|Терещенко С.А]], Дунаев Г.И., Такуов Х.Ш белсене ат салысты. Тап сол кездері қоғамдық қозғалысты саяси партияға айналдыру туралы идея дүниеге келді. 1999 жылғы 19 қаңтарда жиналыс өтіп, Қоғамдық штабты Республикалық «Отан» саяси партиясы» етіп өзгерту туралы шешім қабылданды. 1999 жылғы 12 ақпанда партия Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес тіркеуден өтті. Осы күн Тәуелсіз Қазақстанның жаңа тарихындағы партия қызметінің өз жұмысын бастаған уақыты болып есептеледі. Партия мұрағатында Республикалық «Отан» саяси партиясының мүшесі [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаевтың]] [[1999 жыл]]дың [[22 ақпан]]ымен белгіленген есеп кітапшасы мұқият сақтаулы. [[1999 жыл]]ғы [[1 наурыз]]да партияның І құрылтай сьезі өтіп, онда [[Қазақстан Республикасының Президенті]] [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев]] бірауыздан партия Төрағасы болып сайланып, Саяси кеңес, Орталық ревизия комиссиясының құрамы бекітіліп, партия Жарғысы қабылданды. Сонымен бірге сьезд делегаттары маңыздылығы жағынан тарихи болып саналатын «Отан» республикалық саяси партиясының, Қазақстанның халықтар бірлігі партиясы, Қазақстанның демократиялық партиясы, Қазақстанның [[Либерализм|либералдық]] қозғалысы, [[Қазақстан 2030|«Қазақстан – 2030»]] қозғалысымен бірігуі туралы қарарды қабылдады. 2002 жылғы 9 қарашада Алматы қаласында «Отан» республикалық саяси партиясының кезектен тыс IV съезінде «Отан» РСП-на Қазақстанның халықтық-кооперативтік партиясы мен Республикалық еңбек саяси партиясының қосылуы туралы шешім қабылданды. 2006 жылғы 4 шілдеде [[Астана]]да Республикалық «Отан» саяси партиясының кезектен тыс IX съезі өтіп, [[Асар партиясы|«Асар» партиясының]], ал 2006 жылғы 22 желтоқсанда өткен кезектен тыс Х-сьезде Азаматтық және Аграрлық партиялардың «Отан» РСП қатарына қосылуы туралы шешім қабылданды. Партияның Х-съезінде көпшілік дауыспен Қазақстанның жетекші саяси күшін «Нұр Отан» халықтық демократиялық партиясы етіп өзгерту туралы шешім қабылданды. 2008 жылғы 17 қаңтарда Елбасы – Партия Лидері [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Н.Ә.Назарбаевтың]] төрағалық етуімен «Нұр Отан» ХДП Саяси кеңесінің кеңейтілген отырысы өтіп, партияның халықтық платфомасын іске асырудың бағдарламасы қабылданды. [[2008 жыл]]ғы [[14 мамыр]]да «[[Жас Отан]]<nowiki/>» жастар қанатының І сьезі өтті. [[2009 жыл]]ғы [[9 қаңтар]]да Партия Орталық аппаратында Партиялық бақылау комитетінің бірінші ұйымдық отырысы өтті. [[2013 жыл]]ғы [[18 қазан]]да «Нұр Отан» Халықтық демократиялық партиясы «Нұр Отан» партиясы болып өзгертілді. Сол күні партияның жаңа Доктринасы қабылданды. [[2022 жыл]]ғы [[1 наурыз]]дағы кезектен тыс XXII Съезде президент [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] саяси партияның атауын «Аманат» деп өзгертуді ұсынады. Сол жылдың [[26 сәуір]]інде партияның кезектен тыс XXIII съезінде Президент партиядан шығып, төрағалық [[Ерлан Жақанұлы Қошанов|Ерлан Қошановқа]] берілді және [[Адал (партия)|«Адал»]] партиясы «Аманат» партиясына қосылды. == Съездер == {| class="wikitable" !Съезі !Күні !Өткізу орны |- |«Отан» партиясының I құрылтай съезі: |1 наурыз 1999 жыл. Өкілдер бірауыздан [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаевты]] партияның бірінші төрағасы етіп сайлады. |[[Алматы]] |- |«Отан» партиясының II кезектен тыс съезі: |18 тамыз 1999 жыл. |[[Алматы]] |- |«Отан» партиясының III съезі: |20 сәуір 2001 жыл. |[[Алматы]] |- |«Отан» партиясының IV съезі: |9 қараша 2002 жыл. |[[Алматы]] |- |«Отан» партиясының V съезі: |12 шілде 2003 жыл. |[[Алматы]] |- |«Отан» партиясының VI съезі: |12 наурыз 2004 жыл. |[[Алматы]] |- |«Отан» партиясының VII съезі: |18 шілде 2004 жыл. |[[Алматы]] |- |«Отан» партиясының VIII съезі: |9 қыркүйек 2005 жыл. |[[Алматы]] |- |«Отан» партиясының IX съезі: |4 шілде 2006 жыл. «Нұр Отан» және Республикалық «[[Асар партиясы|Асар]]<nowiki/>» партиясының (200 мың мүше) бірігуі. |[[Астана]] |- |«Отан» партиясының Х съезі: |22 желтоқсан 2006 жыл. [[Қазақстан аграрлық партиясы|Қазақстан Аграрлық партиясы]] және [[Қазақстан азаматтық партиясы|Қазақстан Азаматтық партиясы]] (130-150 мың мүше) «Отан» партиясына қосылды. |[[Астана]] |- |«Нұр Отан» партиясының XI съезі |4 шілде 2007 жыл. |[[Астана]] |- |«Нұр Отан» партиясының XII съезі: |15 маусым 2009 жыл. |[[Астана]] |- |«Нұр Отан» партиясының XIII съезі: |11 ақпан 2011 жыл. |[[Астана]] |- |«Нұр Отан» партиясының XIV съезі: |25 қараша 2011 жыл. Мәжіліс сайлауына партиялық тізім бойынша кандидаттар бекітілді. |[[Астана]] |- |«Нұр Отан» партиясының XV съезі: |18 қазан 2013 жыл. |[[Астана]] |- |«Нұр Отан» партиясының XVI съезі: |11 наурыз 2015 жыл. «Нұр Отан» партиясынан Нұрсұлтан Назарбаевтың кандидатурасын ҚР Президенттігіне ұсыну туралы қаулы қабылданды. |[[Астана]] |- |«Нұр Отан» партиясының XVII съезі: |29 наурыз 2016 жыл. Партияның сайлауалды бағдарламасы қабылданды, Парламент Мәжілісінің депутаттығына кандидаттардың партиялық тізімі бекітіліп, партияның Саяси кеңесі құрамына өзгеріс енгізілді. |[[Астана]] |- |«Нұр Отан» партиясының XVIII съезі: |27 ақпан 2019 жыл. Партияның 2030 жылға бағытталған бағдарламасы қабылданды, партия атауы кириллицадан латын қарпіне өзгертілді, партия саяси кеңесінің құрамы жаңартылды. |[[Астана]] |- |«Nur Otan» партиясының XIX съезі: |23 сәуір 2019 жыл. Президенттікке үміткерлікке Қасым-Жомарт Тоқаев ұсынылды. |[[Астана]] |- |«Nur Otan» партиясының XX съезі: |25 қараша 2020 жыл. Мәжіліс сайлауына партиялық тізім бойынша кандидаттар бекітілді. |[[Астана]] |- |«Nur Otan» партиясының XXI съезі: |28 қаңтар 2022 жыл. [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] партия төрағасы болып сайланды, жарғыға өзгерістер енгізіліп, жаңа саяси кеңес бекітілді. |[[Астана]] |- |«Nur Otan» партиясының XXII съезі: |1 наурыз 2022 жыл. Партияның аты "Аманат" болып өзгерді, жаңа саяси кеңес құрамы бекітілді. |[[Астана]] |- |«Amanat» партиясының XXIII съезі: |26 сәуір 2022 жыл. «Adal» партиясы (300 мың мүше) «Аmanat» партиясымен бірікті, [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] партиядан шығып, партияның жаңа төрағасы болып [[Ерлан Жақанұлы Қошанов|Ерлан Қошанов]] сайланды. |[[Астана]] |- |«Amanat» партиясының XXIV съезі: |6 қазан 2022 жыл. Қазақстан Президентінің кезектен тыс сайлауы қарсаңында президенттікке Қасым-Жомарт Тоқаевты кандидат ретінде ұсынылды, партияның жаңа Саяси тұғырнамасы бекітілді. |[[Астана]] |- |«Amanat» партиясының XXV съезі: |7 ақпан 2023 жыл. Мәжіліс сайлауына қатысатын партиялық тізім бойынша кандидаттар ұсынылды. |[[Астана]] |} == Партияны басқару жүйесі == Жоғары басшы органдар: * Партия съезі * Партия филиалының конференциясы * Бастауыш партия ұйымының жиналысы Жоғары өкілді органдар: * Партия Саяси кеңесі * Партия филиалының Саяси кеңесі Басшы органдар: * Партия Саяси кеңесінің Бюросы * Партия филиалы Саяси кеңесінің Бюросы Бақылау-тексеру және бақылау органдары: * Партияның Орталық бақылау-тексеру комиссиясы * Партия филиалының Бақылау-тексеру комиссиясы * Партиялық бақылау комитеті * Партиялық бақылау комитетінің аймақтық және аумақтық комиссиялары Атқарушы органдар: * Партия орталық аппараты * Партия филиалының аппараты * Бастауыш партия ұйымының Бюросы, ол болмаса Төрағасы<ref>[https://amanatpartiasy.kz/charter?lang=kz «AMANAT» партиясы» қоғамдық бірлестігінің ЖАРҒЫСЫ]</ref> Партия жанындағы ұйымдар: * «AMANAT» партиясы жанындағы [[Жастар рухы|«Жастар рухы» жастар қанаты»]] қоғамдық бірлестігі * «AMANAT» партиясының Қоғамдық саясат институты» жеке меншік мекемесі * «АMANAT» партиясының саяси менеджмент Академиясы» жеке меншік мекемесі * «AMANAT» партиясының Шаруашылық басқармасы» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі * [[Amanat Media Group|«AMANAT MEDIA GROUP»]] жауапкершілігі шектеулі серіктестігі == Басшылығы == [[Сурет:Amanat party HQ Astana.jpg|thumb|right|[[Астана]]дағы «Аманат» партиясы штабтарының бірі]] === Партия төрағалары === {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" ! № !! Суреті !! Аты-жөні !! colspan="2" | Басқарған уақыты |- | 1 || [[Сурет:Nursultan Nazarbayev (2015-09-02) (cropped).jpg|99px]] || [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] || 1 наурыз 1999 || 28 қаңтар 2022 |- | 2 || [[Сурет:Касым-Жомарт Токаев (28-09-2021) (cropped 2).jpg|99px]] || [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] || 28 қаңтар 2022 || 26 сәуір 2022 |- | 3 || [[Сурет:Erlan Qoşanov (2023-06-30).jpg|99px]] || [[Ерлан Жақанұлы Қошанов|Ерлан Қошанов]] || 26 сәуір 2022 || қызметте |} === Партияның атқарушы хатшылары === {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" ! № !! Суреті !! Аты-жөні !! colspan="2" | Басқарған уақыты |- | colspan="5" | '''Партия төрағасының міндетін атқарушы (1999—2007)''' |- | 1 || [[Сурет:Sergey Tereshchenko (2016-04-01).jpg|99px]] || [[Сергей Александрович Терещенко|Сергей Терещенко]] || 1 наурыз 1999 || 21 қазан 2002 |- | 2 || [[Сурет:Replace this image male (blue).svg|99px]] || [[Амангелді Дінұлы Ермегияев|Амангелді Ермегияев]] || 21 қазан 2002 || 18 сәуір 2005 |- | 3 || [[Сурет:Bakytzhan Zhumagulov (cropped).jpg|99px]] || [[Бақытжан Тұрсынұлы Жұмағұлов|Бақытжан Жұмағұлов]] || 18 сәуір 2005 || 4 шілде 2007 |- | colspan="5" | '''Партия төрағасының бірінші орынбасары (2007—2022)''' |- | 1 || [[Сурет:Bakytzhan Zhumagulov (cropped).jpg|99px]] || [[Бақытжан Тұрсынұлы Жұмағұлов|Бақытжан Жұмағұлов]] || 4 шілде 2007 || 23 қаңтар 2008 |- | 2 || [[Сурет:Adilbek Dzhaksybekov (2013).jpg|99px]] || [[Әділбек Рыскелдіұлы Жақсыбеков|Әділбек Жақсыбеков]] || 23 қаңтар 2008 || 13 қазан 2008 |- | 3 || [[Сурет:Darhan Kaletaev (2018).jpg|99px]] || [[Дархан Аманұлы Кәлетаев|Дархан Кәлетаев]] || 13 қазан 2008 || 19 қараша 2009 |- | 4 || [[Сурет:Nurlan Nigmatulin 06 (cropped).jpg|99px]] || [[Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулин|Нұрлан Нығматулин]] || 19 қараша 2009 || 24 қыркүйек 2012 |- | 5 || [[Сурет:Bakytzhan Sagintayev (2018-11-01).jpg|99px]] || [[Бақытжан Әбдірұлы Сағынтаев|Бақытжан Сағынтаев]] || 24 қыркүйек 2012 || 16 қаңтар 2013 |- | 6 || [[Сурет:Bauyrzhan Baibek (cropped).jpg|99px]] || [[Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек|Бауыржан Байбек]] || 17 қаңтар 2013 || 8 тамыз 2015 |- | 7 || [[Сурет:Askar Myrzakhmetov.jpg|99px]] || [[Асқар Исабекұлы Мырзахметов|Асқар Мырзахметов]] || 8 тамыз 2015 || 6 мамыр 2016 |- | 8 || [[Сурет:Mukhtar Kul-Mukhammed (cropped).jpg|99px]] || [[Мұхтар Абрарұлы Құл-Мұхаммед|Мұхтар Құл-Мұхаммед]] || 6 мамыр 2016 || 1 ақпан 2018 |- | 9 || [[Сурет:Maulen Ashimbayev.jpg|99px]] || [[Мәулен Сағатханұлы Әшімбаев|Мәулен Әшімбаев]] || 1 ақпан 2018 || 29 маусым 2019 |- | 10 || [[Сурет:Bauyrzhan Baibek (cropped).jpg|99px]] || [[Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек|Бауыржан Байбек]] || 29 маусым 2019 || 2 ақпан 2022 |- | colspan="5" | '''Партияның атқарушы хатшысы (2022 жылдан бастап)''' |- | 1 || [[Сурет:Ashat Oralov 01 (2023-04-04) (cropped).jpg|99px]] || [[Асхат Раздықұлы Оралов|Асхат Оралов]] || 2 ақпан 2022 || 4 қаңтар 2023 |- | 2 || [[Сурет:Елнур Сабыржанович Бейсенбаев (cropped).jpg|99px]] || [[Елнұр Сабыржанұлы Бейсенбаев|Елнұр Бейсенбаев]] || 4 қаңтар 2023 || 17 шілде 2023 |- | 3 || [[Сурет:Replace this image male (blue).svg|99px]] || [[Дәулет Жамаубайұлы Кәрібек|Дәулет Кәрібек]] || 17 шілде 2023 || қызметте |} === Партияның Саяси кеңес Бюросы мүшелері === # [[Ерлан Жақанұлы Қошанов|Қошанов Ерлан Жақанұлы]] — «Amanat» партиясының Төрағасы, ҚР Парламенті Мәжілісінің Төрағасы # [[Мәулен Сағатханұлы Әшімбаев|Әшімбаев Мәулен Сағатханұлы]] — ҚР Парламенті Сенатының Төрағасы # [[Мұрат Әбуғалиұлы Нұртілеу|Нұртілеу Мұрат Әбуғалиұлы]] — ҚР Премьер-Министрінің орынбасары және Сыртқы істер министрі # [[Асхат Раздықұлы Оралов|Оралов Асхат Раздықұлы]] — ҚР Президенті Әкімшілігінің мемлекеттік инспекторы # [[Дархан Қуандықұлы Қыдырәлі|Қыдырәлі Дархан Қуандықұлы]] — ҚР Парламенті Сенатының депутаты # [[Ләззат Молдабекқызы Қалтаева|Қалтаева Ләззат Молдабекқызы]] — ҚР Парламенті Сенаты Төрағасының кеңесшісі # Саиров Ерлан Бияхметұлы — ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты # Өрісбаев Аббат Жәңгірханұлы — Маңғыстау облысы әкімінің орынбасары # Зенченко Геннадий Геннадьевич — «Зенченко и К» командиттік серіктестігінің директоры # Рожин Максим Николаевич — ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты # Масагутова Элина Сергеевна — «Қоғамдық келісім» республикалық мемлекеттік мекемесінің директоры == Сайлау == === Президент === === Парламент === == Сын == Қазақстан оппозициясы «Nur Otan» партиясын [[Назарбаевтың жеке басына табыну|Назарбаевтың тұлғасын тым әсірелеп]] насихаттаушы псевдодемократиялық және [[Тоталитаризм|тоталитарлық]] немесе [[Авторитаризм|авторитарлық]] партия деп санайды. [[Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы|ЕҚЫҰ]] секілді халықаралық ұйымдар әкімшілік ресурстарды пайдалануын және сайлауларды бұрмалауларын айыптайды.<ref>https://www.zakon.kz/4467634-vybory-v-kazakhstane-ne-sootvetstvujut.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190102210459/http://www.zakon.kz/4467634-vybory-v-kazakhstane-ne-sootvetstvujut.html |date=2019-01-02 }}</ref> Партияның бірінші орынбасары [[Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек|Бауыржан Байбектің]] суды үнемдеу туралы бастамасы теріс пікірге ие болды және соған қатысты әлеуметтік желілерде көптеген демотиватор суреттер жарияланды.<ref>http://expertonline.kz/a10411/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130530230638/http://expertonline.kz/a10411/ |date=2013-05-30 }}</ref> «Nur Otan» партиясының аудандық филиалының жаңа ғимаратының құрылысына мұғалімдерден ақша жинау бастамасы көптеген дау-дамай туғызды.<ref>https://rus.azattyq.org/a/shymkent-uchitelya-pobory/25258358.html</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.ndp-nurotan.kz Ресми веб сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141220204014/http://www.ndp-nurotan.kz/ |date=2014-12-20 }} [[Санат:Қазақстан саяси партиялары]] {{stub}} 7dtxy2ar767tlqlr524iil83d7gb9bd 3479796 3479792 2025-06-13T21:02:34Z Casserium 68287 3479796 wikitext text/x-wiki {{Партия | партия атауы = Аманат | шынайы атауы = | логотипі = Logo of the Amanat political party.svg | логотип ені = 200px | сурет атауы = «Аманат» саяси партиясының ресми логотипі | басшысы = [[Ерлан Жақанұлы Қошанов|Ерлан Қошанов]] | лауазым = Атқарушы хатшысы | лауазым иесі = [[Дәулет Жамаубайұлы Кәрібек|Дәулет Кәрібек]] | негіздеуші = [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] | құрылуы = [[1 наурыз]] [[1999 жыл|1999]] | таратылуы = | штаб-пәтері = {{байрақ|Астана}}, Дінмұхамед Қонаев көшесі, 12/1 | идеологиясы = Әмбебап партия<br>[[Центризм]]<br>[[ұлтшылдық|Азаматтық ұлтшылдық]]<br>[[консерватизм|Әлеуметтік консерватизм]]<br>[[Этатизм]] | интернационалы = | одақтастар = | мүшелер саны = 800 мың | жастар ұйымы = {{flagicon image|Jastar Ruhy logo.svg|border=}} [[Жастар рухы]] | Төменгі палатадағы орындар = {{Партия/Орындар|62|98|#55B4A0}} | Төменгі палатадағы орындар_параметр = [[Қазақстан Республикасы Парламентінің Мәжілісі|Мәжіліс]]тегі мандат саны<ref>{{Cite web|date=2023-03-20|title=ҚР Парламент Мәжілісі депутаттарын сайлауда дауыс берудің алдын ала нәтижелері туралы|url=https://www.election.gov.kz/kaz/news/releases/index.php?ID=8910|access-date=2023-03-31|website=[[Қазақстан Республикасының Орталық сайлау комиссиясы|ОСК]] ресми сайты|lang=kk}}</ref> | Жоғарғы палатадағы орындар = | Жоғарғы палатадағы орындар_параметр = | Еуропарламенттегі орындар = | әнұраны = | партиялық мөр = | тұлғалар = | ресми сайты = [https://amanatpartiasy.kz amanatpartiasy.kz] }} '''«Аманат» партиясы''' (''2022 жылға дейін «Nur Otan»'') — [[Қазақстан]]ның президентшіл билік етуші әрі ең ірі [[саяси партия]]сы. Партияның төрағасы — [[Ерлан Жақанұлы Қошанов|Ерлан Қошанов]]. Партия [[1999 жыл]]ы экс-президент [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаевтың]] бастамасымен «Отан» партиясы деген атпен құрылған. Парламент сайлауына [[1999 жыл]]дан бері қатысып келеді. [[Қазақстандағы парламент сайлауы (2023)|2023 жылғы парламент сайлауы]] нәтижесінде жалпы дауыс санының 53,9%-ын жинап, жалпы 98 ішінен 62 мандатқа ие болды.. == Аталуы == Партияның ресми атауы: * «Отан» Республикалық саяси партиясы (1999—2006) * «Нұр Отан» Халықтық-демократиялық партиясы (2006—2013) * «Нұр Отан» партиясы (2013—2019) * «Nur Otan» партиясы (2019—2022) * «AMANAT» партиясы (2022 жылдан бастап) [[2006 жыл]]ы [[22 желтоқсан]]да «Отан» партиясының кезектен тыс X съезінде «Отан» Республикалық саяси партиясын «Нұр Отан» Халықтық-демократиялық партиясы деп өзгерту туралы ұсыныс қабылданып, «Отан» РСП-ның Жарғысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы қаулы шығарылды. Атаудағы "Нұр" - сол уақыттағы Қазақстан президентіне - [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаевқа]] сілтеме. [[2022 жыл]]ы [[1 наурыз]]да "Нұр Отан" партиясының кезектен тыс съезінде мәжіліс спикері [[Ерлан Жақанұлы Қошанов|Ерлан Қошанов]] партияның атын "Аманат" деп атау туралы ұсыныс жасады. Президент [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] бұл ұсынысты қолдады.<ref>[https://www.azattyq.org/a/31729531.html "Нұр Отан" партиясы "Аманат" болып өзгерді. Саяси кеңес құрамына төрт адам қосылды]</ref> == Тарихы == {{Қазақстан саясаты}} [[1998 жыл]]ғы [[21 қазан]]да [[Қазақстан|Қазақстан Республикасында]] «Президентке үміткер [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев]]ты қолдаудың қоғамдық штабы» қоғамдық қозғалысы тіркелді. Штаб сайлау науқаны кезінде саяси партиялар және қозғалыстармен бірге қызмет істеді. Штаб жұмысына белгілі мемлекет және саясат қайраткерлері – [[Сергей Александрович Терещенко|Терещенко С.А]], Дунаев Г.И., Такуов Х.Ш белсене ат салысты. Тап сол кездері қоғамдық қозғалысты саяси партияға айналдыру туралы идея дүниеге келді. 1999 жылғы 19 қаңтарда жиналыс өтіп, Қоғамдық штабты Республикалық «Отан» саяси партиясы» етіп өзгерту туралы шешім қабылданды. 1999 жылғы 12 ақпанда партия Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес тіркеуден өтті. Осы күн Тәуелсіз Қазақстанның жаңа тарихындағы партия қызметінің өз жұмысын бастаған уақыты болып есептеледі. Партия мұрағатында Республикалық «Отан» саяси партиясының мүшесі [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаевтың]] [[1999 жыл]]дың [[22 ақпан]]ымен белгіленген есеп кітапшасы мұқият сақтаулы. [[1999 жыл]]ғы [[1 наурыз]]да партияның І құрылтай сьезі өтіп, онда [[Қазақстан Республикасының Президенті]] [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев]] бірауыздан партия Төрағасы болып сайланып, Саяси кеңес, Орталық ревизия комиссиясының құрамы бекітіліп, партия Жарғысы қабылданды. Сонымен бірге сьезд делегаттары маңыздылығы жағынан тарихи болып саналатын «Отан» республикалық саяси партиясының, Қазақстанның халықтар бірлігі партиясы, Қазақстанның демократиялық партиясы, Қазақстанның [[Либерализм|либералдық]] қозғалысы, [[Қазақстан 2030|«Қазақстан – 2030»]] қозғалысымен бірігуі туралы қарарды қабылдады. 2002 жылғы 9 қарашада Алматы қаласында «Отан» республикалық саяси партиясының кезектен тыс IV съезінде «Отан» РСП-на Қазақстанның халықтық-кооперативтік партиясы мен Республикалық еңбек саяси партиясының қосылуы туралы шешім қабылданды. 2006 жылғы 4 шілдеде [[Астана]]да Республикалық «Отан» саяси партиясының кезектен тыс IX съезі өтіп, [[Асар партиясы|«Асар» партиясының]], ал 2006 жылғы 22 желтоқсанда өткен кезектен тыс Х-сьезде Азаматтық және Аграрлық партиялардың «Отан» РСП қатарына қосылуы туралы шешім қабылданды. Партияның Х-съезінде көпшілік дауыспен Қазақстанның жетекші саяси күшін «Нұр Отан» халықтық демократиялық партиясы етіп өзгерту туралы шешім қабылданды. 2008 жылғы 17 қаңтарда Елбасы – Партия Лидері [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Н.Ә.Назарбаевтың]] төрағалық етуімен «Нұр Отан» ХДП Саяси кеңесінің кеңейтілген отырысы өтіп, партияның халықтық платфомасын іске асырудың бағдарламасы қабылданды. [[2008 жыл]]ғы [[14 мамыр]]да «[[Жас Отан]]<nowiki/>» жастар қанатының І сьезі өтті. [[2009 жыл]]ғы [[9 қаңтар]]да Партия Орталық аппаратында Партиялық бақылау комитетінің бірінші ұйымдық отырысы өтті. [[2013 жыл]]ғы [[18 қазан]]да «Нұр Отан» Халықтық демократиялық партиясы «Нұр Отан» партиясы болып өзгертілді. Сол күні партияның жаңа Доктринасы қабылданды. [[2022 жыл]]ғы [[1 наурыз]]дағы кезектен тыс XXII Съезде президент [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] саяси партияның атауын «Аманат» деп өзгертуді ұсынады. Сол жылдың [[26 сәуір]]інде партияның кезектен тыс XXIII съезінде Президент партиядан шығып, төрағалық [[Ерлан Жақанұлы Қошанов|Ерлан Қошановқа]] берілді және [[Адал (партия)|«Адал»]] партиясы «Аманат» партиясына қосылды. == Съездер == {| class="wikitable" !Съезі !Күні !Өткізу орны |- |«Отан» партиясының I құрылтай съезі: |1 наурыз 1999 жыл. Өкілдер бірауыздан [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаевты]] партияның бірінші төрағасы етіп сайлады. |[[Алматы]] |- |«Отан» партиясының II кезектен тыс съезі: |18 тамыз 1999 жыл. |[[Алматы]] |- |«Отан» партиясының III съезі: |20 сәуір 2001 жыл. |[[Алматы]] |- |«Отан» партиясының IV съезі: |9 қараша 2002 жыл. |[[Алматы]] |- |«Отан» партиясының V съезі: |12 шілде 2003 жыл. |[[Алматы]] |- |«Отан» партиясының VI съезі: |12 наурыз 2004 жыл. |[[Алматы]] |- |«Отан» партиясының VII съезі: |18 шілде 2004 жыл. |[[Алматы]] |- |«Отан» партиясының VIII съезі: |9 қыркүйек 2005 жыл. |[[Алматы]] |- |«Отан» партиясының IX съезі: |4 шілде 2006 жыл. «Нұр Отан» және Республикалық «[[Асар партиясы|Асар]]<nowiki/>» партиясының (200 мың мүше) бірігуі. |[[Астана]] |- |«Отан» партиясының Х съезі: |22 желтоқсан 2006 жыл. [[Қазақстан аграрлық партиясы|Қазақстан Аграрлық партиясы]] және [[Қазақстан азаматтық партиясы|Қазақстан Азаматтық партиясы]] (130-150 мың мүше) «Отан» партиясына қосылды. |[[Астана]] |- |«Нұр Отан» партиясының XI съезі |4 шілде 2007 жыл. |[[Астана]] |- |«Нұр Отан» партиясының XII съезі: |15 маусым 2009 жыл. |[[Астана]] |- |«Нұр Отан» партиясының XIII съезі: |11 ақпан 2011 жыл. |[[Астана]] |- |«Нұр Отан» партиясының XIV съезі: |25 қараша 2011 жыл. Мәжіліс сайлауына партиялық тізім бойынша кандидаттар бекітілді. |[[Астана]] |- |«Нұр Отан» партиясының XV съезі: |18 қазан 2013 жыл. |[[Астана]] |- |«Нұр Отан» партиясының XVI съезі: |11 наурыз 2015 жыл. «Нұр Отан» партиясынан Нұрсұлтан Назарбаевтың кандидатурасын ҚР Президенттігіне ұсыну туралы қаулы қабылданды. |[[Астана]] |- |«Нұр Отан» партиясының XVII съезі: |29 наурыз 2016 жыл. Партияның сайлауалды бағдарламасы қабылданды, Парламент Мәжілісінің депутаттығына кандидаттардың партиялық тізімі бекітіліп, партияның Саяси кеңесі құрамына өзгеріс енгізілді. |[[Астана]] |- |«Нұр Отан» партиясының XVIII съезі: |27 ақпан 2019 жыл. Партияның 2030 жылға бағытталған бағдарламасы қабылданды, партия атауы кириллицадан латын қарпіне өзгертілді, партия саяси кеңесінің құрамы жаңартылды. |[[Астана]] |- |«Nur Otan» партиясының XIX съезі: |23 сәуір 2019 жыл. Президенттікке үміткерлікке Қасым-Жомарт Тоқаев ұсынылды. |[[Астана]] |- |«Nur Otan» партиясының XX съезі: |25 қараша 2020 жыл. Мәжіліс сайлауына партиялық тізім бойынша кандидаттар бекітілді. |[[Астана]] |- |«Nur Otan» партиясының XXI съезі: |28 қаңтар 2022 жыл. [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] партия төрағасы болып сайланды, жарғыға өзгерістер енгізіліп, жаңа саяси кеңес бекітілді. |[[Астана]] |- |«Nur Otan» партиясының XXII съезі: |1 наурыз 2022 жыл. Партияның аты "Аманат" болып өзгерді, жаңа саяси кеңес құрамы бекітілді. |[[Астана]] |- |«Amanat» партиясының XXIII съезі: |26 сәуір 2022 жыл. «Adal» партиясы (300 мың мүше) «Аmanat» партиясымен бірікті, [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] партиядан шығып, партияның жаңа төрағасы болып [[Ерлан Жақанұлы Қошанов|Ерлан Қошанов]] сайланды. |[[Астана]] |- |«Amanat» партиясының XXIV съезі: |6 қазан 2022 жыл. Қазақстан Президентінің кезектен тыс сайлауы қарсаңында президенттікке Қасым-Жомарт Тоқаевты кандидат ретінде ұсынылды, партияның жаңа Саяси тұғырнамасы бекітілді. |[[Астана]] |- |«Amanat» партиясының XXV съезі: |7 ақпан 2023 жыл. Мәжіліс сайлауына қатысатын партиялық тізім бойынша кандидаттар ұсынылды. |[[Астана]] |} == Партияны басқару жүйесі == Жоғары басшы органдар: * Партия съезі * Партия филиалының конференциясы * Бастауыш партия ұйымының жиналысы Жоғары өкілді органдар: * Партия Саяси кеңесі * Партия филиалының Саяси кеңесі Басшы органдар: * Партия Саяси кеңесінің Бюросы * Партия филиалы Саяси кеңесінің Бюросы Бақылау-тексеру және бақылау органдары: * Партияның Орталық бақылау-тексеру комиссиясы * Партия филиалының Бақылау-тексеру комиссиясы * Партиялық бақылау комитеті * Партиялық бақылау комитетінің аймақтық және аумақтық комиссиялары Атқарушы органдар: * Партия орталық аппараты * Партия филиалының аппараты * Бастауыш партия ұйымының Бюросы, ол болмаса Төрағасы<ref>[https://amanatpartiasy.kz/charter?lang=kz «AMANAT» партиясы» қоғамдық бірлестігінің ЖАРҒЫСЫ]</ref> Партия жанындағы ұйымдар: * «AMANAT» партиясы жанындағы [[Жастар рухы|«Жастар рухы» жастар қанаты»]] қоғамдық бірлестігі * «AMANAT» партиясының Қоғамдық саясат институты» жеке меншік мекемесі * «АMANAT» партиясының саяси менеджмент Академиясы» жеке меншік мекемесі * «AMANAT» партиясының Шаруашылық басқармасы» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі * [[Amanat Media Group|«AMANAT MEDIA GROUP»]] жауапкершілігі шектеулі серіктестігі == Басшылығы == [[Сурет:Amanat party HQ Astana.jpg|thumb|right|[[Астана]]дағы «Аманат» партиясы штабтарының бірі]] === Партия төрағалары === {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" ! № !! Суреті !! Аты-жөні !! colspan="2" | Басқарған уақыты |- | 1 || [[Сурет:Nursultan Nazarbayev (2015-09-02) (cropped).jpg|99px]] || [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] || 1 наурыз 1999 || 28 қаңтар 2022 |- | 2 || [[Сурет:Касым-Жомарт Токаев (28-09-2021) (cropped 2).jpg|99px]] || [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] || 28 қаңтар 2022 || 26 сәуір 2022 |- | 3 || [[Сурет:Erlan Qoşanov (2023-06-30).jpg|99px]] || [[Ерлан Жақанұлы Қошанов|Ерлан Қошанов]] || 26 сәуір 2022 || қызметте |} === Партияның атқарушы хатшылары === {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" ! № !! Суреті !! Аты-жөні !! colspan="2" | Басқарған уақыты |- | colspan="5" | '''Партия төрағасының міндетін атқарушы (1999—2007)''' |- | 1 || [[Сурет:Sergey Tereshchenko (2016-04-01).jpg|99px]] || [[Сергей Александрович Терещенко|Сергей Терещенко]] || 1 наурыз 1999 || 21 қазан 2002 |- | 2 || [[Сурет:Replace this image male (blue).svg|99px]] || [[Амангелді Дінұлы Ермегияев|Амангелді Ермегияев]] || 21 қазан 2002 || 18 сәуір 2005 |- | 3 || [[Сурет:Bakytzhan Zhumagulov (cropped).jpg|99px]] || [[Бақытжан Тұрсынұлы Жұмағұлов|Бақытжан Жұмағұлов]] || 18 сәуір 2005 || 4 шілде 2007 |- | colspan="5" | '''Партия төрағасының бірінші орынбасары (2007—2022)''' |- | 1 || [[Сурет:Bakytzhan Zhumagulov (cropped).jpg|99px]] || [[Бақытжан Тұрсынұлы Жұмағұлов|Бақытжан Жұмағұлов]] || 4 шілде 2007 || 23 қаңтар 2008 |- | 2 || [[Сурет:Adilbek Dzhaksybekov (2013).jpg|99px]] || [[Әділбек Рыскелдіұлы Жақсыбеков|Әділбек Жақсыбеков]] || 23 қаңтар 2008 || 13 қазан 2008 |- | 3 || [[Сурет:Darhan Kaletaev (2018).jpg|99px]] || [[Дархан Аманұлы Кәлетаев|Дархан Кәлетаев]] || 13 қазан 2008 || 19 қараша 2009 |- | 4 || [[Сурет:Nurlan Nigmatulin 06 (cropped).jpg|99px]] || [[Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулин|Нұрлан Нығматулин]] || 19 қараша 2009 || 24 қыркүйек 2012 |- | 5 || [[Сурет:Bakytzhan Sagintayev (2018-11-01).jpg|99px]] || [[Бақытжан Әбдірұлы Сағынтаев|Бақытжан Сағынтаев]] || 24 қыркүйек 2012 || 16 қаңтар 2013 |- | 6 || [[Сурет:Bauyrzhan Baibek (cropped).jpg|99px]] || [[Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек|Бауыржан Байбек]] || 17 қаңтар 2013 || 8 тамыз 2015 |- | 7 || [[Сурет:Askar Myrzakhmetov.jpg|99px]] || [[Асқар Исабекұлы Мырзахметов|Асқар Мырзахметов]] || 8 тамыз 2015 || 6 мамыр 2016 |- | 8 || [[Сурет:Mukhtar Kul-Mukhammed (cropped).jpg|99px]] || [[Мұхтар Абрарұлы Құл-Мұхаммед|Мұхтар Құл-Мұхаммед]] || 6 мамыр 2016 || 1 ақпан 2018 |- | 9 || [[Сурет:Maulen Ashimbayev.jpg|99px]] || [[Мәулен Сағатханұлы Әшімбаев|Мәулен Әшімбаев]] || 1 ақпан 2018 || 29 маусым 2019 |- | 10 || [[Сурет:Bauyrzhan Baibek (cropped).jpg|99px]] || [[Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек|Бауыржан Байбек]] || 29 маусым 2019 || 2 ақпан 2022 |- | colspan="5" | '''Партияның атқарушы хатшысы (2022 жылдан бастап)''' |- | 1 || [[Сурет:Ashat Oralov 01 (2023-04-04) (cropped).jpg|99px]] || [[Асхат Раздықұлы Оралов|Асхат Оралов]] || 2 ақпан 2022 || 4 қаңтар 2023 |- | 2 || [[Сурет:Елнур Сабыржанович Бейсенбаев (cropped).jpg|99px]] || [[Елнұр Сабыржанұлы Бейсенбаев|Елнұр Бейсенбаев]] || 4 қаңтар 2023 || 17 шілде 2023 |- | 3 || [[Сурет:Replace this image male (blue).svg|99px]] || [[Дәулет Жамаубайұлы Кәрібек|Дәулет Кәрібек]] || 17 шілде 2023 || қызметте |} === Партияның Саяси кеңес Бюросы мүшелері === # [[Ерлан Жақанұлы Қошанов|Қошанов Ерлан Жақанұлы]] — «Amanat» партиясының Төрағасы, ҚР Парламенті Мәжілісінің Төрағасы # [[Мәулен Сағатханұлы Әшімбаев|Әшімбаев Мәулен Сағатханұлы]] — ҚР Парламенті Сенатының Төрағасы # [[Мұрат Әбуғалиұлы Нұртілеу|Нұртілеу Мұрат Әбуғалиұлы]] — ҚР Премьер-Министрінің орынбасары және Сыртқы істер министрі # [[Асхат Раздықұлы Оралов|Оралов Асхат Раздықұлы]] — ҚР Президенті Әкімшілігінің мемлекеттік инспекторы # [[Дархан Қуандықұлы Қыдырәлі|Қыдырәлі Дархан Қуандықұлы]] — ҚР Парламенті Сенатының депутаты # [[Ләззат Молдабекқызы Қалтаева|Қалтаева Ләззат Молдабекқызы]] — ҚР Парламенті Сенаты Төрағасының кеңесшісі # Саиров Ерлан Бияхметұлы — ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты # Өрісбаев Аббат Жәңгірханұлы — Маңғыстау облысы әкімінің орынбасары # Зенченко Геннадий Геннадьевич — «Зенченко и К» командиттік серіктестігінің директоры # Рожин Максим Николаевич — ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты # Масагутова Элина Сергеевна — «Қоғамдық келісім» республикалық мемлекеттік мекемесінің директоры == Сайлау == === Президент === === Парламент === == Сын == Қазақстан оппозициясы «Nur Otan» партиясын [[Назарбаевтың жеке басына табыну|Назарбаевтың тұлғасын тым әсірелеп]] насихаттаушы псевдодемократиялық және [[Тоталитаризм|тоталитарлық]] немесе [[Авторитаризм|авторитарлық]] партия деп санайды. [[Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы|ЕҚЫҰ]] секілді халықаралық ұйымдар әкімшілік ресурстарды пайдалануын және сайлауларды бұрмалауларын айыптайды.<ref>https://www.zakon.kz/4467634-vybory-v-kazakhstane-ne-sootvetstvujut.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190102210459/http://www.zakon.kz/4467634-vybory-v-kazakhstane-ne-sootvetstvujut.html |date=2019-01-02 }}</ref> Партияның бірінші орынбасары [[Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек|Бауыржан Байбектің]] суды үнемдеу туралы бастамасы теріс пікірге ие болды және соған қатысты әлеуметтік желілерде көптеген демотиватор суреттер жарияланды.<ref>http://expertonline.kz/a10411/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130530230638/http://expertonline.kz/a10411/ |date=2013-05-30 }}</ref> «Nur Otan» партиясының аудандық филиалының жаңа ғимаратының құрылысына мұғалімдерден ақша жинау бастамасы көптеген дау-дамай туғызды.<ref>https://rus.azattyq.org/a/shymkent-uchitelya-pobory/25258358.html</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.ndp-nurotan.kz Ресми веб сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141220204014/http://www.ndp-nurotan.kz/ |date=2014-12-20 }} [[Санат:Қазақстан саяси партиялары]] {{stub}} 9dw1zfgpkcvr3hklbng927i5t3nu59s 0 20318 3479935 3358645 2025-06-14T11:41:42Z Мағыпар 100137 3479935 wikitext text/x-wiki {{Тілдер |түсі =алтай |аты = Корей тілі |өз атауы = {{unicode|한국어, 조선말}}<br />韓國語, 朝鮮語 |айтылуы =хангуко/чосонмаль |елдер = [[КХДР]], [[Корея Республикасы]], [[Қытай]], [[Жапония]], [[АҚШ]], [[Канада]], [[Ресей]] |аймақтар = |ресми тіл = {{flag|North Korea|name=КХДР}}<br />{{flag|South Korea|name=Корея Республикасы}},<br />Яньбянь-корей автономиялық округі ([[ҚХР]]) |реттейтін мекеме = Оңтүстік Кореяда — корей тілінің Ұлттық институты |сөйлеушілер саны = 78 млн. адам |рейтинг = 13 |күйі = |жойылды = |санаты = [[Еуразия тілдері]] |классификация = [[Оқшауланған тілдер|Оқшауланған]] |жазу = [[хангыль]], [[ханча]] |МЕСТ 7.75–97 = коо 330 |ISO1 = |ISO2 = |ISO3 = }} [[Сурет:Hangugeo-Chosono.png|thumb|300px|right|"Хангуко"(한국어) және "Чосоно" (조선어)]] '''Корей тілі''' ({{lang-ko|한국어/조선말}} [[хангуко/чосонмаль]]) — [[Солтүстік Корея|КХДР]] мен [[Оңтүстік Корея|Корея Республикасының]] мемлекеттік тілі. 78 миллионға жуық адам сөйлейді. Қытай, Жапония, АҚШ, Ресей, Қазақстан, Өзбекстан елдерінде таралған.[[Солтүстік Корея]]да "чосонмаль" (조선말) немесе "чосоно"(조선어), ал [[Оңтүстік Корея]]да "хангунмаль/хангуго" (한국말/한국어) немесе "куго" (국어, [[мемлекеттік тіл]]) деген атаулары қолданылады. Кореядан тыс жерде бұл тіл Жілін болып табылатын Қытай, бірақ басты түрде Яньбянь префектурасы, Чанбай ауданында гілыми тіл екені белгіленді.<ref>{{Cite web|title=China’s ethnic-Korean enclaves have become less Korean|url=https://www.economist.com/china/2018/08/23/chinas-ethnic-korean-enclaves-have-become-less-korean|accessdate=2024-07-20|work=www.economist.com}}</ref><ref>{{Cite web|title=Yanbian Korean Autonomous Prefecture|url=https://www.north-korea-travel.com/yanbian.html|accessdate=2024-07-20|work=www.north-korea-travel.com}}</ref> Оны сахалиндегі корейлер Япониядан солтүстіктегі Орал аралы өзге бір мекендегі Сахалин жерінде, ал Солтүстік Азиядағы Коре-сарамдер жаттығуда пайдаланады. Бұл тілдің қатарасына кіргеніне көптеген түйіккен сөздері бар, Чеджу бет тілі (джеджуан) тұрғындағы, корей аралы болып табылатын Чеджу аралы бетті отырық корей тілдік туысты құрамын қалыптастырып отыр. Дегенмен, джеджуан болып табылатын бет тілі мен корей тілі айналыс болмайды. Корей тілінің бастағы отанының қазіргі Маньжурияда орналасқаны оқи болады.<ref>{{Cite web|title=Korean Language History|url=https://renaissance-translations.com/korean-language-history/|accessdate=2024-07-20|work=renaissance-translations.com}}</ref><ref>{{Cite web|title=Recent Research Trends on Jurchen-Manchu Studies in Korea|url=https://ijkh.khistory.org/journal/view.php?number=17|accessdate=2024-07-20|work=ijkh.khistory.org}}</ref><ref>{{Cite web|title=Korea and Manchuria|url=https://studylib.net/doc/9828837/korea-and-manchuria|accessdate=2024-07-20|work=studylib.net}}</ref> Тілдің шыққан қоғамының иерархиясы, тілге әсер етіп, тіл сұхбат деңгейлерін, қайратушылықты көрсететін мадарылды айналып өткізеді, бұл да бірнеше бағдарламаның формальдылығын көрсетеді. Бұған қатар, заманауи корей тілі корей шрифтімен жазылады (한글; Ханғыл Нам Корейада, 조선글; Чосунгул Солтүстік Корейада), бұл 15 ғасыр бойынша бұл мақсатта дайындалған жүйе, өзге 20 ғасырға дейін бас шрифт бола бастағандықтан.<ref>{{Cite web|title=Korean (한국어 / 조선말)|url=https://omniglot.com/writing/korean.htm|accessdate=2024-07-20|work=omniglot.com}}</ref><ref>{{Cite web|title=How To Learn The Korean Alphabet Fast: A Quickstart Guide for Beginners|url=https://storylearning.com/learn/korean/korean-tips/korean-alphabet|accessdate=2024-07-20|work=storylearning.com}}</ref><ref>{{Cite web|title=A Brief History of the Korean Writing System, Hangeul|url=https://www.lingonomad.com/blogs/korea/history-hangeul-alphabet|accessdate=2024-07-20|work=www.lingonomad.com}}</ref> Жазу үдерінде 24 негізгі әріптер (jamo) және негізгі әріптер жасалатын 27 бүтін әріптер қолданылады.<ref>{{Cite web|title=How Many Letters In The Korean Alphabet?|url=https://learnkorean24.com/how-many-letters-in-the-korean-alphabet/|accessdate=2024-07-20|work=learnkorean24.com}}</ref><ref>{{Cite web|title=The Korean Alphabet. A Complete and Definitive Guide to Hangul 한글|url=https://flexiclasses.com/korean/alphabet/|accessdate=2024-07-20|work=flexiclasses.com}}</ref> Корей тілі тарихи мәтіндерде тіпті жатқан кезде, ол тек сөилеу тілі болып қалды. 21 ғасырдың басында келді, корей мәдениетінің аспекттері басқа елдерге глобализация және мәдени экспорттық бағдарламалардың көмегімен таралып жаттардан. Сондықтан, корей тілін үйретуге деген қызығушылық (шетелде оқу кезінде) дипломатиялық бастар арқасы запас жерге арналғандықтан жатсы көрінеді. == Тіл шоғыры == Корей тілі туыстық тегі жөнінен ешқандай тілдік топқа қосылмайды. [[Грамматика]]лық құрылысы жағынан жалғамалы тіл. Кейбір [[ғалым]]дар [[лексика]]лық, [[фонетика]]лық және [[морфология]]лық, [[синтаксис]]тік ұқсастығына қарап, Корей тілін Алтай тілдері ([[Түркі_тілдері|түркі]], [[моңғол тілі|моңғол]], [[тұңғыс-маньчжур тілі|тұңғыс-маньчжур]] тілдері) шоғырына қосып жүр. Корей тілі солтүстік-шығыс, солтүстік-батыс, орталық, оңтүстік-шығыс, оңтүстік-батыс және [[Чеджудо|чеджудо]] (аралдың атымен аталған) [[диалект]]ілеріне бөлінеді. Әдеби тілі орталық диалекті негізінде қалыптасқан. == Грамматикасы == Корей тілінде 40 [[фонема]] бар. Екі дауыссыз қатар келмейді. Дауыстылар үндестігі басым. Сөз табы 5 топқа бөлінеді. Етістіктің жақтық, сандық және род категориялары жоқ. [[КХДР]]-де корей жазуы, [[Корея Республикасы]]нда аралас қытай-корей жазуы қолданылып жүр. [[Сурет:Map of Korean language.png|thumb|500px|right|Корей тілі тарауы]]Ұлттық жазуы "[[хангыль]]" (한글 - [[корей жазуы]]) деп аталады. == Дереккөздер == <references/>[[Қазақ Энциклопедиясы]], 11 - том [[Санат:Тілдер]] {{stub}} hlw481ekdwp4yuy81glm8omz1ctjd4c 0 20845 3479702 3085225 2025-06-13T15:35:52Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 3479702 wikitext text/x-wiki {{футбол клубы | clubname = {{flagicon|Kazakhstan}} Қайрат Ж | fullname = Қайрат Ж Футбол Клубы | nickname = | құрылған = [[1999 жыл]] | таратылды = |жарыс=[[Футболдан Қазақстан екінші лигасы|Қазақстан екінші лигасы]] |маусым=[[Футболдан Қазақстан екінші лигасы 2018|2018]] |орын=4-ші }} '''Қайрат Ж футбол клубы''' — 1999 жылы "[[Қайрат (футбол клубы)|Қайрат]]" клубының екінші командасы ретінде құрылды. == Тарихы == 2003-2007 жылдары бірінші лигада ойнады. 2005 жылы үшінші орынға табан тіреді. 2016 жылдан бері "Қайраттың" үшінші командасы ретінде [[Футболдан Қазақстан екінші лигасы|екінші лигада]] ойнайды. 2016 жылы екінші лига жеңімпазы атанды. 2017 жылы екінші орын алды. 2018 жылы төртінші орынға ие болды. {{толықтыру}} == Клуб атауларының тарихы == * 1999—2003 — «Қайрат-2» * 2004—2007 — «Железнодорожник» * 2007 — «Қайрат спортакадемиясы» * 2008—2015 — «Қайрат-дубль» * 2016 — «Қайрат U-21» * 2017 — «Қайрат Ж» == Жетістіктері == * Екінші лига жеңімпазы: 2016, 2017 == Құрамы == ''2022 жылғы 12 қазандағы жағдай бойынша'' {| class="wikitable" !style="background-color:#ffcc33; color:#000000" | № !style="background-color:#ffcc33; color:#000000" | Қақпашылар !style="background-color:#ffcc33; color:#000000" | Туған күні !style="background-color:#ffcc33; color:#000000" | Азаматтығы |- |27||Темiрлан Анарбеков [[Сурет:Capt Tok.png]]||14.10.2003||{{ту|Қазақстан}} Қазақстан |- |32||Никита Политик||25.02.2005||{{ту|Қазақстан}} Қазақстан |- |53||Мирас Рихард||03.02.2005||{{ту|Қазақстан}} Қазақстан |- |71||Сұлтанбек Досаханов||25.03.2003||{{ту|Қазақстан}} Қазақстан |- !style="background-color:#ffcc33; color:#000000" | № !style="background-color:#ffcc33; color:#000000" | Қорғаушылар !style="background-color:#ffcc33; color:#000000" | Туған күні !style="background-color:#ffcc33; color:#000000" | Азаматтығы |- |15||Егор Ткаченко||15.04.2003||{{ту|Қазақстан}} Қазақстан |- |34||Аслан Ахмедов||01.05.2004||{{ту|Қазақстан}} Қазақстан |- |38||Арсен Азатов||30.08.2003||{{ту|Қазақстан}} Қазақстан |- |48||Асыл Сармантай||15.04.2003||{{ту|Қазақстан}} Қазақстан |- |64||Владислав Кравченко||15.04.2003||{{ту|Қазақстан}} Қазақстан |- |81||Александр Мрынский||15.07.2004||{{ту|Қазақстан}} Қазақстан |- |87||Сергей Иванов||05.07.2004||{{ту|Қазақстан}} Қазақстан |- |89||Әмірғали Оразбек||03.02.2004||{{ту|Қазақстан}} Қазақстан |- |93||Сұлтан Асқаров||21.01.2004||{{ту|Қазақстан}} Қазақстан |- !style="background-color:#ffcc33; color:#000000" | № !style="background-color:#ffcc33; color:#000000" | Жартылай қорғаушылар !style="background-color:#ffcc33; color:#000000" | Туған күні !style="background-color:#ffcc33; color:#000000" | Азаматтығы |- |35||Рамазан Кәрiмов||24.11.2004||{{ту|Қазақстан}} Қазақстан |- |39||Диас Кушкумбаев||30.03.2003||{{ту|Қазақстан}} Қазақстан |- |42||Жаннұр Көкеев||18.09.2003||{{ту|Қазақстан}} Қазақстан |- |79||Роман Чирков||28.12.2003||{{ту|Қазақстан}} Қазақстан |- |82||Әліби Мұхит||18.04.2004||{{ту|Қазақстан}} Қазақстан |- |84||Назар Әл-Хаж||26.01.2004||{{ту|Қазақстан}} Қазақстан |- |85||Мирас Оматай||30.06.2004||{{ту|Қазақстан}} Қазақстан |- |86||Мирас Көбеев [[Сурет:Vice Cap2.png]]||09.06.2004||{{ту|Қазақстан}} Қазақстан |- |94||Әмір Темірғали||05.03.2004||{{ту|Қазақстан}} Қазақстан |- !style="background-color:#ffcc33; color:#000000" | № !style="background-color:#ffcc33; color:#000000" | Шабуылшылар !style="background-color:#ffcc33; color:#000000" | Туған күні !style="background-color:#ffcc33; color:#000000" | Азаматтығы |- |29||Айбар Абдулла||22.01.2002||{{ту|Қазақстан}} Қазақстан |- |73||Нұркелдi Төлеуханов||08.11.2003||{{ту|Қазақстан}} Қазақстан |- |83||Ян Труфанов||17.05.2004||{{ту|Қазақстан}} Қазақстан |- |91||Сейф Попов||30.06.2004||{{ту|Қазақстан}} Қазақстан |} == Сілтемелер == {{Қазақстан Футболы}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Қазақстан футбол клубтары]] [[Санат:Алфавит бойынша футбол клубтары]] [[Санат:Қайрат ФК]] 3ol2n6zgu0cnosy5r9njkqbrowfxe57 0 20897 3479864 3479551 2025-06-14T04:48:01Z Sagzhan 29953 [[Уикипедия:Гаджеттер/Санат шебері|Санат шебері]]: [[Санат:Ордаежендіктер]] → [[Санат:Орда Ежен әулеті]] 3479864 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = монарх | Қазақша есімі = Ұрыс хан | Шынайы есімі = اوروس خان | Суреті = | Атауы = | Сурет ені = | Елтаңба = | Елтаңба атауы = | Елтаңба ені = | Титулы = [[Алтын Орда]]ның 24-ші ханы | Лақап аты = | Ту = | Ту2 = | Басқара бастады = [[1372 жыл|1372]] | Басқаруын аяқтады = [[1375 жыл|1375]] | Басқарған кезеңі = | Ізашары = [[Мұхаммед Бұлақ хан]] | Ізбасары = [[Шеркес хан]] | Титулы_2 = [[Алтын Орда]]ның 27-ші ханы | Ту_2 = | Ту2_2 = | Реті_2 = | Басқара бастады_2 = [[1375 жыл|1375]] | Басқаруын аяқтады_2 = [[1375 жыл|1375]] | Ізашары_2 = [[Мұхаммед Бұлақ хан]] | Ізбасары_2 = [[Мұхаммед Бұлақ хан]] | Титулы_3 = [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орда]]ның 9-шы ханы | Ту_3 = | Ту2_3 = | Реті_3 = | Басқара бастады_3 = [[1361 жыл|1361]] | Басқаруын аяқтады_3 = [[1376 жыл|1376]] | Ізашары_3 = [[Шымтай хан]] | Ізбасары_3 = [[Тоқтақия хан]] | Титулы_4 = | Ту_4 = | Ту2_4 = | Реті_4 = | Басқара бастады_4 = | Басқаруын аяқтады_4 = | Ізашары_4 = | Ізбасары_4 = | Түсініктемелер = | Діні = [[Ислам]] | Азаматтығы = Алтын Орда | Туған күні = белгісіз | Туған жері = Сығанақ | Қайтыс болған күні = 1376 | Қайтыс болған жері = [[Қазақстан]] | Жерленді = | Династия = [[Тоқа Темір әулеті]] немесе [[Орда Ежен әулеті]] | Балалары = [[Құтлұғ Бұға]]<br>[[Тоқтақия хан]]<br />[[Темірмәлік хан]]<br />[[Құйыршық хан]] |Әкесі=Бабақұл Оғлан немесе [[Шымтай хан]]}} '''Ұрыс хан''' (اوروس خان;‎ [[1377 жыл]]ы қайтыс болған, '''Мұхаммед Ұрыс, Орыс, Арыс, Ұрұс, Орыс хан''' деп те аталады) - [[1368 жыл]]дан Алтын Орданың оң қанатының ханы, 1372-1374 және 1375 жылдан [[Алтын Орда]] ханы. Ол шығыс Дешті Қыпшақты өз билігіне біріктіре алды. Кейбір деректерде, ол Тоқатемір әулетінен шыққан делінеді, яғни – Жошының ұлы [[Тоқа Темір]]дің ұрпағы, басқаларында Жошының тағы бір ұлы [[Орда Ежен хан|Орда Еженнің]] ұрпағы деп аталады. Ұрыс ханның немерелері [[Барақ хан|Барақ]] пен [[Болат сұлтан|Болат]] бытыраңқы ұлыстарды біріктіріп, [[Алтын Орда]]ны қалпына келтіруге тырысты, бірақ жеңіліске ұшырады. Олардың ұлдары Керей мен Жәнібек Алтын Орда тайпаларының бір бөлігін біріктіріп, Қазақ хандығын құрды. Қазақ хандығын көптеген көршілес елдер «Ұрыс Жұрты» деп атаған. Тарихшы Радик Темірғалиевтің пікірінше қазақ аңыздарында айтылатын Алаша хан дәл осы Ұрыс хан болуы әбден мүмкін. Керей мен Жәнібек өздерін жаңа хандық құрушы деп санамаған. Олар өздерін аталары Ұрыс ханның мемлекетін қалпына келтірушілер деп санаған. Жалпы Қазақ хандығы деген атау тек Қасым ханның тұсында қолданыла бастаған. Бұл атауды Мұхаммед Шайбани Ұрыс тұқымдарын кемсіту үшін қолданған. == Шығу тегі == Ұрыс ханның тегіне қатысты бірнеше дерек бар. Олардағы деректер бір-бірінен ерекшеленеді. Кейбір деректерге қарағанда, ол [[Шыңғыс хан]]ның тұңғышы [[Жошы хан|Жошының]] он үшінші ұлы [[Тоқа Темір]]дің ұрпағы болған. Басқалардың айтуынша, ол Жошының тұңғыш ұлы [[Орда Ежен хан|Орда Еженнің]] (Орда) ұрпағы. Әр түрлі дереккөздерде Ұрыс ханның арғы аталарының шежірелері әртүрлі. Дереккөздердің бірінші тобына мыналар жатады: *«Муизз әл-ансаб». 829 (1426) жылы Темірид Шахрухтың тапсырмасы бойынша белгісіз автор құрастырған. Онда мынадай шежіре бар: [[Тоқа Темір]] - Ұрұңташ - Ашық - Бақтук - Темір-Қожа - Бадақ - Ұрыс хан. *«Тауарих-и Гузида-йи Нусрат Наме» («Нусрат-наме»). 1504 жылы жазылған. Онда мынадай шежіре бар: Тоқа-Темір - Өз-Темір - Қожа - Бәдік - Ұрыс хан. *«Шаджара-и түрік». Хиуа хандығының ханы Әбу-л-Ғазидің (1603-1664) еңбегі. Онда мынадай шежіре бар: Тұқай-Темір - Өз-Темір - Қожа - Бадақұл - Ұрыс хан. *«Шыңғыс-нама». 1550 жылы жазылған Өтеміс-қажының трактаты. *«Бахр әл-асрар». Тарихшы Махмұд ибн Уәлидің 1634-1640 жылдары жазылған еңбегі. Дереккөздердің екінші тобына мыналар жатады: *«Мунтпаһаб ат-таварих-и Муини», немесе «Ескендір Анонимі». 1413/1414 жылы Муин ад-Дин Натанзи жазған. Онда мынадай шежіре бар: Орда – Құлы – Тұмақан – Ноғай – Сасы Бұқа – Ерзен – Шымтай – Ұрыс хан. *«Нусах-и жаханара». 1564 - 1565 жылдары жазылған әл-Ғаффари еңбегі. Онда мынадай шежіре бар: Орда – Құлы – Нұқай – Сасы-Бұқа – Ерзен – Шымтай – Ұрыс хан. *«Тарих-и Хайдари». 1611-1619 жылдар аралығында Хайдар ибн Али Хусайни Рази жазған еңбек. Онда мынадай шежіре бар: Орда – Құлы – Бұқай – Сасы-Бұқа – Идерең – Жижай – Ұрыс хан. *«Джами ад-дувал». 17 ғасырдағы Османлы тарихшысы Мунаджим Башидің еңбегі. Бірқатар заманауи тарихшылар Ұрысты Тоқа Темірдің ұрпағы деп есептейді және Муизз әл-ансаб келтірген шежіре деректері дұрыс деп тұжырымдайды, алайда өзге тарихшылар Ұрысты Шымтайдың ұлы деп санайды. == Сығанақ ханы == 1361 жылы хан Шымтай қайтыс болғаннан кейін Алтын Орданың Шығыс бөлігінде аралық күрес басталып, одан Шымтайдың ұлы Ұрыс жеңіп шығып, 1368 жылы Сығанақта хан болып отырды. Ол шығыс Дешті Қыпшақты біріктіре алды. Бұл кезеңде ол Маңғышлақ ұлысының билеушісі Түй-Қожаны өлтірді, нәтижесінде соңғысының ұлы Тоқтамыс оның басты қарсыласы болды. Ұрыс хан Сығанақта таққа үміткерлердің пайда болуын болдырмау үшін Тоқатеміридтер руының қалған бөлігінің барлығын дерлік қырып салды. Ақсүйектердің қолдауымен ол өз билігін нығайту бағытын ұстанды. Ол өзін егемен билеуші деп жариялап, өз ақшасын шығара бастады. == Алтын Орда ханы == Бұл кезеңде Алтын Ордада өзара қақтығыстар орын алды. Оларды пайдалануды ұйғарып, Ұрыс Төменгі Еділ бойын өз иелігіне қосуға тырысты. Кейін Алтын Орда тағын алу үшін Мамай мен оның қолбасшыларына қарсы күреске өзі араласты . Ашсүйектерге арқа сүйеген Ұрыс хан 1372 жылы Ақ Ордаға қарсы жорық жасап, Алтын Орданың егемен билеушісі болды. 1370 жылдардың ортасында Қажы-Тарханды (қазіргі Астрахань) алды. 1374 жылы Ұрыс хан шығыста жүргенде Сарай-Беркеде хан атағынан айырылды. Черкес хан болды хан болды . Ұрыс хан Сарай-Беркеге қайтып оралғанда, Мамайдың қолбасы Бұлақ хан сол жерде билеп тұрған еді. 1375 жылы маусымда Ұрыс хан қайтадан Алтын Орда ханы болды. Алайда, Бұлақ хан көп ұзамай Сарай-Беркені қайтарып алып, Ұрыс ханды Сығнаққа айдап әкетті. Тоқтамыс Әмір Темірдің қалың әскерімен әкесінің өшін алу үшін Ақ Ордаға жорыққа шықты. Тоқтамыстың Сауран қаласына жақындағаны туралы хабарды алған Ұрыс хан оған қарсы екінші ұлы Құтлық Бұқа бастаған Алтын Орда әскерін жібереді. 1376 жылы Сауран маңында қанды шайқас болды. Бұл шайқаста Құтлұқ-Бұғаның өзі қаза тапты, бірақ оның жауынгерлері жау әскерін талқандады. Тоқтамыс Самарқанға шегінуге мәжбүр болды. Әмір Темір Тоқтамысқа қосымша әскер тапсырып, оны тағы да Сауранға жорыққа аттандырды. Бұл жолы Ұрыс хан үлкен ұлы Тоқтақияны қаланы қорғауға жібереді. Тоқтамыс шайқаста тағы жеңіліп, майдан даласынан қашады. 1377 жылы Темірлан Ұрыс ханға қарсы шайқасқа шықты, бірақ олардың арасындағы қарулы қақтығыс Ұрыс ханның күтпеген жерден қайтыс болуына байланысты болмады. Шыңғыснаманың жазуынша, оны шайқаста Тоқтамыстың ұлы Жалал ад-Дин өлтірген. == Ұрыс хан мен Алаша хан == Кейбір қазақ тарихшылары, атап айтқанда, Радик Темірғалиев Ұрыс хан мен Алаша ханды бір тұлға деп көрсетеді . Қазақ хандары дәстүр бойынша Ұрыс ханнан шыққанын білдірді. Ұрыс ханның Тоқтақия ұлы Керей ханнан шыққан шөбересі Ұрыс ханның тағы бір ұрпағы Қойрышақ ханның шөбересі және оның немересі Барақ ханның ұлы Жәнібек хан лақап аты Әбу Саидпен бірге Қазақ хандығының негізін қалаушылар болды. <ref>Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2</ref> == Ұлдары == *[[Құтлұғ Бұға]] *[[Тоқтақия хан|Тоқтақия]] *[[Темірмәлік хан|Темір Мәлік]] *[[Құйыршық хан|Құйыршық]] {{start}} {{s-bef|before=[[Шымтай хан]]}} {{s-ttl|title=[[Ақ Орда хандары|Ақ орда хандарының тізімі]]|years=1361–1376}} {{s-aft|after=[[Құйыршық хан]]}} {{s-bef|before=[[Мұхаммед Бұлақ хан]] және [[Арабшах хан]]}} {{s-ttl|title=[[Алтын Орда хандарының тізімі|Алтын Орда хандарының тізімі]]|years=1368–1376}} {{s-aft|after=[[Мұхаммед Бұлақ хан]], және [[Арабшах хан]]}} {{end}} ==Дереккөздер== <references/> == Тағы қараңыз == {{Алтын Орда хандары}} {{Ақ Орда хандары}} [[Санат:Алтын Орда хандары]] [[Санат:Тұлғалар]] [[Санат:Орда Ежен әулеті]] [[Санат:Ақ Орда хандары]] p9c70enylksv8io2bh92i6utl2r36lp 0 20963 3479851 3479550 2025-06-14T04:47:22Z Sagzhan 29953 [[Уикипедия:Гаджеттер/Санат шебері|Санат шебері]]: [[Санат:Ордаежендіктер]] → [[Санат:Орда Ежен әулеті]] 3479851 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = монарх | Қазақша есімі = Барақ хан | Шынайы есімі = ﺒﻪﺭﻪﻙ ﺣﺎن | Суреті = Барак-Хан в битве с Куидатом.png | Атауы = | Сурет ені = | Титулы = [[Алтын Орда]]ның ханы | Лақап аты = | Ту = | Ту2 = | Басқара бастады = [[1423]] | Басқаруын аяқтады = [[1426]] | Басқарған кезеңі = | Ізашары = [[Ұлық Мұхаммед хан]] | Ізбасары = [[Ұлық Мұхаммед хан]] | Тәж кигізу жорасы = | Титулы_2 = [[Алтын Орда]]ның ханы | Ту_2 = | Ту2_2 = | Реті_2 = | Басқара бастады_2 = [[1427]] | Басқаруын аяқтады_2 = [[1428]] | Ізашары_2 = [[Ұлық Мұхаммед хан]] | Ізбасары_2 = [[Ұлық Мұхаммед хан]] | Титулы_3 = [[Ақ Орда]]ның ханы | Ту_3 = | Ту2_3 = | Реті_3 = | Басқара бастады_3 = [[1410]] | Басқаруын аяқтады_3 = [[1428]] | Ізашары_3 = [[Құйыршық хан]] | Ізбасары_3 = Әбілқайыр хан | Діні = [[Ислам]] | Азаматтығы = | Туған күні = белгісіз | Туған жері = | Қайтыс болған күні = 1428 | Қайтыс болған жері = [[Сығанақ]] | Жерленді = | Династия = [[Орда Ежен хан|Ордаежендіктер]], [[Төре]] | Туған кездегі есімі = | Әкесі = [[Құйыршық хан]] | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = ұлдары: [[Жәнібек хан]], Мір-Сайид, Мір-Қасым <br>қызы: Саадат-бегім | Қызмет еткен жылдары = | Құрамында болды = | Әскер түрі = | Атағы = | Басқарды = | Шайқасы = }} '''Барақ хан''' (''Мұхамммед Барақ)'' (? – [[1428 жыл]]ы қайтыс болған) — 1423–1426 және 1427–1428 жылдары [[Алтын Орда|Алтын Орданың]] ханы болды. 1410-1428 жылдар аралығында Алтын Орданың сол қанатын, Орда Ежен ұлысын басқарды. [[Алтын Орда]] тағы үшін [[Ұлық Мұхаммед хан|Ұлық Мұхаммед]], [[Худайдат|Худайдад]] және [[Дәулетберді хан|Дәулетберді]] хандарға қарсы күрес жүргізді. 1426-1427 жылдары [[Сырдария]] қалалары үшін [[Ұлықбек]] [[Ұлықбек|әмірге]] қарсы соғысты. Барақ 1428 жылы [[Ноғай ордасы|Ноғай Ордасының]] мырзалары [[Ғази мырза|Ғази]] мен [[Наурыз мырза|Наурызға]] қарсы шайқаста қаза тапты. Барақ қайтыс болғаннан кейін, балалары билік үшін таласқа жасы жетпей, [[Қыпшақ даласы|Шығыс Дешті Қыпшақтағы]] билік 40 жылға [[Шибанидтер әулеті|Шибанидтер әулетінен]] шыққан [[Әбілқайыр хан (Өзбек хандығы)|Әбілқайыр ханға]] көшті.<ref name=":0">Тарихи тұлғалар. Танымдық — көпшілік басылым. Мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілікке арналған. Құрастырушы: Тоғысбаев Б. Сужикова А. — Алматы. “Алматыкітап баспасы”, 2009 ISBN 978-601-01-0268-2</ref> == Өмірбаяны == === Шыққан тегі === Мұхаммед Барақ хан – [[Ұрыс хан|Ұрыс ханның]] немересі, [[Құйыршық хан|Құйыршақтың]] баласы. Шамамен 1390-1400 жылдар арасында дүниеге келді. [[Ұрыс хан|Ұрыс ханның]] тегіне қатысты бірнеше дерек бар. Кейбір деректерге қарағанда, ол [[Жошы хан|Жошының]] он үшінші ұлы [[Тоқа Темір|Тоқа Темірдің]] ұрпағы. Басқалардың айтуынша, ол Жошының тұңғыш ұлы [[Орда Ежен хан|Орда Еженнің]] ұрпағы. === Жастық шағы === Әкесі [[Құйыршық хан|Құйыршықтың]] билігі нық болмай, ол 1410 жылы [[Алтын Орда]] тағы үшін күресте өлтірілгеннен кейін, оның жақтастары баласы Барақпен бірге [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Ордаға]] қайтуға мәжбүр болды. Кезінде атасы [[Ұрыс хан]] отырған [[Алтын Орда]] тағы – Барақ үшін бүкіл өмірін арнаған мақсатқа айналады. Алайда [[Алтын Орда|Алтын орда]] әмірі [[Едіге]] тірісінде, Барақтың оған ашық түрде қарсы шығатын мүмкіндігі де жақтастары да жетпеді. Ал [[Едіге]] өмірінің соңын [[Еділ|Еділдің]] батысындағы хандармен күресте өткізіп, [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орда]] оның назарынан тыс қалды. Сондықтан 1419 жылы [[Едіге]] қайтыс болған соң ғана, Барақтың [[Алтын Орда|Алтын Ордадағы]] билік үшін күресі басталады. === Алтын орда үшін күресі === 1419 жылы [[Едіге|Едігені]] Елек өзені бойындағы шайқаста [[Тоқтамыс хан|Тоқтамыс]] ұрпақтары өлтіреді. Бұл шайқаста жеңіліс тапқаннан кейін [[Едіге әулеті|Едіге]] [[Едіге әулеті|әулеті]] әлсірейді. [[Едіге|Едігенің]] ұлдары шығысқа қашып, әкесін [[Ұлытау таулары|Ұлытаудың]] бір шыңына жерлейді. Алайда, ол жерде де маңғыт мырзалары қауіпте болды. Әулеттің жаңа басшысы Едігенің үлкен ұлы [[Мансұр мырза|Мансұр]] атанды, ол солтүстікке, Сібір астанасы [[Шыңғы-Тура|Шыңғы-Тураға]] көшуді ұйғарды. Мұнда [[Мансұр мырза|Мансұр]] Едігеге берген уәдесін орындап, [[Сибан (Шибан)|Шибан]] ұрпағы [[Мұхаммед Қажы|Мұхаммед Қажыны]] [[Сібір хандығы|Сібір хандығына]] хан етіп жариялады. [[Едіге]] өлімінен кейін [[Алтын Орда]] бірнеше тәуелсіз ұлыстарға ыдырай бастады. Қырым [[Тұқай-Темір әулеті|Тұқай-Темір]] [[Тұқай-Темір әулеті|әулетінен]] шыққан [[Дәулетберді хан|Дәулетбердінің]] билігіне өтті. Еділ бойында [[Ұлық Мұхаммед хан|Ұлық Мұхаммед]] патша болды. [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орда]] Барақтың қол астында еді. Осы кезде [[Алтын Орда|Алтын Орданың]] бірлігін қалпына келтіру мүмкін болмайтыны байқалды. Әр шайқастан кейін бөлінген ордалардың шекаралары айқындалып, ыдыраудың алғашқы белгілері көріне бастады. Алайда хандар мен мырзалар ортақ билік үшін күрестерін жалғастыра берді. [[Сурет:Одоевский Чёрный Юрий Романович.png|нобай|435x435 нүкте|Барақ ханның Одоевқа шабуылы]] 1419 жылы сәуірде Барақ, [[Самарқан]] билеушісі [[Әмір Темір|Темірдің]] немересі [[Ұлықбек|Ұлықбектің]] алдына келіп, қолдауына ие болды. Ұлықбек көмектесуге келісіп, әскерлерін дайындады. 1420 жылы қыркүйекте Барақ [[Шибан әулеті|Шибан]] және [[Едіге әулеті|Едіге]] әулеттерімен одақ құрады. Келіссөздер нәтижесінде [[Мансұр мырза]] Барақты хан қылып мойындап, [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орданың]] басында Барақ – хан болып, ал [[Мансұр мырза|Мансұр]] – [[Беклер бегі|беклербек]] болып тағайындалады. [[Шибан әулеті|Шибан әулетінің]] сұлтандары [[Қажы Мұхаммед хан|Қажы Мұхаммед]] пен Жұмадық сұлтандар да Барақтың жағына өтті. Мемлекетті нығайту үшін – сауда, ал сауда үшін қалалар қажет болды, сондықтан соғысқа бару туралы шешім қабылданды. 1422 жылы Барақ пен Мансұр батысқа жорыққа шықты. Олар үш ханды – [[Худайдат|Худайдад]], [[Ұлық Мұхаммед хан|Ұлық-Мұхаммед]] және [[Дәулетберді хан|Дәулетбердіні]] жеңіп, [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орда]] мен [[Алтын Орда|Алтын Орданы]] уақытша біріктіріп, [[Сарай-Берке|Сарайды]] басып алды. Одақтасы [[Ұлықбек|Ұлықбекке]] бұл жеңіс хабарын жеткізген [[Жұмадық]] сұлтан, үлкен елшілікпен [[Самарқан|Самарқанға]] барып қайтқандығы туралы [[Мирхонд Мұхаммед ибн Хавандшах|Мирхонд ғалым]] деректер қалдырды.<ref>''Ахмедов Б. А.'' Улугбек и политическая жизнь Мавераннахра первой половины XV в. // Из истории эпохи Улугбека (сборник). — 2-е изд. — Ташкент: ФАН, 1965. — С. 5-66.</ref> 1423 жылы Барақ Ресейдің Одоев қаласына шабуыл жасады, бірақ қамал алатын қаруының жоқтығынан оны ала алмады.<ref>''Селезнёв Ю. В.'' Русско-ордынские конфликты XIII—XV веков. Справочник. — Воронежский государственный университет. Музей "Куликово поле". — <abbr>М.</abbr>: Квадрига, 2010. — 224 с. — (Музейная библиотека).</ref> Ауылдарды тонап, тұтқындырды алып шегінді. Бірақ князь Юрий Одоевский оны қуып жетіп, тұтқындарды қайтарып алды. Бұл сәтсіз жорық Барақ билігіне нұқсан келтірді. Бірақ тарихшы Р.Ю.Почекаев ойынша бұл шайқас Ресейдің Орда істеріне аралсыуының алдын алу мақсатында жасалған, және өз мақсатына жетті деп есептейді. Себебі Ресей князьдері бұл жылдары [[Алтын Орда]] тағына мүдделес хандардың ешбірін ашығынан қолдамады. 1424 жылы Шибандық [[Худайдат|Худайдад]] та Одоевты ала алмай, біріккен [[Витовт]] пен [[Мәскеу князі]] [[Василий II|Василий Васильевичтен]] жеңіліп, ақыры Барақтың қолынан қаза табады.<ref>Парунин А.В. Политическая биография Барак-хана // Улы даланын тарихы: турiктер мен монголдар. - Астана. Евразийский национальный университет им. Л.Н. Гумилева, 2014. - С.93-101</ref> 1426 жылы [[Ұлық Мұхаммед хан|Ұлық Мұхаммед]] хан Литва князі [[Витовт|Витовттың]] қолдауымен жаңа әскер жинап, Барақты [[Сарай-Берке|Сарайдан]] қуып, [[Алтын Орда|Алтын орда]] тағын қайтарып алды. === Сығанақ үшін күресі === [[Ұлық Мұхаммед хан|Ұлық Мұхаммедтің]] қолынан жеңіліске ұшыраған Барақ хан, Ақ Орданы қалпына келтіру үшін, [[Сыр бойындағы қалалар|Сыр бойындағы]] қалаларды қайтаруға тырысты. Оның ішінде [[Ұрыс хан]] кезіндегі [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орданың]] астанасы болған [[Сығанақ]] ерекше маңызды еді. Бұл қаланы [[Жошы әулеті|өз әулетінің]] мұрасы деп білген Барақ [[Темір әулеті|Темір әулетінен]] [[Сығанақ|Сығанақты]] талап етті, алайда [[Ұлықбек]] бұл талаптарды қабылдамады. Тиісінше Барақ Сығанақты қайтару мақсатында жорық бастайды. 1426 жылы Барақ хан әскері [[Сығанақ|Сығнақты]] еш қиындықсыз басып алады. Бұған жауап ретінде [[Ұлықбек]] [[Хорасан|Хорасаннан]] қосымша күштер жинап, [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Ордаға]] әскерлерін жібереді. Барақтың ескертулері мен қоқан-лоқыларына қарамастан, [[Ұлықбек]] қарсыласын жете бағаламады. [[Самарқан]] мен [[Хорасан|Хорасанның]] әскери басшылары көшпелілерді далаға шегінуге мәжбүрлеу үшін әскери күш көрсетудің өзі жеткілікті деп есептеді. Алайда, әскері көп болмаған Барақ, күтпеген жерден [[Ұлықбек|Ұлықбектің]] әскеріне қарсы шықты. Барақ хан өзіне тиімді таулы жерді пайдаланып, атты әскерінің «тұлғама» деп аталатын классикалық дала тактикасын қолданды. Шайқас кезінде өз жеңісіне сенімді [[Темір әулеті|Тимурид]] қолбасшылары күтпеген жерден тылдан шабуылға ұшырады. Көшпелі атты әскердің шабуылы [[Ұлықбек|Ұлықбектің]] сапын мүлдем бұзды. Бұған дейін табанды қарсылық көрсеткен әскер тез арада ретсіз шегінетін тобырға айналды. Алайда, жау әскерін толық қоршауға алып, жоюға Барақтың күші жетпеді. Ұлықбек толық жеңіліске жол бермей, шегінді. Осы жеңістен кейін Барақ [[Мәуереннаһр|Мавераннахр]] аумағына жыртқыш жорықтар жасап, аймаққа айтарлықтай зиян келтірді. Бұл оқиға [[Ұлықбек]] үшін соңғы шайқас болды. Бұдан кейін ол әскери жорықтардан бас тартып, ғылыми жұмысқа басы ауып, соның арқасында көрнекті ғалым ретінде тарихқа енді. Ал Ұлықбектің әкесі [[Шахрух]] бұл жағдайға көңілі толмай, 1427 жылы [[Герат|Гераттан]] өзінің ізбасар ұлы [[Байсұңқар|Байсұңқар мырзаны]] Бараққа қарсы жорыққа жібереді. Бұл жолы Барақтың еш мүмкіндігі болмай, Сығанақты қалдыруына тура келді. [[Сурет:Қазақстан және Орта Азияның картасы(1428 жылға дейінгі).png|нобай|440x440 нүкте|Барақ билігіндегі Ақ Орда]] === Алтын ордаға оралуы және қазасы === 1427 жылы Барақ [[Қыпшақ даласы|Шығыс Дешті Қыпшақ]] даласында қалған бүкіл жақтастарынан әскер жинап, [[Еділ|Еділ бойына]] оралады. Бұл кезде [[Ұлық Мұхаммед хан|Ұлық Мұхаммед]] [[Қырым хандығы|Қырымдағы]] билікті басып алған [[Даулетберді хан|Даулет-Бердімен]] соғыста еді. Барақ [[Ұлық Мұхаммед хан|Мұхаммедтен]] [[Сарай-Берке|Сарайды]] тартып алады, бірақ [[Қажы-Тархан|Қажытарханды]] ала алмады. Кейін Даулет-Берді Қырымнан шығып, Бараққа шабуыл жасап, Сарайды басып алып, өзін хан деп жариялады. Бірақ үш күннен кейін Барақ қайтып келіп, Даулет-Бердіні өлтіріп, Сарайды қайтарады. Алайда, Қырым ханымен күрес оны әлсіретіп, [[Ұлық Мұхаммед хан|Ұлық Мұхаммед]] жасаған шабуылға төтеп бере алмай, Сарайды беріп қойады.<ref>Парунин А.В. Политическая биография Барак-хана // Улы даланын тарихы: турiктер мен монголдар. - Астана. Евразийский национальный университет им. Л.Н. Гумилева, 2014. - С.93-101</ref> Барақ жеңілген соң өз иелігі [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Ордаға]] шегінеді, онда [[Мансұр мырза|Мансұрды]] сатқын деп жанжалдасып, алты айдан кейін ыңғайы келгенде Мансұрды өлтіреді. Қасында болған [[Едіге|Едігенің]] басқа ұлдары [[Ғази мырза|Ғази]] мен [[Наурыз мырза|Наурыз]] дереу батысқа қарай [[Кіші Мұхаммед Хан|Кіші-Мұхаммедке]] қашады. Шамамен 1428 жылы соның әскерімен оралып, Барақты өлтіреді. Бұған себеп – ағалары [[Мансұр мырза|Мансұр би]] үшін кек қайтару, сондықтан оларды бұл ісінде Мансұрдың бұрынғы жақтастары қолдайды.<ref>Барак-хан // Казахстан. Национальная энциклопедия. — Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2004. — Т. I. — <nowiki>ISBN 9965-9389-9-7</nowiki>. <small>(CC BY-SA 3.0)</small></ref> Барақ қайтыс болғаннан кейін, балалары мен туыстары [[Моғолстан|Моғолстанға]] қашып пана табады. Ал [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орда]] құлдырап, [[Қыпшақ даласы|Шығыс Дешті Қыпшақтағы]] билікті 16 жасар [[Әбілқайыр хан (Өзбек хандығы)|Әбілқайыр хан]] тартып алады. Ол құрған мемлекетті бүгін [[Әбілқайыр Ордасы|Көшпелі Өзбек хандығы]] деп те атайды.<ref>''Ахмедов В. А.'' Государство Кочевых Узбеков / И. П. Петрушевский. — Москва: Издательство «Наука», 1965. — 193 с</ref> == Жанұясы == «Муизз әл-ансаб» және «Нусрат-нама» деректері бойынша Барақ ханның үш ұлы мен [[Саадат-бегім]] атты бір қызы болған. Ұлдарының аттары: Мір-Сейід, Мір-Қасым, [[Жәнібек хан|Әбу Сейід]] – «оны Жәнібек деп те атайды».<ref>''Сабитов Ж. М.'' Генеалогия Джучидов в 13-18 веках // Генеалогия Торе. — Алма-Ата, 2008. — 326 с. — 1000 экз. — <nowiki>ISBN 9965-9416-2-9</nowiki>. <small>Архивировано 27 января 2012 года.</small></ref> [[Еділ|Еділ өзенінің]] батысын Барақтан кейін оның еш бір ұрпағы ала алмай, [[Дешті қыпшақ|Еділдің шығысында]] ғана билік құрады. Ханның ұлы [[Жәнібек хан]] мен немере інісі [[Керей хан]] 1465 жылы [[Қазақ хандығы|Қазақ хандығының]] негізін қалады.<ref>Мирза Мухаммед Хайдар, «Тарих-и Рашиди», Введ., пер. с персидского А. Урунбаева, Р.П.Джалиловой, Л.М. Епифановой. Ташкент, 1996;</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Тағы қараңыз == {{Алтын Орда хандары}} [[Санат:Ақ Орда хандары]] [[Санат:Алтын Орда хандары]] [[Санат:Орда Ежен әулеті]] 1yejym8er27yvc7tv46twk4m5k8j1ds 0 26611 3479845 3346821 2025-06-14T04:44:29Z Sagzhan 29953 [[Уикипедия:Гаджеттер/Санат шебері|Санат шебері]]: [[Санат:Жошылықтар]] → [[Санат:Жошы әулеті]] 3479845 wikitext text/x-wiki '''Бүреке''', Бұрыш Оғлан, Берке (т.ж.б. — 1472) — сұлтан, Қазақстанның 15 ғ-дағы тарихында өзіндік орны бар тарихи тұлға. Ата тегі: Жошы — Шайбан — Баһадүр — Жошы Бұқа — Бәдіғұл — Мың Темір — Болат — Араб шаһ — Тоғлықожа — Темір Шейх — Жәдігер — Б. 1728 — 68 ж. жазған деректерінде [[Мұхаммед Хайдар Дулати]] Бүрекені Әбілхайыр ханның үлкен ұлдарының немесе немерелерінің бірі дейді. Хандар шежіресінде Әбілхайыр ханның 11 ұлының және олардан тараған ұрпақтардың арасында Бүреке есімі кездеспейді. Әбілғазының, Махмұд ибн Уәлидің және авторы беймәлім “Тауарих-и гузида-йи нусратнаме” аталатын тарихи еңбектің мәліметтері бойынша, Бүреке — Жәдігер (Иадгар) ханның 4 ұлының үлкені. Бүреке сұлтан Әбілхайыр хан тұсында “көшпелі өзбектер” мемлекетінің әскери қолбасшыларының бірі болған. Бүрекенің 1453 — 54 ж. Мауераннахрға аттанып, Әбу Сайид мырзаның орнына Ұлықбектің немересі Мұхаммед Жөкі мырзаны отырғызбақ болған ниеті жүзеге аспай қалады. Ол 15 ғ-дың 50-жылдарындағы [[Ноғай]] мырзалары арасындағы күресте Мұса биді қолдап, Қожас биді өлтіреді. Әкесі Жәдігерді хан көтеріп, Мұсаны би етеді. 1469 ж. Әбілхайыр хан қайтыс болғаннан кейін, “көшпелі өзбектер” мемлекетін талқандауға араласады. Бүреке сұлтанның өлімі жайында мәліметтер әр түрлі. “Тарих-и Рашидиде” ол Сыр бойындағы Қаратоғай деген жерде [[Моғол]] әулетінің ханы Жүністің қолынан қаза тапты десе, Әбілғазының дерегінде Бүрекені Сырдың төменгі ағысы бойындағы қыстауында жатқан жерінде [[Әбілхайыр]]дың немересі [[Мұхаммед Шайбани]] хан өлтірді деп көрсетіледі. <ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, II том</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{Суретсіз мақала}} [[Санат:1472 жылы қайтыс болғандар]] [[Санат:Қазақ сұлтандары]] [[Санат:Жошы әулеті]] [[Санат:Төрелер]] 50fvczflowrahsccc67fnsjn0al6lm6 0 27719 3479880 3479034 2025-06-14T05:04:26Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3479880 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = монарх2 | Қазақша есімі = Әз Жәнібек хан | Шынайы есімі = | Суреті = Jani Beg Khan enthroned, in Timurid genealogy 1405-1409 (Topkapi Sarayi Müzesi, H2152) f.38b.jpg | Атауы = | Сурет ені = | Елтаңба = | Елтаңба атауы = | Елтаңба ені = | Титулы = [[Алтын Орда]]ның 11-ші ханы | Лақап аты = | Ту = | Басқара бастады = [[1342 жыл]] | Басқаруын аяқтады = [[1357 жыл]] | Басқарған кезеңі = | Ізашары = [[Тыныбек хан]] | Ізбасары = [[Бердібек хан]] | Тәж кигізу жорасы = | Биліктен бас тартуы = | Мұрагері = Бердібек | Премьер = | Вице-президент = | Президент = | Монарх = | Губернатор = | Вице-губернатор = | Түсініктемелер = | Діні = ислам | Туған күні = белгісіз | Туған жері = Дешті Қыпшақ | Қайтыс болған күні = 1357 | Қайтыс болған жері = Берке Сарай | Жерленді = | Династия = Жошидтер | Туған кездегі есімі = | Әкесі = [[Өзбек хан]] | Анасы = Тайдула ханым | Жұбайы = | Балалары = [[Бердібек хан]] | Қызмет еткен жылдары = | Құрамында болды = | Әскер түрі = | Атағы = | Басқарды = | Шайқасы = | Ғылыми аясы = | Жұмыс істеген орны = | Партиясы = | Қызметі = | Мамандығы = | Білімі = | Ғылыми дәрежесі = | Марапаттары = | Қолтаңбасы = | Монограммасы = | Сайты = | Commons = }} '''Әз Жәнібек хан''' (туған жылы белгісіз — 1357) — [[Алтын Орда]] ханы (1342 — 57), [[Өзбек хан]]ның баласы. == Басқаруы == Анасы [[Тайдула хатұн]]ның қолдауымен Жәнібек 1342 жылы Сарай-Жүк қаласында өз ағасы әрі бақталасы Тинибек ханды жойып, өзі хан болды; ол бұған дейін тағы бір бәсекелес ағасы Хизрбекті де өлтірген еді. Жәнібек орыс кінәздіктері мен Литва ісіне белсенді түрде араласқан. Мәскеу ұлы князьдері Симеон мен Иван II Жәнібектің тұрақты саяси әрі әскери қысымында болған. 1343 жылы Жәнібек Қырымдағы Генуяға тиесілі Каффа порт қаласына жаппай Қырым татар әскерімен шабуыл жасады. Ақпан айында италиялық көмекші күш келіп, қоршау тоқтатылды. 1345 жылы Жәнібек Каффаны қайта қоршауға алды; бірақ бұл жолы да оның шабуылы сәтсіз аяқталды, себебі әскерінің арасында оба ауруы тарады. Жәнібектің әскері оба жұққан мәйіттерді қаланың ішіне тас атқышпен лақтырып, қарсыласты әлсіретпек болды. Кейін Каффадан шыққан генуэзиялық теңізшілер Генуя, Мессина және Константинополь қалаларына барғанда, Еуропаға "Қара өлімді" (обаны) алып келді деп есептеледі. Алайда бұл оқиға — мәйіттерді атқышпен лақтыру — даулы саналады. Ол туралы алғаш рет 1348 жылы Италияның Пьяченца қаласынан Габриэль де Муссис жазған. Шын мәнінде, оба жұқтырған бүргесі бар егеуқұйрықтар Жәнібек ордасынан қалаға өтіп, сол арқылы генуэзиялықтарға жұқтырған болуы мүмкін. 1342 жылы Жәнібек орыс кінәзі ұсынысымен Ресейдегі православ шіркеуіне уақытша салық салды. Ол кінәз шіркеудің байлығы мен беделіне реніш білдірген еді. Ол кезде Алтын Орданың қазынасы табиғи апаттар мен соғыстар салдарынан азайып кеткен болатын. Алайда Жәнібек 1347 жылдың қыркүйегінде шіркеуді салықтан босату мәртебесін қайтарып берді, және 1351 жылы бұл шешімді қайта растады. Осылайша ол Шыңғыс ханның дінге қатысты саясатын жалғастырды. 1356 жылы Жәнібек Тебриз қаласын жаулап алып, өз билеушісін орнатты. Сонымен қатар, ол Шағатай ұлысына үстемдігін жүргізіп, Моңғол империясының үш ұлысын біріктіруге әрекет жасады. Шейх Увайстың тізе бүгуін қабылдағаннан кейін, Жәнібек Моңғол империясының үш ұлысы өзінің бақылауында екенін мақтанышпен жариялады. Алайда көп ұзамай Тебризде көтеріліс болып, бұл оқиға Елхандар ұлысынан тараған Жалайыр әулетінің билікке келуіне және ақырында Жәнібек ханның өліміне алып келді. Мәскеудегі Чудов монастырі, шамамен Жәнібек хан биліктен құлаған уақытта, митрополит Алексий мен Радонеждік Сергийдің бастамасымен салынған. Аңыз бойынша, бұл жерді хан Алексийге анасы Тайдуланы керемет түрде жазғаны үшін сыйға тартқан деседі (бұл дерекке нақты дәлел жоқ). Жәнібек ханның билігі кезінде Алтын Ордада ақсүйектер арасындағы алғашқы алауыздықтар пайда болды. Бұл келіспеушіліктер кейінірек Алтын Орданың күйреуіне әкелген маңызды факторлардың бірі болды. Жәнібек 1357 жылы өлтірілгеннен кейін, Алтын Ордада 25 жыл бойы саяси тұрақсыздық орнады: 1357 мен 1378 жылдар аралығында жиырма бес хан алмасты. == Каталон атласы == Жәнібек хан Каталон Атласында (1375 ж.) Алтын Орда туымен бірге бейнеленген. Бұл атласта Алтын Орда мемлекеті Каспий теңізінің солтүстігінде нақты көрсетілген. Жәнібек атласта «Jambech senyor de Sarra» деп аталады, яғни «Сарай қаласының әміршісі Жәнібек» деген мағынада. Оның бейнесінің оң жағындағы жазбада былай делінген: «Бұл солтүстік аймақтың патшасы осында тұрады. Оның империясы Булғар өлкесінен бастап, Органчо қаласына дейін созылады. Бұл әміршінің есімі – Жәнібек, Сарай қаласының иесі». Каталон Атласында бейнеленген Алтын Орданың туының символикасы шын мәнінде Жәнібек дәуіріне дейінгі таңба белгілеріне ұқсас. Мұндай таңбалар Жәнібек заманында соғылған монеталарда да кездеседі, алайда ол қайтыс болғаннан кейін бұл белгілер қолданылмай кетті. == Отбасы == Жәнібек ханның бірнеше ұлы болған, бірақ тек Бердібек қана әкесінен кейін таққа отырған. Алайда Бердібек таққа келген соң өз бауырларын жойып жіберген. Сонымен қатар Жәнібектің ұлымыз деп өзін жариялаған тағы 2–3 адам бар, оларды кейбір қазіргі зерттеушілер расымен ұлдары ретінде қарастырады: *Бердібек (билік құрған: 1357–1359) *Құлпа (1359–1360) *Наурызбек (1360) *Кілдібек (1361–1362) Жәнібектің қызы Шакар бегім — Хорезмдегі Сүфи әулетінің ханзадасы Ақ Сүфи Қоңыратқа тұрмысқа шыққан. Олардың қызы Ханзада бегім кейінірек Темір әулетіне (Шағатай ұрпақтары) келін болған. ==Дереккөздер== <references/> == Тағы қараңыз == {{Алтын Орда хандары}} [[Санат:Алтын Орда хандары]] 4aaj3hhcj4dbil8kbltwljwvxvycwo2 3479881 3479880 2025-06-14T05:04:49Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3479881 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = монарх | Қазақша есімі = Әз Жәнібек хан | Шынайы есімі = | Суреті = Jani Beg Khan enthroned, in Timurid genealogy 1405-1409 (Topkapi Sarayi Müzesi, H2152) f.38b.jpg | Атауы = | Сурет ені = | Елтаңба = | Елтаңба атауы = | Елтаңба ені = | Титулы = [[Алтын Орда]]ның 11-ші ханы | Лақап аты = | Ту = | Басқара бастады = [[1342 жыл]] | Басқаруын аяқтады = [[1357 жыл]] | Басқарған кезеңі = | Ізашары = [[Тыныбек хан]] | Ізбасары = [[Бердібек хан]] | Тәж кигізу жорасы = | Биліктен бас тартуы = | Мұрагері = Бердібек | Премьер = | Вице-президент = | Президент = | Монарх = | Губернатор = | Вице-губернатор = | Түсініктемелер = | Діні = ислам | Туған күні = белгісіз | Туған жері = Дешті Қыпшақ | Қайтыс болған күні = 1357 | Қайтыс болған жері = Берке Сарай | Жерленді = | Династия = Жошидтер | Туған кездегі есімі = | Әкесі = [[Өзбек хан]] | Анасы = Тайдула ханым | Жұбайы = | Балалары = [[Бердібек хан]] | Қызмет еткен жылдары = | Құрамында болды = | Әскер түрі = | Атағы = | Басқарды = | Шайқасы = | Ғылыми аясы = | Жұмыс істеген орны = | Партиясы = | Қызметі = | Мамандығы = | Білімі = | Ғылыми дәрежесі = | Марапаттары = | Қолтаңбасы = | Монограммасы = | Сайты = | Commons = }} '''Әз Жәнібек хан''' (туған жылы белгісіз — 1357) — [[Алтын Орда]] ханы (1342 — 57), [[Өзбек хан]]ның баласы. == Басқаруы == Анасы [[Тайдула хатұн]]ның қолдауымен Жәнібек 1342 жылы Сарай-Жүк қаласында өз ағасы әрі бақталасы Тинибек ханды жойып, өзі хан болды; ол бұған дейін тағы бір бәсекелес ағасы Хизрбекті де өлтірген еді. Жәнібек орыс кінәздіктері мен Литва ісіне белсенді түрде араласқан. Мәскеу ұлы князьдері Симеон мен Иван II Жәнібектің тұрақты саяси әрі әскери қысымында болған. 1343 жылы Жәнібек Қырымдағы Генуяға тиесілі Каффа порт қаласына жаппай Қырым татар әскерімен шабуыл жасады. Ақпан айында италиялық көмекші күш келіп, қоршау тоқтатылды. 1345 жылы Жәнібек Каффаны қайта қоршауға алды; бірақ бұл жолы да оның шабуылы сәтсіз аяқталды, себебі әскерінің арасында оба ауруы тарады. Жәнібектің әскері оба жұққан мәйіттерді қаланың ішіне тас атқышпен лақтырып, қарсыласты әлсіретпек болды. Кейін Каффадан шыққан генуэзиялық теңізшілер Генуя, Мессина және Константинополь қалаларына барғанда, Еуропаға "Қара өлімді" (обаны) алып келді деп есептеледі. Алайда бұл оқиға — мәйіттерді атқышпен лақтыру — даулы саналады. Ол туралы алғаш рет 1348 жылы Италияның Пьяченца қаласынан Габриэль де Муссис жазған. Шын мәнінде, оба жұқтырған бүргесі бар егеуқұйрықтар Жәнібек ордасынан қалаға өтіп, сол арқылы генуэзиялықтарға жұқтырған болуы мүмкін. 1342 жылы Жәнібек орыс кінәзі ұсынысымен Ресейдегі православ шіркеуіне уақытша салық салды. Ол кінәз шіркеудің байлығы мен беделіне реніш білдірген еді. Ол кезде Алтын Орданың қазынасы табиғи апаттар мен соғыстар салдарынан азайып кеткен болатын. Алайда Жәнібек 1347 жылдың қыркүйегінде шіркеуді салықтан босату мәртебесін қайтарып берді, және 1351 жылы бұл шешімді қайта растады. Осылайша ол Шыңғыс ханның дінге қатысты саясатын жалғастырды. 1356 жылы Жәнібек Тебриз қаласын жаулап алып, өз билеушісін орнатты. Сонымен қатар, ол Шағатай ұлысына үстемдігін жүргізіп, Моңғол империясының үш ұлысын біріктіруге әрекет жасады. Шейх Увайстың тізе бүгуін қабылдағаннан кейін, Жәнібек Моңғол империясының үш ұлысы өзінің бақылауында екенін мақтанышпен жариялады. Алайда көп ұзамай Тебризде көтеріліс болып, бұл оқиға Елхандар ұлысынан тараған Жалайыр әулетінің билікке келуіне және ақырында Жәнібек ханның өліміне алып келді. Мәскеудегі Чудов монастырі, шамамен Жәнібек хан биліктен құлаған уақытта, митрополит Алексий мен Радонеждік Сергийдің бастамасымен салынған. Аңыз бойынша, бұл жерді хан Алексийге анасы Тайдуланы керемет түрде жазғаны үшін сыйға тартқан деседі (бұл дерекке нақты дәлел жоқ). Жәнібек ханның билігі кезінде Алтын Ордада ақсүйектер арасындағы алғашқы алауыздықтар пайда болды. Бұл келіспеушіліктер кейінірек Алтын Орданың күйреуіне әкелген маңызды факторлардың бірі болды. Жәнібек 1357 жылы өлтірілгеннен кейін, Алтын Ордада 25 жыл бойы саяси тұрақсыздық орнады: 1357 мен 1378 жылдар аралығында жиырма бес хан алмасты. == Каталон атласы == Жәнібек хан Каталон Атласында (1375 ж.) Алтын Орда туымен бірге бейнеленген. Бұл атласта Алтын Орда мемлекеті Каспий теңізінің солтүстігінде нақты көрсетілген. Жәнібек атласта «Jambech senyor de Sarra» деп аталады, яғни «Сарай қаласының әміршісі Жәнібек» деген мағынада. Оның бейнесінің оң жағындағы жазбада былай делінген: «Бұл солтүстік аймақтың патшасы осында тұрады. Оның империясы Булғар өлкесінен бастап, Органчо қаласына дейін созылады. Бұл әміршінің есімі – Жәнібек, Сарай қаласының иесі». Каталон Атласында бейнеленген Алтын Орданың туының символикасы шын мәнінде Жәнібек дәуіріне дейінгі таңба белгілеріне ұқсас. Мұндай таңбалар Жәнібек заманында соғылған монеталарда да кездеседі, алайда ол қайтыс болғаннан кейін бұл белгілер қолданылмай кетті. == Отбасы == Жәнібек ханның бірнеше ұлы болған, бірақ тек Бердібек қана әкесінен кейін таққа отырған. Алайда Бердібек таққа келген соң өз бауырларын жойып жіберген. Сонымен қатар Жәнібектің ұлымыз деп өзін жариялаған тағы 2–3 адам бар, оларды кейбір қазіргі зерттеушілер расымен ұлдары ретінде қарастырады: *Бердібек (билік құрған: 1357–1359) *Құлпа (1359–1360) *Наурызбек (1360) *Кілдібек (1361–1362) Жәнібектің қызы Шакар бегім — Хорезмдегі Сүфи әулетінің ханзадасы Ақ Сүфи Қоңыратқа тұрмысқа шыққан. Олардың қызы Ханзада бегім кейінірек Темір әулетіне (Шағатай ұрпақтары) келін болған. ==Дереккөздер== <references/> == Тағы қараңыз == {{Алтын Орда хандары}} [[Санат:Алтын Орда хандары]] lqd2gh7h677cv9caqdrsiub3jrxfxfl 3479882 3479881 2025-06-14T05:05:38Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3479882 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = монарх | Қазақша есімі = Әз Жәнібек хан | Шынайы есімі = | Суреті = Jani Beg Khan enthroned, in Timurid genealogy 1405-1409 (Topkapi Sarayi Müzesi, H2152) f.38b.jpg | Атауы = | Сурет ені = | Елтаңба = | Елтаңба атауы = | Елтаңба ені = | Титулы = [[Алтын Орда]]ның 11-ші ханы | Лақап аты = | Ту = | Басқара бастады = [[1342 жыл]] | Басқаруын аяқтады = [[1357 жыл]] | Басқарған кезеңі = | Ізашары = [[Тыныбек хан]] | Ізбасары = [[Бердібек хан]] | Тәж кигізу жорасы = | Биліктен бас тартуы = | Мұрагері = Бердібек | Премьер = | Вице-президент = | Президент = | Монарх = | Губернатор = | Вице-губернатор = | Түсініктемелер = | Діні = ислам | Туған күні = белгісіз | Туған жері = Дешті Қыпшақ | Қайтыс болған күні = 1357 | Қайтыс болған жері = Берке Сарай | Жерленді = | Династия = Жошы әулеті | Туған кездегі есімі = | Әкесі = [[Өзбек хан]] | Анасы = Тайдула ханым | Жұбайы = | Балалары = [[Бердібек хан]] | Қызмет еткен жылдары = | Құрамында болды = | Әскер түрі = | Атағы = | Басқарды = | Шайқасы = | Ғылыми аясы = | Жұмыс істеген орны = | Партиясы = | Қызметі = | Мамандығы = | Білімі = | Ғылыми дәрежесі = | Марапаттары = | Қолтаңбасы = | Монограммасы = | Сайты = | Commons = }} '''Әз Жәнібек хан''' (туған жылы белгісіз — 1357) — [[Алтын Орда]] ханы (1342 — 57), [[Өзбек хан]]ның баласы. == Басқаруы == Анасы [[Тайдула хатұн]]ның қолдауымен Жәнібек 1342 жылы Сарай-Жүк қаласында өз ағасы әрі бақталасы Тинибек ханды жойып, өзі хан болды; ол бұған дейін тағы бір бәсекелес ағасы Хизрбекті де өлтірген еді. Жәнібек орыс кінәздіктері мен Литва ісіне белсенді түрде араласқан. Мәскеу ұлы князьдері Симеон мен Иван II Жәнібектің тұрақты саяси әрі әскери қысымында болған. 1343 жылы Жәнібек Қырымдағы Генуяға тиесілі Каффа порт қаласына жаппай Қырым татар әскерімен шабуыл жасады. Ақпан айында италиялық көмекші күш келіп, қоршау тоқтатылды. 1345 жылы Жәнібек Каффаны қайта қоршауға алды; бірақ бұл жолы да оның шабуылы сәтсіз аяқталды, себебі әскерінің арасында оба ауруы тарады. Жәнібектің әскері оба жұққан мәйіттерді қаланың ішіне тас атқышпен лақтырып, қарсыласты әлсіретпек болды. Кейін Каффадан шыққан генуэзиялық теңізшілер Генуя, Мессина және Константинополь қалаларына барғанда, Еуропаға "Қара өлімді" (обаны) алып келді деп есептеледі. Алайда бұл оқиға — мәйіттерді атқышпен лақтыру — даулы саналады. Ол туралы алғаш рет 1348 жылы Италияның Пьяченца қаласынан Габриэль де Муссис жазған. Шын мәнінде, оба жұқтырған бүргесі бар егеуқұйрықтар Жәнібек ордасынан қалаға өтіп, сол арқылы генуэзиялықтарға жұқтырған болуы мүмкін. 1342 жылы Жәнібек орыс кінәзі ұсынысымен Ресейдегі православ шіркеуіне уақытша салық салды. Ол кінәз шіркеудің байлығы мен беделіне реніш білдірген еді. Ол кезде Алтын Орданың қазынасы табиғи апаттар мен соғыстар салдарынан азайып кеткен болатын. Алайда Жәнібек 1347 жылдың қыркүйегінде шіркеуді салықтан босату мәртебесін қайтарып берді, және 1351 жылы бұл шешімді қайта растады. Осылайша ол Шыңғыс ханның дінге қатысты саясатын жалғастырды. 1356 жылы Жәнібек Тебриз қаласын жаулап алып, өз билеушісін орнатты. Сонымен қатар, ол Шағатай ұлысына үстемдігін жүргізіп, Моңғол империясының үш ұлысын біріктіруге әрекет жасады. Шейх Увайстың тізе бүгуін қабылдағаннан кейін, Жәнібек Моңғол империясының үш ұлысы өзінің бақылауында екенін мақтанышпен жариялады. Алайда көп ұзамай Тебризде көтеріліс болып, бұл оқиға Елхандар ұлысынан тараған Жалайыр әулетінің билікке келуіне және ақырында Жәнібек ханның өліміне алып келді. Мәскеудегі Чудов монастырі, шамамен Жәнібек хан биліктен құлаған уақытта, митрополит Алексий мен Радонеждік Сергийдің бастамасымен салынған. Аңыз бойынша, бұл жерді хан Алексийге анасы Тайдуланы керемет түрде жазғаны үшін сыйға тартқан деседі (бұл дерекке нақты дәлел жоқ). Жәнібек ханның билігі кезінде Алтын Ордада ақсүйектер арасындағы алғашқы алауыздықтар пайда болды. Бұл келіспеушіліктер кейінірек Алтын Орданың күйреуіне әкелген маңызды факторлардың бірі болды. Жәнібек 1357 жылы өлтірілгеннен кейін, Алтын Ордада 25 жыл бойы саяси тұрақсыздық орнады: 1357 мен 1378 жылдар аралығында жиырма бес хан алмасты. == Каталон атласы == Жәнібек хан Каталон Атласында (1375 ж.) Алтын Орда туымен бірге бейнеленген. Бұл атласта Алтын Орда мемлекеті Каспий теңізінің солтүстігінде нақты көрсетілген. Жәнібек атласта «Jambech senyor de Sarra» деп аталады, яғни «Сарай қаласының әміршісі Жәнібек» деген мағынада. Оның бейнесінің оң жағындағы жазбада былай делінген: «Бұл солтүстік аймақтың патшасы осында тұрады. Оның империясы Булғар өлкесінен бастап, Органчо қаласына дейін созылады. Бұл әміршінің есімі – Жәнібек, Сарай қаласының иесі». Каталон Атласында бейнеленген Алтын Орданың туының символикасы шын мәнінде Жәнібек дәуіріне дейінгі таңба белгілеріне ұқсас. Мұндай таңбалар Жәнібек заманында соғылған монеталарда да кездеседі, алайда ол қайтыс болғаннан кейін бұл белгілер қолданылмай кетті. == Отбасы == Жәнібек ханның бірнеше ұлы болған, бірақ тек Бердібек қана әкесінен кейін таққа отырған. Алайда Бердібек таққа келген соң өз бауырларын жойып жіберген. Сонымен қатар Жәнібектің ұлымыз деп өзін жариялаған тағы 2–3 адам бар, оларды кейбір қазіргі зерттеушілер расымен ұлдары ретінде қарастырады: *Бердібек (билік құрған: 1357–1359) *Құлпа (1359–1360) *Наурызбек (1360) *Кілдібек (1361–1362) Жәнібектің қызы Шакар бегім — Хорезмдегі Сүфи әулетінің ханзадасы Ақ Сүфи Қоңыратқа тұрмысқа шыққан. Олардың қызы Ханзада бегім кейінірек Темір әулетіне (Шағатай ұрпақтары) келін болған. ==Дереккөздер== <references/> == Тағы қараңыз == {{Алтын Орда хандары}} [[Санат:Алтын Орда хандары]] 2t3ikog2h3eegg1x2lz9a6i544b90vd 0 28559 3479846 2443955 2025-06-14T04:44:32Z Sagzhan 29953 [[Уикипедия:Гаджеттер/Санат шебері|Санат шебері]]: [[Санат:Жошылықтар]] → [[Санат:Жошы әулеті]] 3479846 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = монарх | Қазақша есімі = Келдібек хан | Шынайы есімі = | Суреті = | Атауы = | Сурет ені = | Елтаңба = | Елтаңба атауы = | Елтаңба ені = | Титулы = [[Алтын Орда]]ның 18-ші ханы | Лақап аты = | Ту = | Басқара бастады = 1361 | Басқаруын аяқтады = 1362 | Басқарған кезеңі = | Ізашары = [[Ордамәлік хан]] | Ізбасары = [[Мұрад хан]] | Тәж кигізу жорасы = 1361 | Биліктен бас тартуы = | Мұрагері = | Премьер = | Вице-президент = | Президент = | Монарх = | Губернатор = | Вице-губернатор = | Түсініктемелер = | Діні = | Туған күні = | Туған жері = | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Династия = Бату | Туған кездегі есімі = | Әкесі = | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = | Қызмет еткен жылдары = | Құрамында болды = | Әскер түрі = | Атағы = | Басқарды = | Шайқасы = | Ғылыми аясы = | Жұмыс істеген орны = | Партиясы = | Қызметі = | Мамандығы = | Білімі = | Ғылыми дәрежесі = | Марапаттары = | Қолтаңбасы = | Монограммасы = | Сайты = | Commons = }} '''Келдібек хан''' – [[Алтын Орда]] ханы. [[Жошы Ұлысы|Жошы]] әулетінен шыққан, [[Бату хан|Бату]]дың ұрпағы. [[Муин әд-Дин Натанзи]]дің ''“Ескендір анонимі”'' мен орыс жылнамаларында Келдібек хан Алтын Орда ханы [[Жәнібек хан|Жәнібек]]тің, ал ''“Муизз әл-ансаб фи шаджарат салатин Моғұлда”'' Жәнібектің баласы Ірінбектің ұлы делінеді. Кейбір шығыс авторлары мен орыс деректерінде Келдібек хан [[1357]] жылы Бердібектің қолынан қаза тапты деп көрсетілген. Алтын Ордадағы 1360 – 80 жылы ''“дүрбелең жылдары”'' [[Өзбек хан]]ның жесірі, Жәнібектің шешесі Тайдұғлы бегім және оның жақтастары [[Сарайшық|Сарай]] қаласында Келдібек ханның атымен басқа біреуді хан деп жариялады. Шығыс [[Дешті Қыпшақ]] аңыздарында ол адам жалған Келдібек хан деп аталды. Таққа отырғаннан кейін Келдібек хан Жошы әулетінен шыққан көптеген әмірлер мен билерді қырып-жойды. Нумизматикалық деректерге қарағанда һиджраның 762 – 63 ж. (1360 – 62) билік құрған. [[Низам әд-Дин Шами]], [[Шараф әд-Дин Әли Йезди]]дің мәліметтері және авторы белгісіз ''“Шәджарат әл-атрак”'' шығармасы бойынша, ол Бердібектен кейін және [[Наурыз хан]]ға дейін билік жүргізген. [[Өтеміс қажы]]ның ''“Шыңғыснамесінде”'' Келдібек хан Бердібек қайтыс болған соң хан болған [[Хызыр хан]] тақтан қуылғаннан кейін билік басына келген. Орыс жылнамалары мен басқа да деректер бойынша, Келдібек хан Бердібек, Құлпа, [[Наурыз хан|Наурыз]], Хызыр, Темір қожа, [[Орда-Шейх]], Абдаллах сынды хандардан кейін, Мұратпен (Мурид, Мурут, Бурут) бір мезгілде билік жүргізген. Мұрат Келдібек хан қайтыс болғаннан кейін сарайда хан болған. Келдібек хан өзіне наразы әмірлердің қолынан қаза тапты. Келдібек хан тұсында Алтын Ордадағы экономикалық-саяси жағдай едәуір әлсіреді.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IV том</ref><ref>Насонов А.Н., Монголы и Русь, М. – Л., 1940; Греков Б.Д., Якубовский А.Ю., Золотая Орда и ее падение, М.– Л., 1950;</ref><ref>Сафаргалиев М.Г., Распад Золотой Орды, Саранск, 1960.</ref> ==Дереккөздер:== <references/> {{бастама}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Алтын Орда хандары]] [[Санат:Жошы әулеті]] laj54tzr88c9ff9nyl8jn16hj5k9ji7 0 29874 3479933 3479278 2025-06-14T11:07:01Z Шайнүсіп 161753 3479933 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | Есімі = Асқар Алтынбекұлы Құлыбаев | Титулы = [[Қазақстан Республикасы Өнеркәсіп және құрылыс министрлігінің Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері комитеті|Қазақстан Республикасы Экономика және сауда министрлігі Тұрғын үй және құрылыс саясаты комитетінің]] 1-[[Қазақстан Республикасы Өнеркәсіп және құрылыс министрлігінің Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері комитеті#Басшылары|төрағасы]] | Ту = Emblem of Kazakhstan (1992-2018).svg | Ту2 = Flag of Kazakhstan.svg | Басқара бастады = қазан 1997 | Басқаруын аяқтады = наурыз 1998 | Президент = [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] | Ізашары = лауазым пайда болды;<br><small>Құрылыс және сәулет-қала құрылысын бақылау агенттігінің ретінде өзі</small> | Ізбасары = [[Шәріпбек Шардарбекұлы Шардарбеков|Шәріпбек Шардарбеков]] | Титулы_2 = [[Қазақстан Республикасы Өнеркәсіп және құрылыс министрлігінің Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері комитеті|Қазақстан Республикасы Экономика және сауда министрлігі Құрылыс және сәулет-қала құрылысын бақылау агенттігінің]] 1-[[Қазақстан Республикасы Өнеркәсіп және құрылыс министрлігінің Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері комитеті#Басшылары|төрағасы]] | Ту_2 = Emblem of Kazakhstan (1992-2018).svg | Ту2_2 = Flag of Kazakhstan.svg | Басқара бастады_2 = наурыз 1997 | Басқаруын аяқтады_2 = қазан 1997 | Президент_2 = [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] | Ізашары_2 = лауазым пайда болды;<br><small>Құрылыс, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық және аумақтық даму министрі ретінде өзі</small> | Ізбасары_2 = лауазым жойылды;<br><small>Тұрғын үй және құрылыс саясаты комитетінің төрағасы ретінде өзі</small> | Титулы_3 = [[Қазақстан|Қазақстан Республикасының]] 1 және 3-[[Қазақстан Республикасы Өнеркәсіп және құрылыс министрлігінің Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері комитеті|Құрылыс, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық және аумақтық даму министрі]] | Ту_3 = Emblem of Kazakhstan (1992-2018).svg | Ту2_3 = Flag of Kazakhstan.svg | Басқара бастады_3 = қазан 1995 | Басқаруын аяқтады_3 = наурыз 1997 | Президент_3 = [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] | Премьер_3 = [[Әкежан Мағжанұлы Қажыгелдин|Әкежан Қажыгелдин]] | Ізашары_3 = [[Амалбек Қозыбақұлы Тшанов|Амалбек Тшанов]] | Ізбасары_3 = лауазым жойылды;<br><small>Құрылыс және сәулет-қала құрылысын бақылау агенттігінің төрағасы ретінде өзі</small> | Басқара бастады_4 = қыркүйек 1993 | Басқаруын аяқтады_4 = қазан 1994 | Премьер_4 = [[Сергей Александрович Терещенко|Сергей Терещенко]] | Президент_4 = [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] | Ізашары_4 = лауазым пайда болды;<br><small>Мемлекеттік сәулет және құрылыс комитетінің төрағасы ретінде өзі</small> | Ізбасары_4 = [[Амалбек Қозыбақұлы Тшанов|Амалбек Тшанов]] | Титулы_5 = [[Қазақ КСР Министрлер Кеңесі (1990)|Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сәулет және құрылыс комитетінің]] 13-төрағасы | Ту_5 = Emblem of Kazakhstan (1992-2018).svg | Ту2_5 = Flag of Kazakhstan.svg | Басқара бастады_5 = желтоқсан 1990 | Басқаруын аяқтады_5 = қыркүйек 1993 | Президент_5 = [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] | Ізашары_5 = [[Фарит Хабибрахманұлы Ғалымов|Фарит Ғалымов]] | Ізбасары_5 = лауазым жойылды;<br><small>Құрылыс, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық және аумақтық даму министрі ретінде өзі</small> | Титулы_6 = [[КСРО]] [[КСРО халық депутаттарының съезі|халық депутаты]] | Ту_6 = Coat of arms of the Soviet Union (1956–1991).svg | Ту2_6 = Flag of the Soviet Union.svg | Басқара бастады_6 = 25 мамыр 1989 | Басқаруын аяқтады_6 = 5 қыркүйек 1991 | тақырыпша1_6 = Төраға | мәтін1_6 = [[Михаил Сергеевич Горбачёв|Михаил Горбачёв]]<br>[[Анатолий Иванович Лукьянов|Анатолий Лукьянов]] | Титулы_7 = [[Қазақстан КП Гурьев облыстық комитеті|Гурьев облыстық комитетінің]] 13-[[Қазақстан КП Гурьев облыстық комитеті#Қазақстан КП Гурьев облыстық комитетінің бірінші хатшылары|бірінші хатшысы]] | Ту_7 = Emblem of Kazakh SSR.svg | Ту2_7 = Flag of the Kazakh Soviet Socialist Republic (1953–1991); Flag of Kazakhstan (1991–1992).svg | Басқара бастады_7 = 24 желтоқсан 1985 | Басқаруын аяқтады_7 = 11 мамыр 1990 | Ізашары_7 = [[Оңайбай Көшекұлы]] | Ізбасары_7 = [[Ғазиз Алдамжаров]] | Титулы_8 = [[КСРО Жоғарғы Кеңесі]]нің XI сайланым депутаты | Ту_8 = Coat of arms of the Soviet Union (1956–1991).svg | Ту2_8 = Flag of the Soviet Union.svg | Басқара бастады_8 = наурыз 1984 | Басқаруын аяқтады_8 = наурыз 1989 | тақырыпша1_8 = Төраға | мәтін1_8 = [[Василий Васильевич Кузнецов|Василий Кузнецов]] ({{comment|м.а.|міндетін атқарушы}})<br>[[Андрей Андреевич Громыко|Андрей Громыко]]<br> [[Михаил Сергеевич Горбачёв|Михаил Горбачёв]] | Титулы_9 = [[Алматы|Алматы қалалық атқару комитетінің]] 21-төрағасы | Ту_9 = Emblem of Kazakh SSR.svg | Ту2_9 = Flag of the Kazakh Soviet Socialist Republic (1953–1991); Flag of Kazakhstan (1991–1992).svg | Басқара бастады_9 = наурыз 1983 | Басқаруын аяқтады_9 = желтоқсан 1985 | Ізашары_9 = [[Ақан Жолаұлы Қойшыманов|Ақан Қойшыманов]] | Ізбасары_9 = [[Заманбек Қалабайұлы Нұрқаділов|Заманбек Нұрқаділов]] | Титулы_10 = [[Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі]]нің XI және XII сайланымдарының депутаты | Ту_10 = Emblem of Kazakh SSR.svg | Ту2_10 = Flag of the Kazakh Soviet Socialist Republic (1953–1991); Flag of Kazakhstan (1991–1992).svg | Басқара бастады_10 = 1979 | Басқаруын аяқтады_10 = 1989 | тақырыпша1_10 = [[Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі#Жоғарғы Кеңес төрағалары тізімі|Төраға]] | мәтін1_10 = [[Қилыбай Үсенұлы Медеубеков|Қилыбай Медеубеков]] | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Партиясы = [[Кеңес Одағы Коммунистік Партиясы|КОКП]]<br><small>(1965—1991)</small> | Білімі = 1) [[Қазақ ұлттық аграрлық зерттеу университеті|Қазақ ауыл шаруашылық институты]]<br>2) [[Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті|Қазақ политехникалық институты]]<br>3) [[Жоғарғы партия мектебі|Алматы жоғарғы партия мектебі]] | Ғылыми дәрежесі = 1) [[Ғылым кандидаты|Экономика ғылымдарының кандидаты]]<br>2) Техника ғылымдарының докторы | Туған жері = {{туғанжері|Алматы|Алматыда}}, [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] | Жұбайы = Раиса Құлыбаева | Балалары = '''ұлдары '''<br>[[Талғат Асқарұлы Құлыбаев|Талғат]] (1960 туған)<br>[[Тимур Асқарұлы Құлыбаев|Тимур]] (1966 туған) | Туған күні = 01.07.1937 | Атағы = Запастағы полковник | Марапаттары = '''Қазақстан'''<br> {{Қатар |{{Қазақстан мемлекеттік сыйлығы}} }} {{Қатар |{{ҚР тәуелсіздігіне 25 жыл медалі}} |{{Астанаға 20 жыл медалі}} }} {{Қатар |{{Тыңға 50 жыл медалі}} |{{ҚР парламентіне 10 жыл медалі}} |{{Астанаға 10 жыл медалі}} }} {{Қатар |{{Барыс ордені}} |{{Отан ордені}} |{{Астана медалі}} }} {{Қатар |{{ҚР тәуелсіздігіне 10 жыл медалі}} |{{ҚР Конституциясына 10 жыл}} |{{ҚР тәуелсіздігіне 20 жыл медалі}} }} '''КСРО'''<br> {{Қатар |{{Құрмет Белгісі ордені}} |{{Халықтар Достығы ордені}} }} {{Қатар |{{Еңбектегі ерлігі үшін медаль}} |{{Владимир Ильич Лениннің туғанына 100 жыл мерекелік медалі}} |{{Еңбек ардагері медалі (КСРО)}} }} '''Ресей'''<br> {{Қатар |{{Достық ордені (Ресей)}} }}}} '''Асқар Алтынбекұлы Құлыбаев''' ([[1 шілде]] [[1937 жыл|1937]], [[Алматы]]) — қазақстандық және кеңестік мемлекеттік қайраткер, саясаткер, инженер және академик. 1993–1994 және 1995–1997 жылдары [[Қазақстан Республикасы Өнеркәсіп және құрылыс министрлігінің Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері комитеті|Құрылыс, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық және аумақтық даму министрі]]. 1989–1991 жылдары [[КСРО]] [[КСРО халық депутаттарының съезі|халық депутаты]]. 1979–1989 жылдары [[Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі|Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің]] депутаты. ҚР еңбек сіңірген инженері және құрылысшысы. Миллиардер [[Тимур Асқарұлы Құлыбаев|Тимур Құлыбаевтың]] әкесі. [[Қазақстан|Қазақстанның]] 1-[[Қазақстан Республикасының Президенті|президенті]] [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаевқа]] құда болғандықтан оның кланының және “Ескі Қазақстанның” өкілі деп қарастырылады. ==Қызметі== [[Алматы]] қаласындағы құрылыс мекемелерінде инженер, басшылық қызметтерде (1961–83) болды. [[Алматы]] қалалық атқару комитетінің төрағасы (1983–85), [[Гурьев]] (қазіргі [[Атырау]]) облысы партия комитетінің 1-хатшысы (1985–90), Республика мемлекеттік құрылыс комитеті төрағасының 1-орынбасары, төрағасы (1990–93), [[Қазақстан|ҚР]] Тұрғын үй және құрылыс министрі (1993–94 және 1995–97), [[Қазақстан|ҚР]] [[Үкімет|Министрлер Кабинеті]] жанындағы "Материалдық қорлар жөніндегі" мемлекеттік комитет төрағасы (1994–95), [[Қазақстан|ҚР]] [[Энергетика]], индустрия және сауда министрілігіне қарасты Тұрғын үй және құрылыс саясаты комитетінің төрағасы (1997–98) қызметтерін атқарған. 1998 жылдан «[[Жібек жолы]] – Қазақстан ұлттық компаниясы» АҚ-ның президенті. ==Марапаттары== «Новые ресурсосберегающие технологии модифицированных строительных материалов» ''(Түрлендірілген құрылыс материалдарын үнемдеудің жаңа технологиялары)'' тақырыбында докторлық диссертация қорғады. ҚР Мемлекетінің (2003), ЮНЕСКО-ның Халықаралық сыйлықтарының лауреаты. «Отан» (1997), Халықтар достығы, «[[Құрмет Белгісі]]» ордендерімен және медальдармен марапатталған.<ref>“Қазақ Энциклопедиясы”</ref> ==Отбасы== * Үлкен баласы — [[Талғат Құлыбаев]] — [[Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі|ҚР Ішкі істер министрлігі]] Алматы академиясының бастығы (2010-2018), [[Оңтүстік Қазақстан|Оңтүстік-шығыс]] көлік басқармасының басшысы (2005-2010), [[Жамбыл облысы]] Ішкі істер департаментінің бастығы (2000-2005), заң ғылымдарының докторы, полиция генерал-майоры. Әйелі - Нәйлә Бегалықызы Құлыбаева (тумасында Тоқалова) - жылжымайтын мүлікті жалға беру , пайдаланумен айналысатын екі компанияның және мейрамхана бизнесі мен тамақ жеткізумен айналысатын компанияның басшысы. **Балалары: **Бексұлтан (1984 жылы туған) - «Теміржол Құрылыс-Атырау» ЖШС Ақтөбе филиалына , шикі мұнай және ілеспе газ өндірумен айналысатын компанияға және 2010 жылы құрылған несие серіктестігіне иелік етеді **Әлібек (1989 жылы туған) * Кіші баласы [[Тимур Асқарұлы Құлыбаев]] — [[Азия Олимпиада кеңесі|Азия Олимпиадалық кеңесінің]] вице-президенті (2016 жылдан бастап), [[Қазақстан Республикасы Ұлттық Олимпиадалық комитеті|Ұлттық Олимпиадалық комитетінің]] президенті (2015-2024), [[Қазақстан темір жолы|«Қазақстан темір жолы» Ұлттық компаниясы»]] (2009-2011) және [[Қазатомөнеркәсіп|«Қазатомөнеркәсіп» Ұлттық атом компаниясы»]] Директорлар кеңесінің төрағасы (2008-2012). Әйелі - [[Динара Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Динара Нұрсұлтанқызы Құлыбаева]] (ҚР бұрынғы президенті [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]тың ортаншы қызы, [[1967 жыл]]ы туған). [[Forbes]] журналына шыққан дүние жүзіндегі миллиардерлер тізіміне Орталық Азиядан енген жалғыз әйел ([[2019 жыл]]дың мамыр айында оның жеке өзінің дәулеті 3,1 миллиард долларға бағаланған). Тимур ұлынан көрген төрт немересі бар: Алтай ([[1990]] ж.т) , Дениза ([[2004]] ж.т) , Нәби ([[2008]] ж.т) және Алишия ([[2010]] ж.т ).<ref>[http://www.zonakz.net/articles/29147 Тимур Құлыбаев тағды да әке атанды]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан мемлекет қайраткерлері]] [[Санат:Қазақстан КП Гурьев облыстық комитетінің бірінші хатшылары]] [[Санат:КСРО халық депутаттары]] [[Санат:КСРО Жоғарғы Кеңесінің 11-шақырылымының депутаттары]] [[Санат:Алматы әкімдері]] [[Санат:Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің 10-шақырылымының депутаттары]] [[Санат:Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің 11-шақырылымының депутаттары]] [[Санат:КОКП мүшелері]] [[Санат:Қазақ ұлттық аграрлық университеті түлектері]] [[Санат:Қаныш Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университеті түлектері]] [[Санат:Қазақстан КП ОК жанындағы Жоғарғы партия мектебі түлектері]] [[Санат:Экономика ғылымдарының кандидаттары]] [[Санат:Техника ғылымдарының докторлары]] 9f03o8uwm5bs0f0c00ycxx961s4w0ni 0 30418 3479859 3435836 2025-06-14T04:47:45Z Sagzhan 29953 [[Уикипедия:Гаджеттер/Санат шебері|Санат шебері]]: [[Санат:Ордаежендіктер]] → [[Санат:Орда Ежен әулеті]] 3479859 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = монарх | Қазақша есімі = Мүбәрәк Қожа хан | Шынайы есімі = | Суреті = | Атауы = | Сурет ені = | Титулы = [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орда]]ның 7-ші ханы | Лақап аты = | Ту = | Ту2 = | Басқара бастады = [[1337 жыл|1337]] | Басқаруын аяқтады = [[1340 жыл|1340]] | Басқарған кезеңі = | Ізашары = [[Ерзен хан]] | Ізбасары = [[Шымтай хан]] | Тәж кигізу жорасы = | Титулы_2 = | Ту_2 = | Ту2_2 = | Реті_2 = | Басқара бастады_2 = | Басқаруын аяқтады_2 = | Ізашары_2 = | Ізбасары_2 = | Титулы_3 = | Ту_3 = | Ту2_3 = | Реті_3 = | Басқара бастады_3 = | Басқаруын аяқтады_3 = | Ізашары_3 = | Ізбасары_3 = | Діні = [[Ислам]] | Азаматтығы = | Туған күні = белгісіз | Туған жері = | Қайтыс болған күні = 1343 | Қайтыс болған жері =Алтай маңы | Жерленді = | Династия = [[Орда Ежен хан|Ордаежендіктер]] | Туған кездегі есімі = | Әкесі = [[Ерзен хан]] | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = | Қызмет еткен жылдары = | Құрамында болды = | Әскер түрі = | Атағы = | Басқарды = | Шайқасы = }} '''Мүбәрәк Қожа хан''' (т.ж.б. – 1343) – [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орда]] ханы (1337 – 1340). [[Шыңғыс хан]] әулетінен шыққан, [[Орда Ежен хан|Орда Ежен]]нің ұрпағы, [[Ерзен хан]]ның ұлы.<ref>''Сабитов Ж. М.'' Генеалогия Джучидов в 13-18 веках // Генеалогия Торе. — Алма-Ата, 2008. — 326 с. — 1000 экз. — ISBN 9965-9416-2-9</ref> == Басқаруы == 1337 жылы Ақ Орданың астанасы [[Сығанақ]] қаласында хан көтерілді. Мүбәрәк Қожа жайлы деректер Муин әд-Дин Натанзи шығармаларында кездеседі. Ол [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орда]] хандарының ішінде бірінші болып өз иелігін [[Алтын Орда]] хандарынан тәуелсіз деп жариялап, 1337–38 жылы [[Сығанақ|Сығанақта]] өз атынан күміс ақша соқтырды. Мүбәрәк Қожаның дербестікке ұмтылуы [[Алтын Орда]] билеушілері тарапынан қатты қарсылыққа ұшыраса да 2 жыл бойы ешқандай іс әрекет жасалмады. Тек 1340 жылы Алтын Орда ханы [[Өзбек хан|Өзбек]], [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орданы]] қайтадан өзіне қарату үшін үлкен ұлы [[Тыныбек хан|Тыныбекті]] әскермен жорыққа жібереді. Нәтижесінде Мүбәрәк Қожа ордадан қашуға мәжбүр болады, ал [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Ордадағы]] билік уақытша [[Тыныбек хан|Тыныбектің]] қолына өтеді. Мұсылман авторларының айтуынша Мүбәрәк Қожа алтай мен қырғыздар арасында қашып жүріп, екі жарым жылдан соң қаза тапты. 1341 жылы Алтын Орда ханы [[Өзбек хан|Өзбек]] қайтыс болып, мұрагері [[Тыныбек хан|Тыныбек]] [[Сарай-Берке|Сарай]] тағын иемдену үшін [[Алтын Орда|Алтын Ордаға]] аттанады. Барар жолында, [[Сарайшық]] маңында, інісі [[Жәнібек хан (Алтын Орда)|Жәнібек]]тің жақтастыры [[Тыныбек хан|Тыныбекті]] өлтіріледі. Сүйтіп [[Алтын Орда|Алтын Ордадағы]] билік [[Жәнібек хан (Алтын Орда)|Жәнібектің]] қолына өтіп, ол 1344 жылғы жарлығымен Мүбәрәк Қожаның інісі [[Шымтай хан|Шымтайды]] [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Ордада]] хан қылып тағайындайды.<ref>Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2</ref><ref>Қазақ энциклопедиясы, 6 том</ref> {{start}} {{s-bef|before=[[Ерзен хан]]}} {{s-ttl|title=[[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орда]] ханы|years=1337-1340}} {{s-aft|after=[[Шымтай хан]]}} {{end}} == Дереккөздер== <references/> == Тағы қараңыз == {{Ақ Орда хандары}} [[Санат:Орда Ежен әулеті]] [[Санат:Тұлғалар]] [[Санат:Ақ Орда хандары]] bnxo2jf7apok492noudprt9cmxis0zi 0 30769 3479848 2773618 2025-06-14T04:44:38Z Sagzhan 29953 [[Уикипедия:Гаджеттер/Санат шебері|Санат шебері]]: [[Санат:Жошылықтар]] → [[Санат:Жошы әулеті]] 3479848 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = монарх | Қазақша есімі = Өзбек хан | Шынайы есімі = Сұлтан Мұхаммед | Суреті = | Атауы = | Сурет ені = | Елтаңба = | Елтаңба атауы = | Елтаңба ені = | Титулы = [[Алтын Орда]]ның 9-шы ханы | Лақап аты = | Ту = | Басқара бастады = [[1312]] | Басқаруын аяқтады = [[1341]] | Басқарған кезеңі = | Ізашары = [[Тоқта хан]] | Ізбасары = [[Тыныбек хан]] | Тәж кигізу жорасы = | Биліктен бас тартуы = | Мұрагері = | Премьер = | Вице-президент = | Президент = | Монарх = | Губернатор = | Вице-губернатор = | Түсініктемелер = | Діні = [[Ислам]] | Туған күні = 1280 | Туған жері = Қазақстан | Қайтыс болған күні = 1341 | Қайтыс болған жері = Сарай Бату | Жерленді = Сарай Берке | Династия = | Туған кездегі есімі = | Әкесі = Тоғылық | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = Тыныбек, Жәнібек, Хызырбек. | Қызмет еткен жылдары = | Құрамында болды = | Әскер түрі = | Атағы = | Басқарды = | Шайқасы = | Ғылыми аясы = | Жұмыс істеген орны = | Партиясы = | Қызметі = | Мамандығы = | Білімі = | Ғылыми дәрежесі = | Марапаттары = | Қолтаңбасы = | Монограммасы = | Сайты = | Commons = }} [[File:35 History of the Russian state in the image of its sovereign rulers - fragment.jpg|thumb|alt=A.|Өзбекке келген Михаил Ярославич Тверской]] '''Өзбек хан''', ''Мұхаммед Сұлтан Өзбек хан'' (шамамен [[1280 жыл|1280]] – [[1341 жыл|1341]]) – [[Алтын Орда]] ханы ([[1313 жыл|1313]] – [[1341 жыл|1341]]). [[Бату хан]] әулетінен, [[Меңгу Темір хан]]ның немересі. == Басқаруы == Алтын Орда билігіне [[Тоқта хан]] өлген соң билікке жақын сұлтандардың көмегімен келді. Өзбек хан билеген тұста Алтын Орда мемлекетінде елеулі өзгерістер болды. Алтын Ордада ислам ресми дін болды. Өзбек ханның [[Шыңғыс хан]] ұрпақтарынан [[ислам]] дініне кіргісі келмегендерін аяусыз жазалағаны туралы мәліметтер кездеседі. Қазіргі кейбір тарихшылар Шыңғыс өкілдері мен нояндарының Ордадан [[Мәскеу]] княздарына қызметке көптеп кетуін осы оқиғалармен байланыстырады. Ол билік құрған кезеңде Алтын Орда нағыз өрлеу кезеңін бастан кешті, оның саяси-әскери қуаты мен экон. дамуы шарықтау шегіне жетті. Бұл өрлеуді қалалардың өсуінен, халықар. қатынастар мен сыртқы сауданың, мәдениеттің дамуынан көруге болады. Алтын Орданың екінші астанасы – Сарай әл-Жадид гүлденіп, жаңа құрылыстар жүрді. Өзбек хан бұйрығымен [[Еділ]], [[Қырым]] бойындағы, [[Хорезм]]дегі қалаларда мешіт-медреселер, түрлі сарайлар салынды. Оның тұсында Алтын Ордаға бағынышты орыс князьдіктерінің ішінде Мәскеу ерекше күшейді. Өзбек хан Ұлы Владимир князьдігі үшін болған күресте [[Мәскеу]] князьдарына қолдау көрсетті. Өзінен бұрынғы хандар сияқты Өзбек хан да Русьтегі православие дінін қудалаған жоқ, қайта олардың барлық жеңілдіктерін сақтады. Алтын Орданың мәмлүктер билеген Египетпен сауда, мәдени, дипломат. байланысын жандандырды. 1319 ж., 1335 ж. Хулагу иелігіндегі Әзірбайжанға екі рет жорық жасады. Өзбек хан 1330 ж. Ақ Орда хандарының бұрынғы тәуелді кезін қалпына келтіру үшін Мүбәрәк қожамен соғысып, ұлы Тыныбекті Сығанақ қ-нда хан тағына отырғызды. Өзбек хан өлген соң Алтын Орда тағына ұлы Жәнібек отырды.<ref>[[Қазақ энциклопедиясы]], 7том</ref> == Дереккөздер== <references/> {{commons|Oz Beg Khan}} {{Алтын Орда хандары}} [[Санат:Жошы әулеті]] [[Санат:Алтын Орда хандары]] [[Санат:Моңғол империясы тұлғалары]] gnuqiedntpwv0u9pk0c0owf4yvey8mo 0 37574 3479853 3435841 2025-06-14T04:47:27Z Sagzhan 29953 [[Уикипедия:Гаджеттер/Санат шебері|Санат шебері]]: [[Санат:Ордаежендіктер]] → [[Санат:Орда Ежен әулеті]] 3479853 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = монарх | Қазақша есімі = Ерзен хан | Шынайы есімі = | Суреті = | Атауы = | Сурет ені = | Титулы = [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орда]]ның 6-шы ханы | Лақап аты = | Ту = | Ту2 = | Басқара бастады = [[1320 жыл|1320]] | Басқаруын аяқтады = [[1337 жыл|1337]] | Басқарған кезеңі = | Ізашары = [[Сасы Бұқа хан]] | Ізбасары = [[Мүбәрәк Қожа хан]] | Тәж кигізу жорасы = | Титулы_2 = | Ту_2 = | Ту2_2 = | Реті_2 = | Басқара бастады_2 = | Басқаруын аяқтады_2 = | Ізашары_2 = | Ізбасары_2 = | Титулы_3 = | Ту_3 = | Ту2_3 = | Реті_3 = | Басқара бастады_3 = | Басқаруын аяқтады_3 = | Ізашары_3 = | Ізбасары_3 = | Діні = [[Ислам]] | Азаматтығы = | Туған күні = белгісіз | Туған жері = [[Қыпшақ даласы|Дешті Қыпшақ]] | Қайтыс болған күні = 1337 | Қайтыс болған жері = | Жерленді = [[Сығанақ]] | Династия = [[Орда Ежен хан|Ордаежендіктер]] | Туған кездегі есімі = | Әкесі = Сасы Бұқа | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = [[Мүбәрәк Қожа хан|Мүбәрәк]], [[Шымтай хан|Шымтай]] | Қызмет еткен жылдары = | Құрамында болды = | Әскер түрі = | Атағы = | Басқарды = | Шайқасы = }} '''Ерзен хан''' (Ибисан) — [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орда]]ның ханы. [[Сасы Бұқа хан]]ның ұлы, [[Алтын Орда]]лық [[Құзыр хан]]ның інісі. == Басқаруы == Стэнли Лэн-Пульдің дерегі бойынша, Ерзен хан 1315—1320 жылдары хандық құрған, Натанзидің мәліметтеріне сүйенген Гаффари, Хайдар Разилер оны [[1320 жыл|1320]] — [[1344 жыл|1344]] жылдары 25 жыл билік еткен деп көрсетеді. Ерзен хан [[Жошы хан|Жошы]]ның үлкен ұлы [[Орда Ежен хан|Орда Ежен]]нің ұрпағы. Орда Ежен — Сартақтай— Қоныша — Баян — Сасы Бұқа — Ерзен хан. [[Сасы Бұқа хан|Сасы Бұқа]] қайтыс болғаннан кейін [[Алтын Орда]] ханы [[Өзбек хан|Өзбек]]тің жарлығымен Ерзен хан әкесінің орнына отырады. Натанзи Ерзен хан жөнінде былай деп жазады: “Ақылды, турашыл, діншіл және білімге құштар болды. Азғана жылда беделі Өзбек ханның дәрежесіне дейін жетті, бірақ оған бағыныштылығын сақтады. [[Отырар]], [[Сауран]], [[Жент]], [[Баршынкент]]тегі көптеген медреселерді, ханакаларды, мешіттерді, т.б. қайырымдылық үйлерін салдырды. Әділдігі мен мейірімділігі арқасында ол бүкіл Түркістан өңірін гүлдендірді. Әлділер әлсіздерге қысымшылық жасамады, жастар жасы ұлғайғандарға сый-құрмет көрсетуден ауытқымады. Ерзен хан билік еткен тұстағы ұлт қауіпсіздігі мен гүлденуін ешкім түсінде де көрмеді”. Ерзен хан бір деректер бойынша, 1320 жылы, ал басқа бір мәліметтерде 1345 жылы қайтыс болған деп көрсетіледі. Ол Сығанақ қаласында жерленген. Хайдар Рази Ерзен ханның Мүбәрак қожа мен Шымтай атты екі ұлы болғанын айтады. Ерзен ханнан соң таққа Мүбәрак қожа отырды.<ref>Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2</ref> ==Дереккөздер== <references/> == Тағы қараңыз == {{Ақ Орда хандары}} [[Санат:Орда Ежен әулеті]] [[Санат:Ақ Орда хандары]] [[Санат:XIV ғасыр]] cyj605798g8jks3814gxkhubcw4c6zy 0 44094 3479663 3469665 2025-06-13T12:03:29Z Unknown Alash 96268 3479663 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = Қазақ ханы | Қазақша есімі = Тұрсын хан | Шынайы есімі = | Суреті = | Сурет ені = | Атауы = | Титулы = [[Қазақ хандары|Қазақ ханы]] | Ту =Flag of the Kazakh Khanate.svg | Ту2 = | Басқара бастады = 1613 | Басқаруын аяқтады = 1627 | Ізашары = | Ізбасары = [[Есім хан]] | Титулы_2 = | Ту_2 = | Ту2_2 = | Реті_2 = | Басқара бастады_2 = | Басқаруын аяқтады_2 = | Ізашары_2 = | Ізбасары_2 = | Титулы_3 = | Ту_3 = | Ту2_3 = | Реті_3 = | Басқара бастады_3 = | Басқаруын аяқтады_3 = | Ізашары_3 = | Ізбасары_3 = | Титулы_4 = | Ту_4 = | Ту2_4 = | Реті_4 = | Басқара бастады_4 = | Басқаруын аяқтады_4 = | Ізашары_4 = | Ізбасары_4 = | Туған күні = белгісіз | Туған жері = | Қайтыс болған күні = 1627 | Қайтыс болған жері = [[Ташкент]], [[Қазақ хандығы]] | Жерленді = | Діні = [[ислам]] | Әкесі = Жалым сұлтан | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = Шах-Сейіт сұлтан, Мұхамедияр сұлтан, Бақы сұлтан | Партиясы = | Білімі = | Қолтаңбасы = | Сайты = | Commons = | Марапаттары = }} '''Тұрсын хан''' (толық есімі ''Тұрсын-Мұхаммед баһадүр хан'', туған жылы белгісіз – 1627) – [[сұлтан]], қолбасшы, 1613-1627 жылдары [[Ташкент|Ташкенттің]] билеушісі, [[қазақ хандары|қазақтың бас ханы]]. == Өмірбаяны == === Шығу тегі === Тұрсын ханның шығу тегі жайлы бірнеше пікір қалыптасты. [[Шәкәрім Құдайбердіұлы|Шәкәрім Құдайбердіұлының]] нұсқасы келесідей: Жәдігер - Әмек - Уаныш - Дін-Мұхаммед - Баяндымахмұт - Тұрсын. Қазақстандық тарихшы [[Тұрсын Икрамұлы Сұлтанов|Т.И. Сұлтанов]] хан шежіресінің 2 нұсқасын ұсынған. Бірінші нұсқаға сәйкес Тұрсын ханның әкесі Жалым сұтан [[Қасым хан|Қасым ханның]] ұлы, [[Жәнібек хан|Жәнібек ханның]] немересі болған. Екінші нұсқаға сәйкес Жалым сұлтан [[Шығай хан|Шығай ханның]] ұлы. Ж.М. Сәбитовтың көзқарасы бойынша Тұрсын хан [[Жәдік сұлтан|Жәдік сұлтанның]] немересі, [[Есім хан|Есім ханның]] бөлесі. === Ташкент тағын иеленуі === 1611 жылдың көктемінде Есім, Абылай және Тұрсын хандардың біріккен күші Ташкентті қоршауға алды. Имамқұл хан әскерінің қарсы әрекеттерінен кейін екі жақ бітім-шарт жасасты. Шартқа сәйкес [[Түркістан (қала)|Түркістан]] мен Ташкенттің билеушісі болып Тұрсын ханның ұлы Шах-Сейіт, ал оның [[аталық|аталығы]] болып [[алшын]] [[Жалаңтөс Баһадүр Сейітқұлұлы|Жалаңтөс]] тағайындалды. 1611 жылы Есім хан Ташкентті басып алғанымен, 1612 жылы Имамқұл хан ұлы Ескендірді Ташкент тағына отырғызды. Қала тұрғындарының көтерелісі кезінде қаза тапқан ұлы үшін кек алу мақсатында қаланы қоршауға алып, қырғынға ұшыратты. Алайда 1613 жылы қазақ сұлтандары қаланы қайта жаулап алды. Қазақ сұлтандарымен күресе отырып, Имамқұл хан Тұрсын ханды Ташкенттің билеушісі ретінде тағайындады. 1616 жылы Сауранның билеушісі Тұрсын хан сібір воеводаларымен келіссөздер жүргізген. Есім ханның қызына үйленген Имамқұл хан оны 1620 жылы Ташкент тағына отырғызуды көздеді. Осы жағдайда Тұрсын хан соғысқа дайындала бастады. Өзінің саудагерлерін қорғау мақсатында [[ойраттар|қалмақтарға]] елшілік жіберген. Тұрсын хан 1623-1624 жылдардың қысында Имамқұл ханға қарсы шықты. 160 мыңдық әскер жинаған Имамқұл ағасын Тұрсын ханға қарсы жорыққа аттандырды. Тұрсын хан жақтастарының қатарында Шахрухияны билеген [[Тәуекел хан|Тәуекел ханның]] ұлы Мұрат сұлтан болды. Имамқұл әскері туралы хабар алған ол Тұрсын ханнан көмек сұрап, қоршауға дайындала бастады. Тұрсын хан ашық далада шайқас ұйымдастырмауды ұйғарды. Имамқұл ханмен келіссөз бастап, бейбіт бітімге келді. 1624 жылы Есім хан Тұрсын ханмен бейбіт келісімге келіп, бар назарын [[жоңғарлар|жоңғарларға]] аударды. Екі ханның арасындағы қарым-қатынастың жақсарғаны сонша, Тұрсын хан Есім ханға Түркістан қаласына барып қайтқан. Бейбіт келісім-шарттың алдында 1623-1624 жылдардың қысында Тұрсын ханның одақтасы [[дербеттер|дербеттердің]] билеушісі Далай тайшы Есім ханның қол астындағы қалаларды шабуылдауды жоспарлаған. Бұған дейін Есім ханның Тұрсын хан мен жоңғарларға қарсы бағытталған [[Алтын хан|Алтын ханмен]] одағы құрылды. Екі ханның арасындағы бейбіт келісім Есім ханның [[Қашқар|Қашғарияға]] аттанып, жоңғарлармен басталған соғыс кезінде бұзылды. Жорық туралы хабар алған Тұрсын хан Есім ханды жазалау мақсатында Түркістанға шабуыл ұйымдастырып, оның отбасын тұтқынға алған. Шапқыншылық туралы білген соң Есім хан [[Сайрам|Сайрамға]] оралып, Ташкентке жорыққа аттанды. Тұрсын ханның өлімінен кейін Есім ханға Әндіжаннан [[Абылай Онданұлы|Абылай хан]] қосылды. Олардың біріккен күші Мұрат сұлтанды Шахрухиядан ығыстырды. Тұрсын ханның қол астында болған [[қатаған]] руы жаппай қырғынға ұшырады. Аман қалғандары [[шанышқылы]] руының, [[өзбектер|өзбектердің]], [[қарақалпақтар|қарақалпақтардың]], [[қырғыздар|қырғыздардың]] құрамына енді. === Ұрпақтары === Тұрсын ханның өлімінен кейін оның ұлдары [[Орталық Азия|Орталық Азияның]] саяси өміріне белсене қатысты. Оның ұлы Мұхамедияр 1636 жылы Мұрат сұлтанға көмек көрсеткен. Басқа ұлы Бақы өзге сұлтандармен одақтасып, 1638 жылы [[Хожант|Ходженд]] және Ұра-төбені (қазіргі [[Истаравшан]]) шабуылдаған. Тұтқынға түскенімен, өлім жазасына кесілген жоқ. Тұтқыннан босатылғаннан кейін қалыптасқан жаңа саяси жағдайда [[Ұлы Моғолдар патшалығы|үнді императоры]] [[I Шаһ Жаһан|Шах-Жаһаннан]] қолдау сұраған ол ұрыстардың бірінде тұтқынға түсті. [[Балх|Балхқа]] жеткізіліп, өлім жазасына кесілген. === Тұрсын ханның соқтырған теңгелері === == Галерея == {|align="center" |-valign="top" |[[File:Тұрсын ханның соқтырған теңгесі (1).jpg|thumb|Тұрсын ханның соқтырған теңгесі (салмағы - 4.6 г, өлшемі - 26х29 мм)]] |[[File:Тұрсын ханның соқтырған теңгесі (3).jpg|thumb|Тұрсын ханның соқтырған теңгесі (салмағы - 4.94 г, өлшемі -23-26 мм)]] |[[File:Тұрсын ханның соқтырған теңгесі (2).jpg|thumb|Тұрсын ханның соқтырған теңгесі (салмағы - 4.36, өлшемі - 24,5-25 мм)]] |} == Әдебиет == * ''Burton A.'' The Bukharans: A Dynastic, Diplomatic, and Commercial History, 1550-1702. – Richmond. Curzon Press. 1997. – P.172. * История Казахстана в персидских источниках. Том 2. (Маджма ал-ансаб вал-ашджар). – Алматы: Дайк-Пресс, 2005. – С. 241. * ''Кляшторный С.Г. Султанов Т.И.'' Казахстан: летопись трех тысячелетий. – Алматы, 1992. – С.298. * Қазақ хандары. Энциклопедиялық анықтамалық жинақ / Жауапты редакторы М.М. Қожа, Х.М. Тұрсын. ― Алматы: Қазығұрт, 2015. ― 224 б. * «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том * ''Муминов А.К.'' Исторические документы Мавзолея Ходжа Ахмада Йасави / А.К. Муминов, Б.Е. Кумеков, У.А. Султонов, В.К. Шуховцов, Д.Т. Кенжетаев, А.С. Кабылова. — Астана, 2017. — 216 с. * ''Пищулина К.А.'' Присырьдарьинские города и их значение в истории казахских ханств в XV–XVII вв. / К.А. Пищулина // Казахстан в XV–XVIII веках (вопросы социально-политической истории). — Алматы, 1969. — С. 38–51. * ''Сабитов Ж.М.'' Вопросы генеалогии и хронологии правления ханов Казахского ханства 17 – первой трети XVIII века // Второй конгресс историков Казахстана: сборник научных статей. – Астана: Издательство ЕНУ, 2014, – С. 98-105 * ''Султонов У.А.'' К вопросу о жалованных грамотах казахских ханов, выданных мазару Ахмада Йасави (конец XVI-XVII вв.) / У.А. Султонов // Исламская духовность, рациональность и этнокультурные традиции как факторы противодействия религиозному экстремизму: материалы Междунар. науч. конф., посвящ. праздн. Евраз. нац. ун-та им. Л.Н. Гумилева. –– Астана, 2016. — С. 90–97. {{Қазақ хандары}} [[Санат:Төрелер]] 69ui7ev8xeggucnob1zkz2kc29osspo 0 47978 3479844 2522258 2025-06-14T04:44:26Z Sagzhan 29953 [[Уикипедия:Гаджеттер/Санат шебері|Санат шебері]]: [[Санат:Жошылықтар]] → [[Санат:Жошы әулеті]] 3479844 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = монарх | Қазақша есімі = Баян хан | Шынайы есімі = | Суреті = | Атауы = | Сурет ені = | Титулы = [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орда]]ның 4-ші ханы | Лақап аты = | Ту = | Ту2 = | Басқара бастады = [[1302 жыл|1302]] | Басқаруын аяқтады = [[1309 жыл|1309]] | Басқарған кезеңі = | Ізашары = [[Қоныша хан]] | Ізбасары = [[Сасы Бұқа хан]] | Тәж кигізу жорасы = | Титулы_2 = | Ту_2 = | Ту2_2 = | Реті_2 = | Басқара бастады_2 = | Басқаруын аяқтады_2 = | Ізашары_2 = | Ізбасары_2 = | Титулы_3 = | Ту_3 = | Ту2_3 = | Реті_3 = | Басқара бастады_3 = | Басқаруын аяқтады_3 = | Ізашары_3 = | Ізбасары_3 = | Діні = [[Тәңіршілдік]] | Азаматтығы = | Туған күні = белгісіз | Туған жері = | Қайтыс болған күні = 1309 | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Династия = [[Орда Ежен хан|Ордаежендіктер]] | Туған кездегі есімі = | Әкесі = [[Қоныша хан]] | Анасы = Нүкілін қатын | Жұбайы = | Балалары = [[Сасы Бұқа хан|Сасы Бұқа]]<br />Шәді<br />Мүкі<br />Солжықұтай | Қызмет еткен жылдары = | Құрамында болды = | Әскер түрі = | Атағы = | Басқарды = | Шайқасы = }} '''Баян хан''' - [[Алтын Орда]] құрамындағы Шығыс Дешті - Қыпшақ немесе [[Орда-Ежен ұлысы]]ның билеушісі (1301 - 09). == Биографиясы == Шығу тегі: [[Шыңғыс хан]] - [[Жошы хан]] - [[Орда Ежен хан]] - Сартақтай - [[Қоныша хан]] (Кончи, Коюнчи, Кучи) - Баян хан. Ұзақ уақыт [[Орда-Ежен ұлысы]]н билеген (1280 - 1301) [[Қоныша хан|Қоныша]], [[Иран]]дағы [[Хулагу хан|Құлағу]] әулетінің билеушілері Арғұн ханмен (1281 - 92 жылы билік құрған), кейін [[Газан хан]]мен (1295 - 1304 жылы билік құрған) тығыз қарым-қатынас орнатып, елшіліктер алмасқан. Баян хан Қонышаның Нүкілін қатын атты әйелінен туған. Ол билік басына келісімен Құбылықтың (Кублук) қарсылығына ұшырайды. [[Рашид әд-Дин]] жылнамасында: {{Дәйексөз|Құбылықтың әкесі - Темір Бұқа, оның әкесі Құтыкүй, ал ол Орда Еженнің баласы}} деп жазылған. [[XIV ғасыр]]дың басында Баян хан Құбылықтың кенеттен жасаған соққысына төтеп бере алмай, Алтын Орда ханы [[Тоқта хан|Тоқта]]дан (Тоқтай) жәрдем сұрайды. Алтын Орда ханы әскери көмек көрсете алмай [[Қайду]] мен [[Дува]]ға елші жіберіп, Құбылықты Ордаға жіберуін талап етеді. Баян ханға ұлысты билеу туралы жарлық береді. Баян ханның Газан ханмен арадағы жақындығы Қайду мен Дуваның Хулагу әулетінен шыққан билеушіге қарсы күресіне кедергі болды. Сол себепті Қайду мен Дува Тоқта ханның жарлығына құлақ аспай, Орда Ежен ұлысы тағына Баян ханның орнына Құбылықты отырғызбақ болады. Баян хан Құбылық пен Қайду, Дува әскерлеріне қарсы 18 рет соғысып, оның 6-на өзі қатысты. 1303 жылы қыста Баян хан елшілері Иранда болып, Газан ханнан көмек алады. Осы соғыстар нәтижесінде, ол ұлыстың басым бөлігіне иелік етеді де, Құбылыққа аз бөлігі тиеді. Баян ханның Шәді, Мүкі, [[Сасы Бұқа]], Солжикутай атты 4 ұлы болды. Баян хан қайтыс болған соң билікке Сасы Бұқа келді (1309 - 15). == Сыртқы сілтемелер == [[Қазақ энциклопедиясы]] == Тағы қараңыз == {{Ақ Орда хандары}} [[Санат:Ордаежендіктер]] [[Санат:Ақ Орда хандары]] [[Санат:Жошы әулеті]] 6a6wmlnqb285pop7mq4y1c140mo63y9 3479852 3479844 2025-06-14T04:47:25Z Sagzhan 29953 [[Уикипедия:Гаджеттер/Санат шебері|Санат шебері]]: [[Санат:Ордаежендіктер]] → [[Санат:Орда Ежен әулеті]] 3479852 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = монарх | Қазақша есімі = Баян хан | Шынайы есімі = | Суреті = | Атауы = | Сурет ені = | Титулы = [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орда]]ның 4-ші ханы | Лақап аты = | Ту = | Ту2 = | Басқара бастады = [[1302 жыл|1302]] | Басқаруын аяқтады = [[1309 жыл|1309]] | Басқарған кезеңі = | Ізашары = [[Қоныша хан]] | Ізбасары = [[Сасы Бұқа хан]] | Тәж кигізу жорасы = | Титулы_2 = | Ту_2 = | Ту2_2 = | Реті_2 = | Басқара бастады_2 = | Басқаруын аяқтады_2 = | Ізашары_2 = | Ізбасары_2 = | Титулы_3 = | Ту_3 = | Ту2_3 = | Реті_3 = | Басқара бастады_3 = | Басқаруын аяқтады_3 = | Ізашары_3 = | Ізбасары_3 = | Діні = [[Тәңіршілдік]] | Азаматтығы = | Туған күні = белгісіз | Туған жері = | Қайтыс болған күні = 1309 | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Династия = [[Орда Ежен хан|Ордаежендіктер]] | Туған кездегі есімі = | Әкесі = [[Қоныша хан]] | Анасы = Нүкілін қатын | Жұбайы = | Балалары = [[Сасы Бұқа хан|Сасы Бұқа]]<br />Шәді<br />Мүкі<br />Солжықұтай | Қызмет еткен жылдары = | Құрамында болды = | Әскер түрі = | Атағы = | Басқарды = | Шайқасы = }} '''Баян хан''' - [[Алтын Орда]] құрамындағы Шығыс Дешті - Қыпшақ немесе [[Орда-Ежен ұлысы]]ның билеушісі (1301 - 09). == Биографиясы == Шығу тегі: [[Шыңғыс хан]] - [[Жошы хан]] - [[Орда Ежен хан]] - Сартақтай - [[Қоныша хан]] (Кончи, Коюнчи, Кучи) - Баян хан. Ұзақ уақыт [[Орда-Ежен ұлысы]]н билеген (1280 - 1301) [[Қоныша хан|Қоныша]], [[Иран]]дағы [[Хулагу хан|Құлағу]] әулетінің билеушілері Арғұн ханмен (1281 - 92 жылы билік құрған), кейін [[Газан хан]]мен (1295 - 1304 жылы билік құрған) тығыз қарым-қатынас орнатып, елшіліктер алмасқан. Баян хан Қонышаның Нүкілін қатын атты әйелінен туған. Ол билік басына келісімен Құбылықтың (Кублук) қарсылығына ұшырайды. [[Рашид әд-Дин]] жылнамасында: {{Дәйексөз|Құбылықтың әкесі - Темір Бұқа, оның әкесі Құтыкүй, ал ол Орда Еженнің баласы}} деп жазылған. [[XIV ғасыр]]дың басында Баян хан Құбылықтың кенеттен жасаған соққысына төтеп бере алмай, Алтын Орда ханы [[Тоқта хан|Тоқта]]дан (Тоқтай) жәрдем сұрайды. Алтын Орда ханы әскери көмек көрсете алмай [[Қайду]] мен [[Дува]]ға елші жіберіп, Құбылықты Ордаға жіберуін талап етеді. Баян ханға ұлысты билеу туралы жарлық береді. Баян ханның Газан ханмен арадағы жақындығы Қайду мен Дуваның Хулагу әулетінен шыққан билеушіге қарсы күресіне кедергі болды. Сол себепті Қайду мен Дува Тоқта ханның жарлығына құлақ аспай, Орда Ежен ұлысы тағына Баян ханның орнына Құбылықты отырғызбақ болады. Баян хан Құбылық пен Қайду, Дува әскерлеріне қарсы 18 рет соғысып, оның 6-на өзі қатысты. 1303 жылы қыста Баян хан елшілері Иранда болып, Газан ханнан көмек алады. Осы соғыстар нәтижесінде, ол ұлыстың басым бөлігіне иелік етеді де, Құбылыққа аз бөлігі тиеді. Баян ханның Шәді, Мүкі, [[Сасы Бұқа]], Солжикутай атты 4 ұлы болды. Баян хан қайтыс болған соң билікке Сасы Бұқа келді (1309 - 15). == Сыртқы сілтемелер == [[Қазақ энциклопедиясы]] == Тағы қараңыз == {{Ақ Орда хандары}} [[Санат:Орда Ежен әулеті]] [[Санат:Ақ Орда хандары]] [[Санат:Жошы әулеті]] ef80q6g72a2ojr0a75ba7l9j4zcn9qj 0 49089 3479774 3478822 2025-06-13T19:01:51Z Шайнүсіп 161753 лауазым қостым, лауазымдардың атауын ашып жаздым, мәліметті нақтыладым 3479774 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер|Есімі=Тамара Босымбекқызы Дүйсенова|Суреті=Tamara Duisenova (2024-06-26, cropped).jpg|Атауы=Дүйсенова, 2024|Титулы=[[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан Республикасы Президентінің]] көмекшісі|Ту=Flag of the President of Kazakhstan.svg|Ту2=Flag of Kazakhstan.svg|Басқара бастады=14 ақпан 2025 жылдан бастап|Президент=[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]|Басқара бастады_2=5 мамыр 2020|Басқаруын аяқтады_2=11 сәуір 2022|Президент_2=[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]|Титулы_3=[[Қазақстан премьер-министрінің орынбасары|Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары]]|Ту_3=Emblem of Kazakhstan 3d.svg|Ту2_3=Flag of Kazakhstan.svg|Басқара бастады_3=2 қыркүйек 2023|Басқаруын аяқтады_3=14 ақпан 2025|Премьер_3=[[Олжас Абайұлы Бектенов|Олжас Бектенов]]|Президент_3=[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]|Ізашары_3=Премьер-Министрінің орынбасары — Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі ретінде өзі|Ізбасары_3=[[Ермек Беделбайұлы Көшербаев|Ермек Көшербаев]]|Титулы_4=[[Қазақстан премьер-министрінің орынбасары|Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары]] — 15-[[Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі|Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі]]|Ту_4=Emblem of Kazakhstan 3d.svg|Ту2_4=Flag of Kazakhstan.svg|Басқара бастады_4=8 маусым 2023|Басқаруын аяқтады_4=2 қыркүйек 2023|Премьер_4=[[Әлихан Асханұлы Смайылов|Әлихан Смайылов]]|Президент_4=[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]|Ізашары_4=Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі ретінде өзі;<br>Премьер-Министр орынбасары ретінде [[Алтай Сейдірұлы Көлгінов|Алтай Көлгінов]]|Ізбасары_4=Премьер-Министр орынбасары ретінде өзі;<br>Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі [[Светлана Қабыкенқызы Жақыпова|Светлана Жақыпова]]|Титулы_5=[[Қазақстан|Қазақстан Республикасының]] 8, 10 және 15-[[Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі|Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі]]|Ту_5=Emblem of Kazakhstan 3d.svg|Ту2_5=Flag of Kazakhstan.svg|Басқара бастады_5=7 сәуір 2022|Басқаруын аяқтады_5=8 маусым 2023|Премьер_5=[[Әлихан Асханұлы Смайылов|Әлихан Смайылов]]|Президент_5=[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]|Ізашары_5=[[Серік Жамбылұлы Шәпкенов|Серік Шәпкенов]]|Ізбасары_5=Премьер-Министр орынбасары — Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі ретінде өзі|Басқара бастады_6=25 қаңтар 2017|Басқаруын аяқтады_6=9 ақпан 2018|Премьер_6=[[Бақытжан Әбдірұлы Сағынтаев|Бақытжан Сағынтаев]]|Президент_6=[[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]|Ізашары_6=Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрі ретінде өзі|Ізбасары_6=[[Мәдина Ерасылқызы Әбілқасымова|Мәдина Әбілқасымова]]|Басқара бастады_7=10 маусым 2013|Басқаруын аяқтады_7=6 тамыз 2014|Премьер_7=[[Серік Нығметұлы Ахметов|Серік Ахметов]]<br> [[Кәрім Қажымқанұлы Мәсімов|Кәрім Мәсімов]]|Президент_7=[[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]|Ізашары_7=[[Серік Сақболдаұлы Әбденов|Серік Әбденов]]|Ізбасары_7=Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрі ретінде өзі|Титулы_8=[[Қазақстан|Қазақстан Республикасының]] 1-[[Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі|Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрі]]|Ту_8=Emblem of Kazakhstan (1992-2018).svg|Ту2_8=Flag of Kazakhstan.svg|Басқара бастады_8=6 тамыз 2014|Басқаруын аяқтады_8=25 қаңтар 2017|Премьер_8=[[Кәрім Қажымқанұлы Мәсімов|Кәрім Мәсімов]] <br> [[Бақытжан Әбдірұлы Сағынтаев|Бақытжан Сағынтаев]]|Президент_8=[[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]|Ізашары_8=лауазым пайда болды;<br>Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі ретінде өзі;<br>Денсаулық сақтау министрі ретінде [[Салидат Зекенқызы Қайырбекова|Салидат Қайырбекова]]|Ізбасары_8=лауазым жойылды;<br>Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі ретінде өзі;<br>Денсаулық сақтау министрі ретінде [[Елжан Амантайұлы Біртанов|Елжан Біртанов]]|Титулы_9=[[Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі|Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің]] орынбасары|Ту_9=Emblem of Kazakhstan (1992-2018).svg|Ту2_9=Flag of Kazakhstan.svg|Басқара бастады_9=ақпан 2013|Басқаруын аяқтады_9=маусым 2013|Премьер_9=[[Серік Нығметұлы Ахметов|Серік Ахметов]]|тақырыпша1_9=Министр|мәтін1_9=[[Серік Сақболдаұлы Әбденов|Серік Әбденов]]|Басқара бастады_10=16 қыркүйек 2002|Басқаруын аяқтады_10=қыркүйек 2006|Премьер_10=[[Иманғали Нұрғалиұлы Тасмағамбетов|Иманғали Тасмағамбетов]]<br> [[Даниал Кенжетайұлы Ахметов|Даниал Ахметов]]|тақырыпша1_10=Министр|мәтін1_10=[[Гүлжан Жанпейісқызы Қарақұсова|Гүлжан Қарақұсова]]|Партиясы=[[Аманат (партия)|Нұр Отан]]<br><small> (2018—)</small>|Білімі=[[Ташкент мемлекеттік экономикалық университеті|Ташкент халық шаруашылығы институты]]|Ғылыми дәрежесі=[[Ғылым кандидаты|Экономика ғылымдарының кандидаты]]|Туған жері=[[Қазығұрт|Ленинское]], {{туғанжері|Сарыағаш ауданы|Сарыағаш ауданында}}, [[Түркістан облысы|Шымкент облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]]|Туған күні=11.1.1965|Сайты=[https://www.akorda.kz/kz/kazakstan-respublikasy-prezidentinin-komekshisi-duysenova-tamara-bosymbekkyzy-2413952 Президент Әкімшілігі]|Атағы=Азаматтық қорғаныс аға сержанты-медбике|Марапаттары={{Қатар |{{ҚР Конституциясына 10 жыл}} |{{Барыс ордені}} }} {{Қатар |{{Құрмет ордені}} |{{Парасат ордені}} |{{ҚР тәуелсіздігіне 10 жыл медалі}} }}|Commons=Tamara Duisenova}} '''Тамара Қасымқызы Дүйсенова''' (құжаты бойынша '''Босымбекқызы''',{{efn|[[#Өз өмірі|Өз өмірі]] бөлімін көріңіз}} [[11 қаңтар]] [[1965 жыл]], [[Сарыағаш ауданы]]) — [[қазақстан]]дық саясаткер және экономист, 2025 жылдан бері [[Қазақстан президенті]]нің көмекшісі, экономика ғылымдарының кандидаты. Дүйсенова бұрын [[Қазақстан премьер-министрінің орынбасары|Премьер-министрдің орынбасары]] (2023—2025), [[Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі|Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі]] (2013—2014, 2017—2018, 2022—2023) мен [[Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігі|Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрі]] (2014—2017) қызметтерінде болған.<ref name="zakonkz" /> == Өмірбаяны == === Жастық шағы және білімі === Тамара Дүйсенова [[1965 жыл]]ғы [[11 қаңтар]]да,<ref name="inbusiness">{{Cite web|url=https://inbusiness.kz/kz/appointment/dujsenova-tamara-bosymbekkyzy|title=Дүйсенова Тамара Босымбекқызы|lang=kk|publisher=inbusiness|date=2023-09-02|accessdate=2023-09-08}}</ref> [[Түркістан облысы|Шымкент облысы]]ның [[Сарыағаш ауданы]]ндағы Ленинское (Ленин) ауылында<ref name="informburo">{{Cite web|url=https://informburo.kz/kaz/newskaz/tamara-duisenova-premer-ministrdin-orynbasary-bolyp-tagaiyndaldy|title=Тамара Дүйсенова премьер-министрдің орынбасары болып тағайындалды|lang=kk|publisher=informburo|date=2023-06-08|accessdate=2023-09-08}}</ref> дүниеге келген. Дүйсенова 1987 жылы [[Ташкент мемлекеттік экономикалық университеті|Ташкент халық шаруашылығы институты]]нда инженер-экономист мамандығына білім алған.<ref name="inbusiness" /> === Саясатқа дейінгі мансабы === Дүйсенова еңбек жолын 1988 жылы Сарыағаш ауданының орта мектебінде информатика пәнінің мұғалімі ретінде бастаған. 1998–1992 жылдары аралығында [[Өзбек Кеңестік Социалистік Республикасы|Өзбек КСР]] Мемлекеттік жоспарлау комитеті жанындағы экономика және нормативтер ғылыми-зерттеу институтында экономист болып жұмыс істеген.<ref name="inbusiness" /> === Саяси мансабы === 1992 жылдан бір жыл бойы, 1993 жылға дейін [[Сарыағаш ауданы|Сарыағаш аудандық әкімдігі]]нде аға экономист болған. Бұдан кейін, 1994 жылға дейін, Дүйсенова Перизат-холдинг компаниясы бір бөлімінің жетекшісі еді.<ref name="inbusiness" /> 1994–1997 жылдары Сарыағаш ауданы әкімінің кеңесшісі, орынбасары және бірінші орынбасары қызметтерінде болған. Бұдан кейін [[Шымкент қалалық әкімдігі|Шымкент қаласы әкімінің бірінші орынбасары]] болып тағайындалды. Осы қызметін Дүйсенова 1999 жылы аяқтады. 1999 жылдан 2002 жылға дейін Тамара Дүйсенова [[Оңтүстік Қазақстан облыстық әкімдігі|Оңтүстік Қазақстан облысы әкімі]]нің орынбасары қызметінде болған. Бұл жұмысы аяқталғасын, 2006 жылға дейін ол [[Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі|Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау вице-министрі]] болды. 2006 жылы ОҚО әкімінің орынбасары болып қайта тағайындалған Дүйсенова сол қызметте екі жыл бойы болды.<ref name="inbusiness" /> 2008 жылдары Дүйсенова ЕХӘҚ министрлігінің жауапты хатшысы болып тағайындалды. 2013 жылдың ақпанында ол сол қызметін аяқтап, ол алты-ақ ай бойы сол министрліктің вице-министрі болды.<ref name="zakonkz" /> 2013 жылдың 27 маусымында [[Қазақстан президенті|президент]] [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Назарбаев]] жарлығымен ЕХӘҚ министрі болып тағайындалды.<ref>{{Cite web|url=https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=31410877|title=Т. Дуйсенова назначена Министром труда и социальной защиты РК|lang=ru|publisher=online.zakon.kz|date=2013-06-27|accessdate=2023-09-08}}</ref> 2014 жылдың 6 тамызында жаңа құрылған [[Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігі|Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрі]] лауазымына тағайындалған себебімен ЕХӘҚ министрлігі тоқтатылды.<ref>{{Cite web|url=https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=31587432|title=О назначении Дуйсеновой Т.Б. Министром здравоохранения и социального развития Республики Казахстан|lang=ru|publisher=online.zakon.kz|date=2014-08-06|accessdate=2023-09-08}}</ref> 2017 жылдың қаңтарында Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрі қызметінен босатылды, министрлік ыдыратылды, Дүйсенова министрліктің тарихындағы жалғыз министрі болып қалды. 2017 жылдың 25 қаңтарында [[Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі|Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі]] қайта құрылды. Тамара Дүйсенова осы министрліктің басшысы ретінде қайта тағайындалды.<ref>{{Cite web|url=https://primeminister.kz/kz/news/tamara-duisenova-naznachena-ministrom-truda-i-sotsialnoi-zashchiti-naseleniya-rk-13979-arc|title=Тамара Дүйсенова ҚР еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі болып тағайындалды|lang=kk|publisher=[[Қазақстан премьер-министрі]]нің ресми сайты|date=2017-01-25|accessdate=2023-09-08}}</ref> Ол өзінің министрлігін 2018 жылдың 9 ақпанына дейін басқарды.<ref>{{Cite web|url=https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlygymen-tamara-bosymbekkyzy-duisenova-kazakstan-respublikasynyn-enbek-zhane-halykty-aleumettik-korgau-ministri-kyzm|title=Мемлекет басшысының Жарлығымен Тамара Босымбекқызы Дүйсенова Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі қызметінен босатылды|lang=kk|publisher=[[Қазақстан президенті]]нің ресми сайты|date=2018-02-09|accessdate=2023-09-08}}</ref> Оның ізбасары болып [[Мәдина Ерасылқызы Әбілқасымова]] тағайындалды.<ref>{{Cite web|url=https://old.syrboyi.kz/negizginews/17668-mdina-blasymova-ebek-ministr-bolyp-taayyndaldy.html|title=Мәдина Әбілқасымова Еңбек министрі болып тағайындалды|lang=kk|publisher=Сыр бойы: [[Қызылорда облысы|Қызылорда облыс]]тық гәзеті|date=2018-02-09|accessdate=2023-09-08}}</ref> 2018-2019 жылдары Тамара Дүйсенова [[Аманат (партия)|Нұр Отан]] партиясының хатшысы болды. 2019 жылдың наурызынан [[Аманат (партия)|Нұр Отан]] партиясы саяси кеңесінің мүшесі және 2020 жылдың желтоқсанында партия атынан [[Қазақстан Парламентінің Мәжілісі|Мәжіліс]] депутаттығына үміткер болды.<ref name="zakonkz" /> 2019-2020 жылдары Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігіне қарайтын Еңбек ресурстарын дамыту орталығын басқарып, сол уақытта Президентке штаттан тыс кеңесші болды. 2020-2022 жылдары Президенттің көмекшісі бола жүріп, Президент Әкімшілігінің Өтініштерді қарауды бақылау бөлімінің меңгерушісі қызметін қоса атқарды.<ref>[https://www.akorda.kz/kz/kazakstan-respublikasy-prezidentinin-komekshisi-duysenova-tamara-bosymbekkyzy-2413952 Дүйсенова Тамара Босымбекқызы]</ref> 2022 жылдың 11 сәуірінде Тамара Босымбекқызы [[Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі|Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі]] қызметіне қайта тағайындалды.<ref name="informburo" /> Министр қызметін атқарып жатқан кезінде, 2023 жылдың 8 маусымында [[Қазақстан премьер-министрі|премьер-министр]] [[Әлихан Асханұлы Смайылов|Әлихан Смайылов]]тың орынбасары болып тағайындалып, [[Алтай Сейдірұлы Көлгінов|Алтай Көлгінов]]тің ізбасары болды.<ref>{{Cite web|url=https://informburo.kz/kaz/newskaz/tamara-duisenova-premer-ministrdin-orynbasary-bolyp-tagaiyndaldy|title=Тамара Дүйсенова премьер-министрдің орынбасары болып тағайындалды|lang=kk|publisher=informburo|date=2023-06-08|accessdate=2023-09-08}}</ref> ЕХӘҚ министрі ретіндегі қызметін Дүйсенова 2023 жылдың 2 қыркүйегінде аяқтады,<ref>{{Cite web|url=https://www.inform.kz/kz/svetlana-zhakypova-enbek-zhane-halykty-aleumettik-korgau-ministri-boldy_a4107502|title=Светлана Жақыпова Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі болды|lang=kk|publisher=[[kazinform]]|author=ҚАПАЛБАЕВА, Жанат|date=2023-09-02|accessdate=2023-09-08}}</ref> бірақ премьер орынбасары болуын жалғастыра берді.<ref>{{Cite web|url=https://azattyq-ruhy.kz/news/60110-tamara-duisenova-ukimet-basshysynyn-orynbasary-boldy|title=Тамара Дүйсенова Үкімет басшысының орынбасары болды|lang=kk|publisher=Азаттық рухы|date=2023-09-02|accessdate=2023-09-08}}</ref> 2025 жылы 14 ақпанда Премьер-министрдің орынбасары лауазымынан босатылып, Президент көмекшісі болып тағайындалды.<ref>{{Cite web|url=https://www.akorda.kz/kz/tb-duysenova-turaly-1414415|title=Т.Б. Дүйсенова туралы|lang=kk|publisher=Азаттық рухы|date=2025-02-14|accessdate=2025-02-14}}</ref> == Өз өмірі == Тамара Дүйсенова [[Қазақ тілі|қазақ]], [[Орыс тілі|орыс]], [[Ағылшын тілі|ағылшын]], [[Неміс тілі|неміс]] және [[Өзбек тілі|өзбек]] тілдерін меңгерген.<ref name="zakonkz" /> Тамара Дүйсенова әкесінің «азан шақыртқан» және шынайы есімі Қасым екенін және әкесінің есімі Қасымқызы деп жазылса дұрыс көретінін айтып кеткен. Дүйсенованың сөзінше қазақтың дәстүрлік себебінен құжатта әкесінің аты Босымбек деп жазылып қалған.<ref>{{Cite web|url=https://kaz.nur.kz/society/1063514-tamara-duysenova-akesininh-aty-nege-ek/|title=Тамара Дүйсенова әкесінің аты неге екі түрлі жазылатынын түсіндірді|lang=kk|publisher=NUR.kz|date=2016-03-04|accessdate=2023-09-08}}</ref> == Марапаттары == Тамара Дүйсенованың марапаттар тізімі:<ref name="zakonkz" /> * [[Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 10 жыл медалі|Қазақстан тәуелсіздігіне 10 жыл медалі]] (2001); * [[Қазақстан Конституциясына 10 жыл медалі]] (2005); * [[Құрмет ордені]] (2010);<ref>Қазақстан Республикасында кімнің кім екені. Екі томдық анықтамалық. Алматы, 2011 жыл. ISBN 978-601-278-473-2</ref> * 3-дәрежелі [[Барыс ордені]] (2024).<ref>{{Cite web|url= https://informburo.kz/kaz/newskaz/respublika-kuni-qarsanynda-galymdar-mugalimder-qutqarusylar-men-ondiris-uzdikteri-marapattaldy |title= Республика күні қарсаңында ғалымдар, мұғалімдер, құтқарушылар мен өндіріс үздіктері марапатталды |lang= kk |work= informburo.kz |date= 2024-10-23 |accessdate= 2024-10-23}}</ref> == Қосымша ақпарат == {{Notelist}} == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} {{Олжас Бектеновтің министрлер кабинеті}} {{Әлихан Смайыловтың министрлер кабинеті}} {{Бақытжан Сағынтаевтың министрлер кабинеті}} {{DEFAULTSORT:Дүйсенова, Тамара Босымбекқызы}} [[Санат:Қазақстан саясаткерлері]] [[Санат:Қазақстан экономистері]] [[Санат:Саясаттағы Қазақстан әйелдері]] [[Санат:Қазақстан денсаулық сақтау министрлері]] [[Санат:Қазақстан еңбек министрлері]] [[Санат:Қазақстан премьер-министрінің орынбасарлары]] e22an2di2clrd0a3l3an07kgbivp0gd 3479779 3479774 2025-06-13T19:28:30Z Шайнүсіп 161753 3479779 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | Есімі = Тамара Босымбекқызы Дүйсенова | Суреті = Tamara Duisenova (2024-06-26, cropped).jpg | Атауы = Дүйсенова, 2024 | Титулы = [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан Республикасы Президентінің]] көмекшісі | Ту = Flag of the President of Kazakhstan.svg | Ту2 = Flag of Kazakhstan.svg | Басқара бастады = 14 ақпан 2025 жылдан бастап | Президент = [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] | Басқара бастады_2 = 5 мамыр 2020 | Басқаруын аяқтады_2 = 11 сәуір 2022 | Президент_2 = [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] | Титулы_3 = [[Қазақстан премьер-министрінің орынбасары|Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары]] | Ту_3 = Emblem of Kazakhstan 3d.svg | Ту2_3 = Flag of Kazakhstan.svg | Басқара бастады_3 = 2 қыркүйек 2023 | Басқаруын аяқтады_3 = 14 ақпан 2025 | Премьер_3 = [[Олжас Абайұлы Бектенов|Олжас Бектенов]] | Президент_3 = [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] | Ізашары_3 = Премьер-Министрінің орынбасары — Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі ретінде өзі | Ізбасары_3 = [[Ермек Беделбайұлы Көшербаев|Ермек Көшербаев]] | Титулы_4 = [[Қазақстан премьер-министрінің орынбасары|Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары]] — 15-[[Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі|Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі]] | Ту_4 = Emblem of Kazakhstan 3d.svg | Ту2_4 = Flag of Kazakhstan.svg | Басқара бастады_4 = 8 маусым 2023 | Басқаруын аяқтады_4 = 2 қыркүйек 2023 | Премьер_4 = [[Әлихан Асханұлы Смайылов|Әлихан Смайылов]] | Президент_4 = [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] | Ізашары_4 = Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі ретінде өзі;<br>Премьер-Министр орынбасары ретінде [[Алтай Сейдірұлы Көлгінов|Алтай Көлгінов]] | Ізбасары_4 = Премьер-Министр орынбасары ретінде өзі;<br>Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі [[Светлана Қабыкенқызы Жақыпова|Светлана Жақыпова]] | Титулы_5 = [[Қазақстан|Қазақстан Республикасының]] 8, 10 және 15-[[Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі|Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі]] | Ту_5 = Emblem of Kazakhstan 3d.svg | Ту2_5 = Flag of Kazakhstan.svg | Басқара бастады_5 = 7 сәуір 2022 | Басқаруын аяқтады_5 = 8 маусым 2023 | Премьер_5 = [[Әлихан Асханұлы Смайылов|Әлихан Смайылов]] | Президент_5 = [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] | Ізашары_5 = [[Серік Жамбылұлы Шәпкенов|Серік Шәпкенов]] | Ізбасары_5 = Премьер-Министр орынбасары — Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі ретінде өзі | Басқара бастады_6 = 25 қаңтар 2017 | Басқаруын аяқтады_6 = 9 ақпан 2018 | Премьер_6 = [[Бақытжан Әбдірұлы Сағынтаев|Бақытжан Сағынтаев]] | Президент_6 = [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] | Ізашары_6 = Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрі ретінде өзі | Ізбасары_6 = [[Мәдина Ерасылқызы Әбілқасымова|Мәдина Әбілқасымова]] | Басқара бастады_7 = 10 маусым 2013 | Басқаруын аяқтады_7 = 6 тамыз 2014 | Премьер_7 = [[Серік Нығметұлы Ахметов|Серік Ахметов]]<br> [[Кәрім Қажымқанұлы Мәсімов|Кәрім Мәсімов]] | Президент_7 = [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] | Ізашары_7 = [[Серік Сақболдаұлы Әбденов|Серік Әбденов]] | Ізбасары_7 = Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрі ретінде өзі | Титулы_8 = [[Қазақстан|Қазақстан Республикасының]] 1-[[Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі|Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрі]] | Ту_8 = Emblem of Kazakhstan (1992-2018).svg | Ту2_8 = Flag of Kazakhstan.svg | Басқара бастады_8 = 6 тамыз 2014 | Басқаруын аяқтады_8 = 25 қаңтар 2017 | Премьер_8 = [[Кәрім Қажымқанұлы Мәсімов|Кәрім Мәсімов]] <br> [[Бақытжан Әбдірұлы Сағынтаев|Бақытжан Сағынтаев]] | Президент_8 = [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] | Ізашары_8 = лауазым пайда болды;<br>Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі ретінде өзі;<br>Денсаулық сақтау министрі ретінде [[Салидат Зекенқызы Қайырбекова|Салидат Қайырбекова]] | Ізбасары_8 = лауазым жойылды;<br>Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі ретінде өзі;<br>Денсаулық сақтау министрі ретінде [[Елжан Амантайұлы Біртанов|Елжан Біртанов]] | Титулы_9 = [[Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі|Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің]] орынбасары | Ту_9 = Emblem of Kazakhstan (1992-2018).svg | Ту2_9 = Flag of Kazakhstan.svg | Басқара бастады_9 = ақпан 2013 | Басқаруын аяқтады_9 = маусым 2013 | Премьер_9 = [[Серік Нығметұлы Ахметов|Серік Ахметов]] | тақырыпша1_9 = Министр | мәтін1_9 = [[Серік Сақболдаұлы Әбденов|Серік Әбденов]] | Басқара бастады_10 = 16 қыркүйек 2002 | Басқаруын аяқтады_10 = қыркүйек 2006 | Премьер_10 = [[Иманғали Нұрғалиұлы Тасмағамбетов|Иманғали Тасмағамбетов]]<br> [[Даниал Кенжетайұлы Ахметов|Даниал Ахметов]] | тақырыпша1_10 = Министр | мәтін1_10 = [[Гүлжан Жанпейісқызы Қарақұсова|Гүлжан Қарақұсова]] | Туған күні = 11.1.1965 | Туған жері = [[Қазығұрт|Ленинское]], {{туғанжері|Сарыағаш ауданы|Сарыағаш ауданында}}, [[Түркістан облысы|Шымкент облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] | Туған кездегі есімі = | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Партиясы = [[Аманат (партия)|Нұр Отан]]<br><small> (2018—)</small> | Білімі = [[Ташкент мемлекеттік экономикалық университеті|Ташкент халық шаруашылығы институты]] | Ғылыми дәрежесі = [[Ғылым кандидаты|Экономика ғылымдарының кандидаты]] | Сайты = [https://www.akorda.kz/kz/kazakstan-respublikasy-prezidentinin-komekshisi-duysenova-tamara-bosymbekkyzy-2413952 Президент Әкімшілігі] | Commons = Tamara Duisenova | Атағы = Азаматтық қорғаныс аға сержанты-медбике | Марапаттары = {{Қатар |{{ҚР Конституциясына 10 жыл}} |{{Барыс ордені}} }} {{Қатар |{{Құрмет ордені}} |{{Парасат ордені}} |{{ҚР тәуелсіздігіне 10 жыл медалі}} }}}} '''Тамара Қасымқызы Дүйсенова''' (құжаты бойынша '''Босымбекқызы''',{{efn|[[#Өз өмірі|Өз өмірі]] бөлімін көріңіз}} [[11 қаңтар]] [[1965 жыл]], [[Сарыағаш ауданы]]) — [[қазақстан]]дық саясаткер және экономист, 2025 жылдан бері [[Қазақстан президенті]]нің көмекшісі, экономика ғылымдарының кандидаты. Дүйсенова бұрын [[Қазақстан премьер-министрінің орынбасары|Премьер-министрдің орынбасары]] (2023—2025), [[Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі|Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі]] (2013—2014, 2017—2018, 2022—2023) мен [[Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігі|Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрі]] (2014—2017) қызметтерінде болған.<ref name="zakonkz" /> == Өмірбаяны == === Жастық шағы және білімі === Тамара Дүйсенова [[1965 жыл]]ғы [[11 қаңтар]]да,<ref name="inbusiness">{{Cite web|url=https://inbusiness.kz/kz/appointment/dujsenova-tamara-bosymbekkyzy|title=Дүйсенова Тамара Босымбекқызы|lang=kk|publisher=inbusiness|date=2023-09-02|accessdate=2023-09-08}}</ref> [[Түркістан облысы|Шымкент облысы]]ның [[Сарыағаш ауданы]]ндағы Ленинское (Ленин) ауылында<ref name="informburo">{{Cite web|url=https://informburo.kz/kaz/newskaz/tamara-duisenova-premer-ministrdin-orynbasary-bolyp-tagaiyndaldy|title=Тамара Дүйсенова премьер-министрдің орынбасары болып тағайындалды|lang=kk|publisher=informburo|date=2023-06-08|accessdate=2023-09-08}}</ref> дүниеге келген. Дүйсенова 1987 жылы [[Ташкент мемлекеттік экономикалық университеті|Ташкент халық шаруашылығы институты]]нда инженер-экономист мамандығына білім алған.<ref name="inbusiness" /> === Саясатқа дейінгі мансабы === Дүйсенова еңбек жолын 1988 жылы Сарыағаш ауданының орта мектебінде информатика пәнінің мұғалімі ретінде бастаған. 1998–1992 жылдары аралығында [[Өзбек Кеңестік Социалистік Республикасы|Өзбек КСР]] Мемлекеттік жоспарлау комитеті жанындағы экономика және нормативтер ғылыми-зерттеу институтында экономист болып жұмыс істеген.<ref name="inbusiness" /> === Саяси мансабы === 1992 жылдан бір жыл бойы, 1993 жылға дейін [[Сарыағаш ауданы|Сарыағаш аудандық әкімдігі]]нде аға экономист болған. Бұдан кейін, 1994 жылға дейін, Дүйсенова Перизат-холдинг компаниясы бір бөлімінің жетекшісі еді.<ref name="inbusiness" /> 1994–1997 жылдары Сарыағаш ауданы әкімінің кеңесшісі, орынбасары және бірінші орынбасары қызметтерінде болған. Бұдан кейін [[Шымкент қалалық әкімдігі|Шымкент қаласы әкімінің бірінші орынбасары]] болып тағайындалды. Осы қызметін Дүйсенова 1999 жылы аяқтады. 1999 жылдан 2002 жылға дейін Тамара Дүйсенова [[Оңтүстік Қазақстан облыстық әкімдігі|Оңтүстік Қазақстан облысы әкімі]]нің орынбасары қызметінде болған. Бұл жұмысы аяқталғасын, 2006 жылға дейін ол [[Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі|Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау вице-министрі]] болды. 2006 жылы ОҚО әкімінің орынбасары болып қайта тағайындалған Дүйсенова сол қызметте екі жыл бойы болды.<ref name="inbusiness" /> 2008 жылдары Дүйсенова ЕХӘҚ министрлігінің жауапты хатшысы болып тағайындалды. 2013 жылдың ақпанында ол сол қызметін аяқтап, ол алты-ақ ай бойы сол министрліктің вице-министрі болды.<ref name="zakonkz" /> 2013 жылдың 27 маусымында [[Қазақстан президенті|президент]] [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Назарбаев]] жарлығымен ЕХӘҚ министрі болып тағайындалды.<ref>{{Cite web|url=https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=31410877|title=Т. Дуйсенова назначена Министром труда и социальной защиты РК|lang=ru|publisher=online.zakon.kz|date=2013-06-27|accessdate=2023-09-08}}</ref> 2014 жылдың 6 тамызында жаңа құрылған [[Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігі|Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрі]] лауазымына тағайындалған себебімен ЕХӘҚ министрлігі тоқтатылды.<ref>{{Cite web|url=https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=31587432|title=О назначении Дуйсеновой Т.Б. Министром здравоохранения и социального развития Республики Казахстан|lang=ru|publisher=online.zakon.kz|date=2014-08-06|accessdate=2023-09-08}}</ref> 2017 жылдың қаңтарында Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрі қызметінен босатылды, министрлік ыдыратылды, Дүйсенова министрліктің тарихындағы жалғыз министрі болып қалды. 2017 жылдың 25 қаңтарында [[Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі|Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі]] қайта құрылды. Тамара Дүйсенова осы министрліктің басшысы ретінде қайта тағайындалды.<ref>{{Cite web|url=https://primeminister.kz/kz/news/tamara-duisenova-naznachena-ministrom-truda-i-sotsialnoi-zashchiti-naseleniya-rk-13979-arc|title=Тамара Дүйсенова ҚР еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі болып тағайындалды|lang=kk|publisher=[[Қазақстан премьер-министрі]]нің ресми сайты|date=2017-01-25|accessdate=2023-09-08}}</ref> Ол өзінің министрлігін 2018 жылдың 9 ақпанына дейін басқарды.<ref>{{Cite web|url=https://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/memleket-basshysynyn-zharlygymen-tamara-bosymbekkyzy-duisenova-kazakstan-respublikasynyn-enbek-zhane-halykty-aleumettik-korgau-ministri-kyzm|title=Мемлекет басшысының Жарлығымен Тамара Босымбекқызы Дүйсенова Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі қызметінен босатылды|lang=kk|publisher=[[Қазақстан президенті]]нің ресми сайты|date=2018-02-09|accessdate=2023-09-08}}</ref> Оның ізбасары болып [[Мәдина Ерасылқызы Әбілқасымова]] тағайындалды.<ref>{{Cite web|url=https://old.syrboyi.kz/negizginews/17668-mdina-blasymova-ebek-ministr-bolyp-taayyndaldy.html|title=Мәдина Әбілқасымова Еңбек министрі болып тағайындалды|lang=kk|publisher=Сыр бойы: [[Қызылорда облысы|Қызылорда облыс]]тық гәзеті|date=2018-02-09|accessdate=2023-09-08}}</ref> 2018-2019 жылдары Тамара Дүйсенова [[Аманат (партия)|Нұр Отан]] партиясының хатшысы болды. 2019 жылдың наурызынан [[Аманат (партия)|Нұр Отан]] партиясы саяси кеңесінің мүшесі және 2020 жылдың желтоқсанында партия атынан [[Қазақстан Парламентінің Мәжілісі|Мәжіліс]] депутаттығына үміткер болды.<ref name="zakonkz" /> 2019-2020 жылдары Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігіне қарайтын Еңбек ресурстарын дамыту орталығын басқарып, сол уақытта Президентке штаттан тыс кеңесші болды. 2020-2022 жылдары Президенттің көмекшісі бола жүріп, Президент Әкімшілігінің Өтініштерді қарауды бақылау бөлімінің меңгерушісі қызметін қоса атқарды.<ref>[https://www.akorda.kz/kz/kazakstan-respublikasy-prezidentinin-komekshisi-duysenova-tamara-bosymbekkyzy-2413952 Дүйсенова Тамара Босымбекқызы]</ref> 2022 жылдың 11 сәуірінде Тамара Босымбекқызы [[Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі|Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі]] қызметіне қайта тағайындалды.<ref name="informburo" /> Министр қызметін атқарып жатқан кезінде, 2023 жылдың 8 маусымында [[Қазақстан премьер-министрі|премьер-министр]] [[Әлихан Асханұлы Смайылов|Әлихан Смайылов]]тың орынбасары болып тағайындалып, [[Алтай Сейдірұлы Көлгінов|Алтай Көлгінов]]тің ізбасары болды.<ref>{{Cite web|url=https://informburo.kz/kaz/newskaz/tamara-duisenova-premer-ministrdin-orynbasary-bolyp-tagaiyndaldy|title=Тамара Дүйсенова премьер-министрдің орынбасары болып тағайындалды|lang=kk|publisher=informburo|date=2023-06-08|accessdate=2023-09-08}}</ref> ЕХӘҚ министрі ретіндегі қызметін Дүйсенова 2023 жылдың 2 қыркүйегінде аяқтады,<ref>{{Cite web|url=https://www.inform.kz/kz/svetlana-zhakypova-enbek-zhane-halykty-aleumettik-korgau-ministri-boldy_a4107502|title=Светлана Жақыпова Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі болды|lang=kk|publisher=[[kazinform]]|author=ҚАПАЛБАЕВА, Жанат|date=2023-09-02|accessdate=2023-09-08}}</ref> бірақ премьер орынбасары болуын жалғастыра берді.<ref>{{Cite web|url=https://azattyq-ruhy.kz/news/60110-tamara-duisenova-ukimet-basshysynyn-orynbasary-boldy|title=Тамара Дүйсенова Үкімет басшысының орынбасары болды|lang=kk|publisher=Азаттық рухы|date=2023-09-02|accessdate=2023-09-08}}</ref> 2025 жылы 14 ақпанда Премьер-министрдің орынбасары лауазымынан босатылып, Президент көмекшісі болып тағайындалды.<ref>{{Cite web|url=https://www.akorda.kz/kz/tb-duysenova-turaly-1414415|title=Т.Б. Дүйсенова туралы|lang=kk|publisher=Азаттық рухы|date=2025-02-14|accessdate=2025-02-14}}</ref> == Өз өмірі == Тамара Дүйсенова [[Қазақ тілі|қазақ]], [[Орыс тілі|орыс]], [[Ағылшын тілі|ағылшын]], [[Неміс тілі|неміс]] және [[Өзбек тілі|өзбек]] тілдерін меңгерген.<ref name="zakonkz" /> Тамара Дүйсенова әкесінің «азан шақыртқан» және шынайы есімі Қасым екенін және әкесінің есімі Қасымқызы деп жазылса дұрыс көретінін айтып кеткен. Дүйсенованың сөзінше қазақтың дәстүрлік себебінен құжатта әкесінің аты Босымбек деп жазылып қалған.<ref>{{Cite web|url=https://kaz.nur.kz/society/1063514-tamara-duysenova-akesininh-aty-nege-ek/|title=Тамара Дүйсенова әкесінің аты неге екі түрлі жазылатынын түсіндірді|lang=kk|publisher=NUR.kz|date=2016-03-04|accessdate=2023-09-08}}</ref> == Марапаттары == Тамара Дүйсенованың марапаттар тізімі:<ref name="zakonkz" /> * [[Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 10 жыл медалі|Қазақстан тәуелсіздігіне 10 жыл медалі]] (2001); * [[Қазақстан Конституциясына 10 жыл медалі]] (2005); * [[Құрмет ордені]] (2010);<ref>Қазақстан Республикасында кімнің кім екені. Екі томдық анықтамалық. Алматы, 2011 жыл. ISBN 978-601-278-473-2</ref> * 3-дәрежелі [[Барыс ордені]] (2024).<ref>{{Cite web|url= https://informburo.kz/kaz/newskaz/respublika-kuni-qarsanynda-galymdar-mugalimder-qutqarusylar-men-ondiris-uzdikteri-marapattaldy |title= Республика күні қарсаңында ғалымдар, мұғалімдер, құтқарушылар мен өндіріс үздіктері марапатталды |lang= kk |work= informburo.kz |date= 2024-10-23 |accessdate= 2024-10-23}}</ref> == Қосымша ақпарат == {{Notelist}} == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} {{Олжас Бектеновтің министрлер кабинеті}} {{Әлихан Смайыловтың министрлер кабинеті}} {{Бақытжан Сағынтаевтың министрлер кабинеті}} {{DEFAULTSORT:Дүйсенова, Тамара Босымбекқызы}} [[Санат:Қазақстан саясаткерлері]] [[Санат:Қазақстан экономистері]] [[Санат:Саясаттағы Қазақстан әйелдері]] [[Санат:Қазақстан денсаулық сақтау министрлері]] [[Санат:Қазақстан еңбек министрлері]] [[Санат:Қазақстан премьер-министрінің орынбасарлары]] jrg7zg1n8q0x3slmnsxb6tfyv073802 0 51674 3479860 3021619 2025-06-14T04:47:48Z Sagzhan 29953 [[Уикипедия:Гаджеттер/Санат шебері|Санат шебері]]: [[Санат:Ордаежендіктер]] → [[Санат:Орда Ежен әулеті]] 3479860 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = монарх | Қазақша есімі = Сасы Бұқа хан | Шынайы есімі = | Суреті = | Атауы = | Сурет ені = | Титулы = [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орда]]ның 5-ші ханы | Лақап аты = | Ту = | Ту2 = | Басқара бастады = [[1318 жыл|1318]] | Басқаруын аяқтады = [[1321 жыл|1321]] | Басқарған кезеңі = | Ізашары = [[Баян хан]] | Ізбасары = [[Ерзен хан]] | Тәж кигізу жорасы = | Титулы_2 = | Ту_2 = | Ту2_2 = | Реті_2 = | Басқара бастады_2 = | Басқаруын аяқтады_2 = | Ізашары_2 = | Ізбасары_2 = | Титулы_3 = | Ту_3 = | Ту2_3 = | Реті_3 = | Басқара бастады_3 = | Басқаруын аяқтады_3 = | Ізашары_3 = | Ізбасары_3 = | Діні = [[Ислам]] | Азаматтығы = | Туған күні = белгісіз | Туған жері = Дешті Қыпшақ | Қайтыс болған күні = 1321 | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Династия = [[Орда Ежен хан|Ордаежендіктер]] | Туған кездегі есімі = | Әкесі = Баян хан | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = [[Құзыр хан]], [[Ерзен хан]] | Қызмет еткен жылдары = | Құрамында болды = | Әскер түрі = | Атағы = | Басқарды = | Шайқасы = }} '''Сасы Бұқа хан''' — [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орданың]] ханы (1318 — 1321). [[Баян хан]]ның ұлы. Алтын Орда ханы [[Құзыр хан|Құзыр]] мен Ақ Орда ханы [[Ерзен хан|Ерзеннің]] әкесі. == Басқаруы == Сасы Бұқа тұсында Ақ Орда әкесінің кезіндегідей [[Алтын Орда]]ға тәуелді болды. “Мунтахиб ат-тауарихи Муини” авторы Му’ин әд-Дин Натанзидің айтуынша Сасы Бұқа [[Өзбек хан]]ның замандасы және Ноғайдың ұлы, [[Алтын Орда]]ның батыс ұлысының билеушісі. Сасы Бұқа билік еткен кезеңі туралы мәліметтер сақталмаған. Натанзидің айтуынша, Сасы Бұқа [[1321 жыл]]ы өз ажалынан қайтыс болған. Денесі [[Сауран]] қаласына жерленген.<ref>*Қазақ Энциклопедиясы, 7 том *Қазақ хандығы: Алтын Орда. Атамұра 2007</ref> ==Пайдаланылған cілтемелер== <references/> == Дереккөздер == == Тағы қараңыз == {{Ақ Орда хандары}} [[Санат:Орда Ежен әулеті]] [[Санат:Ақ Орда хандары]] [[en:Sasibuqa]] daq2q5oovnypa50pxsl3gzit0w71gbj 0 57865 3479856 3453691 2025-06-14T04:47:37Z Sagzhan 29953 [[Уикипедия:Гаджеттер/Санат шебері|Санат шебері]]: [[Санат:Ордаежендіктер]] → [[Санат:Орда Ежен әулеті]] 3479856 wikitext text/x-wiki {{Дереккөздер жетіспейді}} {{Мемлекеттік қайраткер | түс = монарх | Қазақша есімі = Құйыршық хан | Шынайы есімі = | Суреті = | Атауы = | Сурет ені = | Титулы = [[Алтын Орда]]ның 32-ші ханы | Лақап аты = | Ту = | Ту2 = | Басқара бастады = [[1395]] | Басқаруын аяқтады = [[1397]] | Басқарған кезеңі = | Ізашары = [[Тоқтамыс хан]] | Ізбасары = [[Темірқұтылық хан]] | Тәж кигізу жорасы = | Титулы_2 = [[Ақ Орда]]ның 13-ші ханы | Ту_2 = | Ту2_2 = | Реті_2 = | Басқара бастады_2 = [[1395]] | Басқаруын аяқтады_2 = [[1410]] | Ізашары_2 = [[Тоқтамыс хан]] | Ізбасары_2 = [[Барақ хан]] | Титулы_3 = | Ту_3 = | Ту2_3 = | Реті_3 = | Басқара бастады_3 = | Басқаруын аяқтады_3 = | Ізашары_3 = | Ізбасары_3 = | Діні = [[Ислам]] | Азаматтығы = | Туған күні = белгісіз | Туған жері = | Қайтыс болған күні = 1410 | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Династия = [[Орда Ежен хан|Ордаежендіктер]] | Туған кездегі есімі = | Әкесі = [[Ұрыс хан]] | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = ұлдары: [[Барақ хан]], Ракый, Бенде-Султан <br /> қыздары: Сүйіндім бегім ([[Едіге]] әйелі) | Қызмет еткен жылдары = | Құрамында болды = | Әскер түрі = | Атағы = | Басқарды = | Шайқасы = }} '''Құйыршық хан''' (туған жылы белгісіз – 1410) – [[Алтын Орда]]ның 32-ші ханы, онымен қоса [[Ақ Орда]] ханы, [[Ұрыс хан]]ның баласы. “Бахр әл-асрар” атты еңбекте Құйыршықтың ұзақ жылдар [[Әмір Темір]]дің сарайында тұрғаны айтылады.<ref>Куйурчук // Казахстан. Национальная энциклопедия. — Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. — Т. III. — <nowiki>ISBN 9965-9746-4-0</nowiki>. <small>(CC BY-SA 3.0)</small></ref> == Өмір баяны == 1378 жылы [[Тоқтамыс хан|Тоқтамыс]] [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орда]] жасақтарын талқандап, Құйыршықтың туған ағасы [[Темірмәлік хан|Темір-Мәлікті]] өлтіргеннен кейін, әмірлер мен билердің бір бөлігі [[Тоқтамыс хан|Тоқтамыс]] жағына өтті, ал басқалары [[Ұрыс хан|Ұрыс]] ханның ұрпақтарына адал болып қалды. Олардың кейбіреулері тұтқынға түсіп, өлім жазасына кесілді (мысалы [[Едіге|Едігенің]] әкесі [[Балтышақ]]), басқалары қашып үлгерді. [[Темірмәлік хан|Темір-Мәлік]] өлгеннен кейін, шығысқа қарай, [[Моғолстан]] шекарасына шегінген [[Ұрыс хан]] жақтастарын Ұрыстың кіші ұлы Құйыршық басқарды. [[Қашқар|Қашқардан]] Құйыршық пен оның жасақтары [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орда]] тағын қайтаруға көмектесер деген үмітпен [[Мәуереннаһр|Мавераннахр]] билеушісі [[Әмір Темір|Әмір Темірге]] келді. Сүйтіп Құйыршық 1395 жылға дейін Темірдің қол астында болды. 1390 жылы [[Әмір Темір|Ақсақ Темір]] [[Алтын Орда]] ханы [[Тоқтамыс хан|Тоқтамысқа]] қарсы үлкен жорыққа шықты. [[Ұлытау таулары|Ұлытау]] маңында [[Әмір Темір|Темірленг]] бұл жорығы туралы әйгілі [[Темір жазуы|тастаңба]] қалдырып кетті (бүгінде ескерткіш [[Эрмитаж|Эрмитаж мұражайында]])<ref>"A mysterious stone of Timur". Silk Roads World Heritage. 2016. Archived from the original on 26 June 2020. Retrieved 2 October 2020.</ref>. Бұл жорыққа Құйыршық та, әйгілі [[Едіге|әмір Едіге]] де [[Әмір Темір|Темірдің]] қолбасшылары ретінде қатысады. 1395 жылы [[Әмір Темір]] әскері [[Терек]] өзені алабында [[Тоқтамыс хан|Тоқтамыс]] әскерін шайқаста ойсырата жеңеді. [[Әмір Темір|Темір]] бұл жеңісінен кейін еш қорғаусыз қалған Алтын Орданы талқандап, бүкіл қалаларын жермен жексен қылып, мемлекетті қатты әлсіретеді. Бұл жорықтың мақсаты, кезінде өзі таққа отырғызған [[Тоқтамыс хан|Тоқтамысты]] жазалау ғана емес, [[Ұлы Жібек жолы|Ұлы Жібек Жолы]] сауда жолының [[Ұлы Жібек Жолының Қазақстандағы сілемі|солтүстік бағытын]] жойып, бүкіл сауданы [[Темір мемлекеті|өз ордасына]] бұру еді. Нәтижесінде [[Алтын Орда|Алтын Ордадағы]] орталық билік әлсіреп, мемлекет ыдырай бастайды. Жорықтан қайтар жолда, [[Еділ|Еділ өзені]] өткеліне келгенде [[Әмір Темір]] жанындағы Құйыршықты өзінің таңдаулы жасақтарының біріне басшы етіп, Алтын Орда тағына отырғызады. Сонымен қоса патшалық дәреженің белгісі – алтын зерлі шапан мен алтын белбеу сыйлайды. [[Едіге]] болса қасында беклербек болып тағайындалып, Құйыршықтың қызын өзіне әйел қылып алады. Алайда Құйыршықтың билігі бүкіл [[Алтын Орда|Алтын Ордаға]] тараған жоқ, оның қарауындағы аумақ ел ордасы [[Сарай-Берке|Сараймен]] шектелді. 1396 жылы [[Тоқтамыс хан|Тоқтамыс]] соңғы қалған жақтастарын жинап [[Алтын Орда|Алтын Орданың]] дәстүрлі астанасы [[Сарай-Берке|Сарай-Беркені]] басып алуға тырысады. Бірақ Құйыршық қаланы қорғап, [[Тоқтамыс хан|Тоқтамысты]] тағы бір жеңіліске ұшыратады. Бұдан кейін [[Тоқтамыс хан|Тоқтамыс]] Литва княздігіне қашып, билеушісі [[Витовт|Витовттен]] қамқор тауып, Орданы қайтару үшін көмек сұрайды.<ref>''Vernadsky, George.'' A History of Russia. — Yale University Press, 1969. — P. 75. — <nowiki>ISBN 0-300-00247-5</nowiki>. Архивная копия от 7 июня 2023 на Wayback Machine</ref> Құйыршықтың күшейуінен сескенген [[Едіге]], өзіне бағынатын хан іздеп, Құйыршықтың немере інісі [[Темірқұтылық хан|Темір Құтлұғпен]] бірігіп, 1397 жылы Құйыршықты [[Алтын Орда]] тағынан тайдырып, қашуға мәжбүрлейді.<ref>Seleznëv 174; Počekaev 2010: 181-187; Reva 2016: 704; May 2018: 307-308 considers Tīmūr Qutluq to be a Timurid protégé, but this is unlikely, given his desertion and his opposition to Quyurchuq.</ref> Осы жеңілістен кейін Құйыршық [[Алтын Орда|Алтын Ордадағы]] билік үшін күреске араласпай, [[Қыпшақ даласы|Шығыс Дешті Қыпшақ]] даласына, [[Орда-Ежен ұлысы|өз әулетінің]] ұлысы [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Ордаға]] шегінді. Құйыршық 1410 жылы қайтыс болғаннан кейін [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орда]] тағы оның ұлы [[Барақ хан (Алтын Орда)|Бараққа]] өтті.<ref>Барак-хан // Казахстан. Национальная энциклопедия. — Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2004. — Т. I. — <nowiki>ISBN 9965-9389-9-7</nowiki>. <small>(CC BY-SA 3.0)</small></ref> == Жанұясы == Құйыршық [[Ұрыс хан|Ұрыс ханның]] кіші ұлы, ағалары [[Құтлұғ Бұға|Құтлұғ Бұға,]] [[Тоқтақия хан|Тоқтақия,]] [[Темірмәлік хан|Темірмәлік]] бәрі [[Әмір Темір]] және [[Тоқтамыс хан|Тоқтамыспен]] болған соғыстарда қайтыс болды. Өзінің үш ұлы – [[Барақ хан (Алтын Орда)|Барақ-хан]], Ракый, Баянды-сұлтан және бір қызы Сүйіндім-бегім ([[Едіге|Едігенің]] әйелі) болды.<ref>''Сабитов Ж. М.'' Генеалогия Джучидов в 13-18 веках // Генеалогия Торе. — Алма-Ата, 2008. — 326 с. — 1000 экз. — <nowiki>ISBN 9965-9416-2-9</nowiki>.</ref> [[Барақ хан (Алтын Орда)|Барақтың]] ұлы [[Жәнібек хан|Жәнібек]] 1465 жылы [[Керей хан|Керей]] ағасымен [[Қазақ хандығы|Қазақ хандығын]] құрады. == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} {{Алтын Орда хандары}} {{Ақ Орда хандары}} [[Санат:Орда Ежен әулеті]] [[Санат:Алтын Орда хандары]] [[Санат:Ақ Орда хандары]] 6iw6wozmqml2vs7pxx7fj202zsqhe59 10 58856 3479694 3479355 2025-06-13T15:02:21Z Nurtenge 93712 3479694 wikitext text/x-wiki {{Басты бет/Түйін | түйін = {{flatlist| '''[[Портал:Ағымдағы оқиғалар|Ағымдағы оқиғалар:]]''' [[Үндістан мен Пәкістан арасындағы қақтығыс (2025)|Үндістан мен Пәкістан арасындағы қақтығыс]] • [[Грузиядағы парламент сайлауынан кейінгі наразылықтар (2024)|Грузиядағы наразылық шаралары]] • [[Ресейдің Украинаға басып кіруі]] {{Small|([[Ресейдің Украинаға басып кіру хронологиясы (2022 жылдан бастап)|хронологиясы]], [[Курск облысындағы шайқастар (2024 жылдан)|Курск облысындағы шайқастар]])}} }} <!-- Ағымдағы оқиғалардың бірінің суреттемесі --> [[Сурет:Lee Jae-myung's Portrait (2024.2) (cropped).jpg|оңға|100px]] <!-- Нақты оқиғалар --> * [[12 маусым]] — Үндістанның [[Ахмадабад]] қаласында '''[[Ахмадабад маңындағы Boeing 787 апаты|Boeing 787 апатынан]]''' 260-тан аса адам қаза тапты. * [[10 маусым]] — Аустрияның [[Грац]] қаласындағы [[Орта мектеп|орта мектептегі]] '''[[Грац мектебіндегі атыс|атыстан]]''' он бір адам қаза тапты. * [[3 маусым]] — Оңтүстік Кореядағы '''[[Корея Республикасындағы президент сайлауы (2025)|президенттік сайлау]]''' нәтижесінде [[Ли Чжэ Мён]] (''суретте'') жаңа [[Корея Республикасының президенті]] болып сайланды. * [[1 маусым]] — '''[[«Өрмек» операциясы]]''' нәтижесінде FPV-дрондарымен Ресейдің бірқатар әскери ұшақтары жойылды. * [[1 маусым]] — [[Кароль Навроцкий]] жаңа [[Польша президенті]] болып '''[[Польшадағы президент сайлауы (2025)|сайланды]]'''. * [[31 мамыр]] — «[[Пари Сен-Жермен]]<nowiki/>» клубы [[УЕФА Чемпиондар Лигасы]]ның финалында [[Интернационале|Интерді]] 5:0 есебімен '''[[УЕФА Чемпиондар Лигасының финалы 2025|жеңді]]'''. }} <noinclude> {{doc}} </noinclude> puhwho0ato80q2uyycmi9fqqij22iag 3479695 3479694 2025-06-13T15:04:07Z Nurtenge 93712 3479695 wikitext text/x-wiki {{Басты бет/Түйін | түйін = {{flatlist| '''[[Портал:Ағымдағы оқиғалар|Ағымдағы оқиғалар:]]''' [[Үндістан мен Пәкістан арасындағы қақтығыс (2025)|Үндістан мен Пәкістан арасындағы қақтығыс]] • [[Грузиядағы парламент сайлауынан кейінгі наразылықтар (2024)|Грузиядағы наразылық шаралары]] • [[Ресейдің Украинаға басып кіруі]] {{Small|([[Ресейдің Украинаға басып кіру хронологиясы (2022 жылдан бастап)|хронологиясы]], [[Курск облысындағы шайқастар (2024 жылдан)|Курск облысындағы шайқастар]])}} }} <!-- Ағымдағы оқиғалардың бірінің суреттемесі --> [[Сурет:Air India Boeing 787-8 VT-ANB NRT (15922475860) - crop.jpg|оңға|150px|Air India Boeing 787-8 ұшағы 2014 жылы]] <!-- Нақты оқиғалар --> * [[12 маусым]] — Үндістанның [[Ахмадабад]] қаласында '''[[Ахмадабад маңындағы Boeing 787 апаты|Boeing 787 апатынан]]''' (''суретте'') 260-тан аса адам қаза тапты. * [[10 маусым]] — Аустрияның [[Грац]] қаласындағы [[Орта мектеп|орта мектептегі]] '''[[Грац мектебіндегі атыс|атыстан]]''' он бір адам қаза тапты. * [[3 маусым]] — Оңтүстік Кореядағы '''[[Корея Республикасындағы президент сайлауы (2025)|президенттік сайлау]]''' нәтижесінде [[Ли Чжэ Мён]] жаңа [[Корея Республикасының президенті]] болып сайланды. * [[1 маусым]] — '''[[«Өрмек» операциясы]]''' нәтижесінде FPV-дрондарымен Ресейдің бірқатар әскери ұшақтары жойылды. * [[1 маусым]] — [[Кароль Навроцкий]] жаңа [[Польша президенті]] болып '''[[Польшадағы президент сайлауы (2025)|сайланды]]'''. * [[31 мамыр]] — «[[Пари Сен-Жермен]]<nowiki/>» клубы [[УЕФА Чемпиондар Лигасы]]ның финалында [[Интернационале|Интерді]] 5:0 есебімен '''[[УЕФА Чемпиондар Лигасының финалы 2025|жеңді]]'''. }} <noinclude> {{doc}} </noinclude> jbyokpz0yadplweajj9m7e0fbmh2ycf 3479696 3479695 2025-06-13T15:04:24Z Nurtenge 93712 3479696 wikitext text/x-wiki {{Басты бет/Түйін | түйін = {{flatlist| '''[[Портал:Ағымдағы оқиғалар|Ағымдағы оқиғалар:]]''' [[Үндістан мен Пәкістан арасындағы қақтығыс (2025)|Үндістан мен Пәкістан арасындағы қақтығыс]] • [[Грузиядағы парламент сайлауынан кейінгі наразылықтар (2024)|Грузиядағы наразылық шаралары]] • [[Ресейдің Украинаға басып кіруі]] {{Small|([[Ресейдің Украинаға басып кіру хронологиясы (2022 жылдан бастап)|хронологиясы]], [[Курск облысындағы шайқастар (2024 жылдан)|Курск облысындағы шайқастар]])}} }} <!-- Ағымдағы оқиғалардың бірінің суреттемесі --> [[Сурет:Air India Boeing 787-8 VT-ANB NRT (15922475860) - crop.jpg|оңға|150px|Air India Boeing 787-8 ұшағы 2014 жылы]] <!-- Нақты оқиғалар --> * [[12 маусым]] — Үндістанның [[Ахмадабад]] қаласындағы '''[[Ахмадабад маңындағы Boeing 787 апаты|Boeing 787 апатынан]]''' (''суретте'') 260-тан аса адам қаза тапты. * [[10 маусым]] — Аустрияның [[Грац]] қаласындағы [[Орта мектеп|орта мектептегі]] '''[[Грац мектебіндегі атыс|атыстан]]''' он бір адам қаза тапты. * [[3 маусым]] — Оңтүстік Кореядағы '''[[Корея Республикасындағы президент сайлауы (2025)|президенттік сайлау]]''' нәтижесінде [[Ли Чжэ Мён]] жаңа [[Корея Республикасының президенті]] болып сайланды. * [[1 маусым]] — '''[[«Өрмек» операциясы]]''' нәтижесінде FPV-дрондарымен Ресейдің бірқатар әскери ұшақтары жойылды. * [[1 маусым]] — [[Кароль Навроцкий]] жаңа [[Польша президенті]] болып '''[[Польшадағы президент сайлауы (2025)|сайланды]]'''. * [[31 мамыр]] — «[[Пари Сен-Жермен]]<nowiki/>» клубы [[УЕФА Чемпиондар Лигасы]]ның финалында [[Интернационале|Интерді]] 5:0 есебімен '''[[УЕФА Чемпиондар Лигасының финалы 2025|жеңді]]'''. }} <noinclude> {{doc}} </noinclude> clxnrqk0396ht1kq4yg50gxm3vp02u6 3479697 3479696 2025-06-13T15:08:58Z Nurtenge 93712 3479697 wikitext text/x-wiki {{Басты бет/Түйін | түйін = {{flatlist| '''[[Портал:Ағымдағы оқиғалар|Ағымдағы оқиғалар:]]''' [[Үндістан мен Пәкістан арасындағы қақтығыс (2025)|Үндістан мен Пәкістан арасындағы қақтығыс]] • [[Грузиядағы парламент сайлауынан кейінгі наразылықтар (2024)|Грузиядағы наразылық шаралары]] • [[Ресейдің Украинаға басып кіруі]] {{Small|([[Ресейдің Украинаға басып кіру хронологиясы (2022 жылдан бастап)|хронологиясы]], [[Курск облысындағы шайқастар (2024 жылдан)|Курск облысындағы шайқастар]])}} }} <!-- Ағымдағы оқиғалардың бірінің суреттемесі --> [[Сурет:Prime Minister of Bharat, Shri Narendra Damodardas Modi looks on at the wreckage of the crashed Air India Flight 171.jpg|оңға|150px]] <!-- Нақты оқиғалар --> * [[12 маусым]] — Үндістанның [[Ахмадабад]] қаласындағы '''[[Ахмадабад маңындағы Boeing 787 апаты|Boeing 787 апатынан]]''' (''суретте'') 260-тан аса адам қаза тапты. * [[10 маусым]] — Аустрияның [[Грац]] қаласындағы [[Орта мектеп|орта мектептегі]] '''[[Грац мектебіндегі атыс|атыстан]]''' он бір адам қаза тапты. * [[3 маусым]] — Оңтүстік Кореядағы '''[[Корея Республикасындағы президент сайлауы (2025)|президенттік сайлау]]''' нәтижесінде [[Ли Чжэ Мён]] жаңа [[Корея Республикасының президенті]] болып сайланды. * [[1 маусым]] — '''[[«Өрмек» операциясы]]''' нәтижесінде FPV-дрондарымен Ресейдің бірқатар әскери ұшақтары жойылды. * [[1 маусым]] — [[Кароль Навроцкий]] жаңа [[Польша президенті]] болып '''[[Польшадағы президент сайлауы (2025)|сайланды]]'''. * [[31 мамыр]] — «[[Пари Сен-Жермен]]<nowiki/>» клубы [[УЕФА Чемпиондар Лигасы]]ның финалында [[Интернационале|Интерді]] 5:0 есебімен '''[[УЕФА Чемпиондар Лигасының финалы 2025|жеңді]]'''. }} <noinclude> {{doc}} </noinclude> dkfipdgaqdf1566k4324rpmsj6hslpy 3479699 3479697 2025-06-13T15:14:18Z Nurtenge 93712 3479699 wikitext text/x-wiki {{Басты бет/Түйін | түйін = {{flatlist| '''[[Портал:Ағымдағы оқиғалар|Ағымдағы оқиғалар:]]''' [[Үндістан мен Пәкістан арасындағы қақтығыс (2025)|Үндістан мен Пәкістан арасындағы қақтығыс]] • [[Грузиядағы парламент сайлауынан кейінгі наразылықтар (2024)|Грузиядағы наразылық шаралары]] • [[Ресейдің Украинаға басып кіруі]] {{Small|([[Ресейдің Украинаға басып кіру хронологиясы (2022 жылдан бастап)|хронологиясы]], [[Курск облысындағы шайқастар (2024 жылдан)|Курск облысындағы шайқастар]])}} }} <!-- Ағымдағы оқиғалардың бірінің суреттемесі --> [[Сурет:Prime Minister of Bharat, Shri Narendra Damodardas Modi looks on at the wreckage of the crashed Air India Flight 171.jpg|оңға|150px]] <!-- Нақты оқиғалар --> * [[13 маусым]] — [[Израиль]] [[Иран]]ға қарсы '''[[Израильдің Иранға соққысы (2025)|әскери операция]]''' бастады. * [[12 маусым]] — Үндістанның [[Ахмадабад]] қаласындағы '''[[Ахмадабад маңындағы Boeing 787 апаты|Boeing 787 апатынан]]''' (''суретте'') 260-тан аса адам қаза тапты. * [[10 маусым]] — Аустрияның [[Грац]] қаласындағы [[Орта мектеп|орта мектептегі]] '''[[Грац мектебіндегі атыс|атыстан]]''' он бір адам қаза тапты. * [[3 маусым]] — Оңтүстік Кореядағы '''[[Корея Республикасындағы президент сайлауы (2025)|президенттік сайлау]]''' нәтижесінде [[Ли Чжэ Мён]] жаңа [[Корея Республикасының президенті]] болып сайланды. * [[1 маусым]] — '''[[«Өрмек» операциясы]]''' нәтижесінде FPV-дрондарымен Ресейдің бірқатар әскери ұшақтары жойылды. * [[1 маусым]] — [[Кароль Навроцкий]] жаңа [[Польша президенті]] болып '''[[Польшадағы президент сайлауы (2025)|сайланды]]'''. }} <noinclude> {{doc}} </noinclude> 2m7hsl0lhdb1yojzfst09efxn7ugncs 0 59707 3479816 3380204 2025-06-14T00:38:39Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3479816 wikitext text/x-wiki {{Жазушы |Есімі = Сабыр Шеркешбайұлы Адай |Шынайы есімі = |Суреті = |Ені = |Суреттің аты = |Туған кездегі есімі = |Лақап аты = |Туған күні = 30.09.1960 |Туған жері = {{туғанжері|Қарақалпақстан|Қарақалпақстанда}} |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = {{KAZ}} |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Мансабы = Мәдениет қызметкері, ақын |Жұбайы = Нәсіп Адаева |Балалары = Дина Адаева, Жания Адаева, Нұржан Адаев, Шынар Адаева, Баян Адаева, Қасым Адаев, Исматулла Адай |Шығармашылық жылдары = |Бағыты = |Жанры = |Шығармалардың тілі = қазақ тілі |Дебюті = |Марапаттары = {{{!}} {{!}}{{Құрмет ордені}}{{!}}{{!}}{{Астанаға 10 жыл медалі}} {{!}}} {{{!}} {{!}}{{Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері}} {{!}}} |Сыйлықтары = Поэзия номинациясы бойынша Халықаралық Махамбет сыйлығы<br />Президент сыйлығының иегері<br />Халықаралық "Алаш" сыйлығы. |Қолтаңбасы = |Сайты = |Commons = }} '''Сабыр Шеркешбайұлы Адай''' ([[30 қыркүйек]] [[1960 жыл|1960]], [[Шоманай ауданы]], [[Қарақалпақстан]]) — қазақ [[ақын]]ы. [[Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері]] ([[2003]]). Махамбет атындағы халықаралық сыйлықтың иегері ([[2006]]). Президент сыйлығының иегері (2006). [[Құрмет ордені]]нің иегері (2017). Халықаралық "Алаш" сыйлығының лауреаты (2021)<ref>http://7292info.kz/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171106035222/http://7292info.kz/ |date=2017-11-06 }}</ref>. == Толығырақ == [[Байұлы]] тайпасы [[Адай]] руы Құнанорыс бөлімінен шыққан.<ref>{{кітап|авторы= Көптілеу Ізтұрғанұлы|бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы= Құнанорыс адай шежіресі|шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны= Алматы|баспасы= Өнер|жыл= 2014|томы= |беттері= |барлық беті= 728|сериясы= |isbn= 978-601-209-179-3|тиражы= 1500}}</ref> * Сабыр Шеркешбайұлы Адай [[1960 жыл]]ы [[30 қыркүйек]]те [[Қарақалпақстан]] [[Шоманай ауданы]]нда дүниеге келген. * Алматы эстрада, цирк өнер студиясының күй класын бітірген (1981). [[Орал]] педагогикалық институтында оқыған. * 1981 – 1984 жылдары Бейнеу аудандық мәдениет үйінінің көркемдік жетекшісі. * 1984 – 1990 жылдары аудандық мәдениет үйінің директоры. * 1989 – 1993 жылдары аралығында өткен республикалық ақындар айтысының жеңімпазы. Ақтауда Қашаған ақынның, Ақтөбеде Есет батырдың, Әбубәкір Кердерінің, Байғанинде Асау-Барақтың, Оралда Сырым батырдың, Шымкентте Үш би (Ордабасы), Көкшетауда Абылай ханның тойларында және Орта Азия – Қазақстан ақындарының айтысында жүлделі орындарға ие болған. * 1991 – 1996 жылдары аудандық мәдениет бөлімі меңгерушісінің орынбасары. * 1997 – 1999 жылдары Маңғыстау облыстық мәдениет басқармасы жанындағы ғылыми-әдістемелік орталықта шығармашылық бөлімінің бастығы. * 1999 – 2002 жылдары облыстық мәдениет басқармасы бастығының орынбасары. * 2001 - 2006 аралығында Республикалыық "Үш қиян" газетінде қызмет атқарды. * 2005 - 2011 "Адай" қорының президенті. "Otpan - Отпан" газетінің құрылтайшысы. * 2004 жылы "Адай Ата - Отпан тау" этно-мәдени орталығын салу идеясының авторы және ұйымдастырушысы. == Шығармашылығы == * "Таңғы нөсер" (1990) атты өлеңдер жинағы. * "Кетемін көкке жұлдыз боп" (1996) атты өлеңдер жинағы. * "Жұмбақ түннің жылуы" (1999) атты өлеңдер жинағы. * "Әр қазақ – менің жалғызым" (2002) атты өлеңдер жинағы. * “Адай Ата” кітабы (2005-2007) ж.ж * "Қазақстан - Жалғыз Ұлы Қазақтың" (2010) атты өлеңдер жинағы. * "Серттесу" (Таңдамалы) (2011) атты өлеңдер жинағы. * "Қарапайым қағидалар" (2013) * [http://7292info.kz/sabyr-adaidyn-altyn-zer-shygarmashylyk-keshi-otti-photo/ "Алтынзер"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171224095808/http://7292info.kz/sabyr-adaidyn-altyn-zer-shygarmashylyk-keshi-otti-photo/ |date=2017-12-24 }} (Ұлт пен Ұл) - (2016) атты өлеңдер жинағы. * "Керуен көшеді..."(Адай ата - Отпан тау” этномәдени орталығы және деректер мен қағидалар) (2019) * "Нәзира" (2020) атты өлеңдер жинағы. * "Уыз ана" (2021) атты өлеңдер жинағы және сахналық қойылым. * "Ер Жалау" (2022) атты жыр жинағы. * "Мырзалы Хан" (2023) атты жыр жинағы. Алматы қаласы. * "Әр қазақ – менің жалғызым" (Таңдамалы) (2023) атты өлеңдер жинағы. * "Алаштың Әлімханы" (2024) атты жыр жинағы. Алматы қаласы. == Марапаттары == * [[1987]] — Бүкілодақтық халық шығармалық фестивалінің лауреаты * [[2003 жыл]]дан Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі * Халықаралық ЮНЕСКО-ның аясында өткен Махамбет Өтемісұлының 200 жылдық мерейтойы қарсаңындағы әдеби шығармашылық байқауының жүлдегері (2003). Поэзия номинациясы бойынша Халықаралық Махамбет сыйлығының лауреаты * [[2003 жыл]]ы Президент жарлығымен [[Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері]] құрметті атағы берілді. * Президент сыйлығының иегері (2006). * Бейнеу (2005), Маңғыстау (2007), Мұнайлы (2017), Түпқараған (2017) аудандарының және Ақтау (2020), Жаңаөзен (2021) қалаларының «Құрметті азаматы» мәртебесімен марапатталған. * [[2017]] — ҚР Президентінің жарлығымен [[Құрмет ордені]]мен марапатталған. * Халықаралық "Алаш" сыйлығының лауреаты (2021) * Ш. Есенов атындағы Каспий технологиялар жане инжиниринг университетінің Құрметті Профессоры.<ref>Қазақстан жазушылары: Анықтамалық/Құрастырушы: Қамшыгер Саят, Жұмашева Қайырниса — Алматы: «Аң арыс» баспасы, 2009 жыл</ref><ref>“ Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.ISBN 9965-26-096-6</ref> ҚОСЫМША МӘЛІМЕТТЕР: * [[2008]] — "Астанаға 10 жыл" медалі * «Қосай» Атаның 500 жылдық медалі (05.05.2010) * ҚР Тәуелсіздігіне 20 жыл мерекелік медалі (10.11.2011) * Маңғыстау облысының дамуына қосқан үлесі үшін (2013 жыл) * ҚР Тәуелсіздігіне 25 жыл мерекелік медалі (29.11.2016) * "Қашаған ақын" атындағы естелік медалімен марапатталады. * «Ақтау қаласына 50 жыл» естелік медалі * «Отпан тау» тарихи этно-мәдени кешеніне сіңірген авторлық еңбегі үшін «Адай-Ата» төс белгісі * «Төлеген Айбергеновке 80 жыл» естелік медалі * Асау-Барақ 250-270 жылдығына медалі * Маңғыстау ауданының әлеуметтік-экономикалық дамуына қосқан үлесі үшін (қазан, 2018 жыл) * "Қалнияз жырау" атаның естелік медалімен марапатталады(2019 жыл). * Халықаралық "Қазақ тілі" қоғамы мемлекеттік тілді насихаттау мен оны өмірге ендірудегі қайраткерлігі үшін "Ана тілі" айрықша белгісімен марапатталды (2020). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан ақындары]] [[Санат:Айтыс ақындары]] [[Санат:Маңғыстау ауданының құрметті азаматтары]] [[Санат:Республикалық эстрада цирк колледжі түлектері]] 9kjno079z8bak6wicjhfulku03zhh8f 0 90489 3479781 2144785 2025-06-13T19:40:04Z ShadZ01 56180 3479781 wikitext text/x-wiki '''Симуляция''' — аталмыш дертпен ауырмайтын адамның әлгі кеселді немесе оның жекелеген симптомдарының белгілерін жалған бейнелеуі. Айыру белгілерін: адам заңды айналып өтіп игілікті иелену мақсатын көздегенде немесе әлденені орындаудан қашқақтағысы келгенде ([[жәрдемақы]] алу, әсери қызметтен бой тасалау) жасайтын қасақана көлгірлік; адамның ауру жағдайы тудыратын [[патология]]лық күйін жүйке ауруының белгісі ретінде бағалау. Оның қарама-қарсы белгісі дертін жасыру, айтпай қалу (мысалы, жұмысқа қабылдау кезінде конкурсқа қатысу мақсатымен) болып табылады. Бұл белгілі бір [[заң]]дық салдарларға апарып соғатын — ''диссимуляция'' болып табылады.<ref>Орысша-қазақша заңдық түсіндірме сөздік-анықтамалық. — Алматы: «Жеті жарғы» баспасы, 2008 жыл. ISBN 9965-11-274-6</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} {{stub:Заң}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Құқық]] [[Санат:Заң]] n8wp2vpm5h2c4rgt4mz6mz416iewjd2 0 97916 3479759 3319934 2025-06-13T18:26:23Z Amherst99 4439 3479759 wikitext text/x-wiki '''Виртуоз''' ({{lang-it|virtuoso}},{{lang-la|virtus}} - [[күш]], [[ерлік]], [[талант]]) -музыкалық шығарманың, рольдің, сурет өнерінің техникалық қиындықтарын жете меңгерген музыкант, артист, суретші. "Виртуоз" термині көбінесе музыкант-орындаушыларға - скрипкашыларға, пианисттерге, виолончельшілерге, домбырашыларға, әншілерге және басқа музыканттарға қолданылады. Виртуоздық өнер музыкалық шығарманың мазмұнын тыңдаушыға толық жеткізуге мүмкіндік береді, ал орындаушының жалаң виртуоздықпен машықтануы шығарманың мазмұнын ашуға белгілі нұқсан келтіруі де мүмкін.<ref name="source1">“Қазақ Энциклопедиясы”, 2 том</ref> '''Әлемге танымал виртуоздар:''' * [[Джими Хендрикс]] - гитарист виртуоз * [[Би Би Кинг]] - блюз-гитарист виртуоз * [[Святослав Рихтер]] - пианист виртуоз * [[Марта Аргерих]] - пианист виртуоз * [[Бадди Холли]] - рок-н-роллдың бастаушысы, я гитарист виртуоз Және тағы басқа көптеген әлемге танымал виртуоздар бар. Ал қазақстандық виртуозлардың бірі - [[Рахат-Би Төлегенұлы Әбдісағин]], [[Төлепберген Әбдірәшев]], [[Алексей Лодочников]] және тағы көптеген басқа әлемдік ғана болмай, қазақ виртуоздарда тола. ==Дереккөздер</span>== <references/> {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Мәдениет]] {{stub}} 8my7zdzfhp05t0extcr6upbvjykj0aw 3479760 3479759 2025-06-13T18:26:35Z Amherst99 4439 3479760 wikitext text/x-wiki '''Виртуоз''' ({{lang-it|virtuoso}},{{lang-la|virtus}} - [[күш]], [[ерлік]], [[талант]]) - музыкалық шығарманың, рольдің, сурет өнерінің техникалық қиындықтарын жете меңгерген музыкант, артист, суретші. "Виртуоз" термині көбінесе музыкант-орындаушыларға - скрипкашыларға, пианисттерге, виолончельшілерге, домбырашыларға, әншілерге және басқа музыканттарға қолданылады. Виртуоздық өнер музыкалық шығарманың мазмұнын тыңдаушыға толық жеткізуге мүмкіндік береді, ал орындаушының жалаң виртуоздықпен машықтануы шығарманың мазмұнын ашуға белгілі нұқсан келтіруі де мүмкін.<ref name="source1">“Қазақ Энциклопедиясы”, 2 том</ref> '''Әлемге танымал виртуоздар:''' * [[Джими Хендрикс]] - гитарист виртуоз * [[Би Би Кинг]] - блюз-гитарист виртуоз * [[Святослав Рихтер]] - пианист виртуоз * [[Марта Аргерих]] - пианист виртуоз * [[Бадди Холли]] - рок-н-роллдың бастаушысы, я гитарист виртуоз Және тағы басқа көптеген әлемге танымал виртуоздар бар. Ал қазақстандық виртуозлардың бірі - [[Рахат-Би Төлегенұлы Әбдісағин]], [[Төлепберген Әбдірәшев]], [[Алексей Лодочников]] және тағы көптеген басқа әлемдік ғана болмай, қазақ виртуоздарда тола. ==Дереккөздер</span>== <references/> {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Мәдениет]] {{stub}} 7t9otgdk6jwzhyduecvx3ll2tn4wf82 3479762 3479760 2025-06-13T18:29:11Z Amherst99 4439 3479762 wikitext text/x-wiki '''Виртуоз''' ({{lang-it|virtuoso}},{{lang-la|virtus}} - [[күш]], [[ерлік]], [[талант]]) – музыкалық шығарманың, рольдің, сурет өнерінің техникалық қиындықтарын жете меңгерген музыкант, артист, суретші. "Виртуоз" термині көбінесе музыкант-орындаушыларға - скрипкашыларға, пианисттерге, виолончельшілерге, домбырашыларға, әншілерге және басқа музыканттарға қолданылады. Виртуоздық өнер музыкалық шығарманың мазмұнын тыңдаушыға толық жеткізуге мүмкіндік береді, ал орындаушының жалаң виртуоздықпен машықтануы шығарманың мазмұнын ашуға белгілі нұқсан келтіруі де мүмкін.<ref name="source1">“Қазақ Энциклопедиясы”, 2 том</ref> '''Әлемге танымал виртуоздар:''' * [[Джими Хендрикс]] - гитарист виртуоз * [[Би Би Кинг]] - блюз-гитарист виртуоз * [[Святослав Рихтер]] - пианист виртуоз * [[Марта Аргерих]] - пианист виртуоз * [[Бадди Холли]] - рок-н-роллдың бастаушысы, я гитарист виртуоз Және тағы басқа көптеген әлемге танымал виртуоздар бар. Ал қазақстандық виртуозлардың бірі - [[Рахат-Би Төлегенұлы Әбдісағин]], [[Төлепберген Әбдірәшев]], [[Алексей Лодочников]] және тағы көптеген басқа әлемдік ғана болмай, қазақ виртуоздарда тола. ==Дереккөздер</span>== <references/> {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Мәдениет]] {{stub}} ta8mot7tu4akx8xy367i0tb5dtvh0kk 3479764 3479762 2025-06-13T18:29:29Z Amherst99 4439 3479764 wikitext text/x-wiki '''Виртуоз''' ({{lang-it|virtuoso}}, {{lang-la|virtus}} - [[күш]], [[ерлік]], [[талант]]) – музыкалық шығарманың, рольдің, сурет өнерінің техникалық қиындықтарын жете меңгерген музыкант, артист, суретші. "Виртуоз" термині көбінесе музыкант-орындаушыларға - скрипкашыларға, пианисттерге, виолончельшілерге, домбырашыларға, әншілерге және басқа музыканттарға қолданылады. Виртуоздық өнер музыкалық шығарманың мазмұнын тыңдаушыға толық жеткізуге мүмкіндік береді, ал орындаушының жалаң виртуоздықпен машықтануы шығарманың мазмұнын ашуға белгілі нұқсан келтіруі де мүмкін.<ref name="source1">“Қазақ Энциклопедиясы”, 2 том</ref> '''Әлемге танымал виртуоздар:''' * [[Джими Хендрикс]] - гитарист виртуоз * [[Би Би Кинг]] - блюз-гитарист виртуоз * [[Святослав Рихтер]] - пианист виртуоз * [[Марта Аргерих]] - пианист виртуоз * [[Бадди Холли]] - рок-н-роллдың бастаушысы, я гитарист виртуоз Және тағы басқа көптеген әлемге танымал виртуоздар бар. Ал қазақстандық виртуозлардың бірі - [[Рахат-Би Төлегенұлы Әбдісағин]], [[Төлепберген Әбдірәшев]], [[Алексей Лодочников]] және тағы көптеген басқа әлемдік ғана болмай, қазақ виртуоздарда тола. ==Дереккөздер</span>== <references/> {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Мәдениет]] {{stub}} 94yo9hain7g748z7997xyr5kkm9t0xe 0 100283 3479770 3123720 2025-06-13T18:53:18Z Қалмахан 169190 3479770 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Ержан Қалмахан |Шынайы есімі = |Сурет = Ержан Қалмахан.jpg |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 05.02.1974 |Туған жері = Түркістан обылысы,Келес ауданы |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = {{байрақ|Қазақстан}} |Ұлты = [[Қазақтар|Қазақ]] |Мансабы = |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Марапаттары = |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Қалмахан Сейтұлы Ержан''' ([[1974]] жылы туған) - PhD докторы, қауымдастырылған профессор. Нұр-Мүбарак университетінің ғылыми кеңес, Ислам ілімдері факультетінің және Араб тілі және гуманитарлық пәндер факультетінің кеңесі мүшесі. 2021ж-2025ж. Нұр-Мүбарак Египет Ислам мәдениеті университетінде аға оқытушы әрі аталған университеттің Ислам ілімдері факультетінде декан орынбасары, 2025 жылдан бастап Жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру бөлімінің басшысы болып қызмет атқарады..<ref>Ислам. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2010 ISBN 9965-26-322-1</ref> == Білімі == * 1991-1995 жж. [[Қ.А.Яссауи атындағы Халықаралық Қазақ-Түрік университеті]] /бакалавр/философ, дінтанушы және араб тілінің оқытушысы. * 1995-1997 жж. [[Қ.А.Яссауи атындағы Халықаралық Қазақ-Түрік университеті]] /магистратура/ дінтану. * 1998-2003 жж. Түркия Республикасы, Анкара университеті, Әлеуметтік ғылымдар институты, Теология факультеті/докторантура/калам; * 2002-2006 жж. Қ.А. Яссауи атындағы Халықаралық Қазақ-Түрік университеті, Тарих-философия факультеті Дінтану кафедрасының доцент м.а. * 2005-2008 жж. Қ.А. Яссауи атындағы Халықаралық Қазақ-Түрік университеті, Тарих-философия факультеті   Дінтану кафедрасының меңгерушісі. * 2017ж 03 мамыр Философия мамандығы бойынша Қауымдастырылған профессор (доцент); * 2008-2014жж. Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті, Дінтану кафедрасының доценті. Қауымдастырылған профессор (доцент); * 2014ж.-2020ж. Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті Дінтану кафедрасының меңгерушісі; * 2021ж-2025ж. Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті Ислам ілімдері факультеті декан орынбасары * 2025ж- Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті Жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру бөлім басшысы. == Ғылыми еңбектері == 1.   Әбу Мансур Мұхаммед әл-Матуриди, Әлеуметтік-Гуманитарлық өлшемдегі Қазақстан және Еуразиялық кеңістік. Баяндама. 23-24 қараша. – Қарағанды, 2006. Б. 47-48 2.    Пайғамбарлардың жіберілу мақсаты, Қарағанды университетінің Хабаршысы. Тарих, философия құқық сериясы. – Қарағанды, 2007 - №1 (45). Б. 146-148 3.  Исламдағы пайғамбарларға қажеттілік, ҚазҰУ Хабаршысы, Философия сериясы. Мәдениеттану сериясы, саясаттану сериясы. – Алматы, 2008 - №1 (30). бб. 40-42 4. Матуриди мектебінің ірі өкілдері туралы, «Ислам өркениеті және Қазақстандағы діни мәселелер» атты халықаралық ғылыми-теориялық конференция материалдары. ҚР Білім және ғылым министрлігі. Қ.А.Ясауи атындағы ХҚТУ. Кембридж университеті Орталық Азия Форумы. 3-5 қараша. – Түркістан, 2009. Тұран. Б. 27-30 5.  Куфа қаласы – Әбу Ханифаның туып-өскен жері, Ханафи мәзһабының негізін салушы Хазірет Нұғман ибн Сәбит Әбу Ханифаның туғанына 1350 жыл. «Имам Ағзам Әбу Ханифа мәзһабы және қазіргі заман» атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материялдары, Атамұра, – Алматы, 2009. Б. 169-172 6.  Періштелердің жаратылу мақсаты мен міндеттері, «Исламтану және араб филологиясы мәселелері» атты IV халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция метриалдары. – Алматы, 2009. Б. 111-1114 7.  Періштелерге иман, Алматы: 2010. – 89 бет 8. Пайғамбарларға иман, Алматы: 2010. – 120 бет. 9.   Пайғамбарлар тарихы, Алматы: 2010. – 352 бет 10.  Имам Матуриди ақидасы (пайғамбарларға иман), Алматы: 2011.  – 176 бет. 11.  Діни білім негізі медреседе, Қожа Ахмет Ясауи тағлымы және Қазақстандағы діни білім беру мәселелері, халықаралық симпозиум материалдары. – Түркістан, 2011. «Тұран» баспасы. 12.  Әбу-л Муин ән-Нәсафи еңбектерінің ислам ғылымдарына қосқан үлесі, ҚР БжҒМ, Қ.А.Ясауи атындағы ХҚТУ «Түркі дүниесіндегі ислам ғылымдарының ролі» атты халықаралық ғылыми конференция материалдары, 26-27 сәуір. –Түркістан, 2012. 13. Абу Мансур Аль-Матуриди и его взгляды, IX Международная научно-практическая конференция. «Научный прогресс на рубеже тысячелетий–2013». Философия религии. – Чехия/Прага 27.05.2013 – 05.06.2013. С. 67-70 14.   Әбу Мансур әл-Матуриди және оның өмір сүрген дәуірі, «Исламтану және араб филологиясы мәселелері» атты IX халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары, – Алматы, 2013. Б. 87-96 15.   Ислам ақидасы (оқу құралы), Алматы: «Нұр-Мүбарак» университеті, 2014. – 320 бет 16. Матуриди ақидасы – Әбу Ханифа ілімінің жалғасы, Алматы: Алматы қаласының әкімдігі. 2014. – 62 б. 17. Діни білім беру орталықтары: кеше және бүгін, «Нұр-Мүбарак» Египет ислам мәдениеті университеті «Исламтану және араб филологиясы мәселелері» атты XIII халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары, – Алматы, 2014. Б. 74-81 18. Әбу Мансур Әл-Матуриди және оның еңбектері, ҚР Ұлттық Ғылым Академиясының Хабарлары. Қоғамдық және гуманитарлық ғылымдар сериясы.  №5 (303) қыркүйек-қазан 2015. –Алматы, Б. 265-271 19. Ислам тарихындағы Куфа қаласының тарихи маңыздылығы, Адам әлемі. Философиялық және қоғамдық-гуманитарлық журнал. 3-4 (65-66). –Алматы, 2015. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{wikify}} {{Islam-stub}} 63dnctxm1pjmcmqwfv79amh3de68xn0 0 101393 3479903 3403103 2025-06-14T08:29:13Z Batyrbek.kz 5623 3479903 wikitext text/x-wiki {{Мешіт | мешіт атауы = Мәшһүр Жүсіп мешіті | шынайы аты = | суреті = Мәшһүр Жүсіп Көпеев мешіті.jpg | сурет атауы = | позициялық карта = Қазақстан |lat_dir = N |lat_deg = 52 |lat_min = 18 |lat_sec = 56 |lon_dir = E |lon_deg = 76 |lon_min = 57 |lon_sec = 23 | карта атауы = | карта ені = | мемлекет = {{KAZ}} | қала = [[Павлодар]] | статусы = | ағымы = | мұсылмандардың діни басқармасы = | иесі = | мешіт түрі = | сәулет стилі = | жобаның авторы = | сәулетшісі = | құрылысшысы = | құрылыстың бастамашысы = | құрылыс құны = | қайырымгері = | алғашқы деректер = | құрылысы = 2000 — 2001 | құрылысы басталды = | құрылысы аяқталды = | жәдігерлер = | имамы = | қазіргі жағдайы = | жалпы ауданы = 6 га | көлемі = | ішкі ауданы = 7240 м² | сыйымдылығы = 1500 | биіктігі = | күмбездердің саны = 1 | күмбездің биіктігі = 54 м | күмбездің диаметрі = | мұнаралар саны = 4 | мұнаралардың биіктігі = 63 м | материал = | таравих = | ифтар және сухур = | кітапхана = | мектеп = | медресе = | сайты = | Commons = Mashkhur Jusup mosque in Pavlodar }} {{уики}}{{cleanup}} '''Мәшһүр Жүсіп мешіті''' — архитектуралық ескерткіш. [[Павлодар]] қаласында 2001 жылы 5 қыркүйекте ашылды. Мешіттің бірінші қабаты сегіз қырлы. Бұл - Дешті Қыпшақтардың сәулет үлгісі. Сол заманда сегіз қырлы сарайлар салынғаны тарихтан белгілі. Оның үстіндегі сегіз қырлы жұлдыз түркі жұртының ортақ рәмізі. Күмбезі шаңырақ үлгісінде. Төрт мұнараның биіктігі Пайғамбар жасына орай - 63 метр. Бір мезгілде бір жарым мың адам намазға жығылуға мүмкіндігі бар. Ерлер мен әйелдер залы бөлек. 400 орындық асхана, мұражай, кітапхана, ислам дінін насихаттайтын бейнезал, неке қию бөлмесі бар. Үлкен залдағы гауһар тасты шамның салмағы 3.5 тонна, биіктігі 16,5, ені 6 метр.<ref>Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8</ref> Имандылық үйінің алғашқы тасы 1999 жылдың 23 қазанында қаланды. Мешіт орналасқан алаң 6,2 гектар жерді қамтиды. Ол – қала орталығындағы М.Қайырбай, Кутузов, Кривенко, Пахомов көшелерінің аралығында орын тепкен. Алаң алуан түрлі тоғай өсіріліп, көз тартарлықтай көгалдандырылған. Мешіт аумағы – 48х48 метр. Сегіз қырлы 4 мұнарасы бар және олардың әрқайсысының биіктігі – 63 метрден тұрады. Мешіт күмбезінің биіктігі (айды қоса алғанда) – 54 метрді құрайды. Айдың ұзындығы – 1,20 метр. Мешіттің жалпы ауданы – 7240 шаршы метр. Пайдалы ауданы – 5320 шаршы метр. Оның ішінде 2850 шаршы метр – тахникалық қабат, 2850 шаршы метрі – бірінші қабат, 1810 шаршы метрі – екінші қабат, 660 шаршы метрі – үшінші қабат, яғни балкон. Ғимараттың екі қабаты мен мұнаралары кірпіштен салынған, ал күмбезі металдан құрастырылып, алюкабондпен қапталған. Ғимарат үш қабаттан тұрады. Бірінші қабатында Құран оқу курсы шәкірттеріне арналған дәріс және демалыс, сүндетке отырғызу бөлмелері, 400 орындық асхана және оның қосалқы бөлмелері орналасқан. Сонымен қатар 500 орындық әйелдер бөлімі, оның ішінде дәрісхана, кітапхана, киім ілетін бөлмелер, дәретханалар, вестибюльдер бар. [[Сурет:Мәшһүр Жүсіп атындағы Павлодар қаласының Орталық мешіті.jpg|нобай]] 4 күмбезге сай 4 қанаттағы сәнді баспалдақтар екінші қабатқа, одан кейін орталық есікке жетелейді. Мешіттің екінші қабатында ер адамдар намаз оқитын 2000 орындық бөлме, балкон, Ислам дінінің және мешіт тарихының мұражайы, кітапхана, бейне залы, имам, наиб имам, мәжіліс, есеп-қисап, неке қию және сәбиге азан шақырып есім беру, Құран оқу бөлмелері мен гардероб, үлкен холл орналасқан. Мешіттің үшінші қабаты айнала балкон. Одан екінші қабатты шынылы дәлізін, орталық есік және 3,5 тонна салмағы, 434 шамы бар люстраны тамашалауға болады. Мешітте әртүрлі тақарыптарда уағыздар қазақ және орыс тілдерінде айтылып, имандылыққа тәрбиелеу шаралары ұйымдастырылып тұрады. Сонымен қатар қаланың мекеме, ұйым және кәсіпорындарымен тығыз қарым-қатынас орнатылған. Жыл сайын тұрмысы ауыр жанұялар мен мүгедек, жетім-жесірлерге материалдық әрі рухани көмек көрсетіледі. Павлодар қаласында 6 гектар жерді алып жатқан паркі, медресесі, Кутузов, Кривенко, Қайырбаев көшелерінен кіру есіктері бар 1500 орындық Бас Мешіт сәулет ансамблі салынды. Мешіт ғимараты 48х48 метрлік сегізбұрышты жұлдыз түрінде салынған, диаметрі 30 метр 1200 орындық ерлер намаз оқитын зал, күмбездің биіктігі 33 метр. Мешіт ғимаратының көлемі 48х48 метр, мұнараларының биіктігі – 63 метр, аймен бірге күмбездің биіктігі – 54 метр, жалпы ауданы 7240 шаршы метр. Бірінші қабатта медресенің оқу сыныптары, неке қию залы, 200 орындық асхана және оның қосалқы бөлмелері, 300 орындық әйелдер намаз оқитын зал, дәрет алу жайлары, холл орналасқан. Неке қию залы және асхана екі көлемді бір үлкен залға айналдыру үшін жылжымалы қабырғамен бөлінген. Ғимаратқа кіру сатылармен екінші қабат деңгейіне көтереді, онда 1200 орындық балконы бар намаз оқу залы, ислам мәдениетінің мұражайы, кітапхана, бейнезал, қызметтік жайлар, холл орналасқан.Негізгі ғимараттың екі қабаты және мұнаралары кірпіштен, күмбезі темір құрылымдардан жасалған.<ref>[http://www.pavlodar.gov.kz/page.php?page_id=2718&lang=2 Павлодар облысы әкімдігінің ресми сайты]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Әдебиет == # Павлодар. Павлодарская область. Энциклопедия, Павлодар., 2003; Казахстан, А-А., 1969 (Павлодарское Прииртышье) {{Stub:Қазақ мәдениеті}} [[Санат:Қазақстан мешіттері]] [[Санат:Павлодар облысы сәулеті]] [[Санат:Павлодар облысының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштері]] ng90q51txui56bn0g116mkk0mszbthr 0 118170 3479810 3452278 2025-06-13T22:05:30Z Alash 0005 169096 3479810 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = | Қазақша есімі = Жеңіс Махмұдұлы Қасымбек | Шынайы есімі = | Суреті = Jenis Qasymbek (2023-04-10, cropped).jpg | Сурет ені = | Атауы = Қасымбек 2016 жылы | Титулы = [[Астана]] қаласының 11-[[Астана әкімі|әкімі]] | Ту = Emblem of Astana (latin).svg | Ту2 = Flag of Astana, Kazakhstan (latin).svg | Басқара бастады = [[8 желтоқсан]] [[2022 жыл]]дан бастап | Басқаруын аяқтады = | Президент = [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] | Ізашары = [[Алтай Сейдірұлы Көлгінов|Алтай Көлгінов]] | Ізбасары = | Титулы_2 = [[Қарағанды облысы]]ның 10-[[Қазақстан облыстары әкімдерінің тізімі#Қарағанды облысы|әкімі]] | Ту_2 = Flag of Karagandy Oblast.svg | Ту2_2 = Coat of Arms of Karagandy Province.svg | Басқара бастады_2 = [[18 қыркүйек]] [[2019 жыл]] | Басқаруын аяқтады_2 = [[8 желтоқсан]] [[2022 жыл]] | Президент_2 = [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] | Ізашары_2 = [[Ерлан Жақанұлы Қошанов|Ерлан Қошанов]] | Ізбасары_2 = [[Ермағанбет Қабдулаұлы Бөлекпаев|Ермағанбет Бөлекпаев]]<ref>{{Cite web|url=https://egemen.kz/article/330396-ermaghanbet-bolekpaev-qaraghandy-oblysynynh-akimi-bolyp-taghayyndaldy|title=Ермағанбет Бөлекпаев Қарағанды облысының әкімі болып тағайындалды|date=8 желтоқсан 2022|access-date=17 желтоқсан 2022|lang=kk}}</ref> | Титулы_3 = [[Қазақстан премьер-министрі]]нің [[Қазақстан премьер-министрінің орынбасары|орынбасары]] | Ту_3 = Emblem of Kazakhstan latin.svg | Ту2_3 = Flag of Kazakhstan.svg | Реті_3 = | Басқара бастады_3 =[[25 ақпан]] [[2019 жыл]] | Басқаруын аяқтады_3 =[[18 қыркүйек]] [[2019 жыл]] | Президент_3 = [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]<br>[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] | Премьер_3 = [[Асқар Ұзақбайұлы Мамин|Асқар Мамин]] | Ізашары_3 = | Ізбасары_3 = [[Роман Васильевич Скляр|Роман Скляр]] | Титулы_4 = 1-[[Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі|Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрі]] | Ту_4 = Flag of Kazakhstan.svg | Ту2_4 = Emblem of Kazakhstan latin.svg | Реті_4 = | Басқара бастады_4 =[[27 желтоқсан]] [[2018 жыл]] | Басқаруын аяқтады_4 =[[25 ақпан]] [[2019 жыл]] | Премьер_4 = [[Бақытжан Әбдірұлы Сағынтаев|Бақытжан Сағынтаев]] | Ізашары_4 = ''лауазым пайда болды; Инвестициялар және даму министрі ретінде өзі'' | Ізбасары_4 =[[Роман Васильевич Скляр|Роман Скляр]] | Титулы_5 = 2-[[Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігі|Инвестициялар және даму министрі]] | Ту_5 = Flag of Kazakhstan.svg | Ту2_5 = Emblem of Kazakhstan (1992-2018).svg | Реті_5 = | Басқара бастады_5 =[[21 маусым]] [[2016 жыл]] | Басқаруын аяқтады_5 =[[27 желтоқсан]] [[2018 жыл]] | Премьер_5 =[[Кәрім Қажымқанұлы Мәсімов|Кәрім Мәсімов]] <br>[[Бақытжан Әбдірұлы Сағынтаев|Бақытжан Сағынтаев]] | Ізашары_5 =[[Әсет Өрентайұлы Исекешев|Әсет Исекешев]] | Ізбасары_5 =''лауазым жойылды; Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрі ретінде өзі'' | Титулы_6 = 11-[[Қазақстан Республикасының көлiк және коммуникациялар министрлiгi|Көлiк және коммуникациялар министрі]] | Ту_6 = Emblem of Kazakhstan (1992-2018).svg | Ту2_6 = Flag of Kazakhstan.svg | Реті_6 = | Басқара бастады_6 =[[7 наурыз]] [[2014 жыл]] | Басқаруын аяқтады_6 =[[6 тамыз]] [[2014 жыл]] | Ізашары_6 =[[Асқар Қуанышұлы Жұмағалиев|Асқар Жұмағалиев]] | Ізбасары_6 = ''лауазымы жойылды, [[Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігі|Инвестициялар және даму министрі]] ретінде [[Әсет Өрентайұлы Исекешев|Әсет Исекешев]]'' | Туған күні = 07.05.1975 | Туған жері = {{Туғанжері|Шу|Шуда}}, [[Шу ауданы]], [[Жамбыл облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Діні = | Әкесі =[[Махмұд Базарқұлұлы Қасымбеков|Махмұд Қасымбеков]] | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = | Партиясы = | Білімі =[[Қазақ бас сәулет-құрылыс академиясы]]<br>[[Еуразия ұлттық университеті]] | Мамандығы = | Қолтаңбасы = | Сайты = | Commons = | Марапаттары ={{Қатар |{{Парасат ордені}} |{{Құрмет ордені}} |{{Астанаға 10 жыл медалі}} }} {{Қатар |{{ҚР тәуелсіздігіне 10 жыл медалі}} |{{Астанаға 20 жыл медалі}} |{{2 дәрежелі Еуразиялық Одақты құруға сіңірген еңбегі үшін медалі}} }} {{Қатар |{{Достық ордені (Қырғызстан)}} }} }} '''Жеңіс Махмұдұлы Қасымбек''' ([[7 мамыр]] [[1975 жыл]], [[Шу]]) — [[Қазақстан]]ның мемлекеттік қайраткері, саясаткер [[Махмұд Базарқұлұлы Қасымбеков|Махмұд Қасымбеков]]тың ұлы, 2022 жылдан бастап [[Астана әкімі]]. == Биография == [[1975]] жылғы 7 мамырда [[Жамбыл облысы]] [[Шу]] қаласында туған. [[Арғын]] тайпасының [[Қаракесек (Арғын)|Қаракесек]] руының [[Шұбыртпалы]] бөлімінен шыққан. [[Қазақ бас сәулет-құрылыс академиясы|Қазақ мемлекеттік сәулет-құрылыс академиясының]] сәулеттік орта дизайны факультетін (1997), Еуразия университетінің мемлекеттік және муниципалдық басқару ісі факультетін (2001) экономист мамандығы бойынша бітірген. * 1998 жылдан - [[Темірбанк|«ТемірБанк» ААҚ]] бас маманы. * 1998 жылдан - ҚР Табиғи монополияларды реттеу және бәсекелестікті қорғау агенттігінде теміржол көлігі және порттар бөлімінің бастығы. * 1999 жылғы қарашадан желтоқсанына дейін - ҚР Көлік және коммуникациялар министрлігінің Үйлестіру департаментінде көлік саясаты бөлімінің бастығы. * 1999 жылғы желтоқсаннан ҚР Көлік және коммуникациялар министрлігінде Келіктегі тарифтік саясат басқармасының бастығы. * 2000 жылғы сәуірден мамырға дейін - ҚР Көлік және коммуникациялар министрлігінде Көліктегі тарифтік саясат департаменті директорының орынбасары. * 2000 жылғы мамырдан қазанға дейін - ҚР Көлік және коммуникациялар министрлігінің Көліктегі тарифтік саясат департаменті директорының орынбасары. * 2000 жылғы қазаннан желтоқсанға дейін - ҚР Көлік және коммуникациялар министрлігінің Су көлігі департаменті директорының м.а. 2000 жылғы желтоқсаннан - ҚР Көлік және коммуникация министрлігінде Су көлігі департаментінің директоры. * 2004 жылдан - [[Ақтау теңіз сауда айлағы|«Ақтау халықаралық теңіз сауда порты»]] РМК директоры. * 2005 жылдан - ҚР көлік және коммуникациялар вице-министрі. * 2009 жылдан - ҚР Көлік және коммуникациялар министрлігінің жауапты хатшысы. * 2014 жылғы наурыз-маусым айларда - ҚР Көлік және коммуникациялар министрі. * 2014-2016 жылдары ҚР Инвестициялар және даму министрінің бірінші орынбасары болды. * 2016-2018 жылдары ҚР Инвестициялар және даму министрі. * 2018-2019 жылдары - ҚР Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрі. * 2019 жылғы ақпаннан — [[Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі|ҚР Премьер-Министрінің]] орынбасары. * 2019 жылғы 19 қыркүйекте Қарағанды облысының әкімі қызметіне тағайындалды. * 2022 жылғы 8 желтоқсаннан [[Астана әкімі]]. == Марапаттары == * «[[Құрмет ордені|Құрмет]]» ордені * «[[Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 10 жыл медалі|Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 10 жыл» медалі]] * «[[Астанаға 10 жыл (медаль)|Астанаға 10 жыл]]<nowiki/>» медалі * «Еуразиялық экономикалық одақты құруға қосқан үлесі үшін» II дәрежелі (8 мамыр 2015) * «[[Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы]]» грамотасы (17.07.2017)<ref>[https://online.zakon.kz/m/amp/document/30100661 Касымбек Женис Махмудулы. Автобиография. online.zakon.kz]</ref> == Отбасы == Үйленген. Жұбайы — Қасымбек Ақжан Әдіханқызы. Қыздары — Махмұд Ақерке Жеңісқызы (1997 ж. т.), Махмұд Жансая Жеңісқызы (2000 ж. т.), Махмұд Ләйлім Жеңісқызы (2003 ж. т.).<ref>Қазақстан Республикасында Кімнің Кім екені – 2011. 2 томдық анықтамалық. Алматы, 2011. ISBN 978-601-278-473-2</ref> Әкесі — [[Махмұд Базарқұлұлы Қасымбеков|Қасымбеков Махмұд Базарқұлұлы]], ҚР Президенті Кеңсесінің бұрынғы бастығы. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [https://www.inform.kz/kz/zhenis-kasymbek-karagandy-oblysynyn-akimi-bolyp-tagayyndaldy_a3567382 Жеңіс Қасымбек Қарағанды облысының әкімі болып тағайындалды] {{Қазақстан облыс әкімдері}} {{Асқар Маминның министрлер кабинеті}} {{Бақытжан Сағынтаевтың министрлер кабинеті}} [[Санат:Қазақ бас сәулет-құрылыс академиясы түлектері]] [[Санат:Еуразия ұлттық университеті түлектері]] [[Санат:Қазақстан көлік және коммуникациялар министрлері]] [[Санат:Қарағанды облысының әкімдері]] [[Санат:Астана әкімдері]] [[Санат:Қазақстан индустрия министрлері]] nmyge0pcp15bj5x9dx6i10xvcz6c9hp 0 138049 3479818 3202442 2025-06-14T01:23:59Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3479818 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | Қазақша есімі = Саддам Хусейн | Шынайы есімі = {{lang-ar|صدام حسين عبد المجيد التكريتي}} | Суреті = Iraq, Saddam Hussein (222).jpg | Сурет ені = | Атауы =Саддам Хусейн 2000 жылы. | Титулы = 5-ші [[Ирак Президенті]] | Ту = Flag of Iraq, 1991-2004.svg | Ту2 = | Басқара бастады = [[16 шілде]] [[1979 жыл]] | Басқаруын аяқтады = [[17 сәуір]] [[2003 жыл]] | Ізашары = [[Ахмед Хасан аль-Бакр]] | Ізбасары = [[Джаляль Талабани]] ([[2005 жыл]]дан бастап) | Титулы_2 = 57-ші Ирак Премьер-министрі | Ту_2 = COA of Iraq (1965).svg | Ту2_2 = | Реті_2 = | Басқара бастады_2 = [[16 шілде]] [[1979 жыл]] | Басқаруын аяқтады_2 = [[23 наурыз]] [[1991 жыл]] | Ізашары_2 = [[Ахмед Хасан аль-Бакр]] | Ізбасары_2 = [[Саадун Хаммади]] | Титулы_3 = 61-ші Ирак Премьер-министрі | Ту_3 = COA of Iraq (1965).svg | Ту2_3 = | Реті_3 = | Басқара бастады_3 = [[30 мамыр]] [[1994 жыл]] | Басқаруын аяқтады_3 = [[17 сәуір]] [[2003 жыл]] | Ізашары_3 = [[Ахмед Хусейн Худейр ас-Самарраи|Ахмед Хусейн ас-Самарраи]] | Ізбасары_3 = [[Ибрагим аль-Джафари]] | Туған күні =28.4.1937 | Туған жері = [[Аль-Ауджа]], [[Салах-эд-Дин (провинция)|Салах-эд-Дин]], [[Ирак патшалығы]] | Қайтыс болған күні = 30.12.2006 | Қайтыс болған жері = Казимия, Багдад, [[Ирак]] | Жерленді = [[Аль-Ауджа]] | Діні = [[Ислам]] [[суннизм|суннит бағыты бойынша]] | Әкесі =Хусейн ат-Тикрити | Анасы =Сабха Тульфах | Жұбайы = 1) Саджида Тульфах<br />2) Самира Шахбандар<br />3) Нидаль аль-Хамдани<br />4) Иман Хувейш | Балалары = '''ұлдары:''' Удей және Кусей<br />'''қыздары:''' Рагад, Рана мен Хала | Партиясы = [[Баас]] (1957 бастап) | Білімі = 1) Каир университеті<br />2) «Мунтасирия» университеті | Мамандығы = Заңгер | Қолтаңбасы = | Сайты = | Commons = Saddam Hussein | Марапаттары = }} '''Саддам Хусейн Әбд әл-Маджид ат-Тикрити''' ([[Араб тілі|араб]]. صدام حسين عبد المجيد التكريتي‎‎; [[28 сәуір]] [[1937 жыл]]<ref>Это официальная дата рождения, которая, по мнению исследователей, не соответствует истине. Настоящая дата рождения Саддама Хусейна неизвестна.</ref>, Әл-Ауджа, Салах-әд-Дин – [[30 желтоқсан]] [[2006 жыл]], Казимия ауданы, Бағдад) — ирактың мемлекеттік және саяси қайраткері, Ирак президениті (1979 – 2003), Ирак премьер-министрі (1979–1991 және 1994–2003), [[Баас]] партиясының ирак бөлімінің бас хатшысы, революциялық пәремен беру Кеңесінің төрағасы, маршал (1979). Мұнайды сыртқа шығаруымен келген үлкен табысымен [[Ирак]]тың өмір сүру деңгейін [[Таяу Шығыс]]тағы мемлекеттердің алдыңғы қатарына шығарып, ірі реформаға қол жеткізді. 1980 жылы 1988 жылға дейін созылған [[Иран]]мен соғыстың шиеленісін шешті. Соғыс барысында Саддам Хусейн күрдтерге қарсы химиялық қаруды қолданған "Анфал" операциясын жүзеге асырды. 2003 жылдың сәуір айында АҚШ пен Ұлыбритания басшылық еткен көпұлтты коалция әскерінің басып кіруінен орнынан алынды және Ирак Жоғарғы сотының шешімімен атылу жазасына бұйырылды. Саддамның ("Саддам" араб тілінен аударғанда "қарсы тұрушы " деген мағынаны береді) еуропа мағынасыналы тегі болған емес. Хусейн – орыс тегіне ұқсас әкесінің есімі, Абд аль-Маджид – оның атасының есімі, ал ат-Тикрити – Саддам дүниеге келген Тикрит қаласы болып табылады.<ref>Blair Shewchuk. [https://web.archive.org/web/20030405221951/http://www.cbc.ca/news/indepth/words/saddam_hussein.html Saddam or Mr. Hussein?] CBC News, ақпан 2003</ref> == Жеке өмірі == === Балалық, ересектік, жасөспірімдік === [[Сурет:Saddam in childhood.jpg|thumb|150px|left|Саддам Хусейн үш жаста ([[1940 жыл|1940]])]] Саддам Хусейн [[Тикрит]] атты ирак қаласынан 13 км жердегі [[Аль-Ауджа]] ауылында жері жоқ шаруаның жанұясында дүниеге келді. Оның анасы Сабха Тулфан әл-Муссалат (Сабха Тульфах немес Субха) жаңа туған сәбиді «Саддам» (араб тіліндегі баламасы "қарсы тұра алатын") деп ат қойды. Оның әкесі - Хусейн Әбд Әл-Маджид - Саддам дүниеге келместен 6 ай бұрын із түзсіз жоғалған - қайтыс болған немесе отбасын тастап кеткен. Тіпті кейбір жаңсақ пікір, Саддам заңды некеден дүниеге келмеген, әкесінің есімі ойластырылып қойылғандығын айтады. қалай болған күнде де Саддам анасы үшін [[1982 жыл]]ы ірі мазар тұрғызған екен. Ал әкесіне ештеңе арнамаған.<ref name="deutsche-welle-1">[[Deutsche Welle]], ақпан 2003</ref> Болашақ [[Ирак]] әміршісінің ағасы 12 жасында сырқаттан қайтыс болады. Осы уақытта қатты жүйке ауруыны шалдыққан анасы жүктілікті үзбек болған, тіпті, өз өміріне де қауіп тудырған. сырқаттың дендегені соншалық, жаңа туған сәбиіне де қарауға құлқы болмаған. Нағашы ағасы - Хейраллах - анасының қолынан баланы алып, біраз уақыт өз қарауында сақтап қалады. Көкесі Британияға қарсы көтеріліске қатысқандықтан оны абақтыға қамады. Ал Саддам болса, анасына қайтып келуіне тура келді. Кейінгі кездері Саддам анасынан көкесінің қайда екендігін сұрағанда, "Хейраллах көкең абақтыда" деген бірізді жауап қана алынатын. Бұл уақытта Саддамның әкесінің туған ағасы Ибрагим аль-Хасан салт бойынша ағасының әйеліне үйленеді және осы некеден Саддам Хусейннің үш ағасы Сабауи, Барзан және Ватбан, сол сияқты Наваль<ref>{{cite web|url=http://lenta.ru/iraq/2003/12/16/daughter/|title=Дочь Хусейна: При аресте отца использовали транквилизаторы|publisher=[[Лента.ру]]|datepublished=16 желтоқсан 2003|archiveurl=http://www.webcitation.org/60qYDoSiF|archivedate=2011-08-11}}</ref> және Самира<ref>{{cite web|url=http://www.dni.ru/news/world/2003/11/21/29901.html|title=Арестован шурин Хусейна|publisher=[[Дни.ру]]|datepublished=21 қараша 2003|archiveurl=http://www.webcitation.org/60qYELsIT|archivedate=2011-08-11}}</ref> атты қарындастары дүниеге келді. Отбасы кедейліктен зардап шекті және Саддам кедейлік пен үнемі ашаршылықты бастан өткерді. Бұрынғы әскер болған өгей әке кішкене шаруашылыққа ие болып, Саддамға үнемі қой бақтырып қоятын. Ибрагим баланы үнемі ұрып-соғып, кемсітіп отыратын. Немере інісін ол, тіпті, жабысқақ шайырға салынған таяқпен ұратын. Кейбір мағлұматтар бойынша, Саддамға тауық пен қой ұрлататын. Мәңгілік жоқтық Саддамның бақытты балалығын ұрлады. Балалық шағында бастан өткерген кемсітушілік, әруақыттағы қаттылық мінез көп жағдайда Саддамның мінезінің қалыптасуына ықпалын тигізді. Алайда, кішкене бала өзінің тез тіл табысушылық қасиетінен өзімен қатарлас, тіпті үлкен жастағы адамдар арасынан дос таба білді. Бір күні өгей әкесіне қонаққа алыс туысқандары келді. Олармен Саддаммен жасы шамалас ұл бала да болды. Ол сол сәтте өзінің екінші сыныпқа барып жүргенін, әріп танитынын және құмға өзінің есімін жаза алатынын да айтты. Қорланып кеткен Хусейн: "Әке, мені мектепке беріңіз!" деп қиғылық салды <ref>[http://www.rian.ru/spravka/20061229/58078725.html Биография Саддама Хусейна] [[РИА «Новости»]], 29 желтоқсан 2006</ref>.Өгей әке бұл уақытта да өзінің әдетімен тағы да ұрып-соқты.1947 жылы Саддам білім алуға ұмтылған қалыпта мектепке кіру үшін, Тикритке қашып кетті. Бұл жерде діндар мұсылман-сүннит, ұлтшыл, әскери офицер, Англо-Ирак соғысының ардагері, сол уақытта түрмеден шыққан Хейраллах Тульфах көкесінің тәрбиесін алады. Кейінгі оқиға Саддамның қалыптасуына шешімді ықпал етті. Тикритте Саддам Хусейн бастауыш біліммен мектепті аяқтады. Өзінің есімін де жаза алмайтын сегіз жасар балаға білім алу қиындыққа соғады. Кейбір мәліметтерге сүйенсек, Саддам өзінің сыныптастарына ойға келмейтін қалжыңдар жасайды екен. Бәрде [[Құран сабағы]]нан дәріс беретін өзіне ұнамаған мұғалімінің сөмкесіне улы жылан салып қойған. Сол үшін Хусейн мектептен шығарылған. Саддам 15 жасқа толғанда, жақсы көретін аты мерт болып, өмірінде бірінші рет ауыр қайғыны бастан өткерді. Қайғырғаны соншалық, баланың қолы жансызданып қалды. Жарты ай шамасында қолы өз еркімен қозғалысқа келгенінше, халықтық емшарлармен емдеді. Бұл уақытта Хейраллах Тикриттен Бағдатқа жетті, кейін Саддам да екі жылдан кейін келген болатын. Көкесінің ықпалымен Саддам Хусейн 1953 жылы Бағдадтағы элитті әскери академияға түсуге бағыт алады. алайда бірінші емтиханнан-ақ құлап қалды. Оқуын аяқтау үшін, келер жылы ұлтшылдық пен панарбизмнің қамалы болған аль-Карх мектебіне түседі<ref name="newsru-10">[http://iraq.newsru.com/article/10.html Саддам Хусейн: вождь с портрета] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061117092444/http://iraq.newsru.com/article/10.html |date=2006-11-17 }} [[NEWSru]], 2003</ref>. === Жанұясы === [[Сурет:Saddam Hussein 1974.jpg|thumb|150px|right|Саддам Хусейн]] Хусейннің бірінші зайыбы - Удей, Кусей атты ұлдары мен, Рагад, Рану, Халу атты қыз балаларын дүниеге алып келген өзінің немере әпкесі Саджида (Хейраллах Тульфахтың үлкен қызы). Ата-аналары Саддам бес жасқа, Саджида жеті жасқа толғанда атастырып қойған болатын.<ref>{{cite web|url=http://marriage.about.com/od/infamous/p/saddamhussein.htm|title=Marriages of Saddam Hussein|author=Sheri & Bob Stritof.|publisher=About.com|accessdate=???|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/60qYFVSYJ|archivedate=2011-08-11}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.konkurent-krsk.ru/index.php?id=33|title=Саддам ХУСЕЙН: в ожидании виселицы|author=Екатерина ЛАТИНОВА.|publisher=газета КОНКУРЕНТ|date=???|accessdate=???|archiveurl=http://www.webcitation.org/60qYFf7Z3|archivedate=2011-08-11}}</ref> Тұрмысқа шықпай тұрып Саджида бастауыш сыныпта мұғалім болып еңбек етеді. Олар Касемге сәтсіз қастандық ойластырылғаннан кейін, Хусейннің білім алып тұрмыс кешкен жері Кирде үйленеді. Өз сарайларының бірінің бағында Саддам өзіне қымбаттығы асқан әсем аппақ раушан гүлінің тамырын отырғызып, оған Саджида атын береді. Саддамның екінші некесі жайындағы тарих Ирактан да шеткері асып кетті. [[1988 жыл]]ы Саддам «Ирак Эйруэйс» әуе бірлестігінің президентінің әйелімен танысады. Кейін Саддам күйеуінен ажырасуын талап етеді. Бұл некеге немере ағасы мен Саддамның сол уақытта қорғаныс министрі тағында отырған қайын ағасы [[Аднан Хейраллах]] қарсылық білдіріді. Кейін ол кісі әуе апатнан қаза табады. Ирак президентініңі үшінші жары [[1990 жыл]]ы үйленген [[Нидаль аль-Хамдани]] болды. 2002 жылы ирак көшбасшысы 27жастағы Иман Хувейш атты елдің өндірісін қорғау министрінің қызына үйленіп, төртінші рет некелесті. Алайда достарының арасында өткен үйлену салтанаты қарапайым ғана болды. АҚШ-тың Иракка қарсы әскери операциясының басталу қаупі туындағанынан Хусейн өзінің төртінші жарымен бірге өмір сүре алмады. 1995 жылы тамызда Саддам Хусейннәі әулетінде жанжал туындады. Али Хасан аль-Маджидке немере ағайын болатын туған ағайынды генерал Хусейн Камельмен президент қорғауының полковнигі Саддам Камель өздерінің әйелдері мен президенттің Рагад және Рана атты қыздарымен күтпеген жерден Иорданияға қашып кетті. Бұл жерде БҰҰ сарапшыларына елдегі ішкі саясат жайлары мен Бағдадтың жаппай жою қаруын жасау жөніндегі құпия жұмыстары туралы айтып берді. Бұл жағдай Саддам үшін қатты соққы болды, седебі Хусейн құпия істерді тек туыстары мен достарына ғана сеніп тапсыруға үйренген еді. Ол өзінің күйеу балаларына елге оралған жағдайда кешірім ететінін айтқан болатын. 1996 жылы Саддам Камель мен Хусейн Камель Иракка оралды. Бірнеше күн өткен соң, ашуға булыққан туысы "сатқындармен", кейін олардың туыстарымен ісі болғаны жайында мәліметтер шықты. Хусейннің жеке дәрігері Хусейн күйеу балаларының ары қарайғы тағдыры жайындағы ойын былайша мәлімдейді: {{Start citation }} Саддам мен оның Тикриттегі президент сарайларының біріне отбасы мерекелік түстікке (Оразаның аяқталу құрметіне орай) жиылды. - Мен оларға өзімді сатып және Иорданияға қашып кеткендігі үшін жазаға бұйырмауым туралы сөз берген болатынмын, - деді Саддам. Біраз үнсіздіктен кейін айналада көбірек жиылып отырғандарға бір қарап алды. Кейін күйеу балаларының аталары Әли Хасан әл - Мәжидке назарын аударды. - Алайда бұл отбасы мәселесі ғой. Атасы басын изеді. Ол тез түсінген болатын. {{End citation}} Саддам басшылығы тұсында отбасы турасындағы ақпарат қатаң бақылауда болатын. Хусейннің құлауынан кейін ғана оның жеке өмірі туралы үй видеосы сатылуға қойылды. Бұл видеоматериалдар ирактықтарға өзін 24 жыл басқарған басшылары жайындағы құпияны тануына жол ашты.<ref>{{cite web|url=http://www.rol.ru/news/misc/news/03/06/06_039.htm|title=Домашнее видео Саддама было распродано за час|publisher=Rol.ru|date=6 маусым 2003|accessdate=???|archiveurl=http://www.webcitation.org/60qYMcaVk|archivedate=2011-08-11}}</ref> Саддамның [[Удей Хусейн|Удей]] және [[Кусей Хусейн|Кусей]] атты ұлдары өзіне өте жақын, әрі сенімді болатын. Осылай бола тұрса да үлкен ұлы Удей Саддам Хусейннің ізбасары бола алмағандығынан Кусейді дайындады. 2003 жылы 22 шіде айында Ирактың солтүстігінде американдық әскерлермен жүргізілген соғыста Удей мен Кусей қаза тапты. Олармен бірге Кусейдің ұлы, Саддамның немересі Мұстафа да өаза болды. Тақтан тайдырылған президенттің кей туысқандары араб елдерінен саяси баспана тапты. Сол уақыттардан бастап, Саддам өз отбасын көрмеді де, бірақ өз қорғаушылары арқылы олар жайлы мағлұмат алып тұрды. === Әуестігі=== Саддам бағбандықты және яхтада қыдрғанды қатты ұнататын, батыстың қымбат костюмі мен ескілікті және заманауи қаруға, қымбат, сәнді, салтанатты көлікке қызығушылығы басым болған (бірінші көлігі "мерседес" [[Баас мұражайы]]нда сақтаулы.) Ұнатып көңіл көтеретін жайы - көлікпен құйғыта жүріп, рөлде гавана сигарын тарту болатын. Кейбір деректер ойынша Парсы шығанағындағы соғысқа дейін оның екі жүзге тарта костюмі, олардың көбі екі жақт қаусырмалы. Олардың кейбірі - танымал шебер Пьер Карденнің қолынан шыққан, әскери униформалар толымы , сол сияқты арабтық тайпалық «джеллаба» жамылғылары. Сол сияқты сарай салу ісі де Саддамның құмарлықтарының бірі болатын. Өзінің басшылығы тұсында өзі мен туыстарына арнап 80-нен астам сарайлар мен виллалар, резиденциялар тұрғызды. Араб ақпарат құралдарының мәлімдемесі бойынша Ирактың экс-президентінің 78 бен 170-ге жуық сарайы болғандығын айтады. Алайда Хусейн өзіне қастандық ойластырылуы мүмкін деген күдікпен бір орында екі рет түнемеген екен. Оның қиратылған сарайларының арасынан американдықтар классикалық әдебиеттердің бірнеше томдарын тауып алған екен. Кейбір деректер бойынша Саддам өз кітаптарының арасында Хемингуэйдің "Старик и море" повесін жақсы көреді екен. Саддам кітап оқығанды, "Крестный отец" кинофильмін көргенді ұнатады екен.<ref>{{cite web|url=http://www.foxnews.com/story/0,2933,62558,00.html|title=Alleged Mistress Recalls Life With Saddam|publisher=Foxnews.com|datepublished=10.09.2002|archiveurl=http://www.webcitation.org/60qYOnP7k|archivedate=2011-08-11}}</ref> === Дінге қарым-қатынасы === Саддам Хусейн ислам дінінің суннит бағытын ұстанған, күніне бес уақыт намаз оқып, жұма күнгі намаздан қалмай,<ref>[http://www.peoples.ru/state/king/iraq/hussein/history.html Игрок, которому долго везло…] People’s History</ref> барлық шариғи заңдылықтарды орындап отырған. 1980 жылы тамыз айында елдің көрнекті тұлғаларымен бірге Мекке қаласына қажлық сапарға барып қайтты. Барша араб әлеміне ақ ихрамға оранған СаддамныңҚағбаны айналу салтын Сауд Аравиясының бекзадасы Фахданың еріп жүруінде Меккеге келу хабарын жеткізеді. Саддам Хусейн 1997 жылдан 2000 жылға дейін Құран данасын жазуға қан тапсырды. Саддам өзі суннитке тән болса да шейіттердің рухани көшбасшыларымен араласып, шейіттер мешіттеріне барып отыратын, өзінің жеке қорынан шейіттердің киелі орындарының жөндеу, қайта жабдықтау жұмыстарына көп мөлшерде қаражат бөлетін. === Жеке жағдайы === Ирак басшысы 2003 жылғы "Форбс" журналындағы деректерге сәйкес Линхенштейн князі Ханс-Адамс екіншіден кейінгі әлемдегі ең бай адамдар арасында үшінші орынды иемденді. Ол тек Сауд Арабиясының королінен Фатха мен Сұлтан Брунейге ғана жол берді. Оның жеке дәулеті 1 млрд 300 млн доллар деп бағаланды<ref>{{cite web|url=http://news.bbc.co.uk/hi/russian/press/newsid_2867000/2867363.stm|title=Будут ли воевать иракские военные?|author=Эмиль Агазаде.|publisher=[[Русская служба Би-би-си]]|date=20 наурыз 2003|accessdate=???|archiveurl=http://www.webcitation.org/60qYSsURL|archivedate=2011-08-11}}</ref>. Саддам құлатылғаннан кейін сауда министрі Ирактың өтпелі өкіметі Али Алауи басқа санды көрсетті - 40 млрд долл., көп уаөқыттар бойында Хусейн елдің мұнай экспорты кірісінен 5 % алып отырған<ref>{{cite web|url=http://www.newsru.com/world/17sep2003/saddam.html|title=Личное состояние Саддама|publisher=[[NEWSru]]|date=17 қыркүйек 2003|accessdate=???|archiveurl=http://www.webcitation.org/60qYTGmI5|archivedate=2011-08-11}}</ref>. АҚШ ОББ ФТБ және қаржы министрлігімен серіктесе отырып, Хусейн құлауынан кейін де оның қаржылық жағдайына тексерістер жүргізді , алайда олар ештеңе таба алмады. == Революционер: Саяси қызметінің басы == [[Сурет:Саддам в молодости.jpg|thumb|142px| «[[Баас]]» партиясының жас мүшесі. (конец 1950-х)]] [[Сурет:SaddamCairo.jpg|thumb|250px|left|Студенттік жылдар: Саддам Хусейн Каирде Баас партиясының студенттерімен бірге . ([[1959]]—[[1963]])]] Ирактағы жағдайға 1952 жылы 23 шілде айында болған египет төңкерісі өз әсерін тигізді.Сол уақытта Саддамның кумирі египет төңкерісінің көшбасшысыжәне Египеттің болашақ президенті, Араб кеңестәк одағының негізін қалаған Гамаль Абдель Насер болатын. 1956 жылы 19 жасар Саддам король Фейсал ІІ-ге қарсы сәтсіз ереуілге қатынасты. Келесі жылы өзінің көкесі де болған Араб кеңестік өрлеуінің ("Баас") жақтасы болды. 1958 жылы генерал Абдель Керим Касеммен бірге қарулы көтерілісімен король Фейсал ІІ тақтан тайдырылды. Сол жылдың желтоқсан айында Тикритте Касемнің көрнекті жақтасы және аймақтық әкімшіліктің жоғарғы шенеунігінің бірі өлтірілді. Қылмыс жасады деген күдікпен Саддамды қамауға алып, 21 жасында ол түрмеге алынды. Басқа мәліметтер бойынша көкесі немере інісіне өз қарсыластарының бірін жоюды жүктеген болатын. Ал саддам болса, сол бұйрықты орындаған. Саддам Хусейнді айғақтың жетспеушілігінен алты айдан соң босатты. Баастықтар бұл уақыттарда жаңа үкіметке қарсы шықты және 1959 жылдың қазан айында Саддам Касемге қастандық жасаушылар қатарында болды. Хусейн қастандық жасаушылардың негізгі топтарына енбеді, тек қорғаушы топ қатарында тұрды. Оның жүйкесі шыдамады, соққының астына бүкіл операцияны қойып, генералдың көлігіне жақындаған сәтінде оқ атты, өзі жараланып, кейін сырттай өлім жазасына кесілді. Өмірінің осы кезеңі кейін аңыз боп таралып кетті. Заңды мәліметтер бойынша,<ref name="rg-1">Сабов А. [http://www.rg.ru/Anons/arc_2003/0322/1.shtm Бес Саддама] [[Российская газета]] № 54(3167), 22 наурыз 2003</ref>, Саддам аяғынан жараланып, түнгі сағат төрттер шамасында атқа мініп<ref>{{cite web|url=http://lenta.ru/articles/2003/12/15/saddambio/|title=Его борьба|publisher=[[Лента.ру]]|date=15 желтоқсан 2003|accessdate=???|archiveurl=http://www.webcitation.org/60qYUo64s|archivedate=2011-08-11}}</ref> (кей деректер бойынша ) қашқан. Кейін өзі аяғына тиген оқты пышақпен алып, жұлдыздар астында долы Тигрдің астынан жүзіп өтіп, туған жері аль-Ауджаға келіп жасырынды. Аль-Ауджадан бәдәуи боп киініп, шөл даланы кешіп өтіп, сол уақыттаға баастықтардың орталықтары болған Сирия астанасы Дамаскіге жетті. 1960 жылы 21 ақпанда Саддам Каср ан-Нил мектебінде бәр жыл оқыған Каирге келді, кейін кемелділік аттестатын алып, екі жыл оқып білім алған Каир университетінің заң факультетіне оқуға түсті. Каирде Саддам қатардағы партиялық функционерден Египеттегі "Баас"басқарушы бірлестігінің мүшесі партияның көрнекті қайраткері дәрежесі қатарына дейін өсті. Саддам түнгі демалыс орындарында бос жүрмей, достарымен шахмат ойнына көп уақыттарын арнайтын, және көп оқитын. 1963 жылы Касем тәртібін "Баас" партиясы құлатқаннан кейін Саддам Орталықтандырылған шаруа бюросының мүшесі қызметіне орналасқан Иракка оралды. Дамаскіде "Баас" партиясының жалпыарабтық VI съезінде Хусейн 1960 жылдан бері "Баас" ирак партиясының бас хатшысы Әли Салих ас-Саадидің қызметін өткір сынға алған тамаша сөзімен көрінді. Бір айдан соң, 1963 жылы 11 қарашада жалпыараб "Баас" партиясының ұсынысы бойынша ирактың "Баас" аймақтық съезі ас-Саадиді баасистер үкіметінің басында болған уақыттарында жасаған қылмыстарын мойнына қойып, партияның бас хатшысы орнынан босатты. Саддам Хусейннің жалпыараб съезіндегі іскерлігі партияның негізін қалаушы мен бас хатшысы Мишель Афлякқа үлкен әсер етті. Осы уақыттан бастап, партияның негізін қалаушының арасында бекем байланыс қаза болғанға дейін үзілмеді. Жеті күн өткеннен кейін генерал Арефтің басшылығымен ирак әскері үкіметті баасистерден босатты. Саддам терең құпия әрекет жағдайында жаңа нақты партияның негізін қалауға кірісті. Келесі жылдың ақпан айында жалпыараб "Баас" басшылығы Афляктің ұсынысы бойынша аймақтық басшылыққа енгізілген елге танымал генерал Ахмед Хасан аль-Бакр және Саддам Хусейн де бар құрамы бес адамнан тұратын жаңа ирак "Баас" басшылығын құруға шешім қабылдады. Бағдад үкіметін басып алуға екі сәтсіз ұмтылымтан кейін Саддам қамауға алынды, кісенделіп, жалғыз адамдық түрмеге қамалды. Түрмеде біраз уақыт қткізді. 1966 жылы Саддам қашу жоспарын ұйымдастырып, қыркүйек айында Хусейнді ирактық Ахмед Хасан аль-Бакрдің "Баас" партиясына бас хатшының орынбасары етіп сайлады. Оған "Джихаз Ханин" кодымен аталатын арнайы аппаратты басқару ісі тапсырылды. Бұл барлау мен қарсы барлаудан түратын айнымас құпия кадрлардан жасақталған аппарат болатын. == Партия көшбасшысы== === Мемлекеттегі екінші адам === 1966 жылы Хусейн партия қауіпсіздігі қызметін басқаратын «Баас» партиясының көшбасшыларының бірі болды. 1968 жылы 17 шілдеде «Баас» партиясы қантөгіссіз төңкеріспен Ирак үкіметінің биліктегі басына келді. Заңды мәліметтер бойынша, Саддам Хусейн президент сарайына шабуылға шыққан бірінші танктен табылды. Бұл жолы БААС партиясы «үкіметті қолға алды және надандардан, сауатсыз дүниеқоңыздардан, қарақшылар, ұрылардан,смонистерден тұратын жемқорлық пен әлсіз тәртіпті біржола құртты.»<ref>{{cite web|url=http://generalbarzani.narod.ru/20up.html|title=Ахмед Хаса аль-Бакр — Барзани. Пятая курдско-иракская война|publisher=Добро пожаловать в Курдистан — СТРАНИЦЫ ИЗ ИСТОРИИ|archiveurl=http://www.webcitation.org/60qYVW1yK|archivedate=2011-08-11}}</ref> Президент Абдель Рахман Ареф (қайтыс болған президент Абдель Салам Арефтің ағасы) Лондонға жер аударылды. Үкімет басына келген баасистер мүмкін болған қарсыластарынан құтылу жолдарын жасай бастады. Төңкерістен кейін 14 күн өткен соң, «Араб төңкеріс қозғалысы» ұйымына енетін астыртын әрекет қатысушылары Найеф, Дауд және Насер әл-Ханилер үкіметтен аластатылды. Үкімет әл-Бакр қол астында топтасты. Үкімет басына «Баас» партиясы келгеннен соң, елде Ахмед Хасан әл-Бакр басшылық еткен революциялық Кеңес командованиесі құрылды. Кеңестің тізімінде Саддам Хусейн 5 нөмірде тұрған болатын<ref name="echo-1">[http://www.echo.msk.ru/programs/sorokina/41296/ Стенограмма радиопередачи «В круге СВЕТА».] — интервью [[Примаков, Евгений Максимович|Е. М. Примакова]] радиостанции «[[Эхо Москвы]]», 21.01.2006</ref>. Саддам әл-Бакрдің партиялық және мемлекеттік жүйесі бойынша орынбасары болды, елдің ішкі қауіпсіздігіне жауап берді, басқа сөзбен айтқанда, партиялық және мемлекеттік арнайы қызмет бөлімін басқарды. Арнайы қызмет бөлімін бақылау ісі Саддам Хусейнге нағыз үкіметті өз қолына топтастыруға мүмкіндік берді. 1968 жылдың күз айынан бастап ирак арнайы қызмет бөлімдерінің қатынасуымен нәтижесінде «Баас» пікірінше, оған қауіп туғызуы мүмкін деген, сол сияқты (Баастың( өзінің де көрнекті өкілдері тұратын көптеген тұлғалар қамауға алынған кең масштабты «тазалық» жұмыстары жүргізілді. Саддамның қатысуымен ашылған «сионистік қастандық» аса маңызды рөл атқарды. Израиль арнайы қызмет бөлімдерімен қарым-қатынасы бар деген айыппен көптеген еврейлерге арнап Бағдад қаласының көшелерінде дар ағаштары орналастырылып, көпшілік алдында өлім жазасына кесілді. Жер қайысқан халық «сатқындардың» өлім жазасына кесілгеніне көшелерде билеп кетті.<ref name="Багдадский Сталин">{{cite web|url=http://www.deutsche-welle-music.de/dw/article/0,2144,763393,00.html|title=Саддам Хусейн: на вершине власти|author=Ефим Шуман|publisher=НЕМЕЦКАЯ ВОЛНА|datepublished=29.01.2003|archiveurl=http://www.webcitation.org/60qYVw5XL|archivedate=2011-08-11}}</ref> 1969 жылы Хусейн «Мунтасирия» Бағдат университетін аяқтап, заңгер дипломымен «Баас» басшылығының бас секретары орынбасары және революциялық Кеңес төрағасының орынбасарының көмекшісі қызметіне орналасты. 1971-1978 жылдары арасына үзіліс салып, Бағдаттағы әскери академиядан білім алды. 1971 жылы 8 тамызда «Баас» партиясының 22 мүшесі мен бұрынғы министрлерге өлім жазасы кесілд<ref name="iq315a.pdf">[http://www.fidh.org/IMG/pdf/iq315a.pdf Iraq: an intolerable, forgotten and unpunished repression] — доклад [[Международная Федерация прав человека|Международной Федерации прав человека]], 18 сәуір 2001</ref> і. № 1973 жылы арнайы қызмет бөлімін «Жалпы бақылау басқармасы» («Da’irat al Mukhabarat al Amah») деген атау беріп, қайта жасақтады. Саддам басшылық еткен арнайы бөлім қинаудың( электрошок, түрмедегілерді қолының білезік тұсынан асу т.б.) бар түрін қолданғаны турасында көптеген ақпарат көздері бар, тіпті, Human Rights Watch құқық қорғау ұйымының мәліметтері бойынша, қинау жазасын қолданғаны үшін марапатталып отырған<ref>Барац А. [http://www.sedmoykanal.com/article.php3?id=1761 Иудео-джентльменская цивилизация] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070928063520/http://www.sedmoykanal.com/article.php3?id=1761 |date=2007-09-28 }} газета «Седьмой канал» (Израиль), 16 сәуір 2003</ref><ref>[http://www.federalpost.ru/iraq/issue_8162.html Противников Хусейна пытали в ваннах с кислотой] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080417042155/http://www.federalpost.ru/iraq/issue_8162.html |date=2008-04-17 }} FederalPost, 9 сәуір 2003</ref><ref>Институт Курдистана и Передней Азии. Геноцид в Иракском Курдистане. (перевод доклада Human Rights Watch «Кампания „Анфаль“», 1995) / Под ред. проф. С. М. Кочои. М., 2003. ISBN 5-94297-058-0 С. 277—282</ref>. Араб журналисі Сайд Абуриш<ref name="voanews-1">[https://web.archive.org/web/20080412010404/http://www.voanews.com/russian/archive/2003-03/a-2003-03-09-5-1.cfm?renderforprint=1&textonly=1&&TEXTMODE=1&CFID=23228337&CFTOKEN=94572341 Сталин и Саддам] «[[Голос Америки]]», 9 наурыз 2003</ref> в своей книге «Саддам Хусейн: политика мести» пишет, что идеалом для него был [[Сталин Иосиф Виссарионович|Сталин]]. По словам Абуриша:<ref name="voanews-1"/><ref>[http://www.nnews.ru/2003/4/1/politics/966.php3 Ученик Сталина] «Новости в Новосибирске», 1 сәуір 2003</ref> «Саддам Хусейн: кек алу саясаты» атты өз кітабында оның идеалы Сталин болғанын айтады. {{Start citation }} Саддам әрекеттерінің астарында Сталин тұлғасының жасырын ықпалы жатқанын сезуге болады. Әсіресе бұл мемлекеттік қауіпсіздік жүйесіндегі қылмыстық элементтерге қарулы күштерден гөрі мемлекеттік қауіпсіздік жүйесінің тірегін сақтауға тікелей байланысты еді. Бұл адамдар Саддамның өзіне берілген, ол адамсыз өздері ешкім де бола алмайтын сауатсыз баскесерлер ғана болатын. Саддам кімнен құтылғысы келсе, жай ғана өлтіре салатын... «Баастың» кезекті бір съезінде көсемге асыра дәріптеу ағын судай көшкенде, сахнаға бір мезетте залдағыларды бірінен соң бірін нұсқаған қинаудан әлсіреген партия мүшесін алып шықты. Сол сәтте нұсқалған адамдарды бірінен соң бірін алып шығып, сол жерде өлім жазасына кесті. Саддам жәбірлеу тәсілдерінің таптаурын болмағанын ұнатады: кислота құйылған ванна мен асфальт төсеуге арналған катоктар туралы әңгімелейді. Алайда ол тек қана садист емес – оның айтуы бойынша осындай қорқынышты тәсілдер арқылы мемлекетте тұру мүмкіндігі барын айтады. Сондықтан ол басқа деспоттарға қарағанда елде көпшілік алдында өлім жазасы қабылданғанын, ал қинау тәсілдері - тергеудің табиғи ерекшелігі екенін ешқашан жасырған емес. {{End citation}} Саддамның өзі «Ньюсуик» корреспондентіне қинау мен өлім жазасы жайлы сұрағына таңдана отырып: «Әрине, мұның бары бар. Сіздің ойыңызша, үкіметке қарсы шыққандарға қандай жаза қолдануға болады?!» 2001 жылы «Халықаралық рақымшылық» үкіметтік емес ұйымы өз баяндамасында Саддам Хусейннің түрмесінде қолданылатын тәсілдер туралы «Құрбандардың көздерін ойып алды, үстінен киімдерін шешіп алып, бірнеше сағаттар бойына білезіктерінен асып қойды. Электрошок барлық дене мүшелеріне жыныс мүшесі, тіл , құлақ, саусақтарына қолданылды...Кейбір жәбірленушілерді туыстары мен отбасыларының көз алдарында қинағанын көруін талап етті.»<ref>Рыжова С. [http://sm-k.narod.ru/archives/2003/mar/45-46/30.htm Буш как Саддам. По следам Сталина] Симбирский курьер № 45-46, 29 наурыз 2003</ref> «Вашингтон Пост» газеті жазғандай, ирак түрме қызметкерлері қазіргі уақыттың өзінде «әдет бойынша» «жауап алу тәсілінің» Саддам уақытындағы түрлерін: электр шогы, тұтқынның білезігінен асып қою сияқты түрлерін қолданып келеді, алайда, Саддам Хусейн кезінде дұрыс деп табылған қышқылдық қолдану, сексуалды қорлау, топтық өлім жазасы сияқты түрлері алынып тасталды<ref name="wp-1">Аппельбаум Э. [http://www.inosmi.ru/translation/216651.html Тест на тиранию] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070927190915/http://www.inosmi.ru/translation/216651.html |date=2007-09-27 }} [[ИноСМИ.ру]], [[The Washington Post]], 26 қаңтар 2005</ref>. Саддам кезіндегі Ирактың қолданған қинау тәсілдері қазіргі ирак үкіметтерінде (тек түрме тұтқындары қана емес, халықаралық коалиция әскерлерін қосып алғанда әлеуетті ведомостволар қызметкерлеріне) де кеңінен қолданылады<ref name="wp-1"/><ref>[http://www.voltaire.ru/obzor-dokumentov/irak-primenenie-pyitok-na-vseh-urovnyah.html Ирак, применение пыток на всех уровнях] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070927094530/http://www.voltaire.ru/obzor-dokumentov/irak-primenenie-pyitok-na-vseh-urovnyah.html |date=2007-09-27 }} — Независимая информационная сеть «Вольтер», 4 қазан 2005</ref><ref>[http://dell2.izvestia.ru/news/news106538/?print «Международная амнистия»: АҚШ продолжают применять пытки к заключённым] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070930225731/http://dell2.izvestia.ru/news/news106538/?print |date=2007-09-30 }} — «[[Известия]]», 3 мамыр 2006</ref><ref>[http://www.amnesty.org.ru/report2006/irq-summary-rus Республика Ирак] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080416215333/http://www.amnesty.org.ru/report2006/irq-summary-rus |date=2008-04-16 }} — «[[Международная амнистия]]», доклад за 2006 год</ref><ref>[http://www.amnesty.org.ru/report2006/usa-summary-rus Соединённые Штаты Америки] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080416215341/http://www.amnesty.org.ru/report2006/usa-summary-rus |date=2008-04-16 }} — «[[Международная амнистия]]», доклад за 2006 год</ref><ref>[http://www.svobodanews.ru/Transcript/2006/03/06/20060306200051233.html Правозащитная организация «Международная амнистия» опубликовала доклад о несоблюдении прав заключённых в Ираке] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080412103619/http://www.svobodanews.ru/Transcript/2006/03/06/20060306200051233.html |date=2008-04-12 }} — «[[Радио Свобода]]», 6 наурыз 2006</ref><ref>[http://www.inforos.ru/?id=12568 «Международная Амнистия»: за пытки в АҚШ наказывают, как за кражу велосипеда] — «ИнфоРос», 4 мамыр 2006</ref><ref>Тағы қараңыз: [[:en:Human rights in post-Saddam Hussein Iraq]]</ref><ref>''Юрченко В. П.'' [http://iimes.ru/rus/stat/2006/09-12-06.htm Военно-политическая обстановка в Ираке: қараша 2006 ж.] — [[Институт Ближнего Востока]] (Москва), 9 желтоқсан 2006</ref><ref>[http://obzor.westsib.ru/article/60095 Amnesty International вновь оценила Ирак: пытки заключённых продолжаются] — «Томский обзор», 6 наурыз 2006</ref><ref>[http://sandiego.russianamerica.com/common/arc/story.php?id_cr=106&id=171704 Новое правительство Ирака действует методами Саддама, и пытки в тюрьмах продолжаются] — RussianAmerica, 25.01.2005</ref> . 2006 жылы БҰҰ баяндамашысы Манфред Новак<ref>{{cite web|url=http://news.bbc.co.uk/hi/russian/international/newsid_5368000/5368824.stm|title=Пытки в Ираке: «хуже, чем при Саддаме»|publisher=[[Русская служба Би-би-си]]|date=21 қыркүйек 2006|accessdate=???|archiveurl=http://www.webcitation.org/60qYX1kRV|archivedate=2011-08-11}}</ref> қинау турасында: {{Start citation }} Ирактағы қинау жағдайлары абсолютті түрде бақылаудан шығып кетті дейді көпшілік. Жағдайдың қиындағаны соншалық, тіпті Саддам тұсындағыдан да жаман болып кеткен. {{End citation}} Евгений Примауовтың айтуы бойынша, Саддамға болашағы мол көшбасшы ретінде КСРО да, АҚШ та үміт артты. === Билік жолында. Сыртқы саясат === [[Сурет:1975 Algiers Agreement.jpg|thumb|200px|[[Мохаммед Реза Пехлеви|Мохаммед Реза-шах]], [[Хуари Бумедьен]] и Саддам Хусейн во время Алжирского соглашения, [[1975 год]]]] Саддамның партиядағы және мемлекеттегі көшбасшылық жағдайға салған жолының маңызды кезеңі 1970 жылы 11 наурызда Мұстафа Баразнимен күрдтік повстансалармен 9 жылдық қантөгіс соғысқа нүкте қойған Ирак Күрдістанын автономия деп жариялауда келісімге қол қою болды. Саддам осы келісім арқылы өз жағдайын келістіріп, келесі екі жылда партия мен мемлекеттің номиналды басшысы Ахмед Хасан әл-Бакрді кейінгі орынға ығыстыра отырып, шек қойылмаған үкіметті қолына топтастырды. Ирак үкіметінің күрдтік қарсыласу тобының көшбасшысы, молла Мұстафа Баразни<ref>{{cite web|url=http://generalbarzani.narod.ru/21up.html|title=Саддам — Барзани. Провозглашение автономии|publisher=Добро пожаловать в Курдистан — СТРАНИЦЫ ИЗ ИСТОРИИ|archiveurl=http://www.webcitation.org/60qYXfIOF|archivedate=2011-08-11}}</ref>: {{Start citation }} Ирак – ұлықтық маниясы және үкіметке беймаза ұмтылыстағы Саддам басқарған полициялық мемлекет. Ол хардан мен Аммашты жойды, мені де ығыстырғысы келеді, Бакрді де құртады. {{End citation}} деп жариялады. 1972 жылы ақпанда Саддам Хусейн Мәскеуге іссапармен келді; келу қорытындысы мен Бағдат КСРО Кеңесінің министрі Алексей Косыгиннің жауап ретіндегі сапары ирак тәртібіне кеңестік жан-жақты қолдауды қамтамасыз ететін Достық мен әріптестік келісіміне 9 сәуірде қол қойылу болды. Осы қолдауға арқа сүйеген Саддам Хусейн мұнай өнеркәсібін ұлттық ете отырып, күрдтік ұлттық босату қозғалымын ығыстыра ирак әскерін қарумен қайта жабдықтады. Соңғы мақсатына қол жеткізуде Иранның қолдауын пайдаланған күрдтік повстансалармен (наурыз 1974 — наурыз 1975) қиян-кескі әскери қимылдарға төтеп беру керек болды. Жеңіске Саддам 1975 жылы 6 наурызда иран шахы [http://www.countries.ru/library/orient/iraq/sogl75.htm Алжирское соглашение] Мохаммед Реза Пехлевимен Алжир келісіміне қол қою арқылы ғана жетті. === Елді қайта жетілдіру=== [[Сурет:Saddam1970s.jpg|thumb|200px|Саддам Хусейн (ортада) әйел адамдар арасында сауаттылықтың таралуына көмек беруде. 1970 жылдар.]] Мұнай экспортынан түскен ауқымды кіріс экономика облысы мен әлеуметтік аймақта масштабты реформалар жасауына жәрдем етті. Саддам қайта құру бағдарламасымен сөз алып, мақсатын қысқа етіп қана бекітті: «мықты экономика, мықты әскер, мықты басшылық». Әлеуметтік экономиканың жетіспеушілігін қолға алуда Хусейн жеке меншік секторының дамуын қолдады. 1970 жылдардың орта шенінде кәсіпкерлерге бар жағынан қолдау жасады және жеке меншік бірлестіктерді, жергілікті және шет ел бірлестіктерін дамудың мемлекеттік бағдарламасына көбірек тартты. Елдің түкпір-түкпірінде университеттер мен мектептер, автострад пен электростанциялар, суқұбырлары мен кәріз жүйелерін, кіші және үлкен үй құрылыстары белең алды. Көпсалалы және арнайыландырылған ауруханалар ашылды.№ Жалпы білім беру және денсаулық сақтау жүйелері құрылды<ref>{{кітап |авторы = Башир А., Суннано Л. С. |бөлімі= Репрессии |тақырыбы= Ближний круг Саддама Хусейна |орны = СПб. |баспа = [[Амфора (издательство)|Амфора]] |жыл = 2006 |беттері = 93 |isbn = 5-367-00013-4 }}</ref>. Саддам басшылығымен сауатсыздықпен күресудің қарқынды бірлестіктері құрылды. Саддам курьерлік жасаған сауатсыздықпен күрес бірлестіктерінің жұмыс қорытындылары тұрғындардың сауаттылығы деңгейі 30 пайыздан 70 пайызға дейін арттырылды, осы көрсеткіш арқылы Ирак араб елдерінің арасында көшбасшылық жасады<ref>{{cite web|url=http://edition.cnn.com/2003/WORLD/meast/12/14/sprj.irq.saddam.profile.ap/index.html|title=Profile: Saddam’s brutal reign|publisher=[[CNN]]|date=14 желтоқсан 2003|accessdate=???|deadlink=404}}</ref>. Тіпті, 1980 жылға Ирактағы сауатсыздық деңгейі 68,5 пайыз, ал он жыл өткен соң, 1990 жылы 64,4 пайыз болды деген басқа мәліметтер де бар<ref>[http://globalis.gvu.unu.edu/indicator_detail.cfm?country=IQ&indicatorid=27 Iraq: Adult illiteracy] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100702063118/http://globalis.gvu.unu.edu/indicator_detail.cfm?country=IQ&indicatorid=27 |date=2010-07-02 }} {{V|29|9|2009}}</ref>. 1970 жылдың 11 наурызындағы Кеңестік революциялық басқарманың арызына сәйкес күрдтер мәселесін демократиялық бейбіт жолмен реттеуде ағарту Министрлігінде күрдтік білім беру департаменті құрылды<ref>{{cite web|url=http://bigsoviet.org/Bse/GOGO-KONG/1028.shtml|title=Ирак и Иран|publisher=[[БСЭ]]|accessdate=???|archiveurl=http://www.webcitation.org/60qYY4fpy|archivedate=2011-08-11}}</ref>. Жарықтандыру жұмыстары жүргізілді, көлік жолдарының жүйесі құрылды. Ирактағы өмір сүру деңгейі Таяу Шығыста ең жоғары деңгейге жетті. Ирак Таяу Шығыстағы ең заманауи денсаулық сақтау жүйелерінің бірін құрды<ref>[https://web.archive.org/web/20040202085344/http://www.cbc.ca/news/background/iraq/saddam_hussein.html Saddam Hussein] CBC News, 29 желтоқсан 2006</ref><ref>Jessica Moore. [http://www.pbs.org/newshour/bb/middle_east/iraq/war/player1.html The Iraq War player profile: Saddam Hussein’s Rise to Power] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20030625145156/http://www.pbs.org/newshour/bb/middle_east/iraq/war/player1.html |date=2003-06-25 }} [[PBS]] Online Newshour</ref>. Саддамның танымалдылығы жыл сайын арта түсті<ref>[http://hrono.rspu.ryazan.ru/land/197_irak.html Ирак в 70-е годы XX века] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070930211548/http://hrono.rspu.ryazan.ru/land/197_irak.html |date=2007-09-30 }} «Хронос», 8 сәуір 2004</ref><ref>Беттиза Э. [http://inosmi.rian.ru/stories/01/12/21/3036/140734.html Саддам — новый флаг Ислама] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071223065532/http://inosmi.rian.ru/stories/01/12/21/3036/140734.html |date=2007-12-23 }} [[ИноСМИ.ру]], [[Panorama]] (Италия), 17 мамыр 2002</ref><ref>[http://www.portalus.ru/special/saddam/beginner-02.htm Начало карьеры Саддама. Второй человек (1968—1969)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070927084821/http://www.portalus.ru/special/saddam/beginner-02.htm |date=2007-09-27 }} — спецпроект «Ирак при Саддаме», «Белорусская цифровая библиотека»</ref> . Шет ел мұнай қызығушылықтарын ұлттандырғаннан кейін Саддам ауыл шаруашылығын ірі масштабта механикаландыруды бастап, және шаруаларға жер бөліп беріп, жергілікті жерді қайта құру жұмыстарын бастады. Халықаралық банктер мен қаржылық мекемелердің (МБРР, МВФ, Дойче банка және басқалары) бағасы, Иракта 30-35 млрд. долл. болатын аса ірі валюталық резерв құраған<ref>{{cite web|url=http://www.vostokoved.ru/book2/sharipov.htm|title=Три иракские войны — трагические ступени крушения политического режима президента Саддама Хусейна|author=Шарипов У. З.|publisher=Восток и Политика|date=???|accessdate=???|deadlink=404}}</ref>. Ирактағы экономикалық шарықтаудың нәтижесінде жұмыс орындарын іздеуде араб және басқа азия мемлекеттерінен көптеген мигранттар келді. Кейбір жоғары технологиялық үрдістер басқармасы үшін құрылыс пен индустрия өңдеуде шет елдік білікті мамандар шақырылды. Американ зерттеушісі Тернер былай деп жазды: {{Start citation }} 1973 жылдан кейін 1971 жылы ұлттандырған мұнай индустриясының өсімінен қазынаға құйылған қор елдің ресурстарын дамыту үшін сәтті қолданылды. Ішінара, тамаша ақысыз білім беру жүйесі енгізілді. Әйел адамдар экономикалық құқықтарды қолданды. Орталықтандырылған экономикалық жоспарлаудың әлеуметтік ауқаттылықты жан-жақты көтеру бағдарламасы мемлекеттендірілді. Жер иеленудің ірі латифундық жүйесі ығыстырылып, шаруаларға бөлініп берілді. Үкіметтің акцияларының сәтті пайызы осы облыстарда таңданарлық жағдайда жоғары болды. {{End citation}} 1980 жылы Ирак араб әлемінденгі дамыған мемлекеттер арасында Египеттің қатарынан орын алды<ref>{{cite web|author=Мирский Г. И.|url=http://www.globalaffairs.ru/numbers/2/1963.html|title=Багдадская головоломка|publisher=Журнал «Россия в глобальной политике»|date=19 наурыз 2003|accessdate=???|archiveurl=http://www.webcitation.org/60qYYAgOq|archivedate=2011-08-11}}</ref>. === Үкімет үшін күрестің аяқталуы === [[Сурет:Hussein Assad Bouteflika Khaddam.jpg|thumb|250px|Солдан оңға қарай: Саддам Хусейн, Сирия президенті [[Хафез Асад]],Алжил сыртқы істер министрі [[Абдель Азиз Бутефлика]] және Сирия вице-президенті [[Абд аль-Халим Хаддам]], 1979 ж.]] Саддам Хусейн осы аралықта, өз билігін мемлекет пен бизнес салаларының алдыңғы қатырлы орындарына өз туысқандары мен одақтастарын жинай отырып бекітті. 1976 жылы баасистар армиясындағы ең ықпалды тұлғалар генерал ат-Тикрита мен полковник Салих Махди Аммашты ығыстыра отырып, Хусейн елді тотальді «баасиздендіруді» идеологиялық және әкімшілік тұрғыдан қолға алды. Саддам оны партиялық жетілдіруді мемлекеттік аппараттан бастады. Әскерде ниеті түзу емес офицерлер жұмыстан босатылды немесе Курдистанға қызметке жіберіліп, академия және колледж әскерилері қатарына тек партия мүшелері қабылданумен «тазалық» жұмысы жүргізілді.» «Джихаз ханин » функционерлері барлық тәуелсіз фракциялармен «Баастың» өзінің ішіндегі топтарды жойып жіберді. Хусейннің ойластырауы бойынша әскерді «Баасизациялау» партия үкіметін қорғауға бағытталған «идеологиялық әскерді» құру мақсатында болды. № Хусейнге құпия қызмет арқылы оның қарсы партиясына және үкіметегі күштерді жеңе отырып, негізгі орындарға сенімді адамдарын қоюға және мемлекеттік басқарудағы маңызды рычагтардың үстінен бақылау қоюға мүмкіндік туды. 1977 жылы жергілікті жерлердің партиялық ұйымдары, құпия қызмет орындары, әскер командованиесі және министрлер ені Саддамның алдында есеп беретін болды. 1978 жылы Хусейннің әскер ішінде партия ұйымын құруына себепші болды деп кінә артқан 31 коммунист пен бірнеше тұлғалар өлім жазасына кесілді. Саддам коммунистерді «шет ел агенттері», «ирак отанының сатқындары» деген айыппен НПФ-дағы ИКП өкілдерін қамауға алды және ИКП барлық баспаларын жауып тастады. Осылай формалды түрдегі тыныс алуын тоқтатып, ИКП астыртын әрекетке көшті, ал елде бір партиялы жүйе салтанат құрды. Жұмыс жасап отырған үкімет әл-Бакрдің қолынан Саддам Хусейннің қолына өтті. 1979 жылы 16 шілде айында денсаулығының болмауы деген жаңсақ желеумен еңбек демалысына (кейбір деректер бойынша, оны үй қамағына алған болатын) шығып кетті. Оның ізбасары «Баас» партиясының аймақтық басқармасын басқарған Саддам Хусейн жарияланды. Саддам Хусейн заң негізінде диктаторлық билікті өз қолына алды. № Революциялық командование Кеңесінің бас хатшысы Абд аль-Хусейн Масхади қинағаннан кейін Сирия пайдасына «Бааста» туындаған үлкен астартын әрекеттар туралы түсінік берген соң, тез арада тұтқынға алынды. Екі күн өткен соң партиялық съезде Масхадиді трибунаға алып шықты да, ол 60 депутат өз сыбайластарын көрсетіп еді, бірден оларды қамауға алды.№ == Ирак Президенті == Саддам президент болғаннан кейін Ирактың арабтың және «үшінші» әлеміндегі негізгі миссиясы турасында панарабтық көшбасы ретінде Абдель Гамаль Насерді ұсынуды көбірек алға тарта бастады. 1979 жылы Гаванада өткен бірікпеген елдер конференциясында дамушы елдерге пайызсыз ұзақ уақыттық қарыздарды мұнай бағасының көтермелерінен беретінін айтып, аудиторияның үлкен қуанышты қолдауына ие болды (шынымен де,1979 жылдың бағасымен айырмашылығы бар ширек млрд. доллар көлемінде берді.). Жоғарыда айтылғандай, Саддамның президенттік қызметіне келу сәтінде Ирак Таяу Шығыстағы өмір сүру деңгейінің ең жоғары елдерінің санатында болып, қарқынды даму үстінде еді. Саддам алға тартқан және екіншісі халықаралық санкция тудырған екі соғыс Ирак экономикасын сұрапыл дағдарысқа алып келді. ВВС атап көрсеткендей<ref>[http://news.bbc.co.uk/hi/russian/in_depth/newsid_2525000/2525185.stm Ирак: краткая справка] — [[BBC]]</ref>, {{Start citation }} 1991 жылы БҰҰ Ирак мемлекеті индустриялық кезеңге дейінгі жағдайға жетті деді. Ал келер жылдың есебі бойынша өмір сүру деңгейі күн көріс минимумына дейін жетіп қалды. {{End citation}} 2002 жылдың бас кезінде 1990 жылда бар болған өмірлік маңызды өндірістік өнеркәсіптің 95 % қайта жасауға ғана мүмкіндік алды<ref>''Богуславский А. Б.'' [http://iimes.ru/rus/stat/2002/30-12-02.htm Основные экономические показатели Ирака в 90-е годы] — Институт Ближнего Востока (Москва), 30 желтоқсан 2002</ref>. === Иран-ирак соғысы === Үкіметке Саддам Хусейн келген соң,көршілес Ираннан туындаған өзінің билігіндегі серьезный угрозамен бетпе-бет келді. Ирандағы ислам революциясында жеңіске жеткен көшбасшы Аятолла Хомейни оны Парсы шығанағындағы басқа елдерге таратуға оқталды, бұдан басқа Саддам Хусейнге жеке жақтырмаушылығыболған еді<ref>{{cite web|url=http://course1.winona.edu/aelafandi/polsci270/iran-iraq-war.htm|title=The Iran-Iraq War: Causes and Origins of the War|author=Ahmed H. El-Afandi.|publisher=Department of Political Science|archiveurl=http://www.webcitation.org/60qYZDK7D|archivedate=2011-08-11}}</ref>. Иран Ирак басшылығының өкілдеріне қарсы террористік акциялар мен покушениелер бірлестікті развернувшей «Ад-Даава аль-исламия» атты астыртын шейіттер тобына қолдау көрсете бастады<ref>Кленов И., Орлов В. [http://otvaga2004.narod.ru/otvaga2004/wars1/wars_15.htm Ирано-иракская война] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071021080915/http://otvaga2004.narod.ru/otvaga2004/wars1/wars_15.htm |date=2007-10-21 }} — [[Зарубежное военное обозрение]], № 1, 1985</ref>. Саддам Хусейн Иранға қарсы иран үкіметін қастық әрекеттерінен бас тарттыруға міндеттеу мақсатында шектеулі (ограниченный) әскери операцияны жүргізуге шешім қабылдады. Соғыстың басталуына 1975 жылы Алжир келісімі бойынша, Иракқа Иранның кейбір шекаралық территорияларын беру турасындағы өз міндеттерін орындамағаны себеп болды. 1980 жылы 22 қыркүйекте шекарада ирак әскері бірнеше қақтығыстан кейін көршілес елдің жеріне басып кірді. Басып кіру алғашқы кездері сәтті болғанымен, иран қоғамдастығын агрессорлармен күресі қорытындысынан соң, күз мезгіліне қарай тоқтатылды. 1982 жылы ирак әскері иран территориясында талқандалып, енді соғыс қимылдары Ирак жеріндн жалғасты.<ref>{{cite web|url=http://www.eurasianet.org/russian/departments/insight/articles/eav061903aru.shtml|title=Рейд французских полицейских привлекает внимание к находящимся в изгнании иранским боевикам|author=Ардешир С. Моэвени.|publisher=Eurasianet|datepublished=19 маусым 2003|archiveurl=http://www.webcitation.org/60qYZNFVS|archivedate=2011-08-11}}</ref>]] Соғыс Ирак пен Иран арасында химиялық қаруды қолданануымен, қалаларды ракеталармен атқылау және Парсы шығанағындағы екі елдің танкерлерінің үшінші елгебасып кіруімен созылмалы кезеңге бет алды.. 1988 жылы иран-ирак соғысы көптеген адамдар мен материалды шығындарды бастан өткеріп, status quo жағдайында тоқтатылды.Саддам Хусейн Ирак жеңісін жария етті, осы оқиғадан кейін Бағдат қаласында «Кадис семсері» атты танымал дарбаза салынды. 9 тамыз күнінің өзін Хусейн «Ұлы Жеңіс күні» деп атады. Елде президентті ұлт қорғаушысы деген ат берген мерекелік жағдайлар басталды. Соғыс барысында Саддам Хусейннің ядролық қаруды алмақ болған ойы жүзеге аспады: 1981жылы 7 маусым айында Саддамның Франциядан сатып алған ядролық реакторлары израиль әуе күштерінің атқылауымен талқандалған болатын. Батыс Аятолла Хомейнидің исламизмнің радикалды дамуынан Иран жеңісіне жол бермей сақтық шараларын қолданып отырды. 1982 жылы АҚШ Иракты терроризмді қолдаушы мемлекеттер арасынан алып тастады. Екі жыл өткен соң, 1967 жылы араб-израиль соғысы уақытында үзіліп қалған екі жақты дипломатиялық қатынастар қайта жанданды.осылай бола тұрса да Ирак КСРО-ның одақтасы болып қала берді, әрі одан қару-жарақ алып тұрды<ref>Факт использования химического оружия иракской стороной широко известен и подтверждается многими авторами и организациями. Существуют свидетельства, что это оружие эпизодически применял и Иран. В сәуір 1984 года представитель Ирана в ООН Раджай Хорассани заявил, что его страна способна производить химическое оружие и оценивает возможность его применения. По некоторым предположениям, Иран применял боевые газы при наступлении в районе Халабджи наурыз 1988 ж. См.: [http://www.iranwatch.org/wmd/wmd-chemicalessay.htm Iran’s Chemical Weapon Program (Iran Watch)]</ref>. Алайда бірнеше батыс елдері, соның ішінде Ұлыбритания, Франция және АҚШ та Бағдатқа қару-жарақ пен әскери техникаларын жеткізіп тұрған болатын. АҚШ Саддамға қарсыласы туралы деректер ғана емес, химиялық қарулар жасауға арналған миллиард долларды құрайтан несиелер беріп тұрды<ref>{{cite web|url=http://news.bbc.co.uk/hi/russian/news/newsid_2616000/2616577.stm|title=Как АҚШ помогали Ираку|author=Владимир Козловский|publisher=Русская служба Би-би-си|datepublished=31.12.2002|archiveurl=http://www.webcitation.org/60qYa3rVP|archivedate=2011-08-11}}</ref>. === Анфаль === Ирандағы Ислам төңкерісінен кейін ол жерде қоныстанған күрдтер қолдарына қару алды. Иран Мен Ирак арасындағы соғыс жағдайларында иран күрдтері Саддам Хусейннен бағалы одақтастық, қолдау тапты. Жауап ретінде Тегеран ирак күрдтеріне ақшалай және қару-жарақпен көмек жасай бастады. 1982 жылы Хусейн өзінің ішкі жауларымен күресінде Түркиямен күрдтерге қарсы серіктестік күресіне келісім жасады.Бұл келісім түрік және ирак бөлімшелеріне күрд жауынгерлеріне бір-бірінің жер аймағында 17км қашықтықта аңду құқығына ие болды. Бәркезеңде күрдтік повстансалар Мұстафа Баразнидің ұлы Масудтың жетекшілігімен өздерінің әскери бөлімшелерін қайта топтастыруда және елдің солтүстігі мен солтүстік шығысындағы шекаралық таулы аудандардың көптеген бөлімдеріне бақылау орнатуда болатын. Саддам Ирактың солтүстігіндегі күрдтер қозғалысын басып тастауға ұмтылып, Күрдістанға көптеген әскери күштерін жіберді. Бұл ирак күрдтерінің қолдауына ие болған иран әскері Солтүстік Ирактағы әскери қимылдарды дамытты<ref name="historiwars-2">[http://historiwars.narod.ru/Index/XXv/saddam/saddam1.htm Три войны Саддама] «История войн и военных конфликтов», 19 сәуір 2003</ref><ref>{{cite web|url=http://www.glavred.info/archive/2008/02/27/103745-2.html|title=Курды forever|author=Дмитрий Тымчук.|publisher=Агентство «Главред»|date=27 ақпан 2008|accessdate=???|archiveurl=http://www.webcitation.org/60qYaQtMJ|archivedate=2011-08-11}}</ref>. Соғыс барысында, Саддам Хусейн Ирактың солтүстік аудандарын 182 мың күрдтердің (басым көпшілігі балалар болғанымен әйелдер мен балалар да бар болған) белгісіз бағытқа алып кеткен, кейін Саддам тәртібінің құлауынан соң, олардың атылып, мазарлары табылған «Пешмерга» атты күрдтер повстансалар бөлімшелерінен азат ететін арнайы әскери операциялар акциясын жүзеге асырды. Ертеректе, 1983 жылы дәл осы жағдаймен Барзан тайпасы да 15жастан бастап, 8 мың адам жойылған болатын<ref>[[Хошави Бабакр]]. [http://www.ng.ru/politics/2004-07-07/2_saddam.html Курдский счёт для Саддама] [[Независимая газета]], 7 шілде 2004</ref>. Кейбір күрд қыздарын Египет пен басқада араб елдеріне күңдікке сатып жіберді<ref>[https://web.archive.org/web/20070928122307/http://kurdistan.ru/content/view/822/2/ Девушки, проданные во время Анфаля возвращаются в Курдистан] Kurdistan.ru, 6 желтоқсан 2006</ref>. Күрдтің бірнеше елді-мекендер мен Халабджа қалалары химиялық баомбасының бомбылауына ұшырады (тек Халабжде өаласының өзінен 5 мың адам қаза болды). Химиялық қарудың әсерінен 272 елді-мекен запа шекті. БҰҰ Ирактың химиялық қаруды қолдануын айыптаған шешім қабылдады. Алайда АҚШ үкіметі және тағы батыс елдері Бағдадты иран-ирак соғысы аяқталған уақытқа дейін саяси және әскери қарым-қатынасы тұрғысынан қолдауынан танбады<ref name="historiwars-2"/> ООН приняла резолюцию, осуждавшую использование Ираком химического оружия. Однако правительства АҚШ и других западных стран продолжали поддерживать Багдад как в политическом, так и в военном отношении практически до самого конца ирано-иракской войны.<ref>. Мұнысымен қоймай, әскери қимылдар барысында Күрдістандағы барлық елді-мекендемен қалалар қиратылды, 4 млн. адамның 2 млн шамасындағы Ирак Күрдістанының тұрғындары «үлгілі елді-мекендерге» - тұтқындарды жинау лагеріне көшірілді<nowiki><ref>Геноцид в Иракском Курдистане / Под ред. д. юр. н., профессора С. М. Кочои. — М.: 2003 </nowiki>ISBN 5-94297-058-0 (Перевод доклада Human Rights Watch «Преступление геноцида в Ираке. Кампания „Анфаль“ в Иракском Курдистане», New Hawen and London, 1995; приложение — доклад Комиссии Конгресса АҚШ «Курдистан во время правления Саддама Хусейна»)</ref><ref>[http://newsua.org.ua/?nid=2337 В Багдаде суд заслушал показания жертв операции «Анфаль» в северном Ираке] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070927074645/http://newsua.org.ua/?nid=2337 |date=2007-09-27 }} NEWSua, 23 тамыз 2006</ref><ref>[https://archive.is/20120712050239/hrw.org/english/docs/2006/08/14/iraq13982.htm The Anfal Trial. Questions and Answers] [[Human Rights Watch]], 14 тамыз 2006</ref>. === Соғыс аралық уақыт === [[Сурет:Sadoun Al-Zubaydi with Saddam Hussein.jpeg|thumb|200px| ФРГ Экс-канцлері [[Вилли Брандт]], аудармашы Саадун аль-Зубайди менСаддам Хусейн, [[1990 год]].<ref name="Бюст">{{cite news | title=Leben und Werk Willy Brandts|publisher=Friedrich Ebert Stiftung| url=http://www.fes.de/archiv/adsd_neu/inhalt/archive/brandt.leben_und_werk.htm| lang=de}}</ref>]] 1980 жылдардың аяғы Таяу және Орта Шығыс аймақтары үшін бәрінен бұрын иранирак соғысыеың аяқталуына тікелей байланысты болған қарбаластықтың айқын төмендеуі белгісімен өтті. Отты кезең аяқталысымен, Ирак ливан территориясына орналасып алған сирия әскеріне қарсылықпен Ливан әскери күшінің басқарушысы генералы Мишель Аунаға әскери көмек бере бастады. Осы жағдаймен Саддам сирия президенті Хафез Асадтың позициясын әлсіретіп, аймақтағы өз ықпалын бекітуге тырысты. Ирак салмағының тез өсуінен аймақта оның бұрынғы одақтасынан сезіктенішілігін тудырды. Бағдад пен Тегеранның тайталасының өршуінен құрылған Парсы шығанағындағы араб мемлекеттерінің серіктестерінің кеңесі (ПШАМСК) Сауд Арабиясының басшылығымен екеуіенің біріне тәуелді болып қалмас үшін Иран мен Ирак арасындағы тепе-теңдікті қалпына келтіруге ұмтылыс жасады. Шығанақтағы азғантай елдер соғыс аяқталған соң, Иранмен қарым-қатынасын қалпына келтіруге қадам жасады. Жаңа жағжайда Хусейн әскерді заманауи қарумен қайта жарақтандыруды және әскери өндірісті дамытуды тез арада өрістетуге шешім қабылдады. Нәтижесінде соғыстан кейінгі екі жыл шамасында оған Араб Шығысындағы ең ірі әскери көлік шығаруына мүмкіндік туды.Заманауи қарумен жабдықталған миллиондаған ирак әскері әлемдегі ең ірі лер санатына енді(санақ бойынша 4-ші). Нақ осы уақытта күрдтерге қарсы репрессмяға байланысты Иракқа батыс елдердің көзқарастары өзгере бастады. 1989 жылы 16 ақпанда Саддам Хусейннің бастамасымен Бағдадта жаңа аймақтық ұйым – құрамына Ирак, Иордания, Иемен және Египет енген Араб серіктестерінің кеңесін құру туралы келісімге қол қойылды. Сол уақытта Бағдатқа Сауд Арабиясының королі шақырылып, оның келуі барысында ирак-сауд елдерінің бір-біріне басқыншылық жасамау турасындағы келісіміне қол қойылады. 1989 жылдың екінші жартысында ирак баспасы Ирак үлесінің көбеюіне МЭЕҰ бармауын және осылай ете отырып, ирак экономикасының қайта қалпына келуін шектеген [[ПШАМСК]] елдерінің [[МЭЕҰ]] қарсы саясатына кеңмасштабты үгіт-насихат компаниясын бастады. Саддамның жеке танымалдылығы 1990 жылдың мамыр айындағы қатысушыларын Батыс агрессиясына қарсы біріккен майданын құруға шақырған, әрі араб қимылдарынығ келісімділігінің маңыздылығын баса айтқан Бағдадта өткен араб маслихатының басына қарай шарықтау шегіне жетті. Алайда Бағдад басшылығындағы біріккен майдан құру орнына мәслихатта басқа да араб үкіметтері Саддам көшбасшылығына наразылығын танытқан қыр көрсетті. [[Египет]] президенті [[Хосни Мубарак]] «араб миссиясы адамгершілікке толы, қисынды және анық, өз рөліе асыра сілтеуден және қорқытушылықтан ада» екенін айта отырып, бұл үндеуге ортақтаспады. Осыдан кейін египет-ирак жақындастығына орын болмады. 15 тамызда Хусейн Иран президентіне тез арада бейбітшілік келісімін орнату туралы өтініш айтты. Иран аймағында орналасқан ирак әскерлері шығарылып, біруақытта әскери тқтқындар алмасуы үрдісі жүрді. Қазан айында Бағдад пен Тегеран арасында дипломатиялық қарым-қатынастар қайта жасалды. === Кувейтке басып кіру === [[Сурет:Flag of Iraq, 1991-2004.svg|thumb|1991—2004жылдардағы Ирак туы, Саддам Хусейн заманының символы]] [[Сурет:Saddam1990.jpg|thumb|left|Саддам Хусейн (ортада) 1990 жылы «Баас» партиясының ұлттық басшылығымен бірге .]] Иранмен соғысы салдарынан ирак экономикасына айтарлықтай нұқсан келген болатын. Соғыс қимылдары орын алған 8 жыл арасында 80 млрд. долларды құраған ішкі қарыз туындаған болатын. Елде осы қарызды жабатын жағдай болмады, керісінше, өндірісті қайта қалпына келліру үшін қосымша қаражат қажет болды. Орын алған жағдайдан Саддам Хусейн әлеуметтік тұрақсыздықтың туындауы үшін потенциалды алғышарттарды, нәтижесінде өз тәртібіне төнген қаіпті көре білді. Соғыс уақытында жиналып қалған елдің әлеуметтік және экономикалық мәселелерін соғыс барасында оның жағына шыққан араб елдерінің және бәрінен бұрын, ПШАМСК-нің барлық елдерінің көмегіне сүйене отырып, тез арада шешуге мүмкіндік барын алдын ала болжаған болатын. Алайда, оның аса көп қарызын ешкімнің кешіре бермейтіні, тіпті, қайтарылмайтын аржылық көмек беруді жалғастырмайтыны айқын болды. Саддам араб елдерінен бірнеше рет қарызын шығынға шығара отырып, жаңа несие беруін өтінген болатын, алайда бұл үндеу ескерілмеді. 1990 жылы шілде айында Ирак көршілес жатқан Кувейтті ирак жағындағы шекарада орналасқан Румейла мұнайлы елді-мекенінен заңсыз мұнай ала отырып, өзіне қарсы экономикалық соғыс жүргіді деп айыптады Шынымен де Кувейт біраз уақыттар бойына мұнай алуға МЭЕҰ бекіткен үлесінен арттырып жіберіп , осыдан кейін Иракты мұнай экспортынан түсетін түсімнің белгілі бір бөлігінен шеттетеліп қалу жағдайына жолықтырған мұнайдың әлемдік деңгейдегі бағасының төмендеуіне мүмкіндік жасады<ref>{{cite web|url=http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9C0CE3D7173CF930A3575AC0A966958260|author=Thomas Hayes.|title=Confrontation in the Gulf; The Oilfield Lying Below the Iraq-Kuwait Dispute|publisher=[[The New York Times]]|date=3 қыркүйек 1990|accessdate=???|archiveurl=http://www.webcitation.org/60qYd4JLp|archivedate=2011-08-11}}</ref> . Алайда, Кувейт Ирак территориясынан мұнай тартып алды деген қандай да бір деректер жоқ. Кувейт жағы Иракқа олардың талап еткен өтемақысын (2.4 млрд доллар) ирак талабын мүмкіндігінше жеңілдетпек мақсатымен келіссөздер жүргізбек ойымен беруге асықпады. Саддам Хусейннің шыдамы таусылып, 1990 жылы 2 тамызда Кувейт жеріне басып кіріп, қоршауға алды. 8 тамызда Ирактың «Әл-Саддамия» атымен аталатын 19- провинциясы ретінде елді басып алғындығын жариялады. Кувейтке басып кіру әлемдік қоғамдастықтың бәрлескен айптаушылығын туындатты. Иракқ санкция салынды және БҰҰ мандаты бойынша бұл істің басында орташа араб тәртібін және барлық НАТО елдерінің қолдауына ие болған АҚШ тұрған халықаралық коалиция құрылды. Үнді мқхиты мен Парсы шығанағына көз тіккен АҚШ пен оның одақтастары ирак әскерін талқандап және Кувейтті босатып (17қаңтар – 28 ақпан 1991 жыл), «Шөлдегі боран» атты операциясын жүргізді.Коелиция әскерінің жетістігі оңтүстіктегі шейіттер мен солтүстіктегі ирактың тәртібіне қарсы жалпылық көтеріліске шақырды, сондықтан бір уақыттарда көтерілісшілер 18 ирак првинциясының 15-іне бақылау жасады. Саддам бұл көтерілісті әлемнің келісімінен кейін, Республикалық гвардиясының бөлігінің босатылғандарын қолдана отырып басып жаншыды<ref>[http://www.russianexpress.net/print.asp?article=276&category=42 Американский долг народу Ирака] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071007044117/http://www.russianexpress.net/print.asp?article=276&category=42 |date=2007-10-07 }}</ref><ref>Длер Хамед. Национально-освободительное движение в Иракском Курдистане (1975—1991). СПб.: СПбУ, 1999. ISBN 5-288-02340-9. С. 160—162.</ref>. Үкіметтік әскер повстанцалар жиылған аса маңызды шейіттер мешіттері мен әулие орындарына соққы берді. Кербелде болған батыс журналистері көтеріліс басылғаннан кейін: «всв құрметті екі орыннан(Имам Хусейн мен Оның ағасы Аббастың моласы) бес жүз ярд ара қашықтығындағы қиратушылық Екінші дүние соғысы уақытындағы Лондонның герман бомбылауының шыңын еске түсіреді» деп куәлік етеді<ref>{{кітап |часть=Межконфессиональный и межэтнический конфликты в Ираке |заглавие=Конфликты на Востоке: этнические и конфессиональные |жауапты=Под ред. А. Д. Воскресенского |орны=М. |баспа = [[Аспект Пресс]] |жыл=2008 |беттері=180 |isbn=978-5-7567-0497-6, УДК 323.1(5), ББК 66.3(5), 54я73 }}</ref>. Көтерілісті басып-жаншу мұсылман-шейіттерді жыппай қырумен, қинаумен және оппозициялық қызметкерлер деген күдікпен стадиондарда вертолеттерді қолдана отырып аттумен жүзеге асырылды<ref>{{cite web|url=http://www.indict.org.uk/crimedetails.php?crime=March1991|title=The Uprising of March 1991|publisher=INDICT|date=2003|accessdate=???|archiveurl=http://www.webcitation.org/60qYdHL8Q|archivedate=2011-08-11}}</ref>. Шейіттермен күресті аяқтаған соң, Бағдад әскерін күрдтерге қарсы жіберді. Олар күрдтерді қалалардан тез арада ығыстырып жіберді. Әуе күштері елді-мекендерді, жолдарды, қашқындардың топтанған орындарын бомбының астына алды. Аштық пен суықтан көбі қаза болған ондаған бейбіт тұрғындар тауларға бет алды. Күрдтер көтерілісін басып-жаншу барысында 2 млннан астам күрдтер босқын боп кетті<ref>{{кітап |часть=Межконфессиональный и межэтнический конфликты в Ираке |заглавие=Конфликты на Востоке: этнические и конфессиональные |жауапты=Под ред. А. Д. Воскресенского |орны=М. |баспа = [[Аспект Пресс]] |жыл=2008 |беттері=222 |isbn=978-5-7567-0497-6, УДК 323.1(5), ББК 66.3(5), 54я73 }}</ref>. Көтерілісшілерді жәбірлеген темір тәртіп<ref>Длер Хамед. Национально-освободительное движение в Иракском Курдистане (1975—1991). СПб.: СПбУ, 1999. ISBN 5-288-02340-9. С. 162.</ref> коалицияны Ирактың оңтүстігі мен солтүстігінде «ұшусыз аймақты» жүргізуге және гуманитарлы интервенцияны («Provide Comfort» операциясы) Ирактың оңтүстігінде бастауға мәжбүр етті. 1991 жылы ирак әскері халықаралық әскер қол астында құрылған күрдтер үкіметі («Азат Күрдістан» деп аталған) болған үш солтүстік провинцияны (Эрбиль, Дахук, Сулеймания) тастап кетті. Осы уақыттарда өзінің қол асытна қайтарылған облыстарда Саддам репрессия саясатын жүргізіп жатты: «арабизация» (күрдтерді қуып, олардың үйлерін және жерін арабтарға үлестіру)<ref>{{cite web|url=http://www.aha.ru/~said/arab.htm|title=Курдские партии призывают прекратить политику арабизации|publisher=«Новый Курдистан»|date=???|accessdate=???|archiveurl=http://www.webcitation.org/60qYeNuyd|archivedate=2011-08-11}}</ref> және повстанцалар бассауғасы - Шатт-эль-Араба сағасындағы батпақ – кептірілді, ал ол жерде тұрып жатқан «сазды арабтар» тайпалары арнайы салынған және түгелдей бақылауға алынған ауылдық жерлерге орналастырылды, шейіттік оңтүстіктегі бұл Киркуку мен Күрдістанның басқа аудандарына да қатысты болды.<ref>{{cite web|url=http://voanews.com/russian/archive/2003-04/a-2003-04-12-3-1.cfm|title=Саддам погубил иракские болота|publisher=News.com|date=12 сәуір 2003|accessdate=???|archiveurl=http://www.webcitation.org/60qYeda2F|archivedate=2011-08-11}}</ref> [[Халықаралық коалиция]]ның жеңісіне (әскери, сол сияұты экономикалық) қарамастан Ирактан санкция алынбады. Иракқа жаппай қыру қаруларының барлық түрін, оның ішінде [[ядролық]], [[химиялық]] және [[биологиялық қару]] түрлерін толық түрде жойғанға дейін оған қарсы санкция сақталатынын айтып, қатаң шарт қойылды. Иракқа жаппай қыру қаруларын сақтау мен өндіру мүмкіндігін бақылайтын халықаралық ұйымдар өкілдері жіберілді. Санкция тәртібі [[1996 жыл]]ы БҰҰ-ның ирак мұнайын азық-түлікке дәрі-дәрмекке және т.б. келесі сатып алумен [[БҰҰ]] бақылауында сатуды қарастырған «Мұнайдың азық-түлікке айырбасы» бағдарламасы қабылданған уақытта едәуір жеңілдетілді. Бұл бағдарлама БҰҰ әкімшілігі үшін де, сол сияқты Саддамның өзі үшін де жемқорлық көзіне айналды.<ref>{{cite web|url=http://www.inopressa.ru/wsj/2005/10/28/11:58:02/oil|title=Волкер 5.0|publisher=Inopressa|datepublished=28.10.2005|archiveurl=http://www.webcitation.org/60qYfABxQ|archivedate=2011-08-11}}</ref> === Жеке басқа табыну === ==== Саддам Хусейнмұражайына сыйлықтар ==== ==== Саддам Хусейннің медальдары ==== ==== Биографияны білу==== === Саддам — жазушы === === Саддам мен ирак халқы === === Қастандық пен астыртын әрекет=== === Қайта сайлау === == АҚШ-тың Иракка басып кіруі == === Соғыс алдында === === Құлату === [[Сурет:SaddamStatue.jpg|thumb|Багдадта Саддам ескерткіші құлату сәтінде.. 9 сәуір 2003]] == Жазаға тартылушы == [[Сурет:Saddam-AceOfSpades.jpg|thumb|150px|Саддам Хусейн — [[туз]] [[пики (масть)|пик]] в [[Иракская колода|специальной карточной колоде]] самых разыскиваемых иракцев]] [[Сурет:Saddamcapture.jpg||thumb|150px|Саддам Хусейн после ареста]] == Өлім жазасы == === Үкім мен өлім жазасына қоғамның реакциясы=== ==== Иракта==== ==== Ресейде және бұрынғы кеңестік елдерде==== ==== АҚШ-та ==== ==== Ислам әлемінде ==== ==== Израильде ==== ==== Еуропада ==== ==== «үшінші әлем» елдерінде==== == Марапаттары мен дәрежелері== == Басқа да мәліметтер == ==Дереккөздер== <references> [[Санат:Ирак президенттері]] [[Санат:Ирак премьер-министрлері]] [[Санат:Ирак жазушылары]] [[Санат:Қырғи қабақ соғысы көшбасшылары]] qz11ekj3kjucaryu41fdffpculuks54 0 156610 3479686 2659895 2025-06-13T13:24:08Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3479686 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Aulie Ata, Russia win.jpeg|thumb|300px|Ресей әскерлерінің Әулиеатаға басып кіруі]] '''Ресейдің Әулиеатаны жаулап алуы''' [[Қазақ]] халқы [[жоңғар]] басқыншыларымен шайқасып жатқан кезде, [[Ресей]]дің [[І-Петр]] [[патша]]сының [[әскер]]лері Қазақстан жеріне бекіністер мен қалалар салуынан басталды. == Барысы == [[Омбы]], [[Орынбор]], [[Павлодар]], [[Семей]], [[Өскемен]] қалаларынан соң орыс отаршылары XIX ғасырда [[Жетісу]]ға жетіп, 1854 жылы ежелгі [[Алматы]] кентінің орнына Верный бекінісін тұрғызды. Ал, бұдан бір жыл бұрын Орынбор жақтан генерал [[Перовский]] басқарған орыс әскері қоқандықтардан Ақмешіт (қазіргі [[Қызылорда]]) қаласын басып алған болатын. Ресей отаршылары енді Талас, Шу аймағына, одан әрі Орта Азияға көз аларта бастады. Бұл кезде Оңтүстік Қазақстанды өз отарында ұстаған Қоқан зекетшілері "жәй мал-мүлік салығын былай қойып, мұсылмандықтан безіп, көңіл көтеру үшін әр ауылдан бір қыз бересің" деген салық ойлап шығарды. Қазақтар бұл қорлыққа көнбей 1858 жылы мамыр айында көтеріліске шықты. Мырза би деген зекетшіні нөкерлерімен қоса Шымкент түбінде қырып салды. Қоқан ханы Құдияр әр жерден бас көтерген қазақтарды аяусыз жазалап, қанды шеңгеліне қайта түсірген соң 1860 жылы Жетісуды орыс отаршыларынан құтқарамыз деген ұранмен әскер көтерді. Ұзынағаш түбінде полковник [[Колпаковский]] басқарған орыс әскері қоқандық сарбаздарды зеңбіректерден оқ жаудырып, жамсатып салды. Осы қоқандықтар сапында Байзақ, Батырбек датқалар да болатын. Ресей патшасы [[Александр I]] [[Оңтүстік Қазақстан]]ды жаулап алу үшін бас штабтың полковнигі Михаил Григорьевич Черняевты қолбасшы етіп тағайындады. Бұл 1863 жыл болатын. Сол жылы Орынбор жақтан келіп Созақта, Шолаққорғанда болып, тілік Шоқай датқамен тіл табысқан, жай-жапсарды ұққан М. Г. Черняев 1864 жылы Омбы генерал губернаторы А. Дюгамельдің қарамағына жіберілді. Сол генералдың қолы қойылған деректерге қарағанда 1864 жыл басталған қыс Оңтүстік Қазақстанда өте қатал болып, қазақтар жұттан көп малынан айырылған. Орыс дипломаттары қоқандықтарды әлсірете түсу үшін Бұхар әмірімен байланыс жасап, оны да ортақ жауына қарсы көктемде жорыққа шығуға итермелеген. Шудың бергі жағындағы қосын бастығы полковник Черняев басқарған әскер 1864 жылғы 1 мамыр күні Верный бекінісінен аттанды. Ал, бұдан бір жыл бұрын старшина Бутаков солто, сарбағыш руларынан манаптар Жанғараш, Маймыл, Тыналы, Бәйтік, Қойшы, Мәкеш, Шайділдә, Өзбек басқарған елдеріне барып, олардың Ресейге қарайтындығы туралы антын алды. Сол сияқты 1862 жылы попковник М. Г. Герасимов басқарған шағын орыс әскері Меркіге келіп, бағдарлап қайтқан еді. === Жаулап алушы экспедиция === Полковник М. Г. Черняев басқарған жаулап алушы экспедицияға Ресейдің бас штабы 150 мың рубль күміс ақша бөлді. Бұл жаулап алушылар қосынында 60 офицер, 2533 солдат болды, оларға 835 ат-көлік берілді. Қосын штабында 10 офицер, жаяу әскерлердің 31 офицері, казактардың — 9, артиллерияның — 7, дәрігерлік — 2, жорық ас-ауқат қамдаушы бір офицер бар еді. 1638 — жаяу әскер, 351 — казак, 150 сапта тұрмайтын жауынгер болды. Оларға 2180 снаряд, 2 пұттық 180 бомба, ширек пұттық 2 мың бомба, 100 пұт оқ-дәрі берілді. Бұған соғыс министрі генерал-адъютант Милютиннің өзі 1864 жыпғы 13 ақпанда қол қойған еді. Осы министр жаулап алушылар қатарына зоология магистрі, атақты ғалым Н. А. Северцовты айына 300 күміс рубль беріп қосты.<ref>http://www.zamandas.com/?p=934{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Сібір корпусының командашысы генерал А. Дюгамель Ресей министрінің үлгісімен Шудан бергі қазақ жерін жаупап алуға аттанған қосынға өзінің адъютанты штабс-ротмистр Шоқан Уәлихановты, суретші Михаил Знаменскийді қосып, қолбасшы полковник М. Г. Черняевтан әр әпта сайын өздерінің жүрген- тұрғаны, әрекеттері туралы жазып отыруды тапсырды. Полковник М. Г. Черняев басқарған әскери қосынның Алматыдан-Верныйдан шығып Әулие-атаны жаулап алғанға дейінгі Омбыға, ондағы Сібір корпусының командирі А. Дюгамелые, бұл қолбасшының соғыс министрі Милютинге Петербургке жолдаған хаттары Ташкент қаласындағы Өзбекстанның орталық мұрағатында «Полковник Серебряковтың қоры» дейтін бумаларда жинақталған. Полковник М. Г. Черняев Верный бекінісінен 1 мамырда шығып, 2-інде Ақсу, Шамалған өзендерінен өткенін, 3-інде Ұзынағаш бекетінде, 4-інде Қастекте болып, Қордай асуынан артиллерияны капитан Крыштановскийдің, подпоручик князь Тумановтың басшылығымен 152 өгізге жегілген арбамен 5 мамыр күні өткізгендігін, ал Шу өзенінен Тоқмақ арқыпы жалдап шыққандығын 12-ші мамыр күні Омбыға жолдапты. Осы хатта жол-жөнекей 15 адам ауырғандығын, Әулиеатада қоқандықтардың 1500-дей сарбазы бар екендігін, Меркіде де қоқандықтардың шағын тобы отырғандығын хабарлайды. Бұл кезде қосында бір священник, қару-жарақ жөндейтін 4 шебер, қырғыз-қазақ, милиция тобында 5 сұлтан, 22 би, жалпы 215 қырғыз-қазақ, жалданған 54 арбакеш, бұлардан бөлек 57 паушы қазақ болғандығы да хабарланады. Қазақтардың қаруы шиті мылтық, азиялық үлгідегі қылыш және найзалар екендігі, олардың қарамағында 279 түйе, 829 егіз, 410 жылқы барлығы, бұл малдың ішінен 266 өгіз, 66 жылқы Ресей қосынына тиістілігі де айтылыпты. 16 мамырда Тоқмақтан аттанған Ресей қосыны жолда сегіз күн жүріп, 23 мамыр күні Меркені апған. Бұл туралы 27 мамыр күні жазылған №202 жолдамада: «Біз келер алдында Мерке қорғанындағы бірнеше қоқан қарауылы кеткен екен. Қорған ішінде соқыр әйел мен ауру бала қалыпты. Қорған қабырғасы іргесінде қоқандық жазалаудың ізіндей екі адамның іри бастаған өлігі жатыр екен», — деп көрсетіледі. Мерке қамалын тазалап, жөндеу ағайынды капитандар Крыштановскийлерге, подпоручик князь Тумановқа жүктеледі. Олар басқарған орыс жауынгерлері Меркі қорғанын жөндеуді 24 мамырда бастап, 27-сі күні аяқтаған. 28 мамыр күні Меркі қорғанына орыс гарнизоны орналасқан. Бұл гарнизонда №8 батальоннан атқыштар ротасы, 2 жеңіл зеңбірегі, оғы жарты пұттық мортирасы бар 30 казак орналастырылып, олар үшін әрқайсысы 15 күміс рубльдік 25 киіз үй сатып алынады. Тоқмақтан Меркіге жеткенше капитан Красовский, ғалым Н. Северцов, тау инженері поручик фрейзе жол-жөнекей бағалы тастарды, тұзы бар жерлерді зерттегені, Тоқмақтан 35 шақырым жерден тұз табылғандығы да айтылады. Полковник М. Г. Черняев Верный бекінісінде тұрғанда-ақ өзіне қырғыздар мен үйсіндерден көптеген билер келгендігін, олардың ішінде дулаттар, бестамғылар бар екендігін, Шу өзенінен етісімен Бішкекте өзіне бес адамын Шолаққорғаннан жіберген Шоқай датқаға хат жазғандығын, Әулиеатаға жетісімен олардың тілегі ескеріліп, Ресей бодандығына алынатындығын, қазақтар мен қырғыздардын өзара қырқысып, екі ортадағы барымтада бірнеше мың мал қолды болғандығын, жұттан кейін оларды қайтару мүмкін болмай қалғандығын, орыстарға көмектесу үшін қазақтар мен қырғыз билерінің өз балаларын, туыстарын қосқандығын, беделді адамдарға шекпендер, сағаттар, басқа да бұйымдар сыйлағандығын жазады. «Осы кезде қырғыз-қазақтармен біздің жақындасуымызға бір жағдай әсер етті. Шу бойындағы дулаттар жақында қайтыс болған Жанғараштың ұлы Шолпанбай Ташкент парванашынан солто тайпасының аға манабы деген атағына қоса мол сый-сияпат алып, Шымкенттен қайтып келе жатқанында тұтқынға түседі. Меркідегі лагерьде төрт күн бойы қырғыздар мен қазақтардың ең құрметті адамдарынан іріктелген билер сотында генерал Колпаковский тапсырған және басқа да жол-жөнекей ұшырасқан қылмысты істердің барлығы шешілді. Жанқараш, сондай-ақ Бошқай, Байсейіт, Тыналы сияқты күшті манаптарды өз жағымызға шығару үшін мен оларға Ресей бодандығына қабылдау туралы өтініштері ескеріледі, тұтқынға түскен Шолпанбай барлық мал-мүлкімен жайлауына қайтарылады, үстіне шапан жабылады деп үміттендірдім. Билер сотынан кейін Шолпанбай босатылып, оның ауылынан екі барымта кезінде Шу бойының дулаттары айдап әкеткен малдары, сондай-ақ, поручик фрейзе мен Северцов мырза экскурсияға шыққан кезде казактар алып қойған малдары да қайтарылды. Қазақтар мен қырғыздардың арасында үнемі жалғасып келген барымта біз бекіністерді алғаннан кейін азаятын шығар, күзге қарай мүлдем тоқтайтын шығар. Жабайылар мен біздің қарым-қатынасымыздың осындай қолайлы нәтижеге жетуіне өзінің біліктілігі және жігері арқылы штабс-ротмистр Ш. Уәлиханов пен Алатау округі бастыгының кемекшісі, артиллерия поручигі Мединский көп эсер етті. Бұл істің табысты болуы солардың арқасы" деп жазыпты генерал-майор Кройерус полковник М. Г. Черняевтың жолдамасын көшіре отырып (Өзбекстан мемлекеттік орталық мұрағаты, И-715 қоры, 1-бума, 27-іс, 202-207 парақтар). Әулиеата қаласының жаулап алынуы туралы Шудан бергі орыс қосынының бастығы, полковник М. Г. Черняев Сібір корпусының командиріне 1864 жылғы 6 маусымда мынадай хабар жолдайды: « Меркіден шыққалы ешқандай жауды кездестірместен Ұзынбұлақ шатқалына дейін жеттік. Өгіз арбалы көлік артымыздан ілесіп, олар жетісімен қосынмен бірге түнеп жүрдік. Осында қоқандықтар бізді Әулиеатаға жетпестен бұрын қарсы алмақ деген мәліметтерді естісімен жүріс-тұрысқа ауырлау нәрселердің бәрін қалдырып, Әулиеатаны алған соң сонда қалдыратын ракеталық станогы мен екі ротаны және батареялық екі зеңбірекпен қаруланған 50 казакты қорғау үшін алып, жеңіл-желпі күйде (маусымның) 2-сі күні таңға жуық аттандық. Он шақырым жүрісімен қоқан шолғыншылары көрінді. Олар біздің қосынды бай-қасымен-ақ атыспастан шегініп кетті. Әулиеатаға жеті шақырым қалғанда мен әскерлерді 25 шақырымдық ауыр жолдан соң демалуға тоқтаттым. Лагерь орналасқан жерден 5 шақырымдай жерден Тектұрмас төбесіне жиналған қоқандықтар тобын байқадық. Бұл төбеден (Әулиеата) қаласы көрініп тұрады. Үш сағаттай демалған соң мен қосынмен бірге жаңағы төбеге қарай қозғалдым. Алдымызда казактар жүздігі мен қазақтар милициясы жүріп отырды, олар екі ракеталық станокпен қаруланған. Сол сияқты тау взводы мен бір рота атқыштар да болды. Осынша әскер жақындасымен қоқандықтар өздері тұрған төбеден жылыстап, қапаға таяу төбеге шегінді. Жаудың жалпы саны 1500-дей адам болып қалар. Басты әскери күшіміз келісімен екі рота атқыштар жан-жаққа шашырай қозғалып, қоқандықтарды дереу шегіндірді де, оларды Таластың сол жағалауына асығыс өтуге мәжбүр етті. Осында жауларымыз қорғаннан 4 зеңбіректі 500 жаяу сарбазы мен, 300 атты әскерінің қорғауымен алып шыққан екен. Қалаға жақын соңғы тебені де алған артиллери-яшыларымыз дәлдеп атқан соң қоқандықтар дереу кетуге мәжбүр болды. Осы тебеде батареялық және атты дивизиондарды қалдырылып, оларды қорғау үшін екі ротаны бөлген соң мен қалған әскерлерімді олардан бір шақырымдай төмендеу лагерьге орналастырдым. Алайда, белгіленген мерзімде жауап алмаған соң қала мен қорғанға 3 жеңіл және 4 батареялық зеңбіректен оқ атқыздым. Келесі күні ертеңгі сағат 6-да Әулиеата саудагерімен бірге жіберілген жаушым коменданттан жауап алып оралды. Командант (Ниязалы датқа) ойлану үшін 14 күн сұрапты. Қасындағы штабс-ротмейстр Ш. Уалихановқа мен бекке (Ниязалы датқаға) ұсынған шарт ешқандай өзгермейтіндігін ескерте жауап жазуды тапсырған соң тағы да оқ атуға бұйрық бердім. Бұрын айтылған 8 зеңбірекке тағы да оғы екі путтық мортира қосылды. Келесі күні күш-көліктің келуіне қарай Талас өзенінің сол жағалауына таулық взводпен толықтырылған екі жарым рота, ракеталық станокпен қаруланған казактар жүздігі подполковник Лерхенің басшылығымен бас штабтың капитаны Красовский, инженер-капитандар — бірінші және екінші Крыштановскийлер, поручик князь Туманов жүргізген рекосценировканы қорғаштау үшін өткізілді. Қала дуалының батыс қабырғасы онша күшті еместігіне, оның алдында паналайтын нәрселер көптігіне, қорғанның артиллериялық қаруы өте әлсіздігіне жеке өзім көз жеткізген соң мен ешқандай орлар қазбастан-ақ қаланың ішіндегі үйлерді паналай отырып, цитаделиді қолға түсіріп, басып алуды ұйғардым. Келесі күні таңертең сағат 6-да екі ротаны, екі тау зеңбірегі, екі ракеталы станогы бар екі жүздікті, қазақ милициясын лагерьде қалдырып, қапған бес ротамен, бір жүздікпен және 8 зеңбірекпен жаңбыр жауып турғанда Талас өзенінен өтіп қалаға батыс жағынан келісімен 400 сажын жерге бүкіл артиллерияны позицияға орналастырдым. Осындай қашықтықтан қорғанға оқ жаудырған соң зеңбіректерді 300 сажын жерге жақындаттым. Қоқандықтар осы жерде бізге қарсы гарнизон әскерінің көп бөлігін жане калибрі шағын төрт зеңбіректі топтастырған екен, алайда батареялық және аттарға жегілген дивизиондардың сәтті әрекеттері 8-батальонның бірінші, екінші және атқыштар роталарының, сапер командасының жауды алдындағы тығылған қабырғадан қуып шығуға, сөйтіп бірінің иықтарына бірі шығып қалаға және қорғанға кіруге мүмкіндік берді. Осы әскерлерден кейін артиллерия және қалған екі рота іске кірісті. Біз қала мен қорғанды алғанда комендант 400 атты әскерімен цитаделиден қашып кетті, бұларды қала мен қорған қабырғалары ұзын болғандықтан қолға түсіре алмай қалдық. Жаяу сарбаздар қаруларын тастап, тұрғындармен араласып кетті. Сонымен біз оқ атқаннан кейін екі сағат ішінде қала да, қорған да, цитадели де түгелдей біздің билігімізге көшті... Біздің қосыннан үш адам ғана жеңіп жараланды, бір офицер (прапорщик Беляков) пен қатардағы бір солдат контузия алды. Дұшпандардың шығыны қазір анық бола қойған жоқ. Кеше қала тұрғындары менің бұйрығым бойынша 307 адамды жерледі. Қаза тапқандардың барлығы дерлік қоқан гарнизонынан екен, жараланған барлық қоқандықтарға медициналық жәрдем берілді. Қосын медигі дәрігерлік көмек көрсеткендердің саны — 390 адам. Олардың басым дені — сарбаздар. 341 сарбаз тұтқынға алынды. Біздің олжамыз 3 ту, 5 зеңбірек, 6 фальконет, 13 қамал мылтығы, 397 шиті мылтық пен винтовка, 70 пут қорғасын мен ірілігі әртүрлі 415 пут пытыра». Бұдан кейін полковник М. Г. Черняев көзге түскен офицерлерінің аты-жөндерін, жаралыларды емдеген батальон медигі Мацеевскийді атайды. Полковник Әулиетадан 1864 жылы тамыздың 18-і күні жазған жолдамасында: «Мұның алдындағы хатымда Сізге Шымкентте біздің қосындар кеткеннен кейінгі болған қырғын туралы жазған едім. Қоқанда қазір билік жүргізіп тұрған қыпшақтар тобы сірә бізді жақтайтын сарт өкілдерін қырып салған сияқты. Қаза тапқандардың арасында біз Әулиеата мен Түркістанды жаулап алғанға дейін Қоқанда ұсталған бірнеше қазақ биі де бар екен. Бұл-кезде оның әкесі қоқандықтар қолында болатын. Біздің қосынымыз Шымкенттің іргесіне барғанда Әулиеатамен байланысымыз үзіліп қалғанда Қоқан парванашы Ақмолдаға орыстардың мүлдем жойылғандығын хабарлай отырып, әкесі жоқта өзі басқарып отырған шымыр руының адамдарын Шымкентке қарай көшіріп әкелу туралы хат жазған екен. Ақмолда Ақ патшаның бодандығын қабылдағандығын, сондықтан қоқандықтарға бармайтындығын жаушыға айтып, қоқандықтар хатын Әулиеатада комендант болып қалған полковник Богацевичке берген еді. Әкесінің қазасы туралы хабарды естіген Ақмолда кеше бір топ адамымен маған келіп, 10 мың адамды атқа қондыратындығын, біздің қосынға Шымкентті жаулап алу үшін барлық көлікті беретіндігіжөнінде ұсыныс айтты», — деп жазыпты. Ресей армиясы 1864 жылы Әулиеатаны жаулап алған кезде Орынбор жақтан аттанған полковник Николай Веревкиннің қосыны 14 маусым күні Әзірет сұлтанды — Түркістан қаласын басып алған еді. Бұл соғыста орыстар жағынан 5 адам қаза тауып, 13 жауынгер жараланған екен. Полковник М.Г. Черняев Әулиеатаны алған соң масаттанғаны сонша Шымкентті де бірден басып алу үшін аттанып, қыркүйектің 19-нан 20-сына қараған түнде шабуылға шығады. Шымкент түбіндегі бұл соғыста 6 орыс қаза тауып, 20-сы жараланады. Орыс әскерлері Сайрамға да шабуыл жасады. Сайрам үшін болған қыркүйектің 28-і күнгі соғыста хорунжий Сұраншы батыр Хәкімбеков қаза тауып, шапырашты Сарыбай би жамбасынан жараланды. Сол жылы күзде шымыр Ақмолда батырбасы Байзақұлы — орыс армиясының капитаны, сыйқым Құдайберген Баетұлы майор атағын алды. Бұған I Александр патшаның өзі қазан айында қол қойған. Ресей әскерлерінің осы жорығына қатысқан басқа да бірқатар қазақтар мен қырғыздар шен алды, шекпен киді. Ресей армиясының қатарында атақты Жаяу Мұса Байжанұлы — Шоқан Уәлихановтың тұған нағашысы Шорманұлы Мұстафаны «Атымды алып, сондықтан жаяу атандым» дейтін Жаяу Мұса да болған еді. Әулиеата соғысында 1847 жылы Қырғызстандағы соғыста Кенесары ханды тастап кеткен сұлтан Рүстем Аспандиярұлы да жарақаттанып, қаза тапты. Шоқан Уәлиханов Әулиеатадағы қырғын соғыста бейбіт тұрғындардың да жазықсыз қырылып кеткендігі үшін полковник М. Е. Черняевпен ат құйрығын кесісіп кеткендігі мәлім. Орыс ғалымы А. К. Гейнс өзінің «Собрание литературных трудов» деген еңбегінің екінші томында (СПб, 1898) «Мен Әулиеатада қоқан билігінен қалған зынданды көрдім. Шөлмек тәріздес зынданның тереңдігі 10 сажын екен, аузы тар. Бұл шұңқырдың ішіне жазалы адам арқанмен белгілі мерзімге түсіріледі. Әулиеатада дар да болды» — деп жазған екен. Шоқан Уәлихановтың Әулиеатадағы қоқандықтармен бейбіт келіссөз жүргізу қажет деп талап еткендігін, бірақ полковник Черняев бұған көнбей, осы соғыста орыс әскерінің жауыздығына шыдамай Әулиеатадан шілде айында бір топ сардармен бірге Алматыға қайтып кеткендігін оның орыс достары Н. Потанин және басқалары тайға таңба басқандай жазған еді. == Нәтиже == Орыстар Әулиеатаны жаулап алғанда қала тұрғындары екі-үш мың мөлшерінде болған екен. Айтпақшы, М. Г. Черняевтың Әулиеатадан жазған жолдамасында қалада қазақтардан бірнеше шымыр үйі болғандығы да көрсетіледі. Сол 1864 жылы шілденің 17-сі күні Әулиеата Жаңа қоқан сызығының құрамына қосылды. Әулиеатаны алғаны үшін полковник М. Г. Черняев генерал-майор атанды. 1889 жылы Әулиеатаны орыс әскерінің басып алғандығының 25 жылдығы құрметіне қалада Түркістан өлкесінің әскери губернаторы Н.П. Гродековтың бұйрығымен ескерткіш орнатылды. Қазір бұл отаршы басқыншылар ескерткішінің жұрнағы да жоқ. 1774 жылы Абылай хан негізін қалаған Әулиеата қаласы 1938 жылы ұлы ақын Жамбыл есімімен аталды.<ref>[http://stud24.ru/history/hronologiyaly-derekter/90929-275987-page2.html Хронологиялық деректер]</ref> == Дереккөздер == <references/> [[Санат:Әскери тарих]] d3g3pynbyzqirvypfg5qvotbowba4n1 0 204908 3479824 3084259 2025-06-14T03:44:26Z Gliwi 67438 ([[c:GR|GR]]) [[File:Wappen Ranstadt.png]] → [[File:DEU Ranstadt COA.svg]] PNG → SVG 3479824 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = муниципалитет |қазақша атауы = Ранштадт |шынайы атауы = Ranstadt |сурет = [[Сурет:Ranstadt Rathaus 0895.jpg|330px]] |жағдайы = |ел = Германия |елтаңба = DEU Ranstadt COA.svg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir=N |lat_deg=50 |lat_min=21 |lat_sec=27 |lon_dir=E |lon_deg=8 |lon_min=59 |lon_sec=03 |CoordAddon = |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = |аймақ картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Германия жерлері{{!}}Жер |аймағы = Гессен |кестедегі аймақ = Гессен |аудан түрі = Германия ауданы{{!}}Ауданы |ауданы = Веттерау |кестедегі аудан = Веттерау (аудан){{!}}Веттерау |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = 5 ішкі аудан |басшының түрi = |басшысы = Эрхард Ландман |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 34.26 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 201 |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 5006 |санақ жылы = 2010 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = 06041 |пошта индексі = 63691 |пошта индекстері = |автомобиль коды = FB |идентификатор түрі = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды |сандық идентификаторы = 06 4 40 020 |ортаққордағы санаты = Ranstadt |сайты = http://www.ranstadt.de/ |сайт тілі = de }} '''Ранштадт''' ({{lang-de|Ranstadt}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Гессен]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[муниципалитет]]. [[Дармштадт (округ)|Дармштадт]] [[Әкімшілік округ (Германия)|әкімшілік округіне]] бағынады. [[Веттерау (аудан)|Веттерау]] ауданының құрамына енеді. Муниципалитеттің тұрақты тұрғындарының саны 5006 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).<ref>[http://www.statistik-hessen.de/static/publikationen/A/AI2_AII_AIII_AV_10-1hj_pdf.zip Bevölkerung der hessischen Gemeinden am 31. Dezember 2010] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120118164331/http://www.statistik-hessen.de/static/publikationen/A/AI2_AII_AIII_AV_10-1hj_pdf.zip |date=2012-01-18 }}</ref> Алып жатқан жер аумағы 34.26 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''06 4 40 020''. Муниципалитеттің басшысы — Эрхард Ландман. Муниципалитеттің өзі әкімшілік құрылымы бойынша 5 қалалық ауданға бөлінеді. == Дереккөздер == {{reflist}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.ranstadt.de/ Ресми сайты] {{Гессен аудандары}} {{Германия:Веттерау ауданы:Қалалар}} {{Hesse-geo-stub}} [[Санат:Гессен елді мекендері]] ij70vchx03pcvq820yvsyiwxmqoyv2k 0 228703 3479708 3388383 2025-06-13T16:30:19Z Casserium 68287 3479708 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | Қазақша есімі = Арман Оразбайұлы Қырықбаев | Шынайы есімі = | Суреті = | Сурет ені = | Атауы = | Титулы = Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат вице-министрі | Реті = 5 | Ту = | Ту2 = | Басқара бастады = ақпан 2012 жыл | Басқаруын аяқтады = | Ізашары = | Ізбасары = | Титулы_2 = Қарағанды облысы әкімінің орынбасары | Ту_2 = | Ту2_2 = | Реті_2 = | Басқара бастады_2 = қаңтар 2010 жыл | Басқаруын аяқтады_2 = ақпаны 2012 жыл | Ізашары_2 = | Ізбасары_2 = | Титулы_3 = | Ту_3 = Flag of Kazakhstan.svg | Ту2_3 = | Реті_3 = 5 | Басқара бастады_3 = | Басқаруын аяқтады_3 = | Ізашары_3 = | Ізбасары_3 = | Титулы_4 = | Ту_4 = | Ту2_4 = | Реті_4 = | Басқара бастады_4 = | Басқаруын аяқтады_4 = | Ізашары_4 = | Ізбасары_4 = | Президент = [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] | Туған күні = | Туған жері = | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Діні = | Әкесі = | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = | Партиясы = [[Нұр Отан ХДП|«Нұр Отан»]] | Білімі = | Қолтаңбасы = | Сайты = | Commons = | Марапаттары = }} '''Арман Оразбайұлы Қырықбаев''' ([[20 қазан]] [[1976 жыл]], [[Астана|Целиноград]]) — [[Қазақстан]]ның мемлекет қайраткері, 2025 жылдан бастап Президенттің ішкі саясат мәселелері және коммуникациялар жөніндегі көмекшісі.<ref>[http://mk.gov.kz/showarticle.php?lang=kaz&id=4607 А.О. Қырықбаевті Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат вице-министрі қызметіне тағайындау туралы]{{Deadlink|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Биографиясы == 1992 жылы Жезқазған облысы, Приозерск ауданының Шашубай кентінде (қазіргі - Қарағанды облысы, Ақтоғай ауданы) №7 мектебін бітірді. [[Дулат]] тайпасы [[Сиқым]] руынан шыққан.<ref>{{кітап|авторы= Ә.Дәуітбеков|бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы= Сиқым Тоғатай шежіресі|шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны= Шымкент|баспасы= ЖШС Кітап|жыл= 2015|томы= |беттері= |барлық беті= |сериясы= |isbn=978-601-7404-68-0|тиражы= }}</ref> 1992-1996 жылдары Қазақ Мемлекеттік Экономикалық Университетінде «халықаралық экономикалық қатынастар» мамандығы бойынша оқыды. Еңбек жолын 1996 жылы Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің ТМД және Балтия елдері басқармасының референті ретінде бастады. 1997 жылғы сәуір-мамыр айларында Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің ТМД департаментінде атташе болып қызмет атқарды. 1997 жылдың мамырында Қазақстан Республикасының Өзбекстандағы елшілігіне атташе ретінде тағайындалды. 1999 жылғы наурыз-2000 жылғы шілде аралығында Қазақстан Республикасының Өзбекстандағы елшілігінің үшінші хатшысы қызметін атқарды. 2000 жылдың тамыз айында Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің жолдамасымен Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің Дипломатиялық академиясына оқуға түсіп, оны тәмәмдағаннан кейін ТМД Комитетінің Орта Азия және Закавказья бөлімінде Екінші хатшы болып қызмет етті. 2002 жылғы қазаннан бастап «Корпорация «АВЕ» ЖАҚ Стратегия және маркетинг департаментінің директоры, кейін Корпоративтік даму департаментінің директоры. 2004 жылғы қарашадан 2005 жылғы наурызға дейін «К-МАРТ» ЖШС бас директоры міндетін бірлесе атқарды. 2005 жылғы наурыз-мамырда Алматы қаласы Медеу ауданы әкімінің орынбасары, 2005 жылғы мамырдан 2006 жылғы сәуірге дейін Алматы қаласы Жастар саясатын дамыту қорының директоры қызметтерінде болды. 2006 жылдың сәуірінен 2008 жылдың ақпанына дейін Мәдениет және ақпарат министрлігі қоғамдық-саяси жұмыс және қоғаммен байланыстар департаментінің директоры, ал 2008 жылғы ақпаннан бастап 2010 жылғы қаңтарға дейін Мәдениет және ақпарат министрлігінің Мәдениет комитетінің төрағасы болып қызмет етті. 2010 жылдың қаңтарынан 2012 жылдың ақпаны аралығында Қарағанды облысы әкімінің орынбасары қызметін атқарды. 2012 жылдың ақпан айынан бастап Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат вице-министрі. Министрлікте ақпарат, тіл саясаты, ішкі саясат мәселелеріне басшылық етеді <ref>[http://mk.gov.kz/showarticle.php?lang=kaz&id=2227 Мәдениет және ақпарат вице - министрі Қырықбаев Арман Оразбайұлы]{{Deadlink|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. ==Дереккөздер == <references/> [[Санат:Қазақстан мемлекет қайраткерлері]] [[Санат:Қазақстан вице-министрлері]] [[Санат:1976 жылы туғандар]] [[Санат:Астанада туғандар]] 2363fn6x2fwatxllrvy3v4x2kygtto6 3479713 3479708 2025-06-13T16:43:48Z Casserium 68287 /* Биографиясы */ 3479713 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | Қазақша есімі = Арман Оразбайұлы Қырықбаев | Шынайы есімі = | Суреті = | Сурет ені = | Атауы = | Титулы = Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат вице-министрі | Реті = 5 | Ту = | Ту2 = | Басқара бастады = ақпан 2012 жыл | Басқаруын аяқтады = | Ізашары = | Ізбасары = | Титулы_2 = Қарағанды облысы әкімінің орынбасары | Ту_2 = | Ту2_2 = | Реті_2 = | Басқара бастады_2 = қаңтар 2010 жыл | Басқаруын аяқтады_2 = ақпаны 2012 жыл | Ізашары_2 = | Ізбасары_2 = | Титулы_3 = | Ту_3 = Flag of Kazakhstan.svg | Ту2_3 = | Реті_3 = 5 | Басқара бастады_3 = | Басқаруын аяқтады_3 = | Ізашары_3 = | Ізбасары_3 = | Титулы_4 = | Ту_4 = | Ту2_4 = | Реті_4 = | Басқара бастады_4 = | Басқаруын аяқтады_4 = | Ізашары_4 = | Ізбасары_4 = | Президент = [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] | Туған күні = | Туған жері = | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Діні = | Әкесі = | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = | Партиясы = [[Нұр Отан ХДП|«Нұр Отан»]] | Білімі = | Қолтаңбасы = | Сайты = | Commons = | Марапаттары = }} '''Арман Оразбайұлы Қырықбаев''' ([[20 қазан]] [[1976 жыл]], [[Астана|Целиноград]]) — [[Қазақстан]]ның мемлекет қайраткері, 2025 жылдан бастап Президенттің ішкі саясат мәселелері және коммуникациялар жөніндегі көмекшісі.<ref>[http://mk.gov.kz/showarticle.php?lang=kaz&id=4607 А.О. Қырықбаевті Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат вице-министрі қызметіне тағайындау туралы]{{Deadlink|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Биографиясы == 1976 жылы 20 қазанда Целиноград қаласында дүниеге келген. [[Дулат]] тайпасы [[Сиқым]] руынан шыққан.<ref>{{кітап|авторы= Ә.Дәуітбеков|бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы= Сиқым Тоғатай шежіресі|шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны= Шымкент|баспасы= ЖШС Кітап|жыл= 2015|томы= |беттері= |барлық беті= |сериясы= |isbn=978-601-7404-68-0|тиражы= }}</ref> 1992 жылы Жезқазған облысы, Приозерск ауданының Шашубай кентінде (қазіргі - Қарағанды облысы, Ақтоғай ауданы) №7 мектебін бітірді. 1992-1996 жылдары Қазақ Мемлекеттік Экономикалық Университетінде «халықаралық экономикалық қатынастар» мамандығы бойынша оқыды. Еңбек жолын 1996 жылы Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің ТМД және Балтия елдері басқармасының референті ретінде бастады. 1997 жылғы сәуір-мамыр айларында Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің ТМД департаментінде атташе болып қызмет атқарды. 1997 жылдың мамырында Қазақстан Республикасының Өзбекстандағы елшілігіне атташе ретінде тағайындалды. 1999 жылғы наурыз-2000 жылғы шілде аралығында Қазақстан Республикасының Өзбекстандағы елшілігінің үшінші хатшысы қызметін атқарды. 2000 жылдың тамыз айында Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің жолдамасымен Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің Дипломатиялық академиясына оқуға түсіп, оны тәмәмдағаннан кейін ТМД Комитетінің Орта Азия және Закавказья бөлімінде Екінші хатшы болып қызмет етті. 2002 жылғы қазаннан бастап «Корпорация «АВЕ» ЖАҚ Стратегия және маркетинг департаментінің директоры, кейін Корпоративтік даму департаментінің директоры. 2004 жылғы қарашадан 2005 жылғы наурызға дейін «К-МАРТ» ЖШС бас директоры міндетін бірлесе атқарды. 2005 жылғы наурыз-мамырда Алматы қаласы Медеу ауданы әкімінің орынбасары, 2005 жылғы мамырдан 2006 жылғы сәуірге дейін Алматы қаласы Жастар саясатын дамыту қорының директоры қызметтерінде болды. 2006 жылдың сәуірінен 2008 жылдың ақпанына дейін Мәдениет және ақпарат министрлігі қоғамдық-саяси жұмыс және қоғаммен байланыстар департаментінің директоры, ал 2008 жылғы ақпаннан бастап 2010 жылғы қаңтарға дейін Мәдениет және ақпарат министрлігінің Мәдениет комитетінің төрағасы болып қызмет етті. 2010 жылдың қаңтарынан 2012 жылдың ақпаны аралығында Қарағанды облысы әкімінің орынбасары қызметін атқарды. 2012 жылдың ақпан айынан бастап Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат вице-министрі. Министрлікте ақпарат, тіл саясаты, ішкі саясат мәселелеріне басшылық етті.<ref>[http://mk.gov.kz/showarticle.php?lang=kaz&id=2227 Мәдениет және ақпарат вице - министрі Қырықбаев Арман Оразбайұлы]{{Deadlink|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. 2014-2015 жылдары «Нұр Отан» партиясы Төрағасының бірінші орынбасары [[Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек|Бауыржан Байбектің]] кеңесшісі болды. 2015-2019 жылдары Байбек Алматы қаласының әкімі болған уақытта қала әкімінің орынбасары, 2019-2022 жылдары «Nur Otan» партиясы төрағасының бірінші орынбасары болған кезде партия хатшысы лауазымдарын атқарды. 2022 жылы Алматыға қайта оралып, 2024 жылға дейін Алматы қаласы әкімінің орынбасары болып қызмет етті. 2024-2025 жылдары Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігінің Коммуникациялар бөлімінің меңгерушісі болды. 2025 жылғы 25 ақпанда Мемлекет басшысының Жарлығымен Қазақстан Республикасы Президентінің ішкі саясат мәселелері және коммуникациялар жөніндегі көмекшісі болып тағайындалды.<ref>[https://www.akorda.kz/kz/kazakstan-respublikasy-prezidentinin-ishki-sayasat-maseleleri-zhane-kommunikaciyalar-zhonindegi-komekshisi-kyrykbaev-arman-orazbayuly-251724 Қырықбаев Арман Оразбайұлы]</ref> ==Дереккөздер == <references/> [[Санат:Қазақстан мемлекет қайраткерлері]] [[Санат:Қазақстан вице-министрлері]] [[Санат:1976 жылы туғандар]] [[Санат:Астанада туғандар]] l9ao5yns88bkzlgphdc54f77w3bbur4 3479714 3479713 2025-06-13T16:49:05Z Casserium 68287 3479714 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | Қазақша есімі = Арман Оразбайұлы Қырықбаев | Шынайы есімі = | Суреті = | Сурет ені = | Атауы = | Титулы = Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат вице-министрі | Реті = 5 | Ту = | Ту2 = | Басқара бастады = ақпан 2012 жыл | Басқаруын аяқтады = | Ізашары = | Ізбасары = | Титулы_2 = Қарағанды облысы әкімінің орынбасары | Ту_2 = | Ту2_2 = | Реті_2 = | Басқара бастады_2 = қаңтар 2010 жыл | Басқаруын аяқтады_2 = ақпаны 2012 жыл | Ізашары_2 = | Ізбасары_2 = | Титулы_3 = | Ту_3 = Flag of Kazakhstan.svg | Ту2_3 = | Реті_3 = 5 | Басқара бастады_3 = | Басқаруын аяқтады_3 = | Ізашары_3 = | Ізбасары_3 = | Титулы_4 = | Ту_4 = | Ту2_4 = | Реті_4 = | Басқара бастады_4 = | Басқаруын аяқтады_4 = | Ізашары_4 = | Ізбасары_4 = | Президент = [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] | Туған күні = 20.10.1976 | Туған жері = [[Астана|Целиноград]] | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Діні = | Әкесі = | Анасы = | Жұбайы = Қырықбаева Ғалия Мұратбекқызы | Балалары = бір қызы бар: Фатима (2003) | Партиясы = [[Аманат (партия)|Аманат]] | Білімі = | Қолтаңбасы = | Сайты = | Commons = | Марапаттары = }} '''Арман Оразбайұлы Қырықбаев''' ([[20 қазан]] [[1976 жыл]], [[Астана|Целиноград]]) — [[Қазақстан]]ның мемлекет қайраткері, 2025 жылдан бастап Президенттің ішкі саясат мәселелері және коммуникациялар жөніндегі көмекшісі. == Биографиясы == 1976 жылы 20 қазанда Целиноград қаласында дүниеге келген. [[Дулат]] тайпасы [[Сиқым]] руынан шыққан.<ref>{{кітап|авторы= Ә.Дәуітбеков|бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы= Сиқым Тоғатай шежіресі|шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны= Шымкент|баспасы= ЖШС Кітап|жыл= 2015|томы= |беттері= |барлық беті= |сериясы= |isbn=978-601-7404-68-0|тиражы= }}</ref> 1992 жылы Жезқазған облысы, Приозерск ауданының Шашубай кентінде (қазіргі - Қарағанды облысы, Ақтоғай ауданы) №7 мектебін бітірді. 1992-1996 жылдары Қазақ Мемлекеттік Экономикалық Университетінде «халықаралық экономикалық қатынастар» мамандығы бойынша оқыды. Еңбек жолын 1996 жылы Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің ТМД және Балтия елдері басқармасының референті ретінде бастады. 1997 жылғы сәуір-мамыр айларында Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің ТМД департаментінде атташе болып қызмет атқарды. 1997 жылдың мамырында Қазақстан Республикасының Өзбекстандағы елшілігіне атташе ретінде тағайындалды. 1999 жылғы наурыз-2000 жылғы шілде аралығында Қазақстан Республикасының Өзбекстандағы елшілігінің үшінші хатшысы қызметін атқарды. 2000 жылдың тамыз айында Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің жолдамасымен Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің Дипломатиялық академиясына оқуға түсіп, оны тәмәмдағаннан кейін ТМД Комитетінің Орта Азия және Закавказья бөлімінде Екінші хатшы болып қызмет етті. 2002 жылғы қазаннан бастап «Корпорация «АВЕ» ЖАҚ Стратегия және маркетинг департаментінің директоры, кейін Корпоративтік даму департаментінің директоры. 2004 жылғы қарашадан 2005 жылғы наурызға дейін «К-МАРТ» ЖШС бас директоры міндетін бірлесе атқарды. 2005 жылғы наурыз-мамырда Алматы қаласы Медеу ауданы әкімінің орынбасары, 2005 жылғы мамырдан 2006 жылғы сәуірге дейін Алматы қаласы Жастар саясатын дамыту қорының директоры қызметтерінде болды. 2006 жылдың сәуірінен 2008 жылдың ақпанына дейін Мәдениет және ақпарат министрлігі қоғамдық-саяси жұмыс және қоғаммен байланыстар департаментінің директоры, ал 2008 жылғы ақпаннан бастап 2010 жылғы қаңтарға дейін Мәдениет және ақпарат министрлігінің Мәдениет комитетінің төрағасы болып қызмет етті. 2010 жылдың қаңтарынан 2012 жылдың ақпаны аралығында Қарағанды облысы әкімінің орынбасары қызметін атқарды. 2012 жылдың ақпан айынан бастап Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат вице-министрі. Министрлікте ақпарат, тіл саясаты, ішкі саясат мәселелеріне басшылық етті.<ref>[http://mk.gov.kz/showarticle.php?lang=kaz&id=2227 Мәдениет және ақпарат вице - министрі Қырықбаев Арман Оразбайұлы]{{Deadlink|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. 2014-2015 жылдары «Нұр Отан» партиясы Төрағасының бірінші орынбасары [[Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек|Бауыржан Байбектің]] кеңесшісі болды. 2015-2019 жылдары Байбек Алматы қаласының әкімі болған уақытта қала әкімінің орынбасары, 2019-2022 жылдары «Nur Otan» партиясы төрағасының бірінші орынбасары болған кезде партия хатшысы лауазымдарын атқарды. 2022 жылы Алматыға қайта оралып, 2024 жылға дейін Алматы қаласы әкімінің орынбасары болып қызмет етті. 2024-2025 жылдары Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігінің Коммуникациялар бөлімінің меңгерушісі болды. 2025 жылғы 25 ақпанда Мемлекет басшысының Жарлығымен Қазақстан Республикасы Президентінің ішкі саясат мәселелері және коммуникациялар жөніндегі көмекшісі болып тағайындалды.<ref>[https://www.akorda.kz/kz/kazakstan-respublikasy-prezidentinin-ishki-sayasat-maseleleri-zhane-kommunikaciyalar-zhonindegi-komekshisi-kyrykbaev-arman-orazbayuly-251724 Қырықбаев Арман Оразбайұлы]</ref> ==Дереккөздер == <references/> [[Санат:Қазақстан мемлекет қайраткерлері]] [[Санат:Қазақстан вице-министрлері]] [[Санат:1976 жылы туғандар]] [[Санат:Астанада туғандар]] knr75vk5hdmam6ln2croelwr1kffhu3 3479717 3479714 2025-06-13T16:53:52Z Casserium 68287 3479717 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | Қазақша есімі = Арман Оразбайұлы Қырықбаев | Шынайы есімі = | Суреті = | Сурет ені = | Атауы = | Титулы = Қазақстан Республикасы Президентінің ішкі саясат мәселелері және коммуникациялар жөніндегі көмекшісі | Реті = 5 | Ту = | Ту2 = | Басқара бастады = 24 ақпан 2025 бастап | Басқаруын аяқтады = | Ізашары = [[Руслан Сұлтанұлы Желдібай|Руслан Желдібай]] | Ізбасары = | Президент = [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] | Титулы_2 = Қарағанды облысы әкімінің орынбасары | Ту_2 = | Ту2_2 = | Реті_2 = | Басқара бастады_2 = қаңтар 2010 жыл | Басқаруын аяқтады_2 = ақпаны 2012 жыл | Ізашары_2 = | Ізбасары_2 = | Титулы_3 = | Ту_3 = Flag of Kazakhstan.svg | Ту2_3 = | Реті_3 = 5 | Басқара бастады_3 = | Басқаруын аяқтады_3 = | Ізашары_3 = | Ізбасары_3 = | Титулы_4 = | Ту_4 = | Ту2_4 = | Реті_4 = | Басқара бастады_4 = | Басқаруын аяқтады_4 = | Ізашары_4 = | Ізбасары_4 = | Туған күні = 20.10.1976 | Туған жері = [[Астана|Целиноград]] | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Діні = | Әкесі = | Анасы = | Жұбайы = Қырықбаева Ғалия Мұратбекқызы | Балалары = бір қызы бар: Фатима (2003) | Партиясы = [[Аманат (партия)|Аманат]] | Білімі = | Қолтаңбасы = | Сайты = | Commons = | Марапаттары = }} '''Арман Оразбайұлы Қырықбаев''' ([[20 қазан]] [[1976 жыл]], [[Астана|Целиноград]]) — [[Қазақстан]]ның мемлекет қайраткері, 2025 жылдан бастап Президенттің ішкі саясат мәселелері және коммуникациялар жөніндегі көмекшісі. == Биографиясы == 1976 жылы 20 қазанда Целиноград қаласында дүниеге келген. [[Дулат]] тайпасы [[Сиқым]] руынан шыққан.<ref>{{кітап|авторы= Ә.Дәуітбеков|бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы= Сиқым Тоғатай шежіресі|шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны= Шымкент|баспасы= ЖШС Кітап|жыл= 2015|томы= |беттері= |барлық беті= |сериясы= |isbn=978-601-7404-68-0|тиражы= }}</ref> 1992 жылы Жезқазған облысы, Приозерск ауданының Шашубай кентінде (қазіргі - Қарағанды облысы, Ақтоғай ауданы) №7 мектебін бітірді. 1992-1996 жылдары Қазақ Мемлекеттік Экономикалық Университетінде «халықаралық экономикалық қатынастар» мамандығы бойынша оқыды. Еңбек жолын 1996 жылы Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің ТМД және Балтия елдері басқармасының референті ретінде бастады. 1997 жылғы сәуір-мамыр айларында Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің ТМД департаментінде атташе болып қызмет атқарды. 1997 жылдың мамырында Қазақстан Республикасының Өзбекстандағы елшілігіне атташе ретінде тағайындалды. 1999 жылғы наурыз-2000 жылғы шілде аралығында Қазақстан Республикасының Өзбекстандағы елшілігінің үшінші хатшысы қызметін атқарды. 2000 жылдың тамыз айында Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің жолдамасымен Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің Дипломатиялық академиясына оқуға түсіп, оны тәмәмдағаннан кейін ТМД Комитетінің Орта Азия және Закавказья бөлімінде Екінші хатшы болып қызмет етті. 2002 жылғы қазаннан бастап «Корпорация «АВЕ» ЖАҚ Стратегия және маркетинг департаментінің директоры, кейін Корпоративтік даму департаментінің директоры. 2004 жылғы қарашадан 2005 жылғы наурызға дейін «К-МАРТ» ЖШС бас директоры міндетін бірлесе атқарды. 2005 жылғы наурыз-мамырда Алматы қаласы Медеу ауданы әкімінің орынбасары, 2005 жылғы мамырдан 2006 жылғы сәуірге дейін Алматы қаласы Жастар саясатын дамыту қорының директоры қызметтерінде болды. 2006 жылдың сәуірінен 2008 жылдың ақпанына дейін Мәдениет және ақпарат министрлігі қоғамдық-саяси жұмыс және қоғаммен байланыстар департаментінің директоры, ал 2008 жылғы ақпаннан бастап 2010 жылғы қаңтарға дейін Мәдениет және ақпарат министрлігінің Мәдениет комитетінің төрағасы болып қызмет етті. 2010 жылдың қаңтарынан 2012 жылдың ақпаны аралығында Қарағанды облысы әкімінің орынбасары қызметін атқарды. 2012 жылдың ақпан айынан бастап Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат вице-министрі. Министрлікте ақпарат, тіл саясаты, ішкі саясат мәселелеріне басшылық етті.<ref>[http://mk.gov.kz/showarticle.php?lang=kaz&id=2227 Мәдениет және ақпарат вице - министрі Қырықбаев Арман Оразбайұлы]{{Deadlink|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. 2014-2015 жылдары «Нұр Отан» партиясы Төрағасының бірінші орынбасары [[Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек|Бауыржан Байбектің]] кеңесшісі болды. 2015-2019 жылдары Байбек Алматы қаласының әкімі болған уақытта қала әкімінің орынбасары, 2019-2022 жылдары «Nur Otan» партиясы төрағасының бірінші орынбасары болған кезде партия хатшысы лауазымдарын атқарды. 2022 жылы Алматыға қайта оралып, 2024 жылға дейін Алматы қаласы әкімінің орынбасары болып қызмет етті. 2024-2025 жылдары Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігінің Коммуникациялар бөлімінің меңгерушісі болды. 2025 жылғы 25 ақпанда Мемлекет басшысының Жарлығымен Қазақстан Республикасы Президентінің ішкі саясат мәселелері және коммуникациялар жөніндегі көмекшісі болып тағайындалды.<ref>[https://www.akorda.kz/kz/kazakstan-respublikasy-prezidentinin-ishki-sayasat-maseleleri-zhane-kommunikaciyalar-zhonindegi-komekshisi-kyrykbaev-arman-orazbayuly-251724 Қырықбаев Арман Оразбайұлы]</ref> ==Дереккөздер == <references/> [[Санат:Қазақстан мемлекет қайраткерлері]] [[Санат:Қазақстан вице-министрлері]] [[Санат:1976 жылы туғандар]] [[Санат:Астанада туғандар]] kmh1m3xqlotpozru0t76xn2uc7pz7xg 3479722 3479717 2025-06-13T17:12:35Z Casserium 68287 3479722 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | Қазақша есімі = Арман Оразбайұлы Қырықбаев | Шынайы есімі = | Суреті = | Сурет ені = | Атауы = | Титулы = Қазақстан Республикасы Президентінің ішкі саясат мәселелері және коммуникациялар жөніндегі көмекшісі | Реті = 5 | Ту = Flag of the President of Kazakhstan.svg | Ту2 = Flag of Kazakhstan.svg | Басқара бастады = 24 ақпан 2025 бастап | Басқаруын аяқтады = | Ізашары = [[Руслан Сұлтанұлы Желдібай|Руслан Желдібай]] | Ізбасары = | Президент = [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] | Титулы_2 = [[Алматы]] қаласы әкімінің орынбасары | Ту_2 = Coat of arms of Almaty.svg | Ту2_2 = Flag of Kazakhstan.svg | Реті_2 = | Басқара бастады_2 = ақпан 2022 | Басқаруын аяқтады_2 = 9 наурыз 2024 | Ізашары_2 = | Ізбасары_2 = | тақырыпша1_2 = Әкімі | мәтін1_2 = [[Ерболат Асқарбекұлы Досаев|Ерболат Досаев]] | Титулы_3 = | Ту_3 = | Ту2_3 = | Реті_3 = 5 | Басқара бастады_3 = қазан 2015 | Басқаруын аяқтады_3 = шілде 2019 | Ізашары_3 = | Ізбасары_3 = | тақырыпша1_3 = Әкімі | мәтін1_3 = [[Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек|Бауыржан Байбек]] | Титулы_4 = [[Аманат (партия)|Nur Otan]] партиясының хатшысы | Ту_4 = Nur_Otan_logo_(2019-).png | Ту2_4 = Flag of Kazakhstan.svg | Реті_4 = 5 | Басқара бастады_4 = желтоқсан 2019 | Басқаруын аяқтады_4 = ақпан 2022 | Ізашары_4 = | Ізбасары_4 = | Титулы_5 = [[Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігі|Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат вице-министрі]] | Ту_5 = | Ту2_5 = | Реті_5 = 5 | Басқара бастады_5 = ақпан 2012 | Басқаруын аяқтады_5 = қаңтар 2014 | Ізашары_5 = | Ізбасары_5 = | тақырыпша1_5 = Министрі | мәтін1_5 = [[]] | Титулы_6 = [[Қарағанды облысы]] әкімінің орынбасары | Ту_6 = Flag of Kazakhstan.svg | Ту2_6 = Coat of Arms of Karagandy Province.svg | Реті_6 = | Басқара бастады_6 = қаңтар 2010 | Басқаруын аяқтады_6 = ақпан 2012 | Ізашары_6 = | Ізбасары_6 = | тақырыпша1_6 = Әкімі | мәтін1_6 = [[Серік Нығметұлы Ахметов|Серік Ахметов]] | Туған күні = 20.10.1976 | Туған жері = [[Астана|Целиноград]] | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Діні = | Әкесі = | Анасы = | Жұбайы = Қырықбаева Ғалия Мұратбекқызы | Балалары = бір қызы бар: Фатима (2003) | Партиясы = [[Аманат (партия)|Аманат]] | Білімі = | Қолтаңбасы = | Сайты = | Commons = | Марапаттары = }} '''Арман Оразбайұлы Қырықбаев''' ([[20 қазан]] [[1976 жыл]], [[Астана|Целиноград]]) — [[Қазақстан]]ның мемлекет қайраткері, 2025 жылдан бастап Президенттің ішкі саясат мәселелері және коммуникациялар жөніндегі көмекшісі. == Биографиясы == 1976 жылы 20 қазанда Целиноград қаласында дүниеге келген. [[Дулат]] тайпасы [[Сиқым]] руынан шыққан.<ref>{{кітап|авторы= Ә.Дәуітбеков|бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы= Сиқым Тоғатай шежіресі|шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны= Шымкент|баспасы= ЖШС Кітап|жыл= 2015|томы= |беттері= |барлық беті= |сериясы= |isbn=978-601-7404-68-0|тиражы= }}</ref> 1992 жылы Жезқазған облысы, Приозерск ауданының Шашубай кентінде (қазіргі - Қарағанды облысы, Ақтоғай ауданы) №7 мектебін бітірді. 1992-1996 жылдары Қазақ Мемлекеттік Экономикалық Университетінде «халықаралық экономикалық қатынастар» мамандығы бойынша оқыды. Еңбек жолын 1996 жылы Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің ТМД және Балтия елдері басқармасының референті ретінде бастады. 1997 жылғы сәуір-мамыр айларында Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің ТМД департаментінде атташе болып қызмет атқарды. 1997 жылдың мамырында Қазақстан Республикасының Өзбекстандағы елшілігіне атташе ретінде тағайындалды. 1999 жылғы наурыз-2000 жылғы шілде аралығында Қазақстан Республикасының Өзбекстандағы елшілігінің үшінші хатшысы қызметін атқарды. 2000 жылдың тамыз айында Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің жолдамасымен Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің Дипломатиялық академиясына оқуға түсіп, оны тәмәмдағаннан кейін ТМД Комитетінің Орта Азия және Закавказья бөлімінде Екінші хатшы болып қызмет етті. 2002 жылғы қазаннан бастап «Корпорация «АВЕ» ЖАҚ Стратегия және маркетинг департаментінің директоры, кейін Корпоративтік даму департаментінің директоры. 2004 жылғы қарашадан 2005 жылғы наурызға дейін «К-МАРТ» ЖШС бас директоры міндетін бірлесе атқарды. 2005 жылғы наурыз-мамырда Алматы қаласы Медеу ауданы әкімінің орынбасары, 2005 жылғы мамырдан 2006 жылғы сәуірге дейін Алматы қаласы Жастар саясатын дамыту қорының директоры қызметтерінде болды. 2006 жылдың сәуірінен 2008 жылдың ақпанына дейін Мәдениет және ақпарат министрлігі қоғамдық-саяси жұмыс және қоғаммен байланыстар департаментінің директоры, ал 2008 жылғы ақпаннан бастап 2010 жылғы қаңтарға дейін Мәдениет және ақпарат министрлігінің Мәдениет комитетінің төрағасы болып қызмет етті. 2010 жылдың қаңтарынан 2012 жылдың ақпаны аралығында Қарағанды облысы әкімінің орынбасары қызметін атқарды. 2012 жылдың ақпан айынан бастап Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат вице-министрі. Министрлікте ақпарат, тіл саясаты, ішкі саясат мәселелеріне басшылық етті.<ref>[http://mk.gov.kz/showarticle.php?lang=kaz&id=2227 Мәдениет және ақпарат вице - министрі Қырықбаев Арман Оразбайұлы]{{Deadlink|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. 2014-2015 жылдары «Нұр Отан» партиясы Төрағасының бірінші орынбасары [[Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек|Бауыржан Байбектің]] кеңесшісі болды. 2015-2019 жылдары Байбек Алматы қаласының әкімі болған уақытта қала әкімінің орынбасары, 2019-2022 жылдары «Nur Otan» партиясы төрағасының бірінші орынбасары болған кезде партия хатшысы лауазымдарын атқарды. 2022 жылы Алматыға қайта оралып, 2024 жылға дейін Алматы қаласы әкімінің орынбасары болып қызмет етті. 2024-2025 жылдары Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігінің Коммуникациялар бөлімінің меңгерушісі болды. 2025 жылғы 25 ақпанда Мемлекет басшысының Жарлығымен Қазақстан Республикасы Президентінің ішкі саясат мәселелері және коммуникациялар жөніндегі көмекшісі болып тағайындалды.<ref>[https://www.akorda.kz/kz/kazakstan-respublikasy-prezidentinin-ishki-sayasat-maseleleri-zhane-kommunikaciyalar-zhonindegi-komekshisi-kyrykbaev-arman-orazbayuly-251724 Қырықбаев Арман Оразбайұлы]</ref> ==Дереккөздер == <references/> [[Санат:Қазақстан мемлекет қайраткерлері]] [[Санат:Қазақстан вице-министрлері]] [[Санат:1976 жылы туғандар]] [[Санат:Астанада туғандар]] fddprts4fip7i87434cyiru04a1yzop 3479727 3479722 2025-06-13T17:18:40Z Casserium 68287 3479727 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | Қазақша есімі = Арман Оразбайұлы Қырықбаев | Шынайы есімі = | Суреті = | Сурет ені = | Атауы = | Титулы = [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан Республикасы Президентінің]] ішкі саясат мәселелері және коммуникациялар жөніндегі көмекшісі | Реті = 5 | Ту = Flag of the President of Kazakhstan.svg | Ту2 = Flag of Kazakhstan.svg | Басқара бастады = 24 ақпан 2025 бастап | Басқаруын аяқтады = | Ізашары = [[Руслан Сұлтанұлы Желдібай|Руслан Желдібай]] | Ізбасары = | Президент = [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] | Титулы_2 = [[Алматы]] қаласы әкімінің орынбасары | Ту_2 = Coat of arms of Almaty.svg | Ту2_2 = Flag of Kazakhstan.svg | Реті_2 = | Басқара бастады_2 = ақпан 2022 | Басқаруын аяқтады_2 = 9 наурыз 2024 | Ізашары_2 = | Ізбасары_2 = | тақырыпша1_2 = Әкімі | мәтін1_2 = [[Ерболат Асқарбекұлы Досаев|Ерболат Досаев]] | Титулы_3 = | Ту_3 = | Ту2_3 = | Реті_3 = 5 | Басқара бастады_3 = қазан 2015 | Басқаруын аяқтады_3 = шілде 2019 | Ізашары_3 = | Ізбасары_3 = | тақырыпша1_3 = Әкімі | мәтін1_3 = [[Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек|Бауыржан Байбек]] | Титулы_4 = [[Аманат (партия)|Nur Otan]] партиясының хатшысы | Ту_4 = Nur_Otan_logo_(2019-).png | Ту2_4 = Flag of Kazakhstan.svg | Реті_4 = 5 | Басқара бастады_4 = желтоқсан 2019 | Басқаруын аяқтады_4 = ақпан 2022 | Ізашары_4 = | Ізбасары_4 = | Титулы_5 = [[Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігі|Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат вице-министрі]] | Ту_5 = Emblem of Kazakhstan latin.svg | Ту2_5 = Flag of Kazakhstan.svg | Реті_5 = 5 | Басқара бастады_5 = ақпан 2012 | Басқаруын аяқтады_5 = қаңтар 2014 | Ізашары_5 = | Ізбасары_5 = | Премьер_5 = [[Кәрім Қажымқанұлы Мәсімов|Кәрім Мәсімов]]<br>[[Серік Нығметұлы Ахметов|Серік Ахметов]] | тақырыпша1_5 = Министрі | мәтін1_5 = [[Дархан Қамзабекұлы Мыңбай|Дархан Мыңбай]]<br>[[Мұхтар Абрарұлы Құл-Мұхаммед|Мұхтар Құл-Мұхаммед]] | Титулы_6 = [[Қарағанды облысы]] әкімінің орынбасары | Ту_6 = Flag of Kazakhstan.svg | Ту2_6 = Coat of Arms of Karagandy Province.svg | Реті_6 = | Басқара бастады_6 = қаңтар 2010 | Басқаруын аяқтады_6 = ақпан 2012 | Ізашары_6 = | Ізбасары_6 = | тақырыпша1_6 = Әкімі | мәтін1_6 = [[Серік Нығметұлы Ахметов|Серік Ахметов]] | Туған күні = 20.10.1976 | Туған жері = [[Астана|Целиноград]] | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Діні = | Әкесі = | Анасы = | Жұбайы = Қырықбаева Ғалия Мұратбекқызы | Балалары = бір қызы бар: Фатима (2003) | Партиясы = [[Аманат (партия)|Аманат]] | Білімі = | Қолтаңбасы = | Сайты = | Commons = | Марапаттары = }} '''Арман Оразбайұлы Қырықбаев''' ([[20 қазан]] [[1976 жыл]], [[Астана|Целиноград]]) — [[Қазақстан]]ның мемлекет қайраткері, 2025 жылдан бастап Президенттің ішкі саясат мәселелері және коммуникациялар жөніндегі көмекшісі. == Биографиясы == 1976 жылы 20 қазанда Целиноград қаласында дүниеге келген. [[Дулат]] тайпасы [[Сиқым]] руынан шыққан.<ref>{{кітап|авторы= Ә.Дәуітбеков|бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы= Сиқым Тоғатай шежіресі|шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны= Шымкент|баспасы= ЖШС Кітап|жыл= 2015|томы= |беттері= |барлық беті= |сериясы= |isbn=978-601-7404-68-0|тиражы= }}</ref> 1992 жылы Жезқазған облысы, Приозерск ауданының Шашубай кентінде (қазіргі - Қарағанды облысы, Ақтоғай ауданы) №7 мектебін бітірді. 1992-1996 жылдары Қазақ Мемлекеттік Экономикалық Университетінде «халықаралық экономикалық қатынастар» мамандығы бойынша оқыды. Еңбек жолын 1996 жылы Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің ТМД және Балтия елдері басқармасының референті ретінде бастады. 1997 жылғы сәуір-мамыр айларында Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің ТМД департаментінде атташе болып қызмет атқарды. 1997 жылдың мамырында Қазақстан Республикасының Өзбекстандағы елшілігіне атташе ретінде тағайындалды. 1999 жылғы наурыз-2000 жылғы шілде аралығында Қазақстан Республикасының Өзбекстандағы елшілігінің үшінші хатшысы қызметін атқарды. 2000 жылдың тамыз айында Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің жолдамасымен Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің Дипломатиялық академиясына оқуға түсіп, оны тәмәмдағаннан кейін ТМД Комитетінің Орта Азия және Закавказья бөлімінде Екінші хатшы болып қызмет етті. 2002 жылғы қазаннан бастап «Корпорация «АВЕ» ЖАҚ Стратегия және маркетинг департаментінің директоры, кейін Корпоративтік даму департаментінің директоры. 2004 жылғы қарашадан 2005 жылғы наурызға дейін «К-МАРТ» ЖШС бас директоры міндетін бірлесе атқарды. 2005 жылғы наурыз-мамырда Алматы қаласы Медеу ауданы әкімінің орынбасары, 2005 жылғы мамырдан 2006 жылғы сәуірге дейін Алматы қаласы Жастар саясатын дамыту қорының директоры қызметтерінде болды. 2006 жылдың сәуірінен 2008 жылдың ақпанына дейін Мәдениет және ақпарат министрлігі қоғамдық-саяси жұмыс және қоғаммен байланыстар департаментінің директоры, ал 2008 жылғы ақпаннан бастап 2010 жылғы қаңтарға дейін Мәдениет және ақпарат министрлігінің Мәдениет комитетінің төрағасы болып қызмет етті. 2010 жылдың қаңтарынан 2012 жылдың ақпаны аралығында Қарағанды облысы әкімінің орынбасары қызметін атқарды. 2012 жылдың ақпан айынан бастап Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат вице-министрі. Министрлікте ақпарат, тіл саясаты, ішкі саясат мәселелеріне басшылық етті.<ref>[http://mk.gov.kz/showarticle.php?lang=kaz&id=2227 Мәдениет және ақпарат вице - министрі Қырықбаев Арман Оразбайұлы]{{Deadlink|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. 2014-2015 жылдары «Нұр Отан» партиясы Төрағасының бірінші орынбасары [[Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек|Бауыржан Байбектің]] кеңесшісі болды. 2015-2019 жылдары Байбек Алматы қаласының әкімі болған уақытта қала әкімінің орынбасары, 2019-2022 жылдары «Nur Otan» партиясы төрағасының бірінші орынбасары болған кезде партия хатшысы лауазымдарын атқарды. 2022 жылы Алматыға қайта оралып, 2024 жылға дейін Алматы қаласы әкімінің орынбасары болып қызмет етті. 2024-2025 жылдары Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігінің Коммуникациялар бөлімінің меңгерушісі болды. 2025 жылғы 25 ақпанда Мемлекет басшысының Жарлығымен Қазақстан Республикасы Президентінің ішкі саясат мәселелері және коммуникациялар жөніндегі көмекшісі болып тағайындалды.<ref>[https://www.akorda.kz/kz/kazakstan-respublikasy-prezidentinin-ishki-sayasat-maseleleri-zhane-kommunikaciyalar-zhonindegi-komekshisi-kyrykbaev-arman-orazbayuly-251724 Қырықбаев Арман Оразбайұлы]</ref> ==Дереккөздер == <references/> [[Санат:Қазақстан мемлекет қайраткерлері]] [[Санат:Қазақстан вице-министрлері]] [[Санат:1976 жылы туғандар]] [[Санат:Астанада туғандар]] 5hdji1y6u26216urx5v1u337m7zkoe2 3479728 3479727 2025-06-13T17:21:10Z Casserium 68287 3479728 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | Қазақша есімі = Арман Оразбайұлы Қырықбаев | Шынайы есімі = | Суреті = | Сурет ені = | Атауы = | Титулы = [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан Республикасы Президентінің]] ішкі саясат мәселелері және коммуникациялар жөніндегі көмекшісі | Реті = 5 | Ту = Flag of the President of Kazakhstan.svg | Ту2 = Flag of Kazakhstan.svg | Басқара бастады = 24 ақпан 2025 бастап | Басқаруын аяқтады = | Ізашары = [[Руслан Сұлтанұлы Желдібай|Руслан Желдібай]] | Ізбасары = | Президент = [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] | Титулы_2 = [[Алматы]] қаласы әкімінің орынбасары | Ту_2 = Coat of arms of Almaty.svg | Ту2_2 = Flag of Kazakhstan.svg | Реті_2 = | Басқара бастады_2 = ақпан 2022 | Басқаруын аяқтады_2 = 9 наурыз 2024 | Ізашары_2 = | Ізбасары_2 = | тақырыпша1_2 = Әкімі | мәтін1_2 = [[Ерболат Асқарбекұлы Досаев|Ерболат Досаев]] | Титулы_3 = | Ту_3 = | Ту2_3 = | Реті_3 = 5 | Басқара бастады_3 = қазан 2015 | Басқаруын аяқтады_3 = шілде 2019 | Ізашары_3 = | Ізбасары_3 = | тақырыпша1_3 = Әкімі | мәтін1_3 = [[Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек|Бауыржан Байбек]] | Титулы_4 = [[Аманат (партия)|Nur Otan]] партиясының хатшысы | Ту_4 = Nur_Otan_logo_(2019-).png | Ту2_4 = Flag of Kazakhstan.svg | Реті_4 = 5 | Басқара бастады_4 = желтоқсан 2019 | Басқаруын аяқтады_4 = ақпан 2022 | Ізашары_4 = | Ізбасары_4 = | тақырыпша1_4 = Төрағасы | мәтін1_4 = [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] | Титулы_5 = [[Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігі|Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат вице-министрі]] | Ту_5 = Emblem of Kazakhstan latin.svg | Ту2_5 = Flag of Kazakhstan.svg | Реті_5 = 5 | Басқара бастады_5 = ақпан 2012 | Басқаруын аяқтады_5 = қаңтар 2014 | Ізашары_5 = | Ізбасары_5 = | Премьер_5 = [[Кәрім Қажымқанұлы Мәсімов|Кәрім Мәсімов]]<br>[[Серік Нығметұлы Ахметов|Серік Ахметов]] | тақырыпша1_5 = Министрі | мәтін1_5 = [[Дархан Қамзабекұлы Мыңбай|Дархан Мыңбай]]<br>[[Мұхтар Абрарұлы Құл-Мұхаммед|Мұхтар Құл-Мұхаммед]] | Титулы_6 = [[Қарағанды облысы]] әкімінің орынбасары | Ту_6 = Flag of Kazakhstan.svg | Ту2_6 = Coat of Arms of Karagandy Province.svg | Реті_6 = | Басқара бастады_6 = қаңтар 2010 | Басқаруын аяқтады_6 = ақпан 2012 | Ізашары_6 = | Ізбасары_6 = | тақырыпша1_6 = Әкімі | мәтін1_6 = [[Серік Нығметұлы Ахметов|Серік Ахметов]] | Туған күні = 20.10.1976 | Туған жері = [[Астана|Целиноград]] | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Діні = | Әкесі = | Анасы = | Жұбайы = Қырықбаева Ғалия Мұратбекқызы | Балалары = бір қызы бар: Фатима (2003) | Партиясы = [[Аманат (партия)|Аманат]] | Білімі = | Қолтаңбасы = | Сайты = | Commons = | Марапаттары = }} '''Арман Оразбайұлы Қырықбаев''' ([[20 қазан]] [[1976 жыл]], [[Астана|Целиноград]]) — [[Қазақстан]]ның мемлекет қайраткері, 2025 жылдан бастап Президенттің ішкі саясат мәселелері және коммуникациялар жөніндегі көмекшісі. == Биографиясы == 1976 жылы 20 қазанда Целиноград қаласында дүниеге келген. [[Дулат]] тайпасы [[Сиқым]] руынан шыққан.<ref>{{кітап|авторы= Ә.Дәуітбеков|бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы= Сиқым Тоғатай шежіресі|шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны= Шымкент|баспасы= ЖШС Кітап|жыл= 2015|томы= |беттері= |барлық беті= |сериясы= |isbn=978-601-7404-68-0|тиражы= }}</ref> 1992 жылы Жезқазған облысы, Приозерск ауданының Шашубай кентінде (қазіргі - Қарағанды облысы, Ақтоғай ауданы) №7 мектебін бітірді. 1992-1996 жылдары Қазақ Мемлекеттік Экономикалық Университетінде «халықаралық экономикалық қатынастар» мамандығы бойынша оқыды. Еңбек жолын 1996 жылы Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің ТМД және Балтия елдері басқармасының референті ретінде бастады. 1997 жылғы сәуір-мамыр айларында Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің ТМД департаментінде атташе болып қызмет атқарды. 1997 жылдың мамырында Қазақстан Республикасының Өзбекстандағы елшілігіне атташе ретінде тағайындалды. 1999 жылғы наурыз-2000 жылғы шілде аралығында Қазақстан Республикасының Өзбекстандағы елшілігінің үшінші хатшысы қызметін атқарды. 2000 жылдың тамыз айында Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің жолдамасымен Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің Дипломатиялық академиясына оқуға түсіп, оны тәмәмдағаннан кейін ТМД Комитетінің Орта Азия және Закавказья бөлімінде Екінші хатшы болып қызмет етті. 2002 жылғы қазаннан бастап «Корпорация «АВЕ» ЖАҚ Стратегия және маркетинг департаментінің директоры, кейін Корпоративтік даму департаментінің директоры. 2004 жылғы қарашадан 2005 жылғы наурызға дейін «К-МАРТ» ЖШС бас директоры міндетін бірлесе атқарды. 2005 жылғы наурыз-мамырда Алматы қаласы Медеу ауданы әкімінің орынбасары, 2005 жылғы мамырдан 2006 жылғы сәуірге дейін Алматы қаласы Жастар саясатын дамыту қорының директоры қызметтерінде болды. 2006 жылдың сәуірінен 2008 жылдың ақпанына дейін Мәдениет және ақпарат министрлігі қоғамдық-саяси жұмыс және қоғаммен байланыстар департаментінің директоры, ал 2008 жылғы ақпаннан бастап 2010 жылғы қаңтарға дейін Мәдениет және ақпарат министрлігінің Мәдениет комитетінің төрағасы болып қызмет етті. 2010 жылдың қаңтарынан 2012 жылдың ақпаны аралығында Қарағанды облысы әкімінің орынбасары қызметін атқарды. 2012 жылдың ақпан айынан бастап Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат вице-министрі. Министрлікте ақпарат, тіл саясаты, ішкі саясат мәселелеріне басшылық етті.<ref>[http://mk.gov.kz/showarticle.php?lang=kaz&id=2227 Мәдениет және ақпарат вице - министрі Қырықбаев Арман Оразбайұлы]{{Deadlink|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. 2014-2015 жылдары «Нұр Отан» партиясы Төрағасының бірінші орынбасары [[Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек|Бауыржан Байбектің]] кеңесшісі болды. 2015-2019 жылдары Байбек Алматы қаласының әкімі болған уақытта қала әкімінің орынбасары, 2019-2022 жылдары «Nur Otan» партиясы төрағасының бірінші орынбасары болған кезде партия хатшысы лауазымдарын атқарды. 2022 жылы Алматыға қайта оралып, 2024 жылға дейін Алматы қаласы әкімінің орынбасары болып қызмет етті. 2024-2025 жылдары Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігінің Коммуникациялар бөлімінің меңгерушісі болды. 2025 жылғы 25 ақпанда Мемлекет басшысының Жарлығымен Қазақстан Республикасы Президентінің ішкі саясат мәселелері және коммуникациялар жөніндегі көмекшісі болып тағайындалды.<ref>[https://www.akorda.kz/kz/kazakstan-respublikasy-prezidentinin-ishki-sayasat-maseleleri-zhane-kommunikaciyalar-zhonindegi-komekshisi-kyrykbaev-arman-orazbayuly-251724 Қырықбаев Арман Оразбайұлы]</ref> ==Дереккөздер == <references/> [[Санат:Қазақстан мемлекет қайраткерлері]] [[Санат:Қазақстан вице-министрлері]] [[Санат:1976 жылы туғандар]] [[Санат:Астанада туғандар]] 2kvzdqthv630gumka7mn3yum3mq4o2i 0 254427 3479902 2968282 2025-06-14T08:28:10Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3479902 wikitext text/x-wiki {{Спортшы |есімі = Себастьян Коу |суреті = Lord Coe - World Economic Forum Annual Meeting 2012 cropped.jpg |сурет ені = 200px |сурет тақырыбы = |жынысы = Еркек |толық есімі = Себастьян Ньюболд Коу |шынайы есімі = Sebastian Newbold Coe, Baron Coe |лақап аты = |азаматтығы = {{GBR}} |мамандандыру = |клубы = |туған күні = 29.09.1956 |туған жері = [[Лондон]], [[Англия]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |карьера жылдары = |бапкерлері = |бойы = 176<ref>[http://www.iaaf.org/athletes/biographies/letter=0/athcode=519/ iaaf.org - Athletes - Coe Sebastian Biography]</ref> |салмағы = | IAAF =519 |медальдары = }} Лорд '''Себастьян Ньюболд Коу''' ({{lang-en|Sebastian Newbold Coe, Baron Coe}}, [[29 қыркүйек]] [[1956 жыл]], [[Лондон]], [[Ұлыбритания]])— атақты ағылшын жеңіл атлеті, 1500 мертге жүгіру бойынша екі дүркін олимпиада чемпионы, қазіргі таңда саяси қызметкер, [[Британия]] Патшалығы Орденінің Рыцарь-Командоры. 1992-1997 жылдары ағылшын парламентінің өкілі, [[2000 жыл]]дан бастап бүкіл өмірлік пэр титулын иемденді, Рэнморлық барон (Суррей графтығы). Жаттықтырушысы болып әкесі Питер Коу болды. 1979 жылы шілде айында [[Осло]] қаласындағы Бишлет стадионында 800 мертге жүгіріп, Коу мәре сызығын 1.42,33 секундта басып өтті. Ол әлемдік рекордтан 1,11 артық келді. Бір милге жүгіру бойынша 3.48,95 — 2-інші әлемдік рекорд. [[2005 жыл]]ы [[Лондон]] қаласын [[2012 Жазғы Олимпиада ойындары|2012 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарының]] астанасы ретінде таңдағаннан кейін, Себестьян Коу [[Лондондық Олимпиада және Паралимпиада ойындарының Ұйымдастыру комитеті|Ойындардың ұйымдастыру комитетін]] басқарды. Ол [[2007 жыл]]ы [[Халықаралық жеңіл атлетика федерациясы]]ның вице-президенті болып тағайындалды. == Дереккөздер == <references/> == Сыртқы сілтемелер == * [http://news.bbc.co.uk/2/hi/programmes/panorama/7056420.stm BBC Panorama: Fifa and Coe] * [http://www.evangelicalpress.org/esales/product_info.php?products_id=1893 Sebastian Coe's foreword to 'Running the Race', biography of Olympic champion Eric Liddell] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090213152417/http://www.evangelicalpress.org/esales/product_info.php?products_id=1893 |date=2009-02-13 }} ISBN 978-0-85234-665-5 * [https://web.archive.org/web/20070202225200/http://blog.london2012.com/?author=12 Sebastian Coe's entries on the official blog of the London 2012 Olympic and Paralympic Games] * [http://www.made-in-sheffield.com/People/sebastianCoe.htm Sebastian Coe Profile: Made In Sheffield] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090524071848/http://www.made-in-sheffield.com/People/sebastianCoe.htm |date=2009-05-24 }} * [http://www.buzzle.com/editorials/5-21-2004-54434.asp Guardian profile of Sebastian Coe] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080514020931/http://www.buzzle.com/editorials/5-21-2004-54434.asp |date=2008-05-14 }} * [http://www.telegraph.co.uk/sport/othersports/athletics/6005603/Sebastian-Coe-Breaking-three-world-records-in-1979-made-me-a-marked-man-for-Moscow.html Article by Sebastian Coe about his amazing rise to fame in 1979], [[The Daily Telegraph]], 11 тамыз 2009, Retrieved 11 тамыз 2009. * [http://news.bbc.co.uk/1/hi/england/london/3830177.stm Sebastian Coe has revamped London's bid for the 2012 Olympics] * [http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/other_sports/olympics_2012/4654821.stm Sebastian Coe promises Olympics to remember] * [http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/other_sports/olympics_2012/4656275.stm Sebastian Coe greatest race: the 2012 Olympics] * [http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/other_sports/olympics_2012/4618507.stm Why London won the games: The Sebastian Coe factor] * [http://www.a2mediagroup.com/?c=126&a=1594 Coe Pays Tribute To Lord Stratford] * [http://www.radiowaves.co.uk/story/72608 Students interview Sebastian Coe] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120511042031/https://www.radiowaves.co.uk/story/72608 |date=2012-05-11 }} * [http://www.londonspeakerbureau.co.uk/sebastian_coe.aspx Sebastian Coe's Biography] *[http://www.englandathletics.org/page.asp?section=844&sectionTitle=Hall+of+Fame+2008+inductees England Athletics Hall of Fame citation] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120518070214/http://englandathletics.org/page.asp?section=844&sectionTitle=Hall+of+Fame+2008+inductees |date=2012-05-18 }} {{bio-stub}} {{olympic-stub}} mocf4bqn3o7yr3xp2tq8ylp49cemuct 0 302122 3479766 3434816 2025-06-13T18:32:51Z Ziv 164355 ([[c:GR|GR]]) [[File:CHE Bönigen COA.svg]] → [[File:CHE Bönigen BE COA.svg]] → File replacement: update to new version ([[c:c:GR]]) 3479766 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = коммуна |қазақша атауы = Бёниген |шынайы атауы = Bönigen |сурет = 5627 - Bönigen and Ringgenberg viewed from Schynige Platte.JPG |жағдайы = |ел = Швейцария |елтаңба = CHE Bönigen BE COA.svg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir=N |lat_deg=46 |lat_min=40 |lat_sec=59 |lon_dir=E |lon_deg=7 |lon_min=53 |lon_sec=0 |CoordAddon = |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = |аймақ картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Швейцария әкімшілік бөлінісі{{!}}Кантоны |аймағы = Берн |кестедегі аймақ = Берн (кантон){{!}}Берн |аудан түрі = Швейцария округтерінің тізімі{{!}}Округі |ауданы = Интерлакен |кестедегі аудан = Интерлакен (округ){{!}}Интерлакен |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = |басшының түрi = Мэр{{!}}Бургомистрі |басшысы = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 15.1 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 568 |климаты = |ресми тілі = неміс тілі |тұрғыны = 2281 |санақ жылы = 2007 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = |пошта индексі = 3806 |пошта индекстері = |автомобиль коды = BE |идентификатор түрі = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды |сандық идентификаторы = 572 |ортаққордағы санаты = |сайты = http://www.boenigen.ch |сайт тілі = }} [[Сурет:Karte Gemeinde Bönigen 2007.png|250px|thumb|Картада орналасуы]] '''Бёниген''' ({{lang-de|Bönigen}}) — [[Швейцария]]ның [[Берн (кантон)|Берн]] кантонында орналасқан коммуна. [[Интерлакен (округ)|Интерлакен]] округінің құрамына кіреді. [[2007 жыл]]ғы мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 2281 адамды құрайды. Алып жатқан жер аумағы 15.1 км² шамасында. [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|Ресми идентификациялық коды]] — ''572'', [[пошта индексі]] — 3806. == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.boenigen.ch Ресми сайты] {{Switzerland-geo-stub}} {{Швейцария:Интерлакен округі:Қалалар}} [[Санат:Берн елді мекендері]] gi7c4gqq48hey33tv3t78ty5mk0pjxy 0 302129 3479772 1855407 2025-06-13T18:54:27Z Ziv 164355 ([[c:GR|GR]]) [[File:Corcelles-BE-coat-of-arms.svg]] → [[File:CHE Corcelles COA.svg]] → File replacement: update to new version ([[c:c:GR]]) 3479772 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = коммуна |қазақша атауы = Корсель (Берн) |шынайы атауы = Corcelles BE |сурет = [[Сурет:Corcelles BE 167.JPG|330px]] |жағдайы = |ел = Швейцария |елтаңба = CHE Corcelles COA.svg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir=N |lat_deg=47 |lat_min=17 |lat_sec=10 |lon_dir=E |lon_deg=7 |lon_min=27 |lon_sec=15 |CoordAddon = |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = |аймақ картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Швейцария әкімшілік бөлінісі{{!}}Кантоны |аймағы = Берн |кестедегі аймақ = Берн (кантон){{!}}Берн |аудан түрі = Швейцария округтерінің тізімі{{!}}Округі |ауданы = Мутье |кестедегі аудан = Мутье (округ){{!}}Мутье |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = |басшының түрi = Мэр{{!}}Бургомистрі |басшысы = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 6.78 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 655 |климаты = |ресми тілі = неміс тілі |тұрғыны = 237 |санақ жылы = 2006 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = |пошта индексі = 2747 |пошта индекстері = |автомобиль коды = BE |идентификатор түрі = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды |сандық идентификаторы = 687 |ортаққордағы санаты = Corcelles BE |сайты = |сайт тілі = }} [[Сурет:Karte Gemeinde Corcelles 2007.png|250px|thumb|Картада орналасуы]] '''Корсель (Берн)''' ({{lang-de|Corcelles BE}}) — [[Швейцария]]ның [[Берн (кантон)|Берн]] кантонында орналасқан коммуна. [[Мутье (округ)|Мутье]] округінің құрамына кіреді. [[2006 жыл]]ғы мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 237 адамды құрайды. Алып жатқан жер аумағы 6.78 км² шамасында. [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|Ресми идентификациялық коды]] — ''687'', [[пошта индексі]] — 2747. == Сыртқы сілтемелер == * {{Switzerland-geo-stub}} {{Швейцария:Мутье округі:Қалалар}} [[Санат:Берн елді мекендері]] iz8qwjsit89cjdswv3p9a15v6vzvtnh 0 302148 3479835 1856070 2025-06-14T04:23:39Z Ziv 164355 ([[c:GR|GR]]) [[File:Eschert-coat of arms.svg]] → [[File:CHE Eschert COA.svg]] → File replacement: update to new version ([[c:c:GR]]) 3479835 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = коммуна |қазақша атауы = Эшерт |шынайы атауы = Eschert |сурет = [[Сурет:Svisa autovojo A16 inter Eschert kaj Moutier 213.JPG|330px]] |жағдайы = |ел = Швейцария |елтаңба = CHE Eschert COA.svg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir=N |lat_deg=47 |lat_min=16 |lat_sec=35 |lon_dir=E |lon_deg=7 |lon_min=24 |lon_sec=0 |CoordAddon = |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = |аймақ картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Швейцария әкімшілік бөлінісі{{!}}Кантоны |аймағы = Берн |кестедегі аймақ = Берн (кантон){{!}}Берн |аудан түрі = Швейцария округтерінің тізімі{{!}}Округі |ауданы = Мутье |кестедегі аудан = Мутье (округ){{!}}Мутье |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = |басшының түрi = Мэр{{!}}Бургомистрі |басшысы = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 6.56 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 596 |климаты = |ресми тілі = неміс тілі |тұрғыны = 369 |санақ жылы = 2006 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = |пошта индексі = 2743 |пошта индекстері = |автомобиль коды = BE |идентификатор түрі = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды |сандық идентификаторы = 692 |ортаққордағы санаты = Eschert |сайты = http://www.eschert.ch |сайт тілі = }} [[Сурет:Karte Gemeinde Eschert 2007.png|250px|thumb|Картада орналасуы]] '''Эшерт''' ({{lang-de|Eschert}}) — [[Швейцария]]ның [[Берн (кантон)|Берн]] кантонында орналасқан коммуна. [[Мутье (округ)|Мутье]] округінің құрамына кіреді. [[2006 жыл]]ғы мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 369 адамды құрайды. Алып жатқан жер аумағы 6.56 км² шамасында. [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|Ресми идентификациялық коды]] — ''692'', [[пошта индексі]] — 2743. == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.eschert.ch Ресми сайты] {{Switzerland-geo-stub}} {{Швейцария:Мутье округі:Қалалар}} [[Санат:Берн елді мекендері]] nqxn96bv7qggnoiskvgx7r7s603ajev 0 302167 3479841 3165498 2025-06-14T04:43:15Z Ziv 164355 ([[c:GR|GR]]) [[File:Grandval-coat of arms.svg]] → [[File:CHE Grandval COA.svg]] → File replacement: update to new version ([[c:c:GR]]) 3479841 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = коммуна |қазақша атауы = Грандваль (Берн) |шынайы атауы = Grandval BE |сурет = [[Сурет:Grandval vilagheniro 173.JPG|330px]] |жағдайы = |ел = Швейцария |елтаңба = CHE Grandval COA.svg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir=N |lat_deg=47 |lat_min=17 |lat_sec=4 |lon_dir=E |lon_deg=7 |lon_min=25 |lon_sec=35 |CoordAddon = |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = |аймақ картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Швейцария әкімшілік бөлінісі{{!}}Кантоны |аймағы = Берн |кестедегі аймақ = Берн (кантон){{!}}Берн |аудан түрі = Швейцария округтерінің тізімі{{!}}Округі |ауданы = Мутье |кестедегі аудан = Мутье (округ){{!}}Мутье |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = |басшының түрi = Мэр{{!}}Бургомистрі |басшысы = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 8.21 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 588 |климаты = |ресми тілі = неміс тілі |тұрғыны = 348 |санақ жылы = 2006 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = |пошта индексі = 2745 |пошта индекстері = |автомобиль коды = BE |идентификатор түрі = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды |сандық идентификаторы = 694 |ортаққордағы санаты = Grandval |сайты = http://www.grandval.ch |сайт тілі = }} [[Сурет:Karte Gemeinde Grandval 2007.png|250px|thumb|Картада орналасуы]] '''Грандваль (Берн)''' ({{lang-de|Grandval BE}}) — [[Швейцария]]ның [[Берн (кантон)|Берн]] кантонында орналасқан коммуна. [[Мутье (округ)|Мутье]] округінің құрамына кіреді. [[2006 жыл]]ғы мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 348 адамды құрайды. Алып жатқан жер аумағы 8.21 км² шамасында. [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|Ресми идентификациялық коды]] — ''694'', [[пошта индексі]] — 2745. == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.grandval.ch Ресми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191207170542/https://www.grandval.ch/ |date=2019-12-07 }} {{Switzerland-geo-stub}} {{Швейцария:Мутье округі:Қалалар}} [[Санат:Берн елді мекендері]] q8be5u22ovb24zobm5gnpcggcrchffg 0 302202 3479780 1855791 2025-06-13T19:33:51Z Ziv 164355 ([[c:GR|GR]]) [[File:Innertkirchen-coat of arms.svg]] → [[File:CHE Innertkirchen COA.svg]] → File replacement: update to new version ([[c:c:GR]]) 3479780 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = коммуна |қазақша атауы = Иннерткирхен |шынайы атауы = Innertkirchen |сурет = [[Сурет:HotelEngstlenalp.JPG|330px]] |жағдайы = |ел = Швейцария |елтаңба = CHE Innertkirchen COA.svg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir=N |lat_deg=46 |lat_min=41 |lat_sec=59 |lon_dir=E |lon_deg=8 |lon_min=14 |lon_sec=0 |CoordAddon = |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = |аймақ картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Швейцария әкімшілік бөлінісі{{!}}Кантоны |аймағы = Берн |кестедегі аймақ = Берн (кантон){{!}}Берн |аудан түрі = Швейцария округтерінің тізімі{{!}}Округі |ауданы = Оберхасли |кестедегі аудан = Оберхасли (округ){{!}}Оберхасли |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = |басшының түрi = Мэр{{!}}Бургомистрі |басшысы = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 120.0 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 625 |климаты = |ресми тілі = неміс тілі |тұрғыны = 911 |санақ жылы = 2006 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = |пошта индексі = 3862 |пошта индекстері = |автомобиль коды = BE |идентификатор түрі = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды |сандық идентификаторы = 784 |ортаққордағы санаты = Innertkirchen |сайты = http://www.innertkirchen.ch |сайт тілі = }} [[Сурет:Karte Gemeinde Innertkirchen 2007.png|250px|thumb|Картада орналасуы]] '''Иннерткирхен''' ({{lang-de|Innertkirchen}}) — [[Швейцария]]ның [[Берн (кантон)|Берн]] кантонында орналасқан коммуна. [[Оберхасли (округ)|Оберхасли]] округінің құрамына кіреді. [[2006 жыл]]ғы мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 911 адамды құрайды. Алып жатқан жер аумағы 120.0 км² шамасында. [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|Ресми идентификациялық коды]] — ''784'', [[пошта индексі]] — 3862. == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.innertkirchen.ch Ресми сайты] {{Switzerland-geo-stub}} {{Швейцария:Оберхасли округі:Қалалар}} [[Санат:Берн елді мекендері]] pxma0vsi0gpn2mcb1nkysip76pmf0ul 0 302251 3479775 1855722 2025-06-13T19:06:16Z Ziv 164355 ([[c:GR|GR]]) [[File:Loveresse-blason.png]] → [[File:CHE Loveresse COA.svg]] → File replacement: jpg/png/gif to svg vector image ([[c::c:GR]]) 3479775 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = коммуна |қазақша атауы = Ловрес |шынайы атауы = Loveresse |сурет = |жағдайы = |ел = Швейцария |елтаңба = CHE Loveresse COA.svg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir=N |lat_deg=47 |lat_min=14 |lat_sec=35 |lon_dir=E |lon_deg=7 |lon_min=14 |lon_sec=15 |CoordAddon = |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = |аймақ картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Швейцария әкімшілік бөлінісі{{!}}Кантоны |аймағы = Берн |кестедегі аймақ = Берн (кантон){{!}}Берн |аудан түрі = Швейцария округтерінің тізімі{{!}}Округі |ауданы = Мутье |кестедегі аудан = Мутье (округ){{!}}Мутье |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = |басшының түрi = Мэр{{!}}Бургомистрі |басшысы = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 4.64 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 761 |климаты = |ресми тілі = неміс тілі |тұрғыны = 316 |санақ жылы = 2006 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = |пошта индексі = 2732 |пошта индекстері = |автомобиль коды = BE |идентификатор түрі = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды |сандық идентификаторы = 696 |ортаққордағы санаты = Loveresse |сайты = http://www.loveresse.ch |сайт тілі = }} [[Сурет:Karte Gemeinde Loveresse 2007.png|250px|thumb|Картада орналасуы]] '''Ловрес''' ({{lang-de|Loveresse}}) — [[Швейцария]]ның [[Берн (кантон)|Берн]] кантонында орналасқан коммуна. [[Мутье (округ)|Мутье]] округінің құрамына кіреді. [[2006 жыл]]ғы мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 316 адамды құрайды. Алып жатқан жер аумағы 4.64 км² шамасында. [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|Ресми идентификациялық коды]] — ''696'', [[пошта индексі]] — 2732. == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.loveresse.ch Ресми сайты] {{Switzerland-geo-stub}} {{Швейцария:Мутье округі:Қалалар}} [[Санат:Берн елді мекендері]] 2rsprp1r6l4vzcrcrgr1pz2bg8iaccs 0 302358 3479826 1855654 2025-06-14T04:07:59Z Ziv 164355 ([[c:GR|GR]]) [[File:Schattenhalb-coat of arms.svg]] → [[File:CHE Schattenhalb COA.svg]] → File replacement: update to new version ([[c:c:GR]]) 3479826 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = коммуна |қазақша атауы = Шаттенхальб |шынайы атауы = Schattenhalb |сурет = [[Сурет:Rosenlaui.jpg|330px]] |жағдайы = |ел = Швейцария |елтаңба = CHE Schattenhalb COA.svg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir=N |lat_deg=46 |lat_min=42 |lat_sec=59 |lon_dir=E |lon_deg=8 |lon_min=10 |lon_sec=59 |CoordAddon = |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = |аймақ картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Швейцария әкімшілік бөлінісі{{!}}Кантоны |аймағы = Берн |кестедегі аймақ = Берн (кантон){{!}}Берн |аудан түрі = Швейцария округтерінің тізімі{{!}}Округі |ауданы = Оберхасли |кестедегі аудан = Оберхасли (округ){{!}}Оберхасли |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = |басшының түрi = Мэр{{!}}Бургомистрі |басшысы = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 31.5 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 600 |климаты = |ресми тілі = неміс тілі |тұрғыны = 624 |санақ жылы = 2006 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = |пошта индексі = 3860 |пошта индекстері = |автомобиль коды = BE |идентификатор түрі = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды |сандық идентификаторы = 786 |ортаққордағы санаты = Schattenhalb |сайты = http://www.schattenhalb.ch |сайт тілі = }} '''Шаттенхальб''' ({{lang-de|Schattenhalb}}) — [[Швейцария]]ның [[Берн (кантон)|Берн]] кантонында орналасқан коммуна. [[Оберхасли (округ)|Оберхасли]] округінің құрамына кіреді. [[2006 жыл]]ғы мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 624 адамды құрайды. Алып жатқан жер аумағы 31.5 км² шамасында. [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|Ресми идентификациялық коды]] — ''786'', [[пошта индексі]] — 3860. == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.schattenhalb.ch Ресми сайты] {{Switzerland-geo-stub}} {{Швейцария:Оберхасли округі:Қалалар}} [[Санат:Берн елді мекендері]] 0xt7h1zepj6715gp7b6l6125lni1z5m 0 426399 3479710 2951589 2025-06-13T16:36:40Z Генади мен апа 169189 еи на жастар маған тобелесем дейма кәзір корсетем мә құлатып тудырды 3479710 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = [[Коммуна (Франция)|Коммуна]] |қазақша атауы = Вео |шынайы атауы = Vého |сурет = Vého (M-et-M) mairie.jpg |жағдайы = |ел = Франция |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir= |lat_deg=48.5969444444 |lat_min= |lat_sec= |lon_dir= |lon_deg=6.71138888889 |lon_min= |lon_sec= |CoordAddon = type:city(114)_region:FR |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = 270 |аймақ картасының өлшемi = 270 |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Франция аймақтары{{!}}Аймағы |аймағы = Лотарингия |кестедегі аймақ = Лотарингия |аудан түрі = Франция департаменттері{{!}}Департаменті |ауданы = Мёрт және Мозель |кестедегі аудан = Мёрт және Мозель{{!}}Мёрт және Мозель |қауым түрі = Франция округтері{{!}}Округі |қауым = Люневиль (округ){{!}}Люневиль |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = <!-- [[Франция кантондары|Кантоны]]:<br /> [[Бламон (кантон)|Бламон]] --> |басшының түрi = Мэр{{!}}Мэрі |басшысы = Gérard Michel ([[2008]]-[[2014]]) |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 7,74 |биiктiктiң түрi = Биіктігі |орталығының биiктігі = 247—305 |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 114 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = 14,73 |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = |пошта индексі = 54450 |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = INSEE коды |сандық идентификаторы = 54556 |ортаққордағы санаты = Vého |сайты = |сайт тілі = }} '''Вео''' ({{lang-fr|Vého}}) — [[Франция]]дағы коммуна. [[Лотарингия]] аймағына қарасты [[Мёрт және Мозель|Мёрт және Мозель]] департаментінде орналасқан. [[Люневиль (округ)|Люневиль]] округінің құрамына енеді. Алып жатқан жер аумағы 7,74 км² шамасында. Коммунаның [[INSEE коды]] — ''54556'', [[пошта индексі]] — ''54450''. == генади мен апа == еи на жастар маған тобелесем дейма кәзір корсетем мә құлатып тудырды{{Демография/FRA/Vého}} Тұрғындарының жас шамасы және жынысы бойынша құрамы (2006)<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=pop-sexe-age-quinquennal| title=Population selon le sexe et l'âge...2006| language=fr| description = Жас шамасы және жынысы бойынша құрамы (2006) |publisher=[[INSEE]] | accessdate=25.11.2012}}</ref>: {{ЖЖ-Кесте | макс=13 | барлығы=93 | е0=0 | ә0=0 | е5=0 | ә5=9 | е10=4 | ә10=4 | е15=13 | ә15=4 | е20=4 | ә20=0 | е25=0 | ә25=0 | е30=0 | ә30=0 | е35=4 | ә35=4 | е40=0 | ә40=0 | е45=4 | ә45=4 | е50=0 | ә50=9 | е55=0 | ә55=0 | е60=0 | ә60=0 | е65=9 | ә65=4 | е70=0 | ә70=0 | е75=0 | ә75=9 | е80=0 | ә80=4 | е85=4 | ә85=0 }} == Тағы қараңыз == * [[Мёрт және Мозель департаментінің коммуналары]] == Дереккөздер == {{reflist}} == Сыртқы сілтемелер == {{commonscat|Vého|Вео}} * [http://www.recensement.insee.fr/searchResults.action?zoneSearchField=&codeZone=54556-COM Францияның ұлттық статистика және экономикалық зерттеулер институты сайтындағы парақшасы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121108043408/http://recensement.insee.fr/searchResults.action?zoneSearchField=&codeZone=54556-COM |date=2012-11-08 }} * [http://www.mapquest.com/?q=48.5969444444,6.71138888889&zoom=8 «Mapquest» картасында орналасуы] {{Мёрт және Мозель департаментінің коммуналары}} [[Санат:Мерт және Мозель департаментінің коммуналары]] {{France-geo-stub}} r8l6dqcml6sokmyi11ajidhnvjaaaxn 3479711 3479710 2025-06-13T16:38:36Z Генади мен апа 169189 () 3479711 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = [[Коммуна (Франция)|Коммуна]] |қазақша атауы = Вео |шынайы атауы = Vého |сурет = Vého (M-et-M) mairie.jpg |жағдайы = |ел = Франция |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir= |lat_deg=48.5969444444 |lat_min= |lat_sec= |lon_dir= |lon_deg=6.71138888889 |lon_min= |lon_sec= |CoordAddon = type:city(114)_region:FR |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = 270 |аймақ картасының өлшемi = 270 |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Франция аймақтары{{!}}Аймағы |аймағы = Лотарингия |кестедегі аймақ = Лотарингия |аудан түрі = Франция департаменттері{{!}}Департаменті |ауданы = Мёрт және Мозель |кестедегі аудан = Мёрт және Мозель{{!}}Мёрт және Мозель |қауым түрі = Франция округтері{{!}}Округі |қауым = Люневиль (округ){{!}}Люневиль |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = <!-- [[Франция кантондары|Кантоны]]:<br /> [[Бламон (кантон)|Бламон]] --> |басшының түрi = Мэр{{!}}Мэрі |басшысы = Gérard Michel ([[2008]]-[[2014]]) |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 7,74 |биiктiктiң түрi = Биіктігі |орталығының биiктігі = 247—305 |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 114 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = 14,73 |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = |пошта индексі = 54450 |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = INSEE коды |сандық идентификаторы = 54556 |ортаққордағы санаты = Vého |сайты = |сайт тілі = }} '''Вео''' ({{lang-fr|Vého}} еи на жастар маған тобелесем дейма кәзір корсетем мә құлатып тудырдышамасында. == генади мен апа == еи на жастар маған тобелесем дейма кәзір корсетем мә құлатып тудырды{{Демография/FRA/Vého}} Тұрғындарының жас шамасы және жынысы бойынша құрамы (2006)<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=pop-sexe-age-quinquennal| title=Population selon le sexe et l'âge...2006| language=fr| description = Жас шамасы және жынысы бойынша құрамы (2006) |publisher=[[INSEE]] | accessdate=25.11.2012}}</ref>: {{ЖЖ-Кесте | макс=13 | барлығы=93 | е0=0 | ә0=0 | е5=0 | ә5=9 | е10=4 | ә10=4 | е15=13 | ә15=4 | е20=4 | ә20=0 | е25=0 | ә25=0 | е30=0 | ә30=0 | е35=4 | ә35=4 | е40=0 | ә40=0 | е45=4 | ә45=4 | е50=0 | ә50=9 | е55=0 | ә55=0 | е60=0 | ә60=0 | е65=9 | ә65=4 | е70=0 | ә70=0 | е75=0 | ә75=9 | е80=0 | ә80=4 | е85=4 | ә85=0 }} == Тағы қараңыз == * [[Мёрт және Мозель департаментінің коммуналары]] == Дереккөздер == {{reflist}} == Сыртқы сілтемелер == {{commonscat|Vého|Вео}} * [http://www.recensement.insee.fr/searchResults.action?zoneSearchField=&codeZone=54556-COM Францияның ұлттық статистика және экономикалық зерттеулер институты сайтындағы парақшасы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121108043408/http://recensement.insee.fr/searchResults.action?zoneSearchField=&codeZone=54556-COM |date=2012-11-08 }} * [http://www.mapquest.com/?q=48.5969444444,6.71138888889&zoom=8 «Mapquest» картасында орналасуы] {{Мёрт және Мозель департаментінің коммуналары}} [[Санат:Мерт және Мозель департаментінің коммуналары]] {{France-geo-stub}} aug8tn67bo8desky0inglah93ocadar 3479715 3479711 2025-06-13T16:52:09Z Arystanbek 14348 [[Special:Contributions/Генади мен апа|Генади мен апа]] ([[User talk:Генади мен апа|т]]) өңдемелерінен [[User:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] соңғы нұсқасына қайтарды 2951589 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = [[Коммуна (Франция)|Коммуна]] |қазақша атауы = Вео |шынайы атауы = Vého |сурет = Vého (M-et-M) mairie.jpg |жағдайы = |ел = Франция |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir= |lat_deg=48.5969444444 |lat_min= |lat_sec= |lon_dir= |lon_deg=6.71138888889 |lon_min= |lon_sec= |CoordAddon = type:city(114)_region:FR |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = 270 |аймақ картасының өлшемi = 270 |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Франция аймақтары{{!}}Аймағы |аймағы = Лотарингия |кестедегі аймақ = Лотарингия |аудан түрі = Франция департаменттері{{!}}Департаменті |ауданы = Мёрт және Мозель |кестедегі аудан = Мёрт және Мозель{{!}}Мёрт және Мозель |қауым түрі = Франция округтері{{!}}Округі |қауым = Люневиль (округ){{!}}Люневиль |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = <!-- [[Франция кантондары|Кантоны]]:<br /> [[Бламон (кантон)|Бламон]] --> |басшының түрi = Мэр{{!}}Мэрі |басшысы = Gérard Michel ([[2008]]-[[2014]]) |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 7,74 |биiктiктiң түрi = Биіктігі |орталығының биiктігі = 247—305 |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 114 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = 14,73 |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = |пошта индексі = 54450 |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = INSEE коды |сандық идентификаторы = 54556 |ортаққордағы санаты = Vého |сайты = |сайт тілі = }} '''Вео''' ({{lang-fr|Vého}}) — [[Франция]]дағы коммуна. [[Лотарингия]] аймағына қарасты [[Мёрт және Мозель|Мёрт және Мозель]] департаментінде орналасқан. [[Люневиль (округ)|Люневиль]] округінің құрамына енеді. Алып жатқан жер аумағы 7,74 км² шамасында. Коммунаның [[INSEE коды]] — ''54556'', [[пошта индексі]] — ''54450''. == Демографиясы == [[2009 жыл]]ғы мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 114 адамды құрады<ref>{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp |title = 2009 жылғы тұрғындар саны |publisher=[[INSEE]] |accessdate=25.11.2012}}{{ref-fr}}</ref>. Халық тығыздығы — 14,73 адам/км². {{Демография/FRA/Vého}} Тұрғындарының жас шамасы және жынысы бойынша құрамы (2006)<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=pop-sexe-age-quinquennal| title=Population selon le sexe et l'âge...2006| language=fr| description = Жас шамасы және жынысы бойынша құрамы (2006) |publisher=[[INSEE]] | accessdate=25.11.2012}}</ref>: {{ЖЖ-Кесте | макс=13 | барлығы=93 | е0=0 | ә0=0 | е5=0 | ә5=9 | е10=4 | ә10=4 | е15=13 | ә15=4 | е20=4 | ә20=0 | е25=0 | ә25=0 | е30=0 | ә30=0 | е35=4 | ә35=4 | е40=0 | ә40=0 | е45=4 | ә45=4 | е50=0 | ә50=9 | е55=0 | ә55=0 | е60=0 | ә60=0 | е65=9 | ә65=4 | е70=0 | ә70=0 | е75=0 | ә75=9 | е80=0 | ә80=4 | е85=4 | ә85=0 }} == Тағы қараңыз == * [[Мёрт және Мозель департаментінің коммуналары]] == Дереккөздер == {{reflist}} == Сыртқы сілтемелер == {{commonscat|Vého|Вео}} * [http://www.recensement.insee.fr/searchResults.action?zoneSearchField=&codeZone=54556-COM Францияның ұлттық статистика және экономикалық зерттеулер институты сайтындағы парақшасы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121108043408/http://recensement.insee.fr/searchResults.action?zoneSearchField=&codeZone=54556-COM |date=2012-11-08 }} * [http://www.mapquest.com/?q=48.5969444444,6.71138888889&zoom=8 «Mapquest» картасында орналасуы] {{Мёрт және Мозель департаментінің коммуналары}} [[Санат:Мерт және Мозель департаментінің коммуналары]] {{France-geo-stub}} 34r0raggi28dtogllxqaqza9rii06p3 0 490039 3479904 3256045 2025-06-14T08:31:45Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 0 sources and tagging 2 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3479904 wikitext text/x-wiki {{Уикипедия | код = ceb | аты = Себуанша Уикипедия | шынайы аты = Wikipedya sa Sinugboanon | скриншоты = | тілі = [[Себуан тілі|cебуанша]] | ашылған уақыты = желтоқсан [[2003]] }} '''Себуанша Уикипедия''' ({{lang-ceb|Wikipedya sa Sinugboanon}}) — Уикипедияның [[cебуан тілі]]ндегі бөлімі. Ол [[2003]] жылдың желтоқсан айынан бастап жұмыс істеп келеді. Себуан тілі - [[Филиппин]]дегі адам саны жағынан екінші орындағы қолданыстағы тіл. == Санақ== {{CURRENTYEAR}} жылғы {{CURRENTDAY}} {{CURRENTMONTHNAMEGEN}} мәліметіне сәйкес Себуанша Уикипедияда {{NUMBEROF|ARTICLES|ceb|N}} мақала бар. {{NUMBEROF|USERS|ceb|N}} қатысушы тіркелген, олардың {{NUMBEROF|ACTIVEUSERS|ceb|N}} соңғы 30 күнде қандай да бір іс-әрекет жасаған, ал {{NUMBEROF|ADMINS|ceb|N}} қатысушы админ дәрежесіне ие болды. Жалпы өңдеу саны - {{NUMBEROF|EDITS|ceb|N}}. Себуанша Уикипедия [[Уикипедия:Уикипедиялар тізімі|барлық Уикипедия бөлімдері]] арасында мақалалар саны бойынша {{Уикипедия/Мақала саны бойынша орны|ceb}}-орында (''{{CURRENTDAY2}}.{{CURRENTMONTH}}.{{CURRENTYEAR}} яғни бүгінгі көрсеткіш''). == Дереккөздер == <references/> ==Сыртқы сілтемелер== {{Interwiki|ceb|Wikipedia:Unang Panid|Себуан|}} * [http://stats.wikimedia.org/EN/TablesWikipediaCEB.htm Себуанша Уикипедияның статистикасы]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://stats.wikimedia.org/EN/ChartsWikipediaCEB.htm Себуанша Уикипедияның статистикалық диаграммасы]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://www.wikistatistics.net/wiki/ceb Себуанша Уикипедияның статистикалық көрсеткіші] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110831011730/http://www.wikistatistics.net/wiki/ceb |date=2011-08-31 }} {{Уикипедиялар}} [[Санат:Уикипедия бөлімдері]] [[Санат:Себу тілі|*]] [[Санат:Австронез тілді Уикипедиялар]] {{Wikipedia-stub}} 0zk4mut7ngt6t4f7v7rbtc8wn4x7zry 4 492279 3479662 3479400 2025-06-13T12:00:15Z Jembot 36112 Bot: Рейтингті жаңарту 3479662 wikitext text/x-wiki {{/begin|200}} |- | 1 || [[User:Мағыпар|Мағыпар]] || [[Special:Contributions/Мағыпар|{{formatnum:1094}}]] || {{Permissions|Мағыпар}} |- | 2 || [[User:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] || [[Special:Contributions/Мықтыбек Оразтайұлы|{{formatnum:577}}]] || {{Permissions|Мықтыбек Оразтайұлы}} |- | 3 || [[User:Орел Карл|Орел Карл]] || [[Special:Contributions/Орел Карл|{{formatnum:403}}]] || {{Permissions|Орел Карл}} |- | 4 || [[User:ShadZ01|ShadZ01]] || [[Special:Contributions/ShadZ01|{{formatnum:380}}]] || {{Permissions|ShadZ01}} |- | 5 || [[User:1nter pares|1nter pares]] || [[Special:Contributions/1nter pares|{{formatnum:371}}]] || {{Permissions|1nter pares}} |- | 6 || [[User:Casserium|Casserium]] || [[Special:Contributions/Casserium|{{formatnum:304}}]] || {{Permissions|Casserium}} |- | 7 || [[User:Kasymov|Kasymov]] || [[Special:Contributions/Kasymov|{{formatnum:257}}]] || {{Permissions|Kasymov}} |- | 8 || [[User:Syrymzhan|Syrymzhan]] || [[Special:Contributions/Syrymzhan|{{formatnum:234}}]] || {{Permissions|Syrymzhan}} |- | 9 || [[User:Makenzis|Makenzis]] || [[Special:Contributions/Makenzis|{{formatnum:194}}]] || {{Permissions|Makenzis}} |- | 10 || [[User:Nurken|Nurken]] || [[Special:Contributions/Nurken|{{formatnum:143}}]] || {{Permissions|Nurken}} |- | 11 || [[User:Салиха|Салиха]] || [[Special:Contributions/Салиха|{{formatnum:132}}]] || {{Permissions|Салиха}} |- | 12 || [[User:Semsk-Karaga|Semsk-Karaga]] || [[Special:Contributions/Semsk-Karaga|{{formatnum:116}}]] || {{Permissions|Semsk-Karaga}} |- | 13 || [[User:Aibek.ibadillauly|Aibek.ibadillauly]] || [[Special:Contributions/Aibek.ibadillauly|{{formatnum:113}}]] || {{Permissions|Aibek.ibadillauly}} |- | 14 || [[User:Sagzhan|Sagzhan]] || [[Special:Contributions/Sagzhan|{{formatnum:100}}]] || {{Permissions|Sagzhan}} |- | 15 || [[User:Ziv|Ziv]] || [[Special:Contributions/Ziv|{{formatnum:100}}]] || {{Permissions|Ziv}} |- | 16 || [[User:Mahmud Abduvaliyev|Mahmud Abduvaliyev]] || [[Special:Contributions/Mahmud Abduvaliyev|{{formatnum:95}}]] || {{Permissions|Mahmud Abduvaliyev}} |- | 17 || [[User:Muzaffar Turgunov|Muzaffar Turgunov]] || [[Special:Contributions/Muzaffar Turgunov|{{formatnum:67}}]] || {{Permissions|Muzaffar Turgunov}} |- | 18 || [[User:Шайнүсіп|Шайнүсіп]] || [[Special:Contributions/Шайнүсіп|{{formatnum:66}}]] || {{Permissions|Шайнүсіп}} |- | 19 || [[User:Kaiyr|Kaiyr]] || [[Special:Contributions/Kaiyr|{{formatnum:45}}]] || {{Permissions|Kaiyr}} |- | 20 || [[User:Сәуір 1|Сәуір 1]] || [[Special:Contributions/Сәуір 1|{{formatnum:37}}]] || {{Permissions|Сәуір 1}} |- | 21 || [[User:Epoxa-HH|Epoxa-HH]] || [[Special:Contributions/Epoxa-HH|{{formatnum:33}}]] || {{Permissions|Epoxa-HH}} |- | 22 || [[User:Alash 0005|Alash 0005]] || [[Special:Contributions/Alash 0005|{{formatnum:32}}]] || {{Permissions|Alash 0005}} |- | 23 || [[User:SpinnerLaserzthe2nd|SpinnerLaserzthe2nd]] || [[Special:Contributions/SpinnerLaserzthe2nd|{{formatnum:30}}]] || {{Permissions|SpinnerLaserzthe2nd}} |- | 24 || [[User:Смағзам Жансұлу|Смағзам Жансұлу]] || [[Special:Contributions/Смағзам Жансұлу|{{formatnum:30}}]] || {{Permissions|Смағзам Жансұлу}} |- | 25 || [[User:Nurtenge|Nurtenge]] || [[Special:Contributions/Nurtenge|{{formatnum:29}}]] || {{Permissions|Nurtenge}} |- | 26 || [[User:Kas77777|Kas77777]] || [[Special:Contributions/Kas77777|{{formatnum:28}}]] || {{Permissions|Kas77777}} |- | 27 || [[User:Alphy Haydar|Alphy Haydar]] || [[Special:Contributions/Alphy Haydar|{{formatnum:27}}]] || {{Permissions|Alphy Haydar}} |- | 28 || [[User:KoishymanovaG|KoishymanovaG]] || [[Special:Contributions/KoishymanovaG|{{formatnum:26}}]] || {{Permissions|KoishymanovaG}} |- | 29 || [[User:KiranBOT|KiranBOT]] || [[Special:Contributions/KiranBOT|{{formatnum:23}}]] || {{Permissions|KiranBOT}} |- | 30 || [[User:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] || [[Special:Contributions/Ерден Карсыбеков|{{formatnum:22}}]] || {{Permissions|Ерден Карсыбеков}} |- | 31 || [[User:RichardSchultz7456|RichardSchultz7456]] || [[Special:Contributions/RichardSchultz7456|{{formatnum:21}}]] || {{Permissions|RichardSchultz7456}} |- | 32 || [[User:Gliwi|Gliwi]] || [[Special:Contributions/Gliwi|{{formatnum:20}}]] || {{Permissions|Gliwi}} |- | 33 || [[User:Qanattan|Qanattan]] || [[Special:Contributions/Qanattan|{{formatnum:19}}]] || {{Permissions|Qanattan}} |- | 34 || [[User:Madi Dos|Madi Dos]] || [[Special:Contributions/Madi Dos|{{formatnum:17}}]] || {{Permissions|Madi Dos}} |- | 35 || [[User:Ғауғауррр|Ғауғауррр]] || [[Special:Contributions/Ғауғауррр|{{formatnum:15}}]] || {{Permissions|Ғауғауррр}} |- | 36 || [[User:Mheidegger|Mheidegger]] || [[Special:Contributions/Mheidegger|{{formatnum:14}}]] || {{Permissions|Mheidegger}} |- | 37 || [[User:Arystanbek|Arystanbek]] || [[Special:Contributions/Arystanbek|{{formatnum:12}}]] || {{Permissions|Arystanbek}} |- | 38 || [[User:Лёха Вырвиглаз|Лёха Вырвиглаз]] || [[Special:Contributions/Лёха Вырвиглаз|{{formatnum:12}}]] || {{Permissions|Лёха Вырвиглаз}} |- | 39 || [[User:Mirzoulugʻbek|Mirzoulugʻbek]] || [[Special:Contributions/Mirzoulugʻbek|{{formatnum:12}}]] || {{Permissions|Mirzoulugʻbek}} |- | 40 || [[User:Programman|Programman]] || [[Special:Contributions/Programman|{{formatnum:10}}]] || {{Permissions|Programman}} |- | 41 || [[User:І Хәріполла|І Хәріполла]] || [[Special:Contributions/І Хәріполла|{{formatnum:10}}]] || {{Permissions|І Хәріполла}} {{/end}} 691lt1d7clkkkknl6wlpabati4c4bv3 0 498963 3479815 2453231 2025-06-14T00:19:42Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3479815 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Рябинин Иван Гордеевич |Шынайы есімі = |Сурет = РябининИГ.jpg |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туылған кездегі есімі = |Туылған күні = 1916 |Туылған жері = {{KAZ}}, [[Талдықорған облысы]] (қазіргі [[Алматы облысы]]), [[Сарқан ауданы]], Старо-Покровка селосы |Мансабы = егінші, егіншілер бригадасының бригадирі | Азаматтығы = {{USSR}} |Ұлты = |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Марапаттары = * [[Ленин ордені]] * [["Орақ пен Балға" алтын медалі]] * [[Социалистік еңбек ерлері|Социалистік Еңбек Ері]] ([[1948]]) |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Рябинин Иван Гордеевич'''<ref>Герои Социалистического труда по полеводству Казахской ССР. Алма-ата. 1950. 412 стр</ref> - [[Социалистік еңбек ерлері|Социалистік Еңбек Ері]] ([[1948]]), егінші, егіншілер бригадасының бригадирі. [[1916]] жылы [[Талдықорған облысы]] (қазіргі [[Алматы облысы]]), [[Сарқан ауданы]], Старо-Покровка селосында туған. == Еңбек жолы мен жетістігі == * [[1930]] жылы 14 жасында "Красное знамя" ауылшарушылық [[Артель|артеліне]] жұмысқа кіреді. * [[1934]] жылы тракторшылар курсын бітіріп, тракторшылар бригадасының бригадирі болып істейді. * [[1937]] жылы Қызыл Армия қатарына шақырылып, [[1940]] жылы әскерден қайтқан соң өз жұмысына оралады. [[Ұлы Отан соғысы]] басталғанда соғысқа аттанып, [[майдан]]да болады, көрсеткен ерліктері үшін Қызыл Жұлдыз орденімен, "За отвагу", "За боевые заслуги" және "За победу над Германией" медальдарымен наградталады. [[1942]] жылы [[КОКП]] мүшелігіне өтеді. [[1946]] жылы соғыстан қайтқан оны егіншілер бригадасының бригадирі етіп тағайындайды: ** [[1946]] жылы оның бригадасы 25 күннің ішінде 270 [[гектар]] тұқымдық себудің әр гектарынан 9 [[центнер]]ден [[өнім]] алады. ** [[1947]] жылы 20 гектар жоғары түсімді егіннің әр гектарынан 31,1 центнерден, ал 253 гектар жердің әр гектарынан 13 центнерден [[астық]] жинайды. == Наградалары == * [[Ленин ордені]] * [["Орақ пен Балға" алтын медалі]] * [[Социалистік еңбек ерлері|Социалистік Еңбек Ері]] ([[1948]]) == Дереккөздер == <references/> == Сыртқы сілтемелер == * [http://darvblago.ru/557.html История народов Средней Азии] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131007041420/http://darvblago.ru/557.html |date=2013-10-07 }} [[Санат:Социалистік еңбек ерлері]] pq44rpmyhilx1r8vqk2i0yyco9brkda 0 498970 3479821 2453228 2025-06-14T02:54:10Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3479821 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Самарский Михаил Алексеевич |Шынайы есімі = |Сурет = СамарскийМА.jpg |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туылған кездегі есімі = |Туылған күні = 1927 |Туылған жері = {{KAZ}},[[Семей облысы]] (қазіргі [[Шығыс Қазақстан облысы]]), [[Көкпекті ауданы]], Подгорный селосы |Мансабы = егінші, егіншілер бригадасының звеношысы | Азаматтығы = {{USSR}} |Ұлты = |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Марапаттары = * [[Ленин ордені]] * [["Орақ пен Балға" алтын медалі]] * [[Социалистік еңбек ерлері|Социалистік Еңбек Ері]] ([[1948]]) |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Самарский Михаил Алексеевич'''<ref>Герои Социалистического труда по полеводству Казахской ССР. Алма-ата. 1950. 412 стр.</ref> - [[Социалистік еңбек ерлері|Социалистік Еңбек Ері]] ([[1948]]), егінші, егіншілер бригадасының звеношысы. [[1927]] жылы [[Семей облысы]] (қазіргі [[Шығыс Қазақстан облысы]]), [[Көкпекті ауданы]], Подгорный селосында туған. == Еңбек жолы мен жетістігі == * [[1941]] жылы Жданов атындағы [[Колхоз|колхозға]] кіріп [[1947]] жылға дейін егіншілер бригадасында жұмыс істейді. * [[1947]] жылы егіншілер бригадасының звеношысы болады. Сол жылы қажырлы еңбектің арқасында оның бригадасы [[Бидай|бидайдың]] 10 [[гектар]] алқабының әр гектарынан 30 [[Центнер|центнерден]] [[астық]] алып, [[Жоспар|жоспарды]] асыра орындайды. * [[1954]] жылдан Өрнек МТС-да жұмыс істейді. * [[1960]] жылдан [[Ұзынбұлақ]] [[Совхоз|совхозында]] агроном болады. == Наградалары == * [[Ленин ордені]] * [["Орақ пен Балға" алтын медалі]] * [[Социалистік еңбек ерлері|Социалистік Еңбек Ері]] ([[1948]]) == Дереккөздер == <references/> == Сыртқы сілтемелер == * [http://darvblago.ru/469.html История народов Средней Азии]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} [[Санат:Социалистік еңбек ерлері]] dghqg4mvyz09od7y134yzdqys78gjmw 0 499359 3479892 2953192 2025-06-14T06:16:28Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3479892 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Әлімбекова Сара |Шынайы есімі = |Сурет = АлимбековаС.jpg |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 1900 |Туған жері = {{KAZ}},Талдықорған облысы, Шұбар ауылы |Мансабы = [[қызылша]] өсіруші, [[Талдықорған облысы]] (қазіргі [[Алматы облысы]]), "Жаңаталап" колхозының звеношысы ([[1943]]). | Азаматтығы = {{USSR}} |Ұлты = |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Марапаттары = * "1941-1945 жж Ұлы Отан соғысындағы қажырлы еңбегі үшін" медалі ([[1945]]) * "За трудовую доблесть" медалі ([[1946]]) * [[Ленин ордені]] * [["Орақ пен Балға" алтын медалі]] * [[Социалистік еңбек ерлері|Социалистік Еңбек Ері]] ([[1948]]) |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Әлімбекова Сара'''<ref>Герои Социалистического труда по полеводству Казахской ССР. Алма-ата. 1950. 412 стр.</ref> - [[Социалистік еңбек ерлері|Социалистік Еңбек Ері]] ([[1948]]), [[қызылша]] өсіруші, [[Талдықорған облысы]] (қазіргі [[Алматы облысы]]), "Жаңаталап" колхозының звеношысы ([[1943]]). [[1900]] жылы Талдықорған облысы, Шұбар ауылында туған. == Еңбек жолы мен жетістігі == * [[1930]] жылы "Жаңаталап" ауылшаруашылығы [[Артель|артеліне]] жұмысқа кіріп, қызылша өсіруші болып еңбек жолын бастайды. * [[1943]] жылы қант қызылшасы бойынша звеношы болып тағайындалады. ** [[1945]] жылы межеленген 150 [[центнер]]дің орнына әр [[гектар]]дан 173 центнер қант қызылшасын алады. Осы жылы "1941-1945 жж Ұлы Отан соғысындағы қажырлы еңбегі үшін" медалімен наградталады. ** [[1946]] жылы өнім мөлшері 150 центнердің орнына әр гектардан 250 центнерді құрады. Бұл жылы жоғары өнімі үшін "За трудовую доблесть" медалімен наградталады. ** [[1947]] жылы оның бригадасы мол түсімді 2 гектар жердің әр гектарынан 863 центнер, ал өздеріне бекітілген 6 гектар жердің әр гектарынан 371 центнерден өнім алып, жоспарды асыра орындайды. == Наградалары == * "1941-1945 жж Ұлы Отан соғысындағы қажырлы еңбегі үшін" медалі ([[1945]]) * "За трудовую доблесть" медалі ([[1946]]) * [[Ленин ордені]] * [["Орақ пен Балға" алтын медалі]] * [[Социалистік еңбек ерлері|Социалистік Еңбек Ері]] ([[1948]]) == Дереккөздер == <references/> == Сыртқы сілтемелер == [http://darvblago.ru/484.html История народов Средней Азии]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} [[Санат:Социалистік еңбек ерлері]] oful4ns5kk821wqfat5e0kn96y2qecz 0 500280 3479895 2953194 2025-06-14T07:50:59Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3479895 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Ноғайбаева Саумал |Шынайы есімі = |Сурет = НогайбаеваС.jpg |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Туған күні = 1906 |Туған жері = {{KAZ}}, Талдықорған облысы, Шұбар ауылы |Мансабы = [[қызылша]] өсіруші, [[Талдықорған облысы]] (қазіргі [[Алматы облысы]]), Жаңаталап [[колхоз]]ының звеношысы ([[1946]]). | Азаматтығы = {{USSR}} |Ұлты = |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Марапаттары = * "1941-1945 жж Ұлы Отан соғысындағы қажырлы еңбегі үшін" медалі ([[1946]]) * [[Ленин ордені]] * [["Орақ пен Балға" алтын медалі]] * [[Социалистік еңбек ерлері|Социалистік Еңбек Ері]] ([[1948]]) |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Ноғайбаева Саумал'''<ref>Герои Социалистического труда по полеводству Казахской ССР. Алма-ата. 1950. 412 стр.</ref> - [[Социалистік еңбек ерлері|Социалистік Еңбек Ері]] ([[1948]]), [[қызылша]] өсіруші, [[Талдықорған облысы]] (қазіргі [[Алматы облысы]]), Жаңаталап [[колхоз]]ының звеношысы ([[1946]]). [[1906]] жылы Талдықорған облысы, Шұбар ауылында туған. == Еңбек жолы мен жетістігі == * [[1930]] жылы құрылған Жаңаталап колхозын алғашқылардың бірі болып жұмысқа кіріп, қызылша өсіруші болады. Қызылшадан жоғары өнім алу жолында қажырлы еңбек етеді. * [[1946]] жылы "1941-1945 жж Ұлы Отан соғысындағы қажырлы еңбегі үшін" медалімен наградталады. Осы жылы қызылшашылар тобының звеношы болып тағайындалады. Өздеріне бекітілген 6 [[гектар]] жердің әр гектарынан 335 [[центнер]]ден, ал 2 гектардың әр гектарынан бұрын-соңды болмаған жоғары көрсеткіш көрсетіп - 808 центнерден өнім алып, [[міндеттеме]]лерін ойдағыдай орындайды. == Наградалары == * "1941-1945 жж Ұлы Отан соғысындағы қажырлы еңбегі үшін" ([[1946]]) * [[Ленин ордені]] * [["Орақ пен Балға" алтын медалі]] * [[Социалистік еңбек ерлері|Социалистік Еңбек Ері]] ([[1948]]) == Дереккөздер == <references/> == Сыртқы сілтемелер == * [http://darvblago.ru/542.html История народов Средней Азии] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131021161426/http://darvblago.ru/542.html |date=2013-10-21 }} [[Санат:Социалистік еңбек ерлері]] 2nlmeod7ez21b0r213y46wwu0vzuf6v 0 532015 3479894 2979713 2025-06-14T06:27:30Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3479894 wikitext text/x-wiki {{Көл |Атауы = Сарез |Төл атауы = tg/Кӯли Сарез |Сурет = Usoi.jpg |Сурет тақырыбы = |Координаттары = 38.25/72.6167 |CoordScale = 500000 |Теңiз деңгейiнен биіктігі = 3255 |Ұзындығы = 65—75 |Ені = 3,3 |Ауданы = 80 |Көлемі = 17 |Жағалау сызығының ұзындығы = |Тереңдігі = 505 |Орташа тереңдігі = 185 |Судың тұздылығы = |Судың мөлдірлігі = |Суды жинау ауданы = 15755 |Құятын өзендер = Бартанг |Шығатын өзендер = Бартанг |Ел = Тәжікстан |Аймақ = Таулы-Бадахшан автономды облысы |Аудан = Мурғоб ауданы |Позициялық карта = Тәжікстан |Позициялық карта 1 = |Ортаққордағы санаты = Sarez Lake }} '''Сарез''' ({{lang-tg|кӯли Сарез}}) – [[Тәжікстан]]дағы [[Памир]]да орналасқан көл. Теңіз деңгейінен 3239 метр биіктікте орналасқан. Ұзындығы 70,8&nbsp;км, ендірек жері 3,4 км, ең терек жері 500 м. 1911 жылы жер сілкіну кезінде Мургаб өзенінің аңғарының бөгелуінен пайда болған. Көлдің ауданы біртіндеп ұлғайып, 1946 жылы 86,5 кm² жетті. Суы тұщы. Қыс мезгілінде қатады. == Сыртқы сілтемелер == * [http://spo.1september.ru/2003/21/3.htm Озеро-бомба] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141120084920/http://spo.1september.ru/2003/21/3.htm |date=2014-11-20 }} * [http://earthobservatory.nasa.gov/IOTD/view.php?id=2077 НАСА фотосуреттері] * [http://www.centrasia.ru/newsA.php?st=1072584120 Красота — страшная сила. Сарезское озеро себя ещё покажет…] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150402113455/http://www.centrasia.ru/newsA.php?st=1072584120 |date=2015-04-02 }} * [http://www.sarez.tj/ Озеро Сарез] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140108143301/http://sarez.tj/ |date=2014-01-08 }} * [http://www.fergananews.com/article.php?id=5168 Мифы о снижении риска прорыва Сарезского озера и реальность] * [http://sarez.ferghana.ru/ Озеро Сарез на Памире: история, проблемы, решения…] {{Webarchive|url=https://archive.today/20130417063047/http://sarez.ferghana.ru/ |date=2013-04-17 }} * [http://erg.globalnet.uz/Rogun+Sarez.doc Гора к Магомету или Магомет к горе… (обсуждение проблем Рогунской ГЭС, Аральского моря и Сарезского озера)]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://erg.h17.ru/sarez/sarez+.html Сарез, Рогун, Арал] * ''Л. П. Папырин.'' [http://sarez-lake.ru Сарезская катастрофа: геофизический прогноз] {{Webarchive|url=https://archive.today/20130417121416/http://sarez-lake.ru/ |date=2013-04-17 }} [[Санат:Тәжікстан көлдері]] [[Санат:Памир]] jx3lzw2rm6ngxcw0f18solzd011575d 0 532558 3479773 3418909 2025-06-13T18:59:27Z Орел Карл 81620 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3479773 wikitext text/x-wiki {{Жүлде | атауы = Қызыл Ту ордені | суреті = [[Сурет:SU Order of the Red Banner ribbon.svg|left|100px]] [[Сурет:Order of the Red Banner.png|right|110px]] | сурет атауы = | фон түсі = | шынайы атауы = {{lang-ru|Орден Крaсного Знамени}} | мемлекет = {{USSR}} | түрі = | үшін марапатталады = Социалистік Отанды қорғауда көрсеткен ерекше ерлігі, жанқиярлығы мен батылдығы | жағдайы = берілмейді | негіздеуші = | негізделді = [[16 қыркүйек]] [[1918 жыл|1918]] | алғашқы иегері = [[30 қыркүйек]] [[1918 жыл|1918]] | соңғы иегері = [[24 желтоқсан]] [[1991 жыл|1991]] | барынша ұсынылған = 581 300 | жоғары марапаты = [[Қазан төңкерісі ордені]] | төменгі марапаты = I дәрежелі [[Суворов ордені]] | сайты = | Commons = Order of the Red Banner (Soviet Union) }} '''Қызыл Ту ордені''' ({{lang-ru|Орден Крaсного Знамени}}) – КСРО жоғарғы ордендерінің бірі. Бірінші кеңестік орден. Ол социалистік Отанды қорғауда көрсеткен ерекше ерлікті, жанқиярлық пен батылдықты марапаттау үшін құрылған. Қызыл Ту орденімен әскери бөлімдер, әскери кемелер, мемлекеттік және қоғамдық ұйымдар да марапатталды. 1930 жылы [[Ленин ордені]] бекітілгенге дейін Қызыл Ту ордені Кеңес Одағының ең жоғарғы ордені болды. Орден 1918 жылы 16 қыркүйекте [[Ресейдегі азамат соғысы|Азамат соғысы]] кезінде [[Бүкілресейлік орталық атқару комитеті|БОАК]] қаулысымен бекітілген РКФСР Қызыл Ту орденінің белгісіне негізделді. Бастапқы атауы — «Қызыл Ту» ордені. Азамат соғысы кезінде басқа одақтас республикаларда да осындай ордендер құрылды. 1924 жылы 1 тамызда Бүкілодақтық «Қызыл Ту» ордені бекітілді, оның сыртқы айырмашылығы алқагүлдің төменгі жағындағы таспада «РКФСР» орнына «КСРО» деген жазуы болды. Кеңестік республикалардың 1918-1924 жылдары марапатталған барлық ордендері бүкілодақтық орденге теңестірілді. Орденнің мәртебесі КСРО ОАК төралқасының 1932 жылғы 11 қаңтардағы қаулысымен бекітілді (1943 жылғы 19 маусымда және 1947 жылғы 16 желтоқсанда бұл қаулыға КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының жарлықтарымен өзгертулер мен толықтырулар енгізілді). Орден мәртебесінің соңғы редакциясы КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының 1980 жылғы 28 наурыздағы жарлығымен бекітілген. Қызыл Ту орденімен марапатталған әскери бөлімдер Қызыл Ту деп аталды. Азаматтық мекемелер мен ұйымдардың атауларында «Қызыл Ту» ордені деген жазу жазылған. [[Ресей Армия, Әуе және флотқа көмек көрсету жөніндегі ерікті қоғам|АӘФКЕҚ]] азаматтық ұйымға жатты. Алайда, Баранов атындағы Азаматтық әуе флотының Батайск бірінші Қызыл Ту орденді мектебі мен Ленин комсомолы атындағы Рига Қызыл Ту орденді азаматтық авиация инженерлері институтының атауларында «Қызыл Ту» деген сөз болған. == Орден тарихы == == Галереясы == <gallery> Сурет:Orden Krasnogo Znameni RSFSR 1918.jpg Сурет:Василий Блюхер.jpg Сурет:Order of Red Banner.png Сурет:USSR, Naval 1935 redban.svg </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:КСРО ордендері]] [[Санат:Қызыл Ту орденінің иегерлері]] ojhchce5ag45860i8js6dmczr7nogf3 3479776 3479773 2025-06-13T19:09:18Z Орел Карл 81620 /* Орден тарихы */ 3479776 wikitext text/x-wiki {{Жүлде | атауы = Қызыл Ту ордені | суреті = [[Сурет:SU Order of the Red Banner ribbon.svg|left|100px]] [[Сурет:Order of the Red Banner.png|right|110px]] | сурет атауы = | фон түсі = | шынайы атауы = {{lang-ru|Орден Крaсного Знамени}} | мемлекет = {{USSR}} | түрі = | үшін марапатталады = Социалистік Отанды қорғауда көрсеткен ерекше ерлігі, жанқиярлығы мен батылдығы | жағдайы = берілмейді | негіздеуші = | негізделді = [[16 қыркүйек]] [[1918 жыл|1918]] | алғашқы иегері = [[30 қыркүйек]] [[1918 жыл|1918]] | соңғы иегері = [[24 желтоқсан]] [[1991 жыл|1991]] | барынша ұсынылған = 581 300 | жоғары марапаты = [[Қазан төңкерісі ордені]] | төменгі марапаты = I дәрежелі [[Суворов ордені]] | сайты = | Commons = Order of the Red Banner (Soviet Union) }} '''Қызыл Ту ордені''' ({{lang-ru|Орден Крaсного Знамени}}) – КСРО жоғарғы ордендерінің бірі. Бірінші кеңестік орден. Ол социалистік Отанды қорғауда көрсеткен ерекше ерлікті, жанқиярлық пен батылдықты марапаттау үшін құрылған. Қызыл Ту орденімен әскери бөлімдер, әскери кемелер, мемлекеттік және қоғамдық ұйымдар да марапатталды. 1930 жылы [[Ленин ордені]] бекітілгенге дейін Қызыл Ту ордені Кеңес Одағының ең жоғарғы ордені болды. Орден 1918 жылы 16 қыркүйекте [[Ресейдегі азамат соғысы|Азамат соғысы]] кезінде [[Бүкілресейлік орталық атқару комитеті|БОАК]] қаулысымен бекітілген РКФСР Қызыл Ту орденінің белгісіне негізделді. Бастапқы атауы — «Қызыл Ту» ордені. Азамат соғысы кезінде басқа одақтас республикаларда да осындай ордендер құрылды. 1924 жылы 1 тамызда Бүкілодақтық «Қызыл Ту» ордені бекітілді, оның сыртқы айырмашылығы алқагүлдің төменгі жағындағы таспада «РКФСР» орнына «КСРО» деген жазуы болды. Кеңестік республикалардың 1918-1924 жылдары марапатталған барлық ордендері бүкілодақтық орденге теңестірілді. Орденнің мәртебесі КСРО ОАК төралқасының 1932 жылғы 11 қаңтардағы қаулысымен бекітілді (1943 жылғы 19 маусымда және 1947 жылғы 16 желтоқсанда бұл қаулыға КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының жарлықтарымен өзгертулер мен толықтырулар енгізілді). Орден мәртебесінің соңғы редакциясы КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының 1980 жылғы 28 наурыздағы жарлығымен бекітілген. Қызыл Ту орденімен марапатталған әскери бөлімдер Қызыл Ту деп аталды. Азаматтық мекемелер мен ұйымдардың атауларында «Қызыл Ту» ордені деген жазу жазылған. [[Ресей Армия, Әуе және флотқа көмек көрсету жөніндегі ерікті қоғам|АӘФКЕҚ]] азаматтық ұйымға жатты. Алайда, Баранов атындағы Азаматтық әуе флотының Батайск бірінші Қызыл Ту орденді мектебі мен Ленин комсомолы атындағы Рига Қызыл Ту орденді азаматтық авиация инженерлері институтының атауларында «Қызыл Ту» деген сөз болған. == Орден тарихы == 1917 жылғы 17 (30) желтоқсандағы барлық әскери қызметкерлердің құқықтарын теңестіру туралы жарлықпен Ресей империясының барлық ордендері мен басқа да айырым белгілері жойылды. Ордендердің орнына жеке сағаттар, темекі қораптары, қылыштар, тапаншалар, револьверлер және т.б. берілді. Алғашқы ресми кеңестік мемлекеттік марапат РКФСР Әскери және теңіз істері халық комиссариаты алқасының мүшесі [[Николай Ильич Подвойский|Н. И. Подвойскийдің]] бастамасымен 1918 жылы 3 тамызда енгізілген «Құрметті революциялық Қызыл Ту» болды. Марапат ЖШҚӘ ерекше көзге түскен бөлімшелеріне берілетін ту болды. 1918 жылы 13 тамызда Н. И. Подвойский телеграммда [[Яков Михайлович Свердлов|Я. М. Свердловқа]] Қызыл Әскерге жеке айырым белгілерді жасауды ұсынды. 1918 жылы 2 қыркүйекте БОАК мәжілісінде Я. М.Свердловтың бастамасымен жеке марапат белгілерінің жобасын әзірлейтін комиссия құрып, оны [[Авель Сафронович Енукидзе|А. С. Енукидзе]] басқаратын болды. Комиссия екі нұсқаны ұсынды: «Қызыл Ту» ордені және «Қызыл Қалампыр» ордені. 1918 жылы 14 қыркүйекте комиссияның ұсыныстары БОАК отырысында қаралып, онда «Қызыл Ту» деп аталатын нұсқа таңдалды. 1918 жылы 16 қыркүйекте «Айрықша белгілер туралы» жарлыққа қол қойылып, онда «Қызыл Ту» ордені түпкілікті қабылданды. == Галереясы == <gallery> Сурет:Orden Krasnogo Znameni RSFSR 1918.jpg Сурет:Василий Блюхер.jpg Сурет:Order of Red Banner.png Сурет:USSR, Naval 1935 redban.svg </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:КСРО ордендері]] [[Санат:Қызыл Ту орденінің иегерлері]] 5h0re38umlt6i4gfuca32ur6jya1dcm 3479896 3479776 2025-06-14T07:56:48Z Орел Карл 81620 /* Орден тарихы */ 3479896 wikitext text/x-wiki {{Жүлде | атауы = Қызыл Ту ордені | суреті = [[Сурет:SU Order of the Red Banner ribbon.svg|left|100px]] [[Сурет:Order of the Red Banner.png|right|110px]] | сурет атауы = | фон түсі = | шынайы атауы = {{lang-ru|Орден Крaсного Знамени}} | мемлекет = {{USSR}} | түрі = | үшін марапатталады = Социалистік Отанды қорғауда көрсеткен ерекше ерлігі, жанқиярлығы мен батылдығы | жағдайы = берілмейді | негіздеуші = | негізделді = [[16 қыркүйек]] [[1918 жыл|1918]] | алғашқы иегері = [[30 қыркүйек]] [[1918 жыл|1918]] | соңғы иегері = [[24 желтоқсан]] [[1991 жыл|1991]] | барынша ұсынылған = 581 300 | жоғары марапаты = [[Қазан төңкерісі ордені]] | төменгі марапаты = I дәрежелі [[Суворов ордені]] | сайты = | Commons = Order of the Red Banner (Soviet Union) }} '''Қызыл Ту ордені''' ({{lang-ru|Орден Крaсного Знамени}}) – КСРО жоғарғы ордендерінің бірі. Бірінші кеңестік орден. Ол социалистік Отанды қорғауда көрсеткен ерекше ерлікті, жанқиярлық пен батылдықты марапаттау үшін құрылған. Қызыл Ту орденімен әскери бөлімдер, әскери кемелер, мемлекеттік және қоғамдық ұйымдар да марапатталды. 1930 жылы [[Ленин ордені]] бекітілгенге дейін Қызыл Ту ордені Кеңес Одағының ең жоғарғы ордені болды. Орден 1918 жылы 16 қыркүйекте [[Ресейдегі азамат соғысы|Азамат соғысы]] кезінде [[Бүкілресейлік орталық атқару комитеті|БОАК]] қаулысымен бекітілген РКФСР Қызыл Ту орденінің белгісіне негізделді. Бастапқы атауы — «Қызыл Ту» ордені. Азамат соғысы кезінде басқа одақтас республикаларда да осындай ордендер құрылды. 1924 жылы 1 тамызда Бүкілодақтық «Қызыл Ту» ордені бекітілді, оның сыртқы айырмашылығы алқагүлдің төменгі жағындағы таспада «РКФСР» орнына «КСРО» деген жазуы болды. Кеңестік республикалардың 1918-1924 жылдары марапатталған барлық ордендері бүкілодақтық орденге теңестірілді. Орденнің мәртебесі КСРО ОАК төралқасының 1932 жылғы 11 қаңтардағы қаулысымен бекітілді (1943 жылғы 19 маусымда және 1947 жылғы 16 желтоқсанда бұл қаулыға КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының жарлықтарымен өзгертулер мен толықтырулар енгізілді). Орден мәртебесінің соңғы редакциясы КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының 1980 жылғы 28 наурыздағы жарлығымен бекітілген. Қызыл Ту орденімен марапатталған әскери бөлімдер Қызыл Ту деп аталды. Азаматтық мекемелер мен ұйымдардың атауларында «Қызыл Ту» ордені деген жазу жазылған. [[Ресей Армия, Әуе және флотқа көмек көрсету жөніндегі ерікті қоғам|АӘФКЕҚ]] азаматтық ұйымға жатты. Алайда, Баранов атындағы Азаматтық әуе флотының Батайск бірінші Қызыл Ту орденді мектебі мен Ленин комсомолы атындағы Рига Қызыл Ту орденді азаматтық авиация инженерлері институтының атауларында «Қызыл Ту» деген сөз болған. == Орден тарихы == 1917 жылғы 17 (30) желтоқсандағы барлық әскери қызметкерлердің құқықтарын теңестіру туралы жарлықпен Ресей империясының барлық ордендері мен басқа да айырым белгілері жойылды. Ордендердің орнына жеке сағаттар, темекі қораптары, қылыштар, тапаншалар, револьверлер және т.б. берілді. Алғашқы ресми кеңестік мемлекеттік марапат РКФСР Әскери және теңіз істері халық комиссариаты алқасының мүшесі [[Николай Ильич Подвойский|Н. И. Подвойскийдің]] бастамасымен 1918 жылы 3 тамызда енгізілген «Құрметті революциялық Қызыл Ту» болды. Марапат ЖШҚӘ ерекше көзге түскен бөлімшелеріне берілетін ту болды. 1918 жылы 13 тамызда Н. И. Подвойский телеграммда [[Яков Михайлович Свердлов|Я. М. Свердловқа]] Қызыл Әскерге жеке айырым белгілерді жасауды ұсынды. 1918 жылы 2 қыркүйекте БОАК мәжілісінде Я. М.Свердловтың бастамасымен жеке марапат белгілерінің жобасын әзірлейтін комиссия құрып, оны [[Авель Сафронович Енукидзе|А. С. Енукидзе]] басқаратын болды. Комиссия екі нұсқаны ұсынды: «Қызыл Ту» ордені және «Қызыл Қалампыр» ордені. 1918 жылы 14 қыркүйекте комиссияның ұсыныстары БОАК отырысында қаралып, онда «Қызыл Ту» деп аталатын нұсқа таңдалды. 1918 жылы 16 қыркүйекте «Айрықша белгілер туралы» жарлыққа қол қойылып, онда «Қызыл Ту» ордені түпкілікті қабылданды. Орден жобасының нобайын жасау суретші [[Василий Иванович Денисов|В. И. Денисовке]] тапсырылды, алайда оның дертіне байланысты Қызыл Ту орденінің сызбасын жасау бойынша іс жүзінде барлық жұмысты оның ұлы Владимир (ол да суретші) атқаруға тура келді. Бір айдан аз уақыт ішінде В. В. Денисов жаңа орден белгісі суреттерінің алты нұсқасын дайындады. Олардың бірін БОАК Комиссиясы жауынгерлік айырым белгілердің мәнін дәл көрсетеді деп таныды. Онда мыналар бейнеленген: жазылып қойылған Қызыл Ту, бесбұрышты қызыл жұлдыз, соқа түрені, балға, ұштық, айқастырылған орақ пен балға, емен жапырақтарынан жасалған шір болды. Қызыл туда «Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!» деген ұран жазылды. Орденнің төменгі жағында қызыл таспада «Р. К. Ф. С. Р.» әріптері орналасты. 1918 жылы 4 қазанда «Қызыл Ту» ордені суретінің бұл нұсқасын марапаттау комитеті мүшелерінің пікірлері негізінде автор жасаған аздаған түзетулерімен БОАК төралқасы бекітті. Жауынгерлік Қызыл Ту ордені деп те аталды. Орденді тағу, таспаның түсі және оны марапаттау тағанында орналастыру ережелері КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының «КСРО ордендері мен медалдарына арналған таспалардың үлгілері мен сипаттамаларын және ордендерді, медалдарды, орден таспаларын тағу ережесін бекіту туралы» 1943 жылғы 19 маусымдағы жарғымен бекітілді. == Орден мәртебесі == == Галереясы == <gallery> Сурет:Orden Krasnogo Znameni RSFSR 1918.jpg Сурет:Василий Блюхер.jpg Сурет:Order of Red Banner.png Сурет:USSR, Naval 1935 redban.svg </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:КСРО ордендері]] [[Санат:Қызыл Ту орденінің иегерлері]] cxdt64dhsbkzlfwce0o0cpbj9adh5ll 3479898 3479896 2025-06-14T08:00:33Z Орел Карл 81620 /* Орден тарихы */ 3479898 wikitext text/x-wiki {{Жүлде | атауы = Қызыл Ту ордені | суреті = [[Сурет:SU Order of the Red Banner ribbon.svg|left|100px]] [[Сурет:Order of the Red Banner.png|right|110px]] | сурет атауы = | фон түсі = | шынайы атауы = {{lang-ru|Орден Крaсного Знамени}} | мемлекет = {{USSR}} | түрі = | үшін марапатталады = Социалистік Отанды қорғауда көрсеткен ерекше ерлігі, жанқиярлығы мен батылдығы | жағдайы = берілмейді | негіздеуші = | негізделді = [[16 қыркүйек]] [[1918 жыл|1918]] | алғашқы иегері = [[30 қыркүйек]] [[1918 жыл|1918]] | соңғы иегері = [[24 желтоқсан]] [[1991 жыл|1991]] | барынша ұсынылған = 581 300 | жоғары марапаты = [[Қазан төңкерісі ордені]] | төменгі марапаты = I дәрежелі [[Суворов ордені]] | сайты = | Commons = Order of the Red Banner (Soviet Union) }} '''Қызыл Ту ордені''' ({{lang-ru|Орден Крaсного Знамени}}) – КСРО жоғарғы ордендерінің бірі. Бірінші кеңестік орден. Ол социалистік Отанды қорғауда көрсеткен ерекше ерлікті, жанқиярлық пен батылдықты марапаттау үшін құрылған. Қызыл Ту орденімен әскери бөлімдер, әскери кемелер, мемлекеттік және қоғамдық ұйымдар да марапатталды. 1930 жылы [[Ленин ордені]] бекітілгенге дейін Қызыл Ту ордені Кеңес Одағының ең жоғарғы ордені болды. Орден 1918 жылы 16 қыркүйекте [[Ресейдегі азамат соғысы|Азамат соғысы]] кезінде [[Бүкілресейлік орталық атқару комитеті|БОАК]] қаулысымен бекітілген РКФСР Қызыл Ту орденінің белгісіне негізделді. Бастапқы атауы — «Қызыл Ту» ордені. Азамат соғысы кезінде басқа одақтас республикаларда да осындай ордендер құрылды. 1924 жылы 1 тамызда Бүкілодақтық «Қызыл Ту» ордені бекітілді, оның сыртқы айырмашылығы алқагүлдің төменгі жағындағы таспада «РКФСР» орнына «КСРО» деген жазуы болды. Кеңестік республикалардың 1918-1924 жылдары марапатталған барлық ордендері бүкілодақтық орденге теңестірілді. Орденнің мәртебесі КСРО ОАК төралқасының 1932 жылғы 11 қаңтардағы қаулысымен бекітілді (1943 жылғы 19 маусымда және 1947 жылғы 16 желтоқсанда бұл қаулыға КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының жарлықтарымен өзгертулер мен толықтырулар енгізілді). Орден мәртебесінің соңғы редакциясы КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының 1980 жылғы 28 наурыздағы жарлығымен бекітілген. Қызыл Ту орденімен марапатталған әскери бөлімдер Қызыл Ту деп аталды. Азаматтық мекемелер мен ұйымдардың атауларында «Қызыл Ту» ордені деген жазу жазылған. [[Ресей Армия, Әуе және флотқа көмек көрсету жөніндегі ерікті қоғам|АӘФКЕҚ]] азаматтық ұйымға жатты. Алайда, Баранов атындағы Азаматтық әуе флотының Батайск бірінші Қызыл Ту орденді мектебі мен Ленин комсомолы атындағы Рига Қызыл Ту орденді азаматтық авиация инженерлері институтының атауларында «Қызыл Ту» деген сөз болған. == Орден тарихы == 1917 жылғы 17 (30) желтоқсандағы барлық әскери қызметкерлердің құқықтарын теңестіру туралы жарлықпен Ресей империясының барлық ордендері мен басқа да айырым белгілері жойылды. Ордендердің орнына жеке сағаттар, темекі қораптары, қылыштар, тапаншалар, револьверлер және т.б. берілді. Алғашқы ресми кеңестік мемлекеттік марапат РКФСР Әскери және теңіз істері халық комиссариаты алқасының мүшесі [[Николай Ильич Подвойский|Н. И. Подвойскийдің]] бастамасымен 1918 жылы 3 тамызда енгізілген «Құрметті революциялық Қызыл Ту» болды. Марапат ЖШҚӘ ерекше көзге түскен бөлімшелеріне берілетін ту болды. 1918 жылы 13 тамызда Н. И. Подвойский телеграммда [[Яков Михайлович Свердлов|Я. М. Свердловқа]] Қызыл Әскерге жеке айырым белгілерді жасауды ұсынды. 1918 жылы 2 қыркүйекте БОАК мәжілісінде Я. М.Свердловтың бастамасымен жеке марапат белгілерінің жобасын әзірлейтін комиссия құрып, оны [[Авель Сафронович Енукидзе|А. С. Енукидзе]] басқаратын болды. Комиссия екі нұсқаны ұсынды: «Қызыл Ту» ордені және «Қызыл Қалампыр» ордені. 1918 жылы 14 қыркүйекте комиссияның ұсыныстары БОАК отырысында қаралып, онда «Қызыл Ту» деп аталатын нұсқа таңдалды. 1918 жылы 16 қыркүйекте «Айрықша белгілер туралы» жарлыққа қол қойылып, онда «Қызыл Ту» ордені түпкілікті қабылданды. Орден жобасының нобайын жасау суретші [[Василий Иванович Денисов|В. И. Денисовке]] тапсырылды, алайда оның дертіне байланысты Қызыл Ту орденінің сызбасын жасау бойынша іс жүзінде барлық жұмысты оның ұлы Владимир (ол да суретші) атқаруға тура келді. Бір айдан аз уақыт ішінде В. В. Денисов жаңа орден белгісі суреттерінің алты нұсқасын дайындады. Олардың бірін БОАК Комиссиясы жауынгерлік айырым белгілердің мәнін дәл көрсетеді деп таныды. Онда мыналар бейнеленген: жазылып қойылған Қызыл Ту, бесбұрышты қызыл жұлдыз, соқа түрені, балға, ұштық, айқастырылған орақ пен балға, емен жапырақтарынан жасалған шір болды. Қызыл туда {{comment|«Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!»|«Пролетарии всех стран, соединяйтесь!»}} деген ұран жазылды. Орденнің төменгі жағында қызыл таспада {{comment|«Р. К. Ф. С. Р.»|«Р. С. Ф. С. Р.»}} әріптері орналасты. 1918 жылы 4 қазанда «Қызыл Ту» ордені суретінің бұл нұсқасын марапаттау комитеті мүшелерінің пікірлері негізінде автор жасаған аздаған түзетулерімен БОАК төралқасы бекітті. Жауынгерлік Қызыл Ту ордені деп те аталды. Орденді тағу, таспаның түсі және оны марапаттау тағанында орналастыру ережелері КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының «КСРО ордендері мен медалдарына арналған таспалардың үлгілері мен сипаттамаларын және ордендерді, медалдарды, орден таспаларын тағу ережесін бекіту туралы» 1943 жылғы 19 маусымдағы жарғымен бекітілді. == Орден мәртебесі == == Галереясы == <gallery> Сурет:Orden Krasnogo Znameni RSFSR 1918.jpg Сурет:Василий Блюхер.jpg Сурет:Order of Red Banner.png Сурет:USSR, Naval 1935 redban.svg </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:КСРО ордендері]] [[Санат:Қызыл Ту орденінің иегерлері]] a6d1mn6azjav9kl88qrex1qi93ad76k 3479900 3479898 2025-06-14T08:15:18Z Орел Карл 81620 /* Орден мәртебесі */ 3479900 wikitext text/x-wiki {{Жүлде | атауы = Қызыл Ту ордені | суреті = [[Сурет:SU Order of the Red Banner ribbon.svg|left|100px]] [[Сурет:Order of the Red Banner.png|right|110px]] | сурет атауы = | фон түсі = | шынайы атауы = {{lang-ru|Орден Крaсного Знамени}} | мемлекет = {{USSR}} | түрі = | үшін марапатталады = Социалистік Отанды қорғауда көрсеткен ерекше ерлігі, жанқиярлығы мен батылдығы | жағдайы = берілмейді | негіздеуші = | негізделді = [[16 қыркүйек]] [[1918 жыл|1918]] | алғашқы иегері = [[30 қыркүйек]] [[1918 жыл|1918]] | соңғы иегері = [[24 желтоқсан]] [[1991 жыл|1991]] | барынша ұсынылған = 581 300 | жоғары марапаты = [[Қазан төңкерісі ордені]] | төменгі марапаты = I дәрежелі [[Суворов ордені]] | сайты = | Commons = Order of the Red Banner (Soviet Union) }} '''Қызыл Ту ордені''' ({{lang-ru|Орден Крaсного Знамени}}) – КСРО жоғарғы ордендерінің бірі. Бірінші кеңестік орден. Ол социалистік Отанды қорғауда көрсеткен ерекше ерлікті, жанқиярлық пен батылдықты марапаттау үшін құрылған. Қызыл Ту орденімен әскери бөлімдер, әскери кемелер, мемлекеттік және қоғамдық ұйымдар да марапатталды. 1930 жылы [[Ленин ордені]] бекітілгенге дейін Қызыл Ту ордені Кеңес Одағының ең жоғарғы ордені болды. Орден 1918 жылы 16 қыркүйекте [[Ресейдегі азамат соғысы|Азамат соғысы]] кезінде [[Бүкілресейлік орталық атқару комитеті|БОАК]] қаулысымен бекітілген РКФСР Қызыл Ту орденінің белгісіне негізделді. Бастапқы атауы — «Қызыл Ту» ордені. Азамат соғысы кезінде басқа одақтас республикаларда да осындай ордендер құрылды. 1924 жылы 1 тамызда Бүкілодақтық «Қызыл Ту» ордені бекітілді, оның сыртқы айырмашылығы алқагүлдің төменгі жағындағы таспада «РКФСР» орнына «КСРО» деген жазуы болды. Кеңестік республикалардың 1918-1924 жылдары марапатталған барлық ордендері бүкілодақтық орденге теңестірілді. Орденнің мәртебесі КСРО ОАК төралқасының 1932 жылғы 11 қаңтардағы қаулысымен бекітілді (1943 жылғы 19 маусымда және 1947 жылғы 16 желтоқсанда бұл қаулыға КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының жарлықтарымен өзгертулер мен толықтырулар енгізілді). Орден мәртебесінің соңғы редакциясы КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының 1980 жылғы 28 наурыздағы жарлығымен бекітілген. Қызыл Ту орденімен марапатталған әскери бөлімдер Қызыл Ту деп аталды. Азаматтық мекемелер мен ұйымдардың атауларында «Қызыл Ту» ордені деген жазу жазылған. [[Ресей Армия, Әуе және флотқа көмек көрсету жөніндегі ерікті қоғам|АӘФКЕҚ]] азаматтық ұйымға жатты. Алайда, Баранов атындағы Азаматтық әуе флотының Батайск бірінші Қызыл Ту орденді мектебі мен Ленин комсомолы атындағы Рига Қызыл Ту орденді азаматтық авиация инженерлері институтының атауларында «Қызыл Ту» деген сөз болған. == Орден тарихы == 1917 жылғы 17 (30) желтоқсандағы барлық әскери қызметкерлердің құқықтарын теңестіру туралы жарлықпен Ресей империясының барлық ордендері мен басқа да айырым белгілері жойылды. Ордендердің орнына жеке сағаттар, темекі қораптары, қылыштар, тапаншалар, револьверлер және т.б. берілді. Алғашқы ресми кеңестік мемлекеттік марапат РКФСР Әскери және теңіз істері халық комиссариаты алқасының мүшесі [[Николай Ильич Подвойский|Н. И. Подвойскийдің]] бастамасымен 1918 жылы 3 тамызда енгізілген «Құрметті революциялық Қызыл Ту» болды. Марапат ЖШҚӘ ерекше көзге түскен бөлімшелеріне берілетін ту болды. 1918 жылы 13 тамызда Н. И. Подвойский телеграммда [[Яков Михайлович Свердлов|Я. М. Свердловқа]] Қызыл Әскерге жеке айырым белгілерді жасауды ұсынды. 1918 жылы 2 қыркүйекте БОАК мәжілісінде Я. М.Свердловтың бастамасымен жеке марапат белгілерінің жобасын әзірлейтін комиссия құрып, оны [[Авель Сафронович Енукидзе|А. С. Енукидзе]] басқаратын болды. Комиссия екі нұсқаны ұсынды: «Қызыл Ту» ордені және «Қызыл Қалампыр» ордені. 1918 жылы 14 қыркүйекте комиссияның ұсыныстары БОАК отырысында қаралып, онда «Қызыл Ту» деп аталатын нұсқа таңдалды. 1918 жылы 16 қыркүйекте «Айрықша белгілер туралы» жарлыққа қол қойылып, онда «Қызыл Ту» ордені түпкілікті қабылданды. Орден жобасының нобайын жасау суретші [[Василий Иванович Денисов|В. И. Денисовке]] тапсырылды, алайда оның дертіне байланысты Қызыл Ту орденінің сызбасын жасау бойынша іс жүзінде барлық жұмысты оның ұлы Владимир (ол да суретші) атқаруға тура келді. Бір айдан аз уақыт ішінде В. В. Денисов жаңа орден белгісі суреттерінің алты нұсқасын дайындады. Олардың бірін БОАК Комиссиясы жауынгерлік айырым белгілердің мәнін дәл көрсетеді деп таныды. Онда мыналар бейнеленген: жазылып қойылған Қызыл Ту, бесбұрышты қызыл жұлдыз, соқа түрені, балға, ұштық, айқастырылған орақ пен балға, емен жапырақтарынан жасалған шір болды. Қызыл туда {{comment|«Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!»|«Пролетарии всех стран, соединяйтесь!»}} деген ұран жазылды. Орденнің төменгі жағында қызыл таспада {{comment|«Р. К. Ф. С. Р.»|«Р. С. Ф. С. Р.»}} әріптері орналасты. 1918 жылы 4 қазанда «Қызыл Ту» ордені суретінің бұл нұсқасын марапаттау комитеті мүшелерінің пікірлері негізінде автор жасаған аздаған түзетулерімен БОАК төралқасы бекітті. Жауынгерлік Қызыл Ту ордені деп те аталды. Орденді тағу, таспаның түсі және оны марапаттау тағанында орналастыру ережелері КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының «КСРО ордендері мен медалдарына арналған таспалардың үлгілері мен сипаттамаларын және ордендерді, медалдарды, орден таспаларын тағу ережесін бекіту туралы» 1943 жылғы 19 маусымдағы жарғымен бекітілді. == Орден мәртебесі == 1918 жылы 16 қыркүйекте Қызыл Ту орденінің алғашқы жарғысы қабылданды. Онда былай делінген: <blockquote> # Айрықшалау белгісі тікелей жауынгерлік іс-қимыл кезінде ерекше ерлік пен батылдық көрсеткен РКФСР барлық азаматтарына беріледі. # Айрықшалау белгісі – үшбұрыш түрінде жазылып қойылған, оралған немесе қысқартылған Қызыл Тудың суреті бар Қызыл Ту ордені белгіленеді. # Қызыл Ту орденімен бірге РКФСР азаматтарына арнайы куәлік беріледі, оның мәтіні мынадай болуы керек: «Жұмысшылар, шаруалар, казактар ​​және Қызыл Әскер депутаттары Кеңестерінің Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитеті азаматтың (осындай) жауға қарсы айқасып (осындайда және мынадай жағдайларда), социалистік Отаны алдында борышын өтегені үшін оған Қызыл Ту ордені белгісі - Дүниежүзілік социалистік Революцияның нышаны құрметпен беріледі. Қызыл Ту ордені белгісін азамат (осындай) кеудесінде тағуға құқылы. # # # # # # </blockquote> == Галереясы == <gallery> Сурет:Orden Krasnogo Znameni RSFSR 1918.jpg Сурет:Василий Блюхер.jpg Сурет:Order of Red Banner.png Сурет:USSR, Naval 1935 redban.svg </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:КСРО ордендері]] [[Санат:Қызыл Ту орденінің иегерлері]] ojaedtd4y4vfc3ts9k3zqy4oegyeuuz 3479905 3479900 2025-06-14T08:54:18Z Орел Карл 81620 /* Орден мәртебесі */ 3479905 wikitext text/x-wiki {{Жүлде | атауы = Қызыл Ту ордені | суреті = [[Сурет:SU Order of the Red Banner ribbon.svg|left|100px]] [[Сурет:Order of the Red Banner.png|right|110px]] | сурет атауы = | фон түсі = | шынайы атауы = {{lang-ru|Орден Крaсного Знамени}} | мемлекет = {{USSR}} | түрі = | үшін марапатталады = Социалистік Отанды қорғауда көрсеткен ерекше ерлігі, жанқиярлығы мен батылдығы | жағдайы = берілмейді | негіздеуші = | негізделді = [[16 қыркүйек]] [[1918 жыл|1918]] | алғашқы иегері = [[30 қыркүйек]] [[1918 жыл|1918]] | соңғы иегері = [[24 желтоқсан]] [[1991 жыл|1991]] | барынша ұсынылған = 581 300 | жоғары марапаты = [[Қазан төңкерісі ордені]] | төменгі марапаты = I дәрежелі [[Суворов ордені]] | сайты = | Commons = Order of the Red Banner (Soviet Union) }} '''Қызыл Ту ордені''' ({{lang-ru|Орден Крaсного Знамени}}) – КСРО жоғарғы ордендерінің бірі. Бірінші кеңестік орден. Ол социалистік Отанды қорғауда көрсеткен ерекше ерлікті, жанқиярлық пен батылдықты марапаттау үшін құрылған. Қызыл Ту орденімен әскери бөлімдер, әскери кемелер, мемлекеттік және қоғамдық ұйымдар да марапатталды. 1930 жылы [[Ленин ордені]] бекітілгенге дейін Қызыл Ту ордені Кеңес Одағының ең жоғарғы ордені болды. Орден 1918 жылы 16 қыркүйекте [[Ресейдегі азамат соғысы|Азамат соғысы]] кезінде [[Бүкілресейлік орталық атқару комитеті|БОАК]] қаулысымен бекітілген РКФСР Қызыл Ту орденінің белгісіне негізделді. Бастапқы атауы — «Қызыл Ту» ордені. Азамат соғысы кезінде басқа одақтас республикаларда да осындай ордендер құрылды. 1924 жылы 1 тамызда Бүкілодақтық «Қызыл Ту» ордені бекітілді, оның сыртқы айырмашылығы алқагүлдің төменгі жағындағы таспада «РКФСР» орнына «КСРО» деген жазуы болды. Кеңестік республикалардың 1918-1924 жылдары марапатталған барлық ордендері бүкілодақтық орденге теңестірілді. Орденнің мәртебесі КСРО ОАК төралқасының 1932 жылғы 11 қаңтардағы қаулысымен бекітілді (1943 жылғы 19 маусымда және 1947 жылғы 16 желтоқсанда бұл қаулыға КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының жарлықтарымен өзгертулер мен толықтырулар енгізілді). Орден мәртебесінің соңғы редакциясы КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының 1980 жылғы 28 наурыздағы жарлығымен бекітілген. Қызыл Ту орденімен марапатталған әскери бөлімдер Қызыл Ту деп аталды. Азаматтық мекемелер мен ұйымдардың атауларында «Қызыл Ту» ордені деген жазу жазылған. [[Ресей Армия, Әуе және флотқа көмек көрсету жөніндегі ерікті қоғам|АӘФКЕҚ]] азаматтық ұйымға жатты. Алайда, Баранов атындағы Азаматтық әуе флотының Батайск бірінші Қызыл Ту орденді мектебі мен Ленин комсомолы атындағы Рига Қызыл Ту орденді азаматтық авиация инженерлері институтының атауларында «Қызыл Ту» деген сөз болған. == Орден тарихы == 1917 жылғы 17 (30) желтоқсандағы барлық әскери қызметкерлердің құқықтарын теңестіру туралы жарлықпен Ресей империясының барлық ордендері мен басқа да айырым белгілері жойылды. Ордендердің орнына жеке сағаттар, темекі қораптары, қылыштар, тапаншалар, револьверлер және т.б. берілді. Алғашқы ресми кеңестік мемлекеттік марапат РКФСР Әскери және теңіз істері халық комиссариаты алқасының мүшесі [[Николай Ильич Подвойский|Н. И. Подвойскийдің]] бастамасымен 1918 жылы 3 тамызда енгізілген «Құрметті революциялық Қызыл Ту» болды. Марапат ЖШҚӘ ерекше көзге түскен бөлімшелеріне берілетін ту болды. 1918 жылы 13 тамызда Н. И. Подвойский телеграммда [[Яков Михайлович Свердлов|Я. М. Свердловқа]] Қызыл Әскерге жеке айырым белгілерді жасауды ұсынды. 1918 жылы 2 қыркүйекте БОАК мәжілісінде Я. М.Свердловтың бастамасымен жеке марапат белгілерінің жобасын әзірлейтін комиссия құрып, оны [[Авель Сафронович Енукидзе|А. С. Енукидзе]] басқаратын болды. Комиссия екі нұсқаны ұсынды: «Қызыл Ту» ордені және «Қызыл Қалампыр» ордені. 1918 жылы 14 қыркүйекте комиссияның ұсыныстары БОАК отырысында қаралып, онда «Қызыл Ту» деп аталатын нұсқа таңдалды. 1918 жылы 16 қыркүйекте «Айрықша белгілер туралы» жарлыққа қол қойылып, онда «Қызыл Ту» ордені түпкілікті қабылданды. Орден жобасының нобайын жасау суретші [[Василий Иванович Денисов|В. И. Денисовке]] тапсырылды, алайда оның дертіне байланысты Қызыл Ту орденінің сызбасын жасау бойынша іс жүзінде барлық жұмысты оның ұлы Владимир (ол да суретші) атқаруға тура келді. Бір айдан аз уақыт ішінде В. В. Денисов жаңа орден белгісі суреттерінің алты нұсқасын дайындады. Олардың бірін БОАК Комиссиясы жауынгерлік айырым белгілердің мәнін дәл көрсетеді деп таныды. Онда мыналар бейнеленген: жазылып қойылған Қызыл Ту, бесбұрышты қызыл жұлдыз, соқа түрені, балға, ұштық, айқастырылған орақ пен балға, емен жапырақтарынан жасалған шір болды. Қызыл туда {{comment|«Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!»|«Пролетарии всех стран, соединяйтесь!»}} деген ұран жазылды. Орденнің төменгі жағында қызыл таспада {{comment|«Р. К. Ф. С. Р.»|«Р. С. Ф. С. Р.»}} әріптері орналасты. 1918 жылы 4 қазанда «Қызыл Ту» ордені суретінің бұл нұсқасын марапаттау комитеті мүшелерінің пікірлері негізінде автор жасаған аздаған түзетулерімен БОАК төралқасы бекітті. Жауынгерлік Қызыл Ту ордені деп те аталды. Орденді тағу, таспаның түсі және оны марапаттау тағанында орналастыру ережелері КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының «КСРО ордендері мен медалдарына арналған таспалардың үлгілері мен сипаттамаларын және ордендерді, медалдарды, орден таспаларын тағу ережесін бекіту туралы» 1943 жылғы 19 маусымдағы жарғымен бекітілді. == Орден мәртебесі == 1918 жылы 16 қыркүйекте Қызыл Ту орденінің алғашқы жарғысы қабылданды. Онда былай делінген: <blockquote> # Айрықшалау белгісі тікелей жауынгерлік іс-қимыл кезінде ерекше ерлік пен батылдық көрсеткен РКФСР барлық азаматтарына беріледі. # Айрықшалау белгісі – үшбұрыш түрінде жазылып қойылған, оралған немесе қысқартылған Қызыл Тудың суреті бар Қызыл Ту ордені белгіленеді. # Қызыл Ту орденімен бірге РКФСР азаматтарына арнайы куәлік беріледі, оның мәтіні мынадай болуы керек: «Жұмысшылар, шаруалар, казактар ​​және Қызыл Әскер депутаттары Кеңестерінің Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитеті азаматтың (осындай) жауға қарсы айқасып (осындайда және мынадай жағдайларда), социалистік Отаны алдында борышын өтегені үшін оған Қызыл Ту ордені белгісі - Дүниежүзілік социалистік Революцияның нышаны құрметпен беріледі. Қызыл Ту ордені белгісін азамат (осындай) кеудесінде тағуға құқылы. # Бекіту және марапаттау құқығы Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитетіне ғана тиесілі. # Марапаттарды тапсыру құқығын Қызыл Әскердегі, Флоттағы және ерікті жасақтардағы жекелеген бөлімдерінің барлық қолбасшылары мен комиссарлары пайдаланады». </blockquote> Марапаттың берілген ерліктері туралы егжей-тегжейлердің жоқтығы бұл кеңестік жалғыз орден болғанымен түсіндіріледі. Бұл туралы марапатталғандарға берілген «Қызыл Ту ордені дегеніміз не және оны кім тағады?» деген арнайы парақшада да айтылды: <blockquote> «Қызыл Ту ордені — Жұмысшылар, Шаруалар, Қызыл Әскер және Казак депутаттары Кеңестерінің Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитеті революция жауынгеріне ерлігі, революция мен жұмысшы-шаруа үкіметіне шексіз берілгені үшін беретін жалғыз марапат». </blockquote> 1944-1956 жылдар аралығында жаңа заң күшінде болды, оған сәйкес бұл орден ЖШҚӘ (Кеңес Армиясы) мансаптық әскери қызметкерлеріне қызмет өтілі үшін: 20 және 30 жыл еңбек өтілі үшін берілді. == Орденді кию тәртібі мен тәсілі == Қызыл Ту ордені [[Ленин ордені]] мен [[Қазан төңкерісі ордені|Қазан Төңкерісі орденінен]] кейін (егер бар болса) кеуденің сол жағына тағылды. Ол сұққышпен немесе салпыншақпен бекітіледі. == Иегерлері == === Алғашқы иегерлері === == Галереясы == <gallery> Сурет:Orden Krasnogo Znameni RSFSR 1918.jpg Сурет:Василий Блюхер.jpg Сурет:Order of Red Banner.png Сурет:USSR, Naval 1935 redban.svg </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:КСРО ордендері]] [[Санат:Қызыл Ту орденінің иегерлері]] 18pi5azs8s24yft0rekz5hdp25nihv5 3479914 3479905 2025-06-14T09:13:00Z Орел Карл 81620 /* Алғашқы иегерлері */ 3479914 wikitext text/x-wiki {{Жүлде | атауы = Қызыл Ту ордені | суреті = [[Сурет:SU Order of the Red Banner ribbon.svg|left|100px]] [[Сурет:Order of the Red Banner.png|right|110px]] | сурет атауы = | фон түсі = | шынайы атауы = {{lang-ru|Орден Крaсного Знамени}} | мемлекет = {{USSR}} | түрі = | үшін марапатталады = Социалистік Отанды қорғауда көрсеткен ерекше ерлігі, жанқиярлығы мен батылдығы | жағдайы = берілмейді | негіздеуші = | негізделді = [[16 қыркүйек]] [[1918 жыл|1918]] | алғашқы иегері = [[30 қыркүйек]] [[1918 жыл|1918]] | соңғы иегері = [[24 желтоқсан]] [[1991 жыл|1991]] | барынша ұсынылған = 581 300 | жоғары марапаты = [[Қазан төңкерісі ордені]] | төменгі марапаты = I дәрежелі [[Суворов ордені]] | сайты = | Commons = Order of the Red Banner (Soviet Union) }} '''Қызыл Ту ордені''' ({{lang-ru|Орден Крaсного Знамени}}) – КСРО жоғарғы ордендерінің бірі. Бірінші кеңестік орден. Ол социалистік Отанды қорғауда көрсеткен ерекше ерлікті, жанқиярлық пен батылдықты марапаттау үшін құрылған. Қызыл Ту орденімен әскери бөлімдер, әскери кемелер, мемлекеттік және қоғамдық ұйымдар да марапатталды. 1930 жылы [[Ленин ордені]] бекітілгенге дейін Қызыл Ту ордені Кеңес Одағының ең жоғарғы ордені болды. Орден 1918 жылы 16 қыркүйекте [[Ресейдегі азамат соғысы|Азамат соғысы]] кезінде [[Бүкілресейлік орталық атқару комитеті|БОАК]] қаулысымен бекітілген РКФСР Қызыл Ту орденінің белгісіне негізделді. Бастапқы атауы — «Қызыл Ту» ордені. Азамат соғысы кезінде басқа одақтас республикаларда да осындай ордендер құрылды. 1924 жылы 1 тамызда Бүкілодақтық «Қызыл Ту» ордені бекітілді, оның сыртқы айырмашылығы алқагүлдің төменгі жағындағы таспада «РКФСР» орнына «КСРО» деген жазуы болды. Кеңестік республикалардың 1918-1924 жылдары марапатталған барлық ордендері бүкілодақтық орденге теңестірілді. Орденнің мәртебесі КСРО ОАК төралқасының 1932 жылғы 11 қаңтардағы қаулысымен бекітілді (1943 жылғы 19 маусымда және 1947 жылғы 16 желтоқсанда бұл қаулыға КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының жарлықтарымен өзгертулер мен толықтырулар енгізілді). Орден мәртебесінің соңғы редакциясы КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының 1980 жылғы 28 наурыздағы жарлығымен бекітілген. Қызыл Ту орденімен марапатталған әскери бөлімдер Қызыл Ту деп аталды. Азаматтық мекемелер мен ұйымдардың атауларында «Қызыл Ту» ордені деген жазу жазылған. [[Ресей Армия, Әуе және флотқа көмек көрсету жөніндегі ерікті қоғам|АӘФКЕҚ]] азаматтық ұйымға жатты. Алайда, Баранов атындағы Азаматтық әуе флотының Батайск бірінші Қызыл Ту орденді мектебі мен Ленин комсомолы атындағы Рига Қызыл Ту орденді азаматтық авиация инженерлері институтының атауларында «Қызыл Ту» деген сөз болған. == Орден тарихы == 1917 жылғы 17 (30) желтоқсандағы барлық әскери қызметкерлердің құқықтарын теңестіру туралы жарлықпен Ресей империясының барлық ордендері мен басқа да айырым белгілері жойылды. Ордендердің орнына жеке сағаттар, темекі қораптары, қылыштар, тапаншалар, револьверлер және т.б. берілді. Алғашқы ресми кеңестік мемлекеттік марапат РКФСР Әскери және теңіз істері халық комиссариаты алқасының мүшесі [[Николай Ильич Подвойский|Н. И. Подвойскийдің]] бастамасымен 1918 жылы 3 тамызда енгізілген «Құрметті революциялық Қызыл Ту» болды. Марапат ЖШҚӘ ерекше көзге түскен бөлімшелеріне берілетін ту болды. 1918 жылы 13 тамызда Н. И. Подвойский телеграммда [[Яков Михайлович Свердлов|Я. М. Свердловқа]] Қызыл Әскерге жеке айырым белгілерді жасауды ұсынды. 1918 жылы 2 қыркүйекте БОАК мәжілісінде Я. М.Свердловтың бастамасымен жеке марапат белгілерінің жобасын әзірлейтін комиссия құрып, оны [[Авель Сафронович Енукидзе|А. С. Енукидзе]] басқаратын болды. Комиссия екі нұсқаны ұсынды: «Қызыл Ту» ордені және «Қызыл Қалампыр» ордені. 1918 жылы 14 қыркүйекте комиссияның ұсыныстары БОАК отырысында қаралып, онда «Қызыл Ту» деп аталатын нұсқа таңдалды. 1918 жылы 16 қыркүйекте «Айрықша белгілер туралы» жарлыққа қол қойылып, онда «Қызыл Ту» ордені түпкілікті қабылданды. Орден жобасының нобайын жасау суретші [[Василий Иванович Денисов|В. И. Денисовке]] тапсырылды, алайда оның дертіне байланысты Қызыл Ту орденінің сызбасын жасау бойынша іс жүзінде барлық жұмысты оның ұлы Владимир (ол да суретші) атқаруға тура келді. Бір айдан аз уақыт ішінде В. В. Денисов жаңа орден белгісі суреттерінің алты нұсқасын дайындады. Олардың бірін БОАК Комиссиясы жауынгерлік айырым белгілердің мәнін дәл көрсетеді деп таныды. Онда мыналар бейнеленген: жазылып қойылған Қызыл Ту, бесбұрышты қызыл жұлдыз, соқа түрені, балға, ұштық, айқастырылған орақ пен балға, емен жапырақтарынан жасалған шір болды. Қызыл туда {{comment|«Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!»|«Пролетарии всех стран, соединяйтесь!»}} деген ұран жазылды. Орденнің төменгі жағында қызыл таспада {{comment|«Р. К. Ф. С. Р.»|«Р. С. Ф. С. Р.»}} әріптері орналасты. 1918 жылы 4 қазанда «Қызыл Ту» ордені суретінің бұл нұсқасын марапаттау комитеті мүшелерінің пікірлері негізінде автор жасаған аздаған түзетулерімен БОАК төралқасы бекітті. Жауынгерлік Қызыл Ту ордені деп те аталды. Орденді тағу, таспаның түсі және оны марапаттау тағанында орналастыру ережелері КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының «КСРО ордендері мен медалдарына арналған таспалардың үлгілері мен сипаттамаларын және ордендерді, медалдарды, орден таспаларын тағу ережесін бекіту туралы» 1943 жылғы 19 маусымдағы жарғымен бекітілді. == Орден мәртебесі == 1918 жылы 16 қыркүйекте Қызыл Ту орденінің алғашқы жарғысы қабылданды. Онда былай делінген: <blockquote> # Айрықшалау белгісі тікелей жауынгерлік іс-қимыл кезінде ерекше ерлік пен батылдық көрсеткен РКФСР барлық азаматтарына беріледі. # Айрықшалау белгісі – үшбұрыш түрінде жазылып қойылған, оралған немесе қысқартылған Қызыл Тудың суреті бар Қызыл Ту ордені белгіленеді. # Қызыл Ту орденімен бірге РКФСР азаматтарына арнайы куәлік беріледі, оның мәтіні мынадай болуы керек: «Жұмысшылар, шаруалар, казактар ​​және Қызыл Әскер депутаттары Кеңестерінің Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитеті азаматтың (осындай) жауға қарсы айқасып (осындайда және мынадай жағдайларда), социалистік Отаны алдында борышын өтегені үшін оған Қызыл Ту ордені белгісі - Дүниежүзілік социалистік Революцияның нышаны құрметпен беріледі. Қызыл Ту ордені белгісін азамат (осындай) кеудесінде тағуға құқылы. # Бекіту және марапаттау құқығы Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитетіне ғана тиесілі. # Марапаттарды тапсыру құқығын Қызыл Әскердегі, Флоттағы және ерікті жасақтардағы жекелеген бөлімдерінің барлық қолбасшылары мен комиссарлары пайдаланады». </blockquote> Марапаттың берілген ерліктері туралы егжей-тегжейлердің жоқтығы бұл кеңестік жалғыз орден болғанымен түсіндіріледі. Бұл туралы марапатталғандарға берілген «Қызыл Ту ордені дегеніміз не және оны кім тағады?» деген арнайы парақшада да айтылды: <blockquote> «Қызыл Ту ордені — Жұмысшылар, Шаруалар, Қызыл Әскер және Казак депутаттары Кеңестерінің Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитеті революция жауынгеріне ерлігі, революция мен жұмысшы-шаруа үкіметіне шексіз берілгені үшін беретін жалғыз марапат». </blockquote> 1944-1956 жылдар аралығында жаңа заң күшінде болды, оған сәйкес бұл орден ЖШҚӘ (Кеңес Армиясы) мансаптық әскери қызметкерлеріне қызмет өтілі үшін: 20 және 30 жыл еңбек өтілі үшін берілді. == Орденді кию тәртібі мен тәсілі == Қызыл Ту ордені [[Ленин ордені]] мен [[Қазан төңкерісі ордені|Қазан Төңкерісі орденінен]] кейін (егер бар болса) кеуденің сол жағына тағылды. Ол сұққышпен немесе салпыншақпен бекітіледі. == Иегерлері == === Алғашқы иегерлері === * Қызыл Ту орденінің алғашқы иегері болып азамат соғысының батыры [[Василий Константинович Блюхер|Василий Блюхер]] болды. БОАК 1918 жылғы 28 қыркүйектегі марапат парақшасында былай делінген: <blockquote> Бұрынғы Сормово жұмысшысы, Челябі революциялық комитетінің төрағасы болған ол өзінің қарамағындағы бірнеше әр түрлі қызыл әскер мен партизан жасақтарын біріктіріп, ақ гвардияшылармен кескілескен шайқастарды Орал бойымен бір жарым мың шақырымға аңызға айналған марш жасады. </blockquote> * Екінші болып — Қазан қаласын алу кезінде ерекше көзге түскен БОАК 1-социалистік жұмысшы-шаруа жасағының командирі [[Василий Лукич Панюшкин|Василий Панюшкинге]] берілді. * Нөмірі 3 орденімен [[Филипп Кузьмич Миронов|Филипп Миронов]] (партиялық бүркеншік аты — ''Кузьмич'') марапатталды. * Төртінші орден 1919 жылы 10 наурызда [[Ян Фрицевич Фабрициус|Ян Фабрициусқа]] берілді. * Бесінші орден 1-атты әскердің эскадрилья командирі Сергей Иванович Антоновқа берілді. Орден Ростов облысы, Каменск-Шахтинск қаласындағы Каменск өлкетану мұражайында сақтаулы. Қызыл Ту орденімен марапатталған алғашқы адамдардың бірі [[Нестор Иванович Махно|Нестор Махно]] екені бірнеше рет жарияланса да, оның марапатын растайтын ресми құжаттар жоқ. Алғашқы екі мәрте иегерлерінің бірі [[Гая Дмитриевич Гай]], марапаттау туралы құжаттар бар. * 1928 жылы 23 ақпанда «Пролетариаттың сансыз жауларына қарсы қаһармандық күресі тарихына даңқты беттер жазған жұмысшы-шаруа Қызыл Әскерінің он жылдығына орай...» КСРО ОАК Азамат соғысы кезінде ерекше ерлік көрсеткендердің ерен қызметін мойындау қажет деп шешті. Осы жарлық бойынша алғаш рет орденмен барлығы 32 әйел марапатталды. === Орденмен бірнеше рет марапатталғандар === == Галереясы == <gallery> Сурет:Orden Krasnogo Znameni RSFSR 1918.jpg Сурет:Василий Блюхер.jpg Сурет:Order of Red Banner.png Сурет:USSR, Naval 1935 redban.svg </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:КСРО ордендері]] [[Санат:Қызыл Ту орденінің иегерлері]] tuznj47q0no4v6h3r3uzc2snfxl3kyh 3479921 3479914 2025-06-14T09:35:44Z Орел Карл 81620 /* Орденмен бірнеше рет марапатталғандар */ 3479921 wikitext text/x-wiki {{Жүлде | атауы = Қызыл Ту ордені | суреті = [[Сурет:SU Order of the Red Banner ribbon.svg|left|100px]] [[Сурет:Order of the Red Banner.png|right|110px]] | сурет атауы = | фон түсі = | шынайы атауы = {{lang-ru|Орден Крaсного Знамени}} | мемлекет = {{USSR}} | түрі = | үшін марапатталады = Социалистік Отанды қорғауда көрсеткен ерекше ерлігі, жанқиярлығы мен батылдығы | жағдайы = берілмейді | негіздеуші = | негізделді = [[16 қыркүйек]] [[1918 жыл|1918]] | алғашқы иегері = [[30 қыркүйек]] [[1918 жыл|1918]] | соңғы иегері = [[24 желтоқсан]] [[1991 жыл|1991]] | барынша ұсынылған = 581 300 | жоғары марапаты = [[Қазан төңкерісі ордені]] | төменгі марапаты = I дәрежелі [[Суворов ордені]] | сайты = | Commons = Order of the Red Banner (Soviet Union) }} '''Қызыл Ту ордені''' ({{lang-ru|Орден Крaсного Знамени}}) – КСРО жоғарғы ордендерінің бірі. Бірінші кеңестік орден. Ол социалистік Отанды қорғауда көрсеткен ерекше ерлікті, жанқиярлық пен батылдықты марапаттау үшін құрылған. Қызыл Ту орденімен әскери бөлімдер, әскери кемелер, мемлекеттік және қоғамдық ұйымдар да марапатталды. 1930 жылы [[Ленин ордені]] бекітілгенге дейін Қызыл Ту ордені Кеңес Одағының ең жоғарғы ордені болды. Орден 1918 жылы 16 қыркүйекте [[Ресейдегі азамат соғысы|Азамат соғысы]] кезінде [[Бүкілресейлік орталық атқару комитеті|БОАК]] қаулысымен бекітілген РКФСР Қызыл Ту орденінің белгісіне негізделді. Бастапқы атауы — «Қызыл Ту» ордені. Азамат соғысы кезінде басқа одақтас республикаларда да осындай ордендер құрылды. 1924 жылы 1 тамызда Бүкілодақтық «Қызыл Ту» ордені бекітілді, оның сыртқы айырмашылығы алқагүлдің төменгі жағындағы таспада «РКФСР» орнына «КСРО» деген жазуы болды. Кеңестік республикалардың 1918-1924 жылдары марапатталған барлық ордендері бүкілодақтық орденге теңестірілді. Орденнің мәртебесі КСРО ОАК төралқасының 1932 жылғы 11 қаңтардағы қаулысымен бекітілді (1943 жылғы 19 маусымда және 1947 жылғы 16 желтоқсанда бұл қаулыға КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының жарлықтарымен өзгертулер мен толықтырулар енгізілді). Орден мәртебесінің соңғы редакциясы КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының 1980 жылғы 28 наурыздағы жарлығымен бекітілген. Қызыл Ту орденімен марапатталған әскери бөлімдер Қызыл Ту деп аталды. Азаматтық мекемелер мен ұйымдардың атауларында «Қызыл Ту» ордені деген жазу жазылған. [[Ресей Армия, Әуе және флотқа көмек көрсету жөніндегі ерікті қоғам|АӘФКЕҚ]] азаматтық ұйымға жатты. Алайда, Баранов атындағы Азаматтық әуе флотының Батайск бірінші Қызыл Ту орденді мектебі мен Ленин комсомолы атындағы Рига Қызыл Ту орденді азаматтық авиация инженерлері институтының атауларында «Қызыл Ту» деген сөз болған. == Орден тарихы == 1917 жылғы 17 (30) желтоқсандағы барлық әскери қызметкерлердің құқықтарын теңестіру туралы жарлықпен Ресей империясының барлық ордендері мен басқа да айырым белгілері жойылды. Ордендердің орнына жеке сағаттар, темекі қораптары, қылыштар, тапаншалар, револьверлер және т.б. берілді. Алғашқы ресми кеңестік мемлекеттік марапат РКФСР Әскери және теңіз істері халық комиссариаты алқасының мүшесі [[Николай Ильич Подвойский|Н. И. Подвойскийдің]] бастамасымен 1918 жылы 3 тамызда енгізілген «Құрметті революциялық Қызыл Ту» болды. Марапат ЖШҚӘ ерекше көзге түскен бөлімшелеріне берілетін ту болды. 1918 жылы 13 тамызда Н. И. Подвойский телеграммда [[Яков Михайлович Свердлов|Я. М. Свердловқа]] Қызыл Әскерге жеке айырым белгілерді жасауды ұсынды. 1918 жылы 2 қыркүйекте БОАК мәжілісінде Я. М.Свердловтың бастамасымен жеке марапат белгілерінің жобасын әзірлейтін комиссия құрып, оны [[Авель Сафронович Енукидзе|А. С. Енукидзе]] басқаратын болды. Комиссия екі нұсқаны ұсынды: «Қызыл Ту» ордені және «Қызыл Қалампыр» ордені. 1918 жылы 14 қыркүйекте комиссияның ұсыныстары БОАК отырысында қаралып, онда «Қызыл Ту» деп аталатын нұсқа таңдалды. 1918 жылы 16 қыркүйекте «Айрықша белгілер туралы» жарлыққа қол қойылып, онда «Қызыл Ту» ордені түпкілікті қабылданды. Орден жобасының нобайын жасау суретші [[Василий Иванович Денисов|В. И. Денисовке]] тапсырылды, алайда оның дертіне байланысты Қызыл Ту орденінің сызбасын жасау бойынша іс жүзінде барлық жұмысты оның ұлы Владимир (ол да суретші) атқаруға тура келді. Бір айдан аз уақыт ішінде В. В. Денисов жаңа орден белгісі суреттерінің алты нұсқасын дайындады. Олардың бірін БОАК Комиссиясы жауынгерлік айырым белгілердің мәнін дәл көрсетеді деп таныды. Онда мыналар бейнеленген: жазылып қойылған Қызыл Ту, бесбұрышты қызыл жұлдыз, соқа түрені, балға, ұштық, айқастырылған орақ пен балға, емен жапырақтарынан жасалған шір болды. Қызыл туда {{comment|«Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!»|«Пролетарии всех стран, соединяйтесь!»}} деген ұран жазылды. Орденнің төменгі жағында қызыл таспада {{comment|«Р. К. Ф. С. Р.»|«Р. С. Ф. С. Р.»}} әріптері орналасты. 1918 жылы 4 қазанда «Қызыл Ту» ордені суретінің бұл нұсқасын марапаттау комитеті мүшелерінің пікірлері негізінде автор жасаған аздаған түзетулерімен БОАК төралқасы бекітті. Жауынгерлік Қызыл Ту ордені деп те аталды. Орденді тағу, таспаның түсі және оны марапаттау тағанында орналастыру ережелері КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының «КСРО ордендері мен медалдарына арналған таспалардың үлгілері мен сипаттамаларын және ордендерді, медалдарды, орден таспаларын тағу ережесін бекіту туралы» 1943 жылғы 19 маусымдағы жарғымен бекітілді. == Орден мәртебесі == 1918 жылы 16 қыркүйекте Қызыл Ту орденінің алғашқы жарғысы қабылданды. Онда былай делінген: <blockquote> # Айрықшалау белгісі тікелей жауынгерлік іс-қимыл кезінде ерекше ерлік пен батылдық көрсеткен РКФСР барлық азаматтарына беріледі. # Айрықшалау белгісі – үшбұрыш түрінде жазылып қойылған, оралған немесе қысқартылған Қызыл Тудың суреті бар Қызыл Ту ордені белгіленеді. # Қызыл Ту орденімен бірге РКФСР азаматтарына арнайы куәлік беріледі, оның мәтіні мынадай болуы керек: «Жұмысшылар, шаруалар, казактар ​​және Қызыл Әскер депутаттары Кеңестерінің Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитеті азаматтың (осындай) жауға қарсы айқасып (осындайда және мынадай жағдайларда), социалистік Отаны алдында борышын өтегені үшін оған Қызыл Ту ордені белгісі - Дүниежүзілік социалистік Революцияның нышаны құрметпен беріледі. Қызыл Ту ордені белгісін азамат (осындай) кеудесінде тағуға құқылы. # Бекіту және марапаттау құқығы Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитетіне ғана тиесілі. # Марапаттарды тапсыру құқығын Қызыл Әскердегі, Флоттағы және ерікті жасақтардағы жекелеген бөлімдерінің барлық қолбасшылары мен комиссарлары пайдаланады». </blockquote> Марапаттың берілген ерліктері туралы егжей-тегжейлердің жоқтығы бұл кеңестік жалғыз орден болғанымен түсіндіріледі. Бұл туралы марапатталғандарға берілген «Қызыл Ту ордені дегеніміз не және оны кім тағады?» деген арнайы парақшада да айтылды: <blockquote> «Қызыл Ту ордені — Жұмысшылар, Шаруалар, Қызыл Әскер және Казак депутаттары Кеңестерінің Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитеті революция жауынгеріне ерлігі, революция мен жұмысшы-шаруа үкіметіне шексіз берілгені үшін беретін жалғыз марапат». </blockquote> 1944-1956 жылдар аралығында жаңа заң күшінде болды, оған сәйкес бұл орден ЖШҚӘ (Кеңес Армиясы) мансаптық әскери қызметкерлеріне қызмет өтілі үшін: 20 және 30 жыл еңбек өтілі үшін берілді. == Орденді кию тәртібі мен тәсілі == Қызыл Ту ордені [[Ленин ордені]] мен [[Қазан төңкерісі ордені|Қазан Төңкерісі орденінен]] кейін (егер бар болса) кеуденің сол жағына тағылды. Ол сұққышпен немесе салпыншақпен бекітіледі. == Иегерлері == === Алғашқы иегерлері === * Қызыл Ту орденінің алғашқы иегері болып азамат соғысының батыры [[Василий Константинович Блюхер|Василий Блюхер]] болды. БОАК 1918 жылғы 28 қыркүйектегі марапат парақшасында былай делінген: <blockquote> Бұрынғы Сормово жұмысшысы, Челябі революциялық комитетінің төрағасы болған ол өзінің қарамағындағы бірнеше әр түрлі қызыл әскер мен партизан жасақтарын біріктіріп, ақ гвардияшылармен кескілескен шайқастарды Орал бойымен бір жарым мың шақырымға аңызға айналған марш жасады. </blockquote> * Екінші болып — Қазан қаласын алу кезінде ерекше көзге түскен БОАК 1-социалистік жұмысшы-шаруа жасағының командирі [[Василий Лукич Панюшкин|Василий Панюшкинге]] берілді. * Нөмірі 3 орденімен [[Филипп Кузьмич Миронов|Филипп Миронов]] (партиялық бүркеншік аты — ''Кузьмич'') марапатталды. * Төртінші орден 1919 жылы 10 наурызда [[Ян Фрицевич Фабрициус|Ян Фабрициусқа]] берілді. * Бесінші орден 1-атты әскердің эскадрилья командирі Сергей Иванович Антоновқа берілді. Орден Ростов облысы, Каменск-Шахтинск қаласындағы Каменск өлкетану мұражайында сақтаулы. Қызыл Ту орденімен марапатталған алғашқы адамдардың бірі [[Нестор Иванович Махно|Нестор Махно]] екені бірнеше рет жарияланса да, оның марапатын растайтын ресми құжаттар жоқ. Алғашқы екі мәрте иегерлерінің бірі [[Гая Дмитриевич Гай]], марапаттау туралы құжаттар бар. * 1928 жылы 23 ақпанда «Пролетариаттың сансыз жауларына қарсы қаһармандық күресі тарихына даңқты беттер жазған жұмысшы-шаруа Қызыл Әскерінің он жылдығына орай...» КСРО ОАК Азамат соғысы кезінде ерекше ерлік көрсеткендердің ерен қызметін мойындау қажет деп шешті. Осы жарлық бойынша алғаш рет орденмен барлығы 32 әйел марапатталды. === Орденмен бірнеше рет марапатталғандар === Қызыл Ту ордені мемлекеттегі жалғыз орден болды, ал азамат соғысы жалғасып жатты. Сондықтан, 1920 жылы 19 мамырда БОАК бұл орденімен тағы да (содан кейін бірнеше рет) марапаттау туралы шешім қабылдады. Орденді алғаш алғандардың көпшілігі бірнеше рет марапатталған. Осылайша, [[Василий Константинович Блюхер|Василий Блюхер]] бұл марапатпен бес рет, [[Ян Фрицевич Фабрициус|Ян Фабрициус]] төрт рет иеленді, ал [[Семен Михайлович Буденный|Семен Будённый]] қызмет еткен жылдары алты рет орденмен марапатталған. Азамат соғысындағы ерліктері үшін барлығы 285 адам орденді екі рет алса, үш рет — 31 адам, төрт рет — 4 адам орден алды. Блюхер мен Фабрициустан басқа төрт орденді қызыл қолбасшылар [[Степан Сергеевич Востецов|С. С. Востецов]] пен [[Иван Федорович Федько|И. Ф. Федько]] алды. Бұл орденмен 1944 жылдан 1958 жылға дейінгі аралықта еңбек өтілі үшін орденді иеленгендердің өте көп бөлігі бірнеше рет марапатталды. Көпшілігі оны екі рет: алдымен 20, содан кейін 30 жыл мінсіз қызметі үшін алды. Дәл осындай жолмен, мысалы, [[Иосиф Виссарионович Сталин|Иосиф Сталин]] өзінің үшінші Қызыл Ту орденін алды. 1944 жылы 3 қарашада Кеңес Одағының Маршалдары [[Климент Ефремович Ворошилов|К. Е. Ворошилов]] пен Буденный бес Қызыл Ту орденінің иегері атанды, бірақ бұл шектеу болмады. Орденмен алты рет 61 адам, бес рет — 350-ден астам адам марапатталды. Жетінші Қызыл Ту орденімен 1967 жылы 31 қазанда авиация генерал-лейтенанты [[Михаил Иванович Бурцев|М. И. Бурцев]] марапатталды. Сондай-ақ жеті орденмен авиацияның маршалдары [[Иван Никитович Кожедуб|И. Н. Кожедуб]] пен [[Иван Иванович Пстыго|И. И. Пстыго]], генерал-полковник [[Павел Иванович Зырянов|П. И. Зырянов]], авиация генерал-полковнигі [[Сергей Дмитриевич Горелов|Горелов С. Д.]], танк әскерлерінің генерал-полковнигі [[Константин Григорьевич Кожанов|К. Г. Кожанов]], генерал-лейтенант [[Михаил Александрович Еншин|М. А. Еншин]], авиация генерал-лейтенанттары [[Василий Федорович Голубев|В. Ф. Голубев]] пен [[Борис Дмитриевич Мелехин|Б. Д. Мелехин]], генерал-майорлар [[Николай Павлович Петров|Н. П. Петров]] және [[Борис Янович Черепанов|Б. Я. Черепанов]], авиация генерал-майоры [[Павел Филиппович Заварухин|П. Ф. Заварухин]]. Әуе маршалы, Кеңес Одағының Батыры Иван Иванович Пстыгоның Қызыл Ту орденімен рекордтық саны — сегіз рет марапатталғаны жиі айтылады. Дегенімен де, ол сегізінші Қызыл Ту орденін КСРО ыдырағаннан кейін Сажи Умалатованың қолынан алды. Ауған соғысы кезінде (1979-1989) бұл орденмен екі рет 14 адам ғана марапатталған. == Орденнің сипаттамасы == == Галереясы == <gallery> Сурет:Orden Krasnogo Znameni RSFSR 1918.jpg Сурет:Василий Блюхер.jpg Сурет:Order of Red Banner.png Сурет:USSR, Naval 1935 redban.svg </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:КСРО ордендері]] [[Санат:Қызыл Ту орденінің иегерлері]] cjtws2f1m39gthxzbw993kkchrwjlu9 3479922 3479921 2025-06-14T09:36:30Z Орел Карл 81620 /* Орденмен бірнеше рет марапатталғандар */ 3479922 wikitext text/x-wiki {{Жүлде | атауы = Қызыл Ту ордені | суреті = [[Сурет:SU Order of the Red Banner ribbon.svg|left|100px]] [[Сурет:Order of the Red Banner.png|right|110px]] | сурет атауы = | фон түсі = | шынайы атауы = {{lang-ru|Орден Крaсного Знамени}} | мемлекет = {{USSR}} | түрі = | үшін марапатталады = Социалистік Отанды қорғауда көрсеткен ерекше ерлігі, жанқиярлығы мен батылдығы | жағдайы = берілмейді | негіздеуші = | негізделді = [[16 қыркүйек]] [[1918 жыл|1918]] | алғашқы иегері = [[30 қыркүйек]] [[1918 жыл|1918]] | соңғы иегері = [[24 желтоқсан]] [[1991 жыл|1991]] | барынша ұсынылған = 581 300 | жоғары марапаты = [[Қазан төңкерісі ордені]] | төменгі марапаты = I дәрежелі [[Суворов ордені]] | сайты = | Commons = Order of the Red Banner (Soviet Union) }} '''Қызыл Ту ордені''' ({{lang-ru|Орден Крaсного Знамени}}) – КСРО жоғарғы ордендерінің бірі. Бірінші кеңестік орден. Ол социалистік Отанды қорғауда көрсеткен ерекше ерлікті, жанқиярлық пен батылдықты марапаттау үшін құрылған. Қызыл Ту орденімен әскери бөлімдер, әскери кемелер, мемлекеттік және қоғамдық ұйымдар да марапатталды. 1930 жылы [[Ленин ордені]] бекітілгенге дейін Қызыл Ту ордені Кеңес Одағының ең жоғарғы ордені болды. Орден 1918 жылы 16 қыркүйекте [[Ресейдегі азамат соғысы|Азамат соғысы]] кезінде [[Бүкілресейлік орталық атқару комитеті|БОАК]] қаулысымен бекітілген РКФСР Қызыл Ту орденінің белгісіне негізделді. Бастапқы атауы — «Қызыл Ту» ордені. Азамат соғысы кезінде басқа одақтас республикаларда да осындай ордендер құрылды. 1924 жылы 1 тамызда Бүкілодақтық «Қызыл Ту» ордені бекітілді, оның сыртқы айырмашылығы алқагүлдің төменгі жағындағы таспада «РКФСР» орнына «КСРО» деген жазуы болды. Кеңестік республикалардың 1918-1924 жылдары марапатталған барлық ордендері бүкілодақтық орденге теңестірілді. Орденнің мәртебесі КСРО ОАК төралқасының 1932 жылғы 11 қаңтардағы қаулысымен бекітілді (1943 жылғы 19 маусымда және 1947 жылғы 16 желтоқсанда бұл қаулыға КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының жарлықтарымен өзгертулер мен толықтырулар енгізілді). Орден мәртебесінің соңғы редакциясы КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының 1980 жылғы 28 наурыздағы жарлығымен бекітілген. Қызыл Ту орденімен марапатталған әскери бөлімдер Қызыл Ту деп аталды. Азаматтық мекемелер мен ұйымдардың атауларында «Қызыл Ту» ордені деген жазу жазылған. [[Ресей Армия, Әуе және флотқа көмек көрсету жөніндегі ерікті қоғам|АӘФКЕҚ]] азаматтық ұйымға жатты. Алайда, Баранов атындағы Азаматтық әуе флотының Батайск бірінші Қызыл Ту орденді мектебі мен Ленин комсомолы атындағы Рига Қызыл Ту орденді азаматтық авиация инженерлері институтының атауларында «Қызыл Ту» деген сөз болған. == Орден тарихы == 1917 жылғы 17 (30) желтоқсандағы барлық әскери қызметкерлердің құқықтарын теңестіру туралы жарлықпен Ресей империясының барлық ордендері мен басқа да айырым белгілері жойылды. Ордендердің орнына жеке сағаттар, темекі қораптары, қылыштар, тапаншалар, револьверлер және т.б. берілді. Алғашқы ресми кеңестік мемлекеттік марапат РКФСР Әскери және теңіз істері халық комиссариаты алқасының мүшесі [[Николай Ильич Подвойский|Н. И. Подвойскийдің]] бастамасымен 1918 жылы 3 тамызда енгізілген «Құрметті революциялық Қызыл Ту» болды. Марапат ЖШҚӘ ерекше көзге түскен бөлімшелеріне берілетін ту болды. 1918 жылы 13 тамызда Н. И. Подвойский телеграммда [[Яков Михайлович Свердлов|Я. М. Свердловқа]] Қызыл Әскерге жеке айырым белгілерді жасауды ұсынды. 1918 жылы 2 қыркүйекте БОАК мәжілісінде Я. М.Свердловтың бастамасымен жеке марапат белгілерінің жобасын әзірлейтін комиссия құрып, оны [[Авель Сафронович Енукидзе|А. С. Енукидзе]] басқаратын болды. Комиссия екі нұсқаны ұсынды: «Қызыл Ту» ордені және «Қызыл Қалампыр» ордені. 1918 жылы 14 қыркүйекте комиссияның ұсыныстары БОАК отырысында қаралып, онда «Қызыл Ту» деп аталатын нұсқа таңдалды. 1918 жылы 16 қыркүйекте «Айрықша белгілер туралы» жарлыққа қол қойылып, онда «Қызыл Ту» ордені түпкілікті қабылданды. Орден жобасының нобайын жасау суретші [[Василий Иванович Денисов|В. И. Денисовке]] тапсырылды, алайда оның дертіне байланысты Қызыл Ту орденінің сызбасын жасау бойынша іс жүзінде барлық жұмысты оның ұлы Владимир (ол да суретші) атқаруға тура келді. Бір айдан аз уақыт ішінде В. В. Денисов жаңа орден белгісі суреттерінің алты нұсқасын дайындады. Олардың бірін БОАК Комиссиясы жауынгерлік айырым белгілердің мәнін дәл көрсетеді деп таныды. Онда мыналар бейнеленген: жазылып қойылған Қызыл Ту, бесбұрышты қызыл жұлдыз, соқа түрені, балға, ұштық, айқастырылған орақ пен балға, емен жапырақтарынан жасалған шір болды. Қызыл туда {{comment|«Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!»|«Пролетарии всех стран, соединяйтесь!»}} деген ұран жазылды. Орденнің төменгі жағында қызыл таспада {{comment|«Р. К. Ф. С. Р.»|«Р. С. Ф. С. Р.»}} әріптері орналасты. 1918 жылы 4 қазанда «Қызыл Ту» ордені суретінің бұл нұсқасын марапаттау комитеті мүшелерінің пікірлері негізінде автор жасаған аздаған түзетулерімен БОАК төралқасы бекітті. Жауынгерлік Қызыл Ту ордені деп те аталды. Орденді тағу, таспаның түсі және оны марапаттау тағанында орналастыру ережелері КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының «КСРО ордендері мен медалдарына арналған таспалардың үлгілері мен сипаттамаларын және ордендерді, медалдарды, орден таспаларын тағу ережесін бекіту туралы» 1943 жылғы 19 маусымдағы жарғымен бекітілді. == Орден мәртебесі == 1918 жылы 16 қыркүйекте Қызыл Ту орденінің алғашқы жарғысы қабылданды. Онда былай делінген: <blockquote> # Айрықшалау белгісі тікелей жауынгерлік іс-қимыл кезінде ерекше ерлік пен батылдық көрсеткен РКФСР барлық азаматтарына беріледі. # Айрықшалау белгісі – үшбұрыш түрінде жазылып қойылған, оралған немесе қысқартылған Қызыл Тудың суреті бар Қызыл Ту ордені белгіленеді. # Қызыл Ту орденімен бірге РКФСР азаматтарына арнайы куәлік беріледі, оның мәтіні мынадай болуы керек: «Жұмысшылар, шаруалар, казактар ​​және Қызыл Әскер депутаттары Кеңестерінің Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитеті азаматтың (осындай) жауға қарсы айқасып (осындайда және мынадай жағдайларда), социалистік Отаны алдында борышын өтегені үшін оған Қызыл Ту ордені белгісі - Дүниежүзілік социалистік Революцияның нышаны құрметпен беріледі. Қызыл Ту ордені белгісін азамат (осындай) кеудесінде тағуға құқылы. # Бекіту және марапаттау құқығы Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитетіне ғана тиесілі. # Марапаттарды тапсыру құқығын Қызыл Әскердегі, Флоттағы және ерікті жасақтардағы жекелеген бөлімдерінің барлық қолбасшылары мен комиссарлары пайдаланады». </blockquote> Марапаттың берілген ерліктері туралы егжей-тегжейлердің жоқтығы бұл кеңестік жалғыз орден болғанымен түсіндіріледі. Бұл туралы марапатталғандарға берілген «Қызыл Ту ордені дегеніміз не және оны кім тағады?» деген арнайы парақшада да айтылды: <blockquote> «Қызыл Ту ордені — Жұмысшылар, Шаруалар, Қызыл Әскер және Казак депутаттары Кеңестерінің Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитеті революция жауынгеріне ерлігі, революция мен жұмысшы-шаруа үкіметіне шексіз берілгені үшін беретін жалғыз марапат». </blockquote> 1944-1956 жылдар аралығында жаңа заң күшінде болды, оған сәйкес бұл орден ЖШҚӘ (Кеңес Армиясы) мансаптық әскери қызметкерлеріне қызмет өтілі үшін: 20 және 30 жыл еңбек өтілі үшін берілді. == Орденді кию тәртібі мен тәсілі == Қызыл Ту ордені [[Ленин ордені]] мен [[Қазан төңкерісі ордені|Қазан Төңкерісі орденінен]] кейін (егер бар болса) кеуденің сол жағына тағылды. Ол сұққышпен немесе салпыншақпен бекітіледі. == Иегерлері == === Алғашқы иегерлері === * Қызыл Ту орденінің алғашқы иегері болып азамат соғысының батыры [[Василий Константинович Блюхер|Василий Блюхер]] болды. БОАК 1918 жылғы 28 қыркүйектегі марапат парақшасында былай делінген: <blockquote> Бұрынғы Сормово жұмысшысы, Челябі революциялық комитетінің төрағасы болған ол өзінің қарамағындағы бірнеше әр түрлі қызыл әскер мен партизан жасақтарын біріктіріп, ақ гвардияшылармен кескілескен шайқастарды Орал бойымен бір жарым мың шақырымға аңызға айналған марш жасады. </blockquote> * Екінші болып — Қазан қаласын алу кезінде ерекше көзге түскен БОАК 1-социалистік жұмысшы-шаруа жасағының командирі [[Василий Лукич Панюшкин|Василий Панюшкинге]] берілді. * Нөмірі 3 орденімен [[Филипп Кузьмич Миронов|Филипп Миронов]] (партиялық бүркеншік аты — ''Кузьмич'') марапатталды. * Төртінші орден 1919 жылы 10 наурызда [[Ян Фрицевич Фабрициус|Ян Фабрициусқа]] берілді. * Бесінші орден 1-атты әскердің эскадрилья командирі Сергей Иванович Антоновқа берілді. Орден Ростов облысы, Каменск-Шахтинск қаласындағы Каменск өлкетану мұражайында сақтаулы. Қызыл Ту орденімен марапатталған алғашқы адамдардың бірі [[Нестор Иванович Махно|Нестор Махно]] екені бірнеше рет жарияланса да, оның марапатын растайтын ресми құжаттар жоқ. Алғашқы екі мәрте иегерлерінің бірі [[Гая Дмитриевич Гай]], марапаттау туралы құжаттар бар. * 1928 жылы 23 ақпанда «Пролетариаттың сансыз жауларына қарсы қаһармандық күресі тарихына даңқты беттер жазған жұмысшы-шаруа Қызыл Әскерінің он жылдығына орай...» КСРО ОАК Азамат соғысы кезінде ерекше ерлік көрсеткендердің ерен қызметін мойындау қажет деп шешті. Осы жарлық бойынша алғаш рет орденмен барлығы 32 әйел марапатталды. === Орденмен бірнеше рет марапатталғандар === Қызыл Ту ордені мемлекеттегі жалғыз орден болды, ал азамат соғысы жалғасып жатты. Сондықтан, 1920 жылы 19 мамырда БОАК бұл орденімен тағы да (содан кейін бірнеше рет) марапаттау туралы шешім қабылдады. Орденді алғаш алғандардың көпшілігі бірнеше рет марапатталған. Осылайша, [[Василий Константинович Блюхер|Василий Блюхер]] бұл марапатпен бес рет, [[Ян Фрицевич Фабрициус|Ян Фабрициус]] төрт рет иеленді, ал [[Семен Михайлович Буденный|Семен Будённый]] қызмет еткен жылдары алты рет орденмен марапатталған. Азамат соғысындағы ерліктері үшін барлығы 285 адам орденді екі рет алса, үш рет — 31 адам, төрт рет — 4 адам орден алды. Блюхер мен Фабрициустан басқа төрт орденді қызыл қолбасшылар [[Степан Сергеевич Востецов|С. С. Востецов]] пен [[Иван Федорович Федько|И. Ф. Федько]] алды. Бұл орденмен 1944 жылдан 1958 жылға дейінгі аралықта еңбек өтілі үшін орденді иеленгендердің өте көп бөлігі бірнеше рет марапатталды. Көпшілігі оны екі рет: алдымен 20, содан кейін 30 жыл мінсіз қызметі үшін алды. Дәл осындай жолмен, мысалы, [[Иосиф Виссарионович Сталин|Иосиф Сталин]] өзінің үшінші Қызыл Ту орденін алды. 1944 жылы 3 қарашада Кеңес Одағының Маршалдары [[Климент Ефремович Ворошилов|К. Е. Ворошилов]] пен Буденный Қызыл Ту орденінің бес рет иегері атанды, бірақ бұл шектеу болмады. Орденмен алты рет 61 адам, бес рет — 350-ден астам адам марапатталды. Жетінші Қызыл Ту орденімен 1967 жылы 31 қазанда авиация генерал-лейтенанты [[Михаил Иванович Бурцев|М. И. Бурцев]] марапатталды. Сондай-ақ жеті орденмен авиацияның маршалдары [[Иван Никитович Кожедуб|И. Н. Кожедуб]] пен [[Иван Иванович Пстыго|И. И. Пстыго]], генерал-полковник [[Павел Иванович Зырянов|П. И. Зырянов]], авиация генерал-полковнигі [[Сергей Дмитриевич Горелов|Горелов С. Д.]], танк әскерлерінің генерал-полковнигі [[Константин Григорьевич Кожанов|К. Г. Кожанов]], генерал-лейтенант [[Михаил Александрович Еншин|М. А. Еншин]], авиация генерал-лейтенанттары [[Василий Федорович Голубев|В. Ф. Голубев]] пен [[Борис Дмитриевич Мелехин|Б. Д. Мелехин]], генерал-майорлар [[Николай Павлович Петров|Н. П. Петров]] және [[Борис Янович Черепанов|Б. Я. Черепанов]], авиация генерал-майоры [[Павел Филиппович Заварухин|П. Ф. Заварухин]]. Әуе маршалы, Кеңес Одағының Батыры Иван Иванович Пстыгоның Қызыл Ту орденімен рекордтық саны — сегіз рет марапатталғаны жиі айтылады. Дегенімен де, ол сегізінші Қызыл Ту орденін КСРО ыдырағаннан кейін Сажи Умалатованың қолынан алды. Ауған соғысы кезінде (1979-1989) бұл орденмен екі рет 14 адам ғана марапатталған. == Орденнің сипаттамасы == == Галереясы == <gallery> Сурет:Orden Krasnogo Znameni RSFSR 1918.jpg Сурет:Василий Блюхер.jpg Сурет:Order of Red Banner.png Сурет:USSR, Naval 1935 redban.svg </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:КСРО ордендері]] [[Санат:Қызыл Ту орденінің иегерлері]] os256bil75gz4acg5o3ovtszoffssv4 3479924 3479922 2025-06-14T09:49:54Z Орел Карл 81620 /* Орденнің сипаттамасы */ 3479924 wikitext text/x-wiki {{Жүлде | атауы = Қызыл Ту ордені | суреті = [[Сурет:SU Order of the Red Banner ribbon.svg|left|100px]] [[Сурет:Order of the Red Banner.png|right|110px]] | сурет атауы = | фон түсі = | шынайы атауы = {{lang-ru|Орден Крaсного Знамени}} | мемлекет = {{USSR}} | түрі = | үшін марапатталады = Социалистік Отанды қорғауда көрсеткен ерекше ерлігі, жанқиярлығы мен батылдығы | жағдайы = берілмейді | негіздеуші = | негізделді = [[16 қыркүйек]] [[1918 жыл|1918]] | алғашқы иегері = [[30 қыркүйек]] [[1918 жыл|1918]] | соңғы иегері = [[24 желтоқсан]] [[1991 жыл|1991]] | барынша ұсынылған = 581 300 | жоғары марапаты = [[Қазан төңкерісі ордені]] | төменгі марапаты = I дәрежелі [[Суворов ордені]] | сайты = | Commons = Order of the Red Banner (Soviet Union) }} '''Қызыл Ту ордені''' ({{lang-ru|Орден Крaсного Знамени}}) – КСРО жоғарғы ордендерінің бірі. Бірінші кеңестік орден. Ол социалистік Отанды қорғауда көрсеткен ерекше ерлікті, жанқиярлық пен батылдықты марапаттау үшін құрылған. Қызыл Ту орденімен әскери бөлімдер, әскери кемелер, мемлекеттік және қоғамдық ұйымдар да марапатталды. 1930 жылы [[Ленин ордені]] бекітілгенге дейін Қызыл Ту ордені Кеңес Одағының ең жоғарғы ордені болды. Орден 1918 жылы 16 қыркүйекте [[Ресейдегі азамат соғысы|Азамат соғысы]] кезінде [[Бүкілресейлік орталық атқару комитеті|БОАК]] қаулысымен бекітілген РКФСР Қызыл Ту орденінің белгісіне негізделді. Бастапқы атауы — «Қызыл Ту» ордені. Азамат соғысы кезінде басқа одақтас республикаларда да осындай ордендер құрылды. 1924 жылы 1 тамызда Бүкілодақтық «Қызыл Ту» ордені бекітілді, оның сыртқы айырмашылығы алқагүлдің төменгі жағындағы таспада «РКФСР» орнына «КСРО» деген жазуы болды. Кеңестік республикалардың 1918-1924 жылдары марапатталған барлық ордендері бүкілодақтық орденге теңестірілді. Орденнің мәртебесі КСРО ОАК төралқасының 1932 жылғы 11 қаңтардағы қаулысымен бекітілді (1943 жылғы 19 маусымда және 1947 жылғы 16 желтоқсанда бұл қаулыға КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының жарлықтарымен өзгертулер мен толықтырулар енгізілді). Орден мәртебесінің соңғы редакциясы КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының 1980 жылғы 28 наурыздағы жарлығымен бекітілген. Қызыл Ту орденімен марапатталған әскери бөлімдер Қызыл Ту деп аталды. Азаматтық мекемелер мен ұйымдардың атауларында «Қызыл Ту» ордені деген жазу жазылған. [[Ресей Армия, Әуе және флотқа көмек көрсету жөніндегі ерікті қоғам|АӘФКЕҚ]] азаматтық ұйымға жатты. Алайда, Баранов атындағы Азаматтық әуе флотының Батайск бірінші Қызыл Ту орденді мектебі мен Ленин комсомолы атындағы Рига Қызыл Ту орденді азаматтық авиация инженерлері институтының атауларында «Қызыл Ту» деген сөз болған. == Орден тарихы == 1917 жылғы 17 (30) желтоқсандағы барлық әскери қызметкерлердің құқықтарын теңестіру туралы жарлықпен Ресей империясының барлық ордендері мен басқа да айырым белгілері жойылды. Ордендердің орнына жеке сағаттар, темекі қораптары, қылыштар, тапаншалар, револьверлер және т.б. берілді. Алғашқы ресми кеңестік мемлекеттік марапат РКФСР Әскери және теңіз істері халық комиссариаты алқасының мүшесі [[Николай Ильич Подвойский|Н. И. Подвойскийдің]] бастамасымен 1918 жылы 3 тамызда енгізілген «Құрметті революциялық Қызыл Ту» болды. Марапат ЖШҚӘ ерекше көзге түскен бөлімшелеріне берілетін ту болды. 1918 жылы 13 тамызда Н. И. Подвойский телеграммда [[Яков Михайлович Свердлов|Я. М. Свердловқа]] Қызыл Әскерге жеке айырым белгілерді жасауды ұсынды. 1918 жылы 2 қыркүйекте БОАК мәжілісінде Я. М.Свердловтың бастамасымен жеке марапат белгілерінің жобасын әзірлейтін комиссия құрып, оны [[Авель Сафронович Енукидзе|А. С. Енукидзе]] басқаратын болды. Комиссия екі нұсқаны ұсынды: «Қызыл Ту» ордені және «Қызыл Қалампыр» ордені. 1918 жылы 14 қыркүйекте комиссияның ұсыныстары БОАК отырысында қаралып, онда «Қызыл Ту» деп аталатын нұсқа таңдалды. 1918 жылы 16 қыркүйекте «Айрықша белгілер туралы» жарлыққа қол қойылып, онда «Қызыл Ту» ордені түпкілікті қабылданды. Орден жобасының нобайын жасау суретші [[Василий Иванович Денисов|В. И. Денисовке]] тапсырылды, алайда оның дертіне байланысты Қызыл Ту орденінің сызбасын жасау бойынша іс жүзінде барлық жұмысты оның ұлы Владимир (ол да суретші) атқаруға тура келді. Бір айдан аз уақыт ішінде В. В. Денисов жаңа орден белгісі суреттерінің алты нұсқасын дайындады. Олардың бірін БОАК Комиссиясы жауынгерлік айырым белгілердің мәнін дәл көрсетеді деп таныды. Онда мыналар бейнеленген: жазылып қойылған Қызыл Ту, бесбұрышты қызыл жұлдыз, соқа түрені, балға, ұштық, айқастырылған орақ пен балға, емен жапырақтарынан жасалған шір болды. Қызыл туда {{comment|«Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!»|«Пролетарии всех стран, соединяйтесь!»}} деген ұран жазылды. Орденнің төменгі жағында қызыл таспада {{comment|«Р. К. Ф. С. Р.»|«Р. С. Ф. С. Р.»}} әріптері орналасты. 1918 жылы 4 қазанда «Қызыл Ту» ордені суретінің бұл нұсқасын марапаттау комитеті мүшелерінің пікірлері негізінде автор жасаған аздаған түзетулерімен БОАК төралқасы бекітті. Жауынгерлік Қызыл Ту ордені деп те аталды. Орденді тағу, таспаның түсі және оны марапаттау тағанында орналастыру ережелері КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының «КСРО ордендері мен медалдарына арналған таспалардың үлгілері мен сипаттамаларын және ордендерді, медалдарды, орден таспаларын тағу ережесін бекіту туралы» 1943 жылғы 19 маусымдағы жарғымен бекітілді. == Орден мәртебесі == 1918 жылы 16 қыркүйекте Қызыл Ту орденінің алғашқы жарғысы қабылданды. Онда былай делінген: <blockquote> # Айрықшалау белгісі тікелей жауынгерлік іс-қимыл кезінде ерекше ерлік пен батылдық көрсеткен РКФСР барлық азаматтарына беріледі. # Айрықшалау белгісі – үшбұрыш түрінде жазылып қойылған, оралған немесе қысқартылған Қызыл Тудың суреті бар Қызыл Ту ордені белгіленеді. # Қызыл Ту орденімен бірге РКФСР азаматтарына арнайы куәлік беріледі, оның мәтіні мынадай болуы керек: «Жұмысшылар, шаруалар, казактар ​​және Қызыл Әскер депутаттары Кеңестерінің Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитеті азаматтың (осындай) жауға қарсы айқасып (осындайда және мынадай жағдайларда), социалистік Отаны алдында борышын өтегені үшін оған Қызыл Ту ордені белгісі - Дүниежүзілік социалистік Революцияның нышаны құрметпен беріледі. Қызыл Ту ордені белгісін азамат (осындай) кеудесінде тағуға құқылы. # Бекіту және марапаттау құқығы Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитетіне ғана тиесілі. # Марапаттарды тапсыру құқығын Қызыл Әскердегі, Флоттағы және ерікті жасақтардағы жекелеген бөлімдерінің барлық қолбасшылары мен комиссарлары пайдаланады». </blockquote> Марапаттың берілген ерліктері туралы егжей-тегжейлердің жоқтығы бұл кеңестік жалғыз орден болғанымен түсіндіріледі. Бұл туралы марапатталғандарға берілген «Қызыл Ту ордені дегеніміз не және оны кім тағады?» деген арнайы парақшада да айтылды: <blockquote> «Қызыл Ту ордені — Жұмысшылар, Шаруалар, Қызыл Әскер және Казак депутаттары Кеңестерінің Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитеті революция жауынгеріне ерлігі, революция мен жұмысшы-шаруа үкіметіне шексіз берілгені үшін беретін жалғыз марапат». </blockquote> 1944-1956 жылдар аралығында жаңа заң күшінде болды, оған сәйкес бұл орден ЖШҚӘ (Кеңес Армиясы) мансаптық әскери қызметкерлеріне қызмет өтілі үшін: 20 және 30 жыл еңбек өтілі үшін берілді. == Орденді кию тәртібі мен тәсілі == Қызыл Ту ордені [[Ленин ордені]] мен [[Қазан төңкерісі ордені|Қазан Төңкерісі орденінен]] кейін (егер бар болса) кеуденің сол жағына тағылды. Ол сұққышпен немесе салпыншақпен бекітіледі. == Иегерлері == === Алғашқы иегерлері === * Қызыл Ту орденінің алғашқы иегері болып азамат соғысының батыры [[Василий Константинович Блюхер|Василий Блюхер]] болды. БОАК 1918 жылғы 28 қыркүйектегі марапат парақшасында былай делінген: <blockquote> Бұрынғы Сормово жұмысшысы, Челябі революциялық комитетінің төрағасы болған ол өзінің қарамағындағы бірнеше әр түрлі қызыл әскер мен партизан жасақтарын біріктіріп, ақ гвардияшылармен кескілескен шайқастарды Орал бойымен бір жарым мың шақырымға аңызға айналған марш жасады. </blockquote> * Екінші болып — Қазан қаласын алу кезінде ерекше көзге түскен БОАК 1-социалистік жұмысшы-шаруа жасағының командирі [[Василий Лукич Панюшкин|Василий Панюшкинге]] берілді. * Нөмірі 3 орденімен [[Филипп Кузьмич Миронов|Филипп Миронов]] (партиялық бүркеншік аты — ''Кузьмич'') марапатталды. * Төртінші орден 1919 жылы 10 наурызда [[Ян Фрицевич Фабрициус|Ян Фабрициусқа]] берілді. * Бесінші орден 1-атты әскердің эскадрилья командирі Сергей Иванович Антоновқа берілді. Орден Ростов облысы, Каменск-Шахтинск қаласындағы Каменск өлкетану мұражайында сақтаулы. Қызыл Ту орденімен марапатталған алғашқы адамдардың бірі [[Нестор Иванович Махно|Нестор Махно]] екені бірнеше рет жарияланса да, оның марапатын растайтын ресми құжаттар жоқ. Алғашқы екі мәрте иегерлерінің бірі [[Гая Дмитриевич Гай]], марапаттау туралы құжаттар бар. * 1928 жылы 23 ақпанда «Пролетариаттың сансыз жауларына қарсы қаһармандық күресі тарихына даңқты беттер жазған жұмысшы-шаруа Қызыл Әскерінің он жылдығына орай...» КСРО ОАК Азамат соғысы кезінде ерекше ерлік көрсеткендердің ерен қызметін мойындау қажет деп шешті. Осы жарлық бойынша алғаш рет орденмен барлығы 32 әйел марапатталды. === Орденмен бірнеше рет марапатталғандар === Қызыл Ту ордені мемлекеттегі жалғыз орден болды, ал азамат соғысы жалғасып жатты. Сондықтан, 1920 жылы 19 мамырда БОАК бұл орденімен тағы да (содан кейін бірнеше рет) марапаттау туралы шешім қабылдады. Орденді алғаш алғандардың көпшілігі бірнеше рет марапатталған. Осылайша, [[Василий Константинович Блюхер|Василий Блюхер]] бұл марапатпен бес рет, [[Ян Фрицевич Фабрициус|Ян Фабрициус]] төрт рет иеленді, ал [[Семен Михайлович Буденный|Семен Будённый]] қызмет еткен жылдары алты рет орденмен марапатталған. Азамат соғысындағы ерліктері үшін барлығы 285 адам орденді екі рет алса, үш рет — 31 адам, төрт рет — 4 адам орден алды. Блюхер мен Фабрициустан басқа төрт орденді қызыл қолбасшылар [[Степан Сергеевич Востецов|С. С. Востецов]] пен [[Иван Федорович Федько|И. Ф. Федько]] алды. Бұл орденмен 1944 жылдан 1958 жылға дейінгі аралықта еңбек өтілі үшін орденді иеленгендердің өте көп бөлігі бірнеше рет марапатталды. Көпшілігі оны екі рет: алдымен 20, содан кейін 30 жыл мінсіз қызметі үшін алды. Дәл осындай жолмен, мысалы, [[Иосиф Виссарионович Сталин|Иосиф Сталин]] өзінің үшінші Қызыл Ту орденін алды. 1944 жылы 3 қарашада Кеңес Одағының Маршалдары [[Климент Ефремович Ворошилов|К. Е. Ворошилов]] пен Буденный Қызыл Ту орденінің бес рет иегері атанды, бірақ бұл шектеу болмады. Орденмен алты рет 61 адам, бес рет — 350-ден астам адам марапатталды. Жетінші Қызыл Ту орденімен 1967 жылы 31 қазанда авиация генерал-лейтенанты [[Михаил Иванович Бурцев|М. И. Бурцев]] марапатталды. Сондай-ақ жеті орденмен авиацияның маршалдары [[Иван Никитович Кожедуб|И. Н. Кожедуб]] пен [[Иван Иванович Пстыго|И. И. Пстыго]], генерал-полковник [[Павел Иванович Зырянов|П. И. Зырянов]], авиация генерал-полковнигі [[Сергей Дмитриевич Горелов|Горелов С. Д.]], танк әскерлерінің генерал-полковнигі [[Константин Григорьевич Кожанов|К. Г. Кожанов]], генерал-лейтенант [[Михаил Александрович Еншин|М. А. Еншин]], авиация генерал-лейтенанттары [[Василий Федорович Голубев|В. Ф. Голубев]] пен [[Борис Дмитриевич Мелехин|Б. Д. Мелехин]], генерал-майорлар [[Николай Павлович Петров|Н. П. Петров]] және [[Борис Янович Черепанов|Б. Я. Черепанов]], авиация генерал-майоры [[Павел Филиппович Заварухин|П. Ф. Заварухин]]. Әуе маршалы, Кеңес Одағының Батыры Иван Иванович Пстыгоның Қызыл Ту орденімен рекордтық саны — сегіз рет марапатталғаны жиі айтылады. Дегенімен де, ол сегізінші Қызыл Ту орденін КСРО ыдырағаннан кейін Сажи Умалатованың қолынан алды. Ауған соғысы кезінде (1979-1989) бұл орденмен екі рет 14 адам ғана марапатталған. == Орденнің сипаттамасы == Орденнің ортасында ақ эмальмен қапталған дөңгелек белгі орналасқан, онда алтын алқагүлмен жиектелген алтын балға мен орақ бейнеленген. Дөңгелек белгінің астында төңкерілген қызыл жұлдыздың үш сәулесі бейнеленген, оның астында балға, [[Соқа|соқа]], ұштық айқышталып, «Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!» деген жазуы жазылған қызыл ту бар. Орден сыртында алтын алқагүлмен шырмалған, оған «КСРО» деген жазуы бар қызыл таспа орналасқан. Қызыл Ту ордені күмістен жасалған. Орденнің биіктігі — 40 мм, ені — 36,3 мм. Алғашқы нұсқаларда Қызыл Ту ордені табақшаға қойылған қызыл бантта тағылды. Кейінірек дөңгелек белгіге бесбұрышты таған қосылып, ортасында жалпақ ақ жолақ және жиектері қысқа ақ жолақтармен қызыл жібек қатқыл таспамен қапталған. == Қосымша деректер == == Галереясы == <gallery> Сурет:Orden Krasnogo Znameni RSFSR 1918.jpg Сурет:Василий Блюхер.jpg Сурет:Order of Red Banner.png Сурет:USSR, Naval 1935 redban.svg </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:КСРО ордендері]] [[Санат:Қызыл Ту орденінің иегерлері]] mv2djm2q655t58giej9uxvnfdq25r22 3479930 3479924 2025-06-14T11:03:05Z Орел Карл 81620 /* Қосымша деректер */ 3479930 wikitext text/x-wiki {{Жүлде | атауы = Қызыл Ту ордені | суреті = [[Сурет:SU Order of the Red Banner ribbon.svg|left|100px]] [[Сурет:Order of the Red Banner.png|right|110px]] | сурет атауы = | фон түсі = | шынайы атауы = {{lang-ru|Орден Крaсного Знамени}} | мемлекет = {{USSR}} | түрі = | үшін марапатталады = Социалистік Отанды қорғауда көрсеткен ерекше ерлігі, жанқиярлығы мен батылдығы | жағдайы = берілмейді | негіздеуші = | негізделді = [[16 қыркүйек]] [[1918 жыл|1918]] | алғашқы иегері = [[30 қыркүйек]] [[1918 жыл|1918]] | соңғы иегері = [[24 желтоқсан]] [[1991 жыл|1991]] | барынша ұсынылған = 581 300 | жоғары марапаты = [[Қазан төңкерісі ордені]] | төменгі марапаты = I дәрежелі [[Суворов ордені]] | сайты = | Commons = Order of the Red Banner (Soviet Union) }} '''Қызыл Ту ордені''' ({{lang-ru|Орден Крaсного Знамени}}) – КСРО жоғарғы ордендерінің бірі. Бірінші кеңестік орден. Ол социалистік Отанды қорғауда көрсеткен ерекше ерлікті, жанқиярлық пен батылдықты марапаттау үшін құрылған. Қызыл Ту орденімен әскери бөлімдер, әскери кемелер, мемлекеттік және қоғамдық ұйымдар да марапатталды. 1930 жылы [[Ленин ордені]] бекітілгенге дейін Қызыл Ту ордені Кеңес Одағының ең жоғарғы ордені болды. Орден 1918 жылы 16 қыркүйекте [[Ресейдегі азамат соғысы|Азамат соғысы]] кезінде [[Бүкілресейлік орталық атқару комитеті|БОАК]] қаулысымен бекітілген РКФСР Қызыл Ту орденінің белгісіне негізделді. Бастапқы атауы — «Қызыл Ту» ордені. Азамат соғысы кезінде басқа одақтас республикаларда да осындай ордендер құрылды. 1924 жылы 1 тамызда Бүкілодақтық «Қызыл Ту» ордені бекітілді, оның сыртқы айырмашылығы алқагүлдің төменгі жағындағы таспада «РКФСР» орнына «КСРО» деген жазуы болды. Кеңестік республикалардың 1918-1924 жылдары марапатталған барлық ордендері бүкілодақтық орденге теңестірілді. Орденнің мәртебесі КСРО ОАК төралқасының 1932 жылғы 11 қаңтардағы қаулысымен бекітілді (1943 жылғы 19 маусымда және 1947 жылғы 16 желтоқсанда бұл қаулыға КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының жарлықтарымен өзгертулер мен толықтырулар енгізілді). Орден мәртебесінің соңғы редакциясы КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының 1980 жылғы 28 наурыздағы жарлығымен бекітілген. Қызыл Ту орденімен марапатталған әскери бөлімдер Қызыл Ту деп аталды. Азаматтық мекемелер мен ұйымдардың атауларында «Қызыл Ту» ордені деген жазу жазылған. [[Ресей Армия, Әуе және флотқа көмек көрсету жөніндегі ерікті қоғам|АӘФКЕҚ]] азаматтық ұйымға жатты. Алайда, Баранов атындағы Азаматтық әуе флотының Батайск бірінші Қызыл Ту орденді мектебі мен Ленин комсомолы атындағы Рига Қызыл Ту орденді азаматтық авиация инженерлері институтының атауларында «Қызыл Ту» деген сөз болған. == Орден тарихы == 1917 жылғы 17 (30) желтоқсандағы барлық әскери қызметкерлердің құқықтарын теңестіру туралы жарлықпен Ресей империясының барлық ордендері мен басқа да айырым белгілері жойылды. Ордендердің орнына жеке сағаттар, темекі қораптары, қылыштар, тапаншалар, револьверлер және т.б. берілді. Алғашқы ресми кеңестік мемлекеттік марапат РКФСР Әскери және теңіз істері халық комиссариаты алқасының мүшесі [[Николай Ильич Подвойский|Н. И. Подвойскийдің]] бастамасымен 1918 жылы 3 тамызда енгізілген «Құрметті революциялық Қызыл Ту» болды. Марапат ЖШҚӘ ерекше көзге түскен бөлімшелеріне берілетін ту болды. 1918 жылы 13 тамызда Н. И. Подвойский телеграммда [[Яков Михайлович Свердлов|Я. М. Свердловқа]] Қызыл Әскерге жеке айырым белгілерді жасауды ұсынды. 1918 жылы 2 қыркүйекте БОАК мәжілісінде Я. М.Свердловтың бастамасымен жеке марапат белгілерінің жобасын әзірлейтін комиссия құрып, оны [[Авель Сафронович Енукидзе|А. С. Енукидзе]] басқаратын болды. Комиссия екі нұсқаны ұсынды: «Қызыл Ту» ордені және «Қызыл Қалампыр» ордені. 1918 жылы 14 қыркүйекте комиссияның ұсыныстары БОАК отырысында қаралып, онда «Қызыл Ту» деп аталатын нұсқа таңдалды. 1918 жылы 16 қыркүйекте «Айрықша белгілер туралы» жарлыққа қол қойылып, онда «Қызыл Ту» ордені түпкілікті қабылданды. Орден жобасының нобайын жасау суретші [[Василий Иванович Денисов|В. И. Денисовке]] тапсырылды, алайда оның дертіне байланысты Қызыл Ту орденінің сызбасын жасау бойынша іс жүзінде барлық жұмысты оның ұлы Владимир (ол да суретші) атқаруға тура келді. Бір айдан аз уақыт ішінде В. В. Денисов жаңа орден белгісі суреттерінің алты нұсқасын дайындады. Олардың бірін БОАК Комиссиясы жауынгерлік айырым белгілердің мәнін дәл көрсетеді деп таныды. Онда мыналар бейнеленген: жазылып қойылған Қызыл Ту, бесбұрышты қызыл жұлдыз, соқа түрені, балға, ұштық, айқастырылған орақ пен балға, емен жапырақтарынан жасалған шір болды. Қызыл туда {{comment|«Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!»|«Пролетарии всех стран, соединяйтесь!»}} деген ұран жазылды. Орденнің төменгі жағында қызыл таспада {{comment|«Р. К. Ф. С. Р.»|«Р. С. Ф. С. Р.»}} әріптері орналасты. 1918 жылы 4 қазанда «Қызыл Ту» ордені суретінің бұл нұсқасын марапаттау комитеті мүшелерінің пікірлері негізінде автор жасаған аздаған түзетулерімен БОАК төралқасы бекітті. Жауынгерлік Қызыл Ту ордені деп те аталды. Орденді тағу, таспаның түсі және оны марапаттау тағанында орналастыру ережелері КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының «КСРО ордендері мен медалдарына арналған таспалардың үлгілері мен сипаттамаларын және ордендерді, медалдарды, орден таспаларын тағу ережесін бекіту туралы» 1943 жылғы 19 маусымдағы жарғымен бекітілді. == Орден мәртебесі == 1918 жылы 16 қыркүйекте Қызыл Ту орденінің алғашқы жарғысы қабылданды. Онда былай делінген: <blockquote> # Айрықшалау белгісі тікелей жауынгерлік іс-қимыл кезінде ерекше ерлік пен батылдық көрсеткен РКФСР барлық азаматтарына беріледі. # Айрықшалау белгісі – үшбұрыш түрінде жазылып қойылған, оралған немесе қысқартылған Қызыл Тудың суреті бар Қызыл Ту ордені белгіленеді. # Қызыл Ту орденімен бірге РКФСР азаматтарына арнайы куәлік беріледі, оның мәтіні мынадай болуы керек: «Жұмысшылар, шаруалар, казактар ​​және Қызыл Әскер депутаттары Кеңестерінің Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитеті азаматтың (осындай) жауға қарсы айқасып (осындайда және мынадай жағдайларда), социалистік Отаны алдында борышын өтегені үшін оған Қызыл Ту ордені белгісі - Дүниежүзілік социалистік Революцияның нышаны құрметпен беріледі. Қызыл Ту ордені белгісін азамат (осындай) кеудесінде тағуға құқылы. # Бекіту және марапаттау құқығы Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитетіне ғана тиесілі. # Марапаттарды тапсыру құқығын Қызыл Әскердегі, Флоттағы және ерікті жасақтардағы жекелеген бөлімдерінің барлық қолбасшылары мен комиссарлары пайдаланады». </blockquote> Марапаттың берілген ерліктері туралы егжей-тегжейлердің жоқтығы бұл кеңестік жалғыз орден болғанымен түсіндіріледі. Бұл туралы марапатталғандарға берілген «Қызыл Ту ордені дегеніміз не және оны кім тағады?» деген арнайы парақшада да айтылды: <blockquote> «Қызыл Ту ордені — Жұмысшылар, Шаруалар, Қызыл Әскер және Казак депутаттары Кеңестерінің Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитеті революция жауынгеріне ерлігі, революция мен жұмысшы-шаруа үкіметіне шексіз берілгені үшін беретін жалғыз марапат». </blockquote> 1944-1956 жылдар аралығында жаңа заң күшінде болды, оған сәйкес бұл орден ЖШҚӘ (Кеңес Армиясы) мансаптық әскери қызметкерлеріне қызмет өтілі үшін: 20 және 30 жыл еңбек өтілі үшін берілді. == Орденді кию тәртібі мен тәсілі == Қызыл Ту ордені [[Ленин ордені]] мен [[Қазан төңкерісі ордені|Қазан Төңкерісі орденінен]] кейін (егер бар болса) кеуденің сол жағына тағылды. Ол сұққышпен немесе салпыншақпен бекітіледі. == Иегерлері == === Алғашқы иегерлері === * Қызыл Ту орденінің алғашқы иегері болып азамат соғысының батыры [[Василий Константинович Блюхер|Василий Блюхер]] болды. БОАК 1918 жылғы 28 қыркүйектегі марапат парақшасында былай делінген: <blockquote> Бұрынғы Сормово жұмысшысы, Челябі революциялық комитетінің төрағасы болған ол өзінің қарамағындағы бірнеше әр түрлі қызыл әскер мен партизан жасақтарын біріктіріп, ақ гвардияшылармен кескілескен шайқастарды Орал бойымен бір жарым мың шақырымға аңызға айналған марш жасады. </blockquote> * Екінші болып — Қазан қаласын алу кезінде ерекше көзге түскен БОАК 1-социалистік жұмысшы-шаруа жасағының командирі [[Василий Лукич Панюшкин|Василий Панюшкинге]] берілді. * Нөмірі 3 орденімен [[Филипп Кузьмич Миронов|Филипп Миронов]] (партиялық бүркеншік аты — ''Кузьмич'') марапатталды. * Төртінші орден 1919 жылы 10 наурызда [[Ян Фрицевич Фабрициус|Ян Фабрициусқа]] берілді. * Бесінші орден 1-атты әскердің эскадрилья командирі Сергей Иванович Антоновқа берілді. Орден Ростов облысы, Каменск-Шахтинск қаласындағы Каменск өлкетану мұражайында сақтаулы. Қызыл Ту орденімен марапатталған алғашқы адамдардың бірі [[Нестор Иванович Махно|Нестор Махно]] екені бірнеше рет жарияланса да, оның марапатын растайтын ресми құжаттар жоқ. Алғашқы екі мәрте иегерлерінің бірі [[Гая Дмитриевич Гай]], марапаттау туралы құжаттар бар. * 1928 жылы 23 ақпанда «Пролетариаттың сансыз жауларына қарсы қаһармандық күресі тарихына даңқты беттер жазған жұмысшы-шаруа Қызыл Әскерінің он жылдығына орай...» КСРО ОАК Азамат соғысы кезінде ерекше ерлік көрсеткендердің ерен қызметін мойындау қажет деп шешті. Осы жарлық бойынша алғаш рет орденмен барлығы 32 әйел марапатталды. === Орденмен бірнеше рет марапатталғандар === Қызыл Ту ордені мемлекеттегі жалғыз орден болды, ал азамат соғысы жалғасып жатты. Сондықтан, 1920 жылы 19 мамырда БОАК бұл орденімен тағы да (содан кейін бірнеше рет) марапаттау туралы шешім қабылдады. Орденді алғаш алғандардың көпшілігі бірнеше рет марапатталған. Осылайша, [[Василий Константинович Блюхер|Василий Блюхер]] бұл марапатпен бес рет, [[Ян Фрицевич Фабрициус|Ян Фабрициус]] төрт рет иеленді, ал [[Семен Михайлович Буденный|Семен Будённый]] қызмет еткен жылдары алты рет орденмен марапатталған. Азамат соғысындағы ерліктері үшін барлығы 285 адам орденді екі рет алса, үш рет — 31 адам, төрт рет — 4 адам орден алды. Блюхер мен Фабрициустан басқа төрт орденді қызыл қолбасшылар [[Степан Сергеевич Востецов|С. С. Востецов]] пен [[Иван Федорович Федько|И. Ф. Федько]] алды. Бұл орденмен 1944 жылдан 1958 жылға дейінгі аралықта еңбек өтілі үшін орденді иеленгендердің өте көп бөлігі бірнеше рет марапатталды. Көпшілігі оны екі рет: алдымен 20, содан кейін 30 жыл мінсіз қызметі үшін алды. Дәл осындай жолмен, мысалы, [[Иосиф Виссарионович Сталин|Иосиф Сталин]] өзінің үшінші Қызыл Ту орденін алды. 1944 жылы 3 қарашада Кеңес Одағының Маршалдары [[Климент Ефремович Ворошилов|К. Е. Ворошилов]] пен Буденный Қызыл Ту орденінің бес рет иегері атанды, бірақ бұл шектеу болмады. Орденмен алты рет 61 адам, бес рет — 350-ден астам адам марапатталды. Жетінші Қызыл Ту орденімен 1967 жылы 31 қазанда авиация генерал-лейтенанты [[Михаил Иванович Бурцев|М. И. Бурцев]] марапатталды. Сондай-ақ жеті орденмен авиацияның маршалдары [[Иван Никитович Кожедуб|И. Н. Кожедуб]] пен [[Иван Иванович Пстыго|И. И. Пстыго]], генерал-полковник [[Павел Иванович Зырянов|П. И. Зырянов]], авиация генерал-полковнигі [[Сергей Дмитриевич Горелов|Горелов С. Д.]], танк әскерлерінің генерал-полковнигі [[Константин Григорьевич Кожанов|К. Г. Кожанов]], генерал-лейтенант [[Михаил Александрович Еншин|М. А. Еншин]], авиация генерал-лейтенанттары [[Василий Федорович Голубев|В. Ф. Голубев]] пен [[Борис Дмитриевич Мелехин|Б. Д. Мелехин]], генерал-майорлар [[Николай Павлович Петров|Н. П. Петров]] және [[Борис Янович Черепанов|Б. Я. Черепанов]], авиация генерал-майоры [[Павел Филиппович Заварухин|П. Ф. Заварухин]]. Әуе маршалы, Кеңес Одағының Батыры Иван Иванович Пстыгоның Қызыл Ту орденімен рекордтық саны — сегіз рет марапатталғаны жиі айтылады. Дегенімен де, ол сегізінші Қызыл Ту орденін КСРО ыдырағаннан кейін Сажи Умалатованың қолынан алды. Ауған соғысы кезінде (1979-1989) бұл орденмен екі рет 14 адам ғана марапатталған. == Орденнің сипаттамасы == Орденнің ортасында ақ эмальмен қапталған дөңгелек белгі орналасқан, онда алтын алқагүлмен жиектелген алтын балға мен орақ бейнеленген. Дөңгелек белгінің астында төңкерілген қызыл жұлдыздың үш сәулесі бейнеленген, оның астында балға, [[Соқа|соқа]], ұштық айқышталып, «Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!» деген жазуы жазылған қызыл ту бар. Орден сыртында алтын алқагүлмен шырмалған, оған «КСРО» деген жазуы бар қызыл таспа орналасқан. Қызыл Ту ордені күмістен жасалған. Орденнің биіктігі — 40 мм, ені — 36,3 мм. Алғашқы нұсқаларда Қызыл Ту ордені табақшаға қойылған қызыл бантта тағылды. Кейінірек дөңгелек белгіге бесбұрышты таған қосылып, ортасында жалпақ ақ жолақ және жиектері қысқа ақ жолақтармен қызыл жібек қатқыл таспамен қапталған. == Қосымша деректер == * Қалқаншада «5» саны бар Қызыл Ту орденімен алғаш рет КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының 1944 жылғы 3 қарашадағы Жарлығына сәйкес марапатталды. «5» саны бар орденінің №1 белгісімен Кеңес Одағы маршалы [[Климент Ефремович Ворошилов|К. Е. Ворошиловқа]], ал №2 белгісімен — Кеңес Одағы маршалы [[Семен Михайлович Буденный|С. М. Будённый]] марапатталды. Бұл марапаттар 1943 жылғы 19 маусымдағы Жарлықтан кейін болды, сондықтан «5» саны және одан жоғары саны бар штифті нұсқалары ешқашан болған емес. * Алты Қызыл Ту орденімен 61 адам марапатталды: Кеңес Одағының маршалдары Ворошилов, Буденный С. М. және [[Константин Константинович Рокоссовский|Рокоссовский К. К.]], армия генералдары [[Андрей Лаврентьевич Гетман|Гетман А. Л.]], [[Иван Григорьевич Павловский|Павловский И. Г.]], [[Алексей Иванович Радзиевский|Радзиевский А. И.]], авиация маршалдары [[Иван Иванович Борзов|Борзов И. И.]] және [[Александр Иванович Колдунов|Колдунов А. И.]], байланыс әскерлері маршалы [[Алексей Иванович Леонов|Леонов А. И.]], авиация генерал-полковнигі [[Иван Дмитриевич Подгорный|Подгорный И. Д.]] және [[Павел Федорович Шевелев|Шевелев П. Ф.]], генерал-майор [[Александр Михайлович Коротков|Коротков А. М.]], авиация генерал-майорлары [[Яков Захарович Слепенков|Слепенков Я. З.]] және [[Павел Яковлевич Головачев|Головачев П. Я.]] және т.б. * Жеті орденмен 12 адам, оның ішінде 9 ұшқыш, 2 танкшы және 1 шекарашы (10 генерал және 2 [[Әскер түрлерінің маршалы|әуе маршалы]]) марапатталды. Оның бесеуі [[Кеңес Одағының Батыры]]. * Орден 2008 жылғы 23 ақпанда РФКП ОК төралқасының және Кеңес Одағы офицерлерінің Орталық Кеңесінің қаулыларымен бекітілген «Кеңестік Қарулы Күштеріне 90 жыл» мерекелік медаліне негіз болды. == Одақтас республикалардың ордендері == == Галереясы == <gallery> Сурет:Orden Krasnogo Znameni RSFSR 1918.jpg Сурет:Василий Блюхер.jpg Сурет:Order of Red Banner.png Сурет:USSR, Naval 1935 redban.svg </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:КСРО ордендері]] [[Санат:Қызыл Ту орденінің иегерлері]] sqhrwe8xh5sm0z3fi2rac48w8jzhno8 3479934 3479930 2025-06-14T11:13:43Z Орел Карл 81620 /* Одақтас республикалардың ордендері */ 3479934 wikitext text/x-wiki {{Жүлде | атауы = Қызыл Ту ордені | суреті = [[Сурет:SU Order of the Red Banner ribbon.svg|left|100px]] [[Сурет:Order of the Red Banner.png|right|110px]] | сурет атауы = | фон түсі = | шынайы атауы = {{lang-ru|Орден Крaсного Знамени}} | мемлекет = {{USSR}} | түрі = | үшін марапатталады = Социалистік Отанды қорғауда көрсеткен ерекше ерлігі, жанқиярлығы мен батылдығы | жағдайы = берілмейді | негіздеуші = | негізделді = [[16 қыркүйек]] [[1918 жыл|1918]] | алғашқы иегері = [[30 қыркүйек]] [[1918 жыл|1918]] | соңғы иегері = [[24 желтоқсан]] [[1991 жыл|1991]] | барынша ұсынылған = 581 300 | жоғары марапаты = [[Қазан төңкерісі ордені]] | төменгі марапаты = I дәрежелі [[Суворов ордені]] | сайты = | Commons = Order of the Red Banner (Soviet Union) }} '''Қызыл Ту ордені''' ({{lang-ru|Орден Крaсного Знамени}}) – КСРО жоғарғы ордендерінің бірі. Бірінші кеңестік орден. Ол социалистік Отанды қорғауда көрсеткен ерекше ерлікті, жанқиярлық пен батылдықты марапаттау үшін құрылған. Қызыл Ту орденімен әскери бөлімдер, әскери кемелер, мемлекеттік және қоғамдық ұйымдар да марапатталды. 1930 жылы [[Ленин ордені]] бекітілгенге дейін Қызыл Ту ордені Кеңес Одағының ең жоғарғы ордені болды. Орден 1918 жылы 16 қыркүйекте [[Ресейдегі азамат соғысы|Азамат соғысы]] кезінде [[Бүкілресейлік орталық атқару комитеті|БОАК]] қаулысымен бекітілген РКФСР Қызыл Ту орденінің белгісіне негізделді. Бастапқы атауы — «Қызыл Ту» ордені. Азамат соғысы кезінде басқа одақтас республикаларда да осындай ордендер құрылды. 1924 жылы 1 тамызда Бүкілодақтық «Қызыл Ту» ордені бекітілді, оның сыртқы айырмашылығы алқагүлдің төменгі жағындағы таспада «РКФСР» орнына «КСРО» деген жазуы болды. Кеңестік республикалардың 1918-1924 жылдары марапатталған барлық ордендері бүкілодақтық орденге теңестірілді. Орденнің мәртебесі КСРО ОАК төралқасының 1932 жылғы 11 қаңтардағы қаулысымен бекітілді (1943 жылғы 19 маусымда және 1947 жылғы 16 желтоқсанда бұл қаулыға КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының жарлықтарымен өзгертулер мен толықтырулар енгізілді). Орден мәртебесінің соңғы редакциясы КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының 1980 жылғы 28 наурыздағы жарлығымен бекітілген. Қызыл Ту орденімен марапатталған әскери бөлімдер Қызыл Ту деп аталды. Азаматтық мекемелер мен ұйымдардың атауларында «Қызыл Ту» ордені деген жазу жазылған. [[Ресей Армия, Әуе және флотқа көмек көрсету жөніндегі ерікті қоғам|АӘФКЕҚ]] азаматтық ұйымға жатты. Алайда, Баранов атындағы Азаматтық әуе флотының Батайск бірінші Қызыл Ту орденді мектебі мен Ленин комсомолы атындағы Рига Қызыл Ту орденді азаматтық авиация инженерлері институтының атауларында «Қызыл Ту» деген сөз болған. == Орден тарихы == 1917 жылғы 17 (30) желтоқсандағы барлық әскери қызметкерлердің құқықтарын теңестіру туралы жарлықпен Ресей империясының барлық ордендері мен басқа да айырым белгілері жойылды. Ордендердің орнына жеке сағаттар, темекі қораптары, қылыштар, тапаншалар, револьверлер және т.б. берілді. Алғашқы ресми кеңестік мемлекеттік марапат РКФСР Әскери және теңіз істері халық комиссариаты алқасының мүшесі [[Николай Ильич Подвойский|Н. И. Подвойскийдің]] бастамасымен 1918 жылы 3 тамызда енгізілген «Құрметті революциялық Қызыл Ту» болды. Марапат ЖШҚӘ ерекше көзге түскен бөлімшелеріне берілетін ту болды. 1918 жылы 13 тамызда Н. И. Подвойский телеграммда [[Яков Михайлович Свердлов|Я. М. Свердловқа]] Қызыл Әскерге жеке айырым белгілерді жасауды ұсынды. 1918 жылы 2 қыркүйекте БОАК мәжілісінде Я. М.Свердловтың бастамасымен жеке марапат белгілерінің жобасын әзірлейтін комиссия құрып, оны [[Авель Сафронович Енукидзе|А. С. Енукидзе]] басқаратын болды. Комиссия екі нұсқаны ұсынды: «Қызыл Ту» ордені және «Қызыл Қалампыр» ордені. 1918 жылы 14 қыркүйекте комиссияның ұсыныстары БОАК отырысында қаралып, онда «Қызыл Ту» деп аталатын нұсқа таңдалды. 1918 жылы 16 қыркүйекте «Айрықша белгілер туралы» жарлыққа қол қойылып, онда «Қызыл Ту» ордені түпкілікті қабылданды. Орден жобасының нобайын жасау суретші [[Василий Иванович Денисов|В. И. Денисовке]] тапсырылды, алайда оның дертіне байланысты Қызыл Ту орденінің сызбасын жасау бойынша іс жүзінде барлық жұмысты оның ұлы Владимир (ол да суретші) атқаруға тура келді. Бір айдан аз уақыт ішінде В. В. Денисов жаңа орден белгісі суреттерінің алты нұсқасын дайындады. Олардың бірін БОАК Комиссиясы жауынгерлік айырым белгілердің мәнін дәл көрсетеді деп таныды. Онда мыналар бейнеленген: жазылып қойылған Қызыл Ту, бесбұрышты қызыл жұлдыз, соқа түрені, балға, ұштық, айқастырылған орақ пен балға, емен жапырақтарынан жасалған шір болды. Қызыл туда {{comment|«Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!»|«Пролетарии всех стран, соединяйтесь!»}} деген ұран жазылды. Орденнің төменгі жағында қызыл таспада {{comment|«Р. К. Ф. С. Р.»|«Р. С. Ф. С. Р.»}} әріптері орналасты. 1918 жылы 4 қазанда «Қызыл Ту» ордені суретінің бұл нұсқасын марапаттау комитеті мүшелерінің пікірлері негізінде автор жасаған аздаған түзетулерімен БОАК төралқасы бекітті. Жауынгерлік Қызыл Ту ордені деп те аталды. Орденді тағу, таспаның түсі және оны марапаттау тағанында орналастыру ережелері КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының «КСРО ордендері мен медалдарына арналған таспалардың үлгілері мен сипаттамаларын және ордендерді, медалдарды, орден таспаларын тағу ережесін бекіту туралы» 1943 жылғы 19 маусымдағы жарғымен бекітілді. == Орден мәртебесі == 1918 жылы 16 қыркүйекте Қызыл Ту орденінің алғашқы жарғысы қабылданды. Онда былай делінген: <blockquote> # Айрықшалау белгісі тікелей жауынгерлік іс-қимыл кезінде ерекше ерлік пен батылдық көрсеткен РКФСР барлық азаматтарына беріледі. # Айрықшалау белгісі – үшбұрыш түрінде жазылып қойылған, оралған немесе қысқартылған Қызыл Тудың суреті бар Қызыл Ту ордені белгіленеді. # Қызыл Ту орденімен бірге РКФСР азаматтарына арнайы куәлік беріледі, оның мәтіні мынадай болуы керек: «Жұмысшылар, шаруалар, казактар ​​және Қызыл Әскер депутаттары Кеңестерінің Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитеті азаматтың (осындай) жауға қарсы айқасып (осындайда және мынадай жағдайларда), социалистік Отаны алдында борышын өтегені үшін оған Қызыл Ту ордені белгісі - Дүниежүзілік социалистік Революцияның нышаны құрметпен беріледі. Қызыл Ту ордені белгісін азамат (осындай) кеудесінде тағуға құқылы. # Бекіту және марапаттау құқығы Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитетіне ғана тиесілі. # Марапаттарды тапсыру құқығын Қызыл Әскердегі, Флоттағы және ерікті жасақтардағы жекелеген бөлімдерінің барлық қолбасшылары мен комиссарлары пайдаланады». </blockquote> Марапаттың берілген ерліктері туралы егжей-тегжейлердің жоқтығы бұл кеңестік жалғыз орден болғанымен түсіндіріледі. Бұл туралы марапатталғандарға берілген «Қызыл Ту ордені дегеніміз не және оны кім тағады?» деген арнайы парақшада да айтылды: <blockquote> «Қызыл Ту ордені — Жұмысшылар, Шаруалар, Қызыл Әскер және Казак депутаттары Кеңестерінің Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитеті революция жауынгеріне ерлігі, революция мен жұмысшы-шаруа үкіметіне шексіз берілгені үшін беретін жалғыз марапат». </blockquote> 1944-1956 жылдар аралығында жаңа заң күшінде болды, оған сәйкес бұл орден ЖШҚӘ (Кеңес Армиясы) мансаптық әскери қызметкерлеріне қызмет өтілі үшін: 20 және 30 жыл еңбек өтілі үшін берілді. == Орденді кию тәртібі мен тәсілі == Қызыл Ту ордені [[Ленин ордені]] мен [[Қазан төңкерісі ордені|Қазан Төңкерісі орденінен]] кейін (егер бар болса) кеуденің сол жағына тағылды. Ол сұққышпен немесе салпыншақпен бекітіледі. == Иегерлері == === Алғашқы иегерлері === * Қызыл Ту орденінің алғашқы иегері болып азамат соғысының батыры [[Василий Константинович Блюхер|Василий Блюхер]] болды. БОАК 1918 жылғы 28 қыркүйектегі марапат парақшасында былай делінген: <blockquote> Бұрынғы Сормово жұмысшысы, Челябі революциялық комитетінің төрағасы болған ол өзінің қарамағындағы бірнеше әр түрлі қызыл әскер мен партизан жасақтарын біріктіріп, ақ гвардияшылармен кескілескен шайқастарды Орал бойымен бір жарым мың шақырымға аңызға айналған марш жасады. </blockquote> * Екінші болып — Қазан қаласын алу кезінде ерекше көзге түскен БОАК 1-социалистік жұмысшы-шаруа жасағының командирі [[Василий Лукич Панюшкин|Василий Панюшкинге]] берілді. * Нөмірі 3 орденімен [[Филипп Кузьмич Миронов|Филипп Миронов]] (партиялық бүркеншік аты — ''Кузьмич'') марапатталды. * Төртінші орден 1919 жылы 10 наурызда [[Ян Фрицевич Фабрициус|Ян Фабрициусқа]] берілді. * Бесінші орден 1-атты әскердің эскадрилья командирі Сергей Иванович Антоновқа берілді. Орден Ростов облысы, Каменск-Шахтинск қаласындағы Каменск өлкетану мұражайында сақтаулы. Қызыл Ту орденімен марапатталған алғашқы адамдардың бірі [[Нестор Иванович Махно|Нестор Махно]] екені бірнеше рет жарияланса да, оның марапатын растайтын ресми құжаттар жоқ. Алғашқы екі мәрте иегерлерінің бірі [[Гая Дмитриевич Гай]], марапаттау туралы құжаттар бар. * 1928 жылы 23 ақпанда «Пролетариаттың сансыз жауларына қарсы қаһармандық күресі тарихына даңқты беттер жазған жұмысшы-шаруа Қызыл Әскерінің он жылдығына орай...» КСРО ОАК Азамат соғысы кезінде ерекше ерлік көрсеткендердің ерен қызметін мойындау қажет деп шешті. Осы жарлық бойынша алғаш рет орденмен барлығы 32 әйел марапатталды. === Орденмен бірнеше рет марапатталғандар === Қызыл Ту ордені мемлекеттегі жалғыз орден болды, ал азамат соғысы жалғасып жатты. Сондықтан, 1920 жылы 19 мамырда БОАК бұл орденімен тағы да (содан кейін бірнеше рет) марапаттау туралы шешім қабылдады. Орденді алғаш алғандардың көпшілігі бірнеше рет марапатталған. Осылайша, [[Василий Константинович Блюхер|Василий Блюхер]] бұл марапатпен бес рет, [[Ян Фрицевич Фабрициус|Ян Фабрициус]] төрт рет иеленді, ал [[Семен Михайлович Буденный|Семен Будённый]] қызмет еткен жылдары алты рет орденмен марапатталған. Азамат соғысындағы ерліктері үшін барлығы 285 адам орденді екі рет алса, үш рет — 31 адам, төрт рет — 4 адам орден алды. Блюхер мен Фабрициустан басқа төрт орденді қызыл қолбасшылар [[Степан Сергеевич Востецов|С. С. Востецов]] пен [[Иван Федорович Федько|И. Ф. Федько]] алды. Бұл орденмен 1944 жылдан 1958 жылға дейінгі аралықта еңбек өтілі үшін орденді иеленгендердің өте көп бөлігі бірнеше рет марапатталды. Көпшілігі оны екі рет: алдымен 20, содан кейін 30 жыл мінсіз қызметі үшін алды. Дәл осындай жолмен, мысалы, [[Иосиф Виссарионович Сталин|Иосиф Сталин]] өзінің үшінші Қызыл Ту орденін алды. 1944 жылы 3 қарашада Кеңес Одағының Маршалдары [[Климент Ефремович Ворошилов|К. Е. Ворошилов]] пен Буденный Қызыл Ту орденінің бес рет иегері атанды, бірақ бұл шектеу болмады. Орденмен алты рет 61 адам, бес рет — 350-ден астам адам марапатталды. Жетінші Қызыл Ту орденімен 1967 жылы 31 қазанда авиация генерал-лейтенанты [[Михаил Иванович Бурцев|М. И. Бурцев]] марапатталды. Сондай-ақ жеті орденмен авиацияның маршалдары [[Иван Никитович Кожедуб|И. Н. Кожедуб]] пен [[Иван Иванович Пстыго|И. И. Пстыго]], генерал-полковник [[Павел Иванович Зырянов|П. И. Зырянов]], авиация генерал-полковнигі [[Сергей Дмитриевич Горелов|Горелов С. Д.]], танк әскерлерінің генерал-полковнигі [[Константин Григорьевич Кожанов|К. Г. Кожанов]], генерал-лейтенант [[Михаил Александрович Еншин|М. А. Еншин]], авиация генерал-лейтенанттары [[Василий Федорович Голубев|В. Ф. Голубев]] пен [[Борис Дмитриевич Мелехин|Б. Д. Мелехин]], генерал-майорлар [[Николай Павлович Петров|Н. П. Петров]] және [[Борис Янович Черепанов|Б. Я. Черепанов]], авиация генерал-майоры [[Павел Филиппович Заварухин|П. Ф. Заварухин]]. Әуе маршалы, Кеңес Одағының Батыры Иван Иванович Пстыгоның Қызыл Ту орденімен рекордтық саны — сегіз рет марапатталғаны жиі айтылады. Дегенімен де, ол сегізінші Қызыл Ту орденін КСРО ыдырағаннан кейін Сажи Умалатованың қолынан алды. Ауған соғысы кезінде (1979-1989) бұл орденмен екі рет 14 адам ғана марапатталған. == Орденнің сипаттамасы == Орденнің ортасында ақ эмальмен қапталған дөңгелек белгі орналасқан, онда алтын алқагүлмен жиектелген алтын балға мен орақ бейнеленген. Дөңгелек белгінің астында төңкерілген қызыл жұлдыздың үш сәулесі бейнеленген, оның астында балға, [[Соқа|соқа]], ұштық айқышталып, «Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!» деген жазуы жазылған қызыл ту бар. Орден сыртында алтын алқагүлмен шырмалған, оған «КСРО» деген жазуы бар қызыл таспа орналасқан. Қызыл Ту ордені күмістен жасалған. Орденнің биіктігі — 40 мм, ені — 36,3 мм. Алғашқы нұсқаларда Қызыл Ту ордені табақшаға қойылған қызыл бантта тағылды. Кейінірек дөңгелек белгіге бесбұрышты таған қосылып, ортасында жалпақ ақ жолақ және жиектері қысқа ақ жолақтармен қызыл жібек қатқыл таспамен қапталған. == Қосымша деректер == * Қалқаншада «5» саны бар Қызыл Ту орденімен алғаш рет КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының 1944 жылғы 3 қарашадағы Жарлығына сәйкес марапатталды. «5» саны бар орденінің №1 белгісімен Кеңес Одағы маршалы [[Климент Ефремович Ворошилов|К. Е. Ворошиловқа]], ал №2 белгісімен — Кеңес Одағы маршалы [[Семен Михайлович Буденный|С. М. Будённый]] марапатталды. Бұл марапаттар 1943 жылғы 19 маусымдағы Жарлықтан кейін болды, сондықтан «5» саны және одан жоғары саны бар штифті нұсқалары ешқашан болған емес. * Алты Қызыл Ту орденімен 61 адам марапатталды: Кеңес Одағының маршалдары Ворошилов, Буденный С. М. және [[Константин Константинович Рокоссовский|Рокоссовский К. К.]], армия генералдары [[Андрей Лаврентьевич Гетман|Гетман А. Л.]], [[Иван Григорьевич Павловский|Павловский И. Г.]], [[Алексей Иванович Радзиевский|Радзиевский А. И.]], авиация маршалдары [[Иван Иванович Борзов|Борзов И. И.]] және [[Александр Иванович Колдунов|Колдунов А. И.]], байланыс әскерлері маршалы [[Алексей Иванович Леонов|Леонов А. И.]], авиация генерал-полковнигі [[Иван Дмитриевич Подгорный|Подгорный И. Д.]] және [[Павел Федорович Шевелев|Шевелев П. Ф.]], генерал-майор [[Александр Михайлович Коротков|Коротков А. М.]], авиация генерал-майорлары [[Яков Захарович Слепенков|Слепенков Я. З.]] және [[Павел Яковлевич Головачев|Головачев П. Я.]] және т.б. * Жеті орденмен 12 адам, оның ішінде 9 ұшқыш, 2 танкшы және 1 шекарашы (10 генерал және 2 [[Әскер түрлерінің маршалы|әуе маршалы]]) марапатталды. Оның бесеуі [[Кеңес Одағының Батыры]]. * Орден 2008 жылғы 23 ақпанда РФКП ОК төралқасының және Кеңес Одағы офицерлерінің Орталық Кеңесінің қаулыларымен бекітілген «Кеңестік Қарулы Күштеріне 90 жыл» мерекелік медаліне негіз болды. == Одақтас республикалардың ордендері == {{main|Кеңестік республикалар ордендерінің тізімі}} РКФСР орденіне сырттай ұқсас бүкілодақтық орден енгізілгенге дейін одақтық республикаларда республикалық масштабтағы осындай атаулы ордендер болған: * '''[[Әзербайжан Кеңестік Социалистік Республикасы|Әзербайжан КСР]] «Қызыл Ту» ордені'''. 1920 жылы құрылды. Белгі РКФСР ұқсас орденін сырттай еске түсіреді (ортасында қызыл бесбұрышты жұлдыз, жоғарғы жағында қызыл тумен жартылай жабылған, оның астында - мылтық сүңгісі, балға және соқа). Алайда, қызыл жұлдызға қызыл жарты ай қосылып, ал туда «Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!» деген ұран әзербайжан тілінде араб әріпімен ұқсас жазумен көшірілді. Бұл орденнің жобасын Әзербайжан КСР әскери және теңіз істері халық комиссары штабының жедел жұмылдыру бөліміндегі әскери топографиялық бөлімшенің басшысы И. П. Векилов әзірлеген. Орденнің белгілерін күмістен баку зергерлері М. Тевосов, А. Тейтельман және т.б. жасады. Бұл орденнің бірінші иегері [[Михаил Григорьевич Ефремов|М. Г. Ефремов]] болды. Бұл орденмен барлығы 21 адам марапатталды. * * * * == Галереясы == <gallery> Сурет:Orden Krasnogo Znameni RSFSR 1918.jpg Сурет:Василий Блюхер.jpg Сурет:Order of Red Banner.png Сурет:USSR, Naval 1935 redban.svg </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:КСРО ордендері]] [[Санат:Қызыл Ту орденінің иегерлері]] 2o4gvphfgd8ydv4e6k5qiioawvsfylj 0 534091 3479790 3395525 2025-06-13T20:34:49Z Ziv 164355 ([[c:GR|GR]]) [[File:Valletta coa.svg]] → [[File:Insigne Valettae coronatum.svg]] → File replacement: update to new version ([[c:c:GR]]) 3479790 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = Қала |қазақша атауы = Валлетта |шынайы атауы = Belt Valletta |сурет = Valletta montage.jpg |жағдайы = Астана |ел = Мальта |елтаңба = Insigne Valettae coronatum.svg |ту = Flag of Valletta, Malta.svg |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg= 35|lat_min= 53|lat_sec=52 |lon_deg= 14|lon_min= 30|lon_sec=45 |CoordAddon = type:city |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = |аймақ картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = |аймағы = |кестедегі аймақ = |аудан түрі = |ауданы = |кестедегі аудан = |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = |басшының түрi = |басшысы = |құрылған уақыты = [[XVI ғасыр]]дың ортасы |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 80 га |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 56 |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = {{құлдырау}} 5719<ref>[http://nso.gov.mt/en/publicatons/Publications_by_Unit/Documents/C3_Population_and_Tourism_Statistics/Demographic_Review_2005_2012.pdf]</ref> |санақ жылы = 2012 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = +356 356 |пошта индексі = VLT |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = Valletta |сайты = http://www.cityofvalletta.org/ |сайт тілі = en }} '''Валлетта''' ({{lang-mt|Belt Valletta}}, {{lang-en|Valletta}}, {{lang-es|La Valeta}}) — Еуропадағы қала, Мальтаның астанасы. == Тарихы == 1566 жылы Мальтаны Османлы империясының шапқыншылығынан қаланы қорғау мақсатында салынған. 1565 жылы Османлы империясы Мальтаға шабуыл жасайды. Мальтаның “Ұлы магистр” Жан Паризот де ла Валет басшылығымен риттерлер жауға қарсы күресіп, жеңіске жетеді. 1566 жылы Валлета қаласының жобасы Жан Паризот де ла Валет атымен аталған “Ұлы магистр” қабылдайды. 1571 жылы “Ұлы магистр” Жан Паризот де ла Валет қайтыс болады, бірақ қала оның атымен аталады. 1600 жылы Валлета қаласының құрылысы аяқталады. == Бауырлаас қалалар == * {{ту|Италия}} [[Палермо]], Италия<ref>{{Cite web|lang=en|url=http://www.palermoworld.it/eng/palermo-and-valletta-together-for-2018-cultural-twinning-at-palazzo-asmundo/|title=Palermo and Valletta together for 2018. Cultural twinning at Palazzo Asmundo|website=Palermo World|date=2017-12-30|access-date=2022-03-30|archive-date=2020-04-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20200403051727/http://www.palermoworld.it/eng/palermo-and-valletta-together-for-2018-cultural-twinning-at-palazzo-asmundo/|deadlink=no}}</ref> * {{ту|Грекия}} [[Родос (қала)|Родос]], Грекия<ref>{{Cite web|lang=en-gb|url=http://www.rhodes2021.eu/v1/index.php/candidacy/why-rhodes|title=Why Rhodes for 2021|website=www.rhodes2021.eu|access-date=2022-03-30|archive-date=2022-03-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20220331033512/http://www.rhodes2021.eu/v1/index.php/candidacy/why-rhodes|deadlink=no}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * [http://www.cityofvalletta.org/cityofvalletta/home.aspx Жергілікті кеңес] * [https://web.archive.org/web/20110207154320/http://maltaattraction.com/ Тарихы] {{сыртқы сілтемелер}} {{Еуропа елордалары}} [[Санат:Мальта]] [[Санат:Еуропа елордалары]] cmufq7wz5mb1x86apnqbfs38bfwmsi6 0 537720 3479889 2315872 2025-06-14T05:52:28Z Ooligan 130605 Better photo/ foto/ image 3479889 wikitext text/x-wiki {{Кинематограф |есімі = Джанкарло Эспозито |шынайы есімі = Giancarlo Esposito |сурет = Giancarlo Esposito in 2025 (cropped).jpg |сурет ені = |сурет атауы = Джанкарло Эспозито, 2012 жыл |туған кездегі есімі = Алессандро Джузеппе Джанкарло Эспозито |туған күні = 26.04.1958 |туған жері = {{Туғанжері|Копенгаген|Копенгагенде}}, [[Дания]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |мамандығы = {{Актер|АҚШ}} |азаматтығы = {{USA}} |белсенді жылдары = |бағыты = |киностудия = |марапаттары = |imdb_id = 0002064 |сайты = }} '''Джанкарло Эспозито''' ({{lang-it|Giancarlo Esposito}}; туған [[26 сәуір]] [[1958 жыл]], [[Копенгаген]]) — американдық актёр, 2012 жылғы «Эмми» сыйлығының үміткері. Голливудтық "Даңқ саяжолында" атаулы жұлдызға ие. == Өмірбаяны == Джанкарло Эспозито 1958 жылы 26 сәуір күні [[Дания]] мемлекетіндегі [[Копенгаген]] қаласында дүниеге келген. Әкесі - [[Неаполь]]да туған ағаш ұстасы, ал анасы афроамерикандық опера әншісі. Бала шағын Данияда өткізген. Кейін Нью-Йорк штатындағы Элмсфордқа, ал одан Кливлендке көшті. 1964 жылы отбасы Нью-Йорктағы Манхэттенге баспанасын ауыстырды. Нью-Йорктағы Элизабет Сетон атындағы колледжте радио мен теледидар факультетін оқып бітірді. Джанкарло Эспозито 1980 жылы "Cat on a Hot Tin Roof" атты пьесаның афроамерикандық нұсқасында Купер рөлін ойнаған. Джанкарлоның кинодебюты 1979 жылы шыққан "Running" атты кинофилмінде болған. «The Cotton Club», «Maximum Overdrive», «Night on Earth», «King of New York» кинофильмдерінде екінші дәрежелі рөлдерді ойнаған. Әлемге көбінесе келесі сериалдардағы ойнаған рөлдерімен әйгілі: "Ghost Whisperer", "Bones", "Las Vegas", "CSI: Miami", "Chief Braga", "Kidnapped", "New Amsterdam", "Breaking Bad". Джанкарло Эспозито тағыда режиссёр және продюсер мансапымен әйгілі. Бейне ойындарды дауыстауымен айналасады. Мысалы "Payday 2" бейне ойынында "тіс дәрігер" кейіпкерін дауыстады. == Жеке өмірі == 1995 жылы Джой МакМанигалмен некеге тұрды. Кейін ерлі-зайыптылар ажырасып кеткен. Джанкарло Эспозитода 4 қызы бар. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == gzaobgtmxijfn662lyhb0yw5j2ler7g 3479890 3479889 2025-06-14T05:52:49Z Ooligan 130605 2025 3479890 wikitext text/x-wiki {{Кинематограф |есімі = Джанкарло Эспозито |шынайы есімі = Giancarlo Esposito |сурет = Giancarlo Esposito in 2025 (cropped).jpg |сурет ені = |сурет атауы = Джанкарло Эспозито, 2025 жыл |туған кездегі есімі = Алессандро Джузеппе Джанкарло Эспозито |туған күні = 26.04.1958 |туған жері = {{Туғанжері|Копенгаген|Копенгагенде}}, [[Дания]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |мамандығы = {{Актер|АҚШ}} |азаматтығы = {{USA}} |белсенді жылдары = |бағыты = |киностудия = |марапаттары = |imdb_id = 0002064 |сайты = }} '''Джанкарло Эспозито''' ({{lang-it|Giancarlo Esposito}}; туған [[26 сәуір]] [[1958 жыл]], [[Копенгаген]]) — американдық актёр, 2012 жылғы «Эмми» сыйлығының үміткері. Голливудтық "Даңқ саяжолында" атаулы жұлдызға ие. == Өмірбаяны == Джанкарло Эспозито 1958 жылы 26 сәуір күні [[Дания]] мемлекетіндегі [[Копенгаген]] қаласында дүниеге келген. Әкесі - [[Неаполь]]да туған ағаш ұстасы, ал анасы афроамерикандық опера әншісі. Бала шағын Данияда өткізген. Кейін Нью-Йорк штатындағы Элмсфордқа, ал одан Кливлендке көшті. 1964 жылы отбасы Нью-Йорктағы Манхэттенге баспанасын ауыстырды. Нью-Йорктағы Элизабет Сетон атындағы колледжте радио мен теледидар факультетін оқып бітірді. Джанкарло Эспозито 1980 жылы "Cat on a Hot Tin Roof" атты пьесаның афроамерикандық нұсқасында Купер рөлін ойнаған. Джанкарлоның кинодебюты 1979 жылы шыққан "Running" атты кинофилмінде болған. «The Cotton Club», «Maximum Overdrive», «Night on Earth», «King of New York» кинофильмдерінде екінші дәрежелі рөлдерді ойнаған. Әлемге көбінесе келесі сериалдардағы ойнаған рөлдерімен әйгілі: "Ghost Whisperer", "Bones", "Las Vegas", "CSI: Miami", "Chief Braga", "Kidnapped", "New Amsterdam", "Breaking Bad". Джанкарло Эспозито тағыда режиссёр және продюсер мансапымен әйгілі. Бейне ойындарды дауыстауымен айналасады. Мысалы "Payday 2" бейне ойынында "тіс дәрігер" кейіпкерін дауыстады. == Жеке өмірі == 1995 жылы Джой МакМанигалмен некеге тұрды. Кейін ерлі-зайыптылар ажырасып кеткен. Джанкарло Эспозитода 4 қызы бар. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == tdx1hmtdjb4jgcmmpgspliguw5rnaoo 0 547357 3479857 3479023 2025-06-14T04:47:39Z Sagzhan 29953 [[Уикипедия:Гаджеттер/Санат шебері|Санат шебері]]: [[Санат:Ордаежендіктер]] → [[Санат:Орда Ежен әулеті]] 3479857 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = монарх | Қазақша есімі = Қызыр хан | Шынайы есімі = | Суреті = | Атауы = | Сурет ені = | Елтаңба = | Елтаңба атауы = | Елтаңба ені = | Титулы = [[Алтын Орда]]ның 15-ші ханы | Лақап аты = | Ту = | Басқара бастады = 1360 | Басқаруын аяқтады = 1361 | Басқарған кезеңі = | Ізашары = [[Наурыз хан]] | Ізбасары = [[Темір Қожа хан]] | Тәж кигізу жорасы = | Биліктен бас тартуы = | Мұрагері = | Премьер = | Вице-президент = | Президент = | Монарх = | Губернатор = | Вице-губернатор = | Түсініктемелер = | Діні = [[Ислам]] | Туған күні = белгісіз | Туған жері = | Қайтыс болған күні = 1361 | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Династия = [[Орда Ежен хан]] | Туған кездегі есімі = | Әкесі = Сасы Бұқа | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = | Қызмет еткен жылдары = | Құрамында болды = | Әскер түрі = | Атағы = | Басқарды = | Шайқасы = | Ғылыми аясы = | Жұмыс істеген орны = | Партиясы = | Қызметі = | Мамандығы = | Білімі = | Ғылыми дәрежесі = | Марапаттары = | Қолтаңбасы = | Монограммасы = | Сайты = | Commons = }} '''Қызыр хан''' ([[1361]]) — Алтын Орданың 1360—1361 жылдары билік еткен ханы, Сасы Бұқаның ұлы. Құзыр хан Орда Ежен әулетінен шыққан тұңғыш алтынордалық хан болды. == Басқаруы == Ол Ақ Орданың тумасы. Құзыр, «Ескендір Анонимінде» Ақ Орда ханы Сасы Бұқаның ұлы деп көрсетілген. 1359 жыл ол өзін Гүлстанда хан деп жариялады. 1360 жылы Наурыз ханның иеліктеріне басып кіріп, орда ақсүйектерімен құпия келіссөздер жүргізе бастады. Нәтижесінде олар Наурызды Құзырға ұстап берді. Құзыр Наурыз ханды, оның әйелі Тайдұлу мен Наурыздың ордалық серіктерін қырып тастады. «Ескендір Анонимінің» хабарлауынша, Құзыр бір жылдай билік еткен. Русьтағы болып жатқан істерге Құзыр араласып отырды. Руське елші жіберіп, мәскеу кнәзі Дмитрий Ивановичты өзіне шақырған. Дмитриймен қоса, Құзырдың сарайында Андрей Константинович Суздальский інісімен, Константин Васильевич (ростов кнәзі) және Михаил Ярославский болған. Ұлан-ғайыр аумақты басқарған (оның дәлелі ол Гүлістан, Жаңа Сарайда, Хорезмде және Азақта теңге соқтырған). Хандықты басқаруда темірдей тәртіпке арқа сүйеген. Қанша шаралар жасаса да үлкен ұлы Темір Қожа ұйымдастырған сарай төңкерісі нәтижесінде қаза болды. {{Алтын Орда хандары}} [[Санат:Алтын Орда хандары]] [[Санат:Орда Ежен әулеті]] [[Санат:Өлтірілген монархтар]] rr38vhrwuabmihhy24pkspt2qbxneul 0 547370 3479861 2700284 2025-06-14T04:47:51Z Sagzhan 29953 [[Уикипедия:Гаджеттер/Санат шебері|Санат шебері]]: [[Санат:Ордаежендіктер]] → [[Санат:Орда Ежен әулеті]] 3479861 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = монарх | Қазақша есімі = Темір Қожа хан | Шынайы есімі = | Суреті = | Атауы = | Сурет ені = | Елтаңба = | Елтаңба атауы = | Елтаңба ені = | Титулы = [[Алтын Орда]]ның 16-шы ханы | Лақап аты = | Ту = | Басқара бастады = 1361 | Басқаруын аяқтады = 1361 | Басқарған кезеңі = | Ізашары = [[Құзыр хан]] | Ізбасары = [[Ордамәлік хан]] | Тәж кигізу жорасы = | Биліктен бас тартуы = | Мұрагері = | Премьер = | Вице-президент = | Президент = | Монарх = | Губернатор = | Вице-губернатор = | Түсініктемелер = | Діні = ислам | Туған күні = белгісіз | Туған жері = Қазақстан | Қайтыс болған күні = 1361 | Қайтыс болған жері = | Жерленді = Қазақстан | Династия = Ордаежендіктер | Туған кездегі есімі = | Әкесі = Құзыр хан | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = | Қызмет еткен жылдары = | Құрамында болды = | Әскер түрі = | Атағы = | Басқарды = | Шайқасы = | Ғылыми аясы = | Жұмыс істеген орны = | Партиясы = | Қызметі = | Мамандығы = | Білімі = | Ғылыми дәрежесі = | Марапаттары = | Қолтаңбасы = | Монограммасы = | Сайты = | Commons = }} '''Темір Қожа хан''' — 1361 жылы билік еткен [[Алтын Орда]] ханы. Темір-Қожа [[Жошы хан]]ның үлкен ұлы Орда Ежен әулетінің өкілі. Ол Құзыр ханның үлкен ұлы. Ол әкесіне қарсы қастандық ұйымдастырып, сарайда төңкеріс жасады. Соның нәтижесінде [[Құзыр хан]] мен оның кенже ұлы өлтірілді, ал Темір Қожа Алтын Орданың тағына отырды. Бар болғаны бес аптадай билік етті. Жаңа Сарайда өзінің атынан теңге соқтырып үлгерді. Ордалық ақсүйектер Темір Қожаның алғашқы билік күнінен бастап оған жау ретінде қарады. Осы жағдайды өз мүддесіне пайдаланған беклербек Мамай ханға қарсы шықты. Мамай хан тағына Абдаллахты (Өзбек ханның ұрпағы) отырғызды. Елде өзара қантөгіс басталды. Мамайға қарсы шығатындай күші болмағандықтан Темір Қожа Еділге қарай қашты, сол жерде өлтірілді. {{Алтын Орда хандары}} [[Санат:Алтын Орда хандары]] [[Санат:Орда Ежен әулеті]] [[Санат:1361 жылы туғандар]] twewhae7u4ss69prq3ol6t0ctndq0l9 0 547581 3479865 3435837 2025-06-14T04:48:03Z Sagzhan 29953 [[Уикипедия:Гаджеттер/Санат шебері|Санат шебері]]: [[Санат:Ордаежендіктер]] → [[Санат:Орда Ежен әулеті]] 3479865 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = монарх | Қазақша есімі = Шымтай хан | Шынайы есімі = | Суреті = | Атауы = | Сурет ені = | Титулы = [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орда]]ның 8-ші ханы | Лақап аты = | Ту = | Ту2 = | Басқара бастады = [[1344 жыл|1344]] | Басқаруын аяқтады = [[1361 жыл|1361]] | Басқарған кезеңі = | Ізашары = [[Мүбәрәк Қожа хан]] | Ізбасары = [[Ұрыс хан]] | Тәж кигізу жорасы = | Титулы_2 = | Ту_2 = | Ту2_2 = | Реті_2 = | Басқара бастады_2 = | Басқаруын аяқтады_2 = | Ізашары_2 = | Ізбасары_2 = | Титулы_3 = | Ту_3 = | Ту2_3 = | Реті_3 = | Басқара бастады_3 = | Басқаруын аяқтады_3 = | Ізашары_3 = | Ізбасары_3 = | Діні = [[Ислам]] | Азаматтығы = | Туған күні = белгісіз | Туған жері = | Қайтыс болған күні = 1361 | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Династия = [[Орда Ежен хан|Ордаежендіктер]] | Туған кездегі есімі = | Әкесі = [[Ерзен хан]] | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = | Қызмет еткен жылдары = | Құрамында болды = | Әскер түрі = | Атағы = | Басқарды = | Шайқасы = }} '''Шымтай хан''' - [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орда]]ның ханы. [[Ерзен хан]]ның ұлы. [[Мүбәрәк Қожа хан]]ның інісі. Оның баласы атақты [[Ұрыс хан]].<ref>''Сабитов Ж. М.'' Генеалогия Джучидов в 13-18 веках // Генеалогия Торе. — Алма-Ата, 2008. — 326 с. — 1000 экз. — ISBN 9965-9416-2-9</ref> Шымтай 1344 жылы [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орданың]] ханы болып атанды. Муин ад-Дин Натанзи 17 жыл билік құрғаны туралы жазып кеткен. Өзінің күш-жігерін елдегі тұрақтылықты қалпына келтіруге бағыттағап, ешқандай сыртқы саяси белсенділік танытпады. [[Алтын Орда]] ханы [[Жәнібек хан (Алтын Орда)|Жәнібек]] Шымтайдың қызметіне араласпай, өз бетінше билік жүргізді. [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орданың]] барлық хандарының ішінде Шымтай ең қуатты хан болды, оның билігі берік болып, билеуі ішкі жанжалсыз өтті. Шымтайдың билігінің аяғында [[Бердібек хан|Бердібектің]] [[Алтын Орда]] билігіне келуіне байланысты, ордада саяси дағдарыс басталды. [[Бердібек хан|Бердібектің]] өлімінен кейін Шымтайға бүкіл ордаға хан болуды ұсынады, бірақ ол бас тартты. Шымтай Алтын Орданың ыдырауы қайтымсыз екенін түсініп, ондағы тақ үшін таластың орнына [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орда]] мемлекетін сақтап қалуды ойлады. Оның үстіне Хорезм мен Моғолстанның күшейуі өз иеліктерінің шекараларына қауіпті еді. Шымтай 1361 жылы қайтыс болды. Одан кейін оның ұлы [[Ұрыс хан]] [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орданың]] ханы болды.<ref>https://e-history.kz/media/upload/1466/2015/06/12/c60112a6306cf724edc0c3060e660c65.pdf</ref> {{start}} {{s-bef|before=[[Мүбәрәк Қожа хан]]}} {{s-ttl|title=[[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орда]] ханы|years=1344-1361}} {{s-aft|after=[[Ұрыс хан]]}} {{end}} == Дереккөздер == <references /> == Тағы қараңыз == {{Ақ Орда хандары}} [[Санат:Орда Ежен әулеті]] [[Санат:Ақ Орда хандары]] q65xog2sf8c4g4nsocgt5y4713rwm6n 0 547589 3479854 3311474 2025-06-14T04:47:30Z Sagzhan 29953 [[Уикипедия:Гаджеттер/Санат шебері|Санат шебері]]: [[Санат:Ордаежендіктер]] → [[Санат:Орда Ежен әулеті]] 3479854 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = монарх | Қазақша есімі = Күнқыран хан | Шынайы есімі = | Суреті = | Атауы = | Сурет ені = | Титулы = [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орда]]ның 2-ші ханы | Лақап аты = | Ту = | Ту2 = | Басқара бастады = [[1251 жыл|1251]] | Басқаруын аяқтады = [[1280 жыл|1280]] | Басқарған кезеңі = | Ізашары = [[Орда Ежен хан]] | Ізбасары = [[Қоныша хан]] | Тәж кигізу жорасы = | Титулы_2 = | Ту_2 = | Ту2_2 = | Реті_2 = | Басқара бастады_2 = | Басқаруын аяқтады_2 = | Ізашары_2 = | Ізбасары_2 = | Титулы_3 = | Ту_3 = | Ту2_3 = | Реті_3 = | Басқара бастады_3 = | Басқаруын аяқтады_3 = | Ізашары_3 = | Ізбасары_3 = | Діні = [[Тәңіршілдік]] | Азаматтығы = | Туған күні = белгісіз | Туған жері = | Қайтыс болған күні = 1280 | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Династия = [[Орда Ежен хан|Ордаежендіктер]] | Туған кездегі есімі = | Әкесі = [[Орда Ежен хан]] | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = | Қызмет еткен жылдары = | Құрамында болды = | Әскер түрі = | Атағы = | Басқарды = | Шайқасы = }} '''Күнқыран хан''' - Ақ Орданың ханы (1251 -1280). Рашидаддин Хамаданидың Жами аль-тауарихында ("Жылнамалар жинағы") Күнқыран Орда Ежен ханның төртінші ұлы делінген. Орда Еженнің Жошы ханның үлкен ұлы екені белгілі. 1256 жылы Күнқыран ханның інісі Құли Парсы жеріндегі Хулагу ханның әскеріне көмекке аттанды. Бағдад қаласын қоршағаннан кейін (1258) белгісіз жағдайда Құли қаза болды. Соның кесірінен Жошы ұлысы мен Илхандар мемлекетінің қарым-қатынасы суый түсті. Оның билігі кезінде Орда Еженнің кейбір ұрпақтары Арықбұғаны хан сайлауға қатысып, Құбылайға қарсы азаматтық соғыста қолдау көрсеткен. Ол қайтыс болғанда бірде-бір еркек кіндікті мұрагері қалмағандықтан, таққа оның жиені Көшу отырды. == Тағы қараңыз == {{Ақ Орда хандары}} [[Санат:Ақ Орда хандары]] [[Санат:Орда Ежен әулеті]] edxnhyhkj21f6lmnx7qgtsrg41cw3mh 14 547598 3479849 2343590 2025-06-14T04:44:41Z Sagzhan 29953 [[Уикипедия:Гаджеттер/Санат шебері|Санат шебері]]: [[Санат:Жошылықтар]] → [[Санат:Жошы әулеті]] 3479849 wikitext text/x-wiki [[Санат:Жошы әулеті]] 11andcv1fedl684e6fyekmg6yhghr6n 3479850 3479849 2025-06-14T04:47:20Z Sagzhan 29953 Sagzhan [[Санат:Ордаежендіктер]] бетін [[Санат:Орда Ежен әулеті]] бетіне жылжытты (айдатқыш қалдырмады): ([[Уикипедия:Гаджеттер/Санат шебері|Санат шебері]] арқылы) 3479849 wikitext text/x-wiki [[Санат:Жошы әулеті]] 11andcv1fedl684e6fyekmg6yhghr6n 14 547600 3479842 2346690 2025-06-14T04:44:22Z Sagzhan 29953 Sagzhan [[Санат:Жошылықтар]] бетін [[Санат:Жошы әулеті]] бетіне жылжытты (айдатқыш қалдырмады): ([[Уикипедия:Гаджеттер/Санат шебері|Санат шебері]] арқылы) 2346690 wikitext text/x-wiki [[Санат:Шыңғыс әулеті]] b7hotqm5z2vvtao34dgfie5qyxdsy7h 0 547698 3479855 2443919 2025-06-14T04:47:33Z Sagzhan 29953 [[Уикипедия:Гаджеттер/Санат шебері|Санат шебері]]: [[Санат:Ордаежендіктер]] → [[Санат:Орда Ежен әулеті]] 3479855 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = монарх | Қазақша есімі = Қоныша хан | Шынайы есімі = | Суреті = | Атауы = | Сурет ені = | Титулы = [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орда]]ның 3-ші ханы | Лақап аты = | Ту = | Ту2 = | Басқара бастады = [[1280 жыл|1280]] | Басқаруын аяқтады = [[1302 жыл|1302]] | Басқарған кезеңі = | Ізашары = [[Күнқыран хан]] | Ізбасары = [[Баян хан]] | Тәж кигізу жорасы = | Титулы_2 = | Ту_2 = | Ту2_2 = | Реті_2 = | Басқара бастады_2 = | Басқаруын аяқтады_2 = | Ізашары_2 = | Ізбасары_2 = | Титулы_3 = | Ту_3 = | Ту2_3 = | Реті_3 = | Басқара бастады_3 = | Басқаруын аяқтады_3 = | Ізашары_3 = | Ізбасары_3 = | Діні = [[Тәңіршілдік]] | Азаматтығы = | Туған күні = белгісіз | Туған жері = | Қайтыс болған күні = 1302 | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Династия = [[Орда Ежен хан|Ордаежендіктер]] | Туған кездегі есімі = | Әкесі = Сартақтай | Анасы = Құжиян | Жұбайы = | Балалары = | Қызмет еткен жылдары = | Құрамында болды = | Әскер түрі = | Атағы = | Басқарды = | Шайқасы = }} '''Қоныша хан''' (Көшу, Қоншы) - [[1280 жыл|1280]]-[[1302 жыл|1302]] жылдар аралығында билік еткен [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орда]] ханы. == Биографиясы == Ол [[Орда Ежен хан|Орда Ежен]]нің үлкен ұлы Сартақтай мен қоңырат тайпасының қызы Құжиянның үлкен баласы. Марко Полоның сөзінше Қоныша ханның кезінде халық саны өте көп болған, әрі бейбіт өмір сүрген. 1280 жылы ол Юань династиясының Ұлыханы [[Құбылай хан|Құбылай]]ға достық ниеттегі хат жолдады. Құбылай оған қарымта ретінде үлкен көлемді астық пен Қытайдың бағалы заттарын жіберді. Рашид-ад-Дин Хамаданидың сөзінше ол Персиядағы Илхандық туыстарымен де достық қатынаста болған. Рашид аль-Дин Хамадани Қоныша ханның Қайдумен де одақтас болғанын айтады. Қоныша шағатайлықтардың Ғазна мен Бамиан аймақтарын қол астына қаратты. Шағатай ұлысының ханы Барақ одан Иранға шабуылдамас бұрын қол астындағы жерлерден бас тартуды талап еткенде, Қоныша оның талабымен келіспеді. Ол өте ықпалды билеуші болды. Бөржігіндік билеушілер өзара қырқысқанда Қоныша ханнан көмек сұраған. Қоныша хан 1302 жылы салмағының көбеюінен қайтыс болды. == Тағы қараңыз == {{Ақ Орда хандары}} [[Санат:Орда Ежен әулеті]] [[Санат:Ақ Орда хандары]] 6ezerqztx209rn975ni0uollqv22a8z 0 547736 3479863 3447201 2025-06-14T04:47:57Z Sagzhan 29953 [[Уикипедия:Гаджеттер/Санат шебері|Санат шебері]]: [[Санат:Ордаежендіктер]] → [[Санат:Орда Ежен әулеті]] 3479863 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = монарх | Қазақша есімі = Тоқтақия хан | Шынайы есімі = | Суреті = | Атауы = | Сурет ені = | Титулы = [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орда]]ның 10-шы ханы | Лақап аты = | Ту = | Ту2 = | Басқара бастады = [[1377 жыл|1377]] | Басқаруын аяқтады = [[1377 жыл|1377]] | Басқарған кезеңі = | Ізашары = [[Ұрыс хан]] | Ізбасары = [[Темірмәлік хан]] | Тәж кигізу жорасы = | Титулы_2 = | Ту_2 = | Ту2_2 = | Реті_2 = | Басқара бастады_2 = | Басқаруын аяқтады_2 = | Ізашары_2 = | Ізбасары_2 = | Титулы_3 = | Ту_3 = | Ту2_3 = | Реті_3 = | Басқара бастады_3 = | Басқаруын аяқтады_3 = | Ізашары_3 = | Ізбасары_3 = | Діні = [[Ислам]] | Азаматтығы = | Туған күні = белгісіз | Туған жері = | Қайтыс болған күні = 1377 | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Династия = [[Орда Ежен хан|Ордаежендіктер]] | Туған кездегі есімі = | Әкесі = [[Ұрыс хан]] | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = ұлдары: [[Болат сұлтан]], Бұғұшақ, Тәңірберді <br>қыздары: Бақышбике, Севді, Тәтлі | Қызмет еткен жылдары = | Құрамында болды = | Әскер түрі = | Атағы = | Басқарды = | Шайқасы = }} '''Тоқтақия хан'''— 1377 жылы билік еткен [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орда]]ның ханы. Тоқтақия — [[Ұрыс хан]]ның екінші ұлы. == Өмір баяны == 1376 жылы Тоқтақияның ағасы [[Құтлұғ Бұға|Құтлық Бұға]] [[Тоқтамыс хан|Тоқтамыс]]пен болған шайқаста қаза болады. 1377 жылы [[Әмір Темір|Әмір Темірдің]] көмегімен Тоқтамыс Ақ Ордаға қарсы екінші жорығына аттанады. Оған қарсы жіберген [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орда]] әскеріне Тоқтақия басшылық жасап, Тоқтамысты [[Сауран]] маңында тас-талқан етеді. Осыдан кейін [[Ұрыс хан]] [[Әмір Темір|Темірланға]] соғыс қаупімен [[Тоқтамыс хан|Тоқтамысты]] өзіне беруді талап етеді, бірақ [[Әмір Темір|Ақсақ Темір]] бұл талапты қабылдамайды. 1377 жылы [[Әмір Темір|Әмір Темірдің]] өзі [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Ордаға]] қарсы жорыққа дайындала бастайды және көп ұзамай оның шекарасына басып кіріп, [[Сығанақ|Сығанақтағы]] Ұрыс хан әскерлеріне қарама-қарсы орналасады. Бірақ қатты аяздан жауынгерлер қолдарына қару ұстай алмай, [[Әмір Темір|Темірлан]] Орданы жаулап алуды көктемге қалдырады. Алайда, Ұрыс хан кенеттен қайтыс болғандықтан, шешуші қақтығыс орын алмайды. Тоқтақия әкесінің орнын басқанымен, екі айдан кейін ол да қайтыс болады. Оның орнына билікке Ұрыс ханның келесі ұлы [[Темірмәлік хан|Темір-Мәлік]] келеді. == Жанұясы == Тоқтақияның үш ұлы – [[Болат сұлтан]], Бұғұшақ, Тәңірберді және үш қызы – Бақышбике, Севді, Тәтлі болды. Тоқтақия немересі, [[Болат сұлтан|Болаттың]] ұлы [[Керей хан|Керей]] 1465 жылы [[Жәнібек хан|Жәнібек]] інісімен [[Қазақ хандығы|Қазақ хандығын]] құрады. == Әдебиет == *Р.Ю. Почекаев. «Орда патшалары» - Санкт-Петербург. Еуразия. 2010 {{Ақ Орда хандары}} [[Санат:Орда Ежен әулеті]] q0d0d626qt1owy5cizrcdvjkrog25gj 0 547836 3479862 3465837 2025-06-14T04:47:54Z Sagzhan 29953 [[Уикипедия:Гаджеттер/Санат шебері|Санат шебері]]: [[Санат:Ордаежендіктер]] → [[Санат:Орда Ежен әулеті]] 3479862 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = монарх | Қазақша есімі = Темірмәлік хан | Шынайы есімі = | Суреті = | Атауы = | Сурет ені = | Титулы = [[Ақ Орда]]ның 11-ші ханы | Лақап аты = | Ту = | Ту2 = | Басқара бастады = [[1377 жыл|1377]] | Басқаруын аяқтады = [[1378 жыл|1378]] | Басқарған кезеңі = | Ізашары = [[Тоқтақия хан]] | Ізбасары = [[Тоқтамыс хан]] | Тәж кигізу жорасы = | Титулы_2 = | Ту_2 = | Ту2_2 = | Реті_2 = | Басқара бастады_2 = | Басқаруын аяқтады_2 = | Ізашары_2 = | Ізбасары_2 = | Титулы_3 = | Ту_3 = | Ту2_3 = | Реті_3 = | Басқара бастады_3 = | Басқаруын аяқтады_3 = | Ізашары_3 = | Ізбасары_3 = | Діні = [[Ислам]] | Азаматтығы = | Туған күні = белгісіз | Туған жері = | Қайтыс болған күні = 1378 | Қайтыс болған жері = [[Қазақстан]] | Жерленді = | Династия = [[Орда Ежен хан|Ордаежендіктер]] | Туған кездегі есімі = | Әкесі = [[Ұрыс хан]] | Анасы = | Жұбайы = | Балалары =[[Шәдібек хан]], [[Темірқұтылық хан]] | Қызмет еткен жылдары = | Құрамында болды = | Әскер түрі = | Атағы = | Басқарды = | Шайқасы = }} '''Темірмәлік хан''' — 1377-1378 жылдары билік еткен [[Ақ Орда]]ның ханы. [[Ұрыс хан]]ның үшінші ұлы әрі мұрагері. == Өмір баяны == Үлкен ағасы [[Құтлұғ Бұға|Құтлық Бұға]] 1376 жылы [[Тоқтамыс хан|Тоқтамыспен]] болған шайқаста қаза болған. [[Ұрыс хан]] да 1377 жылы [[Әмір Темір]] мен [[Тоқтамыс хан|Тоқтамысқа]] қарсы жорықта қайтыс болады. Оның мұрагері [[Тоқтақия хан|Тоқтақия]] содан екі айдан соң дүниеден өтті. Сүйтіп таққа оның інісі, Ұрыстың үшінші ұлы Темірмәлік отырады. Темірмәлік өзінің жағымсыз өмір салтымен белгілі болғанды. Ол сұлу әйелдерді біреудің әйелі не қызы болғанына қарамай тартып алатын еді. Осы қылықтары үшін Ақ Орада әмірлері мен басшылары арасында ханның жаулары пайда бола бастайды. 1377 жылы әмірлердің талабымен Темірмәлік Тоқтамысқа қарсы жорық ұйымдастырады. Ұрыс хан кезінен бері келе жатқан қолбасшылардың арқасында Темірмәлік жеңіске жетеді. Әкесі мен ағаларының қазасына себеп болған Тоқтамыс қайтадан Темірге қашып пана табады. Алайда Темірмәлікке наразылықтың күшейгені сонша, Ақ Орданың ең беделді өкілдері Тоқтамыстың жағына өте бастайды. Ұрыс ханға қызмет еткен беклербек [[Қазаншы бек|Қазаншы]] Темірмәліктен кеткен кезде, оның орнына маңғыт әмірі [[Балтышақ]] тағайындалады. Оның үлкен үлы [[Иса бек|Иса]] [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Ордаға]] қызмет етсе, кіші ұлы [[Едіге]] Тоқтамыс жағына өткендердің қатарында болатын. Сүйтіп Едіге мен Исаның арқасында [[Сығанақ|Сығанақтағы]] ақсүйектер ханға қарсы қастандық ұйымдастырады. Нәтижесінде 1378 жылы Сығанақ әмірлері Тоқтамысты таққа шақырып, [[Сауран]] мен [[Отырар]] қалалары оған ұрыссыз беріледі. Темірмәлік Тоқтамысты шайқаста жеңуді жоспарлағанымен, оның әскерлері Тоқтамыс жағына соғыссыз өтіп кетеді. Темірмәлік бірнеше сенімді әмірлері мен қорғаушыларының көмегімен қашуға әрекеттенеді. Бірақ хан қолға түсіп, Тоқтамыстың бұйрығымен басы алынады. Беклербегі Балтышаққа Тоқтамыс жағына қызметке өтуді ұсынса да, ол бас тартып, ханымен бірге өлтіріліп, сол бейітке жерленген. == Жанұясы == Темірмәліктің екі ұлы болды – [[Шәдібек хан]] және [[Темірқұтылық хан]]. Олардың ұрпақтары [[Алтын Орда]] және одан ыдыраған [[Ұлы Орда|Ұлы орда]], [[Астрахан хандығы|Астрахан]], [[Қасым хандығы|Қасым]], [[Қазан хандығы|Қазан]] хандықтары мен [[Бұхара хандығы|Бұхарада]] [[Аштархан әулеті|хан]] болды. == Әдебиет == *Р.Ю. Почекаев. «Орда патшалары» - Санкт-Петербург. Еуразия. 2010 {{Ақ Орда хандары}} [[Санат:Ақ Орда хандары]] [[Санат:Орда Ежен әулеті]] jyp1gwz120fuy3simc9lk6f2xyp4fna 0 548028 3479891 2983781 2025-06-14T06:00:04Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3479891 wikitext text/x-wiki {{Ambox |type = style |image = [[Сурет:Doska ikonnaya.jpg|50x40px|link=|alt=]] |text = Бұл {{{1|мақаланы}}} Уикипедия [[УП:УиСи|сапа талаптарына]] лайықты болуы үшін '''[[Үлгі:Тұлға]]''' үлгі-инфобоксын енгізу қажет. }} [[Сурет:Calatrava IMG 2489.jpg|thumb|right|200px|Сантьяго Калатрава Вальс]] '''Сантьяго Калатрава Вальс''' ({{lang-es|Santiago Calatrava Valls}}; [[28 шілде]] [[1951]]) — [[Испания|испан]] [[Нео-футуризм|нео-футуристикалық]] сәулетші, өнер қайраткері, құрылысшы-инженер және суретші. Калатрава 1951 жылдың 28 шілдесінде [[Валенсия]]да ([[Испания]]) дүниеге келген. Тұған қаласында Сәулет мектебінде, Өнер және қолөнер мектебінде дәріс алған. [[1975 жыл]]ы оқуды бітіргеннен кейін, [[Цюрих]]тегі [[Швейцария]]ның жоғарғы техника мектебіне жұмысқа тұрды, сонда инженер дипломына ие болды. Калатраваның шығармашылығына [[Ле Корбюзье]] әсерін тигізді. [[1981 жыл]]ы Калатрава Цюрихте өзінің шеберханасын ашып, сол жерде сәулетші және инженер ретінде жұмыс атқарды. Оның бірінші жұмысы швейцариялық [[Мунхвиллен]]дегі (1983-1985) Jakem компанияның зауыт ангары проекті болды. [[1989 жыл]]ы [[Париж]]де ол өз бюросының филиалын ашты. == Шығармашылығы == <gallery mode=packed> Bacderoda.jpg|Барселонадағы ''Bac de Roda'' көпірі Torre-t-bcn.jpg|Барселонадағы телемұнара The Turning Torso, Malmo.JPG|Мальмёдағы ''Turning Torso'' Puente del Alamillo.jpg| Севилиядағы ''Puente del Alamillo'' Palacio de Congresos Princesa Letizia de Oviedo Asturien.jpg|Летиция ханшайымның конгресстер сарайы, Овьедо SamuelBeckettBridge, Dublin.JPG|Сэмюэль Беккет көпірі, Дублин Vignoble des Bodegas Ysios Rioja.jpg|''Ysios'' шарап қоймасы, Лагуардия Auditorio de Tenerife Seitlich.jpg|''Аудиторио-де-Тенерифе'', Тенерифе Hemispheric Twilight - Valencia, Spain - Jan 2007.jpg|''[[L’Hemisfèric]]'', Валенсия Ciutat de les Arts i les Ciències - L'Umbracle.jpg|''[[L’Umbracle]]'', Валенсия Bahnhof Stadelhofen.20060404-193358.jpg|[[Штадельхофен (метро бекеті)|Штадельхофен метро бекеті]], Цюрих </gallery> * Jakem Steel Warehouse, Munchwilen, [[Швейцария]] (1983—1984) * Ernsting Warehouse, [[Кёсфельд]] (1983—1985) * Wohlen High School, [[Волен (қала)|Волен]] (1983—1988) * [[Zürich Stadelhofen|Stadelhofen Railway Station]], [[Цюрих]] (1983—1990) * Lucerne Station Hall, [[Люцерн]] (1983—1989) * [[Bac de Roda Bridge]], [[Барселона]] (1984—1987) * Barenmatte Community Center, [[Зур (коммуна)|Зур]] (1984—1988) * Tabourettli Theater, [[Базель]] (1986—1987) * BCE Place, [[Торонто]] (1987—1992) * [[Satolas]] [[TGV]] Station, [[Лион]] (1989—1994) * ''[[Puente del Alamillo]]'', [[Севилья]] (1992) * [[Монжуик телемұнарасы]], [[Барселона]] (1992) * [[Дүниежүзілік көрме]], Кувейт павильоны, [[Севилья]] (1992) * [[Обербаумбрюкке]] көпірінің реставрациялау жұмыстары, [[Берлин]] (1992—1995) * [[Кампо Волантин]] жаяу көпірі, [[Бильбао]] (1994—1997) * [[Өнер және ғылым қаласы]], [[Валенсия]] (1996) * ([[Ориенти (метро бекеті)|Ориенти]]) метро бекеті, [[Лиссабон]] (1998) * [[Әйел көпірі]], [[Буэнос-Айрес]] (1998) * [[Бильбао (әуежай)|Бильбао әуежайының]] жаңа терминалы, [[Бильбао]] (2000) * [[Милуоки өнер мұражайы]], [[Милуоки]], [[Висконсин]] (2001) * [[Джеймс Джойс көпірі]], [[Дублин]] (2003) * [[Аудиторио-де-Тенерифе]], [[Тенерифе]] (2003) * [[Athens Olympic Sports Complex]] қайта құрылыс жұмыстары, [[Афина]]лар (2004) * [[Sundial Bridge at Turtle Bay]], [[Реддинг (Калифорния)|Реддинг]], [[Калифорния]] (2004) * [[Harp]], [[Cittern]] және [[Lute]] көпірлері, [[Харлеммермер]] (2004) * [[Цюрих университеті]], [[Цюрих]] (2004) * [[Turning Torso]], [[Мальмё]] (2005) * [[Ішекті көпір (Петах-Тиква)|Ішекті көпір]], [[Петах-Тиква]] (2006) * [[Конституция көпірі]], [[Венеция]] (2008) * [[Ішекті көпір (Иерусалим)|Ішекті көпір]], [[Иерусалим]] (2008) * [[Льеж-Гийемен]] теміржол вокзалы, [[Льеж]] (2009) * [[Сэмюэль Беккет көпірі]], [[Дублин]] (2007–2009)<ref>[http://www.dublincity.ie/RoadsandTraffic/MajorTransportProjects/Samuel%20Beckett%20Bridge/Pages/default.aspx Samuel Beckett Bridge Presseinformationen] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110808190738/http://www.dublincity.ie/RoadsandTraffic/MajorTransportProjects/Samuel%20Beckett%20Bridge/Pages/default.aspx |date=2011-08-08 }}</ref> * [[Чикаго-Спайр]], (2007–?) * Mediopadana AV теміржол вокзалы, [[Реджо-Эмилия]], (2013)<ref>http://www.ferrovie.it/ferrovie.vis/timdettvp.php?id=3225</ref> == Кітапнама == * Tzonis, Alexander (1999). Santiago Calatrava: The Poetics Of Movement. Universe. ISBN 0-7893-0360-4. * Tzonis, Alexander (2004). Santiago Calatrava: The Complete Works. Rizzoli. ISBN 0-8478-2641-4. == Сыртқы сілтемелер == {{commonscat-inline|Santiago Calatrava|Сантьяго Калатрава}} * [http://www.calatrava.com/ Ресми сайт] * [http://www.architectureupdate.com/architects/Santiago_Calatrava.aspx Santiago Calatrava News Aggregator] * [http://en.structurae.de/persons/data/index.cfm?ID=d000003 Structurae: Santiago Calatrava Valls] * [http://www.greatbuildings.com/architects/Santiago_Calatrava.html Great Buildings On-Line: Santiago Calatrava] * [http://www.calatrava.info/ Бейресми сайт] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060808184746/http://calatrava.info/ |date=2006-08-08 }} * [http://www.nybooks.com/articles/18554 Extended profile of the architect in the NYRB, желтоқсан 2005] * [https://archive.is/20121204155238/www.newyorker.com/critics/skyline/articles/051031crsk_skyline/ ''The New Yorker'', 31 қазан 2005, «The Sculptor»] * [http://travel.guardian.co.uk/countries/story/0,7451,1687371,00.html ''The Guardian'', January 17th 2006, «The Gaudí Effect»] * [http://www.trekearth.com/themes.php?thid=3596 Many pictures of Calatrava’s Art on Trekearth] * [http://www.triplemint.com/triplemint/2005/02/visualizing_cal.html Calatrava’s 80 South Street condo design for New York] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060703152218/http://www.triplemint.com/triplemint/2005/02/visualizing_cal.html |date=2006-07-03 }} * [http://urbanity.blogsome.com/2006/06/12/obelisco-de-calatrava-en-plaza-de-castilla-madrid/ 120 meters Obelisk project in Madrid] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060713192240/http://urbanity.blogsome.com/2006/06/12/obelisco-de-calatrava-en-plaza-de-castilla-madrid/ |date=2006-07-13 }} * [http://www.erasmuspc.com/index.php?option=com_content&task=view&id=168&Itemid=83 The CAC and other Urban Projects in Valencia, Spain] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070218182359/http://www.erasmuspc.com/index.php?option=com_content&task=view&id=168&Itemid=83 |date=2007-02-18 }} * [http://calatrava.ru/ calatrava.ru сайтындағы сәулетшінің жұмыстары] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111017050518/http://calatrava.ru/ |date=2011-10-17 }} [[Санат:Сәулет өнері]] [[Санат:28 шілдеде туғандар]] [[Санат:1951 жылы туғандар]] [[Санат:Испания сәулетшілері]] 0pqy27y7xcqw9kwhgm58fxmg9x7hl8s 0 550880 3479812 3458536 2025-06-13T22:57:24Z Dostojewskij 35135 Сурет:Kylie Jenner1 (cropped).png 3479812 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Кайли Дженнер |Шынайы есімі = {{lang-en|Kylie Jenner}} |Сурет = Kylie Jenner1 (cropped).png |Сурет атауы = Кайли Дженнер (2017) |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = Кайли Кристен Дженнер |Туған күні = 10.08.1997 |Туған жері = {{Туғанжері|Лос Анжелес|Лос Анжелесте}}, [[Калифорния]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = {{USA}} |Ұлты = |Мансабы = медиа тұлға, модель, кәсіпкер |Әкесі = Кейтлин (Брюс) Дженнер |Анасы = Крис Дженнер |Жұбайы = Трэвис Скотт (2017–2023) |Балалары = |Марапаттары = |Қолтаңбасы = Kylie-Jenner-autograph.png |Сайты = https://kyliejenner.com |Басқалары = |Commons = Kylie Jenner }} '''Кайли Кристен Дженнер''' ({{lang-en|Kylie Kristen Jenner}}; [[10 тамыз]], [[1997 жыл]], [[Лос Анжелес]], [[Калифорния]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]) — америкалық модель, «Кардашьян отбасы» телешоуының қатысушысы. 2015 жылдан бастап «Kylie Cosmetics» негізін қалаушы және иесі. Instagram әлеуметтік желісінің парақшасында 260 миллионнан астам жазылушысы бар. == Балалық шағы == Кайли Дженнер 1997 жылдың 10 маусымында Калифорния штатының, Калабасас қаласында дүниеге келген. Ол Брюс Дженнермен, кәсіпкер әйел Крис Дженнердің екінші қыздары. Кайлидің Кендалл деген әпкесі бар. Сьерра Каньон мектебінеде чирлидер болған, ал 2012 жылдың қыркүйек айынан бастап, үйіне мұғалім жалдап оқи бастады. == Мансабы == Ол өзінің модельдік жұмысын ''Crush your style'' киім желісін жарнамалау арқылы және ''ОК'', ''Teen vogue'' журналдарына суретке түсу арқылы бастады. 2013 жылдың 8 ақпанында PacSun эксклюзивті Kendall & Kylie киім-кешектерін шығарады деп жарияланды, олар апалы-сіңлілі Кайли мен Кендалл Дженнердің дизайны болған. 2014 жылы мамыр айының соңында Кайли және Кендалл туралы ''«Rebels:City of Indra:The Story of Lex and Livia»'' деген кітап алғаш жарыққа шыққан. 2015 жылы Кайли өзінің Kylie Cosmetics деген косметика өзіндік желісін шығарды. Бірінші коллекциясын 30 секундтың ішінде толықтай сатып алған. Кайли өзінің инстаграм парағын сәтті жүргізіп, 2018 жылы ол ең қымбат инстаграм жұлдыздарының тізімін бастады (Instagram Rich List 2018). Instagram-дағы аккаунтындағы жарнамалық пост үшін жарнама беруші $1 млн төлеуі керек. Қазір оның 200 миллионнан астам жазылушысы бар. == Жеке өмірі == 2014 жылдан 2017 жылға дейін Кайли Дженнер рэпер Tyga-мен кездесіп жүрді<ref>{{Cite web|url=https://www.eonline.com/news/691374/kylie-jenner-stars-in-tyga-s-stimulated-music-video-couple-puts-their-romance-and-pda-on-display-watch-now|title=Watch Tyga and Kylie Flaunt PDA in Stimulated Music Video|author=Francesca Bacardi|website=|date=2015-08-31|publisher=E! Online|lang=en|accessdate=2019-09-19|archive-date=2019-06-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190626193215/https://www.eonline.com/news/691374/kylie-jenner-stars-in-tyga-s-stimulated-music-video-couple-puts-their-romance-and-pda-on-display-watch-now|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.huffpost.com/entry/kylie-jenner-tyga-sexism_n_55b6883ee4b0074ba5a595fe|title=How Excusing Tyga And Kylie Jenner's Relationship Validates The Sexualization of Young Girls|author=Zeba Blay|date=2015-07-29|publisher=HuffPost|lang=en|accessdate=2019-09-19|archive-date=2019-06-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20190630200715/https://www.huffpost.com/entry/kylie-jenner-tyga-sexism_n_55b6883ee4b0074ba5a595fe|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.mtv.com/news/2241031/kylie-jenner-tyga-birthday-mexico-pictures/|title=Kylie Jenner And Tyga Show PDA In Mexico As Her Birthday Celebration Continues|author=Christina Garibaldi|publisher=MTV News|lang=en|accessdate=2019-09-19|archive-date=2017-12-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20171228054048/http://www.mtv.com/news/2241031/kylie-jenner-tyga-birthday-mexico-pictures/|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://people.com/tv/kylie-jenner-opens-up-tyga-split/|title=Kylie Jenner Opens Up About Split from Tyga on Life of Kylie: 'There Was No Crazy Fight'|author=Stephanie Petit|website=|date=2017-08-21|publisher=People|lang=en|accessdate=2019-09-19|archive-date=2019-10-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20191003172044/https://people.com/tv/kylie-jenner-opens-up-tyga-split/|deadlink=no}}</ref>. 2017 жылдың сәуірінен 2019 жылдың қыркүйегіне дейін Дженнер рэпер Травис Скоттпен кездесті, одан Сторми Уэбстер атты 2018 жылдың 1-ші ақпанында туылған қызы бар.<ref>{{Cite news|title=Kylie Jenner Gives Birth to First Child With Travis Scott|author=Samantha Schnurr & Holly Passalaqua|url=http://www.eonline.com/news/897107/kylie-jenner-gives-birth-to-first-child-with-travis-scott|work=[[E!]]|date=2018-02-04|accessdate=2018-02-04|language=en|archivedate=2018-02-07|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180207124218/http://www.eonline.com/news/897107/kylie-jenner-gives-birth-to-first-child-with-travis-scott}}</ref> Қызы туылғанға дейін Дженнер жүктілігін мұқият жасырған.<ref>{{Cite web|url=https://www.teenvogue.com/story/kylie-jenner-kept-pregnancy-secret-hormones|title=Kylie Jenner Explained Why She Kept Her Pregnancy Secret|lang=en-US|first=Lily|last=Rose|website=Teen Vogue|date=2018-08-20|access-date=2024-09-06}}</ref> 2021 жылдың мамырында Кайли мен Трэвистің қайта қосылғаны белгілі болды.<ref>{{Cite web|lang=en|url=https://www.hindustantimes.com/lifestyle/relationships/kylie-jenner-are-travis-scott-are-back-together-but-it-s-an-open-relationship-101621657441851.html|title=Kylie Jenner are Travis Scott are back together but it's an open relationship|website=Hindustan Times|date=2021-05-22|access-date=2021-11-21|archive-date=2021-11-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20211121223058/https://www.hindustantimes.com/lifestyle/relationships/kylie-jenner-are-travis-scott-are-back-together-but-it-s-an-open-relationship-101621657441851.html|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|lang=en|url=https://www.cosmopolitanme.com/celebs/are-kylie-jenner-and-travis-scott-back-together|title=Kylie Jenner and Travis Scott together again!|author=cosmopolitanme|website=cosmopolitanme|date=2021-21-06|publisher=cosmopolitanme|access-date=2021-11-21|archive-date=2021-11-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20211121223059/https://www.cosmopolitanme.com/celebs/are-kylie-jenner-and-travis-scott-back-together|deadlink=no}}</ref> 2021 жылдың қыркүйегінде Кайли ерлі-зайыптылардың екінші баласын күтетінін мәлімдеді.<ref>{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://medialeaks.ru/0809tat-str-kylie/|title=Кайли Дженнер подтвердила вторую беременность видео с голым животом|website=medialeaks.ru|access-date=2021-09-10|archive-date=2021-09-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20210910131453/https://medialeaks.ru/0809tat-str-kylie/|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.5-tv.ru/news/357413/kajli-dzenner-snova-stanet-mamoj-ima-otca-budusego-rebenka-uze-izvestno/|title=Кайли Дженнер снова станет мамой. Имя отца будущего ребенка уже известно|author=Виктория Андреева|website=Пятый канал|access-date=2021-09-10}}</ref> Ал 2022 жылдың 2-ші ақпанында олардың Эйр Уэбстер атты ұл баласы дүниеге келді.<ref>{{Cite web|url=https://www.elle.com/culture/celebrities/a38941721/kylie-jenner-second-baby-travis-scott-born/|title=Kylie Jenner Welcomed Her Second Baby With Travis Scott|lang=en-US|website=ELLE|date=2022-02-07|access-date=2024-09-06}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.glamourmagazine.co.uk/article/kylie-jenner-baby-name-boy|title=Kylie Jenner finally confirms baby boy's name nine months after giving birth|lang=en-GB|first=Francesca Specter,Ali Pantony,Anya|last=Meyerowitz|website=Glamour UK|date=2022-02-07|access-date=2024-09-06}}</ref> 2023 жылдың қаңтарында ерлі-зайыптылар ажырасып кетті, бірақ олар жақсы ата-аналар мен достар болып қала беретінін мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://www.glamour.com/story/kylie-jenner-and-travis-scott-reportedly-split-over-different-focuses|title=Kylie Jenner and Travis Scott Reportedly Split Over ‘Different Focuses’|lang=en-US|first=Emily|last=Tannenbaum|website=Glamour|date=2023-01-12|access-date=2024-09-06}}</ref> 2023 жылдың сәуірінен бастап актер Тимоти Шаламемен қарым-қатынаста.<ref>{{Cite web|url=https://www.harpersbazaar.com/celebrity/latest/a43600106/kylie-jenner-timothee-chalamet-relationship-timeline-photos/|title=Kylie Jenner and Timothée Chalamet Jetted Off to the Bahamas for Her Birthday|lang=en-US|website=Harper's BAZAAR|date=2024-08-13|access-date=2024-09-06}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.instyle.com/kylie-jenner-timothee-chalamet-relationship-timeline-8418877|title=Kylie Jenner and Timothée Chalamet's Relationship Timeline|lang=en|website=InStyle|access-date=2024-09-06}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} {{stub}} [[Санат:АҚШ модельдері]] exsoxca360hu5eeq9x35q4co5ajioqv 0 558600 3479901 3310778 2025-06-14T08:26:33Z Batyrbek.kz 5623 3479901 wikitext text/x-wiki Қазақстанда 2023 жылғы жағдай бойынша 2752 мешіт бар.<ref>{{cite web|url=https://informburo.kz/kaz/newskaz/qazaqstannyn-google-yandeks-kartalarynda-qansa-mesit-pen-namazxana-bar|title=Қазақстанның Google, Яндекс карталарында қанша мешіт пен намазхана бар?|author=|date=2023-01-18|work=|publisher=informburo.kz|accessdate=|lang=}}</ref> '''Бұл Қазақстандағы ең үлкен 10 мешіттің тізімі:'''<ref>{{cite web|url=https://kz24.news/article/interesnye-mesta/samye-bolshie-mecheti-kazahstana.html |title=Самые большие мечети Казахстана|author=|date=26 мамыр 2022 |work= |publisher=kz24.news |accessdate= |lang=ru}}</ref> {| class=wikitable style="text-align:center" ! ! align="left" width="200px" |Аты ! align=center width=170px class=unsortable|Суреті ! align=left width=100px|Орналасуы ! align=left width=050px|Ашылған жылы !align=left width=050px class=unsortable|Сыйымдылығы !Ескертпе |- |1 |[[Астана қаласының бас мешіті|Астананың бас мешіті]]|| ||[[Астана]]|| 2022 ||30 000 |Қазақстан және Орталық Азиядағы ең үлкен мешіт |- |2 |[[Әзірет Сұлтан мешіті|Әзірет Сұлтан]]|| ||[[Астана]] || 2012 ||10 000 | |- |3 |[[Алматы орталық мешіті]]|| [[Сурет:Керамический купол Центральной мечети Алматы, 2008-03.jpg|180x180px]] ||[[Алматы]] || 1999 || 7 000 | |- |4 |[[Әбу Насыр Әл-Фараби мешіті|Әбу Насыр Әл-Фараби]]|| [[Сурет:Astana-2021-10 - 41.jpg|180px]] ||[[Астана]]|| 2005 ||5 000 | |- |5 |[[Қарағанды облысының мешіті|Әнет баба]]|| ||[[Қарағанды]]|| 2000 ||4 000 | |- |6 |[[Нұрғасыр мешіті|Нұр Ғасыр]]|| ||[[Ақтөбе]]|| 2008 || 3 500 | |- |7 |[[Өскемен мешіті]]|| ||[[Өскемен]]||1990||3 000 | |- |8 |[[Орал орталық мешіті]]|| ||[[Орал]]|| 2005 || 1 500 | |- |9 |[[Мәшһүр Жүсіп мешіті]] |[[Сурет:Мәшһүр Жүсіп атындағы Павлодар қаласының Орталық мешіті.jpg|180px]] |[[Павлодар]] |1999 |1 200 | |- |10 |[[Һибатулла Тарази мешіті|Жамбыл облыстық мешіті]] |[[Сурет:Aulie-Ata Mosque.jpg|180px]] |[[Тараз]] |2007 |1 024 | |- |} == Тарихы == Бұдан 20 жыл бұрын мешіттер тек облыс орталықтары мен ірі қалаларда болатын. Оның өзінде саны жеткіліксіз, тіпті кей қалаларда мешіт атағына жетпейтін, намаз оқитын бір-екі кішігірім үй орынымен шектелетін. Біздің уақытта жағдай өзгеше – мешіттер әр қала мен ауылда орын алған, кішігірім ауылдың өзінде намаз оқып, діни ғұрыптарын атқаратын үй табылады. Қазіргі таңда Қазақстандағы мешіттер саны үш мыңға жетіп, күннен күнге артып келеді. Әсіресе, баяғыдан халқында дінге жақын әдет-ғұрыптары ның қалыптасуы және тұрғындар саны басымдығы мен тығыз орналасуына байланысты мешіттердің көпшілігі еліміздің оңтүстік аймақтарында салынып жатыр. Бірақ, кеңес заманында дінге қарсы идеология езгісі мен орыстандыру саясатына мүшкіл болған солтүстік және шығыс өңірлерінің тұрғындарында соңғы жылдары рухани санасының оянып өрлеуі айқын көрінеді. 2008 жылы Қазақстанның батысындағы Ақтөбе қаласында 2500 адам намаз оқитын еліміздің ең ірі және әсем мешіттерінің бірі салынып, халқын көп қуанышқа бөлді. Тағы бір көңіл білдірер жәйт – мұсылман мешітімен бірге, қаланың орталық даңғылының арғы бетінде ірі христиандық православие шіркеуі де салынды. Бұл арада ақтөбеліктердің дінаралық қатынастарының сауалдығы және жалпы Қазақстан халқының ынтымақтығы анық байқалды. Сол жылы солтүстік-шығыстағы Павлодар қаласында 500 намаз орынын, солтүстіктегі Петропавловск қаласында 750 намаз орынын қамтитын мешіттер салынды. 2008 жылы Шығыс Қазақстан облысындағы Семей қаласында 3000 намаз орынына арналған ірі мешіт құрылысы басталды. 2009 жылы дағдарыс салдарынан қаржы таршылығына тірелген құрылыс доғарылып, биылғы көктемде құрылыс жаңа қарқынмен жалғастырылды. 2009 жылдың елеулі оқиғаларының бірі 29 маусымда Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың бастамасымен Астана қаласында 5000 орындық «Әзірет Сұлтан» мешітінің іргетасы қаланды. 2009 жылдың қарашасында Шығыс Қазақстан облысының орталығы Өскемен қаласында 1000 намаз орынын қамтитын мешіт құрылысы өріс алды. Барлық мешіттер жеке тұлғалар мен ұйымдардың және бизнес өкілдері тарапынан демеушілік қаржыландыру арқасында салынуда. == Қазақстанның ең ежелгі мешіттері == # [[Қылует|Қылует жер асты мешіті]], [[Түркістан (қала)|Түркістан]] (XII ғасыр) # [[Ысмайыл ата мешіті]], [[Түркістан облысы]], [[Қазығұрт ауданы]], [[Тұрбат|Тұрбат ауылы]] (XII-XIX ғасыр) # [[Үшарал мешіті (Жамбыл облысы)|Абдулла Ишан мешіті]], [[Жамбыл облысы]], [[Талас ауданы]], [[Үшарал (Талас ауданы)|Үшарал ауылы]] (XVII ғасырдың аяғында) # [[Әбдіқадыр мешіті]], [[Тараз|Тараз қаласы]] (ХХ ғасырдың басы) # [[Тыныбай мешіті]], [[Семей|Семей қаласы]] (1830-1840 жылдары) == Сілтеме == * http://www.sat.kz/kz/social/sponsorship/shag/259/260 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180128163721/http://www.sat.kz/kz/social/sponsorship/shag/259/260 |date=2018-01-28 }}{{Deadlink}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан мешіттері]] l24z5w2hfsafmvqxguw5fochvzxj6m7 0 603934 3479690 3225149 2025-06-13T14:16:30Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3479690 wikitext text/x-wiki {{Футболшы |есімі = Ривалдо |сурет = Rivaldo.jpg |толық аты = Ривалдо Витор Борба Феррейра |туған күні=19.04.1972 |туған жері = [[Паулиста (Пернамбуку)|Паулиста]], [[Бразилия]] |азаматтығы = {{ту|Бразилия}} |бойы = 186 |позиция = шабуылшы |қазіргі клуб = ''карьерасын аяқтады'' |қызметі = |ұлттық құрамы ={{футбол карьерасы |1992—1993|{{Flagicon|Бразилия|20px}} Бразилия-20|9 (1) |1996|{{Flagicon|Бразилия|20px}} Бразилия (олимп.)|8 (6) |1993—2003|{{Футбол|Бразилия}} |74 (34)}} }} '''Ривалдо''' (толық аты '''Ривалдо Витор Борба Феррейра''' порт-бр. ''Rivaldo Vítor Borba Ferreira''; [[19 сәуір]] [[1972 жыл]], [[Паулиста (Пернамбуку)|Паулиста]], [[Пернамбуку]], [[Бразилия]]) — бразилиялық футболшы, шабуылшы. [[Бразилия Ұлттық футбол құрамасы]]нда ойнаған. == Карьерасы == Карьерасын бразилиялық "Санта-Круз" клубында бастады. Ең жарқыраған жылдары Испанияның "Барселонасында" ойнаған шағы (1997-2002). Осы аралықта екі рет әлем чемпионатына қатысып, 1998 жылы әлемнің күміс жүлдегері, 2002 жылы әлем чемпионы атанды. 1999 жылы әлемнің үздік футболшысы атанды. 2002 жылы жазда "[[Барселона (футбол клубы)|Барселонаның]]" бапкері [[Луи ван Галь|Луи Ван Галмен]] келіспей қалып клубтан кетті де, "[[Милан (футбол клубы)|Миланға]]" барып қосылды. "Миланда" да тәп-тәуір ойнап, [[Андрей Николаевич Шевченко|Андрей Шевченкомен]] тізе қосып, команданы біраз жеңістерге сүйреді. 2002-03 жылы "Милан" сапында [[УЕФА Чемпиондар Лигасы 2002/03|УЕФА Чемпиондар Лигасын]] ұтып алды. 2003 жылы өз еліне кетіп, "Крузейро" сапында доп тепті. Бір жылдан соң Еуропаға қайта оралды да, Грекияның "[[Олимпиакос (футбол клубы)|Олимпиакос]]" командасына өтті. Бұдан кейін де бірнеше рет клуб ауыстырды. 2008-11 жылдары Өзбекстанның "[[Бунедкор (футбол клубы)|Бунедкор]]" клубында ойнады. Кейін Бразилияның бірнеше клубында ойнап, 2015 жылы тізесін қатты жарақаттап алды да, 43 жасында ғана футболшылық ғұмырына нүкте қойды. [[Бразилия Ұлттық футбол құрамасы|Ұлттық құрама]] сапында 1993-2003 жылдары 74 кездесуде алаңға шықты. Соңғы ойынын 2003 жылы 19 қарашада Уругвайға қарсы өткізді. == Гүлденуі == 1996 жылы Ривалдо испандық [[Депортиво Ла-Корунья]] клубына ауысты. Бірінші маусымда ол 21 гол соқты. Көп ұзамай бразилиялықтар Барселонаны сатып алып, сол кездегі трансфер үшін 26 миллион доллар төледі. Каталондық клуб үшін Ривалдо өзінің ең жақсы жылдарын өткізді: 235 матч, 130 гол, 1999 жылғы Алтын допты жеңіп алу, [[ФИФА]] бойынша әлемдегі ең жақсы футболшы атағы, екі Испания чемпионаты, Испания Кубогы және УЕФА Суперкубогы. == Жетістіктері == === Командалық === ; «Палмейрас» * Бразилия чемпионы: 1994 * Сан-Паулу штатының чемпионы '''(2)''': 1994, 1996 ; «Барселона» * Испания чемпионы '''(2)''': 1997/98, 1998/99 * УЕФА Суперкубогы: 1997 * Испания кубогы: 1997/98 ; «Милан» * УЕФА Чемпиондар Лигасы: 2002/03 * Италия кубогы: 2002/03 * УЕФА Суперкубогы: 2003 ; «Олимпиакос» * Грекия чемпионы '''(3)''': 2004/05, 2005/06, 2006/07 * Грекия кубогы '''(2)''': 2004/05, 2005/06 ; «Бунёдкор» * Өзбекстан чемпионы '''(2)''': 2008, 2009 * Өзбекстан кубогы: 2008 ; Бразилия құрамасы * Әлем чемпионы: 2002 * Америка кубогы: 1999 * Конфедерация кубогы: 1997 * Олимпиада күміс жүлдегері: 1996 === Жеке === * «France Football» нұсқасы бойынша "Алтын доп" иегері: 1999 * Әлемнің үздік футболшысы: 1999 * Оңтүстік Америка кубогының үздік мергені: 1999 (5 гол, Роналдомен бірге) * Өзбекстан чемпионатының үздік мергені: 2009 (20 гол) * ФИФА 100 == Ойнаған клубтары == {| class="wikitable" |1991—1992 |{{Flagicon|BRA}} Санта-Круз |4 (6) |- |1992—1993 |{{Flagicon|BRA}} Можи-Мирин |30 (10) |- |1993—1994 |{{Flagicon|BRA}} [[Коринтианс]] |41 (17) |- |1994—1996 |{{Flagicon|BRA}} [[Палмейрас]] |104 (53) |- |1996—1997 |{{Flagicon|Испания}} [[Депортиво Ла-Корунья]] |41 (21) |- |1997—2002 |{{Flagicon|Испания}} [[Барселона (футбол клубы)|Барселона]] |157 (86) |- |2002—2003 |{{Flagicon|Италия}} [[Милан (футбол клубы)|Милан]] |22 (5) |- |2004 |{{Flagicon|BRA}} [[Крузейро (футбол клубы)|Крузейро]] |38 (21) |- |2004—2007 |{{Flagicon|Грекия}} [[Олимпиакос (футбол клубы)|Олимпиакос]] |70 (36) |- |2007—2008 |{{Flagicon|Грекия}} [[АЕК (футбол клубы, Афина)|АЕК]] |29 (8) |- |2008—2010 |{{Flagicon|Өзбекстан}} [[Бунедкор (футбол клубы)|Бунёдкор]] |61 (37) |- |2011 |{{Flagicon|BRA}} Можи-Мирин |34 (16) |- |2011 |→ {{Flagicon|BRA}} [[Сан-Паулу (футбол клубы)|Сан-Паулу]] |39 (6) |- |2012 |{{Flagicon|Ангола}} Кабушкорп |21 (11) |- |2013 |{{Flagicon|BRA}} Сан-Каэтано |17 (0) |- |2014 |{{Flagicon|BRA}} Можи-Мирин |7 (0) |- |2015 |{{Flagicon|BRA}} Можи-Мирин |4 (1) |} == Жеке өмірі == Ұлы — Ривалдиньо да футболшы, Динамо (Бухарест) сапында ойнайды. == Сілтемелер == * [http://www.rivaldo10.com.br/ Ресми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181230110819/https://www.rivaldo10.com.br/ |date=2018-12-30 }}{{ref-pt}} * {{Facebook|rivaldoferreira10|Ривалдо}} * {{Twitter|rivaldooficial|Ривалдо}} * {{youTube user|rivaldo10oficial|Ривалдо}} * [http://www.barcamania.com/news/2633.html «Аңыздар» жобасы. Ривалдо. ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090207143040/http://barcamania.com/news/2633.html |date=2009-02-07 }} * [http://mag.football.ua/006/Stars/Rivaldo.htm Владимир Мыленко. «АнтиБекхэм, АнтиРомарио»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090623180749/http://mag.football.ua/006/Stars/Rivaldo.htm |date=2009-06-23 }} * [http://www.barca.ru/history/player_stats.php?player=1690 "бАРСЕЛОНАДАҒЫ" Статистикасы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180717061106/http://www.barca.ru/history/player_stats.php?player=1690 |date=2018-07-17 }} * [http://www.footballdatabase.com/index.php?page=player&Id=1100&b=true&pn=Vitor_Borba_(Rivaldo)_Ferreira footballdatabase.com] [[Санат:Бразилия футболшылары]] [[Санат:Барселона ФК ойыншылары]] [[Санат:Милан ФК ойыншылары]] [[Санат:Палмейрас ФК ойыншылары]] [[Санат:Депортиво Ла-Корунья ФК ойыншылары]] [[Санат:Олимпиакос Пирей ФК ойыншылары]] [[Санат:Бунедкор ФК ойыншылары]] [[Санат:Сан-Паулу ФК ойыншылары]] [[Санат:Футболдан әлем чемпиондары]] [[Санат:Крузейро ФК ойыншылары]] [[Санат:Сан-Каэтано ФК ойыншылары]] [[Санат:Бразилия Ұлттық футбол құрамасының ойыншылары]] [[Санат:Коринтианс ФК ойыншылары]] [[Санат:Футболдан Оңтүстік Америка чемпиондары]] [[Санат:Алтын доп иегерлері]] po9rckzb0eq7622yfc0vvafn9ekxj4s 0 635620 3479745 3433501 2025-06-13T18:09:03Z Орел Карл 81620 /* Марапатты алған халықаралық қайраткерлер */ 3479745 wikitext text/x-wiki {{Жүлде | атауы = Ленин ордені | суреті = [[Сурет:SU Order of Lenin ribbon.svg|left|100px]] [[Сурет:Order of Lenin badge with ribbon.png|right|110px]] | фон түсі = | шынайы атауы = {{lang-ru|Орден Ленина}} | мемлекет = {{USSR}} | түрі = [[Орден]] | үшін марапатталған = | негіз = ерекше жетістіктері мен аса үздік еңбегі | жағдайы = берілмейді | тапсырушы = | негізделді = [[6 сәуір]] [[1930 жыл]] | алғашқы иегері = [[23 мамыр]] [[1930 жыл]] | соңғы иегері = [[21 желтоқсан]] [[1991 жыл]] | барынша ұсынылған = 431 418 | жоғары марапаты = жоқ | төменгі марапаты = [[Қазан төңкерісі ордені]] | сайты = | Commons = Order of Lenin }} '''Ленин ордені''' ({{lang-ru|Орден Ленина}}) — [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] [[КСРО орталық атқару комитеті|Орталық Атқару Комитеті]] Төралқасының 1930 жылғы 6 сәуірдегі қаулысымен бекітілген [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы]]ның ең жоғарғы мемлекеттік марапаты. == Тарихы == Бұйрықтың тарихы [[1926 жыл]]дың 8 шілдесінен басталады, [[Жұмысшы-шаруа қызыл әскері|Қызыл Әскер]] Бас нұсқаулықтың бастығы В.Н.Левичевтен Қызыл Тудың төрт орденін алған адамдарға жаңа марапатты - «Ильич орденін» беруді сұраған кезде басталады. Бұл марапат жоғары дәрежелі жауынгерлік белгі болды. Алайда [[Ресей]]дегі [[Азамат соғысы]] аяқталғандықтан, жаңа бұйрық жобасы қабылданбады. Сонымен бірге, [[КСРО халық комиссарлар кеңесі|КСРО Халық Комиссарлар Кеңесі]] әскери қызмет үшін ғана емес, Кеңес Одағының ең жоғары наградасын құру қажеттілігін мойындады. [[1930 жыл]]дың басында «Ленин ордені» деп аталатын жаңа бұйрықтың жобасы бойынша жұмыс қайта басталды. [[Мәскеу]]дегі Гознак зауытының суретшілеріне басты кескін Владимир Ильич Лениннің портреті болуы керек болатын бұйрық сызбасын жасау тапсырылды. Көптеген эскиздердің ішінен 1920 ж. Шілде-тамызында фотограф Виктор Булла Мәскеудегі Коминтерннің II конгресінде Лениннің портреті үшін негіз болған суретші И.И.Дубасовтың жұмысы таңдалды. Онда Владимир Ильич сол жақ профильде түсірілген. 1930 жылдың көктемінде макет жасау үшін бұйрықтың эскизі мүсіншілер Иван Шадр мен Петр Тайгаға тапсырылды. Сол жылы Гознак зауытында Лениннің алғашқы бұйрықтары жасалды. Ленин орденінің сынақ үлгісіне марканы Алексей Пугачев ойып жазған. Бұйрық КСРО Орталық Атқару Комитеті Төралқасының 6 сәуірдегі қаулысымен белгіленді және оның жарғысы 1930 жылғы 5 мамыр болды. Бұйрық туралы ереже және оның сипаттамасы КСРО Орталық Атқару Комитетінің 1934 жылғы 27 қыркүйектегі қаулысымен, КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1943 жылғы 19 маусымдағы және 1947 жылғы 16 желтоқсандағы қаулыларымен өзгертілді. КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1980 жылғы 28 наурыздағы қаулысымен бұйрық туралы ереже оның соңғы нұсқасында бекітілді.<ref>http://www.mirnagrad.ru/cgi-bin/exinform.cgi?page=27&ppage=1 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200921001455/http://www.mirnagrad.ru/cgi-bin/exinform.cgi?page=27&ppage=1 |date=2020-09-21 }}</ref> == Мәртебесі == 1. Ленин ордені – революциялық қозғалыстағы, еңбек қызметіндегі, социалистік Отанды қорғаудағы, халықтар арасындағы достық пен ынтымақтастықты дамытудағы, бейбітшілікті нығайтудағы ерекше қызметтері және Кеңес мемлекеті және қоғам алдындағы басқа да аса көрнекті қызметтері үшін берілетін КСРО-ның жоғарғы марапаты. 2. Ленин орденімен марапатталады: * КСРО азаматтары; * кәсіпорындар, бірлестіктер, мекемелер, ұйымдар, әскери бөлімдер, әскери кемелер, құрамалар мен бірлестіктер, одақтық және автономиялы республикалар, өлкелер, облыстар, автономиялы облыстар, автономиялы округтар, аудандар, қалалар және басқа елді мекендер. Ленин орденімен КСРО азаматы болып табылмайтын тұлғалар, сондай-ақ шет мемлекеттердің кәсіпорындары, мекемелері, ұйымдары, елді мекендері де марапатталады. 3. Ленин орденімен марапаттау жүргізіледі: * кеңес қоғамының экономикалық, ғылыми-техникалық және әлеуметтік-мәдени дамуы саласындағы ерекше жетістіктері мен табыстары үшін, жұмыстың тиімділігі мен сапасын арттырғаны үшін, Кеңес мемлекетінің қуатын нығайтудағы көрнекті қызметтері үшін және КСРО халықтарының туысқандық достығы үшін; * социалистік Отанды қорғаудағы, КСРО-ның қорғаныс қабілетін нығайтудағы ерекше маңызды еңбегі үшін; * көрнекті революциялық, мемлекеттік және қоғамдық-саяси қызметі үшін; * Кеңес Одағы мен басқа мемлекеттер халықтары арасындағы достық пен ынтымақтастықты дамытудағы ерекше маңызды қызметтері үшін; * социалистік қоғамдастықты нығайтудағы, халықаралық коммунистік, жұмысшы және ұлт-азаттық қозғалысын дамытудағы, бейбітшілік, демократия және әлеуметтік ілгерілеу жолындағы күрестегі ерекше көрнекті қызметтері үшін; * Кеңес мемлекеті мен қоғамы алдындағы басқа да ерекше қызметтері үшін. 4. Еңбегi үшiн Ленин орденiмен марапатталуға, әдетте, бұрын басқа ордендермен жанқиярлық еңбегiмен марапатталған тұлғалар ұсынылуы керек.<br /> 5. Ленин орденімен Кеңес Одағының Батыры, Социалистік Еңбек Ері атақтары берілген тұлғаларға, сондай-ақ тиісінше «Батыр-Қала», «Батыр-Бекініс» атағы берілген қалалар мен бекіністерге беріледі.<br /> 6. Ленин ордені кеуденің сол жағына тағылады және КСРО-ның басқа ордендері болған жағдайда олардың алдында орналасады. == Орденнің сипаттамасы == Орденді жасауда қолданылатын сыртқы көрінісі, өлшемдері мен материалдары жасау үдерісінде де, оны бекіткеннен кейін де бірнеше рет өзгертілді. Бастапқыда құрылысында орталық дөңгелек мойынтұмар, орақ пен балғаны, «КСРО» әріптерін жиектейтін шір масақтарынан басқа, сондай-ақ орденнің төменгі жағында жұмысшылар одағы, еңбекші шаруалар және зиялы қауымды білдіретін үшбұрыш кірді. Орденнің бұл нұсқасы бекітілмеді. Сондай-ақ, Ленин орденімен тағы да марапаттау кезінде, [[Қызыл Ту ордені]]мен жасалғандай, орденнің бет жағының төменгі бөлігіндегі арнайы қалқанға орденнің реттік нөмірін қою керек болды. Алайда орденге сандары бар қалқандарды орналастыру ойы қабылданбады. Ленин орденінің иегерлеріне берілген нұсқаларын төрт негізгі түрге бөлуге болады. === I түрі === [[Сурет:Type 1 Order of Lenin replica.jpg|thumb|160px|Ленин орденінің бірінші түрі (1930—1932)]] Ленин орденінің бірінші түрі [[1930 жыл]]ы [[23 мамыр]]да бекітілді. 1930 жылғы үлгідегі Ленин ордені ортасында Лениннің барельефі және артқы жағында өнеркәсіпті көрінісі бар дөңгелек мойынтұмар портреті болды. Ленин барельефінің астына трактордың суреті қойылды. Мойынтұмар дәнекерлеу әдісімен бекітілген алтын қапталған жиекпен қоршалған болатын. Алдыңғы жағында алтын жиекте лағылды қызыл эмалмен толтырылған ойық болды. Медальонның айналасында алтын жиектің сыртында бидайдың масақтары бар, оның жоғарғы бөлігінде алтындатылған орақ пен балға, ал төменгі бөлігінде — «КСРО» деген жазу бар еді. Жазудың әріптері алтыннан жасалып, қызыл эмалмен қапталған. Әрбір әріп жеке элемент болып, дәнекерлеу әдісімен бекітілді. Орден 925 сынамды күмістен жасалған. Өлшемдері: биіктігі - 38 мм, ені - 37,5 мм. Бірінші үлгідегі Ленин ордені 1932 жылдың ақпанына дейін қысқа уақытқа шығарылды. Бұл түрдегі ордендердің шығуын тоқтату себептерінің бірі КСРО-ның басқа марапаттарының, тіпті кейбір төсбелгілер елдің бас марапатына қарағанда қанық түсті эмалмен безендірілуі болды. Бірінші үлгідегі орденнің шамамен 700 жуық данасы шығарылды. === II түрі === [[Сурет:Order of Lenin type2.jpg|thumb|right|150px|Ленин орденінің екінші түрі (1934—1936)]] Бірінші үлгідегі Ленин орденінде негізгі пролетарлық рәміздер - қызыл жұлдыз және қызыл тудың бейнелері болмағандықтан, оның сыртқы көрінісін сәл өзгерту туралы шешім қабылданды. Ленин орденінің жаңа жарғысы КСРО ОАК 1934 жылғы 27 қыркүйектегі Жарлығымен бекітілді. Ленин ордені енді күмістен емес, 750-сынамалы алтыннан жасалды. Орденнің бет жағындағы трактордың және өнеркәсіпті көріністің суреттері жоғалып, «КСРО» деген жазу да жоғалып кетті. Жаңа үлгідегі орденде «ЛЕНИН» жазуы мен қызыл жұлдызшасы бар қызыл ту пайда болды. Орақ пен балға жоғарыдан төменге қарай жылжытылды. Бұл үлгіде қызыл ту, қызыл жұлдыз, орақ және балға лағыл-қызыл эмалмен қапталды. Көшбасшы бейнесі бар орталық дөңгелек портрет-мойынтұмар күміс жалатылды. Мойынтұмардың айналасындағы масақтар табиғи алтын түсті бетке ие болды. Өлшемдері: биіктігі - 38,5 мм, ені - 38 мм. === III түрі === [[Сурет:Order of Lenin type3.jpg|thumb|right|150px|Ленин орденінің үшінші түрі (1936—1943)]] Орденнің үшінші түрі [[1936 жыл]]дың 11 маусымынан 1943 жылдың 19 маусымына дейін берілді. Алдыңғы түрімен салыстырғанда негізгі өзгеріс Ленин барельефінің жеке бөлік болып, платинадан жасалғаны болды (барельефтің салмағы 2,4-тен 2,75 г-ға дейін ауытқыды). Орденге барельеф үш тойтармамен бекітілді. Үшінші үлгідегі ордендердің орталық мойынтұмардың беті сұр-көк эмалмен қаптатылды. Тағы бір өзгеріс алтынның сынамасын арттыру болды. Енді орден 950 сынамалы алтыннан жасалған еді. Өлшемдері: биіктігі - 38-39 мм, ені - 38 мм. === IV түрі === [[Сурет:Order of Lenin badge with ribbon.png|thumb|right|150px|Ленин орденінің төртінші түрі (1943—1991)]] Орденнің төртінші түрі 1943 жылдың 19 маусымынан Кеңес Одағы ыдырағанға дейін берілді. 1943 жылғы 19 маусымдағы қаулы түйреуіштегі жұлдызша тәріздес ордендерді төстің оң жағына, ал сопақ немесе дөңгелек пішінді ордендерді кеуденің сол жағына лентамен қапталған бесбұрышты қалыбында тағу тәртібін белгіледі. Сонымен бірге КСРО ордендері мен марапаттар санының күрт өсуіне байланысты олар ордендердің орнына муар ленталары бар белдіктерді тағуды енгізді. Осылайша, 1943 жылдың 19 маусымынан кейін Ленин ордені орденнің жоғарғы бөлігінде бесбұрышты қалыпқа жалғанған сақина бұрандалы көзшені иеленді. Ордендерді киюдің белгіленген тәртібінен бұрын шығарылған барлық ордендерді ауыстыруға болатындығы аңғарылды. I-III үлгідегі Ленин орденінің орнына ордендер кітапшасында көрсетілген реттік нөмірі сақталып, жаңа марапат берілді. Бұл, ең алдымен, әскери киім кию ережелері мен марапаттары қатаң реттелген қарапайым әскерилерге қатысты. Алдыңғы үлгідегі ордендерді жаппай ауыстыру Ұлы Отан соғысы аяқталғаннан кейін жүргізілді. <blockquote> Ленин ордені – алтын шірге нақышталған бидай масағандағы шеңберге орналасып, платинадан жасалған В.И.Лениннің портрет-медальоны бейнеленген белгі. Медальон портретінің айналасындағы күңгірт сұр эмаль аясы тегіс және олардың арасында күрең-қызыл эмаль бар шоғырлас екі алтын жиекпен шектеседі. Шірдің сол жағында бес бұрышты жұлдыз, төменгі жағында - орақ пен балға, шірдің оң жақ жоғарғы бөлігінде - қызыл тудың жайылған ені бар. Жұлдыз, орақ пен балға, ту күрең-қызыл түсті эмальмен қапталған және пішініне сәйкес алтын жиектермен көмкерілген. Байрақта алтын әріптермен «ЛЕНИН» деген жазу бар. Ленин ордені алтыннан, В.И.Лениннің барельефі платинадан жасалған. Ордендегі таза алтын 28,604 ± 1,1 г, платина - 2,75 г (18 қыркүйек 1975 ж.). Орденнің жалпы салмағы - 33,6 ± 1,75 г құрайды. Орден құлақша мен шығыршықтың көмегімен ені 24 мм жібек қатқыл таспасымен жабылған бесбұрышты тағанмен жалғанған, таспаның ортасында ені 16 мм бойлық қызыл жолақ, ортаңғы жолақтың шеттерінде ені 1,5 мм екі алтын жолақ, содан кейін 1, 5 мм екі қызыл жолақ және ені 1 мм екі алтын жолақпен жалғанған. </blockquote> Өлшемдері: биіктігі — 43-45 мм (жоғарғы бөлігіндегі құлақшаны қоса алғанда), ені — 38 мм, портреттік медальонның диаметрі — 25 мм. == Марапаттау == === Алғашқы марапат === [[Сурет:Komsomolskaya Pravda 23.05.1930.jpg|thumb|right|450px|«Комсомольская правда» газетінің бас мақаласы, 1930 жыл 24 мамыр]] * Бірінші рет Ленин орденімен марапаттау КСРО Орталық Атқару Комитеті төралқасының 1930 жылғы 23 мамырдағы қаулымен жүзеге асырылды. Осы Қаулы бойынша «Комсомольская правда» газеті ''«социалистік құрылыстың қарқынын нығайтуға белсенді көмек көрсеткені үшін және құрылғанына бес жыл толуына байланысты»'' №1 Ленин орденімен марапатталды<ref>{{Cite web |url=http://kp.ru/daily/24494.5/649128/ |title=Ордена «Комсомольской правды» |access-date=2011-09-24 |archive-date=2011-10-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111018232431/http://kp.ru/daily/24494.5/649128/ |deadlink=no }}</ref>. * Орденмен марапатталған алғашқы шетел азаматтары кеңес өнеркәсібі мен ауыл шаруашылығында жұмыс істеген бес маман болды: ** көмір өндірудің маманы неміс Иоганн Георг Либхард (1931 жылы 8 ақпан); ** америкалық агроном Джордж Горфилд МакДауэлл (1931 жылы 7 шілде); ** трактор техникасының мамандары америкалық Фрэнк Бруно Бал (1932 жылы 17 мамыр) мен Леон Евнис Сважиан (1931 жылы 23 мамыр); ** американдық автомеханик Майк Трайкович Кадарян (1934 жылы 27 наурыз)<ref>{{cite web |author = Дуров Валерий |coauthors = |datepublished = |url = http://www.mirnagrad.ru/cgi-bin/exinform.cgi?page=27&ppage=1 |title = Орден Ленина: история учреждения, эволюция и разновидности. Ч. I |format = |work = |publisher = Мир наград |accessdate = 2016-07-30 |lang = |description = |archive-date = 2020-09-21 |archive-url = https://web.archive.org/web/20200921001455/http://www.mirnagrad.ru/cgi-bin/exinform.cgi?page=27&ppage=1 |deadlink = no }}</ref>. * 1934 жылы 20 сәуірде екі американдық авиамеханик Клайд Армистед (Clyde Armistead) пен Уильям Лавери (William Lavery) [[«Челюскин» (пароход)|«Челюскин» пароходын]] құтқаруға көмектескені үшін Ленин орденімен марапатталды. * 1932 жылы 5 тамызда 23-Қызыл Ту орденді атқыштар дивизиясының он жылдығына байланысты және «Серго Орджоникидзе атындағы Харьков трактор зауытының құрылысына большевиктік үлгідегі белсенді көмек көрсеткені үшін» Ленин орденімен марапатталған алғашқы кеңестік әскери ұжым болды. * Әскери еңбегі үшін бірінші болып 1933 жылдың көктемінде [[Басмашылар қозғалысы|басмашылармен]] шайқаста ерекше көзге түскен БМСБ 11-Хорезм атты әскер полкінің 1-дивизиясының Қызыл Әскер жауынгері Роман Панченко марапатталды. Орден оған сол жылдың 29 қазанында берілді. * Ең алғаш Ленин ордені иегері болып ғалымдардан 1931 жылы маусымда [[Иван Владимирович Мичурин|И.В.Мичурин]], мәдениет қайраткерлерінен – [[Максим Горький]] (1932 жылы 17 қыркүйек), суретшілерден – [[Исаак Израилевич Бродский|Исаак Бродский]] (1934 жылы 28 наурыз) марапатталған. * Ең алғаш Ленин орденімен марапатталған композитор 1938 жылы [[Узеир Абдул-Гусейн оглы Гаджибеков|Үзейір Қажыбеков]] болды. * Алғаш рет «Осоавиахим-1» әуе шарының экипаж мүшелері қайтыс болғаннан кейін Ленин орденімен марапатталды. 1934 жылы 30 қаңтарда әуе шары рекордтық биіктікке 22 000 метрге жетті, бірақ тым қолайсыз ауа-райының салдарынан құрылғы Мордовияда мұз басып, құлады. Барлық үш экипаж мүшесі - командир П.Ф.Федосеенко, әуе шарының конструкторы А.Б.Васенко және физик И.Д.Усыскин апатта қаза тапты. * Алғаш рет екі Ленин орденінің иегері болып 1936 жылы 24 шілдеде сынақшы-ұшқыш [[Валерий Павлович Чкалов|В.П.Чкалов]] болды. * Алғаш рет үш Ленин орденінің иегері болып 1939 жылы 11 маусымда сынақшы-ұшқыш [[Владимир Константинович Коккинаки|В.К.Коккинаки]] болды. * Алғаш рет алты Ленин орденінің иегері болып 1948 жылы 24 маусымда Кеңес Одағының Маршалы [[Василий Данилович Соколовский]] атанды. * Қорғаныс өнеркәсібін ұйымдастырушылардың бірі [[Василий Михайлович Рябиков]] 1957 жылы 16 қаңтарда, 1957 жылы 21 желтоқсанда және 1961 жылы 17 маусымда тиісінше жеті, сегіз және тоғыз Ленин ордендерінің алғашқы иегері атанды. * Он және он бір Ленин ордендерінің алғашқы иегері болып — сәйкесінше 1978 жылғы 22 қыркүйекте және 1982 жылғы 5 тамызда КСРО сыртқы сауда министрі [[Николай Семенович Патоличев]] атанды. * Ең жас Ленин орденінің иегері — тәжік пионер қызы, мақта теруші [[Мамлакат Ақбердіқызы Нахангова|Мамлакат Нахангова]] (25.12.1935). Марапаттау кезінде ол 11 жаста еді. * Ең қарт Ленин орденінің иегері — поляк-украин композиторы [[Станислав Филиппович Людкевич|С.Ф. Людкевич]] (23.01.1979). 100 жылдығына байланысты марапатталды (Социалистік Еңбек Ері атағы берілді). Алғашқы 10 саны бар орден белгілерімен мыналар марапатталды: {| class="wikitable" align=center |- ! Белгі № ! Марапатталған ! Қаулы уақыты ! Марапаттау уақыты |- | 1 | «Комсомольская правда» газеті | 23 мамыр 1930 | 3 шілде 1931 |- | 2 | «[[Мәскеу электр шам зауыты|МЭШЗ]]», Мәскеу қ. | 3 қазан 1930 | шілде 1931 |- | 3 | [[Авель Сафронович Енукидзе|А. С. Енукидзе]], КСРО ОАК хатшысы | 17 желтоқсан 1932 | 17 желтоқсан 1932 |- | 4 | [[Василий Сергеевич Молоков|В. С. Молоков]], ұшқыш | 20 сәуір 1934 | 23 маусым 1934 |- | 5 | '''Г. В. Грибакин''', бортмеханик | 20 сәуір 1934 | 23 маусым 1934 |- | 6 | М. П. Шелыганов, штурман | 20 сәуір 1934 | 23 маусым 1934 |- | 7 | «Красная Заря» зауыты, Ленинград | 16 сәуір 1931 | 3 шілде 1931 |- | 8 | «Светлана» зауыты, Ленинград | 16 сәуір 1931 | 3 шілде 1931 |- | 9 | '''Карл Маркс атындағы зауыт''', Ленинград | 16 мамыр 1931 | 3 шілде 1931 |- | 10 | «[[Мәскеу электролиздік зауыты|Мәсэлектрик]]», Мәскеу қ. | 16 мамыр 1931 | 3 шілде 1931 |} === Орденнің бірнеше мәрте иегерлері === Ленин орденімен барлық дерлік кеңестік жетекшілер мен жоғары дәрежелі әскери жетекшілер марапатталды, олардың бірқатары - бірнеше рет. ==== Он бір мәрте иегерлері ==== * '''11 рет''' Ленин орденімен марапатталғандар: ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} Николай Семенович Патоличев (17.05.1939; 30.09.1943; 05.08.1944; 31.03.1945; 31.07.1958; 17.12.1966; 20.09.1968; 21.12.1973; 30.12.1975; 22.09.1978; 05.08.1982) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} Дмитрий Федорович Устинов (08.02.1939; 03.06.1942; 05.08.1944; 08.12.1951; 20.04.1956; 21.12.1957; 29.10.1958; 29.10.1968; 02.12.1971; 27.10.1978; 28.10.1983) ==== Он мәрте иегерлері ==== * '''10 рет''' Ленин орденімен марапатталғандар: ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} Шараф Рашидович Рашидов (16.01.1950; 11.01.1957; 01.03.1965; 04.11.1967; 02.12.1971; 10.12.1973; 30.12.1974; 25.12.1976; 04.11.1977; 06.03.1980) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} Ефим Павлович Славский (25.07.1942, 10.02.1944, 23.02.1945, 29.10.1949, 11.09.1956, 25.10.1958, 25.10.1968, 25.10.1971, 25.10.1978, 25.10.1983) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} Александр Сергеевич Яковлев (27.04.1939; 28.10.1940; 06.09.1942; 25.05.1944; 02.07.1945; 15.11.1950; 31.03.1956; 31.03.1966; 23.06.1981; 17.08.1984) ==== Тоғыз мәрте иегерлері ==== * '''9 рет''' Ленин орденімен марапатталғандар: ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Анатолий Петрович Александров]] (06.03.1945; 29.10.1949; 19.09.1953; 04.01.1954; 11.09.1956; 12.02.1963; 17.09.1975; 10.02.1978; 11.02.1983) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Петр Васильевич Дементьев]] (5.03.1939; 8.09.1941; 25.05.1944; 6.12.1949; 23.01.1957; 28.04.1963; 24.01.1967, 25.10.1971, 21.01.1977) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Иван Дмитриевич Папанин]] (27.06.1937; 22.03.1938; 01.05.1944; 26.11.1944; 02.12.1945; 30.12.1956; 26.11.1964; 26.11.1974; 23.11.1984) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Джабар Расулович Расулов]] (03.01.1944; 29.12.1946; 24.02.1948; 17.12.1949; 23.10.1954; 17.01.1957; 09.07.1963; 09.07.1973; 26.02.1981) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Василий Михайлович Рябиков]] (08.02.1939; 03.06.1942; 05.08.1944; 16.09.1945; 06.12.1949; 20.04.1956; 16.01.1957; 21.12.1957; 17.06.1961) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Николай Николаевич Семенов]] (10.06.1945; 29.10.1949; 19.09.1953; 04.01.1954; 08.05.1956; 14.04.1966; 20.07.1971; 14.04.1976; 18.12.1981) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Николай Александрович Тихонов]] (26.03.1939; 31.03.1945; 04.09.1948; 05.11.1954; 19.07.1958; 26.11.1971; 13.05.1975; 12.10.1982; 13.05.1985) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Василий Иванович Чуйков]] (26.10.1943; 19.03.1944; 21.02.1945; 11.02.1950; 11.02.1960; 11.02.1970; 11.02.1975; 21.02.1978; 11.02.1980) ==== Сегіз мәрте иегерлері ==== * '''8 рет''' Ленин орденімен марапатталғандар: ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Павел Иванович Батов]] (04.07.1937; 11.03.1940; 30.10.1943; 21.02.1945; 31.05.1957; 31.05.1967; 31.05.1977; 31.05.1982) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Леонид Ильич Брежнев]] (02.12.1947; 18.12.1956; 17.06.1961; 18.12.1966; 02.12.1971; 18.12.1976; 19.12.1978; 18.12.1981) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Семен Михайлович Буденный]] (23.02.1935; 17.11.1939; 24.04.1943; 21.02.1945; 24.04.1953; 01.02.1958; 24.04.1958; 24.04.1973) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Александр Михайлович Василевский]] (21.05.1942; 29.07.1944; 21.02.1945; 29.09.1945; 19.09.1955; 29.09.1965; 29.09.1970; 29.09.1975) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Климент Ефремович Ворошилов]] (23.02.1935; 22.02.1938; 03.02.1941; 21.02.1945; 03.02.1951; 03.02.1956; 07.05.1960; 03.02.1961) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Сергей Владимирович Ильюшин]] (30.08.1936; 25.11.1941; 21.02.1945; 02.07.1945; 30.03.1954; 30.03.1964; 26.04.1971; 29.03.1974) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Никифор Тимофеевич Кальченко]] (07.02.1939; 29.05.1945; 23.01.1948; 08.02.1956; 26.02.1958; 08.02.1966; 08.12.1963; 06.12.1976) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Дінмұхамед Ахметұлы Қонаев]] (11.01.1957; 11.01.1962; 02.12.1971; 11.01.1972; 10.12.1973; 06.10.1976; 01.11.1979; 11.01.1982) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Трофим Денисович Лысенко]] (30.12.1935; 10.06.1945; 10.09.1945; 29.09.1948; 27.10.1949; 19.09.1953; 27.09.1958; 15.09.1961) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Антанас Юозович Снечкус]] (08.04.1947; 20.07.1950; 06.01.1953; 05.04.1958; 05.01.1963; 01.10.1965; 27.08.1971; 05.01.1973) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Василий Данилович Соколовский]] (22.02.1941; 02.01.1942; 21.02.1945; 29.05.1945; 20.07.1947; 24.06.1948; 20.07.1957; 20.07.1967) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Андрей Николаевич Туполев]] (21.02.1933; 16.09.1945; 10.08.1946; 14.01.1949; 06.12.1949; 03.02.1953; 09.11.1958; 06.11.1968) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Алексей Федорович Федоров]] (07.02.1939; 18.05.1942; 23.01.1948; 26.02.1958; 24.04.1961; 23.10.1967; 27.03.1981; 28.03.1986) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Владимир Васильевич Щербицкий]] (26.02.1958; 16.02.1968; 02.12.1971; 08.12.1973; 30.12.1974; 13.09.1977; 16.02.1983; 16.02.1988) ==== Жеті мәрте иегерлері ==== * '''7 рет''' Ленин орденімен марапатталғандар: ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Сергей Александрович Афанасьев]] (25.07.1958; 17.06.1961; 26.07.1966; 29.08.1968; 25.10.1971; 14.02.1975; 29.08.1978) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Иван Христофорович Баграмян]] (29.07.1944; 06.11.1945; 01.12.1947; 02.12.1957; 02.12.1967; 01.12.1972; 01.12.1977) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Иван Павлович Бардин]] (15.12.1934; 12.11.1943; 31.03.1945; 10.06.1945; 19.09.1953; 12.11.1953; 19.07.1958) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Борис Павлович Бещев]] (23.11.1939; 29.07.1945; 15.07.1953; 01.08.1959; 15.07.1963; 04.08.1966; 25.08.1971) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Павел Андреевич Воронин]] (05.03.1939; 08.09.1941; 25.05.1944; 12.07.1957; 22.07.1966; 11.07.1973; 02.02.1982) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Сергей Георгиевич Горшков]] (26.02.1953; 23.02.1960; 28.04.1963; 07.05.1965; 25.02.1970; 21.02.1978; 21.12.1982) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Андрей Андреевич Громыко]] (03.11.1944; 05.11.1945; 17.07.1959; 31.12.1966; 17.07.1969; 17.07.1979; 17.07.1984) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Петр Дмитриевич Грушин]] (21.06.1943; 02.07.1945; 20.04.1956; 25.07.1958; 15.01.1966; 20.04.1981; 15.01.1986) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Вениамин Эммануилович Дымшиц]] (16.01.1943; 31.03.1945; 02.12.1947; 09.08.1958; 31.12.1966; 15.09.1970; 26.09.1980) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Валерий Дмитриевич Калмыков]] (10.04.1945; 20.04.1956; 21.12.1957; 27.08.1958; 17.06.1961; 29.07.1966; 25.10.1971) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Ян Эдуардович Калнберзин]] (28.06.1945; 31.05.1946; 20.07.1950; 19.09.1953; 15.02.1958; 16.09.1963; 01.10.1965) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Мстислав Всеволодович Келдыш]] (16.09.1945; 04.01.1954; 27.03.1954; 11.09.1956, 09.02.1961; 27.04.1967; 17.09.1975) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Исаак Константинович Кикоин]] (10.05.1945; 8.12.1951; 19.09.1953; 04.01.1954; 27.03.1958; 28.03.1968; 27.03.1978) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Андрей Павлович Кириленко]] (23.01.1948; 02.03.1953; 07.09.1956; 08.03.1958; 07.09.1966; 02.12.1971; 07.09.1976) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Андрей Николаевич Колмогоров]] (04.11.1944; 10.06.1945; 19.09.1953; 15.09.1961; 24.04.1963; 25.04.1973; 17.09.1975) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Александр Николаевич Комаровский]] (14.07.1937; 29.04.1943; 16.05.1945; 29.10.1949; 11.09.1956; 07.03.1962; 19.05.1966) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Иван Степанович Конев]] (29.07.1944; 21.02.1945; 27.12.1947; 18.12.1956; 27.12.1957; 27.12.1967; 27.12.1972) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Василий Васильевич Кузнецов]] (30.09.1943; 17.02.1951; 11.02.1961; 31.12.1966; 12.02.1971; 12.02.1981; 12.02.1986) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Петр Фаддеевич Ломако]] (25.07.1942; 10.02.1944; 08.12.1951; 15.07.1954; 11.07.1964; 25.08.1971; 11.07.1974) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Юрий Евгеньевич Максарев]] (19.09.1941; 05.06.1942; 20.01.1943; 05.08.1944; 08.12.1951; 04.01.1954; 22.01.1954) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Мирали Махмадалиев]] (17.12.1949; 17.04.1951; 17.01.1957; 03.04.1965; 10.12.1973; 25.12.1976; 24.07.1986) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Петр Миронович Машеров]] (15.08.1944; 28.10.1948; 18.01.1958; 12.02.1968; 02.12.1971; 12.12.1973; 10.02.1978) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Кирилл Афанасьевич Мерецков]] (03.01.1937; 21.03.1940; 02.11.1944; 21.02.1945; 06.06.1947; 06.06.1957; 06.06.1967) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Кирилл Семенович Москаленко]] (22.07.1941; 23.10.1943; 06.11.1945; 07.03.1962; 10.05.1972; 21.02.1978; 10.05.1982) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Александр Николаевич Несмеянов]] (04.11.1944; 10.06.1945; 19.09.1953; 08.09.1959; 27.04.1967; 13.03.1969; 07.09.1979) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Владимир Николаевич Новиков]] (03.06.1942; 05.08.1944; 05.12.1957; 03.12.1967; 26.11.1971; 05.12.1977) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Арвид Янович Пельше]] (31.05.1946; 20.07.1950; 15.02.1958; 01.10.1965; 06.02.1969; 02.12.1971; 06.02.1979) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Константин Константинович Рокоссовский]] (16.08.1936; 02.01.1942; 29.07.1944; 21.02.1945; 25.12.1946; 20.12.1956; 20.12.1966) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Ефим Иванович Смирнов]] (03.03.1942; 11.07.1945; 08.12.1951; 03.11.1953; 11.01.1966; 24.04.1973; 21.02.1978) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Сергей Львович Соболев]] (10.06.1945; 29.10.1949; 8.12.1951; 19.09.1953; 30.10.1958; 29.04.1967; 17.09.1975) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Салчак Калбакхорекович Тока]] (05.05.1942; 11.08.1944; 16.08.1946; 10.10.1949; 23.08.1957; 14.12.1961; 14.12.1971) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Михаил Васильевич Хруничев]] (08.09.1941; 24.11.1942; 05.08.1944; 16.09.1945; 29.10.949; 03.04.1951; 12.07.1957) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Никита Сергеевич Хрущёв]] (13.05.1935; 16.04.1944; 23.01.1948; 16.04.1954; 8.04.1957; 17.06.1961; 16.04.1964) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Николай Васильевич Цицин]] (30.12.1935; 10.06.1945; 10.11.1945; 19.11.1953; 17.12.1968; 17.09.1975; 15.12.1978) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Александр Иванович Шокин]] (29.03.1939; 17.06.1961; 29.07.1966; 08.10.1969; 25.10.1971; 17.02.1975; 26.10.1979) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Михаил Алексеевич Яснов]] (06.09.1947; 04.06.1956; 01.02.1957; 04.06.1966; 26.08.1971; 11.12.1973; 04.06.1976) ==== Алты мәрте иегерлері ==== * '''6 рет''' Ленин орденімен марапатталғандар: ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Павел Сергеевич Александров]] (10.06.1945; 19.09.1953; 15.09.1961; 06.05.1966; 13.03.1969; 17.09.1975) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Александр Ерминингельдович Арбузов]] (31.07.1944; 10.06.1945; 24.06.1950; 19.09.1953; 11.09.1957; 09.09.1967) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Александр Александрович Архангельский]] (22.12.1933; 16.09.1945; 08.08.1947; 06.12.1949; 27.03.1953; 12.07.1958) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Николай Константинович Байбаков]] (06.02.1942; 24.01.1944; 08.05.1948; 31.12.1966; 05.03.1971; 05.03.1981) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Владимир Павлович Бармин]] (15.03.1943; 20.04.1956; 17.03.1959; 17.06.1961; 17.03.1969; 16.03.1979) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Николай Николаевич Боголюбов]] (19.09.1953; 20.08.1959; 29.04.1967; 13.03.1969; 17.09.1975; 20.08.1979) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Андрей Михайлович Бородин]] (11.01.1957; 22.03.1966; 27.08.1971; 13.10.1972; 24.12.1976; 03.03.1980) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Андрей Анатольевич Бочвар]] (29.10.1949; 19.09.1953; 11.09.1956; 07.03.1962; 17.09.1975; 06.08.1982) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Марк Андронович Брага]] (17.06.1949; 22.05.1950; 21.04.1952; 24.08.1953; 10.06.1954; 24.12.1976) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Борис Львович Ванников]] (23.02.1939; 03.06.1942; 05.08.1944; 06.09.1947; 11.09.1956; 16.09.1957) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Константин Андреевич Вершинин]] (13.12.1942; 21.07.1944; 19.08.1944; 21.02.1945; 20.05.1960; 22.05.1970) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Александр Павлович Виноградов]] (29.10.1949; 19.09.1953; 04.01.1954; 23.08.1965; 09.11.1970; 20.08.1975) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Степанида Демидовна Виштак]] (11.04.1949; 03.07.1950; 20.06.1951; 13.07.1954; 26.02.1958; 31.12.1965) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Николай Николаевич Воронов]] (03.01.1937; 21.03.1940; 21.02.1945; 05.05.1949; 04.05.1959; 07.05.1965) ** [[Андрей Януарьевич Вышинский]] (20.07.1937; 21.11.1943; 10.06.1945; 05.11.1945; 09.12.1953; 03.10.1954) ** [[Бободжан Гафурович Гафуров]] (в том числе 03.01.1944; 29.12.1946; 21.02.1948; 23.10.1954) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Николай Никитич Головацкий]] (11.01.1957; 23.06.1966; 14.02.1975; 24.12.1976; 22.02.1982; 17.01.1985) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Андрей Антонович Гречко]] (13.12.1942; 21.02.1945; 01.02.1958; 15.10.1963; 22.02.1968; 16.10.1973) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Иван Самойлович Грушецкий]] (23.01.1948; 04.10.1954; 26.02.1958; 28.08.1964; 08.12.1973; 21.08.1974) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Владимир Иванович Долгих]] (09.06.1961; 04.12.1965; 25.08.1971; 13.12.1972; 04.12.1974; 04.12.1984) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Николай Антонович Доллежаль]] (29.10.1949; 11.10.1956; 23.07.1959; 31.10.1969; 26.10.1979; 26.10.1984) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Михаил Васильевич Егоров]] (29.03.1939; 15.11.1950; 28.04.1963; 06.04.1970; 14.01.1977; 02.02.1984) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Алексей Сергеевич Желтов]] (24.03.1943; 15.11.1950; 28.08.1954; 29.08.1964; 21.02.1978; 27.08.1984) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Георгий Константинович Жуков]] (16.08.1936; 29.08.1939; 19.07.1944; 01.06.1945; 01.12.1956; 01.12.1971) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Авраамий Павлович Завенягин]] (23.03.1935; 17.01.1943; 24.02.1945; 29.10.1949; 16.04.1951; 11.09.1956) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Сергей Алексеевич Зверев]] (05.08.1944; 25.07.1958; 17.06.1961; 28.07.1966; 25.10.1971; 17.10.1972) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Иван Степанович Исаков]] (22.02.1938; 13.12.1942; 21.02.1945; 21.08.1954; 21.08.1964; 07.05.1965) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Петр Леонидович Капица]] (30.04.1943; 09.07.1944; 30.04.1945; 09.07.1964; 20.07.1971; 08.07.1974) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Август Мартынович Кирхенштейн]] (17.09.1942; 31.05.1946; 20.07.1950; 06.11.1951; 23.03.1956; 17.09.1957) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Александр Власович Коваленко]] (07.05.1948; 29.11.1968; 24.11.1969; 14.02.1975; 06.10.1976; 23.11.1979) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Владимир Константинович Коккинаки]] (25.05.1936; 17.07.1938; 11.06.1939; 16.09.1945; 17.05.1951; 22.06.1984) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Александр Евдокимович Корнейчук]] (31.01.1939; 23.01.1948; 24.05.1955; 24.11.1960; 24.05.1965; 23.02.1967) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Демьян Сергеевич Коротченко]] (7.02.1939; 13.09.1943; 29.11.1944; 23.01.1948; 26.02.1958; 28.11.1964) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Алексей Николаевич Косыгин]] (07.04.1939; 22.01.1944; 20.02.1954; 20.02.1964; 02.12.1971; 20.02.1974) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Владимир Александрович Котельников]] (20.04.1956; 21.12.1957; 27.04.1967; 13.03.1969; 17.09.1975; 05.09.1978) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Самвел Григорьевич Кочарянц]] (21.08.1953; 04.01.1954; 11.09.1956; 07.03.1962; 08.01.1979; 06.01.1984) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Степан Акимович Красовский]] (19.01.1943; 21.02.1945; 06.04.1945; 29.05.1945; 15.09.1961; 07.08.1967) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Павел Курочкин Алексеевич]] (07.04.1940; 21.02.1945; 29.06.1945; 18.11.1960; 18.11.1980; 18.11.1985) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Дмитрий Данилович Лелюшенко]] (07.04.1940; 02.01.1942; 21.02.1945; 01.11.1961; 30.10.1981; 31.10.1986) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Леонид Максимович Леонов]] (18.02.1946; 30.05.1959; 23.02.1967, 30.05.1969; 30.05.1974; 30.05.1979) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Александр Павлович Ляшко]] (29.12.1965; 25.08.1971; 08.12.1973; 29.12.1975; 22.12.1977; 29.12.1985) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Прасковья Андреевна Малинина]] (01.06.1945; 23.07.1948; 04.07.1949; 13.12.1950; 26.08.1953; 06.11.1974) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Терентий Семенович Мальцев]] (11.05.1942; 09.11.1955; 23.06.1966; 11.12.1973; 06.11.1975; 06.11.1985) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Анастас Иванович Микоян]] (17.01.1936; 30.09.1943; 24.11.1945; 24.11.1955; 24.11.1965; 25.11.1975) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Артем Иванович Микоян]] (31.12.1940; 03.02.1953; 05.11.1954; 04.08.1955; 20.04.1956; 04.08.1965) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Евгений Никанорович Павловский]] (05.03.1944; 21.02.1945; 10.06.1945; 04.03.1954; 11.02.1961; 04.03.1964) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Юстас Игнович Палецкис]] (08.04.1947; 21.01.1949; 20.07.1950; 05.04.1958; 01.10.1965; 22.01.1969) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Александр Владимирович Палладин]] (02.03.1944; 09.09.1945; 23.01.1948; 19.09.1953; 13.09.1955; 10.09.1965) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Исса Александрович Плиев]] (03.11.1941; 16.04.1944; 30.04.1947; 23.11.1962; 01.10.1963; 21.02.1978) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Александр Иванович Покрышкин]] (22.12.1941; 24.05.1943; 06.03.1963; 21.10.1967; 21.02.1978; 05.03.1983) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Борис Николаевич Пономарев]] (27.06.1945; 3.03.1958; 16.01.1965; 2.12.1971; 16.01.1975; 16.01.1985) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Петр Николаевич Поспелов]] (13.06.1945; 19.06.1948; 19.06.1958; 19.06.1968; 17.09.1975; 19.06.1978) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Павел Алексеевич Ротмистров]] (05.05.1942; 2.07.1944; 21.02.1945; 22.06.1961; 07.05.1965; 03.07.1981) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Роман Андреевич Руденко]] (26.03.1945; 27.05.1947; 29.07.1957; 29.07.1967; 25.05.1972; 29.07.1977) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Сергей Игнатьевич Руденко]] (25.05.1936; 19.08.1944; 20.06.1949; 19.10.1964; 31.10.1967; 19.10.1984) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Константин Николаевич Руднев]] (05.08.1944; 20.04.1956; 21.12.1957; 17.06.1961; 02.07.1966; 21.06.1971) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Леонид Иванович Седов]] (27.03.1954; 28.04.1963; 13.11.1967; 17.09.1975; 23.01.1980; 13.11.1987) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Иван Александрович Серов]] (26.04.1940; 13.12.1942; 29.05.1945, лишён 12.03.1963; 30.01.1951; 19.09.1952; 25.08.1955) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Дмитрий Владимирович Скобельцын]] (29.10.1949; 19.09.1953; 23.11.1962; 13.03.1969; 02.12.1972; 17.09.1975) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Константин Иванович Скрябин]] (22.02.1936; 27.10.1949; 19.09.1953; 06.12.1953; 06.12.1958; 04.12.1968) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Леонид Васильевич Смирнов]] (26.06.1959; 17.06.1961; 15.04.1966; 26.11.1971; 15.04.1976; 06.10.1982) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Сергей Львович Соболев]] (10.06.1945; 08.12.1951; 19.09.1953; 30.10.1958; 29.04.1967; 17.09.1975) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Георгий Алексеевич Титов]] (06.03.1945; 20.04.1956; 25.07.1958; 28.04.1963; 07.02.1969; 07.02.1979) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Андрей Николаевич Тихонов]] (19.09.1953; 04.01.1954; 11.09.1956; 29.10.1966; 20.07.1971; 29.10.1986) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Григорий Иванович Ткачук]] (26.02.1958; 31.12.1965; 08.04.1971; 06.09.1973; 22.12.1977; 07.07.1986) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Андрей Алексеевич Трофимук]] (24.01.1944; 08.05.1948; 29.04.1967; 17.09.1975; 14.08.1981; 20.08.1986) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Хамракул Турсункулов]] (25.12.1944; 23.01.1946; 19.03.1947; 27.04.1948; 07.07.1949; 13.06.1950) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Владимир Федорович Уткин]] (17.06.1961; 26.07.1966; 29.08.1969; 16.10.1973; 12.08.1976; 17.10.1983) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Евгений Константинович Федоров]] (27.06.1937; 12.03.1938; 11.09.1956; 17.06.1961; 09.04.1970; 09.04.1980) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Юлий Борисович Харитон]] (29.10.1949; 11.09.1956; 07.03.1962; 27.02.1964; 26.02.1974; 24.02.1984) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Сергей Алексеевич Христианович]] (11.07.1943; 29.03.1944; 19.09.1953; 13.11.1958; 29.04.1967; 13.03.1969) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Алексей Михайлович Школьников]] (15.01.1957; 15.01.1964; 26.08.1971; 14.01.1974; 24.04.1981; 13.01.1984) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Михаил Александрович Шолохов]] (31.01.1939; 23.05.1955; 22.05.1965; 23.02.1967; 22.05.1975; 23.05.1980) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Станислав Иванович Штейман]] (01.06.1945; 25.08.1948; 12.07.1949; 16.10.1950; 03.12.1951; 04.03.1953) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Мотеюс Юозович Шумаускас]] (22.03.1944; 20.07.1950; 5.04.1958; 1.10.1965; 27.08.1971; 14.11.1975) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Иоган Гансович Эйхфельд]] (30.12.1935; 27.10.1949; 20.07.1950; 13.07.1954; 01.03.1958; 25.01.1963) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Оразгельды Эрсарыев]] (13.12.1944; 19.03.1947; 11.04.1947; 05.04.1948; 21.07.1950; 30.07.1951) ** [[Павел Александрович Юдин]] (06.01.1942; 09.01.1943; 31.03.1945; 02.02.1947; 29.10.1949; 30.05.1952) ** [[Николай Дмитриевич Яковлев]] (22.02.1941; 02.06.1942; 21.02.1945; 30.12.1948; 20.04.1956; 30.12.1958) === Ұзақ мерзімді қызметі үшін марапаттау (1944—1958) === КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1944 жылғы 4 маусымдағы Жарлығымен Қызыл Армияның әскери қызметшілері ұзақ мерзімді қызметі үшін (25 жыл мінсіз қызметі үшін) Ленин орденімен марапаттала бастады. Бұл тәжірибе көп ұзамай мыналарға таралды: * Әскери-теңіз күштері (25.09.1944 жылғы Жарлық); * КСРО ІІХК және МҚХК жеке құрамына (2.10.1944 жылғы Жарлық); * ІІХК, МҚХК және милиция органдарының әскерлері мен арнайы қызметтеріне (10.12.1944 жылғы Жарлық)<ref>{{Cite web|url=https://ru.wikisource.org/wiki/Указ_Президиума_ВС_СССР_от_4.06.1944_о_награждении_орденами_и_медалями_за_выслугу_лет_в_Красной_Армии|title=Указ Президиума ВС СССР от 4.06.1944 о награждении орденами и медалями за выслугу лет в Красной Армии|lang=ru|website=[[Викитека]]|accessdate=2020-04-18|description=''Цитируется по книге: «Приказы народного комиссара обороны СССР. 1943 — 1945 гг». — М.: «Терра», 1997. — Т. 13 (2—3). — С. 320. — («Русский архив: Великая Отечественная»). — ISBN 5-25-01774-6.''|archive-date=2017-08-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20170804205517/https://ru.wikisource.org/wiki/%D0%A3%D0%BA%D0%B0%D0%B7_%D0%9F%D1%80%D0%B5%D0%B7%D0%B8%D0%B4%D0%B8%D1%83%D0%BC%D0%B0_%D0%92%D0%A1_%D0%A1%D0%A1%D0%A1%D0%A0_%D0%BE%D1%82_4.06.1944_%D0%BE_%D0%BD%D0%B0%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%B6%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B8_%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%B8_%D0%B8_%D0%BC%D0%B5%D0%B4%D0%B0%D0%BB%D1%8F%D0%BC%D0%B8_%D0%B7%D0%B0_%D0%B2%D1%8B%D1%81%D0%BB%D1%83%D0%B3%D1%83_%D0%BB%D0%B5%D1%82_%D0%B2_%D0%9A%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D0%90%D1%80%D0%BC%D0%B8%D0%B8|deadlink=no}}</ref>. 1957 жылдың 14 қыркүйегі мен 25 желтоқсанындағы жарлықтармен бұл марапаттау тәжірибесі жойылды<ref>{{cite web|url= http://www.libussr.ru/doc_ussr/ussr_5225.htm|title= Указ Президиума Верховного Совета СССР от 14 сентября 1957 года|website= Библиотека нормативно-правовых акто СССР|access-date= 2021-04-12|archive-date= 2013-06-22|archive-url= https://web.archive.org/web/20130622232142/http://www.libussr.ru/doc_ussr/ussr_5225.htm|deadlink= no}}</ref>: <blockquote> ''Әскери қызметшілерді Әскер мен Әскери-теңіз флотындағы белгілі бір жылдардағы қызмет өтілі үшін олардың қызметтік міндеттерінің сипаты мен ерекше сіңірген еңбегі ескерілмей, жаппай марапаттау тәжірибесі марапат құнының төмендеуіне әкеліп соқтырды, ал КСРО ордендері және медалдарымен марапаттау әскери қызметкерлерді жауынгерлік және саяси дайындықта, әскери тәртіпті нығайтуда және әскерлердің жауынгерлік әзірлігін арттыруда жоғары жетістіктерге жетуге ынталандырудың маңызды құралы болудан қалды. ''</blockquote> 1948 жылдан бастап КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының Жарлықтарына сәйкес 1948-1954 жж. «Ұзақ және жемісті еңбегі үшін» Ленин ордендерімен азаматтық тұлғалар – халық шаруашылығының әртүрлі салаларындағы жұмыскерлер де (30 жыл, кейде 20 жыл еңбек өтілі үшін) марапатталды: * 14 қазан 1947 ж. Жарлық — бұрғылау және тау-кен жұмысшыларын, бұрғылау және тау-кен шеберлерін, Геология министрлігінің басшы және инженерлік-техникалық қызметкерлерін марапаттау туралы; * 10 желтоқсан 1947 ж. Жарлық — қара металлургияның жетекші кәсіптер қызметкерлерін, шеберлерін, басшыларын және инженерлік-техникалық қызметкерлерін марапаттау туралы; * Указ 12 ақпан 1948 ж. Жарлық — мұғалімдерді марапаттау туралы; * 20 наурыз 1948 ж. Жарлық — түсті металлургияның жетекші кәсіптер қызметкерлерін, шеберлерін, басшыларын және инженерлік-техникалық қызметкерлерін марапаттау туралы; * 8 қараша 1948 ж. Жарлық — химия өнеркәсібінің жетекші кәсіптер қызметкерлерін, шеберлерін, басшыларын және инженерлік-техникалық қызметкерлерін марапаттау туралы; * 20 сәуір 1949 ж. Жарлық — мал шаруашылығы саласында жұмыс істейтін ауыл шаруашылығы мамандары мен басшыларын марапаттау туралы; * 10 маусым 1949 ж. Жарлық — КСРО Министрлер Кеңесі қарамағындағы Геодезия және картография Бас басқармасының жұмысшыларын, басшыларын және инженерлік-техникалық қызметкерлерін марапаттау туралы; * 24 маусым 1949 ж. Жарлық — Дайындық министрлігінің, Ет және сүт өнеркәсібі министрлігінің және Центросоюздың басшы қызметкерлерін, жауапты қызметкерлері мен мамандарын марапаттау туралы; * 13 шілде 1949 ж. Жарлық — балық шаруашылығының жұмысшыларын, бригадирлерін, шеберлерін, флот жұмысшыларын, басқарушы және инженерлік-техникалық қызметкерлерді марапаттау туралы; * 28 шілде 1949 ж. Жарлық — теміржол көлігіндегі жетекші кәсіптердің қызметкерлерін, жоғарғы, аға және орта басқарушы құрамды марапаттау туралы; * 22 сентября 1949 ж. Жарлық — КСРО Қаржы министрлiгi Гознак басшы кәсiптердiң жұмысшыларын, шеберлерін, басшыларын және инженерлiк-техникалық қызметкерлерiн марапаттау туралы; * 10 қазан 1949 ж. Жарлық — дәрігерлер мен басқа да медицина қызметкерлерін марапаттау туралы; * 20 қазан 1949 ж. Жарлық — кеме жасау өнеркәсiбiнiң жетекшi кәсіптерiнiң қызметкерлерiн, шеберлерiн, басшыларын және инженерлiк-техникалық қызметкерлерiн ордендермен және медальдармен марапаттау туралы; * 17 қараша 1949 ж. Жарлық — ғылым қызметкерлерін марапаттау туралы; * 11 қаңтар 1950 ж. Жарлық — мұнай өнеркәсібінің жетекші кәсіптер қызметкерлерін, шеберлерін, басшыларын және инженерлік-техникалық қызметкерлерін марапаттау туралы; * 24 мамыр 1950 ж. Жарлық — асбест өнеркәсібінің және асбест кәсіпорындары құрылысының жұмысшыларын, шеберлерін, басшыларын және инженерлік-техникалық қызметкерлерін марапаттау туралы; * 18 қараша 1950 ж. Жарлық — теңізшілерді, жетекші кәсіптердегі порт жұмысшыларын, сондай-ақ теңіз флотының жоғарғы, аға және орта басқарушы құрамын теңіз көлігіндегі ұзақ мерзімді қызметі үшін марапаттау туралы; * 17 ақпан 1951 ж. Жарлық - жетекші кәсіп қызметкерлерін, Челябі облысындағы Оңтүстік Орал теміржолының жоғарғы, аға және орта басқарушы құрамын марапаттау туралы; * 7 наурыз 1951 ж. Жарлық — КСРО мемлекеттiк бақылау министрлiгiнiң және одақтас республикалардың мемлекеттiк бақылау министрлiктерiнiң бақылаушы атақтары бар қызметкерлерiне беру туралы; * 28 наурыз 1951 ж. Жарлық — КСРО орман өнеркәсібі министрлігінің жұмысшыларын, шеберлерін, басшыларын, инженер-техник қызметкерлерін марапаттау туралы; * 18 шілде 1951 ж. Жарлық — қаржы-несие жүйесінің қызметкерлерін марапаттау туралы; * 14 тамыз 1951 ж. Жарлық — КСРО кеден мекемелерінің қызметкерлерін марапаттау туралы; * 4 қазан 1951 ж. Жарлық — КСРО ауыл шаруашылығы министрлiгi мен КСРО мақта шаруашылығы министрлiгiнiң машина-трактор, орман қорғау, машина-мал шаруашылығы және шабындық-мелиоративтік станцияларының, жөндеу зауыттарының, ауданаралық күрделі жөндеу шеберханаларының және ауыл шаруашылығын механикаландыру мектептерiнiң басшылары мен мамандарын марапаттау туралы; * 5 қараша 1951 ж. Жарлық — КСРО қара металлургия министрлігінің құрылыс және металлургиялық және кокс-химиялық зауыттарын, агломерациялық және байыту фабрикаларын, тау-кен, кенсіз және отқа төзімді кәсіпорындарын салу және жобалау тiкелей қатысқан КСРО ауыр өнеркәсіп кәсiпорындары құрылысы министрлiгi мен КСРО қара металлургия министрлiгiнiң құрылыс, монтаждау және жобалау ұйымдарының жетекшi кәсiптердiң жұмысшыларын, шеберлерін, прорабтарын, басшыларын және инженерлiк-техникалық қызметкерлерiн, сондай-ақ сондай-ақ Донбасс Главчерметстрой, Днепр Главчерметстрой, Шығыс Главчерметстрой, Главюгстрой, Главуральстрой және КСРО ауыр өнеркәсіп кәсіпорындары құрылысы министрлігінің Главцентрострой аппараттарының қызметкерлері марапаттау туралы; * 3 қаңтар 1952 ж. Жарлық — КСРО Ауыр өнеркәсiп кәсiпорындары құрылысы министрлiгiнiң, КСРО Машина жасау кәсiпорындары құрылысы министрлiгiнiң құрылыс, монтаждау және жобалау ұйымдарының және КСРО түсті металлургия министрлігінің мыс балқыту, мыс-электролит, мыс-күкірт, мыс-молибден және мыс кені кәсіпорындарын салумен және жобалаумен айналысатын КСРО түсті металлургия министрлігі жетекшi кәсiптерiнiң жұмысшыларын, прорабтарын, шеберлерін, басшыларын және инженерлiк-техникалық қызметкерлерiн марапаттау туралы; * 18 сәуір 1952 ж. Жарлық — КСРО мақта шаруашылығы министрлiгiнiң мақта дайындау жүйесi мен мақта тазалау өнеркәсiбiнiң басшыларын, жауапты қызметкерлерi мен мамандарын марапаттау туралы; * 15 қараша 1952 ж. Жарлық — КСРО кинематография министрлігінің кино, фотоқағаз және кинокөшірме өнеркәсібінің жетекші кәсіптер қызметкерлерін, шеберлерін, басшыларын және инженерлік-техникалық қызметкерлерін марапаттау туралы; * 22 мамыр 1953 ж. Жарлық — жетекші кәсіптердің қызметкерлерін, сондай-ақ КСРО байланыс министрлігінің жоғары, аға және орта құрамдағы жеке атақтары бар қызметкерлерін марапаттау туралы; * 25 желтоқсан 1953 ж. Жарлық — дипломатиялық қызметкерлерді ордендермен және медальдармен марапаттау туралы; * 16 наурыз 1954 ж. Жарлық — КСРО кеңшар министрлігі жүйесінің мамандары мен басшы қызметкерлерін марапаттау туралы. 1958 жылғы 11 ақпандағы Жарлығымен КСРО Жоғарғы Кеңесінің Төралқасы ұзақ мерзімді еңбегі үшін КСРО ордендерімен және медальдарымен (соның ішінде Ленин орденімен) марапаттау тәжірибесін жойды: <blockquote> ''Шаруашылық және мәдени құрылыс мәселелерін шешуде және соғыстан кейінгі жылдарда қалыптасқан, негізінен КСРО азаматтарын марапаттау жүзеге асырылған тәжірибені өзгертуде еңбекшілердің шығармашылық белсенділігі мен бастамасын одан әрі ынталандыру мақсатында ұзақ қызмет көрсету мақсатында'' </blockquote> === Елді мекендерді, ұйымдарды және нысандарды марапаттау === ; Төрт мәрте Ленин орденімен марапатталған: * С. П. Королев атындағы [[«Энергия» ЗҒК|«Энергия» зымыран-ғарыш корпорациясы]] ; Үш мәрте Ленин орденімен марапатталған: * [[Бүкілодақтық лениндік коммунистік жастар одағы]]; * [[Армян Кеңестік Социалистік Республикасы|Армян КСР]] (1958, 1968, 1978); * [[Әзербайжан Кеңестік Социалистік Республикасы|Әзірбайжан КСР]] (1935, 1964, 1980); * [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] (1956,1979, 1982); * [[Өзбек Кеңестік Социалистік Республикасы|Өзбек КСР]] (1939, 1956, 1980); * [[ЛОМО|В.И.Ленин атындағы Ленинград оптикалық-механикалық бірлестігі (ЛОМО)]]; * [[Мәскеу облысы]] (1934). * [[Лихачев атындағы зауыт|И. А. Лихачев атындағы Мәскеу автомобиль зауыты (ЗИЛ)]]. * [[Солтүстік машина жасау кәсіпорны]] (1959, 1976, 1984); * [[Орал машина жасау зауыты|Серго Орджоникидзе атындағы Орал ауыр машина жасау зауыты (Оралмашзауыт)]]; ; Екі мәрте Ленин орденімен марапатталған: * [[Қырғыз Кеңестік Социалистік Республикасы|Қырғыз КСР]] (1957, 1963); * [[Башқұрт Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Башқұрт АКСР]] (1935, 1957); * [[Үлкен театр|КСРО мемлекеттік академиялық Үлкен театры]] (1937, 1976); * [[С.П. Горбунов атындағы Қазан авиациялық зауыты|С.П.Горбунов атындағы Қазан авиациялық өндірістік бірлестігі]];<ref>{{Cite web |url=http://oaokapo.ru/about/awards/ |title=ОАО «КАПО им. С. П. Горбунова» |accessdate=2010-06-06 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100608185941/http://oaokapo.ru/about/awards/ |archivedate=2010-06-08 |deadlink=yes }}</ref> * [[Үфі моторқұрылыс өндірістік бірлестігі]] (1936, 1971) * [[Красноярск машина жасау зауыты]] (1945, 1975); * [[Нижегород машина жасау зауыты|Горький машина жасау зауыты]]; * [[Воронеж ұшақ жасайтын акционерлік қоғамы|Воронеж авиациялық зауыты]] (1941,1966); * [[Мәскеу электр шам зауыты|Мәскеу электр шам зауыты (МЭШЗ)]] — № 2(1931), № 99 (1939); * [[Пермь мотор зауыты]] (1936, 1970); * [[Солтүстік верфь|А.А.Жданов атындағы кеме жасау зауыты]] (1963, 1986) * [[1 гвардиялық танк полкі|Құрышты танк күштердің маршалы Катуков М.Е. атындағы 1-гвардиялық танк Чертковский полкі]]; * [[КСРО Ғылым академиясы]] (1969, 1974); * [[Оралвагонзауыт|Ф.Е.Дзержинский атындағы «Оралвагонзауыт» ғылыми-өндірістік корпорациясы]] (1935, 1970); * [[Сокол (авиақұрылыс зауыты)|«Сокол» Нижегород авиақұрылыс зауыты]] (1936, 1970); * [[В.И.Ленин атындағы Бүкілодақтық пионер ұйымы]]; * [[Кәсіподақтар|Бүкілодақтық кәсіби одақтардың орталық кеңесі]]; * [[«Альтаир» радиоэлектроника теңіз ғылыми-зерттеу институты]] (1945, 1985); * [[Титан-Баррикадтар|«Баррикадалар» Сталинград зауыты]] (1942, 1971); * [[Киров зауыты]] (1939, 1951); * [[Красное Сормово|«Красное Сормово» зауыты]] (1943, 1949); * [[Ленинград металл зауыты]] (1945, 1957); * [[Мосэлектрик|«Мосэлектрик» Мәскеу электромеханикалық зауыты]] (1931, 1939); * [[«Темп» Мәскеу радиозауыты]] (1931, 1945); * [[Балтық зауыты]] (1940, 1985); * [[«ВгТЗ» трактор компаниясы|Ф.Е.Дзержинский атындағы Сталинград трактор зауыты]], * [[Серго Орджоникидзе атындағы Харьков трактор зауыты]], * [[Ташкент механикалық зауыты|В.П.Чкалов атындағы Ташкент авиациялық өндірістік бірлестігі]] (1945, 1982) * [[61 коммунар атындағы кеме жасау зауыты]] * [[Горький автомобиль зауыты]], * [[Воткинск зауыты]] (1945, 1976); * [[Минск автомобиль зауыты]], * [[Мәскеу жылу-техникалық институты]]; * [[П. И. Чайковский атындағы Мәскеу мемлекеттік консерваториясы|П. И. Чайковский атындағы екі мәрте Ленин орденді Мәскеу мемлекеттік консерваториясы]]; * [[Правда|«Правда» газеті]]; * [[Қара теңіз кеме жасау зауыты|Николаев Қара теңіз кеме жасау зауыты]] (1949, 1977). * КСРО облыстары мен өлкелері: ** [[Воронеж облысы]] (1935, 1956); ** [[Алтай өлкесі]] (1956, 1970); ** [[Орынбор облысы]] (1956, 1968), ** [[Курск облысы]] (1957, 1968), ** [[Днепропетровск облысы]] (1958, 1968), ** [[Харьков облысы]] (1958, 1968), ** [[Донецк облысы]] (1958, 1970), ** [[Самар облысы|Куйбышев (Самар)]] (1958, 1970), ** [[Свердловск облысы]] (1959, 1970), ** [[Кемеров облысы]] (1967, 1970), ** [[Чита облысы]] (1957) * Қалалар: ** [[Санкт-Петербург|Ленинград]] (1945, 1957), ** [[Мәскеу]] (1947, 1965), ** [[Киев]] (1954, 1961); ;Ленин орденімен марапатталғандар: * барлық одақтық республикалар, барлық автономиялық республикалар, 8 автономиялық облыс, барлық өлкелер, 100-ден астам облыс; * [[Ұдмұртия|Ұдмұрт АКСР]] (1958); * Облыстар: ** [[Көкшетау облысы|Көкшетау]] (1958), ** [[Кировоград облысы|Кировоград]], [[Одесса облысы|Одесса]] (1958), ** [[Рязан облысы|Рязан]] (1959), ** [[Брянск облысы|Брянск]], [[Новгород облысы|Новгород]], [[Орлов облысы|Орлов]], [[Пенза облысы|Пенза]] (1967); * Батыр-қалалар: ** [[Волгоград]], [[Ақиар]], [[Одесса]], [[Брест қамалы|Брест батыр-қамал]] (1965), ** [[Минск]], [[Тула]] (1966), ** [[Новороссийск]], [[Керіш (қала)|Керіш]] (1973), ** [[Мурманск]], [[Смоленск]] (1983); * Қалалар: ** [[Кишинев]] (1966), ** [[Амурдағы Комсомольск]] (1967), ** [[Ульяновск]], [[Харьков]], [[Запорожье]], [[Төменгі Новгород|Горький]], [[Дондағы Ростов]], [[Рига]], [[Таллин]], [[Вильнюс]] (1970), ** [[Львов]], [[Кривой Рог]], [[Пермь]], [[Самарқан]] (1971), ** [[Екатеринбург|Свердловск]] (1973), ** [[Днепропетровск]] (1976), ** [[Баку]] (1977), ** [[Донецк]], [[Магнитогорск]] (1979), ** [[Челябі]] (1980) ** [[Самара|Куйбышев]], [[Жаңасібір]], [[Ереван]], [[Тбилиси]] (1982), ** [[Алматы]], [[Ташкент]], [[Северодвинск]] (1983), ** [[Қазан (қала)|Қазан]], [[Архангельск]] (1984), ** [[Владивосток]] (1985), ** [[Воронеж]] (1986); * 380-нен астам өнеркәсіптік кәсіпорын, оның ішінде: * «Мальгобекнефть» тресінің 2-мұнай кәсіпшілігінің ұжымы ** [[Алтай трактор зауыты]]; ** «Азнефть» мұнай өндіру кәсіпорны; ** «Грознефть» мұнай өндіру кәсіпорны; ** [[Н. Д. Кузнецов атындағы Самара ғылыми-техникалық кешені|Куйбышев мотор зауыты]], ** [[Онега трактор зауыты|Онега Ленин және Октябрь революциясы орденді зауыты]], ** [[В.П.Чкалов атындағы Жаңасібір авиациялық зауыты|В.П.Чкалов атындағы Жаңасібір авиациялық Ленин, Октябрь Революциясы және Еңбек Қызыл Ту ордерді зауыты]], ** [[Башмұнай-Новойл|Жаңа Үфі мұнай өңдеу зауыты]] (қазір — Башмұнай-Новойл) ** [[Челябі трактор зауыты|В.И. Ленин атындағы Челябі Ленин, I дәрежелі Кутузов, Еңбек Қызыл Ту және Қызыл Жұлдыз орденді трактор зауыты]], ** [[Златоуст машина жасау зауыты|Златоуст Ленин, Октябрь Революциясы, Еңбек Қызыл Ту орденді машина жасау зауыты]], ** [[Кузнецк металлургия комбинаты|Кузнецк Ленин, Октябрь Революциясы, I дәрежелі Кутузов, Еңбек Қызыл Ту орденді металлургиялық комбинаты]], ** [[Иркутск авиациялық зауыты|Иркутск авиациялық Ленин, Октябрь Революциясы, Еңбек Қызыл Ту орденді зауыты]], ** [[Ульяновск механикалық зауыты]], ** [[Башмұнвй-УНПЗ|Үфі мұнай өңдеу зауыты]] (қазір — Башмұнай-УНПЗ) ** [[Үфі аспап жасау өндірістік бірлестігі|Үфі аспап жасау зауыты]] (қазір — Үфі аспап жасау өндірістік бірлестігі) ** [[Дулево фарфор зауыты]], ** [[Полет (кәсіпорын)|«Полет» Омбы Ленин, Октябрь Революциясы және Еңбек Қызыл Ту орденді зауыты]], ** [[Ғылыми-зерттеу электромеханикалық институты]], ** [[Новатор (ТКБ)|Л. В. Люльев атындағы «Новатор» тәжірибелі конструкторлық бюросы]], ** [[Омбы моторқұрылыс конструкторлық бюросы|«П.И.Баранов атындағы Ленин, Октябрь Революциясы және Еңбек Қызыл Ту орденді Омбы моторқұрылыс бірлестігі» Федералдық мемлекеттік унитарлық кәсіпорны]], ** [[Ю.А.Гагарин атындағы Амурдағы Комсомольск авиациялық өндірістік бірлестігі|Ю.А.Гагарин атындағы Амурдағы Комсомольск Ленин орденді авиациялық өндірістік бірлестігі]]; ** [[Амур кеме жасау зауыты|Амур Ленин, Октябрь Революциясы және Еңбек Қызыл Ту орденді кеме жасау зауыты]]; ** [[Машина жасау ғылыми-өндірістік бірлестігі]], ** [[М.И. Калинин атындағы машина жасау зауыты]]; * 180-ге жуық ауыл шаруашылығы кәсіпорындары мен ұйымдары; * 300-ден астам әскери бірлестіктер, құрамалар, бөлімдер мен мекемелер (округтар, дивизиялар, полктар және т.б.), оның ішінде 207-сі [[Ұлы Отан соғысы]] уақытында (1941-1945); * [[Білім қоғамы|Бүкілодақтық «Білім» қоғамы]]; * [[КСРО медицина ғылымдары академиясы]] * [[КСРО өнер академиясы]] * [[КСРО композиторлар одағы]] * [[КСРО суретшілер одағы]] * [[КСРО жазушылар одағы]] * Жоғары оқу орындары, оның ішінде: :* ЖШҚӘ әскери-әуе академиясы (1933); :* Ф.Е.Дзержинский атындағы ЖШҚӘ артиллериялық академиясы (1938); :* М.В. Фрунзе атындағы Жоғарғы әскери-теңіз училищесі (1939); :* Ф.Е.Дзержинский атындағы Жоғарғы әскери-теңіз инженерлік училищесі (1939); :* Д.И.Менделеев атындағы Мәскеу химиялық-технологиялық институты (1940); :* К.А. Тимирязев атындағы ауыл шаруашылығы академиясы (1940); :* К.Е.Ворошилов атындағы Әскери-теңіз академиясы (1944); :* М.В.Фрунзе атындағы Одесса артиллериялық училищесі (1944); :* Тула пролетариаты атындағы Тула қару-жарақ техникумы (1944); :* Ленинград теміржол көлігі инженерлері институты (1945); :* Серго Орджоникидзе атындағы Мәскеу авиациялық институты (1945); :* С.М.Киров атындағы Әскери-медициналық академиясы (1954); :* [[Мәскеу мемлекеттік университеті|М.В.Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университеті]] (1955); :* [[Н. Э. Бауман атындағы Мәскеу мемлекеттік техникалық университеті|Н.Э.Бауман атындағы Мәскеу жоғарғы техникалық училищесі]] (1955); :* Ленинград кеме жасау институты (1967); :* КСРО Қарулы Күштері Бас штабының Әскери академиясы (1968); :* С. М. Буденный атындағы Әскери байланыс академиясы (1968); :* Ленин комсомолы атындағы Воронеж мемлекеттік университеті (1971); :* Азаматтық авиация академиясы, Ленинград (1971); :* В.И.Ленин атындағы Мәскеу мемлекеттік педагогикалық институты (1972); :* Жазғы дайындық жоғарғы мектебі, Ульяновск (1973); :* [[Қазан университеті|В. И. Ульянов-Ленин атындағы Қазан мемлекеттік университеті]] (1979). :* [[Үфі мемлекеттік авиациялық техникалық университеті|С. Орджоникидзе атындағы Үфі авиация институты]] Сондай-ақ: * А.М.Горький атындағы Ленин және Еңбек Қызыл Ту орденді Мәскеу академиялық көркем театры (1937), * Ленин, Отан соғысы және Еңбек Қызыл Ту орденді «Қызыл Қазан» Сталинград металлургиялық зауыты (1939), * Ленин, Октябрь Революциясы және Еңбек Қызыл Ту орденді В.В.Куйбышев атындағы Коломна тепловоз жасау зауыты (1939), * Ленин, екі мәрте Еңбек Қызыл Ту орденді С.А.Лавочкин атындағы ғылыми-өндірістік бірлестік (1944), * Бүкілодақтық Ленин, Еңбек Қызыл Ту орденді селекциялық-генетика институты (1962); * Ленин орденді Высокогорск тау-кен байыту комбинаты (1945), * Ленин, Қазан төңкерісі және Еңбек Қызыл Ту орденді В.А. Дегтярев атындағы Ковровский зауыты (1945), * Ленин және Қазан төңкерісі орденді Қазан төңкерісі атындағы Луганск тепловоз жасау зауыты (1947), * Донецк облысы, Макеевка қ., «Советскуголь» тресінің № 13-бис шахтасы (1948), * Ленин, Қазан төңкерісі және Еңбек Қызыл Ту орденді Ижевск мотор зауыты (1961), * Мәскеу Ленин орденді теміржол (1966), * Донецк Ленин ордені теміржол (1966), * «Союзгоссирк» Бүкілодақтық мемлекеттік цирктер қауымдастығы (1969)<ref>{{Cite web |url=http://www.ruscircus.ru/souzgoscirk/ |title=Всесоюзное объединение государственных цирков — Союзгосцирк |access-date=2020-07-02 |archive-date=2020-07-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200703013908/http://www.ruscircus.ru/souzgoscirk/ |deadlink=no }}</ref>, * Беларусь Ленин орденді теміржол (1971), * Куйбышев Ленин орденді теміржол (1971), * Солтүстік Кавказ Ленин орденді теміржол (1974), * Свердлов Ленин орденді теміржол (1978), * Петров атындағы Ленин орденді Сталинград мұнай машина жасау зауыты (Волгограднефтемаш), * Кемерово Ленин, Еңбек Қызыл Ту орденді БК(б)П XVIII съезі атындағы кокс-химия зауыты * Новочеркасск Ленин орденді электровоз жасау зауыты, * Ленин орденді «Коксовая» шахтасы, Прокопьевск қ., Кемерово облысы * Ленин орденді «Кузбассэлектромотор» зауыты, Кемерово қ. * КСРО 50 жылдығы атындағы Ленин орденді Батыс Сібір металлургиялық зауыты Новокузнецк қ., Кемерово облысы, * Одесса балалар тағамы консерві зауыты, * Одесса теңіз сауда кемежайы (1966) * Ерікті Ленин, Қызыл Ту орденді әскерге, авиацияға және әскери-теңіз флотына жәрдемдесу жөніндегі қоғам; * Ленин орденді мемлекеттік тарих мұражайы (Мәскеу қ.); * Ленин, Қазан төңкерісі және Еңбек Қызыл Ту орденді «Известия» газеті (1967), * Ленин және Халықтар Достығы орденді «Әдебиет газеті»; * Ленин және Еңбек Қызыл Ту орденді В.И. Ленин атындағы Мәскеу метрополитені; * В.И.Ленин атындағы Ленин орденді Ленинград метрополитені. * Орталық Ленин орденді Әскери спорт клубы (ЦСКА) * Ленин орденді «Спартак» кәсіби одақтардың ерікті спорт қоғамы * Ленин орденді «Электроцентромонтаж» басқармасы * Ленин орденді Новокузнецк қалалық комсомол ұйымы * Ленин орденді Ленинград қалалық атқару комитеті Орталық ішкі істер басқармасының өрт сөндіру бөлімі * Лев Толстойдың «Ясная Поляна» мемлекеттік мұражай-мүлкі (1978). === Марапатты алған халықаралық қайраткерлер === Ерекше қызметтері үшін Ленин орденімен халықаралық жұмысшы және коммунистік қозғалыс қайраткерлері марапатталды: Георгий Димитров ([[Болгария Халық Республикасы|Болгария]]), Густав Гусак ([[Чехословакия Социалистік Республикасы|Чехословакия]]), Янош Кадар ([[Мажарстан Халық Республикасы|Мажарстан]]), Долорес Ибаррури ([[Испания]]), Хо Ши Мин ([[Вьетнам]]), Белисарио Санчес Матеос ([[Испания]]), Фидель Кастро ([[Куба]]), Вальтер Ульбрихт ([[Германия Демократиялық Республикасы|ГДР]]), Отто Гротеволь және т.б. Моңғолия қайраткерлерінің арасында: екі рет — [[Моңғол Халық Республикасы маршалы|МХР маршалы]] [[Хорлогийн Чойбалсан]], үш рет — МХР маршалы Юмжагийн Цеденбал, сондай-ақ мемлекеттік және әскери қайраткерлер, Кіші Мемлекеттік Хурал төралқасының Төрағасы Гончигийн Бумценд, Ұлы Халық Хурал төралқасының Төрағасы Жамсрангийн Самбуу, армия генералы Батын Дорж, генерал-полковник Сандивын Равдан, генерал-полковник Буточийн Цог, [[Моңғол Халық Республикасы Батыры|МХР Батыры]], полковник Лодонгийн Дандар, 1921 жылғы халық революциясының партизаны Пунцагийн Тогтох, [[Моңғол халық партиясы|МХРП]] ОК бас хатшысы Жамбын Батмунх, [[Кеңес Одағының Батыры]], [[Ғарышкер|ұшқыш-ғарышкер]] Гуррагча Жугдэрдэмидийн. [[Солтүстік Корея|КХДР]] негізін қалаушы және көшбасшысы [[Ким Ир Сен]] екі рет марапатталған. === Басқа марапатталғандар === == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Алфавит бойынша марапаттар]] [[Санат:Ленин ордені]] [[Санат:КСРО ордендері]] 5avte75p4cjokbleyvlb3a1lmevhwvu 3479758 3479745 2025-06-13T18:26:06Z Орел Карл 81620 /* Басқа марапатталғандар */ 3479758 wikitext text/x-wiki {{Жүлде | атауы = Ленин ордені | суреті = [[Сурет:SU Order of Lenin ribbon.svg|left|100px]] [[Сурет:Order of Lenin badge with ribbon.png|right|110px]] | фон түсі = | шынайы атауы = {{lang-ru|Орден Ленина}} | мемлекет = {{USSR}} | түрі = [[Орден]] | үшін марапатталған = | негіз = ерекше жетістіктері мен аса үздік еңбегі | жағдайы = берілмейді | тапсырушы = | негізделді = [[6 сәуір]] [[1930 жыл]] | алғашқы иегері = [[23 мамыр]] [[1930 жыл]] | соңғы иегері = [[21 желтоқсан]] [[1991 жыл]] | барынша ұсынылған = 431 418 | жоғары марапаты = жоқ | төменгі марапаты = [[Қазан төңкерісі ордені]] | сайты = | Commons = Order of Lenin }} '''Ленин ордені''' ({{lang-ru|Орден Ленина}}) — [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] [[КСРО орталық атқару комитеті|Орталық Атқару Комитеті]] Төралқасының 1930 жылғы 6 сәуірдегі қаулысымен бекітілген [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы]]ның ең жоғарғы мемлекеттік марапаты. == Тарихы == Бұйрықтың тарихы [[1926 жыл]]дың 8 шілдесінен басталады, [[Жұмысшы-шаруа қызыл әскері|Қызыл Әскер]] Бас нұсқаулықтың бастығы В.Н.Левичевтен Қызыл Тудың төрт орденін алған адамдарға жаңа марапатты - «Ильич орденін» беруді сұраған кезде басталады. Бұл марапат жоғары дәрежелі жауынгерлік белгі болды. Алайда [[Ресей]]дегі [[Азамат соғысы]] аяқталғандықтан, жаңа бұйрық жобасы қабылданбады. Сонымен бірге, [[КСРО халық комиссарлар кеңесі|КСРО Халық Комиссарлар Кеңесі]] әскери қызмет үшін ғана емес, Кеңес Одағының ең жоғары наградасын құру қажеттілігін мойындады. [[1930 жыл]]дың басында «Ленин ордені» деп аталатын жаңа бұйрықтың жобасы бойынша жұмыс қайта басталды. [[Мәскеу]]дегі Гознак зауытының суретшілеріне басты кескін Владимир Ильич Лениннің портреті болуы керек болатын бұйрық сызбасын жасау тапсырылды. Көптеген эскиздердің ішінен 1920 ж. Шілде-тамызында фотограф Виктор Булла Мәскеудегі Коминтерннің II конгресінде Лениннің портреті үшін негіз болған суретші И.И.Дубасовтың жұмысы таңдалды. Онда Владимир Ильич сол жақ профильде түсірілген. 1930 жылдың көктемінде макет жасау үшін бұйрықтың эскизі мүсіншілер Иван Шадр мен Петр Тайгаға тапсырылды. Сол жылы Гознак зауытында Лениннің алғашқы бұйрықтары жасалды. Ленин орденінің сынақ үлгісіне марканы Алексей Пугачев ойып жазған. Бұйрық КСРО Орталық Атқару Комитеті Төралқасының 6 сәуірдегі қаулысымен белгіленді және оның жарғысы 1930 жылғы 5 мамыр болды. Бұйрық туралы ереже және оның сипаттамасы КСРО Орталық Атқару Комитетінің 1934 жылғы 27 қыркүйектегі қаулысымен, КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1943 жылғы 19 маусымдағы және 1947 жылғы 16 желтоқсандағы қаулыларымен өзгертілді. КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1980 жылғы 28 наурыздағы қаулысымен бұйрық туралы ереже оның соңғы нұсқасында бекітілді.<ref>http://www.mirnagrad.ru/cgi-bin/exinform.cgi?page=27&ppage=1 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200921001455/http://www.mirnagrad.ru/cgi-bin/exinform.cgi?page=27&ppage=1 |date=2020-09-21 }}</ref> == Мәртебесі == 1. Ленин ордені – революциялық қозғалыстағы, еңбек қызметіндегі, социалистік Отанды қорғаудағы, халықтар арасындағы достық пен ынтымақтастықты дамытудағы, бейбітшілікті нығайтудағы ерекше қызметтері және Кеңес мемлекеті және қоғам алдындағы басқа да аса көрнекті қызметтері үшін берілетін КСРО-ның жоғарғы марапаты. 2. Ленин орденімен марапатталады: * КСРО азаматтары; * кәсіпорындар, бірлестіктер, мекемелер, ұйымдар, әскери бөлімдер, әскери кемелер, құрамалар мен бірлестіктер, одақтық және автономиялы республикалар, өлкелер, облыстар, автономиялы облыстар, автономиялы округтар, аудандар, қалалар және басқа елді мекендер. Ленин орденімен КСРО азаматы болып табылмайтын тұлғалар, сондай-ақ шет мемлекеттердің кәсіпорындары, мекемелері, ұйымдары, елді мекендері де марапатталады. 3. Ленин орденімен марапаттау жүргізіледі: * кеңес қоғамының экономикалық, ғылыми-техникалық және әлеуметтік-мәдени дамуы саласындағы ерекше жетістіктері мен табыстары үшін, жұмыстың тиімділігі мен сапасын арттырғаны үшін, Кеңес мемлекетінің қуатын нығайтудағы көрнекті қызметтері үшін және КСРО халықтарының туысқандық достығы үшін; * социалистік Отанды қорғаудағы, КСРО-ның қорғаныс қабілетін нығайтудағы ерекше маңызды еңбегі үшін; * көрнекті революциялық, мемлекеттік және қоғамдық-саяси қызметі үшін; * Кеңес Одағы мен басқа мемлекеттер халықтары арасындағы достық пен ынтымақтастықты дамытудағы ерекше маңызды қызметтері үшін; * социалистік қоғамдастықты нығайтудағы, халықаралық коммунистік, жұмысшы және ұлт-азаттық қозғалысын дамытудағы, бейбітшілік, демократия және әлеуметтік ілгерілеу жолындағы күрестегі ерекше көрнекті қызметтері үшін; * Кеңес мемлекеті мен қоғамы алдындағы басқа да ерекше қызметтері үшін. 4. Еңбегi үшiн Ленин орденiмен марапатталуға, әдетте, бұрын басқа ордендермен жанқиярлық еңбегiмен марапатталған тұлғалар ұсынылуы керек.<br /> 5. Ленин орденімен Кеңес Одағының Батыры, Социалистік Еңбек Ері атақтары берілген тұлғаларға, сондай-ақ тиісінше «Батыр-Қала», «Батыр-Бекініс» атағы берілген қалалар мен бекіністерге беріледі.<br /> 6. Ленин ордені кеуденің сол жағына тағылады және КСРО-ның басқа ордендері болған жағдайда олардың алдында орналасады. == Орденнің сипаттамасы == Орденді жасауда қолданылатын сыртқы көрінісі, өлшемдері мен материалдары жасау үдерісінде де, оны бекіткеннен кейін де бірнеше рет өзгертілді. Бастапқыда құрылысында орталық дөңгелек мойынтұмар, орақ пен балғаны, «КСРО» әріптерін жиектейтін шір масақтарынан басқа, сондай-ақ орденнің төменгі жағында жұмысшылар одағы, еңбекші шаруалар және зиялы қауымды білдіретін үшбұрыш кірді. Орденнің бұл нұсқасы бекітілмеді. Сондай-ақ, Ленин орденімен тағы да марапаттау кезінде, [[Қызыл Ту ордені]]мен жасалғандай, орденнің бет жағының төменгі бөлігіндегі арнайы қалқанға орденнің реттік нөмірін қою керек болды. Алайда орденге сандары бар қалқандарды орналастыру ойы қабылданбады. Ленин орденінің иегерлеріне берілген нұсқаларын төрт негізгі түрге бөлуге болады. === I түрі === [[Сурет:Type 1 Order of Lenin replica.jpg|thumb|160px|Ленин орденінің бірінші түрі (1930—1932)]] Ленин орденінің бірінші түрі [[1930 жыл]]ы [[23 мамыр]]да бекітілді. 1930 жылғы үлгідегі Ленин ордені ортасында Лениннің барельефі және артқы жағында өнеркәсіпті көрінісі бар дөңгелек мойынтұмар портреті болды. Ленин барельефінің астына трактордың суреті қойылды. Мойынтұмар дәнекерлеу әдісімен бекітілген алтын қапталған жиекпен қоршалған болатын. Алдыңғы жағында алтын жиекте лағылды қызыл эмалмен толтырылған ойық болды. Медальонның айналасында алтын жиектің сыртында бидайдың масақтары бар, оның жоғарғы бөлігінде алтындатылған орақ пен балға, ал төменгі бөлігінде — «КСРО» деген жазу бар еді. Жазудың әріптері алтыннан жасалып, қызыл эмалмен қапталған. Әрбір әріп жеке элемент болып, дәнекерлеу әдісімен бекітілді. Орден 925 сынамды күмістен жасалған. Өлшемдері: биіктігі - 38 мм, ені - 37,5 мм. Бірінші үлгідегі Ленин ордені 1932 жылдың ақпанына дейін қысқа уақытқа шығарылды. Бұл түрдегі ордендердің шығуын тоқтату себептерінің бірі КСРО-ның басқа марапаттарының, тіпті кейбір төсбелгілер елдің бас марапатына қарағанда қанық түсті эмалмен безендірілуі болды. Бірінші үлгідегі орденнің шамамен 700 жуық данасы шығарылды. === II түрі === [[Сурет:Order of Lenin type2.jpg|thumb|right|150px|Ленин орденінің екінші түрі (1934—1936)]] Бірінші үлгідегі Ленин орденінде негізгі пролетарлық рәміздер - қызыл жұлдыз және қызыл тудың бейнелері болмағандықтан, оның сыртқы көрінісін сәл өзгерту туралы шешім қабылданды. Ленин орденінің жаңа жарғысы КСРО ОАК 1934 жылғы 27 қыркүйектегі Жарлығымен бекітілді. Ленин ордені енді күмістен емес, 750-сынамалы алтыннан жасалды. Орденнің бет жағындағы трактордың және өнеркәсіпті көріністің суреттері жоғалып, «КСРО» деген жазу да жоғалып кетті. Жаңа үлгідегі орденде «ЛЕНИН» жазуы мен қызыл жұлдызшасы бар қызыл ту пайда болды. Орақ пен балға жоғарыдан төменге қарай жылжытылды. Бұл үлгіде қызыл ту, қызыл жұлдыз, орақ және балға лағыл-қызыл эмалмен қапталды. Көшбасшы бейнесі бар орталық дөңгелек портрет-мойынтұмар күміс жалатылды. Мойынтұмардың айналасындағы масақтар табиғи алтын түсті бетке ие болды. Өлшемдері: биіктігі - 38,5 мм, ені - 38 мм. === III түрі === [[Сурет:Order of Lenin type3.jpg|thumb|right|150px|Ленин орденінің үшінші түрі (1936—1943)]] Орденнің үшінші түрі [[1936 жыл]]дың 11 маусымынан 1943 жылдың 19 маусымына дейін берілді. Алдыңғы түрімен салыстырғанда негізгі өзгеріс Ленин барельефінің жеке бөлік болып, платинадан жасалғаны болды (барельефтің салмағы 2,4-тен 2,75 г-ға дейін ауытқыды). Орденге барельеф үш тойтармамен бекітілді. Үшінші үлгідегі ордендердің орталық мойынтұмардың беті сұр-көк эмалмен қаптатылды. Тағы бір өзгеріс алтынның сынамасын арттыру болды. Енді орден 950 сынамалы алтыннан жасалған еді. Өлшемдері: биіктігі - 38-39 мм, ені - 38 мм. === IV түрі === [[Сурет:Order of Lenin badge with ribbon.png|thumb|right|150px|Ленин орденінің төртінші түрі (1943—1991)]] Орденнің төртінші түрі 1943 жылдың 19 маусымынан Кеңес Одағы ыдырағанға дейін берілді. 1943 жылғы 19 маусымдағы қаулы түйреуіштегі жұлдызша тәріздес ордендерді төстің оң жағына, ал сопақ немесе дөңгелек пішінді ордендерді кеуденің сол жағына лентамен қапталған бесбұрышты қалыбында тағу тәртібін белгіледі. Сонымен бірге КСРО ордендері мен марапаттар санының күрт өсуіне байланысты олар ордендердің орнына муар ленталары бар белдіктерді тағуды енгізді. Осылайша, 1943 жылдың 19 маусымынан кейін Ленин ордені орденнің жоғарғы бөлігінде бесбұрышты қалыпқа жалғанған сақина бұрандалы көзшені иеленді. Ордендерді киюдің белгіленген тәртібінен бұрын шығарылған барлық ордендерді ауыстыруға болатындығы аңғарылды. I-III үлгідегі Ленин орденінің орнына ордендер кітапшасында көрсетілген реттік нөмірі сақталып, жаңа марапат берілді. Бұл, ең алдымен, әскери киім кию ережелері мен марапаттары қатаң реттелген қарапайым әскерилерге қатысты. Алдыңғы үлгідегі ордендерді жаппай ауыстыру Ұлы Отан соғысы аяқталғаннан кейін жүргізілді. <blockquote> Ленин ордені – алтын шірге нақышталған бидай масағандағы шеңберге орналасып, платинадан жасалған В.И.Лениннің портрет-медальоны бейнеленген белгі. Медальон портретінің айналасындағы күңгірт сұр эмаль аясы тегіс және олардың арасында күрең-қызыл эмаль бар шоғырлас екі алтын жиекпен шектеседі. Шірдің сол жағында бес бұрышты жұлдыз, төменгі жағында - орақ пен балға, шірдің оң жақ жоғарғы бөлігінде - қызыл тудың жайылған ені бар. Жұлдыз, орақ пен балға, ту күрең-қызыл түсті эмальмен қапталған және пішініне сәйкес алтын жиектермен көмкерілген. Байрақта алтын әріптермен «ЛЕНИН» деген жазу бар. Ленин ордені алтыннан, В.И.Лениннің барельефі платинадан жасалған. Ордендегі таза алтын 28,604 ± 1,1 г, платина - 2,75 г (18 қыркүйек 1975 ж.). Орденнің жалпы салмағы - 33,6 ± 1,75 г құрайды. Орден құлақша мен шығыршықтың көмегімен ені 24 мм жібек қатқыл таспасымен жабылған бесбұрышты тағанмен жалғанған, таспаның ортасында ені 16 мм бойлық қызыл жолақ, ортаңғы жолақтың шеттерінде ені 1,5 мм екі алтын жолақ, содан кейін 1, 5 мм екі қызыл жолақ және ені 1 мм екі алтын жолақпен жалғанған. </blockquote> Өлшемдері: биіктігі — 43-45 мм (жоғарғы бөлігіндегі құлақшаны қоса алғанда), ені — 38 мм, портреттік медальонның диаметрі — 25 мм. == Марапаттау == === Алғашқы марапат === [[Сурет:Komsomolskaya Pravda 23.05.1930.jpg|thumb|right|450px|«Комсомольская правда» газетінің бас мақаласы, 1930 жыл 24 мамыр]] * Бірінші рет Ленин орденімен марапаттау КСРО Орталық Атқару Комитеті төралқасының 1930 жылғы 23 мамырдағы қаулымен жүзеге асырылды. Осы Қаулы бойынша «Комсомольская правда» газеті ''«социалистік құрылыстың қарқынын нығайтуға белсенді көмек көрсеткені үшін және құрылғанына бес жыл толуына байланысты»'' №1 Ленин орденімен марапатталды<ref>{{Cite web |url=http://kp.ru/daily/24494.5/649128/ |title=Ордена «Комсомольской правды» |access-date=2011-09-24 |archive-date=2011-10-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111018232431/http://kp.ru/daily/24494.5/649128/ |deadlink=no }}</ref>. * Орденмен марапатталған алғашқы шетел азаматтары кеңес өнеркәсібі мен ауыл шаруашылығында жұмыс істеген бес маман болды: ** көмір өндірудің маманы неміс Иоганн Георг Либхард (1931 жылы 8 ақпан); ** америкалық агроном Джордж Горфилд МакДауэлл (1931 жылы 7 шілде); ** трактор техникасының мамандары америкалық Фрэнк Бруно Бал (1932 жылы 17 мамыр) мен Леон Евнис Сважиан (1931 жылы 23 мамыр); ** американдық автомеханик Майк Трайкович Кадарян (1934 жылы 27 наурыз)<ref>{{cite web |author = Дуров Валерий |coauthors = |datepublished = |url = http://www.mirnagrad.ru/cgi-bin/exinform.cgi?page=27&ppage=1 |title = Орден Ленина: история учреждения, эволюция и разновидности. Ч. I |format = |work = |publisher = Мир наград |accessdate = 2016-07-30 |lang = |description = |archive-date = 2020-09-21 |archive-url = https://web.archive.org/web/20200921001455/http://www.mirnagrad.ru/cgi-bin/exinform.cgi?page=27&ppage=1 |deadlink = no }}</ref>. * 1934 жылы 20 сәуірде екі американдық авиамеханик Клайд Армистед (Clyde Armistead) пен Уильям Лавери (William Lavery) [[«Челюскин» (пароход)|«Челюскин» пароходын]] құтқаруға көмектескені үшін Ленин орденімен марапатталды. * 1932 жылы 5 тамызда 23-Қызыл Ту орденді атқыштар дивизиясының он жылдығына байланысты және «Серго Орджоникидзе атындағы Харьков трактор зауытының құрылысына большевиктік үлгідегі белсенді көмек көрсеткені үшін» Ленин орденімен марапатталған алғашқы кеңестік әскери ұжым болды. * Әскери еңбегі үшін бірінші болып 1933 жылдың көктемінде [[Басмашылар қозғалысы|басмашылармен]] шайқаста ерекше көзге түскен БМСБ 11-Хорезм атты әскер полкінің 1-дивизиясының Қызыл Әскер жауынгері Роман Панченко марапатталды. Орден оған сол жылдың 29 қазанында берілді. * Ең алғаш Ленин ордені иегері болып ғалымдардан 1931 жылы маусымда [[Иван Владимирович Мичурин|И.В.Мичурин]], мәдениет қайраткерлерінен – [[Максим Горький]] (1932 жылы 17 қыркүйек), суретшілерден – [[Исаак Израилевич Бродский|Исаак Бродский]] (1934 жылы 28 наурыз) марапатталған. * Ең алғаш Ленин орденімен марапатталған композитор 1938 жылы [[Узеир Абдул-Гусейн оглы Гаджибеков|Үзейір Қажыбеков]] болды. * Алғаш рет «Осоавиахим-1» әуе шарының экипаж мүшелері қайтыс болғаннан кейін Ленин орденімен марапатталды. 1934 жылы 30 қаңтарда әуе шары рекордтық биіктікке 22 000 метрге жетті, бірақ тым қолайсыз ауа-райының салдарынан құрылғы Мордовияда мұз басып, құлады. Барлық үш экипаж мүшесі - командир П.Ф.Федосеенко, әуе шарының конструкторы А.Б.Васенко және физик И.Д.Усыскин апатта қаза тапты. * Алғаш рет екі Ленин орденінің иегері болып 1936 жылы 24 шілдеде сынақшы-ұшқыш [[Валерий Павлович Чкалов|В.П.Чкалов]] болды. * Алғаш рет үш Ленин орденінің иегері болып 1939 жылы 11 маусымда сынақшы-ұшқыш [[Владимир Константинович Коккинаки|В.К.Коккинаки]] болды. * Алғаш рет алты Ленин орденінің иегері болып 1948 жылы 24 маусымда Кеңес Одағының Маршалы [[Василий Данилович Соколовский]] атанды. * Қорғаныс өнеркәсібін ұйымдастырушылардың бірі [[Василий Михайлович Рябиков]] 1957 жылы 16 қаңтарда, 1957 жылы 21 желтоқсанда және 1961 жылы 17 маусымда тиісінше жеті, сегіз және тоғыз Ленин ордендерінің алғашқы иегері атанды. * Он және он бір Ленин ордендерінің алғашқы иегері болып — сәйкесінше 1978 жылғы 22 қыркүйекте және 1982 жылғы 5 тамызда КСРО сыртқы сауда министрі [[Николай Семенович Патоличев]] атанды. * Ең жас Ленин орденінің иегері — тәжік пионер қызы, мақта теруші [[Мамлакат Ақбердіқызы Нахангова|Мамлакат Нахангова]] (25.12.1935). Марапаттау кезінде ол 11 жаста еді. * Ең қарт Ленин орденінің иегері — поляк-украин композиторы [[Станислав Филиппович Людкевич|С.Ф. Людкевич]] (23.01.1979). 100 жылдығына байланысты марапатталды (Социалистік Еңбек Ері атағы берілді). Алғашқы 10 саны бар орден белгілерімен мыналар марапатталды: {| class="wikitable" align=center |- ! Белгі № ! Марапатталған ! Қаулы уақыты ! Марапаттау уақыты |- | 1 | «Комсомольская правда» газеті | 23 мамыр 1930 | 3 шілде 1931 |- | 2 | «[[Мәскеу электр шам зауыты|МЭШЗ]]», Мәскеу қ. | 3 қазан 1930 | шілде 1931 |- | 3 | [[Авель Сафронович Енукидзе|А. С. Енукидзе]], КСРО ОАК хатшысы | 17 желтоқсан 1932 | 17 желтоқсан 1932 |- | 4 | [[Василий Сергеевич Молоков|В. С. Молоков]], ұшқыш | 20 сәуір 1934 | 23 маусым 1934 |- | 5 | '''Г. В. Грибакин''', бортмеханик | 20 сәуір 1934 | 23 маусым 1934 |- | 6 | М. П. Шелыганов, штурман | 20 сәуір 1934 | 23 маусым 1934 |- | 7 | «Красная Заря» зауыты, Ленинград | 16 сәуір 1931 | 3 шілде 1931 |- | 8 | «Светлана» зауыты, Ленинград | 16 сәуір 1931 | 3 шілде 1931 |- | 9 | '''Карл Маркс атындағы зауыт''', Ленинград | 16 мамыр 1931 | 3 шілде 1931 |- | 10 | «[[Мәскеу электролиздік зауыты|Мәсэлектрик]]», Мәскеу қ. | 16 мамыр 1931 | 3 шілде 1931 |} === Орденнің бірнеше мәрте иегерлері === Ленин орденімен барлық дерлік кеңестік жетекшілер мен жоғары дәрежелі әскери жетекшілер марапатталды, олардың бірқатары - бірнеше рет. ==== Он бір мәрте иегерлері ==== * '''11 рет''' Ленин орденімен марапатталғандар: ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} Николай Семенович Патоличев (17.05.1939; 30.09.1943; 05.08.1944; 31.03.1945; 31.07.1958; 17.12.1966; 20.09.1968; 21.12.1973; 30.12.1975; 22.09.1978; 05.08.1982) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} Дмитрий Федорович Устинов (08.02.1939; 03.06.1942; 05.08.1944; 08.12.1951; 20.04.1956; 21.12.1957; 29.10.1958; 29.10.1968; 02.12.1971; 27.10.1978; 28.10.1983) ==== Он мәрте иегерлері ==== * '''10 рет''' Ленин орденімен марапатталғандар: ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} Шараф Рашидович Рашидов (16.01.1950; 11.01.1957; 01.03.1965; 04.11.1967; 02.12.1971; 10.12.1973; 30.12.1974; 25.12.1976; 04.11.1977; 06.03.1980) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} Ефим Павлович Славский (25.07.1942, 10.02.1944, 23.02.1945, 29.10.1949, 11.09.1956, 25.10.1958, 25.10.1968, 25.10.1971, 25.10.1978, 25.10.1983) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} Александр Сергеевич Яковлев (27.04.1939; 28.10.1940; 06.09.1942; 25.05.1944; 02.07.1945; 15.11.1950; 31.03.1956; 31.03.1966; 23.06.1981; 17.08.1984) ==== Тоғыз мәрте иегерлері ==== * '''9 рет''' Ленин орденімен марапатталғандар: ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Анатолий Петрович Александров]] (06.03.1945; 29.10.1949; 19.09.1953; 04.01.1954; 11.09.1956; 12.02.1963; 17.09.1975; 10.02.1978; 11.02.1983) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Петр Васильевич Дементьев]] (5.03.1939; 8.09.1941; 25.05.1944; 6.12.1949; 23.01.1957; 28.04.1963; 24.01.1967, 25.10.1971, 21.01.1977) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Иван Дмитриевич Папанин]] (27.06.1937; 22.03.1938; 01.05.1944; 26.11.1944; 02.12.1945; 30.12.1956; 26.11.1964; 26.11.1974; 23.11.1984) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Джабар Расулович Расулов]] (03.01.1944; 29.12.1946; 24.02.1948; 17.12.1949; 23.10.1954; 17.01.1957; 09.07.1963; 09.07.1973; 26.02.1981) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Василий Михайлович Рябиков]] (08.02.1939; 03.06.1942; 05.08.1944; 16.09.1945; 06.12.1949; 20.04.1956; 16.01.1957; 21.12.1957; 17.06.1961) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Николай Николаевич Семенов]] (10.06.1945; 29.10.1949; 19.09.1953; 04.01.1954; 08.05.1956; 14.04.1966; 20.07.1971; 14.04.1976; 18.12.1981) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Николай Александрович Тихонов]] (26.03.1939; 31.03.1945; 04.09.1948; 05.11.1954; 19.07.1958; 26.11.1971; 13.05.1975; 12.10.1982; 13.05.1985) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Василий Иванович Чуйков]] (26.10.1943; 19.03.1944; 21.02.1945; 11.02.1950; 11.02.1960; 11.02.1970; 11.02.1975; 21.02.1978; 11.02.1980) ==== Сегіз мәрте иегерлері ==== * '''8 рет''' Ленин орденімен марапатталғандар: ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Павел Иванович Батов]] (04.07.1937; 11.03.1940; 30.10.1943; 21.02.1945; 31.05.1957; 31.05.1967; 31.05.1977; 31.05.1982) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Леонид Ильич Брежнев]] (02.12.1947; 18.12.1956; 17.06.1961; 18.12.1966; 02.12.1971; 18.12.1976; 19.12.1978; 18.12.1981) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Семен Михайлович Буденный]] (23.02.1935; 17.11.1939; 24.04.1943; 21.02.1945; 24.04.1953; 01.02.1958; 24.04.1958; 24.04.1973) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Александр Михайлович Василевский]] (21.05.1942; 29.07.1944; 21.02.1945; 29.09.1945; 19.09.1955; 29.09.1965; 29.09.1970; 29.09.1975) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Климент Ефремович Ворошилов]] (23.02.1935; 22.02.1938; 03.02.1941; 21.02.1945; 03.02.1951; 03.02.1956; 07.05.1960; 03.02.1961) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Сергей Владимирович Ильюшин]] (30.08.1936; 25.11.1941; 21.02.1945; 02.07.1945; 30.03.1954; 30.03.1964; 26.04.1971; 29.03.1974) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Никифор Тимофеевич Кальченко]] (07.02.1939; 29.05.1945; 23.01.1948; 08.02.1956; 26.02.1958; 08.02.1966; 08.12.1963; 06.12.1976) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Дінмұхамед Ахметұлы Қонаев]] (11.01.1957; 11.01.1962; 02.12.1971; 11.01.1972; 10.12.1973; 06.10.1976; 01.11.1979; 11.01.1982) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Трофим Денисович Лысенко]] (30.12.1935; 10.06.1945; 10.09.1945; 29.09.1948; 27.10.1949; 19.09.1953; 27.09.1958; 15.09.1961) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Антанас Юозович Снечкус]] (08.04.1947; 20.07.1950; 06.01.1953; 05.04.1958; 05.01.1963; 01.10.1965; 27.08.1971; 05.01.1973) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Василий Данилович Соколовский]] (22.02.1941; 02.01.1942; 21.02.1945; 29.05.1945; 20.07.1947; 24.06.1948; 20.07.1957; 20.07.1967) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Андрей Николаевич Туполев]] (21.02.1933; 16.09.1945; 10.08.1946; 14.01.1949; 06.12.1949; 03.02.1953; 09.11.1958; 06.11.1968) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Алексей Федорович Федоров]] (07.02.1939; 18.05.1942; 23.01.1948; 26.02.1958; 24.04.1961; 23.10.1967; 27.03.1981; 28.03.1986) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Владимир Васильевич Щербицкий]] (26.02.1958; 16.02.1968; 02.12.1971; 08.12.1973; 30.12.1974; 13.09.1977; 16.02.1983; 16.02.1988) ==== Жеті мәрте иегерлері ==== * '''7 рет''' Ленин орденімен марапатталғандар: ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Сергей Александрович Афанасьев]] (25.07.1958; 17.06.1961; 26.07.1966; 29.08.1968; 25.10.1971; 14.02.1975; 29.08.1978) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Иван Христофорович Баграмян]] (29.07.1944; 06.11.1945; 01.12.1947; 02.12.1957; 02.12.1967; 01.12.1972; 01.12.1977) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Иван Павлович Бардин]] (15.12.1934; 12.11.1943; 31.03.1945; 10.06.1945; 19.09.1953; 12.11.1953; 19.07.1958) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Борис Павлович Бещев]] (23.11.1939; 29.07.1945; 15.07.1953; 01.08.1959; 15.07.1963; 04.08.1966; 25.08.1971) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Павел Андреевич Воронин]] (05.03.1939; 08.09.1941; 25.05.1944; 12.07.1957; 22.07.1966; 11.07.1973; 02.02.1982) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Сергей Георгиевич Горшков]] (26.02.1953; 23.02.1960; 28.04.1963; 07.05.1965; 25.02.1970; 21.02.1978; 21.12.1982) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Андрей Андреевич Громыко]] (03.11.1944; 05.11.1945; 17.07.1959; 31.12.1966; 17.07.1969; 17.07.1979; 17.07.1984) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Петр Дмитриевич Грушин]] (21.06.1943; 02.07.1945; 20.04.1956; 25.07.1958; 15.01.1966; 20.04.1981; 15.01.1986) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Вениамин Эммануилович Дымшиц]] (16.01.1943; 31.03.1945; 02.12.1947; 09.08.1958; 31.12.1966; 15.09.1970; 26.09.1980) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Валерий Дмитриевич Калмыков]] (10.04.1945; 20.04.1956; 21.12.1957; 27.08.1958; 17.06.1961; 29.07.1966; 25.10.1971) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Ян Эдуардович Калнберзин]] (28.06.1945; 31.05.1946; 20.07.1950; 19.09.1953; 15.02.1958; 16.09.1963; 01.10.1965) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Мстислав Всеволодович Келдыш]] (16.09.1945; 04.01.1954; 27.03.1954; 11.09.1956, 09.02.1961; 27.04.1967; 17.09.1975) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Исаак Константинович Кикоин]] (10.05.1945; 8.12.1951; 19.09.1953; 04.01.1954; 27.03.1958; 28.03.1968; 27.03.1978) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Андрей Павлович Кириленко]] (23.01.1948; 02.03.1953; 07.09.1956; 08.03.1958; 07.09.1966; 02.12.1971; 07.09.1976) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Андрей Николаевич Колмогоров]] (04.11.1944; 10.06.1945; 19.09.1953; 15.09.1961; 24.04.1963; 25.04.1973; 17.09.1975) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Александр Николаевич Комаровский]] (14.07.1937; 29.04.1943; 16.05.1945; 29.10.1949; 11.09.1956; 07.03.1962; 19.05.1966) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Иван Степанович Конев]] (29.07.1944; 21.02.1945; 27.12.1947; 18.12.1956; 27.12.1957; 27.12.1967; 27.12.1972) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Василий Васильевич Кузнецов]] (30.09.1943; 17.02.1951; 11.02.1961; 31.12.1966; 12.02.1971; 12.02.1981; 12.02.1986) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Петр Фаддеевич Ломако]] (25.07.1942; 10.02.1944; 08.12.1951; 15.07.1954; 11.07.1964; 25.08.1971; 11.07.1974) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Юрий Евгеньевич Максарев]] (19.09.1941; 05.06.1942; 20.01.1943; 05.08.1944; 08.12.1951; 04.01.1954; 22.01.1954) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Мирали Махмадалиев]] (17.12.1949; 17.04.1951; 17.01.1957; 03.04.1965; 10.12.1973; 25.12.1976; 24.07.1986) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Петр Миронович Машеров]] (15.08.1944; 28.10.1948; 18.01.1958; 12.02.1968; 02.12.1971; 12.12.1973; 10.02.1978) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Кирилл Афанасьевич Мерецков]] (03.01.1937; 21.03.1940; 02.11.1944; 21.02.1945; 06.06.1947; 06.06.1957; 06.06.1967) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Кирилл Семенович Москаленко]] (22.07.1941; 23.10.1943; 06.11.1945; 07.03.1962; 10.05.1972; 21.02.1978; 10.05.1982) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Александр Николаевич Несмеянов]] (04.11.1944; 10.06.1945; 19.09.1953; 08.09.1959; 27.04.1967; 13.03.1969; 07.09.1979) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Владимир Николаевич Новиков]] (03.06.1942; 05.08.1944; 05.12.1957; 03.12.1967; 26.11.1971; 05.12.1977) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Арвид Янович Пельше]] (31.05.1946; 20.07.1950; 15.02.1958; 01.10.1965; 06.02.1969; 02.12.1971; 06.02.1979) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Константин Константинович Рокоссовский]] (16.08.1936; 02.01.1942; 29.07.1944; 21.02.1945; 25.12.1946; 20.12.1956; 20.12.1966) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Ефим Иванович Смирнов]] (03.03.1942; 11.07.1945; 08.12.1951; 03.11.1953; 11.01.1966; 24.04.1973; 21.02.1978) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Сергей Львович Соболев]] (10.06.1945; 29.10.1949; 8.12.1951; 19.09.1953; 30.10.1958; 29.04.1967; 17.09.1975) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Салчак Калбакхорекович Тока]] (05.05.1942; 11.08.1944; 16.08.1946; 10.10.1949; 23.08.1957; 14.12.1961; 14.12.1971) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Михаил Васильевич Хруничев]] (08.09.1941; 24.11.1942; 05.08.1944; 16.09.1945; 29.10.949; 03.04.1951; 12.07.1957) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Никита Сергеевич Хрущёв]] (13.05.1935; 16.04.1944; 23.01.1948; 16.04.1954; 8.04.1957; 17.06.1961; 16.04.1964) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Николай Васильевич Цицин]] (30.12.1935; 10.06.1945; 10.11.1945; 19.11.1953; 17.12.1968; 17.09.1975; 15.12.1978) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Александр Иванович Шокин]] (29.03.1939; 17.06.1961; 29.07.1966; 08.10.1969; 25.10.1971; 17.02.1975; 26.10.1979) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Михаил Алексеевич Яснов]] (06.09.1947; 04.06.1956; 01.02.1957; 04.06.1966; 26.08.1971; 11.12.1973; 04.06.1976) ==== Алты мәрте иегерлері ==== * '''6 рет''' Ленин орденімен марапатталғандар: ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Павел Сергеевич Александров]] (10.06.1945; 19.09.1953; 15.09.1961; 06.05.1966; 13.03.1969; 17.09.1975) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Александр Ерминингельдович Арбузов]] (31.07.1944; 10.06.1945; 24.06.1950; 19.09.1953; 11.09.1957; 09.09.1967) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Александр Александрович Архангельский]] (22.12.1933; 16.09.1945; 08.08.1947; 06.12.1949; 27.03.1953; 12.07.1958) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Николай Константинович Байбаков]] (06.02.1942; 24.01.1944; 08.05.1948; 31.12.1966; 05.03.1971; 05.03.1981) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Владимир Павлович Бармин]] (15.03.1943; 20.04.1956; 17.03.1959; 17.06.1961; 17.03.1969; 16.03.1979) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Николай Николаевич Боголюбов]] (19.09.1953; 20.08.1959; 29.04.1967; 13.03.1969; 17.09.1975; 20.08.1979) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Андрей Михайлович Бородин]] (11.01.1957; 22.03.1966; 27.08.1971; 13.10.1972; 24.12.1976; 03.03.1980) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Андрей Анатольевич Бочвар]] (29.10.1949; 19.09.1953; 11.09.1956; 07.03.1962; 17.09.1975; 06.08.1982) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Марк Андронович Брага]] (17.06.1949; 22.05.1950; 21.04.1952; 24.08.1953; 10.06.1954; 24.12.1976) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Борис Львович Ванников]] (23.02.1939; 03.06.1942; 05.08.1944; 06.09.1947; 11.09.1956; 16.09.1957) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Константин Андреевич Вершинин]] (13.12.1942; 21.07.1944; 19.08.1944; 21.02.1945; 20.05.1960; 22.05.1970) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Александр Павлович Виноградов]] (29.10.1949; 19.09.1953; 04.01.1954; 23.08.1965; 09.11.1970; 20.08.1975) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Степанида Демидовна Виштак]] (11.04.1949; 03.07.1950; 20.06.1951; 13.07.1954; 26.02.1958; 31.12.1965) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Николай Николаевич Воронов]] (03.01.1937; 21.03.1940; 21.02.1945; 05.05.1949; 04.05.1959; 07.05.1965) ** [[Андрей Януарьевич Вышинский]] (20.07.1937; 21.11.1943; 10.06.1945; 05.11.1945; 09.12.1953; 03.10.1954) ** [[Бободжан Гафурович Гафуров]] (в том числе 03.01.1944; 29.12.1946; 21.02.1948; 23.10.1954) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Николай Никитич Головацкий]] (11.01.1957; 23.06.1966; 14.02.1975; 24.12.1976; 22.02.1982; 17.01.1985) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Андрей Антонович Гречко]] (13.12.1942; 21.02.1945; 01.02.1958; 15.10.1963; 22.02.1968; 16.10.1973) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Иван Самойлович Грушецкий]] (23.01.1948; 04.10.1954; 26.02.1958; 28.08.1964; 08.12.1973; 21.08.1974) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Владимир Иванович Долгих]] (09.06.1961; 04.12.1965; 25.08.1971; 13.12.1972; 04.12.1974; 04.12.1984) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Николай Антонович Доллежаль]] (29.10.1949; 11.10.1956; 23.07.1959; 31.10.1969; 26.10.1979; 26.10.1984) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Михаил Васильевич Егоров]] (29.03.1939; 15.11.1950; 28.04.1963; 06.04.1970; 14.01.1977; 02.02.1984) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Алексей Сергеевич Желтов]] (24.03.1943; 15.11.1950; 28.08.1954; 29.08.1964; 21.02.1978; 27.08.1984) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Георгий Константинович Жуков]] (16.08.1936; 29.08.1939; 19.07.1944; 01.06.1945; 01.12.1956; 01.12.1971) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Авраамий Павлович Завенягин]] (23.03.1935; 17.01.1943; 24.02.1945; 29.10.1949; 16.04.1951; 11.09.1956) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Сергей Алексеевич Зверев]] (05.08.1944; 25.07.1958; 17.06.1961; 28.07.1966; 25.10.1971; 17.10.1972) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Иван Степанович Исаков]] (22.02.1938; 13.12.1942; 21.02.1945; 21.08.1954; 21.08.1964; 07.05.1965) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Петр Леонидович Капица]] (30.04.1943; 09.07.1944; 30.04.1945; 09.07.1964; 20.07.1971; 08.07.1974) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Август Мартынович Кирхенштейн]] (17.09.1942; 31.05.1946; 20.07.1950; 06.11.1951; 23.03.1956; 17.09.1957) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Александр Власович Коваленко]] (07.05.1948; 29.11.1968; 24.11.1969; 14.02.1975; 06.10.1976; 23.11.1979) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Владимир Константинович Коккинаки]] (25.05.1936; 17.07.1938; 11.06.1939; 16.09.1945; 17.05.1951; 22.06.1984) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Александр Евдокимович Корнейчук]] (31.01.1939; 23.01.1948; 24.05.1955; 24.11.1960; 24.05.1965; 23.02.1967) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Демьян Сергеевич Коротченко]] (7.02.1939; 13.09.1943; 29.11.1944; 23.01.1948; 26.02.1958; 28.11.1964) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Алексей Николаевич Косыгин]] (07.04.1939; 22.01.1944; 20.02.1954; 20.02.1964; 02.12.1971; 20.02.1974) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Владимир Александрович Котельников]] (20.04.1956; 21.12.1957; 27.04.1967; 13.03.1969; 17.09.1975; 05.09.1978) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Самвел Григорьевич Кочарянц]] (21.08.1953; 04.01.1954; 11.09.1956; 07.03.1962; 08.01.1979; 06.01.1984) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Степан Акимович Красовский]] (19.01.1943; 21.02.1945; 06.04.1945; 29.05.1945; 15.09.1961; 07.08.1967) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Павел Курочкин Алексеевич]] (07.04.1940; 21.02.1945; 29.06.1945; 18.11.1960; 18.11.1980; 18.11.1985) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Дмитрий Данилович Лелюшенко]] (07.04.1940; 02.01.1942; 21.02.1945; 01.11.1961; 30.10.1981; 31.10.1986) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Леонид Максимович Леонов]] (18.02.1946; 30.05.1959; 23.02.1967, 30.05.1969; 30.05.1974; 30.05.1979) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Александр Павлович Ляшко]] (29.12.1965; 25.08.1971; 08.12.1973; 29.12.1975; 22.12.1977; 29.12.1985) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Прасковья Андреевна Малинина]] (01.06.1945; 23.07.1948; 04.07.1949; 13.12.1950; 26.08.1953; 06.11.1974) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Терентий Семенович Мальцев]] (11.05.1942; 09.11.1955; 23.06.1966; 11.12.1973; 06.11.1975; 06.11.1985) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Анастас Иванович Микоян]] (17.01.1936; 30.09.1943; 24.11.1945; 24.11.1955; 24.11.1965; 25.11.1975) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Артем Иванович Микоян]] (31.12.1940; 03.02.1953; 05.11.1954; 04.08.1955; 20.04.1956; 04.08.1965) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Евгений Никанорович Павловский]] (05.03.1944; 21.02.1945; 10.06.1945; 04.03.1954; 11.02.1961; 04.03.1964) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Юстас Игнович Палецкис]] (08.04.1947; 21.01.1949; 20.07.1950; 05.04.1958; 01.10.1965; 22.01.1969) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Александр Владимирович Палладин]] (02.03.1944; 09.09.1945; 23.01.1948; 19.09.1953; 13.09.1955; 10.09.1965) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Исса Александрович Плиев]] (03.11.1941; 16.04.1944; 30.04.1947; 23.11.1962; 01.10.1963; 21.02.1978) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Александр Иванович Покрышкин]] (22.12.1941; 24.05.1943; 06.03.1963; 21.10.1967; 21.02.1978; 05.03.1983) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Борис Николаевич Пономарев]] (27.06.1945; 3.03.1958; 16.01.1965; 2.12.1971; 16.01.1975; 16.01.1985) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Петр Николаевич Поспелов]] (13.06.1945; 19.06.1948; 19.06.1958; 19.06.1968; 17.09.1975; 19.06.1978) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Павел Алексеевич Ротмистров]] (05.05.1942; 2.07.1944; 21.02.1945; 22.06.1961; 07.05.1965; 03.07.1981) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Роман Андреевич Руденко]] (26.03.1945; 27.05.1947; 29.07.1957; 29.07.1967; 25.05.1972; 29.07.1977) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Сергей Игнатьевич Руденко]] (25.05.1936; 19.08.1944; 20.06.1949; 19.10.1964; 31.10.1967; 19.10.1984) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Константин Николаевич Руднев]] (05.08.1944; 20.04.1956; 21.12.1957; 17.06.1961; 02.07.1966; 21.06.1971) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Леонид Иванович Седов]] (27.03.1954; 28.04.1963; 13.11.1967; 17.09.1975; 23.01.1980; 13.11.1987) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Иван Александрович Серов]] (26.04.1940; 13.12.1942; 29.05.1945, лишён 12.03.1963; 30.01.1951; 19.09.1952; 25.08.1955) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Дмитрий Владимирович Скобельцын]] (29.10.1949; 19.09.1953; 23.11.1962; 13.03.1969; 02.12.1972; 17.09.1975) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Константин Иванович Скрябин]] (22.02.1936; 27.10.1949; 19.09.1953; 06.12.1953; 06.12.1958; 04.12.1968) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Леонид Васильевич Смирнов]] (26.06.1959; 17.06.1961; 15.04.1966; 26.11.1971; 15.04.1976; 06.10.1982) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Сергей Львович Соболев]] (10.06.1945; 08.12.1951; 19.09.1953; 30.10.1958; 29.04.1967; 17.09.1975) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Георгий Алексеевич Титов]] (06.03.1945; 20.04.1956; 25.07.1958; 28.04.1963; 07.02.1969; 07.02.1979) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Андрей Николаевич Тихонов]] (19.09.1953; 04.01.1954; 11.09.1956; 29.10.1966; 20.07.1971; 29.10.1986) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Григорий Иванович Ткачук]] (26.02.1958; 31.12.1965; 08.04.1971; 06.09.1973; 22.12.1977; 07.07.1986) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Андрей Алексеевич Трофимук]] (24.01.1944; 08.05.1948; 29.04.1967; 17.09.1975; 14.08.1981; 20.08.1986) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Хамракул Турсункулов]] (25.12.1944; 23.01.1946; 19.03.1947; 27.04.1948; 07.07.1949; 13.06.1950) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Владимир Федорович Уткин]] (17.06.1961; 26.07.1966; 29.08.1969; 16.10.1973; 12.08.1976; 17.10.1983) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Евгений Константинович Федоров]] (27.06.1937; 12.03.1938; 11.09.1956; 17.06.1961; 09.04.1970; 09.04.1980) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Юлий Борисович Харитон]] (29.10.1949; 11.09.1956; 07.03.1962; 27.02.1964; 26.02.1974; 24.02.1984) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Сергей Алексеевич Христианович]] (11.07.1943; 29.03.1944; 19.09.1953; 13.11.1958; 29.04.1967; 13.03.1969) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Алексей Михайлович Школьников]] (15.01.1957; 15.01.1964; 26.08.1971; 14.01.1974; 24.04.1981; 13.01.1984) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Михаил Александрович Шолохов]] (31.01.1939; 23.05.1955; 22.05.1965; 23.02.1967; 22.05.1975; 23.05.1980) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Станислав Иванович Штейман]] (01.06.1945; 25.08.1948; 12.07.1949; 16.10.1950; 03.12.1951; 04.03.1953) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Мотеюс Юозович Шумаускас]] (22.03.1944; 20.07.1950; 5.04.1958; 1.10.1965; 27.08.1971; 14.11.1975) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Иоган Гансович Эйхфельд]] (30.12.1935; 27.10.1949; 20.07.1950; 13.07.1954; 01.03.1958; 25.01.1963) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Оразгельды Эрсарыев]] (13.12.1944; 19.03.1947; 11.04.1947; 05.04.1948; 21.07.1950; 30.07.1951) ** [[Павел Александрович Юдин]] (06.01.1942; 09.01.1943; 31.03.1945; 02.02.1947; 29.10.1949; 30.05.1952) ** [[Николай Дмитриевич Яковлев]] (22.02.1941; 02.06.1942; 21.02.1945; 30.12.1948; 20.04.1956; 30.12.1958) === Ұзақ мерзімді қызметі үшін марапаттау (1944—1958) === КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1944 жылғы 4 маусымдағы Жарлығымен Қызыл Армияның әскери қызметшілері ұзақ мерзімді қызметі үшін (25 жыл мінсіз қызметі үшін) Ленин орденімен марапаттала бастады. Бұл тәжірибе көп ұзамай мыналарға таралды: * Әскери-теңіз күштері (25.09.1944 жылғы Жарлық); * КСРО ІІХК және МҚХК жеке құрамына (2.10.1944 жылғы Жарлық); * ІІХК, МҚХК және милиция органдарының әскерлері мен арнайы қызметтеріне (10.12.1944 жылғы Жарлық)<ref>{{Cite web|url=https://ru.wikisource.org/wiki/Указ_Президиума_ВС_СССР_от_4.06.1944_о_награждении_орденами_и_медалями_за_выслугу_лет_в_Красной_Армии|title=Указ Президиума ВС СССР от 4.06.1944 о награждении орденами и медалями за выслугу лет в Красной Армии|lang=ru|website=[[Викитека]]|accessdate=2020-04-18|description=''Цитируется по книге: «Приказы народного комиссара обороны СССР. 1943 — 1945 гг». — М.: «Терра», 1997. — Т. 13 (2—3). — С. 320. — («Русский архив: Великая Отечественная»). — ISBN 5-25-01774-6.''|archive-date=2017-08-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20170804205517/https://ru.wikisource.org/wiki/%D0%A3%D0%BA%D0%B0%D0%B7_%D0%9F%D1%80%D0%B5%D0%B7%D0%B8%D0%B4%D0%B8%D1%83%D0%BC%D0%B0_%D0%92%D0%A1_%D0%A1%D0%A1%D0%A1%D0%A0_%D0%BE%D1%82_4.06.1944_%D0%BE_%D0%BD%D0%B0%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%B6%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B8_%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%B8_%D0%B8_%D0%BC%D0%B5%D0%B4%D0%B0%D0%BB%D1%8F%D0%BC%D0%B8_%D0%B7%D0%B0_%D0%B2%D1%8B%D1%81%D0%BB%D1%83%D0%B3%D1%83_%D0%BB%D0%B5%D1%82_%D0%B2_%D0%9A%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D0%90%D1%80%D0%BC%D0%B8%D0%B8|deadlink=no}}</ref>. 1957 жылдың 14 қыркүйегі мен 25 желтоқсанындағы жарлықтармен бұл марапаттау тәжірибесі жойылды<ref>{{cite web|url= http://www.libussr.ru/doc_ussr/ussr_5225.htm|title= Указ Президиума Верховного Совета СССР от 14 сентября 1957 года|website= Библиотека нормативно-правовых акто СССР|access-date= 2021-04-12|archive-date= 2013-06-22|archive-url= https://web.archive.org/web/20130622232142/http://www.libussr.ru/doc_ussr/ussr_5225.htm|deadlink= no}}</ref>: <blockquote> ''Әскери қызметшілерді Әскер мен Әскери-теңіз флотындағы белгілі бір жылдардағы қызмет өтілі үшін олардың қызметтік міндеттерінің сипаты мен ерекше сіңірген еңбегі ескерілмей, жаппай марапаттау тәжірибесі марапат құнының төмендеуіне әкеліп соқтырды, ал КСРО ордендері және медалдарымен марапаттау әскери қызметкерлерді жауынгерлік және саяси дайындықта, әскери тәртіпті нығайтуда және әскерлердің жауынгерлік әзірлігін арттыруда жоғары жетістіктерге жетуге ынталандырудың маңызды құралы болудан қалды. ''</blockquote> 1948 жылдан бастап КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының Жарлықтарына сәйкес 1948-1954 жж. «Ұзақ және жемісті еңбегі үшін» Ленин ордендерімен азаматтық тұлғалар – халық шаруашылығының әртүрлі салаларындағы жұмыскерлер де (30 жыл, кейде 20 жыл еңбек өтілі үшін) марапатталды: * 14 қазан 1947 ж. Жарлық — бұрғылау және тау-кен жұмысшыларын, бұрғылау және тау-кен шеберлерін, Геология министрлігінің басшы және инженерлік-техникалық қызметкерлерін марапаттау туралы; * 10 желтоқсан 1947 ж. Жарлық — қара металлургияның жетекші кәсіптер қызметкерлерін, шеберлерін, басшыларын және инженерлік-техникалық қызметкерлерін марапаттау туралы; * Указ 12 ақпан 1948 ж. Жарлық — мұғалімдерді марапаттау туралы; * 20 наурыз 1948 ж. Жарлық — түсті металлургияның жетекші кәсіптер қызметкерлерін, шеберлерін, басшыларын және инженерлік-техникалық қызметкерлерін марапаттау туралы; * 8 қараша 1948 ж. Жарлық — химия өнеркәсібінің жетекші кәсіптер қызметкерлерін, шеберлерін, басшыларын және инженерлік-техникалық қызметкерлерін марапаттау туралы; * 20 сәуір 1949 ж. Жарлық — мал шаруашылығы саласында жұмыс істейтін ауыл шаруашылығы мамандары мен басшыларын марапаттау туралы; * 10 маусым 1949 ж. Жарлық — КСРО Министрлер Кеңесі қарамағындағы Геодезия және картография Бас басқармасының жұмысшыларын, басшыларын және инженерлік-техникалық қызметкерлерін марапаттау туралы; * 24 маусым 1949 ж. Жарлық — Дайындық министрлігінің, Ет және сүт өнеркәсібі министрлігінің және Центросоюздың басшы қызметкерлерін, жауапты қызметкерлері мен мамандарын марапаттау туралы; * 13 шілде 1949 ж. Жарлық — балық шаруашылығының жұмысшыларын, бригадирлерін, шеберлерін, флот жұмысшыларын, басқарушы және инженерлік-техникалық қызметкерлерді марапаттау туралы; * 28 шілде 1949 ж. Жарлық — теміржол көлігіндегі жетекші кәсіптердің қызметкерлерін, жоғарғы, аға және орта басқарушы құрамды марапаттау туралы; * 22 сентября 1949 ж. Жарлық — КСРО Қаржы министрлiгi Гознак басшы кәсiптердiң жұмысшыларын, шеберлерін, басшыларын және инженерлiк-техникалық қызметкерлерiн марапаттау туралы; * 10 қазан 1949 ж. Жарлық — дәрігерлер мен басқа да медицина қызметкерлерін марапаттау туралы; * 20 қазан 1949 ж. Жарлық — кеме жасау өнеркәсiбiнiң жетекшi кәсіптерiнiң қызметкерлерiн, шеберлерiн, басшыларын және инженерлiк-техникалық қызметкерлерiн ордендермен және медальдармен марапаттау туралы; * 17 қараша 1949 ж. Жарлық — ғылым қызметкерлерін марапаттау туралы; * 11 қаңтар 1950 ж. Жарлық — мұнай өнеркәсібінің жетекші кәсіптер қызметкерлерін, шеберлерін, басшыларын және инженерлік-техникалық қызметкерлерін марапаттау туралы; * 24 мамыр 1950 ж. Жарлық — асбест өнеркәсібінің және асбест кәсіпорындары құрылысының жұмысшыларын, шеберлерін, басшыларын және инженерлік-техникалық қызметкерлерін марапаттау туралы; * 18 қараша 1950 ж. Жарлық — теңізшілерді, жетекші кәсіптердегі порт жұмысшыларын, сондай-ақ теңіз флотының жоғарғы, аға және орта басқарушы құрамын теңіз көлігіндегі ұзақ мерзімді қызметі үшін марапаттау туралы; * 17 ақпан 1951 ж. Жарлық - жетекші кәсіп қызметкерлерін, Челябі облысындағы Оңтүстік Орал теміржолының жоғарғы, аға және орта басқарушы құрамын марапаттау туралы; * 7 наурыз 1951 ж. Жарлық — КСРО мемлекеттiк бақылау министрлiгiнiң және одақтас республикалардың мемлекеттiк бақылау министрлiктерiнiң бақылаушы атақтары бар қызметкерлерiне беру туралы; * 28 наурыз 1951 ж. Жарлық — КСРО орман өнеркәсібі министрлігінің жұмысшыларын, шеберлерін, басшыларын, инженер-техник қызметкерлерін марапаттау туралы; * 18 шілде 1951 ж. Жарлық — қаржы-несие жүйесінің қызметкерлерін марапаттау туралы; * 14 тамыз 1951 ж. Жарлық — КСРО кеден мекемелерінің қызметкерлерін марапаттау туралы; * 4 қазан 1951 ж. Жарлық — КСРО ауыл шаруашылығы министрлiгi мен КСРО мақта шаруашылығы министрлiгiнiң машина-трактор, орман қорғау, машина-мал шаруашылығы және шабындық-мелиоративтік станцияларының, жөндеу зауыттарының, ауданаралық күрделі жөндеу шеберханаларының және ауыл шаруашылығын механикаландыру мектептерiнiң басшылары мен мамандарын марапаттау туралы; * 5 қараша 1951 ж. Жарлық — КСРО қара металлургия министрлігінің құрылыс және металлургиялық және кокс-химиялық зауыттарын, агломерациялық және байыту фабрикаларын, тау-кен, кенсіз және отқа төзімді кәсіпорындарын салу және жобалау тiкелей қатысқан КСРО ауыр өнеркәсіп кәсiпорындары құрылысы министрлiгi мен КСРО қара металлургия министрлiгiнiң құрылыс, монтаждау және жобалау ұйымдарының жетекшi кәсiптердiң жұмысшыларын, шеберлерін, прорабтарын, басшыларын және инженерлiк-техникалық қызметкерлерiн, сондай-ақ сондай-ақ Донбасс Главчерметстрой, Днепр Главчерметстрой, Шығыс Главчерметстрой, Главюгстрой, Главуральстрой және КСРО ауыр өнеркәсіп кәсіпорындары құрылысы министрлігінің Главцентрострой аппараттарының қызметкерлері марапаттау туралы; * 3 қаңтар 1952 ж. Жарлық — КСРО Ауыр өнеркәсiп кәсiпорындары құрылысы министрлiгiнiң, КСРО Машина жасау кәсiпорындары құрылысы министрлiгiнiң құрылыс, монтаждау және жобалау ұйымдарының және КСРО түсті металлургия министрлігінің мыс балқыту, мыс-электролит, мыс-күкірт, мыс-молибден және мыс кені кәсіпорындарын салумен және жобалаумен айналысатын КСРО түсті металлургия министрлігі жетекшi кәсiптерiнiң жұмысшыларын, прорабтарын, шеберлерін, басшыларын және инженерлiк-техникалық қызметкерлерiн марапаттау туралы; * 18 сәуір 1952 ж. Жарлық — КСРО мақта шаруашылығы министрлiгiнiң мақта дайындау жүйесi мен мақта тазалау өнеркәсiбiнiң басшыларын, жауапты қызметкерлерi мен мамандарын марапаттау туралы; * 15 қараша 1952 ж. Жарлық — КСРО кинематография министрлігінің кино, фотоқағаз және кинокөшірме өнеркәсібінің жетекші кәсіптер қызметкерлерін, шеберлерін, басшыларын және инженерлік-техникалық қызметкерлерін марапаттау туралы; * 22 мамыр 1953 ж. Жарлық — жетекші кәсіптердің қызметкерлерін, сондай-ақ КСРО байланыс министрлігінің жоғары, аға және орта құрамдағы жеке атақтары бар қызметкерлерін марапаттау туралы; * 25 желтоқсан 1953 ж. Жарлық — дипломатиялық қызметкерлерді ордендермен және медальдармен марапаттау туралы; * 16 наурыз 1954 ж. Жарлық — КСРО кеңшар министрлігі жүйесінің мамандары мен басшы қызметкерлерін марапаттау туралы. 1958 жылғы 11 ақпандағы Жарлығымен КСРО Жоғарғы Кеңесінің Төралқасы ұзақ мерзімді еңбегі үшін КСРО ордендерімен және медальдарымен (соның ішінде Ленин орденімен) марапаттау тәжірибесін жойды: <blockquote> ''Шаруашылық және мәдени құрылыс мәселелерін шешуде және соғыстан кейінгі жылдарда қалыптасқан, негізінен КСРО азаматтарын марапаттау жүзеге асырылған тәжірибені өзгертуде еңбекшілердің шығармашылық белсенділігі мен бастамасын одан әрі ынталандыру мақсатында ұзақ қызмет көрсету мақсатында'' </blockquote> === Елді мекендерді, ұйымдарды және нысандарды марапаттау === ; Төрт мәрте Ленин орденімен марапатталған: * С. П. Королев атындағы [[«Энергия» ЗҒК|«Энергия» зымыран-ғарыш корпорациясы]] ; Үш мәрте Ленин орденімен марапатталған: * [[Бүкілодақтық лениндік коммунистік жастар одағы]]; * [[Армян Кеңестік Социалистік Республикасы|Армян КСР]] (1958, 1968, 1978); * [[Әзербайжан Кеңестік Социалистік Республикасы|Әзірбайжан КСР]] (1935, 1964, 1980); * [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] (1956,1979, 1982); * [[Өзбек Кеңестік Социалистік Республикасы|Өзбек КСР]] (1939, 1956, 1980); * [[ЛОМО|В.И.Ленин атындағы Ленинград оптикалық-механикалық бірлестігі (ЛОМО)]]; * [[Мәскеу облысы]] (1934). * [[Лихачев атындағы зауыт|И. А. Лихачев атындағы Мәскеу автомобиль зауыты (ЗИЛ)]]. * [[Солтүстік машина жасау кәсіпорны]] (1959, 1976, 1984); * [[Орал машина жасау зауыты|Серго Орджоникидзе атындағы Орал ауыр машина жасау зауыты (Оралмашзауыт)]]; ; Екі мәрте Ленин орденімен марапатталған: * [[Қырғыз Кеңестік Социалистік Республикасы|Қырғыз КСР]] (1957, 1963); * [[Башқұрт Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Башқұрт АКСР]] (1935, 1957); * [[Үлкен театр|КСРО мемлекеттік академиялық Үлкен театры]] (1937, 1976); * [[С.П. Горбунов атындағы Қазан авиациялық зауыты|С.П.Горбунов атындағы Қазан авиациялық өндірістік бірлестігі]];<ref>{{Cite web |url=http://oaokapo.ru/about/awards/ |title=ОАО «КАПО им. С. П. Горбунова» |accessdate=2010-06-06 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100608185941/http://oaokapo.ru/about/awards/ |archivedate=2010-06-08 |deadlink=yes }}</ref> * [[Үфі моторқұрылыс өндірістік бірлестігі]] (1936, 1971) * [[Красноярск машина жасау зауыты]] (1945, 1975); * [[Нижегород машина жасау зауыты|Горький машина жасау зауыты]]; * [[Воронеж ұшақ жасайтын акционерлік қоғамы|Воронеж авиациялық зауыты]] (1941,1966); * [[Мәскеу электр шам зауыты|Мәскеу электр шам зауыты (МЭШЗ)]] — № 2(1931), № 99 (1939); * [[Пермь мотор зауыты]] (1936, 1970); * [[Солтүстік верфь|А.А.Жданов атындағы кеме жасау зауыты]] (1963, 1986) * [[1 гвардиялық танк полкі|Құрышты танк күштердің маршалы Катуков М.Е. атындағы 1-гвардиялық танк Чертковский полкі]]; * [[КСРО Ғылым академиясы]] (1969, 1974); * [[Оралвагонзауыт|Ф.Е.Дзержинский атындағы «Оралвагонзауыт» ғылыми-өндірістік корпорациясы]] (1935, 1970); * [[Сокол (авиақұрылыс зауыты)|«Сокол» Нижегород авиақұрылыс зауыты]] (1936, 1970); * [[В.И.Ленин атындағы Бүкілодақтық пионер ұйымы]]; * [[Кәсіподақтар|Бүкілодақтық кәсіби одақтардың орталық кеңесі]]; * [[«Альтаир» радиоэлектроника теңіз ғылыми-зерттеу институты]] (1945, 1985); * [[Титан-Баррикадтар|«Баррикадалар» Сталинград зауыты]] (1942, 1971); * [[Киров зауыты]] (1939, 1951); * [[Красное Сормово|«Красное Сормово» зауыты]] (1943, 1949); * [[Ленинград металл зауыты]] (1945, 1957); * [[Мосэлектрик|«Мосэлектрик» Мәскеу электромеханикалық зауыты]] (1931, 1939); * [[«Темп» Мәскеу радиозауыты]] (1931, 1945); * [[Балтық зауыты]] (1940, 1985); * [[«ВгТЗ» трактор компаниясы|Ф.Е.Дзержинский атындағы Сталинград трактор зауыты]], * [[Серго Орджоникидзе атындағы Харьков трактор зауыты]], * [[Ташкент механикалық зауыты|В.П.Чкалов атындағы Ташкент авиациялық өндірістік бірлестігі]] (1945, 1982) * [[61 коммунар атындағы кеме жасау зауыты]] * [[Горький автомобиль зауыты]], * [[Воткинск зауыты]] (1945, 1976); * [[Минск автомобиль зауыты]], * [[Мәскеу жылу-техникалық институты]]; * [[П. И. Чайковский атындағы Мәскеу мемлекеттік консерваториясы|П. И. Чайковский атындағы екі мәрте Ленин орденді Мәскеу мемлекеттік консерваториясы]]; * [[Правда|«Правда» газеті]]; * [[Қара теңіз кеме жасау зауыты|Николаев Қара теңіз кеме жасау зауыты]] (1949, 1977). * КСРО облыстары мен өлкелері: ** [[Воронеж облысы]] (1935, 1956); ** [[Алтай өлкесі]] (1956, 1970); ** [[Орынбор облысы]] (1956, 1968), ** [[Курск облысы]] (1957, 1968), ** [[Днепропетровск облысы]] (1958, 1968), ** [[Харьков облысы]] (1958, 1968), ** [[Донецк облысы]] (1958, 1970), ** [[Самар облысы|Куйбышев (Самар)]] (1958, 1970), ** [[Свердловск облысы]] (1959, 1970), ** [[Кемеров облысы]] (1967, 1970), ** [[Чита облысы]] (1957) * Қалалар: ** [[Санкт-Петербург|Ленинград]] (1945, 1957), ** [[Мәскеу]] (1947, 1965), ** [[Киев]] (1954, 1961); ;Ленин орденімен марапатталғандар: * барлық одақтық республикалар, барлық автономиялық республикалар, 8 автономиялық облыс, барлық өлкелер, 100-ден астам облыс; * [[Ұдмұртия|Ұдмұрт АКСР]] (1958); * Облыстар: ** [[Көкшетау облысы|Көкшетау]] (1958), ** [[Кировоград облысы|Кировоград]], [[Одесса облысы|Одесса]] (1958), ** [[Рязан облысы|Рязан]] (1959), ** [[Брянск облысы|Брянск]], [[Новгород облысы|Новгород]], [[Орлов облысы|Орлов]], [[Пенза облысы|Пенза]] (1967); * Батыр-қалалар: ** [[Волгоград]], [[Ақиар]], [[Одесса]], [[Брест қамалы|Брест батыр-қамал]] (1965), ** [[Минск]], [[Тула]] (1966), ** [[Новороссийск]], [[Керіш (қала)|Керіш]] (1973), ** [[Мурманск]], [[Смоленск]] (1983); * Қалалар: ** [[Кишинев]] (1966), ** [[Амурдағы Комсомольск]] (1967), ** [[Ульяновск]], [[Харьков]], [[Запорожье]], [[Төменгі Новгород|Горький]], [[Дондағы Ростов]], [[Рига]], [[Таллин]], [[Вильнюс]] (1970), ** [[Львов]], [[Кривой Рог]], [[Пермь]], [[Самарқан]] (1971), ** [[Екатеринбург|Свердловск]] (1973), ** [[Днепропетровск]] (1976), ** [[Баку]] (1977), ** [[Донецк]], [[Магнитогорск]] (1979), ** [[Челябі]] (1980) ** [[Самара|Куйбышев]], [[Жаңасібір]], [[Ереван]], [[Тбилиси]] (1982), ** [[Алматы]], [[Ташкент]], [[Северодвинск]] (1983), ** [[Қазан (қала)|Қазан]], [[Архангельск]] (1984), ** [[Владивосток]] (1985), ** [[Воронеж]] (1986); * 380-нен астам өнеркәсіптік кәсіпорын, оның ішінде: * «Мальгобекнефть» тресінің 2-мұнай кәсіпшілігінің ұжымы ** [[Алтай трактор зауыты]]; ** «Азнефть» мұнай өндіру кәсіпорны; ** «Грознефть» мұнай өндіру кәсіпорны; ** [[Н. Д. Кузнецов атындағы Самара ғылыми-техникалық кешені|Куйбышев мотор зауыты]], ** [[Онега трактор зауыты|Онега Ленин және Октябрь революциясы орденді зауыты]], ** [[В.П.Чкалов атындағы Жаңасібір авиациялық зауыты|В.П.Чкалов атындағы Жаңасібір авиациялық Ленин, Октябрь Революциясы және Еңбек Қызыл Ту ордерді зауыты]], ** [[Башмұнай-Новойл|Жаңа Үфі мұнай өңдеу зауыты]] (қазір — Башмұнай-Новойл) ** [[Челябі трактор зауыты|В.И. Ленин атындағы Челябі Ленин, I дәрежелі Кутузов, Еңбек Қызыл Ту және Қызыл Жұлдыз орденді трактор зауыты]], ** [[Златоуст машина жасау зауыты|Златоуст Ленин, Октябрь Революциясы, Еңбек Қызыл Ту орденді машина жасау зауыты]], ** [[Кузнецк металлургия комбинаты|Кузнецк Ленин, Октябрь Революциясы, I дәрежелі Кутузов, Еңбек Қызыл Ту орденді металлургиялық комбинаты]], ** [[Иркутск авиациялық зауыты|Иркутск авиациялық Ленин, Октябрь Революциясы, Еңбек Қызыл Ту орденді зауыты]], ** [[Ульяновск механикалық зауыты]], ** [[Башмұнвй-УНПЗ|Үфі мұнай өңдеу зауыты]] (қазір — Башмұнай-УНПЗ) ** [[Үфі аспап жасау өндірістік бірлестігі|Үфі аспап жасау зауыты]] (қазір — Үфі аспап жасау өндірістік бірлестігі) ** [[Дулево фарфор зауыты]], ** [[Полет (кәсіпорын)|«Полет» Омбы Ленин, Октябрь Революциясы және Еңбек Қызыл Ту орденді зауыты]], ** [[Ғылыми-зерттеу электромеханикалық институты]], ** [[Новатор (ТКБ)|Л. В. Люльев атындағы «Новатор» тәжірибелі конструкторлық бюросы]], ** [[Омбы моторқұрылыс конструкторлық бюросы|«П.И.Баранов атындағы Ленин, Октябрь Революциясы және Еңбек Қызыл Ту орденді Омбы моторқұрылыс бірлестігі» Федералдық мемлекеттік унитарлық кәсіпорны]], ** [[Ю.А.Гагарин атындағы Амурдағы Комсомольск авиациялық өндірістік бірлестігі|Ю.А.Гагарин атындағы Амурдағы Комсомольск Ленин орденді авиациялық өндірістік бірлестігі]]; ** [[Амур кеме жасау зауыты|Амур Ленин, Октябрь Революциясы және Еңбек Қызыл Ту орденді кеме жасау зауыты]]; ** [[Машина жасау ғылыми-өндірістік бірлестігі]], ** [[М.И. Калинин атындағы машина жасау зауыты]]; * 180-ге жуық ауыл шаруашылығы кәсіпорындары мен ұйымдары; * 300-ден астам әскери бірлестіктер, құрамалар, бөлімдер мен мекемелер (округтар, дивизиялар, полктар және т.б.), оның ішінде 207-сі [[Ұлы Отан соғысы]] уақытында (1941-1945); * [[Білім қоғамы|Бүкілодақтық «Білім» қоғамы]]; * [[КСРО медицина ғылымдары академиясы]] * [[КСРО өнер академиясы]] * [[КСРО композиторлар одағы]] * [[КСРО суретшілер одағы]] * [[КСРО жазушылар одағы]] * Жоғары оқу орындары, оның ішінде: :* ЖШҚӘ әскери-әуе академиясы (1933); :* Ф.Е.Дзержинский атындағы ЖШҚӘ артиллериялық академиясы (1938); :* М.В. Фрунзе атындағы Жоғарғы әскери-теңіз училищесі (1939); :* Ф.Е.Дзержинский атындағы Жоғарғы әскери-теңіз инженерлік училищесі (1939); :* Д.И.Менделеев атындағы Мәскеу химиялық-технологиялық институты (1940); :* К.А. Тимирязев атындағы ауыл шаруашылығы академиясы (1940); :* К.Е.Ворошилов атындағы Әскери-теңіз академиясы (1944); :* М.В.Фрунзе атындағы Одесса артиллериялық училищесі (1944); :* Тула пролетариаты атындағы Тула қару-жарақ техникумы (1944); :* Ленинград теміржол көлігі инженерлері институты (1945); :* Серго Орджоникидзе атындағы Мәскеу авиациялық институты (1945); :* С.М.Киров атындағы Әскери-медициналық академиясы (1954); :* [[Мәскеу мемлекеттік университеті|М.В.Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университеті]] (1955); :* [[Н. Э. Бауман атындағы Мәскеу мемлекеттік техникалық университеті|Н.Э.Бауман атындағы Мәскеу жоғарғы техникалық училищесі]] (1955); :* Ленинград кеме жасау институты (1967); :* КСРО Қарулы Күштері Бас штабының Әскери академиясы (1968); :* С. М. Буденный атындағы Әскери байланыс академиясы (1968); :* Ленин комсомолы атындағы Воронеж мемлекеттік университеті (1971); :* Азаматтық авиация академиясы, Ленинград (1971); :* В.И.Ленин атындағы Мәскеу мемлекеттік педагогикалық институты (1972); :* Жазғы дайындық жоғарғы мектебі, Ульяновск (1973); :* [[Қазан университеті|В. И. Ульянов-Ленин атындағы Қазан мемлекеттік университеті]] (1979). :* [[Үфі мемлекеттік авиациялық техникалық университеті|С. Орджоникидзе атындағы Үфі авиация институты]] Сондай-ақ: * А.М.Горький атындағы Ленин және Еңбек Қызыл Ту орденді Мәскеу академиялық көркем театры (1937), * Ленин, Отан соғысы және Еңбек Қызыл Ту орденді «Қызыл Қазан» Сталинград металлургиялық зауыты (1939), * Ленин, Октябрь Революциясы және Еңбек Қызыл Ту орденді В.В.Куйбышев атындағы Коломна тепловоз жасау зауыты (1939), * Ленин, екі мәрте Еңбек Қызыл Ту орденді С.А.Лавочкин атындағы ғылыми-өндірістік бірлестік (1944), * Бүкілодақтық Ленин, Еңбек Қызыл Ту орденді селекциялық-генетика институты (1962); * Ленин орденді Высокогорск тау-кен байыту комбинаты (1945), * Ленин, Қазан төңкерісі және Еңбек Қызыл Ту орденді В.А. Дегтярев атындағы Ковровский зауыты (1945), * Ленин және Қазан төңкерісі орденді Қазан төңкерісі атындағы Луганск тепловоз жасау зауыты (1947), * Донецк облысы, Макеевка қ., «Советскуголь» тресінің № 13-бис шахтасы (1948), * Ленин, Қазан төңкерісі және Еңбек Қызыл Ту орденді Ижевск мотор зауыты (1961), * Мәскеу Ленин орденді теміржол (1966), * Донецк Ленин ордені теміржол (1966), * «Союзгоссирк» Бүкілодақтық мемлекеттік цирктер қауымдастығы (1969)<ref>{{Cite web |url=http://www.ruscircus.ru/souzgoscirk/ |title=Всесоюзное объединение государственных цирков — Союзгосцирк |access-date=2020-07-02 |archive-date=2020-07-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200703013908/http://www.ruscircus.ru/souzgoscirk/ |deadlink=no }}</ref>, * Беларусь Ленин орденді теміржол (1971), * Куйбышев Ленин орденді теміржол (1971), * Солтүстік Кавказ Ленин орденді теміржол (1974), * Свердлов Ленин орденді теміржол (1978), * Петров атындағы Ленин орденді Сталинград мұнай машина жасау зауыты (Волгограднефтемаш), * Кемерово Ленин, Еңбек Қызыл Ту орденді БК(б)П XVIII съезі атындағы кокс-химия зауыты * Новочеркасск Ленин орденді электровоз жасау зауыты, * Ленин орденді «Коксовая» шахтасы, Прокопьевск қ., Кемерово облысы * Ленин орденді «Кузбассэлектромотор» зауыты, Кемерово қ. * КСРО 50 жылдығы атындағы Ленин орденді Батыс Сібір металлургиялық зауыты Новокузнецк қ., Кемерово облысы, * Одесса балалар тағамы консерві зауыты, * Одесса теңіз сауда кемежайы (1966) * Ерікті Ленин, Қызыл Ту орденді әскерге, авиацияға және әскери-теңіз флотына жәрдемдесу жөніндегі қоғам; * Ленин орденді мемлекеттік тарих мұражайы (Мәскеу қ.); * Ленин, Қазан төңкерісі және Еңбек Қызыл Ту орденді «Известия» газеті (1967), * Ленин және Халықтар Достығы орденді «Әдебиет газеті»; * Ленин және Еңбек Қызыл Ту орденді В.И. Ленин атындағы Мәскеу метрополитені; * В.И.Ленин атындағы Ленин орденді Ленинград метрополитені. * Орталық Ленин орденді Әскери спорт клубы (ЦСКА) * Ленин орденді «Спартак» кәсіби одақтардың ерікті спорт қоғамы * Ленин орденді «Электроцентромонтаж» басқармасы * Ленин орденді Новокузнецк қалалық комсомол ұйымы * Ленин орденді Ленинград қалалық атқару комитеті Орталық ішкі істер басқармасының өрт сөндіру бөлімі * Лев Толстойдың «Ясная Поляна» мемлекеттік мұражай-мүлкі (1978). === Марапатты алған халықаралық қайраткерлер === Ерекше қызметтері үшін Ленин орденімен халықаралық жұмысшы және коммунистік қозғалыс қайраткерлері марапатталды: Георгий Димитров ([[Болгария Халық Республикасы|Болгария]]), Густав Гусак ([[Чехословакия Социалистік Республикасы|Чехословакия]]), Янош Кадар ([[Мажарстан Халық Республикасы|Мажарстан]]), Долорес Ибаррури ([[Испания]]), Хо Ши Мин ([[Вьетнам]]), Белисарио Санчес Матеос ([[Испания]]), Фидель Кастро ([[Куба]]), Вальтер Ульбрихт ([[Германия Демократиялық Республикасы|ГДР]]), Отто Гротеволь және т.б. Моңғолия қайраткерлерінің арасында: екі рет — [[Моңғол Халық Республикасы маршалы|МХР маршалы]] [[Хорлогийн Чойбалсан]], үш рет — МХР маршалы Юмжагийн Цеденбал, сондай-ақ мемлекеттік және әскери қайраткерлер, Кіші Мемлекеттік Хурал төралқасының Төрағасы Гончигийн Бумценд, Ұлы Халық Хурал төралқасының Төрағасы Жамсрангийн Самбуу, армия генералы Батын Дорж, генерал-полковник Сандивын Равдан, генерал-полковник Буточийн Цог, [[Моңғол Халық Республикасы Батыры|МХР Батыры]], полковник Лодонгийн Дандар, 1921 жылғы халық революциясының партизаны Пунцагийн Тогтох, [[Моңғол халық партиясы|МХРП]] ОК бас хатшысы Жамбын Батмунх, [[Кеңес Одағының Батыры]], [[Ғарышкер|ұшқыш-ғарышкер]] Гуррагча Жугдэрдэмидийн. [[Солтүстік Корея|КХДР]] негізін қалаушы және көшбасшысы [[Ким Ир Сен]] екі рет марапатталған. === Басқа марапатталғандар === КСРО ең жоғары ерекшелік дәрежесі — [[Кеңес Одағының Батыры]] атағы 1934 жылы 16 сәуірде белгіленді. Бастапқыда бұл атаққа ешқандай айрықшалау белгілер болмағандықтан, сондықтан бұл атаққа ие болғандардың барлығы Ленин орденімен марапатталды. 1939 жылы [[Алтын Жұлдыз медалі|«Алтын Жұлдыз» медалі]] бекітілгеннен кейін қалыптасқан дәстүрді бұзбау туралы шешім қабылданып, Кеңес Одағының Батыры атағын алған барлық адамдарға Ленин ордені автоматты түрде берілуі жалғасты. Сонымен қатар, Ленин орденімен [[Социалистік еңбек ері|Социалистік Еңбек Ерлері]], сондай-ақ «Батыр қала» немесе «Батыр бекініс» атағын алған қалалар мен бекіністер марапатталды. 1946 жылғы 1 қарашадағы жағдай бойынша 63 612 Ленин орденімен марапаттау рәсімделді (оның ішінде 12 208 адамға — Кеңес Одағының Батыры, 216 адамға — Социалистік Еңбек Ері, 423 — әскери бөлімдерге, ұйымдарға, ұжымдарға атағы берілді). КСРО тарихындағы ең соңғы Ленин орденімен марапатталған адам 3-дәрежелі капитан, сүңгуір [[Леонид Михайлович Солодков|Солодков Леонид Михайлович]] (№ 460776 бұйрық) «арнайы қолбасшылық тапсырманы ойдағыдай орындағаны және оны орындауда көрсеткен ерлігі мен батырлығы үшін» (КСРО Президентінің 1991 жылғы 24 желтоқсандағы № УП-3158 Жарлығы). [[КСРО ыдырауы|Кеңес Одағы ыдырағаннан]] кейін Ленин орденіне жаңа үміткерлер ұсынылмады. Алайда, 1991 жылға дейін шығарылған, бірақ бұрын алынбаған екі жағдай 1994 және 1996 жылдары орын алды. Осы екі марапатты ескере отырып, Ленин ордені құрылғаннан бері 431 418 марапат жасалған. == Филателиядағы Ленин ордені == <gallery caption="[[Пошта маркасы|КСРО маркаларында]]"> Сурет:Stamp of USSR 1041.jpg|Марка СССР, 1946 год Сурет:Awards of the USSR-1952. CPA 1707.jpg|Марка СССР, 1953 год Сурет:1980 CPA 5066.jpg|Марка СССР, 1980 год </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Алфавит бойынша марапаттар]] [[Санат:Ленин ордені]] [[Санат:КСРО ордендері]] lyh8icgt2j3s9l7t5chdv3pbgl0t9n7 3479761 3479758 2025-06-13T18:26:45Z Орел Карл 81620 /* Филателиядағы Ленин ордені */ 3479761 wikitext text/x-wiki {{Жүлде | атауы = Ленин ордені | суреті = [[Сурет:SU Order of Lenin ribbon.svg|left|100px]] [[Сурет:Order of Lenin badge with ribbon.png|right|110px]] | фон түсі = | шынайы атауы = {{lang-ru|Орден Ленина}} | мемлекет = {{USSR}} | түрі = [[Орден]] | үшін марапатталған = | негіз = ерекше жетістіктері мен аса үздік еңбегі | жағдайы = берілмейді | тапсырушы = | негізделді = [[6 сәуір]] [[1930 жыл]] | алғашқы иегері = [[23 мамыр]] [[1930 жыл]] | соңғы иегері = [[21 желтоқсан]] [[1991 жыл]] | барынша ұсынылған = 431 418 | жоғары марапаты = жоқ | төменгі марапаты = [[Қазан төңкерісі ордені]] | сайты = | Commons = Order of Lenin }} '''Ленин ордені''' ({{lang-ru|Орден Ленина}}) — [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] [[КСРО орталық атқару комитеті|Орталық Атқару Комитеті]] Төралқасының 1930 жылғы 6 сәуірдегі қаулысымен бекітілген [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы]]ның ең жоғарғы мемлекеттік марапаты. == Тарихы == Бұйрықтың тарихы [[1926 жыл]]дың 8 шілдесінен басталады, [[Жұмысшы-шаруа қызыл әскері|Қызыл Әскер]] Бас нұсқаулықтың бастығы В.Н.Левичевтен Қызыл Тудың төрт орденін алған адамдарға жаңа марапатты - «Ильич орденін» беруді сұраған кезде басталады. Бұл марапат жоғары дәрежелі жауынгерлік белгі болды. Алайда [[Ресей]]дегі [[Азамат соғысы]] аяқталғандықтан, жаңа бұйрық жобасы қабылданбады. Сонымен бірге, [[КСРО халық комиссарлар кеңесі|КСРО Халық Комиссарлар Кеңесі]] әскери қызмет үшін ғана емес, Кеңес Одағының ең жоғары наградасын құру қажеттілігін мойындады. [[1930 жыл]]дың басында «Ленин ордені» деп аталатын жаңа бұйрықтың жобасы бойынша жұмыс қайта басталды. [[Мәскеу]]дегі Гознак зауытының суретшілеріне басты кескін Владимир Ильич Лениннің портреті болуы керек болатын бұйрық сызбасын жасау тапсырылды. Көптеген эскиздердің ішінен 1920 ж. Шілде-тамызында фотограф Виктор Булла Мәскеудегі Коминтерннің II конгресінде Лениннің портреті үшін негіз болған суретші И.И.Дубасовтың жұмысы таңдалды. Онда Владимир Ильич сол жақ профильде түсірілген. 1930 жылдың көктемінде макет жасау үшін бұйрықтың эскизі мүсіншілер Иван Шадр мен Петр Тайгаға тапсырылды. Сол жылы Гознак зауытында Лениннің алғашқы бұйрықтары жасалды. Ленин орденінің сынақ үлгісіне марканы Алексей Пугачев ойып жазған. Бұйрық КСРО Орталық Атқару Комитеті Төралқасының 6 сәуірдегі қаулысымен белгіленді және оның жарғысы 1930 жылғы 5 мамыр болды. Бұйрық туралы ереже және оның сипаттамасы КСРО Орталық Атқару Комитетінің 1934 жылғы 27 қыркүйектегі қаулысымен, КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1943 жылғы 19 маусымдағы және 1947 жылғы 16 желтоқсандағы қаулыларымен өзгертілді. КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1980 жылғы 28 наурыздағы қаулысымен бұйрық туралы ереже оның соңғы нұсқасында бекітілді.<ref>http://www.mirnagrad.ru/cgi-bin/exinform.cgi?page=27&ppage=1 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200921001455/http://www.mirnagrad.ru/cgi-bin/exinform.cgi?page=27&ppage=1 |date=2020-09-21 }}</ref> == Мәртебесі == 1. Ленин ордені – революциялық қозғалыстағы, еңбек қызметіндегі, социалистік Отанды қорғаудағы, халықтар арасындағы достық пен ынтымақтастықты дамытудағы, бейбітшілікті нығайтудағы ерекше қызметтері және Кеңес мемлекеті және қоғам алдындағы басқа да аса көрнекті қызметтері үшін берілетін КСРО-ның жоғарғы марапаты. 2. Ленин орденімен марапатталады: * КСРО азаматтары; * кәсіпорындар, бірлестіктер, мекемелер, ұйымдар, әскери бөлімдер, әскери кемелер, құрамалар мен бірлестіктер, одақтық және автономиялы республикалар, өлкелер, облыстар, автономиялы облыстар, автономиялы округтар, аудандар, қалалар және басқа елді мекендер. Ленин орденімен КСРО азаматы болып табылмайтын тұлғалар, сондай-ақ шет мемлекеттердің кәсіпорындары, мекемелері, ұйымдары, елді мекендері де марапатталады. 3. Ленин орденімен марапаттау жүргізіледі: * кеңес қоғамының экономикалық, ғылыми-техникалық және әлеуметтік-мәдени дамуы саласындағы ерекше жетістіктері мен табыстары үшін, жұмыстың тиімділігі мен сапасын арттырғаны үшін, Кеңес мемлекетінің қуатын нығайтудағы көрнекті қызметтері үшін және КСРО халықтарының туысқандық достығы үшін; * социалистік Отанды қорғаудағы, КСРО-ның қорғаныс қабілетін нығайтудағы ерекше маңызды еңбегі үшін; * көрнекті революциялық, мемлекеттік және қоғамдық-саяси қызметі үшін; * Кеңес Одағы мен басқа мемлекеттер халықтары арасындағы достық пен ынтымақтастықты дамытудағы ерекше маңызды қызметтері үшін; * социалистік қоғамдастықты нығайтудағы, халықаралық коммунистік, жұмысшы және ұлт-азаттық қозғалысын дамытудағы, бейбітшілік, демократия және әлеуметтік ілгерілеу жолындағы күрестегі ерекше көрнекті қызметтері үшін; * Кеңес мемлекеті мен қоғамы алдындағы басқа да ерекше қызметтері үшін. 4. Еңбегi үшiн Ленин орденiмен марапатталуға, әдетте, бұрын басқа ордендермен жанқиярлық еңбегiмен марапатталған тұлғалар ұсынылуы керек.<br /> 5. Ленин орденімен Кеңес Одағының Батыры, Социалистік Еңбек Ері атақтары берілген тұлғаларға, сондай-ақ тиісінше «Батыр-Қала», «Батыр-Бекініс» атағы берілген қалалар мен бекіністерге беріледі.<br /> 6. Ленин ордені кеуденің сол жағына тағылады және КСРО-ның басқа ордендері болған жағдайда олардың алдында орналасады. == Орденнің сипаттамасы == Орденді жасауда қолданылатын сыртқы көрінісі, өлшемдері мен материалдары жасау үдерісінде де, оны бекіткеннен кейін де бірнеше рет өзгертілді. Бастапқыда құрылысында орталық дөңгелек мойынтұмар, орақ пен балғаны, «КСРО» әріптерін жиектейтін шір масақтарынан басқа, сондай-ақ орденнің төменгі жағында жұмысшылар одағы, еңбекші шаруалар және зиялы қауымды білдіретін үшбұрыш кірді. Орденнің бұл нұсқасы бекітілмеді. Сондай-ақ, Ленин орденімен тағы да марапаттау кезінде, [[Қызыл Ту ордені]]мен жасалғандай, орденнің бет жағының төменгі бөлігіндегі арнайы қалқанға орденнің реттік нөмірін қою керек болды. Алайда орденге сандары бар қалқандарды орналастыру ойы қабылданбады. Ленин орденінің иегерлеріне берілген нұсқаларын төрт негізгі түрге бөлуге болады. === I түрі === [[Сурет:Type 1 Order of Lenin replica.jpg|thumb|160px|Ленин орденінің бірінші түрі (1930—1932)]] Ленин орденінің бірінші түрі [[1930 жыл]]ы [[23 мамыр]]да бекітілді. 1930 жылғы үлгідегі Ленин ордені ортасында Лениннің барельефі және артқы жағында өнеркәсіпті көрінісі бар дөңгелек мойынтұмар портреті болды. Ленин барельефінің астына трактордың суреті қойылды. Мойынтұмар дәнекерлеу әдісімен бекітілген алтын қапталған жиекпен қоршалған болатын. Алдыңғы жағында алтын жиекте лағылды қызыл эмалмен толтырылған ойық болды. Медальонның айналасында алтын жиектің сыртында бидайдың масақтары бар, оның жоғарғы бөлігінде алтындатылған орақ пен балға, ал төменгі бөлігінде — «КСРО» деген жазу бар еді. Жазудың әріптері алтыннан жасалып, қызыл эмалмен қапталған. Әрбір әріп жеке элемент болып, дәнекерлеу әдісімен бекітілді. Орден 925 сынамды күмістен жасалған. Өлшемдері: биіктігі - 38 мм, ені - 37,5 мм. Бірінші үлгідегі Ленин ордені 1932 жылдың ақпанына дейін қысқа уақытқа шығарылды. Бұл түрдегі ордендердің шығуын тоқтату себептерінің бірі КСРО-ның басқа марапаттарының, тіпті кейбір төсбелгілер елдің бас марапатына қарағанда қанық түсті эмалмен безендірілуі болды. Бірінші үлгідегі орденнің шамамен 700 жуық данасы шығарылды. === II түрі === [[Сурет:Order of Lenin type2.jpg|thumb|right|150px|Ленин орденінің екінші түрі (1934—1936)]] Бірінші үлгідегі Ленин орденінде негізгі пролетарлық рәміздер - қызыл жұлдыз және қызыл тудың бейнелері болмағандықтан, оның сыртқы көрінісін сәл өзгерту туралы шешім қабылданды. Ленин орденінің жаңа жарғысы КСРО ОАК 1934 жылғы 27 қыркүйектегі Жарлығымен бекітілді. Ленин ордені енді күмістен емес, 750-сынамалы алтыннан жасалды. Орденнің бет жағындағы трактордың және өнеркәсіпті көріністің суреттері жоғалып, «КСРО» деген жазу да жоғалып кетті. Жаңа үлгідегі орденде «ЛЕНИН» жазуы мен қызыл жұлдызшасы бар қызыл ту пайда болды. Орақ пен балға жоғарыдан төменге қарай жылжытылды. Бұл үлгіде қызыл ту, қызыл жұлдыз, орақ және балға лағыл-қызыл эмалмен қапталды. Көшбасшы бейнесі бар орталық дөңгелек портрет-мойынтұмар күміс жалатылды. Мойынтұмардың айналасындағы масақтар табиғи алтын түсті бетке ие болды. Өлшемдері: биіктігі - 38,5 мм, ені - 38 мм. === III түрі === [[Сурет:Order of Lenin type3.jpg|thumb|right|150px|Ленин орденінің үшінші түрі (1936—1943)]] Орденнің үшінші түрі [[1936 жыл]]дың 11 маусымынан 1943 жылдың 19 маусымына дейін берілді. Алдыңғы түрімен салыстырғанда негізгі өзгеріс Ленин барельефінің жеке бөлік болып, платинадан жасалғаны болды (барельефтің салмағы 2,4-тен 2,75 г-ға дейін ауытқыды). Орденге барельеф үш тойтармамен бекітілді. Үшінші үлгідегі ордендердің орталық мойынтұмардың беті сұр-көк эмалмен қаптатылды. Тағы бір өзгеріс алтынның сынамасын арттыру болды. Енді орден 950 сынамалы алтыннан жасалған еді. Өлшемдері: биіктігі - 38-39 мм, ені - 38 мм. === IV түрі === [[Сурет:Order of Lenin badge with ribbon.png|thumb|right|150px|Ленин орденінің төртінші түрі (1943—1991)]] Орденнің төртінші түрі 1943 жылдың 19 маусымынан Кеңес Одағы ыдырағанға дейін берілді. 1943 жылғы 19 маусымдағы қаулы түйреуіштегі жұлдызша тәріздес ордендерді төстің оң жағына, ал сопақ немесе дөңгелек пішінді ордендерді кеуденің сол жағына лентамен қапталған бесбұрышты қалыбында тағу тәртібін белгіледі. Сонымен бірге КСРО ордендері мен марапаттар санының күрт өсуіне байланысты олар ордендердің орнына муар ленталары бар белдіктерді тағуды енгізді. Осылайша, 1943 жылдың 19 маусымынан кейін Ленин ордені орденнің жоғарғы бөлігінде бесбұрышты қалыпқа жалғанған сақина бұрандалы көзшені иеленді. Ордендерді киюдің белгіленген тәртібінен бұрын шығарылған барлық ордендерді ауыстыруға болатындығы аңғарылды. I-III үлгідегі Ленин орденінің орнына ордендер кітапшасында көрсетілген реттік нөмірі сақталып, жаңа марапат берілді. Бұл, ең алдымен, әскери киім кию ережелері мен марапаттары қатаң реттелген қарапайым әскерилерге қатысты. Алдыңғы үлгідегі ордендерді жаппай ауыстыру Ұлы Отан соғысы аяқталғаннан кейін жүргізілді. <blockquote> Ленин ордені – алтын шірге нақышталған бидай масағандағы шеңберге орналасып, платинадан жасалған В.И.Лениннің портрет-медальоны бейнеленген белгі. Медальон портретінің айналасындағы күңгірт сұр эмаль аясы тегіс және олардың арасында күрең-қызыл эмаль бар шоғырлас екі алтын жиекпен шектеседі. Шірдің сол жағында бес бұрышты жұлдыз, төменгі жағында - орақ пен балға, шірдің оң жақ жоғарғы бөлігінде - қызыл тудың жайылған ені бар. Жұлдыз, орақ пен балға, ту күрең-қызыл түсті эмальмен қапталған және пішініне сәйкес алтын жиектермен көмкерілген. Байрақта алтын әріптермен «ЛЕНИН» деген жазу бар. Ленин ордені алтыннан, В.И.Лениннің барельефі платинадан жасалған. Ордендегі таза алтын 28,604 ± 1,1 г, платина - 2,75 г (18 қыркүйек 1975 ж.). Орденнің жалпы салмағы - 33,6 ± 1,75 г құрайды. Орден құлақша мен шығыршықтың көмегімен ені 24 мм жібек қатқыл таспасымен жабылған бесбұрышты тағанмен жалғанған, таспаның ортасында ені 16 мм бойлық қызыл жолақ, ортаңғы жолақтың шеттерінде ені 1,5 мм екі алтын жолақ, содан кейін 1, 5 мм екі қызыл жолақ және ені 1 мм екі алтын жолақпен жалғанған. </blockquote> Өлшемдері: биіктігі — 43-45 мм (жоғарғы бөлігіндегі құлақшаны қоса алғанда), ені — 38 мм, портреттік медальонның диаметрі — 25 мм. == Марапаттау == === Алғашқы марапат === [[Сурет:Komsomolskaya Pravda 23.05.1930.jpg|thumb|right|450px|«Комсомольская правда» газетінің бас мақаласы, 1930 жыл 24 мамыр]] * Бірінші рет Ленин орденімен марапаттау КСРО Орталық Атқару Комитеті төралқасының 1930 жылғы 23 мамырдағы қаулымен жүзеге асырылды. Осы Қаулы бойынша «Комсомольская правда» газеті ''«социалистік құрылыстың қарқынын нығайтуға белсенді көмек көрсеткені үшін және құрылғанына бес жыл толуына байланысты»'' №1 Ленин орденімен марапатталды<ref>{{Cite web |url=http://kp.ru/daily/24494.5/649128/ |title=Ордена «Комсомольской правды» |access-date=2011-09-24 |archive-date=2011-10-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111018232431/http://kp.ru/daily/24494.5/649128/ |deadlink=no }}</ref>. * Орденмен марапатталған алғашқы шетел азаматтары кеңес өнеркәсібі мен ауыл шаруашылығында жұмыс істеген бес маман болды: ** көмір өндірудің маманы неміс Иоганн Георг Либхард (1931 жылы 8 ақпан); ** америкалық агроном Джордж Горфилд МакДауэлл (1931 жылы 7 шілде); ** трактор техникасының мамандары америкалық Фрэнк Бруно Бал (1932 жылы 17 мамыр) мен Леон Евнис Сважиан (1931 жылы 23 мамыр); ** американдық автомеханик Майк Трайкович Кадарян (1934 жылы 27 наурыз)<ref>{{cite web |author = Дуров Валерий |coauthors = |datepublished = |url = http://www.mirnagrad.ru/cgi-bin/exinform.cgi?page=27&ppage=1 |title = Орден Ленина: история учреждения, эволюция и разновидности. Ч. I |format = |work = |publisher = Мир наград |accessdate = 2016-07-30 |lang = |description = |archive-date = 2020-09-21 |archive-url = https://web.archive.org/web/20200921001455/http://www.mirnagrad.ru/cgi-bin/exinform.cgi?page=27&ppage=1 |deadlink = no }}</ref>. * 1934 жылы 20 сәуірде екі американдық авиамеханик Клайд Армистед (Clyde Armistead) пен Уильям Лавери (William Lavery) [[«Челюскин» (пароход)|«Челюскин» пароходын]] құтқаруға көмектескені үшін Ленин орденімен марапатталды. * 1932 жылы 5 тамызда 23-Қызыл Ту орденді атқыштар дивизиясының он жылдығына байланысты және «Серго Орджоникидзе атындағы Харьков трактор зауытының құрылысына большевиктік үлгідегі белсенді көмек көрсеткені үшін» Ленин орденімен марапатталған алғашқы кеңестік әскери ұжым болды. * Әскери еңбегі үшін бірінші болып 1933 жылдың көктемінде [[Басмашылар қозғалысы|басмашылармен]] шайқаста ерекше көзге түскен БМСБ 11-Хорезм атты әскер полкінің 1-дивизиясының Қызыл Әскер жауынгері Роман Панченко марапатталды. Орден оған сол жылдың 29 қазанында берілді. * Ең алғаш Ленин ордені иегері болып ғалымдардан 1931 жылы маусымда [[Иван Владимирович Мичурин|И.В.Мичурин]], мәдениет қайраткерлерінен – [[Максим Горький]] (1932 жылы 17 қыркүйек), суретшілерден – [[Исаак Израилевич Бродский|Исаак Бродский]] (1934 жылы 28 наурыз) марапатталған. * Ең алғаш Ленин орденімен марапатталған композитор 1938 жылы [[Узеир Абдул-Гусейн оглы Гаджибеков|Үзейір Қажыбеков]] болды. * Алғаш рет «Осоавиахим-1» әуе шарының экипаж мүшелері қайтыс болғаннан кейін Ленин орденімен марапатталды. 1934 жылы 30 қаңтарда әуе шары рекордтық биіктікке 22 000 метрге жетті, бірақ тым қолайсыз ауа-райының салдарынан құрылғы Мордовияда мұз басып, құлады. Барлық үш экипаж мүшесі - командир П.Ф.Федосеенко, әуе шарының конструкторы А.Б.Васенко және физик И.Д.Усыскин апатта қаза тапты. * Алғаш рет екі Ленин орденінің иегері болып 1936 жылы 24 шілдеде сынақшы-ұшқыш [[Валерий Павлович Чкалов|В.П.Чкалов]] болды. * Алғаш рет үш Ленин орденінің иегері болып 1939 жылы 11 маусымда сынақшы-ұшқыш [[Владимир Константинович Коккинаки|В.К.Коккинаки]] болды. * Алғаш рет алты Ленин орденінің иегері болып 1948 жылы 24 маусымда Кеңес Одағының Маршалы [[Василий Данилович Соколовский]] атанды. * Қорғаныс өнеркәсібін ұйымдастырушылардың бірі [[Василий Михайлович Рябиков]] 1957 жылы 16 қаңтарда, 1957 жылы 21 желтоқсанда және 1961 жылы 17 маусымда тиісінше жеті, сегіз және тоғыз Ленин ордендерінің алғашқы иегері атанды. * Он және он бір Ленин ордендерінің алғашқы иегері болып — сәйкесінше 1978 жылғы 22 қыркүйекте және 1982 жылғы 5 тамызда КСРО сыртқы сауда министрі [[Николай Семенович Патоличев]] атанды. * Ең жас Ленин орденінің иегері — тәжік пионер қызы, мақта теруші [[Мамлакат Ақбердіқызы Нахангова|Мамлакат Нахангова]] (25.12.1935). Марапаттау кезінде ол 11 жаста еді. * Ең қарт Ленин орденінің иегері — поляк-украин композиторы [[Станислав Филиппович Людкевич|С.Ф. Людкевич]] (23.01.1979). 100 жылдығына байланысты марапатталды (Социалистік Еңбек Ері атағы берілді). Алғашқы 10 саны бар орден белгілерімен мыналар марапатталды: {| class="wikitable" align=center |- ! Белгі № ! Марапатталған ! Қаулы уақыты ! Марапаттау уақыты |- | 1 | «Комсомольская правда» газеті | 23 мамыр 1930 | 3 шілде 1931 |- | 2 | «[[Мәскеу электр шам зауыты|МЭШЗ]]», Мәскеу қ. | 3 қазан 1930 | шілде 1931 |- | 3 | [[Авель Сафронович Енукидзе|А. С. Енукидзе]], КСРО ОАК хатшысы | 17 желтоқсан 1932 | 17 желтоқсан 1932 |- | 4 | [[Василий Сергеевич Молоков|В. С. Молоков]], ұшқыш | 20 сәуір 1934 | 23 маусым 1934 |- | 5 | '''Г. В. Грибакин''', бортмеханик | 20 сәуір 1934 | 23 маусым 1934 |- | 6 | М. П. Шелыганов, штурман | 20 сәуір 1934 | 23 маусым 1934 |- | 7 | «Красная Заря» зауыты, Ленинград | 16 сәуір 1931 | 3 шілде 1931 |- | 8 | «Светлана» зауыты, Ленинград | 16 сәуір 1931 | 3 шілде 1931 |- | 9 | '''Карл Маркс атындағы зауыт''', Ленинград | 16 мамыр 1931 | 3 шілде 1931 |- | 10 | «[[Мәскеу электролиздік зауыты|Мәсэлектрик]]», Мәскеу қ. | 16 мамыр 1931 | 3 шілде 1931 |} === Орденнің бірнеше мәрте иегерлері === Ленин орденімен барлық дерлік кеңестік жетекшілер мен жоғары дәрежелі әскери жетекшілер марапатталды, олардың бірқатары - бірнеше рет. ==== Он бір мәрте иегерлері ==== * '''11 рет''' Ленин орденімен марапатталғандар: ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} Николай Семенович Патоличев (17.05.1939; 30.09.1943; 05.08.1944; 31.03.1945; 31.07.1958; 17.12.1966; 20.09.1968; 21.12.1973; 30.12.1975; 22.09.1978; 05.08.1982) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} Дмитрий Федорович Устинов (08.02.1939; 03.06.1942; 05.08.1944; 08.12.1951; 20.04.1956; 21.12.1957; 29.10.1958; 29.10.1968; 02.12.1971; 27.10.1978; 28.10.1983) ==== Он мәрте иегерлері ==== * '''10 рет''' Ленин орденімен марапатталғандар: ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} Шараф Рашидович Рашидов (16.01.1950; 11.01.1957; 01.03.1965; 04.11.1967; 02.12.1971; 10.12.1973; 30.12.1974; 25.12.1976; 04.11.1977; 06.03.1980) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} Ефим Павлович Славский (25.07.1942, 10.02.1944, 23.02.1945, 29.10.1949, 11.09.1956, 25.10.1958, 25.10.1968, 25.10.1971, 25.10.1978, 25.10.1983) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} Александр Сергеевич Яковлев (27.04.1939; 28.10.1940; 06.09.1942; 25.05.1944; 02.07.1945; 15.11.1950; 31.03.1956; 31.03.1966; 23.06.1981; 17.08.1984) ==== Тоғыз мәрте иегерлері ==== * '''9 рет''' Ленин орденімен марапатталғандар: ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Анатолий Петрович Александров]] (06.03.1945; 29.10.1949; 19.09.1953; 04.01.1954; 11.09.1956; 12.02.1963; 17.09.1975; 10.02.1978; 11.02.1983) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Петр Васильевич Дементьев]] (5.03.1939; 8.09.1941; 25.05.1944; 6.12.1949; 23.01.1957; 28.04.1963; 24.01.1967, 25.10.1971, 21.01.1977) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Иван Дмитриевич Папанин]] (27.06.1937; 22.03.1938; 01.05.1944; 26.11.1944; 02.12.1945; 30.12.1956; 26.11.1964; 26.11.1974; 23.11.1984) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Джабар Расулович Расулов]] (03.01.1944; 29.12.1946; 24.02.1948; 17.12.1949; 23.10.1954; 17.01.1957; 09.07.1963; 09.07.1973; 26.02.1981) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Василий Михайлович Рябиков]] (08.02.1939; 03.06.1942; 05.08.1944; 16.09.1945; 06.12.1949; 20.04.1956; 16.01.1957; 21.12.1957; 17.06.1961) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Николай Николаевич Семенов]] (10.06.1945; 29.10.1949; 19.09.1953; 04.01.1954; 08.05.1956; 14.04.1966; 20.07.1971; 14.04.1976; 18.12.1981) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Николай Александрович Тихонов]] (26.03.1939; 31.03.1945; 04.09.1948; 05.11.1954; 19.07.1958; 26.11.1971; 13.05.1975; 12.10.1982; 13.05.1985) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Василий Иванович Чуйков]] (26.10.1943; 19.03.1944; 21.02.1945; 11.02.1950; 11.02.1960; 11.02.1970; 11.02.1975; 21.02.1978; 11.02.1980) ==== Сегіз мәрте иегерлері ==== * '''8 рет''' Ленин орденімен марапатталғандар: ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Павел Иванович Батов]] (04.07.1937; 11.03.1940; 30.10.1943; 21.02.1945; 31.05.1957; 31.05.1967; 31.05.1977; 31.05.1982) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Леонид Ильич Брежнев]] (02.12.1947; 18.12.1956; 17.06.1961; 18.12.1966; 02.12.1971; 18.12.1976; 19.12.1978; 18.12.1981) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Семен Михайлович Буденный]] (23.02.1935; 17.11.1939; 24.04.1943; 21.02.1945; 24.04.1953; 01.02.1958; 24.04.1958; 24.04.1973) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Александр Михайлович Василевский]] (21.05.1942; 29.07.1944; 21.02.1945; 29.09.1945; 19.09.1955; 29.09.1965; 29.09.1970; 29.09.1975) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Климент Ефремович Ворошилов]] (23.02.1935; 22.02.1938; 03.02.1941; 21.02.1945; 03.02.1951; 03.02.1956; 07.05.1960; 03.02.1961) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Сергей Владимирович Ильюшин]] (30.08.1936; 25.11.1941; 21.02.1945; 02.07.1945; 30.03.1954; 30.03.1964; 26.04.1971; 29.03.1974) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Никифор Тимофеевич Кальченко]] (07.02.1939; 29.05.1945; 23.01.1948; 08.02.1956; 26.02.1958; 08.02.1966; 08.12.1963; 06.12.1976) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Дінмұхамед Ахметұлы Қонаев]] (11.01.1957; 11.01.1962; 02.12.1971; 11.01.1972; 10.12.1973; 06.10.1976; 01.11.1979; 11.01.1982) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Трофим Денисович Лысенко]] (30.12.1935; 10.06.1945; 10.09.1945; 29.09.1948; 27.10.1949; 19.09.1953; 27.09.1958; 15.09.1961) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Антанас Юозович Снечкус]] (08.04.1947; 20.07.1950; 06.01.1953; 05.04.1958; 05.01.1963; 01.10.1965; 27.08.1971; 05.01.1973) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Василий Данилович Соколовский]] (22.02.1941; 02.01.1942; 21.02.1945; 29.05.1945; 20.07.1947; 24.06.1948; 20.07.1957; 20.07.1967) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Андрей Николаевич Туполев]] (21.02.1933; 16.09.1945; 10.08.1946; 14.01.1949; 06.12.1949; 03.02.1953; 09.11.1958; 06.11.1968) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Алексей Федорович Федоров]] (07.02.1939; 18.05.1942; 23.01.1948; 26.02.1958; 24.04.1961; 23.10.1967; 27.03.1981; 28.03.1986) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Владимир Васильевич Щербицкий]] (26.02.1958; 16.02.1968; 02.12.1971; 08.12.1973; 30.12.1974; 13.09.1977; 16.02.1983; 16.02.1988) ==== Жеті мәрте иегерлері ==== * '''7 рет''' Ленин орденімен марапатталғандар: ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Сергей Александрович Афанасьев]] (25.07.1958; 17.06.1961; 26.07.1966; 29.08.1968; 25.10.1971; 14.02.1975; 29.08.1978) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Иван Христофорович Баграмян]] (29.07.1944; 06.11.1945; 01.12.1947; 02.12.1957; 02.12.1967; 01.12.1972; 01.12.1977) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Иван Павлович Бардин]] (15.12.1934; 12.11.1943; 31.03.1945; 10.06.1945; 19.09.1953; 12.11.1953; 19.07.1958) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Борис Павлович Бещев]] (23.11.1939; 29.07.1945; 15.07.1953; 01.08.1959; 15.07.1963; 04.08.1966; 25.08.1971) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Павел Андреевич Воронин]] (05.03.1939; 08.09.1941; 25.05.1944; 12.07.1957; 22.07.1966; 11.07.1973; 02.02.1982) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Сергей Георгиевич Горшков]] (26.02.1953; 23.02.1960; 28.04.1963; 07.05.1965; 25.02.1970; 21.02.1978; 21.12.1982) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Андрей Андреевич Громыко]] (03.11.1944; 05.11.1945; 17.07.1959; 31.12.1966; 17.07.1969; 17.07.1979; 17.07.1984) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Петр Дмитриевич Грушин]] (21.06.1943; 02.07.1945; 20.04.1956; 25.07.1958; 15.01.1966; 20.04.1981; 15.01.1986) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Вениамин Эммануилович Дымшиц]] (16.01.1943; 31.03.1945; 02.12.1947; 09.08.1958; 31.12.1966; 15.09.1970; 26.09.1980) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Валерий Дмитриевич Калмыков]] (10.04.1945; 20.04.1956; 21.12.1957; 27.08.1958; 17.06.1961; 29.07.1966; 25.10.1971) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Ян Эдуардович Калнберзин]] (28.06.1945; 31.05.1946; 20.07.1950; 19.09.1953; 15.02.1958; 16.09.1963; 01.10.1965) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Мстислав Всеволодович Келдыш]] (16.09.1945; 04.01.1954; 27.03.1954; 11.09.1956, 09.02.1961; 27.04.1967; 17.09.1975) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Исаак Константинович Кикоин]] (10.05.1945; 8.12.1951; 19.09.1953; 04.01.1954; 27.03.1958; 28.03.1968; 27.03.1978) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Андрей Павлович Кириленко]] (23.01.1948; 02.03.1953; 07.09.1956; 08.03.1958; 07.09.1966; 02.12.1971; 07.09.1976) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Андрей Николаевич Колмогоров]] (04.11.1944; 10.06.1945; 19.09.1953; 15.09.1961; 24.04.1963; 25.04.1973; 17.09.1975) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Александр Николаевич Комаровский]] (14.07.1937; 29.04.1943; 16.05.1945; 29.10.1949; 11.09.1956; 07.03.1962; 19.05.1966) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Иван Степанович Конев]] (29.07.1944; 21.02.1945; 27.12.1947; 18.12.1956; 27.12.1957; 27.12.1967; 27.12.1972) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Василий Васильевич Кузнецов]] (30.09.1943; 17.02.1951; 11.02.1961; 31.12.1966; 12.02.1971; 12.02.1981; 12.02.1986) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Петр Фаддеевич Ломако]] (25.07.1942; 10.02.1944; 08.12.1951; 15.07.1954; 11.07.1964; 25.08.1971; 11.07.1974) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Юрий Евгеньевич Максарев]] (19.09.1941; 05.06.1942; 20.01.1943; 05.08.1944; 08.12.1951; 04.01.1954; 22.01.1954) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Мирали Махмадалиев]] (17.12.1949; 17.04.1951; 17.01.1957; 03.04.1965; 10.12.1973; 25.12.1976; 24.07.1986) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Петр Миронович Машеров]] (15.08.1944; 28.10.1948; 18.01.1958; 12.02.1968; 02.12.1971; 12.12.1973; 10.02.1978) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Кирилл Афанасьевич Мерецков]] (03.01.1937; 21.03.1940; 02.11.1944; 21.02.1945; 06.06.1947; 06.06.1957; 06.06.1967) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Кирилл Семенович Москаленко]] (22.07.1941; 23.10.1943; 06.11.1945; 07.03.1962; 10.05.1972; 21.02.1978; 10.05.1982) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Александр Николаевич Несмеянов]] (04.11.1944; 10.06.1945; 19.09.1953; 08.09.1959; 27.04.1967; 13.03.1969; 07.09.1979) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Владимир Николаевич Новиков]] (03.06.1942; 05.08.1944; 05.12.1957; 03.12.1967; 26.11.1971; 05.12.1977) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Арвид Янович Пельше]] (31.05.1946; 20.07.1950; 15.02.1958; 01.10.1965; 06.02.1969; 02.12.1971; 06.02.1979) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Константин Константинович Рокоссовский]] (16.08.1936; 02.01.1942; 29.07.1944; 21.02.1945; 25.12.1946; 20.12.1956; 20.12.1966) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Ефим Иванович Смирнов]] (03.03.1942; 11.07.1945; 08.12.1951; 03.11.1953; 11.01.1966; 24.04.1973; 21.02.1978) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Сергей Львович Соболев]] (10.06.1945; 29.10.1949; 8.12.1951; 19.09.1953; 30.10.1958; 29.04.1967; 17.09.1975) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Салчак Калбакхорекович Тока]] (05.05.1942; 11.08.1944; 16.08.1946; 10.10.1949; 23.08.1957; 14.12.1961; 14.12.1971) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Михаил Васильевич Хруничев]] (08.09.1941; 24.11.1942; 05.08.1944; 16.09.1945; 29.10.949; 03.04.1951; 12.07.1957) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Никита Сергеевич Хрущёв]] (13.05.1935; 16.04.1944; 23.01.1948; 16.04.1954; 8.04.1957; 17.06.1961; 16.04.1964) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Николай Васильевич Цицин]] (30.12.1935; 10.06.1945; 10.11.1945; 19.11.1953; 17.12.1968; 17.09.1975; 15.12.1978) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Александр Иванович Шокин]] (29.03.1939; 17.06.1961; 29.07.1966; 08.10.1969; 25.10.1971; 17.02.1975; 26.10.1979) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Михаил Алексеевич Яснов]] (06.09.1947; 04.06.1956; 01.02.1957; 04.06.1966; 26.08.1971; 11.12.1973; 04.06.1976) ==== Алты мәрте иегерлері ==== * '''6 рет''' Ленин орденімен марапатталғандар: ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Павел Сергеевич Александров]] (10.06.1945; 19.09.1953; 15.09.1961; 06.05.1966; 13.03.1969; 17.09.1975) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Александр Ерминингельдович Арбузов]] (31.07.1944; 10.06.1945; 24.06.1950; 19.09.1953; 11.09.1957; 09.09.1967) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Александр Александрович Архангельский]] (22.12.1933; 16.09.1945; 08.08.1947; 06.12.1949; 27.03.1953; 12.07.1958) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Николай Константинович Байбаков]] (06.02.1942; 24.01.1944; 08.05.1948; 31.12.1966; 05.03.1971; 05.03.1981) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Владимир Павлович Бармин]] (15.03.1943; 20.04.1956; 17.03.1959; 17.06.1961; 17.03.1969; 16.03.1979) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Николай Николаевич Боголюбов]] (19.09.1953; 20.08.1959; 29.04.1967; 13.03.1969; 17.09.1975; 20.08.1979) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Андрей Михайлович Бородин]] (11.01.1957; 22.03.1966; 27.08.1971; 13.10.1972; 24.12.1976; 03.03.1980) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Андрей Анатольевич Бочвар]] (29.10.1949; 19.09.1953; 11.09.1956; 07.03.1962; 17.09.1975; 06.08.1982) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Марк Андронович Брага]] (17.06.1949; 22.05.1950; 21.04.1952; 24.08.1953; 10.06.1954; 24.12.1976) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Борис Львович Ванников]] (23.02.1939; 03.06.1942; 05.08.1944; 06.09.1947; 11.09.1956; 16.09.1957) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Константин Андреевич Вершинин]] (13.12.1942; 21.07.1944; 19.08.1944; 21.02.1945; 20.05.1960; 22.05.1970) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Александр Павлович Виноградов]] (29.10.1949; 19.09.1953; 04.01.1954; 23.08.1965; 09.11.1970; 20.08.1975) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Степанида Демидовна Виштак]] (11.04.1949; 03.07.1950; 20.06.1951; 13.07.1954; 26.02.1958; 31.12.1965) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Николай Николаевич Воронов]] (03.01.1937; 21.03.1940; 21.02.1945; 05.05.1949; 04.05.1959; 07.05.1965) ** [[Андрей Януарьевич Вышинский]] (20.07.1937; 21.11.1943; 10.06.1945; 05.11.1945; 09.12.1953; 03.10.1954) ** [[Бободжан Гафурович Гафуров]] (в том числе 03.01.1944; 29.12.1946; 21.02.1948; 23.10.1954) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Николай Никитич Головацкий]] (11.01.1957; 23.06.1966; 14.02.1975; 24.12.1976; 22.02.1982; 17.01.1985) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Андрей Антонович Гречко]] (13.12.1942; 21.02.1945; 01.02.1958; 15.10.1963; 22.02.1968; 16.10.1973) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Иван Самойлович Грушецкий]] (23.01.1948; 04.10.1954; 26.02.1958; 28.08.1964; 08.12.1973; 21.08.1974) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Владимир Иванович Долгих]] (09.06.1961; 04.12.1965; 25.08.1971; 13.12.1972; 04.12.1974; 04.12.1984) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Николай Антонович Доллежаль]] (29.10.1949; 11.10.1956; 23.07.1959; 31.10.1969; 26.10.1979; 26.10.1984) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Михаил Васильевич Егоров]] (29.03.1939; 15.11.1950; 28.04.1963; 06.04.1970; 14.01.1977; 02.02.1984) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Алексей Сергеевич Желтов]] (24.03.1943; 15.11.1950; 28.08.1954; 29.08.1964; 21.02.1978; 27.08.1984) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Георгий Константинович Жуков]] (16.08.1936; 29.08.1939; 19.07.1944; 01.06.1945; 01.12.1956; 01.12.1971) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Авраамий Павлович Завенягин]] (23.03.1935; 17.01.1943; 24.02.1945; 29.10.1949; 16.04.1951; 11.09.1956) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Сергей Алексеевич Зверев]] (05.08.1944; 25.07.1958; 17.06.1961; 28.07.1966; 25.10.1971; 17.10.1972) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Иван Степанович Исаков]] (22.02.1938; 13.12.1942; 21.02.1945; 21.08.1954; 21.08.1964; 07.05.1965) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Петр Леонидович Капица]] (30.04.1943; 09.07.1944; 30.04.1945; 09.07.1964; 20.07.1971; 08.07.1974) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Август Мартынович Кирхенштейн]] (17.09.1942; 31.05.1946; 20.07.1950; 06.11.1951; 23.03.1956; 17.09.1957) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Александр Власович Коваленко]] (07.05.1948; 29.11.1968; 24.11.1969; 14.02.1975; 06.10.1976; 23.11.1979) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Владимир Константинович Коккинаки]] (25.05.1936; 17.07.1938; 11.06.1939; 16.09.1945; 17.05.1951; 22.06.1984) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Александр Евдокимович Корнейчук]] (31.01.1939; 23.01.1948; 24.05.1955; 24.11.1960; 24.05.1965; 23.02.1967) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Демьян Сергеевич Коротченко]] (7.02.1939; 13.09.1943; 29.11.1944; 23.01.1948; 26.02.1958; 28.11.1964) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Алексей Николаевич Косыгин]] (07.04.1939; 22.01.1944; 20.02.1954; 20.02.1964; 02.12.1971; 20.02.1974) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Владимир Александрович Котельников]] (20.04.1956; 21.12.1957; 27.04.1967; 13.03.1969; 17.09.1975; 05.09.1978) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Самвел Григорьевич Кочарянц]] (21.08.1953; 04.01.1954; 11.09.1956; 07.03.1962; 08.01.1979; 06.01.1984) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Степан Акимович Красовский]] (19.01.1943; 21.02.1945; 06.04.1945; 29.05.1945; 15.09.1961; 07.08.1967) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Павел Курочкин Алексеевич]] (07.04.1940; 21.02.1945; 29.06.1945; 18.11.1960; 18.11.1980; 18.11.1985) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Дмитрий Данилович Лелюшенко]] (07.04.1940; 02.01.1942; 21.02.1945; 01.11.1961; 30.10.1981; 31.10.1986) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Леонид Максимович Леонов]] (18.02.1946; 30.05.1959; 23.02.1967, 30.05.1969; 30.05.1974; 30.05.1979) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Александр Павлович Ляшко]] (29.12.1965; 25.08.1971; 08.12.1973; 29.12.1975; 22.12.1977; 29.12.1985) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Прасковья Андреевна Малинина]] (01.06.1945; 23.07.1948; 04.07.1949; 13.12.1950; 26.08.1953; 06.11.1974) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Терентий Семенович Мальцев]] (11.05.1942; 09.11.1955; 23.06.1966; 11.12.1973; 06.11.1975; 06.11.1985) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Анастас Иванович Микоян]] (17.01.1936; 30.09.1943; 24.11.1945; 24.11.1955; 24.11.1965; 25.11.1975) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Артем Иванович Микоян]] (31.12.1940; 03.02.1953; 05.11.1954; 04.08.1955; 20.04.1956; 04.08.1965) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Евгений Никанорович Павловский]] (05.03.1944; 21.02.1945; 10.06.1945; 04.03.1954; 11.02.1961; 04.03.1964) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Юстас Игнович Палецкис]] (08.04.1947; 21.01.1949; 20.07.1950; 05.04.1958; 01.10.1965; 22.01.1969) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Александр Владимирович Палладин]] (02.03.1944; 09.09.1945; 23.01.1948; 19.09.1953; 13.09.1955; 10.09.1965) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Исса Александрович Плиев]] (03.11.1941; 16.04.1944; 30.04.1947; 23.11.1962; 01.10.1963; 21.02.1978) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}}{{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Александр Иванович Покрышкин]] (22.12.1941; 24.05.1943; 06.03.1963; 21.10.1967; 21.02.1978; 05.03.1983) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Борис Николаевич Пономарев]] (27.06.1945; 3.03.1958; 16.01.1965; 2.12.1971; 16.01.1975; 16.01.1985) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Петр Николаевич Поспелов]] (13.06.1945; 19.06.1948; 19.06.1958; 19.06.1968; 17.09.1975; 19.06.1978) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Павел Алексеевич Ротмистров]] (05.05.1942; 2.07.1944; 21.02.1945; 22.06.1961; 07.05.1965; 03.07.1981) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Роман Андреевич Руденко]] (26.03.1945; 27.05.1947; 29.07.1957; 29.07.1967; 25.05.1972; 29.07.1977) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Сергей Игнатьевич Руденко]] (25.05.1936; 19.08.1944; 20.06.1949; 19.10.1964; 31.10.1967; 19.10.1984) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Константин Николаевич Руднев]] (05.08.1944; 20.04.1956; 21.12.1957; 17.06.1961; 02.07.1966; 21.06.1971) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Леонид Иванович Седов]] (27.03.1954; 28.04.1963; 13.11.1967; 17.09.1975; 23.01.1980; 13.11.1987) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Иван Александрович Серов]] (26.04.1940; 13.12.1942; 29.05.1945, лишён 12.03.1963; 30.01.1951; 19.09.1952; 25.08.1955) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Дмитрий Владимирович Скобельцын]] (29.10.1949; 19.09.1953; 23.11.1962; 13.03.1969; 02.12.1972; 17.09.1975) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Константин Иванович Скрябин]] (22.02.1936; 27.10.1949; 19.09.1953; 06.12.1953; 06.12.1958; 04.12.1968) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Леонид Васильевич Смирнов]] (26.06.1959; 17.06.1961; 15.04.1966; 26.11.1971; 15.04.1976; 06.10.1982) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Сергей Львович Соболев]] (10.06.1945; 08.12.1951; 19.09.1953; 30.10.1958; 29.04.1967; 17.09.1975) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Георгий Алексеевич Титов]] (06.03.1945; 20.04.1956; 25.07.1958; 28.04.1963; 07.02.1969; 07.02.1979) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Андрей Николаевич Тихонов]] (19.09.1953; 04.01.1954; 11.09.1956; 29.10.1966; 20.07.1971; 29.10.1986) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Григорий Иванович Ткачук]] (26.02.1958; 31.12.1965; 08.04.1971; 06.09.1973; 22.12.1977; 07.07.1986) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Андрей Алексеевич Трофимук]] (24.01.1944; 08.05.1948; 29.04.1967; 17.09.1975; 14.08.1981; 20.08.1986) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Хамракул Турсункулов]] (25.12.1944; 23.01.1946; 19.03.1947; 27.04.1948; 07.07.1949; 13.06.1950) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Владимир Федорович Уткин]] (17.06.1961; 26.07.1966; 29.08.1969; 16.10.1973; 12.08.1976; 17.10.1983) ** {{Алтын Жұлдыз медалі}} [[Евгений Константинович Федоров]] (27.06.1937; 12.03.1938; 11.09.1956; 17.06.1961; 09.04.1970; 09.04.1980) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Юлий Борисович Харитон]] (29.10.1949; 11.09.1956; 07.03.1962; 27.02.1964; 26.02.1974; 24.02.1984) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Сергей Алексеевич Христианович]] (11.07.1943; 29.03.1944; 19.09.1953; 13.11.1958; 29.04.1967; 13.03.1969) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Алексей Михайлович Школьников]] (15.01.1957; 15.01.1964; 26.08.1971; 14.01.1974; 24.04.1981; 13.01.1984) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Михаил Александрович Шолохов]] (31.01.1939; 23.05.1955; 22.05.1965; 23.02.1967; 22.05.1975; 23.05.1980) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Станислав Иванович Штейман]] (01.06.1945; 25.08.1948; 12.07.1949; 16.10.1950; 03.12.1951; 04.03.1953) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Мотеюс Юозович Шумаускас]] (22.03.1944; 20.07.1950; 5.04.1958; 1.10.1965; 27.08.1971; 14.11.1975) ** {{Орақ пен Балға медалі}} [[Иоган Гансович Эйхфельд]] (30.12.1935; 27.10.1949; 20.07.1950; 13.07.1954; 01.03.1958; 25.01.1963) ** {{Орақ пен Балға медалі}}{{Орақ пен Балға медалі}} [[Оразгельды Эрсарыев]] (13.12.1944; 19.03.1947; 11.04.1947; 05.04.1948; 21.07.1950; 30.07.1951) ** [[Павел Александрович Юдин]] (06.01.1942; 09.01.1943; 31.03.1945; 02.02.1947; 29.10.1949; 30.05.1952) ** [[Николай Дмитриевич Яковлев]] (22.02.1941; 02.06.1942; 21.02.1945; 30.12.1948; 20.04.1956; 30.12.1958) === Ұзақ мерзімді қызметі үшін марапаттау (1944—1958) === КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1944 жылғы 4 маусымдағы Жарлығымен Қызыл Армияның әскери қызметшілері ұзақ мерзімді қызметі үшін (25 жыл мінсіз қызметі үшін) Ленин орденімен марапаттала бастады. Бұл тәжірибе көп ұзамай мыналарға таралды: * Әскери-теңіз күштері (25.09.1944 жылғы Жарлық); * КСРО ІІХК және МҚХК жеке құрамына (2.10.1944 жылғы Жарлық); * ІІХК, МҚХК және милиция органдарының әскерлері мен арнайы қызметтеріне (10.12.1944 жылғы Жарлық)<ref>{{Cite web|url=https://ru.wikisource.org/wiki/Указ_Президиума_ВС_СССР_от_4.06.1944_о_награждении_орденами_и_медалями_за_выслугу_лет_в_Красной_Армии|title=Указ Президиума ВС СССР от 4.06.1944 о награждении орденами и медалями за выслугу лет в Красной Армии|lang=ru|website=[[Викитека]]|accessdate=2020-04-18|description=''Цитируется по книге: «Приказы народного комиссара обороны СССР. 1943 — 1945 гг». — М.: «Терра», 1997. — Т. 13 (2—3). — С. 320. — («Русский архив: Великая Отечественная»). — ISBN 5-25-01774-6.''|archive-date=2017-08-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20170804205517/https://ru.wikisource.org/wiki/%D0%A3%D0%BA%D0%B0%D0%B7_%D0%9F%D1%80%D0%B5%D0%B7%D0%B8%D0%B4%D0%B8%D1%83%D0%BC%D0%B0_%D0%92%D0%A1_%D0%A1%D0%A1%D0%A1%D0%A0_%D0%BE%D1%82_4.06.1944_%D0%BE_%D0%BD%D0%B0%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%B6%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B8_%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%B8_%D0%B8_%D0%BC%D0%B5%D0%B4%D0%B0%D0%BB%D1%8F%D0%BC%D0%B8_%D0%B7%D0%B0_%D0%B2%D1%8B%D1%81%D0%BB%D1%83%D0%B3%D1%83_%D0%BB%D0%B5%D1%82_%D0%B2_%D0%9A%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D0%90%D1%80%D0%BC%D0%B8%D0%B8|deadlink=no}}</ref>. 1957 жылдың 14 қыркүйегі мен 25 желтоқсанындағы жарлықтармен бұл марапаттау тәжірибесі жойылды<ref>{{cite web|url= http://www.libussr.ru/doc_ussr/ussr_5225.htm|title= Указ Президиума Верховного Совета СССР от 14 сентября 1957 года|website= Библиотека нормативно-правовых акто СССР|access-date= 2021-04-12|archive-date= 2013-06-22|archive-url= https://web.archive.org/web/20130622232142/http://www.libussr.ru/doc_ussr/ussr_5225.htm|deadlink= no}}</ref>: <blockquote> ''Әскери қызметшілерді Әскер мен Әскери-теңіз флотындағы белгілі бір жылдардағы қызмет өтілі үшін олардың қызметтік міндеттерінің сипаты мен ерекше сіңірген еңбегі ескерілмей, жаппай марапаттау тәжірибесі марапат құнының төмендеуіне әкеліп соқтырды, ал КСРО ордендері және медалдарымен марапаттау әскери қызметкерлерді жауынгерлік және саяси дайындықта, әскери тәртіпті нығайтуда және әскерлердің жауынгерлік әзірлігін арттыруда жоғары жетістіктерге жетуге ынталандырудың маңызды құралы болудан қалды. ''</blockquote> 1948 жылдан бастап КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының Жарлықтарына сәйкес 1948-1954 жж. «Ұзақ және жемісті еңбегі үшін» Ленин ордендерімен азаматтық тұлғалар – халық шаруашылығының әртүрлі салаларындағы жұмыскерлер де (30 жыл, кейде 20 жыл еңбек өтілі үшін) марапатталды: * 14 қазан 1947 ж. Жарлық — бұрғылау және тау-кен жұмысшыларын, бұрғылау және тау-кен шеберлерін, Геология министрлігінің басшы және инженерлік-техникалық қызметкерлерін марапаттау туралы; * 10 желтоқсан 1947 ж. Жарлық — қара металлургияның жетекші кәсіптер қызметкерлерін, шеберлерін, басшыларын және инженерлік-техникалық қызметкерлерін марапаттау туралы; * Указ 12 ақпан 1948 ж. Жарлық — мұғалімдерді марапаттау туралы; * 20 наурыз 1948 ж. Жарлық — түсті металлургияның жетекші кәсіптер қызметкерлерін, шеберлерін, басшыларын және инженерлік-техникалық қызметкерлерін марапаттау туралы; * 8 қараша 1948 ж. Жарлық — химия өнеркәсібінің жетекші кәсіптер қызметкерлерін, шеберлерін, басшыларын және инженерлік-техникалық қызметкерлерін марапаттау туралы; * 20 сәуір 1949 ж. Жарлық — мал шаруашылығы саласында жұмыс істейтін ауыл шаруашылығы мамандары мен басшыларын марапаттау туралы; * 10 маусым 1949 ж. Жарлық — КСРО Министрлер Кеңесі қарамағындағы Геодезия және картография Бас басқармасының жұмысшыларын, басшыларын және инженерлік-техникалық қызметкерлерін марапаттау туралы; * 24 маусым 1949 ж. Жарлық — Дайындық министрлігінің, Ет және сүт өнеркәсібі министрлігінің және Центросоюздың басшы қызметкерлерін, жауапты қызметкерлері мен мамандарын марапаттау туралы; * 13 шілде 1949 ж. Жарлық — балық шаруашылығының жұмысшыларын, бригадирлерін, шеберлерін, флот жұмысшыларын, басқарушы және инженерлік-техникалық қызметкерлерді марапаттау туралы; * 28 шілде 1949 ж. Жарлық — теміржол көлігіндегі жетекші кәсіптердің қызметкерлерін, жоғарғы, аға және орта басқарушы құрамды марапаттау туралы; * 22 сентября 1949 ж. Жарлық — КСРО Қаржы министрлiгi Гознак басшы кәсiптердiң жұмысшыларын, шеберлерін, басшыларын және инженерлiк-техникалық қызметкерлерiн марапаттау туралы; * 10 қазан 1949 ж. Жарлық — дәрігерлер мен басқа да медицина қызметкерлерін марапаттау туралы; * 20 қазан 1949 ж. Жарлық — кеме жасау өнеркәсiбiнiң жетекшi кәсіптерiнiң қызметкерлерiн, шеберлерiн, басшыларын және инженерлiк-техникалық қызметкерлерiн ордендермен және медальдармен марапаттау туралы; * 17 қараша 1949 ж. Жарлық — ғылым қызметкерлерін марапаттау туралы; * 11 қаңтар 1950 ж. Жарлық — мұнай өнеркәсібінің жетекші кәсіптер қызметкерлерін, шеберлерін, басшыларын және инженерлік-техникалық қызметкерлерін марапаттау туралы; * 24 мамыр 1950 ж. Жарлық — асбест өнеркәсібінің және асбест кәсіпорындары құрылысының жұмысшыларын, шеберлерін, басшыларын және инженерлік-техникалық қызметкерлерін марапаттау туралы; * 18 қараша 1950 ж. Жарлық — теңізшілерді, жетекші кәсіптердегі порт жұмысшыларын, сондай-ақ теңіз флотының жоғарғы, аға және орта басқарушы құрамын теңіз көлігіндегі ұзақ мерзімді қызметі үшін марапаттау туралы; * 17 ақпан 1951 ж. Жарлық - жетекші кәсіп қызметкерлерін, Челябі облысындағы Оңтүстік Орал теміржолының жоғарғы, аға және орта басқарушы құрамын марапаттау туралы; * 7 наурыз 1951 ж. Жарлық — КСРО мемлекеттiк бақылау министрлiгiнiң және одақтас республикалардың мемлекеттiк бақылау министрлiктерiнiң бақылаушы атақтары бар қызметкерлерiне беру туралы; * 28 наурыз 1951 ж. Жарлық — КСРО орман өнеркәсібі министрлігінің жұмысшыларын, шеберлерін, басшыларын, инженер-техник қызметкерлерін марапаттау туралы; * 18 шілде 1951 ж. Жарлық — қаржы-несие жүйесінің қызметкерлерін марапаттау туралы; * 14 тамыз 1951 ж. Жарлық — КСРО кеден мекемелерінің қызметкерлерін марапаттау туралы; * 4 қазан 1951 ж. Жарлық — КСРО ауыл шаруашылығы министрлiгi мен КСРО мақта шаруашылығы министрлiгiнiң машина-трактор, орман қорғау, машина-мал шаруашылығы және шабындық-мелиоративтік станцияларының, жөндеу зауыттарының, ауданаралық күрделі жөндеу шеберханаларының және ауыл шаруашылығын механикаландыру мектептерiнiң басшылары мен мамандарын марапаттау туралы; * 5 қараша 1951 ж. Жарлық — КСРО қара металлургия министрлігінің құрылыс және металлургиялық және кокс-химиялық зауыттарын, агломерациялық және байыту фабрикаларын, тау-кен, кенсіз және отқа төзімді кәсіпорындарын салу және жобалау тiкелей қатысқан КСРО ауыр өнеркәсіп кәсiпорындары құрылысы министрлiгi мен КСРО қара металлургия министрлiгiнiң құрылыс, монтаждау және жобалау ұйымдарының жетекшi кәсiптердiң жұмысшыларын, шеберлерін, прорабтарын, басшыларын және инженерлiк-техникалық қызметкерлерiн, сондай-ақ сондай-ақ Донбасс Главчерметстрой, Днепр Главчерметстрой, Шығыс Главчерметстрой, Главюгстрой, Главуральстрой және КСРО ауыр өнеркәсіп кәсіпорындары құрылысы министрлігінің Главцентрострой аппараттарының қызметкерлері марапаттау туралы; * 3 қаңтар 1952 ж. Жарлық — КСРО Ауыр өнеркәсiп кәсiпорындары құрылысы министрлiгiнiң, КСРО Машина жасау кәсiпорындары құрылысы министрлiгiнiң құрылыс, монтаждау және жобалау ұйымдарының және КСРО түсті металлургия министрлігінің мыс балқыту, мыс-электролит, мыс-күкірт, мыс-молибден және мыс кені кәсіпорындарын салумен және жобалаумен айналысатын КСРО түсті металлургия министрлігі жетекшi кәсiптерiнiң жұмысшыларын, прорабтарын, шеберлерін, басшыларын және инженерлiк-техникалық қызметкерлерiн марапаттау туралы; * 18 сәуір 1952 ж. Жарлық — КСРО мақта шаруашылығы министрлiгiнiң мақта дайындау жүйесi мен мақта тазалау өнеркәсiбiнiң басшыларын, жауапты қызметкерлерi мен мамандарын марапаттау туралы; * 15 қараша 1952 ж. Жарлық — КСРО кинематография министрлігінің кино, фотоқағаз және кинокөшірме өнеркәсібінің жетекші кәсіптер қызметкерлерін, шеберлерін, басшыларын және инженерлік-техникалық қызметкерлерін марапаттау туралы; * 22 мамыр 1953 ж. Жарлық — жетекші кәсіптердің қызметкерлерін, сондай-ақ КСРО байланыс министрлігінің жоғары, аға және орта құрамдағы жеке атақтары бар қызметкерлерін марапаттау туралы; * 25 желтоқсан 1953 ж. Жарлық — дипломатиялық қызметкерлерді ордендермен және медальдармен марапаттау туралы; * 16 наурыз 1954 ж. Жарлық — КСРО кеңшар министрлігі жүйесінің мамандары мен басшы қызметкерлерін марапаттау туралы. 1958 жылғы 11 ақпандағы Жарлығымен КСРО Жоғарғы Кеңесінің Төралқасы ұзақ мерзімді еңбегі үшін КСРО ордендерімен және медальдарымен (соның ішінде Ленин орденімен) марапаттау тәжірибесін жойды: <blockquote> ''Шаруашылық және мәдени құрылыс мәселелерін шешуде және соғыстан кейінгі жылдарда қалыптасқан, негізінен КСРО азаматтарын марапаттау жүзеге асырылған тәжірибені өзгертуде еңбекшілердің шығармашылық белсенділігі мен бастамасын одан әрі ынталандыру мақсатында ұзақ қызмет көрсету мақсатында'' </blockquote> === Елді мекендерді, ұйымдарды және нысандарды марапаттау === ; Төрт мәрте Ленин орденімен марапатталған: * С. П. Королев атындағы [[«Энергия» ЗҒК|«Энергия» зымыран-ғарыш корпорациясы]] ; Үш мәрте Ленин орденімен марапатталған: * [[Бүкілодақтық лениндік коммунистік жастар одағы]]; * [[Армян Кеңестік Социалистік Республикасы|Армян КСР]] (1958, 1968, 1978); * [[Әзербайжан Кеңестік Социалистік Республикасы|Әзірбайжан КСР]] (1935, 1964, 1980); * [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] (1956,1979, 1982); * [[Өзбек Кеңестік Социалистік Республикасы|Өзбек КСР]] (1939, 1956, 1980); * [[ЛОМО|В.И.Ленин атындағы Ленинград оптикалық-механикалық бірлестігі (ЛОМО)]]; * [[Мәскеу облысы]] (1934). * [[Лихачев атындағы зауыт|И. А. Лихачев атындағы Мәскеу автомобиль зауыты (ЗИЛ)]]. * [[Солтүстік машина жасау кәсіпорны]] (1959, 1976, 1984); * [[Орал машина жасау зауыты|Серго Орджоникидзе атындағы Орал ауыр машина жасау зауыты (Оралмашзауыт)]]; ; Екі мәрте Ленин орденімен марапатталған: * [[Қырғыз Кеңестік Социалистік Республикасы|Қырғыз КСР]] (1957, 1963); * [[Башқұрт Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Башқұрт АКСР]] (1935, 1957); * [[Үлкен театр|КСРО мемлекеттік академиялық Үлкен театры]] (1937, 1976); * [[С.П. Горбунов атындағы Қазан авиациялық зауыты|С.П.Горбунов атындағы Қазан авиациялық өндірістік бірлестігі]];<ref>{{Cite web |url=http://oaokapo.ru/about/awards/ |title=ОАО «КАПО им. С. П. Горбунова» |accessdate=2010-06-06 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100608185941/http://oaokapo.ru/about/awards/ |archivedate=2010-06-08 |deadlink=yes }}</ref> * [[Үфі моторқұрылыс өндірістік бірлестігі]] (1936, 1971) * [[Красноярск машина жасау зауыты]] (1945, 1975); * [[Нижегород машина жасау зауыты|Горький машина жасау зауыты]]; * [[Воронеж ұшақ жасайтын акционерлік қоғамы|Воронеж авиациялық зауыты]] (1941,1966); * [[Мәскеу электр шам зауыты|Мәскеу электр шам зауыты (МЭШЗ)]] — № 2(1931), № 99 (1939); * [[Пермь мотор зауыты]] (1936, 1970); * [[Солтүстік верфь|А.А.Жданов атындағы кеме жасау зауыты]] (1963, 1986) * [[1 гвардиялық танк полкі|Құрышты танк күштердің маршалы Катуков М.Е. атындағы 1-гвардиялық танк Чертковский полкі]]; * [[КСРО Ғылым академиясы]] (1969, 1974); * [[Оралвагонзауыт|Ф.Е.Дзержинский атындағы «Оралвагонзауыт» ғылыми-өндірістік корпорациясы]] (1935, 1970); * [[Сокол (авиақұрылыс зауыты)|«Сокол» Нижегород авиақұрылыс зауыты]] (1936, 1970); * [[В.И.Ленин атындағы Бүкілодақтық пионер ұйымы]]; * [[Кәсіподақтар|Бүкілодақтық кәсіби одақтардың орталық кеңесі]]; * [[«Альтаир» радиоэлектроника теңіз ғылыми-зерттеу институты]] (1945, 1985); * [[Титан-Баррикадтар|«Баррикадалар» Сталинград зауыты]] (1942, 1971); * [[Киров зауыты]] (1939, 1951); * [[Красное Сормово|«Красное Сормово» зауыты]] (1943, 1949); * [[Ленинград металл зауыты]] (1945, 1957); * [[Мосэлектрик|«Мосэлектрик» Мәскеу электромеханикалық зауыты]] (1931, 1939); * [[«Темп» Мәскеу радиозауыты]] (1931, 1945); * [[Балтық зауыты]] (1940, 1985); * [[«ВгТЗ» трактор компаниясы|Ф.Е.Дзержинский атындағы Сталинград трактор зауыты]], * [[Серго Орджоникидзе атындағы Харьков трактор зауыты]], * [[Ташкент механикалық зауыты|В.П.Чкалов атындағы Ташкент авиациялық өндірістік бірлестігі]] (1945, 1982) * [[61 коммунар атындағы кеме жасау зауыты]] * [[Горький автомобиль зауыты]], * [[Воткинск зауыты]] (1945, 1976); * [[Минск автомобиль зауыты]], * [[Мәскеу жылу-техникалық институты]]; * [[П. И. Чайковский атындағы Мәскеу мемлекеттік консерваториясы|П. И. Чайковский атындағы екі мәрте Ленин орденді Мәскеу мемлекеттік консерваториясы]]; * [[Правда|«Правда» газеті]]; * [[Қара теңіз кеме жасау зауыты|Николаев Қара теңіз кеме жасау зауыты]] (1949, 1977). * КСРО облыстары мен өлкелері: ** [[Воронеж облысы]] (1935, 1956); ** [[Алтай өлкесі]] (1956, 1970); ** [[Орынбор облысы]] (1956, 1968), ** [[Курск облысы]] (1957, 1968), ** [[Днепропетровск облысы]] (1958, 1968), ** [[Харьков облысы]] (1958, 1968), ** [[Донецк облысы]] (1958, 1970), ** [[Самар облысы|Куйбышев (Самар)]] (1958, 1970), ** [[Свердловск облысы]] (1959, 1970), ** [[Кемеров облысы]] (1967, 1970), ** [[Чита облысы]] (1957) * Қалалар: ** [[Санкт-Петербург|Ленинград]] (1945, 1957), ** [[Мәскеу]] (1947, 1965), ** [[Киев]] (1954, 1961); ;Ленин орденімен марапатталғандар: * барлық одақтық республикалар, барлық автономиялық республикалар, 8 автономиялық облыс, барлық өлкелер, 100-ден астам облыс; * [[Ұдмұртия|Ұдмұрт АКСР]] (1958); * Облыстар: ** [[Көкшетау облысы|Көкшетау]] (1958), ** [[Кировоград облысы|Кировоград]], [[Одесса облысы|Одесса]] (1958), ** [[Рязан облысы|Рязан]] (1959), ** [[Брянск облысы|Брянск]], [[Новгород облысы|Новгород]], [[Орлов облысы|Орлов]], [[Пенза облысы|Пенза]] (1967); * Батыр-қалалар: ** [[Волгоград]], [[Ақиар]], [[Одесса]], [[Брест қамалы|Брест батыр-қамал]] (1965), ** [[Минск]], [[Тула]] (1966), ** [[Новороссийск]], [[Керіш (қала)|Керіш]] (1973), ** [[Мурманск]], [[Смоленск]] (1983); * Қалалар: ** [[Кишинев]] (1966), ** [[Амурдағы Комсомольск]] (1967), ** [[Ульяновск]], [[Харьков]], [[Запорожье]], [[Төменгі Новгород|Горький]], [[Дондағы Ростов]], [[Рига]], [[Таллин]], [[Вильнюс]] (1970), ** [[Львов]], [[Кривой Рог]], [[Пермь]], [[Самарқан]] (1971), ** [[Екатеринбург|Свердловск]] (1973), ** [[Днепропетровск]] (1976), ** [[Баку]] (1977), ** [[Донецк]], [[Магнитогорск]] (1979), ** [[Челябі]] (1980) ** [[Самара|Куйбышев]], [[Жаңасібір]], [[Ереван]], [[Тбилиси]] (1982), ** [[Алматы]], [[Ташкент]], [[Северодвинск]] (1983), ** [[Қазан (қала)|Қазан]], [[Архангельск]] (1984), ** [[Владивосток]] (1985), ** [[Воронеж]] (1986); * 380-нен астам өнеркәсіптік кәсіпорын, оның ішінде: * «Мальгобекнефть» тресінің 2-мұнай кәсіпшілігінің ұжымы ** [[Алтай трактор зауыты]]; ** «Азнефть» мұнай өндіру кәсіпорны; ** «Грознефть» мұнай өндіру кәсіпорны; ** [[Н. Д. Кузнецов атындағы Самара ғылыми-техникалық кешені|Куйбышев мотор зауыты]], ** [[Онега трактор зауыты|Онега Ленин және Октябрь революциясы орденді зауыты]], ** [[В.П.Чкалов атындағы Жаңасібір авиациялық зауыты|В.П.Чкалов атындағы Жаңасібір авиациялық Ленин, Октябрь Революциясы және Еңбек Қызыл Ту ордерді зауыты]], ** [[Башмұнай-Новойл|Жаңа Үфі мұнай өңдеу зауыты]] (қазір — Башмұнай-Новойл) ** [[Челябі трактор зауыты|В.И. Ленин атындағы Челябі Ленин, I дәрежелі Кутузов, Еңбек Қызыл Ту және Қызыл Жұлдыз орденді трактор зауыты]], ** [[Златоуст машина жасау зауыты|Златоуст Ленин, Октябрь Революциясы, Еңбек Қызыл Ту орденді машина жасау зауыты]], ** [[Кузнецк металлургия комбинаты|Кузнецк Ленин, Октябрь Революциясы, I дәрежелі Кутузов, Еңбек Қызыл Ту орденді металлургиялық комбинаты]], ** [[Иркутск авиациялық зауыты|Иркутск авиациялық Ленин, Октябрь Революциясы, Еңбек Қызыл Ту орденді зауыты]], ** [[Ульяновск механикалық зауыты]], ** [[Башмұнвй-УНПЗ|Үфі мұнай өңдеу зауыты]] (қазір — Башмұнай-УНПЗ) ** [[Үфі аспап жасау өндірістік бірлестігі|Үфі аспап жасау зауыты]] (қазір — Үфі аспап жасау өндірістік бірлестігі) ** [[Дулево фарфор зауыты]], ** [[Полет (кәсіпорын)|«Полет» Омбы Ленин, Октябрь Революциясы және Еңбек Қызыл Ту орденді зауыты]], ** [[Ғылыми-зерттеу электромеханикалық институты]], ** [[Новатор (ТКБ)|Л. В. Люльев атындағы «Новатор» тәжірибелі конструкторлық бюросы]], ** [[Омбы моторқұрылыс конструкторлық бюросы|«П.И.Баранов атындағы Ленин, Октябрь Революциясы және Еңбек Қызыл Ту орденді Омбы моторқұрылыс бірлестігі» Федералдық мемлекеттік унитарлық кәсіпорны]], ** [[Ю.А.Гагарин атындағы Амурдағы Комсомольск авиациялық өндірістік бірлестігі|Ю.А.Гагарин атындағы Амурдағы Комсомольск Ленин орденді авиациялық өндірістік бірлестігі]]; ** [[Амур кеме жасау зауыты|Амур Ленин, Октябрь Революциясы және Еңбек Қызыл Ту орденді кеме жасау зауыты]]; ** [[Машина жасау ғылыми-өндірістік бірлестігі]], ** [[М.И. Калинин атындағы машина жасау зауыты]]; * 180-ге жуық ауыл шаруашылығы кәсіпорындары мен ұйымдары; * 300-ден астам әскери бірлестіктер, құрамалар, бөлімдер мен мекемелер (округтар, дивизиялар, полктар және т.б.), оның ішінде 207-сі [[Ұлы Отан соғысы]] уақытында (1941-1945); * [[Білім қоғамы|Бүкілодақтық «Білім» қоғамы]]; * [[КСРО медицина ғылымдары академиясы]] * [[КСРО өнер академиясы]] * [[КСРО композиторлар одағы]] * [[КСРО суретшілер одағы]] * [[КСРО жазушылар одағы]] * Жоғары оқу орындары, оның ішінде: :* ЖШҚӘ әскери-әуе академиясы (1933); :* Ф.Е.Дзержинский атындағы ЖШҚӘ артиллериялық академиясы (1938); :* М.В. Фрунзе атындағы Жоғарғы әскери-теңіз училищесі (1939); :* Ф.Е.Дзержинский атындағы Жоғарғы әскери-теңіз инженерлік училищесі (1939); :* Д.И.Менделеев атындағы Мәскеу химиялық-технологиялық институты (1940); :* К.А. Тимирязев атындағы ауыл шаруашылығы академиясы (1940); :* К.Е.Ворошилов атындағы Әскери-теңіз академиясы (1944); :* М.В.Фрунзе атындағы Одесса артиллериялық училищесі (1944); :* Тула пролетариаты атындағы Тула қару-жарақ техникумы (1944); :* Ленинград теміржол көлігі инженерлері институты (1945); :* Серго Орджоникидзе атындағы Мәскеу авиациялық институты (1945); :* С.М.Киров атындағы Әскери-медициналық академиясы (1954); :* [[Мәскеу мемлекеттік университеті|М.В.Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университеті]] (1955); :* [[Н. Э. Бауман атындағы Мәскеу мемлекеттік техникалық университеті|Н.Э.Бауман атындағы Мәскеу жоғарғы техникалық училищесі]] (1955); :* Ленинград кеме жасау институты (1967); :* КСРО Қарулы Күштері Бас штабының Әскери академиясы (1968); :* С. М. Буденный атындағы Әскери байланыс академиясы (1968); :* Ленин комсомолы атындағы Воронеж мемлекеттік университеті (1971); :* Азаматтық авиация академиясы, Ленинград (1971); :* В.И.Ленин атындағы Мәскеу мемлекеттік педагогикалық институты (1972); :* Жазғы дайындық жоғарғы мектебі, Ульяновск (1973); :* [[Қазан университеті|В. И. Ульянов-Ленин атындағы Қазан мемлекеттік университеті]] (1979). :* [[Үфі мемлекеттік авиациялық техникалық университеті|С. Орджоникидзе атындағы Үфі авиация институты]] Сондай-ақ: * А.М.Горький атындағы Ленин және Еңбек Қызыл Ту орденді Мәскеу академиялық көркем театры (1937), * Ленин, Отан соғысы және Еңбек Қызыл Ту орденді «Қызыл Қазан» Сталинград металлургиялық зауыты (1939), * Ленин, Октябрь Революциясы және Еңбек Қызыл Ту орденді В.В.Куйбышев атындағы Коломна тепловоз жасау зауыты (1939), * Ленин, екі мәрте Еңбек Қызыл Ту орденді С.А.Лавочкин атындағы ғылыми-өндірістік бірлестік (1944), * Бүкілодақтық Ленин, Еңбек Қызыл Ту орденді селекциялық-генетика институты (1962); * Ленин орденді Высокогорск тау-кен байыту комбинаты (1945), * Ленин, Қазан төңкерісі және Еңбек Қызыл Ту орденді В.А. Дегтярев атындағы Ковровский зауыты (1945), * Ленин және Қазан төңкерісі орденді Қазан төңкерісі атындағы Луганск тепловоз жасау зауыты (1947), * Донецк облысы, Макеевка қ., «Советскуголь» тресінің № 13-бис шахтасы (1948), * Ленин, Қазан төңкерісі және Еңбек Қызыл Ту орденді Ижевск мотор зауыты (1961), * Мәскеу Ленин орденді теміржол (1966), * Донецк Ленин ордені теміржол (1966), * «Союзгоссирк» Бүкілодақтық мемлекеттік цирктер қауымдастығы (1969)<ref>{{Cite web |url=http://www.ruscircus.ru/souzgoscirk/ |title=Всесоюзное объединение государственных цирков — Союзгосцирк |access-date=2020-07-02 |archive-date=2020-07-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200703013908/http://www.ruscircus.ru/souzgoscirk/ |deadlink=no }}</ref>, * Беларусь Ленин орденді теміржол (1971), * Куйбышев Ленин орденді теміржол (1971), * Солтүстік Кавказ Ленин орденді теміржол (1974), * Свердлов Ленин орденді теміржол (1978), * Петров атындағы Ленин орденді Сталинград мұнай машина жасау зауыты (Волгограднефтемаш), * Кемерово Ленин, Еңбек Қызыл Ту орденді БК(б)П XVIII съезі атындағы кокс-химия зауыты * Новочеркасск Ленин орденді электровоз жасау зауыты, * Ленин орденді «Коксовая» шахтасы, Прокопьевск қ., Кемерово облысы * Ленин орденді «Кузбассэлектромотор» зауыты, Кемерово қ. * КСРО 50 жылдығы атындағы Ленин орденді Батыс Сібір металлургиялық зауыты Новокузнецк қ., Кемерово облысы, * Одесса балалар тағамы консерві зауыты, * Одесса теңіз сауда кемежайы (1966) * Ерікті Ленин, Қызыл Ту орденді әскерге, авиацияға және әскери-теңіз флотына жәрдемдесу жөніндегі қоғам; * Ленин орденді мемлекеттік тарих мұражайы (Мәскеу қ.); * Ленин, Қазан төңкерісі және Еңбек Қызыл Ту орденді «Известия» газеті (1967), * Ленин және Халықтар Достығы орденді «Әдебиет газеті»; * Ленин және Еңбек Қызыл Ту орденді В.И. Ленин атындағы Мәскеу метрополитені; * В.И.Ленин атындағы Ленин орденді Ленинград метрополитені. * Орталық Ленин орденді Әскери спорт клубы (ЦСКА) * Ленин орденді «Спартак» кәсіби одақтардың ерікті спорт қоғамы * Ленин орденді «Электроцентромонтаж» басқармасы * Ленин орденді Новокузнецк қалалық комсомол ұйымы * Ленин орденді Ленинград қалалық атқару комитеті Орталық ішкі істер басқармасының өрт сөндіру бөлімі * Лев Толстойдың «Ясная Поляна» мемлекеттік мұражай-мүлкі (1978). === Марапатты алған халықаралық қайраткерлер === Ерекше қызметтері үшін Ленин орденімен халықаралық жұмысшы және коммунистік қозғалыс қайраткерлері марапатталды: Георгий Димитров ([[Болгария Халық Республикасы|Болгария]]), Густав Гусак ([[Чехословакия Социалистік Республикасы|Чехословакия]]), Янош Кадар ([[Мажарстан Халық Республикасы|Мажарстан]]), Долорес Ибаррури ([[Испания]]), Хо Ши Мин ([[Вьетнам]]), Белисарио Санчес Матеос ([[Испания]]), Фидель Кастро ([[Куба]]), Вальтер Ульбрихт ([[Германия Демократиялық Республикасы|ГДР]]), Отто Гротеволь және т.б. Моңғолия қайраткерлерінің арасында: екі рет — [[Моңғол Халық Республикасы маршалы|МХР маршалы]] [[Хорлогийн Чойбалсан]], үш рет — МХР маршалы Юмжагийн Цеденбал, сондай-ақ мемлекеттік және әскери қайраткерлер, Кіші Мемлекеттік Хурал төралқасының Төрағасы Гончигийн Бумценд, Ұлы Халық Хурал төралқасының Төрағасы Жамсрангийн Самбуу, армия генералы Батын Дорж, генерал-полковник Сандивын Равдан, генерал-полковник Буточийн Цог, [[Моңғол Халық Республикасы Батыры|МХР Батыры]], полковник Лодонгийн Дандар, 1921 жылғы халық революциясының партизаны Пунцагийн Тогтох, [[Моңғол халық партиясы|МХРП]] ОК бас хатшысы Жамбын Батмунх, [[Кеңес Одағының Батыры]], [[Ғарышкер|ұшқыш-ғарышкер]] Гуррагча Жугдэрдэмидийн. [[Солтүстік Корея|КХДР]] негізін қалаушы және көшбасшысы [[Ким Ир Сен]] екі рет марапатталған. === Басқа марапатталғандар === КСРО ең жоғары ерекшелік дәрежесі — [[Кеңес Одағының Батыры]] атағы 1934 жылы 16 сәуірде белгіленді. Бастапқыда бұл атаққа ешқандай айрықшалау белгілер болмағандықтан, сондықтан бұл атаққа ие болғандардың барлығы Ленин орденімен марапатталды. 1939 жылы [[Алтын Жұлдыз медалі|«Алтын Жұлдыз» медалі]] бекітілгеннен кейін қалыптасқан дәстүрді бұзбау туралы шешім қабылданып, Кеңес Одағының Батыры атағын алған барлық адамдарға Ленин ордені автоматты түрде берілуі жалғасты. Сонымен қатар, Ленин орденімен [[Социалистік еңбек ері|Социалистік Еңбек Ерлері]], сондай-ақ «Батыр қала» немесе «Батыр бекініс» атағын алған қалалар мен бекіністер марапатталды. 1946 жылғы 1 қарашадағы жағдай бойынша 63 612 Ленин орденімен марапаттау рәсімделді (оның ішінде 12 208 адамға — Кеңес Одағының Батыры, 216 адамға — Социалистік Еңбек Ері, 423 — әскери бөлімдерге, ұйымдарға, ұжымдарға атағы берілді). КСРО тарихындағы ең соңғы Ленин орденімен марапатталған адам 3-дәрежелі капитан, сүңгуір [[Леонид Михайлович Солодков|Солодков Леонид Михайлович]] (№ 460776 бұйрық) «арнайы қолбасшылық тапсырманы ойдағыдай орындағаны және оны орындауда көрсеткен ерлігі мен батырлығы үшін» (КСРО Президентінің 1991 жылғы 24 желтоқсандағы № УП-3158 Жарлығы). [[КСРО ыдырауы|Кеңес Одағы ыдырағаннан]] кейін Ленин орденіне жаңа үміткерлер ұсынылмады. Алайда, 1991 жылға дейін шығарылған, бірақ бұрын алынбаған екі жағдай 1994 және 1996 жылдары орын алды. Осы екі марапатты ескере отырып, Ленин ордені құрылғаннан бері 431 418 марапат жасалған. == Филателиядағы Ленин ордені == <gallery caption="[[Пошта маркасы|КСРО маркаларында]]"> Сурет:Stamp of USSR 1041.jpg|КСРО маркасы, 1946 жылы Сурет:Awards of the USSR-1952. CPA 1707.jpg|КСРО маркасы, 1953 жылы Сурет:1980 CPA 5066.jpg|КСРО маркасы, 1980 жылы </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Алфавит бойынша марапаттар]] [[Санат:Ленин ордені]] [[Санат:КСРО ордендері]] 9rnue9jb2u64juqo2wl7eyzo96jskn6 0 648946 3479703 3479026 2025-06-13T15:57:53Z Орел Карл 81620 /* «Құрмет Белгісі» + ресейлік Құрмет ордені */ 3479703 wikitext text/x-wiki {{Жүлде | атауы = «Құрмет Белгісі» ордені,<br />Құрмет ордені | суреті = [[Сурет:SU Order of the Badge of Honour ribbon.svg|left|100px]] [[Сурет:Znakpocheta2.jpg|right|110px]] | сурет атауы = | фон түсі = | шынайы атауы = {{lang-ru|Орден «Знак Почёта», орден Почёта}} | мемлекет = {{USSR}} | түрі = | үшін марапатталады = | жағдайы = | негіздеуші = | негізделді = [[25 қараша]] [[1935 жыл|1935 жылы]] | алғашқы иегері = [[26 қараша]] [[1935 жыл|1935 жылы]] | соңғы иегері = «Құрмет Белгісі» ордені — 23 желтоқсан 1988 жылы<br />Құрмет ордені — 21 желтоқсан 1991 жылы | барынша ұсынылған = 1 580 850 | жоғары марапаты = | төменгі марапаты = | сайты = | Commons = Order of the Badge of Honor }} '''«Құрмет Белгісі» ордені''' ({{lang-ru|Орден «Знак Почёта»}}) — [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] мемлекеттік марапаты. Орден КСРО Орталық Атқару Комитетінің 1935 жылғы 25 қарашадағы қаулысымен құрылды. 1988 жылы 22 тамызда '''Құрмет ордені''' деп өзгертілді. 1991 жылға дейін 1 миллион 581 мыңға жуық адам марапатталды. == Орден тарихы == Орден [[КСРО орталық атқару комитеті|КСРО орталық атқару комитетінің]] 1935 жылғы 25 қарашадағы қаулысымен бекітілді. Орденді тағу ережелері, лента түсі КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының «КСРО ордендері мен медальдарына арналған ленталардың үлгілері мен сипаттамасын және Ордендерді тағу ережесін бекіту туралы» Жарлығымен жүзеге асты (19.06.1943 ж.) 1988 жылы 22 тамызда '''Құрмет''' орденіне өзгертілді. 1991 жылға дейін 1 миллион 581 мыңға жуық марапаттау рәсімі өткізілді. == Орденнің жарғысы == 1. «Құрмет Белгісі» ордені өндірістегі, ғылыми-зерттеу, мемлекеттік, әлеуметтік-мәдени, спорттық және басқа да қоғамдық пайдалы қызметтегі жоғары жетістіктерді, сондай-ақ азаматтық ерлік танытқандарды марапаттау үшін тағайындалды. 2. «Құрмет белгісі» орденімен марапатталады: * КСРО азаматтары; * кәсіпорындар, бірлестіктер, мекемелер, ұйымдар, аудандар, қалалар және басқа да елді мекендер. «Құрмет белгісі» орденімен КСРО азаматы болып табылмайтын адамдар, сондай-ақ шет мемлекеттердің кәсіпорындары, мекемелері, ұйымдары, елді мекендері де марапатталады. 3. «Құрмет белгісі» орденімен марапатталады: * өнеркәсіпте, ауыл шаруашылығында, құрылыста, көлікте, байланыста, саудада, қоғамдық тамақтануда, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықта, тұрмыстық қызмет көрсетуде және халық шаруашылығының басқа да салаларында жоғары өндірістік көрсеткіштер үшін; * жоғары еңбек өнімділігіне қол жеткізгені, өнім сапасын арттырғаны, оны өндіруге материалдық және еңбек шығындарын азайтқаны, қоғамдық өндірістің тиімділігін арттырудағы табыстары үшін; * жоспарлы тапсырмаларды орындау және асыра орындаудағы социалистік жарыстағы жоғары нәтижелер үшін; * өндіріске жаңа технологияны, озық тәжірибені, ерекше құнды өнертабыстар мен рационализаторлық ұсыныстарды енгізгені үшін; * ғылыми-зерттеу қызметінде табысқа жеткені үшін; * кеңес мәдениеті, әдебиеті, өнері саласындағы шығармашылық жетістіктері, жас ұрпақты оқыту мен коммунистік тәрбиелеудегі, жоғары білікті кадрлар даярлаудағы, халықты медициналық қамтамасыз етудегі, дене шынықтыру мен спортты дамытудағы және басқа да қоғамдық пайдалы қызметтегі табыстары үшін; * елдің қорғаныс қабілетін нығайтудағы қызметі үшін; * жемісті мемлекеттік және қоғамдық қызметі үшін; * КСРО мен басқа мемлекеттер арасындағы экономикалық, ғылыми-техникалық, мәдени және басқа да байланыстарды дамытудағы қызметтері үшін; * адамдардың өмірін құтқару, қоғамдық тәртіпті қорғау, табиғи апаттармен және азаматтық ерліктің басқа да көріністерімен күресудегі батыл әрі тапқыр әрекеттері үшін. 4. «Құрмет белгісі» ордені кеуденің сол жағына тағылып, КСРО-ның басқа ордендері болған жағдайда «Халықтар Достығы» орденінен кейін орналасатын. 1988 жылы 28 желтоқсанда [[КСРО Жоғарғы Кеңесі]] төралқасының Жарлығымен «Құрмет» орденінің жаңа ережесі мен сипаттамасы бекітілді. == Орденнің сипаттамасы == «Құрмет белгісі» ордені сопақ пішінді, бүйірлері [[Емен|емен]] бұтақтарымен қоршалған. Ортасында сол және оң жағында симметриялы орналасқан «[[Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!]]» деген жазуы бар байрақтарды алып келе жатқан жұмысшы мен жұмысшы әйелдің фигуралары орналасқан. Орденнің жоғарғы жағында бесбұрышты жұлдыз орналасқан, оның астында байрақтардың аясында «КСРО» деген бедерлі жазу бар. Орденнің төменгі жағында «ҚҰРМЕТ БЕЛГІСІ» деген бедерлі жазу жазылған. Байрақтар мен жұлдыз күрең қызыл эмалмен қапталған және шеттері алтын жалатылған жиектермен көмкерілген. Байрақтардың бағаналары мен жазулары алтын жалатылған, емен бұтақтары, орденнің төменгі бөлігі және оның жалпы аясы тотыққан. «Құрмет белгісі» ордені күмістен жасалған. Орден биіктігі — 46 мм, ені — 32,5 мм. Орден құлақша мен шығыршық арқылы жиектері екі бойлық тоқсары жолақтары бар ашық қызғылт жібек қатқыл таспамен тысталған бесбұрышты тағанға жалғанады. Таспаның ені — 24 мм, жолақтардың ені 3,5 мм. [[1988 жыл|1988 жылы]] «Құрмет белгісі» ордені «Құрмет» ордені болып өзгертілгеннен кейін орденнің сыртқы түрі сәл өзгерді. «Құрмет» орденінің «Құрмет белгісі» орденінен айырмашылығы, бет жағының төменгі бөлігіндегі «ҚҰРМЕТ БЕЛГІСІ» деген жазудың орнына орақ пен балғаның және екі алшақ жатқан лавр бұтағының қолданбалы бедерлі қаптама қойылған. Қаптама екі сұққыш арқылы орденнің негізіне бекітіледі. «Құрмет Белгісі» орденінен «Құрмет» орденіне ауысқан кезде белгілердің нөмірленуі үзілген жоқ. == Марапаттау == [[КСРО орталық атқару комитеті|КСРО ОАК]] жаңа орденмен марапаттау туралы бірінші қаулысы 1935 жылы 26 қарашада шықты. Орден ЦДКА Қызыл Әскер ән және би ансамблінің жетекшісіне, ұйымдастырушыларына және 10 қатысушысына берілді (бұл кезде ұжымның өзі Революциялық Қызыл Ту, ал ансамбль жетекшісі А. В. Александров [[Қызыл жұлдыз ордені|Қызыл жұлдыз орденмен]] марапатталды). 1935 жылы 26 желтоқсанда КСРО Орталық Атқару Комитетінің 25 желтоқсандағы Жарлығымен еңбек ерлігі және мақта өнімділігін арттырудағы табыстары үшін реттік №1 «Құрмет белгісі» орденімен Ташкент облысы, Жаңажол ауданы, «Батыр» ұжымшарының төрағасы Артықбай Тіллябаев марапатталды; сонымен қатар, сол күні Ворошилов атындағы ұжымшардың екпінді-пионері Кавахан Атақұлова мен «Коммунизм» ұжымшарының екпінді-пионері Нышан Қадыров (екеуі де [[Ферғана облысы]], Қоқан ауданынан) ордендермен марапатталды. Алғаш «Құрмет белгісі» орденімен марапатталған ұжым С.М.Киров атындағы Макеевка металлургиялық зауытындағы №2 мартендік цехы болды (1939 жылы). Ұжым жоспарды асыра орындағаны, жарысты жақсы ұйымдастырғаны және мемлекеттік маңызды тапсырмаларды мерзімінен бұрын орындағаны үшін марапатталды. Кеңестік «Құрмет» орденінің соңғы иегері — Ресейдің «Цемент» мемлекеттік концернінің Белгород цемент зауытының директоры Анатолий Яковлевич Литвин, [[КСРО Президенті|КСРО Президентінің]] 1991 жылғы 21 желтоқсандағы Жарлығымен осы марапатқа ие болды. == Бірнеше рет «Құрмет белгісі» және «Құрмет» ордендерімен марапатталғандар == === «Құрмет Белгісі» орденінің 5 мәрте иегерлері === # [[Мәстүр Әуезова]] (1905—1978) — Тәжік КСР Ленинабад облыстық атқару комитетінің төрайымы (соның ішінде 28.04.1940; 01.04.1944; 23.10.1954). # [[Әнуар Қаландаров]] (1920—1990) — Тәжік КСР Құмсаңғыр ауданының Ленин атындағы ұжымшардың төрағасы. # [[Салих Ашурқожаұлы Раджабов]] (1912—1990) — Тәжік КСР ҒА қоғамдық ғылымдар бөлімінің академик-хатшысы. === «Құрмет Белгісі» орденінің 4 мәрте иегерлері === {{columns-list|3| # [[Никара Бәкірқызы Абаева|Абаева Никара Бәкірқызы]] (1936 туғ.) — Ыбырай Алтынсарин атындағы Педагогика ғылымдары ғылыми-зерттеу институтының директоры. # [[Болат Абдуллаұлы Абдуллаев|Абдуллаев Болат Абдуллаұлы]] (1906 — ?) — Тәжік КСР Жоғарғы сотының төрағасы (1938-1940). # [[Кәрім Жүсіпұлы Ахмедов|Ахмедов Кәрім Жүсіпұлы]] (1917—?) — медицина ғылымдарының докторы, ТММИ қалыпты физиология кафедрасының меңгерушісі. # [[Болеслав Иванович Буйвид|Буйвид Болеслав Иванович]] (1916—2003) — Магнитогорск металлургиялық комбинатындағы кадрлар бөлімінің басшысы. # [[Владимир Захарович Ващенко|Ващенко Владимир Захарович]] (1911—1992) — кеңестік шаруашылық, мемлекет әрі саяси қайраткер. # [[Николай Григорьевич Грицевич|Грицевич Николай Григорьевич]] (1920—2023) — Омбы теміржол бөлімі басшысының бірінші орынбасары (1953-1963), Омбы қалалық атқару комитеті төрағасының бірінші орынбасары (1964-1985) (01.08.1959; 28.07.1966; 25.08.1971; 03" /19/1981) # [[Асылбек Жазыұлы Дәулетов|Дәулетов Асылбек Жазыұлы]] (1925 туғ.) — Көкшетау облыстық халықтық бақылау комитеті төрағасының орынбасары. # [[Ғазиз Есмұқанов|Есмұқанов Ғазиз]] (1936 туғ.) — Қазақстан КП Жезқазған облыстық комитетінің екінші хатшысы. # [[Ұзақ Жырғалбаев|Жырғалбаев Ұзақ]] (1912—1986) — Қырғыз ССР Министрлер Кеңесінің еңбек ресурстарын пайдалану жөніндегі мемлекеттік комитетінің төрағасы. # [[Николай Иванович Иванов|Иванов Николай Иванович]] (1918—1985) — Тверь облыстық БЛКЖО комитетінің бірінші хатшысы (1957, 1966, 1971, 17.06.1981). # {{Орақ пен Балға медалі}} [[Николай Васильевич Ким|Ким Николай Васильевич]] (1904—1988) — Өзбек КСР Хорезм облысы Жаңаарық ауданы Әл-Хорезми атындағы кеңшардың директоры. # {{Орақ пен Балға медалі}} [[Шәпек Күзембаев|Күзембаев Шәпек]] (1906—1985) — Бұхара облысы, Канимех ауданы, Канимех кеңшарының директоры. # [[Зәйіт Тілеубайұлы Қаскеев|Қаскеев Зәйіт Тілеубайұлы]] (1932—?) — Солтүстік Қазақстан облыстық атқару комитетінің ұйымдастыру бөлімі меңгерушісі. # [[Қожа Садық]] (1913—1990) — «Совет Тожикистони» газетінің редакторы, КСРО жазушылар одағының мүшесі. # [[Жүзімқұл Қадырқұлұлы Құдайбергенов|Құдайбергенов Жүзімқұл Қадырқұлұлы]] (1913—1986) — К.И.Скрябин атындағы Қырғыз ауыл шаруашылығы институтының ректоры. # [[Николай Андреевич Малицкий|Малицкий Николай Андреевич]] (1904—?) — ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы, Ташкент жоғары партия мектебінің профессоры. # [[Жерен Мамедов|Мамедов Жерен]] (1923—1985) — Түрікмен КСР әлеуметтік қамсыздандыру министрі. # [[Василий Арсеньевич Москвин|Москвин Василий Арсеньевич]] (1910—1969) — КОКП Томбы облыстық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Ақбар Момынов|Момынов Ақбар]] (1909—?) — Тәжікстан КП Ленинабат облыстық комитетінің әкімшілік және сауда-қаржы органдары бөлімінің меңгерушісі. # [[Хадиша Райымқызы Мұсаханова|Мұсаханова Хадиша Райымқызы]] (1918—1974) — В.И.Ленин Орталық мұражайының Ташкент филиалының директоры. # [[Халима Насырова|Насырова Халима]] (1913—2003) — [[КСРО халық әртісі]] (23.11.1939; 25.12.1944; 11.01.1957; 01.03.1965) # [[Тәнті Оразбеков|Оразбеков Тәнті]] (1922—1978) — Қырғыз КСР дайындама министрі. # [[Андрей Николаевич Паздзерский|Паздзерский Андрей Николаевич]] (1906—1981) — Өзбек КСР Министрлер Кеңесі аппаратының жауапты қызметкері. # [[Виктор Афанасьевич Попов|Попов Виктор Афанасьевич]] (1929—2018) — КОКП ОК қорғаныс бөлімінің сектор меңгерушісі, К.Э.Циолковский атындағы Космонавтика академиясының толық мүшесі (17.06.1961; 26.07.1966; 11.09.1970; 11.10.1974). # [[Мырзахан Пошанов|Пошанов Мырзахан]] (1903—?) — Қазақстан КП Шымкент облыстық комитетінің екінші хатшысы. # [[Осман Құрбанұлы Рахматзаде|Рахматзаде Осман Құрбанұлы]] (1906—1989) — Тәжік ауыл шаруашылығы институтының ректоры. # [[Рыхси Сахибаев|Сахибаев Рыхси]] (1917—1974) — Өзбек КСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының хатшысы. # [[Мұқым Сұлтанов|Сұлтанов Мұқым]] (1894—1976) — Тәжік КСР жергілікті өнеркәсіп халық комиссары, Тәжік КСР Жоғарғы Кеңесі төралқасы төрағасының орынбасары. # [[Аға Керімұлы Халилов|Халилов Аға Керімұлы]] (1904—1981) — Түрікменстан КП ОК істерінің басқарушысы. # [[Фарида Ғабсадыққызы Халитова|Халитова Фарида Ғабсадыққызы]] (1920—1981) — Қазақстан КП Целиноград облыстық комитетінің хатшысы. # [[Семен Алексеевич Чесноков|Чесноков Семен Алексеевич]] (1901—1974) — РКФСР денсаулық сақтау халық комиссары (1937-1938), Қазақ КСР денсаулық сақтау халық комиссары - министрі (1939-1949) (14.04.1951; 6.12.1957; 11.11.1961; 28.10. /1967) # [[Георгий Павлович Шамилин|Шамилин Георгий Павлович]] (1911—1986) — КОКП Смоленск қалалық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Виктор Львович Шульц|Шульц Виктор Львович]] (1908—1976) — Орталық Азия мемлекеттік университетінің жер гидрологиясы кафедрасының меңгерушісі. }} === «Құрмет Белгісі» + ресейлік Құрмет орденінің 3 мәрте иегерлері === * [[Вячеслав Николаевич Иванов|Иванов Вячеслав Николаевич]] (1938-2024) — академиялық ескек есуден 3-дүркін олимпиада чемпионы (оның ішінде 1956; 30.03.1965; 16.07.2018) * [[Лариса Семеновна Латынина|Латынина Лариса Семеновна]] (1934 туғ.) — спорттық гимнастикадан 9-дүркін олимпиада чемпионы (16.09.1960; 30.03.1965; 5.10.1972; 30.12.1999) * [[Виталий Георгиевич Смирнов|Смирнов Виталий Георгиевич]] (1935 туғ.) — КСРО (1990-1992) және РФ (1992-2001) Ұлттық Олимпиада комитетінің президенті (23.06.1966; 09.09.1971; 10.05.1976; 22.04.1994) === «Құрмет Белгісі» орденінің 3 мәрте иегерлері === {{columns-list|3| # [[Владимир Павлович Алексеев|Алексеев Владимир Павлович]] (1914—2000), өнеркәсіп қайраткері, Марий АКСР-нің еңбек сіңірген ғылым және техника қайраткері, КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты (1944; 1958; 1962). # [[Жүсіпбек Алтайбаев|Алтайбайұлы Жүсіп]] (1911—1987), журналист, сатирик. # [[Кеңес Мұстаханұлы Аухадиев|Аухадиев Кеңес Мұстаханұлы]] (1938-2022), кеңестік әрі қазақстандық мемлекет пенен партия қайраткері. # [[Ғариф Керімұлы Ахмадеев|Ахмадеев Ғариф Керімұлы]] (1912—1991), тікұшақ құрылымдаушы. # [[Евгений Алексеевич Борисов|Борисов Евгений Алексеевич]] (1928—1974), полковник, АТҒЗИ қызметкері. # [[Валентин Александрович Вахонин|Вахонин Валентин Александрович]] (1904—1981), М. И. Ульянова атындағы Мәскеу жұмысшы тілшілер университетінің ректоры # [[Владимир Викторович Григорьев|Григорьев Владимир Викторович]] (1941—2011), партия мен мемлекет қайраткері. # [[Василий Викторович Громыко|Громыко Василий Викторович]] (1932—2017), КСРО еңбек сіңірген жаттықтырушысы (грек-рим күресі) (24.07.1968; 1969; 10.05.1972) # [[Виктор Федорович Грудзенко|Грудзенко Виктор Федорович]] (1931—2019), КОКП Пенза қалалық комитетінің екінші хатшысы (1970-1985) (1971; 1976; 10.03.1981) # [[Георгий Дмитриевич Гулиа|Гулиа Георгий Дмитриевич]] (1913—1989), прозашы (17.04.1958; 13.03.1963; 28.10.1967) # [[Гайоз Иванович Джеджелава|Джеджелава Гайоз Иванович]] (1915-2005), футболшы және жаттықтырушы, еңбек сіңірген спорт шебері (24.02.1941; 1950; 1957) # [[Лука Степанович Дьяченко|Дьяченко Лука Степанович]] (1902—1984), Молдава КСР мемлекет қайраткері. # [[Яков Алексеевич Евдокимов|Евдокимов Яков Алексеевич]] (1915—1980), кеңестік партия және мемлекет қайраткері (1958, екі рет; 1965). # [[Алексей Ильич Зайцев|Зайцев Алексей Ильич]] (1914—1996) — Социалистік Еңбек Ері (1949), полярлық авиацияның бортмеханигі (19.05.1954, 29.08.1955, 23.06.1961). # [[Борис Мұстафаұлы Зумақұлов|Зумақұлов Борис Мұстафаұлы]] (1940 туғ.), партия және мемлекет қайраткері. # [[Борис Владимирович Иванов|Иванов Борис Владимирович]] (1917—1992), прозашы. # [[Иван Александрович Калита|Калита Иван Александрович]] (1927—1996), олимпиада чемпионы (ат спорты) (16.09.1960; 02.12.1970; 05.10.1972) # [[Юрий Яковлевич Ковалев|Ковалев Юрий Яковлевич]] (1937—2010), «Сибэлектромотор» бірлестігінің директоры (1971—1977), КОКП Томбы қалалық комитетінің екінші хатшысы (1977—1982), Томбы қалалық атқару комитетінің төрағасы (1982—1988) (1971; 31.03.1981; 17.07.1986). # [[Генрих Абрамович Козлов|Козлов Генрих Абрамович]] (1900—1981), КСРО ҒА корреспондент-мүшесі. # [[Иван Елисеевич Крюков|Крюков Иван Елисеевич]] (1924—2003) — Қостанай облысы Орджоникидзе ауданы «Комаровский» кеңшарының бас экономисі, партия бюросының хатшысы; Қазақстан КП Қостанай облыстық комитетінің нұсқаушысы; Қазақстан КП Қостанай облыстық комитетінің партиялық бақылау комиссиясының мүшесі. # [[Галина Алексеевна Кулакова|Кулакова Галина Алексеевна]] (1942 туғ.), олимпиада чемпионы (шаңғы спорты) (09.04.1970; 10.05.1976; 09.04.1980) # [[Александр Васильевич Медведь|Медведь Александр Васильевич]] (1937-2024), олимпиада чемпионы (еркін күрес) (1964; 05.02.1969; 23.04.1985) # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Павел Михайлович Михайлов|Михайлов Павел Михайлович]] (1917—2005), Аэрофлот ұшқышы. # [[Евгений Васильевич Мосолов|Мосолов Евгений Васильевич]] (1912—1979), КОКП Мәскеу қалалық және облыстық комитеттерінің меңгерушісі. # [[Ашура Насырова|Насырова Ашура]] (1924—2011), Тәжік КСР халық әртісі (23.04.1941; 17.12.1949; 23.10.1954) # [[Анатолий Георгиевич Нилов|Нилов Анатолий Георгиевич]] (1912—1981), КОКП ОК жауапты қызметкері. # [[Александр Игнатьевич Пасиковский|Пасиковский Александр Игнатьевич]] (1910—1996), Молдова КСР мемлекет қайраткері. # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Николай Иванович Першин|Першин Николай Иванович]] (3 қараша 1904—1974), Ленинград шаруашылық кеңесінің С.М.Киров атындағы Электросила зауытындағы қырнаушы-айналмашақшысы. # [[Федор Федорович Петрусевич|Петрусевич Федор Федорович]] (1902—1965), Йошкар-Ола қ. жартылай өткізгіш құрылғылар зауытының директоры (1946, 1951, 1956). # [[Николай Варфоломеевич Пилипенко|Пилипенко Николай Варфоломеевич]] (1916—2020), КОКП ОК философия ғылымдары секторының меңгерушісі. 1984-1992 жылдары — АОН профессоры. Философия ғылымдарының докторы, РФ еңбек сіңірген ғылым қайраткері. # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Файздрахман Ахмедзянович Сабиров|Сабиров Файздрахман Ахмедзянович]] (1919—1990), полковник, әскери құрылысшы, (08.12.1951; 07.03.1962; 29.03.1976). # [[Иван Петрович Савченко|Савченко Иван Петрович]] (1918—2002), Иркутск қ. Свердлов аудандық кеңесі атқару комитетінің төрағасы, Шығыс Сібір темір жолы теміржолшылары кәсіподағының жол комитетінің төрағасы. (марапаттау жылдары: 1957, 1971, 1976). # [[Иван Флегонтович Синицын|Синицын Иван Флегонтович]] (1911—1988), КСРО Трактор және ауылшаруашылық машина жасау министрі. # [[Николай Алексеевич Слезкин|Слезкин Николай Алексеевич]] (1905—1991), механика саласындағы ғалым, профессор, РКФСР ғылым мен техниканың еңбек сіңірген қайраткері (1953; 15.09.1961; 1976). # [[Виталий Константинович Трофимов|Трофимов Виталий Константинович]] (1926—1996), Мари облыстық кәсіподақтар кеңесінің төрағасы (1966, 1971, 1974). # [[Илья Михайлович Хижниченко|Хижниченко Илья Михайлович]] (1909—1992), кеңестік агроном (22.06.1950; 31.10.1957; 23.06.1966). # [[Александр Михайлович Хлопков|Хлопков Александр Михайлович]] (1926—2013), Горький облысы Кулебаки қалалық атқару комитетінің төрағасы. # [[Яков Иосифович Черняков|Черняков Яков Иосифович]] (1915—2010), Ижевск қалалық БЛКЖО комитетінің және КПСС аудандық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Күжүгет Серэұлы Шойгу|Шойгу Күжүгет Серэұлы]] (1921—2010) КОКП Тыва облыстық комитетінің хатшысы, Тыва АКСР Министрлер кеңесі төрағасының бірінші орынбасары, [[Сергей Күжүгетұлы Шойгу|С. К. Шойгудың]] әкесі. }} === «Құрмет Белгісі» + ресейлік Құрмет орденінің 2 мәрте иегерлері === * [[Эдуард Аркадьевич Асадов|Асадов Эдуард Аркадьевич]] (1923—2004), ақын (28.10.1967; 18.09.1973; 07.09.1998) * [[Сусанна Николаевна Звягина|Звягина Сусанна Николаевна]] (1918—2006), РКФСР еңбек сіңірген әртісі (1951; 15.09.1959; 14.07.2004) * [[Виктор Григорьевич Кузькин|Кузькин Виктор Григорьевич]] (1941—2008), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.03.1965; 3.03.1972; 20.12.1996) * [[Борис Александрович Майоров|Майоров Борис Александрович]] (род. 1938), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (24.07.1968; 22.05.1981; 20.12.1996) * [[Зоя Сергеевна Миронова|Миронова Зоя Сергеевна]] (1913—2008), РКФСР еңбек сіңірген әртісі (1958; 1972; 12.04.2001) * [[Татьяна Петровна Панкова|Панкова Татьяна Петровна]] (1917—2011), РКФСР халық әртісі, Мемлекеттік академиялық Малый театрының актрисасы (26.10.1949; 4.11.1974; 21.09.1998) * [[Александр Павлович Рагулин|Рагулин Александр Павлович]] (1941—2004), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.03.1965; 30.05.1969; 20.12.1996) * [[Игорь Анатольевич Ромишевский|Ромишевский Игорь Анатольевич]] (1940—2012), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.05.1969; 03.03.1972; 26.12.2011) * [[Эдуард Эргартович Россель|Россель Эдуард Эргартович]] (1937 туғ.), 1991—1993 жылдардағы Свердлов облысының губернаторы, 1995—2009 ж. (29.04.1975; 26.05.1980; 9.10.2007) * [[Александр Сергеевич Якушев|Якушев Александр Сергеевич]] (1947 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (03.03.1972; 07.06.1979; 26.12.2011) === «Құрмет Белгісі» орденінің 2 мәрте иегерлері === * [[Александра Андреевна Андреева|Андреева Александра Андреевна]] (1894—1974), РКФСР еңбек сіңірген дәрігері, КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаты (1946; 1951). * [[Аким Иванович Атмачиди|Атмачиди Аким Иванович]] (1937—2013) — Семей құрама темірбетон өндірістік бірлестігінің директоры, * [[Булат Юсупович Аитов|Аитов Булат Юсупович]] (1929—2018), кеңестік құрылыс қайраткері, РКФСР және Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1966; 1971). * [[Стефан Лукич Анисимов|Анисимов Стефан Лукич]] (1910—1985), кеңестік сәулетші, Тәжік КСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1959). * [[Николай Захарович Анциферов|Анциферов Николай Захарович]] (1911—1980), кеңестік ақын, журналист, кеңестік-партия қызметкері(1946; 1951). * [[Вениамин Александрович Анчинашкевич|Анчинашкевич Вениамин Александрович]] (1910—1969), теміржолшы, еңбек ері (1943; 1960). * [[Вараздат Мартиросович Арутюнян|Арутюнян Вараздат Мартиросович]] (1909—2008), белгілі армян сәулетшісі және өнертанушы. Сәулет ғылымының докторы. * [[Канапия Габдуллинович Ахметов|Ахметов Канапия Габдуллинович]] (1924—2021), мемлекет және қоғам қайраткері, ғалым, профессор. * [[Юрий Васильевич Бабиков|Бабиков Юрий Васильевич]] (род. 1930), инженер-құрылымдаушы, Мари АКСР Йошкар-Оладағы жартылай өткізгіш құрылғылар зауытының бас директоры (1966; 1971). * [[Архип Дмитриевич Белков|Белков Архип Дмитриевич]] (1899—1981), марилік кеңестік ғалым-агрономы (1946; 1951). * [[Анисия Федоровна Беспалова|Беспалова Анисия Федоровна]] (1920—2011), марилік кеңестік агроном, КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаты (1951; 1971). * [[Петр Павлович Богатырев|Богатырев Петр Павлович]] (1923—1997), марилік кеңестік партия-әкімшілік жетекшісі (1966; 1971). * [[Георгий Борисович Бокий|Бокий Георгий Борисович]] (1909—2001), кеңестік және ресейлік кристал химигі, РҒА корреспондент-мүшесі * [[Александра Степановна Брыкова|Брыкова Александра Степановна]], РКФСР еңбек сіңірген мектеп мұғалімі<ref>[https://институтвоспитания.рф/upload/medialibrary/8f3/ulv6zgq8uw06l40hqoefbbt9okb92ddu.pdf Фотография А. Брыковой. Семья и школа, — № 1, — 1950. с. 11а]</ref>. * [[Александр Адольфович Бурба|Бурба Александр Адольфович]] (1918—1984), Медногорск мыс-күкірт комбинатының директоры, Орынбор политехникалық институтының ректоры (1957; 17.06.1981). * [[Элина Авраамовна Быстрицкая|Быстрицкая Элина Авраамовна]] (1928—2019), КСРО халық әртісі, Ресей Мемлекеттік академиялық Кіші театрының актрисасы (7.03.1960; 4.11.1967). * [[Саидали Вализода|Вализода Саидали]] (1900—1971), кеңестік тәжік ақыны әрі музыканты, Тәжік КСР халық хафизі. * [[Василий Михайлович Воробьев|Воробьев Василий Михайлович]] (1909—1995), Мари АКСР Жоғарғы Кеңесінің төрағасы (1957; 1966). * [[Павел Степанович Воронцов (партия қызметкері)|Воронцов Павел Степанович]] (1920—2015), кеңестік партия және әкімшілік қайраткері (1966; 1971). * [[Мария Сергеевна Гаврилова|Гаврилова Мария Сергеевна]] (1913—2004), агроном, КСРО Ауыл шаруашылығы министрлігі басқарма басшысының орынбасары (1960, 1967). * [[Яков Гайниевич Гайниев|Гайниев Яков Гайниевич]] (1928—2008), механизатор (1966; 1972). * [[Ярослав Александрович Галан|Галан Ярослав Александрович]] (1902—1949), жазушы, [[Сталин премиясы|Сталин сыйлығының]] лауреаты (қайтыс болғаннан кейін) * [[Давид Израилевич Гальперин|Гальперин Давид Израилевич]] (1903—1977), химик-технолог, оқ-дәрі өндірісі саласындағы маман, техника ғылымдарының докторы, профессор. * [[Михаил Матвеевич Глазырин|Глазырин Михаил Матвеевич]] (1935—2014), әкімшілік жетекшісі, Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1971; 1976). * [[Сергей Константинович Годунов|Годунов Сергей Константинович]] (1929—2023), математик (1954; 1981), РҒА академигі. * [[Сергей Иванович Горбунов|Горбунов Сергей Иванович]] (1915—1991), әкімшілік-өндірістік жетекші (1946; 1951). * [[Юрий Леонидович Горянский|Горянский Юрий Леонидович]] (1929—2005), Мари АКСР ауыл шаруашылығы министрі (1965; 1971). * [[Анатолий Евгеньевич Григорьев|Григорьев Анатолий Евгеньевич]] (1929—2014), «Машиностройения ҒӨБ» әскери-өнеркәсіптік корпорациясында ұшу аппараттарын жобалау саласындағы маман. * [[Рамзан Бакарович Гудаев|Гудаев Рамзан Бакарович]] (1930—?), Шешен-Ингуш АКСР Веден аудандық «Сельхозтехника» бірлестігінің меңгерушісі. * [[Варвара Аркадиевна Гусар|Гусар Варвара Аркадиевна]] (1913—1994), кеңшар звеношысы (15.02.1966; 8.04.1971). * [[Евгений Валентинович Гусев|Гусев Евгений Валентинович]] (1927—?), агроном (1966; 1971). * [[Темир Дадабаевич Дадабаев|Дадабаев Темир Дадабаевич]] (род. 1941), КОКП Колхозабат аудандық комитетінің бірінші хатшысы, Тәжік КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты. * [[Борис Петрович Дежкин|Дежкин Борис Петрович]] (1914—1992), кеңестік режиссер және суретші-мультипликатор (14.4.1944; 6.3.1950). * [[Александр Кириллович Доленко|Доленко Александр Кириллович]] (род. 1951), Ташкент жоғарғы партия мектебінің директоры; Өзбекстан КП ОК мүшесі, Өзбек КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты. * [[Серафим Алексеевич Дубровин|Дубровин Серафим Алексеевич]] (1912—1995), 1-Ленинград кірпіш зауытының бас механигі. * [[Яков Алексеевич Евдокимов|Евдокимов Яков Алексеевич]] (1915—1980), КОКП Мари облыстық комитетінің хатшысы (1958; 1965). * [[Иван Евстигнеевич Ерохин|Ерохин Иван Евстигнеевич]] (1903—1996) ЗИЛ зауытындағы ағаш өңдеу цехының бөлім басшысы. * [[Константин Михайлович Зинин|Зинин Константин Михайлович]] (1913—1985), марилік партия жетекшісі (1946: 1951). * [[Леонид Никитич Злобин|Злобин Леонид Никитич]] (1923—1997), инженер (1962: 1971). * [[Аркадий Петрович Зонов|Зонов Аркадий Петрович]] (1922—2005) * [[Алексей Борисович Зубков|Зубков Алексей Борисович]] (1913—1984), контр-адмирал. * [[Әли Абдулоғлы Зулалов|Зулалов Әли Абдулоғлы]] (1893—1963), тенор, Әзербайжан КСР еңбек сіңірген әртісі, опера және балет театрының солисті * [[Борис Илинбаевич Ибулаев|Ибулаев Борис Илинбаевич]] (1934—1995), марилік партия-мемлекет қайраткері (1966; 1971). * [[Александр Александрович Иванов (әкімшілік жетекші)|Иванов Александр Александрович]] (1908—1984), әкімшілік жетекші (1945; 1966). * [[Бодо Германович Иоганзен|Иоганзен Бодо Германович]] (1911—1996), биология ғылымдарының докторы, Томбы мемлекеттік педагогикалық институтының ректоры. * [[Анна Ильинична Казакова|Казакова Анна Ильинична]] (1920—1989), Мари АКСР мәдениет министрі, МАКСР Министрлер Кеңесі төрағасының орынбасары (1967; 1971). * [[Кара Рабаданович Караев|Караев Кара Рабаданович]] (1891—1973), партизан, Дағыстан АКСР әскер және партия қайраткері. * [[Юрий Васильевич Калашников (ғалым)|Калашников Юрий Васильевич]] (1939—2018), кеңестік және ресейлік ғалым, [[Башқұрт мемлекеттік университеті|Башқұрт мемлекеттік университетінің]] тарих кафедрасы тарихшысы, дәріскері, доценті. (қазіргі [[Үфі ғылым және технология университеті]]). * [[Михаил Андреевич Калинин|Калинин Михаил Андреевич]] (1914—1984), КСРО мемлекеттік жоспарлау комитетінің меңгерушісі. * [[Рудольф Иванович Каменев|Каменев Рудольф Иванович]] (1927—2019), гидроқұрылысшы, бетон зауытының басшысы, Мурманск облысындағы Мурмаши ауылының құрметті тұрғыны, хоккей командасының жаттықтырушысы. * [[Аркадий Иванович Капитонов|Капитонов Аркадий Иванович]] (1931—1995), марилік кеңестік партия қызметкері (1976; 1986). * [[Вадим Николаевич Карташов|Карташов Вадим Николаевич]] (1930—2008), кеңестік және ресейлік журналист, публицист, ақын, қоғам қайраткері, РКФСР еңбек сіңірген мәдениет қайраткері (1966; 1971). * [[Зинаида Ивановна Кашина|Кашина Зинаида Ивановна]] (1919—2007), кеңестік партия-мемлекет қайраткері, педагог, Мари АКСР Жоғарғы Кеңесі төрағасының орынбасары (1960; 1971). * [[Ходи Исабаевич Кинжаев|Кинжаев Ходи Исабаевич]] (1914—1992), Кеңес Одағының Батыры. * [[Иван Викторович Кириллов|Кириллов Иван Викторович]] (1927—1994), КОКП Йошкар-Ола қалалық комитетінің 2-хатшысы (1966; 1971). * [[Валериан Петрович Кожевников|Кожевников Валериан Петрович]] (1920—1975), партия-мемлекет қайраткері, Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1966; 1971). * [[Танаш Қойшыбайұлы|Қойшыбайұлы Танаш]] (1914—1974) — кеңестік шаруашылық, мемлекеттік және саяси қайраткер. * [[Василий Александрович Комов|Комов Василий Александрович]] (1929—2002), Түмен мотор зауытының бас инженері («Тюмень мотор құрастырушылар» АҚ) (1968; 1971). * [[Петр Григорьевич Корнилов|Корнилов Петр Григорьевич]] (1924—1982), марилік кеңестік жазушы, журналист, қоғам және саяси қайраткер, РКФСР еңбек сіңірген мәдениет қайраткері. (1966; 1971). * [[Анна Васильевна Коряковцева|Коряковцева Анна Васильевна]] (1899—1982), Мари АКСР еңбек сіңірген мектеп мұғалімі (1939; 1949). * [[Василий Васильевич Косенко|Косенко Василий Васильевич]] (1916—?), Қазақ КСР Ауыл шаруашылығы министрлігінің тәжірибелік-оқу шаруашылықтары бас басқармасының басшысы. * [[Виктор Михайлович Котельников|Котельников Виктор Михайлович]] (1924 туғ.), Мари АКСР денсаулық сақтау министрі (1961, 1971). * [[Дмитрий Сергеевич Краснов|Краснов Дмитрий Сергеевич]] (1905—?), партия жетекшісі (1939, 1942). * [[Василий Михайлович Кужнуров|Кужнуров Василий Михайлович]] (1913—1992), Мари АКСР әлеуметтік қамсыздандыру министрі (1946, 1951). * [[Михаил Иванович Кузнецов (зоотехник)|Кузнецов Михаил Иванович]] (1925—1996), Мари АКСР Ауыл шаруашылығы министрінің орынбасары, РКФСР еңбек сіңірген зоотехнигі (1966, 1971). * [[Леонид Петрович Курьянов|Курьянов Леонид Петрович]] (1927—2014) * [[Аркадий Иванович Лаппо|Лаппо Аркадий Иванович]] (1904—1983), кеңестік өсімдік өсіру маманы және сұрыптаушы, БКСР ҒА академигі (1949, 1959). * [[Вадим Петрович Логинов|Логинов Вадим Петрович]] (1927—2016), дипломат және партия қайраткері (30.08.1957; 22.10.1971). * [[Иван Пантелеевич Макаров|Макаров Иван Пантелеевич]] (1915—1997), марилік партия жетекшісі (1951, 1971). * [[Михаил Семенович Малышев|Малышев Михаил Семенович]] (1914—1986), марилік кеңестік ауыл шаруашылығын ұйымдастырушы (1951, 1966). * [[Александр Дмитриевич Мартусин|Мартусин Александр Дмитриевич]] (1930—2016), Иркутск облысы, Тайшет ауданы, Бузыканово ауылындағы М.И. Калинин атындағы ұжымшар төрағасы * [[Василий Павлович Мартыненко|Мартыненко Василий Павлович]] (1925—1993), Волгоград облысы, Новониколаев ауданы, В. И. Ленин атындағы ұжымшар бас агрономы (1965, 1972). * [[Акакий Иванович Мгеладзе|Мгеладзе Акакий Иванович]] (1910—1980) — партия қайраткері, Грузин КСР КП ОК бірінші хатшысы, КОКП ОК мүшесі. * [[Михаил Михайлович Мирошников|Мирошников Михаил Михайлович]] (1926—2020), оптика өнеркәсібінің ұйымдастырушысы, Социалистік Еңбек Ері, КСРО ҒА және РҒА корреспондент-мүшесі (1957, 1961). * [[Иван Романович Москвичев|Москвичев Иван Романович]] (1913—1978), Мари АКСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының төрағасы (1946, 1963). * [[Анна Александровна Мосунова|Мосунова Анна Александровна]] (1905—2003), марилік кеңестік партия-әкімшілік қызметкер, педагог, қоғам қайраткері, Мари АКСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының хатшысы (1946; 1951). * [[Михаил Федорович Ненашев|Ненашев Михаил Федорович]] (1929—2019), мемлекет қайраткері, журналист, публицист, редактор, тарих ғылымдарының докторы. * [[Михаил Александрович Николаев|Николаев Михаил Александрович]] (1912—1986), халық ағарту қайраткері және ұстаз (1944, 1962). * [[Сергей Николаевич Николаев (драматург)|Николаев Сергей Николаевич]] (1908—1993), Мари АКСР халық жазушысы, Мари АКСР жазушылар одағының төрағасы (1951; 1968). * [[Ольга Павловна Ногина|Ногина Ольга Павловна]] (1885—1977), кеңестік денсаулық сақтаудың ірі ұйымдастырушысы, [[Виктор Павлович Ногин|В.П. Ногиннің]] әйелі. * [[Николай Николаевич Озеров (түсініктемеші)|Озеров Николай Николаевич]] (1922—1997), спорт түсініктемеші, РКФСР халық әртісі (27.04.1957; 7.07.1978). * [[Петр Степанович Павленко|Павленко Петр Степанович]] (1937—2019), Житомир облысы кәсіподақтар федерациясы төрағасының орынбасары * [[Иван Митрофанович Первушин|Первушин Иван Митрофанович]] (1914—1998) құрылыс бригадирі. * [[Геннадий Михайлович Пищаев (партия жетекшісі)|Пинаев Геннадий Михайлович]] (1931—2005), партия жетекшісі (1966, 1976). * [[Михаил Иванович Положенцев|Положенцев Михаил Иванович]] (1928—2013), мемлекет қайраткері, Челябі облыстық атқару комитетінің төрағасы (1980—1984). * [[Хачик Оганесович Погосов|Погосов Хачик Оганесович]] (1910—1975) Ирансовтранс Сыртқы сауда министрлігінің Бакудегі басқарушысы. * [[Кирилл Иванович Поназдырь|Поназдырь Кирилл Иванович]] (1918—2001) — Жаңасібір облыстық денсаулық сақтау басқармасы меңгерушісі (1961—1982), РКФСР еңбек сіңірген дәрігері (1978). * [[Владимир Петрович Потанин|Потанин Владимир Петрович]] (1926—1981), мемлекет қайраткері, Үлбі металлургиялық зауытының директоры (1961—1974), Орта машина жасау министрлігі 3-бас басқармасы басшысы (1974—1981). * [[Вадим Александрович Просвирнин|Просвирнин Вадим Александрович]] (1926—2006), Мари АКСР отын өнеркәсібі министрі (1971, 1976). * [[Борис Викторович Протопопов|Протопопов Борис Викторович]] (1901—1982), Медицина ғылымдарының докторы, профессор (1945, 1951). * [[Василий Павлович Пустовалов|Пустовалов Василий Павлович]] (1925—2013), полковник, 25516 ә/б бөлім басшысы * [[Геннадий Алексеевич Пчелов|Пчелов Геннадий Алексеевич]] (1937 туғ.), агроном (1973, 1976). * [[Михаил Георгиевич Родионов|Родионов Михаил Георгиевич]] (1904—1959), марилік кеңестік әкімшілік жетекшісі (1946, 1951). * [[Роберт Иванович Рождественский|Рождественский Роберт Иванович]] (1932—1994), кеңестік және ресейлік ақын әрі аудармашы, ән жазушы. * [[Узбек Агзамович Рустамов|Рустамов Узбек Агзамович]] (1926—2011), Өзбек КСР сыртқы істер министрінің орынбасары, Өзбекстан КП ОК ақпарат және сыртқы байланыстар бөлімінің меңгерушісі (1966, 1971). * [[Анатолий Петрович Рязанов|Рязанов Анатолий Петрович]] (1914—1985), Марилік машина жасау зауытының директоры(1958, 1962). * [[Геннадий Алексеевич Сандетский|Сандетский Геннадий Алексеевич]] (1925—1978),Мари ауыл шаруашылығы екпіндісі (1971, 1973). * [[Ара Мигранович Сарксян|Сарксян Ара Мигранович]] (1902—1969), Армян кеңестік мүсінші. КСРО халық суретшісі. * [[Александр Павлович Семенов|Семенов Александр Павлович]] (1911—?), Мари АКСР ауыл шаруашылығы министрінің орынбасары (1946, 1951). * [[Әкім Серіков|Серіков Әкім]] (1912—1989) — Қазақ КСР Қарағанды ​​облысының кеңестік партия және кәсіподақ қайраткері. * [[Михаил Николаевич Скаткин|Скаткин Михаил Николаевич]] (1900—1991), профессор, КСРО педагогика ғылымдары академиясының академигі. * [[Федор Сергеевич Слыханов|Слыханов Федор Сергеевич]] (1912—1986), Мари АКСР жергілікті отын өнеркәсібі басқармасы басшысы (1946, 1951). * [[Анатолий Алексеевич Слюсарь|Слюсарь Анатолий Алексеевич]] (1934—2013), КСРО-ның Грекия Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі (1988—1991). * [[Анатолий Алексеевич Смирнов|Смирнов Анатолий Алексеевич]] (1941—?), Мари АКСР Йошкар-Ола қалалық атқару комитетінің төрағасы (1973, 1986). * [[Петр Алексеевич Смирнов (министр)|Смирнов Петр Алексеевич]] (1928—2004), Мари АКСР Халыққа қызмет көрсету министрі (1971, 1975). * [[Ефим Гаврилович Софронов|Софронов Ефим Гаврилович]] (1902—1982), Мари АКСР әділет халық комиссары / министрі (1945, 1951). * [[Владимир Евгеньевич Степанов|Степанов Владимир Евгеньевич]] (1913—1986), кеңестік астроном, КСРО ҒА корреспондент-мүшесі. * [[Цолак Александрович Степанян|Степанян Цолак Александрович]] (1911—2002) — философ, тарихи материализм және әлеуметтік философия саласындағы маман (1953, 1961). * [[Дмитрий Романович Суворов|Суворов Дмитрий Романович]] (1914—1989), Мари АКСР байланыс өндірістік-техникалық басқарма басшысы (1946, 1951). * [[Александр Иванович Сурьянинов|Сурьянинов Александр Иванович]] (1927—2009), Мари АКСР орман шаруашылығы министрі (1966, 1971). * [[Михаил Платонович Сычев|Сычев Михаил Платонович]] (1921—2005), қаржы министрі, Мари АКСР Министрлер Кеңесі төрағасының орынбасары (1965, 1971). * [[Алексей Васильевич Тараканов|Тараканов Алексей Васильевич]] (1937—?), «Стройдормаш» ААҚ бас директоры, Калининград (1964—2011). * [[Дмитрий Евдокимович Тараненко|Тараненко Дмитрий Евдокимович]] (1918—2001), «Красковский» кеңшарындағы 2-бөлім меңгерушісі (1971, 1986). * [[Василий Ильич Товашов|Товашов Василий Ильич]] (1906—1990), Мари АКСР Жоғарғы сотының төрағасы (1945, 1951). * [[Иван Петрович Устенко|Устенко Иван Петрович]] (1925—2001), «Гмелинский» кеңшарының бас агрономы, Волгоград облысы (1958, 1973). * [[Самуил Абрамович Хазин|Хазин Самуил Абрамович]] (1929—2013), Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1966, 1971). * [[Хаджи-Мурад Омарович Хашаев|Хашаев Хаджи-Мурад Омарович]] (1909—1971), кавказтанушы-тарихшы, этнограф, ғылымды ұйымдастырушы, қоғам және саяси қайраткер (1950, 1970). * [[Виктор Иванович Хохряков|Хохряков Виктор Иванович]] (1913—1986), КСРО халық әртісі, КСРО Мемлекеттік академиялық Кіші театрының әртісі. * [[Петр Дмитриевич Целищев|Целищев Петр Дмитриевич]] (1914—1984), радиошы-поляршы, Арктика мен Антарктидаға экспедицияларға қатысушы. * [[Геннадий Васильевич Шаев|Шаев Геннадий Васильевич]] (1929—2009), Алтай өлкесі ІІБ социалистік меншікті ұрлауға қарсы күрес бөлімі басшысы (1973—1979) * [[Алексей Сергеевич Шерстнев|Шерстнев Алексей Сергеевич]] (1904—?), марилік партия-кеңестік қызметкер (1946, 1951). * [[Леонид Александрович Шилов|Шилов Леонид Александрович]] (1928—2006), кітапхана және кітаптану ісі саласының қайраткері, кітапшы. * [[Вячеслав Анатольевич Щеглов|Щеглов Вячеслав Анатольевич]] (1908—1992), КСРО дайындама министрлігінің уәкілетті өкілі (1951, 1952). * [[Степан Алексеевич Шалаев|Шалаев Степан Алексеевич]] (1929—2022), кеңестік мемлекет, партия және кәсіподақ қайраткері. * [[Тана Бегиновна Марчина|Тана Бегиновна Марчина]] (1916—1993), КСРО Жоғарғы Кеңесінің 5-шақырылым депутаты. * [[Валериан Иванович Яранов|Яранов Валериан Иванович]] (1912—2000) — таулымарилік кеңестік және ресейлік ауыл шаруашылығы қайраткері, агроном (1951, 1971). === «Құрмет Белгісі» + ресейлік Құрмет ордені === * [[Михаил Михайлович Баландин|Баландин Михаил Михайлович]] (1950 туғ.), КСРО спорт шебері (тікұшақ спорты) (22.11.1985; 23.05.1996). * [[Леонард Борисович Вид|Вид Леонард Борисович]] (1931 туғ.), мемлекет қайраткері, саясаткер, кәсіпкер (2002). * [[Геннадий Георгиевич Вольнов|Вольнов Геннадий Георгиевич]] (1939—2008) — кеңестік баскетболшы, Олимпиада чемпионы, әлем, Еуропа, КСРО чемпионы. КСРО еңбек сіңірген спорт шебері. * [[Григорий Иванович Воропаев|Воропаев Григорий Иванович]] (1934—2016), Иваново облыстық аңшылар мен балықшылар қоғамының төрағасы (?; 30.05.1997). * [[Сурет:Золотая звезда Героя России.svg|15px]] [[Игорь Викторович Вотинцев|Вотинцев Игорь Викторович]] (1953 туғ.) — Ресей Федерациясының Батыры, Ресей Федерациясының еңбек сіңірген сынаушы-ұшқыш. (17.12.1982; 24.06.2016). * [[Михаил Сергеевич Горбачев|Горбачев Михаил Сергеевич]] (1931—2022), КСРО президенті (1990—1991) (22.03.1966; 28.02.2001). * [[Александр Титович Голубев|Голубев Александр Титович]] (1936—2020) — Ресей Федерациясының сыртқы барлау органдарының құрметті қызметкері, отставкадағы генерал-лейтенант (19??; 20??). * [[Леонид Иванович Губанов|Губанов Леонид Иванович]] (1928—2004), КСРО халық әртісі, М.Горький атындағы МКАТ актеры (1971; 23.10.1998). * [[Лариса Васильевна Евдокимова|Евдокимова Лариса Васильевна]] (1930—2019), ААО Майкоп қалалық КОКП қалалық комитетінің насихат жөніндегі хатшысы. * [[Валентин Козьмич Иванов|Иванов Валентин Козьмич]] (1934—2011), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (футбол) (?, 04.09.1997). * [[Валерий Васильевич Калашников|Калашников Валерий Васильевич]] (1950 туғ.), Ауыл шаруашылығы жануарларды өсіру, сұрыптау, генетикасы саласындағы ресейлік ғалым (1986, 2013). * [[Татьяна Михайловна Карпова|Карпова Татьяна Михайловна]] (1916—2018), КСРО халық әртісі, В. Маяковский Мәскеу театрының актрисасы (1954; 03.02.1998). * [[Анатолий Николаевич Ковалев|Ковалев Анатолий Николаевич]] (1937—2016), РСФСР еңбек сіңірген жаттықтырушысы (1970, гольф) (21.02.1986; 26.06.1995). * [[Александр Борисович Кожухов|Кожухов Александр Борисович]] (1942—2008), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері, КСРО еңбек сіңірген жаттықтырушысы (гандбол) (23.04.1985; 30.06.1998). * [[Леонид Петрович Кормановский|Кормановский Леонид Петрович]] (1931—2020), мал шаруашылығы мен жемшөп өндірісін кешенді механикаландыру саласындағы ғалым (1981, 11.10.2001). * [[Владимир Яковлевич Лутченко|Лутченко Владимир Яковлевич]] (1949 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (1975; 20.12.1996). * [[Игорь Михайлович Макаров|Макаров Игорь Михайлович]] (1927—2013), робототехника және икемді автоматтандырылған өндіріс саласындағы ғалым, РҒА академигі (2010). * [[Александр Николаевич Мальцев (спортшы)|Мальцев Александр Николаевич]] (1949 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (1976; 20.12.1996). * [[Сергей Павлович Миронов|Миронов Сергей Павлович]] (1948 туғ.), медик-ортопед, РҒА академигі (1989, 1998). * [[Зиновий Петрович Пак|Пак Зиновий Петрович]] (1939 туғ.), мемлекет қайраткері (?; 31.03.1999). * [[Николай Васильевич Пеньков|Пеньков Николай Васильевич]] (1936—2009), РКФСР халық әртісі, М. Горький атындағы МКАТ актері (1971; 23.10.1998). * [[Анатолий Викторович Потапов|Потапов Анатолий Викторович]] (1942 туғ.), кеңестік және ресейлік дипломат, Ресей Федерациясының Төтенше және Өкілетті Елшісі (11.03.1974; 03.07.2008). * [[Владимир Владимирович Путин|Путин Владимир Владимирович]] (1952 туғ.), ресейлік мемлекеттік және саяси қайраткер, Ресей Федерациясының Президенті. * [[Любовь Васильевна Пушкарева|Пушкарева Любовь Васильевна]] (1918—2011), РКФСР халық әртісі, М. Горький атындағы МКАТ актрисасы (1948; 17.06.1999). * [[Павел Яковлевич Слободкин|Слободкин Павел Яковлевич]] (1945—2017), Ресейдің халық әртісі, профессор, Орталықтың көркемдік жетекшісі (1975; 04.04.2015). * [[Юрий Николаевич Сырейщиков|Сырейщиков Юрий Николаевич]] (1931—2011), партия, әкімшілік жетекші (1965, 2005). * [[Вячеслав Степанович Тимченко|Тимченко Вячеслав Степанович]] (1955 туғ.), Мемлекеттік Думаның депутаты, Федерация Кеңесінің мүшесі (21.02.1986; 2018). * [[Вячеслав Александрович Фетисов|Фетисов Вячеслав Александрович]] (1958 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (22.05.1981; 23.08.1998). * [[Федор Федорович Черенков|Черенков Федор Федорович]] (1959—2014), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (футбол) (27.11.1985; 04.09.1997). * [[Сергей Иванович Чупринин|Чупринин Сергей Иванович]] ( 1947), әдебиет сыншысы, әдебиеттанушы, публицист (1984, 2008). * [[Юрий Иванович Шокин|Шокин Юрий Иванович]] (1943 туғ.), математик, РҒА СБ Есептеу технологиялары институтының директоры. * [[Маргарита Валентиновна Юрьева|Юрьева Маргарита Валентиновна]] (1925—2018), РКФСР халық әртісі, М. Горький атындағы МКАТ актрисасы (07.08.1981, 13.02.2006). == Шетелдіктер == == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:КСРО ордендері]] [[Санат:Құрмет Белгісі ордені]] eolyc3egq48n8qrlz1x3tvpy0suynas 3479704 3479703 2025-06-13T15:58:20Z Орел Карл 81620 /* «Құрмет Белгісі» + ресейлік Құрмет ордені */ 3479704 wikitext text/x-wiki {{Жүлде | атауы = «Құрмет Белгісі» ордені,<br />Құрмет ордені | суреті = [[Сурет:SU Order of the Badge of Honour ribbon.svg|left|100px]] [[Сурет:Znakpocheta2.jpg|right|110px]] | сурет атауы = | фон түсі = | шынайы атауы = {{lang-ru|Орден «Знак Почёта», орден Почёта}} | мемлекет = {{USSR}} | түрі = | үшін марапатталады = | жағдайы = | негіздеуші = | негізделді = [[25 қараша]] [[1935 жыл|1935 жылы]] | алғашқы иегері = [[26 қараша]] [[1935 жыл|1935 жылы]] | соңғы иегері = «Құрмет Белгісі» ордені — 23 желтоқсан 1988 жылы<br />Құрмет ордені — 21 желтоқсан 1991 жылы | барынша ұсынылған = 1 580 850 | жоғары марапаты = | төменгі марапаты = | сайты = | Commons = Order of the Badge of Honor }} '''«Құрмет Белгісі» ордені''' ({{lang-ru|Орден «Знак Почёта»}}) — [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] мемлекеттік марапаты. Орден КСРО Орталық Атқару Комитетінің 1935 жылғы 25 қарашадағы қаулысымен құрылды. 1988 жылы 22 тамызда '''Құрмет ордені''' деп өзгертілді. 1991 жылға дейін 1 миллион 581 мыңға жуық адам марапатталды. == Орден тарихы == Орден [[КСРО орталық атқару комитеті|КСРО орталық атқару комитетінің]] 1935 жылғы 25 қарашадағы қаулысымен бекітілді. Орденді тағу ережелері, лента түсі КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының «КСРО ордендері мен медальдарына арналған ленталардың үлгілері мен сипаттамасын және Ордендерді тағу ережесін бекіту туралы» Жарлығымен жүзеге асты (19.06.1943 ж.) 1988 жылы 22 тамызда '''Құрмет''' орденіне өзгертілді. 1991 жылға дейін 1 миллион 581 мыңға жуық марапаттау рәсімі өткізілді. == Орденнің жарғысы == 1. «Құрмет Белгісі» ордені өндірістегі, ғылыми-зерттеу, мемлекеттік, әлеуметтік-мәдени, спорттық және басқа да қоғамдық пайдалы қызметтегі жоғары жетістіктерді, сондай-ақ азаматтық ерлік танытқандарды марапаттау үшін тағайындалды. 2. «Құрмет белгісі» орденімен марапатталады: * КСРО азаматтары; * кәсіпорындар, бірлестіктер, мекемелер, ұйымдар, аудандар, қалалар және басқа да елді мекендер. «Құрмет белгісі» орденімен КСРО азаматы болып табылмайтын адамдар, сондай-ақ шет мемлекеттердің кәсіпорындары, мекемелері, ұйымдары, елді мекендері де марапатталады. 3. «Құрмет белгісі» орденімен марапатталады: * өнеркәсіпте, ауыл шаруашылығында, құрылыста, көлікте, байланыста, саудада, қоғамдық тамақтануда, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықта, тұрмыстық қызмет көрсетуде және халық шаруашылығының басқа да салаларында жоғары өндірістік көрсеткіштер үшін; * жоғары еңбек өнімділігіне қол жеткізгені, өнім сапасын арттырғаны, оны өндіруге материалдық және еңбек шығындарын азайтқаны, қоғамдық өндірістің тиімділігін арттырудағы табыстары үшін; * жоспарлы тапсырмаларды орындау және асыра орындаудағы социалистік жарыстағы жоғары нәтижелер үшін; * өндіріске жаңа технологияны, озық тәжірибені, ерекше құнды өнертабыстар мен рационализаторлық ұсыныстарды енгізгені үшін; * ғылыми-зерттеу қызметінде табысқа жеткені үшін; * кеңес мәдениеті, әдебиеті, өнері саласындағы шығармашылық жетістіктері, жас ұрпақты оқыту мен коммунистік тәрбиелеудегі, жоғары білікті кадрлар даярлаудағы, халықты медициналық қамтамасыз етудегі, дене шынықтыру мен спортты дамытудағы және басқа да қоғамдық пайдалы қызметтегі табыстары үшін; * елдің қорғаныс қабілетін нығайтудағы қызметі үшін; * жемісті мемлекеттік және қоғамдық қызметі үшін; * КСРО мен басқа мемлекеттер арасындағы экономикалық, ғылыми-техникалық, мәдени және басқа да байланыстарды дамытудағы қызметтері үшін; * адамдардың өмірін құтқару, қоғамдық тәртіпті қорғау, табиғи апаттармен және азаматтық ерліктің басқа да көріністерімен күресудегі батыл әрі тапқыр әрекеттері үшін. 4. «Құрмет белгісі» ордені кеуденің сол жағына тағылып, КСРО-ның басқа ордендері болған жағдайда «Халықтар Достығы» орденінен кейін орналасатын. 1988 жылы 28 желтоқсанда [[КСРО Жоғарғы Кеңесі]] төралқасының Жарлығымен «Құрмет» орденінің жаңа ережесі мен сипаттамасы бекітілді. == Орденнің сипаттамасы == «Құрмет белгісі» ордені сопақ пішінді, бүйірлері [[Емен|емен]] бұтақтарымен қоршалған. Ортасында сол және оң жағында симметриялы орналасқан «[[Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!]]» деген жазуы бар байрақтарды алып келе жатқан жұмысшы мен жұмысшы әйелдің фигуралары орналасқан. Орденнің жоғарғы жағында бесбұрышты жұлдыз орналасқан, оның астында байрақтардың аясында «КСРО» деген бедерлі жазу бар. Орденнің төменгі жағында «ҚҰРМЕТ БЕЛГІСІ» деген бедерлі жазу жазылған. Байрақтар мен жұлдыз күрең қызыл эмалмен қапталған және шеттері алтын жалатылған жиектермен көмкерілген. Байрақтардың бағаналары мен жазулары алтын жалатылған, емен бұтақтары, орденнің төменгі бөлігі және оның жалпы аясы тотыққан. «Құрмет белгісі» ордені күмістен жасалған. Орден биіктігі — 46 мм, ені — 32,5 мм. Орден құлақша мен шығыршық арқылы жиектері екі бойлық тоқсары жолақтары бар ашық қызғылт жібек қатқыл таспамен тысталған бесбұрышты тағанға жалғанады. Таспаның ені — 24 мм, жолақтардың ені 3,5 мм. [[1988 жыл|1988 жылы]] «Құрмет белгісі» ордені «Құрмет» ордені болып өзгертілгеннен кейін орденнің сыртқы түрі сәл өзгерді. «Құрмет» орденінің «Құрмет белгісі» орденінен айырмашылығы, бет жағының төменгі бөлігіндегі «ҚҰРМЕТ БЕЛГІСІ» деген жазудың орнына орақ пен балғаның және екі алшақ жатқан лавр бұтағының қолданбалы бедерлі қаптама қойылған. Қаптама екі сұққыш арқылы орденнің негізіне бекітіледі. «Құрмет Белгісі» орденінен «Құрмет» орденіне ауысқан кезде белгілердің нөмірленуі үзілген жоқ. == Марапаттау == [[КСРО орталық атқару комитеті|КСРО ОАК]] жаңа орденмен марапаттау туралы бірінші қаулысы 1935 жылы 26 қарашада шықты. Орден ЦДКА Қызыл Әскер ән және би ансамблінің жетекшісіне, ұйымдастырушыларына және 10 қатысушысына берілді (бұл кезде ұжымның өзі Революциялық Қызыл Ту, ал ансамбль жетекшісі А. В. Александров [[Қызыл жұлдыз ордені|Қызыл жұлдыз орденмен]] марапатталды). 1935 жылы 26 желтоқсанда КСРО Орталық Атқару Комитетінің 25 желтоқсандағы Жарлығымен еңбек ерлігі және мақта өнімділігін арттырудағы табыстары үшін реттік №1 «Құрмет белгісі» орденімен Ташкент облысы, Жаңажол ауданы, «Батыр» ұжымшарының төрағасы Артықбай Тіллябаев марапатталды; сонымен қатар, сол күні Ворошилов атындағы ұжымшардың екпінді-пионері Кавахан Атақұлова мен «Коммунизм» ұжымшарының екпінді-пионері Нышан Қадыров (екеуі де [[Ферғана облысы]], Қоқан ауданынан) ордендермен марапатталды. Алғаш «Құрмет белгісі» орденімен марапатталған ұжым С.М.Киров атындағы Макеевка металлургиялық зауытындағы №2 мартендік цехы болды (1939 жылы). Ұжым жоспарды асыра орындағаны, жарысты жақсы ұйымдастырғаны және мемлекеттік маңызды тапсырмаларды мерзімінен бұрын орындағаны үшін марапатталды. Кеңестік «Құрмет» орденінің соңғы иегері — Ресейдің «Цемент» мемлекеттік концернінің Белгород цемент зауытының директоры Анатолий Яковлевич Литвин, [[КСРО Президенті|КСРО Президентінің]] 1991 жылғы 21 желтоқсандағы Жарлығымен осы марапатқа ие болды. == Бірнеше рет «Құрмет белгісі» және «Құрмет» ордендерімен марапатталғандар == === «Құрмет Белгісі» орденінің 5 мәрте иегерлері === # [[Мәстүр Әуезова]] (1905—1978) — Тәжік КСР Ленинабад облыстық атқару комитетінің төрайымы (соның ішінде 28.04.1940; 01.04.1944; 23.10.1954). # [[Әнуар Қаландаров]] (1920—1990) — Тәжік КСР Құмсаңғыр ауданының Ленин атындағы ұжымшардың төрағасы. # [[Салих Ашурқожаұлы Раджабов]] (1912—1990) — Тәжік КСР ҒА қоғамдық ғылымдар бөлімінің академик-хатшысы. === «Құрмет Белгісі» орденінің 4 мәрте иегерлері === {{columns-list|3| # [[Никара Бәкірқызы Абаева|Абаева Никара Бәкірқызы]] (1936 туғ.) — Ыбырай Алтынсарин атындағы Педагогика ғылымдары ғылыми-зерттеу институтының директоры. # [[Болат Абдуллаұлы Абдуллаев|Абдуллаев Болат Абдуллаұлы]] (1906 — ?) — Тәжік КСР Жоғарғы сотының төрағасы (1938-1940). # [[Кәрім Жүсіпұлы Ахмедов|Ахмедов Кәрім Жүсіпұлы]] (1917—?) — медицина ғылымдарының докторы, ТММИ қалыпты физиология кафедрасының меңгерушісі. # [[Болеслав Иванович Буйвид|Буйвид Болеслав Иванович]] (1916—2003) — Магнитогорск металлургиялық комбинатындағы кадрлар бөлімінің басшысы. # [[Владимир Захарович Ващенко|Ващенко Владимир Захарович]] (1911—1992) — кеңестік шаруашылық, мемлекет әрі саяси қайраткер. # [[Николай Григорьевич Грицевич|Грицевич Николай Григорьевич]] (1920—2023) — Омбы теміржол бөлімі басшысының бірінші орынбасары (1953-1963), Омбы қалалық атқару комитеті төрағасының бірінші орынбасары (1964-1985) (01.08.1959; 28.07.1966; 25.08.1971; 03" /19/1981) # [[Асылбек Жазыұлы Дәулетов|Дәулетов Асылбек Жазыұлы]] (1925 туғ.) — Көкшетау облыстық халықтық бақылау комитеті төрағасының орынбасары. # [[Ғазиз Есмұқанов|Есмұқанов Ғазиз]] (1936 туғ.) — Қазақстан КП Жезқазған облыстық комитетінің екінші хатшысы. # [[Ұзақ Жырғалбаев|Жырғалбаев Ұзақ]] (1912—1986) — Қырғыз ССР Министрлер Кеңесінің еңбек ресурстарын пайдалану жөніндегі мемлекеттік комитетінің төрағасы. # [[Николай Иванович Иванов|Иванов Николай Иванович]] (1918—1985) — Тверь облыстық БЛКЖО комитетінің бірінші хатшысы (1957, 1966, 1971, 17.06.1981). # {{Орақ пен Балға медалі}} [[Николай Васильевич Ким|Ким Николай Васильевич]] (1904—1988) — Өзбек КСР Хорезм облысы Жаңаарық ауданы Әл-Хорезми атындағы кеңшардың директоры. # {{Орақ пен Балға медалі}} [[Шәпек Күзембаев|Күзембаев Шәпек]] (1906—1985) — Бұхара облысы, Канимех ауданы, Канимех кеңшарының директоры. # [[Зәйіт Тілеубайұлы Қаскеев|Қаскеев Зәйіт Тілеубайұлы]] (1932—?) — Солтүстік Қазақстан облыстық атқару комитетінің ұйымдастыру бөлімі меңгерушісі. # [[Қожа Садық]] (1913—1990) — «Совет Тожикистони» газетінің редакторы, КСРО жазушылар одағының мүшесі. # [[Жүзімқұл Қадырқұлұлы Құдайбергенов|Құдайбергенов Жүзімқұл Қадырқұлұлы]] (1913—1986) — К.И.Скрябин атындағы Қырғыз ауыл шаруашылығы институтының ректоры. # [[Николай Андреевич Малицкий|Малицкий Николай Андреевич]] (1904—?) — ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы, Ташкент жоғары партия мектебінің профессоры. # [[Жерен Мамедов|Мамедов Жерен]] (1923—1985) — Түрікмен КСР әлеуметтік қамсыздандыру министрі. # [[Василий Арсеньевич Москвин|Москвин Василий Арсеньевич]] (1910—1969) — КОКП Томбы облыстық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Ақбар Момынов|Момынов Ақбар]] (1909—?) — Тәжікстан КП Ленинабат облыстық комитетінің әкімшілік және сауда-қаржы органдары бөлімінің меңгерушісі. # [[Хадиша Райымқызы Мұсаханова|Мұсаханова Хадиша Райымқызы]] (1918—1974) — В.И.Ленин Орталық мұражайының Ташкент филиалының директоры. # [[Халима Насырова|Насырова Халима]] (1913—2003) — [[КСРО халық әртісі]] (23.11.1939; 25.12.1944; 11.01.1957; 01.03.1965) # [[Тәнті Оразбеков|Оразбеков Тәнті]] (1922—1978) — Қырғыз КСР дайындама министрі. # [[Андрей Николаевич Паздзерский|Паздзерский Андрей Николаевич]] (1906—1981) — Өзбек КСР Министрлер Кеңесі аппаратының жауапты қызметкері. # [[Виктор Афанасьевич Попов|Попов Виктор Афанасьевич]] (1929—2018) — КОКП ОК қорғаныс бөлімінің сектор меңгерушісі, К.Э.Циолковский атындағы Космонавтика академиясының толық мүшесі (17.06.1961; 26.07.1966; 11.09.1970; 11.10.1974). # [[Мырзахан Пошанов|Пошанов Мырзахан]] (1903—?) — Қазақстан КП Шымкент облыстық комитетінің екінші хатшысы. # [[Осман Құрбанұлы Рахматзаде|Рахматзаде Осман Құрбанұлы]] (1906—1989) — Тәжік ауыл шаруашылығы институтының ректоры. # [[Рыхси Сахибаев|Сахибаев Рыхси]] (1917—1974) — Өзбек КСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының хатшысы. # [[Мұқым Сұлтанов|Сұлтанов Мұқым]] (1894—1976) — Тәжік КСР жергілікті өнеркәсіп халық комиссары, Тәжік КСР Жоғарғы Кеңесі төралқасы төрағасының орынбасары. # [[Аға Керімұлы Халилов|Халилов Аға Керімұлы]] (1904—1981) — Түрікменстан КП ОК істерінің басқарушысы. # [[Фарида Ғабсадыққызы Халитова|Халитова Фарида Ғабсадыққызы]] (1920—1981) — Қазақстан КП Целиноград облыстық комитетінің хатшысы. # [[Семен Алексеевич Чесноков|Чесноков Семен Алексеевич]] (1901—1974) — РКФСР денсаулық сақтау халық комиссары (1937-1938), Қазақ КСР денсаулық сақтау халық комиссары - министрі (1939-1949) (14.04.1951; 6.12.1957; 11.11.1961; 28.10. /1967) # [[Георгий Павлович Шамилин|Шамилин Георгий Павлович]] (1911—1986) — КОКП Смоленск қалалық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Виктор Львович Шульц|Шульц Виктор Львович]] (1908—1976) — Орталық Азия мемлекеттік университетінің жер гидрологиясы кафедрасының меңгерушісі. }} === «Құрмет Белгісі» + ресейлік Құрмет орденінің 3 мәрте иегерлері === * [[Вячеслав Николаевич Иванов|Иванов Вячеслав Николаевич]] (1938-2024) — академиялық ескек есуден 3-дүркін олимпиада чемпионы (оның ішінде 1956; 30.03.1965; 16.07.2018) * [[Лариса Семеновна Латынина|Латынина Лариса Семеновна]] (1934 туғ.) — спорттық гимнастикадан 9-дүркін олимпиада чемпионы (16.09.1960; 30.03.1965; 5.10.1972; 30.12.1999) * [[Виталий Георгиевич Смирнов|Смирнов Виталий Георгиевич]] (1935 туғ.) — КСРО (1990-1992) және РФ (1992-2001) Ұлттық Олимпиада комитетінің президенті (23.06.1966; 09.09.1971; 10.05.1976; 22.04.1994) === «Құрмет Белгісі» орденінің 3 мәрте иегерлері === {{columns-list|3| # [[Владимир Павлович Алексеев|Алексеев Владимир Павлович]] (1914—2000), өнеркәсіп қайраткері, Марий АКСР-нің еңбек сіңірген ғылым және техника қайраткері, КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты (1944; 1958; 1962). # [[Жүсіпбек Алтайбаев|Алтайбайұлы Жүсіп]] (1911—1987), журналист, сатирик. # [[Кеңес Мұстаханұлы Аухадиев|Аухадиев Кеңес Мұстаханұлы]] (1938-2022), кеңестік әрі қазақстандық мемлекет пенен партия қайраткері. # [[Ғариф Керімұлы Ахмадеев|Ахмадеев Ғариф Керімұлы]] (1912—1991), тікұшақ құрылымдаушы. # [[Евгений Алексеевич Борисов|Борисов Евгений Алексеевич]] (1928—1974), полковник, АТҒЗИ қызметкері. # [[Валентин Александрович Вахонин|Вахонин Валентин Александрович]] (1904—1981), М. И. Ульянова атындағы Мәскеу жұмысшы тілшілер университетінің ректоры # [[Владимир Викторович Григорьев|Григорьев Владимир Викторович]] (1941—2011), партия мен мемлекет қайраткері. # [[Василий Викторович Громыко|Громыко Василий Викторович]] (1932—2017), КСРО еңбек сіңірген жаттықтырушысы (грек-рим күресі) (24.07.1968; 1969; 10.05.1972) # [[Виктор Федорович Грудзенко|Грудзенко Виктор Федорович]] (1931—2019), КОКП Пенза қалалық комитетінің екінші хатшысы (1970-1985) (1971; 1976; 10.03.1981) # [[Георгий Дмитриевич Гулиа|Гулиа Георгий Дмитриевич]] (1913—1989), прозашы (17.04.1958; 13.03.1963; 28.10.1967) # [[Гайоз Иванович Джеджелава|Джеджелава Гайоз Иванович]] (1915-2005), футболшы және жаттықтырушы, еңбек сіңірген спорт шебері (24.02.1941; 1950; 1957) # [[Лука Степанович Дьяченко|Дьяченко Лука Степанович]] (1902—1984), Молдава КСР мемлекет қайраткері. # [[Яков Алексеевич Евдокимов|Евдокимов Яков Алексеевич]] (1915—1980), кеңестік партия және мемлекет қайраткері (1958, екі рет; 1965). # [[Алексей Ильич Зайцев|Зайцев Алексей Ильич]] (1914—1996) — Социалистік Еңбек Ері (1949), полярлық авиацияның бортмеханигі (19.05.1954, 29.08.1955, 23.06.1961). # [[Борис Мұстафаұлы Зумақұлов|Зумақұлов Борис Мұстафаұлы]] (1940 туғ.), партия және мемлекет қайраткері. # [[Борис Владимирович Иванов|Иванов Борис Владимирович]] (1917—1992), прозашы. # [[Иван Александрович Калита|Калита Иван Александрович]] (1927—1996), олимпиада чемпионы (ат спорты) (16.09.1960; 02.12.1970; 05.10.1972) # [[Юрий Яковлевич Ковалев|Ковалев Юрий Яковлевич]] (1937—2010), «Сибэлектромотор» бірлестігінің директоры (1971—1977), КОКП Томбы қалалық комитетінің екінші хатшысы (1977—1982), Томбы қалалық атқару комитетінің төрағасы (1982—1988) (1971; 31.03.1981; 17.07.1986). # [[Генрих Абрамович Козлов|Козлов Генрих Абрамович]] (1900—1981), КСРО ҒА корреспондент-мүшесі. # [[Иван Елисеевич Крюков|Крюков Иван Елисеевич]] (1924—2003) — Қостанай облысы Орджоникидзе ауданы «Комаровский» кеңшарының бас экономисі, партия бюросының хатшысы; Қазақстан КП Қостанай облыстық комитетінің нұсқаушысы; Қазақстан КП Қостанай облыстық комитетінің партиялық бақылау комиссиясының мүшесі. # [[Галина Алексеевна Кулакова|Кулакова Галина Алексеевна]] (1942 туғ.), олимпиада чемпионы (шаңғы спорты) (09.04.1970; 10.05.1976; 09.04.1980) # [[Александр Васильевич Медведь|Медведь Александр Васильевич]] (1937-2024), олимпиада чемпионы (еркін күрес) (1964; 05.02.1969; 23.04.1985) # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Павел Михайлович Михайлов|Михайлов Павел Михайлович]] (1917—2005), Аэрофлот ұшқышы. # [[Евгений Васильевич Мосолов|Мосолов Евгений Васильевич]] (1912—1979), КОКП Мәскеу қалалық және облыстық комитеттерінің меңгерушісі. # [[Ашура Насырова|Насырова Ашура]] (1924—2011), Тәжік КСР халық әртісі (23.04.1941; 17.12.1949; 23.10.1954) # [[Анатолий Георгиевич Нилов|Нилов Анатолий Георгиевич]] (1912—1981), КОКП ОК жауапты қызметкері. # [[Александр Игнатьевич Пасиковский|Пасиковский Александр Игнатьевич]] (1910—1996), Молдова КСР мемлекет қайраткері. # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Николай Иванович Першин|Першин Николай Иванович]] (3 қараша 1904—1974), Ленинград шаруашылық кеңесінің С.М.Киров атындағы Электросила зауытындағы қырнаушы-айналмашақшысы. # [[Федор Федорович Петрусевич|Петрусевич Федор Федорович]] (1902—1965), Йошкар-Ола қ. жартылай өткізгіш құрылғылар зауытының директоры (1946, 1951, 1956). # [[Николай Варфоломеевич Пилипенко|Пилипенко Николай Варфоломеевич]] (1916—2020), КОКП ОК философия ғылымдары секторының меңгерушісі. 1984-1992 жылдары — АОН профессоры. Философия ғылымдарының докторы, РФ еңбек сіңірген ғылым қайраткері. # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Файздрахман Ахмедзянович Сабиров|Сабиров Файздрахман Ахмедзянович]] (1919—1990), полковник, әскери құрылысшы, (08.12.1951; 07.03.1962; 29.03.1976). # [[Иван Петрович Савченко|Савченко Иван Петрович]] (1918—2002), Иркутск қ. Свердлов аудандық кеңесі атқару комитетінің төрағасы, Шығыс Сібір темір жолы теміржолшылары кәсіподағының жол комитетінің төрағасы. (марапаттау жылдары: 1957, 1971, 1976). # [[Иван Флегонтович Синицын|Синицын Иван Флегонтович]] (1911—1988), КСРО Трактор және ауылшаруашылық машина жасау министрі. # [[Николай Алексеевич Слезкин|Слезкин Николай Алексеевич]] (1905—1991), механика саласындағы ғалым, профессор, РКФСР ғылым мен техниканың еңбек сіңірген қайраткері (1953; 15.09.1961; 1976). # [[Виталий Константинович Трофимов|Трофимов Виталий Константинович]] (1926—1996), Мари облыстық кәсіподақтар кеңесінің төрағасы (1966, 1971, 1974). # [[Илья Михайлович Хижниченко|Хижниченко Илья Михайлович]] (1909—1992), кеңестік агроном (22.06.1950; 31.10.1957; 23.06.1966). # [[Александр Михайлович Хлопков|Хлопков Александр Михайлович]] (1926—2013), Горький облысы Кулебаки қалалық атқару комитетінің төрағасы. # [[Яков Иосифович Черняков|Черняков Яков Иосифович]] (1915—2010), Ижевск қалалық БЛКЖО комитетінің және КПСС аудандық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Күжүгет Серэұлы Шойгу|Шойгу Күжүгет Серэұлы]] (1921—2010) КОКП Тыва облыстық комитетінің хатшысы, Тыва АКСР Министрлер кеңесі төрағасының бірінші орынбасары, [[Сергей Күжүгетұлы Шойгу|С. К. Шойгудың]] әкесі. }} === «Құрмет Белгісі» + ресейлік Құрмет орденінің 2 мәрте иегерлері === * [[Эдуард Аркадьевич Асадов|Асадов Эдуард Аркадьевич]] (1923—2004), ақын (28.10.1967; 18.09.1973; 07.09.1998) * [[Сусанна Николаевна Звягина|Звягина Сусанна Николаевна]] (1918—2006), РКФСР еңбек сіңірген әртісі (1951; 15.09.1959; 14.07.2004) * [[Виктор Григорьевич Кузькин|Кузькин Виктор Григорьевич]] (1941—2008), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.03.1965; 3.03.1972; 20.12.1996) * [[Борис Александрович Майоров|Майоров Борис Александрович]] (род. 1938), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (24.07.1968; 22.05.1981; 20.12.1996) * [[Зоя Сергеевна Миронова|Миронова Зоя Сергеевна]] (1913—2008), РКФСР еңбек сіңірген әртісі (1958; 1972; 12.04.2001) * [[Татьяна Петровна Панкова|Панкова Татьяна Петровна]] (1917—2011), РКФСР халық әртісі, Мемлекеттік академиялық Малый театрының актрисасы (26.10.1949; 4.11.1974; 21.09.1998) * [[Александр Павлович Рагулин|Рагулин Александр Павлович]] (1941—2004), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.03.1965; 30.05.1969; 20.12.1996) * [[Игорь Анатольевич Ромишевский|Ромишевский Игорь Анатольевич]] (1940—2012), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.05.1969; 03.03.1972; 26.12.2011) * [[Эдуард Эргартович Россель|Россель Эдуард Эргартович]] (1937 туғ.), 1991—1993 жылдардағы Свердлов облысының губернаторы, 1995—2009 ж. (29.04.1975; 26.05.1980; 9.10.2007) * [[Александр Сергеевич Якушев|Якушев Александр Сергеевич]] (1947 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (03.03.1972; 07.06.1979; 26.12.2011) === «Құрмет Белгісі» орденінің 2 мәрте иегерлері === * [[Александра Андреевна Андреева|Андреева Александра Андреевна]] (1894—1974), РКФСР еңбек сіңірген дәрігері, КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаты (1946; 1951). * [[Аким Иванович Атмачиди|Атмачиди Аким Иванович]] (1937—2013) — Семей құрама темірбетон өндірістік бірлестігінің директоры, * [[Булат Юсупович Аитов|Аитов Булат Юсупович]] (1929—2018), кеңестік құрылыс қайраткері, РКФСР және Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1966; 1971). * [[Стефан Лукич Анисимов|Анисимов Стефан Лукич]] (1910—1985), кеңестік сәулетші, Тәжік КСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1959). * [[Николай Захарович Анциферов|Анциферов Николай Захарович]] (1911—1980), кеңестік ақын, журналист, кеңестік-партия қызметкері(1946; 1951). * [[Вениамин Александрович Анчинашкевич|Анчинашкевич Вениамин Александрович]] (1910—1969), теміржолшы, еңбек ері (1943; 1960). * [[Вараздат Мартиросович Арутюнян|Арутюнян Вараздат Мартиросович]] (1909—2008), белгілі армян сәулетшісі және өнертанушы. Сәулет ғылымының докторы. * [[Канапия Габдуллинович Ахметов|Ахметов Канапия Габдуллинович]] (1924—2021), мемлекет және қоғам қайраткері, ғалым, профессор. * [[Юрий Васильевич Бабиков|Бабиков Юрий Васильевич]] (род. 1930), инженер-құрылымдаушы, Мари АКСР Йошкар-Оладағы жартылай өткізгіш құрылғылар зауытының бас директоры (1966; 1971). * [[Архип Дмитриевич Белков|Белков Архип Дмитриевич]] (1899—1981), марилік кеңестік ғалым-агрономы (1946; 1951). * [[Анисия Федоровна Беспалова|Беспалова Анисия Федоровна]] (1920—2011), марилік кеңестік агроном, КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаты (1951; 1971). * [[Петр Павлович Богатырев|Богатырев Петр Павлович]] (1923—1997), марилік кеңестік партия-әкімшілік жетекшісі (1966; 1971). * [[Георгий Борисович Бокий|Бокий Георгий Борисович]] (1909—2001), кеңестік және ресейлік кристал химигі, РҒА корреспондент-мүшесі * [[Александра Степановна Брыкова|Брыкова Александра Степановна]], РКФСР еңбек сіңірген мектеп мұғалімі<ref>[https://институтвоспитания.рф/upload/medialibrary/8f3/ulv6zgq8uw06l40hqoefbbt9okb92ddu.pdf Фотография А. Брыковой. Семья и школа, — № 1, — 1950. с. 11а]</ref>. * [[Александр Адольфович Бурба|Бурба Александр Адольфович]] (1918—1984), Медногорск мыс-күкірт комбинатының директоры, Орынбор политехникалық институтының ректоры (1957; 17.06.1981). * [[Элина Авраамовна Быстрицкая|Быстрицкая Элина Авраамовна]] (1928—2019), КСРО халық әртісі, Ресей Мемлекеттік академиялық Кіші театрының актрисасы (7.03.1960; 4.11.1967). * [[Саидали Вализода|Вализода Саидали]] (1900—1971), кеңестік тәжік ақыны әрі музыканты, Тәжік КСР халық хафизі. * [[Василий Михайлович Воробьев|Воробьев Василий Михайлович]] (1909—1995), Мари АКСР Жоғарғы Кеңесінің төрағасы (1957; 1966). * [[Павел Степанович Воронцов (партия қызметкері)|Воронцов Павел Степанович]] (1920—2015), кеңестік партия және әкімшілік қайраткері (1966; 1971). * [[Мария Сергеевна Гаврилова|Гаврилова Мария Сергеевна]] (1913—2004), агроном, КСРО Ауыл шаруашылығы министрлігі басқарма басшысының орынбасары (1960, 1967). * [[Яков Гайниевич Гайниев|Гайниев Яков Гайниевич]] (1928—2008), механизатор (1966; 1972). * [[Ярослав Александрович Галан|Галан Ярослав Александрович]] (1902—1949), жазушы, [[Сталин премиясы|Сталин сыйлығының]] лауреаты (қайтыс болғаннан кейін) * [[Давид Израилевич Гальперин|Гальперин Давид Израилевич]] (1903—1977), химик-технолог, оқ-дәрі өндірісі саласындағы маман, техника ғылымдарының докторы, профессор. * [[Михаил Матвеевич Глазырин|Глазырин Михаил Матвеевич]] (1935—2014), әкімшілік жетекшісі, Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1971; 1976). * [[Сергей Константинович Годунов|Годунов Сергей Константинович]] (1929—2023), математик (1954; 1981), РҒА академигі. * [[Сергей Иванович Горбунов|Горбунов Сергей Иванович]] (1915—1991), әкімшілік-өндірістік жетекші (1946; 1951). * [[Юрий Леонидович Горянский|Горянский Юрий Леонидович]] (1929—2005), Мари АКСР ауыл шаруашылығы министрі (1965; 1971). * [[Анатолий Евгеньевич Григорьев|Григорьев Анатолий Евгеньевич]] (1929—2014), «Машиностройения ҒӨБ» әскери-өнеркәсіптік корпорациясында ұшу аппараттарын жобалау саласындағы маман. * [[Рамзан Бакарович Гудаев|Гудаев Рамзан Бакарович]] (1930—?), Шешен-Ингуш АКСР Веден аудандық «Сельхозтехника» бірлестігінің меңгерушісі. * [[Варвара Аркадиевна Гусар|Гусар Варвара Аркадиевна]] (1913—1994), кеңшар звеношысы (15.02.1966; 8.04.1971). * [[Евгений Валентинович Гусев|Гусев Евгений Валентинович]] (1927—?), агроном (1966; 1971). * [[Темир Дадабаевич Дадабаев|Дадабаев Темир Дадабаевич]] (род. 1941), КОКП Колхозабат аудандық комитетінің бірінші хатшысы, Тәжік КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты. * [[Борис Петрович Дежкин|Дежкин Борис Петрович]] (1914—1992), кеңестік режиссер және суретші-мультипликатор (14.4.1944; 6.3.1950). * [[Александр Кириллович Доленко|Доленко Александр Кириллович]] (род. 1951), Ташкент жоғарғы партия мектебінің директоры; Өзбекстан КП ОК мүшесі, Өзбек КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты. * [[Серафим Алексеевич Дубровин|Дубровин Серафим Алексеевич]] (1912—1995), 1-Ленинград кірпіш зауытының бас механигі. * [[Яков Алексеевич Евдокимов|Евдокимов Яков Алексеевич]] (1915—1980), КОКП Мари облыстық комитетінің хатшысы (1958; 1965). * [[Иван Евстигнеевич Ерохин|Ерохин Иван Евстигнеевич]] (1903—1996) ЗИЛ зауытындағы ағаш өңдеу цехының бөлім басшысы. * [[Константин Михайлович Зинин|Зинин Константин Михайлович]] (1913—1985), марилік партия жетекшісі (1946: 1951). * [[Леонид Никитич Злобин|Злобин Леонид Никитич]] (1923—1997), инженер (1962: 1971). * [[Аркадий Петрович Зонов|Зонов Аркадий Петрович]] (1922—2005) * [[Алексей Борисович Зубков|Зубков Алексей Борисович]] (1913—1984), контр-адмирал. * [[Әли Абдулоғлы Зулалов|Зулалов Әли Абдулоғлы]] (1893—1963), тенор, Әзербайжан КСР еңбек сіңірген әртісі, опера және балет театрының солисті * [[Борис Илинбаевич Ибулаев|Ибулаев Борис Илинбаевич]] (1934—1995), марилік партия-мемлекет қайраткері (1966; 1971). * [[Александр Александрович Иванов (әкімшілік жетекші)|Иванов Александр Александрович]] (1908—1984), әкімшілік жетекші (1945; 1966). * [[Бодо Германович Иоганзен|Иоганзен Бодо Германович]] (1911—1996), биология ғылымдарының докторы, Томбы мемлекеттік педагогикалық институтының ректоры. * [[Анна Ильинична Казакова|Казакова Анна Ильинична]] (1920—1989), Мари АКСР мәдениет министрі, МАКСР Министрлер Кеңесі төрағасының орынбасары (1967; 1971). * [[Кара Рабаданович Караев|Караев Кара Рабаданович]] (1891—1973), партизан, Дағыстан АКСР әскер және партия қайраткері. * [[Юрий Васильевич Калашников (ғалым)|Калашников Юрий Васильевич]] (1939—2018), кеңестік және ресейлік ғалым, [[Башқұрт мемлекеттік университеті|Башқұрт мемлекеттік университетінің]] тарих кафедрасы тарихшысы, дәріскері, доценті. (қазіргі [[Үфі ғылым және технология университеті]]). * [[Михаил Андреевич Калинин|Калинин Михаил Андреевич]] (1914—1984), КСРО мемлекеттік жоспарлау комитетінің меңгерушісі. * [[Рудольф Иванович Каменев|Каменев Рудольф Иванович]] (1927—2019), гидроқұрылысшы, бетон зауытының басшысы, Мурманск облысындағы Мурмаши ауылының құрметті тұрғыны, хоккей командасының жаттықтырушысы. * [[Аркадий Иванович Капитонов|Капитонов Аркадий Иванович]] (1931—1995), марилік кеңестік партия қызметкері (1976; 1986). * [[Вадим Николаевич Карташов|Карташов Вадим Николаевич]] (1930—2008), кеңестік және ресейлік журналист, публицист, ақын, қоғам қайраткері, РКФСР еңбек сіңірген мәдениет қайраткері (1966; 1971). * [[Зинаида Ивановна Кашина|Кашина Зинаида Ивановна]] (1919—2007), кеңестік партия-мемлекет қайраткері, педагог, Мари АКСР Жоғарғы Кеңесі төрағасының орынбасары (1960; 1971). * [[Ходи Исабаевич Кинжаев|Кинжаев Ходи Исабаевич]] (1914—1992), Кеңес Одағының Батыры. * [[Иван Викторович Кириллов|Кириллов Иван Викторович]] (1927—1994), КОКП Йошкар-Ола қалалық комитетінің 2-хатшысы (1966; 1971). * [[Валериан Петрович Кожевников|Кожевников Валериан Петрович]] (1920—1975), партия-мемлекет қайраткері, Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1966; 1971). * [[Танаш Қойшыбайұлы|Қойшыбайұлы Танаш]] (1914—1974) — кеңестік шаруашылық, мемлекеттік және саяси қайраткер. * [[Василий Александрович Комов|Комов Василий Александрович]] (1929—2002), Түмен мотор зауытының бас инженері («Тюмень мотор құрастырушылар» АҚ) (1968; 1971). * [[Петр Григорьевич Корнилов|Корнилов Петр Григорьевич]] (1924—1982), марилік кеңестік жазушы, журналист, қоғам және саяси қайраткер, РКФСР еңбек сіңірген мәдениет қайраткері. (1966; 1971). * [[Анна Васильевна Коряковцева|Коряковцева Анна Васильевна]] (1899—1982), Мари АКСР еңбек сіңірген мектеп мұғалімі (1939; 1949). * [[Василий Васильевич Косенко|Косенко Василий Васильевич]] (1916—?), Қазақ КСР Ауыл шаруашылығы министрлігінің тәжірибелік-оқу шаруашылықтары бас басқармасының басшысы. * [[Виктор Михайлович Котельников|Котельников Виктор Михайлович]] (1924 туғ.), Мари АКСР денсаулық сақтау министрі (1961, 1971). * [[Дмитрий Сергеевич Краснов|Краснов Дмитрий Сергеевич]] (1905—?), партия жетекшісі (1939, 1942). * [[Василий Михайлович Кужнуров|Кужнуров Василий Михайлович]] (1913—1992), Мари АКСР әлеуметтік қамсыздандыру министрі (1946, 1951). * [[Михаил Иванович Кузнецов (зоотехник)|Кузнецов Михаил Иванович]] (1925—1996), Мари АКСР Ауыл шаруашылығы министрінің орынбасары, РКФСР еңбек сіңірген зоотехнигі (1966, 1971). * [[Леонид Петрович Курьянов|Курьянов Леонид Петрович]] (1927—2014) * [[Аркадий Иванович Лаппо|Лаппо Аркадий Иванович]] (1904—1983), кеңестік өсімдік өсіру маманы және сұрыптаушы, БКСР ҒА академигі (1949, 1959). * [[Вадим Петрович Логинов|Логинов Вадим Петрович]] (1927—2016), дипломат және партия қайраткері (30.08.1957; 22.10.1971). * [[Иван Пантелеевич Макаров|Макаров Иван Пантелеевич]] (1915—1997), марилік партия жетекшісі (1951, 1971). * [[Михаил Семенович Малышев|Малышев Михаил Семенович]] (1914—1986), марилік кеңестік ауыл шаруашылығын ұйымдастырушы (1951, 1966). * [[Александр Дмитриевич Мартусин|Мартусин Александр Дмитриевич]] (1930—2016), Иркутск облысы, Тайшет ауданы, Бузыканово ауылындағы М.И. Калинин атындағы ұжымшар төрағасы * [[Василий Павлович Мартыненко|Мартыненко Василий Павлович]] (1925—1993), Волгоград облысы, Новониколаев ауданы, В. И. Ленин атындағы ұжымшар бас агрономы (1965, 1972). * [[Акакий Иванович Мгеладзе|Мгеладзе Акакий Иванович]] (1910—1980) — партия қайраткері, Грузин КСР КП ОК бірінші хатшысы, КОКП ОК мүшесі. * [[Михаил Михайлович Мирошников|Мирошников Михаил Михайлович]] (1926—2020), оптика өнеркәсібінің ұйымдастырушысы, Социалистік Еңбек Ері, КСРО ҒА және РҒА корреспондент-мүшесі (1957, 1961). * [[Иван Романович Москвичев|Москвичев Иван Романович]] (1913—1978), Мари АКСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының төрағасы (1946, 1963). * [[Анна Александровна Мосунова|Мосунова Анна Александровна]] (1905—2003), марилік кеңестік партия-әкімшілік қызметкер, педагог, қоғам қайраткері, Мари АКСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының хатшысы (1946; 1951). * [[Михаил Федорович Ненашев|Ненашев Михаил Федорович]] (1929—2019), мемлекет қайраткері, журналист, публицист, редактор, тарих ғылымдарының докторы. * [[Михаил Александрович Николаев|Николаев Михаил Александрович]] (1912—1986), халық ағарту қайраткері және ұстаз (1944, 1962). * [[Сергей Николаевич Николаев (драматург)|Николаев Сергей Николаевич]] (1908—1993), Мари АКСР халық жазушысы, Мари АКСР жазушылар одағының төрағасы (1951; 1968). * [[Ольга Павловна Ногина|Ногина Ольга Павловна]] (1885—1977), кеңестік денсаулық сақтаудың ірі ұйымдастырушысы, [[Виктор Павлович Ногин|В.П. Ногиннің]] әйелі. * [[Николай Николаевич Озеров (түсініктемеші)|Озеров Николай Николаевич]] (1922—1997), спорт түсініктемеші, РКФСР халық әртісі (27.04.1957; 7.07.1978). * [[Петр Степанович Павленко|Павленко Петр Степанович]] (1937—2019), Житомир облысы кәсіподақтар федерациясы төрағасының орынбасары * [[Иван Митрофанович Первушин|Первушин Иван Митрофанович]] (1914—1998) құрылыс бригадирі. * [[Геннадий Михайлович Пищаев (партия жетекшісі)|Пинаев Геннадий Михайлович]] (1931—2005), партия жетекшісі (1966, 1976). * [[Михаил Иванович Положенцев|Положенцев Михаил Иванович]] (1928—2013), мемлекет қайраткері, Челябі облыстық атқару комитетінің төрағасы (1980—1984). * [[Хачик Оганесович Погосов|Погосов Хачик Оганесович]] (1910—1975) Ирансовтранс Сыртқы сауда министрлігінің Бакудегі басқарушысы. * [[Кирилл Иванович Поназдырь|Поназдырь Кирилл Иванович]] (1918—2001) — Жаңасібір облыстық денсаулық сақтау басқармасы меңгерушісі (1961—1982), РКФСР еңбек сіңірген дәрігері (1978). * [[Владимир Петрович Потанин|Потанин Владимир Петрович]] (1926—1981), мемлекет қайраткері, Үлбі металлургиялық зауытының директоры (1961—1974), Орта машина жасау министрлігі 3-бас басқармасы басшысы (1974—1981). * [[Вадим Александрович Просвирнин|Просвирнин Вадим Александрович]] (1926—2006), Мари АКСР отын өнеркәсібі министрі (1971, 1976). * [[Борис Викторович Протопопов|Протопопов Борис Викторович]] (1901—1982), Медицина ғылымдарының докторы, профессор (1945, 1951). * [[Василий Павлович Пустовалов|Пустовалов Василий Павлович]] (1925—2013), полковник, 25516 ә/б бөлім басшысы * [[Геннадий Алексеевич Пчелов|Пчелов Геннадий Алексеевич]] (1937 туғ.), агроном (1973, 1976). * [[Михаил Георгиевич Родионов|Родионов Михаил Георгиевич]] (1904—1959), марилік кеңестік әкімшілік жетекшісі (1946, 1951). * [[Роберт Иванович Рождественский|Рождественский Роберт Иванович]] (1932—1994), кеңестік және ресейлік ақын әрі аудармашы, ән жазушы. * [[Узбек Агзамович Рустамов|Рустамов Узбек Агзамович]] (1926—2011), Өзбек КСР сыртқы істер министрінің орынбасары, Өзбекстан КП ОК ақпарат және сыртқы байланыстар бөлімінің меңгерушісі (1966, 1971). * [[Анатолий Петрович Рязанов|Рязанов Анатолий Петрович]] (1914—1985), Марилік машина жасау зауытының директоры(1958, 1962). * [[Геннадий Алексеевич Сандетский|Сандетский Геннадий Алексеевич]] (1925—1978),Мари ауыл шаруашылығы екпіндісі (1971, 1973). * [[Ара Мигранович Сарксян|Сарксян Ара Мигранович]] (1902—1969), Армян кеңестік мүсінші. КСРО халық суретшісі. * [[Александр Павлович Семенов|Семенов Александр Павлович]] (1911—?), Мари АКСР ауыл шаруашылығы министрінің орынбасары (1946, 1951). * [[Әкім Серіков|Серіков Әкім]] (1912—1989) — Қазақ КСР Қарағанды ​​облысының кеңестік партия және кәсіподақ қайраткері. * [[Михаил Николаевич Скаткин|Скаткин Михаил Николаевич]] (1900—1991), профессор, КСРО педагогика ғылымдары академиясының академигі. * [[Федор Сергеевич Слыханов|Слыханов Федор Сергеевич]] (1912—1986), Мари АКСР жергілікті отын өнеркәсібі басқармасы басшысы (1946, 1951). * [[Анатолий Алексеевич Слюсарь|Слюсарь Анатолий Алексеевич]] (1934—2013), КСРО-ның Грекия Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі (1988—1991). * [[Анатолий Алексеевич Смирнов|Смирнов Анатолий Алексеевич]] (1941—?), Мари АКСР Йошкар-Ола қалалық атқару комитетінің төрағасы (1973, 1986). * [[Петр Алексеевич Смирнов (министр)|Смирнов Петр Алексеевич]] (1928—2004), Мари АКСР Халыққа қызмет көрсету министрі (1971, 1975). * [[Ефим Гаврилович Софронов|Софронов Ефим Гаврилович]] (1902—1982), Мари АКСР әділет халық комиссары / министрі (1945, 1951). * [[Владимир Евгеньевич Степанов|Степанов Владимир Евгеньевич]] (1913—1986), кеңестік астроном, КСРО ҒА корреспондент-мүшесі. * [[Цолак Александрович Степанян|Степанян Цолак Александрович]] (1911—2002) — философ, тарихи материализм және әлеуметтік философия саласындағы маман (1953, 1961). * [[Дмитрий Романович Суворов|Суворов Дмитрий Романович]] (1914—1989), Мари АКСР байланыс өндірістік-техникалық басқарма басшысы (1946, 1951). * [[Александр Иванович Сурьянинов|Сурьянинов Александр Иванович]] (1927—2009), Мари АКСР орман шаруашылығы министрі (1966, 1971). * [[Михаил Платонович Сычев|Сычев Михаил Платонович]] (1921—2005), қаржы министрі, Мари АКСР Министрлер Кеңесі төрағасының орынбасары (1965, 1971). * [[Алексей Васильевич Тараканов|Тараканов Алексей Васильевич]] (1937—?), «Стройдормаш» ААҚ бас директоры, Калининград (1964—2011). * [[Дмитрий Евдокимович Тараненко|Тараненко Дмитрий Евдокимович]] (1918—2001), «Красковский» кеңшарындағы 2-бөлім меңгерушісі (1971, 1986). * [[Василий Ильич Товашов|Товашов Василий Ильич]] (1906—1990), Мари АКСР Жоғарғы сотының төрағасы (1945, 1951). * [[Иван Петрович Устенко|Устенко Иван Петрович]] (1925—2001), «Гмелинский» кеңшарының бас агрономы, Волгоград облысы (1958, 1973). * [[Самуил Абрамович Хазин|Хазин Самуил Абрамович]] (1929—2013), Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1966, 1971). * [[Хаджи-Мурад Омарович Хашаев|Хашаев Хаджи-Мурад Омарович]] (1909—1971), кавказтанушы-тарихшы, этнограф, ғылымды ұйымдастырушы, қоғам және саяси қайраткер (1950, 1970). * [[Виктор Иванович Хохряков|Хохряков Виктор Иванович]] (1913—1986), КСРО халық әртісі, КСРО Мемлекеттік академиялық Кіші театрының әртісі. * [[Петр Дмитриевич Целищев|Целищев Петр Дмитриевич]] (1914—1984), радиошы-поляршы, Арктика мен Антарктидаға экспедицияларға қатысушы. * [[Геннадий Васильевич Шаев|Шаев Геннадий Васильевич]] (1929—2009), Алтай өлкесі ІІБ социалистік меншікті ұрлауға қарсы күрес бөлімі басшысы (1973—1979) * [[Алексей Сергеевич Шерстнев|Шерстнев Алексей Сергеевич]] (1904—?), марилік партия-кеңестік қызметкер (1946, 1951). * [[Леонид Александрович Шилов|Шилов Леонид Александрович]] (1928—2006), кітапхана және кітаптану ісі саласының қайраткері, кітапшы. * [[Вячеслав Анатольевич Щеглов|Щеглов Вячеслав Анатольевич]] (1908—1992), КСРО дайындама министрлігінің уәкілетті өкілі (1951, 1952). * [[Степан Алексеевич Шалаев|Шалаев Степан Алексеевич]] (1929—2022), кеңестік мемлекет, партия және кәсіподақ қайраткері. * [[Тана Бегиновна Марчина|Тана Бегиновна Марчина]] (1916—1993), КСРО Жоғарғы Кеңесінің 5-шақырылым депутаты. * [[Валериан Иванович Яранов|Яранов Валериан Иванович]] (1912—2000) — таулымарилік кеңестік және ресейлік ауыл шаруашылығы қайраткері, агроном (1951, 1971). === «Құрмет Белгісі» + ресейлік Құрмет ордені === * [[Михаил Михайлович Баландин|Баландин Михаил Михайлович]] (1950 туғ.), КСРО спорт шебері (тікұшақ спорты) (22.11.1985; 23.05.1996). * [[Леонард Борисович Вид|Вид Леонард Борисович]] (1931 туғ.), мемлекет қайраткері, саясаткер, кәсіпкер (2002). * [[Геннадий Георгиевич Вольнов|Вольнов Геннадий Георгиевич]] (1939—2008) — кеңестік баскетболшы, Олимпиада чемпионы, әлем, Еуропа, КСРО чемпионы. КСРО еңбек сіңірген спорт шебері. * [[Григорий Иванович Воропаев|Воропаев Григорий Иванович]] (1934—2016), Иваново облыстық аңшылар мен балықшылар қоғамының төрағасы (?; 30.05.1997). * [[Сурет:Золотая звезда Героя России.svg|15px]] [[Игорь Викторович Вотинцев|Вотинцев Игорь Викторович]] (1953 туғ.) — Ресей Федерациясының Батыры, Ресей Федерациясының еңбек сіңірген сынаушы-ұшқыш. (17.12.1982; 24.06.2016). * [[Михаил Сергеевич Горбачёв|Горбачев Михаил Сергеевич]] (1931—2022), КСРО президенті (1990—1991) (22.03.1966; 28.02.2001). * [[Александр Титович Голубев|Голубев Александр Титович]] (1936—2020) — Ресей Федерациясының сыртқы барлау органдарының құрметті қызметкері, отставкадағы генерал-лейтенант (19??; 20??). * [[Леонид Иванович Губанов|Губанов Леонид Иванович]] (1928—2004), КСРО халық әртісі, М.Горький атындағы МКАТ актеры (1971; 23.10.1998). * [[Лариса Васильевна Евдокимова|Евдокимова Лариса Васильевна]] (1930—2019), ААО Майкоп қалалық КОКП қалалық комитетінің насихат жөніндегі хатшысы. * [[Валентин Козьмич Иванов|Иванов Валентин Козьмич]] (1934—2011), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (футбол) (?, 04.09.1997). * [[Валерий Васильевич Калашников|Калашников Валерий Васильевич]] (1950 туғ.), Ауыл шаруашылығы жануарларды өсіру, сұрыптау, генетикасы саласындағы ресейлік ғалым (1986, 2013). * [[Татьяна Михайловна Карпова|Карпова Татьяна Михайловна]] (1916—2018), КСРО халық әртісі, В. Маяковский Мәскеу театрының актрисасы (1954; 03.02.1998). * [[Анатолий Николаевич Ковалев|Ковалев Анатолий Николаевич]] (1937—2016), РСФСР еңбек сіңірген жаттықтырушысы (1970, гольф) (21.02.1986; 26.06.1995). * [[Александр Борисович Кожухов|Кожухов Александр Борисович]] (1942—2008), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері, КСРО еңбек сіңірген жаттықтырушысы (гандбол) (23.04.1985; 30.06.1998). * [[Леонид Петрович Кормановский|Кормановский Леонид Петрович]] (1931—2020), мал шаруашылығы мен жемшөп өндірісін кешенді механикаландыру саласындағы ғалым (1981, 11.10.2001). * [[Владимир Яковлевич Лутченко|Лутченко Владимир Яковлевич]] (1949 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (1975; 20.12.1996). * [[Игорь Михайлович Макаров|Макаров Игорь Михайлович]] (1927—2013), робототехника және икемді автоматтандырылған өндіріс саласындағы ғалым, РҒА академигі (2010). * [[Александр Николаевич Мальцев (спортшы)|Мальцев Александр Николаевич]] (1949 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (1976; 20.12.1996). * [[Сергей Павлович Миронов|Миронов Сергей Павлович]] (1948 туғ.), медик-ортопед, РҒА академигі (1989, 1998). * [[Зиновий Петрович Пак|Пак Зиновий Петрович]] (1939 туғ.), мемлекет қайраткері (?; 31.03.1999). * [[Николай Васильевич Пеньков|Пеньков Николай Васильевич]] (1936—2009), РКФСР халық әртісі, М. Горький атындағы МКАТ актері (1971; 23.10.1998). * [[Анатолий Викторович Потапов|Потапов Анатолий Викторович]] (1942 туғ.), кеңестік және ресейлік дипломат, Ресей Федерациясының Төтенше және Өкілетті Елшісі (11.03.1974; 03.07.2008). * [[Владимир Владимирович Путин|Путин Владимир Владимирович]] (1952 туғ.), ресейлік мемлекеттік және саяси қайраткер, Ресей Федерациясының Президенті. * [[Любовь Васильевна Пушкарева|Пушкарева Любовь Васильевна]] (1918—2011), РКФСР халық әртісі, М. Горький атындағы МКАТ актрисасы (1948; 17.06.1999). * [[Павел Яковлевич Слободкин|Слободкин Павел Яковлевич]] (1945—2017), Ресейдің халық әртісі, профессор, Орталықтың көркемдік жетекшісі (1975; 04.04.2015). * [[Юрий Николаевич Сырейщиков|Сырейщиков Юрий Николаевич]] (1931—2011), партия, әкімшілік жетекші (1965, 2005). * [[Вячеслав Степанович Тимченко|Тимченко Вячеслав Степанович]] (1955 туғ.), Мемлекеттік Думаның депутаты, Федерация Кеңесінің мүшесі (21.02.1986; 2018). * [[Вячеслав Александрович Фетисов|Фетисов Вячеслав Александрович]] (1958 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (22.05.1981; 23.08.1998). * [[Федор Федорович Черенков|Черенков Федор Федорович]] (1959—2014), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (футбол) (27.11.1985; 04.09.1997). * [[Сергей Иванович Чупринин|Чупринин Сергей Иванович]] ( 1947), әдебиет сыншысы, әдебиеттанушы, публицист (1984, 2008). * [[Юрий Иванович Шокин|Шокин Юрий Иванович]] (1943 туғ.), математик, РҒА СБ Есептеу технологиялары институтының директоры. * [[Маргарита Валентиновна Юрьева|Юрьева Маргарита Валентиновна]] (1925—2018), РКФСР халық әртісі, М. Горький атындағы МКАТ актрисасы (07.08.1981, 13.02.2006). == Шетелдіктер == == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:КСРО ордендері]] [[Санат:Құрмет Белгісі ордені]] o8qqq18hpxzokmq89jn5kwrlsh8b1bg 3479705 3479704 2025-06-13T15:59:07Z Орел Карл 81620 /* «Құрмет Белгісі» + ресейлік Құрмет ордені */ 3479705 wikitext text/x-wiki {{Жүлде | атауы = «Құрмет Белгісі» ордені,<br />Құрмет ордені | суреті = [[Сурет:SU Order of the Badge of Honour ribbon.svg|left|100px]] [[Сурет:Znakpocheta2.jpg|right|110px]] | сурет атауы = | фон түсі = | шынайы атауы = {{lang-ru|Орден «Знак Почёта», орден Почёта}} | мемлекет = {{USSR}} | түрі = | үшін марапатталады = | жағдайы = | негіздеуші = | негізделді = [[25 қараша]] [[1935 жыл|1935 жылы]] | алғашқы иегері = [[26 қараша]] [[1935 жыл|1935 жылы]] | соңғы иегері = «Құрмет Белгісі» ордені — 23 желтоқсан 1988 жылы<br />Құрмет ордені — 21 желтоқсан 1991 жылы | барынша ұсынылған = 1 580 850 | жоғары марапаты = | төменгі марапаты = | сайты = | Commons = Order of the Badge of Honor }} '''«Құрмет Белгісі» ордені''' ({{lang-ru|Орден «Знак Почёта»}}) — [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] мемлекеттік марапаты. Орден КСРО Орталық Атқару Комитетінің 1935 жылғы 25 қарашадағы қаулысымен құрылды. 1988 жылы 22 тамызда '''Құрмет ордені''' деп өзгертілді. 1991 жылға дейін 1 миллион 581 мыңға жуық адам марапатталды. == Орден тарихы == Орден [[КСРО орталық атқару комитеті|КСРО орталық атқару комитетінің]] 1935 жылғы 25 қарашадағы қаулысымен бекітілді. Орденді тағу ережелері, лента түсі КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының «КСРО ордендері мен медальдарына арналған ленталардың үлгілері мен сипаттамасын және Ордендерді тағу ережесін бекіту туралы» Жарлығымен жүзеге асты (19.06.1943 ж.) 1988 жылы 22 тамызда '''Құрмет''' орденіне өзгертілді. 1991 жылға дейін 1 миллион 581 мыңға жуық марапаттау рәсімі өткізілді. == Орденнің жарғысы == 1. «Құрмет Белгісі» ордені өндірістегі, ғылыми-зерттеу, мемлекеттік, әлеуметтік-мәдени, спорттық және басқа да қоғамдық пайдалы қызметтегі жоғары жетістіктерді, сондай-ақ азаматтық ерлік танытқандарды марапаттау үшін тағайындалды. 2. «Құрмет белгісі» орденімен марапатталады: * КСРО азаматтары; * кәсіпорындар, бірлестіктер, мекемелер, ұйымдар, аудандар, қалалар және басқа да елді мекендер. «Құрмет белгісі» орденімен КСРО азаматы болып табылмайтын адамдар, сондай-ақ шет мемлекеттердің кәсіпорындары, мекемелері, ұйымдары, елді мекендері де марапатталады. 3. «Құрмет белгісі» орденімен марапатталады: * өнеркәсіпте, ауыл шаруашылығында, құрылыста, көлікте, байланыста, саудада, қоғамдық тамақтануда, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықта, тұрмыстық қызмет көрсетуде және халық шаруашылығының басқа да салаларында жоғары өндірістік көрсеткіштер үшін; * жоғары еңбек өнімділігіне қол жеткізгені, өнім сапасын арттырғаны, оны өндіруге материалдық және еңбек шығындарын азайтқаны, қоғамдық өндірістің тиімділігін арттырудағы табыстары үшін; * жоспарлы тапсырмаларды орындау және асыра орындаудағы социалистік жарыстағы жоғары нәтижелер үшін; * өндіріске жаңа технологияны, озық тәжірибені, ерекше құнды өнертабыстар мен рационализаторлық ұсыныстарды енгізгені үшін; * ғылыми-зерттеу қызметінде табысқа жеткені үшін; * кеңес мәдениеті, әдебиеті, өнері саласындағы шығармашылық жетістіктері, жас ұрпақты оқыту мен коммунистік тәрбиелеудегі, жоғары білікті кадрлар даярлаудағы, халықты медициналық қамтамасыз етудегі, дене шынықтыру мен спортты дамытудағы және басқа да қоғамдық пайдалы қызметтегі табыстары үшін; * елдің қорғаныс қабілетін нығайтудағы қызметі үшін; * жемісті мемлекеттік және қоғамдық қызметі үшін; * КСРО мен басқа мемлекеттер арасындағы экономикалық, ғылыми-техникалық, мәдени және басқа да байланыстарды дамытудағы қызметтері үшін; * адамдардың өмірін құтқару, қоғамдық тәртіпті қорғау, табиғи апаттармен және азаматтық ерліктің басқа да көріністерімен күресудегі батыл әрі тапқыр әрекеттері үшін. 4. «Құрмет белгісі» ордені кеуденің сол жағына тағылып, КСРО-ның басқа ордендері болған жағдайда «Халықтар Достығы» орденінен кейін орналасатын. 1988 жылы 28 желтоқсанда [[КСРО Жоғарғы Кеңесі]] төралқасының Жарлығымен «Құрмет» орденінің жаңа ережесі мен сипаттамасы бекітілді. == Орденнің сипаттамасы == «Құрмет белгісі» ордені сопақ пішінді, бүйірлері [[Емен|емен]] бұтақтарымен қоршалған. Ортасында сол және оң жағында симметриялы орналасқан «[[Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!]]» деген жазуы бар байрақтарды алып келе жатқан жұмысшы мен жұмысшы әйелдің фигуралары орналасқан. Орденнің жоғарғы жағында бесбұрышты жұлдыз орналасқан, оның астында байрақтардың аясында «КСРО» деген бедерлі жазу бар. Орденнің төменгі жағында «ҚҰРМЕТ БЕЛГІСІ» деген бедерлі жазу жазылған. Байрақтар мен жұлдыз күрең қызыл эмалмен қапталған және шеттері алтын жалатылған жиектермен көмкерілген. Байрақтардың бағаналары мен жазулары алтын жалатылған, емен бұтақтары, орденнің төменгі бөлігі және оның жалпы аясы тотыққан. «Құрмет белгісі» ордені күмістен жасалған. Орден биіктігі — 46 мм, ені — 32,5 мм. Орден құлақша мен шығыршық арқылы жиектері екі бойлық тоқсары жолақтары бар ашық қызғылт жібек қатқыл таспамен тысталған бесбұрышты тағанға жалғанады. Таспаның ені — 24 мм, жолақтардың ені 3,5 мм. [[1988 жыл|1988 жылы]] «Құрмет белгісі» ордені «Құрмет» ордені болып өзгертілгеннен кейін орденнің сыртқы түрі сәл өзгерді. «Құрмет» орденінің «Құрмет белгісі» орденінен айырмашылығы, бет жағының төменгі бөлігіндегі «ҚҰРМЕТ БЕЛГІСІ» деген жазудың орнына орақ пен балғаның және екі алшақ жатқан лавр бұтағының қолданбалы бедерлі қаптама қойылған. Қаптама екі сұққыш арқылы орденнің негізіне бекітіледі. «Құрмет Белгісі» орденінен «Құрмет» орденіне ауысқан кезде белгілердің нөмірленуі үзілген жоқ. == Марапаттау == [[КСРО орталық атқару комитеті|КСРО ОАК]] жаңа орденмен марапаттау туралы бірінші қаулысы 1935 жылы 26 қарашада шықты. Орден ЦДКА Қызыл Әскер ән және би ансамблінің жетекшісіне, ұйымдастырушыларына және 10 қатысушысына берілді (бұл кезде ұжымның өзі Революциялық Қызыл Ту, ал ансамбль жетекшісі А. В. Александров [[Қызыл жұлдыз ордені|Қызыл жұлдыз орденмен]] марапатталды). 1935 жылы 26 желтоқсанда КСРО Орталық Атқару Комитетінің 25 желтоқсандағы Жарлығымен еңбек ерлігі және мақта өнімділігін арттырудағы табыстары үшін реттік №1 «Құрмет белгісі» орденімен Ташкент облысы, Жаңажол ауданы, «Батыр» ұжымшарының төрағасы Артықбай Тіллябаев марапатталды; сонымен қатар, сол күні Ворошилов атындағы ұжымшардың екпінді-пионері Кавахан Атақұлова мен «Коммунизм» ұжымшарының екпінді-пионері Нышан Қадыров (екеуі де [[Ферғана облысы]], Қоқан ауданынан) ордендермен марапатталды. Алғаш «Құрмет белгісі» орденімен марапатталған ұжым С.М.Киров атындағы Макеевка металлургиялық зауытындағы №2 мартендік цехы болды (1939 жылы). Ұжым жоспарды асыра орындағаны, жарысты жақсы ұйымдастырғаны және мемлекеттік маңызды тапсырмаларды мерзімінен бұрын орындағаны үшін марапатталды. Кеңестік «Құрмет» орденінің соңғы иегері — Ресейдің «Цемент» мемлекеттік концернінің Белгород цемент зауытының директоры Анатолий Яковлевич Литвин, [[КСРО Президенті|КСРО Президентінің]] 1991 жылғы 21 желтоқсандағы Жарлығымен осы марапатқа ие болды. == Бірнеше рет «Құрмет белгісі» және «Құрмет» ордендерімен марапатталғандар == === «Құрмет Белгісі» орденінің 5 мәрте иегерлері === # [[Мәстүр Әуезова]] (1905—1978) — Тәжік КСР Ленинабад облыстық атқару комитетінің төрайымы (соның ішінде 28.04.1940; 01.04.1944; 23.10.1954). # [[Әнуар Қаландаров]] (1920—1990) — Тәжік КСР Құмсаңғыр ауданының Ленин атындағы ұжымшардың төрағасы. # [[Салих Ашурқожаұлы Раджабов]] (1912—1990) — Тәжік КСР ҒА қоғамдық ғылымдар бөлімінің академик-хатшысы. === «Құрмет Белгісі» орденінің 4 мәрте иегерлері === {{columns-list|3| # [[Никара Бәкірқызы Абаева|Абаева Никара Бәкірқызы]] (1936 туғ.) — Ыбырай Алтынсарин атындағы Педагогика ғылымдары ғылыми-зерттеу институтының директоры. # [[Болат Абдуллаұлы Абдуллаев|Абдуллаев Болат Абдуллаұлы]] (1906 — ?) — Тәжік КСР Жоғарғы сотының төрағасы (1938-1940). # [[Кәрім Жүсіпұлы Ахмедов|Ахмедов Кәрім Жүсіпұлы]] (1917—?) — медицина ғылымдарының докторы, ТММИ қалыпты физиология кафедрасының меңгерушісі. # [[Болеслав Иванович Буйвид|Буйвид Болеслав Иванович]] (1916—2003) — Магнитогорск металлургиялық комбинатындағы кадрлар бөлімінің басшысы. # [[Владимир Захарович Ващенко|Ващенко Владимир Захарович]] (1911—1992) — кеңестік шаруашылық, мемлекет әрі саяси қайраткер. # [[Николай Григорьевич Грицевич|Грицевич Николай Григорьевич]] (1920—2023) — Омбы теміржол бөлімі басшысының бірінші орынбасары (1953-1963), Омбы қалалық атқару комитеті төрағасының бірінші орынбасары (1964-1985) (01.08.1959; 28.07.1966; 25.08.1971; 03" /19/1981) # [[Асылбек Жазыұлы Дәулетов|Дәулетов Асылбек Жазыұлы]] (1925 туғ.) — Көкшетау облыстық халықтық бақылау комитеті төрағасының орынбасары. # [[Ғазиз Есмұқанов|Есмұқанов Ғазиз]] (1936 туғ.) — Қазақстан КП Жезқазған облыстық комитетінің екінші хатшысы. # [[Ұзақ Жырғалбаев|Жырғалбаев Ұзақ]] (1912—1986) — Қырғыз ССР Министрлер Кеңесінің еңбек ресурстарын пайдалану жөніндегі мемлекеттік комитетінің төрағасы. # [[Николай Иванович Иванов|Иванов Николай Иванович]] (1918—1985) — Тверь облыстық БЛКЖО комитетінің бірінші хатшысы (1957, 1966, 1971, 17.06.1981). # {{Орақ пен Балға медалі}} [[Николай Васильевич Ким|Ким Николай Васильевич]] (1904—1988) — Өзбек КСР Хорезм облысы Жаңаарық ауданы Әл-Хорезми атындағы кеңшардың директоры. # {{Орақ пен Балға медалі}} [[Шәпек Күзембаев|Күзембаев Шәпек]] (1906—1985) — Бұхара облысы, Канимех ауданы, Канимех кеңшарының директоры. # [[Зәйіт Тілеубайұлы Қаскеев|Қаскеев Зәйіт Тілеубайұлы]] (1932—?) — Солтүстік Қазақстан облыстық атқару комитетінің ұйымдастыру бөлімі меңгерушісі. # [[Қожа Садық]] (1913—1990) — «Совет Тожикистони» газетінің редакторы, КСРО жазушылар одағының мүшесі. # [[Жүзімқұл Қадырқұлұлы Құдайбергенов|Құдайбергенов Жүзімқұл Қадырқұлұлы]] (1913—1986) — К.И.Скрябин атындағы Қырғыз ауыл шаруашылығы институтының ректоры. # [[Николай Андреевич Малицкий|Малицкий Николай Андреевич]] (1904—?) — ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы, Ташкент жоғары партия мектебінің профессоры. # [[Жерен Мамедов|Мамедов Жерен]] (1923—1985) — Түрікмен КСР әлеуметтік қамсыздандыру министрі. # [[Василий Арсеньевич Москвин|Москвин Василий Арсеньевич]] (1910—1969) — КОКП Томбы облыстық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Ақбар Момынов|Момынов Ақбар]] (1909—?) — Тәжікстан КП Ленинабат облыстық комитетінің әкімшілік және сауда-қаржы органдары бөлімінің меңгерушісі. # [[Хадиша Райымқызы Мұсаханова|Мұсаханова Хадиша Райымқызы]] (1918—1974) — В.И.Ленин Орталық мұражайының Ташкент филиалының директоры. # [[Халима Насырова|Насырова Халима]] (1913—2003) — [[КСРО халық әртісі]] (23.11.1939; 25.12.1944; 11.01.1957; 01.03.1965) # [[Тәнті Оразбеков|Оразбеков Тәнті]] (1922—1978) — Қырғыз КСР дайындама министрі. # [[Андрей Николаевич Паздзерский|Паздзерский Андрей Николаевич]] (1906—1981) — Өзбек КСР Министрлер Кеңесі аппаратының жауапты қызметкері. # [[Виктор Афанасьевич Попов|Попов Виктор Афанасьевич]] (1929—2018) — КОКП ОК қорғаныс бөлімінің сектор меңгерушісі, К.Э.Циолковский атындағы Космонавтика академиясының толық мүшесі (17.06.1961; 26.07.1966; 11.09.1970; 11.10.1974). # [[Мырзахан Пошанов|Пошанов Мырзахан]] (1903—?) — Қазақстан КП Шымкент облыстық комитетінің екінші хатшысы. # [[Осман Құрбанұлы Рахматзаде|Рахматзаде Осман Құрбанұлы]] (1906—1989) — Тәжік ауыл шаруашылығы институтының ректоры. # [[Рыхси Сахибаев|Сахибаев Рыхси]] (1917—1974) — Өзбек КСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының хатшысы. # [[Мұқым Сұлтанов|Сұлтанов Мұқым]] (1894—1976) — Тәжік КСР жергілікті өнеркәсіп халық комиссары, Тәжік КСР Жоғарғы Кеңесі төралқасы төрағасының орынбасары. # [[Аға Керімұлы Халилов|Халилов Аға Керімұлы]] (1904—1981) — Түрікменстан КП ОК істерінің басқарушысы. # [[Фарида Ғабсадыққызы Халитова|Халитова Фарида Ғабсадыққызы]] (1920—1981) — Қазақстан КП Целиноград облыстық комитетінің хатшысы. # [[Семен Алексеевич Чесноков|Чесноков Семен Алексеевич]] (1901—1974) — РКФСР денсаулық сақтау халық комиссары (1937-1938), Қазақ КСР денсаулық сақтау халық комиссары - министрі (1939-1949) (14.04.1951; 6.12.1957; 11.11.1961; 28.10. /1967) # [[Георгий Павлович Шамилин|Шамилин Георгий Павлович]] (1911—1986) — КОКП Смоленск қалалық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Виктор Львович Шульц|Шульц Виктор Львович]] (1908—1976) — Орталық Азия мемлекеттік университетінің жер гидрологиясы кафедрасының меңгерушісі. }} === «Құрмет Белгісі» + ресейлік Құрмет орденінің 3 мәрте иегерлері === * [[Вячеслав Николаевич Иванов|Иванов Вячеслав Николаевич]] (1938-2024) — академиялық ескек есуден 3-дүркін олимпиада чемпионы (оның ішінде 1956; 30.03.1965; 16.07.2018) * [[Лариса Семеновна Латынина|Латынина Лариса Семеновна]] (1934 туғ.) — спорттық гимнастикадан 9-дүркін олимпиада чемпионы (16.09.1960; 30.03.1965; 5.10.1972; 30.12.1999) * [[Виталий Георгиевич Смирнов|Смирнов Виталий Георгиевич]] (1935 туғ.) — КСРО (1990-1992) және РФ (1992-2001) Ұлттық Олимпиада комитетінің президенті (23.06.1966; 09.09.1971; 10.05.1976; 22.04.1994) === «Құрмет Белгісі» орденінің 3 мәрте иегерлері === {{columns-list|3| # [[Владимир Павлович Алексеев|Алексеев Владимир Павлович]] (1914—2000), өнеркәсіп қайраткері, Марий АКСР-нің еңбек сіңірген ғылым және техника қайраткері, КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты (1944; 1958; 1962). # [[Жүсіпбек Алтайбаев|Алтайбайұлы Жүсіп]] (1911—1987), журналист, сатирик. # [[Кеңес Мұстаханұлы Аухадиев|Аухадиев Кеңес Мұстаханұлы]] (1938-2022), кеңестік әрі қазақстандық мемлекет пенен партия қайраткері. # [[Ғариф Керімұлы Ахмадеев|Ахмадеев Ғариф Керімұлы]] (1912—1991), тікұшақ құрылымдаушы. # [[Евгений Алексеевич Борисов|Борисов Евгений Алексеевич]] (1928—1974), полковник, АТҒЗИ қызметкері. # [[Валентин Александрович Вахонин|Вахонин Валентин Александрович]] (1904—1981), М. И. Ульянова атындағы Мәскеу жұмысшы тілшілер университетінің ректоры # [[Владимир Викторович Григорьев|Григорьев Владимир Викторович]] (1941—2011), партия мен мемлекет қайраткері. # [[Василий Викторович Громыко|Громыко Василий Викторович]] (1932—2017), КСРО еңбек сіңірген жаттықтырушысы (грек-рим күресі) (24.07.1968; 1969; 10.05.1972) # [[Виктор Федорович Грудзенко|Грудзенко Виктор Федорович]] (1931—2019), КОКП Пенза қалалық комитетінің екінші хатшысы (1970-1985) (1971; 1976; 10.03.1981) # [[Георгий Дмитриевич Гулиа|Гулиа Георгий Дмитриевич]] (1913—1989), прозашы (17.04.1958; 13.03.1963; 28.10.1967) # [[Гайоз Иванович Джеджелава|Джеджелава Гайоз Иванович]] (1915-2005), футболшы және жаттықтырушы, еңбек сіңірген спорт шебері (24.02.1941; 1950; 1957) # [[Лука Степанович Дьяченко|Дьяченко Лука Степанович]] (1902—1984), Молдава КСР мемлекет қайраткері. # [[Яков Алексеевич Евдокимов|Евдокимов Яков Алексеевич]] (1915—1980), кеңестік партия және мемлекет қайраткері (1958, екі рет; 1965). # [[Алексей Ильич Зайцев|Зайцев Алексей Ильич]] (1914—1996) — Социалистік Еңбек Ері (1949), полярлық авиацияның бортмеханигі (19.05.1954, 29.08.1955, 23.06.1961). # [[Борис Мұстафаұлы Зумақұлов|Зумақұлов Борис Мұстафаұлы]] (1940 туғ.), партия және мемлекет қайраткері. # [[Борис Владимирович Иванов|Иванов Борис Владимирович]] (1917—1992), прозашы. # [[Иван Александрович Калита|Калита Иван Александрович]] (1927—1996), олимпиада чемпионы (ат спорты) (16.09.1960; 02.12.1970; 05.10.1972) # [[Юрий Яковлевич Ковалев|Ковалев Юрий Яковлевич]] (1937—2010), «Сибэлектромотор» бірлестігінің директоры (1971—1977), КОКП Томбы қалалық комитетінің екінші хатшысы (1977—1982), Томбы қалалық атқару комитетінің төрағасы (1982—1988) (1971; 31.03.1981; 17.07.1986). # [[Генрих Абрамович Козлов|Козлов Генрих Абрамович]] (1900—1981), КСРО ҒА корреспондент-мүшесі. # [[Иван Елисеевич Крюков|Крюков Иван Елисеевич]] (1924—2003) — Қостанай облысы Орджоникидзе ауданы «Комаровский» кеңшарының бас экономисі, партия бюросының хатшысы; Қазақстан КП Қостанай облыстық комитетінің нұсқаушысы; Қазақстан КП Қостанай облыстық комитетінің партиялық бақылау комиссиясының мүшесі. # [[Галина Алексеевна Кулакова|Кулакова Галина Алексеевна]] (1942 туғ.), олимпиада чемпионы (шаңғы спорты) (09.04.1970; 10.05.1976; 09.04.1980) # [[Александр Васильевич Медведь|Медведь Александр Васильевич]] (1937-2024), олимпиада чемпионы (еркін күрес) (1964; 05.02.1969; 23.04.1985) # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Павел Михайлович Михайлов|Михайлов Павел Михайлович]] (1917—2005), Аэрофлот ұшқышы. # [[Евгений Васильевич Мосолов|Мосолов Евгений Васильевич]] (1912—1979), КОКП Мәскеу қалалық және облыстық комитеттерінің меңгерушісі. # [[Ашура Насырова|Насырова Ашура]] (1924—2011), Тәжік КСР халық әртісі (23.04.1941; 17.12.1949; 23.10.1954) # [[Анатолий Георгиевич Нилов|Нилов Анатолий Георгиевич]] (1912—1981), КОКП ОК жауапты қызметкері. # [[Александр Игнатьевич Пасиковский|Пасиковский Александр Игнатьевич]] (1910—1996), Молдова КСР мемлекет қайраткері. # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Николай Иванович Першин|Першин Николай Иванович]] (3 қараша 1904—1974), Ленинград шаруашылық кеңесінің С.М.Киров атындағы Электросила зауытындағы қырнаушы-айналмашақшысы. # [[Федор Федорович Петрусевич|Петрусевич Федор Федорович]] (1902—1965), Йошкар-Ола қ. жартылай өткізгіш құрылғылар зауытының директоры (1946, 1951, 1956). # [[Николай Варфоломеевич Пилипенко|Пилипенко Николай Варфоломеевич]] (1916—2020), КОКП ОК философия ғылымдары секторының меңгерушісі. 1984-1992 жылдары — АОН профессоры. Философия ғылымдарының докторы, РФ еңбек сіңірген ғылым қайраткері. # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Файздрахман Ахмедзянович Сабиров|Сабиров Файздрахман Ахмедзянович]] (1919—1990), полковник, әскери құрылысшы, (08.12.1951; 07.03.1962; 29.03.1976). # [[Иван Петрович Савченко|Савченко Иван Петрович]] (1918—2002), Иркутск қ. Свердлов аудандық кеңесі атқару комитетінің төрағасы, Шығыс Сібір темір жолы теміржолшылары кәсіподағының жол комитетінің төрағасы. (марапаттау жылдары: 1957, 1971, 1976). # [[Иван Флегонтович Синицын|Синицын Иван Флегонтович]] (1911—1988), КСРО Трактор және ауылшаруашылық машина жасау министрі. # [[Николай Алексеевич Слезкин|Слезкин Николай Алексеевич]] (1905—1991), механика саласындағы ғалым, профессор, РКФСР ғылым мен техниканың еңбек сіңірген қайраткері (1953; 15.09.1961; 1976). # [[Виталий Константинович Трофимов|Трофимов Виталий Константинович]] (1926—1996), Мари облыстық кәсіподақтар кеңесінің төрағасы (1966, 1971, 1974). # [[Илья Михайлович Хижниченко|Хижниченко Илья Михайлович]] (1909—1992), кеңестік агроном (22.06.1950; 31.10.1957; 23.06.1966). # [[Александр Михайлович Хлопков|Хлопков Александр Михайлович]] (1926—2013), Горький облысы Кулебаки қалалық атқару комитетінің төрағасы. # [[Яков Иосифович Черняков|Черняков Яков Иосифович]] (1915—2010), Ижевск қалалық БЛКЖО комитетінің және КПСС аудандық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Күжүгет Серэұлы Шойгу|Шойгу Күжүгет Серэұлы]] (1921—2010) КОКП Тыва облыстық комитетінің хатшысы, Тыва АКСР Министрлер кеңесі төрағасының бірінші орынбасары, [[Сергей Күжүгетұлы Шойгу|С. К. Шойгудың]] әкесі. }} === «Құрмет Белгісі» + ресейлік Құрмет орденінің 2 мәрте иегерлері === * [[Эдуард Аркадьевич Асадов|Асадов Эдуард Аркадьевич]] (1923—2004), ақын (28.10.1967; 18.09.1973; 07.09.1998) * [[Сусанна Николаевна Звягина|Звягина Сусанна Николаевна]] (1918—2006), РКФСР еңбек сіңірген әртісі (1951; 15.09.1959; 14.07.2004) * [[Виктор Григорьевич Кузькин|Кузькин Виктор Григорьевич]] (1941—2008), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.03.1965; 3.03.1972; 20.12.1996) * [[Борис Александрович Майоров|Майоров Борис Александрович]] (род. 1938), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (24.07.1968; 22.05.1981; 20.12.1996) * [[Зоя Сергеевна Миронова|Миронова Зоя Сергеевна]] (1913—2008), РКФСР еңбек сіңірген әртісі (1958; 1972; 12.04.2001) * [[Татьяна Петровна Панкова|Панкова Татьяна Петровна]] (1917—2011), РКФСР халық әртісі, Мемлекеттік академиялық Малый театрының актрисасы (26.10.1949; 4.11.1974; 21.09.1998) * [[Александр Павлович Рагулин|Рагулин Александр Павлович]] (1941—2004), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.03.1965; 30.05.1969; 20.12.1996) * [[Игорь Анатольевич Ромишевский|Ромишевский Игорь Анатольевич]] (1940—2012), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.05.1969; 03.03.1972; 26.12.2011) * [[Эдуард Эргартович Россель|Россель Эдуард Эргартович]] (1937 туғ.), 1991—1993 жылдардағы Свердлов облысының губернаторы, 1995—2009 ж. (29.04.1975; 26.05.1980; 9.10.2007) * [[Александр Сергеевич Якушев|Якушев Александр Сергеевич]] (1947 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (03.03.1972; 07.06.1979; 26.12.2011) === «Құрмет Белгісі» орденінің 2 мәрте иегерлері === * [[Александра Андреевна Андреева|Андреева Александра Андреевна]] (1894—1974), РКФСР еңбек сіңірген дәрігері, КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаты (1946; 1951). * [[Аким Иванович Атмачиди|Атмачиди Аким Иванович]] (1937—2013) — Семей құрама темірбетон өндірістік бірлестігінің директоры, * [[Булат Юсупович Аитов|Аитов Булат Юсупович]] (1929—2018), кеңестік құрылыс қайраткері, РКФСР және Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1966; 1971). * [[Стефан Лукич Анисимов|Анисимов Стефан Лукич]] (1910—1985), кеңестік сәулетші, Тәжік КСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1959). * [[Николай Захарович Анциферов|Анциферов Николай Захарович]] (1911—1980), кеңестік ақын, журналист, кеңестік-партия қызметкері(1946; 1951). * [[Вениамин Александрович Анчинашкевич|Анчинашкевич Вениамин Александрович]] (1910—1969), теміржолшы, еңбек ері (1943; 1960). * [[Вараздат Мартиросович Арутюнян|Арутюнян Вараздат Мартиросович]] (1909—2008), белгілі армян сәулетшісі және өнертанушы. Сәулет ғылымының докторы. * [[Канапия Габдуллинович Ахметов|Ахметов Канапия Габдуллинович]] (1924—2021), мемлекет және қоғам қайраткері, ғалым, профессор. * [[Юрий Васильевич Бабиков|Бабиков Юрий Васильевич]] (род. 1930), инженер-құрылымдаушы, Мари АКСР Йошкар-Оладағы жартылай өткізгіш құрылғылар зауытының бас директоры (1966; 1971). * [[Архип Дмитриевич Белков|Белков Архип Дмитриевич]] (1899—1981), марилік кеңестік ғалым-агрономы (1946; 1951). * [[Анисия Федоровна Беспалова|Беспалова Анисия Федоровна]] (1920—2011), марилік кеңестік агроном, КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаты (1951; 1971). * [[Петр Павлович Богатырев|Богатырев Петр Павлович]] (1923—1997), марилік кеңестік партия-әкімшілік жетекшісі (1966; 1971). * [[Георгий Борисович Бокий|Бокий Георгий Борисович]] (1909—2001), кеңестік және ресейлік кристал химигі, РҒА корреспондент-мүшесі * [[Александра Степановна Брыкова|Брыкова Александра Степановна]], РКФСР еңбек сіңірген мектеп мұғалімі<ref>[https://институтвоспитания.рф/upload/medialibrary/8f3/ulv6zgq8uw06l40hqoefbbt9okb92ddu.pdf Фотография А. Брыковой. Семья и школа, — № 1, — 1950. с. 11а]</ref>. * [[Александр Адольфович Бурба|Бурба Александр Адольфович]] (1918—1984), Медногорск мыс-күкірт комбинатының директоры, Орынбор политехникалық институтының ректоры (1957; 17.06.1981). * [[Элина Авраамовна Быстрицкая|Быстрицкая Элина Авраамовна]] (1928—2019), КСРО халық әртісі, Ресей Мемлекеттік академиялық Кіші театрының актрисасы (7.03.1960; 4.11.1967). * [[Саидали Вализода|Вализода Саидали]] (1900—1971), кеңестік тәжік ақыны әрі музыканты, Тәжік КСР халық хафизі. * [[Василий Михайлович Воробьев|Воробьев Василий Михайлович]] (1909—1995), Мари АКСР Жоғарғы Кеңесінің төрағасы (1957; 1966). * [[Павел Степанович Воронцов (партия қызметкері)|Воронцов Павел Степанович]] (1920—2015), кеңестік партия және әкімшілік қайраткері (1966; 1971). * [[Мария Сергеевна Гаврилова|Гаврилова Мария Сергеевна]] (1913—2004), агроном, КСРО Ауыл шаруашылығы министрлігі басқарма басшысының орынбасары (1960, 1967). * [[Яков Гайниевич Гайниев|Гайниев Яков Гайниевич]] (1928—2008), механизатор (1966; 1972). * [[Ярослав Александрович Галан|Галан Ярослав Александрович]] (1902—1949), жазушы, [[Сталин премиясы|Сталин сыйлығының]] лауреаты (қайтыс болғаннан кейін) * [[Давид Израилевич Гальперин|Гальперин Давид Израилевич]] (1903—1977), химик-технолог, оқ-дәрі өндірісі саласындағы маман, техника ғылымдарының докторы, профессор. * [[Михаил Матвеевич Глазырин|Глазырин Михаил Матвеевич]] (1935—2014), әкімшілік жетекшісі, Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1971; 1976). * [[Сергей Константинович Годунов|Годунов Сергей Константинович]] (1929—2023), математик (1954; 1981), РҒА академигі. * [[Сергей Иванович Горбунов|Горбунов Сергей Иванович]] (1915—1991), әкімшілік-өндірістік жетекші (1946; 1951). * [[Юрий Леонидович Горянский|Горянский Юрий Леонидович]] (1929—2005), Мари АКСР ауыл шаруашылығы министрі (1965; 1971). * [[Анатолий Евгеньевич Григорьев|Григорьев Анатолий Евгеньевич]] (1929—2014), «Машиностройения ҒӨБ» әскери-өнеркәсіптік корпорациясында ұшу аппараттарын жобалау саласындағы маман. * [[Рамзан Бакарович Гудаев|Гудаев Рамзан Бакарович]] (1930—?), Шешен-Ингуш АКСР Веден аудандық «Сельхозтехника» бірлестігінің меңгерушісі. * [[Варвара Аркадиевна Гусар|Гусар Варвара Аркадиевна]] (1913—1994), кеңшар звеношысы (15.02.1966; 8.04.1971). * [[Евгений Валентинович Гусев|Гусев Евгений Валентинович]] (1927—?), агроном (1966; 1971). * [[Темир Дадабаевич Дадабаев|Дадабаев Темир Дадабаевич]] (род. 1941), КОКП Колхозабат аудандық комитетінің бірінші хатшысы, Тәжік КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты. * [[Борис Петрович Дежкин|Дежкин Борис Петрович]] (1914—1992), кеңестік режиссер және суретші-мультипликатор (14.4.1944; 6.3.1950). * [[Александр Кириллович Доленко|Доленко Александр Кириллович]] (род. 1951), Ташкент жоғарғы партия мектебінің директоры; Өзбекстан КП ОК мүшесі, Өзбек КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты. * [[Серафим Алексеевич Дубровин|Дубровин Серафим Алексеевич]] (1912—1995), 1-Ленинград кірпіш зауытының бас механигі. * [[Яков Алексеевич Евдокимов|Евдокимов Яков Алексеевич]] (1915—1980), КОКП Мари облыстық комитетінің хатшысы (1958; 1965). * [[Иван Евстигнеевич Ерохин|Ерохин Иван Евстигнеевич]] (1903—1996) ЗИЛ зауытындағы ағаш өңдеу цехының бөлім басшысы. * [[Константин Михайлович Зинин|Зинин Константин Михайлович]] (1913—1985), марилік партия жетекшісі (1946: 1951). * [[Леонид Никитич Злобин|Злобин Леонид Никитич]] (1923—1997), инженер (1962: 1971). * [[Аркадий Петрович Зонов|Зонов Аркадий Петрович]] (1922—2005) * [[Алексей Борисович Зубков|Зубков Алексей Борисович]] (1913—1984), контр-адмирал. * [[Әли Абдулоғлы Зулалов|Зулалов Әли Абдулоғлы]] (1893—1963), тенор, Әзербайжан КСР еңбек сіңірген әртісі, опера және балет театрының солисті * [[Борис Илинбаевич Ибулаев|Ибулаев Борис Илинбаевич]] (1934—1995), марилік партия-мемлекет қайраткері (1966; 1971). * [[Александр Александрович Иванов (әкімшілік жетекші)|Иванов Александр Александрович]] (1908—1984), әкімшілік жетекші (1945; 1966). * [[Бодо Германович Иоганзен|Иоганзен Бодо Германович]] (1911—1996), биология ғылымдарының докторы, Томбы мемлекеттік педагогикалық институтының ректоры. * [[Анна Ильинична Казакова|Казакова Анна Ильинична]] (1920—1989), Мари АКСР мәдениет министрі, МАКСР Министрлер Кеңесі төрағасының орынбасары (1967; 1971). * [[Кара Рабаданович Караев|Караев Кара Рабаданович]] (1891—1973), партизан, Дағыстан АКСР әскер және партия қайраткері. * [[Юрий Васильевич Калашников (ғалым)|Калашников Юрий Васильевич]] (1939—2018), кеңестік және ресейлік ғалым, [[Башқұрт мемлекеттік университеті|Башқұрт мемлекеттік университетінің]] тарих кафедрасы тарихшысы, дәріскері, доценті. (қазіргі [[Үфі ғылым және технология университеті]]). * [[Михаил Андреевич Калинин|Калинин Михаил Андреевич]] (1914—1984), КСРО мемлекеттік жоспарлау комитетінің меңгерушісі. * [[Рудольф Иванович Каменев|Каменев Рудольф Иванович]] (1927—2019), гидроқұрылысшы, бетон зауытының басшысы, Мурманск облысындағы Мурмаши ауылының құрметті тұрғыны, хоккей командасының жаттықтырушысы. * [[Аркадий Иванович Капитонов|Капитонов Аркадий Иванович]] (1931—1995), марилік кеңестік партия қызметкері (1976; 1986). * [[Вадим Николаевич Карташов|Карташов Вадим Николаевич]] (1930—2008), кеңестік және ресейлік журналист, публицист, ақын, қоғам қайраткері, РКФСР еңбек сіңірген мәдениет қайраткері (1966; 1971). * [[Зинаида Ивановна Кашина|Кашина Зинаида Ивановна]] (1919—2007), кеңестік партия-мемлекет қайраткері, педагог, Мари АКСР Жоғарғы Кеңесі төрағасының орынбасары (1960; 1971). * [[Ходи Исабаевич Кинжаев|Кинжаев Ходи Исабаевич]] (1914—1992), Кеңес Одағының Батыры. * [[Иван Викторович Кириллов|Кириллов Иван Викторович]] (1927—1994), КОКП Йошкар-Ола қалалық комитетінің 2-хатшысы (1966; 1971). * [[Валериан Петрович Кожевников|Кожевников Валериан Петрович]] (1920—1975), партия-мемлекет қайраткері, Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1966; 1971). * [[Танаш Қойшыбайұлы|Қойшыбайұлы Танаш]] (1914—1974) — кеңестік шаруашылық, мемлекеттік және саяси қайраткер. * [[Василий Александрович Комов|Комов Василий Александрович]] (1929—2002), Түмен мотор зауытының бас инженері («Тюмень мотор құрастырушылар» АҚ) (1968; 1971). * [[Петр Григорьевич Корнилов|Корнилов Петр Григорьевич]] (1924—1982), марилік кеңестік жазушы, журналист, қоғам және саяси қайраткер, РКФСР еңбек сіңірген мәдениет қайраткері. (1966; 1971). * [[Анна Васильевна Коряковцева|Коряковцева Анна Васильевна]] (1899—1982), Мари АКСР еңбек сіңірген мектеп мұғалімі (1939; 1949). * [[Василий Васильевич Косенко|Косенко Василий Васильевич]] (1916—?), Қазақ КСР Ауыл шаруашылығы министрлігінің тәжірибелік-оқу шаруашылықтары бас басқармасының басшысы. * [[Виктор Михайлович Котельников|Котельников Виктор Михайлович]] (1924 туғ.), Мари АКСР денсаулық сақтау министрі (1961, 1971). * [[Дмитрий Сергеевич Краснов|Краснов Дмитрий Сергеевич]] (1905—?), партия жетекшісі (1939, 1942). * [[Василий Михайлович Кужнуров|Кужнуров Василий Михайлович]] (1913—1992), Мари АКСР әлеуметтік қамсыздандыру министрі (1946, 1951). * [[Михаил Иванович Кузнецов (зоотехник)|Кузнецов Михаил Иванович]] (1925—1996), Мари АКСР Ауыл шаруашылығы министрінің орынбасары, РКФСР еңбек сіңірген зоотехнигі (1966, 1971). * [[Леонид Петрович Курьянов|Курьянов Леонид Петрович]] (1927—2014) * [[Аркадий Иванович Лаппо|Лаппо Аркадий Иванович]] (1904—1983), кеңестік өсімдік өсіру маманы және сұрыптаушы, БКСР ҒА академигі (1949, 1959). * [[Вадим Петрович Логинов|Логинов Вадим Петрович]] (1927—2016), дипломат және партия қайраткері (30.08.1957; 22.10.1971). * [[Иван Пантелеевич Макаров|Макаров Иван Пантелеевич]] (1915—1997), марилік партия жетекшісі (1951, 1971). * [[Михаил Семенович Малышев|Малышев Михаил Семенович]] (1914—1986), марилік кеңестік ауыл шаруашылығын ұйымдастырушы (1951, 1966). * [[Александр Дмитриевич Мартусин|Мартусин Александр Дмитриевич]] (1930—2016), Иркутск облысы, Тайшет ауданы, Бузыканово ауылындағы М.И. Калинин атындағы ұжымшар төрағасы * [[Василий Павлович Мартыненко|Мартыненко Василий Павлович]] (1925—1993), Волгоград облысы, Новониколаев ауданы, В. И. Ленин атындағы ұжымшар бас агрономы (1965, 1972). * [[Акакий Иванович Мгеладзе|Мгеладзе Акакий Иванович]] (1910—1980) — партия қайраткері, Грузин КСР КП ОК бірінші хатшысы, КОКП ОК мүшесі. * [[Михаил Михайлович Мирошников|Мирошников Михаил Михайлович]] (1926—2020), оптика өнеркәсібінің ұйымдастырушысы, Социалистік Еңбек Ері, КСРО ҒА және РҒА корреспондент-мүшесі (1957, 1961). * [[Иван Романович Москвичев|Москвичев Иван Романович]] (1913—1978), Мари АКСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының төрағасы (1946, 1963). * [[Анна Александровна Мосунова|Мосунова Анна Александровна]] (1905—2003), марилік кеңестік партия-әкімшілік қызметкер, педагог, қоғам қайраткері, Мари АКСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының хатшысы (1946; 1951). * [[Михаил Федорович Ненашев|Ненашев Михаил Федорович]] (1929—2019), мемлекет қайраткері, журналист, публицист, редактор, тарих ғылымдарының докторы. * [[Михаил Александрович Николаев|Николаев Михаил Александрович]] (1912—1986), халық ағарту қайраткері және ұстаз (1944, 1962). * [[Сергей Николаевич Николаев (драматург)|Николаев Сергей Николаевич]] (1908—1993), Мари АКСР халық жазушысы, Мари АКСР жазушылар одағының төрағасы (1951; 1968). * [[Ольга Павловна Ногина|Ногина Ольга Павловна]] (1885—1977), кеңестік денсаулық сақтаудың ірі ұйымдастырушысы, [[Виктор Павлович Ногин|В.П. Ногиннің]] әйелі. * [[Николай Николаевич Озеров (түсініктемеші)|Озеров Николай Николаевич]] (1922—1997), спорт түсініктемеші, РКФСР халық әртісі (27.04.1957; 7.07.1978). * [[Петр Степанович Павленко|Павленко Петр Степанович]] (1937—2019), Житомир облысы кәсіподақтар федерациясы төрағасының орынбасары * [[Иван Митрофанович Первушин|Первушин Иван Митрофанович]] (1914—1998) құрылыс бригадирі. * [[Геннадий Михайлович Пищаев (партия жетекшісі)|Пинаев Геннадий Михайлович]] (1931—2005), партия жетекшісі (1966, 1976). * [[Михаил Иванович Положенцев|Положенцев Михаил Иванович]] (1928—2013), мемлекет қайраткері, Челябі облыстық атқару комитетінің төрағасы (1980—1984). * [[Хачик Оганесович Погосов|Погосов Хачик Оганесович]] (1910—1975) Ирансовтранс Сыртқы сауда министрлігінің Бакудегі басқарушысы. * [[Кирилл Иванович Поназдырь|Поназдырь Кирилл Иванович]] (1918—2001) — Жаңасібір облыстық денсаулық сақтау басқармасы меңгерушісі (1961—1982), РКФСР еңбек сіңірген дәрігері (1978). * [[Владимир Петрович Потанин|Потанин Владимир Петрович]] (1926—1981), мемлекет қайраткері, Үлбі металлургиялық зауытының директоры (1961—1974), Орта машина жасау министрлігі 3-бас басқармасы басшысы (1974—1981). * [[Вадим Александрович Просвирнин|Просвирнин Вадим Александрович]] (1926—2006), Мари АКСР отын өнеркәсібі министрі (1971, 1976). * [[Борис Викторович Протопопов|Протопопов Борис Викторович]] (1901—1982), Медицина ғылымдарының докторы, профессор (1945, 1951). * [[Василий Павлович Пустовалов|Пустовалов Василий Павлович]] (1925—2013), полковник, 25516 ә/б бөлім басшысы * [[Геннадий Алексеевич Пчелов|Пчелов Геннадий Алексеевич]] (1937 туғ.), агроном (1973, 1976). * [[Михаил Георгиевич Родионов|Родионов Михаил Георгиевич]] (1904—1959), марилік кеңестік әкімшілік жетекшісі (1946, 1951). * [[Роберт Иванович Рождественский|Рождественский Роберт Иванович]] (1932—1994), кеңестік және ресейлік ақын әрі аудармашы, ән жазушы. * [[Узбек Агзамович Рустамов|Рустамов Узбек Агзамович]] (1926—2011), Өзбек КСР сыртқы істер министрінің орынбасары, Өзбекстан КП ОК ақпарат және сыртқы байланыстар бөлімінің меңгерушісі (1966, 1971). * [[Анатолий Петрович Рязанов|Рязанов Анатолий Петрович]] (1914—1985), Марилік машина жасау зауытының директоры(1958, 1962). * [[Геннадий Алексеевич Сандетский|Сандетский Геннадий Алексеевич]] (1925—1978),Мари ауыл шаруашылығы екпіндісі (1971, 1973). * [[Ара Мигранович Сарксян|Сарксян Ара Мигранович]] (1902—1969), Армян кеңестік мүсінші. КСРО халық суретшісі. * [[Александр Павлович Семенов|Семенов Александр Павлович]] (1911—?), Мари АКСР ауыл шаруашылығы министрінің орынбасары (1946, 1951). * [[Әкім Серіков|Серіков Әкім]] (1912—1989) — Қазақ КСР Қарағанды ​​облысының кеңестік партия және кәсіподақ қайраткері. * [[Михаил Николаевич Скаткин|Скаткин Михаил Николаевич]] (1900—1991), профессор, КСРО педагогика ғылымдары академиясының академигі. * [[Федор Сергеевич Слыханов|Слыханов Федор Сергеевич]] (1912—1986), Мари АКСР жергілікті отын өнеркәсібі басқармасы басшысы (1946, 1951). * [[Анатолий Алексеевич Слюсарь|Слюсарь Анатолий Алексеевич]] (1934—2013), КСРО-ның Грекия Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі (1988—1991). * [[Анатолий Алексеевич Смирнов|Смирнов Анатолий Алексеевич]] (1941—?), Мари АКСР Йошкар-Ола қалалық атқару комитетінің төрағасы (1973, 1986). * [[Петр Алексеевич Смирнов (министр)|Смирнов Петр Алексеевич]] (1928—2004), Мари АКСР Халыққа қызмет көрсету министрі (1971, 1975). * [[Ефим Гаврилович Софронов|Софронов Ефим Гаврилович]] (1902—1982), Мари АКСР әділет халық комиссары / министрі (1945, 1951). * [[Владимир Евгеньевич Степанов|Степанов Владимир Евгеньевич]] (1913—1986), кеңестік астроном, КСРО ҒА корреспондент-мүшесі. * [[Цолак Александрович Степанян|Степанян Цолак Александрович]] (1911—2002) — философ, тарихи материализм және әлеуметтік философия саласындағы маман (1953, 1961). * [[Дмитрий Романович Суворов|Суворов Дмитрий Романович]] (1914—1989), Мари АКСР байланыс өндірістік-техникалық басқарма басшысы (1946, 1951). * [[Александр Иванович Сурьянинов|Сурьянинов Александр Иванович]] (1927—2009), Мари АКСР орман шаруашылығы министрі (1966, 1971). * [[Михаил Платонович Сычев|Сычев Михаил Платонович]] (1921—2005), қаржы министрі, Мари АКСР Министрлер Кеңесі төрағасының орынбасары (1965, 1971). * [[Алексей Васильевич Тараканов|Тараканов Алексей Васильевич]] (1937—?), «Стройдормаш» ААҚ бас директоры, Калининград (1964—2011). * [[Дмитрий Евдокимович Тараненко|Тараненко Дмитрий Евдокимович]] (1918—2001), «Красковский» кеңшарындағы 2-бөлім меңгерушісі (1971, 1986). * [[Василий Ильич Товашов|Товашов Василий Ильич]] (1906—1990), Мари АКСР Жоғарғы сотының төрағасы (1945, 1951). * [[Иван Петрович Устенко|Устенко Иван Петрович]] (1925—2001), «Гмелинский» кеңшарының бас агрономы, Волгоград облысы (1958, 1973). * [[Самуил Абрамович Хазин|Хазин Самуил Абрамович]] (1929—2013), Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1966, 1971). * [[Хаджи-Мурад Омарович Хашаев|Хашаев Хаджи-Мурад Омарович]] (1909—1971), кавказтанушы-тарихшы, этнограф, ғылымды ұйымдастырушы, қоғам және саяси қайраткер (1950, 1970). * [[Виктор Иванович Хохряков|Хохряков Виктор Иванович]] (1913—1986), КСРО халық әртісі, КСРО Мемлекеттік академиялық Кіші театрының әртісі. * [[Петр Дмитриевич Целищев|Целищев Петр Дмитриевич]] (1914—1984), радиошы-поляршы, Арктика мен Антарктидаға экспедицияларға қатысушы. * [[Геннадий Васильевич Шаев|Шаев Геннадий Васильевич]] (1929—2009), Алтай өлкесі ІІБ социалистік меншікті ұрлауға қарсы күрес бөлімі басшысы (1973—1979) * [[Алексей Сергеевич Шерстнев|Шерстнев Алексей Сергеевич]] (1904—?), марилік партия-кеңестік қызметкер (1946, 1951). * [[Леонид Александрович Шилов|Шилов Леонид Александрович]] (1928—2006), кітапхана және кітаптану ісі саласының қайраткері, кітапшы. * [[Вячеслав Анатольевич Щеглов|Щеглов Вячеслав Анатольевич]] (1908—1992), КСРО дайындама министрлігінің уәкілетті өкілі (1951, 1952). * [[Степан Алексеевич Шалаев|Шалаев Степан Алексеевич]] (1929—2022), кеңестік мемлекет, партия және кәсіподақ қайраткері. * [[Тана Бегиновна Марчина|Тана Бегиновна Марчина]] (1916—1993), КСРО Жоғарғы Кеңесінің 5-шақырылым депутаты. * [[Валериан Иванович Яранов|Яранов Валериан Иванович]] (1912—2000) — таулымарилік кеңестік және ресейлік ауыл шаруашылығы қайраткері, агроном (1951, 1971). === «Құрмет Белгісі» + ресейлік Құрмет ордені === * [[Михаил Михайлович Баландин|Баландин Михаил Михайлович]] (1950 туғ.), КСРО спорт шебері (тікұшақ спорты) (22.11.1985; 23.05.1996). * [[Леонард Борисович Вид|Вид Леонард Борисович]] (1931 туғ.), мемлекет қайраткері, саясаткер, кәсіпкер (2002). * [[Геннадий Георгиевич Вольнов|Вольнов Геннадий Георгиевич]] (1939—2008) — кеңестік баскетболшы, Олимпиада чемпионы, әлем, Еуропа, КСРО чемпионы. КСРО еңбек сіңірген спорт шебері. * [[Григорий Иванович Воропаев|Воропаев Григорий Иванович]] (1934—2016), Иваново облыстық аңшылар мен балықшылар қоғамының төрағасы (?; 30.05.1997). * [[Сурет:Золотая звезда Героя России.svg|15px]] [[Игорь Викторович Вотинцев|Вотинцев Игорь Викторович]] (1953 туғ.) — Ресей Федерациясының Батыры, Ресей Федерациясының еңбек сіңірген сынаушы-ұшқыш. (17.12.1982; 24.06.2016). * [[Михаил Сергеевич Горбачёв|Горбачев Михаил Сергеевич]] (1931—2022), КСРО президенті (1990—1991) (22.03.1966; 28.02.2001). * [[Александр Титович Голубев|Голубев Александр Титович]] (1936—2020) — Ресей Федерациясының сыртқы барлау органдарының құрметті қызметкері, отставкадағы генерал-лейтенант (19??; 20??). * [[Леонид Иванович Губанов|Губанов Леонид Иванович]] (1928—2004), КСРО халық әртісі, М.Горький атындағы МКАТ актеры (1971; 23.10.1998). * [[Лариса Васильевна Евдокимова|Евдокимова Лариса Васильевна]] (1930—2019), ААО Майкоп қалалық КОКП қалалық комитетінің насихат жөніндегі хатшысы. * [[Валентин Козьмич Иванов|Иванов Валентин Козьмич]] (1934—2011), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (футбол) (?, 04.09.1997). * [[Валерий Васильевич Калашников|Калашников Валерий Васильевич]] (1950 туғ.), Ауыл шаруашылығы жануарларды өсіру, сұрыптау, генетикасы саласындағы ресейлік ғалым (1986, 2013). * [[Татьяна Михайловна Карпова|Карпова Татьяна Михайловна]] (1916—2018), КСРО халық әртісі, В. Маяковский Мәскеу театрының актрисасы (1954; 03.02.1998). * [[Анатолий Николаевич Ковалев|Ковалев Анатолий Николаевич]] (1937—2016), РСФСР еңбек сіңірген жаттықтырушысы (1970, гольф) (21.02.1986; 26.06.1995). * [[Александр Борисович Кожухов|Кожухов Александр Борисович]] (1942—2008), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері, КСРО еңбек сіңірген жаттықтырушысы (гандбол) (23.04.1985; 30.06.1998). * [[Леонид Петрович Кормановский|Кормановский Леонид Петрович]] (1931—2020), мал шаруашылығы мен жемшөп өндірісін кешенді механикаландыру саласындағы ғалым (1981, 11.10.2001). * [[Владимир Яковлевич Лутченко|Лутченко Владимир Яковлевич]] (1949 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (1975; 20.12.1996). * [[Игорь Михайлович Макаров|Макаров Игорь Михайлович]] (1927—2013), робототехника және икемді автоматтандырылған өндіріс саласындағы ғалым, РҒА академигі (2010). * [[Александр Николаевич Мальцев (спортшы)|Мальцев Александр Николаевич]] (1949 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (1976; 20.12.1996). * [[Сергей Павлович Миронов|Миронов Сергей Павлович]] (1948 туғ.), медик-ортопед, РҒА академигі (1989, 1998). * [[Зиновий Петрович Пак|Пак Зиновий Петрович]] (1939 туғ.), мемлекет қайраткері (?; 31.03.1999). * [[Николай Васильевич Пеньков|Пеньков Николай Васильевич]] (1936—2009), РКФСР халық әртісі, М. Горький атындағы МКАТ актері (1971; 23.10.1998). * [[Анатолий Викторович Потапов|Потапов Анатолий Викторович]] (1942 туғ.), кеңестік және ресейлік дипломат, Ресей Федерациясының Төтенше және Өкілетті Елшісі (11.03.1974; 03.07.2008). * [[Владимир Владимирович Путин|Путин Владимир Владимирович]] (1952 туғ.), ресейлік мемлекеттік және саяси қайраткер, Ресей Федерациясының Президенті. * [[Любовь Васильевна Пушкарева|Пушкарева Любовь Васильевна]] (1918—2011), РКФСР халық әртісі, М. Горький атындағы МКАТ актрисасы (1948; 17.06.1999). * [[Павел Яковлевич Слободкин|Слободкин Павел Яковлевич]] (1945—2017), Ресейдің халық әртісі, профессор, Орталықтың көркемдік жетекшісі (1975; 04.04.2015). * [[Юрий Николаевич Сырейщиков|Сырейщиков Юрий Николаевич]] (1931—2011), партия, әкімшілік жетекші (1965, 2005). * [[Вячеслав Степанович Тимченко|Тимченко Вячеслав Степанович]] (1955 туғ.), Мемлекеттік Думаның депутаты, Федерация Кеңесінің мүшесі (21.02.1986; 2018). * [[Вячеслав Александрович Фетисов|Фетисов Вячеслав Александрович]] (1958 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (22.05.1981; 23.08.1998). * [[Федор Федорович Черенков|Черенков Федор Федорович]] (1959—2014), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (футбол) (27.11.1985; 04.09.1997). * [[Сергей Иванович Чупринин|Чупринин Сергей Иванович]] (1947 туғ.), әдебиет сыншысы, әдебиеттанушы, публицист (1984, 2008). * [[Юрий Иванович Шокин|Шокин Юрий Иванович]] (1943 туғ.), математик, РҒА СБ Есептеу технологиялары институтының директоры. * [[Маргарита Валентиновна Юрьева|Юрьева Маргарита Валентиновна]] (1925—2018), РКФСР халық әртісі, М. Горький атындағы МКАТ актрисасы (07.08.1981, 13.02.2006). == Шетелдіктер == == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:КСРО ордендері]] [[Санат:Құрмет Белгісі ордені]] d1kz6xg47p13oi5q80z1ay3s7kbqybk 3479707 3479705 2025-06-13T16:23:31Z Орел Карл 81620 /* Шетелдіктер */ 3479707 wikitext text/x-wiki {{Жүлде | атауы = «Құрмет Белгісі» ордені,<br />Құрмет ордені | суреті = [[Сурет:SU Order of the Badge of Honour ribbon.svg|left|100px]] [[Сурет:Znakpocheta2.jpg|right|110px]] | сурет атауы = | фон түсі = | шынайы атауы = {{lang-ru|Орден «Знак Почёта», орден Почёта}} | мемлекет = {{USSR}} | түрі = | үшін марапатталады = | жағдайы = | негіздеуші = | негізделді = [[25 қараша]] [[1935 жыл|1935 жылы]] | алғашқы иегері = [[26 қараша]] [[1935 жыл|1935 жылы]] | соңғы иегері = «Құрмет Белгісі» ордені — 23 желтоқсан 1988 жылы<br />Құрмет ордені — 21 желтоқсан 1991 жылы | барынша ұсынылған = 1 580 850 | жоғары марапаты = | төменгі марапаты = | сайты = | Commons = Order of the Badge of Honor }} '''«Құрмет Белгісі» ордені''' ({{lang-ru|Орден «Знак Почёта»}}) — [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] мемлекеттік марапаты. Орден КСРО Орталық Атқару Комитетінің 1935 жылғы 25 қарашадағы қаулысымен құрылды. 1988 жылы 22 тамызда '''Құрмет ордені''' деп өзгертілді. 1991 жылға дейін 1 миллион 581 мыңға жуық адам марапатталды. == Орден тарихы == Орден [[КСРО орталық атқару комитеті|КСРО орталық атқару комитетінің]] 1935 жылғы 25 қарашадағы қаулысымен бекітілді. Орденді тағу ережелері, лента түсі КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының «КСРО ордендері мен медальдарына арналған ленталардың үлгілері мен сипаттамасын және Ордендерді тағу ережесін бекіту туралы» Жарлығымен жүзеге асты (19.06.1943 ж.) 1988 жылы 22 тамызда '''Құрмет''' орденіне өзгертілді. 1991 жылға дейін 1 миллион 581 мыңға жуық марапаттау рәсімі өткізілді. == Орденнің жарғысы == 1. «Құрмет Белгісі» ордені өндірістегі, ғылыми-зерттеу, мемлекеттік, әлеуметтік-мәдени, спорттық және басқа да қоғамдық пайдалы қызметтегі жоғары жетістіктерді, сондай-ақ азаматтық ерлік танытқандарды марапаттау үшін тағайындалды. 2. «Құрмет белгісі» орденімен марапатталады: * КСРО азаматтары; * кәсіпорындар, бірлестіктер, мекемелер, ұйымдар, аудандар, қалалар және басқа да елді мекендер. «Құрмет белгісі» орденімен КСРО азаматы болып табылмайтын адамдар, сондай-ақ шет мемлекеттердің кәсіпорындары, мекемелері, ұйымдары, елді мекендері де марапатталады. 3. «Құрмет белгісі» орденімен марапатталады: * өнеркәсіпте, ауыл шаруашылығында, құрылыста, көлікте, байланыста, саудада, қоғамдық тамақтануда, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықта, тұрмыстық қызмет көрсетуде және халық шаруашылығының басқа да салаларында жоғары өндірістік көрсеткіштер үшін; * жоғары еңбек өнімділігіне қол жеткізгені, өнім сапасын арттырғаны, оны өндіруге материалдық және еңбек шығындарын азайтқаны, қоғамдық өндірістің тиімділігін арттырудағы табыстары үшін; * жоспарлы тапсырмаларды орындау және асыра орындаудағы социалистік жарыстағы жоғары нәтижелер үшін; * өндіріске жаңа технологияны, озық тәжірибені, ерекше құнды өнертабыстар мен рационализаторлық ұсыныстарды енгізгені үшін; * ғылыми-зерттеу қызметінде табысқа жеткені үшін; * кеңес мәдениеті, әдебиеті, өнері саласындағы шығармашылық жетістіктері, жас ұрпақты оқыту мен коммунистік тәрбиелеудегі, жоғары білікті кадрлар даярлаудағы, халықты медициналық қамтамасыз етудегі, дене шынықтыру мен спортты дамытудағы және басқа да қоғамдық пайдалы қызметтегі табыстары үшін; * елдің қорғаныс қабілетін нығайтудағы қызметі үшін; * жемісті мемлекеттік және қоғамдық қызметі үшін; * КСРО мен басқа мемлекеттер арасындағы экономикалық, ғылыми-техникалық, мәдени және басқа да байланыстарды дамытудағы қызметтері үшін; * адамдардың өмірін құтқару, қоғамдық тәртіпті қорғау, табиғи апаттармен және азаматтық ерліктің басқа да көріністерімен күресудегі батыл әрі тапқыр әрекеттері үшін. 4. «Құрмет белгісі» ордені кеуденің сол жағына тағылып, КСРО-ның басқа ордендері болған жағдайда «Халықтар Достығы» орденінен кейін орналасатын. 1988 жылы 28 желтоқсанда [[КСРО Жоғарғы Кеңесі]] төралқасының Жарлығымен «Құрмет» орденінің жаңа ережесі мен сипаттамасы бекітілді. == Орденнің сипаттамасы == «Құрмет белгісі» ордені сопақ пішінді, бүйірлері [[Емен|емен]] бұтақтарымен қоршалған. Ортасында сол және оң жағында симметриялы орналасқан «[[Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!]]» деген жазуы бар байрақтарды алып келе жатқан жұмысшы мен жұмысшы әйелдің фигуралары орналасқан. Орденнің жоғарғы жағында бесбұрышты жұлдыз орналасқан, оның астында байрақтардың аясында «КСРО» деген бедерлі жазу бар. Орденнің төменгі жағында «ҚҰРМЕТ БЕЛГІСІ» деген бедерлі жазу жазылған. Байрақтар мен жұлдыз күрең қызыл эмалмен қапталған және шеттері алтын жалатылған жиектермен көмкерілген. Байрақтардың бағаналары мен жазулары алтын жалатылған, емен бұтақтары, орденнің төменгі бөлігі және оның жалпы аясы тотыққан. «Құрмет белгісі» ордені күмістен жасалған. Орден биіктігі — 46 мм, ені — 32,5 мм. Орден құлақша мен шығыршық арқылы жиектері екі бойлық тоқсары жолақтары бар ашық қызғылт жібек қатқыл таспамен тысталған бесбұрышты тағанға жалғанады. Таспаның ені — 24 мм, жолақтардың ені 3,5 мм. [[1988 жыл|1988 жылы]] «Құрмет белгісі» ордені «Құрмет» ордені болып өзгертілгеннен кейін орденнің сыртқы түрі сәл өзгерді. «Құрмет» орденінің «Құрмет белгісі» орденінен айырмашылығы, бет жағының төменгі бөлігіндегі «ҚҰРМЕТ БЕЛГІСІ» деген жазудың орнына орақ пен балғаның және екі алшақ жатқан лавр бұтағының қолданбалы бедерлі қаптама қойылған. Қаптама екі сұққыш арқылы орденнің негізіне бекітіледі. «Құрмет Белгісі» орденінен «Құрмет» орденіне ауысқан кезде белгілердің нөмірленуі үзілген жоқ. == Марапаттау == [[КСРО орталық атқару комитеті|КСРО ОАК]] жаңа орденмен марапаттау туралы бірінші қаулысы 1935 жылы 26 қарашада шықты. Орден ЦДКА Қызыл Әскер ән және би ансамблінің жетекшісіне, ұйымдастырушыларына және 10 қатысушысына берілді (бұл кезде ұжымның өзі Революциялық Қызыл Ту, ал ансамбль жетекшісі А. В. Александров [[Қызыл жұлдыз ордені|Қызыл жұлдыз орденмен]] марапатталды). 1935 жылы 26 желтоқсанда КСРО Орталық Атқару Комитетінің 25 желтоқсандағы Жарлығымен еңбек ерлігі және мақта өнімділігін арттырудағы табыстары үшін реттік №1 «Құрмет белгісі» орденімен Ташкент облысы, Жаңажол ауданы, «Батыр» ұжымшарының төрағасы Артықбай Тіллябаев марапатталды; сонымен қатар, сол күні Ворошилов атындағы ұжымшардың екпінді-пионері Кавахан Атақұлова мен «Коммунизм» ұжымшарының екпінді-пионері Нышан Қадыров (екеуі де [[Ферғана облысы]], Қоқан ауданынан) ордендермен марапатталды. Алғаш «Құрмет белгісі» орденімен марапатталған ұжым С.М.Киров атындағы Макеевка металлургиялық зауытындағы №2 мартендік цехы болды (1939 жылы). Ұжым жоспарды асыра орындағаны, жарысты жақсы ұйымдастырғаны және мемлекеттік маңызды тапсырмаларды мерзімінен бұрын орындағаны үшін марапатталды. Кеңестік «Құрмет» орденінің соңғы иегері — Ресейдің «Цемент» мемлекеттік концернінің Белгород цемент зауытының директоры Анатолий Яковлевич Литвин, [[КСРО Президенті|КСРО Президентінің]] 1991 жылғы 21 желтоқсандағы Жарлығымен осы марапатқа ие болды. == Бірнеше рет «Құрмет белгісі» және «Құрмет» ордендерімен марапатталғандар == === «Құрмет Белгісі» орденінің 5 мәрте иегерлері === # [[Мәстүр Әуезова]] (1905—1978) — Тәжік КСР Ленинабад облыстық атқару комитетінің төрайымы (соның ішінде 28.04.1940; 01.04.1944; 23.10.1954). # [[Әнуар Қаландаров]] (1920—1990) — Тәжік КСР Құмсаңғыр ауданының Ленин атындағы ұжымшардың төрағасы. # [[Салих Ашурқожаұлы Раджабов]] (1912—1990) — Тәжік КСР ҒА қоғамдық ғылымдар бөлімінің академик-хатшысы. === «Құрмет Белгісі» орденінің 4 мәрте иегерлері === {{columns-list|3| # [[Никара Бәкірқызы Абаева|Абаева Никара Бәкірқызы]] (1936 туғ.) — Ыбырай Алтынсарин атындағы Педагогика ғылымдары ғылыми-зерттеу институтының директоры. # [[Болат Абдуллаұлы Абдуллаев|Абдуллаев Болат Абдуллаұлы]] (1906 — ?) — Тәжік КСР Жоғарғы сотының төрағасы (1938-1940). # [[Кәрім Жүсіпұлы Ахмедов|Ахмедов Кәрім Жүсіпұлы]] (1917—?) — медицина ғылымдарының докторы, ТММИ қалыпты физиология кафедрасының меңгерушісі. # [[Болеслав Иванович Буйвид|Буйвид Болеслав Иванович]] (1916—2003) — Магнитогорск металлургиялық комбинатындағы кадрлар бөлімінің басшысы. # [[Владимир Захарович Ващенко|Ващенко Владимир Захарович]] (1911—1992) — кеңестік шаруашылық, мемлекет әрі саяси қайраткер. # [[Николай Григорьевич Грицевич|Грицевич Николай Григорьевич]] (1920—2023) — Омбы теміржол бөлімі басшысының бірінші орынбасары (1953-1963), Омбы қалалық атқару комитеті төрағасының бірінші орынбасары (1964-1985) (01.08.1959; 28.07.1966; 25.08.1971; 03" /19/1981) # [[Асылбек Жазыұлы Дәулетов|Дәулетов Асылбек Жазыұлы]] (1925 туғ.) — Көкшетау облыстық халықтық бақылау комитеті төрағасының орынбасары. # [[Ғазиз Есмұқанов|Есмұқанов Ғазиз]] (1936 туғ.) — Қазақстан КП Жезқазған облыстық комитетінің екінші хатшысы. # [[Ұзақ Жырғалбаев|Жырғалбаев Ұзақ]] (1912—1986) — Қырғыз ССР Министрлер Кеңесінің еңбек ресурстарын пайдалану жөніндегі мемлекеттік комитетінің төрағасы. # [[Николай Иванович Иванов|Иванов Николай Иванович]] (1918—1985) — Тверь облыстық БЛКЖО комитетінің бірінші хатшысы (1957, 1966, 1971, 17.06.1981). # {{Орақ пен Балға медалі}} [[Николай Васильевич Ким|Ким Николай Васильевич]] (1904—1988) — Өзбек КСР Хорезм облысы Жаңаарық ауданы Әл-Хорезми атындағы кеңшардың директоры. # {{Орақ пен Балға медалі}} [[Шәпек Күзембаев|Күзембаев Шәпек]] (1906—1985) — Бұхара облысы, Канимех ауданы, Канимех кеңшарының директоры. # [[Зәйіт Тілеубайұлы Қаскеев|Қаскеев Зәйіт Тілеубайұлы]] (1932—?) — Солтүстік Қазақстан облыстық атқару комитетінің ұйымдастыру бөлімі меңгерушісі. # [[Қожа Садық]] (1913—1990) — «Совет Тожикистони» газетінің редакторы, КСРО жазушылар одағының мүшесі. # [[Жүзімқұл Қадырқұлұлы Құдайбергенов|Құдайбергенов Жүзімқұл Қадырқұлұлы]] (1913—1986) — К.И.Скрябин атындағы Қырғыз ауыл шаруашылығы институтының ректоры. # [[Николай Андреевич Малицкий|Малицкий Николай Андреевич]] (1904—?) — ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы, Ташкент жоғары партия мектебінің профессоры. # [[Жерен Мамедов|Мамедов Жерен]] (1923—1985) — Түрікмен КСР әлеуметтік қамсыздандыру министрі. # [[Василий Арсеньевич Москвин|Москвин Василий Арсеньевич]] (1910—1969) — КОКП Томбы облыстық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Ақбар Момынов|Момынов Ақбар]] (1909—?) — Тәжікстан КП Ленинабат облыстық комитетінің әкімшілік және сауда-қаржы органдары бөлімінің меңгерушісі. # [[Хадиша Райымқызы Мұсаханова|Мұсаханова Хадиша Райымқызы]] (1918—1974) — В.И.Ленин Орталық мұражайының Ташкент филиалының директоры. # [[Халима Насырова|Насырова Халима]] (1913—2003) — [[КСРО халық әртісі]] (23.11.1939; 25.12.1944; 11.01.1957; 01.03.1965) # [[Тәнті Оразбеков|Оразбеков Тәнті]] (1922—1978) — Қырғыз КСР дайындама министрі. # [[Андрей Николаевич Паздзерский|Паздзерский Андрей Николаевич]] (1906—1981) — Өзбек КСР Министрлер Кеңесі аппаратының жауапты қызметкері. # [[Виктор Афанасьевич Попов|Попов Виктор Афанасьевич]] (1929—2018) — КОКП ОК қорғаныс бөлімінің сектор меңгерушісі, К.Э.Циолковский атындағы Космонавтика академиясының толық мүшесі (17.06.1961; 26.07.1966; 11.09.1970; 11.10.1974). # [[Мырзахан Пошанов|Пошанов Мырзахан]] (1903—?) — Қазақстан КП Шымкент облыстық комитетінің екінші хатшысы. # [[Осман Құрбанұлы Рахматзаде|Рахматзаде Осман Құрбанұлы]] (1906—1989) — Тәжік ауыл шаруашылығы институтының ректоры. # [[Рыхси Сахибаев|Сахибаев Рыхси]] (1917—1974) — Өзбек КСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының хатшысы. # [[Мұқым Сұлтанов|Сұлтанов Мұқым]] (1894—1976) — Тәжік КСР жергілікті өнеркәсіп халық комиссары, Тәжік КСР Жоғарғы Кеңесі төралқасы төрағасының орынбасары. # [[Аға Керімұлы Халилов|Халилов Аға Керімұлы]] (1904—1981) — Түрікменстан КП ОК істерінің басқарушысы. # [[Фарида Ғабсадыққызы Халитова|Халитова Фарида Ғабсадыққызы]] (1920—1981) — Қазақстан КП Целиноград облыстық комитетінің хатшысы. # [[Семен Алексеевич Чесноков|Чесноков Семен Алексеевич]] (1901—1974) — РКФСР денсаулық сақтау халық комиссары (1937-1938), Қазақ КСР денсаулық сақтау халық комиссары - министрі (1939-1949) (14.04.1951; 6.12.1957; 11.11.1961; 28.10. /1967) # [[Георгий Павлович Шамилин|Шамилин Георгий Павлович]] (1911—1986) — КОКП Смоленск қалалық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Виктор Львович Шульц|Шульц Виктор Львович]] (1908—1976) — Орталық Азия мемлекеттік университетінің жер гидрологиясы кафедрасының меңгерушісі. }} === «Құрмет Белгісі» + ресейлік Құрмет орденінің 3 мәрте иегерлері === * [[Вячеслав Николаевич Иванов|Иванов Вячеслав Николаевич]] (1938-2024) — академиялық ескек есуден 3-дүркін олимпиада чемпионы (оның ішінде 1956; 30.03.1965; 16.07.2018) * [[Лариса Семеновна Латынина|Латынина Лариса Семеновна]] (1934 туғ.) — спорттық гимнастикадан 9-дүркін олимпиада чемпионы (16.09.1960; 30.03.1965; 5.10.1972; 30.12.1999) * [[Виталий Георгиевич Смирнов|Смирнов Виталий Георгиевич]] (1935 туғ.) — КСРО (1990-1992) және РФ (1992-2001) Ұлттық Олимпиада комитетінің президенті (23.06.1966; 09.09.1971; 10.05.1976; 22.04.1994) === «Құрмет Белгісі» орденінің 3 мәрте иегерлері === {{columns-list|3| # [[Владимир Павлович Алексеев|Алексеев Владимир Павлович]] (1914—2000), өнеркәсіп қайраткері, Марий АКСР-нің еңбек сіңірген ғылым және техника қайраткері, КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты (1944; 1958; 1962). # [[Жүсіпбек Алтайбаев|Алтайбайұлы Жүсіп]] (1911—1987), журналист, сатирик. # [[Кеңес Мұстаханұлы Аухадиев|Аухадиев Кеңес Мұстаханұлы]] (1938-2022), кеңестік әрі қазақстандық мемлекет пенен партия қайраткері. # [[Ғариф Керімұлы Ахмадеев|Ахмадеев Ғариф Керімұлы]] (1912—1991), тікұшақ құрылымдаушы. # [[Евгений Алексеевич Борисов|Борисов Евгений Алексеевич]] (1928—1974), полковник, АТҒЗИ қызметкері. # [[Валентин Александрович Вахонин|Вахонин Валентин Александрович]] (1904—1981), М. И. Ульянова атындағы Мәскеу жұмысшы тілшілер университетінің ректоры # [[Владимир Викторович Григорьев|Григорьев Владимир Викторович]] (1941—2011), партия мен мемлекет қайраткері. # [[Василий Викторович Громыко|Громыко Василий Викторович]] (1932—2017), КСРО еңбек сіңірген жаттықтырушысы (грек-рим күресі) (24.07.1968; 1969; 10.05.1972) # [[Виктор Федорович Грудзенко|Грудзенко Виктор Федорович]] (1931—2019), КОКП Пенза қалалық комитетінің екінші хатшысы (1970-1985) (1971; 1976; 10.03.1981) # [[Георгий Дмитриевич Гулиа|Гулиа Георгий Дмитриевич]] (1913—1989), прозашы (17.04.1958; 13.03.1963; 28.10.1967) # [[Гайоз Иванович Джеджелава|Джеджелава Гайоз Иванович]] (1915-2005), футболшы және жаттықтырушы, еңбек сіңірген спорт шебері (24.02.1941; 1950; 1957) # [[Лука Степанович Дьяченко|Дьяченко Лука Степанович]] (1902—1984), Молдава КСР мемлекет қайраткері. # [[Яков Алексеевич Евдокимов|Евдокимов Яков Алексеевич]] (1915—1980), кеңестік партия және мемлекет қайраткері (1958, екі рет; 1965). # [[Алексей Ильич Зайцев|Зайцев Алексей Ильич]] (1914—1996) — Социалистік Еңбек Ері (1949), полярлық авиацияның бортмеханигі (19.05.1954, 29.08.1955, 23.06.1961). # [[Борис Мұстафаұлы Зумақұлов|Зумақұлов Борис Мұстафаұлы]] (1940 туғ.), партия және мемлекет қайраткері. # [[Борис Владимирович Иванов|Иванов Борис Владимирович]] (1917—1992), прозашы. # [[Иван Александрович Калита|Калита Иван Александрович]] (1927—1996), олимпиада чемпионы (ат спорты) (16.09.1960; 02.12.1970; 05.10.1972) # [[Юрий Яковлевич Ковалев|Ковалев Юрий Яковлевич]] (1937—2010), «Сибэлектромотор» бірлестігінің директоры (1971—1977), КОКП Томбы қалалық комитетінің екінші хатшысы (1977—1982), Томбы қалалық атқару комитетінің төрағасы (1982—1988) (1971; 31.03.1981; 17.07.1986). # [[Генрих Абрамович Козлов|Козлов Генрих Абрамович]] (1900—1981), КСРО ҒА корреспондент-мүшесі. # [[Иван Елисеевич Крюков|Крюков Иван Елисеевич]] (1924—2003) — Қостанай облысы Орджоникидзе ауданы «Комаровский» кеңшарының бас экономисі, партия бюросының хатшысы; Қазақстан КП Қостанай облыстық комитетінің нұсқаушысы; Қазақстан КП Қостанай облыстық комитетінің партиялық бақылау комиссиясының мүшесі. # [[Галина Алексеевна Кулакова|Кулакова Галина Алексеевна]] (1942 туғ.), олимпиада чемпионы (шаңғы спорты) (09.04.1970; 10.05.1976; 09.04.1980) # [[Александр Васильевич Медведь|Медведь Александр Васильевич]] (1937-2024), олимпиада чемпионы (еркін күрес) (1964; 05.02.1969; 23.04.1985) # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Павел Михайлович Михайлов|Михайлов Павел Михайлович]] (1917—2005), Аэрофлот ұшқышы. # [[Евгений Васильевич Мосолов|Мосолов Евгений Васильевич]] (1912—1979), КОКП Мәскеу қалалық және облыстық комитеттерінің меңгерушісі. # [[Ашура Насырова|Насырова Ашура]] (1924—2011), Тәжік КСР халық әртісі (23.04.1941; 17.12.1949; 23.10.1954) # [[Анатолий Георгиевич Нилов|Нилов Анатолий Георгиевич]] (1912—1981), КОКП ОК жауапты қызметкері. # [[Александр Игнатьевич Пасиковский|Пасиковский Александр Игнатьевич]] (1910—1996), Молдова КСР мемлекет қайраткері. # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Николай Иванович Першин|Першин Николай Иванович]] (3 қараша 1904—1974), Ленинград шаруашылық кеңесінің С.М.Киров атындағы Электросила зауытындағы қырнаушы-айналмашақшысы. # [[Федор Федорович Петрусевич|Петрусевич Федор Федорович]] (1902—1965), Йошкар-Ола қ. жартылай өткізгіш құрылғылар зауытының директоры (1946, 1951, 1956). # [[Николай Варфоломеевич Пилипенко|Пилипенко Николай Варфоломеевич]] (1916—2020), КОКП ОК философия ғылымдары секторының меңгерушісі. 1984-1992 жылдары — АОН профессоры. Философия ғылымдарының докторы, РФ еңбек сіңірген ғылым қайраткері. # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Файздрахман Ахмедзянович Сабиров|Сабиров Файздрахман Ахмедзянович]] (1919—1990), полковник, әскери құрылысшы, (08.12.1951; 07.03.1962; 29.03.1976). # [[Иван Петрович Савченко|Савченко Иван Петрович]] (1918—2002), Иркутск қ. Свердлов аудандық кеңесі атқару комитетінің төрағасы, Шығыс Сібір темір жолы теміржолшылары кәсіподағының жол комитетінің төрағасы. (марапаттау жылдары: 1957, 1971, 1976). # [[Иван Флегонтович Синицын|Синицын Иван Флегонтович]] (1911—1988), КСРО Трактор және ауылшаруашылық машина жасау министрі. # [[Николай Алексеевич Слезкин|Слезкин Николай Алексеевич]] (1905—1991), механика саласындағы ғалым, профессор, РКФСР ғылым мен техниканың еңбек сіңірген қайраткері (1953; 15.09.1961; 1976). # [[Виталий Константинович Трофимов|Трофимов Виталий Константинович]] (1926—1996), Мари облыстық кәсіподақтар кеңесінің төрағасы (1966, 1971, 1974). # [[Илья Михайлович Хижниченко|Хижниченко Илья Михайлович]] (1909—1992), кеңестік агроном (22.06.1950; 31.10.1957; 23.06.1966). # [[Александр Михайлович Хлопков|Хлопков Александр Михайлович]] (1926—2013), Горький облысы Кулебаки қалалық атқару комитетінің төрағасы. # [[Яков Иосифович Черняков|Черняков Яков Иосифович]] (1915—2010), Ижевск қалалық БЛКЖО комитетінің және КПСС аудандық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Күжүгет Серэұлы Шойгу|Шойгу Күжүгет Серэұлы]] (1921—2010) КОКП Тыва облыстық комитетінің хатшысы, Тыва АКСР Министрлер кеңесі төрағасының бірінші орынбасары, [[Сергей Күжүгетұлы Шойгу|С. К. Шойгудың]] әкесі. }} === «Құрмет Белгісі» + ресейлік Құрмет орденінің 2 мәрте иегерлері === * [[Эдуард Аркадьевич Асадов|Асадов Эдуард Аркадьевич]] (1923—2004), ақын (28.10.1967; 18.09.1973; 07.09.1998) * [[Сусанна Николаевна Звягина|Звягина Сусанна Николаевна]] (1918—2006), РКФСР еңбек сіңірген әртісі (1951; 15.09.1959; 14.07.2004) * [[Виктор Григорьевич Кузькин|Кузькин Виктор Григорьевич]] (1941—2008), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.03.1965; 3.03.1972; 20.12.1996) * [[Борис Александрович Майоров|Майоров Борис Александрович]] (род. 1938), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (24.07.1968; 22.05.1981; 20.12.1996) * [[Зоя Сергеевна Миронова|Миронова Зоя Сергеевна]] (1913—2008), РКФСР еңбек сіңірген әртісі (1958; 1972; 12.04.2001) * [[Татьяна Петровна Панкова|Панкова Татьяна Петровна]] (1917—2011), РКФСР халық әртісі, Мемлекеттік академиялық Малый театрының актрисасы (26.10.1949; 4.11.1974; 21.09.1998) * [[Александр Павлович Рагулин|Рагулин Александр Павлович]] (1941—2004), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.03.1965; 30.05.1969; 20.12.1996) * [[Игорь Анатольевич Ромишевский|Ромишевский Игорь Анатольевич]] (1940—2012), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.05.1969; 03.03.1972; 26.12.2011) * [[Эдуард Эргартович Россель|Россель Эдуард Эргартович]] (1937 туғ.), 1991—1993 жылдардағы Свердлов облысының губернаторы, 1995—2009 ж. (29.04.1975; 26.05.1980; 9.10.2007) * [[Александр Сергеевич Якушев|Якушев Александр Сергеевич]] (1947 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (03.03.1972; 07.06.1979; 26.12.2011) === «Құрмет Белгісі» орденінің 2 мәрте иегерлері === * [[Александра Андреевна Андреева|Андреева Александра Андреевна]] (1894—1974), РКФСР еңбек сіңірген дәрігері, КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаты (1946; 1951). * [[Аким Иванович Атмачиди|Атмачиди Аким Иванович]] (1937—2013) — Семей құрама темірбетон өндірістік бірлестігінің директоры, * [[Булат Юсупович Аитов|Аитов Булат Юсупович]] (1929—2018), кеңестік құрылыс қайраткері, РКФСР және Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1966; 1971). * [[Стефан Лукич Анисимов|Анисимов Стефан Лукич]] (1910—1985), кеңестік сәулетші, Тәжік КСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1959). * [[Николай Захарович Анциферов|Анциферов Николай Захарович]] (1911—1980), кеңестік ақын, журналист, кеңестік-партия қызметкері(1946; 1951). * [[Вениамин Александрович Анчинашкевич|Анчинашкевич Вениамин Александрович]] (1910—1969), теміржолшы, еңбек ері (1943; 1960). * [[Вараздат Мартиросович Арутюнян|Арутюнян Вараздат Мартиросович]] (1909—2008), белгілі армян сәулетшісі және өнертанушы. Сәулет ғылымының докторы. * [[Канапия Габдуллинович Ахметов|Ахметов Канапия Габдуллинович]] (1924—2021), мемлекет және қоғам қайраткері, ғалым, профессор. * [[Юрий Васильевич Бабиков|Бабиков Юрий Васильевич]] (род. 1930), инженер-құрылымдаушы, Мари АКСР Йошкар-Оладағы жартылай өткізгіш құрылғылар зауытының бас директоры (1966; 1971). * [[Архип Дмитриевич Белков|Белков Архип Дмитриевич]] (1899—1981), марилік кеңестік ғалым-агрономы (1946; 1951). * [[Анисия Федоровна Беспалова|Беспалова Анисия Федоровна]] (1920—2011), марилік кеңестік агроном, КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаты (1951; 1971). * [[Петр Павлович Богатырев|Богатырев Петр Павлович]] (1923—1997), марилік кеңестік партия-әкімшілік жетекшісі (1966; 1971). * [[Георгий Борисович Бокий|Бокий Георгий Борисович]] (1909—2001), кеңестік және ресейлік кристал химигі, РҒА корреспондент-мүшесі * [[Александра Степановна Брыкова|Брыкова Александра Степановна]], РКФСР еңбек сіңірген мектеп мұғалімі<ref>[https://институтвоспитания.рф/upload/medialibrary/8f3/ulv6zgq8uw06l40hqoefbbt9okb92ddu.pdf Фотография А. Брыковой. Семья и школа, — № 1, — 1950. с. 11а]</ref>. * [[Александр Адольфович Бурба|Бурба Александр Адольфович]] (1918—1984), Медногорск мыс-күкірт комбинатының директоры, Орынбор политехникалық институтының ректоры (1957; 17.06.1981). * [[Элина Авраамовна Быстрицкая|Быстрицкая Элина Авраамовна]] (1928—2019), КСРО халық әртісі, Ресей Мемлекеттік академиялық Кіші театрының актрисасы (7.03.1960; 4.11.1967). * [[Саидали Вализода|Вализода Саидали]] (1900—1971), кеңестік тәжік ақыны әрі музыканты, Тәжік КСР халық хафизі. * [[Василий Михайлович Воробьев|Воробьев Василий Михайлович]] (1909—1995), Мари АКСР Жоғарғы Кеңесінің төрағасы (1957; 1966). * [[Павел Степанович Воронцов (партия қызметкері)|Воронцов Павел Степанович]] (1920—2015), кеңестік партия және әкімшілік қайраткері (1966; 1971). * [[Мария Сергеевна Гаврилова|Гаврилова Мария Сергеевна]] (1913—2004), агроном, КСРО Ауыл шаруашылығы министрлігі басқарма басшысының орынбасары (1960, 1967). * [[Яков Гайниевич Гайниев|Гайниев Яков Гайниевич]] (1928—2008), механизатор (1966; 1972). * [[Ярослав Александрович Галан|Галан Ярослав Александрович]] (1902—1949), жазушы, [[Сталин премиясы|Сталин сыйлығының]] лауреаты (қайтыс болғаннан кейін) * [[Давид Израилевич Гальперин|Гальперин Давид Израилевич]] (1903—1977), химик-технолог, оқ-дәрі өндірісі саласындағы маман, техника ғылымдарының докторы, профессор. * [[Михаил Матвеевич Глазырин|Глазырин Михаил Матвеевич]] (1935—2014), әкімшілік жетекшісі, Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1971; 1976). * [[Сергей Константинович Годунов|Годунов Сергей Константинович]] (1929—2023), математик (1954; 1981), РҒА академигі. * [[Сергей Иванович Горбунов|Горбунов Сергей Иванович]] (1915—1991), әкімшілік-өндірістік жетекші (1946; 1951). * [[Юрий Леонидович Горянский|Горянский Юрий Леонидович]] (1929—2005), Мари АКСР ауыл шаруашылығы министрі (1965; 1971). * [[Анатолий Евгеньевич Григорьев|Григорьев Анатолий Евгеньевич]] (1929—2014), «Машиностройения ҒӨБ» әскери-өнеркәсіптік корпорациясында ұшу аппараттарын жобалау саласындағы маман. * [[Рамзан Бакарович Гудаев|Гудаев Рамзан Бакарович]] (1930—?), Шешен-Ингуш АКСР Веден аудандық «Сельхозтехника» бірлестігінің меңгерушісі. * [[Варвара Аркадиевна Гусар|Гусар Варвара Аркадиевна]] (1913—1994), кеңшар звеношысы (15.02.1966; 8.04.1971). * [[Евгений Валентинович Гусев|Гусев Евгений Валентинович]] (1927—?), агроном (1966; 1971). * [[Темир Дадабаевич Дадабаев|Дадабаев Темир Дадабаевич]] (род. 1941), КОКП Колхозабат аудандық комитетінің бірінші хатшысы, Тәжік КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты. * [[Борис Петрович Дежкин|Дежкин Борис Петрович]] (1914—1992), кеңестік режиссер және суретші-мультипликатор (14.4.1944; 6.3.1950). * [[Александр Кириллович Доленко|Доленко Александр Кириллович]] (род. 1951), Ташкент жоғарғы партия мектебінің директоры; Өзбекстан КП ОК мүшесі, Өзбек КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты. * [[Серафим Алексеевич Дубровин|Дубровин Серафим Алексеевич]] (1912—1995), 1-Ленинград кірпіш зауытының бас механигі. * [[Яков Алексеевич Евдокимов|Евдокимов Яков Алексеевич]] (1915—1980), КОКП Мари облыстық комитетінің хатшысы (1958; 1965). * [[Иван Евстигнеевич Ерохин|Ерохин Иван Евстигнеевич]] (1903—1996) ЗИЛ зауытындағы ағаш өңдеу цехының бөлім басшысы. * [[Константин Михайлович Зинин|Зинин Константин Михайлович]] (1913—1985), марилік партия жетекшісі (1946: 1951). * [[Леонид Никитич Злобин|Злобин Леонид Никитич]] (1923—1997), инженер (1962: 1971). * [[Аркадий Петрович Зонов|Зонов Аркадий Петрович]] (1922—2005) * [[Алексей Борисович Зубков|Зубков Алексей Борисович]] (1913—1984), контр-адмирал. * [[Әли Абдулоғлы Зулалов|Зулалов Әли Абдулоғлы]] (1893—1963), тенор, Әзербайжан КСР еңбек сіңірген әртісі, опера және балет театрының солисті * [[Борис Илинбаевич Ибулаев|Ибулаев Борис Илинбаевич]] (1934—1995), марилік партия-мемлекет қайраткері (1966; 1971). * [[Александр Александрович Иванов (әкімшілік жетекші)|Иванов Александр Александрович]] (1908—1984), әкімшілік жетекші (1945; 1966). * [[Бодо Германович Иоганзен|Иоганзен Бодо Германович]] (1911—1996), биология ғылымдарының докторы, Томбы мемлекеттік педагогикалық институтының ректоры. * [[Анна Ильинична Казакова|Казакова Анна Ильинична]] (1920—1989), Мари АКСР мәдениет министрі, МАКСР Министрлер Кеңесі төрағасының орынбасары (1967; 1971). * [[Кара Рабаданович Караев|Караев Кара Рабаданович]] (1891—1973), партизан, Дағыстан АКСР әскер және партия қайраткері. * [[Юрий Васильевич Калашников (ғалым)|Калашников Юрий Васильевич]] (1939—2018), кеңестік және ресейлік ғалым, [[Башқұрт мемлекеттік университеті|Башқұрт мемлекеттік университетінің]] тарих кафедрасы тарихшысы, дәріскері, доценті. (қазіргі [[Үфі ғылым және технология университеті]]). * [[Михаил Андреевич Калинин|Калинин Михаил Андреевич]] (1914—1984), КСРО мемлекеттік жоспарлау комитетінің меңгерушісі. * [[Рудольф Иванович Каменев|Каменев Рудольф Иванович]] (1927—2019), гидроқұрылысшы, бетон зауытының басшысы, Мурманск облысындағы Мурмаши ауылының құрметті тұрғыны, хоккей командасының жаттықтырушысы. * [[Аркадий Иванович Капитонов|Капитонов Аркадий Иванович]] (1931—1995), марилік кеңестік партия қызметкері (1976; 1986). * [[Вадим Николаевич Карташов|Карташов Вадим Николаевич]] (1930—2008), кеңестік және ресейлік журналист, публицист, ақын, қоғам қайраткері, РКФСР еңбек сіңірген мәдениет қайраткері (1966; 1971). * [[Зинаида Ивановна Кашина|Кашина Зинаида Ивановна]] (1919—2007), кеңестік партия-мемлекет қайраткері, педагог, Мари АКСР Жоғарғы Кеңесі төрағасының орынбасары (1960; 1971). * [[Ходи Исабаевич Кинжаев|Кинжаев Ходи Исабаевич]] (1914—1992), Кеңес Одағының Батыры. * [[Иван Викторович Кириллов|Кириллов Иван Викторович]] (1927—1994), КОКП Йошкар-Ола қалалық комитетінің 2-хатшысы (1966; 1971). * [[Валериан Петрович Кожевников|Кожевников Валериан Петрович]] (1920—1975), партия-мемлекет қайраткері, Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1966; 1971). * [[Танаш Қойшыбайұлы|Қойшыбайұлы Танаш]] (1914—1974) — кеңестік шаруашылық, мемлекеттік және саяси қайраткер. * [[Василий Александрович Комов|Комов Василий Александрович]] (1929—2002), Түмен мотор зауытының бас инженері («Тюмень мотор құрастырушылар» АҚ) (1968; 1971). * [[Петр Григорьевич Корнилов|Корнилов Петр Григорьевич]] (1924—1982), марилік кеңестік жазушы, журналист, қоғам және саяси қайраткер, РКФСР еңбек сіңірген мәдениет қайраткері. (1966; 1971). * [[Анна Васильевна Коряковцева|Коряковцева Анна Васильевна]] (1899—1982), Мари АКСР еңбек сіңірген мектеп мұғалімі (1939; 1949). * [[Василий Васильевич Косенко|Косенко Василий Васильевич]] (1916—?), Қазақ КСР Ауыл шаруашылығы министрлігінің тәжірибелік-оқу шаруашылықтары бас басқармасының басшысы. * [[Виктор Михайлович Котельников|Котельников Виктор Михайлович]] (1924 туғ.), Мари АКСР денсаулық сақтау министрі (1961, 1971). * [[Дмитрий Сергеевич Краснов|Краснов Дмитрий Сергеевич]] (1905—?), партия жетекшісі (1939, 1942). * [[Василий Михайлович Кужнуров|Кужнуров Василий Михайлович]] (1913—1992), Мари АКСР әлеуметтік қамсыздандыру министрі (1946, 1951). * [[Михаил Иванович Кузнецов (зоотехник)|Кузнецов Михаил Иванович]] (1925—1996), Мари АКСР Ауыл шаруашылығы министрінің орынбасары, РКФСР еңбек сіңірген зоотехнигі (1966, 1971). * [[Леонид Петрович Курьянов|Курьянов Леонид Петрович]] (1927—2014) * [[Аркадий Иванович Лаппо|Лаппо Аркадий Иванович]] (1904—1983), кеңестік өсімдік өсіру маманы және сұрыптаушы, БКСР ҒА академигі (1949, 1959). * [[Вадим Петрович Логинов|Логинов Вадим Петрович]] (1927—2016), дипломат және партия қайраткері (30.08.1957; 22.10.1971). * [[Иван Пантелеевич Макаров|Макаров Иван Пантелеевич]] (1915—1997), марилік партия жетекшісі (1951, 1971). * [[Михаил Семенович Малышев|Малышев Михаил Семенович]] (1914—1986), марилік кеңестік ауыл шаруашылығын ұйымдастырушы (1951, 1966). * [[Александр Дмитриевич Мартусин|Мартусин Александр Дмитриевич]] (1930—2016), Иркутск облысы, Тайшет ауданы, Бузыканово ауылындағы М.И. Калинин атындағы ұжымшар төрағасы * [[Василий Павлович Мартыненко|Мартыненко Василий Павлович]] (1925—1993), Волгоград облысы, Новониколаев ауданы, В. И. Ленин атындағы ұжымшар бас агрономы (1965, 1972). * [[Акакий Иванович Мгеладзе|Мгеладзе Акакий Иванович]] (1910—1980) — партия қайраткері, Грузин КСР КП ОК бірінші хатшысы, КОКП ОК мүшесі. * [[Михаил Михайлович Мирошников|Мирошников Михаил Михайлович]] (1926—2020), оптика өнеркәсібінің ұйымдастырушысы, Социалистік Еңбек Ері, КСРО ҒА және РҒА корреспондент-мүшесі (1957, 1961). * [[Иван Романович Москвичев|Москвичев Иван Романович]] (1913—1978), Мари АКСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының төрағасы (1946, 1963). * [[Анна Александровна Мосунова|Мосунова Анна Александровна]] (1905—2003), марилік кеңестік партия-әкімшілік қызметкер, педагог, қоғам қайраткері, Мари АКСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының хатшысы (1946; 1951). * [[Михаил Федорович Ненашев|Ненашев Михаил Федорович]] (1929—2019), мемлекет қайраткері, журналист, публицист, редактор, тарих ғылымдарының докторы. * [[Михаил Александрович Николаев|Николаев Михаил Александрович]] (1912—1986), халық ағарту қайраткері және ұстаз (1944, 1962). * [[Сергей Николаевич Николаев (драматург)|Николаев Сергей Николаевич]] (1908—1993), Мари АКСР халық жазушысы, Мари АКСР жазушылар одағының төрағасы (1951; 1968). * [[Ольга Павловна Ногина|Ногина Ольга Павловна]] (1885—1977), кеңестік денсаулық сақтаудың ірі ұйымдастырушысы, [[Виктор Павлович Ногин|В.П. Ногиннің]] әйелі. * [[Николай Николаевич Озеров (түсініктемеші)|Озеров Николай Николаевич]] (1922—1997), спорт түсініктемеші, РКФСР халық әртісі (27.04.1957; 7.07.1978). * [[Петр Степанович Павленко|Павленко Петр Степанович]] (1937—2019), Житомир облысы кәсіподақтар федерациясы төрағасының орынбасары * [[Иван Митрофанович Первушин|Первушин Иван Митрофанович]] (1914—1998) құрылыс бригадирі. * [[Геннадий Михайлович Пищаев (партия жетекшісі)|Пинаев Геннадий Михайлович]] (1931—2005), партия жетекшісі (1966, 1976). * [[Михаил Иванович Положенцев|Положенцев Михаил Иванович]] (1928—2013), мемлекет қайраткері, Челябі облыстық атқару комитетінің төрағасы (1980—1984). * [[Хачик Оганесович Погосов|Погосов Хачик Оганесович]] (1910—1975) Ирансовтранс Сыртқы сауда министрлігінің Бакудегі басқарушысы. * [[Кирилл Иванович Поназдырь|Поназдырь Кирилл Иванович]] (1918—2001) — Жаңасібір облыстық денсаулық сақтау басқармасы меңгерушісі (1961—1982), РКФСР еңбек сіңірген дәрігері (1978). * [[Владимир Петрович Потанин|Потанин Владимир Петрович]] (1926—1981), мемлекет қайраткері, Үлбі металлургиялық зауытының директоры (1961—1974), Орта машина жасау министрлігі 3-бас басқармасы басшысы (1974—1981). * [[Вадим Александрович Просвирнин|Просвирнин Вадим Александрович]] (1926—2006), Мари АКСР отын өнеркәсібі министрі (1971, 1976). * [[Борис Викторович Протопопов|Протопопов Борис Викторович]] (1901—1982), Медицина ғылымдарының докторы, профессор (1945, 1951). * [[Василий Павлович Пустовалов|Пустовалов Василий Павлович]] (1925—2013), полковник, 25516 ә/б бөлім басшысы * [[Геннадий Алексеевич Пчелов|Пчелов Геннадий Алексеевич]] (1937 туғ.), агроном (1973, 1976). * [[Михаил Георгиевич Родионов|Родионов Михаил Георгиевич]] (1904—1959), марилік кеңестік әкімшілік жетекшісі (1946, 1951). * [[Роберт Иванович Рождественский|Рождественский Роберт Иванович]] (1932—1994), кеңестік және ресейлік ақын әрі аудармашы, ән жазушы. * [[Узбек Агзамович Рустамов|Рустамов Узбек Агзамович]] (1926—2011), Өзбек КСР сыртқы істер министрінің орынбасары, Өзбекстан КП ОК ақпарат және сыртқы байланыстар бөлімінің меңгерушісі (1966, 1971). * [[Анатолий Петрович Рязанов|Рязанов Анатолий Петрович]] (1914—1985), Марилік машина жасау зауытының директоры(1958, 1962). * [[Геннадий Алексеевич Сандетский|Сандетский Геннадий Алексеевич]] (1925—1978),Мари ауыл шаруашылығы екпіндісі (1971, 1973). * [[Ара Мигранович Сарксян|Сарксян Ара Мигранович]] (1902—1969), Армян кеңестік мүсінші. КСРО халық суретшісі. * [[Александр Павлович Семенов|Семенов Александр Павлович]] (1911—?), Мари АКСР ауыл шаруашылығы министрінің орынбасары (1946, 1951). * [[Әкім Серіков|Серіков Әкім]] (1912—1989) — Қазақ КСР Қарағанды ​​облысының кеңестік партия және кәсіподақ қайраткері. * [[Михаил Николаевич Скаткин|Скаткин Михаил Николаевич]] (1900—1991), профессор, КСРО педагогика ғылымдары академиясының академигі. * [[Федор Сергеевич Слыханов|Слыханов Федор Сергеевич]] (1912—1986), Мари АКСР жергілікті отын өнеркәсібі басқармасы басшысы (1946, 1951). * [[Анатолий Алексеевич Слюсарь|Слюсарь Анатолий Алексеевич]] (1934—2013), КСРО-ның Грекия Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі (1988—1991). * [[Анатолий Алексеевич Смирнов|Смирнов Анатолий Алексеевич]] (1941—?), Мари АКСР Йошкар-Ола қалалық атқару комитетінің төрағасы (1973, 1986). * [[Петр Алексеевич Смирнов (министр)|Смирнов Петр Алексеевич]] (1928—2004), Мари АКСР Халыққа қызмет көрсету министрі (1971, 1975). * [[Ефим Гаврилович Софронов|Софронов Ефим Гаврилович]] (1902—1982), Мари АКСР әділет халық комиссары / министрі (1945, 1951). * [[Владимир Евгеньевич Степанов|Степанов Владимир Евгеньевич]] (1913—1986), кеңестік астроном, КСРО ҒА корреспондент-мүшесі. * [[Цолак Александрович Степанян|Степанян Цолак Александрович]] (1911—2002) — философ, тарихи материализм және әлеуметтік философия саласындағы маман (1953, 1961). * [[Дмитрий Романович Суворов|Суворов Дмитрий Романович]] (1914—1989), Мари АКСР байланыс өндірістік-техникалық басқарма басшысы (1946, 1951). * [[Александр Иванович Сурьянинов|Сурьянинов Александр Иванович]] (1927—2009), Мари АКСР орман шаруашылығы министрі (1966, 1971). * [[Михаил Платонович Сычев|Сычев Михаил Платонович]] (1921—2005), қаржы министрі, Мари АКСР Министрлер Кеңесі төрағасының орынбасары (1965, 1971). * [[Алексей Васильевич Тараканов|Тараканов Алексей Васильевич]] (1937—?), «Стройдормаш» ААҚ бас директоры, Калининград (1964—2011). * [[Дмитрий Евдокимович Тараненко|Тараненко Дмитрий Евдокимович]] (1918—2001), «Красковский» кеңшарындағы 2-бөлім меңгерушісі (1971, 1986). * [[Василий Ильич Товашов|Товашов Василий Ильич]] (1906—1990), Мари АКСР Жоғарғы сотының төрағасы (1945, 1951). * [[Иван Петрович Устенко|Устенко Иван Петрович]] (1925—2001), «Гмелинский» кеңшарының бас агрономы, Волгоград облысы (1958, 1973). * [[Самуил Абрамович Хазин|Хазин Самуил Абрамович]] (1929—2013), Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1966, 1971). * [[Хаджи-Мурад Омарович Хашаев|Хашаев Хаджи-Мурад Омарович]] (1909—1971), кавказтанушы-тарихшы, этнограф, ғылымды ұйымдастырушы, қоғам және саяси қайраткер (1950, 1970). * [[Виктор Иванович Хохряков|Хохряков Виктор Иванович]] (1913—1986), КСРО халық әртісі, КСРО Мемлекеттік академиялық Кіші театрының әртісі. * [[Петр Дмитриевич Целищев|Целищев Петр Дмитриевич]] (1914—1984), радиошы-поляршы, Арктика мен Антарктидаға экспедицияларға қатысушы. * [[Геннадий Васильевич Шаев|Шаев Геннадий Васильевич]] (1929—2009), Алтай өлкесі ІІБ социалистік меншікті ұрлауға қарсы күрес бөлімі басшысы (1973—1979) * [[Алексей Сергеевич Шерстнев|Шерстнев Алексей Сергеевич]] (1904—?), марилік партия-кеңестік қызметкер (1946, 1951). * [[Леонид Александрович Шилов|Шилов Леонид Александрович]] (1928—2006), кітапхана және кітаптану ісі саласының қайраткері, кітапшы. * [[Вячеслав Анатольевич Щеглов|Щеглов Вячеслав Анатольевич]] (1908—1992), КСРО дайындама министрлігінің уәкілетті өкілі (1951, 1952). * [[Степан Алексеевич Шалаев|Шалаев Степан Алексеевич]] (1929—2022), кеңестік мемлекет, партия және кәсіподақ қайраткері. * [[Тана Бегиновна Марчина|Тана Бегиновна Марчина]] (1916—1993), КСРО Жоғарғы Кеңесінің 5-шақырылым депутаты. * [[Валериан Иванович Яранов|Яранов Валериан Иванович]] (1912—2000) — таулымарилік кеңестік және ресейлік ауыл шаруашылығы қайраткері, агроном (1951, 1971). === «Құрмет Белгісі» + ресейлік Құрмет ордені === * [[Михаил Михайлович Баландин|Баландин Михаил Михайлович]] (1950 туғ.), КСРО спорт шебері (тікұшақ спорты) (22.11.1985; 23.05.1996). * [[Леонард Борисович Вид|Вид Леонард Борисович]] (1931 туғ.), мемлекет қайраткері, саясаткер, кәсіпкер (2002). * [[Геннадий Георгиевич Вольнов|Вольнов Геннадий Георгиевич]] (1939—2008) — кеңестік баскетболшы, Олимпиада чемпионы, әлем, Еуропа, КСРО чемпионы. КСРО еңбек сіңірген спорт шебері. * [[Григорий Иванович Воропаев|Воропаев Григорий Иванович]] (1934—2016), Иваново облыстық аңшылар мен балықшылар қоғамының төрағасы (?; 30.05.1997). * [[Сурет:Золотая звезда Героя России.svg|15px]] [[Игорь Викторович Вотинцев|Вотинцев Игорь Викторович]] (1953 туғ.) — Ресей Федерациясының Батыры, Ресей Федерациясының еңбек сіңірген сынаушы-ұшқыш. (17.12.1982; 24.06.2016). * [[Михаил Сергеевич Горбачёв|Горбачев Михаил Сергеевич]] (1931—2022), КСРО президенті (1990—1991) (22.03.1966; 28.02.2001). * [[Александр Титович Голубев|Голубев Александр Титович]] (1936—2020) — Ресей Федерациясының сыртқы барлау органдарының құрметті қызметкері, отставкадағы генерал-лейтенант (19??; 20??). * [[Леонид Иванович Губанов|Губанов Леонид Иванович]] (1928—2004), КСРО халық әртісі, М.Горький атындағы МКАТ актеры (1971; 23.10.1998). * [[Лариса Васильевна Евдокимова|Евдокимова Лариса Васильевна]] (1930—2019), ААО Майкоп қалалық КОКП қалалық комитетінің насихат жөніндегі хатшысы. * [[Валентин Козьмич Иванов|Иванов Валентин Козьмич]] (1934—2011), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (футбол) (?, 04.09.1997). * [[Валерий Васильевич Калашников|Калашников Валерий Васильевич]] (1950 туғ.), Ауыл шаруашылығы жануарларды өсіру, сұрыптау, генетикасы саласындағы ресейлік ғалым (1986, 2013). * [[Татьяна Михайловна Карпова|Карпова Татьяна Михайловна]] (1916—2018), КСРО халық әртісі, В. Маяковский Мәскеу театрының актрисасы (1954; 03.02.1998). * [[Анатолий Николаевич Ковалев|Ковалев Анатолий Николаевич]] (1937—2016), РСФСР еңбек сіңірген жаттықтырушысы (1970, гольф) (21.02.1986; 26.06.1995). * [[Александр Борисович Кожухов|Кожухов Александр Борисович]] (1942—2008), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері, КСРО еңбек сіңірген жаттықтырушысы (гандбол) (23.04.1985; 30.06.1998). * [[Леонид Петрович Кормановский|Кормановский Леонид Петрович]] (1931—2020), мал шаруашылығы мен жемшөп өндірісін кешенді механикаландыру саласындағы ғалым (1981, 11.10.2001). * [[Владимир Яковлевич Лутченко|Лутченко Владимир Яковлевич]] (1949 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (1975; 20.12.1996). * [[Игорь Михайлович Макаров|Макаров Игорь Михайлович]] (1927—2013), робототехника және икемді автоматтандырылған өндіріс саласындағы ғалым, РҒА академигі (2010). * [[Александр Николаевич Мальцев (спортшы)|Мальцев Александр Николаевич]] (1949 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (1976; 20.12.1996). * [[Сергей Павлович Миронов|Миронов Сергей Павлович]] (1948 туғ.), медик-ортопед, РҒА академигі (1989, 1998). * [[Зиновий Петрович Пак|Пак Зиновий Петрович]] (1939 туғ.), мемлекет қайраткері (?; 31.03.1999). * [[Николай Васильевич Пеньков|Пеньков Николай Васильевич]] (1936—2009), РКФСР халық әртісі, М. Горький атындағы МКАТ актері (1971; 23.10.1998). * [[Анатолий Викторович Потапов|Потапов Анатолий Викторович]] (1942 туғ.), кеңестік және ресейлік дипломат, Ресей Федерациясының Төтенше және Өкілетті Елшісі (11.03.1974; 03.07.2008). * [[Владимир Владимирович Путин|Путин Владимир Владимирович]] (1952 туғ.), ресейлік мемлекеттік және саяси қайраткер, Ресей Федерациясының Президенті. * [[Любовь Васильевна Пушкарева|Пушкарева Любовь Васильевна]] (1918—2011), РКФСР халық әртісі, М. Горький атындағы МКАТ актрисасы (1948; 17.06.1999). * [[Павел Яковлевич Слободкин|Слободкин Павел Яковлевич]] (1945—2017), Ресейдің халық әртісі, профессор, Орталықтың көркемдік жетекшісі (1975; 04.04.2015). * [[Юрий Николаевич Сырейщиков|Сырейщиков Юрий Николаевич]] (1931—2011), партия, әкімшілік жетекші (1965, 2005). * [[Вячеслав Степанович Тимченко|Тимченко Вячеслав Степанович]] (1955 туғ.), Мемлекеттік Думаның депутаты, Федерация Кеңесінің мүшесі (21.02.1986; 2018). * [[Вячеслав Александрович Фетисов|Фетисов Вячеслав Александрович]] (1958 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (22.05.1981; 23.08.1998). * [[Федор Федорович Черенков|Черенков Федор Федорович]] (1959—2014), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (футбол) (27.11.1985; 04.09.1997). * [[Сергей Иванович Чупринин|Чупринин Сергей Иванович]] (1947 туғ.), әдебиет сыншысы, әдебиеттанушы, публицист (1984, 2008). * [[Юрий Иванович Шокин|Шокин Юрий Иванович]] (1943 туғ.), математик, РҒА СБ Есептеу технологиялары институтының директоры. * [[Маргарита Валентиновна Юрьева|Юрьева Маргарита Валентиновна]] (1925—2018), РКФСР халық әртісі, М. Горький атындағы МКАТ актрисасы (07.08.1981, 13.02.2006). == Шетелдіктер == * [[Рафаэль Альберти|Альберти, Рафаэль]], испандық ақын (16.12.1967) * [[Самбуугийн Бадраа|Бадраа, Самбуугийн]], моңғол жазушысы (16.12.1967) * [[Хосе Вента-Молина|Вента-Молина, Хосе]], испандық тілмаш (16.12.1967) * [[Пауль Винс|Винс, Пауль]], неміс (ГДР) ақыны (16.12.1967) * [[Пьер Гамарра|Гамарра, Пьер]], француз жазушысы (16.12.1967) * [[Тамара Гане|Гане, Тамара]], румын жазушысы (16.12.1967) * [[Роберт Даглиш|Даглиш, Роберт]], ағылшын әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Атанас Далчев|Далчев, Атанас]], болғар ақыны (16.12.1967) * [[Ежи Енджеевич|Енджеевич, Ежи]], поляк жазушысы (16.12.1967) * [[Зора Есенская|Есенская, Зора]], чехословак жазушысы (16.12.1967) * [[Богуслав Илек|Илек, Богуслав]], чехословак әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Младен Исаев|Исаев, Младен]], болғар ақыны (16.12.1967) * [[Жан Катала|Катала, Жан]], француз журналисты (16.12.1967) * [[Миле Клопчич|Клопчич, Миле]], югослав әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Блаже Конески|Конески, Блаже]], югослав жазушысы (16.12.1967) * [[Альфред Курелла|Курелла, Альфред]], неміс (ГДР) жазушы (16.12.1967) * [[Тацуо Курода|Курода, Тацуо]], жапон әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Карин де Лаваль|Лаваль, Карин де]], швед әдебиеттанушысы (16.12.1967) * [[Леопольд Левин|Левин, Леопольд]], поляк ақыны (16.12.1967) * [[Джордже Лесня|Лесня, Джордже]], румын ақыны (16.12.1967) * [[Джек Линдсей|Линдсей, Джек]], ағылшын жазушысы (16.12.1967) * [[Имре Маккаи|Маккаи, Имре]], мажар әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Десанка Максимович|Максимович, Десанка]], югослав жазушысы (16.12.1967) * [[Хакуё Накамура|Накамура, Хакуё]], жапон әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Татьяна Николаевна Николеску|Николеску, Татьяна Николаевна]], румын әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Жужу Раб|Раб, Жужу]], мажар ақыны (196.12.1967) * [[Леон Робель|Робель, Леон]], француз әдебиеттанушысы (16.12.1967) * [[Клара Сёлеши|Сёлеши, Клара]], мажар әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Иржи Тауфер|Тауфер, Иржи]], чехословак жазушысы (16.12.1967) * [[Ангел Тодоров|Тодоров, Ангел]], болғар ақыны (16.12.1967) * [[Магда Токачова|Токачова, Магда]], чехословак әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Эйнар Томассен|Томассен, Эйнар]], дат журналисты (16.12.1967) * [[Эльза Триоле|Триоле, Эльза]], француз жазушысы (16.12.1967) * [[Гаиб Туама Фарман|Фарман, Гаиб Туама]], ирактық жазушы (16.12.1967) * [[Хисаитиро Хара|Хара, Хисаитиро]], жапон әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Хуго Хупперт|Хупперт, Хуго]], аустриялық жазушы (16.12.1967) * [[Георг Шварц|Шварц, Георг]], неміс (ГДР) әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Антуан Лежандр|Лежандр, Антуан]], Париждегі В.И.Ленин атындағы пәтер-мұражайдың қорғаушысы (05.11.1983) * [[Робер Леганё|Леганё, Робер]], француз журналисты (11.04.1985) * [[Зигфрид Кёрнер|Кёрнер, Зигфрид]], КСРО-дағы ГДР елшілігінің уәкіл-кеңесшісі (19.08.1988) * [[Наталья Ковальская|Ковальская, Наталья]], Варшава университетінің оқытушысы (23.12.1988 — соңғы марапаттау) * [[Роман Мураный|Мураный, Роман]], поляк журналисты (23.12.1988 — соңғы марапаттау) * [[Ханна Прокопчук|Прокопчук, Ханна]], поляктық «Интерпресс» агенттігінің редакторы (23.12.1988 — соңғы марапаттау) * [[Хайдар Әбу Бәкір әл-Аттас]], Оңтүстік Йеменнің премьер-министрі (1985—1986), Йемен Халық Демократиялық Республикасы Жоғарғы Халық Кеңесі төралқасының Төрағасы (1986—1990) * [[Әбіш Кекілбайұлы|Кекілбайұлы Әбіш]], Қазақстанның халық жазушысы (1992), Қазақстанның қоғам және саяси қайраткері, Қазақстанның Еңбек Ері (2009) == Кәсіпорындар мен мекемелер == == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:КСРО ордендері]] [[Санат:Құрмет Белгісі ордені]] jasp05dzb3mycbb23uahn1mrjus6boa 3479716 3479707 2025-06-13T16:53:00Z Орел Карл 81620 /* Кәсіпорындар мен мекемелер */ 3479716 wikitext text/x-wiki {{Жүлде | атауы = «Құрмет Белгісі» ордені,<br />Құрмет ордені | суреті = [[Сурет:SU Order of the Badge of Honour ribbon.svg|left|100px]] [[Сурет:Znakpocheta2.jpg|right|110px]] | сурет атауы = | фон түсі = | шынайы атауы = {{lang-ru|Орден «Знак Почёта», орден Почёта}} | мемлекет = {{USSR}} | түрі = | үшін марапатталады = | жағдайы = | негіздеуші = | негізделді = [[25 қараша]] [[1935 жыл|1935 жылы]] | алғашқы иегері = [[26 қараша]] [[1935 жыл|1935 жылы]] | соңғы иегері = «Құрмет Белгісі» ордені — 23 желтоқсан 1988 жылы<br />Құрмет ордені — 21 желтоқсан 1991 жылы | барынша ұсынылған = 1 580 850 | жоғары марапаты = | төменгі марапаты = | сайты = | Commons = Order of the Badge of Honor }} '''«Құрмет Белгісі» ордені''' ({{lang-ru|Орден «Знак Почёта»}}) — [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] мемлекеттік марапаты. Орден КСРО Орталық Атқару Комитетінің 1935 жылғы 25 қарашадағы қаулысымен құрылды. 1988 жылы 22 тамызда '''Құрмет ордені''' деп өзгертілді. 1991 жылға дейін 1 миллион 581 мыңға жуық адам марапатталды. == Орден тарихы == Орден [[КСРО орталық атқару комитеті|КСРО орталық атқару комитетінің]] 1935 жылғы 25 қарашадағы қаулысымен бекітілді. Орденді тағу ережелері, лента түсі КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының «КСРО ордендері мен медальдарына арналған ленталардың үлгілері мен сипаттамасын және Ордендерді тағу ережесін бекіту туралы» Жарлығымен жүзеге асты (19.06.1943 ж.) 1988 жылы 22 тамызда '''Құрмет''' орденіне өзгертілді. 1991 жылға дейін 1 миллион 581 мыңға жуық марапаттау рәсімі өткізілді. == Орденнің жарғысы == 1. «Құрмет Белгісі» ордені өндірістегі, ғылыми-зерттеу, мемлекеттік, әлеуметтік-мәдени, спорттық және басқа да қоғамдық пайдалы қызметтегі жоғары жетістіктерді, сондай-ақ азаматтық ерлік танытқандарды марапаттау үшін тағайындалды. 2. «Құрмет белгісі» орденімен марапатталады: * КСРО азаматтары; * кәсіпорындар, бірлестіктер, мекемелер, ұйымдар, аудандар, қалалар және басқа да елді мекендер. «Құрмет белгісі» орденімен КСРО азаматы болып табылмайтын адамдар, сондай-ақ шет мемлекеттердің кәсіпорындары, мекемелері, ұйымдары, елді мекендері де марапатталады. 3. «Құрмет белгісі» орденімен марапатталады: * өнеркәсіпте, ауыл шаруашылығында, құрылыста, көлікте, байланыста, саудада, қоғамдық тамақтануда, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықта, тұрмыстық қызмет көрсетуде және халық шаруашылығының басқа да салаларында жоғары өндірістік көрсеткіштер үшін; * жоғары еңбек өнімділігіне қол жеткізгені, өнім сапасын арттырғаны, оны өндіруге материалдық және еңбек шығындарын азайтқаны, қоғамдық өндірістің тиімділігін арттырудағы табыстары үшін; * жоспарлы тапсырмаларды орындау және асыра орындаудағы социалистік жарыстағы жоғары нәтижелер үшін; * өндіріске жаңа технологияны, озық тәжірибені, ерекше құнды өнертабыстар мен рационализаторлық ұсыныстарды енгізгені үшін; * ғылыми-зерттеу қызметінде табысқа жеткені үшін; * кеңес мәдениеті, әдебиеті, өнері саласындағы шығармашылық жетістіктері, жас ұрпақты оқыту мен коммунистік тәрбиелеудегі, жоғары білікті кадрлар даярлаудағы, халықты медициналық қамтамасыз етудегі, дене шынықтыру мен спортты дамытудағы және басқа да қоғамдық пайдалы қызметтегі табыстары үшін; * елдің қорғаныс қабілетін нығайтудағы қызметі үшін; * жемісті мемлекеттік және қоғамдық қызметі үшін; * КСРО мен басқа мемлекеттер арасындағы экономикалық, ғылыми-техникалық, мәдени және басқа да байланыстарды дамытудағы қызметтері үшін; * адамдардың өмірін құтқару, қоғамдық тәртіпті қорғау, табиғи апаттармен және азаматтық ерліктің басқа да көріністерімен күресудегі батыл әрі тапқыр әрекеттері үшін. 4. «Құрмет белгісі» ордені кеуденің сол жағына тағылып, КСРО-ның басқа ордендері болған жағдайда «Халықтар Достығы» орденінен кейін орналасатын. 1988 жылы 28 желтоқсанда [[КСРО Жоғарғы Кеңесі]] төралқасының Жарлығымен «Құрмет» орденінің жаңа ережесі мен сипаттамасы бекітілді. == Орденнің сипаттамасы == «Құрмет белгісі» ордені сопақ пішінді, бүйірлері [[Емен|емен]] бұтақтарымен қоршалған. Ортасында сол және оң жағында симметриялы орналасқан «[[Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!]]» деген жазуы бар байрақтарды алып келе жатқан жұмысшы мен жұмысшы әйелдің фигуралары орналасқан. Орденнің жоғарғы жағында бесбұрышты жұлдыз орналасқан, оның астында байрақтардың аясында «КСРО» деген бедерлі жазу бар. Орденнің төменгі жағында «ҚҰРМЕТ БЕЛГІСІ» деген бедерлі жазу жазылған. Байрақтар мен жұлдыз күрең қызыл эмалмен қапталған және шеттері алтын жалатылған жиектермен көмкерілген. Байрақтардың бағаналары мен жазулары алтын жалатылған, емен бұтақтары, орденнің төменгі бөлігі және оның жалпы аясы тотыққан. «Құрмет белгісі» ордені күмістен жасалған. Орден биіктігі — 46 мм, ені — 32,5 мм. Орден құлақша мен шығыршық арқылы жиектері екі бойлық тоқсары жолақтары бар ашық қызғылт жібек қатқыл таспамен тысталған бесбұрышты тағанға жалғанады. Таспаның ені — 24 мм, жолақтардың ені 3,5 мм. [[1988 жыл|1988 жылы]] «Құрмет белгісі» ордені «Құрмет» ордені болып өзгертілгеннен кейін орденнің сыртқы түрі сәл өзгерді. «Құрмет» орденінің «Құрмет белгісі» орденінен айырмашылығы, бет жағының төменгі бөлігіндегі «ҚҰРМЕТ БЕЛГІСІ» деген жазудың орнына орақ пен балғаның және екі алшақ жатқан лавр бұтағының қолданбалы бедерлі қаптама қойылған. Қаптама екі сұққыш арқылы орденнің негізіне бекітіледі. «Құрмет Белгісі» орденінен «Құрмет» орденіне ауысқан кезде белгілердің нөмірленуі үзілген жоқ. == Марапаттау == [[КСРО орталық атқару комитеті|КСРО ОАК]] жаңа орденмен марапаттау туралы бірінші қаулысы 1935 жылы 26 қарашада шықты. Орден ЦДКА Қызыл Әскер ән және би ансамблінің жетекшісіне, ұйымдастырушыларына және 10 қатысушысына берілді (бұл кезде ұжымның өзі Революциялық Қызыл Ту, ал ансамбль жетекшісі А. В. Александров [[Қызыл жұлдыз ордені|Қызыл жұлдыз орденмен]] марапатталды). 1935 жылы 26 желтоқсанда КСРО Орталық Атқару Комитетінің 25 желтоқсандағы Жарлығымен еңбек ерлігі және мақта өнімділігін арттырудағы табыстары үшін реттік №1 «Құрмет белгісі» орденімен Ташкент облысы, Жаңажол ауданы, «Батыр» ұжымшарының төрағасы Артықбай Тіллябаев марапатталды; сонымен қатар, сол күні Ворошилов атындағы ұжымшардың екпінді-пионері Кавахан Атақұлова мен «Коммунизм» ұжымшарының екпінді-пионері Нышан Қадыров (екеуі де [[Ферғана облысы]], Қоқан ауданынан) ордендермен марапатталды. Алғаш «Құрмет белгісі» орденімен марапатталған ұжым С.М.Киров атындағы Макеевка металлургиялық зауытындағы №2 мартендік цехы болды (1939 жылы). Ұжым жоспарды асыра орындағаны, жарысты жақсы ұйымдастырғаны және мемлекеттік маңызды тапсырмаларды мерзімінен бұрын орындағаны үшін марапатталды. Кеңестік «Құрмет» орденінің соңғы иегері — Ресейдің «Цемент» мемлекеттік концернінің Белгород цемент зауытының директоры Анатолий Яковлевич Литвин, [[КСРО Президенті|КСРО Президентінің]] 1991 жылғы 21 желтоқсандағы Жарлығымен осы марапатқа ие болды. == Бірнеше рет «Құрмет белгісі» және «Құрмет» ордендерімен марапатталғандар == === «Құрмет Белгісі» орденінің 5 мәрте иегерлері === # [[Мәстүр Әуезова]] (1905—1978) — Тәжік КСР Ленинабад облыстық атқару комитетінің төрайымы (соның ішінде 28.04.1940; 01.04.1944; 23.10.1954). # [[Әнуар Қаландаров]] (1920—1990) — Тәжік КСР Құмсаңғыр ауданының Ленин атындағы ұжымшардың төрағасы. # [[Салих Ашурқожаұлы Раджабов]] (1912—1990) — Тәжік КСР ҒА қоғамдық ғылымдар бөлімінің академик-хатшысы. === «Құрмет Белгісі» орденінің 4 мәрте иегерлері === {{columns-list|3| # [[Никара Бәкірқызы Абаева|Абаева Никара Бәкірқызы]] (1936 туғ.) — Ыбырай Алтынсарин атындағы Педагогика ғылымдары ғылыми-зерттеу институтының директоры. # [[Болат Абдуллаұлы Абдуллаев|Абдуллаев Болат Абдуллаұлы]] (1906 — ?) — Тәжік КСР Жоғарғы сотының төрағасы (1938-1940). # [[Кәрім Жүсіпұлы Ахмедов|Ахмедов Кәрім Жүсіпұлы]] (1917—?) — медицина ғылымдарының докторы, ТММИ қалыпты физиология кафедрасының меңгерушісі. # [[Болеслав Иванович Буйвид|Буйвид Болеслав Иванович]] (1916—2003) — Магнитогорск металлургиялық комбинатындағы кадрлар бөлімінің басшысы. # [[Владимир Захарович Ващенко|Ващенко Владимир Захарович]] (1911—1992) — кеңестік шаруашылық, мемлекет әрі саяси қайраткер. # [[Николай Григорьевич Грицевич|Грицевич Николай Григорьевич]] (1920—2023) — Омбы теміржол бөлімі басшысының бірінші орынбасары (1953-1963), Омбы қалалық атқару комитеті төрағасының бірінші орынбасары (1964-1985) (01.08.1959; 28.07.1966; 25.08.1971; 03" /19/1981) # [[Асылбек Жазыұлы Дәулетов|Дәулетов Асылбек Жазыұлы]] (1925 туғ.) — Көкшетау облыстық халықтық бақылау комитеті төрағасының орынбасары. # [[Ғазиз Есмұқанов|Есмұқанов Ғазиз]] (1936 туғ.) — Қазақстан КП Жезқазған облыстық комитетінің екінші хатшысы. # [[Ұзақ Жырғалбаев|Жырғалбаев Ұзақ]] (1912—1986) — Қырғыз ССР Министрлер Кеңесінің еңбек ресурстарын пайдалану жөніндегі мемлекеттік комитетінің төрағасы. # [[Николай Иванович Иванов|Иванов Николай Иванович]] (1918—1985) — Тверь облыстық БЛКЖО комитетінің бірінші хатшысы (1957, 1966, 1971, 17.06.1981). # {{Орақ пен Балға медалі}} [[Николай Васильевич Ким|Ким Николай Васильевич]] (1904—1988) — Өзбек КСР Хорезм облысы Жаңаарық ауданы Әл-Хорезми атындағы кеңшардың директоры. # {{Орақ пен Балға медалі}} [[Шәпек Күзембаев|Күзембаев Шәпек]] (1906—1985) — Бұхара облысы, Канимех ауданы, Канимех кеңшарының директоры. # [[Зәйіт Тілеубайұлы Қаскеев|Қаскеев Зәйіт Тілеубайұлы]] (1932—?) — Солтүстік Қазақстан облыстық атқару комитетінің ұйымдастыру бөлімі меңгерушісі. # [[Қожа Садық]] (1913—1990) — «Совет Тожикистони» газетінің редакторы, КСРО жазушылар одағының мүшесі. # [[Жүзімқұл Қадырқұлұлы Құдайбергенов|Құдайбергенов Жүзімқұл Қадырқұлұлы]] (1913—1986) — К.И.Скрябин атындағы Қырғыз ауыл шаруашылығы институтының ректоры. # [[Николай Андреевич Малицкий|Малицкий Николай Андреевич]] (1904—?) — ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы, Ташкент жоғары партия мектебінің профессоры. # [[Жерен Мамедов|Мамедов Жерен]] (1923—1985) — Түрікмен КСР әлеуметтік қамсыздандыру министрі. # [[Василий Арсеньевич Москвин|Москвин Василий Арсеньевич]] (1910—1969) — КОКП Томбы облыстық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Ақбар Момынов|Момынов Ақбар]] (1909—?) — Тәжікстан КП Ленинабат облыстық комитетінің әкімшілік және сауда-қаржы органдары бөлімінің меңгерушісі. # [[Хадиша Райымқызы Мұсаханова|Мұсаханова Хадиша Райымқызы]] (1918—1974) — В.И.Ленин Орталық мұражайының Ташкент филиалының директоры. # [[Халима Насырова|Насырова Халима]] (1913—2003) — [[КСРО халық әртісі]] (23.11.1939; 25.12.1944; 11.01.1957; 01.03.1965) # [[Тәнті Оразбеков|Оразбеков Тәнті]] (1922—1978) — Қырғыз КСР дайындама министрі. # [[Андрей Николаевич Паздзерский|Паздзерский Андрей Николаевич]] (1906—1981) — Өзбек КСР Министрлер Кеңесі аппаратының жауапты қызметкері. # [[Виктор Афанасьевич Попов|Попов Виктор Афанасьевич]] (1929—2018) — КОКП ОК қорғаныс бөлімінің сектор меңгерушісі, К.Э.Циолковский атындағы Космонавтика академиясының толық мүшесі (17.06.1961; 26.07.1966; 11.09.1970; 11.10.1974). # [[Мырзахан Пошанов|Пошанов Мырзахан]] (1903—?) — Қазақстан КП Шымкент облыстық комитетінің екінші хатшысы. # [[Осман Құрбанұлы Рахматзаде|Рахматзаде Осман Құрбанұлы]] (1906—1989) — Тәжік ауыл шаруашылығы институтының ректоры. # [[Рыхси Сахибаев|Сахибаев Рыхси]] (1917—1974) — Өзбек КСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының хатшысы. # [[Мұқым Сұлтанов|Сұлтанов Мұқым]] (1894—1976) — Тәжік КСР жергілікті өнеркәсіп халық комиссары, Тәжік КСР Жоғарғы Кеңесі төралқасы төрағасының орынбасары. # [[Аға Керімұлы Халилов|Халилов Аға Керімұлы]] (1904—1981) — Түрікменстан КП ОК істерінің басқарушысы. # [[Фарида Ғабсадыққызы Халитова|Халитова Фарида Ғабсадыққызы]] (1920—1981) — Қазақстан КП Целиноград облыстық комитетінің хатшысы. # [[Семен Алексеевич Чесноков|Чесноков Семен Алексеевич]] (1901—1974) — РКФСР денсаулық сақтау халық комиссары (1937-1938), Қазақ КСР денсаулық сақтау халық комиссары - министрі (1939-1949) (14.04.1951; 6.12.1957; 11.11.1961; 28.10. /1967) # [[Георгий Павлович Шамилин|Шамилин Георгий Павлович]] (1911—1986) — КОКП Смоленск қалалық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Виктор Львович Шульц|Шульц Виктор Львович]] (1908—1976) — Орталық Азия мемлекеттік университетінің жер гидрологиясы кафедрасының меңгерушісі. }} === «Құрмет Белгісі» + ресейлік Құрмет орденінің 3 мәрте иегерлері === * [[Вячеслав Николаевич Иванов|Иванов Вячеслав Николаевич]] (1938-2024) — академиялық ескек есуден 3-дүркін олимпиада чемпионы (оның ішінде 1956; 30.03.1965; 16.07.2018) * [[Лариса Семеновна Латынина|Латынина Лариса Семеновна]] (1934 туғ.) — спорттық гимнастикадан 9-дүркін олимпиада чемпионы (16.09.1960; 30.03.1965; 5.10.1972; 30.12.1999) * [[Виталий Георгиевич Смирнов|Смирнов Виталий Георгиевич]] (1935 туғ.) — КСРО (1990-1992) және РФ (1992-2001) Ұлттық Олимпиада комитетінің президенті (23.06.1966; 09.09.1971; 10.05.1976; 22.04.1994) === «Құрмет Белгісі» орденінің 3 мәрте иегерлері === {{columns-list|3| # [[Владимир Павлович Алексеев|Алексеев Владимир Павлович]] (1914—2000), өнеркәсіп қайраткері, Марий АКСР-нің еңбек сіңірген ғылым және техника қайраткері, КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты (1944; 1958; 1962). # [[Жүсіпбек Алтайбаев|Алтайбайұлы Жүсіп]] (1911—1987), журналист, сатирик. # [[Кеңес Мұстаханұлы Аухадиев|Аухадиев Кеңес Мұстаханұлы]] (1938-2022), кеңестік әрі қазақстандық мемлекет пенен партия қайраткері. # [[Ғариф Керімұлы Ахмадеев|Ахмадеев Ғариф Керімұлы]] (1912—1991), тікұшақ құрылымдаушы. # [[Евгений Алексеевич Борисов|Борисов Евгений Алексеевич]] (1928—1974), полковник, АТҒЗИ қызметкері. # [[Валентин Александрович Вахонин|Вахонин Валентин Александрович]] (1904—1981), М. И. Ульянова атындағы Мәскеу жұмысшы тілшілер университетінің ректоры # [[Владимир Викторович Григорьев|Григорьев Владимир Викторович]] (1941—2011), партия мен мемлекет қайраткері. # [[Василий Викторович Громыко|Громыко Василий Викторович]] (1932—2017), КСРО еңбек сіңірген жаттықтырушысы (грек-рим күресі) (24.07.1968; 1969; 10.05.1972) # [[Виктор Федорович Грудзенко|Грудзенко Виктор Федорович]] (1931—2019), КОКП Пенза қалалық комитетінің екінші хатшысы (1970-1985) (1971; 1976; 10.03.1981) # [[Георгий Дмитриевич Гулиа|Гулиа Георгий Дмитриевич]] (1913—1989), прозашы (17.04.1958; 13.03.1963; 28.10.1967) # [[Гайоз Иванович Джеджелава|Джеджелава Гайоз Иванович]] (1915-2005), футболшы және жаттықтырушы, еңбек сіңірген спорт шебері (24.02.1941; 1950; 1957) # [[Лука Степанович Дьяченко|Дьяченко Лука Степанович]] (1902—1984), Молдава КСР мемлекет қайраткері. # [[Яков Алексеевич Евдокимов|Евдокимов Яков Алексеевич]] (1915—1980), кеңестік партия және мемлекет қайраткері (1958, екі рет; 1965). # [[Алексей Ильич Зайцев|Зайцев Алексей Ильич]] (1914—1996) — Социалистік Еңбек Ері (1949), полярлық авиацияның бортмеханигі (19.05.1954, 29.08.1955, 23.06.1961). # [[Борис Мұстафаұлы Зумақұлов|Зумақұлов Борис Мұстафаұлы]] (1940 туғ.), партия және мемлекет қайраткері. # [[Борис Владимирович Иванов|Иванов Борис Владимирович]] (1917—1992), прозашы. # [[Иван Александрович Калита|Калита Иван Александрович]] (1927—1996), олимпиада чемпионы (ат спорты) (16.09.1960; 02.12.1970; 05.10.1972) # [[Юрий Яковлевич Ковалев|Ковалев Юрий Яковлевич]] (1937—2010), «Сибэлектромотор» бірлестігінің директоры (1971—1977), КОКП Томбы қалалық комитетінің екінші хатшысы (1977—1982), Томбы қалалық атқару комитетінің төрағасы (1982—1988) (1971; 31.03.1981; 17.07.1986). # [[Генрих Абрамович Козлов|Козлов Генрих Абрамович]] (1900—1981), КСРО ҒА корреспондент-мүшесі. # [[Иван Елисеевич Крюков|Крюков Иван Елисеевич]] (1924—2003) — Қостанай облысы Орджоникидзе ауданы «Комаровский» кеңшарының бас экономисі, партия бюросының хатшысы; Қазақстан КП Қостанай облыстық комитетінің нұсқаушысы; Қазақстан КП Қостанай облыстық комитетінің партиялық бақылау комиссиясының мүшесі. # [[Галина Алексеевна Кулакова|Кулакова Галина Алексеевна]] (1942 туғ.), олимпиада чемпионы (шаңғы спорты) (09.04.1970; 10.05.1976; 09.04.1980) # [[Александр Васильевич Медведь|Медведь Александр Васильевич]] (1937-2024), олимпиада чемпионы (еркін күрес) (1964; 05.02.1969; 23.04.1985) # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Павел Михайлович Михайлов|Михайлов Павел Михайлович]] (1917—2005), Аэрофлот ұшқышы. # [[Евгений Васильевич Мосолов|Мосолов Евгений Васильевич]] (1912—1979), КОКП Мәскеу қалалық және облыстық комитеттерінің меңгерушісі. # [[Ашура Насырова|Насырова Ашура]] (1924—2011), Тәжік КСР халық әртісі (23.04.1941; 17.12.1949; 23.10.1954) # [[Анатолий Георгиевич Нилов|Нилов Анатолий Георгиевич]] (1912—1981), КОКП ОК жауапты қызметкері. # [[Александр Игнатьевич Пасиковский|Пасиковский Александр Игнатьевич]] (1910—1996), Молдова КСР мемлекет қайраткері. # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Николай Иванович Першин|Першин Николай Иванович]] (3 қараша 1904—1974), Ленинград шаруашылық кеңесінің С.М.Киров атындағы Электросила зауытындағы қырнаушы-айналмашақшысы. # [[Федор Федорович Петрусевич|Петрусевич Федор Федорович]] (1902—1965), Йошкар-Ола қ. жартылай өткізгіш құрылғылар зауытының директоры (1946, 1951, 1956). # [[Николай Варфоломеевич Пилипенко|Пилипенко Николай Варфоломеевич]] (1916—2020), КОКП ОК философия ғылымдары секторының меңгерушісі. 1984-1992 жылдары — АОН профессоры. Философия ғылымдарының докторы, РФ еңбек сіңірген ғылым қайраткері. # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Файздрахман Ахмедзянович Сабиров|Сабиров Файздрахман Ахмедзянович]] (1919—1990), полковник, әскери құрылысшы, (08.12.1951; 07.03.1962; 29.03.1976). # [[Иван Петрович Савченко|Савченко Иван Петрович]] (1918—2002), Иркутск қ. Свердлов аудандық кеңесі атқару комитетінің төрағасы, Шығыс Сібір темір жолы теміржолшылары кәсіподағының жол комитетінің төрағасы. (марапаттау жылдары: 1957, 1971, 1976). # [[Иван Флегонтович Синицын|Синицын Иван Флегонтович]] (1911—1988), КСРО Трактор және ауылшаруашылық машина жасау министрі. # [[Николай Алексеевич Слезкин|Слезкин Николай Алексеевич]] (1905—1991), механика саласындағы ғалым, профессор, РКФСР ғылым мен техниканың еңбек сіңірген қайраткері (1953; 15.09.1961; 1976). # [[Виталий Константинович Трофимов|Трофимов Виталий Константинович]] (1926—1996), Мари облыстық кәсіподақтар кеңесінің төрағасы (1966, 1971, 1974). # [[Илья Михайлович Хижниченко|Хижниченко Илья Михайлович]] (1909—1992), кеңестік агроном (22.06.1950; 31.10.1957; 23.06.1966). # [[Александр Михайлович Хлопков|Хлопков Александр Михайлович]] (1926—2013), Горький облысы Кулебаки қалалық атқару комитетінің төрағасы. # [[Яков Иосифович Черняков|Черняков Яков Иосифович]] (1915—2010), Ижевск қалалық БЛКЖО комитетінің және КПСС аудандық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Күжүгет Серэұлы Шойгу|Шойгу Күжүгет Серэұлы]] (1921—2010) КОКП Тыва облыстық комитетінің хатшысы, Тыва АКСР Министрлер кеңесі төрағасының бірінші орынбасары, [[Сергей Күжүгетұлы Шойгу|С. К. Шойгудың]] әкесі. }} === «Құрмет Белгісі» + ресейлік Құрмет орденінің 2 мәрте иегерлері === * [[Эдуард Аркадьевич Асадов|Асадов Эдуард Аркадьевич]] (1923—2004), ақын (28.10.1967; 18.09.1973; 07.09.1998) * [[Сусанна Николаевна Звягина|Звягина Сусанна Николаевна]] (1918—2006), РКФСР еңбек сіңірген әртісі (1951; 15.09.1959; 14.07.2004) * [[Виктор Григорьевич Кузькин|Кузькин Виктор Григорьевич]] (1941—2008), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.03.1965; 3.03.1972; 20.12.1996) * [[Борис Александрович Майоров|Майоров Борис Александрович]] (род. 1938), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (24.07.1968; 22.05.1981; 20.12.1996) * [[Зоя Сергеевна Миронова|Миронова Зоя Сергеевна]] (1913—2008), РКФСР еңбек сіңірген әртісі (1958; 1972; 12.04.2001) * [[Татьяна Петровна Панкова|Панкова Татьяна Петровна]] (1917—2011), РКФСР халық әртісі, Мемлекеттік академиялық Малый театрының актрисасы (26.10.1949; 4.11.1974; 21.09.1998) * [[Александр Павлович Рагулин|Рагулин Александр Павлович]] (1941—2004), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.03.1965; 30.05.1969; 20.12.1996) * [[Игорь Анатольевич Ромишевский|Ромишевский Игорь Анатольевич]] (1940—2012), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.05.1969; 03.03.1972; 26.12.2011) * [[Эдуард Эргартович Россель|Россель Эдуард Эргартович]] (1937 туғ.), 1991—1993 жылдардағы Свердлов облысының губернаторы, 1995—2009 ж. (29.04.1975; 26.05.1980; 9.10.2007) * [[Александр Сергеевич Якушев|Якушев Александр Сергеевич]] (1947 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (03.03.1972; 07.06.1979; 26.12.2011) === «Құрмет Белгісі» орденінің 2 мәрте иегерлері === * [[Александра Андреевна Андреева|Андреева Александра Андреевна]] (1894—1974), РКФСР еңбек сіңірген дәрігері, КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаты (1946; 1951). * [[Аким Иванович Атмачиди|Атмачиди Аким Иванович]] (1937—2013) — Семей құрама темірбетон өндірістік бірлестігінің директоры, * [[Булат Юсупович Аитов|Аитов Булат Юсупович]] (1929—2018), кеңестік құрылыс қайраткері, РКФСР және Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1966; 1971). * [[Стефан Лукич Анисимов|Анисимов Стефан Лукич]] (1910—1985), кеңестік сәулетші, Тәжік КСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1959). * [[Николай Захарович Анциферов|Анциферов Николай Захарович]] (1911—1980), кеңестік ақын, журналист, кеңестік-партия қызметкері(1946; 1951). * [[Вениамин Александрович Анчинашкевич|Анчинашкевич Вениамин Александрович]] (1910—1969), теміржолшы, еңбек ері (1943; 1960). * [[Вараздат Мартиросович Арутюнян|Арутюнян Вараздат Мартиросович]] (1909—2008), белгілі армян сәулетшісі және өнертанушы. Сәулет ғылымының докторы. * [[Канапия Габдуллинович Ахметов|Ахметов Канапия Габдуллинович]] (1924—2021), мемлекет және қоғам қайраткері, ғалым, профессор. * [[Юрий Васильевич Бабиков|Бабиков Юрий Васильевич]] (род. 1930), инженер-құрылымдаушы, Мари АКСР Йошкар-Оладағы жартылай өткізгіш құрылғылар зауытының бас директоры (1966; 1971). * [[Архип Дмитриевич Белков|Белков Архип Дмитриевич]] (1899—1981), марилік кеңестік ғалым-агрономы (1946; 1951). * [[Анисия Федоровна Беспалова|Беспалова Анисия Федоровна]] (1920—2011), марилік кеңестік агроном, КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаты (1951; 1971). * [[Петр Павлович Богатырев|Богатырев Петр Павлович]] (1923—1997), марилік кеңестік партия-әкімшілік жетекшісі (1966; 1971). * [[Георгий Борисович Бокий|Бокий Георгий Борисович]] (1909—2001), кеңестік және ресейлік кристал химигі, РҒА корреспондент-мүшесі * [[Александра Степановна Брыкова|Брыкова Александра Степановна]], РКФСР еңбек сіңірген мектеп мұғалімі<ref>[https://институтвоспитания.рф/upload/medialibrary/8f3/ulv6zgq8uw06l40hqoefbbt9okb92ddu.pdf Фотография А. Брыковой. Семья и школа, — № 1, — 1950. с. 11а]</ref>. * [[Александр Адольфович Бурба|Бурба Александр Адольфович]] (1918—1984), Медногорск мыс-күкірт комбинатының директоры, Орынбор политехникалық институтының ректоры (1957; 17.06.1981). * [[Элина Авраамовна Быстрицкая|Быстрицкая Элина Авраамовна]] (1928—2019), КСРО халық әртісі, Ресей Мемлекеттік академиялық Кіші театрының актрисасы (7.03.1960; 4.11.1967). * [[Саидали Вализода|Вализода Саидали]] (1900—1971), кеңестік тәжік ақыны әрі музыканты, Тәжік КСР халық хафизі. * [[Василий Михайлович Воробьев|Воробьев Василий Михайлович]] (1909—1995), Мари АКСР Жоғарғы Кеңесінің төрағасы (1957; 1966). * [[Павел Степанович Воронцов (партия қызметкері)|Воронцов Павел Степанович]] (1920—2015), кеңестік партия және әкімшілік қайраткері (1966; 1971). * [[Мария Сергеевна Гаврилова|Гаврилова Мария Сергеевна]] (1913—2004), агроном, КСРО Ауыл шаруашылығы министрлігі басқарма басшысының орынбасары (1960, 1967). * [[Яков Гайниевич Гайниев|Гайниев Яков Гайниевич]] (1928—2008), механизатор (1966; 1972). * [[Ярослав Александрович Галан|Галан Ярослав Александрович]] (1902—1949), жазушы, [[Сталин премиясы|Сталин сыйлығының]] лауреаты (қайтыс болғаннан кейін) * [[Давид Израилевич Гальперин|Гальперин Давид Израилевич]] (1903—1977), химик-технолог, оқ-дәрі өндірісі саласындағы маман, техника ғылымдарының докторы, профессор. * [[Михаил Матвеевич Глазырин|Глазырин Михаил Матвеевич]] (1935—2014), әкімшілік жетекшісі, Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1971; 1976). * [[Сергей Константинович Годунов|Годунов Сергей Константинович]] (1929—2023), математик (1954; 1981), РҒА академигі. * [[Сергей Иванович Горбунов|Горбунов Сергей Иванович]] (1915—1991), әкімшілік-өндірістік жетекші (1946; 1951). * [[Юрий Леонидович Горянский|Горянский Юрий Леонидович]] (1929—2005), Мари АКСР ауыл шаруашылығы министрі (1965; 1971). * [[Анатолий Евгеньевич Григорьев|Григорьев Анатолий Евгеньевич]] (1929—2014), «Машиностройения ҒӨБ» әскери-өнеркәсіптік корпорациясында ұшу аппараттарын жобалау саласындағы маман. * [[Рамзан Бакарович Гудаев|Гудаев Рамзан Бакарович]] (1930—?), Шешен-Ингуш АКСР Веден аудандық «Сельхозтехника» бірлестігінің меңгерушісі. * [[Варвара Аркадиевна Гусар|Гусар Варвара Аркадиевна]] (1913—1994), кеңшар звеношысы (15.02.1966; 8.04.1971). * [[Евгений Валентинович Гусев|Гусев Евгений Валентинович]] (1927—?), агроном (1966; 1971). * [[Темир Дадабаевич Дадабаев|Дадабаев Темир Дадабаевич]] (род. 1941), КОКП Колхозабат аудандық комитетінің бірінші хатшысы, Тәжік КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты. * [[Борис Петрович Дежкин|Дежкин Борис Петрович]] (1914—1992), кеңестік режиссер және суретші-мультипликатор (14.4.1944; 6.3.1950). * [[Александр Кириллович Доленко|Доленко Александр Кириллович]] (род. 1951), Ташкент жоғарғы партия мектебінің директоры; Өзбекстан КП ОК мүшесі, Өзбек КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты. * [[Серафим Алексеевич Дубровин|Дубровин Серафим Алексеевич]] (1912—1995), 1-Ленинград кірпіш зауытының бас механигі. * [[Яков Алексеевич Евдокимов|Евдокимов Яков Алексеевич]] (1915—1980), КОКП Мари облыстық комитетінің хатшысы (1958; 1965). * [[Иван Евстигнеевич Ерохин|Ерохин Иван Евстигнеевич]] (1903—1996) ЗИЛ зауытындағы ағаш өңдеу цехының бөлім басшысы. * [[Константин Михайлович Зинин|Зинин Константин Михайлович]] (1913—1985), марилік партия жетекшісі (1946: 1951). * [[Леонид Никитич Злобин|Злобин Леонид Никитич]] (1923—1997), инженер (1962: 1971). * [[Аркадий Петрович Зонов|Зонов Аркадий Петрович]] (1922—2005) * [[Алексей Борисович Зубков|Зубков Алексей Борисович]] (1913—1984), контр-адмирал. * [[Әли Абдулоғлы Зулалов|Зулалов Әли Абдулоғлы]] (1893—1963), тенор, Әзербайжан КСР еңбек сіңірген әртісі, опера және балет театрының солисті * [[Борис Илинбаевич Ибулаев|Ибулаев Борис Илинбаевич]] (1934—1995), марилік партия-мемлекет қайраткері (1966; 1971). * [[Александр Александрович Иванов (әкімшілік жетекші)|Иванов Александр Александрович]] (1908—1984), әкімшілік жетекші (1945; 1966). * [[Бодо Германович Иоганзен|Иоганзен Бодо Германович]] (1911—1996), биология ғылымдарының докторы, Томбы мемлекеттік педагогикалық институтының ректоры. * [[Анна Ильинична Казакова|Казакова Анна Ильинична]] (1920—1989), Мари АКСР мәдениет министрі, МАКСР Министрлер Кеңесі төрағасының орынбасары (1967; 1971). * [[Кара Рабаданович Караев|Караев Кара Рабаданович]] (1891—1973), партизан, Дағыстан АКСР әскер және партия қайраткері. * [[Юрий Васильевич Калашников (ғалым)|Калашников Юрий Васильевич]] (1939—2018), кеңестік және ресейлік ғалым, [[Башқұрт мемлекеттік университеті|Башқұрт мемлекеттік университетінің]] тарих кафедрасы тарихшысы, дәріскері, доценті. (қазіргі [[Үфі ғылым және технология университеті]]). * [[Михаил Андреевич Калинин|Калинин Михаил Андреевич]] (1914—1984), КСРО мемлекеттік жоспарлау комитетінің меңгерушісі. * [[Рудольф Иванович Каменев|Каменев Рудольф Иванович]] (1927—2019), гидроқұрылысшы, бетон зауытының басшысы, Мурманск облысындағы Мурмаши ауылының құрметті тұрғыны, хоккей командасының жаттықтырушысы. * [[Аркадий Иванович Капитонов|Капитонов Аркадий Иванович]] (1931—1995), марилік кеңестік партия қызметкері (1976; 1986). * [[Вадим Николаевич Карташов|Карташов Вадим Николаевич]] (1930—2008), кеңестік және ресейлік журналист, публицист, ақын, қоғам қайраткері, РКФСР еңбек сіңірген мәдениет қайраткері (1966; 1971). * [[Зинаида Ивановна Кашина|Кашина Зинаида Ивановна]] (1919—2007), кеңестік партия-мемлекет қайраткері, педагог, Мари АКСР Жоғарғы Кеңесі төрағасының орынбасары (1960; 1971). * [[Ходи Исабаевич Кинжаев|Кинжаев Ходи Исабаевич]] (1914—1992), Кеңес Одағының Батыры. * [[Иван Викторович Кириллов|Кириллов Иван Викторович]] (1927—1994), КОКП Йошкар-Ола қалалық комитетінің 2-хатшысы (1966; 1971). * [[Валериан Петрович Кожевников|Кожевников Валериан Петрович]] (1920—1975), партия-мемлекет қайраткері, Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1966; 1971). * [[Танаш Қойшыбайұлы|Қойшыбайұлы Танаш]] (1914—1974) — кеңестік шаруашылық, мемлекеттік және саяси қайраткер. * [[Василий Александрович Комов|Комов Василий Александрович]] (1929—2002), Түмен мотор зауытының бас инженері («Тюмень мотор құрастырушылар» АҚ) (1968; 1971). * [[Петр Григорьевич Корнилов|Корнилов Петр Григорьевич]] (1924—1982), марилік кеңестік жазушы, журналист, қоғам және саяси қайраткер, РКФСР еңбек сіңірген мәдениет қайраткері. (1966; 1971). * [[Анна Васильевна Коряковцева|Коряковцева Анна Васильевна]] (1899—1982), Мари АКСР еңбек сіңірген мектеп мұғалімі (1939; 1949). * [[Василий Васильевич Косенко|Косенко Василий Васильевич]] (1916—?), Қазақ КСР Ауыл шаруашылығы министрлігінің тәжірибелік-оқу шаруашылықтары бас басқармасының басшысы. * [[Виктор Михайлович Котельников|Котельников Виктор Михайлович]] (1924 туғ.), Мари АКСР денсаулық сақтау министрі (1961, 1971). * [[Дмитрий Сергеевич Краснов|Краснов Дмитрий Сергеевич]] (1905—?), партия жетекшісі (1939, 1942). * [[Василий Михайлович Кужнуров|Кужнуров Василий Михайлович]] (1913—1992), Мари АКСР әлеуметтік қамсыздандыру министрі (1946, 1951). * [[Михаил Иванович Кузнецов (зоотехник)|Кузнецов Михаил Иванович]] (1925—1996), Мари АКСР Ауыл шаруашылығы министрінің орынбасары, РКФСР еңбек сіңірген зоотехнигі (1966, 1971). * [[Леонид Петрович Курьянов|Курьянов Леонид Петрович]] (1927—2014) * [[Аркадий Иванович Лаппо|Лаппо Аркадий Иванович]] (1904—1983), кеңестік өсімдік өсіру маманы және сұрыптаушы, БКСР ҒА академигі (1949, 1959). * [[Вадим Петрович Логинов|Логинов Вадим Петрович]] (1927—2016), дипломат және партия қайраткері (30.08.1957; 22.10.1971). * [[Иван Пантелеевич Макаров|Макаров Иван Пантелеевич]] (1915—1997), марилік партия жетекшісі (1951, 1971). * [[Михаил Семенович Малышев|Малышев Михаил Семенович]] (1914—1986), марилік кеңестік ауыл шаруашылығын ұйымдастырушы (1951, 1966). * [[Александр Дмитриевич Мартусин|Мартусин Александр Дмитриевич]] (1930—2016), Иркутск облысы, Тайшет ауданы, Бузыканово ауылындағы М.И. Калинин атындағы ұжымшар төрағасы * [[Василий Павлович Мартыненко|Мартыненко Василий Павлович]] (1925—1993), Волгоград облысы, Новониколаев ауданы, В. И. Ленин атындағы ұжымшар бас агрономы (1965, 1972). * [[Акакий Иванович Мгеладзе|Мгеладзе Акакий Иванович]] (1910—1980) — партия қайраткері, Грузин КСР КП ОК бірінші хатшысы, КОКП ОК мүшесі. * [[Михаил Михайлович Мирошников|Мирошников Михаил Михайлович]] (1926—2020), оптика өнеркәсібінің ұйымдастырушысы, Социалистік Еңбек Ері, КСРО ҒА және РҒА корреспондент-мүшесі (1957, 1961). * [[Иван Романович Москвичев|Москвичев Иван Романович]] (1913—1978), Мари АКСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының төрағасы (1946, 1963). * [[Анна Александровна Мосунова|Мосунова Анна Александровна]] (1905—2003), марилік кеңестік партия-әкімшілік қызметкер, педагог, қоғам қайраткері, Мари АКСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының хатшысы (1946; 1951). * [[Михаил Федорович Ненашев|Ненашев Михаил Федорович]] (1929—2019), мемлекет қайраткері, журналист, публицист, редактор, тарих ғылымдарының докторы. * [[Михаил Александрович Николаев|Николаев Михаил Александрович]] (1912—1986), халық ағарту қайраткері және ұстаз (1944, 1962). * [[Сергей Николаевич Николаев (драматург)|Николаев Сергей Николаевич]] (1908—1993), Мари АКСР халық жазушысы, Мари АКСР жазушылар одағының төрағасы (1951; 1968). * [[Ольга Павловна Ногина|Ногина Ольга Павловна]] (1885—1977), кеңестік денсаулық сақтаудың ірі ұйымдастырушысы, [[Виктор Павлович Ногин|В.П. Ногиннің]] әйелі. * [[Николай Николаевич Озеров (түсініктемеші)|Озеров Николай Николаевич]] (1922—1997), спорт түсініктемеші, РКФСР халық әртісі (27.04.1957; 7.07.1978). * [[Петр Степанович Павленко|Павленко Петр Степанович]] (1937—2019), Житомир облысы кәсіподақтар федерациясы төрағасының орынбасары * [[Иван Митрофанович Первушин|Первушин Иван Митрофанович]] (1914—1998) құрылыс бригадирі. * [[Геннадий Михайлович Пищаев (партия жетекшісі)|Пинаев Геннадий Михайлович]] (1931—2005), партия жетекшісі (1966, 1976). * [[Михаил Иванович Положенцев|Положенцев Михаил Иванович]] (1928—2013), мемлекет қайраткері, Челябі облыстық атқару комитетінің төрағасы (1980—1984). * [[Хачик Оганесович Погосов|Погосов Хачик Оганесович]] (1910—1975) Ирансовтранс Сыртқы сауда министрлігінің Бакудегі басқарушысы. * [[Кирилл Иванович Поназдырь|Поназдырь Кирилл Иванович]] (1918—2001) — Жаңасібір облыстық денсаулық сақтау басқармасы меңгерушісі (1961—1982), РКФСР еңбек сіңірген дәрігері (1978). * [[Владимир Петрович Потанин|Потанин Владимир Петрович]] (1926—1981), мемлекет қайраткері, Үлбі металлургиялық зауытының директоры (1961—1974), Орта машина жасау министрлігі 3-бас басқармасы басшысы (1974—1981). * [[Вадим Александрович Просвирнин|Просвирнин Вадим Александрович]] (1926—2006), Мари АКСР отын өнеркәсібі министрі (1971, 1976). * [[Борис Викторович Протопопов|Протопопов Борис Викторович]] (1901—1982), Медицина ғылымдарының докторы, профессор (1945, 1951). * [[Василий Павлович Пустовалов|Пустовалов Василий Павлович]] (1925—2013), полковник, 25516 ә/б бөлім басшысы * [[Геннадий Алексеевич Пчелов|Пчелов Геннадий Алексеевич]] (1937 туғ.), агроном (1973, 1976). * [[Михаил Георгиевич Родионов|Родионов Михаил Георгиевич]] (1904—1959), марилік кеңестік әкімшілік жетекшісі (1946, 1951). * [[Роберт Иванович Рождественский|Рождественский Роберт Иванович]] (1932—1994), кеңестік және ресейлік ақын әрі аудармашы, ән жазушы. * [[Узбек Агзамович Рустамов|Рустамов Узбек Агзамович]] (1926—2011), Өзбек КСР сыртқы істер министрінің орынбасары, Өзбекстан КП ОК ақпарат және сыртқы байланыстар бөлімінің меңгерушісі (1966, 1971). * [[Анатолий Петрович Рязанов|Рязанов Анатолий Петрович]] (1914—1985), Марилік машина жасау зауытының директоры(1958, 1962). * [[Геннадий Алексеевич Сандетский|Сандетский Геннадий Алексеевич]] (1925—1978),Мари ауыл шаруашылығы екпіндісі (1971, 1973). * [[Ара Мигранович Сарксян|Сарксян Ара Мигранович]] (1902—1969), Армян кеңестік мүсінші. КСРО халық суретшісі. * [[Александр Павлович Семенов|Семенов Александр Павлович]] (1911—?), Мари АКСР ауыл шаруашылығы министрінің орынбасары (1946, 1951). * [[Әкім Серіков|Серіков Әкім]] (1912—1989) — Қазақ КСР Қарағанды ​​облысының кеңестік партия және кәсіподақ қайраткері. * [[Михаил Николаевич Скаткин|Скаткин Михаил Николаевич]] (1900—1991), профессор, КСРО педагогика ғылымдары академиясының академигі. * [[Федор Сергеевич Слыханов|Слыханов Федор Сергеевич]] (1912—1986), Мари АКСР жергілікті отын өнеркәсібі басқармасы басшысы (1946, 1951). * [[Анатолий Алексеевич Слюсарь|Слюсарь Анатолий Алексеевич]] (1934—2013), КСРО-ның Грекия Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі (1988—1991). * [[Анатолий Алексеевич Смирнов|Смирнов Анатолий Алексеевич]] (1941—?), Мари АКСР Йошкар-Ола қалалық атқару комитетінің төрағасы (1973, 1986). * [[Петр Алексеевич Смирнов (министр)|Смирнов Петр Алексеевич]] (1928—2004), Мари АКСР Халыққа қызмет көрсету министрі (1971, 1975). * [[Ефим Гаврилович Софронов|Софронов Ефим Гаврилович]] (1902—1982), Мари АКСР әділет халық комиссары / министрі (1945, 1951). * [[Владимир Евгеньевич Степанов|Степанов Владимир Евгеньевич]] (1913—1986), кеңестік астроном, КСРО ҒА корреспондент-мүшесі. * [[Цолак Александрович Степанян|Степанян Цолак Александрович]] (1911—2002) — философ, тарихи материализм және әлеуметтік философия саласындағы маман (1953, 1961). * [[Дмитрий Романович Суворов|Суворов Дмитрий Романович]] (1914—1989), Мари АКСР байланыс өндірістік-техникалық басқарма басшысы (1946, 1951). * [[Александр Иванович Сурьянинов|Сурьянинов Александр Иванович]] (1927—2009), Мари АКСР орман шаруашылығы министрі (1966, 1971). * [[Михаил Платонович Сычев|Сычев Михаил Платонович]] (1921—2005), қаржы министрі, Мари АКСР Министрлер Кеңесі төрағасының орынбасары (1965, 1971). * [[Алексей Васильевич Тараканов|Тараканов Алексей Васильевич]] (1937—?), «Стройдормаш» ААҚ бас директоры, Калининград (1964—2011). * [[Дмитрий Евдокимович Тараненко|Тараненко Дмитрий Евдокимович]] (1918—2001), «Красковский» кеңшарындағы 2-бөлім меңгерушісі (1971, 1986). * [[Василий Ильич Товашов|Товашов Василий Ильич]] (1906—1990), Мари АКСР Жоғарғы сотының төрағасы (1945, 1951). * [[Иван Петрович Устенко|Устенко Иван Петрович]] (1925—2001), «Гмелинский» кеңшарының бас агрономы, Волгоград облысы (1958, 1973). * [[Самуил Абрамович Хазин|Хазин Самуил Абрамович]] (1929—2013), Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1966, 1971). * [[Хаджи-Мурад Омарович Хашаев|Хашаев Хаджи-Мурад Омарович]] (1909—1971), кавказтанушы-тарихшы, этнограф, ғылымды ұйымдастырушы, қоғам және саяси қайраткер (1950, 1970). * [[Виктор Иванович Хохряков|Хохряков Виктор Иванович]] (1913—1986), КСРО халық әртісі, КСРО Мемлекеттік академиялық Кіші театрының әртісі. * [[Петр Дмитриевич Целищев|Целищев Петр Дмитриевич]] (1914—1984), радиошы-поляршы, Арктика мен Антарктидаға экспедицияларға қатысушы. * [[Геннадий Васильевич Шаев|Шаев Геннадий Васильевич]] (1929—2009), Алтай өлкесі ІІБ социалистік меншікті ұрлауға қарсы күрес бөлімі басшысы (1973—1979) * [[Алексей Сергеевич Шерстнев|Шерстнев Алексей Сергеевич]] (1904—?), марилік партия-кеңестік қызметкер (1946, 1951). * [[Леонид Александрович Шилов|Шилов Леонид Александрович]] (1928—2006), кітапхана және кітаптану ісі саласының қайраткері, кітапшы. * [[Вячеслав Анатольевич Щеглов|Щеглов Вячеслав Анатольевич]] (1908—1992), КСРО дайындама министрлігінің уәкілетті өкілі (1951, 1952). * [[Степан Алексеевич Шалаев|Шалаев Степан Алексеевич]] (1929—2022), кеңестік мемлекет, партия және кәсіподақ қайраткері. * [[Тана Бегиновна Марчина|Тана Бегиновна Марчина]] (1916—1993), КСРО Жоғарғы Кеңесінің 5-шақырылым депутаты. * [[Валериан Иванович Яранов|Яранов Валериан Иванович]] (1912—2000) — таулымарилік кеңестік және ресейлік ауыл шаруашылығы қайраткері, агроном (1951, 1971). === «Құрмет Белгісі» + ресейлік Құрмет ордені === * [[Михаил Михайлович Баландин|Баландин Михаил Михайлович]] (1950 туғ.), КСРО спорт шебері (тікұшақ спорты) (22.11.1985; 23.05.1996). * [[Леонард Борисович Вид|Вид Леонард Борисович]] (1931 туғ.), мемлекет қайраткері, саясаткер, кәсіпкер (2002). * [[Геннадий Георгиевич Вольнов|Вольнов Геннадий Георгиевич]] (1939—2008) — кеңестік баскетболшы, Олимпиада чемпионы, әлем, Еуропа, КСРО чемпионы. КСРО еңбек сіңірген спорт шебері. * [[Григорий Иванович Воропаев|Воропаев Григорий Иванович]] (1934—2016), Иваново облыстық аңшылар мен балықшылар қоғамының төрағасы (?; 30.05.1997). * [[Сурет:Золотая звезда Героя России.svg|15px]] [[Игорь Викторович Вотинцев|Вотинцев Игорь Викторович]] (1953 туғ.) — Ресей Федерациясының Батыры, Ресей Федерациясының еңбек сіңірген сынаушы-ұшқыш. (17.12.1982; 24.06.2016). * [[Михаил Сергеевич Горбачёв|Горбачев Михаил Сергеевич]] (1931—2022), КСРО президенті (1990—1991) (22.03.1966; 28.02.2001). * [[Александр Титович Голубев|Голубев Александр Титович]] (1936—2020) — Ресей Федерациясының сыртқы барлау органдарының құрметті қызметкері, отставкадағы генерал-лейтенант (19??; 20??). * [[Леонид Иванович Губанов|Губанов Леонид Иванович]] (1928—2004), КСРО халық әртісі, М.Горький атындағы МКАТ актеры (1971; 23.10.1998). * [[Лариса Васильевна Евдокимова|Евдокимова Лариса Васильевна]] (1930—2019), ААО Майкоп қалалық КОКП қалалық комитетінің насихат жөніндегі хатшысы. * [[Валентин Козьмич Иванов|Иванов Валентин Козьмич]] (1934—2011), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (футбол) (?, 04.09.1997). * [[Валерий Васильевич Калашников|Калашников Валерий Васильевич]] (1950 туғ.), Ауыл шаруашылығы жануарларды өсіру, сұрыптау, генетикасы саласындағы ресейлік ғалым (1986, 2013). * [[Татьяна Михайловна Карпова|Карпова Татьяна Михайловна]] (1916—2018), КСРО халық әртісі, В. Маяковский Мәскеу театрының актрисасы (1954; 03.02.1998). * [[Анатолий Николаевич Ковалев|Ковалев Анатолий Николаевич]] (1937—2016), РСФСР еңбек сіңірген жаттықтырушысы (1970, гольф) (21.02.1986; 26.06.1995). * [[Александр Борисович Кожухов|Кожухов Александр Борисович]] (1942—2008), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері, КСРО еңбек сіңірген жаттықтырушысы (гандбол) (23.04.1985; 30.06.1998). * [[Леонид Петрович Кормановский|Кормановский Леонид Петрович]] (1931—2020), мал шаруашылығы мен жемшөп өндірісін кешенді механикаландыру саласындағы ғалым (1981, 11.10.2001). * [[Владимир Яковлевич Лутченко|Лутченко Владимир Яковлевич]] (1949 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (1975; 20.12.1996). * [[Игорь Михайлович Макаров|Макаров Игорь Михайлович]] (1927—2013), робототехника және икемді автоматтандырылған өндіріс саласындағы ғалым, РҒА академигі (2010). * [[Александр Николаевич Мальцев (спортшы)|Мальцев Александр Николаевич]] (1949 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (1976; 20.12.1996). * [[Сергей Павлович Миронов|Миронов Сергей Павлович]] (1948 туғ.), медик-ортопед, РҒА академигі (1989, 1998). * [[Зиновий Петрович Пак|Пак Зиновий Петрович]] (1939 туғ.), мемлекет қайраткері (?; 31.03.1999). * [[Николай Васильевич Пеньков|Пеньков Николай Васильевич]] (1936—2009), РКФСР халық әртісі, М. Горький атындағы МКАТ актері (1971; 23.10.1998). * [[Анатолий Викторович Потапов|Потапов Анатолий Викторович]] (1942 туғ.), кеңестік және ресейлік дипломат, Ресей Федерациясының Төтенше және Өкілетті Елшісі (11.03.1974; 03.07.2008). * [[Владимир Владимирович Путин|Путин Владимир Владимирович]] (1952 туғ.), ресейлік мемлекеттік және саяси қайраткер, Ресей Федерациясының Президенті. * [[Любовь Васильевна Пушкарева|Пушкарева Любовь Васильевна]] (1918—2011), РКФСР халық әртісі, М. Горький атындағы МКАТ актрисасы (1948; 17.06.1999). * [[Павел Яковлевич Слободкин|Слободкин Павел Яковлевич]] (1945—2017), Ресейдің халық әртісі, профессор, Орталықтың көркемдік жетекшісі (1975; 04.04.2015). * [[Юрий Николаевич Сырейщиков|Сырейщиков Юрий Николаевич]] (1931—2011), партия, әкімшілік жетекші (1965, 2005). * [[Вячеслав Степанович Тимченко|Тимченко Вячеслав Степанович]] (1955 туғ.), Мемлекеттік Думаның депутаты, Федерация Кеңесінің мүшесі (21.02.1986; 2018). * [[Вячеслав Александрович Фетисов|Фетисов Вячеслав Александрович]] (1958 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (22.05.1981; 23.08.1998). * [[Федор Федорович Черенков|Черенков Федор Федорович]] (1959—2014), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (футбол) (27.11.1985; 04.09.1997). * [[Сергей Иванович Чупринин|Чупринин Сергей Иванович]] (1947 туғ.), әдебиет сыншысы, әдебиеттанушы, публицист (1984, 2008). * [[Юрий Иванович Шокин|Шокин Юрий Иванович]] (1943 туғ.), математик, РҒА СБ Есептеу технологиялары институтының директоры. * [[Маргарита Валентиновна Юрьева|Юрьева Маргарита Валентиновна]] (1925—2018), РКФСР халық әртісі, М. Горький атындағы МКАТ актрисасы (07.08.1981, 13.02.2006). == Шетелдіктер == * [[Рафаэль Альберти|Альберти, Рафаэль]], испандық ақын (16.12.1967) * [[Самбуугийн Бадраа|Бадраа, Самбуугийн]], моңғол жазушысы (16.12.1967) * [[Хосе Вента-Молина|Вента-Молина, Хосе]], испандық тілмаш (16.12.1967) * [[Пауль Винс|Винс, Пауль]], неміс (ГДР) ақыны (16.12.1967) * [[Пьер Гамарра|Гамарра, Пьер]], француз жазушысы (16.12.1967) * [[Тамара Гане|Гане, Тамара]], румын жазушысы (16.12.1967) * [[Роберт Даглиш|Даглиш, Роберт]], ағылшын әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Атанас Далчев|Далчев, Атанас]], болғар ақыны (16.12.1967) * [[Ежи Енджеевич|Енджеевич, Ежи]], поляк жазушысы (16.12.1967) * [[Зора Есенская|Есенская, Зора]], чехословак жазушысы (16.12.1967) * [[Богуслав Илек|Илек, Богуслав]], чехословак әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Младен Исаев|Исаев, Младен]], болғар ақыны (16.12.1967) * [[Жан Катала|Катала, Жан]], француз журналисты (16.12.1967) * [[Миле Клопчич|Клопчич, Миле]], югослав әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Блаже Конески|Конески, Блаже]], югослав жазушысы (16.12.1967) * [[Альфред Курелла|Курелла, Альфред]], неміс (ГДР) жазушы (16.12.1967) * [[Тацуо Курода|Курода, Тацуо]], жапон әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Карин де Лаваль|Лаваль, Карин де]], швед әдебиеттанушысы (16.12.1967) * [[Леопольд Левин|Левин, Леопольд]], поляк ақыны (16.12.1967) * [[Джордже Лесня|Лесня, Джордже]], румын ақыны (16.12.1967) * [[Джек Линдсей|Линдсей, Джек]], ағылшын жазушысы (16.12.1967) * [[Имре Маккаи|Маккаи, Имре]], мажар әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Десанка Максимович|Максимович, Десанка]], югослав жазушысы (16.12.1967) * [[Хакуё Накамура|Накамура, Хакуё]], жапон әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Татьяна Николаевна Николеску|Николеску, Татьяна Николаевна]], румын әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Жужу Раб|Раб, Жужу]], мажар ақыны (196.12.1967) * [[Леон Робель|Робель, Леон]], француз әдебиеттанушысы (16.12.1967) * [[Клара Сёлеши|Сёлеши, Клара]], мажар әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Иржи Тауфер|Тауфер, Иржи]], чехословак жазушысы (16.12.1967) * [[Ангел Тодоров|Тодоров, Ангел]], болғар ақыны (16.12.1967) * [[Магда Токачова|Токачова, Магда]], чехословак әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Эйнар Томассен|Томассен, Эйнар]], дат журналисты (16.12.1967) * [[Эльза Триоле|Триоле, Эльза]], француз жазушысы (16.12.1967) * [[Гаиб Туама Фарман|Фарман, Гаиб Туама]], ирактық жазушы (16.12.1967) * [[Хисаитиро Хара|Хара, Хисаитиро]], жапон әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Хуго Хупперт|Хупперт, Хуго]], аустриялық жазушы (16.12.1967) * [[Георг Шварц|Шварц, Георг]], неміс (ГДР) әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Антуан Лежандр|Лежандр, Антуан]], Париждегі В.И.Ленин атындағы пәтер-мұражайдың қорғаушысы (05.11.1983) * [[Робер Леганё|Леганё, Робер]], француз журналисты (11.04.1985) * [[Зигфрид Кёрнер|Кёрнер, Зигфрид]], КСРО-дағы ГДР елшілігінің уәкіл-кеңесшісі (19.08.1988) * [[Наталья Ковальская|Ковальская, Наталья]], Варшава университетінің оқытушысы (23.12.1988 — соңғы марапаттау) * [[Роман Мураный|Мураный, Роман]], поляк журналисты (23.12.1988 — соңғы марапаттау) * [[Ханна Прокопчук|Прокопчук, Ханна]], поляктық «Интерпресс» агенттігінің редакторы (23.12.1988 — соңғы марапаттау) * [[Хайдар Әбу Бәкір әл-Аттас]], Оңтүстік Йеменнің премьер-министрі (1985—1986), Йемен Халық Демократиялық Республикасы Жоғарғы Халық Кеңесі төралқасының Төрағасы (1986—1990) * [[Әбіш Кекілбайұлы|Кекілбайұлы Әбіш]], Қазақстанның халық жазушысы (1992), Қазақстанның қоғам және саяси қайраткері, Қазақстанның Еңбек Ері (2009) == Кәсіпорындар мен мекемелер == Оқу орындары: * [[Армения Ұлттық аграрлық университеті|Армян ұлттық аграрлық университеті]] * [[Әзербайжан мемлекеттік аграрлық университеті]] * [[Благовещенск мемлекеттік педагогикалық университеті]] * [[Витебск мемлекеттік мал дәрігерлік медицина академиясы]] * [[Волгоград мемлекеттік педагогикалық университеті]] * [[Воронеж мемлекеттік педагогикалық университеті]] * [[Иваново мемлекеттік энергетикалық университеті|В. И. Ленин атындағы Иваново мемлекеттік энергетикалық университеті]] * [[Самара мемлекеттік сәулет-құрылыс университеті|А. И. Микоян атындағы Куйбышев инженерлік-құрылыс институты]] (1981)<ref>{{Книга|ссылка=https://libsmr.ru/card/num/284873|заглавие=Самарский гoсударственный архитектурнo-стрoительный университет - 75: юбилейная книга СГАСУ|ответственный=Гл. ред. М. И. Бальзанников|год=2005|место=Самара|издательство=СГАСУ|страницы=47|страниц=367|isbn=978-5-9585-0208-0}}</ref> * [[Махамбет Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті]] * [[Қазан ауыл шаруашылығы институты]] * [[Жоғары кәсіподақ мәдениет мектебі]] ([[Санкт-Петербург|Ленинград]], 1976) * М. А. Балакирев атындағы Төменгі Новгород музыкалық училище (колледж)<ref>[http://nmkbalakirev.ru/] {{Wayback|url=http://nmkbalakirev.ru/|date=20170921193939}}</ref> * [[И. П. Кулибин атындағы Нижегород өзен училищесі]] (1972) * [[Чувашия мемлекеттік гуманитарлық ғылымдар институты|Чуваш АКСР Министрлер Кеңесі жанындағы Чуваш тіл, әдебиет, тарих және экономика ғылыми-зерттеу институты]] (1980) * [[Ширак мемлекеттік университеті]] * [[Мари тіл, әдебиет және тарих институты|В. М. Васильев атындағы Мари тіл, әдебиет және тарих ғылыми-зерттеу институты]] (1981) * [[Сібір мемлекеттік геожүйелер және технологиялар университеті|Жаңасібір геодезия, аэрофототүсіру және картография инженерлері институты]] (5 сәуір 1983) * [[Омбы мемлекеттік педагогикалық университеті|А. М. Горький атындағы Омбы мемлекеттік педагогикалық институты]] * [[Ресей мемлекеттік аграрлық сырттай университеті]] * [[В.И. Калашников атындағы Рыбинск өзен училищесі]] (1976) * [[С.В. Рахманинов атындағы Тамбов мемлекеттік музыкалық-педагогикалық институты|С. В. Рахманинов атындағы Тамбов музыкалық училищесі]] * [[Томбы мемлекеттік педагогикалық университеті]] * [[И. Н. Ульянов атындағы Ульянов мемлекеттік педагогикалық университеті]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:КСРО ордендері]] [[Санат:Құрмет Белгісі ордені]] 38ygk7lnjmdzbf5ryshrzy2f1a0b4j3 3479720 3479716 2025-06-13T17:11:46Z Орел Карл 81620 /* Кәсіпорындар мен мекемелер */ 3479720 wikitext text/x-wiki {{Жүлде | атауы = «Құрмет Белгісі» ордені,<br />Құрмет ордені | суреті = [[Сурет:SU Order of the Badge of Honour ribbon.svg|left|100px]] [[Сурет:Znakpocheta2.jpg|right|110px]] | сурет атауы = | фон түсі = | шынайы атауы = {{lang-ru|Орден «Знак Почёта», орден Почёта}} | мемлекет = {{USSR}} | түрі = | үшін марапатталады = | жағдайы = | негіздеуші = | негізделді = [[25 қараша]] [[1935 жыл|1935 жылы]] | алғашқы иегері = [[26 қараша]] [[1935 жыл|1935 жылы]] | соңғы иегері = «Құрмет Белгісі» ордені — 23 желтоқсан 1988 жылы<br />Құрмет ордені — 21 желтоқсан 1991 жылы | барынша ұсынылған = 1 580 850 | жоғары марапаты = | төменгі марапаты = | сайты = | Commons = Order of the Badge of Honor }} '''«Құрмет Белгісі» ордені''' ({{lang-ru|Орден «Знак Почёта»}}) — [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] мемлекеттік марапаты. Орден КСРО Орталық Атқару Комитетінің 1935 жылғы 25 қарашадағы қаулысымен құрылды. 1988 жылы 22 тамызда '''Құрмет ордені''' деп өзгертілді. 1991 жылға дейін 1 миллион 581 мыңға жуық адам марапатталды. == Орден тарихы == Орден [[КСРО орталық атқару комитеті|КСРО орталық атқару комитетінің]] 1935 жылғы 25 қарашадағы қаулысымен бекітілді. Орденді тағу ережелері, лента түсі КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының «КСРО ордендері мен медальдарына арналған ленталардың үлгілері мен сипаттамасын және Ордендерді тағу ережесін бекіту туралы» Жарлығымен жүзеге асты (19.06.1943 ж.) 1988 жылы 22 тамызда '''Құрмет''' орденіне өзгертілді. 1991 жылға дейін 1 миллион 581 мыңға жуық марапаттау рәсімі өткізілді. == Орденнің жарғысы == 1. «Құрмет Белгісі» ордені өндірістегі, ғылыми-зерттеу, мемлекеттік, әлеуметтік-мәдени, спорттық және басқа да қоғамдық пайдалы қызметтегі жоғары жетістіктерді, сондай-ақ азаматтық ерлік танытқандарды марапаттау үшін тағайындалды. 2. «Құрмет белгісі» орденімен марапатталады: * КСРО азаматтары; * кәсіпорындар, бірлестіктер, мекемелер, ұйымдар, аудандар, қалалар және басқа да елді мекендер. «Құрмет белгісі» орденімен КСРО азаматы болып табылмайтын адамдар, сондай-ақ шет мемлекеттердің кәсіпорындары, мекемелері, ұйымдары, елді мекендері де марапатталады. 3. «Құрмет белгісі» орденімен марапатталады: * өнеркәсіпте, ауыл шаруашылығында, құрылыста, көлікте, байланыста, саудада, қоғамдық тамақтануда, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықта, тұрмыстық қызмет көрсетуде және халық шаруашылығының басқа да салаларында жоғары өндірістік көрсеткіштер үшін; * жоғары еңбек өнімділігіне қол жеткізгені, өнім сапасын арттырғаны, оны өндіруге материалдық және еңбек шығындарын азайтқаны, қоғамдық өндірістің тиімділігін арттырудағы табыстары үшін; * жоспарлы тапсырмаларды орындау және асыра орындаудағы социалистік жарыстағы жоғары нәтижелер үшін; * өндіріске жаңа технологияны, озық тәжірибені, ерекше құнды өнертабыстар мен рационализаторлық ұсыныстарды енгізгені үшін; * ғылыми-зерттеу қызметінде табысқа жеткені үшін; * кеңес мәдениеті, әдебиеті, өнері саласындағы шығармашылық жетістіктері, жас ұрпақты оқыту мен коммунистік тәрбиелеудегі, жоғары білікті кадрлар даярлаудағы, халықты медициналық қамтамасыз етудегі, дене шынықтыру мен спортты дамытудағы және басқа да қоғамдық пайдалы қызметтегі табыстары үшін; * елдің қорғаныс қабілетін нығайтудағы қызметі үшін; * жемісті мемлекеттік және қоғамдық қызметі үшін; * КСРО мен басқа мемлекеттер арасындағы экономикалық, ғылыми-техникалық, мәдени және басқа да байланыстарды дамытудағы қызметтері үшін; * адамдардың өмірін құтқару, қоғамдық тәртіпті қорғау, табиғи апаттармен және азаматтық ерліктің басқа да көріністерімен күресудегі батыл әрі тапқыр әрекеттері үшін. 4. «Құрмет белгісі» ордені кеуденің сол жағына тағылып, КСРО-ның басқа ордендері болған жағдайда «Халықтар Достығы» орденінен кейін орналасатын. 1988 жылы 28 желтоқсанда [[КСРО Жоғарғы Кеңесі]] төралқасының Жарлығымен «Құрмет» орденінің жаңа ережесі мен сипаттамасы бекітілді. == Орденнің сипаттамасы == «Құрмет белгісі» ордені сопақ пішінді, бүйірлері [[Емен|емен]] бұтақтарымен қоршалған. Ортасында сол және оң жағында симметриялы орналасқан «[[Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!]]» деген жазуы бар байрақтарды алып келе жатқан жұмысшы мен жұмысшы әйелдің фигуралары орналасқан. Орденнің жоғарғы жағында бесбұрышты жұлдыз орналасқан, оның астында байрақтардың аясында «КСРО» деген бедерлі жазу бар. Орденнің төменгі жағында «ҚҰРМЕТ БЕЛГІСІ» деген бедерлі жазу жазылған. Байрақтар мен жұлдыз күрең қызыл эмалмен қапталған және шеттері алтын жалатылған жиектермен көмкерілген. Байрақтардың бағаналары мен жазулары алтын жалатылған, емен бұтақтары, орденнің төменгі бөлігі және оның жалпы аясы тотыққан. «Құрмет белгісі» ордені күмістен жасалған. Орден биіктігі — 46 мм, ені — 32,5 мм. Орден құлақша мен шығыршық арқылы жиектері екі бойлық тоқсары жолақтары бар ашық қызғылт жібек қатқыл таспамен тысталған бесбұрышты тағанға жалғанады. Таспаның ені — 24 мм, жолақтардың ені 3,5 мм. [[1988 жыл|1988 жылы]] «Құрмет белгісі» ордені «Құрмет» ордені болып өзгертілгеннен кейін орденнің сыртқы түрі сәл өзгерді. «Құрмет» орденінің «Құрмет белгісі» орденінен айырмашылығы, бет жағының төменгі бөлігіндегі «ҚҰРМЕТ БЕЛГІСІ» деген жазудың орнына орақ пен балғаның және екі алшақ жатқан лавр бұтағының қолданбалы бедерлі қаптама қойылған. Қаптама екі сұққыш арқылы орденнің негізіне бекітіледі. «Құрмет Белгісі» орденінен «Құрмет» орденіне ауысқан кезде белгілердің нөмірленуі үзілген жоқ. == Марапаттау == [[КСРО орталық атқару комитеті|КСРО ОАК]] жаңа орденмен марапаттау туралы бірінші қаулысы 1935 жылы 26 қарашада шықты. Орден ЦДКА Қызыл Әскер ән және би ансамблінің жетекшісіне, ұйымдастырушыларына және 10 қатысушысына берілді (бұл кезде ұжымның өзі Революциялық Қызыл Ту, ал ансамбль жетекшісі А. В. Александров [[Қызыл жұлдыз ордені|Қызыл жұлдыз орденмен]] марапатталды). 1935 жылы 26 желтоқсанда КСРО Орталық Атқару Комитетінің 25 желтоқсандағы Жарлығымен еңбек ерлігі және мақта өнімділігін арттырудағы табыстары үшін реттік №1 «Құрмет белгісі» орденімен Ташкент облысы, Жаңажол ауданы, «Батыр» ұжымшарының төрағасы Артықбай Тіллябаев марапатталды; сонымен қатар, сол күні Ворошилов атындағы ұжымшардың екпінді-пионері Кавахан Атақұлова мен «Коммунизм» ұжымшарының екпінді-пионері Нышан Қадыров (екеуі де [[Ферғана облысы]], Қоқан ауданынан) ордендермен марапатталды. Алғаш «Құрмет белгісі» орденімен марапатталған ұжым С.М.Киров атындағы Макеевка металлургиялық зауытындағы №2 мартендік цехы болды (1939 жылы). Ұжым жоспарды асыра орындағаны, жарысты жақсы ұйымдастырғаны және мемлекеттік маңызды тапсырмаларды мерзімінен бұрын орындағаны үшін марапатталды. Кеңестік «Құрмет» орденінің соңғы иегері — Ресейдің «Цемент» мемлекеттік концернінің Белгород цемент зауытының директоры Анатолий Яковлевич Литвин, [[КСРО Президенті|КСРО Президентінің]] 1991 жылғы 21 желтоқсандағы Жарлығымен осы марапатқа ие болды. == Бірнеше рет «Құрмет белгісі» және «Құрмет» ордендерімен марапатталғандар == === «Құрмет Белгісі» орденінің 5 мәрте иегерлері === # [[Мәстүр Әуезова]] (1905—1978) — Тәжік КСР Ленинабад облыстық атқару комитетінің төрайымы (соның ішінде 28.04.1940; 01.04.1944; 23.10.1954). # [[Әнуар Қаландаров]] (1920—1990) — Тәжік КСР Құмсаңғыр ауданының Ленин атындағы ұжымшардың төрағасы. # [[Салих Ашурқожаұлы Раджабов]] (1912—1990) — Тәжік КСР ҒА қоғамдық ғылымдар бөлімінің академик-хатшысы. === «Құрмет Белгісі» орденінің 4 мәрте иегерлері === {{columns-list|3| # [[Никара Бәкірқызы Абаева|Абаева Никара Бәкірқызы]] (1936 туғ.) — Ыбырай Алтынсарин атындағы Педагогика ғылымдары ғылыми-зерттеу институтының директоры. # [[Болат Абдуллаұлы Абдуллаев|Абдуллаев Болат Абдуллаұлы]] (1906 — ?) — Тәжік КСР Жоғарғы сотының төрағасы (1938-1940). # [[Кәрім Жүсіпұлы Ахмедов|Ахмедов Кәрім Жүсіпұлы]] (1917—?) — медицина ғылымдарының докторы, ТММИ қалыпты физиология кафедрасының меңгерушісі. # [[Болеслав Иванович Буйвид|Буйвид Болеслав Иванович]] (1916—2003) — Магнитогорск металлургиялық комбинатындағы кадрлар бөлімінің басшысы. # [[Владимир Захарович Ващенко|Ващенко Владимир Захарович]] (1911—1992) — кеңестік шаруашылық, мемлекет әрі саяси қайраткер. # [[Николай Григорьевич Грицевич|Грицевич Николай Григорьевич]] (1920—2023) — Омбы теміржол бөлімі басшысының бірінші орынбасары (1953-1963), Омбы қалалық атқару комитеті төрағасының бірінші орынбасары (1964-1985) (01.08.1959; 28.07.1966; 25.08.1971; 03" /19/1981) # [[Асылбек Жазыұлы Дәулетов|Дәулетов Асылбек Жазыұлы]] (1925 туғ.) — Көкшетау облыстық халықтық бақылау комитеті төрағасының орынбасары. # [[Ғазиз Есмұқанов|Есмұқанов Ғазиз]] (1936 туғ.) — Қазақстан КП Жезқазған облыстық комитетінің екінші хатшысы. # [[Ұзақ Жырғалбаев|Жырғалбаев Ұзақ]] (1912—1986) — Қырғыз ССР Министрлер Кеңесінің еңбек ресурстарын пайдалану жөніндегі мемлекеттік комитетінің төрағасы. # [[Николай Иванович Иванов|Иванов Николай Иванович]] (1918—1985) — Тверь облыстық БЛКЖО комитетінің бірінші хатшысы (1957, 1966, 1971, 17.06.1981). # {{Орақ пен Балға медалі}} [[Николай Васильевич Ким|Ким Николай Васильевич]] (1904—1988) — Өзбек КСР Хорезм облысы Жаңаарық ауданы Әл-Хорезми атындағы кеңшардың директоры. # {{Орақ пен Балға медалі}} [[Шәпек Күзембаев|Күзембаев Шәпек]] (1906—1985) — Бұхара облысы, Канимех ауданы, Канимех кеңшарының директоры. # [[Зәйіт Тілеубайұлы Қаскеев|Қаскеев Зәйіт Тілеубайұлы]] (1932—?) — Солтүстік Қазақстан облыстық атқару комитетінің ұйымдастыру бөлімі меңгерушісі. # [[Қожа Садық]] (1913—1990) — «Совет Тожикистони» газетінің редакторы, КСРО жазушылар одағының мүшесі. # [[Жүзімқұл Қадырқұлұлы Құдайбергенов|Құдайбергенов Жүзімқұл Қадырқұлұлы]] (1913—1986) — К.И.Скрябин атындағы Қырғыз ауыл шаруашылығы институтының ректоры. # [[Николай Андреевич Малицкий|Малицкий Николай Андреевич]] (1904—?) — ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы, Ташкент жоғары партия мектебінің профессоры. # [[Жерен Мамедов|Мамедов Жерен]] (1923—1985) — Түрікмен КСР әлеуметтік қамсыздандыру министрі. # [[Василий Арсеньевич Москвин|Москвин Василий Арсеньевич]] (1910—1969) — КОКП Томбы облыстық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Ақбар Момынов|Момынов Ақбар]] (1909—?) — Тәжікстан КП Ленинабат облыстық комитетінің әкімшілік және сауда-қаржы органдары бөлімінің меңгерушісі. # [[Хадиша Райымқызы Мұсаханова|Мұсаханова Хадиша Райымқызы]] (1918—1974) — В.И.Ленин Орталық мұражайының Ташкент филиалының директоры. # [[Халима Насырова|Насырова Халима]] (1913—2003) — [[КСРО халық әртісі]] (23.11.1939; 25.12.1944; 11.01.1957; 01.03.1965) # [[Тәнті Оразбеков|Оразбеков Тәнті]] (1922—1978) — Қырғыз КСР дайындама министрі. # [[Андрей Николаевич Паздзерский|Паздзерский Андрей Николаевич]] (1906—1981) — Өзбек КСР Министрлер Кеңесі аппаратының жауапты қызметкері. # [[Виктор Афанасьевич Попов|Попов Виктор Афанасьевич]] (1929—2018) — КОКП ОК қорғаныс бөлімінің сектор меңгерушісі, К.Э.Циолковский атындағы Космонавтика академиясының толық мүшесі (17.06.1961; 26.07.1966; 11.09.1970; 11.10.1974). # [[Мырзахан Пошанов|Пошанов Мырзахан]] (1903—?) — Қазақстан КП Шымкент облыстық комитетінің екінші хатшысы. # [[Осман Құрбанұлы Рахматзаде|Рахматзаде Осман Құрбанұлы]] (1906—1989) — Тәжік ауыл шаруашылығы институтының ректоры. # [[Рыхси Сахибаев|Сахибаев Рыхси]] (1917—1974) — Өзбек КСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының хатшысы. # [[Мұқым Сұлтанов|Сұлтанов Мұқым]] (1894—1976) — Тәжік КСР жергілікті өнеркәсіп халық комиссары, Тәжік КСР Жоғарғы Кеңесі төралқасы төрағасының орынбасары. # [[Аға Керімұлы Халилов|Халилов Аға Керімұлы]] (1904—1981) — Түрікменстан КП ОК істерінің басқарушысы. # [[Фарида Ғабсадыққызы Халитова|Халитова Фарида Ғабсадыққызы]] (1920—1981) — Қазақстан КП Целиноград облыстық комитетінің хатшысы. # [[Семен Алексеевич Чесноков|Чесноков Семен Алексеевич]] (1901—1974) — РКФСР денсаулық сақтау халық комиссары (1937-1938), Қазақ КСР денсаулық сақтау халық комиссары - министрі (1939-1949) (14.04.1951; 6.12.1957; 11.11.1961; 28.10. /1967) # [[Георгий Павлович Шамилин|Шамилин Георгий Павлович]] (1911—1986) — КОКП Смоленск қалалық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Виктор Львович Шульц|Шульц Виктор Львович]] (1908—1976) — Орталық Азия мемлекеттік университетінің жер гидрологиясы кафедрасының меңгерушісі. }} === «Құрмет Белгісі» + ресейлік Құрмет орденінің 3 мәрте иегерлері === * [[Вячеслав Николаевич Иванов|Иванов Вячеслав Николаевич]] (1938-2024) — академиялық ескек есуден 3-дүркін олимпиада чемпионы (оның ішінде 1956; 30.03.1965; 16.07.2018) * [[Лариса Семеновна Латынина|Латынина Лариса Семеновна]] (1934 туғ.) — спорттық гимнастикадан 9-дүркін олимпиада чемпионы (16.09.1960; 30.03.1965; 5.10.1972; 30.12.1999) * [[Виталий Георгиевич Смирнов|Смирнов Виталий Георгиевич]] (1935 туғ.) — КСРО (1990-1992) және РФ (1992-2001) Ұлттық Олимпиада комитетінің президенті (23.06.1966; 09.09.1971; 10.05.1976; 22.04.1994) === «Құрмет Белгісі» орденінің 3 мәрте иегерлері === {{columns-list|3| # [[Владимир Павлович Алексеев|Алексеев Владимир Павлович]] (1914—2000), өнеркәсіп қайраткері, Марий АКСР-нің еңбек сіңірген ғылым және техника қайраткері, КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты (1944; 1958; 1962). # [[Жүсіпбек Алтайбаев|Алтайбайұлы Жүсіп]] (1911—1987), журналист, сатирик. # [[Кеңес Мұстаханұлы Аухадиев|Аухадиев Кеңес Мұстаханұлы]] (1938-2022), кеңестік әрі қазақстандық мемлекет пенен партия қайраткері. # [[Ғариф Керімұлы Ахмадеев|Ахмадеев Ғариф Керімұлы]] (1912—1991), тікұшақ құрылымдаушы. # [[Евгений Алексеевич Борисов|Борисов Евгений Алексеевич]] (1928—1974), полковник, АТҒЗИ қызметкері. # [[Валентин Александрович Вахонин|Вахонин Валентин Александрович]] (1904—1981), М. И. Ульянова атындағы Мәскеу жұмысшы тілшілер университетінің ректоры # [[Владимир Викторович Григорьев|Григорьев Владимир Викторович]] (1941—2011), партия мен мемлекет қайраткері. # [[Василий Викторович Громыко|Громыко Василий Викторович]] (1932—2017), КСРО еңбек сіңірген жаттықтырушысы (грек-рим күресі) (24.07.1968; 1969; 10.05.1972) # [[Виктор Федорович Грудзенко|Грудзенко Виктор Федорович]] (1931—2019), КОКП Пенза қалалық комитетінің екінші хатшысы (1970-1985) (1971; 1976; 10.03.1981) # [[Георгий Дмитриевич Гулиа|Гулиа Георгий Дмитриевич]] (1913—1989), прозашы (17.04.1958; 13.03.1963; 28.10.1967) # [[Гайоз Иванович Джеджелава|Джеджелава Гайоз Иванович]] (1915-2005), футболшы және жаттықтырушы, еңбек сіңірген спорт шебері (24.02.1941; 1950; 1957) # [[Лука Степанович Дьяченко|Дьяченко Лука Степанович]] (1902—1984), Молдава КСР мемлекет қайраткері. # [[Яков Алексеевич Евдокимов|Евдокимов Яков Алексеевич]] (1915—1980), кеңестік партия және мемлекет қайраткері (1958, екі рет; 1965). # [[Алексей Ильич Зайцев|Зайцев Алексей Ильич]] (1914—1996) — Социалистік Еңбек Ері (1949), полярлық авиацияның бортмеханигі (19.05.1954, 29.08.1955, 23.06.1961). # [[Борис Мұстафаұлы Зумақұлов|Зумақұлов Борис Мұстафаұлы]] (1940 туғ.), партия және мемлекет қайраткері. # [[Борис Владимирович Иванов|Иванов Борис Владимирович]] (1917—1992), прозашы. # [[Иван Александрович Калита|Калита Иван Александрович]] (1927—1996), олимпиада чемпионы (ат спорты) (16.09.1960; 02.12.1970; 05.10.1972) # [[Юрий Яковлевич Ковалев|Ковалев Юрий Яковлевич]] (1937—2010), «Сибэлектромотор» бірлестігінің директоры (1971—1977), КОКП Томбы қалалық комитетінің екінші хатшысы (1977—1982), Томбы қалалық атқару комитетінің төрағасы (1982—1988) (1971; 31.03.1981; 17.07.1986). # [[Генрих Абрамович Козлов|Козлов Генрих Абрамович]] (1900—1981), КСРО ҒА корреспондент-мүшесі. # [[Иван Елисеевич Крюков|Крюков Иван Елисеевич]] (1924—2003) — Қостанай облысы Орджоникидзе ауданы «Комаровский» кеңшарының бас экономисі, партия бюросының хатшысы; Қазақстан КП Қостанай облыстық комитетінің нұсқаушысы; Қазақстан КП Қостанай облыстық комитетінің партиялық бақылау комиссиясының мүшесі. # [[Галина Алексеевна Кулакова|Кулакова Галина Алексеевна]] (1942 туғ.), олимпиада чемпионы (шаңғы спорты) (09.04.1970; 10.05.1976; 09.04.1980) # [[Александр Васильевич Медведь|Медведь Александр Васильевич]] (1937-2024), олимпиада чемпионы (еркін күрес) (1964; 05.02.1969; 23.04.1985) # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Павел Михайлович Михайлов|Михайлов Павел Михайлович]] (1917—2005), Аэрофлот ұшқышы. # [[Евгений Васильевич Мосолов|Мосолов Евгений Васильевич]] (1912—1979), КОКП Мәскеу қалалық және облыстық комитеттерінің меңгерушісі. # [[Ашура Насырова|Насырова Ашура]] (1924—2011), Тәжік КСР халық әртісі (23.04.1941; 17.12.1949; 23.10.1954) # [[Анатолий Георгиевич Нилов|Нилов Анатолий Георгиевич]] (1912—1981), КОКП ОК жауапты қызметкері. # [[Александр Игнатьевич Пасиковский|Пасиковский Александр Игнатьевич]] (1910—1996), Молдова КСР мемлекет қайраткері. # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Николай Иванович Першин|Першин Николай Иванович]] (3 қараша 1904—1974), Ленинград шаруашылық кеңесінің С.М.Киров атындағы Электросила зауытындағы қырнаушы-айналмашақшысы. # [[Федор Федорович Петрусевич|Петрусевич Федор Федорович]] (1902—1965), Йошкар-Ола қ. жартылай өткізгіш құрылғылар зауытының директоры (1946, 1951, 1956). # [[Николай Варфоломеевич Пилипенко|Пилипенко Николай Варфоломеевич]] (1916—2020), КОКП ОК философия ғылымдары секторының меңгерушісі. 1984-1992 жылдары — АОН профессоры. Философия ғылымдарының докторы, РФ еңбек сіңірген ғылым қайраткері. # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Файздрахман Ахмедзянович Сабиров|Сабиров Файздрахман Ахмедзянович]] (1919—1990), полковник, әскери құрылысшы, (08.12.1951; 07.03.1962; 29.03.1976). # [[Иван Петрович Савченко|Савченко Иван Петрович]] (1918—2002), Иркутск қ. Свердлов аудандық кеңесі атқару комитетінің төрағасы, Шығыс Сібір темір жолы теміржолшылары кәсіподағының жол комитетінің төрағасы. (марапаттау жылдары: 1957, 1971, 1976). # [[Иван Флегонтович Синицын|Синицын Иван Флегонтович]] (1911—1988), КСРО Трактор және ауылшаруашылық машина жасау министрі. # [[Николай Алексеевич Слезкин|Слезкин Николай Алексеевич]] (1905—1991), механика саласындағы ғалым, профессор, РКФСР ғылым мен техниканың еңбек сіңірген қайраткері (1953; 15.09.1961; 1976). # [[Виталий Константинович Трофимов|Трофимов Виталий Константинович]] (1926—1996), Мари облыстық кәсіподақтар кеңесінің төрағасы (1966, 1971, 1974). # [[Илья Михайлович Хижниченко|Хижниченко Илья Михайлович]] (1909—1992), кеңестік агроном (22.06.1950; 31.10.1957; 23.06.1966). # [[Александр Михайлович Хлопков|Хлопков Александр Михайлович]] (1926—2013), Горький облысы Кулебаки қалалық атқару комитетінің төрағасы. # [[Яков Иосифович Черняков|Черняков Яков Иосифович]] (1915—2010), Ижевск қалалық БЛКЖО комитетінің және КПСС аудандық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Күжүгет Серэұлы Шойгу|Шойгу Күжүгет Серэұлы]] (1921—2010) КОКП Тыва облыстық комитетінің хатшысы, Тыва АКСР Министрлер кеңесі төрағасының бірінші орынбасары, [[Сергей Күжүгетұлы Шойгу|С. К. Шойгудың]] әкесі. }} === «Құрмет Белгісі» + ресейлік Құрмет орденінің 2 мәрте иегерлері === * [[Эдуард Аркадьевич Асадов|Асадов Эдуард Аркадьевич]] (1923—2004), ақын (28.10.1967; 18.09.1973; 07.09.1998) * [[Сусанна Николаевна Звягина|Звягина Сусанна Николаевна]] (1918—2006), РКФСР еңбек сіңірген әртісі (1951; 15.09.1959; 14.07.2004) * [[Виктор Григорьевич Кузькин|Кузькин Виктор Григорьевич]] (1941—2008), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.03.1965; 3.03.1972; 20.12.1996) * [[Борис Александрович Майоров|Майоров Борис Александрович]] (род. 1938), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (24.07.1968; 22.05.1981; 20.12.1996) * [[Зоя Сергеевна Миронова|Миронова Зоя Сергеевна]] (1913—2008), РКФСР еңбек сіңірген әртісі (1958; 1972; 12.04.2001) * [[Татьяна Петровна Панкова|Панкова Татьяна Петровна]] (1917—2011), РКФСР халық әртісі, Мемлекеттік академиялық Малый театрының актрисасы (26.10.1949; 4.11.1974; 21.09.1998) * [[Александр Павлович Рагулин|Рагулин Александр Павлович]] (1941—2004), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.03.1965; 30.05.1969; 20.12.1996) * [[Игорь Анатольевич Ромишевский|Ромишевский Игорь Анатольевич]] (1940—2012), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.05.1969; 03.03.1972; 26.12.2011) * [[Эдуард Эргартович Россель|Россель Эдуард Эргартович]] (1937 туғ.), 1991—1993 жылдардағы Свердлов облысының губернаторы, 1995—2009 ж. (29.04.1975; 26.05.1980; 9.10.2007) * [[Александр Сергеевич Якушев|Якушев Александр Сергеевич]] (1947 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (03.03.1972; 07.06.1979; 26.12.2011) === «Құрмет Белгісі» орденінің 2 мәрте иегерлері === * [[Александра Андреевна Андреева|Андреева Александра Андреевна]] (1894—1974), РКФСР еңбек сіңірген дәрігері, КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаты (1946; 1951). * [[Аким Иванович Атмачиди|Атмачиди Аким Иванович]] (1937—2013) — Семей құрама темірбетон өндірістік бірлестігінің директоры, * [[Булат Юсупович Аитов|Аитов Булат Юсупович]] (1929—2018), кеңестік құрылыс қайраткері, РКФСР және Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1966; 1971). * [[Стефан Лукич Анисимов|Анисимов Стефан Лукич]] (1910—1985), кеңестік сәулетші, Тәжік КСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1959). * [[Николай Захарович Анциферов|Анциферов Николай Захарович]] (1911—1980), кеңестік ақын, журналист, кеңестік-партия қызметкері(1946; 1951). * [[Вениамин Александрович Анчинашкевич|Анчинашкевич Вениамин Александрович]] (1910—1969), теміржолшы, еңбек ері (1943; 1960). * [[Вараздат Мартиросович Арутюнян|Арутюнян Вараздат Мартиросович]] (1909—2008), белгілі армян сәулетшісі және өнертанушы. Сәулет ғылымының докторы. * [[Канапия Габдуллинович Ахметов|Ахметов Канапия Габдуллинович]] (1924—2021), мемлекет және қоғам қайраткері, ғалым, профессор. * [[Юрий Васильевич Бабиков|Бабиков Юрий Васильевич]] (род. 1930), инженер-құрылымдаушы, Мари АКСР Йошкар-Оладағы жартылай өткізгіш құрылғылар зауытының бас директоры (1966; 1971). * [[Архип Дмитриевич Белков|Белков Архип Дмитриевич]] (1899—1981), марилік кеңестік ғалым-агрономы (1946; 1951). * [[Анисия Федоровна Беспалова|Беспалова Анисия Федоровна]] (1920—2011), марилік кеңестік агроном, КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаты (1951; 1971). * [[Петр Павлович Богатырев|Богатырев Петр Павлович]] (1923—1997), марилік кеңестік партия-әкімшілік жетекшісі (1966; 1971). * [[Георгий Борисович Бокий|Бокий Георгий Борисович]] (1909—2001), кеңестік және ресейлік кристал химигі, РҒА корреспондент-мүшесі * [[Александра Степановна Брыкова|Брыкова Александра Степановна]], РКФСР еңбек сіңірген мектеп мұғалімі<ref>[https://институтвоспитания.рф/upload/medialibrary/8f3/ulv6zgq8uw06l40hqoefbbt9okb92ddu.pdf Фотография А. Брыковой. Семья и школа, — № 1, — 1950. с. 11а]</ref>. * [[Александр Адольфович Бурба|Бурба Александр Адольфович]] (1918—1984), Медногорск мыс-күкірт комбинатының директоры, Орынбор политехникалық институтының ректоры (1957; 17.06.1981). * [[Элина Авраамовна Быстрицкая|Быстрицкая Элина Авраамовна]] (1928—2019), КСРО халық әртісі, Ресей Мемлекеттік академиялық Кіші театрының актрисасы (7.03.1960; 4.11.1967). * [[Саидали Вализода|Вализода Саидали]] (1900—1971), кеңестік тәжік ақыны әрі музыканты, Тәжік КСР халық хафизі. * [[Василий Михайлович Воробьев|Воробьев Василий Михайлович]] (1909—1995), Мари АКСР Жоғарғы Кеңесінің төрағасы (1957; 1966). * [[Павел Степанович Воронцов (партия қызметкері)|Воронцов Павел Степанович]] (1920—2015), кеңестік партия және әкімшілік қайраткері (1966; 1971). * [[Мария Сергеевна Гаврилова|Гаврилова Мария Сергеевна]] (1913—2004), агроном, КСРО Ауыл шаруашылығы министрлігі басқарма басшысының орынбасары (1960, 1967). * [[Яков Гайниевич Гайниев|Гайниев Яков Гайниевич]] (1928—2008), механизатор (1966; 1972). * [[Ярослав Александрович Галан|Галан Ярослав Александрович]] (1902—1949), жазушы, [[Сталин премиясы|Сталин сыйлығының]] лауреаты (қайтыс болғаннан кейін) * [[Давид Израилевич Гальперин|Гальперин Давид Израилевич]] (1903—1977), химик-технолог, оқ-дәрі өндірісі саласындағы маман, техника ғылымдарының докторы, профессор. * [[Михаил Матвеевич Глазырин|Глазырин Михаил Матвеевич]] (1935—2014), әкімшілік жетекшісі, Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1971; 1976). * [[Сергей Константинович Годунов|Годунов Сергей Константинович]] (1929—2023), математик (1954; 1981), РҒА академигі. * [[Сергей Иванович Горбунов|Горбунов Сергей Иванович]] (1915—1991), әкімшілік-өндірістік жетекші (1946; 1951). * [[Юрий Леонидович Горянский|Горянский Юрий Леонидович]] (1929—2005), Мари АКСР ауыл шаруашылығы министрі (1965; 1971). * [[Анатолий Евгеньевич Григорьев|Григорьев Анатолий Евгеньевич]] (1929—2014), «Машиностройения ҒӨБ» әскери-өнеркәсіптік корпорациясында ұшу аппараттарын жобалау саласындағы маман. * [[Рамзан Бакарович Гудаев|Гудаев Рамзан Бакарович]] (1930—?), Шешен-Ингуш АКСР Веден аудандық «Сельхозтехника» бірлестігінің меңгерушісі. * [[Варвара Аркадиевна Гусар|Гусар Варвара Аркадиевна]] (1913—1994), кеңшар звеношысы (15.02.1966; 8.04.1971). * [[Евгений Валентинович Гусев|Гусев Евгений Валентинович]] (1927—?), агроном (1966; 1971). * [[Темир Дадабаевич Дадабаев|Дадабаев Темир Дадабаевич]] (род. 1941), КОКП Колхозабат аудандық комитетінің бірінші хатшысы, Тәжік КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты. * [[Борис Петрович Дежкин|Дежкин Борис Петрович]] (1914—1992), кеңестік режиссер және суретші-мультипликатор (14.4.1944; 6.3.1950). * [[Александр Кириллович Доленко|Доленко Александр Кириллович]] (род. 1951), Ташкент жоғарғы партия мектебінің директоры; Өзбекстан КП ОК мүшесі, Өзбек КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты. * [[Серафим Алексеевич Дубровин|Дубровин Серафим Алексеевич]] (1912—1995), 1-Ленинград кірпіш зауытының бас механигі. * [[Яков Алексеевич Евдокимов|Евдокимов Яков Алексеевич]] (1915—1980), КОКП Мари облыстық комитетінің хатшысы (1958; 1965). * [[Иван Евстигнеевич Ерохин|Ерохин Иван Евстигнеевич]] (1903—1996) ЗИЛ зауытындағы ағаш өңдеу цехының бөлім басшысы. * [[Константин Михайлович Зинин|Зинин Константин Михайлович]] (1913—1985), марилік партия жетекшісі (1946: 1951). * [[Леонид Никитич Злобин|Злобин Леонид Никитич]] (1923—1997), инженер (1962: 1971). * [[Аркадий Петрович Зонов|Зонов Аркадий Петрович]] (1922—2005) * [[Алексей Борисович Зубков|Зубков Алексей Борисович]] (1913—1984), контр-адмирал. * [[Әли Абдулоғлы Зулалов|Зулалов Әли Абдулоғлы]] (1893—1963), тенор, Әзербайжан КСР еңбек сіңірген әртісі, опера және балет театрының солисті * [[Борис Илинбаевич Ибулаев|Ибулаев Борис Илинбаевич]] (1934—1995), марилік партия-мемлекет қайраткері (1966; 1971). * [[Александр Александрович Иванов (әкімшілік жетекші)|Иванов Александр Александрович]] (1908—1984), әкімшілік жетекші (1945; 1966). * [[Бодо Германович Иоганзен|Иоганзен Бодо Германович]] (1911—1996), биология ғылымдарының докторы, Томбы мемлекеттік педагогикалық институтының ректоры. * [[Анна Ильинична Казакова|Казакова Анна Ильинична]] (1920—1989), Мари АКСР мәдениет министрі, МАКСР Министрлер Кеңесі төрағасының орынбасары (1967; 1971). * [[Кара Рабаданович Караев|Караев Кара Рабаданович]] (1891—1973), партизан, Дағыстан АКСР әскер және партия қайраткері. * [[Юрий Васильевич Калашников (ғалым)|Калашников Юрий Васильевич]] (1939—2018), кеңестік және ресейлік ғалым, [[Башқұрт мемлекеттік университеті|Башқұрт мемлекеттік университетінің]] тарих кафедрасы тарихшысы, дәріскері, доценті. (қазіргі [[Үфі ғылым және технология университеті]]). * [[Михаил Андреевич Калинин|Калинин Михаил Андреевич]] (1914—1984), КСРО мемлекеттік жоспарлау комитетінің меңгерушісі. * [[Рудольф Иванович Каменев|Каменев Рудольф Иванович]] (1927—2019), гидроқұрылысшы, бетон зауытының басшысы, Мурманск облысындағы Мурмаши ауылының құрметті тұрғыны, хоккей командасының жаттықтырушысы. * [[Аркадий Иванович Капитонов|Капитонов Аркадий Иванович]] (1931—1995), марилік кеңестік партия қызметкері (1976; 1986). * [[Вадим Николаевич Карташов|Карташов Вадим Николаевич]] (1930—2008), кеңестік және ресейлік журналист, публицист, ақын, қоғам қайраткері, РКФСР еңбек сіңірген мәдениет қайраткері (1966; 1971). * [[Зинаида Ивановна Кашина|Кашина Зинаида Ивановна]] (1919—2007), кеңестік партия-мемлекет қайраткері, педагог, Мари АКСР Жоғарғы Кеңесі төрағасының орынбасары (1960; 1971). * [[Ходи Исабаевич Кинжаев|Кинжаев Ходи Исабаевич]] (1914—1992), Кеңес Одағының Батыры. * [[Иван Викторович Кириллов|Кириллов Иван Викторович]] (1927—1994), КОКП Йошкар-Ола қалалық комитетінің 2-хатшысы (1966; 1971). * [[Валериан Петрович Кожевников|Кожевников Валериан Петрович]] (1920—1975), партия-мемлекет қайраткері, Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1966; 1971). * [[Танаш Қойшыбайұлы|Қойшыбайұлы Танаш]] (1914—1974) — кеңестік шаруашылық, мемлекеттік және саяси қайраткер. * [[Василий Александрович Комов|Комов Василий Александрович]] (1929—2002), Түмен мотор зауытының бас инженері («Тюмень мотор құрастырушылар» АҚ) (1968; 1971). * [[Петр Григорьевич Корнилов|Корнилов Петр Григорьевич]] (1924—1982), марилік кеңестік жазушы, журналист, қоғам және саяси қайраткер, РКФСР еңбек сіңірген мәдениет қайраткері. (1966; 1971). * [[Анна Васильевна Коряковцева|Коряковцева Анна Васильевна]] (1899—1982), Мари АКСР еңбек сіңірген мектеп мұғалімі (1939; 1949). * [[Василий Васильевич Косенко|Косенко Василий Васильевич]] (1916—?), Қазақ КСР Ауыл шаруашылығы министрлігінің тәжірибелік-оқу шаруашылықтары бас басқармасының басшысы. * [[Виктор Михайлович Котельников|Котельников Виктор Михайлович]] (1924 туғ.), Мари АКСР денсаулық сақтау министрі (1961, 1971). * [[Дмитрий Сергеевич Краснов|Краснов Дмитрий Сергеевич]] (1905—?), партия жетекшісі (1939, 1942). * [[Василий Михайлович Кужнуров|Кужнуров Василий Михайлович]] (1913—1992), Мари АКСР әлеуметтік қамсыздандыру министрі (1946, 1951). * [[Михаил Иванович Кузнецов (зоотехник)|Кузнецов Михаил Иванович]] (1925—1996), Мари АКСР Ауыл шаруашылығы министрінің орынбасары, РКФСР еңбек сіңірген зоотехнигі (1966, 1971). * [[Леонид Петрович Курьянов|Курьянов Леонид Петрович]] (1927—2014) * [[Аркадий Иванович Лаппо|Лаппо Аркадий Иванович]] (1904—1983), кеңестік өсімдік өсіру маманы және сұрыптаушы, БКСР ҒА академигі (1949, 1959). * [[Вадим Петрович Логинов|Логинов Вадим Петрович]] (1927—2016), дипломат және партия қайраткері (30.08.1957; 22.10.1971). * [[Иван Пантелеевич Макаров|Макаров Иван Пантелеевич]] (1915—1997), марилік партия жетекшісі (1951, 1971). * [[Михаил Семенович Малышев|Малышев Михаил Семенович]] (1914—1986), марилік кеңестік ауыл шаруашылығын ұйымдастырушы (1951, 1966). * [[Александр Дмитриевич Мартусин|Мартусин Александр Дмитриевич]] (1930—2016), Иркутск облысы, Тайшет ауданы, Бузыканово ауылындағы М.И. Калинин атындағы ұжымшар төрағасы * [[Василий Павлович Мартыненко|Мартыненко Василий Павлович]] (1925—1993), Волгоград облысы, Новониколаев ауданы, В. И. Ленин атындағы ұжымшар бас агрономы (1965, 1972). * [[Акакий Иванович Мгеладзе|Мгеладзе Акакий Иванович]] (1910—1980) — партия қайраткері, Грузин КСР КП ОК бірінші хатшысы, КОКП ОК мүшесі. * [[Михаил Михайлович Мирошников|Мирошников Михаил Михайлович]] (1926—2020), оптика өнеркәсібінің ұйымдастырушысы, Социалистік Еңбек Ері, КСРО ҒА және РҒА корреспондент-мүшесі (1957, 1961). * [[Иван Романович Москвичев|Москвичев Иван Романович]] (1913—1978), Мари АКСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының төрағасы (1946, 1963). * [[Анна Александровна Мосунова|Мосунова Анна Александровна]] (1905—2003), марилік кеңестік партия-әкімшілік қызметкер, педагог, қоғам қайраткері, Мари АКСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының хатшысы (1946; 1951). * [[Михаил Федорович Ненашев|Ненашев Михаил Федорович]] (1929—2019), мемлекет қайраткері, журналист, публицист, редактор, тарих ғылымдарының докторы. * [[Михаил Александрович Николаев|Николаев Михаил Александрович]] (1912—1986), халық ағарту қайраткері және ұстаз (1944, 1962). * [[Сергей Николаевич Николаев (драматург)|Николаев Сергей Николаевич]] (1908—1993), Мари АКСР халық жазушысы, Мари АКСР жазушылар одағының төрағасы (1951; 1968). * [[Ольга Павловна Ногина|Ногина Ольга Павловна]] (1885—1977), кеңестік денсаулық сақтаудың ірі ұйымдастырушысы, [[Виктор Павлович Ногин|В.П. Ногиннің]] әйелі. * [[Николай Николаевич Озеров (түсініктемеші)|Озеров Николай Николаевич]] (1922—1997), спорт түсініктемеші, РКФСР халық әртісі (27.04.1957; 7.07.1978). * [[Петр Степанович Павленко|Павленко Петр Степанович]] (1937—2019), Житомир облысы кәсіподақтар федерациясы төрағасының орынбасары * [[Иван Митрофанович Первушин|Первушин Иван Митрофанович]] (1914—1998) құрылыс бригадирі. * [[Геннадий Михайлович Пищаев (партия жетекшісі)|Пинаев Геннадий Михайлович]] (1931—2005), партия жетекшісі (1966, 1976). * [[Михаил Иванович Положенцев|Положенцев Михаил Иванович]] (1928—2013), мемлекет қайраткері, Челябі облыстық атқару комитетінің төрағасы (1980—1984). * [[Хачик Оганесович Погосов|Погосов Хачик Оганесович]] (1910—1975) Ирансовтранс Сыртқы сауда министрлігінің Бакудегі басқарушысы. * [[Кирилл Иванович Поназдырь|Поназдырь Кирилл Иванович]] (1918—2001) — Жаңасібір облыстық денсаулық сақтау басқармасы меңгерушісі (1961—1982), РКФСР еңбек сіңірген дәрігері (1978). * [[Владимир Петрович Потанин|Потанин Владимир Петрович]] (1926—1981), мемлекет қайраткері, Үлбі металлургиялық зауытының директоры (1961—1974), Орта машина жасау министрлігі 3-бас басқармасы басшысы (1974—1981). * [[Вадим Александрович Просвирнин|Просвирнин Вадим Александрович]] (1926—2006), Мари АКСР отын өнеркәсібі министрі (1971, 1976). * [[Борис Викторович Протопопов|Протопопов Борис Викторович]] (1901—1982), Медицина ғылымдарының докторы, профессор (1945, 1951). * [[Василий Павлович Пустовалов|Пустовалов Василий Павлович]] (1925—2013), полковник, 25516 ә/б бөлім басшысы * [[Геннадий Алексеевич Пчелов|Пчелов Геннадий Алексеевич]] (1937 туғ.), агроном (1973, 1976). * [[Михаил Георгиевич Родионов|Родионов Михаил Георгиевич]] (1904—1959), марилік кеңестік әкімшілік жетекшісі (1946, 1951). * [[Роберт Иванович Рождественский|Рождественский Роберт Иванович]] (1932—1994), кеңестік және ресейлік ақын әрі аудармашы, ән жазушы. * [[Узбек Агзамович Рустамов|Рустамов Узбек Агзамович]] (1926—2011), Өзбек КСР сыртқы істер министрінің орынбасары, Өзбекстан КП ОК ақпарат және сыртқы байланыстар бөлімінің меңгерушісі (1966, 1971). * [[Анатолий Петрович Рязанов|Рязанов Анатолий Петрович]] (1914—1985), Марилік машина жасау зауытының директоры(1958, 1962). * [[Геннадий Алексеевич Сандетский|Сандетский Геннадий Алексеевич]] (1925—1978),Мари ауыл шаруашылығы екпіндісі (1971, 1973). * [[Ара Мигранович Сарксян|Сарксян Ара Мигранович]] (1902—1969), Армян кеңестік мүсінші. КСРО халық суретшісі. * [[Александр Павлович Семенов|Семенов Александр Павлович]] (1911—?), Мари АКСР ауыл шаруашылығы министрінің орынбасары (1946, 1951). * [[Әкім Серіков|Серіков Әкім]] (1912—1989) — Қазақ КСР Қарағанды ​​облысының кеңестік партия және кәсіподақ қайраткері. * [[Михаил Николаевич Скаткин|Скаткин Михаил Николаевич]] (1900—1991), профессор, КСРО педагогика ғылымдары академиясының академигі. * [[Федор Сергеевич Слыханов|Слыханов Федор Сергеевич]] (1912—1986), Мари АКСР жергілікті отын өнеркәсібі басқармасы басшысы (1946, 1951). * [[Анатолий Алексеевич Слюсарь|Слюсарь Анатолий Алексеевич]] (1934—2013), КСРО-ның Грекия Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі (1988—1991). * [[Анатолий Алексеевич Смирнов|Смирнов Анатолий Алексеевич]] (1941—?), Мари АКСР Йошкар-Ола қалалық атқару комитетінің төрағасы (1973, 1986). * [[Петр Алексеевич Смирнов (министр)|Смирнов Петр Алексеевич]] (1928—2004), Мари АКСР Халыққа қызмет көрсету министрі (1971, 1975). * [[Ефим Гаврилович Софронов|Софронов Ефим Гаврилович]] (1902—1982), Мари АКСР әділет халық комиссары / министрі (1945, 1951). * [[Владимир Евгеньевич Степанов|Степанов Владимир Евгеньевич]] (1913—1986), кеңестік астроном, КСРО ҒА корреспондент-мүшесі. * [[Цолак Александрович Степанян|Степанян Цолак Александрович]] (1911—2002) — философ, тарихи материализм және әлеуметтік философия саласындағы маман (1953, 1961). * [[Дмитрий Романович Суворов|Суворов Дмитрий Романович]] (1914—1989), Мари АКСР байланыс өндірістік-техникалық басқарма басшысы (1946, 1951). * [[Александр Иванович Сурьянинов|Сурьянинов Александр Иванович]] (1927—2009), Мари АКСР орман шаруашылығы министрі (1966, 1971). * [[Михаил Платонович Сычев|Сычев Михаил Платонович]] (1921—2005), қаржы министрі, Мари АКСР Министрлер Кеңесі төрағасының орынбасары (1965, 1971). * [[Алексей Васильевич Тараканов|Тараканов Алексей Васильевич]] (1937—?), «Стройдормаш» ААҚ бас директоры, Калининград (1964—2011). * [[Дмитрий Евдокимович Тараненко|Тараненко Дмитрий Евдокимович]] (1918—2001), «Красковский» кеңшарындағы 2-бөлім меңгерушісі (1971, 1986). * [[Василий Ильич Товашов|Товашов Василий Ильич]] (1906—1990), Мари АКСР Жоғарғы сотының төрағасы (1945, 1951). * [[Иван Петрович Устенко|Устенко Иван Петрович]] (1925—2001), «Гмелинский» кеңшарының бас агрономы, Волгоград облысы (1958, 1973). * [[Самуил Абрамович Хазин|Хазин Самуил Абрамович]] (1929—2013), Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1966, 1971). * [[Хаджи-Мурад Омарович Хашаев|Хашаев Хаджи-Мурад Омарович]] (1909—1971), кавказтанушы-тарихшы, этнограф, ғылымды ұйымдастырушы, қоғам және саяси қайраткер (1950, 1970). * [[Виктор Иванович Хохряков|Хохряков Виктор Иванович]] (1913—1986), КСРО халық әртісі, КСРО Мемлекеттік академиялық Кіші театрының әртісі. * [[Петр Дмитриевич Целищев|Целищев Петр Дмитриевич]] (1914—1984), радиошы-поляршы, Арктика мен Антарктидаға экспедицияларға қатысушы. * [[Геннадий Васильевич Шаев|Шаев Геннадий Васильевич]] (1929—2009), Алтай өлкесі ІІБ социалистік меншікті ұрлауға қарсы күрес бөлімі басшысы (1973—1979) * [[Алексей Сергеевич Шерстнев|Шерстнев Алексей Сергеевич]] (1904—?), марилік партия-кеңестік қызметкер (1946, 1951). * [[Леонид Александрович Шилов|Шилов Леонид Александрович]] (1928—2006), кітапхана және кітаптану ісі саласының қайраткері, кітапшы. * [[Вячеслав Анатольевич Щеглов|Щеглов Вячеслав Анатольевич]] (1908—1992), КСРО дайындама министрлігінің уәкілетті өкілі (1951, 1952). * [[Степан Алексеевич Шалаев|Шалаев Степан Алексеевич]] (1929—2022), кеңестік мемлекет, партия және кәсіподақ қайраткері. * [[Тана Бегиновна Марчина|Тана Бегиновна Марчина]] (1916—1993), КСРО Жоғарғы Кеңесінің 5-шақырылым депутаты. * [[Валериан Иванович Яранов|Яранов Валериан Иванович]] (1912—2000) — таулымарилік кеңестік және ресейлік ауыл шаруашылығы қайраткері, агроном (1951, 1971). === «Құрмет Белгісі» + ресейлік Құрмет ордені === * [[Михаил Михайлович Баландин|Баландин Михаил Михайлович]] (1950 туғ.), КСРО спорт шебері (тікұшақ спорты) (22.11.1985; 23.05.1996). * [[Леонард Борисович Вид|Вид Леонард Борисович]] (1931 туғ.), мемлекет қайраткері, саясаткер, кәсіпкер (2002). * [[Геннадий Георгиевич Вольнов|Вольнов Геннадий Георгиевич]] (1939—2008) — кеңестік баскетболшы, Олимпиада чемпионы, әлем, Еуропа, КСРО чемпионы. КСРО еңбек сіңірген спорт шебері. * [[Григорий Иванович Воропаев|Воропаев Григорий Иванович]] (1934—2016), Иваново облыстық аңшылар мен балықшылар қоғамының төрағасы (?; 30.05.1997). * [[Сурет:Золотая звезда Героя России.svg|15px]] [[Игорь Викторович Вотинцев|Вотинцев Игорь Викторович]] (1953 туғ.) — Ресей Федерациясының Батыры, Ресей Федерациясының еңбек сіңірген сынаушы-ұшқыш. (17.12.1982; 24.06.2016). * [[Михаил Сергеевич Горбачёв|Горбачев Михаил Сергеевич]] (1931—2022), КСРО президенті (1990—1991) (22.03.1966; 28.02.2001). * [[Александр Титович Голубев|Голубев Александр Титович]] (1936—2020) — Ресей Федерациясының сыртқы барлау органдарының құрметті қызметкері, отставкадағы генерал-лейтенант (19??; 20??). * [[Леонид Иванович Губанов|Губанов Леонид Иванович]] (1928—2004), КСРО халық әртісі, М.Горький атындағы МКАТ актеры (1971; 23.10.1998). * [[Лариса Васильевна Евдокимова|Евдокимова Лариса Васильевна]] (1930—2019), ААО Майкоп қалалық КОКП қалалық комитетінің насихат жөніндегі хатшысы. * [[Валентин Козьмич Иванов|Иванов Валентин Козьмич]] (1934—2011), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (футбол) (?, 04.09.1997). * [[Валерий Васильевич Калашников|Калашников Валерий Васильевич]] (1950 туғ.), Ауыл шаруашылығы жануарларды өсіру, сұрыптау, генетикасы саласындағы ресейлік ғалым (1986, 2013). * [[Татьяна Михайловна Карпова|Карпова Татьяна Михайловна]] (1916—2018), КСРО халық әртісі, В. Маяковский Мәскеу театрының актрисасы (1954; 03.02.1998). * [[Анатолий Николаевич Ковалев|Ковалев Анатолий Николаевич]] (1937—2016), РСФСР еңбек сіңірген жаттықтырушысы (1970, гольф) (21.02.1986; 26.06.1995). * [[Александр Борисович Кожухов|Кожухов Александр Борисович]] (1942—2008), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері, КСРО еңбек сіңірген жаттықтырушысы (гандбол) (23.04.1985; 30.06.1998). * [[Леонид Петрович Кормановский|Кормановский Леонид Петрович]] (1931—2020), мал шаруашылығы мен жемшөп өндірісін кешенді механикаландыру саласындағы ғалым (1981, 11.10.2001). * [[Владимир Яковлевич Лутченко|Лутченко Владимир Яковлевич]] (1949 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (1975; 20.12.1996). * [[Игорь Михайлович Макаров|Макаров Игорь Михайлович]] (1927—2013), робототехника және икемді автоматтандырылған өндіріс саласындағы ғалым, РҒА академигі (2010). * [[Александр Николаевич Мальцев (спортшы)|Мальцев Александр Николаевич]] (1949 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (1976; 20.12.1996). * [[Сергей Павлович Миронов|Миронов Сергей Павлович]] (1948 туғ.), медик-ортопед, РҒА академигі (1989, 1998). * [[Зиновий Петрович Пак|Пак Зиновий Петрович]] (1939 туғ.), мемлекет қайраткері (?; 31.03.1999). * [[Николай Васильевич Пеньков|Пеньков Николай Васильевич]] (1936—2009), РКФСР халық әртісі, М. Горький атындағы МКАТ актері (1971; 23.10.1998). * [[Анатолий Викторович Потапов|Потапов Анатолий Викторович]] (1942 туғ.), кеңестік және ресейлік дипломат, Ресей Федерациясының Төтенше және Өкілетті Елшісі (11.03.1974; 03.07.2008). * [[Владимир Владимирович Путин|Путин Владимир Владимирович]] (1952 туғ.), ресейлік мемлекеттік және саяси қайраткер, Ресей Федерациясының Президенті. * [[Любовь Васильевна Пушкарева|Пушкарева Любовь Васильевна]] (1918—2011), РКФСР халық әртісі, М. Горький атындағы МКАТ актрисасы (1948; 17.06.1999). * [[Павел Яковлевич Слободкин|Слободкин Павел Яковлевич]] (1945—2017), Ресейдің халық әртісі, профессор, Орталықтың көркемдік жетекшісі (1975; 04.04.2015). * [[Юрий Николаевич Сырейщиков|Сырейщиков Юрий Николаевич]] (1931—2011), партия, әкімшілік жетекші (1965, 2005). * [[Вячеслав Степанович Тимченко|Тимченко Вячеслав Степанович]] (1955 туғ.), Мемлекеттік Думаның депутаты, Федерация Кеңесінің мүшесі (21.02.1986; 2018). * [[Вячеслав Александрович Фетисов|Фетисов Вячеслав Александрович]] (1958 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (22.05.1981; 23.08.1998). * [[Федор Федорович Черенков|Черенков Федор Федорович]] (1959—2014), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (футбол) (27.11.1985; 04.09.1997). * [[Сергей Иванович Чупринин|Чупринин Сергей Иванович]] (1947 туғ.), әдебиет сыншысы, әдебиеттанушы, публицист (1984, 2008). * [[Юрий Иванович Шокин|Шокин Юрий Иванович]] (1943 туғ.), математик, РҒА СБ Есептеу технологиялары институтының директоры. * [[Маргарита Валентиновна Юрьева|Юрьева Маргарита Валентиновна]] (1925—2018), РКФСР халық әртісі, М. Горький атындағы МКАТ актрисасы (07.08.1981, 13.02.2006). == Шетелдіктер == * [[Рафаэль Альберти|Альберти, Рафаэль]], испандық ақын (16.12.1967) * [[Самбуугийн Бадраа|Бадраа, Самбуугийн]], моңғол жазушысы (16.12.1967) * [[Хосе Вента-Молина|Вента-Молина, Хосе]], испандық тілмаш (16.12.1967) * [[Пауль Винс|Винс, Пауль]], неміс (ГДР) ақыны (16.12.1967) * [[Пьер Гамарра|Гамарра, Пьер]], француз жазушысы (16.12.1967) * [[Тамара Гане|Гане, Тамара]], румын жазушысы (16.12.1967) * [[Роберт Даглиш|Даглиш, Роберт]], ағылшын әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Атанас Далчев|Далчев, Атанас]], болғар ақыны (16.12.1967) * [[Ежи Енджеевич|Енджеевич, Ежи]], поляк жазушысы (16.12.1967) * [[Зора Есенская|Есенская, Зора]], чехословак жазушысы (16.12.1967) * [[Богуслав Илек|Илек, Богуслав]], чехословак әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Младен Исаев|Исаев, Младен]], болғар ақыны (16.12.1967) * [[Жан Катала|Катала, Жан]], француз журналисты (16.12.1967) * [[Миле Клопчич|Клопчич, Миле]], югослав әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Блаже Конески|Конески, Блаже]], югослав жазушысы (16.12.1967) * [[Альфред Курелла|Курелла, Альфред]], неміс (ГДР) жазушы (16.12.1967) * [[Тацуо Курода|Курода, Тацуо]], жапон әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Карин де Лаваль|Лаваль, Карин де]], швед әдебиеттанушысы (16.12.1967) * [[Леопольд Левин|Левин, Леопольд]], поляк ақыны (16.12.1967) * [[Джордже Лесня|Лесня, Джордже]], румын ақыны (16.12.1967) * [[Джек Линдсей|Линдсей, Джек]], ағылшын жазушысы (16.12.1967) * [[Имре Маккаи|Маккаи, Имре]], мажар әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Десанка Максимович|Максимович, Десанка]], югослав жазушысы (16.12.1967) * [[Хакуё Накамура|Накамура, Хакуё]], жапон әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Татьяна Николаевна Николеску|Николеску, Татьяна Николаевна]], румын әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Жужу Раб|Раб, Жужу]], мажар ақыны (196.12.1967) * [[Леон Робель|Робель, Леон]], француз әдебиеттанушысы (16.12.1967) * [[Клара Сёлеши|Сёлеши, Клара]], мажар әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Иржи Тауфер|Тауфер, Иржи]], чехословак жазушысы (16.12.1967) * [[Ангел Тодоров|Тодоров, Ангел]], болғар ақыны (16.12.1967) * [[Магда Токачова|Токачова, Магда]], чехословак әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Эйнар Томассен|Томассен, Эйнар]], дат журналисты (16.12.1967) * [[Эльза Триоле|Триоле, Эльза]], француз жазушысы (16.12.1967) * [[Гаиб Туама Фарман|Фарман, Гаиб Туама]], ирактық жазушы (16.12.1967) * [[Хисаитиро Хара|Хара, Хисаитиро]], жапон әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Хуго Хупперт|Хупперт, Хуго]], аустриялық жазушы (16.12.1967) * [[Георг Шварц|Шварц, Георг]], неміс (ГДР) әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Антуан Лежандр|Лежандр, Антуан]], Париждегі В.И.Ленин атындағы пәтер-мұражайдың қорғаушысы (05.11.1983) * [[Робер Леганё|Леганё, Робер]], француз журналисты (11.04.1985) * [[Зигфрид Кёрнер|Кёрнер, Зигфрид]], КСРО-дағы ГДР елшілігінің уәкіл-кеңесшісі (19.08.1988) * [[Наталья Ковальская|Ковальская, Наталья]], Варшава университетінің оқытушысы (23.12.1988 — соңғы марапаттау) * [[Роман Мураный|Мураный, Роман]], поляк журналисты (23.12.1988 — соңғы марапаттау) * [[Ханна Прокопчук|Прокопчук, Ханна]], поляктық «Интерпресс» агенттігінің редакторы (23.12.1988 — соңғы марапаттау) * [[Хайдар Әбу Бәкір әл-Аттас]], Оңтүстік Йеменнің премьер-министрі (1985—1986), Йемен Халық Демократиялық Республикасы Жоғарғы Халық Кеңесі төралқасының Төрағасы (1986—1990) * [[Әбіш Кекілбайұлы|Кекілбайұлы Әбіш]], Қазақстанның халық жазушысы (1992), Қазақстанның қоғам және саяси қайраткері, Қазақстанның Еңбек Ері (2009) == Кәсіпорындар мен мекемелер == Оқу орындары: * [[Армения Ұлттық аграрлық университеті|Армян ұлттық аграрлық университеті]] * [[Әзербайжан мемлекеттік аграрлық университеті]] * [[Благовещенск мемлекеттік педагогикалық университеті]] * [[Витебск мемлекеттік мал дәрігерлік медицина академиясы]] * [[Волгоград мемлекеттік педагогикалық университеті]] * [[Воронеж мемлекеттік педагогикалық университеті]] * [[Иваново мемлекеттік энергетикалық университеті|В. И. Ленин атындағы Иваново мемлекеттік энергетикалық университеті]] * [[Самара мемлекеттік сәулет-құрылыс университеті|А. И. Микоян атындағы Куйбышев инженерлік-құрылыс институты]] (1981)<ref>{{кітап|авторы= |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы= Самарский гoсударственный архитектурнo-стрoительный университет - 75: юбилейная книга СГАСУ|шынайы атауы= |сілтеме= https://libsmr.ru/card/num/284873|уикитека= |жауапты= Гл. ред. М. И. Бальзанников|басылым= |орны= Самара|баспасы= СГАСУ|жыл= 2005|томы= |беттері=47|барлық беті=367|сериясы= |isbn= 978-5-9585-0208-0|тиражы= }}</ref> * [[Махамбет Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті]] * [[Қазан ауыл шаруашылығы институты]] * [[Жоғары кәсіподақ мәдениет мектебі]] ([[Санкт-Петербург|Ленинград]], 1976) * М. А. Балакирев атындағы Төменгі Новгород музыкалық училище (колледж)<ref>[http://nmkbalakirev.ru/] {{Wayback|url=http://nmkbalakirev.ru/|date=20170921193939}}</ref> * [[И. П. Кулибин атындағы Нижегород өзен училищесі]] (1972) * [[Чувашия мемлекеттік гуманитарлық ғылымдар институты|Чуваш АКСР Министрлер Кеңесі жанындағы Чуваш тіл, әдебиет, тарих және экономика ғылыми-зерттеу институты]] (1980) * [[Ширак мемлекеттік университеті]] * [[Мари тіл, әдебиет және тарих институты|В. М. Васильев атындағы Мари тіл, әдебиет және тарих ғылыми-зерттеу институты]] (1981) * [[Сібір мемлекеттік геожүйелер және технологиялар университеті|Жаңасібір геодезия, аэрофототүсіру және картография инженерлері институты]] (5 сәуір 1983) * [[Омбы мемлекеттік педагогикалық университеті|А. М. Горький атындағы Омбы мемлекеттік педагогикалық институты]] * [[Ресей мемлекеттік аграрлық сырттай университеті]] * [[В.И. Калашников атындағы Рыбинск өзен училищесі]] (1976) * [[С.В. Рахманинов атындағы Тамбов мемлекеттік музыкалық-педагогикалық институты|С. В. Рахманинов атындағы Тамбов музыкалық училищесі]] * [[Томбы мемлекеттік педагогикалық университеті]] * [[И. Н. Ульянов атындағы Ульянов мемлекеттік педагогикалық университеті]] Мәдениет мекемелері: * [[В. Я. Шишков атындағы Алтай өлкелік әмбебап ғылыми кітапханасы]] * [[Добролюбов атындағы Архангельск облыстық ғылыми кітапханасы]] * [[А. М. Горький атындағы Перм өлкелік кітапханасы|А. М. Горький атындағы Перм мемлекеттік облыстық әмбебап кітапханасы]] * [[Горький атындағы Твер облыстық кітапханасы|А. М. Горький атындағы Твер облыстық әмбебап ғылыми кітапханасы]] * [[Вологда мемлекеттік драма театры]] * [[Рязан мемлекеттік облыстық драма театры]] * [[Еревандық жас көрермендер театры]] * КСРО Мәдениет министрлігінің «Гипротеатр» театр және ойын-сауық кәсіпорындарын жобалау жөніндегі мемлекеттік институты (Мәскеу, 1981) * [[Эндла (театр)|Лидия Койдула атындағы Пярну драма театры]]<ref name="est" /> * [[Орленок (Бүкілресейлік балалар орталығы)|«Орленок» БЛКЖО ОК Бүкілресейлік пионер лагері]] Баспасөз басылымдары: * Белгород облыстық «Белгородская правда» газеті * «Солтүстік Осетия» газеті (1967) * «Знамя» газеті (Калуга) * Таулы Алтай автономиялы облысының «Звезда Алтая» газеті (4 қараша 1972) * Ұдмұрт Республикасының «Удмуртская правда» газеті (14 қыркүйек 1967) * КОКП Рязан облыстық комитетінің «Приокская правда» газетінің редакциясы * «Знание — сила» журналы * «Полымя» журналы (Минск, 1972) * «Смена» журналы * «Сибирские огни» журналы (1972) * «Советская юстиция» журналы * «Государство и право» журналы * «Юный натуралист» журналы * «Техника — молодёжи» журналы * «Сельская молодёжь» журналы * «Мурзилка» журналы * «Изобретатель и рационализатор» журналы * [[Noorte hääl|«Ноорте Хяэль» газеті]] ([[Эстон Кеңестік Социалистік Республикасы|ЭКСР]]) Баспалар: * «Химия» баспасы * «ДОСААФ» баспасы * «Недра» баспасы Кәсіпорындар, ұйымдар: == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:КСРО ордендері]] [[Санат:Құрмет Белгісі ордені]] tk7xrujuln5f2uc2hoir4eudusi56n3 3479721 3479720 2025-06-13T17:12:33Z Орел Карл 81620 /* Кәсіпорындар мен мекемелер */ 3479721 wikitext text/x-wiki {{Жүлде | атауы = «Құрмет Белгісі» ордені,<br />Құрмет ордені | суреті = [[Сурет:SU Order of the Badge of Honour ribbon.svg|left|100px]] [[Сурет:Znakpocheta2.jpg|right|110px]] | сурет атауы = | фон түсі = | шынайы атауы = {{lang-ru|Орден «Знак Почёта», орден Почёта}} | мемлекет = {{USSR}} | түрі = | үшін марапатталады = | жағдайы = | негіздеуші = | негізделді = [[25 қараша]] [[1935 жыл|1935 жылы]] | алғашқы иегері = [[26 қараша]] [[1935 жыл|1935 жылы]] | соңғы иегері = «Құрмет Белгісі» ордені — 23 желтоқсан 1988 жылы<br />Құрмет ордені — 21 желтоқсан 1991 жылы | барынша ұсынылған = 1 580 850 | жоғары марапаты = | төменгі марапаты = | сайты = | Commons = Order of the Badge of Honor }} '''«Құрмет Белгісі» ордені''' ({{lang-ru|Орден «Знак Почёта»}}) — [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] мемлекеттік марапаты. Орден КСРО Орталық Атқару Комитетінің 1935 жылғы 25 қарашадағы қаулысымен құрылды. 1988 жылы 22 тамызда '''Құрмет ордені''' деп өзгертілді. 1991 жылға дейін 1 миллион 581 мыңға жуық адам марапатталды. == Орден тарихы == Орден [[КСРО орталық атқару комитеті|КСРО орталық атқару комитетінің]] 1935 жылғы 25 қарашадағы қаулысымен бекітілді. Орденді тағу ережелері, лента түсі КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының «КСРО ордендері мен медальдарына арналған ленталардың үлгілері мен сипаттамасын және Ордендерді тағу ережесін бекіту туралы» Жарлығымен жүзеге асты (19.06.1943 ж.) 1988 жылы 22 тамызда '''Құрмет''' орденіне өзгертілді. 1991 жылға дейін 1 миллион 581 мыңға жуық марапаттау рәсімі өткізілді. == Орденнің жарғысы == 1. «Құрмет Белгісі» ордені өндірістегі, ғылыми-зерттеу, мемлекеттік, әлеуметтік-мәдени, спорттық және басқа да қоғамдық пайдалы қызметтегі жоғары жетістіктерді, сондай-ақ азаматтық ерлік танытқандарды марапаттау үшін тағайындалды. 2. «Құрмет белгісі» орденімен марапатталады: * КСРО азаматтары; * кәсіпорындар, бірлестіктер, мекемелер, ұйымдар, аудандар, қалалар және басқа да елді мекендер. «Құрмет белгісі» орденімен КСРО азаматы болып табылмайтын адамдар, сондай-ақ шет мемлекеттердің кәсіпорындары, мекемелері, ұйымдары, елді мекендері де марапатталады. 3. «Құрмет белгісі» орденімен марапатталады: * өнеркәсіпте, ауыл шаруашылығында, құрылыста, көлікте, байланыста, саудада, қоғамдық тамақтануда, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықта, тұрмыстық қызмет көрсетуде және халық шаруашылығының басқа да салаларында жоғары өндірістік көрсеткіштер үшін; * жоғары еңбек өнімділігіне қол жеткізгені, өнім сапасын арттырғаны, оны өндіруге материалдық және еңбек шығындарын азайтқаны, қоғамдық өндірістің тиімділігін арттырудағы табыстары үшін; * жоспарлы тапсырмаларды орындау және асыра орындаудағы социалистік жарыстағы жоғары нәтижелер үшін; * өндіріске жаңа технологияны, озық тәжірибені, ерекше құнды өнертабыстар мен рационализаторлық ұсыныстарды енгізгені үшін; * ғылыми-зерттеу қызметінде табысқа жеткені үшін; * кеңес мәдениеті, әдебиеті, өнері саласындағы шығармашылық жетістіктері, жас ұрпақты оқыту мен коммунистік тәрбиелеудегі, жоғары білікті кадрлар даярлаудағы, халықты медициналық қамтамасыз етудегі, дене шынықтыру мен спортты дамытудағы және басқа да қоғамдық пайдалы қызметтегі табыстары үшін; * елдің қорғаныс қабілетін нығайтудағы қызметі үшін; * жемісті мемлекеттік және қоғамдық қызметі үшін; * КСРО мен басқа мемлекеттер арасындағы экономикалық, ғылыми-техникалық, мәдени және басқа да байланыстарды дамытудағы қызметтері үшін; * адамдардың өмірін құтқару, қоғамдық тәртіпті қорғау, табиғи апаттармен және азаматтық ерліктің басқа да көріністерімен күресудегі батыл әрі тапқыр әрекеттері үшін. 4. «Құрмет белгісі» ордені кеуденің сол жағына тағылып, КСРО-ның басқа ордендері болған жағдайда «Халықтар Достығы» орденінен кейін орналасатын. 1988 жылы 28 желтоқсанда [[КСРО Жоғарғы Кеңесі]] төралқасының Жарлығымен «Құрмет» орденінің жаңа ережесі мен сипаттамасы бекітілді. == Орденнің сипаттамасы == «Құрмет белгісі» ордені сопақ пішінді, бүйірлері [[Емен|емен]] бұтақтарымен қоршалған. Ортасында сол және оң жағында симметриялы орналасқан «[[Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!]]» деген жазуы бар байрақтарды алып келе жатқан жұмысшы мен жұмысшы әйелдің фигуралары орналасқан. Орденнің жоғарғы жағында бесбұрышты жұлдыз орналасқан, оның астында байрақтардың аясында «КСРО» деген бедерлі жазу бар. Орденнің төменгі жағында «ҚҰРМЕТ БЕЛГІСІ» деген бедерлі жазу жазылған. Байрақтар мен жұлдыз күрең қызыл эмалмен қапталған және шеттері алтын жалатылған жиектермен көмкерілген. Байрақтардың бағаналары мен жазулары алтын жалатылған, емен бұтақтары, орденнің төменгі бөлігі және оның жалпы аясы тотыққан. «Құрмет белгісі» ордені күмістен жасалған. Орден биіктігі — 46 мм, ені — 32,5 мм. Орден құлақша мен шығыршық арқылы жиектері екі бойлық тоқсары жолақтары бар ашық қызғылт жібек қатқыл таспамен тысталған бесбұрышты тағанға жалғанады. Таспаның ені — 24 мм, жолақтардың ені 3,5 мм. [[1988 жыл|1988 жылы]] «Құрмет белгісі» ордені «Құрмет» ордені болып өзгертілгеннен кейін орденнің сыртқы түрі сәл өзгерді. «Құрмет» орденінің «Құрмет белгісі» орденінен айырмашылығы, бет жағының төменгі бөлігіндегі «ҚҰРМЕТ БЕЛГІСІ» деген жазудың орнына орақ пен балғаның және екі алшақ жатқан лавр бұтағының қолданбалы бедерлі қаптама қойылған. Қаптама екі сұққыш арқылы орденнің негізіне бекітіледі. «Құрмет Белгісі» орденінен «Құрмет» орденіне ауысқан кезде белгілердің нөмірленуі үзілген жоқ. == Марапаттау == [[КСРО орталық атқару комитеті|КСРО ОАК]] жаңа орденмен марапаттау туралы бірінші қаулысы 1935 жылы 26 қарашада шықты. Орден ЦДКА Қызыл Әскер ән және би ансамблінің жетекшісіне, ұйымдастырушыларына және 10 қатысушысына берілді (бұл кезде ұжымның өзі Революциялық Қызыл Ту, ал ансамбль жетекшісі А. В. Александров [[Қызыл жұлдыз ордені|Қызыл жұлдыз орденмен]] марапатталды). 1935 жылы 26 желтоқсанда КСРО Орталық Атқару Комитетінің 25 желтоқсандағы Жарлығымен еңбек ерлігі және мақта өнімділігін арттырудағы табыстары үшін реттік №1 «Құрмет белгісі» орденімен Ташкент облысы, Жаңажол ауданы, «Батыр» ұжымшарының төрағасы Артықбай Тіллябаев марапатталды; сонымен қатар, сол күні Ворошилов атындағы ұжымшардың екпінді-пионері Кавахан Атақұлова мен «Коммунизм» ұжымшарының екпінді-пионері Нышан Қадыров (екеуі де [[Ферғана облысы]], Қоқан ауданынан) ордендермен марапатталды. Алғаш «Құрмет белгісі» орденімен марапатталған ұжым С.М.Киров атындағы Макеевка металлургиялық зауытындағы №2 мартендік цехы болды (1939 жылы). Ұжым жоспарды асыра орындағаны, жарысты жақсы ұйымдастырғаны және мемлекеттік маңызды тапсырмаларды мерзімінен бұрын орындағаны үшін марапатталды. Кеңестік «Құрмет» орденінің соңғы иегері — Ресейдің «Цемент» мемлекеттік концернінің Белгород цемент зауытының директоры Анатолий Яковлевич Литвин, [[КСРО Президенті|КСРО Президентінің]] 1991 жылғы 21 желтоқсандағы Жарлығымен осы марапатқа ие болды. == Бірнеше рет «Құрмет белгісі» және «Құрмет» ордендерімен марапатталғандар == === «Құрмет Белгісі» орденінің 5 мәрте иегерлері === # [[Мәстүр Әуезова]] (1905—1978) — Тәжік КСР Ленинабад облыстық атқару комитетінің төрайымы (соның ішінде 28.04.1940; 01.04.1944; 23.10.1954). # [[Әнуар Қаландаров]] (1920—1990) — Тәжік КСР Құмсаңғыр ауданының Ленин атындағы ұжымшардың төрағасы. # [[Салих Ашурқожаұлы Раджабов]] (1912—1990) — Тәжік КСР ҒА қоғамдық ғылымдар бөлімінің академик-хатшысы. === «Құрмет Белгісі» орденінің 4 мәрте иегерлері === {{columns-list|3| # [[Никара Бәкірқызы Абаева|Абаева Никара Бәкірқызы]] (1936 туғ.) — Ыбырай Алтынсарин атындағы Педагогика ғылымдары ғылыми-зерттеу институтының директоры. # [[Болат Абдуллаұлы Абдуллаев|Абдуллаев Болат Абдуллаұлы]] (1906 — ?) — Тәжік КСР Жоғарғы сотының төрағасы (1938-1940). # [[Кәрім Жүсіпұлы Ахмедов|Ахмедов Кәрім Жүсіпұлы]] (1917—?) — медицина ғылымдарының докторы, ТММИ қалыпты физиология кафедрасының меңгерушісі. # [[Болеслав Иванович Буйвид|Буйвид Болеслав Иванович]] (1916—2003) — Магнитогорск металлургиялық комбинатындағы кадрлар бөлімінің басшысы. # [[Владимир Захарович Ващенко|Ващенко Владимир Захарович]] (1911—1992) — кеңестік шаруашылық, мемлекет әрі саяси қайраткер. # [[Николай Григорьевич Грицевич|Грицевич Николай Григорьевич]] (1920—2023) — Омбы теміржол бөлімі басшысының бірінші орынбасары (1953-1963), Омбы қалалық атқару комитеті төрағасының бірінші орынбасары (1964-1985) (01.08.1959; 28.07.1966; 25.08.1971; 03" /19/1981) # [[Асылбек Жазыұлы Дәулетов|Дәулетов Асылбек Жазыұлы]] (1925 туғ.) — Көкшетау облыстық халықтық бақылау комитеті төрағасының орынбасары. # [[Ғазиз Есмұқанов|Есмұқанов Ғазиз]] (1936 туғ.) — Қазақстан КП Жезқазған облыстық комитетінің екінші хатшысы. # [[Ұзақ Жырғалбаев|Жырғалбаев Ұзақ]] (1912—1986) — Қырғыз ССР Министрлер Кеңесінің еңбек ресурстарын пайдалану жөніндегі мемлекеттік комитетінің төрағасы. # [[Николай Иванович Иванов|Иванов Николай Иванович]] (1918—1985) — Тверь облыстық БЛКЖО комитетінің бірінші хатшысы (1957, 1966, 1971, 17.06.1981). # {{Орақ пен Балға медалі}} [[Николай Васильевич Ким|Ким Николай Васильевич]] (1904—1988) — Өзбек КСР Хорезм облысы Жаңаарық ауданы Әл-Хорезми атындағы кеңшардың директоры. # {{Орақ пен Балға медалі}} [[Шәпек Күзембаев|Күзембаев Шәпек]] (1906—1985) — Бұхара облысы, Канимех ауданы, Канимех кеңшарының директоры. # [[Зәйіт Тілеубайұлы Қаскеев|Қаскеев Зәйіт Тілеубайұлы]] (1932—?) — Солтүстік Қазақстан облыстық атқару комитетінің ұйымдастыру бөлімі меңгерушісі. # [[Қожа Садық]] (1913—1990) — «Совет Тожикистони» газетінің редакторы, КСРО жазушылар одағының мүшесі. # [[Жүзімқұл Қадырқұлұлы Құдайбергенов|Құдайбергенов Жүзімқұл Қадырқұлұлы]] (1913—1986) — К.И.Скрябин атындағы Қырғыз ауыл шаруашылығы институтының ректоры. # [[Николай Андреевич Малицкий|Малицкий Николай Андреевич]] (1904—?) — ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы, Ташкент жоғары партия мектебінің профессоры. # [[Жерен Мамедов|Мамедов Жерен]] (1923—1985) — Түрікмен КСР әлеуметтік қамсыздандыру министрі. # [[Василий Арсеньевич Москвин|Москвин Василий Арсеньевич]] (1910—1969) — КОКП Томбы облыстық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Ақбар Момынов|Момынов Ақбар]] (1909—?) — Тәжікстан КП Ленинабат облыстық комитетінің әкімшілік және сауда-қаржы органдары бөлімінің меңгерушісі. # [[Хадиша Райымқызы Мұсаханова|Мұсаханова Хадиша Райымқызы]] (1918—1974) — В.И.Ленин Орталық мұражайының Ташкент филиалының директоры. # [[Халима Насырова|Насырова Халима]] (1913—2003) — [[КСРО халық әртісі]] (23.11.1939; 25.12.1944; 11.01.1957; 01.03.1965) # [[Тәнті Оразбеков|Оразбеков Тәнті]] (1922—1978) — Қырғыз КСР дайындама министрі. # [[Андрей Николаевич Паздзерский|Паздзерский Андрей Николаевич]] (1906—1981) — Өзбек КСР Министрлер Кеңесі аппаратының жауапты қызметкері. # [[Виктор Афанасьевич Попов|Попов Виктор Афанасьевич]] (1929—2018) — КОКП ОК қорғаныс бөлімінің сектор меңгерушісі, К.Э.Циолковский атындағы Космонавтика академиясының толық мүшесі (17.06.1961; 26.07.1966; 11.09.1970; 11.10.1974). # [[Мырзахан Пошанов|Пошанов Мырзахан]] (1903—?) — Қазақстан КП Шымкент облыстық комитетінің екінші хатшысы. # [[Осман Құрбанұлы Рахматзаде|Рахматзаде Осман Құрбанұлы]] (1906—1989) — Тәжік ауыл шаруашылығы институтының ректоры. # [[Рыхси Сахибаев|Сахибаев Рыхси]] (1917—1974) — Өзбек КСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының хатшысы. # [[Мұқым Сұлтанов|Сұлтанов Мұқым]] (1894—1976) — Тәжік КСР жергілікті өнеркәсіп халық комиссары, Тәжік КСР Жоғарғы Кеңесі төралқасы төрағасының орынбасары. # [[Аға Керімұлы Халилов|Халилов Аға Керімұлы]] (1904—1981) — Түрікменстан КП ОК істерінің басқарушысы. # [[Фарида Ғабсадыққызы Халитова|Халитова Фарида Ғабсадыққызы]] (1920—1981) — Қазақстан КП Целиноград облыстық комитетінің хатшысы. # [[Семен Алексеевич Чесноков|Чесноков Семен Алексеевич]] (1901—1974) — РКФСР денсаулық сақтау халық комиссары (1937-1938), Қазақ КСР денсаулық сақтау халық комиссары - министрі (1939-1949) (14.04.1951; 6.12.1957; 11.11.1961; 28.10. /1967) # [[Георгий Павлович Шамилин|Шамилин Георгий Павлович]] (1911—1986) — КОКП Смоленск қалалық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Виктор Львович Шульц|Шульц Виктор Львович]] (1908—1976) — Орталық Азия мемлекеттік университетінің жер гидрологиясы кафедрасының меңгерушісі. }} === «Құрмет Белгісі» + ресейлік Құрмет орденінің 3 мәрте иегерлері === * [[Вячеслав Николаевич Иванов|Иванов Вячеслав Николаевич]] (1938-2024) — академиялық ескек есуден 3-дүркін олимпиада чемпионы (оның ішінде 1956; 30.03.1965; 16.07.2018) * [[Лариса Семеновна Латынина|Латынина Лариса Семеновна]] (1934 туғ.) — спорттық гимнастикадан 9-дүркін олимпиада чемпионы (16.09.1960; 30.03.1965; 5.10.1972; 30.12.1999) * [[Виталий Георгиевич Смирнов|Смирнов Виталий Георгиевич]] (1935 туғ.) — КСРО (1990-1992) және РФ (1992-2001) Ұлттық Олимпиада комитетінің президенті (23.06.1966; 09.09.1971; 10.05.1976; 22.04.1994) === «Құрмет Белгісі» орденінің 3 мәрте иегерлері === {{columns-list|3| # [[Владимир Павлович Алексеев|Алексеев Владимир Павлович]] (1914—2000), өнеркәсіп қайраткері, Марий АКСР-нің еңбек сіңірген ғылым және техника қайраткері, КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты (1944; 1958; 1962). # [[Жүсіпбек Алтайбаев|Алтайбайұлы Жүсіп]] (1911—1987), журналист, сатирик. # [[Кеңес Мұстаханұлы Аухадиев|Аухадиев Кеңес Мұстаханұлы]] (1938-2022), кеңестік әрі қазақстандық мемлекет пенен партия қайраткері. # [[Ғариф Керімұлы Ахмадеев|Ахмадеев Ғариф Керімұлы]] (1912—1991), тікұшақ құрылымдаушы. # [[Евгений Алексеевич Борисов|Борисов Евгений Алексеевич]] (1928—1974), полковник, АТҒЗИ қызметкері. # [[Валентин Александрович Вахонин|Вахонин Валентин Александрович]] (1904—1981), М. И. Ульянова атындағы Мәскеу жұмысшы тілшілер университетінің ректоры # [[Владимир Викторович Григорьев|Григорьев Владимир Викторович]] (1941—2011), партия мен мемлекет қайраткері. # [[Василий Викторович Громыко|Громыко Василий Викторович]] (1932—2017), КСРО еңбек сіңірген жаттықтырушысы (грек-рим күресі) (24.07.1968; 1969; 10.05.1972) # [[Виктор Федорович Грудзенко|Грудзенко Виктор Федорович]] (1931—2019), КОКП Пенза қалалық комитетінің екінші хатшысы (1970-1985) (1971; 1976; 10.03.1981) # [[Георгий Дмитриевич Гулиа|Гулиа Георгий Дмитриевич]] (1913—1989), прозашы (17.04.1958; 13.03.1963; 28.10.1967) # [[Гайоз Иванович Джеджелава|Джеджелава Гайоз Иванович]] (1915-2005), футболшы және жаттықтырушы, еңбек сіңірген спорт шебері (24.02.1941; 1950; 1957) # [[Лука Степанович Дьяченко|Дьяченко Лука Степанович]] (1902—1984), Молдава КСР мемлекет қайраткері. # [[Яков Алексеевич Евдокимов|Евдокимов Яков Алексеевич]] (1915—1980), кеңестік партия және мемлекет қайраткері (1958, екі рет; 1965). # [[Алексей Ильич Зайцев|Зайцев Алексей Ильич]] (1914—1996) — Социалистік Еңбек Ері (1949), полярлық авиацияның бортмеханигі (19.05.1954, 29.08.1955, 23.06.1961). # [[Борис Мұстафаұлы Зумақұлов|Зумақұлов Борис Мұстафаұлы]] (1940 туғ.), партия және мемлекет қайраткері. # [[Борис Владимирович Иванов|Иванов Борис Владимирович]] (1917—1992), прозашы. # [[Иван Александрович Калита|Калита Иван Александрович]] (1927—1996), олимпиада чемпионы (ат спорты) (16.09.1960; 02.12.1970; 05.10.1972) # [[Юрий Яковлевич Ковалев|Ковалев Юрий Яковлевич]] (1937—2010), «Сибэлектромотор» бірлестігінің директоры (1971—1977), КОКП Томбы қалалық комитетінің екінші хатшысы (1977—1982), Томбы қалалық атқару комитетінің төрағасы (1982—1988) (1971; 31.03.1981; 17.07.1986). # [[Генрих Абрамович Козлов|Козлов Генрих Абрамович]] (1900—1981), КСРО ҒА корреспондент-мүшесі. # [[Иван Елисеевич Крюков|Крюков Иван Елисеевич]] (1924—2003) — Қостанай облысы Орджоникидзе ауданы «Комаровский» кеңшарының бас экономисі, партия бюросының хатшысы; Қазақстан КП Қостанай облыстық комитетінің нұсқаушысы; Қазақстан КП Қостанай облыстық комитетінің партиялық бақылау комиссиясының мүшесі. # [[Галина Алексеевна Кулакова|Кулакова Галина Алексеевна]] (1942 туғ.), олимпиада чемпионы (шаңғы спорты) (09.04.1970; 10.05.1976; 09.04.1980) # [[Александр Васильевич Медведь|Медведь Александр Васильевич]] (1937-2024), олимпиада чемпионы (еркін күрес) (1964; 05.02.1969; 23.04.1985) # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Павел Михайлович Михайлов|Михайлов Павел Михайлович]] (1917—2005), Аэрофлот ұшқышы. # [[Евгений Васильевич Мосолов|Мосолов Евгений Васильевич]] (1912—1979), КОКП Мәскеу қалалық және облыстық комитеттерінің меңгерушісі. # [[Ашура Насырова|Насырова Ашура]] (1924—2011), Тәжік КСР халық әртісі (23.04.1941; 17.12.1949; 23.10.1954) # [[Анатолий Георгиевич Нилов|Нилов Анатолий Георгиевич]] (1912—1981), КОКП ОК жауапты қызметкері. # [[Александр Игнатьевич Пасиковский|Пасиковский Александр Игнатьевич]] (1910—1996), Молдова КСР мемлекет қайраткері. # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Николай Иванович Першин|Першин Николай Иванович]] (3 қараша 1904—1974), Ленинград шаруашылық кеңесінің С.М.Киров атындағы Электросила зауытындағы қырнаушы-айналмашақшысы. # [[Федор Федорович Петрусевич|Петрусевич Федор Федорович]] (1902—1965), Йошкар-Ола қ. жартылай өткізгіш құрылғылар зауытының директоры (1946, 1951, 1956). # [[Николай Варфоломеевич Пилипенко|Пилипенко Николай Варфоломеевич]] (1916—2020), КОКП ОК философия ғылымдары секторының меңгерушісі. 1984-1992 жылдары — АОН профессоры. Философия ғылымдарының докторы, РФ еңбек сіңірген ғылым қайраткері. # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Файздрахман Ахмедзянович Сабиров|Сабиров Файздрахман Ахмедзянович]] (1919—1990), полковник, әскери құрылысшы, (08.12.1951; 07.03.1962; 29.03.1976). # [[Иван Петрович Савченко|Савченко Иван Петрович]] (1918—2002), Иркутск қ. Свердлов аудандық кеңесі атқару комитетінің төрағасы, Шығыс Сібір темір жолы теміржолшылары кәсіподағының жол комитетінің төрағасы. (марапаттау жылдары: 1957, 1971, 1976). # [[Иван Флегонтович Синицын|Синицын Иван Флегонтович]] (1911—1988), КСРО Трактор және ауылшаруашылық машина жасау министрі. # [[Николай Алексеевич Слезкин|Слезкин Николай Алексеевич]] (1905—1991), механика саласындағы ғалым, профессор, РКФСР ғылым мен техниканың еңбек сіңірген қайраткері (1953; 15.09.1961; 1976). # [[Виталий Константинович Трофимов|Трофимов Виталий Константинович]] (1926—1996), Мари облыстық кәсіподақтар кеңесінің төрағасы (1966, 1971, 1974). # [[Илья Михайлович Хижниченко|Хижниченко Илья Михайлович]] (1909—1992), кеңестік агроном (22.06.1950; 31.10.1957; 23.06.1966). # [[Александр Михайлович Хлопков|Хлопков Александр Михайлович]] (1926—2013), Горький облысы Кулебаки қалалық атқару комитетінің төрағасы. # [[Яков Иосифович Черняков|Черняков Яков Иосифович]] (1915—2010), Ижевск қалалық БЛКЖО комитетінің және КПСС аудандық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Күжүгет Серэұлы Шойгу|Шойгу Күжүгет Серэұлы]] (1921—2010) КОКП Тыва облыстық комитетінің хатшысы, Тыва АКСР Министрлер кеңесі төрағасының бірінші орынбасары, [[Сергей Күжүгетұлы Шойгу|С. К. Шойгудың]] әкесі. }} === «Құрмет Белгісі» + ресейлік Құрмет орденінің 2 мәрте иегерлері === * [[Эдуард Аркадьевич Асадов|Асадов Эдуард Аркадьевич]] (1923—2004), ақын (28.10.1967; 18.09.1973; 07.09.1998) * [[Сусанна Николаевна Звягина|Звягина Сусанна Николаевна]] (1918—2006), РКФСР еңбек сіңірген әртісі (1951; 15.09.1959; 14.07.2004) * [[Виктор Григорьевич Кузькин|Кузькин Виктор Григорьевич]] (1941—2008), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.03.1965; 3.03.1972; 20.12.1996) * [[Борис Александрович Майоров|Майоров Борис Александрович]] (род. 1938), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (24.07.1968; 22.05.1981; 20.12.1996) * [[Зоя Сергеевна Миронова|Миронова Зоя Сергеевна]] (1913—2008), РКФСР еңбек сіңірген әртісі (1958; 1972; 12.04.2001) * [[Татьяна Петровна Панкова|Панкова Татьяна Петровна]] (1917—2011), РКФСР халық әртісі, Мемлекеттік академиялық Малый театрының актрисасы (26.10.1949; 4.11.1974; 21.09.1998) * [[Александр Павлович Рагулин|Рагулин Александр Павлович]] (1941—2004), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.03.1965; 30.05.1969; 20.12.1996) * [[Игорь Анатольевич Ромишевский|Ромишевский Игорь Анатольевич]] (1940—2012), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.05.1969; 03.03.1972; 26.12.2011) * [[Эдуард Эргартович Россель|Россель Эдуард Эргартович]] (1937 туғ.), 1991—1993 жылдардағы Свердлов облысының губернаторы, 1995—2009 ж. (29.04.1975; 26.05.1980; 9.10.2007) * [[Александр Сергеевич Якушев|Якушев Александр Сергеевич]] (1947 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (03.03.1972; 07.06.1979; 26.12.2011) === «Құрмет Белгісі» орденінің 2 мәрте иегерлері === * [[Александра Андреевна Андреева|Андреева Александра Андреевна]] (1894—1974), РКФСР еңбек сіңірген дәрігері, КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаты (1946; 1951). * [[Аким Иванович Атмачиди|Атмачиди Аким Иванович]] (1937—2013) — Семей құрама темірбетон өндірістік бірлестігінің директоры, * [[Булат Юсупович Аитов|Аитов Булат Юсупович]] (1929—2018), кеңестік құрылыс қайраткері, РКФСР және Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1966; 1971). * [[Стефан Лукич Анисимов|Анисимов Стефан Лукич]] (1910—1985), кеңестік сәулетші, Тәжік КСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1959). * [[Николай Захарович Анциферов|Анциферов Николай Захарович]] (1911—1980), кеңестік ақын, журналист, кеңестік-партия қызметкері(1946; 1951). * [[Вениамин Александрович Анчинашкевич|Анчинашкевич Вениамин Александрович]] (1910—1969), теміржолшы, еңбек ері (1943; 1960). * [[Вараздат Мартиросович Арутюнян|Арутюнян Вараздат Мартиросович]] (1909—2008), белгілі армян сәулетшісі және өнертанушы. Сәулет ғылымының докторы. * [[Канапия Габдуллинович Ахметов|Ахметов Канапия Габдуллинович]] (1924—2021), мемлекет және қоғам қайраткері, ғалым, профессор. * [[Юрий Васильевич Бабиков|Бабиков Юрий Васильевич]] (род. 1930), инженер-құрылымдаушы, Мари АКСР Йошкар-Оладағы жартылай өткізгіш құрылғылар зауытының бас директоры (1966; 1971). * [[Архип Дмитриевич Белков|Белков Архип Дмитриевич]] (1899—1981), марилік кеңестік ғалым-агрономы (1946; 1951). * [[Анисия Федоровна Беспалова|Беспалова Анисия Федоровна]] (1920—2011), марилік кеңестік агроном, КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаты (1951; 1971). * [[Петр Павлович Богатырев|Богатырев Петр Павлович]] (1923—1997), марилік кеңестік партия-әкімшілік жетекшісі (1966; 1971). * [[Георгий Борисович Бокий|Бокий Георгий Борисович]] (1909—2001), кеңестік және ресейлік кристал химигі, РҒА корреспондент-мүшесі * [[Александра Степановна Брыкова|Брыкова Александра Степановна]], РКФСР еңбек сіңірген мектеп мұғалімі<ref>[https://институтвоспитания.рф/upload/medialibrary/8f3/ulv6zgq8uw06l40hqoefbbt9okb92ddu.pdf Фотография А. Брыковой. Семья и школа, — № 1, — 1950. с. 11а]</ref>. * [[Александр Адольфович Бурба|Бурба Александр Адольфович]] (1918—1984), Медногорск мыс-күкірт комбинатының директоры, Орынбор политехникалық институтының ректоры (1957; 17.06.1981). * [[Элина Авраамовна Быстрицкая|Быстрицкая Элина Авраамовна]] (1928—2019), КСРО халық әртісі, Ресей Мемлекеттік академиялық Кіші театрының актрисасы (7.03.1960; 4.11.1967). * [[Саидали Вализода|Вализода Саидали]] (1900—1971), кеңестік тәжік ақыны әрі музыканты, Тәжік КСР халық хафизі. * [[Василий Михайлович Воробьев|Воробьев Василий Михайлович]] (1909—1995), Мари АКСР Жоғарғы Кеңесінің төрағасы (1957; 1966). * [[Павел Степанович Воронцов (партия қызметкері)|Воронцов Павел Степанович]] (1920—2015), кеңестік партия және әкімшілік қайраткері (1966; 1971). * [[Мария Сергеевна Гаврилова|Гаврилова Мария Сергеевна]] (1913—2004), агроном, КСРО Ауыл шаруашылығы министрлігі басқарма басшысының орынбасары (1960, 1967). * [[Яков Гайниевич Гайниев|Гайниев Яков Гайниевич]] (1928—2008), механизатор (1966; 1972). * [[Ярослав Александрович Галан|Галан Ярослав Александрович]] (1902—1949), жазушы, [[Сталин премиясы|Сталин сыйлығының]] лауреаты (қайтыс болғаннан кейін) * [[Давид Израилевич Гальперин|Гальперин Давид Израилевич]] (1903—1977), химик-технолог, оқ-дәрі өндірісі саласындағы маман, техника ғылымдарының докторы, профессор. * [[Михаил Матвеевич Глазырин|Глазырин Михаил Матвеевич]] (1935—2014), әкімшілік жетекшісі, Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1971; 1976). * [[Сергей Константинович Годунов|Годунов Сергей Константинович]] (1929—2023), математик (1954; 1981), РҒА академигі. * [[Сергей Иванович Горбунов|Горбунов Сергей Иванович]] (1915—1991), әкімшілік-өндірістік жетекші (1946; 1951). * [[Юрий Леонидович Горянский|Горянский Юрий Леонидович]] (1929—2005), Мари АКСР ауыл шаруашылығы министрі (1965; 1971). * [[Анатолий Евгеньевич Григорьев|Григорьев Анатолий Евгеньевич]] (1929—2014), «Машиностройения ҒӨБ» әскери-өнеркәсіптік корпорациясында ұшу аппараттарын жобалау саласындағы маман. * [[Рамзан Бакарович Гудаев|Гудаев Рамзан Бакарович]] (1930—?), Шешен-Ингуш АКСР Веден аудандық «Сельхозтехника» бірлестігінің меңгерушісі. * [[Варвара Аркадиевна Гусар|Гусар Варвара Аркадиевна]] (1913—1994), кеңшар звеношысы (15.02.1966; 8.04.1971). * [[Евгений Валентинович Гусев|Гусев Евгений Валентинович]] (1927—?), агроном (1966; 1971). * [[Темир Дадабаевич Дадабаев|Дадабаев Темир Дадабаевич]] (род. 1941), КОКП Колхозабат аудандық комитетінің бірінші хатшысы, Тәжік КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты. * [[Борис Петрович Дежкин|Дежкин Борис Петрович]] (1914—1992), кеңестік режиссер және суретші-мультипликатор (14.4.1944; 6.3.1950). * [[Александр Кириллович Доленко|Доленко Александр Кириллович]] (род. 1951), Ташкент жоғарғы партия мектебінің директоры; Өзбекстан КП ОК мүшесі, Өзбек КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты. * [[Серафим Алексеевич Дубровин|Дубровин Серафим Алексеевич]] (1912—1995), 1-Ленинград кірпіш зауытының бас механигі. * [[Яков Алексеевич Евдокимов|Евдокимов Яков Алексеевич]] (1915—1980), КОКП Мари облыстық комитетінің хатшысы (1958; 1965). * [[Иван Евстигнеевич Ерохин|Ерохин Иван Евстигнеевич]] (1903—1996) ЗИЛ зауытындағы ағаш өңдеу цехының бөлім басшысы. * [[Константин Михайлович Зинин|Зинин Константин Михайлович]] (1913—1985), марилік партия жетекшісі (1946: 1951). * [[Леонид Никитич Злобин|Злобин Леонид Никитич]] (1923—1997), инженер (1962: 1971). * [[Аркадий Петрович Зонов|Зонов Аркадий Петрович]] (1922—2005) * [[Алексей Борисович Зубков|Зубков Алексей Борисович]] (1913—1984), контр-адмирал. * [[Әли Абдулоғлы Зулалов|Зулалов Әли Абдулоғлы]] (1893—1963), тенор, Әзербайжан КСР еңбек сіңірген әртісі, опера және балет театрының солисті * [[Борис Илинбаевич Ибулаев|Ибулаев Борис Илинбаевич]] (1934—1995), марилік партия-мемлекет қайраткері (1966; 1971). * [[Александр Александрович Иванов (әкімшілік жетекші)|Иванов Александр Александрович]] (1908—1984), әкімшілік жетекші (1945; 1966). * [[Бодо Германович Иоганзен|Иоганзен Бодо Германович]] (1911—1996), биология ғылымдарының докторы, Томбы мемлекеттік педагогикалық институтының ректоры. * [[Анна Ильинична Казакова|Казакова Анна Ильинична]] (1920—1989), Мари АКСР мәдениет министрі, МАКСР Министрлер Кеңесі төрағасының орынбасары (1967; 1971). * [[Кара Рабаданович Караев|Караев Кара Рабаданович]] (1891—1973), партизан, Дағыстан АКСР әскер және партия қайраткері. * [[Юрий Васильевич Калашников (ғалым)|Калашников Юрий Васильевич]] (1939—2018), кеңестік және ресейлік ғалым, [[Башқұрт мемлекеттік университеті|Башқұрт мемлекеттік университетінің]] тарих кафедрасы тарихшысы, дәріскері, доценті. (қазіргі [[Үфі ғылым және технология университеті]]). * [[Михаил Андреевич Калинин|Калинин Михаил Андреевич]] (1914—1984), КСРО мемлекеттік жоспарлау комитетінің меңгерушісі. * [[Рудольф Иванович Каменев|Каменев Рудольф Иванович]] (1927—2019), гидроқұрылысшы, бетон зауытының басшысы, Мурманск облысындағы Мурмаши ауылының құрметті тұрғыны, хоккей командасының жаттықтырушысы. * [[Аркадий Иванович Капитонов|Капитонов Аркадий Иванович]] (1931—1995), марилік кеңестік партия қызметкері (1976; 1986). * [[Вадим Николаевич Карташов|Карташов Вадим Николаевич]] (1930—2008), кеңестік және ресейлік журналист, публицист, ақын, қоғам қайраткері, РКФСР еңбек сіңірген мәдениет қайраткері (1966; 1971). * [[Зинаида Ивановна Кашина|Кашина Зинаида Ивановна]] (1919—2007), кеңестік партия-мемлекет қайраткері, педагог, Мари АКСР Жоғарғы Кеңесі төрағасының орынбасары (1960; 1971). * [[Ходи Исабаевич Кинжаев|Кинжаев Ходи Исабаевич]] (1914—1992), Кеңес Одағының Батыры. * [[Иван Викторович Кириллов|Кириллов Иван Викторович]] (1927—1994), КОКП Йошкар-Ола қалалық комитетінің 2-хатшысы (1966; 1971). * [[Валериан Петрович Кожевников|Кожевников Валериан Петрович]] (1920—1975), партия-мемлекет қайраткері, Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1966; 1971). * [[Танаш Қойшыбайұлы|Қойшыбайұлы Танаш]] (1914—1974) — кеңестік шаруашылық, мемлекеттік және саяси қайраткер. * [[Василий Александрович Комов|Комов Василий Александрович]] (1929—2002), Түмен мотор зауытының бас инженері («Тюмень мотор құрастырушылар» АҚ) (1968; 1971). * [[Петр Григорьевич Корнилов|Корнилов Петр Григорьевич]] (1924—1982), марилік кеңестік жазушы, журналист, қоғам және саяси қайраткер, РКФСР еңбек сіңірген мәдениет қайраткері. (1966; 1971). * [[Анна Васильевна Коряковцева|Коряковцева Анна Васильевна]] (1899—1982), Мари АКСР еңбек сіңірген мектеп мұғалімі (1939; 1949). * [[Василий Васильевич Косенко|Косенко Василий Васильевич]] (1916—?), Қазақ КСР Ауыл шаруашылығы министрлігінің тәжірибелік-оқу шаруашылықтары бас басқармасының басшысы. * [[Виктор Михайлович Котельников|Котельников Виктор Михайлович]] (1924 туғ.), Мари АКСР денсаулық сақтау министрі (1961, 1971). * [[Дмитрий Сергеевич Краснов|Краснов Дмитрий Сергеевич]] (1905—?), партия жетекшісі (1939, 1942). * [[Василий Михайлович Кужнуров|Кужнуров Василий Михайлович]] (1913—1992), Мари АКСР әлеуметтік қамсыздандыру министрі (1946, 1951). * [[Михаил Иванович Кузнецов (зоотехник)|Кузнецов Михаил Иванович]] (1925—1996), Мари АКСР Ауыл шаруашылығы министрінің орынбасары, РКФСР еңбек сіңірген зоотехнигі (1966, 1971). * [[Леонид Петрович Курьянов|Курьянов Леонид Петрович]] (1927—2014) * [[Аркадий Иванович Лаппо|Лаппо Аркадий Иванович]] (1904—1983), кеңестік өсімдік өсіру маманы және сұрыптаушы, БКСР ҒА академигі (1949, 1959). * [[Вадим Петрович Логинов|Логинов Вадим Петрович]] (1927—2016), дипломат және партия қайраткері (30.08.1957; 22.10.1971). * [[Иван Пантелеевич Макаров|Макаров Иван Пантелеевич]] (1915—1997), марилік партия жетекшісі (1951, 1971). * [[Михаил Семенович Малышев|Малышев Михаил Семенович]] (1914—1986), марилік кеңестік ауыл шаруашылығын ұйымдастырушы (1951, 1966). * [[Александр Дмитриевич Мартусин|Мартусин Александр Дмитриевич]] (1930—2016), Иркутск облысы, Тайшет ауданы, Бузыканово ауылындағы М.И. Калинин атындағы ұжымшар төрағасы * [[Василий Павлович Мартыненко|Мартыненко Василий Павлович]] (1925—1993), Волгоград облысы, Новониколаев ауданы, В. И. Ленин атындағы ұжымшар бас агрономы (1965, 1972). * [[Акакий Иванович Мгеладзе|Мгеладзе Акакий Иванович]] (1910—1980) — партия қайраткері, Грузин КСР КП ОК бірінші хатшысы, КОКП ОК мүшесі. * [[Михаил Михайлович Мирошников|Мирошников Михаил Михайлович]] (1926—2020), оптика өнеркәсібінің ұйымдастырушысы, Социалистік Еңбек Ері, КСРО ҒА және РҒА корреспондент-мүшесі (1957, 1961). * [[Иван Романович Москвичев|Москвичев Иван Романович]] (1913—1978), Мари АКСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының төрағасы (1946, 1963). * [[Анна Александровна Мосунова|Мосунова Анна Александровна]] (1905—2003), марилік кеңестік партия-әкімшілік қызметкер, педагог, қоғам қайраткері, Мари АКСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының хатшысы (1946; 1951). * [[Михаил Федорович Ненашев|Ненашев Михаил Федорович]] (1929—2019), мемлекет қайраткері, журналист, публицист, редактор, тарих ғылымдарының докторы. * [[Михаил Александрович Николаев|Николаев Михаил Александрович]] (1912—1986), халық ағарту қайраткері және ұстаз (1944, 1962). * [[Сергей Николаевич Николаев (драматург)|Николаев Сергей Николаевич]] (1908—1993), Мари АКСР халық жазушысы, Мари АКСР жазушылар одағының төрағасы (1951; 1968). * [[Ольга Павловна Ногина|Ногина Ольга Павловна]] (1885—1977), кеңестік денсаулық сақтаудың ірі ұйымдастырушысы, [[Виктор Павлович Ногин|В.П. Ногиннің]] әйелі. * [[Николай Николаевич Озеров (түсініктемеші)|Озеров Николай Николаевич]] (1922—1997), спорт түсініктемеші, РКФСР халық әртісі (27.04.1957; 7.07.1978). * [[Петр Степанович Павленко|Павленко Петр Степанович]] (1937—2019), Житомир облысы кәсіподақтар федерациясы төрағасының орынбасары * [[Иван Митрофанович Первушин|Первушин Иван Митрофанович]] (1914—1998) құрылыс бригадирі. * [[Геннадий Михайлович Пищаев (партия жетекшісі)|Пинаев Геннадий Михайлович]] (1931—2005), партия жетекшісі (1966, 1976). * [[Михаил Иванович Положенцев|Положенцев Михаил Иванович]] (1928—2013), мемлекет қайраткері, Челябі облыстық атқару комитетінің төрағасы (1980—1984). * [[Хачик Оганесович Погосов|Погосов Хачик Оганесович]] (1910—1975) Ирансовтранс Сыртқы сауда министрлігінің Бакудегі басқарушысы. * [[Кирилл Иванович Поназдырь|Поназдырь Кирилл Иванович]] (1918—2001) — Жаңасібір облыстық денсаулық сақтау басқармасы меңгерушісі (1961—1982), РКФСР еңбек сіңірген дәрігері (1978). * [[Владимир Петрович Потанин|Потанин Владимир Петрович]] (1926—1981), мемлекет қайраткері, Үлбі металлургиялық зауытының директоры (1961—1974), Орта машина жасау министрлігі 3-бас басқармасы басшысы (1974—1981). * [[Вадим Александрович Просвирнин|Просвирнин Вадим Александрович]] (1926—2006), Мари АКСР отын өнеркәсібі министрі (1971, 1976). * [[Борис Викторович Протопопов|Протопопов Борис Викторович]] (1901—1982), Медицина ғылымдарының докторы, профессор (1945, 1951). * [[Василий Павлович Пустовалов|Пустовалов Василий Павлович]] (1925—2013), полковник, 25516 ә/б бөлім басшысы * [[Геннадий Алексеевич Пчелов|Пчелов Геннадий Алексеевич]] (1937 туғ.), агроном (1973, 1976). * [[Михаил Георгиевич Родионов|Родионов Михаил Георгиевич]] (1904—1959), марилік кеңестік әкімшілік жетекшісі (1946, 1951). * [[Роберт Иванович Рождественский|Рождественский Роберт Иванович]] (1932—1994), кеңестік және ресейлік ақын әрі аудармашы, ән жазушы. * [[Узбек Агзамович Рустамов|Рустамов Узбек Агзамович]] (1926—2011), Өзбек КСР сыртқы істер министрінің орынбасары, Өзбекстан КП ОК ақпарат және сыртқы байланыстар бөлімінің меңгерушісі (1966, 1971). * [[Анатолий Петрович Рязанов|Рязанов Анатолий Петрович]] (1914—1985), Марилік машина жасау зауытының директоры(1958, 1962). * [[Геннадий Алексеевич Сандетский|Сандетский Геннадий Алексеевич]] (1925—1978),Мари ауыл шаруашылығы екпіндісі (1971, 1973). * [[Ара Мигранович Сарксян|Сарксян Ара Мигранович]] (1902—1969), Армян кеңестік мүсінші. КСРО халық суретшісі. * [[Александр Павлович Семенов|Семенов Александр Павлович]] (1911—?), Мари АКСР ауыл шаруашылығы министрінің орынбасары (1946, 1951). * [[Әкім Серіков|Серіков Әкім]] (1912—1989) — Қазақ КСР Қарағанды ​​облысының кеңестік партия және кәсіподақ қайраткері. * [[Михаил Николаевич Скаткин|Скаткин Михаил Николаевич]] (1900—1991), профессор, КСРО педагогика ғылымдары академиясының академигі. * [[Федор Сергеевич Слыханов|Слыханов Федор Сергеевич]] (1912—1986), Мари АКСР жергілікті отын өнеркәсібі басқармасы басшысы (1946, 1951). * [[Анатолий Алексеевич Слюсарь|Слюсарь Анатолий Алексеевич]] (1934—2013), КСРО-ның Грекия Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі (1988—1991). * [[Анатолий Алексеевич Смирнов|Смирнов Анатолий Алексеевич]] (1941—?), Мари АКСР Йошкар-Ола қалалық атқару комитетінің төрағасы (1973, 1986). * [[Петр Алексеевич Смирнов (министр)|Смирнов Петр Алексеевич]] (1928—2004), Мари АКСР Халыққа қызмет көрсету министрі (1971, 1975). * [[Ефим Гаврилович Софронов|Софронов Ефим Гаврилович]] (1902—1982), Мари АКСР әділет халық комиссары / министрі (1945, 1951). * [[Владимир Евгеньевич Степанов|Степанов Владимир Евгеньевич]] (1913—1986), кеңестік астроном, КСРО ҒА корреспондент-мүшесі. * [[Цолак Александрович Степанян|Степанян Цолак Александрович]] (1911—2002) — философ, тарихи материализм және әлеуметтік философия саласындағы маман (1953, 1961). * [[Дмитрий Романович Суворов|Суворов Дмитрий Романович]] (1914—1989), Мари АКСР байланыс өндірістік-техникалық басқарма басшысы (1946, 1951). * [[Александр Иванович Сурьянинов|Сурьянинов Александр Иванович]] (1927—2009), Мари АКСР орман шаруашылығы министрі (1966, 1971). * [[Михаил Платонович Сычев|Сычев Михаил Платонович]] (1921—2005), қаржы министрі, Мари АКСР Министрлер Кеңесі төрағасының орынбасары (1965, 1971). * [[Алексей Васильевич Тараканов|Тараканов Алексей Васильевич]] (1937—?), «Стройдормаш» ААҚ бас директоры, Калининград (1964—2011). * [[Дмитрий Евдокимович Тараненко|Тараненко Дмитрий Евдокимович]] (1918—2001), «Красковский» кеңшарындағы 2-бөлім меңгерушісі (1971, 1986). * [[Василий Ильич Товашов|Товашов Василий Ильич]] (1906—1990), Мари АКСР Жоғарғы сотының төрағасы (1945, 1951). * [[Иван Петрович Устенко|Устенко Иван Петрович]] (1925—2001), «Гмелинский» кеңшарының бас агрономы, Волгоград облысы (1958, 1973). * [[Самуил Абрамович Хазин|Хазин Самуил Абрамович]] (1929—2013), Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1966, 1971). * [[Хаджи-Мурад Омарович Хашаев|Хашаев Хаджи-Мурад Омарович]] (1909—1971), кавказтанушы-тарихшы, этнограф, ғылымды ұйымдастырушы, қоғам және саяси қайраткер (1950, 1970). * [[Виктор Иванович Хохряков|Хохряков Виктор Иванович]] (1913—1986), КСРО халық әртісі, КСРО Мемлекеттік академиялық Кіші театрының әртісі. * [[Петр Дмитриевич Целищев|Целищев Петр Дмитриевич]] (1914—1984), радиошы-поляршы, Арктика мен Антарктидаға экспедицияларға қатысушы. * [[Геннадий Васильевич Шаев|Шаев Геннадий Васильевич]] (1929—2009), Алтай өлкесі ІІБ социалистік меншікті ұрлауға қарсы күрес бөлімі басшысы (1973—1979) * [[Алексей Сергеевич Шерстнев|Шерстнев Алексей Сергеевич]] (1904—?), марилік партия-кеңестік қызметкер (1946, 1951). * [[Леонид Александрович Шилов|Шилов Леонид Александрович]] (1928—2006), кітапхана және кітаптану ісі саласының қайраткері, кітапшы. * [[Вячеслав Анатольевич Щеглов|Щеглов Вячеслав Анатольевич]] (1908—1992), КСРО дайындама министрлігінің уәкілетті өкілі (1951, 1952). * [[Степан Алексеевич Шалаев|Шалаев Степан Алексеевич]] (1929—2022), кеңестік мемлекет, партия және кәсіподақ қайраткері. * [[Тана Бегиновна Марчина|Тана Бегиновна Марчина]] (1916—1993), КСРО Жоғарғы Кеңесінің 5-шақырылым депутаты. * [[Валериан Иванович Яранов|Яранов Валериан Иванович]] (1912—2000) — таулымарилік кеңестік және ресейлік ауыл шаруашылығы қайраткері, агроном (1951, 1971). === «Құрмет Белгісі» + ресейлік Құрмет ордені === * [[Михаил Михайлович Баландин|Баландин Михаил Михайлович]] (1950 туғ.), КСРО спорт шебері (тікұшақ спорты) (22.11.1985; 23.05.1996). * [[Леонард Борисович Вид|Вид Леонард Борисович]] (1931 туғ.), мемлекет қайраткері, саясаткер, кәсіпкер (2002). * [[Геннадий Георгиевич Вольнов|Вольнов Геннадий Георгиевич]] (1939—2008) — кеңестік баскетболшы, Олимпиада чемпионы, әлем, Еуропа, КСРО чемпионы. КСРО еңбек сіңірген спорт шебері. * [[Григорий Иванович Воропаев|Воропаев Григорий Иванович]] (1934—2016), Иваново облыстық аңшылар мен балықшылар қоғамының төрағасы (?; 30.05.1997). * [[Сурет:Золотая звезда Героя России.svg|15px]] [[Игорь Викторович Вотинцев|Вотинцев Игорь Викторович]] (1953 туғ.) — Ресей Федерациясының Батыры, Ресей Федерациясының еңбек сіңірген сынаушы-ұшқыш. (17.12.1982; 24.06.2016). * [[Михаил Сергеевич Горбачёв|Горбачев Михаил Сергеевич]] (1931—2022), КСРО президенті (1990—1991) (22.03.1966; 28.02.2001). * [[Александр Титович Голубев|Голубев Александр Титович]] (1936—2020) — Ресей Федерациясының сыртқы барлау органдарының құрметті қызметкері, отставкадағы генерал-лейтенант (19??; 20??). * [[Леонид Иванович Губанов|Губанов Леонид Иванович]] (1928—2004), КСРО халық әртісі, М.Горький атындағы МКАТ актеры (1971; 23.10.1998). * [[Лариса Васильевна Евдокимова|Евдокимова Лариса Васильевна]] (1930—2019), ААО Майкоп қалалық КОКП қалалық комитетінің насихат жөніндегі хатшысы. * [[Валентин Козьмич Иванов|Иванов Валентин Козьмич]] (1934—2011), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (футбол) (?, 04.09.1997). * [[Валерий Васильевич Калашников|Калашников Валерий Васильевич]] (1950 туғ.), Ауыл шаруашылығы жануарларды өсіру, сұрыптау, генетикасы саласындағы ресейлік ғалым (1986, 2013). * [[Татьяна Михайловна Карпова|Карпова Татьяна Михайловна]] (1916—2018), КСРО халық әртісі, В. Маяковский Мәскеу театрының актрисасы (1954; 03.02.1998). * [[Анатолий Николаевич Ковалев|Ковалев Анатолий Николаевич]] (1937—2016), РСФСР еңбек сіңірген жаттықтырушысы (1970, гольф) (21.02.1986; 26.06.1995). * [[Александр Борисович Кожухов|Кожухов Александр Борисович]] (1942—2008), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері, КСРО еңбек сіңірген жаттықтырушысы (гандбол) (23.04.1985; 30.06.1998). * [[Леонид Петрович Кормановский|Кормановский Леонид Петрович]] (1931—2020), мал шаруашылығы мен жемшөп өндірісін кешенді механикаландыру саласындағы ғалым (1981, 11.10.2001). * [[Владимир Яковлевич Лутченко|Лутченко Владимир Яковлевич]] (1949 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (1975; 20.12.1996). * [[Игорь Михайлович Макаров|Макаров Игорь Михайлович]] (1927—2013), робототехника және икемді автоматтандырылған өндіріс саласындағы ғалым, РҒА академигі (2010). * [[Александр Николаевич Мальцев (спортшы)|Мальцев Александр Николаевич]] (1949 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (1976; 20.12.1996). * [[Сергей Павлович Миронов|Миронов Сергей Павлович]] (1948 туғ.), медик-ортопед, РҒА академигі (1989, 1998). * [[Зиновий Петрович Пак|Пак Зиновий Петрович]] (1939 туғ.), мемлекет қайраткері (?; 31.03.1999). * [[Николай Васильевич Пеньков|Пеньков Николай Васильевич]] (1936—2009), РКФСР халық әртісі, М. Горький атындағы МКАТ актері (1971; 23.10.1998). * [[Анатолий Викторович Потапов|Потапов Анатолий Викторович]] (1942 туғ.), кеңестік және ресейлік дипломат, Ресей Федерациясының Төтенше және Өкілетті Елшісі (11.03.1974; 03.07.2008). * [[Владимир Владимирович Путин|Путин Владимир Владимирович]] (1952 туғ.), ресейлік мемлекеттік және саяси қайраткер, Ресей Федерациясының Президенті. * [[Любовь Васильевна Пушкарева|Пушкарева Любовь Васильевна]] (1918—2011), РКФСР халық әртісі, М. Горький атындағы МКАТ актрисасы (1948; 17.06.1999). * [[Павел Яковлевич Слободкин|Слободкин Павел Яковлевич]] (1945—2017), Ресейдің халық әртісі, профессор, Орталықтың көркемдік жетекшісі (1975; 04.04.2015). * [[Юрий Николаевич Сырейщиков|Сырейщиков Юрий Николаевич]] (1931—2011), партия, әкімшілік жетекші (1965, 2005). * [[Вячеслав Степанович Тимченко|Тимченко Вячеслав Степанович]] (1955 туғ.), Мемлекеттік Думаның депутаты, Федерация Кеңесінің мүшесі (21.02.1986; 2018). * [[Вячеслав Александрович Фетисов|Фетисов Вячеслав Александрович]] (1958 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (22.05.1981; 23.08.1998). * [[Федор Федорович Черенков|Черенков Федор Федорович]] (1959—2014), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (футбол) (27.11.1985; 04.09.1997). * [[Сергей Иванович Чупринин|Чупринин Сергей Иванович]] (1947 туғ.), әдебиет сыншысы, әдебиеттанушы, публицист (1984, 2008). * [[Юрий Иванович Шокин|Шокин Юрий Иванович]] (1943 туғ.), математик, РҒА СБ Есептеу технологиялары институтының директоры. * [[Маргарита Валентиновна Юрьева|Юрьева Маргарита Валентиновна]] (1925—2018), РКФСР халық әртісі, М. Горький атындағы МКАТ актрисасы (07.08.1981, 13.02.2006). == Шетелдіктер == * [[Рафаэль Альберти|Альберти, Рафаэль]], испандық ақын (16.12.1967) * [[Самбуугийн Бадраа|Бадраа, Самбуугийн]], моңғол жазушысы (16.12.1967) * [[Хосе Вента-Молина|Вента-Молина, Хосе]], испандық тілмаш (16.12.1967) * [[Пауль Винс|Винс, Пауль]], неміс (ГДР) ақыны (16.12.1967) * [[Пьер Гамарра|Гамарра, Пьер]], француз жазушысы (16.12.1967) * [[Тамара Гане|Гане, Тамара]], румын жазушысы (16.12.1967) * [[Роберт Даглиш|Даглиш, Роберт]], ағылшын әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Атанас Далчев|Далчев, Атанас]], болғар ақыны (16.12.1967) * [[Ежи Енджеевич|Енджеевич, Ежи]], поляк жазушысы (16.12.1967) * [[Зора Есенская|Есенская, Зора]], чехословак жазушысы (16.12.1967) * [[Богуслав Илек|Илек, Богуслав]], чехословак әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Младен Исаев|Исаев, Младен]], болғар ақыны (16.12.1967) * [[Жан Катала|Катала, Жан]], француз журналисты (16.12.1967) * [[Миле Клопчич|Клопчич, Миле]], югослав әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Блаже Конески|Конески, Блаже]], югослав жазушысы (16.12.1967) * [[Альфред Курелла|Курелла, Альфред]], неміс (ГДР) жазушы (16.12.1967) * [[Тацуо Курода|Курода, Тацуо]], жапон әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Карин де Лаваль|Лаваль, Карин де]], швед әдебиеттанушысы (16.12.1967) * [[Леопольд Левин|Левин, Леопольд]], поляк ақыны (16.12.1967) * [[Джордже Лесня|Лесня, Джордже]], румын ақыны (16.12.1967) * [[Джек Линдсей|Линдсей, Джек]], ағылшын жазушысы (16.12.1967) * [[Имре Маккаи|Маккаи, Имре]], мажар әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Десанка Максимович|Максимович, Десанка]], югослав жазушысы (16.12.1967) * [[Хакуё Накамура|Накамура, Хакуё]], жапон әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Татьяна Николаевна Николеску|Николеску, Татьяна Николаевна]], румын әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Жужу Раб|Раб, Жужу]], мажар ақыны (196.12.1967) * [[Леон Робель|Робель, Леон]], француз әдебиеттанушысы (16.12.1967) * [[Клара Сёлеши|Сёлеши, Клара]], мажар әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Иржи Тауфер|Тауфер, Иржи]], чехословак жазушысы (16.12.1967) * [[Ангел Тодоров|Тодоров, Ангел]], болғар ақыны (16.12.1967) * [[Магда Токачова|Токачова, Магда]], чехословак әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Эйнар Томассен|Томассен, Эйнар]], дат журналисты (16.12.1967) * [[Эльза Триоле|Триоле, Эльза]], француз жазушысы (16.12.1967) * [[Гаиб Туама Фарман|Фарман, Гаиб Туама]], ирактық жазушы (16.12.1967) * [[Хисаитиро Хара|Хара, Хисаитиро]], жапон әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Хуго Хупперт|Хупперт, Хуго]], аустриялық жазушы (16.12.1967) * [[Георг Шварц|Шварц, Георг]], неміс (ГДР) әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Антуан Лежандр|Лежандр, Антуан]], Париждегі В.И.Ленин атындағы пәтер-мұражайдың қорғаушысы (05.11.1983) * [[Робер Леганё|Леганё, Робер]], француз журналисты (11.04.1985) * [[Зигфрид Кёрнер|Кёрнер, Зигфрид]], КСРО-дағы ГДР елшілігінің уәкіл-кеңесшісі (19.08.1988) * [[Наталья Ковальская|Ковальская, Наталья]], Варшава университетінің оқытушысы (23.12.1988 — соңғы марапаттау) * [[Роман Мураный|Мураный, Роман]], поляк журналисты (23.12.1988 — соңғы марапаттау) * [[Ханна Прокопчук|Прокопчук, Ханна]], поляктық «Интерпресс» агенттігінің редакторы (23.12.1988 — соңғы марапаттау) * [[Хайдар Әбу Бәкір әл-Аттас]], Оңтүстік Йеменнің премьер-министрі (1985—1986), Йемен Халық Демократиялық Республикасы Жоғарғы Халық Кеңесі төралқасының Төрағасы (1986—1990) * [[Әбіш Кекілбайұлы|Кекілбайұлы Әбіш]], Қазақстанның халық жазушысы (1992), Қазақстанның қоғам және саяси қайраткері, Қазақстанның Еңбек Ері (2009) == Кәсіпорындар мен мекемелер == Оқу орындары: * [[Армения Ұлттық аграрлық университеті|Армян ұлттық аграрлық университеті]] * [[Әзербайжан мемлекеттік аграрлық университеті]] * [[Благовещенск мемлекеттік педагогикалық университеті]] * [[Витебск мемлекеттік мал дәрігерлік медицина академиясы]] * [[Волгоград мемлекеттік педагогикалық университеті]] * [[Воронеж мемлекеттік педагогикалық университеті]] * [[Иваново мемлекеттік энергетикалық университеті|В. И. Ленин атындағы Иваново мемлекеттік энергетикалық университеті]] * [[Самара мемлекеттік сәулет-құрылыс университеті|А. И. Микоян атындағы Куйбышев инженерлік-құрылыс институты]] (1981)<ref>{{кітап|авторы= |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы= Самарский гoсударственный архитектурнo-стрoительный университет - 75: юбилейная книга СГАСУ|шынайы атауы= |сілтеме= https://libsmr.ru/card/num/284873|уикитека= |жауапты= Гл. ред. М. И. Бальзанников|басылым= |орны= Самара|баспасы= СГАСУ|жыл= 2005|томы= |беттері=47|барлық беті=367|сериясы= |isbn= 978-5-9585-0208-0|тиражы= }}</ref> * [[Махамбет Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті]] * [[Қазан ауыл шаруашылығы институты]] * [[Жоғары кәсіподақ мәдениет мектебі]] ([[Санкт-Петербург|Ленинград]], 1976) * М. А. Балакирев атындағы Төменгі Новгород музыкалық училище (колледж)<ref>[http://nmkbalakirev.ru/] {{Wayback|url=http://nmkbalakirev.ru/|date=20170921193939}}</ref> * [[И. П. Кулибин атындағы Нижегород өзен училищесі]] (1972) * [[Чувашия мемлекеттік гуманитарлық ғылымдар институты|Чуваш АКСР Министрлер Кеңесі жанындағы Чуваш тіл, әдебиет, тарих және экономика ғылыми-зерттеу институты]] (1980) * [[Ширак мемлекеттік университеті]] * [[Мари тіл, әдебиет және тарих институты|В. М. Васильев атындағы Мари тіл, әдебиет және тарих ғылыми-зерттеу институты]] (1981) * [[Сібір мемлекеттік геожүйелер және технологиялар университеті|Жаңасібір геодезия, аэрофототүсіру және картография инженерлері институты]] (5 сәуір 1983) * [[Омбы мемлекеттік педагогикалық университеті|А. М. Горький атындағы Омбы мемлекеттік педагогикалық институты]] * [[Ресей мемлекеттік аграрлық сырттай университеті]] * [[В.И. Калашников атындағы Рыбинск өзен училищесі]] (1976) * [[С.В. Рахманинов атындағы Тамбов мемлекеттік музыкалық-педагогикалық институты|С. В. Рахманинов атындағы Тамбов музыкалық училищесі]] * [[Томбы мемлекеттік педагогикалық университеті]] * [[И. Н. Ульянов атындағы Ульянов мемлекеттік педагогикалық университеті]] Мәдениет мекемелері: * [[В. Я. Шишков атындағы Алтай өлкелік әмбебап ғылыми кітапханасы]] * [[Добролюбов атындағы Архангельск облыстық ғылыми кітапханасы]] * [[А. М. Горький атындағы Перм өлкелік кітапханасы|А. М. Горький атындағы Перм мемлекеттік облыстық әмбебап кітапханасы]] * [[Горький атындағы Твер облыстық кітапханасы|А. М. Горький атындағы Твер облыстық әмбебап ғылыми кітапханасы]] * [[Вологда мемлекеттік драма театры]] * [[Рязан мемлекеттік облыстық драма театры]] * [[Еревандық жас көрермендер театры]] * КСРО Мәдениет министрлігінің «Гипротеатр» театр және ойын-сауық кәсіпорындарын жобалау жөніндегі мемлекеттік институты (Мәскеу, 1981) * [[Эндла (театр)|Лидия Койдула атындағы Пярну драма театры]] * [[Орленок (Бүкілресейлік балалар орталығы)|«Орленок» БЛКЖО ОК Бүкілресейлік пионер лагері]] Баспасөз басылымдары: * Белгород облыстық «Белгородская правда» газеті * «Солтүстік Осетия» газеті (1967) * «Знамя» газеті (Калуга) * Таулы Алтай автономиялы облысының «Звезда Алтая» газеті (4 қараша 1972) * Ұдмұрт Республикасының «Удмуртская правда» газеті (14 қыркүйек 1967) * КОКП Рязан облыстық комитетінің «Приокская правда» газетінің редакциясы * «Знание — сила» журналы * «Полымя» журналы (Минск, 1972) * «Смена» журналы * «Сибирские огни» журналы (1972) * «Советская юстиция» журналы * «Государство и право» журналы * «Юный натуралист» журналы * «Техника — молодёжи» журналы * «Сельская молодёжь» журналы * «Мурзилка» журналы * «Изобретатель и рационализатор» журналы * [[Noorte hääl|«Ноорте Хяэль» газеті]] ([[Эстон Кеңестік Социалистік Республикасы|ЭКСР]]) Баспалар: * «Химия» баспасы * «ДОСААФ» баспасы * «Недра» баспасы Кәсіпорындар, ұйымдар: == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:КСРО ордендері]] [[Санат:Құрмет Белгісі ордені]] fji1b58mhbcx3unz1ev8fph5hfgwc22 3479731 3479721 2025-06-13T17:37:14Z Орел Карл 81620 /* Кәсіпорындар мен мекемелер */ 3479731 wikitext text/x-wiki {{Жүлде | атауы = «Құрмет Белгісі» ордені,<br />Құрмет ордені | суреті = [[Сурет:SU Order of the Badge of Honour ribbon.svg|left|100px]] [[Сурет:Znakpocheta2.jpg|right|110px]] | сурет атауы = | фон түсі = | шынайы атауы = {{lang-ru|Орден «Знак Почёта», орден Почёта}} | мемлекет = {{USSR}} | түрі = | үшін марапатталады = | жағдайы = | негіздеуші = | негізделді = [[25 қараша]] [[1935 жыл|1935 жылы]] | алғашқы иегері = [[26 қараша]] [[1935 жыл|1935 жылы]] | соңғы иегері = «Құрмет Белгісі» ордені — 23 желтоқсан 1988 жылы<br />Құрмет ордені — 21 желтоқсан 1991 жылы | барынша ұсынылған = 1 580 850 | жоғары марапаты = | төменгі марапаты = | сайты = | Commons = Order of the Badge of Honor }} '''«Құрмет Белгісі» ордені''' ({{lang-ru|Орден «Знак Почёта»}}) — [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] мемлекеттік марапаты. Орден КСРО Орталық Атқару Комитетінің 1935 жылғы 25 қарашадағы қаулысымен құрылды. 1988 жылы 22 тамызда '''Құрмет ордені''' деп өзгертілді. 1991 жылға дейін 1 миллион 581 мыңға жуық адам марапатталды. == Орден тарихы == Орден [[КСРО орталық атқару комитеті|КСРО орталық атқару комитетінің]] 1935 жылғы 25 қарашадағы қаулысымен бекітілді. Орденді тағу ережелері, лента түсі КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының «КСРО ордендері мен медальдарына арналған ленталардың үлгілері мен сипаттамасын және Ордендерді тағу ережесін бекіту туралы» Жарлығымен жүзеге асты (19.06.1943 ж.) 1988 жылы 22 тамызда '''Құрмет''' орденіне өзгертілді. 1991 жылға дейін 1 миллион 581 мыңға жуық марапаттау рәсімі өткізілді. == Орденнің жарғысы == 1. «Құрмет Белгісі» ордені өндірістегі, ғылыми-зерттеу, мемлекеттік, әлеуметтік-мәдени, спорттық және басқа да қоғамдық пайдалы қызметтегі жоғары жетістіктерді, сондай-ақ азаматтық ерлік танытқандарды марапаттау үшін тағайындалды. 2. «Құрмет белгісі» орденімен марапатталады: * КСРО азаматтары; * кәсіпорындар, бірлестіктер, мекемелер, ұйымдар, аудандар, қалалар және басқа да елді мекендер. «Құрмет белгісі» орденімен КСРО азаматы болып табылмайтын адамдар, сондай-ақ шет мемлекеттердің кәсіпорындары, мекемелері, ұйымдары, елді мекендері де марапатталады. 3. «Құрмет белгісі» орденімен марапатталады: * өнеркәсіпте, ауыл шаруашылығында, құрылыста, көлікте, байланыста, саудада, қоғамдық тамақтануда, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықта, тұрмыстық қызмет көрсетуде және халық шаруашылығының басқа да салаларында жоғары өндірістік көрсеткіштер үшін; * жоғары еңбек өнімділігіне қол жеткізгені, өнім сапасын арттырғаны, оны өндіруге материалдық және еңбек шығындарын азайтқаны, қоғамдық өндірістің тиімділігін арттырудағы табыстары үшін; * жоспарлы тапсырмаларды орындау және асыра орындаудағы социалистік жарыстағы жоғары нәтижелер үшін; * өндіріске жаңа технологияны, озық тәжірибені, ерекше құнды өнертабыстар мен рационализаторлық ұсыныстарды енгізгені үшін; * ғылыми-зерттеу қызметінде табысқа жеткені үшін; * кеңес мәдениеті, әдебиеті, өнері саласындағы шығармашылық жетістіктері, жас ұрпақты оқыту мен коммунистік тәрбиелеудегі, жоғары білікті кадрлар даярлаудағы, халықты медициналық қамтамасыз етудегі, дене шынықтыру мен спортты дамытудағы және басқа да қоғамдық пайдалы қызметтегі табыстары үшін; * елдің қорғаныс қабілетін нығайтудағы қызметі үшін; * жемісті мемлекеттік және қоғамдық қызметі үшін; * КСРО мен басқа мемлекеттер арасындағы экономикалық, ғылыми-техникалық, мәдени және басқа да байланыстарды дамытудағы қызметтері үшін; * адамдардың өмірін құтқару, қоғамдық тәртіпті қорғау, табиғи апаттармен және азаматтық ерліктің басқа да көріністерімен күресудегі батыл әрі тапқыр әрекеттері үшін. 4. «Құрмет белгісі» ордені кеуденің сол жағына тағылып, КСРО-ның басқа ордендері болған жағдайда «Халықтар Достығы» орденінен кейін орналасатын. 1988 жылы 28 желтоқсанда [[КСРО Жоғарғы Кеңесі]] төралқасының Жарлығымен «Құрмет» орденінің жаңа ережесі мен сипаттамасы бекітілді. == Орденнің сипаттамасы == «Құрмет белгісі» ордені сопақ пішінді, бүйірлері [[Емен|емен]] бұтақтарымен қоршалған. Ортасында сол және оң жағында симметриялы орналасқан «[[Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!]]» деген жазуы бар байрақтарды алып келе жатқан жұмысшы мен жұмысшы әйелдің фигуралары орналасқан. Орденнің жоғарғы жағында бесбұрышты жұлдыз орналасқан, оның астында байрақтардың аясында «КСРО» деген бедерлі жазу бар. Орденнің төменгі жағында «ҚҰРМЕТ БЕЛГІСІ» деген бедерлі жазу жазылған. Байрақтар мен жұлдыз күрең қызыл эмалмен қапталған және шеттері алтын жалатылған жиектермен көмкерілген. Байрақтардың бағаналары мен жазулары алтын жалатылған, емен бұтақтары, орденнің төменгі бөлігі және оның жалпы аясы тотыққан. «Құрмет белгісі» ордені күмістен жасалған. Орден биіктігі — 46 мм, ені — 32,5 мм. Орден құлақша мен шығыршық арқылы жиектері екі бойлық тоқсары жолақтары бар ашық қызғылт жібек қатқыл таспамен тысталған бесбұрышты тағанға жалғанады. Таспаның ені — 24 мм, жолақтардың ені 3,5 мм. [[1988 жыл|1988 жылы]] «Құрмет белгісі» ордені «Құрмет» ордені болып өзгертілгеннен кейін орденнің сыртқы түрі сәл өзгерді. «Құрмет» орденінің «Құрмет белгісі» орденінен айырмашылығы, бет жағының төменгі бөлігіндегі «ҚҰРМЕТ БЕЛГІСІ» деген жазудың орнына орақ пен балғаның және екі алшақ жатқан лавр бұтағының қолданбалы бедерлі қаптама қойылған. Қаптама екі сұққыш арқылы орденнің негізіне бекітіледі. «Құрмет Белгісі» орденінен «Құрмет» орденіне ауысқан кезде белгілердің нөмірленуі үзілген жоқ. == Марапаттау == [[КСРО орталық атқару комитеті|КСРО ОАК]] жаңа орденмен марапаттау туралы бірінші қаулысы 1935 жылы 26 қарашада шықты. Орден ЦДКА Қызыл Әскер ән және би ансамблінің жетекшісіне, ұйымдастырушыларына және 10 қатысушысына берілді (бұл кезде ұжымның өзі Революциялық Қызыл Ту, ал ансамбль жетекшісі А. В. Александров [[Қызыл жұлдыз ордені|Қызыл жұлдыз орденмен]] марапатталды). 1935 жылы 26 желтоқсанда КСРО Орталық Атқару Комитетінің 25 желтоқсандағы Жарлығымен еңбек ерлігі және мақта өнімділігін арттырудағы табыстары үшін реттік №1 «Құрмет белгісі» орденімен Ташкент облысы, Жаңажол ауданы, «Батыр» ұжымшарының төрағасы Артықбай Тіллябаев марапатталды; сонымен қатар, сол күні Ворошилов атындағы ұжымшардың екпінді-пионері Кавахан Атақұлова мен «Коммунизм» ұжымшарының екпінді-пионері Нышан Қадыров (екеуі де [[Ферғана облысы]], Қоқан ауданынан) ордендермен марапатталды. Алғаш «Құрмет белгісі» орденімен марапатталған ұжым С.М.Киров атындағы Макеевка металлургиялық зауытындағы №2 мартендік цехы болды (1939 жылы). Ұжым жоспарды асыра орындағаны, жарысты жақсы ұйымдастырғаны және мемлекеттік маңызды тапсырмаларды мерзімінен бұрын орындағаны үшін марапатталды. Кеңестік «Құрмет» орденінің соңғы иегері — Ресейдің «Цемент» мемлекеттік концернінің Белгород цемент зауытының директоры Анатолий Яковлевич Литвин, [[КСРО Президенті|КСРО Президентінің]] 1991 жылғы 21 желтоқсандағы Жарлығымен осы марапатқа ие болды. == Бірнеше рет «Құрмет белгісі» және «Құрмет» ордендерімен марапатталғандар == === «Құрмет Белгісі» орденінің 5 мәрте иегерлері === # [[Мәстүр Әуезова]] (1905—1978) — Тәжік КСР Ленинабад облыстық атқару комитетінің төрайымы (соның ішінде 28.04.1940; 01.04.1944; 23.10.1954). # [[Әнуар Қаландаров]] (1920—1990) — Тәжік КСР Құмсаңғыр ауданының Ленин атындағы ұжымшардың төрағасы. # [[Салих Ашурқожаұлы Раджабов]] (1912—1990) — Тәжік КСР ҒА қоғамдық ғылымдар бөлімінің академик-хатшысы. === «Құрмет Белгісі» орденінің 4 мәрте иегерлері === {{columns-list|3| # [[Никара Бәкірқызы Абаева|Абаева Никара Бәкірқызы]] (1936 туғ.) — Ыбырай Алтынсарин атындағы Педагогика ғылымдары ғылыми-зерттеу институтының директоры. # [[Болат Абдуллаұлы Абдуллаев|Абдуллаев Болат Абдуллаұлы]] (1906 — ?) — Тәжік КСР Жоғарғы сотының төрағасы (1938-1940). # [[Кәрім Жүсіпұлы Ахмедов|Ахмедов Кәрім Жүсіпұлы]] (1917—?) — медицина ғылымдарының докторы, ТММИ қалыпты физиология кафедрасының меңгерушісі. # [[Болеслав Иванович Буйвид|Буйвид Болеслав Иванович]] (1916—2003) — Магнитогорск металлургиялық комбинатындағы кадрлар бөлімінің басшысы. # [[Владимир Захарович Ващенко|Ващенко Владимир Захарович]] (1911—1992) — кеңестік шаруашылық, мемлекет әрі саяси қайраткер. # [[Николай Григорьевич Грицевич|Грицевич Николай Григорьевич]] (1920—2023) — Омбы теміржол бөлімі басшысының бірінші орынбасары (1953-1963), Омбы қалалық атқару комитеті төрағасының бірінші орынбасары (1964-1985) (01.08.1959; 28.07.1966; 25.08.1971; 03" /19/1981) # [[Асылбек Жазыұлы Дәулетов|Дәулетов Асылбек Жазыұлы]] (1925 туғ.) — Көкшетау облыстық халықтық бақылау комитеті төрағасының орынбасары. # [[Ғазиз Есмұқанов|Есмұқанов Ғазиз]] (1936 туғ.) — Қазақстан КП Жезқазған облыстық комитетінің екінші хатшысы. # [[Ұзақ Жырғалбаев|Жырғалбаев Ұзақ]] (1912—1986) — Қырғыз ССР Министрлер Кеңесінің еңбек ресурстарын пайдалану жөніндегі мемлекеттік комитетінің төрағасы. # [[Николай Иванович Иванов|Иванов Николай Иванович]] (1918—1985) — Тверь облыстық БЛКЖО комитетінің бірінші хатшысы (1957, 1966, 1971, 17.06.1981). # {{Орақ пен Балға медалі}} [[Николай Васильевич Ким|Ким Николай Васильевич]] (1904—1988) — Өзбек КСР Хорезм облысы Жаңаарық ауданы Әл-Хорезми атындағы кеңшардың директоры. # {{Орақ пен Балға медалі}} [[Шәпек Күзембаев|Күзембаев Шәпек]] (1906—1985) — Бұхара облысы, Канимех ауданы, Канимех кеңшарының директоры. # [[Зәйіт Тілеубайұлы Қаскеев|Қаскеев Зәйіт Тілеубайұлы]] (1932—?) — Солтүстік Қазақстан облыстық атқару комитетінің ұйымдастыру бөлімі меңгерушісі. # [[Қожа Садық]] (1913—1990) — «Совет Тожикистони» газетінің редакторы, КСРО жазушылар одағының мүшесі. # [[Жүзімқұл Қадырқұлұлы Құдайбергенов|Құдайбергенов Жүзімқұл Қадырқұлұлы]] (1913—1986) — К.И.Скрябин атындағы Қырғыз ауыл шаруашылығы институтының ректоры. # [[Николай Андреевич Малицкий|Малицкий Николай Андреевич]] (1904—?) — ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы, Ташкент жоғары партия мектебінің профессоры. # [[Жерен Мамедов|Мамедов Жерен]] (1923—1985) — Түрікмен КСР әлеуметтік қамсыздандыру министрі. # [[Василий Арсеньевич Москвин|Москвин Василий Арсеньевич]] (1910—1969) — КОКП Томбы облыстық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Ақбар Момынов|Момынов Ақбар]] (1909—?) — Тәжікстан КП Ленинабат облыстық комитетінің әкімшілік және сауда-қаржы органдары бөлімінің меңгерушісі. # [[Хадиша Райымқызы Мұсаханова|Мұсаханова Хадиша Райымқызы]] (1918—1974) — В.И.Ленин Орталық мұражайының Ташкент филиалының директоры. # [[Халима Насырова|Насырова Халима]] (1913—2003) — [[КСРО халық әртісі]] (23.11.1939; 25.12.1944; 11.01.1957; 01.03.1965) # [[Тәнті Оразбеков|Оразбеков Тәнті]] (1922—1978) — Қырғыз КСР дайындама министрі. # [[Андрей Николаевич Паздзерский|Паздзерский Андрей Николаевич]] (1906—1981) — Өзбек КСР Министрлер Кеңесі аппаратының жауапты қызметкері. # [[Виктор Афанасьевич Попов|Попов Виктор Афанасьевич]] (1929—2018) — КОКП ОК қорғаныс бөлімінің сектор меңгерушісі, К.Э.Циолковский атындағы Космонавтика академиясының толық мүшесі (17.06.1961; 26.07.1966; 11.09.1970; 11.10.1974). # [[Мырзахан Пошанов|Пошанов Мырзахан]] (1903—?) — Қазақстан КП Шымкент облыстық комитетінің екінші хатшысы. # [[Осман Құрбанұлы Рахматзаде|Рахматзаде Осман Құрбанұлы]] (1906—1989) — Тәжік ауыл шаруашылығы институтының ректоры. # [[Рыхси Сахибаев|Сахибаев Рыхси]] (1917—1974) — Өзбек КСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының хатшысы. # [[Мұқым Сұлтанов|Сұлтанов Мұқым]] (1894—1976) — Тәжік КСР жергілікті өнеркәсіп халық комиссары, Тәжік КСР Жоғарғы Кеңесі төралқасы төрағасының орынбасары. # [[Аға Керімұлы Халилов|Халилов Аға Керімұлы]] (1904—1981) — Түрікменстан КП ОК істерінің басқарушысы. # [[Фарида Ғабсадыққызы Халитова|Халитова Фарида Ғабсадыққызы]] (1920—1981) — Қазақстан КП Целиноград облыстық комитетінің хатшысы. # [[Семен Алексеевич Чесноков|Чесноков Семен Алексеевич]] (1901—1974) — РКФСР денсаулық сақтау халық комиссары (1937-1938), Қазақ КСР денсаулық сақтау халық комиссары - министрі (1939-1949) (14.04.1951; 6.12.1957; 11.11.1961; 28.10. /1967) # [[Георгий Павлович Шамилин|Шамилин Георгий Павлович]] (1911—1986) — КОКП Смоленск қалалық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Виктор Львович Шульц|Шульц Виктор Львович]] (1908—1976) — Орталық Азия мемлекеттік университетінің жер гидрологиясы кафедрасының меңгерушісі. }} === «Құрмет Белгісі» + ресейлік Құрмет орденінің 3 мәрте иегерлері === * [[Вячеслав Николаевич Иванов|Иванов Вячеслав Николаевич]] (1938-2024) — академиялық ескек есуден 3-дүркін олимпиада чемпионы (оның ішінде 1956; 30.03.1965; 16.07.2018) * [[Лариса Семеновна Латынина|Латынина Лариса Семеновна]] (1934 туғ.) — спорттық гимнастикадан 9-дүркін олимпиада чемпионы (16.09.1960; 30.03.1965; 5.10.1972; 30.12.1999) * [[Виталий Георгиевич Смирнов|Смирнов Виталий Георгиевич]] (1935 туғ.) — КСРО (1990-1992) және РФ (1992-2001) Ұлттық Олимпиада комитетінің президенті (23.06.1966; 09.09.1971; 10.05.1976; 22.04.1994) === «Құрмет Белгісі» орденінің 3 мәрте иегерлері === {{columns-list|3| # [[Владимир Павлович Алексеев|Алексеев Владимир Павлович]] (1914—2000), өнеркәсіп қайраткері, Марий АКСР-нің еңбек сіңірген ғылым және техника қайраткері, КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты (1944; 1958; 1962). # [[Жүсіпбек Алтайбаев|Алтайбайұлы Жүсіп]] (1911—1987), журналист, сатирик. # [[Кеңес Мұстаханұлы Аухадиев|Аухадиев Кеңес Мұстаханұлы]] (1938-2022), кеңестік әрі қазақстандық мемлекет пенен партия қайраткері. # [[Ғариф Керімұлы Ахмадеев|Ахмадеев Ғариф Керімұлы]] (1912—1991), тікұшақ құрылымдаушы. # [[Евгений Алексеевич Борисов|Борисов Евгений Алексеевич]] (1928—1974), полковник, АТҒЗИ қызметкері. # [[Валентин Александрович Вахонин|Вахонин Валентин Александрович]] (1904—1981), М. И. Ульянова атындағы Мәскеу жұмысшы тілшілер университетінің ректоры # [[Владимир Викторович Григорьев|Григорьев Владимир Викторович]] (1941—2011), партия мен мемлекет қайраткері. # [[Василий Викторович Громыко|Громыко Василий Викторович]] (1932—2017), КСРО еңбек сіңірген жаттықтырушысы (грек-рим күресі) (24.07.1968; 1969; 10.05.1972) # [[Виктор Федорович Грудзенко|Грудзенко Виктор Федорович]] (1931—2019), КОКП Пенза қалалық комитетінің екінші хатшысы (1970-1985) (1971; 1976; 10.03.1981) # [[Георгий Дмитриевич Гулиа|Гулиа Георгий Дмитриевич]] (1913—1989), прозашы (17.04.1958; 13.03.1963; 28.10.1967) # [[Гайоз Иванович Джеджелава|Джеджелава Гайоз Иванович]] (1915-2005), футболшы және жаттықтырушы, еңбек сіңірген спорт шебері (24.02.1941; 1950; 1957) # [[Лука Степанович Дьяченко|Дьяченко Лука Степанович]] (1902—1984), Молдава КСР мемлекет қайраткері. # [[Яков Алексеевич Евдокимов|Евдокимов Яков Алексеевич]] (1915—1980), кеңестік партия және мемлекет қайраткері (1958, екі рет; 1965). # [[Алексей Ильич Зайцев|Зайцев Алексей Ильич]] (1914—1996) — Социалистік Еңбек Ері (1949), полярлық авиацияның бортмеханигі (19.05.1954, 29.08.1955, 23.06.1961). # [[Борис Мұстафаұлы Зумақұлов|Зумақұлов Борис Мұстафаұлы]] (1940 туғ.), партия және мемлекет қайраткері. # [[Борис Владимирович Иванов|Иванов Борис Владимирович]] (1917—1992), прозашы. # [[Иван Александрович Калита|Калита Иван Александрович]] (1927—1996), олимпиада чемпионы (ат спорты) (16.09.1960; 02.12.1970; 05.10.1972) # [[Юрий Яковлевич Ковалев|Ковалев Юрий Яковлевич]] (1937—2010), «Сибэлектромотор» бірлестігінің директоры (1971—1977), КОКП Томбы қалалық комитетінің екінші хатшысы (1977—1982), Томбы қалалық атқару комитетінің төрағасы (1982—1988) (1971; 31.03.1981; 17.07.1986). # [[Генрих Абрамович Козлов|Козлов Генрих Абрамович]] (1900—1981), КСРО ҒА корреспондент-мүшесі. # [[Иван Елисеевич Крюков|Крюков Иван Елисеевич]] (1924—2003) — Қостанай облысы Орджоникидзе ауданы «Комаровский» кеңшарының бас экономисі, партия бюросының хатшысы; Қазақстан КП Қостанай облыстық комитетінің нұсқаушысы; Қазақстан КП Қостанай облыстық комитетінің партиялық бақылау комиссиясының мүшесі. # [[Галина Алексеевна Кулакова|Кулакова Галина Алексеевна]] (1942 туғ.), олимпиада чемпионы (шаңғы спорты) (09.04.1970; 10.05.1976; 09.04.1980) # [[Александр Васильевич Медведь|Медведь Александр Васильевич]] (1937-2024), олимпиада чемпионы (еркін күрес) (1964; 05.02.1969; 23.04.1985) # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Павел Михайлович Михайлов|Михайлов Павел Михайлович]] (1917—2005), Аэрофлот ұшқышы. # [[Евгений Васильевич Мосолов|Мосолов Евгений Васильевич]] (1912—1979), КОКП Мәскеу қалалық және облыстық комитеттерінің меңгерушісі. # [[Ашура Насырова|Насырова Ашура]] (1924—2011), Тәжік КСР халық әртісі (23.04.1941; 17.12.1949; 23.10.1954) # [[Анатолий Георгиевич Нилов|Нилов Анатолий Георгиевич]] (1912—1981), КОКП ОК жауапты қызметкері. # [[Александр Игнатьевич Пасиковский|Пасиковский Александр Игнатьевич]] (1910—1996), Молдова КСР мемлекет қайраткері. # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Николай Иванович Першин|Першин Николай Иванович]] (3 қараша 1904—1974), Ленинград шаруашылық кеңесінің С.М.Киров атындағы Электросила зауытындағы қырнаушы-айналмашақшысы. # [[Федор Федорович Петрусевич|Петрусевич Федор Федорович]] (1902—1965), Йошкар-Ола қ. жартылай өткізгіш құрылғылар зауытының директоры (1946, 1951, 1956). # [[Николай Варфоломеевич Пилипенко|Пилипенко Николай Варфоломеевич]] (1916—2020), КОКП ОК философия ғылымдары секторының меңгерушісі. 1984-1992 жылдары — АОН профессоры. Философия ғылымдарының докторы, РФ еңбек сіңірген ғылым қайраткері. # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Файздрахман Ахмедзянович Сабиров|Сабиров Файздрахман Ахмедзянович]] (1919—1990), полковник, әскери құрылысшы, (08.12.1951; 07.03.1962; 29.03.1976). # [[Иван Петрович Савченко|Савченко Иван Петрович]] (1918—2002), Иркутск қ. Свердлов аудандық кеңесі атқару комитетінің төрағасы, Шығыс Сібір темір жолы теміржолшылары кәсіподағының жол комитетінің төрағасы. (марапаттау жылдары: 1957, 1971, 1976). # [[Иван Флегонтович Синицын|Синицын Иван Флегонтович]] (1911—1988), КСРО Трактор және ауылшаруашылық машина жасау министрі. # [[Николай Алексеевич Слезкин|Слезкин Николай Алексеевич]] (1905—1991), механика саласындағы ғалым, профессор, РКФСР ғылым мен техниканың еңбек сіңірген қайраткері (1953; 15.09.1961; 1976). # [[Виталий Константинович Трофимов|Трофимов Виталий Константинович]] (1926—1996), Мари облыстық кәсіподақтар кеңесінің төрағасы (1966, 1971, 1974). # [[Илья Михайлович Хижниченко|Хижниченко Илья Михайлович]] (1909—1992), кеңестік агроном (22.06.1950; 31.10.1957; 23.06.1966). # [[Александр Михайлович Хлопков|Хлопков Александр Михайлович]] (1926—2013), Горький облысы Кулебаки қалалық атқару комитетінің төрағасы. # [[Яков Иосифович Черняков|Черняков Яков Иосифович]] (1915—2010), Ижевск қалалық БЛКЖО комитетінің және КПСС аудандық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Күжүгет Серэұлы Шойгу|Шойгу Күжүгет Серэұлы]] (1921—2010) КОКП Тыва облыстық комитетінің хатшысы, Тыва АКСР Министрлер кеңесі төрағасының бірінші орынбасары, [[Сергей Күжүгетұлы Шойгу|С. К. Шойгудың]] әкесі. }} === «Құрмет Белгісі» + ресейлік Құрмет орденінің 2 мәрте иегерлері === * [[Эдуард Аркадьевич Асадов|Асадов Эдуард Аркадьевич]] (1923—2004), ақын (28.10.1967; 18.09.1973; 07.09.1998) * [[Сусанна Николаевна Звягина|Звягина Сусанна Николаевна]] (1918—2006), РКФСР еңбек сіңірген әртісі (1951; 15.09.1959; 14.07.2004) * [[Виктор Григорьевич Кузькин|Кузькин Виктор Григорьевич]] (1941—2008), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.03.1965; 3.03.1972; 20.12.1996) * [[Борис Александрович Майоров|Майоров Борис Александрович]] (род. 1938), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (24.07.1968; 22.05.1981; 20.12.1996) * [[Зоя Сергеевна Миронова|Миронова Зоя Сергеевна]] (1913—2008), РКФСР еңбек сіңірген әртісі (1958; 1972; 12.04.2001) * [[Татьяна Петровна Панкова|Панкова Татьяна Петровна]] (1917—2011), РКФСР халық әртісі, Мемлекеттік академиялық Малый театрының актрисасы (26.10.1949; 4.11.1974; 21.09.1998) * [[Александр Павлович Рагулин|Рагулин Александр Павлович]] (1941—2004), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.03.1965; 30.05.1969; 20.12.1996) * [[Игорь Анатольевич Ромишевский|Ромишевский Игорь Анатольевич]] (1940—2012), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.05.1969; 03.03.1972; 26.12.2011) * [[Эдуард Эргартович Россель|Россель Эдуард Эргартович]] (1937 туғ.), 1991—1993 жылдардағы Свердлов облысының губернаторы, 1995—2009 ж. (29.04.1975; 26.05.1980; 9.10.2007) * [[Александр Сергеевич Якушев|Якушев Александр Сергеевич]] (1947 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (03.03.1972; 07.06.1979; 26.12.2011) === «Құрмет Белгісі» орденінің 2 мәрте иегерлері === * [[Александра Андреевна Андреева|Андреева Александра Андреевна]] (1894—1974), РКФСР еңбек сіңірген дәрігері, КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаты (1946; 1951). * [[Аким Иванович Атмачиди|Атмачиди Аким Иванович]] (1937—2013) — Семей құрама темірбетон өндірістік бірлестігінің директоры, * [[Булат Юсупович Аитов|Аитов Булат Юсупович]] (1929—2018), кеңестік құрылыс қайраткері, РКФСР және Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1966; 1971). * [[Стефан Лукич Анисимов|Анисимов Стефан Лукич]] (1910—1985), кеңестік сәулетші, Тәжік КСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1959). * [[Николай Захарович Анциферов|Анциферов Николай Захарович]] (1911—1980), кеңестік ақын, журналист, кеңестік-партия қызметкері(1946; 1951). * [[Вениамин Александрович Анчинашкевич|Анчинашкевич Вениамин Александрович]] (1910—1969), теміржолшы, еңбек ері (1943; 1960). * [[Вараздат Мартиросович Арутюнян|Арутюнян Вараздат Мартиросович]] (1909—2008), белгілі армян сәулетшісі және өнертанушы. Сәулет ғылымының докторы. * [[Канапия Габдуллинович Ахметов|Ахметов Канапия Габдуллинович]] (1924—2021), мемлекет және қоғам қайраткері, ғалым, профессор. * [[Юрий Васильевич Бабиков|Бабиков Юрий Васильевич]] (род. 1930), инженер-құрылымдаушы, Мари АКСР Йошкар-Оладағы жартылай өткізгіш құрылғылар зауытының бас директоры (1966; 1971). * [[Архип Дмитриевич Белков|Белков Архип Дмитриевич]] (1899—1981), марилік кеңестік ғалым-агрономы (1946; 1951). * [[Анисия Федоровна Беспалова|Беспалова Анисия Федоровна]] (1920—2011), марилік кеңестік агроном, КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаты (1951; 1971). * [[Петр Павлович Богатырев|Богатырев Петр Павлович]] (1923—1997), марилік кеңестік партия-әкімшілік жетекшісі (1966; 1971). * [[Георгий Борисович Бокий|Бокий Георгий Борисович]] (1909—2001), кеңестік және ресейлік кристал химигі, РҒА корреспондент-мүшесі * [[Александра Степановна Брыкова|Брыкова Александра Степановна]], РКФСР еңбек сіңірген мектеп мұғалімі<ref>[https://институтвоспитания.рф/upload/medialibrary/8f3/ulv6zgq8uw06l40hqoefbbt9okb92ddu.pdf Фотография А. Брыковой. Семья и школа, — № 1, — 1950. с. 11а]</ref>. * [[Александр Адольфович Бурба|Бурба Александр Адольфович]] (1918—1984), Медногорск мыс-күкірт комбинатының директоры, Орынбор политехникалық институтының ректоры (1957; 17.06.1981). * [[Элина Авраамовна Быстрицкая|Быстрицкая Элина Авраамовна]] (1928—2019), КСРО халық әртісі, Ресей Мемлекеттік академиялық Кіші театрының актрисасы (7.03.1960; 4.11.1967). * [[Саидали Вализода|Вализода Саидали]] (1900—1971), кеңестік тәжік ақыны әрі музыканты, Тәжік КСР халық хафизі. * [[Василий Михайлович Воробьев|Воробьев Василий Михайлович]] (1909—1995), Мари АКСР Жоғарғы Кеңесінің төрағасы (1957; 1966). * [[Павел Степанович Воронцов (партия қызметкері)|Воронцов Павел Степанович]] (1920—2015), кеңестік партия және әкімшілік қайраткері (1966; 1971). * [[Мария Сергеевна Гаврилова|Гаврилова Мария Сергеевна]] (1913—2004), агроном, КСРО Ауыл шаруашылығы министрлігі басқарма басшысының орынбасары (1960, 1967). * [[Яков Гайниевич Гайниев|Гайниев Яков Гайниевич]] (1928—2008), механизатор (1966; 1972). * [[Ярослав Александрович Галан|Галан Ярослав Александрович]] (1902—1949), жазушы, [[Сталин премиясы|Сталин сыйлығының]] лауреаты (қайтыс болғаннан кейін) * [[Давид Израилевич Гальперин|Гальперин Давид Израилевич]] (1903—1977), химик-технолог, оқ-дәрі өндірісі саласындағы маман, техника ғылымдарының докторы, профессор. * [[Михаил Матвеевич Глазырин|Глазырин Михаил Матвеевич]] (1935—2014), әкімшілік жетекшісі, Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1971; 1976). * [[Сергей Константинович Годунов|Годунов Сергей Константинович]] (1929—2023), математик (1954; 1981), РҒА академигі. * [[Сергей Иванович Горбунов|Горбунов Сергей Иванович]] (1915—1991), әкімшілік-өндірістік жетекші (1946; 1951). * [[Юрий Леонидович Горянский|Горянский Юрий Леонидович]] (1929—2005), Мари АКСР ауыл шаруашылығы министрі (1965; 1971). * [[Анатолий Евгеньевич Григорьев|Григорьев Анатолий Евгеньевич]] (1929—2014), «Машиностройения ҒӨБ» әскери-өнеркәсіптік корпорациясында ұшу аппараттарын жобалау саласындағы маман. * [[Рамзан Бакарович Гудаев|Гудаев Рамзан Бакарович]] (1930—?), Шешен-Ингуш АКСР Веден аудандық «Сельхозтехника» бірлестігінің меңгерушісі. * [[Варвара Аркадиевна Гусар|Гусар Варвара Аркадиевна]] (1913—1994), кеңшар звеношысы (15.02.1966; 8.04.1971). * [[Евгений Валентинович Гусев|Гусев Евгений Валентинович]] (1927—?), агроном (1966; 1971). * [[Темир Дадабаевич Дадабаев|Дадабаев Темир Дадабаевич]] (род. 1941), КОКП Колхозабат аудандық комитетінің бірінші хатшысы, Тәжік КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты. * [[Борис Петрович Дежкин|Дежкин Борис Петрович]] (1914—1992), кеңестік режиссер және суретші-мультипликатор (14.4.1944; 6.3.1950). * [[Александр Кириллович Доленко|Доленко Александр Кириллович]] (род. 1951), Ташкент жоғарғы партия мектебінің директоры; Өзбекстан КП ОК мүшесі, Өзбек КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты. * [[Серафим Алексеевич Дубровин|Дубровин Серафим Алексеевич]] (1912—1995), 1-Ленинград кірпіш зауытының бас механигі. * [[Яков Алексеевич Евдокимов|Евдокимов Яков Алексеевич]] (1915—1980), КОКП Мари облыстық комитетінің хатшысы (1958; 1965). * [[Иван Евстигнеевич Ерохин|Ерохин Иван Евстигнеевич]] (1903—1996) ЗИЛ зауытындағы ағаш өңдеу цехының бөлім басшысы. * [[Константин Михайлович Зинин|Зинин Константин Михайлович]] (1913—1985), марилік партия жетекшісі (1946: 1951). * [[Леонид Никитич Злобин|Злобин Леонид Никитич]] (1923—1997), инженер (1962: 1971). * [[Аркадий Петрович Зонов|Зонов Аркадий Петрович]] (1922—2005) * [[Алексей Борисович Зубков|Зубков Алексей Борисович]] (1913—1984), контр-адмирал. * [[Әли Абдулоғлы Зулалов|Зулалов Әли Абдулоғлы]] (1893—1963), тенор, Әзербайжан КСР еңбек сіңірген әртісі, опера және балет театрының солисті * [[Борис Илинбаевич Ибулаев|Ибулаев Борис Илинбаевич]] (1934—1995), марилік партия-мемлекет қайраткері (1966; 1971). * [[Александр Александрович Иванов (әкімшілік жетекші)|Иванов Александр Александрович]] (1908—1984), әкімшілік жетекші (1945; 1966). * [[Бодо Германович Иоганзен|Иоганзен Бодо Германович]] (1911—1996), биология ғылымдарының докторы, Томбы мемлекеттік педагогикалық институтының ректоры. * [[Анна Ильинична Казакова|Казакова Анна Ильинична]] (1920—1989), Мари АКСР мәдениет министрі, МАКСР Министрлер Кеңесі төрағасының орынбасары (1967; 1971). * [[Кара Рабаданович Караев|Караев Кара Рабаданович]] (1891—1973), партизан, Дағыстан АКСР әскер және партия қайраткері. * [[Юрий Васильевич Калашников (ғалым)|Калашников Юрий Васильевич]] (1939—2018), кеңестік және ресейлік ғалым, [[Башқұрт мемлекеттік университеті|Башқұрт мемлекеттік университетінің]] тарих кафедрасы тарихшысы, дәріскері, доценті. (қазіргі [[Үфі ғылым және технология университеті]]). * [[Михаил Андреевич Калинин|Калинин Михаил Андреевич]] (1914—1984), КСРО мемлекеттік жоспарлау комитетінің меңгерушісі. * [[Рудольф Иванович Каменев|Каменев Рудольф Иванович]] (1927—2019), гидроқұрылысшы, бетон зауытының басшысы, Мурманск облысындағы Мурмаши ауылының құрметті тұрғыны, хоккей командасының жаттықтырушысы. * [[Аркадий Иванович Капитонов|Капитонов Аркадий Иванович]] (1931—1995), марилік кеңестік партия қызметкері (1976; 1986). * [[Вадим Николаевич Карташов|Карташов Вадим Николаевич]] (1930—2008), кеңестік және ресейлік журналист, публицист, ақын, қоғам қайраткері, РКФСР еңбек сіңірген мәдениет қайраткері (1966; 1971). * [[Зинаида Ивановна Кашина|Кашина Зинаида Ивановна]] (1919—2007), кеңестік партия-мемлекет қайраткері, педагог, Мари АКСР Жоғарғы Кеңесі төрағасының орынбасары (1960; 1971). * [[Ходи Исабаевич Кинжаев|Кинжаев Ходи Исабаевич]] (1914—1992), Кеңес Одағының Батыры. * [[Иван Викторович Кириллов|Кириллов Иван Викторович]] (1927—1994), КОКП Йошкар-Ола қалалық комитетінің 2-хатшысы (1966; 1971). * [[Валериан Петрович Кожевников|Кожевников Валериан Петрович]] (1920—1975), партия-мемлекет қайраткері, Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1966; 1971). * [[Танаш Қойшыбайұлы|Қойшыбайұлы Танаш]] (1914—1974) — кеңестік шаруашылық, мемлекеттік және саяси қайраткер. * [[Василий Александрович Комов|Комов Василий Александрович]] (1929—2002), Түмен мотор зауытының бас инженері («Тюмень мотор құрастырушылар» АҚ) (1968; 1971). * [[Петр Григорьевич Корнилов|Корнилов Петр Григорьевич]] (1924—1982), марилік кеңестік жазушы, журналист, қоғам және саяси қайраткер, РКФСР еңбек сіңірген мәдениет қайраткері. (1966; 1971). * [[Анна Васильевна Коряковцева|Коряковцева Анна Васильевна]] (1899—1982), Мари АКСР еңбек сіңірген мектеп мұғалімі (1939; 1949). * [[Василий Васильевич Косенко|Косенко Василий Васильевич]] (1916—?), Қазақ КСР Ауыл шаруашылығы министрлігінің тәжірибелік-оқу шаруашылықтары бас басқармасының басшысы. * [[Виктор Михайлович Котельников|Котельников Виктор Михайлович]] (1924 туғ.), Мари АКСР денсаулық сақтау министрі (1961, 1971). * [[Дмитрий Сергеевич Краснов|Краснов Дмитрий Сергеевич]] (1905—?), партия жетекшісі (1939, 1942). * [[Василий Михайлович Кужнуров|Кужнуров Василий Михайлович]] (1913—1992), Мари АКСР әлеуметтік қамсыздандыру министрі (1946, 1951). * [[Михаил Иванович Кузнецов (зоотехник)|Кузнецов Михаил Иванович]] (1925—1996), Мари АКСР Ауыл шаруашылығы министрінің орынбасары, РКФСР еңбек сіңірген зоотехнигі (1966, 1971). * [[Леонид Петрович Курьянов|Курьянов Леонид Петрович]] (1927—2014) * [[Аркадий Иванович Лаппо|Лаппо Аркадий Иванович]] (1904—1983), кеңестік өсімдік өсіру маманы және сұрыптаушы, БКСР ҒА академигі (1949, 1959). * [[Вадим Петрович Логинов|Логинов Вадим Петрович]] (1927—2016), дипломат және партия қайраткері (30.08.1957; 22.10.1971). * [[Иван Пантелеевич Макаров|Макаров Иван Пантелеевич]] (1915—1997), марилік партия жетекшісі (1951, 1971). * [[Михаил Семенович Малышев|Малышев Михаил Семенович]] (1914—1986), марилік кеңестік ауыл шаруашылығын ұйымдастырушы (1951, 1966). * [[Александр Дмитриевич Мартусин|Мартусин Александр Дмитриевич]] (1930—2016), Иркутск облысы, Тайшет ауданы, Бузыканово ауылындағы М.И. Калинин атындағы ұжымшар төрағасы * [[Василий Павлович Мартыненко|Мартыненко Василий Павлович]] (1925—1993), Волгоград облысы, Новониколаев ауданы, В. И. Ленин атындағы ұжымшар бас агрономы (1965, 1972). * [[Акакий Иванович Мгеладзе|Мгеладзе Акакий Иванович]] (1910—1980) — партия қайраткері, Грузин КСР КП ОК бірінші хатшысы, КОКП ОК мүшесі. * [[Михаил Михайлович Мирошников|Мирошников Михаил Михайлович]] (1926—2020), оптика өнеркәсібінің ұйымдастырушысы, Социалистік Еңбек Ері, КСРО ҒА және РҒА корреспондент-мүшесі (1957, 1961). * [[Иван Романович Москвичев|Москвичев Иван Романович]] (1913—1978), Мари АКСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының төрағасы (1946, 1963). * [[Анна Александровна Мосунова|Мосунова Анна Александровна]] (1905—2003), марилік кеңестік партия-әкімшілік қызметкер, педагог, қоғам қайраткері, Мари АКСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының хатшысы (1946; 1951). * [[Михаил Федорович Ненашев|Ненашев Михаил Федорович]] (1929—2019), мемлекет қайраткері, журналист, публицист, редактор, тарих ғылымдарының докторы. * [[Михаил Александрович Николаев|Николаев Михаил Александрович]] (1912—1986), халық ағарту қайраткері және ұстаз (1944, 1962). * [[Сергей Николаевич Николаев (драматург)|Николаев Сергей Николаевич]] (1908—1993), Мари АКСР халық жазушысы, Мари АКСР жазушылар одағының төрағасы (1951; 1968). * [[Ольга Павловна Ногина|Ногина Ольга Павловна]] (1885—1977), кеңестік денсаулық сақтаудың ірі ұйымдастырушысы, [[Виктор Павлович Ногин|В.П. Ногиннің]] әйелі. * [[Николай Николаевич Озеров (түсініктемеші)|Озеров Николай Николаевич]] (1922—1997), спорт түсініктемеші, РКФСР халық әртісі (27.04.1957; 7.07.1978). * [[Петр Степанович Павленко|Павленко Петр Степанович]] (1937—2019), Житомир облысы кәсіподақтар федерациясы төрағасының орынбасары * [[Иван Митрофанович Первушин|Первушин Иван Митрофанович]] (1914—1998) құрылыс бригадирі. * [[Геннадий Михайлович Пищаев (партия жетекшісі)|Пинаев Геннадий Михайлович]] (1931—2005), партия жетекшісі (1966, 1976). * [[Михаил Иванович Положенцев|Положенцев Михаил Иванович]] (1928—2013), мемлекет қайраткері, Челябі облыстық атқару комитетінің төрағасы (1980—1984). * [[Хачик Оганесович Погосов|Погосов Хачик Оганесович]] (1910—1975) Ирансовтранс Сыртқы сауда министрлігінің Бакудегі басқарушысы. * [[Кирилл Иванович Поназдырь|Поназдырь Кирилл Иванович]] (1918—2001) — Жаңасібір облыстық денсаулық сақтау басқармасы меңгерушісі (1961—1982), РКФСР еңбек сіңірген дәрігері (1978). * [[Владимир Петрович Потанин|Потанин Владимир Петрович]] (1926—1981), мемлекет қайраткері, Үлбі металлургиялық зауытының директоры (1961—1974), Орта машина жасау министрлігі 3-бас басқармасы басшысы (1974—1981). * [[Вадим Александрович Просвирнин|Просвирнин Вадим Александрович]] (1926—2006), Мари АКСР отын өнеркәсібі министрі (1971, 1976). * [[Борис Викторович Протопопов|Протопопов Борис Викторович]] (1901—1982), Медицина ғылымдарының докторы, профессор (1945, 1951). * [[Василий Павлович Пустовалов|Пустовалов Василий Павлович]] (1925—2013), полковник, 25516 ә/б бөлім басшысы * [[Геннадий Алексеевич Пчелов|Пчелов Геннадий Алексеевич]] (1937 туғ.), агроном (1973, 1976). * [[Михаил Георгиевич Родионов|Родионов Михаил Георгиевич]] (1904—1959), марилік кеңестік әкімшілік жетекшісі (1946, 1951). * [[Роберт Иванович Рождественский|Рождественский Роберт Иванович]] (1932—1994), кеңестік және ресейлік ақын әрі аудармашы, ән жазушы. * [[Узбек Агзамович Рустамов|Рустамов Узбек Агзамович]] (1926—2011), Өзбек КСР сыртқы істер министрінің орынбасары, Өзбекстан КП ОК ақпарат және сыртқы байланыстар бөлімінің меңгерушісі (1966, 1971). * [[Анатолий Петрович Рязанов|Рязанов Анатолий Петрович]] (1914—1985), Марилік машина жасау зауытының директоры(1958, 1962). * [[Геннадий Алексеевич Сандетский|Сандетский Геннадий Алексеевич]] (1925—1978),Мари ауыл шаруашылығы екпіндісі (1971, 1973). * [[Ара Мигранович Сарксян|Сарксян Ара Мигранович]] (1902—1969), Армян кеңестік мүсінші. КСРО халық суретшісі. * [[Александр Павлович Семенов|Семенов Александр Павлович]] (1911—?), Мари АКСР ауыл шаруашылығы министрінің орынбасары (1946, 1951). * [[Әкім Серіков|Серіков Әкім]] (1912—1989) — Қазақ КСР Қарағанды ​​облысының кеңестік партия және кәсіподақ қайраткері. * [[Михаил Николаевич Скаткин|Скаткин Михаил Николаевич]] (1900—1991), профессор, КСРО педагогика ғылымдары академиясының академигі. * [[Федор Сергеевич Слыханов|Слыханов Федор Сергеевич]] (1912—1986), Мари АКСР жергілікті отын өнеркәсібі басқармасы басшысы (1946, 1951). * [[Анатолий Алексеевич Слюсарь|Слюсарь Анатолий Алексеевич]] (1934—2013), КСРО-ның Грекия Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі (1988—1991). * [[Анатолий Алексеевич Смирнов|Смирнов Анатолий Алексеевич]] (1941—?), Мари АКСР Йошкар-Ола қалалық атқару комитетінің төрағасы (1973, 1986). * [[Петр Алексеевич Смирнов (министр)|Смирнов Петр Алексеевич]] (1928—2004), Мари АКСР Халыққа қызмет көрсету министрі (1971, 1975). * [[Ефим Гаврилович Софронов|Софронов Ефим Гаврилович]] (1902—1982), Мари АКСР әділет халық комиссары / министрі (1945, 1951). * [[Владимир Евгеньевич Степанов|Степанов Владимир Евгеньевич]] (1913—1986), кеңестік астроном, КСРО ҒА корреспондент-мүшесі. * [[Цолак Александрович Степанян|Степанян Цолак Александрович]] (1911—2002) — философ, тарихи материализм және әлеуметтік философия саласындағы маман (1953, 1961). * [[Дмитрий Романович Суворов|Суворов Дмитрий Романович]] (1914—1989), Мари АКСР байланыс өндірістік-техникалық басқарма басшысы (1946, 1951). * [[Александр Иванович Сурьянинов|Сурьянинов Александр Иванович]] (1927—2009), Мари АКСР орман шаруашылығы министрі (1966, 1971). * [[Михаил Платонович Сычев|Сычев Михаил Платонович]] (1921—2005), қаржы министрі, Мари АКСР Министрлер Кеңесі төрағасының орынбасары (1965, 1971). * [[Алексей Васильевич Тараканов|Тараканов Алексей Васильевич]] (1937—?), «Стройдормаш» ААҚ бас директоры, Калининград (1964—2011). * [[Дмитрий Евдокимович Тараненко|Тараненко Дмитрий Евдокимович]] (1918—2001), «Красковский» кеңшарындағы 2-бөлім меңгерушісі (1971, 1986). * [[Василий Ильич Товашов|Товашов Василий Ильич]] (1906—1990), Мари АКСР Жоғарғы сотының төрағасы (1945, 1951). * [[Иван Петрович Устенко|Устенко Иван Петрович]] (1925—2001), «Гмелинский» кеңшарының бас агрономы, Волгоград облысы (1958, 1973). * [[Самуил Абрамович Хазин|Хазин Самуил Абрамович]] (1929—2013), Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1966, 1971). * [[Хаджи-Мурад Омарович Хашаев|Хашаев Хаджи-Мурад Омарович]] (1909—1971), кавказтанушы-тарихшы, этнограф, ғылымды ұйымдастырушы, қоғам және саяси қайраткер (1950, 1970). * [[Виктор Иванович Хохряков|Хохряков Виктор Иванович]] (1913—1986), КСРО халық әртісі, КСРО Мемлекеттік академиялық Кіші театрының әртісі. * [[Петр Дмитриевич Целищев|Целищев Петр Дмитриевич]] (1914—1984), радиошы-поляршы, Арктика мен Антарктидаға экспедицияларға қатысушы. * [[Геннадий Васильевич Шаев|Шаев Геннадий Васильевич]] (1929—2009), Алтай өлкесі ІІБ социалистік меншікті ұрлауға қарсы күрес бөлімі басшысы (1973—1979) * [[Алексей Сергеевич Шерстнев|Шерстнев Алексей Сергеевич]] (1904—?), марилік партия-кеңестік қызметкер (1946, 1951). * [[Леонид Александрович Шилов|Шилов Леонид Александрович]] (1928—2006), кітапхана және кітаптану ісі саласының қайраткері, кітапшы. * [[Вячеслав Анатольевич Щеглов|Щеглов Вячеслав Анатольевич]] (1908—1992), КСРО дайындама министрлігінің уәкілетті өкілі (1951, 1952). * [[Степан Алексеевич Шалаев|Шалаев Степан Алексеевич]] (1929—2022), кеңестік мемлекет, партия және кәсіподақ қайраткері. * [[Тана Бегиновна Марчина|Тана Бегиновна Марчина]] (1916—1993), КСРО Жоғарғы Кеңесінің 5-шақырылым депутаты. * [[Валериан Иванович Яранов|Яранов Валериан Иванович]] (1912—2000) — таулымарилік кеңестік және ресейлік ауыл шаруашылығы қайраткері, агроном (1951, 1971). === «Құрмет Белгісі» + ресейлік Құрмет ордені === * [[Михаил Михайлович Баландин|Баландин Михаил Михайлович]] (1950 туғ.), КСРО спорт шебері (тікұшақ спорты) (22.11.1985; 23.05.1996). * [[Леонард Борисович Вид|Вид Леонард Борисович]] (1931 туғ.), мемлекет қайраткері, саясаткер, кәсіпкер (2002). * [[Геннадий Георгиевич Вольнов|Вольнов Геннадий Георгиевич]] (1939—2008) — кеңестік баскетболшы, Олимпиада чемпионы, әлем, Еуропа, КСРО чемпионы. КСРО еңбек сіңірген спорт шебері. * [[Григорий Иванович Воропаев|Воропаев Григорий Иванович]] (1934—2016), Иваново облыстық аңшылар мен балықшылар қоғамының төрағасы (?; 30.05.1997). * [[Сурет:Золотая звезда Героя России.svg|15px]] [[Игорь Викторович Вотинцев|Вотинцев Игорь Викторович]] (1953 туғ.) — Ресей Федерациясының Батыры, Ресей Федерациясының еңбек сіңірген сынаушы-ұшқыш. (17.12.1982; 24.06.2016). * [[Михаил Сергеевич Горбачёв|Горбачев Михаил Сергеевич]] (1931—2022), КСРО президенті (1990—1991) (22.03.1966; 28.02.2001). * [[Александр Титович Голубев|Голубев Александр Титович]] (1936—2020) — Ресей Федерациясының сыртқы барлау органдарының құрметті қызметкері, отставкадағы генерал-лейтенант (19??; 20??). * [[Леонид Иванович Губанов|Губанов Леонид Иванович]] (1928—2004), КСРО халық әртісі, М.Горький атындағы МКАТ актеры (1971; 23.10.1998). * [[Лариса Васильевна Евдокимова|Евдокимова Лариса Васильевна]] (1930—2019), ААО Майкоп қалалық КОКП қалалық комитетінің насихат жөніндегі хатшысы. * [[Валентин Козьмич Иванов|Иванов Валентин Козьмич]] (1934—2011), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (футбол) (?, 04.09.1997). * [[Валерий Васильевич Калашников|Калашников Валерий Васильевич]] (1950 туғ.), Ауыл шаруашылығы жануарларды өсіру, сұрыптау, генетикасы саласындағы ресейлік ғалым (1986, 2013). * [[Татьяна Михайловна Карпова|Карпова Татьяна Михайловна]] (1916—2018), КСРО халық әртісі, В. Маяковский Мәскеу театрының актрисасы (1954; 03.02.1998). * [[Анатолий Николаевич Ковалев|Ковалев Анатолий Николаевич]] (1937—2016), РСФСР еңбек сіңірген жаттықтырушысы (1970, гольф) (21.02.1986; 26.06.1995). * [[Александр Борисович Кожухов|Кожухов Александр Борисович]] (1942—2008), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері, КСРО еңбек сіңірген жаттықтырушысы (гандбол) (23.04.1985; 30.06.1998). * [[Леонид Петрович Кормановский|Кормановский Леонид Петрович]] (1931—2020), мал шаруашылығы мен жемшөп өндірісін кешенді механикаландыру саласындағы ғалым (1981, 11.10.2001). * [[Владимир Яковлевич Лутченко|Лутченко Владимир Яковлевич]] (1949 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (1975; 20.12.1996). * [[Игорь Михайлович Макаров|Макаров Игорь Михайлович]] (1927—2013), робототехника және икемді автоматтандырылған өндіріс саласындағы ғалым, РҒА академигі (2010). * [[Александр Николаевич Мальцев (спортшы)|Мальцев Александр Николаевич]] (1949 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (1976; 20.12.1996). * [[Сергей Павлович Миронов|Миронов Сергей Павлович]] (1948 туғ.), медик-ортопед, РҒА академигі (1989, 1998). * [[Зиновий Петрович Пак|Пак Зиновий Петрович]] (1939 туғ.), мемлекет қайраткері (?; 31.03.1999). * [[Николай Васильевич Пеньков|Пеньков Николай Васильевич]] (1936—2009), РКФСР халық әртісі, М. Горький атындағы МКАТ актері (1971; 23.10.1998). * [[Анатолий Викторович Потапов|Потапов Анатолий Викторович]] (1942 туғ.), кеңестік және ресейлік дипломат, Ресей Федерациясының Төтенше және Өкілетті Елшісі (11.03.1974; 03.07.2008). * [[Владимир Владимирович Путин|Путин Владимир Владимирович]] (1952 туғ.), ресейлік мемлекеттік және саяси қайраткер, Ресей Федерациясының Президенті. * [[Любовь Васильевна Пушкарева|Пушкарева Любовь Васильевна]] (1918—2011), РКФСР халық әртісі, М. Горький атындағы МКАТ актрисасы (1948; 17.06.1999). * [[Павел Яковлевич Слободкин|Слободкин Павел Яковлевич]] (1945—2017), Ресейдің халық әртісі, профессор, Орталықтың көркемдік жетекшісі (1975; 04.04.2015). * [[Юрий Николаевич Сырейщиков|Сырейщиков Юрий Николаевич]] (1931—2011), партия, әкімшілік жетекші (1965, 2005). * [[Вячеслав Степанович Тимченко|Тимченко Вячеслав Степанович]] (1955 туғ.), Мемлекеттік Думаның депутаты, Федерация Кеңесінің мүшесі (21.02.1986; 2018). * [[Вячеслав Александрович Фетисов|Фетисов Вячеслав Александрович]] (1958 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (22.05.1981; 23.08.1998). * [[Федор Федорович Черенков|Черенков Федор Федорович]] (1959—2014), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (футбол) (27.11.1985; 04.09.1997). * [[Сергей Иванович Чупринин|Чупринин Сергей Иванович]] (1947 туғ.), әдебиет сыншысы, әдебиеттанушы, публицист (1984, 2008). * [[Юрий Иванович Шокин|Шокин Юрий Иванович]] (1943 туғ.), математик, РҒА СБ Есептеу технологиялары институтының директоры. * [[Маргарита Валентиновна Юрьева|Юрьева Маргарита Валентиновна]] (1925—2018), РКФСР халық әртісі, М. Горький атындағы МКАТ актрисасы (07.08.1981, 13.02.2006). == Шетелдіктер == * [[Рафаэль Альберти|Альберти, Рафаэль]], испандық ақын (16.12.1967) * [[Самбуугийн Бадраа|Бадраа, Самбуугийн]], моңғол жазушысы (16.12.1967) * [[Хосе Вента-Молина|Вента-Молина, Хосе]], испандық тілмаш (16.12.1967) * [[Пауль Винс|Винс, Пауль]], неміс (ГДР) ақыны (16.12.1967) * [[Пьер Гамарра|Гамарра, Пьер]], француз жазушысы (16.12.1967) * [[Тамара Гане|Гане, Тамара]], румын жазушысы (16.12.1967) * [[Роберт Даглиш|Даглиш, Роберт]], ағылшын әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Атанас Далчев|Далчев, Атанас]], болғар ақыны (16.12.1967) * [[Ежи Енджеевич|Енджеевич, Ежи]], поляк жазушысы (16.12.1967) * [[Зора Есенская|Есенская, Зора]], чехословак жазушысы (16.12.1967) * [[Богуслав Илек|Илек, Богуслав]], чехословак әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Младен Исаев|Исаев, Младен]], болғар ақыны (16.12.1967) * [[Жан Катала|Катала, Жан]], француз журналисты (16.12.1967) * [[Миле Клопчич|Клопчич, Миле]], югослав әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Блаже Конески|Конески, Блаже]], югослав жазушысы (16.12.1967) * [[Альфред Курелла|Курелла, Альфред]], неміс (ГДР) жазушы (16.12.1967) * [[Тацуо Курода|Курода, Тацуо]], жапон әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Карин де Лаваль|Лаваль, Карин де]], швед әдебиеттанушысы (16.12.1967) * [[Леопольд Левин|Левин, Леопольд]], поляк ақыны (16.12.1967) * [[Джордже Лесня|Лесня, Джордже]], румын ақыны (16.12.1967) * [[Джек Линдсей|Линдсей, Джек]], ағылшын жазушысы (16.12.1967) * [[Имре Маккаи|Маккаи, Имре]], мажар әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Десанка Максимович|Максимович, Десанка]], югослав жазушысы (16.12.1967) * [[Хакуё Накамура|Накамура, Хакуё]], жапон әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Татьяна Николаевна Николеску|Николеску, Татьяна Николаевна]], румын әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Жужу Раб|Раб, Жужу]], мажар ақыны (196.12.1967) * [[Леон Робель|Робель, Леон]], француз әдебиеттанушысы (16.12.1967) * [[Клара Сёлеши|Сёлеши, Клара]], мажар әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Иржи Тауфер|Тауфер, Иржи]], чехословак жазушысы (16.12.1967) * [[Ангел Тодоров|Тодоров, Ангел]], болғар ақыны (16.12.1967) * [[Магда Токачова|Токачова, Магда]], чехословак әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Эйнар Томассен|Томассен, Эйнар]], дат журналисты (16.12.1967) * [[Эльза Триоле|Триоле, Эльза]], француз жазушысы (16.12.1967) * [[Гаиб Туама Фарман|Фарман, Гаиб Туама]], ирактық жазушы (16.12.1967) * [[Хисаитиро Хара|Хара, Хисаитиро]], жапон әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Хуго Хупперт|Хупперт, Хуго]], аустриялық жазушы (16.12.1967) * [[Георг Шварц|Шварц, Георг]], неміс (ГДР) әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Антуан Лежандр|Лежандр, Антуан]], Париждегі В.И.Ленин атындағы пәтер-мұражайдың қорғаушысы (05.11.1983) * [[Робер Леганё|Леганё, Робер]], француз журналисты (11.04.1985) * [[Зигфрид Кёрнер|Кёрнер, Зигфрид]], КСРО-дағы ГДР елшілігінің уәкіл-кеңесшісі (19.08.1988) * [[Наталья Ковальская|Ковальская, Наталья]], Варшава университетінің оқытушысы (23.12.1988 — соңғы марапаттау) * [[Роман Мураный|Мураный, Роман]], поляк журналисты (23.12.1988 — соңғы марапаттау) * [[Ханна Прокопчук|Прокопчук, Ханна]], поляктық «Интерпресс» агенттігінің редакторы (23.12.1988 — соңғы марапаттау) * [[Хайдар Әбу Бәкір әл-Аттас]], Оңтүстік Йеменнің премьер-министрі (1985—1986), Йемен Халық Демократиялық Республикасы Жоғарғы Халық Кеңесі төралқасының Төрағасы (1986—1990) * [[Әбіш Кекілбайұлы|Кекілбайұлы Әбіш]], Қазақстанның халық жазушысы (1992), Қазақстанның қоғам және саяси қайраткері, Қазақстанның Еңбек Ері (2009) == Кәсіпорындар мен мекемелер == Оқу орындары: * [[Армения Ұлттық аграрлық университеті|Армян ұлттық аграрлық университеті]] * [[Әзербайжан мемлекеттік аграрлық университеті]] * [[Благовещенск мемлекеттік педагогикалық университеті]] * [[Витебск мемлекеттік мал дәрігерлік медицина академиясы]] * [[Волгоград мемлекеттік педагогикалық университеті]] * [[Воронеж мемлекеттік педагогикалық университеті]] * [[Иваново мемлекеттік энергетикалық университеті|В. И. Ленин атындағы Иваново мемлекеттік энергетикалық университеті]] * [[Самара мемлекеттік сәулет-құрылыс университеті|А. И. Микоян атындағы Куйбышев инженерлік-құрылыс институты]] (1981)<ref>{{кітап|авторы= |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы= Самарский гoсударственный архитектурнo-стрoительный университет - 75: юбилейная книга СГАСУ|шынайы атауы= |сілтеме= https://libsmr.ru/card/num/284873|уикитека= |жауапты= Гл. ред. М. И. Бальзанников|басылым= |орны= Самара|баспасы= СГАСУ|жыл= 2005|томы= |беттері=47|барлық беті=367|сериясы= |isbn= 978-5-9585-0208-0|тиражы= }}</ref> * [[Махамбет Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті]] * [[Қазан ауыл шаруашылығы институты]] * [[Жоғары кәсіподақ мәдениет мектебі]] ([[Санкт-Петербург|Ленинград]], 1976) * М. А. Балакирев атындағы Төменгі Новгород музыкалық училище (колледж)<ref>[http://nmkbalakirev.ru/] {{Wayback|url=http://nmkbalakirev.ru/|date=20170921193939}}</ref> * [[И. П. Кулибин атындағы Нижегород өзен училищесі]] (1972) * [[Чувашия мемлекеттік гуманитарлық ғылымдар институты|Чуваш АКСР Министрлер Кеңесі жанындағы Чуваш тіл, әдебиет, тарих және экономика ғылыми-зерттеу институты]] (1980) * [[Ширак мемлекеттік университеті]] * [[Мари тіл, әдебиет және тарих институты|В. М. Васильев атындағы Мари тіл, әдебиет және тарих ғылыми-зерттеу институты]] (1981) * [[Сібір мемлекеттік геожүйелер және технологиялар университеті|Жаңасібір геодезия, аэрофототүсіру және картография инженерлері институты]] (5 сәуір 1983) * [[Омбы мемлекеттік педагогикалық университеті|А. М. Горький атындағы Омбы мемлекеттік педагогикалық институты]] * [[Ресей мемлекеттік аграрлық сырттай университеті]] * [[В.И. Калашников атындағы Рыбинск өзен училищесі]] (1976) * [[С.В. Рахманинов атындағы Тамбов мемлекеттік музыкалық-педагогикалық институты|С. В. Рахманинов атындағы Тамбов музыкалық училищесі]] * [[Томбы мемлекеттік педагогикалық университеті]] * [[И. Н. Ульянов атындағы Ульянов мемлекеттік педагогикалық университеті]] Мәдениет мекемелері: * [[В. Я. Шишков атындағы Алтай өлкелік әмбебап ғылыми кітапханасы]] * [[Добролюбов атындағы Архангельск облыстық ғылыми кітапханасы]] * [[А. М. Горький атындағы Перм өлкелік кітапханасы|А. М. Горький атындағы Перм мемлекеттік облыстық әмбебап кітапханасы]] * [[Горький атындағы Твер облыстық кітапханасы|А. М. Горький атындағы Твер облыстық әмбебап ғылыми кітапханасы]] * [[Вологда мемлекеттік драма театры]] * [[Рязан мемлекеттік облыстық драма театры]] * [[Еревандық жас көрермендер театры]] * КСРО Мәдениет министрлігінің «Гипротеатр» театр және ойын-сауық кәсіпорындарын жобалау жөніндегі мемлекеттік институты (Мәскеу, 1981) * [[Эндла (театр)|Лидия Койдула атындағы Пярну драма театры]] * [[Орленок (Бүкілресейлік балалар орталығы)|«Орленок» БЛКЖО ОК Бүкілресейлік пионер лагері]] Баспасөз басылымдары: * Белгород облыстық «Белгородская правда» газеті * «Солтүстік Осетия» газеті (1967) * «Знамя» газеті (Калуга) * Таулы Алтай автономиялы облысының «Звезда Алтая» газеті (4 қараша 1972) * Ұдмұрт Республикасының «Удмуртская правда» газеті (14 қыркүйек 1967) * КОКП Рязан облыстық комитетінің «Приокская правда» газетінің редакциясы * «Знание — сила» журналы * «Полымя» журналы (Минск, 1972) * «Смена» журналы * «Сибирские огни» журналы (1972) * «Советская юстиция» журналы * «Государство и право» журналы * «Юный натуралист» журналы * «Техника — молодёжи» журналы * «Сельская молодёжь» журналы * «Мурзилка» журналы * «Изобретатель и рационализатор» журналы * [[Noorte hääl|«Ноорте Хяэль» газеті]] ([[Эстон Кеңестік Социалистік Республикасы|ЭКСР]]) Баспалар: * «Химия» баспасы * «ДОСААФ» баспасы * «Недра» баспасы Кәсіпорындар, ұйымдар: * [[Перделік-шілтер компания]] * [[Ереван коньяк зауыты]] * [[Иркутск шай өлшейтін фабрика]] * [[Ржев кран құрылысы зауыты]] * [[Слюдалық фабрикасы|Ленинград слюдалық фабрикасы]] * [[«Ново-Вятка» АҚ (кәсіпорын)|Новятский механикалық зауыты]] (24 ақпан 1976 ж.) * [[«Бор» тау-кен химия кәсіпорны|«Бор» Приморский өндірістік бірлестігі]] ([[Дальнегорск]], 17.02.1976) * [[Первомайск шыны зауыты]] * [[Южно-Сахалинский кеңшары|«Южно-Сахалинский]]» кеңшары * [[Ирбит мотоцикл зауыты]] * Ирбит шыны зауыты * Хайтин фарфор зауыты ([[Мишелевка]], 1969) * [[Красносельский зергерлік өнеркәсібі|Красносельская зергерлік фабрикасы]] (1969) * [[Үлбі металлургиялық зауыты]] ([[Өскемен]]) (1979) * [[Эфко|Эфирокомбинат]] ([[Алексеевка (қала, Белгород облысы)|Алексеевка]]) * [[Искра (конструкторлық бюро)|И.И. Картуков атындағы «Искра» машина жасау КБ]] * Балалар жұқпалы аурулары ғылыми-клиникалық орталығы ФМБМ [[Федералдық медициналы-биологиялық агенттік|Ресей ФМБА]] (бұрын — РКФСР Денсаулық сақтау министрлігінің Ленинград балалар инфекциясы ҒЗИ) * [[Ю. А. Гагарин атындағы кеңшар-техникумы|Ю. А. Гагарин атындағы көрсеткішті-тірек кеңшар-техникумы]]<ref>{{кітап|авторы= |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы= Советская Эстония|шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= Гл. ред. Г. Наан|басылым= Энциклопедический справочник|орны= Таллин|баспасы=Валгус|жыл=1979|томы= |беттері= |барлық беті= 401|сериясы= |isbn= |тиражы= }} </ref> ([[Эстон Кеңестік Социалистік Республикасы|ЭКСР]]) * [[Таллин сүт өнімдері комбинаты]] (ЭКСР) * [[Промприбор (Таллин)|«Промприбор» Таллин өндірістік бірлестігінің]] Тарту аспап жасау зауыты (ЭКСР) * [[Пунане Кунда|«Пунане Кунда» цемент зауыты]] (ЭКСР) * [[Ванасадам|Таллин теңіз сауда порты]] (ЭКСР) * [[Таллин кеме жөндеу зауыты]] (ЭКСР) * [[Хийу Калур (компания)|«Хийу Калур» балық аулайтын ұжымшар]] (ЭКСР) == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:КСРО ордендері]] [[Санат:Құрмет Белгісі ордені]] sphcgkb0gxesgmzyx3nmdfuavnw2clz 3479732 3479731 2025-06-13T17:38:24Z Орел Карл 81620 /* Кәсіпорындар мен мекемелер */ 3479732 wikitext text/x-wiki {{Жүлде | атауы = «Құрмет Белгісі» ордені,<br />Құрмет ордені | суреті = [[Сурет:SU Order of the Badge of Honour ribbon.svg|left|100px]] [[Сурет:Znakpocheta2.jpg|right|110px]] | сурет атауы = | фон түсі = | шынайы атауы = {{lang-ru|Орден «Знак Почёта», орден Почёта}} | мемлекет = {{USSR}} | түрі = | үшін марапатталады = | жағдайы = | негіздеуші = | негізделді = [[25 қараша]] [[1935 жыл|1935 жылы]] | алғашқы иегері = [[26 қараша]] [[1935 жыл|1935 жылы]] | соңғы иегері = «Құрмет Белгісі» ордені — 23 желтоқсан 1988 жылы<br />Құрмет ордені — 21 желтоқсан 1991 жылы | барынша ұсынылған = 1 580 850 | жоғары марапаты = | төменгі марапаты = | сайты = | Commons = Order of the Badge of Honor }} '''«Құрмет Белгісі» ордені''' ({{lang-ru|Орден «Знак Почёта»}}) — [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] мемлекеттік марапаты. Орден КСРО Орталық Атқару Комитетінің 1935 жылғы 25 қарашадағы қаулысымен құрылды. 1988 жылы 22 тамызда '''Құрмет ордені''' деп өзгертілді. 1991 жылға дейін 1 миллион 581 мыңға жуық адам марапатталды. == Орден тарихы == Орден [[КСРО орталық атқару комитеті|КСРО орталық атқару комитетінің]] 1935 жылғы 25 қарашадағы қаулысымен бекітілді. Орденді тағу ережелері, лента түсі КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының «КСРО ордендері мен медальдарына арналған ленталардың үлгілері мен сипаттамасын және Ордендерді тағу ережесін бекіту туралы» Жарлығымен жүзеге асты (19.06.1943 ж.) 1988 жылы 22 тамызда '''Құрмет''' орденіне өзгертілді. 1991 жылға дейін 1 миллион 581 мыңға жуық марапаттау рәсімі өткізілді. == Орденнің жарғысы == 1. «Құрмет Белгісі» ордені өндірістегі, ғылыми-зерттеу, мемлекеттік, әлеуметтік-мәдени, спорттық және басқа да қоғамдық пайдалы қызметтегі жоғары жетістіктерді, сондай-ақ азаматтық ерлік танытқандарды марапаттау үшін тағайындалды. 2. «Құрмет белгісі» орденімен марапатталады: * КСРО азаматтары; * кәсіпорындар, бірлестіктер, мекемелер, ұйымдар, аудандар, қалалар және басқа да елді мекендер. «Құрмет белгісі» орденімен КСРО азаматы болып табылмайтын адамдар, сондай-ақ шет мемлекеттердің кәсіпорындары, мекемелері, ұйымдары, елді мекендері де марапатталады. 3. «Құрмет белгісі» орденімен марапатталады: * өнеркәсіпте, ауыл шаруашылығында, құрылыста, көлікте, байланыста, саудада, қоғамдық тамақтануда, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықта, тұрмыстық қызмет көрсетуде және халық шаруашылығының басқа да салаларында жоғары өндірістік көрсеткіштер үшін; * жоғары еңбек өнімділігіне қол жеткізгені, өнім сапасын арттырғаны, оны өндіруге материалдық және еңбек шығындарын азайтқаны, қоғамдық өндірістің тиімділігін арттырудағы табыстары үшін; * жоспарлы тапсырмаларды орындау және асыра орындаудағы социалистік жарыстағы жоғары нәтижелер үшін; * өндіріске жаңа технологияны, озық тәжірибені, ерекше құнды өнертабыстар мен рационализаторлық ұсыныстарды енгізгені үшін; * ғылыми-зерттеу қызметінде табысқа жеткені үшін; * кеңес мәдениеті, әдебиеті, өнері саласындағы шығармашылық жетістіктері, жас ұрпақты оқыту мен коммунистік тәрбиелеудегі, жоғары білікті кадрлар даярлаудағы, халықты медициналық қамтамасыз етудегі, дене шынықтыру мен спортты дамытудағы және басқа да қоғамдық пайдалы қызметтегі табыстары үшін; * елдің қорғаныс қабілетін нығайтудағы қызметі үшін; * жемісті мемлекеттік және қоғамдық қызметі үшін; * КСРО мен басқа мемлекеттер арасындағы экономикалық, ғылыми-техникалық, мәдени және басқа да байланыстарды дамытудағы қызметтері үшін; * адамдардың өмірін құтқару, қоғамдық тәртіпті қорғау, табиғи апаттармен және азаматтық ерліктің басқа да көріністерімен күресудегі батыл әрі тапқыр әрекеттері үшін. 4. «Құрмет белгісі» ордені кеуденің сол жағына тағылып, КСРО-ның басқа ордендері болған жағдайда «Халықтар Достығы» орденінен кейін орналасатын. 1988 жылы 28 желтоқсанда [[КСРО Жоғарғы Кеңесі]] төралқасының Жарлығымен «Құрмет» орденінің жаңа ережесі мен сипаттамасы бекітілді. == Орденнің сипаттамасы == «Құрмет белгісі» ордені сопақ пішінді, бүйірлері [[Емен|емен]] бұтақтарымен қоршалған. Ортасында сол және оң жағында симметриялы орналасқан «[[Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!]]» деген жазуы бар байрақтарды алып келе жатқан жұмысшы мен жұмысшы әйелдің фигуралары орналасқан. Орденнің жоғарғы жағында бесбұрышты жұлдыз орналасқан, оның астында байрақтардың аясында «КСРО» деген бедерлі жазу бар. Орденнің төменгі жағында «ҚҰРМЕТ БЕЛГІСІ» деген бедерлі жазу жазылған. Байрақтар мен жұлдыз күрең қызыл эмалмен қапталған және шеттері алтын жалатылған жиектермен көмкерілген. Байрақтардың бағаналары мен жазулары алтын жалатылған, емен бұтақтары, орденнің төменгі бөлігі және оның жалпы аясы тотыққан. «Құрмет белгісі» ордені күмістен жасалған. Орден биіктігі — 46 мм, ені — 32,5 мм. Орден құлақша мен шығыршық арқылы жиектері екі бойлық тоқсары жолақтары бар ашық қызғылт жібек қатқыл таспамен тысталған бесбұрышты тағанға жалғанады. Таспаның ені — 24 мм, жолақтардың ені 3,5 мм. [[1988 жыл|1988 жылы]] «Құрмет белгісі» ордені «Құрмет» ордені болып өзгертілгеннен кейін орденнің сыртқы түрі сәл өзгерді. «Құрмет» орденінің «Құрмет белгісі» орденінен айырмашылығы, бет жағының төменгі бөлігіндегі «ҚҰРМЕТ БЕЛГІСІ» деген жазудың орнына орақ пен балғаның және екі алшақ жатқан лавр бұтағының қолданбалы бедерлі қаптама қойылған. Қаптама екі сұққыш арқылы орденнің негізіне бекітіледі. «Құрмет Белгісі» орденінен «Құрмет» орденіне ауысқан кезде белгілердің нөмірленуі үзілген жоқ. == Марапаттау == [[КСРО орталық атқару комитеті|КСРО ОАК]] жаңа орденмен марапаттау туралы бірінші қаулысы 1935 жылы 26 қарашада шықты. Орден ЦДКА Қызыл Әскер ән және би ансамблінің жетекшісіне, ұйымдастырушыларына және 10 қатысушысына берілді (бұл кезде ұжымның өзі Революциялық Қызыл Ту, ал ансамбль жетекшісі А. В. Александров [[Қызыл жұлдыз ордені|Қызыл жұлдыз орденмен]] марапатталды). 1935 жылы 26 желтоқсанда КСРО Орталық Атқару Комитетінің 25 желтоқсандағы Жарлығымен еңбек ерлігі және мақта өнімділігін арттырудағы табыстары үшін реттік №1 «Құрмет белгісі» орденімен Ташкент облысы, Жаңажол ауданы, «Батыр» ұжымшарының төрағасы Артықбай Тіллябаев марапатталды; сонымен қатар, сол күні Ворошилов атындағы ұжымшардың екпінді-пионері Кавахан Атақұлова мен «Коммунизм» ұжымшарының екпінді-пионері Нышан Қадыров (екеуі де [[Ферғана облысы]], Қоқан ауданынан) ордендермен марапатталды. Алғаш «Құрмет белгісі» орденімен марапатталған ұжым С.М.Киров атындағы Макеевка металлургиялық зауытындағы №2 мартендік цехы болды (1939 жылы). Ұжым жоспарды асыра орындағаны, жарысты жақсы ұйымдастырғаны және мемлекеттік маңызды тапсырмаларды мерзімінен бұрын орындағаны үшін марапатталды. Кеңестік «Құрмет» орденінің соңғы иегері — Ресейдің «Цемент» мемлекеттік концернінің Белгород цемент зауытының директоры Анатолий Яковлевич Литвин, [[КСРО Президенті|КСРО Президентінің]] 1991 жылғы 21 желтоқсандағы Жарлығымен осы марапатқа ие болды. == Бірнеше рет «Құрмет белгісі» және «Құрмет» ордендерімен марапатталғандар == === «Құрмет Белгісі» орденінің 5 мәрте иегерлері === # [[Мәстүр Әуезова]] (1905—1978) — Тәжік КСР Ленинабад облыстық атқару комитетінің төрайымы (соның ішінде 28.04.1940; 01.04.1944; 23.10.1954). # [[Әнуар Қаландаров]] (1920—1990) — Тәжік КСР Құмсаңғыр ауданының Ленин атындағы ұжымшардың төрағасы. # [[Салих Ашурқожаұлы Раджабов]] (1912—1990) — Тәжік КСР ҒА қоғамдық ғылымдар бөлімінің академик-хатшысы. === «Құрмет Белгісі» орденінің 4 мәрте иегерлері === {{columns-list|3| # [[Никара Бәкірқызы Абаева|Абаева Никара Бәкірқызы]] (1936 туғ.) — Ыбырай Алтынсарин атындағы Педагогика ғылымдары ғылыми-зерттеу институтының директоры. # [[Болат Абдуллаұлы Абдуллаев|Абдуллаев Болат Абдуллаұлы]] (1906 — ?) — Тәжік КСР Жоғарғы сотының төрағасы (1938-1940). # [[Кәрім Жүсіпұлы Ахмедов|Ахмедов Кәрім Жүсіпұлы]] (1917—?) — медицина ғылымдарының докторы, ТММИ қалыпты физиология кафедрасының меңгерушісі. # [[Болеслав Иванович Буйвид|Буйвид Болеслав Иванович]] (1916—2003) — Магнитогорск металлургиялық комбинатындағы кадрлар бөлімінің басшысы. # [[Владимир Захарович Ващенко|Ващенко Владимир Захарович]] (1911—1992) — кеңестік шаруашылық, мемлекет әрі саяси қайраткер. # [[Николай Григорьевич Грицевич|Грицевич Николай Григорьевич]] (1920—2023) — Омбы теміржол бөлімі басшысының бірінші орынбасары (1953-1963), Омбы қалалық атқару комитеті төрағасының бірінші орынбасары (1964-1985) (01.08.1959; 28.07.1966; 25.08.1971; 03" /19/1981) # [[Асылбек Жазыұлы Дәулетов|Дәулетов Асылбек Жазыұлы]] (1925 туғ.) — Көкшетау облыстық халықтық бақылау комитеті төрағасының орынбасары. # [[Ғазиз Есмұқанов|Есмұқанов Ғазиз]] (1936 туғ.) — Қазақстан КП Жезқазған облыстық комитетінің екінші хатшысы. # [[Ұзақ Жырғалбаев|Жырғалбаев Ұзақ]] (1912—1986) — Қырғыз ССР Министрлер Кеңесінің еңбек ресурстарын пайдалану жөніндегі мемлекеттік комитетінің төрағасы. # [[Николай Иванович Иванов|Иванов Николай Иванович]] (1918—1985) — Тверь облыстық БЛКЖО комитетінің бірінші хатшысы (1957, 1966, 1971, 17.06.1981). # {{Орақ пен Балға медалі}} [[Николай Васильевич Ким|Ким Николай Васильевич]] (1904—1988) — Өзбек КСР Хорезм облысы Жаңаарық ауданы Әл-Хорезми атындағы кеңшардың директоры. # {{Орақ пен Балға медалі}} [[Шәпек Күзембаев|Күзембаев Шәпек]] (1906—1985) — Бұхара облысы, Канимех ауданы, Канимех кеңшарының директоры. # [[Зәйіт Тілеубайұлы Қаскеев|Қаскеев Зәйіт Тілеубайұлы]] (1932—?) — Солтүстік Қазақстан облыстық атқару комитетінің ұйымдастыру бөлімі меңгерушісі. # [[Қожа Садық]] (1913—1990) — «Совет Тожикистони» газетінің редакторы, КСРО жазушылар одағының мүшесі. # [[Жүзімқұл Қадырқұлұлы Құдайбергенов|Құдайбергенов Жүзімқұл Қадырқұлұлы]] (1913—1986) — К.И.Скрябин атындағы Қырғыз ауыл шаруашылығы институтының ректоры. # [[Николай Андреевич Малицкий|Малицкий Николай Андреевич]] (1904—?) — ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы, Ташкент жоғары партия мектебінің профессоры. # [[Жерен Мамедов|Мамедов Жерен]] (1923—1985) — Түрікмен КСР әлеуметтік қамсыздандыру министрі. # [[Василий Арсеньевич Москвин|Москвин Василий Арсеньевич]] (1910—1969) — КОКП Томбы облыстық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Ақбар Момынов|Момынов Ақбар]] (1909—?) — Тәжікстан КП Ленинабат облыстық комитетінің әкімшілік және сауда-қаржы органдары бөлімінің меңгерушісі. # [[Хадиша Райымқызы Мұсаханова|Мұсаханова Хадиша Райымқызы]] (1918—1974) — В.И.Ленин Орталық мұражайының Ташкент филиалының директоры. # [[Халима Насырова|Насырова Халима]] (1913—2003) — [[КСРО халық әртісі]] (23.11.1939; 25.12.1944; 11.01.1957; 01.03.1965) # [[Тәнті Оразбеков|Оразбеков Тәнті]] (1922—1978) — Қырғыз КСР дайындама министрі. # [[Андрей Николаевич Паздзерский|Паздзерский Андрей Николаевич]] (1906—1981) — Өзбек КСР Министрлер Кеңесі аппаратының жауапты қызметкері. # [[Виктор Афанасьевич Попов|Попов Виктор Афанасьевич]] (1929—2018) — КОКП ОК қорғаныс бөлімінің сектор меңгерушісі, К.Э.Циолковский атындағы Космонавтика академиясының толық мүшесі (17.06.1961; 26.07.1966; 11.09.1970; 11.10.1974). # [[Мырзахан Пошанов|Пошанов Мырзахан]] (1903—?) — Қазақстан КП Шымкент облыстық комитетінің екінші хатшысы. # [[Осман Құрбанұлы Рахматзаде|Рахматзаде Осман Құрбанұлы]] (1906—1989) — Тәжік ауыл шаруашылығы институтының ректоры. # [[Рыхси Сахибаев|Сахибаев Рыхси]] (1917—1974) — Өзбек КСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының хатшысы. # [[Мұқым Сұлтанов|Сұлтанов Мұқым]] (1894—1976) — Тәжік КСР жергілікті өнеркәсіп халық комиссары, Тәжік КСР Жоғарғы Кеңесі төралқасы төрағасының орынбасары. # [[Аға Керімұлы Халилов|Халилов Аға Керімұлы]] (1904—1981) — Түрікменстан КП ОК істерінің басқарушысы. # [[Фарида Ғабсадыққызы Халитова|Халитова Фарида Ғабсадыққызы]] (1920—1981) — Қазақстан КП Целиноград облыстық комитетінің хатшысы. # [[Семен Алексеевич Чесноков|Чесноков Семен Алексеевич]] (1901—1974) — РКФСР денсаулық сақтау халық комиссары (1937-1938), Қазақ КСР денсаулық сақтау халық комиссары - министрі (1939-1949) (14.04.1951; 6.12.1957; 11.11.1961; 28.10. /1967) # [[Георгий Павлович Шамилин|Шамилин Георгий Павлович]] (1911—1986) — КОКП Смоленск қалалық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Виктор Львович Шульц|Шульц Виктор Львович]] (1908—1976) — Орталық Азия мемлекеттік университетінің жер гидрологиясы кафедрасының меңгерушісі. }} === «Құрмет Белгісі» + ресейлік Құрмет орденінің 3 мәрте иегерлері === * [[Вячеслав Николаевич Иванов|Иванов Вячеслав Николаевич]] (1938-2024) — академиялық ескек есуден 3-дүркін олимпиада чемпионы (оның ішінде 1956; 30.03.1965; 16.07.2018) * [[Лариса Семеновна Латынина|Латынина Лариса Семеновна]] (1934 туғ.) — спорттық гимнастикадан 9-дүркін олимпиада чемпионы (16.09.1960; 30.03.1965; 5.10.1972; 30.12.1999) * [[Виталий Георгиевич Смирнов|Смирнов Виталий Георгиевич]] (1935 туғ.) — КСРО (1990-1992) және РФ (1992-2001) Ұлттық Олимпиада комитетінің президенті (23.06.1966; 09.09.1971; 10.05.1976; 22.04.1994) === «Құрмет Белгісі» орденінің 3 мәрте иегерлері === {{columns-list|3| # [[Владимир Павлович Алексеев|Алексеев Владимир Павлович]] (1914—2000), өнеркәсіп қайраткері, Марий АКСР-нің еңбек сіңірген ғылым және техника қайраткері, КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты (1944; 1958; 1962). # [[Жүсіпбек Алтайбаев|Алтайбайұлы Жүсіп]] (1911—1987), журналист, сатирик. # [[Кеңес Мұстаханұлы Аухадиев|Аухадиев Кеңес Мұстаханұлы]] (1938-2022), кеңестік әрі қазақстандық мемлекет пенен партия қайраткері. # [[Ғариф Керімұлы Ахмадеев|Ахмадеев Ғариф Керімұлы]] (1912—1991), тікұшақ құрылымдаушы. # [[Евгений Алексеевич Борисов|Борисов Евгений Алексеевич]] (1928—1974), полковник, АТҒЗИ қызметкері. # [[Валентин Александрович Вахонин|Вахонин Валентин Александрович]] (1904—1981), М. И. Ульянова атындағы Мәскеу жұмысшы тілшілер университетінің ректоры # [[Владимир Викторович Григорьев|Григорьев Владимир Викторович]] (1941—2011), партия мен мемлекет қайраткері. # [[Василий Викторович Громыко|Громыко Василий Викторович]] (1932—2017), КСРО еңбек сіңірген жаттықтырушысы (грек-рим күресі) (24.07.1968; 1969; 10.05.1972) # [[Виктор Федорович Грудзенко|Грудзенко Виктор Федорович]] (1931—2019), КОКП Пенза қалалық комитетінің екінші хатшысы (1970-1985) (1971; 1976; 10.03.1981) # [[Георгий Дмитриевич Гулиа|Гулиа Георгий Дмитриевич]] (1913—1989), прозашы (17.04.1958; 13.03.1963; 28.10.1967) # [[Гайоз Иванович Джеджелава|Джеджелава Гайоз Иванович]] (1915-2005), футболшы және жаттықтырушы, еңбек сіңірген спорт шебері (24.02.1941; 1950; 1957) # [[Лука Степанович Дьяченко|Дьяченко Лука Степанович]] (1902—1984), Молдава КСР мемлекет қайраткері. # [[Яков Алексеевич Евдокимов|Евдокимов Яков Алексеевич]] (1915—1980), кеңестік партия және мемлекет қайраткері (1958, екі рет; 1965). # [[Алексей Ильич Зайцев|Зайцев Алексей Ильич]] (1914—1996) — Социалистік Еңбек Ері (1949), полярлық авиацияның бортмеханигі (19.05.1954, 29.08.1955, 23.06.1961). # [[Борис Мұстафаұлы Зумақұлов|Зумақұлов Борис Мұстафаұлы]] (1940 туғ.), партия және мемлекет қайраткері. # [[Борис Владимирович Иванов|Иванов Борис Владимирович]] (1917—1992), прозашы. # [[Иван Александрович Калита|Калита Иван Александрович]] (1927—1996), олимпиада чемпионы (ат спорты) (16.09.1960; 02.12.1970; 05.10.1972) # [[Юрий Яковлевич Ковалев|Ковалев Юрий Яковлевич]] (1937—2010), «Сибэлектромотор» бірлестігінің директоры (1971—1977), КОКП Томбы қалалық комитетінің екінші хатшысы (1977—1982), Томбы қалалық атқару комитетінің төрағасы (1982—1988) (1971; 31.03.1981; 17.07.1986). # [[Генрих Абрамович Козлов|Козлов Генрих Абрамович]] (1900—1981), КСРО ҒА корреспондент-мүшесі. # [[Иван Елисеевич Крюков|Крюков Иван Елисеевич]] (1924—2003) — Қостанай облысы Орджоникидзе ауданы «Комаровский» кеңшарының бас экономисі, партия бюросының хатшысы; Қазақстан КП Қостанай облыстық комитетінің нұсқаушысы; Қазақстан КП Қостанай облыстық комитетінің партиялық бақылау комиссиясының мүшесі. # [[Галина Алексеевна Кулакова|Кулакова Галина Алексеевна]] (1942 туғ.), олимпиада чемпионы (шаңғы спорты) (09.04.1970; 10.05.1976; 09.04.1980) # [[Александр Васильевич Медведь|Медведь Александр Васильевич]] (1937-2024), олимпиада чемпионы (еркін күрес) (1964; 05.02.1969; 23.04.1985) # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Павел Михайлович Михайлов|Михайлов Павел Михайлович]] (1917—2005), Аэрофлот ұшқышы. # [[Евгений Васильевич Мосолов|Мосолов Евгений Васильевич]] (1912—1979), КОКП Мәскеу қалалық және облыстық комитеттерінің меңгерушісі. # [[Ашура Насырова|Насырова Ашура]] (1924—2011), Тәжік КСР халық әртісі (23.04.1941; 17.12.1949; 23.10.1954) # [[Анатолий Георгиевич Нилов|Нилов Анатолий Георгиевич]] (1912—1981), КОКП ОК жауапты қызметкері. # [[Александр Игнатьевич Пасиковский|Пасиковский Александр Игнатьевич]] (1910—1996), Молдова КСР мемлекет қайраткері. # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Николай Иванович Першин|Першин Николай Иванович]] (3 қараша 1904—1974), Ленинград шаруашылық кеңесінің С.М.Киров атындағы Электросила зауытындағы қырнаушы-айналмашақшысы. # [[Федор Федорович Петрусевич|Петрусевич Федор Федорович]] (1902—1965), Йошкар-Ола қ. жартылай өткізгіш құрылғылар зауытының директоры (1946, 1951, 1956). # [[Николай Варфоломеевич Пилипенко|Пилипенко Николай Варфоломеевич]] (1916—2020), КОКП ОК философия ғылымдары секторының меңгерушісі. 1984-1992 жылдары — АОН профессоры. Философия ғылымдарының докторы, РФ еңбек сіңірген ғылым қайраткері. # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Файздрахман Ахмедзянович Сабиров|Сабиров Файздрахман Ахмедзянович]] (1919—1990), полковник, әскери құрылысшы, (08.12.1951; 07.03.1962; 29.03.1976). # [[Иван Петрович Савченко|Савченко Иван Петрович]] (1918—2002), Иркутск қ. Свердлов аудандық кеңесі атқару комитетінің төрағасы, Шығыс Сібір темір жолы теміржолшылары кәсіподағының жол комитетінің төрағасы. (марапаттау жылдары: 1957, 1971, 1976). # [[Иван Флегонтович Синицын|Синицын Иван Флегонтович]] (1911—1988), КСРО Трактор және ауылшаруашылық машина жасау министрі. # [[Николай Алексеевич Слезкин|Слезкин Николай Алексеевич]] (1905—1991), механика саласындағы ғалым, профессор, РКФСР ғылым мен техниканың еңбек сіңірген қайраткері (1953; 15.09.1961; 1976). # [[Виталий Константинович Трофимов|Трофимов Виталий Константинович]] (1926—1996), Мари облыстық кәсіподақтар кеңесінің төрағасы (1966, 1971, 1974). # [[Илья Михайлович Хижниченко|Хижниченко Илья Михайлович]] (1909—1992), кеңестік агроном (22.06.1950; 31.10.1957; 23.06.1966). # [[Александр Михайлович Хлопков|Хлопков Александр Михайлович]] (1926—2013), Горький облысы Кулебаки қалалық атқару комитетінің төрағасы. # [[Яков Иосифович Черняков|Черняков Яков Иосифович]] (1915—2010), Ижевск қалалық БЛКЖО комитетінің және КПСС аудандық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Күжүгет Серэұлы Шойгу|Шойгу Күжүгет Серэұлы]] (1921—2010) КОКП Тыва облыстық комитетінің хатшысы, Тыва АКСР Министрлер кеңесі төрағасының бірінші орынбасары, [[Сергей Күжүгетұлы Шойгу|С. К. Шойгудың]] әкесі. }} === «Құрмет Белгісі» + ресейлік Құрмет орденінің 2 мәрте иегерлері === * [[Эдуард Аркадьевич Асадов|Асадов Эдуард Аркадьевич]] (1923—2004), ақын (28.10.1967; 18.09.1973; 07.09.1998) * [[Сусанна Николаевна Звягина|Звягина Сусанна Николаевна]] (1918—2006), РКФСР еңбек сіңірген әртісі (1951; 15.09.1959; 14.07.2004) * [[Виктор Григорьевич Кузькин|Кузькин Виктор Григорьевич]] (1941—2008), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.03.1965; 3.03.1972; 20.12.1996) * [[Борис Александрович Майоров|Майоров Борис Александрович]] (род. 1938), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (24.07.1968; 22.05.1981; 20.12.1996) * [[Зоя Сергеевна Миронова|Миронова Зоя Сергеевна]] (1913—2008), РКФСР еңбек сіңірген әртісі (1958; 1972; 12.04.2001) * [[Татьяна Петровна Панкова|Панкова Татьяна Петровна]] (1917—2011), РКФСР халық әртісі, Мемлекеттік академиялық Малый театрының актрисасы (26.10.1949; 4.11.1974; 21.09.1998) * [[Александр Павлович Рагулин|Рагулин Александр Павлович]] (1941—2004), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.03.1965; 30.05.1969; 20.12.1996) * [[Игорь Анатольевич Ромишевский|Ромишевский Игорь Анатольевич]] (1940—2012), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.05.1969; 03.03.1972; 26.12.2011) * [[Эдуард Эргартович Россель|Россель Эдуард Эргартович]] (1937 туғ.), 1991—1993 жылдардағы Свердлов облысының губернаторы, 1995—2009 ж. (29.04.1975; 26.05.1980; 9.10.2007) * [[Александр Сергеевич Якушев|Якушев Александр Сергеевич]] (1947 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (03.03.1972; 07.06.1979; 26.12.2011) === «Құрмет Белгісі» орденінің 2 мәрте иегерлері === * [[Александра Андреевна Андреева|Андреева Александра Андреевна]] (1894—1974), РКФСР еңбек сіңірген дәрігері, КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаты (1946; 1951). * [[Аким Иванович Атмачиди|Атмачиди Аким Иванович]] (1937—2013) — Семей құрама темірбетон өндірістік бірлестігінің директоры, * [[Булат Юсупович Аитов|Аитов Булат Юсупович]] (1929—2018), кеңестік құрылыс қайраткері, РКФСР және Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1966; 1971). * [[Стефан Лукич Анисимов|Анисимов Стефан Лукич]] (1910—1985), кеңестік сәулетші, Тәжік КСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1959). * [[Николай Захарович Анциферов|Анциферов Николай Захарович]] (1911—1980), кеңестік ақын, журналист, кеңестік-партия қызметкері(1946; 1951). * [[Вениамин Александрович Анчинашкевич|Анчинашкевич Вениамин Александрович]] (1910—1969), теміржолшы, еңбек ері (1943; 1960). * [[Вараздат Мартиросович Арутюнян|Арутюнян Вараздат Мартиросович]] (1909—2008), белгілі армян сәулетшісі және өнертанушы. Сәулет ғылымының докторы. * [[Канапия Габдуллинович Ахметов|Ахметов Канапия Габдуллинович]] (1924—2021), мемлекет және қоғам қайраткері, ғалым, профессор. * [[Юрий Васильевич Бабиков|Бабиков Юрий Васильевич]] (род. 1930), инженер-құрылымдаушы, Мари АКСР Йошкар-Оладағы жартылай өткізгіш құрылғылар зауытының бас директоры (1966; 1971). * [[Архип Дмитриевич Белков|Белков Архип Дмитриевич]] (1899—1981), марилік кеңестік ғалым-агрономы (1946; 1951). * [[Анисия Федоровна Беспалова|Беспалова Анисия Федоровна]] (1920—2011), марилік кеңестік агроном, КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаты (1951; 1971). * [[Петр Павлович Богатырев|Богатырев Петр Павлович]] (1923—1997), марилік кеңестік партия-әкімшілік жетекшісі (1966; 1971). * [[Георгий Борисович Бокий|Бокий Георгий Борисович]] (1909—2001), кеңестік және ресейлік кристал химигі, РҒА корреспондент-мүшесі * [[Александра Степановна Брыкова|Брыкова Александра Степановна]], РКФСР еңбек сіңірген мектеп мұғалімі<ref>[https://институтвоспитания.рф/upload/medialibrary/8f3/ulv6zgq8uw06l40hqoefbbt9okb92ddu.pdf Фотография А. Брыковой. Семья и школа, — № 1, — 1950. с. 11а]</ref>. * [[Александр Адольфович Бурба|Бурба Александр Адольфович]] (1918—1984), Медногорск мыс-күкірт комбинатының директоры, Орынбор политехникалық институтының ректоры (1957; 17.06.1981). * [[Элина Авраамовна Быстрицкая|Быстрицкая Элина Авраамовна]] (1928—2019), КСРО халық әртісі, Ресей Мемлекеттік академиялық Кіші театрының актрисасы (7.03.1960; 4.11.1967). * [[Саидали Вализода|Вализода Саидали]] (1900—1971), кеңестік тәжік ақыны әрі музыканты, Тәжік КСР халық хафизі. * [[Василий Михайлович Воробьев|Воробьев Василий Михайлович]] (1909—1995), Мари АКСР Жоғарғы Кеңесінің төрағасы (1957; 1966). * [[Павел Степанович Воронцов (партия қызметкері)|Воронцов Павел Степанович]] (1920—2015), кеңестік партия және әкімшілік қайраткері (1966; 1971). * [[Мария Сергеевна Гаврилова|Гаврилова Мария Сергеевна]] (1913—2004), агроном, КСРО Ауыл шаруашылығы министрлігі басқарма басшысының орынбасары (1960, 1967). * [[Яков Гайниевич Гайниев|Гайниев Яков Гайниевич]] (1928—2008), механизатор (1966; 1972). * [[Ярослав Александрович Галан|Галан Ярослав Александрович]] (1902—1949), жазушы, [[Сталин премиясы|Сталин сыйлығының]] лауреаты (қайтыс болғаннан кейін) * [[Давид Израилевич Гальперин|Гальперин Давид Израилевич]] (1903—1977), химик-технолог, оқ-дәрі өндірісі саласындағы маман, техника ғылымдарының докторы, профессор. * [[Михаил Матвеевич Глазырин|Глазырин Михаил Матвеевич]] (1935—2014), әкімшілік жетекшісі, Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1971; 1976). * [[Сергей Константинович Годунов|Годунов Сергей Константинович]] (1929—2023), математик (1954; 1981), РҒА академигі. * [[Сергей Иванович Горбунов|Горбунов Сергей Иванович]] (1915—1991), әкімшілік-өндірістік жетекші (1946; 1951). * [[Юрий Леонидович Горянский|Горянский Юрий Леонидович]] (1929—2005), Мари АКСР ауыл шаруашылығы министрі (1965; 1971). * [[Анатолий Евгеньевич Григорьев|Григорьев Анатолий Евгеньевич]] (1929—2014), «Машиностройения ҒӨБ» әскери-өнеркәсіптік корпорациясында ұшу аппараттарын жобалау саласындағы маман. * [[Рамзан Бакарович Гудаев|Гудаев Рамзан Бакарович]] (1930—?), Шешен-Ингуш АКСР Веден аудандық «Сельхозтехника» бірлестігінің меңгерушісі. * [[Варвара Аркадиевна Гусар|Гусар Варвара Аркадиевна]] (1913—1994), кеңшар звеношысы (15.02.1966; 8.04.1971). * [[Евгений Валентинович Гусев|Гусев Евгений Валентинович]] (1927—?), агроном (1966; 1971). * [[Темир Дадабаевич Дадабаев|Дадабаев Темир Дадабаевич]] (род. 1941), КОКП Колхозабат аудандық комитетінің бірінші хатшысы, Тәжік КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты. * [[Борис Петрович Дежкин|Дежкин Борис Петрович]] (1914—1992), кеңестік режиссер және суретші-мультипликатор (14.4.1944; 6.3.1950). * [[Александр Кириллович Доленко|Доленко Александр Кириллович]] (род. 1951), Ташкент жоғарғы партия мектебінің директоры; Өзбекстан КП ОК мүшесі, Өзбек КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты. * [[Серафим Алексеевич Дубровин|Дубровин Серафим Алексеевич]] (1912—1995), 1-Ленинград кірпіш зауытының бас механигі. * [[Яков Алексеевич Евдокимов|Евдокимов Яков Алексеевич]] (1915—1980), КОКП Мари облыстық комитетінің хатшысы (1958; 1965). * [[Иван Евстигнеевич Ерохин|Ерохин Иван Евстигнеевич]] (1903—1996) ЗИЛ зауытындағы ағаш өңдеу цехының бөлім басшысы. * [[Константин Михайлович Зинин|Зинин Константин Михайлович]] (1913—1985), марилік партия жетекшісі (1946: 1951). * [[Леонид Никитич Злобин|Злобин Леонид Никитич]] (1923—1997), инженер (1962: 1971). * [[Аркадий Петрович Зонов|Зонов Аркадий Петрович]] (1922—2005) * [[Алексей Борисович Зубков|Зубков Алексей Борисович]] (1913—1984), контр-адмирал. * [[Әли Абдулоғлы Зулалов|Зулалов Әли Абдулоғлы]] (1893—1963), тенор, Әзербайжан КСР еңбек сіңірген әртісі, опера және балет театрының солисті * [[Борис Илинбаевич Ибулаев|Ибулаев Борис Илинбаевич]] (1934—1995), марилік партия-мемлекет қайраткері (1966; 1971). * [[Александр Александрович Иванов (әкімшілік жетекші)|Иванов Александр Александрович]] (1908—1984), әкімшілік жетекші (1945; 1966). * [[Бодо Германович Иоганзен|Иоганзен Бодо Германович]] (1911—1996), биология ғылымдарының докторы, Томбы мемлекеттік педагогикалық институтының ректоры. * [[Анна Ильинична Казакова|Казакова Анна Ильинична]] (1920—1989), Мари АКСР мәдениет министрі, МАКСР Министрлер Кеңесі төрағасының орынбасары (1967; 1971). * [[Кара Рабаданович Караев|Караев Кара Рабаданович]] (1891—1973), партизан, Дағыстан АКСР әскер және партия қайраткері. * [[Юрий Васильевич Калашников (ғалым)|Калашников Юрий Васильевич]] (1939—2018), кеңестік және ресейлік ғалым, [[Башқұрт мемлекеттік университеті|Башқұрт мемлекеттік университетінің]] тарих кафедрасы тарихшысы, дәріскері, доценті. (қазіргі [[Үфі ғылым және технология университеті]]). * [[Михаил Андреевич Калинин|Калинин Михаил Андреевич]] (1914—1984), КСРО мемлекеттік жоспарлау комитетінің меңгерушісі. * [[Рудольф Иванович Каменев|Каменев Рудольф Иванович]] (1927—2019), гидроқұрылысшы, бетон зауытының басшысы, Мурманск облысындағы Мурмаши ауылының құрметті тұрғыны, хоккей командасының жаттықтырушысы. * [[Аркадий Иванович Капитонов|Капитонов Аркадий Иванович]] (1931—1995), марилік кеңестік партия қызметкері (1976; 1986). * [[Вадим Николаевич Карташов|Карташов Вадим Николаевич]] (1930—2008), кеңестік және ресейлік журналист, публицист, ақын, қоғам қайраткері, РКФСР еңбек сіңірген мәдениет қайраткері (1966; 1971). * [[Зинаида Ивановна Кашина|Кашина Зинаида Ивановна]] (1919—2007), кеңестік партия-мемлекет қайраткері, педагог, Мари АКСР Жоғарғы Кеңесі төрағасының орынбасары (1960; 1971). * [[Ходи Исабаевич Кинжаев|Кинжаев Ходи Исабаевич]] (1914—1992), Кеңес Одағының Батыры. * [[Иван Викторович Кириллов|Кириллов Иван Викторович]] (1927—1994), КОКП Йошкар-Ола қалалық комитетінің 2-хатшысы (1966; 1971). * [[Валериан Петрович Кожевников|Кожевников Валериан Петрович]] (1920—1975), партия-мемлекет қайраткері, Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1966; 1971). * [[Танаш Қойшыбайұлы|Қойшыбайұлы Танаш]] (1914—1974) — кеңестік шаруашылық, мемлекеттік және саяси қайраткер. * [[Василий Александрович Комов|Комов Василий Александрович]] (1929—2002), Түмен мотор зауытының бас инженері («Тюмень мотор құрастырушылар» АҚ) (1968; 1971). * [[Петр Григорьевич Корнилов|Корнилов Петр Григорьевич]] (1924—1982), марилік кеңестік жазушы, журналист, қоғам және саяси қайраткер, РКФСР еңбек сіңірген мәдениет қайраткері. (1966; 1971). * [[Анна Васильевна Коряковцева|Коряковцева Анна Васильевна]] (1899—1982), Мари АКСР еңбек сіңірген мектеп мұғалімі (1939; 1949). * [[Василий Васильевич Косенко|Косенко Василий Васильевич]] (1916—?), Қазақ КСР Ауыл шаруашылығы министрлігінің тәжірибелік-оқу шаруашылықтары бас басқармасының басшысы. * [[Виктор Михайлович Котельников|Котельников Виктор Михайлович]] (1924 туғ.), Мари АКСР денсаулық сақтау министрі (1961, 1971). * [[Дмитрий Сергеевич Краснов|Краснов Дмитрий Сергеевич]] (1905—?), партия жетекшісі (1939, 1942). * [[Василий Михайлович Кужнуров|Кужнуров Василий Михайлович]] (1913—1992), Мари АКСР әлеуметтік қамсыздандыру министрі (1946, 1951). * [[Михаил Иванович Кузнецов (зоотехник)|Кузнецов Михаил Иванович]] (1925—1996), Мари АКСР Ауыл шаруашылығы министрінің орынбасары, РКФСР еңбек сіңірген зоотехнигі (1966, 1971). * [[Леонид Петрович Курьянов|Курьянов Леонид Петрович]] (1927—2014) * [[Аркадий Иванович Лаппо|Лаппо Аркадий Иванович]] (1904—1983), кеңестік өсімдік өсіру маманы және сұрыптаушы, БКСР ҒА академигі (1949, 1959). * [[Вадим Петрович Логинов|Логинов Вадим Петрович]] (1927—2016), дипломат және партия қайраткері (30.08.1957; 22.10.1971). * [[Иван Пантелеевич Макаров|Макаров Иван Пантелеевич]] (1915—1997), марилік партия жетекшісі (1951, 1971). * [[Михаил Семенович Малышев|Малышев Михаил Семенович]] (1914—1986), марилік кеңестік ауыл шаруашылығын ұйымдастырушы (1951, 1966). * [[Александр Дмитриевич Мартусин|Мартусин Александр Дмитриевич]] (1930—2016), Иркутск облысы, Тайшет ауданы, Бузыканово ауылындағы М.И. Калинин атындағы ұжымшар төрағасы * [[Василий Павлович Мартыненко|Мартыненко Василий Павлович]] (1925—1993), Волгоград облысы, Новониколаев ауданы, В. И. Ленин атындағы ұжымшар бас агрономы (1965, 1972). * [[Акакий Иванович Мгеладзе|Мгеладзе Акакий Иванович]] (1910—1980) — партия қайраткері, Грузин КСР КП ОК бірінші хатшысы, КОКП ОК мүшесі. * [[Михаил Михайлович Мирошников|Мирошников Михаил Михайлович]] (1926—2020), оптика өнеркәсібінің ұйымдастырушысы, Социалистік Еңбек Ері, КСРО ҒА және РҒА корреспондент-мүшесі (1957, 1961). * [[Иван Романович Москвичев|Москвичев Иван Романович]] (1913—1978), Мари АКСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының төрағасы (1946, 1963). * [[Анна Александровна Мосунова|Мосунова Анна Александровна]] (1905—2003), марилік кеңестік партия-әкімшілік қызметкер, педагог, қоғам қайраткері, Мари АКСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының хатшысы (1946; 1951). * [[Михаил Федорович Ненашев|Ненашев Михаил Федорович]] (1929—2019), мемлекет қайраткері, журналист, публицист, редактор, тарих ғылымдарының докторы. * [[Михаил Александрович Николаев|Николаев Михаил Александрович]] (1912—1986), халық ағарту қайраткері және ұстаз (1944, 1962). * [[Сергей Николаевич Николаев (драматург)|Николаев Сергей Николаевич]] (1908—1993), Мари АКСР халық жазушысы, Мари АКСР жазушылар одағының төрағасы (1951; 1968). * [[Ольга Павловна Ногина|Ногина Ольга Павловна]] (1885—1977), кеңестік денсаулық сақтаудың ірі ұйымдастырушысы, [[Виктор Павлович Ногин|В.П. Ногиннің]] әйелі. * [[Николай Николаевич Озеров (түсініктемеші)|Озеров Николай Николаевич]] (1922—1997), спорт түсініктемеші, РКФСР халық әртісі (27.04.1957; 7.07.1978). * [[Петр Степанович Павленко|Павленко Петр Степанович]] (1937—2019), Житомир облысы кәсіподақтар федерациясы төрағасының орынбасары * [[Иван Митрофанович Первушин|Первушин Иван Митрофанович]] (1914—1998) құрылыс бригадирі. * [[Геннадий Михайлович Пищаев (партия жетекшісі)|Пинаев Геннадий Михайлович]] (1931—2005), партия жетекшісі (1966, 1976). * [[Михаил Иванович Положенцев|Положенцев Михаил Иванович]] (1928—2013), мемлекет қайраткері, Челябі облыстық атқару комитетінің төрағасы (1980—1984). * [[Хачик Оганесович Погосов|Погосов Хачик Оганесович]] (1910—1975) Ирансовтранс Сыртқы сауда министрлігінің Бакудегі басқарушысы. * [[Кирилл Иванович Поназдырь|Поназдырь Кирилл Иванович]] (1918—2001) — Жаңасібір облыстық денсаулық сақтау басқармасы меңгерушісі (1961—1982), РКФСР еңбек сіңірген дәрігері (1978). * [[Владимир Петрович Потанин|Потанин Владимир Петрович]] (1926—1981), мемлекет қайраткері, Үлбі металлургиялық зауытының директоры (1961—1974), Орта машина жасау министрлігі 3-бас басқармасы басшысы (1974—1981). * [[Вадим Александрович Просвирнин|Просвирнин Вадим Александрович]] (1926—2006), Мари АКСР отын өнеркәсібі министрі (1971, 1976). * [[Борис Викторович Протопопов|Протопопов Борис Викторович]] (1901—1982), Медицина ғылымдарының докторы, профессор (1945, 1951). * [[Василий Павлович Пустовалов|Пустовалов Василий Павлович]] (1925—2013), полковник, 25516 ә/б бөлім басшысы * [[Геннадий Алексеевич Пчелов|Пчелов Геннадий Алексеевич]] (1937 туғ.), агроном (1973, 1976). * [[Михаил Георгиевич Родионов|Родионов Михаил Георгиевич]] (1904—1959), марилік кеңестік әкімшілік жетекшісі (1946, 1951). * [[Роберт Иванович Рождественский|Рождественский Роберт Иванович]] (1932—1994), кеңестік және ресейлік ақын әрі аудармашы, ән жазушы. * [[Узбек Агзамович Рустамов|Рустамов Узбек Агзамович]] (1926—2011), Өзбек КСР сыртқы істер министрінің орынбасары, Өзбекстан КП ОК ақпарат және сыртқы байланыстар бөлімінің меңгерушісі (1966, 1971). * [[Анатолий Петрович Рязанов|Рязанов Анатолий Петрович]] (1914—1985), Марилік машина жасау зауытының директоры(1958, 1962). * [[Геннадий Алексеевич Сандетский|Сандетский Геннадий Алексеевич]] (1925—1978),Мари ауыл шаруашылығы екпіндісі (1971, 1973). * [[Ара Мигранович Сарксян|Сарксян Ара Мигранович]] (1902—1969), Армян кеңестік мүсінші. КСРО халық суретшісі. * [[Александр Павлович Семенов|Семенов Александр Павлович]] (1911—?), Мари АКСР ауыл шаруашылығы министрінің орынбасары (1946, 1951). * [[Әкім Серіков|Серіков Әкім]] (1912—1989) — Қазақ КСР Қарағанды ​​облысының кеңестік партия және кәсіподақ қайраткері. * [[Михаил Николаевич Скаткин|Скаткин Михаил Николаевич]] (1900—1991), профессор, КСРО педагогика ғылымдары академиясының академигі. * [[Федор Сергеевич Слыханов|Слыханов Федор Сергеевич]] (1912—1986), Мари АКСР жергілікті отын өнеркәсібі басқармасы басшысы (1946, 1951). * [[Анатолий Алексеевич Слюсарь|Слюсарь Анатолий Алексеевич]] (1934—2013), КСРО-ның Грекия Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі (1988—1991). * [[Анатолий Алексеевич Смирнов|Смирнов Анатолий Алексеевич]] (1941—?), Мари АКСР Йошкар-Ола қалалық атқару комитетінің төрағасы (1973, 1986). * [[Петр Алексеевич Смирнов (министр)|Смирнов Петр Алексеевич]] (1928—2004), Мари АКСР Халыққа қызмет көрсету министрі (1971, 1975). * [[Ефим Гаврилович Софронов|Софронов Ефим Гаврилович]] (1902—1982), Мари АКСР әділет халық комиссары / министрі (1945, 1951). * [[Владимир Евгеньевич Степанов|Степанов Владимир Евгеньевич]] (1913—1986), кеңестік астроном, КСРО ҒА корреспондент-мүшесі. * [[Цолак Александрович Степанян|Степанян Цолак Александрович]] (1911—2002) — философ, тарихи материализм және әлеуметтік философия саласындағы маман (1953, 1961). * [[Дмитрий Романович Суворов|Суворов Дмитрий Романович]] (1914—1989), Мари АКСР байланыс өндірістік-техникалық басқарма басшысы (1946, 1951). * [[Александр Иванович Сурьянинов|Сурьянинов Александр Иванович]] (1927—2009), Мари АКСР орман шаруашылығы министрі (1966, 1971). * [[Михаил Платонович Сычев|Сычев Михаил Платонович]] (1921—2005), қаржы министрі, Мари АКСР Министрлер Кеңесі төрағасының орынбасары (1965, 1971). * [[Алексей Васильевич Тараканов|Тараканов Алексей Васильевич]] (1937—?), «Стройдормаш» ААҚ бас директоры, Калининград (1964—2011). * [[Дмитрий Евдокимович Тараненко|Тараненко Дмитрий Евдокимович]] (1918—2001), «Красковский» кеңшарындағы 2-бөлім меңгерушісі (1971, 1986). * [[Василий Ильич Товашов|Товашов Василий Ильич]] (1906—1990), Мари АКСР Жоғарғы сотының төрағасы (1945, 1951). * [[Иван Петрович Устенко|Устенко Иван Петрович]] (1925—2001), «Гмелинский» кеңшарының бас агрономы, Волгоград облысы (1958, 1973). * [[Самуил Абрамович Хазин|Хазин Самуил Абрамович]] (1929—2013), Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1966, 1971). * [[Хаджи-Мурад Омарович Хашаев|Хашаев Хаджи-Мурад Омарович]] (1909—1971), кавказтанушы-тарихшы, этнограф, ғылымды ұйымдастырушы, қоғам және саяси қайраткер (1950, 1970). * [[Виктор Иванович Хохряков|Хохряков Виктор Иванович]] (1913—1986), КСРО халық әртісі, КСРО Мемлекеттік академиялық Кіші театрының әртісі. * [[Петр Дмитриевич Целищев|Целищев Петр Дмитриевич]] (1914—1984), радиошы-поляршы, Арктика мен Антарктидаға экспедицияларға қатысушы. * [[Геннадий Васильевич Шаев|Шаев Геннадий Васильевич]] (1929—2009), Алтай өлкесі ІІБ социалистік меншікті ұрлауға қарсы күрес бөлімі басшысы (1973—1979) * [[Алексей Сергеевич Шерстнев|Шерстнев Алексей Сергеевич]] (1904—?), марилік партия-кеңестік қызметкер (1946, 1951). * [[Леонид Александрович Шилов|Шилов Леонид Александрович]] (1928—2006), кітапхана және кітаптану ісі саласының қайраткері, кітапшы. * [[Вячеслав Анатольевич Щеглов|Щеглов Вячеслав Анатольевич]] (1908—1992), КСРО дайындама министрлігінің уәкілетті өкілі (1951, 1952). * [[Степан Алексеевич Шалаев|Шалаев Степан Алексеевич]] (1929—2022), кеңестік мемлекет, партия және кәсіподақ қайраткері. * [[Тана Бегиновна Марчина|Тана Бегиновна Марчина]] (1916—1993), КСРО Жоғарғы Кеңесінің 5-шақырылым депутаты. * [[Валериан Иванович Яранов|Яранов Валериан Иванович]] (1912—2000) — таулымарилік кеңестік және ресейлік ауыл шаруашылығы қайраткері, агроном (1951, 1971). === «Құрмет Белгісі» + ресейлік Құрмет ордені === * [[Михаил Михайлович Баландин|Баландин Михаил Михайлович]] (1950 туғ.), КСРО спорт шебері (тікұшақ спорты) (22.11.1985; 23.05.1996). * [[Леонард Борисович Вид|Вид Леонард Борисович]] (1931 туғ.), мемлекет қайраткері, саясаткер, кәсіпкер (2002). * [[Геннадий Георгиевич Вольнов|Вольнов Геннадий Георгиевич]] (1939—2008) — кеңестік баскетболшы, Олимпиада чемпионы, әлем, Еуропа, КСРО чемпионы. КСРО еңбек сіңірген спорт шебері. * [[Григорий Иванович Воропаев|Воропаев Григорий Иванович]] (1934—2016), Иваново облыстық аңшылар мен балықшылар қоғамының төрағасы (?; 30.05.1997). * [[Сурет:Золотая звезда Героя России.svg|15px]] [[Игорь Викторович Вотинцев|Вотинцев Игорь Викторович]] (1953 туғ.) — Ресей Федерациясының Батыры, Ресей Федерациясының еңбек сіңірген сынаушы-ұшқыш. (17.12.1982; 24.06.2016). * [[Михаил Сергеевич Горбачёв|Горбачев Михаил Сергеевич]] (1931—2022), КСРО президенті (1990—1991) (22.03.1966; 28.02.2001). * [[Александр Титович Голубев|Голубев Александр Титович]] (1936—2020) — Ресей Федерациясының сыртқы барлау органдарының құрметті қызметкері, отставкадағы генерал-лейтенант (19??; 20??). * [[Леонид Иванович Губанов|Губанов Леонид Иванович]] (1928—2004), КСРО халық әртісі, М.Горький атындағы МКАТ актеры (1971; 23.10.1998). * [[Лариса Васильевна Евдокимова|Евдокимова Лариса Васильевна]] (1930—2019), ААО Майкоп қалалық КОКП қалалық комитетінің насихат жөніндегі хатшысы. * [[Валентин Козьмич Иванов|Иванов Валентин Козьмич]] (1934—2011), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (футбол) (?, 04.09.1997). * [[Валерий Васильевич Калашников|Калашников Валерий Васильевич]] (1950 туғ.), Ауыл шаруашылығы жануарларды өсіру, сұрыптау, генетикасы саласындағы ресейлік ғалым (1986, 2013). * [[Татьяна Михайловна Карпова|Карпова Татьяна Михайловна]] (1916—2018), КСРО халық әртісі, В. Маяковский Мәскеу театрының актрисасы (1954; 03.02.1998). * [[Анатолий Николаевич Ковалев|Ковалев Анатолий Николаевич]] (1937—2016), РСФСР еңбек сіңірген жаттықтырушысы (1970, гольф) (21.02.1986; 26.06.1995). * [[Александр Борисович Кожухов|Кожухов Александр Борисович]] (1942—2008), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері, КСРО еңбек сіңірген жаттықтырушысы (гандбол) (23.04.1985; 30.06.1998). * [[Леонид Петрович Кормановский|Кормановский Леонид Петрович]] (1931—2020), мал шаруашылығы мен жемшөп өндірісін кешенді механикаландыру саласындағы ғалым (1981, 11.10.2001). * [[Владимир Яковлевич Лутченко|Лутченко Владимир Яковлевич]] (1949 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (1975; 20.12.1996). * [[Игорь Михайлович Макаров|Макаров Игорь Михайлович]] (1927—2013), робототехника және икемді автоматтандырылған өндіріс саласындағы ғалым, РҒА академигі (2010). * [[Александр Николаевич Мальцев (спортшы)|Мальцев Александр Николаевич]] (1949 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (1976; 20.12.1996). * [[Сергей Павлович Миронов|Миронов Сергей Павлович]] (1948 туғ.), медик-ортопед, РҒА академигі (1989, 1998). * [[Зиновий Петрович Пак|Пак Зиновий Петрович]] (1939 туғ.), мемлекет қайраткері (?; 31.03.1999). * [[Николай Васильевич Пеньков|Пеньков Николай Васильевич]] (1936—2009), РКФСР халық әртісі, М. Горький атындағы МКАТ актері (1971; 23.10.1998). * [[Анатолий Викторович Потапов|Потапов Анатолий Викторович]] (1942 туғ.), кеңестік және ресейлік дипломат, Ресей Федерациясының Төтенше және Өкілетті Елшісі (11.03.1974; 03.07.2008). * [[Владимир Владимирович Путин|Путин Владимир Владимирович]] (1952 туғ.), ресейлік мемлекеттік және саяси қайраткер, Ресей Федерациясының Президенті. * [[Любовь Васильевна Пушкарева|Пушкарева Любовь Васильевна]] (1918—2011), РКФСР халық әртісі, М. Горький атындағы МКАТ актрисасы (1948; 17.06.1999). * [[Павел Яковлевич Слободкин|Слободкин Павел Яковлевич]] (1945—2017), Ресейдің халық әртісі, профессор, Орталықтың көркемдік жетекшісі (1975; 04.04.2015). * [[Юрий Николаевич Сырейщиков|Сырейщиков Юрий Николаевич]] (1931—2011), партия, әкімшілік жетекші (1965, 2005). * [[Вячеслав Степанович Тимченко|Тимченко Вячеслав Степанович]] (1955 туғ.), Мемлекеттік Думаның депутаты, Федерация Кеңесінің мүшесі (21.02.1986; 2018). * [[Вячеслав Александрович Фетисов|Фетисов Вячеслав Александрович]] (1958 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (22.05.1981; 23.08.1998). * [[Федор Федорович Черенков|Черенков Федор Федорович]] (1959—2014), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (футбол) (27.11.1985; 04.09.1997). * [[Сергей Иванович Чупринин|Чупринин Сергей Иванович]] (1947 туғ.), әдебиет сыншысы, әдебиеттанушы, публицист (1984, 2008). * [[Юрий Иванович Шокин|Шокин Юрий Иванович]] (1943 туғ.), математик, РҒА СБ Есептеу технологиялары институтының директоры. * [[Маргарита Валентиновна Юрьева|Юрьева Маргарита Валентиновна]] (1925—2018), РКФСР халық әртісі, М. Горький атындағы МКАТ актрисасы (07.08.1981, 13.02.2006). == Шетелдіктер == * [[Рафаэль Альберти|Альберти, Рафаэль]], испандық ақын (16.12.1967) * [[Самбуугийн Бадраа|Бадраа, Самбуугийн]], моңғол жазушысы (16.12.1967) * [[Хосе Вента-Молина|Вента-Молина, Хосе]], испандық тілмаш (16.12.1967) * [[Пауль Винс|Винс, Пауль]], неміс (ГДР) ақыны (16.12.1967) * [[Пьер Гамарра|Гамарра, Пьер]], француз жазушысы (16.12.1967) * [[Тамара Гане|Гане, Тамара]], румын жазушысы (16.12.1967) * [[Роберт Даглиш|Даглиш, Роберт]], ағылшын әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Атанас Далчев|Далчев, Атанас]], болғар ақыны (16.12.1967) * [[Ежи Енджеевич|Енджеевич, Ежи]], поляк жазушысы (16.12.1967) * [[Зора Есенская|Есенская, Зора]], чехословак жазушысы (16.12.1967) * [[Богуслав Илек|Илек, Богуслав]], чехословак әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Младен Исаев|Исаев, Младен]], болғар ақыны (16.12.1967) * [[Жан Катала|Катала, Жан]], француз журналисты (16.12.1967) * [[Миле Клопчич|Клопчич, Миле]], югослав әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Блаже Конески|Конески, Блаже]], югослав жазушысы (16.12.1967) * [[Альфред Курелла|Курелла, Альфред]], неміс (ГДР) жазушы (16.12.1967) * [[Тацуо Курода|Курода, Тацуо]], жапон әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Карин де Лаваль|Лаваль, Карин де]], швед әдебиеттанушысы (16.12.1967) * [[Леопольд Левин|Левин, Леопольд]], поляк ақыны (16.12.1967) * [[Джордже Лесня|Лесня, Джордже]], румын ақыны (16.12.1967) * [[Джек Линдсей|Линдсей, Джек]], ағылшын жазушысы (16.12.1967) * [[Имре Маккаи|Маккаи, Имре]], мажар әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Десанка Максимович|Максимович, Десанка]], югослав жазушысы (16.12.1967) * [[Хакуё Накамура|Накамура, Хакуё]], жапон әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Татьяна Николаевна Николеску|Николеску, Татьяна Николаевна]], румын әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Жужу Раб|Раб, Жужу]], мажар ақыны (196.12.1967) * [[Леон Робель|Робель, Леон]], француз әдебиеттанушысы (16.12.1967) * [[Клара Сёлеши|Сёлеши, Клара]], мажар әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Иржи Тауфер|Тауфер, Иржи]], чехословак жазушысы (16.12.1967) * [[Ангел Тодоров|Тодоров, Ангел]], болғар ақыны (16.12.1967) * [[Магда Токачова|Токачова, Магда]], чехословак әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Эйнар Томассен|Томассен, Эйнар]], дат журналисты (16.12.1967) * [[Эльза Триоле|Триоле, Эльза]], француз жазушысы (16.12.1967) * [[Гаиб Туама Фарман|Фарман, Гаиб Туама]], ирактық жазушы (16.12.1967) * [[Хисаитиро Хара|Хара, Хисаитиро]], жапон әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Хуго Хупперт|Хупперт, Хуго]], аустриялық жазушы (16.12.1967) * [[Георг Шварц|Шварц, Георг]], неміс (ГДР) әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Антуан Лежандр|Лежандр, Антуан]], Париждегі В.И.Ленин атындағы пәтер-мұражайдың қорғаушысы (05.11.1983) * [[Робер Леганё|Леганё, Робер]], француз журналисты (11.04.1985) * [[Зигфрид Кёрнер|Кёрнер, Зигфрид]], КСРО-дағы ГДР елшілігінің уәкіл-кеңесшісі (19.08.1988) * [[Наталья Ковальская|Ковальская, Наталья]], Варшава университетінің оқытушысы (23.12.1988 — соңғы марапаттау) * [[Роман Мураный|Мураный, Роман]], поляк журналисты (23.12.1988 — соңғы марапаттау) * [[Ханна Прокопчук|Прокопчук, Ханна]], поляктық «Интерпресс» агенттігінің редакторы (23.12.1988 — соңғы марапаттау) * [[Хайдар Әбу Бәкір әл-Аттас]], Оңтүстік Йеменнің премьер-министрі (1985—1986), Йемен Халық Демократиялық Республикасы Жоғарғы Халық Кеңесі төралқасының Төрағасы (1986—1990) * [[Әбіш Кекілбайұлы|Кекілбайұлы Әбіш]], Қазақстанның халық жазушысы (1992), Қазақстанның қоғам және саяси қайраткері, Қазақстанның Еңбек Ері (2009) == Кәсіпорындар мен мекемелер == Оқу орындары: * [[Армения Ұлттық аграрлық университеті|Армян ұлттық аграрлық университеті]] * [[Әзербайжан мемлекеттік аграрлық университеті]] * [[Благовещенск мемлекеттік педагогикалық университеті]] * [[Витебск мемлекеттік мал дәрігерлік медицина академиясы]] * [[Волгоград мемлекеттік педагогикалық университеті]] * [[Воронеж мемлекеттік педагогикалық университеті]] * [[Иваново мемлекеттік энергетикалық университеті|В. И. Ленин атындағы Иваново мемлекеттік энергетикалық университеті]] * [[Самара мемлекеттік сәулет-құрылыс университеті|А. И. Микоян атындағы Куйбышев инженерлік-құрылыс институты]] (1981)<ref>{{кітап|авторы= |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы= Самарский гoсударственный архитектурнo-стрoительный университет - 75: юбилейная книга СГАСУ|шынайы атауы= |сілтеме= https://libsmr.ru/card/num/284873|уикитека= |жауапты= Гл. ред. М. И. Бальзанников|басылым= |орны= Самара|баспасы= СГАСУ|жыл= 2005|томы= |беттері=47|барлық беті=367|сериясы= |isbn= 978-5-9585-0208-0|тиражы= }}</ref> * [[Махамбет Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті]] * [[Қазан ауыл шаруашылығы институты]] * [[Жоғары кәсіподақ мәдениет мектебі]] ([[Санкт-Петербург|Ленинград]], 1976) * М. А. Балакирев атындағы Төменгі Новгород музыкалық училище (колледж)<ref>[http://nmkbalakirev.ru/] {{Wayback|url=http://nmkbalakirev.ru/|date=20170921193939}}</ref> * [[И. П. Кулибин атындағы Нижегород өзен училищесі]] (1972) * [[Чувашия мемлекеттік гуманитарлық ғылымдар институты|Чуваш АКСР Министрлер Кеңесі жанындағы Чуваш тіл, әдебиет, тарих және экономика ғылыми-зерттеу институты]] (1980) * [[Ширак мемлекеттік университеті]] * [[Мари тіл, әдебиет және тарих институты|В. М. Васильев атындағы Мари тіл, әдебиет және тарих ғылыми-зерттеу институты]] (1981) * [[Сібір мемлекеттік геожүйелер және технологиялар университеті|Жаңасібір геодезия, аэрофототүсіру және картография инженерлері институты]] (5 сәуір 1983) * [[Омбы мемлекеттік педагогикалық университеті|А. М. Горький атындағы Омбы мемлекеттік педагогикалық институты]] * [[Ресей мемлекеттік аграрлық сырттай университеті]] * [[В.И. Калашников атындағы Рыбинск өзен училищесі]] (1976) * [[С.В. Рахманинов атындағы Тамбов мемлекеттік музыкалық-педагогикалық институты|С. В. Рахманинов атындағы Тамбов музыкалық училищесі]] * [[Томбы мемлекеттік педагогикалық университеті]] * [[И. Н. Ульянов атындағы Ульянов мемлекеттік педагогикалық университеті]] Мәдениет мекемелері: * [[В. Я. Шишков атындағы Алтай өлкелік әмбебап ғылыми кітапханасы]] * [[Добролюбов атындағы Архангельск облыстық ғылыми кітапханасы]] * [[А. М. Горький атындағы Перм өлкелік кітапханасы|А. М. Горький атындағы Перм мемлекеттік облыстық әмбебап кітапханасы]] * [[Горький атындағы Твер облыстық кітапханасы|А. М. Горький атындағы Твер облыстық әмбебап ғылыми кітапханасы]] * [[Вологда мемлекеттік драма театры]] * [[Рязан мемлекеттік облыстық драма театры]] * [[Еревандық жас көрермендер театры]] * КСРО Мәдениет министрлігінің «Гипротеатр» театр және ойын-сауық кәсіпорындарын жобалау жөніндегі мемлекеттік институты (Мәскеу, 1981) * [[Эндла (театр)|Лидия Койдула атындағы Пярну драма театры]] * [[Орленок (Бүкілресейлік балалар орталығы)|«Орленок» БЛКЖО ОК Бүкілресейлік пионер лагері]] Баспасөз басылымдары: * Белгород облыстық «Белгородская правда» газеті * «Солтүстік Осетия» газеті (1967) * «Знамя» газеті (Калуга) * Таулы Алтай автономиялы облысының «Звезда Алтая» газеті (4 қараша 1972) * Ұдмұрт Республикасының «Удмуртская правда» газеті (14 қыркүйек 1967) * КОКП Рязан облыстық комитетінің «Приокская правда» газетінің редакциясы * «Знание — сила» журналы * «Полымя» журналы (Минск, 1972) * «Смена» журналы * «Сибирские огни» журналы (1972) * «Советская юстиция» журналы * «Государство и право» журналы * «Юный натуралист» журналы * «Техника — молодёжи» журналы * «Сельская молодёжь» журналы * «Мурзилка» журналы * «Изобретатель и рационализатор» журналы * [[Noorte hääl|«Ноорте Хяэль» газеті]] ([[Эстон Кеңестік Социалистік Республикасы|ЭКСР]]) Баспалар: * «Химия» баспасы * «ДОСААФ» баспасы * «Недра» баспасы Кәсіпорындар, ұйымдар: * [[Перделік-шілтер компания]] * [[Ереван коньяк зауыты]] * [[Иркутск шай өлшейтін фабрика]] * [[Ржев кран құрылысы зауыты]] * [[Слюдалық фабрикасы|Ленинград слюдалық фабрикасы]] * [[«Ново-Вятка» АҚ (кәсіпорын)|Новятский механикалық зауыты]] (24 ақпан 1976 ж.) * [[«Бор» тау-кен химия кәсіпорны|«Бор» Приморский өндірістік бірлестігі]] ([[Дальнегорск]], 17.02.1976) * [[Первомайск шыны зауыты]] * [[Южно-Сахалинский кеңшары|«Южно-Сахалинский]]» кеңшары * [[Ирбит мотоцикл зауыты]] * Ирбит шыны зауыты * Хайтин фарфор зауыты ([[Мишелевка]], 1969) * [[Красносельский зергерлік өнеркәсібі|Красносельская зергерлік фабрикасы]] (1969) * [[Үлбі металлургиялық зауыты]] ([[Өскемен]]) (1979) * [[Эфко|Эфирокомбинат]] ([[Алексеевка (қала, Белгород облысы)|Алексеевка]]) * [[Искра (конструкторлық бюро)|И.И. Картуков атындағы «Искра» машина жасау КБ]] * Балалар жұқпалы аурулары ғылыми-клиникалық орталығы ФМБМ [[Федералдық медициналы-биологиялық агенттік|Ресей ФМБА]] (бұрын — РКФСР Денсаулық сақтау министрлігінің Ленинград балалар инфекциясы ҒЗИ) * [[Ю. А. Гагарин атындағы кеңшар-техникумы|Ю. А. Гагарин атындағы көрсеткішті-тірек кеңшар-техникумы]]<ref>{{кітап|авторы= |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы= Советская Эстония|шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= Гл. ред. Г. Наан|басылым= Энциклопедический справочник|орны= Таллин|баспасы=Валгус|жыл=1979|томы= |беттері= |барлық беті= 401|сериясы= |isbn= |тиражы= }} </ref> ([[Эстон Кеңестік Социалистік Республикасы|ЭКСР]]) * [[Таллин сүт өнімдері комбинаты]] (ЭКСР) * [[Промприбор (Таллин)|«Промприбор» Таллин өндірістік бірлестігінің]] Тарту аспап жасау зауыты (ЭКСР) * [[Пунане Кунда|«Пунане Кунда» цемент зауыты]] (ЭКСР) * [[Ванасадам|Таллин теңіз сауда порты]] (ЭКСР) * [[Таллин кеме жөндеу зауыты]] (ЭКСР) * [[Хийу Калур (компания)|«Хийу Калур» балық аулайтын ұжымшар]] (ЭКСР) == «Құрмет Белгісі» орденімен марапатталған қалалар == == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:КСРО ордендері]] [[Санат:Құрмет Белгісі ордені]] pyg8bbd2yf1c0euutla37pmsow0z0kw 3479733 3479732 2025-06-13T17:47:13Z Орел Карл 81620 /* «Құрмет Белгісі» орденімен марапатталған қалалар */ 3479733 wikitext text/x-wiki {{Жүлде | атауы = «Құрмет Белгісі» ордені,<br />Құрмет ордені | суреті = [[Сурет:SU Order of the Badge of Honour ribbon.svg|left|100px]] [[Сурет:Znakpocheta2.jpg|right|110px]] | сурет атауы = | фон түсі = | шынайы атауы = {{lang-ru|Орден «Знак Почёта», орден Почёта}} | мемлекет = {{USSR}} | түрі = | үшін марапатталады = | жағдайы = | негіздеуші = | негізделді = [[25 қараша]] [[1935 жыл|1935 жылы]] | алғашқы иегері = [[26 қараша]] [[1935 жыл|1935 жылы]] | соңғы иегері = «Құрмет Белгісі» ордені — 23 желтоқсан 1988 жылы<br />Құрмет ордені — 21 желтоқсан 1991 жылы | барынша ұсынылған = 1 580 850 | жоғары марапаты = | төменгі марапаты = | сайты = | Commons = Order of the Badge of Honor }} '''«Құрмет Белгісі» ордені''' ({{lang-ru|Орден «Знак Почёта»}}) — [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] мемлекеттік марапаты. Орден КСРО Орталық Атқару Комитетінің 1935 жылғы 25 қарашадағы қаулысымен құрылды. 1988 жылы 22 тамызда '''Құрмет ордені''' деп өзгертілді. 1991 жылға дейін 1 миллион 581 мыңға жуық адам марапатталды. == Орден тарихы == Орден [[КСРО орталық атқару комитеті|КСРО орталық атқару комитетінің]] 1935 жылғы 25 қарашадағы қаулысымен бекітілді. Орденді тағу ережелері, лента түсі КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының «КСРО ордендері мен медальдарына арналған ленталардың үлгілері мен сипаттамасын және Ордендерді тағу ережесін бекіту туралы» Жарлығымен жүзеге асты (19.06.1943 ж.) 1988 жылы 22 тамызда '''Құрмет''' орденіне өзгертілді. 1991 жылға дейін 1 миллион 581 мыңға жуық марапаттау рәсімі өткізілді. == Орденнің жарғысы == 1. «Құрмет Белгісі» ордені өндірістегі, ғылыми-зерттеу, мемлекеттік, әлеуметтік-мәдени, спорттық және басқа да қоғамдық пайдалы қызметтегі жоғары жетістіктерді, сондай-ақ азаматтық ерлік танытқандарды марапаттау үшін тағайындалды. 2. «Құрмет белгісі» орденімен марапатталады: * КСРО азаматтары; * кәсіпорындар, бірлестіктер, мекемелер, ұйымдар, аудандар, қалалар және басқа да елді мекендер. «Құрмет белгісі» орденімен КСРО азаматы болып табылмайтын адамдар, сондай-ақ шет мемлекеттердің кәсіпорындары, мекемелері, ұйымдары, елді мекендері де марапатталады. 3. «Құрмет белгісі» орденімен марапатталады: * өнеркәсіпте, ауыл шаруашылығында, құрылыста, көлікте, байланыста, саудада, қоғамдық тамақтануда, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықта, тұрмыстық қызмет көрсетуде және халық шаруашылығының басқа да салаларында жоғары өндірістік көрсеткіштер үшін; * жоғары еңбек өнімділігіне қол жеткізгені, өнім сапасын арттырғаны, оны өндіруге материалдық және еңбек шығындарын азайтқаны, қоғамдық өндірістің тиімділігін арттырудағы табыстары үшін; * жоспарлы тапсырмаларды орындау және асыра орындаудағы социалистік жарыстағы жоғары нәтижелер үшін; * өндіріске жаңа технологияны, озық тәжірибені, ерекше құнды өнертабыстар мен рационализаторлық ұсыныстарды енгізгені үшін; * ғылыми-зерттеу қызметінде табысқа жеткені үшін; * кеңес мәдениеті, әдебиеті, өнері саласындағы шығармашылық жетістіктері, жас ұрпақты оқыту мен коммунистік тәрбиелеудегі, жоғары білікті кадрлар даярлаудағы, халықты медициналық қамтамасыз етудегі, дене шынықтыру мен спортты дамытудағы және басқа да қоғамдық пайдалы қызметтегі табыстары үшін; * елдің қорғаныс қабілетін нығайтудағы қызметі үшін; * жемісті мемлекеттік және қоғамдық қызметі үшін; * КСРО мен басқа мемлекеттер арасындағы экономикалық, ғылыми-техникалық, мәдени және басқа да байланыстарды дамытудағы қызметтері үшін; * адамдардың өмірін құтқару, қоғамдық тәртіпті қорғау, табиғи апаттармен және азаматтық ерліктің басқа да көріністерімен күресудегі батыл әрі тапқыр әрекеттері үшін. 4. «Құрмет белгісі» ордені кеуденің сол жағына тағылып, КСРО-ның басқа ордендері болған жағдайда «Халықтар Достығы» орденінен кейін орналасатын. 1988 жылы 28 желтоқсанда [[КСРО Жоғарғы Кеңесі]] төралқасының Жарлығымен «Құрмет» орденінің жаңа ережесі мен сипаттамасы бекітілді. == Орденнің сипаттамасы == «Құрмет белгісі» ордені сопақ пішінді, бүйірлері [[Емен|емен]] бұтақтарымен қоршалған. Ортасында сол және оң жағында симметриялы орналасқан «[[Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!]]» деген жазуы бар байрақтарды алып келе жатқан жұмысшы мен жұмысшы әйелдің фигуралары орналасқан. Орденнің жоғарғы жағында бесбұрышты жұлдыз орналасқан, оның астында байрақтардың аясында «КСРО» деген бедерлі жазу бар. Орденнің төменгі жағында «ҚҰРМЕТ БЕЛГІСІ» деген бедерлі жазу жазылған. Байрақтар мен жұлдыз күрең қызыл эмалмен қапталған және шеттері алтын жалатылған жиектермен көмкерілген. Байрақтардың бағаналары мен жазулары алтын жалатылған, емен бұтақтары, орденнің төменгі бөлігі және оның жалпы аясы тотыққан. «Құрмет белгісі» ордені күмістен жасалған. Орден биіктігі — 46 мм, ені — 32,5 мм. Орден құлақша мен шығыршық арқылы жиектері екі бойлық тоқсары жолақтары бар ашық қызғылт жібек қатқыл таспамен тысталған бесбұрышты тағанға жалғанады. Таспаның ені — 24 мм, жолақтардың ені 3,5 мм. [[1988 жыл|1988 жылы]] «Құрмет белгісі» ордені «Құрмет» ордені болып өзгертілгеннен кейін орденнің сыртқы түрі сәл өзгерді. «Құрмет» орденінің «Құрмет белгісі» орденінен айырмашылығы, бет жағының төменгі бөлігіндегі «ҚҰРМЕТ БЕЛГІСІ» деген жазудың орнына орақ пен балғаның және екі алшақ жатқан лавр бұтағының қолданбалы бедерлі қаптама қойылған. Қаптама екі сұққыш арқылы орденнің негізіне бекітіледі. «Құрмет Белгісі» орденінен «Құрмет» орденіне ауысқан кезде белгілердің нөмірленуі үзілген жоқ. == Марапаттау == [[КСРО орталық атқару комитеті|КСРО ОАК]] жаңа орденмен марапаттау туралы бірінші қаулысы 1935 жылы 26 қарашада шықты. Орден ЦДКА Қызыл Әскер ән және би ансамблінің жетекшісіне, ұйымдастырушыларына және 10 қатысушысына берілді (бұл кезде ұжымның өзі Революциялық Қызыл Ту, ал ансамбль жетекшісі А. В. Александров [[Қызыл жұлдыз ордені|Қызыл жұлдыз орденмен]] марапатталды). 1935 жылы 26 желтоқсанда КСРО Орталық Атқару Комитетінің 25 желтоқсандағы Жарлығымен еңбек ерлігі және мақта өнімділігін арттырудағы табыстары үшін реттік №1 «Құрмет белгісі» орденімен Ташкент облысы, Жаңажол ауданы, «Батыр» ұжымшарының төрағасы Артықбай Тіллябаев марапатталды; сонымен қатар, сол күні Ворошилов атындағы ұжымшардың екпінді-пионері Кавахан Атақұлова мен «Коммунизм» ұжымшарының екпінді-пионері Нышан Қадыров (екеуі де [[Ферғана облысы]], Қоқан ауданынан) ордендермен марапатталды. Алғаш «Құрмет белгісі» орденімен марапатталған ұжым С.М.Киров атындағы Макеевка металлургиялық зауытындағы №2 мартендік цехы болды (1939 жылы). Ұжым жоспарды асыра орындағаны, жарысты жақсы ұйымдастырғаны және мемлекеттік маңызды тапсырмаларды мерзімінен бұрын орындағаны үшін марапатталды. Кеңестік «Құрмет» орденінің соңғы иегері — Ресейдің «Цемент» мемлекеттік концернінің Белгород цемент зауытының директоры Анатолий Яковлевич Литвин, [[КСРО Президенті|КСРО Президентінің]] 1991 жылғы 21 желтоқсандағы Жарлығымен осы марапатқа ие болды. == Бірнеше рет «Құрмет белгісі» және «Құрмет» ордендерімен марапатталғандар == === «Құрмет Белгісі» орденінің 5 мәрте иегерлері === # [[Мәстүр Әуезова]] (1905—1978) — Тәжік КСР Ленинабад облыстық атқару комитетінің төрайымы (соның ішінде 28.04.1940; 01.04.1944; 23.10.1954). # [[Әнуар Қаландаров]] (1920—1990) — Тәжік КСР Құмсаңғыр ауданының Ленин атындағы ұжымшардың төрағасы. # [[Салих Ашурқожаұлы Раджабов]] (1912—1990) — Тәжік КСР ҒА қоғамдық ғылымдар бөлімінің академик-хатшысы. === «Құрмет Белгісі» орденінің 4 мәрте иегерлері === {{columns-list|3| # [[Никара Бәкірқызы Абаева|Абаева Никара Бәкірқызы]] (1936 туғ.) — Ыбырай Алтынсарин атындағы Педагогика ғылымдары ғылыми-зерттеу институтының директоры. # [[Болат Абдуллаұлы Абдуллаев|Абдуллаев Болат Абдуллаұлы]] (1906 — ?) — Тәжік КСР Жоғарғы сотының төрағасы (1938-1940). # [[Кәрім Жүсіпұлы Ахмедов|Ахмедов Кәрім Жүсіпұлы]] (1917—?) — медицина ғылымдарының докторы, ТММИ қалыпты физиология кафедрасының меңгерушісі. # [[Болеслав Иванович Буйвид|Буйвид Болеслав Иванович]] (1916—2003) — Магнитогорск металлургиялық комбинатындағы кадрлар бөлімінің басшысы. # [[Владимир Захарович Ващенко|Ващенко Владимир Захарович]] (1911—1992) — кеңестік шаруашылық, мемлекет әрі саяси қайраткер. # [[Николай Григорьевич Грицевич|Грицевич Николай Григорьевич]] (1920—2023) — Омбы теміржол бөлімі басшысының бірінші орынбасары (1953-1963), Омбы қалалық атқару комитеті төрағасының бірінші орынбасары (1964-1985) (01.08.1959; 28.07.1966; 25.08.1971; 03" /19/1981) # [[Асылбек Жазыұлы Дәулетов|Дәулетов Асылбек Жазыұлы]] (1925 туғ.) — Көкшетау облыстық халықтық бақылау комитеті төрағасының орынбасары. # [[Ғазиз Есмұқанов|Есмұқанов Ғазиз]] (1936 туғ.) — Қазақстан КП Жезқазған облыстық комитетінің екінші хатшысы. # [[Ұзақ Жырғалбаев|Жырғалбаев Ұзақ]] (1912—1986) — Қырғыз ССР Министрлер Кеңесінің еңбек ресурстарын пайдалану жөніндегі мемлекеттік комитетінің төрағасы. # [[Николай Иванович Иванов|Иванов Николай Иванович]] (1918—1985) — Тверь облыстық БЛКЖО комитетінің бірінші хатшысы (1957, 1966, 1971, 17.06.1981). # {{Орақ пен Балға медалі}} [[Николай Васильевич Ким|Ким Николай Васильевич]] (1904—1988) — Өзбек КСР Хорезм облысы Жаңаарық ауданы Әл-Хорезми атындағы кеңшардың директоры. # {{Орақ пен Балға медалі}} [[Шәпек Күзембаев|Күзембаев Шәпек]] (1906—1985) — Бұхара облысы, Канимех ауданы, Канимех кеңшарының директоры. # [[Зәйіт Тілеубайұлы Қаскеев|Қаскеев Зәйіт Тілеубайұлы]] (1932—?) — Солтүстік Қазақстан облыстық атқару комитетінің ұйымдастыру бөлімі меңгерушісі. # [[Қожа Садық]] (1913—1990) — «Совет Тожикистони» газетінің редакторы, КСРО жазушылар одағының мүшесі. # [[Жүзімқұл Қадырқұлұлы Құдайбергенов|Құдайбергенов Жүзімқұл Қадырқұлұлы]] (1913—1986) — К.И.Скрябин атындағы Қырғыз ауыл шаруашылығы институтының ректоры. # [[Николай Андреевич Малицкий|Малицкий Николай Андреевич]] (1904—?) — ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы, Ташкент жоғары партия мектебінің профессоры. # [[Жерен Мамедов|Мамедов Жерен]] (1923—1985) — Түрікмен КСР әлеуметтік қамсыздандыру министрі. # [[Василий Арсеньевич Москвин|Москвин Василий Арсеньевич]] (1910—1969) — КОКП Томбы облыстық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Ақбар Момынов|Момынов Ақбар]] (1909—?) — Тәжікстан КП Ленинабат облыстық комитетінің әкімшілік және сауда-қаржы органдары бөлімінің меңгерушісі. # [[Хадиша Райымқызы Мұсаханова|Мұсаханова Хадиша Райымқызы]] (1918—1974) — В.И.Ленин Орталық мұражайының Ташкент филиалының директоры. # [[Халима Насырова|Насырова Халима]] (1913—2003) — [[КСРО халық әртісі]] (23.11.1939; 25.12.1944; 11.01.1957; 01.03.1965) # [[Тәнті Оразбеков|Оразбеков Тәнті]] (1922—1978) — Қырғыз КСР дайындама министрі. # [[Андрей Николаевич Паздзерский|Паздзерский Андрей Николаевич]] (1906—1981) — Өзбек КСР Министрлер Кеңесі аппаратының жауапты қызметкері. # [[Виктор Афанасьевич Попов|Попов Виктор Афанасьевич]] (1929—2018) — КОКП ОК қорғаныс бөлімінің сектор меңгерушісі, К.Э.Циолковский атындағы Космонавтика академиясының толық мүшесі (17.06.1961; 26.07.1966; 11.09.1970; 11.10.1974). # [[Мырзахан Пошанов|Пошанов Мырзахан]] (1903—?) — Қазақстан КП Шымкент облыстық комитетінің екінші хатшысы. # [[Осман Құрбанұлы Рахматзаде|Рахматзаде Осман Құрбанұлы]] (1906—1989) — Тәжік ауыл шаруашылығы институтының ректоры. # [[Рыхси Сахибаев|Сахибаев Рыхси]] (1917—1974) — Өзбек КСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының хатшысы. # [[Мұқым Сұлтанов|Сұлтанов Мұқым]] (1894—1976) — Тәжік КСР жергілікті өнеркәсіп халық комиссары, Тәжік КСР Жоғарғы Кеңесі төралқасы төрағасының орынбасары. # [[Аға Керімұлы Халилов|Халилов Аға Керімұлы]] (1904—1981) — Түрікменстан КП ОК істерінің басқарушысы. # [[Фарида Ғабсадыққызы Халитова|Халитова Фарида Ғабсадыққызы]] (1920—1981) — Қазақстан КП Целиноград облыстық комитетінің хатшысы. # [[Семен Алексеевич Чесноков|Чесноков Семен Алексеевич]] (1901—1974) — РКФСР денсаулық сақтау халық комиссары (1937-1938), Қазақ КСР денсаулық сақтау халық комиссары - министрі (1939-1949) (14.04.1951; 6.12.1957; 11.11.1961; 28.10. /1967) # [[Георгий Павлович Шамилин|Шамилин Георгий Павлович]] (1911—1986) — КОКП Смоленск қалалық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Виктор Львович Шульц|Шульц Виктор Львович]] (1908—1976) — Орталық Азия мемлекеттік университетінің жер гидрологиясы кафедрасының меңгерушісі. }} === «Құрмет Белгісі» + ресейлік Құрмет орденінің 3 мәрте иегерлері === * [[Вячеслав Николаевич Иванов|Иванов Вячеслав Николаевич]] (1938-2024) — академиялық ескек есуден 3-дүркін олимпиада чемпионы (оның ішінде 1956; 30.03.1965; 16.07.2018) * [[Лариса Семеновна Латынина|Латынина Лариса Семеновна]] (1934 туғ.) — спорттық гимнастикадан 9-дүркін олимпиада чемпионы (16.09.1960; 30.03.1965; 5.10.1972; 30.12.1999) * [[Виталий Георгиевич Смирнов|Смирнов Виталий Георгиевич]] (1935 туғ.) — КСРО (1990-1992) және РФ (1992-2001) Ұлттық Олимпиада комитетінің президенті (23.06.1966; 09.09.1971; 10.05.1976; 22.04.1994) === «Құрмет Белгісі» орденінің 3 мәрте иегерлері === {{columns-list|3| # [[Владимир Павлович Алексеев|Алексеев Владимир Павлович]] (1914—2000), өнеркәсіп қайраткері, Марий АКСР-нің еңбек сіңірген ғылым және техника қайраткері, КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты (1944; 1958; 1962). # [[Жүсіпбек Алтайбаев|Алтайбайұлы Жүсіп]] (1911—1987), журналист, сатирик. # [[Кеңес Мұстаханұлы Аухадиев|Аухадиев Кеңес Мұстаханұлы]] (1938-2022), кеңестік әрі қазақстандық мемлекет пенен партия қайраткері. # [[Ғариф Керімұлы Ахмадеев|Ахмадеев Ғариф Керімұлы]] (1912—1991), тікұшақ құрылымдаушы. # [[Евгений Алексеевич Борисов|Борисов Евгений Алексеевич]] (1928—1974), полковник, АТҒЗИ қызметкері. # [[Валентин Александрович Вахонин|Вахонин Валентин Александрович]] (1904—1981), М. И. Ульянова атындағы Мәскеу жұмысшы тілшілер университетінің ректоры # [[Владимир Викторович Григорьев|Григорьев Владимир Викторович]] (1941—2011), партия мен мемлекет қайраткері. # [[Василий Викторович Громыко|Громыко Василий Викторович]] (1932—2017), КСРО еңбек сіңірген жаттықтырушысы (грек-рим күресі) (24.07.1968; 1969; 10.05.1972) # [[Виктор Федорович Грудзенко|Грудзенко Виктор Федорович]] (1931—2019), КОКП Пенза қалалық комитетінің екінші хатшысы (1970-1985) (1971; 1976; 10.03.1981) # [[Георгий Дмитриевич Гулиа|Гулиа Георгий Дмитриевич]] (1913—1989), прозашы (17.04.1958; 13.03.1963; 28.10.1967) # [[Гайоз Иванович Джеджелава|Джеджелава Гайоз Иванович]] (1915-2005), футболшы және жаттықтырушы, еңбек сіңірген спорт шебері (24.02.1941; 1950; 1957) # [[Лука Степанович Дьяченко|Дьяченко Лука Степанович]] (1902—1984), Молдава КСР мемлекет қайраткері. # [[Яков Алексеевич Евдокимов|Евдокимов Яков Алексеевич]] (1915—1980), кеңестік партия және мемлекет қайраткері (1958, екі рет; 1965). # [[Алексей Ильич Зайцев|Зайцев Алексей Ильич]] (1914—1996) — Социалистік Еңбек Ері (1949), полярлық авиацияның бортмеханигі (19.05.1954, 29.08.1955, 23.06.1961). # [[Борис Мұстафаұлы Зумақұлов|Зумақұлов Борис Мұстафаұлы]] (1940 туғ.), партия және мемлекет қайраткері. # [[Борис Владимирович Иванов|Иванов Борис Владимирович]] (1917—1992), прозашы. # [[Иван Александрович Калита|Калита Иван Александрович]] (1927—1996), олимпиада чемпионы (ат спорты) (16.09.1960; 02.12.1970; 05.10.1972) # [[Юрий Яковлевич Ковалев|Ковалев Юрий Яковлевич]] (1937—2010), «Сибэлектромотор» бірлестігінің директоры (1971—1977), КОКП Томбы қалалық комитетінің екінші хатшысы (1977—1982), Томбы қалалық атқару комитетінің төрағасы (1982—1988) (1971; 31.03.1981; 17.07.1986). # [[Генрих Абрамович Козлов|Козлов Генрих Абрамович]] (1900—1981), КСРО ҒА корреспондент-мүшесі. # [[Иван Елисеевич Крюков|Крюков Иван Елисеевич]] (1924—2003) — Қостанай облысы Орджоникидзе ауданы «Комаровский» кеңшарының бас экономисі, партия бюросының хатшысы; Қазақстан КП Қостанай облыстық комитетінің нұсқаушысы; Қазақстан КП Қостанай облыстық комитетінің партиялық бақылау комиссиясының мүшесі. # [[Галина Алексеевна Кулакова|Кулакова Галина Алексеевна]] (1942 туғ.), олимпиада чемпионы (шаңғы спорты) (09.04.1970; 10.05.1976; 09.04.1980) # [[Александр Васильевич Медведь|Медведь Александр Васильевич]] (1937-2024), олимпиада чемпионы (еркін күрес) (1964; 05.02.1969; 23.04.1985) # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Павел Михайлович Михайлов|Михайлов Павел Михайлович]] (1917—2005), Аэрофлот ұшқышы. # [[Евгений Васильевич Мосолов|Мосолов Евгений Васильевич]] (1912—1979), КОКП Мәскеу қалалық және облыстық комитеттерінің меңгерушісі. # [[Ашура Насырова|Насырова Ашура]] (1924—2011), Тәжік КСР халық әртісі (23.04.1941; 17.12.1949; 23.10.1954) # [[Анатолий Георгиевич Нилов|Нилов Анатолий Георгиевич]] (1912—1981), КОКП ОК жауапты қызметкері. # [[Александр Игнатьевич Пасиковский|Пасиковский Александр Игнатьевич]] (1910—1996), Молдова КСР мемлекет қайраткері. # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Николай Иванович Першин|Першин Николай Иванович]] (3 қараша 1904—1974), Ленинград шаруашылық кеңесінің С.М.Киров атындағы Электросила зауытындағы қырнаушы-айналмашақшысы. # [[Федор Федорович Петрусевич|Петрусевич Федор Федорович]] (1902—1965), Йошкар-Ола қ. жартылай өткізгіш құрылғылар зауытының директоры (1946, 1951, 1956). # [[Николай Варфоломеевич Пилипенко|Пилипенко Николай Варфоломеевич]] (1916—2020), КОКП ОК философия ғылымдары секторының меңгерушісі. 1984-1992 жылдары — АОН профессоры. Философия ғылымдарының докторы, РФ еңбек сіңірген ғылым қайраткері. # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Файздрахман Ахмедзянович Сабиров|Сабиров Файздрахман Ахмедзянович]] (1919—1990), полковник, әскери құрылысшы, (08.12.1951; 07.03.1962; 29.03.1976). # [[Иван Петрович Савченко|Савченко Иван Петрович]] (1918—2002), Иркутск қ. Свердлов аудандық кеңесі атқару комитетінің төрағасы, Шығыс Сібір темір жолы теміржолшылары кәсіподағының жол комитетінің төрағасы. (марапаттау жылдары: 1957, 1971, 1976). # [[Иван Флегонтович Синицын|Синицын Иван Флегонтович]] (1911—1988), КСРО Трактор және ауылшаруашылық машина жасау министрі. # [[Николай Алексеевич Слезкин|Слезкин Николай Алексеевич]] (1905—1991), механика саласындағы ғалым, профессор, РКФСР ғылым мен техниканың еңбек сіңірген қайраткері (1953; 15.09.1961; 1976). # [[Виталий Константинович Трофимов|Трофимов Виталий Константинович]] (1926—1996), Мари облыстық кәсіподақтар кеңесінің төрағасы (1966, 1971, 1974). # [[Илья Михайлович Хижниченко|Хижниченко Илья Михайлович]] (1909—1992), кеңестік агроном (22.06.1950; 31.10.1957; 23.06.1966). # [[Александр Михайлович Хлопков|Хлопков Александр Михайлович]] (1926—2013), Горький облысы Кулебаки қалалық атқару комитетінің төрағасы. # [[Яков Иосифович Черняков|Черняков Яков Иосифович]] (1915—2010), Ижевск қалалық БЛКЖО комитетінің және КПСС аудандық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Күжүгет Серэұлы Шойгу|Шойгу Күжүгет Серэұлы]] (1921—2010) КОКП Тыва облыстық комитетінің хатшысы, Тыва АКСР Министрлер кеңесі төрағасының бірінші орынбасары, [[Сергей Күжүгетұлы Шойгу|С. К. Шойгудың]] әкесі. }} === «Құрмет Белгісі» + ресейлік Құрмет орденінің 2 мәрте иегерлері === * [[Эдуард Аркадьевич Асадов|Асадов Эдуард Аркадьевич]] (1923—2004), ақын (28.10.1967; 18.09.1973; 07.09.1998) * [[Сусанна Николаевна Звягина|Звягина Сусанна Николаевна]] (1918—2006), РКФСР еңбек сіңірген әртісі (1951; 15.09.1959; 14.07.2004) * [[Виктор Григорьевич Кузькин|Кузькин Виктор Григорьевич]] (1941—2008), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.03.1965; 3.03.1972; 20.12.1996) * [[Борис Александрович Майоров|Майоров Борис Александрович]] (род. 1938), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (24.07.1968; 22.05.1981; 20.12.1996) * [[Зоя Сергеевна Миронова|Миронова Зоя Сергеевна]] (1913—2008), РКФСР еңбек сіңірген әртісі (1958; 1972; 12.04.2001) * [[Татьяна Петровна Панкова|Панкова Татьяна Петровна]] (1917—2011), РКФСР халық әртісі, Мемлекеттік академиялық Малый театрының актрисасы (26.10.1949; 4.11.1974; 21.09.1998) * [[Александр Павлович Рагулин|Рагулин Александр Павлович]] (1941—2004), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.03.1965; 30.05.1969; 20.12.1996) * [[Игорь Анатольевич Ромишевский|Ромишевский Игорь Анатольевич]] (1940—2012), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.05.1969; 03.03.1972; 26.12.2011) * [[Эдуард Эргартович Россель|Россель Эдуард Эргартович]] (1937 туғ.), 1991—1993 жылдардағы Свердлов облысының губернаторы, 1995—2009 ж. (29.04.1975; 26.05.1980; 9.10.2007) * [[Александр Сергеевич Якушев|Якушев Александр Сергеевич]] (1947 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (03.03.1972; 07.06.1979; 26.12.2011) === «Құрмет Белгісі» орденінің 2 мәрте иегерлері === * [[Александра Андреевна Андреева|Андреева Александра Андреевна]] (1894—1974), РКФСР еңбек сіңірген дәрігері, КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаты (1946; 1951). * [[Аким Иванович Атмачиди|Атмачиди Аким Иванович]] (1937—2013) — Семей құрама темірбетон өндірістік бірлестігінің директоры, * [[Булат Юсупович Аитов|Аитов Булат Юсупович]] (1929—2018), кеңестік құрылыс қайраткері, РКФСР және Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1966; 1971). * [[Стефан Лукич Анисимов|Анисимов Стефан Лукич]] (1910—1985), кеңестік сәулетші, Тәжік КСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1959). * [[Николай Захарович Анциферов|Анциферов Николай Захарович]] (1911—1980), кеңестік ақын, журналист, кеңестік-партия қызметкері(1946; 1951). * [[Вениамин Александрович Анчинашкевич|Анчинашкевич Вениамин Александрович]] (1910—1969), теміржолшы, еңбек ері (1943; 1960). * [[Вараздат Мартиросович Арутюнян|Арутюнян Вараздат Мартиросович]] (1909—2008), белгілі армян сәулетшісі және өнертанушы. Сәулет ғылымының докторы. * [[Канапия Габдуллинович Ахметов|Ахметов Канапия Габдуллинович]] (1924—2021), мемлекет және қоғам қайраткері, ғалым, профессор. * [[Юрий Васильевич Бабиков|Бабиков Юрий Васильевич]] (род. 1930), инженер-құрылымдаушы, Мари АКСР Йошкар-Оладағы жартылай өткізгіш құрылғылар зауытының бас директоры (1966; 1971). * [[Архип Дмитриевич Белков|Белков Архип Дмитриевич]] (1899—1981), марилік кеңестік ғалым-агрономы (1946; 1951). * [[Анисия Федоровна Беспалова|Беспалова Анисия Федоровна]] (1920—2011), марилік кеңестік агроном, КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаты (1951; 1971). * [[Петр Павлович Богатырев|Богатырев Петр Павлович]] (1923—1997), марилік кеңестік партия-әкімшілік жетекшісі (1966; 1971). * [[Георгий Борисович Бокий|Бокий Георгий Борисович]] (1909—2001), кеңестік және ресейлік кристал химигі, РҒА корреспондент-мүшесі * [[Александра Степановна Брыкова|Брыкова Александра Степановна]], РКФСР еңбек сіңірген мектеп мұғалімі<ref>[https://институтвоспитания.рф/upload/medialibrary/8f3/ulv6zgq8uw06l40hqoefbbt9okb92ddu.pdf Фотография А. Брыковой. Семья и школа, — № 1, — 1950. с. 11а]</ref>. * [[Александр Адольфович Бурба|Бурба Александр Адольфович]] (1918—1984), Медногорск мыс-күкірт комбинатының директоры, Орынбор политехникалық институтының ректоры (1957; 17.06.1981). * [[Элина Авраамовна Быстрицкая|Быстрицкая Элина Авраамовна]] (1928—2019), КСРО халық әртісі, Ресей Мемлекеттік академиялық Кіші театрының актрисасы (7.03.1960; 4.11.1967). * [[Саидали Вализода|Вализода Саидали]] (1900—1971), кеңестік тәжік ақыны әрі музыканты, Тәжік КСР халық хафизі. * [[Василий Михайлович Воробьев|Воробьев Василий Михайлович]] (1909—1995), Мари АКСР Жоғарғы Кеңесінің төрағасы (1957; 1966). * [[Павел Степанович Воронцов (партия қызметкері)|Воронцов Павел Степанович]] (1920—2015), кеңестік партия және әкімшілік қайраткері (1966; 1971). * [[Мария Сергеевна Гаврилова|Гаврилова Мария Сергеевна]] (1913—2004), агроном, КСРО Ауыл шаруашылығы министрлігі басқарма басшысының орынбасары (1960, 1967). * [[Яков Гайниевич Гайниев|Гайниев Яков Гайниевич]] (1928—2008), механизатор (1966; 1972). * [[Ярослав Александрович Галан|Галан Ярослав Александрович]] (1902—1949), жазушы, [[Сталин премиясы|Сталин сыйлығының]] лауреаты (қайтыс болғаннан кейін) * [[Давид Израилевич Гальперин|Гальперин Давид Израилевич]] (1903—1977), химик-технолог, оқ-дәрі өндірісі саласындағы маман, техника ғылымдарының докторы, профессор. * [[Михаил Матвеевич Глазырин|Глазырин Михаил Матвеевич]] (1935—2014), әкімшілік жетекшісі, Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1971; 1976). * [[Сергей Константинович Годунов|Годунов Сергей Константинович]] (1929—2023), математик (1954; 1981), РҒА академигі. * [[Сергей Иванович Горбунов|Горбунов Сергей Иванович]] (1915—1991), әкімшілік-өндірістік жетекші (1946; 1951). * [[Юрий Леонидович Горянский|Горянский Юрий Леонидович]] (1929—2005), Мари АКСР ауыл шаруашылығы министрі (1965; 1971). * [[Анатолий Евгеньевич Григорьев|Григорьев Анатолий Евгеньевич]] (1929—2014), «Машиностройения ҒӨБ» әскери-өнеркәсіптік корпорациясында ұшу аппараттарын жобалау саласындағы маман. * [[Рамзан Бакарович Гудаев|Гудаев Рамзан Бакарович]] (1930—?), Шешен-Ингуш АКСР Веден аудандық «Сельхозтехника» бірлестігінің меңгерушісі. * [[Варвара Аркадиевна Гусар|Гусар Варвара Аркадиевна]] (1913—1994), кеңшар звеношысы (15.02.1966; 8.04.1971). * [[Евгений Валентинович Гусев|Гусев Евгений Валентинович]] (1927—?), агроном (1966; 1971). * [[Темир Дадабаевич Дадабаев|Дадабаев Темир Дадабаевич]] (род. 1941), КОКП Колхозабат аудандық комитетінің бірінші хатшысы, Тәжік КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты. * [[Борис Петрович Дежкин|Дежкин Борис Петрович]] (1914—1992), кеңестік режиссер және суретші-мультипликатор (14.4.1944; 6.3.1950). * [[Александр Кириллович Доленко|Доленко Александр Кириллович]] (род. 1951), Ташкент жоғарғы партия мектебінің директоры; Өзбекстан КП ОК мүшесі, Өзбек КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты. * [[Серафим Алексеевич Дубровин|Дубровин Серафим Алексеевич]] (1912—1995), 1-Ленинград кірпіш зауытының бас механигі. * [[Яков Алексеевич Евдокимов|Евдокимов Яков Алексеевич]] (1915—1980), КОКП Мари облыстық комитетінің хатшысы (1958; 1965). * [[Иван Евстигнеевич Ерохин|Ерохин Иван Евстигнеевич]] (1903—1996) ЗИЛ зауытындағы ағаш өңдеу цехының бөлім басшысы. * [[Константин Михайлович Зинин|Зинин Константин Михайлович]] (1913—1985), марилік партия жетекшісі (1946: 1951). * [[Леонид Никитич Злобин|Злобин Леонид Никитич]] (1923—1997), инженер (1962: 1971). * [[Аркадий Петрович Зонов|Зонов Аркадий Петрович]] (1922—2005) * [[Алексей Борисович Зубков|Зубков Алексей Борисович]] (1913—1984), контр-адмирал. * [[Әли Абдулоғлы Зулалов|Зулалов Әли Абдулоғлы]] (1893—1963), тенор, Әзербайжан КСР еңбек сіңірген әртісі, опера және балет театрының солисті * [[Борис Илинбаевич Ибулаев|Ибулаев Борис Илинбаевич]] (1934—1995), марилік партия-мемлекет қайраткері (1966; 1971). * [[Александр Александрович Иванов (әкімшілік жетекші)|Иванов Александр Александрович]] (1908—1984), әкімшілік жетекші (1945; 1966). * [[Бодо Германович Иоганзен|Иоганзен Бодо Германович]] (1911—1996), биология ғылымдарының докторы, Томбы мемлекеттік педагогикалық институтының ректоры. * [[Анна Ильинична Казакова|Казакова Анна Ильинична]] (1920—1989), Мари АКСР мәдениет министрі, МАКСР Министрлер Кеңесі төрағасының орынбасары (1967; 1971). * [[Кара Рабаданович Караев|Караев Кара Рабаданович]] (1891—1973), партизан, Дағыстан АКСР әскер және партия қайраткері. * [[Юрий Васильевич Калашников (ғалым)|Калашников Юрий Васильевич]] (1939—2018), кеңестік және ресейлік ғалым, [[Башқұрт мемлекеттік университеті|Башқұрт мемлекеттік университетінің]] тарих кафедрасы тарихшысы, дәріскері, доценті. (қазіргі [[Үфі ғылым және технология университеті]]). * [[Михаил Андреевич Калинин|Калинин Михаил Андреевич]] (1914—1984), КСРО мемлекеттік жоспарлау комитетінің меңгерушісі. * [[Рудольф Иванович Каменев|Каменев Рудольф Иванович]] (1927—2019), гидроқұрылысшы, бетон зауытының басшысы, Мурманск облысындағы Мурмаши ауылының құрметті тұрғыны, хоккей командасының жаттықтырушысы. * [[Аркадий Иванович Капитонов|Капитонов Аркадий Иванович]] (1931—1995), марилік кеңестік партия қызметкері (1976; 1986). * [[Вадим Николаевич Карташов|Карташов Вадим Николаевич]] (1930—2008), кеңестік және ресейлік журналист, публицист, ақын, қоғам қайраткері, РКФСР еңбек сіңірген мәдениет қайраткері (1966; 1971). * [[Зинаида Ивановна Кашина|Кашина Зинаида Ивановна]] (1919—2007), кеңестік партия-мемлекет қайраткері, педагог, Мари АКСР Жоғарғы Кеңесі төрағасының орынбасары (1960; 1971). * [[Ходи Исабаевич Кинжаев|Кинжаев Ходи Исабаевич]] (1914—1992), Кеңес Одағының Батыры. * [[Иван Викторович Кириллов|Кириллов Иван Викторович]] (1927—1994), КОКП Йошкар-Ола қалалық комитетінің 2-хатшысы (1966; 1971). * [[Валериан Петрович Кожевников|Кожевников Валериан Петрович]] (1920—1975), партия-мемлекет қайраткері, Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1966; 1971). * [[Танаш Қойшыбайұлы|Қойшыбайұлы Танаш]] (1914—1974) — кеңестік шаруашылық, мемлекеттік және саяси қайраткер. * [[Василий Александрович Комов|Комов Василий Александрович]] (1929—2002), Түмен мотор зауытының бас инженері («Тюмень мотор құрастырушылар» АҚ) (1968; 1971). * [[Петр Григорьевич Корнилов|Корнилов Петр Григорьевич]] (1924—1982), марилік кеңестік жазушы, журналист, қоғам және саяси қайраткер, РКФСР еңбек сіңірген мәдениет қайраткері. (1966; 1971). * [[Анна Васильевна Коряковцева|Коряковцева Анна Васильевна]] (1899—1982), Мари АКСР еңбек сіңірген мектеп мұғалімі (1939; 1949). * [[Василий Васильевич Косенко|Косенко Василий Васильевич]] (1916—?), Қазақ КСР Ауыл шаруашылығы министрлігінің тәжірибелік-оқу шаруашылықтары бас басқармасының басшысы. * [[Виктор Михайлович Котельников|Котельников Виктор Михайлович]] (1924 туғ.), Мари АКСР денсаулық сақтау министрі (1961, 1971). * [[Дмитрий Сергеевич Краснов|Краснов Дмитрий Сергеевич]] (1905—?), партия жетекшісі (1939, 1942). * [[Василий Михайлович Кужнуров|Кужнуров Василий Михайлович]] (1913—1992), Мари АКСР әлеуметтік қамсыздандыру министрі (1946, 1951). * [[Михаил Иванович Кузнецов (зоотехник)|Кузнецов Михаил Иванович]] (1925—1996), Мари АКСР Ауыл шаруашылығы министрінің орынбасары, РКФСР еңбек сіңірген зоотехнигі (1966, 1971). * [[Леонид Петрович Курьянов|Курьянов Леонид Петрович]] (1927—2014) * [[Аркадий Иванович Лаппо|Лаппо Аркадий Иванович]] (1904—1983), кеңестік өсімдік өсіру маманы және сұрыптаушы, БКСР ҒА академигі (1949, 1959). * [[Вадим Петрович Логинов|Логинов Вадим Петрович]] (1927—2016), дипломат және партия қайраткері (30.08.1957; 22.10.1971). * [[Иван Пантелеевич Макаров|Макаров Иван Пантелеевич]] (1915—1997), марилік партия жетекшісі (1951, 1971). * [[Михаил Семенович Малышев|Малышев Михаил Семенович]] (1914—1986), марилік кеңестік ауыл шаруашылығын ұйымдастырушы (1951, 1966). * [[Александр Дмитриевич Мартусин|Мартусин Александр Дмитриевич]] (1930—2016), Иркутск облысы, Тайшет ауданы, Бузыканово ауылындағы М.И. Калинин атындағы ұжымшар төрағасы * [[Василий Павлович Мартыненко|Мартыненко Василий Павлович]] (1925—1993), Волгоград облысы, Новониколаев ауданы, В. И. Ленин атындағы ұжымшар бас агрономы (1965, 1972). * [[Акакий Иванович Мгеладзе|Мгеладзе Акакий Иванович]] (1910—1980) — партия қайраткері, Грузин КСР КП ОК бірінші хатшысы, КОКП ОК мүшесі. * [[Михаил Михайлович Мирошников|Мирошников Михаил Михайлович]] (1926—2020), оптика өнеркәсібінің ұйымдастырушысы, Социалистік Еңбек Ері, КСРО ҒА және РҒА корреспондент-мүшесі (1957, 1961). * [[Иван Романович Москвичев|Москвичев Иван Романович]] (1913—1978), Мари АКСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының төрағасы (1946, 1963). * [[Анна Александровна Мосунова|Мосунова Анна Александровна]] (1905—2003), марилік кеңестік партия-әкімшілік қызметкер, педагог, қоғам қайраткері, Мари АКСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының хатшысы (1946; 1951). * [[Михаил Федорович Ненашев|Ненашев Михаил Федорович]] (1929—2019), мемлекет қайраткері, журналист, публицист, редактор, тарих ғылымдарының докторы. * [[Михаил Александрович Николаев|Николаев Михаил Александрович]] (1912—1986), халық ағарту қайраткері және ұстаз (1944, 1962). * [[Сергей Николаевич Николаев (драматург)|Николаев Сергей Николаевич]] (1908—1993), Мари АКСР халық жазушысы, Мари АКСР жазушылар одағының төрағасы (1951; 1968). * [[Ольга Павловна Ногина|Ногина Ольга Павловна]] (1885—1977), кеңестік денсаулық сақтаудың ірі ұйымдастырушысы, [[Виктор Павлович Ногин|В.П. Ногиннің]] әйелі. * [[Николай Николаевич Озеров (түсініктемеші)|Озеров Николай Николаевич]] (1922—1997), спорт түсініктемеші, РКФСР халық әртісі (27.04.1957; 7.07.1978). * [[Петр Степанович Павленко|Павленко Петр Степанович]] (1937—2019), Житомир облысы кәсіподақтар федерациясы төрағасының орынбасары * [[Иван Митрофанович Первушин|Первушин Иван Митрофанович]] (1914—1998) құрылыс бригадирі. * [[Геннадий Михайлович Пищаев (партия жетекшісі)|Пинаев Геннадий Михайлович]] (1931—2005), партия жетекшісі (1966, 1976). * [[Михаил Иванович Положенцев|Положенцев Михаил Иванович]] (1928—2013), мемлекет қайраткері, Челябі облыстық атқару комитетінің төрағасы (1980—1984). * [[Хачик Оганесович Погосов|Погосов Хачик Оганесович]] (1910—1975) Ирансовтранс Сыртқы сауда министрлігінің Бакудегі басқарушысы. * [[Кирилл Иванович Поназдырь|Поназдырь Кирилл Иванович]] (1918—2001) — Жаңасібір облыстық денсаулық сақтау басқармасы меңгерушісі (1961—1982), РКФСР еңбек сіңірген дәрігері (1978). * [[Владимир Петрович Потанин|Потанин Владимир Петрович]] (1926—1981), мемлекет қайраткері, Үлбі металлургиялық зауытының директоры (1961—1974), Орта машина жасау министрлігі 3-бас басқармасы басшысы (1974—1981). * [[Вадим Александрович Просвирнин|Просвирнин Вадим Александрович]] (1926—2006), Мари АКСР отын өнеркәсібі министрі (1971, 1976). * [[Борис Викторович Протопопов|Протопопов Борис Викторович]] (1901—1982), Медицина ғылымдарының докторы, профессор (1945, 1951). * [[Василий Павлович Пустовалов|Пустовалов Василий Павлович]] (1925—2013), полковник, 25516 ә/б бөлім басшысы * [[Геннадий Алексеевич Пчелов|Пчелов Геннадий Алексеевич]] (1937 туғ.), агроном (1973, 1976). * [[Михаил Георгиевич Родионов|Родионов Михаил Георгиевич]] (1904—1959), марилік кеңестік әкімшілік жетекшісі (1946, 1951). * [[Роберт Иванович Рождественский|Рождественский Роберт Иванович]] (1932—1994), кеңестік және ресейлік ақын әрі аудармашы, ән жазушы. * [[Узбек Агзамович Рустамов|Рустамов Узбек Агзамович]] (1926—2011), Өзбек КСР сыртқы істер министрінің орынбасары, Өзбекстан КП ОК ақпарат және сыртқы байланыстар бөлімінің меңгерушісі (1966, 1971). * [[Анатолий Петрович Рязанов|Рязанов Анатолий Петрович]] (1914—1985), Марилік машина жасау зауытының директоры(1958, 1962). * [[Геннадий Алексеевич Сандетский|Сандетский Геннадий Алексеевич]] (1925—1978),Мари ауыл шаруашылығы екпіндісі (1971, 1973). * [[Ара Мигранович Сарксян|Сарксян Ара Мигранович]] (1902—1969), Армян кеңестік мүсінші. КСРО халық суретшісі. * [[Александр Павлович Семенов|Семенов Александр Павлович]] (1911—?), Мари АКСР ауыл шаруашылығы министрінің орынбасары (1946, 1951). * [[Әкім Серіков|Серіков Әкім]] (1912—1989) — Қазақ КСР Қарағанды ​​облысының кеңестік партия және кәсіподақ қайраткері. * [[Михаил Николаевич Скаткин|Скаткин Михаил Николаевич]] (1900—1991), профессор, КСРО педагогика ғылымдары академиясының академигі. * [[Федор Сергеевич Слыханов|Слыханов Федор Сергеевич]] (1912—1986), Мари АКСР жергілікті отын өнеркәсібі басқармасы басшысы (1946, 1951). * [[Анатолий Алексеевич Слюсарь|Слюсарь Анатолий Алексеевич]] (1934—2013), КСРО-ның Грекия Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі (1988—1991). * [[Анатолий Алексеевич Смирнов|Смирнов Анатолий Алексеевич]] (1941—?), Мари АКСР Йошкар-Ола қалалық атқару комитетінің төрағасы (1973, 1986). * [[Петр Алексеевич Смирнов (министр)|Смирнов Петр Алексеевич]] (1928—2004), Мари АКСР Халыққа қызмет көрсету министрі (1971, 1975). * [[Ефим Гаврилович Софронов|Софронов Ефим Гаврилович]] (1902—1982), Мари АКСР әділет халық комиссары / министрі (1945, 1951). * [[Владимир Евгеньевич Степанов|Степанов Владимир Евгеньевич]] (1913—1986), кеңестік астроном, КСРО ҒА корреспондент-мүшесі. * [[Цолак Александрович Степанян|Степанян Цолак Александрович]] (1911—2002) — философ, тарихи материализм және әлеуметтік философия саласындағы маман (1953, 1961). * [[Дмитрий Романович Суворов|Суворов Дмитрий Романович]] (1914—1989), Мари АКСР байланыс өндірістік-техникалық басқарма басшысы (1946, 1951). * [[Александр Иванович Сурьянинов|Сурьянинов Александр Иванович]] (1927—2009), Мари АКСР орман шаруашылығы министрі (1966, 1971). * [[Михаил Платонович Сычев|Сычев Михаил Платонович]] (1921—2005), қаржы министрі, Мари АКСР Министрлер Кеңесі төрағасының орынбасары (1965, 1971). * [[Алексей Васильевич Тараканов|Тараканов Алексей Васильевич]] (1937—?), «Стройдормаш» ААҚ бас директоры, Калининград (1964—2011). * [[Дмитрий Евдокимович Тараненко|Тараненко Дмитрий Евдокимович]] (1918—2001), «Красковский» кеңшарындағы 2-бөлім меңгерушісі (1971, 1986). * [[Василий Ильич Товашов|Товашов Василий Ильич]] (1906—1990), Мари АКСР Жоғарғы сотының төрағасы (1945, 1951). * [[Иван Петрович Устенко|Устенко Иван Петрович]] (1925—2001), «Гмелинский» кеңшарының бас агрономы, Волгоград облысы (1958, 1973). * [[Самуил Абрамович Хазин|Хазин Самуил Абрамович]] (1929—2013), Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1966, 1971). * [[Хаджи-Мурад Омарович Хашаев|Хашаев Хаджи-Мурад Омарович]] (1909—1971), кавказтанушы-тарихшы, этнограф, ғылымды ұйымдастырушы, қоғам және саяси қайраткер (1950, 1970). * [[Виктор Иванович Хохряков|Хохряков Виктор Иванович]] (1913—1986), КСРО халық әртісі, КСРО Мемлекеттік академиялық Кіші театрының әртісі. * [[Петр Дмитриевич Целищев|Целищев Петр Дмитриевич]] (1914—1984), радиошы-поляршы, Арктика мен Антарктидаға экспедицияларға қатысушы. * [[Геннадий Васильевич Шаев|Шаев Геннадий Васильевич]] (1929—2009), Алтай өлкесі ІІБ социалистік меншікті ұрлауға қарсы күрес бөлімі басшысы (1973—1979) * [[Алексей Сергеевич Шерстнев|Шерстнев Алексей Сергеевич]] (1904—?), марилік партия-кеңестік қызметкер (1946, 1951). * [[Леонид Александрович Шилов|Шилов Леонид Александрович]] (1928—2006), кітапхана және кітаптану ісі саласының қайраткері, кітапшы. * [[Вячеслав Анатольевич Щеглов|Щеглов Вячеслав Анатольевич]] (1908—1992), КСРО дайындама министрлігінің уәкілетті өкілі (1951, 1952). * [[Степан Алексеевич Шалаев|Шалаев Степан Алексеевич]] (1929—2022), кеңестік мемлекет, партия және кәсіподақ қайраткері. * [[Тана Бегиновна Марчина|Тана Бегиновна Марчина]] (1916—1993), КСРО Жоғарғы Кеңесінің 5-шақырылым депутаты. * [[Валериан Иванович Яранов|Яранов Валериан Иванович]] (1912—2000) — таулымарилік кеңестік және ресейлік ауыл шаруашылығы қайраткері, агроном (1951, 1971). === «Құрмет Белгісі» + ресейлік Құрмет ордені === * [[Михаил Михайлович Баландин|Баландин Михаил Михайлович]] (1950 туғ.), КСРО спорт шебері (тікұшақ спорты) (22.11.1985; 23.05.1996). * [[Леонард Борисович Вид|Вид Леонард Борисович]] (1931 туғ.), мемлекет қайраткері, саясаткер, кәсіпкер (2002). * [[Геннадий Георгиевич Вольнов|Вольнов Геннадий Георгиевич]] (1939—2008) — кеңестік баскетболшы, Олимпиада чемпионы, әлем, Еуропа, КСРО чемпионы. КСРО еңбек сіңірген спорт шебері. * [[Григорий Иванович Воропаев|Воропаев Григорий Иванович]] (1934—2016), Иваново облыстық аңшылар мен балықшылар қоғамының төрағасы (?; 30.05.1997). * [[Сурет:Золотая звезда Героя России.svg|15px]] [[Игорь Викторович Вотинцев|Вотинцев Игорь Викторович]] (1953 туғ.) — Ресей Федерациясының Батыры, Ресей Федерациясының еңбек сіңірген сынаушы-ұшқыш. (17.12.1982; 24.06.2016). * [[Михаил Сергеевич Горбачёв|Горбачев Михаил Сергеевич]] (1931—2022), КСРО президенті (1990—1991) (22.03.1966; 28.02.2001). * [[Александр Титович Голубев|Голубев Александр Титович]] (1936—2020) — Ресей Федерациясының сыртқы барлау органдарының құрметті қызметкері, отставкадағы генерал-лейтенант (19??; 20??). * [[Леонид Иванович Губанов|Губанов Леонид Иванович]] (1928—2004), КСРО халық әртісі, М.Горький атындағы МКАТ актеры (1971; 23.10.1998). * [[Лариса Васильевна Евдокимова|Евдокимова Лариса Васильевна]] (1930—2019), ААО Майкоп қалалық КОКП қалалық комитетінің насихат жөніндегі хатшысы. * [[Валентин Козьмич Иванов|Иванов Валентин Козьмич]] (1934—2011), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (футбол) (?, 04.09.1997). * [[Валерий Васильевич Калашников|Калашников Валерий Васильевич]] (1950 туғ.), Ауыл шаруашылығы жануарларды өсіру, сұрыптау, генетикасы саласындағы ресейлік ғалым (1986, 2013). * [[Татьяна Михайловна Карпова|Карпова Татьяна Михайловна]] (1916—2018), КСРО халық әртісі, В. Маяковский Мәскеу театрының актрисасы (1954; 03.02.1998). * [[Анатолий Николаевич Ковалев|Ковалев Анатолий Николаевич]] (1937—2016), РСФСР еңбек сіңірген жаттықтырушысы (1970, гольф) (21.02.1986; 26.06.1995). * [[Александр Борисович Кожухов|Кожухов Александр Борисович]] (1942—2008), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері, КСРО еңбек сіңірген жаттықтырушысы (гандбол) (23.04.1985; 30.06.1998). * [[Леонид Петрович Кормановский|Кормановский Леонид Петрович]] (1931—2020), мал шаруашылығы мен жемшөп өндірісін кешенді механикаландыру саласындағы ғалым (1981, 11.10.2001). * [[Владимир Яковлевич Лутченко|Лутченко Владимир Яковлевич]] (1949 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (1975; 20.12.1996). * [[Игорь Михайлович Макаров|Макаров Игорь Михайлович]] (1927—2013), робототехника және икемді автоматтандырылған өндіріс саласындағы ғалым, РҒА академигі (2010). * [[Александр Николаевич Мальцев (спортшы)|Мальцев Александр Николаевич]] (1949 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (1976; 20.12.1996). * [[Сергей Павлович Миронов|Миронов Сергей Павлович]] (1948 туғ.), медик-ортопед, РҒА академигі (1989, 1998). * [[Зиновий Петрович Пак|Пак Зиновий Петрович]] (1939 туғ.), мемлекет қайраткері (?; 31.03.1999). * [[Николай Васильевич Пеньков|Пеньков Николай Васильевич]] (1936—2009), РКФСР халық әртісі, М. Горький атындағы МКАТ актері (1971; 23.10.1998). * [[Анатолий Викторович Потапов|Потапов Анатолий Викторович]] (1942 туғ.), кеңестік және ресейлік дипломат, Ресей Федерациясының Төтенше және Өкілетті Елшісі (11.03.1974; 03.07.2008). * [[Владимир Владимирович Путин|Путин Владимир Владимирович]] (1952 туғ.), ресейлік мемлекеттік және саяси қайраткер, Ресей Федерациясының Президенті. * [[Любовь Васильевна Пушкарева|Пушкарева Любовь Васильевна]] (1918—2011), РКФСР халық әртісі, М. Горький атындағы МКАТ актрисасы (1948; 17.06.1999). * [[Павел Яковлевич Слободкин|Слободкин Павел Яковлевич]] (1945—2017), Ресейдің халық әртісі, профессор, Орталықтың көркемдік жетекшісі (1975; 04.04.2015). * [[Юрий Николаевич Сырейщиков|Сырейщиков Юрий Николаевич]] (1931—2011), партия, әкімшілік жетекші (1965, 2005). * [[Вячеслав Степанович Тимченко|Тимченко Вячеслав Степанович]] (1955 туғ.), Мемлекеттік Думаның депутаты, Федерация Кеңесінің мүшесі (21.02.1986; 2018). * [[Вячеслав Александрович Фетисов|Фетисов Вячеслав Александрович]] (1958 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (22.05.1981; 23.08.1998). * [[Федор Федорович Черенков|Черенков Федор Федорович]] (1959—2014), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (футбол) (27.11.1985; 04.09.1997). * [[Сергей Иванович Чупринин|Чупринин Сергей Иванович]] (1947 туғ.), әдебиет сыншысы, әдебиеттанушы, публицист (1984, 2008). * [[Юрий Иванович Шокин|Шокин Юрий Иванович]] (1943 туғ.), математик, РҒА СБ Есептеу технологиялары институтының директоры. * [[Маргарита Валентиновна Юрьева|Юрьева Маргарита Валентиновна]] (1925—2018), РКФСР халық әртісі, М. Горький атындағы МКАТ актрисасы (07.08.1981, 13.02.2006). == Шетелдіктер == * [[Рафаэль Альберти|Альберти, Рафаэль]], испандық ақын (16.12.1967) * [[Самбуугийн Бадраа|Бадраа, Самбуугийн]], моңғол жазушысы (16.12.1967) * [[Хосе Вента-Молина|Вента-Молина, Хосе]], испандық тілмаш (16.12.1967) * [[Пауль Винс|Винс, Пауль]], неміс (ГДР) ақыны (16.12.1967) * [[Пьер Гамарра|Гамарра, Пьер]], француз жазушысы (16.12.1967) * [[Тамара Гане|Гане, Тамара]], румын жазушысы (16.12.1967) * [[Роберт Даглиш|Даглиш, Роберт]], ағылшын әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Атанас Далчев|Далчев, Атанас]], болғар ақыны (16.12.1967) * [[Ежи Енджеевич|Енджеевич, Ежи]], поляк жазушысы (16.12.1967) * [[Зора Есенская|Есенская, Зора]], чехословак жазушысы (16.12.1967) * [[Богуслав Илек|Илек, Богуслав]], чехословак әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Младен Исаев|Исаев, Младен]], болғар ақыны (16.12.1967) * [[Жан Катала|Катала, Жан]], француз журналисты (16.12.1967) * [[Миле Клопчич|Клопчич, Миле]], югослав әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Блаже Конески|Конески, Блаже]], югослав жазушысы (16.12.1967) * [[Альфред Курелла|Курелла, Альфред]], неміс (ГДР) жазушы (16.12.1967) * [[Тацуо Курода|Курода, Тацуо]], жапон әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Карин де Лаваль|Лаваль, Карин де]], швед әдебиеттанушысы (16.12.1967) * [[Леопольд Левин|Левин, Леопольд]], поляк ақыны (16.12.1967) * [[Джордже Лесня|Лесня, Джордже]], румын ақыны (16.12.1967) * [[Джек Линдсей|Линдсей, Джек]], ағылшын жазушысы (16.12.1967) * [[Имре Маккаи|Маккаи, Имре]], мажар әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Десанка Максимович|Максимович, Десанка]], югослав жазушысы (16.12.1967) * [[Хакуё Накамура|Накамура, Хакуё]], жапон әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Татьяна Николаевна Николеску|Николеску, Татьяна Николаевна]], румын әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Жужу Раб|Раб, Жужу]], мажар ақыны (196.12.1967) * [[Леон Робель|Робель, Леон]], француз әдебиеттанушысы (16.12.1967) * [[Клара Сёлеши|Сёлеши, Клара]], мажар әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Иржи Тауфер|Тауфер, Иржи]], чехословак жазушысы (16.12.1967) * [[Ангел Тодоров|Тодоров, Ангел]], болғар ақыны (16.12.1967) * [[Магда Токачова|Токачова, Магда]], чехословак әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Эйнар Томассен|Томассен, Эйнар]], дат журналисты (16.12.1967) * [[Эльза Триоле|Триоле, Эльза]], француз жазушысы (16.12.1967) * [[Гаиб Туама Фарман|Фарман, Гаиб Туама]], ирактық жазушы (16.12.1967) * [[Хисаитиро Хара|Хара, Хисаитиро]], жапон әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Хуго Хупперт|Хупперт, Хуго]], аустриялық жазушы (16.12.1967) * [[Георг Шварц|Шварц, Георг]], неміс (ГДР) әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Антуан Лежандр|Лежандр, Антуан]], Париждегі В.И.Ленин атындағы пәтер-мұражайдың қорғаушысы (05.11.1983) * [[Робер Леганё|Леганё, Робер]], француз журналисты (11.04.1985) * [[Зигфрид Кёрнер|Кёрнер, Зигфрид]], КСРО-дағы ГДР елшілігінің уәкіл-кеңесшісі (19.08.1988) * [[Наталья Ковальская|Ковальская, Наталья]], Варшава университетінің оқытушысы (23.12.1988 — соңғы марапаттау) * [[Роман Мураный|Мураный, Роман]], поляк журналисты (23.12.1988 — соңғы марапаттау) * [[Ханна Прокопчук|Прокопчук, Ханна]], поляктық «Интерпресс» агенттігінің редакторы (23.12.1988 — соңғы марапаттау) * [[Хайдар Әбу Бәкір әл-Аттас]], Оңтүстік Йеменнің премьер-министрі (1985—1986), Йемен Халық Демократиялық Республикасы Жоғарғы Халық Кеңесі төралқасының Төрағасы (1986—1990) * [[Әбіш Кекілбайұлы|Кекілбайұлы Әбіш]], Қазақстанның халық жазушысы (1992), Қазақстанның қоғам және саяси қайраткері, Қазақстанның Еңбек Ері (2009) == Кәсіпорындар мен мекемелер == Оқу орындары: * [[Армения Ұлттық аграрлық университеті|Армян ұлттық аграрлық университеті]] * [[Әзербайжан мемлекеттік аграрлық университеті]] * [[Благовещенск мемлекеттік педагогикалық университеті]] * [[Витебск мемлекеттік мал дәрігерлік медицина академиясы]] * [[Волгоград мемлекеттік педагогикалық университеті]] * [[Воронеж мемлекеттік педагогикалық университеті]] * [[Иваново мемлекеттік энергетикалық университеті|В. И. Ленин атындағы Иваново мемлекеттік энергетикалық университеті]] * [[Самара мемлекеттік сәулет-құрылыс университеті|А. И. Микоян атындағы Куйбышев инженерлік-құрылыс институты]] (1981)<ref>{{кітап|авторы= |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы= Самарский гoсударственный архитектурнo-стрoительный университет - 75: юбилейная книга СГАСУ|шынайы атауы= |сілтеме= https://libsmr.ru/card/num/284873|уикитека= |жауапты= Гл. ред. М. И. Бальзанников|басылым= |орны= Самара|баспасы= СГАСУ|жыл= 2005|томы= |беттері=47|барлық беті=367|сериясы= |isbn= 978-5-9585-0208-0|тиражы= }}</ref> * [[Махамбет Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті]] * [[Қазан ауыл шаруашылығы институты]] * [[Жоғары кәсіподақ мәдениет мектебі]] ([[Санкт-Петербург|Ленинград]], 1976) * М. А. Балакирев атындағы Төменгі Новгород музыкалық училище (колледж)<ref>[http://nmkbalakirev.ru/] {{Wayback|url=http://nmkbalakirev.ru/|date=20170921193939}}</ref> * [[И. П. Кулибин атындағы Нижегород өзен училищесі]] (1972) * [[Чувашия мемлекеттік гуманитарлық ғылымдар институты|Чуваш АКСР Министрлер Кеңесі жанындағы Чуваш тіл, әдебиет, тарих және экономика ғылыми-зерттеу институты]] (1980) * [[Ширак мемлекеттік университеті]] * [[Мари тіл, әдебиет және тарих институты|В. М. Васильев атындағы Мари тіл, әдебиет және тарих ғылыми-зерттеу институты]] (1981) * [[Сібір мемлекеттік геожүйелер және технологиялар университеті|Жаңасібір геодезия, аэрофототүсіру және картография инженерлері институты]] (5 сәуір 1983) * [[Омбы мемлекеттік педагогикалық университеті|А. М. Горький атындағы Омбы мемлекеттік педагогикалық институты]] * [[Ресей мемлекеттік аграрлық сырттай университеті]] * [[В.И. Калашников атындағы Рыбинск өзен училищесі]] (1976) * [[С.В. Рахманинов атындағы Тамбов мемлекеттік музыкалық-педагогикалық институты|С. В. Рахманинов атындағы Тамбов музыкалық училищесі]] * [[Томбы мемлекеттік педагогикалық университеті]] * [[И. Н. Ульянов атындағы Ульянов мемлекеттік педагогикалық университеті]] Мәдениет мекемелері: * [[В. Я. Шишков атындағы Алтай өлкелік әмбебап ғылыми кітапханасы]] * [[Добролюбов атындағы Архангельск облыстық ғылыми кітапханасы]] * [[А. М. Горький атындағы Перм өлкелік кітапханасы|А. М. Горький атындағы Перм мемлекеттік облыстық әмбебап кітапханасы]] * [[Горький атындағы Твер облыстық кітапханасы|А. М. Горький атындағы Твер облыстық әмбебап ғылыми кітапханасы]] * [[Вологда мемлекеттік драма театры]] * [[Рязан мемлекеттік облыстық драма театры]] * [[Еревандық жас көрермендер театры]] * КСРО Мәдениет министрлігінің «Гипротеатр» театр және ойын-сауық кәсіпорындарын жобалау жөніндегі мемлекеттік институты (Мәскеу, 1981) * [[Эндла (театр)|Лидия Койдула атындағы Пярну драма театры]] * [[Орленок (Бүкілресейлік балалар орталығы)|«Орленок» БЛКЖО ОК Бүкілресейлік пионер лагері]] Баспасөз басылымдары: * Белгород облыстық «Белгородская правда» газеті * «Солтүстік Осетия» газеті (1967) * «Знамя» газеті (Калуга) * Таулы Алтай автономиялы облысының «Звезда Алтая» газеті (4 қараша 1972) * Ұдмұрт Республикасының «Удмуртская правда» газеті (14 қыркүйек 1967) * КОКП Рязан облыстық комитетінің «Приокская правда» газетінің редакциясы * «Знание — сила» журналы * «Полымя» журналы (Минск, 1972) * «Смена» журналы * «Сибирские огни» журналы (1972) * «Советская юстиция» журналы * «Государство и право» журналы * «Юный натуралист» журналы * «Техника — молодёжи» журналы * «Сельская молодёжь» журналы * «Мурзилка» журналы * «Изобретатель и рационализатор» журналы * [[Noorte hääl|«Ноорте Хяэль» газеті]] ([[Эстон Кеңестік Социалистік Республикасы|ЭКСР]]) Баспалар: * «Химия» баспасы * «ДОСААФ» баспасы * «Недра» баспасы Кәсіпорындар, ұйымдар: * [[Перделік-шілтер компания]] * [[Ереван коньяк зауыты]] * [[Иркутск шай өлшейтін фабрика]] * [[Ржев кран құрылысы зауыты]] * [[Слюдалық фабрикасы|Ленинград слюдалық фабрикасы]] * [[«Ново-Вятка» АҚ (кәсіпорын)|Новятский механикалық зауыты]] (24 ақпан 1976 ж.) * [[«Бор» тау-кен химия кәсіпорны|«Бор» Приморский өндірістік бірлестігі]] ([[Дальнегорск]], 17.02.1976) * [[Первомайск шыны зауыты]] * [[Южно-Сахалинский кеңшары|«Южно-Сахалинский]]» кеңшары * [[Ирбит мотоцикл зауыты]] * Ирбит шыны зауыты * Хайтин фарфор зауыты ([[Мишелевка]], 1969) * [[Красносельский зергерлік өнеркәсібі|Красносельская зергерлік фабрикасы]] (1969) * [[Үлбі металлургиялық зауыты]] ([[Өскемен]]) (1979) * [[Эфко|Эфирокомбинат]] ([[Алексеевка (қала, Белгород облысы)|Алексеевка]]) * [[Искра (конструкторлық бюро)|И.И. Картуков атындағы «Искра» машина жасау КБ]] * Балалар жұқпалы аурулары ғылыми-клиникалық орталығы ФМБМ [[Федералдық медициналы-биологиялық агенттік|Ресей ФМБА]] (бұрын — РКФСР Денсаулық сақтау министрлігінің Ленинград балалар инфекциясы ҒЗИ) * [[Ю. А. Гагарин атындағы кеңшар-техникумы|Ю. А. Гагарин атындағы көрсеткішті-тірек кеңшар-техникумы]]<ref>{{кітап|авторы= |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы= Советская Эстония|шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= Гл. ред. Г. Наан|басылым= Энциклопедический справочник|орны= Таллин|баспасы=Валгус|жыл=1979|томы= |беттері= |барлық беті= 401|сериясы= |isbn= |тиражы= }} </ref> ([[Эстон Кеңестік Социалистік Республикасы|ЭКСР]]) * [[Таллин сүт өнімдері комбинаты]] (ЭКСР) * [[Промприбор (Таллин)|«Промприбор» Таллин өндірістік бірлестігінің]] Тарту аспап жасау зауыты (ЭКСР) * [[Пунане Кунда|«Пунане Кунда» цемент зауыты]] (ЭКСР) * [[Ванасадам|Таллин теңіз сауда порты]] (ЭКСР) * [[Таллин кеме жөндеу зауыты]] (ЭКСР) * [[Хийу Калур (компания)|«Хийу Калур» балық аулайтын ұжымшар]] (ЭКСР) == «Құрмет Белгісі» орденімен марапатталған қалалар == * [[Петергоф]] (1973) * [[Суздаль]] (1974) * [[Арзамас]], [[Оха]] (1978) * [[Верхнеднепровск]], [[Игарка]], [[Зея (қала)|Зея]] (1979) * [[Балашов (қала)|Балашов]], [[Қызлар]], [[Кузнецк]], [[Лида]] (1980) * [[Гусь-Хрустальный]], [[Рузаевка]], [[Абакан]], [[Вольск]], [[Белебей]] (1981) * [[Бүгілме]], [[Ишим]], [[Сокол (қала)|Сокол]] (1982) * [[Сызрань]], [[Белая Церковь]], [[Чусовой]] (1983) * [[Мелитополь]], [[Биробиджан]] (1984) * [[Мичуринск]], [[Кушва]], [[Лодейное Поле]], [[Лысьва]], [[Стрый (қала)|Стрый]], [[Снежное]] (1985) * [[Красноуфимск]], [[Ливны]], [[Бұзаулық]], [[Канск]] (1986) * [[Тобольск]], [[Кашин]], [[Друскининкай]] (1987) «Құрмет белгісі» орденімен КСРО-дағы шағын қалалар марапатталды. Ірілек қалалар Еңбек Қызыл Ту орденімен, ал одан ірі қалалар — [[Ленин ордені|Ленин орденімен]] марапатталды. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:КСРО ордендері]] [[Санат:Құрмет Белгісі ордені]] e75de31pw7j47qvuctk8oo0gg2wxefh 3479734 3479733 2025-06-13T17:48:44Z Орел Карл 81620 /* «Құрмет Белгісі» орденімен марапатталған қалалар */ 3479734 wikitext text/x-wiki {{Жүлде | атауы = «Құрмет Белгісі» ордені,<br />Құрмет ордені | суреті = [[Сурет:SU Order of the Badge of Honour ribbon.svg|left|100px]] [[Сурет:Znakpocheta2.jpg|right|110px]] | сурет атауы = | фон түсі = | шынайы атауы = {{lang-ru|Орден «Знак Почёта», орден Почёта}} | мемлекет = {{USSR}} | түрі = | үшін марапатталады = | жағдайы = | негіздеуші = | негізделді = [[25 қараша]] [[1935 жыл|1935 жылы]] | алғашқы иегері = [[26 қараша]] [[1935 жыл|1935 жылы]] | соңғы иегері = «Құрмет Белгісі» ордені — 23 желтоқсан 1988 жылы<br />Құрмет ордені — 21 желтоқсан 1991 жылы | барынша ұсынылған = 1 580 850 | жоғары марапаты = | төменгі марапаты = | сайты = | Commons = Order of the Badge of Honor }} '''«Құрмет Белгісі» ордені''' ({{lang-ru|Орден «Знак Почёта»}}) — [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] мемлекеттік марапаты. Орден КСРО Орталық Атқару Комитетінің 1935 жылғы 25 қарашадағы қаулысымен құрылды. 1988 жылы 22 тамызда '''Құрмет ордені''' деп өзгертілді. 1991 жылға дейін 1 миллион 581 мыңға жуық адам марапатталды. == Орден тарихы == Орден [[КСРО орталық атқару комитеті|КСРО орталық атқару комитетінің]] 1935 жылғы 25 қарашадағы қаулысымен бекітілді. Орденді тағу ережелері, лента түсі КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының «КСРО ордендері мен медальдарына арналған ленталардың үлгілері мен сипаттамасын және Ордендерді тағу ережесін бекіту туралы» Жарлығымен жүзеге асты (19.06.1943 ж.) 1988 жылы 22 тамызда '''Құрмет''' орденіне өзгертілді. 1991 жылға дейін 1 миллион 581 мыңға жуық марапаттау рәсімі өткізілді. == Орденнің жарғысы == 1. «Құрмет Белгісі» ордені өндірістегі, ғылыми-зерттеу, мемлекеттік, әлеуметтік-мәдени, спорттық және басқа да қоғамдық пайдалы қызметтегі жоғары жетістіктерді, сондай-ақ азаматтық ерлік танытқандарды марапаттау үшін тағайындалды. 2. «Құрмет белгісі» орденімен марапатталады: * КСРО азаматтары; * кәсіпорындар, бірлестіктер, мекемелер, ұйымдар, аудандар, қалалар және басқа да елді мекендер. «Құрмет белгісі» орденімен КСРО азаматы болып табылмайтын адамдар, сондай-ақ шет мемлекеттердің кәсіпорындары, мекемелері, ұйымдары, елді мекендері де марапатталады. 3. «Құрмет белгісі» орденімен марапатталады: * өнеркәсіпте, ауыл шаруашылығында, құрылыста, көлікте, байланыста, саудада, қоғамдық тамақтануда, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықта, тұрмыстық қызмет көрсетуде және халық шаруашылығының басқа да салаларында жоғары өндірістік көрсеткіштер үшін; * жоғары еңбек өнімділігіне қол жеткізгені, өнім сапасын арттырғаны, оны өндіруге материалдық және еңбек шығындарын азайтқаны, қоғамдық өндірістің тиімділігін арттырудағы табыстары үшін; * жоспарлы тапсырмаларды орындау және асыра орындаудағы социалистік жарыстағы жоғары нәтижелер үшін; * өндіріске жаңа технологияны, озық тәжірибені, ерекше құнды өнертабыстар мен рационализаторлық ұсыныстарды енгізгені үшін; * ғылыми-зерттеу қызметінде табысқа жеткені үшін; * кеңес мәдениеті, әдебиеті, өнері саласындағы шығармашылық жетістіктері, жас ұрпақты оқыту мен коммунистік тәрбиелеудегі, жоғары білікті кадрлар даярлаудағы, халықты медициналық қамтамасыз етудегі, дене шынықтыру мен спортты дамытудағы және басқа да қоғамдық пайдалы қызметтегі табыстары үшін; * елдің қорғаныс қабілетін нығайтудағы қызметі үшін; * жемісті мемлекеттік және қоғамдық қызметі үшін; * КСРО мен басқа мемлекеттер арасындағы экономикалық, ғылыми-техникалық, мәдени және басқа да байланыстарды дамытудағы қызметтері үшін; * адамдардың өмірін құтқару, қоғамдық тәртіпті қорғау, табиғи апаттармен және азаматтық ерліктің басқа да көріністерімен күресудегі батыл әрі тапқыр әрекеттері үшін. 4. «Құрмет белгісі» ордені кеуденің сол жағына тағылып, КСРО-ның басқа ордендері болған жағдайда «Халықтар Достығы» орденінен кейін орналасатын. 1988 жылы 28 желтоқсанда [[КСРО Жоғарғы Кеңесі]] төралқасының Жарлығымен «Құрмет» орденінің жаңа ережесі мен сипаттамасы бекітілді. == Орденнің сипаттамасы == «Құрмет белгісі» ордені сопақ пішінді, бүйірлері [[Емен|емен]] бұтақтарымен қоршалған. Ортасында сол және оң жағында симметриялы орналасқан «[[Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!]]» деген жазуы бар байрақтарды алып келе жатқан жұмысшы мен жұмысшы әйелдің фигуралары орналасқан. Орденнің жоғарғы жағында бесбұрышты жұлдыз орналасқан, оның астында байрақтардың аясында «КСРО» деген бедерлі жазу бар. Орденнің төменгі жағында «ҚҰРМЕТ БЕЛГІСІ» деген бедерлі жазу жазылған. Байрақтар мен жұлдыз күрең қызыл эмалмен қапталған және шеттері алтын жалатылған жиектермен көмкерілген. Байрақтардың бағаналары мен жазулары алтын жалатылған, емен бұтақтары, орденнің төменгі бөлігі және оның жалпы аясы тотыққан. «Құрмет белгісі» ордені күмістен жасалған. Орден биіктігі — 46 мм, ені — 32,5 мм. Орден құлақша мен шығыршық арқылы жиектері екі бойлық тоқсары жолақтары бар ашық қызғылт жібек қатқыл таспамен тысталған бесбұрышты тағанға жалғанады. Таспаның ені — 24 мм, жолақтардың ені 3,5 мм. [[1988 жыл|1988 жылы]] «Құрмет белгісі» ордені «Құрмет» ордені болып өзгертілгеннен кейін орденнің сыртқы түрі сәл өзгерді. «Құрмет» орденінің «Құрмет белгісі» орденінен айырмашылығы, бет жағының төменгі бөлігіндегі «ҚҰРМЕТ БЕЛГІСІ» деген жазудың орнына орақ пен балғаның және екі алшақ жатқан лавр бұтағының қолданбалы бедерлі қаптама қойылған. Қаптама екі сұққыш арқылы орденнің негізіне бекітіледі. «Құрмет Белгісі» орденінен «Құрмет» орденіне ауысқан кезде белгілердің нөмірленуі үзілген жоқ. == Марапаттау == [[КСРО орталық атқару комитеті|КСРО ОАК]] жаңа орденмен марапаттау туралы бірінші қаулысы 1935 жылы 26 қарашада шықты. Орден ЦДКА Қызыл Әскер ән және би ансамблінің жетекшісіне, ұйымдастырушыларына және 10 қатысушысына берілді (бұл кезде ұжымның өзі Революциялық Қызыл Ту, ал ансамбль жетекшісі А. В. Александров [[Қызыл жұлдыз ордені|Қызыл жұлдыз орденмен]] марапатталды). 1935 жылы 26 желтоқсанда КСРО Орталық Атқару Комитетінің 25 желтоқсандағы Жарлығымен еңбек ерлігі және мақта өнімділігін арттырудағы табыстары үшін реттік №1 «Құрмет белгісі» орденімен Ташкент облысы, Жаңажол ауданы, «Батыр» ұжымшарының төрағасы Артықбай Тіллябаев марапатталды; сонымен қатар, сол күні Ворошилов атындағы ұжымшардың екпінді-пионері Кавахан Атақұлова мен «Коммунизм» ұжымшарының екпінді-пионері Нышан Қадыров (екеуі де [[Ферғана облысы]], Қоқан ауданынан) ордендермен марапатталды. Алғаш «Құрмет белгісі» орденімен марапатталған ұжым С.М.Киров атындағы Макеевка металлургиялық зауытындағы №2 мартендік цехы болды (1939 жылы). Ұжым жоспарды асыра орындағаны, жарысты жақсы ұйымдастырғаны және мемлекеттік маңызды тапсырмаларды мерзімінен бұрын орындағаны үшін марапатталды. Кеңестік «Құрмет» орденінің соңғы иегері — Ресейдің «Цемент» мемлекеттік концернінің Белгород цемент зауытының директоры Анатолий Яковлевич Литвин, [[КСРО Президенті|КСРО Президентінің]] 1991 жылғы 21 желтоқсандағы Жарлығымен осы марапатқа ие болды. == Бірнеше рет «Құрмет белгісі» және «Құрмет» ордендерімен марапатталғандар == === «Құрмет Белгісі» орденінің 5 мәрте иегерлері === # [[Мәстүр Әуезова]] (1905—1978) — Тәжік КСР Ленинабад облыстық атқару комитетінің төрайымы (соның ішінде 28.04.1940; 01.04.1944; 23.10.1954). # [[Әнуар Қаландаров]] (1920—1990) — Тәжік КСР Құмсаңғыр ауданының Ленин атындағы ұжымшардың төрағасы. # [[Салих Ашурқожаұлы Раджабов]] (1912—1990) — Тәжік КСР ҒА қоғамдық ғылымдар бөлімінің академик-хатшысы. === «Құрмет Белгісі» орденінің 4 мәрте иегерлері === {{columns-list|3| # [[Никара Бәкірқызы Абаева|Абаева Никара Бәкірқызы]] (1936 туғ.) — Ыбырай Алтынсарин атындағы Педагогика ғылымдары ғылыми-зерттеу институтының директоры. # [[Болат Абдуллаұлы Абдуллаев|Абдуллаев Болат Абдуллаұлы]] (1906 — ?) — Тәжік КСР Жоғарғы сотының төрағасы (1938-1940). # [[Кәрім Жүсіпұлы Ахмедов|Ахмедов Кәрім Жүсіпұлы]] (1917—?) — медицина ғылымдарының докторы, ТММИ қалыпты физиология кафедрасының меңгерушісі. # [[Болеслав Иванович Буйвид|Буйвид Болеслав Иванович]] (1916—2003) — Магнитогорск металлургиялық комбинатындағы кадрлар бөлімінің басшысы. # [[Владимир Захарович Ващенко|Ващенко Владимир Захарович]] (1911—1992) — кеңестік шаруашылық, мемлекет әрі саяси қайраткер. # [[Николай Григорьевич Грицевич|Грицевич Николай Григорьевич]] (1920—2023) — Омбы теміржол бөлімі басшысының бірінші орынбасары (1953-1963), Омбы қалалық атқару комитеті төрағасының бірінші орынбасары (1964-1985) (01.08.1959; 28.07.1966; 25.08.1971; 03" /19/1981) # [[Асылбек Жазыұлы Дәулетов|Дәулетов Асылбек Жазыұлы]] (1925 туғ.) — Көкшетау облыстық халықтық бақылау комитеті төрағасының орынбасары. # [[Ғазиз Есмұқанов|Есмұқанов Ғазиз]] (1936 туғ.) — Қазақстан КП Жезқазған облыстық комитетінің екінші хатшысы. # [[Ұзақ Жырғалбаев|Жырғалбаев Ұзақ]] (1912—1986) — Қырғыз ССР Министрлер Кеңесінің еңбек ресурстарын пайдалану жөніндегі мемлекеттік комитетінің төрағасы. # [[Николай Иванович Иванов|Иванов Николай Иванович]] (1918—1985) — Тверь облыстық БЛКЖО комитетінің бірінші хатшысы (1957, 1966, 1971, 17.06.1981). # {{Орақ пен Балға медалі}} [[Николай Васильевич Ким|Ким Николай Васильевич]] (1904—1988) — Өзбек КСР Хорезм облысы Жаңаарық ауданы Әл-Хорезми атындағы кеңшардың директоры. # {{Орақ пен Балға медалі}} [[Шәпек Күзембаев|Күзембаев Шәпек]] (1906—1985) — Бұхара облысы, Канимех ауданы, Канимех кеңшарының директоры. # [[Зәйіт Тілеубайұлы Қаскеев|Қаскеев Зәйіт Тілеубайұлы]] (1932—?) — Солтүстік Қазақстан облыстық атқару комитетінің ұйымдастыру бөлімі меңгерушісі. # [[Қожа Садық]] (1913—1990) — «Совет Тожикистони» газетінің редакторы, КСРО жазушылар одағының мүшесі. # [[Жүзімқұл Қадырқұлұлы Құдайбергенов|Құдайбергенов Жүзімқұл Қадырқұлұлы]] (1913—1986) — К.И.Скрябин атындағы Қырғыз ауыл шаруашылығы институтының ректоры. # [[Николай Андреевич Малицкий|Малицкий Николай Андреевич]] (1904—?) — ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы, Ташкент жоғары партия мектебінің профессоры. # [[Жерен Мамедов|Мамедов Жерен]] (1923—1985) — Түрікмен КСР әлеуметтік қамсыздандыру министрі. # [[Василий Арсеньевич Москвин|Москвин Василий Арсеньевич]] (1910—1969) — КОКП Томбы облыстық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Ақбар Момынов|Момынов Ақбар]] (1909—?) — Тәжікстан КП Ленинабат облыстық комитетінің әкімшілік және сауда-қаржы органдары бөлімінің меңгерушісі. # [[Хадиша Райымқызы Мұсаханова|Мұсаханова Хадиша Райымқызы]] (1918—1974) — В.И.Ленин Орталық мұражайының Ташкент филиалының директоры. # [[Халима Насырова|Насырова Халима]] (1913—2003) — [[КСРО халық әртісі]] (23.11.1939; 25.12.1944; 11.01.1957; 01.03.1965) # [[Тәнті Оразбеков|Оразбеков Тәнті]] (1922—1978) — Қырғыз КСР дайындама министрі. # [[Андрей Николаевич Паздзерский|Паздзерский Андрей Николаевич]] (1906—1981) — Өзбек КСР Министрлер Кеңесі аппаратының жауапты қызметкері. # [[Виктор Афанасьевич Попов|Попов Виктор Афанасьевич]] (1929—2018) — КОКП ОК қорғаныс бөлімінің сектор меңгерушісі, К.Э.Циолковский атындағы Космонавтика академиясының толық мүшесі (17.06.1961; 26.07.1966; 11.09.1970; 11.10.1974). # [[Мырзахан Пошанов|Пошанов Мырзахан]] (1903—?) — Қазақстан КП Шымкент облыстық комитетінің екінші хатшысы. # [[Осман Құрбанұлы Рахматзаде|Рахматзаде Осман Құрбанұлы]] (1906—1989) — Тәжік ауыл шаруашылығы институтының ректоры. # [[Рыхси Сахибаев|Сахибаев Рыхси]] (1917—1974) — Өзбек КСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының хатшысы. # [[Мұқым Сұлтанов|Сұлтанов Мұқым]] (1894—1976) — Тәжік КСР жергілікті өнеркәсіп халық комиссары, Тәжік КСР Жоғарғы Кеңесі төралқасы төрағасының орынбасары. # [[Аға Керімұлы Халилов|Халилов Аға Керімұлы]] (1904—1981) — Түрікменстан КП ОК істерінің басқарушысы. # [[Фарида Ғабсадыққызы Халитова|Халитова Фарида Ғабсадыққызы]] (1920—1981) — Қазақстан КП Целиноград облыстық комитетінің хатшысы. # [[Семен Алексеевич Чесноков|Чесноков Семен Алексеевич]] (1901—1974) — РКФСР денсаулық сақтау халық комиссары (1937-1938), Қазақ КСР денсаулық сақтау халық комиссары - министрі (1939-1949) (14.04.1951; 6.12.1957; 11.11.1961; 28.10. /1967) # [[Георгий Павлович Шамилин|Шамилин Георгий Павлович]] (1911—1986) — КОКП Смоленск қалалық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Виктор Львович Шульц|Шульц Виктор Львович]] (1908—1976) — Орталық Азия мемлекеттік университетінің жер гидрологиясы кафедрасының меңгерушісі. }} === «Құрмет Белгісі» + ресейлік Құрмет орденінің 3 мәрте иегерлері === * [[Вячеслав Николаевич Иванов|Иванов Вячеслав Николаевич]] (1938-2024) — академиялық ескек есуден 3-дүркін олимпиада чемпионы (оның ішінде 1956; 30.03.1965; 16.07.2018) * [[Лариса Семеновна Латынина|Латынина Лариса Семеновна]] (1934 туғ.) — спорттық гимнастикадан 9-дүркін олимпиада чемпионы (16.09.1960; 30.03.1965; 5.10.1972; 30.12.1999) * [[Виталий Георгиевич Смирнов|Смирнов Виталий Георгиевич]] (1935 туғ.) — КСРО (1990-1992) және РФ (1992-2001) Ұлттық Олимпиада комитетінің президенті (23.06.1966; 09.09.1971; 10.05.1976; 22.04.1994) === «Құрмет Белгісі» орденінің 3 мәрте иегерлері === {{columns-list|3| # [[Владимир Павлович Алексеев|Алексеев Владимир Павлович]] (1914—2000), өнеркәсіп қайраткері, Марий АКСР-нің еңбек сіңірген ғылым және техника қайраткері, КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты (1944; 1958; 1962). # [[Жүсіпбек Алтайбаев|Алтайбайұлы Жүсіп]] (1911—1987), журналист, сатирик. # [[Кеңес Мұстаханұлы Аухадиев|Аухадиев Кеңес Мұстаханұлы]] (1938-2022), кеңестік әрі қазақстандық мемлекет пенен партия қайраткері. # [[Ғариф Керімұлы Ахмадеев|Ахмадеев Ғариф Керімұлы]] (1912—1991), тікұшақ құрылымдаушы. # [[Евгений Алексеевич Борисов|Борисов Евгений Алексеевич]] (1928—1974), полковник, АТҒЗИ қызметкері. # [[Валентин Александрович Вахонин|Вахонин Валентин Александрович]] (1904—1981), М. И. Ульянова атындағы Мәскеу жұмысшы тілшілер университетінің ректоры # [[Владимир Викторович Григорьев|Григорьев Владимир Викторович]] (1941—2011), партия мен мемлекет қайраткері. # [[Василий Викторович Громыко|Громыко Василий Викторович]] (1932—2017), КСРО еңбек сіңірген жаттықтырушысы (грек-рим күресі) (24.07.1968; 1969; 10.05.1972) # [[Виктор Федорович Грудзенко|Грудзенко Виктор Федорович]] (1931—2019), КОКП Пенза қалалық комитетінің екінші хатшысы (1970-1985) (1971; 1976; 10.03.1981) # [[Георгий Дмитриевич Гулиа|Гулиа Георгий Дмитриевич]] (1913—1989), прозашы (17.04.1958; 13.03.1963; 28.10.1967) # [[Гайоз Иванович Джеджелава|Джеджелава Гайоз Иванович]] (1915-2005), футболшы және жаттықтырушы, еңбек сіңірген спорт шебері (24.02.1941; 1950; 1957) # [[Лука Степанович Дьяченко|Дьяченко Лука Степанович]] (1902—1984), Молдава КСР мемлекет қайраткері. # [[Яков Алексеевич Евдокимов|Евдокимов Яков Алексеевич]] (1915—1980), кеңестік партия және мемлекет қайраткері (1958, екі рет; 1965). # [[Алексей Ильич Зайцев|Зайцев Алексей Ильич]] (1914—1996) — Социалистік Еңбек Ері (1949), полярлық авиацияның бортмеханигі (19.05.1954, 29.08.1955, 23.06.1961). # [[Борис Мұстафаұлы Зумақұлов|Зумақұлов Борис Мұстафаұлы]] (1940 туғ.), партия және мемлекет қайраткері. # [[Борис Владимирович Иванов|Иванов Борис Владимирович]] (1917—1992), прозашы. # [[Иван Александрович Калита|Калита Иван Александрович]] (1927—1996), олимпиада чемпионы (ат спорты) (16.09.1960; 02.12.1970; 05.10.1972) # [[Юрий Яковлевич Ковалев|Ковалев Юрий Яковлевич]] (1937—2010), «Сибэлектромотор» бірлестігінің директоры (1971—1977), КОКП Томбы қалалық комитетінің екінші хатшысы (1977—1982), Томбы қалалық атқару комитетінің төрағасы (1982—1988) (1971; 31.03.1981; 17.07.1986). # [[Генрих Абрамович Козлов|Козлов Генрих Абрамович]] (1900—1981), КСРО ҒА корреспондент-мүшесі. # [[Иван Елисеевич Крюков|Крюков Иван Елисеевич]] (1924—2003) — Қостанай облысы Орджоникидзе ауданы «Комаровский» кеңшарының бас экономисі, партия бюросының хатшысы; Қазақстан КП Қостанай облыстық комитетінің нұсқаушысы; Қазақстан КП Қостанай облыстық комитетінің партиялық бақылау комиссиясының мүшесі. # [[Галина Алексеевна Кулакова|Кулакова Галина Алексеевна]] (1942 туғ.), олимпиада чемпионы (шаңғы спорты) (09.04.1970; 10.05.1976; 09.04.1980) # [[Александр Васильевич Медведь|Медведь Александр Васильевич]] (1937-2024), олимпиада чемпионы (еркін күрес) (1964; 05.02.1969; 23.04.1985) # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Павел Михайлович Михайлов|Михайлов Павел Михайлович]] (1917—2005), Аэрофлот ұшқышы. # [[Евгений Васильевич Мосолов|Мосолов Евгений Васильевич]] (1912—1979), КОКП Мәскеу қалалық және облыстық комитеттерінің меңгерушісі. # [[Ашура Насырова|Насырова Ашура]] (1924—2011), Тәжік КСР халық әртісі (23.04.1941; 17.12.1949; 23.10.1954) # [[Анатолий Георгиевич Нилов|Нилов Анатолий Георгиевич]] (1912—1981), КОКП ОК жауапты қызметкері. # [[Александр Игнатьевич Пасиковский|Пасиковский Александр Игнатьевич]] (1910—1996), Молдова КСР мемлекет қайраткері. # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Николай Иванович Першин|Першин Николай Иванович]] (3 қараша 1904—1974), Ленинград шаруашылық кеңесінің С.М.Киров атындағы Электросила зауытындағы қырнаушы-айналмашақшысы. # [[Федор Федорович Петрусевич|Петрусевич Федор Федорович]] (1902—1965), Йошкар-Ола қ. жартылай өткізгіш құрылғылар зауытының директоры (1946, 1951, 1956). # [[Николай Варфоломеевич Пилипенко|Пилипенко Николай Варфоломеевич]] (1916—2020), КОКП ОК философия ғылымдары секторының меңгерушісі. 1984-1992 жылдары — АОН профессоры. Философия ғылымдарының докторы, РФ еңбек сіңірген ғылым қайраткері. # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Файздрахман Ахмедзянович Сабиров|Сабиров Файздрахман Ахмедзянович]] (1919—1990), полковник, әскери құрылысшы, (08.12.1951; 07.03.1962; 29.03.1976). # [[Иван Петрович Савченко|Савченко Иван Петрович]] (1918—2002), Иркутск қ. Свердлов аудандық кеңесі атқару комитетінің төрағасы, Шығыс Сібір темір жолы теміржолшылары кәсіподағының жол комитетінің төрағасы. (марапаттау жылдары: 1957, 1971, 1976). # [[Иван Флегонтович Синицын|Синицын Иван Флегонтович]] (1911—1988), КСРО Трактор және ауылшаруашылық машина жасау министрі. # [[Николай Алексеевич Слезкин|Слезкин Николай Алексеевич]] (1905—1991), механика саласындағы ғалым, профессор, РКФСР ғылым мен техниканың еңбек сіңірген қайраткері (1953; 15.09.1961; 1976). # [[Виталий Константинович Трофимов|Трофимов Виталий Константинович]] (1926—1996), Мари облыстық кәсіподақтар кеңесінің төрағасы (1966, 1971, 1974). # [[Илья Михайлович Хижниченко|Хижниченко Илья Михайлович]] (1909—1992), кеңестік агроном (22.06.1950; 31.10.1957; 23.06.1966). # [[Александр Михайлович Хлопков|Хлопков Александр Михайлович]] (1926—2013), Горький облысы Кулебаки қалалық атқару комитетінің төрағасы. # [[Яков Иосифович Черняков|Черняков Яков Иосифович]] (1915—2010), Ижевск қалалық БЛКЖО комитетінің және КПСС аудандық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Күжүгет Серэұлы Шойгу|Шойгу Күжүгет Серэұлы]] (1921—2010) КОКП Тыва облыстық комитетінің хатшысы, Тыва АКСР Министрлер кеңесі төрағасының бірінші орынбасары, [[Сергей Күжүгетұлы Шойгу|С. К. Шойгудың]] әкесі. }} === «Құрмет Белгісі» + ресейлік Құрмет орденінің 2 мәрте иегерлері === * [[Эдуард Аркадьевич Асадов|Асадов Эдуард Аркадьевич]] (1923—2004), ақын (28.10.1967; 18.09.1973; 07.09.1998) * [[Сусанна Николаевна Звягина|Звягина Сусанна Николаевна]] (1918—2006), РКФСР еңбек сіңірген әртісі (1951; 15.09.1959; 14.07.2004) * [[Виктор Григорьевич Кузькин|Кузькин Виктор Григорьевич]] (1941—2008), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.03.1965; 3.03.1972; 20.12.1996) * [[Борис Александрович Майоров|Майоров Борис Александрович]] (род. 1938), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (24.07.1968; 22.05.1981; 20.12.1996) * [[Зоя Сергеевна Миронова|Миронова Зоя Сергеевна]] (1913—2008), РКФСР еңбек сіңірген әртісі (1958; 1972; 12.04.2001) * [[Татьяна Петровна Панкова|Панкова Татьяна Петровна]] (1917—2011), РКФСР халық әртісі, Мемлекеттік академиялық Малый театрының актрисасы (26.10.1949; 4.11.1974; 21.09.1998) * [[Александр Павлович Рагулин|Рагулин Александр Павлович]] (1941—2004), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.03.1965; 30.05.1969; 20.12.1996) * [[Игорь Анатольевич Ромишевский|Ромишевский Игорь Анатольевич]] (1940—2012), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.05.1969; 03.03.1972; 26.12.2011) * [[Эдуард Эргартович Россель|Россель Эдуард Эргартович]] (1937 туғ.), 1991—1993 жылдардағы Свердлов облысының губернаторы, 1995—2009 ж. (29.04.1975; 26.05.1980; 9.10.2007) * [[Александр Сергеевич Якушев|Якушев Александр Сергеевич]] (1947 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (03.03.1972; 07.06.1979; 26.12.2011) === «Құрмет Белгісі» орденінің 2 мәрте иегерлері === * [[Александра Андреевна Андреева|Андреева Александра Андреевна]] (1894—1974), РКФСР еңбек сіңірген дәрігері, КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаты (1946; 1951). * [[Аким Иванович Атмачиди|Атмачиди Аким Иванович]] (1937—2013) — Семей құрама темірбетон өндірістік бірлестігінің директоры, * [[Булат Юсупович Аитов|Аитов Булат Юсупович]] (1929—2018), кеңестік құрылыс қайраткері, РКФСР және Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1966; 1971). * [[Стефан Лукич Анисимов|Анисимов Стефан Лукич]] (1910—1985), кеңестік сәулетші, Тәжік КСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1959). * [[Николай Захарович Анциферов|Анциферов Николай Захарович]] (1911—1980), кеңестік ақын, журналист, кеңестік-партия қызметкері(1946; 1951). * [[Вениамин Александрович Анчинашкевич|Анчинашкевич Вениамин Александрович]] (1910—1969), теміржолшы, еңбек ері (1943; 1960). * [[Вараздат Мартиросович Арутюнян|Арутюнян Вараздат Мартиросович]] (1909—2008), белгілі армян сәулетшісі және өнертанушы. Сәулет ғылымының докторы. * [[Канапия Габдуллинович Ахметов|Ахметов Канапия Габдуллинович]] (1924—2021), мемлекет және қоғам қайраткері, ғалым, профессор. * [[Юрий Васильевич Бабиков|Бабиков Юрий Васильевич]] (род. 1930), инженер-құрылымдаушы, Мари АКСР Йошкар-Оладағы жартылай өткізгіш құрылғылар зауытының бас директоры (1966; 1971). * [[Архип Дмитриевич Белков|Белков Архип Дмитриевич]] (1899—1981), марилік кеңестік ғалым-агрономы (1946; 1951). * [[Анисия Федоровна Беспалова|Беспалова Анисия Федоровна]] (1920—2011), марилік кеңестік агроном, КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаты (1951; 1971). * [[Петр Павлович Богатырев|Богатырев Петр Павлович]] (1923—1997), марилік кеңестік партия-әкімшілік жетекшісі (1966; 1971). * [[Георгий Борисович Бокий|Бокий Георгий Борисович]] (1909—2001), кеңестік және ресейлік кристал химигі, РҒА корреспондент-мүшесі * [[Александра Степановна Брыкова|Брыкова Александра Степановна]], РКФСР еңбек сіңірген мектеп мұғалімі<ref>[https://институтвоспитания.рф/upload/medialibrary/8f3/ulv6zgq8uw06l40hqoefbbt9okb92ddu.pdf Фотография А. Брыковой. Семья и школа, — № 1, — 1950. с. 11а]</ref>. * [[Александр Адольфович Бурба|Бурба Александр Адольфович]] (1918—1984), Медногорск мыс-күкірт комбинатының директоры, Орынбор политехникалық институтының ректоры (1957; 17.06.1981). * [[Элина Авраамовна Быстрицкая|Быстрицкая Элина Авраамовна]] (1928—2019), КСРО халық әртісі, Ресей Мемлекеттік академиялық Кіші театрының актрисасы (7.03.1960; 4.11.1967). * [[Саидали Вализода|Вализода Саидали]] (1900—1971), кеңестік тәжік ақыны әрі музыканты, Тәжік КСР халық хафизі. * [[Василий Михайлович Воробьев|Воробьев Василий Михайлович]] (1909—1995), Мари АКСР Жоғарғы Кеңесінің төрағасы (1957; 1966). * [[Павел Степанович Воронцов (партия қызметкері)|Воронцов Павел Степанович]] (1920—2015), кеңестік партия және әкімшілік қайраткері (1966; 1971). * [[Мария Сергеевна Гаврилова|Гаврилова Мария Сергеевна]] (1913—2004), агроном, КСРО Ауыл шаруашылығы министрлігі басқарма басшысының орынбасары (1960, 1967). * [[Яков Гайниевич Гайниев|Гайниев Яков Гайниевич]] (1928—2008), механизатор (1966; 1972). * [[Ярослав Александрович Галан|Галан Ярослав Александрович]] (1902—1949), жазушы, [[Сталин премиясы|Сталин сыйлығының]] лауреаты (қайтыс болғаннан кейін) * [[Давид Израилевич Гальперин|Гальперин Давид Израилевич]] (1903—1977), химик-технолог, оқ-дәрі өндірісі саласындағы маман, техника ғылымдарының докторы, профессор. * [[Михаил Матвеевич Глазырин|Глазырин Михаил Матвеевич]] (1935—2014), әкімшілік жетекшісі, Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1971; 1976). * [[Сергей Константинович Годунов|Годунов Сергей Константинович]] (1929—2023), математик (1954; 1981), РҒА академигі. * [[Сергей Иванович Горбунов|Горбунов Сергей Иванович]] (1915—1991), әкімшілік-өндірістік жетекші (1946; 1951). * [[Юрий Леонидович Горянский|Горянский Юрий Леонидович]] (1929—2005), Мари АКСР ауыл шаруашылығы министрі (1965; 1971). * [[Анатолий Евгеньевич Григорьев|Григорьев Анатолий Евгеньевич]] (1929—2014), «Машиностройения ҒӨБ» әскери-өнеркәсіптік корпорациясында ұшу аппараттарын жобалау саласындағы маман. * [[Рамзан Бакарович Гудаев|Гудаев Рамзан Бакарович]] (1930—?), Шешен-Ингуш АКСР Веден аудандық «Сельхозтехника» бірлестігінің меңгерушісі. * [[Варвара Аркадиевна Гусар|Гусар Варвара Аркадиевна]] (1913—1994), кеңшар звеношысы (15.02.1966; 8.04.1971). * [[Евгений Валентинович Гусев|Гусев Евгений Валентинович]] (1927—?), агроном (1966; 1971). * [[Темир Дадабаевич Дадабаев|Дадабаев Темир Дадабаевич]] (род. 1941), КОКП Колхозабат аудандық комитетінің бірінші хатшысы, Тәжік КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты. * [[Борис Петрович Дежкин|Дежкин Борис Петрович]] (1914—1992), кеңестік режиссер және суретші-мультипликатор (14.4.1944; 6.3.1950). * [[Александр Кириллович Доленко|Доленко Александр Кириллович]] (род. 1951), Ташкент жоғарғы партия мектебінің директоры; Өзбекстан КП ОК мүшесі, Өзбек КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты. * [[Серафим Алексеевич Дубровин|Дубровин Серафим Алексеевич]] (1912—1995), 1-Ленинград кірпіш зауытының бас механигі. * [[Яков Алексеевич Евдокимов|Евдокимов Яков Алексеевич]] (1915—1980), КОКП Мари облыстық комитетінің хатшысы (1958; 1965). * [[Иван Евстигнеевич Ерохин|Ерохин Иван Евстигнеевич]] (1903—1996) ЗИЛ зауытындағы ағаш өңдеу цехының бөлім басшысы. * [[Константин Михайлович Зинин|Зинин Константин Михайлович]] (1913—1985), марилік партия жетекшісі (1946: 1951). * [[Леонид Никитич Злобин|Злобин Леонид Никитич]] (1923—1997), инженер (1962: 1971). * [[Аркадий Петрович Зонов|Зонов Аркадий Петрович]] (1922—2005) * [[Алексей Борисович Зубков|Зубков Алексей Борисович]] (1913—1984), контр-адмирал. * [[Әли Абдулоғлы Зулалов|Зулалов Әли Абдулоғлы]] (1893—1963), тенор, Әзербайжан КСР еңбек сіңірген әртісі, опера және балет театрының солисті * [[Борис Илинбаевич Ибулаев|Ибулаев Борис Илинбаевич]] (1934—1995), марилік партия-мемлекет қайраткері (1966; 1971). * [[Александр Александрович Иванов (әкімшілік жетекші)|Иванов Александр Александрович]] (1908—1984), әкімшілік жетекші (1945; 1966). * [[Бодо Германович Иоганзен|Иоганзен Бодо Германович]] (1911—1996), биология ғылымдарының докторы, Томбы мемлекеттік педагогикалық институтының ректоры. * [[Анна Ильинична Казакова|Казакова Анна Ильинична]] (1920—1989), Мари АКСР мәдениет министрі, МАКСР Министрлер Кеңесі төрағасының орынбасары (1967; 1971). * [[Кара Рабаданович Караев|Караев Кара Рабаданович]] (1891—1973), партизан, Дағыстан АКСР әскер және партия қайраткері. * [[Юрий Васильевич Калашников (ғалым)|Калашников Юрий Васильевич]] (1939—2018), кеңестік және ресейлік ғалым, [[Башқұрт мемлекеттік университеті|Башқұрт мемлекеттік университетінің]] тарих кафедрасы тарихшысы, дәріскері, доценті. (қазіргі [[Үфі ғылым және технология университеті]]). * [[Михаил Андреевич Калинин|Калинин Михаил Андреевич]] (1914—1984), КСРО мемлекеттік жоспарлау комитетінің меңгерушісі. * [[Рудольф Иванович Каменев|Каменев Рудольф Иванович]] (1927—2019), гидроқұрылысшы, бетон зауытының басшысы, Мурманск облысындағы Мурмаши ауылының құрметті тұрғыны, хоккей командасының жаттықтырушысы. * [[Аркадий Иванович Капитонов|Капитонов Аркадий Иванович]] (1931—1995), марилік кеңестік партия қызметкері (1976; 1986). * [[Вадим Николаевич Карташов|Карташов Вадим Николаевич]] (1930—2008), кеңестік және ресейлік журналист, публицист, ақын, қоғам қайраткері, РКФСР еңбек сіңірген мәдениет қайраткері (1966; 1971). * [[Зинаида Ивановна Кашина|Кашина Зинаида Ивановна]] (1919—2007), кеңестік партия-мемлекет қайраткері, педагог, Мари АКСР Жоғарғы Кеңесі төрағасының орынбасары (1960; 1971). * [[Ходи Исабаевич Кинжаев|Кинжаев Ходи Исабаевич]] (1914—1992), Кеңес Одағының Батыры. * [[Иван Викторович Кириллов|Кириллов Иван Викторович]] (1927—1994), КОКП Йошкар-Ола қалалық комитетінің 2-хатшысы (1966; 1971). * [[Валериан Петрович Кожевников|Кожевников Валериан Петрович]] (1920—1975), партия-мемлекет қайраткері, Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1966; 1971). * [[Танаш Қойшыбайұлы|Қойшыбайұлы Танаш]] (1914—1974) — кеңестік шаруашылық, мемлекеттік және саяси қайраткер. * [[Василий Александрович Комов|Комов Василий Александрович]] (1929—2002), Түмен мотор зауытының бас инженері («Тюмень мотор құрастырушылар» АҚ) (1968; 1971). * [[Петр Григорьевич Корнилов|Корнилов Петр Григорьевич]] (1924—1982), марилік кеңестік жазушы, журналист, қоғам және саяси қайраткер, РКФСР еңбек сіңірген мәдениет қайраткері. (1966; 1971). * [[Анна Васильевна Коряковцева|Коряковцева Анна Васильевна]] (1899—1982), Мари АКСР еңбек сіңірген мектеп мұғалімі (1939; 1949). * [[Василий Васильевич Косенко|Косенко Василий Васильевич]] (1916—?), Қазақ КСР Ауыл шаруашылығы министрлігінің тәжірибелік-оқу шаруашылықтары бас басқармасының басшысы. * [[Виктор Михайлович Котельников|Котельников Виктор Михайлович]] (1924 туғ.), Мари АКСР денсаулық сақтау министрі (1961, 1971). * [[Дмитрий Сергеевич Краснов|Краснов Дмитрий Сергеевич]] (1905—?), партия жетекшісі (1939, 1942). * [[Василий Михайлович Кужнуров|Кужнуров Василий Михайлович]] (1913—1992), Мари АКСР әлеуметтік қамсыздандыру министрі (1946, 1951). * [[Михаил Иванович Кузнецов (зоотехник)|Кузнецов Михаил Иванович]] (1925—1996), Мари АКСР Ауыл шаруашылығы министрінің орынбасары, РКФСР еңбек сіңірген зоотехнигі (1966, 1971). * [[Леонид Петрович Курьянов|Курьянов Леонид Петрович]] (1927—2014) * [[Аркадий Иванович Лаппо|Лаппо Аркадий Иванович]] (1904—1983), кеңестік өсімдік өсіру маманы және сұрыптаушы, БКСР ҒА академигі (1949, 1959). * [[Вадим Петрович Логинов|Логинов Вадим Петрович]] (1927—2016), дипломат және партия қайраткері (30.08.1957; 22.10.1971). * [[Иван Пантелеевич Макаров|Макаров Иван Пантелеевич]] (1915—1997), марилік партия жетекшісі (1951, 1971). * [[Михаил Семенович Малышев|Малышев Михаил Семенович]] (1914—1986), марилік кеңестік ауыл шаруашылығын ұйымдастырушы (1951, 1966). * [[Александр Дмитриевич Мартусин|Мартусин Александр Дмитриевич]] (1930—2016), Иркутск облысы, Тайшет ауданы, Бузыканово ауылындағы М.И. Калинин атындағы ұжымшар төрағасы * [[Василий Павлович Мартыненко|Мартыненко Василий Павлович]] (1925—1993), Волгоград облысы, Новониколаев ауданы, В. И. Ленин атындағы ұжымшар бас агрономы (1965, 1972). * [[Акакий Иванович Мгеладзе|Мгеладзе Акакий Иванович]] (1910—1980) — партия қайраткері, Грузин КСР КП ОК бірінші хатшысы, КОКП ОК мүшесі. * [[Михаил Михайлович Мирошников|Мирошников Михаил Михайлович]] (1926—2020), оптика өнеркәсібінің ұйымдастырушысы, Социалистік Еңбек Ері, КСРО ҒА және РҒА корреспондент-мүшесі (1957, 1961). * [[Иван Романович Москвичев|Москвичев Иван Романович]] (1913—1978), Мари АКСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының төрағасы (1946, 1963). * [[Анна Александровна Мосунова|Мосунова Анна Александровна]] (1905—2003), марилік кеңестік партия-әкімшілік қызметкер, педагог, қоғам қайраткері, Мари АКСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының хатшысы (1946; 1951). * [[Михаил Федорович Ненашев|Ненашев Михаил Федорович]] (1929—2019), мемлекет қайраткері, журналист, публицист, редактор, тарих ғылымдарының докторы. * [[Михаил Александрович Николаев|Николаев Михаил Александрович]] (1912—1986), халық ағарту қайраткері және ұстаз (1944, 1962). * [[Сергей Николаевич Николаев (драматург)|Николаев Сергей Николаевич]] (1908—1993), Мари АКСР халық жазушысы, Мари АКСР жазушылар одағының төрағасы (1951; 1968). * [[Ольга Павловна Ногина|Ногина Ольга Павловна]] (1885—1977), кеңестік денсаулық сақтаудың ірі ұйымдастырушысы, [[Виктор Павлович Ногин|В.П. Ногиннің]] әйелі. * [[Николай Николаевич Озеров (түсініктемеші)|Озеров Николай Николаевич]] (1922—1997), спорт түсініктемеші, РКФСР халық әртісі (27.04.1957; 7.07.1978). * [[Петр Степанович Павленко|Павленко Петр Степанович]] (1937—2019), Житомир облысы кәсіподақтар федерациясы төрағасының орынбасары * [[Иван Митрофанович Первушин|Первушин Иван Митрофанович]] (1914—1998) құрылыс бригадирі. * [[Геннадий Михайлович Пищаев (партия жетекшісі)|Пинаев Геннадий Михайлович]] (1931—2005), партия жетекшісі (1966, 1976). * [[Михаил Иванович Положенцев|Положенцев Михаил Иванович]] (1928—2013), мемлекет қайраткері, Челябі облыстық атқару комитетінің төрағасы (1980—1984). * [[Хачик Оганесович Погосов|Погосов Хачик Оганесович]] (1910—1975) Ирансовтранс Сыртқы сауда министрлігінің Бакудегі басқарушысы. * [[Кирилл Иванович Поназдырь|Поназдырь Кирилл Иванович]] (1918—2001) — Жаңасібір облыстық денсаулық сақтау басқармасы меңгерушісі (1961—1982), РКФСР еңбек сіңірген дәрігері (1978). * [[Владимир Петрович Потанин|Потанин Владимир Петрович]] (1926—1981), мемлекет қайраткері, Үлбі металлургиялық зауытының директоры (1961—1974), Орта машина жасау министрлігі 3-бас басқармасы басшысы (1974—1981). * [[Вадим Александрович Просвирнин|Просвирнин Вадим Александрович]] (1926—2006), Мари АКСР отын өнеркәсібі министрі (1971, 1976). * [[Борис Викторович Протопопов|Протопопов Борис Викторович]] (1901—1982), Медицина ғылымдарының докторы, профессор (1945, 1951). * [[Василий Павлович Пустовалов|Пустовалов Василий Павлович]] (1925—2013), полковник, 25516 ә/б бөлім басшысы * [[Геннадий Алексеевич Пчелов|Пчелов Геннадий Алексеевич]] (1937 туғ.), агроном (1973, 1976). * [[Михаил Георгиевич Родионов|Родионов Михаил Георгиевич]] (1904—1959), марилік кеңестік әкімшілік жетекшісі (1946, 1951). * [[Роберт Иванович Рождественский|Рождественский Роберт Иванович]] (1932—1994), кеңестік және ресейлік ақын әрі аудармашы, ән жазушы. * [[Узбек Агзамович Рустамов|Рустамов Узбек Агзамович]] (1926—2011), Өзбек КСР сыртқы істер министрінің орынбасары, Өзбекстан КП ОК ақпарат және сыртқы байланыстар бөлімінің меңгерушісі (1966, 1971). * [[Анатолий Петрович Рязанов|Рязанов Анатолий Петрович]] (1914—1985), Марилік машина жасау зауытының директоры(1958, 1962). * [[Геннадий Алексеевич Сандетский|Сандетский Геннадий Алексеевич]] (1925—1978),Мари ауыл шаруашылығы екпіндісі (1971, 1973). * [[Ара Мигранович Сарксян|Сарксян Ара Мигранович]] (1902—1969), Армян кеңестік мүсінші. КСРО халық суретшісі. * [[Александр Павлович Семенов|Семенов Александр Павлович]] (1911—?), Мари АКСР ауыл шаруашылығы министрінің орынбасары (1946, 1951). * [[Әкім Серіков|Серіков Әкім]] (1912—1989) — Қазақ КСР Қарағанды ​​облысының кеңестік партия және кәсіподақ қайраткері. * [[Михаил Николаевич Скаткин|Скаткин Михаил Николаевич]] (1900—1991), профессор, КСРО педагогика ғылымдары академиясының академигі. * [[Федор Сергеевич Слыханов|Слыханов Федор Сергеевич]] (1912—1986), Мари АКСР жергілікті отын өнеркәсібі басқармасы басшысы (1946, 1951). * [[Анатолий Алексеевич Слюсарь|Слюсарь Анатолий Алексеевич]] (1934—2013), КСРО-ның Грекия Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі (1988—1991). * [[Анатолий Алексеевич Смирнов|Смирнов Анатолий Алексеевич]] (1941—?), Мари АКСР Йошкар-Ола қалалық атқару комитетінің төрағасы (1973, 1986). * [[Петр Алексеевич Смирнов (министр)|Смирнов Петр Алексеевич]] (1928—2004), Мари АКСР Халыққа қызмет көрсету министрі (1971, 1975). * [[Ефим Гаврилович Софронов|Софронов Ефим Гаврилович]] (1902—1982), Мари АКСР әділет халық комиссары / министрі (1945, 1951). * [[Владимир Евгеньевич Степанов|Степанов Владимир Евгеньевич]] (1913—1986), кеңестік астроном, КСРО ҒА корреспондент-мүшесі. * [[Цолак Александрович Степанян|Степанян Цолак Александрович]] (1911—2002) — философ, тарихи материализм және әлеуметтік философия саласындағы маман (1953, 1961). * [[Дмитрий Романович Суворов|Суворов Дмитрий Романович]] (1914—1989), Мари АКСР байланыс өндірістік-техникалық басқарма басшысы (1946, 1951). * [[Александр Иванович Сурьянинов|Сурьянинов Александр Иванович]] (1927—2009), Мари АКСР орман шаруашылығы министрі (1966, 1971). * [[Михаил Платонович Сычев|Сычев Михаил Платонович]] (1921—2005), қаржы министрі, Мари АКСР Министрлер Кеңесі төрағасының орынбасары (1965, 1971). * [[Алексей Васильевич Тараканов|Тараканов Алексей Васильевич]] (1937—?), «Стройдормаш» ААҚ бас директоры, Калининград (1964—2011). * [[Дмитрий Евдокимович Тараненко|Тараненко Дмитрий Евдокимович]] (1918—2001), «Красковский» кеңшарындағы 2-бөлім меңгерушісі (1971, 1986). * [[Василий Ильич Товашов|Товашов Василий Ильич]] (1906—1990), Мари АКСР Жоғарғы сотының төрағасы (1945, 1951). * [[Иван Петрович Устенко|Устенко Иван Петрович]] (1925—2001), «Гмелинский» кеңшарының бас агрономы, Волгоград облысы (1958, 1973). * [[Самуил Абрамович Хазин|Хазин Самуил Абрамович]] (1929—2013), Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1966, 1971). * [[Хаджи-Мурад Омарович Хашаев|Хашаев Хаджи-Мурад Омарович]] (1909—1971), кавказтанушы-тарихшы, этнограф, ғылымды ұйымдастырушы, қоғам және саяси қайраткер (1950, 1970). * [[Виктор Иванович Хохряков|Хохряков Виктор Иванович]] (1913—1986), КСРО халық әртісі, КСРО Мемлекеттік академиялық Кіші театрының әртісі. * [[Петр Дмитриевич Целищев|Целищев Петр Дмитриевич]] (1914—1984), радиошы-поляршы, Арктика мен Антарктидаға экспедицияларға қатысушы. * [[Геннадий Васильевич Шаев|Шаев Геннадий Васильевич]] (1929—2009), Алтай өлкесі ІІБ социалистік меншікті ұрлауға қарсы күрес бөлімі басшысы (1973—1979) * [[Алексей Сергеевич Шерстнев|Шерстнев Алексей Сергеевич]] (1904—?), марилік партия-кеңестік қызметкер (1946, 1951). * [[Леонид Александрович Шилов|Шилов Леонид Александрович]] (1928—2006), кітапхана және кітаптану ісі саласының қайраткері, кітапшы. * [[Вячеслав Анатольевич Щеглов|Щеглов Вячеслав Анатольевич]] (1908—1992), КСРО дайындама министрлігінің уәкілетті өкілі (1951, 1952). * [[Степан Алексеевич Шалаев|Шалаев Степан Алексеевич]] (1929—2022), кеңестік мемлекет, партия және кәсіподақ қайраткері. * [[Тана Бегиновна Марчина|Тана Бегиновна Марчина]] (1916—1993), КСРО Жоғарғы Кеңесінің 5-шақырылым депутаты. * [[Валериан Иванович Яранов|Яранов Валериан Иванович]] (1912—2000) — таулымарилік кеңестік және ресейлік ауыл шаруашылығы қайраткері, агроном (1951, 1971). === «Құрмет Белгісі» + ресейлік Құрмет ордені === * [[Михаил Михайлович Баландин|Баландин Михаил Михайлович]] (1950 туғ.), КСРО спорт шебері (тікұшақ спорты) (22.11.1985; 23.05.1996). * [[Леонард Борисович Вид|Вид Леонард Борисович]] (1931 туғ.), мемлекет қайраткері, саясаткер, кәсіпкер (2002). * [[Геннадий Георгиевич Вольнов|Вольнов Геннадий Георгиевич]] (1939—2008) — кеңестік баскетболшы, Олимпиада чемпионы, әлем, Еуропа, КСРО чемпионы. КСРО еңбек сіңірген спорт шебері. * [[Григорий Иванович Воропаев|Воропаев Григорий Иванович]] (1934—2016), Иваново облыстық аңшылар мен балықшылар қоғамының төрағасы (?; 30.05.1997). * [[Сурет:Золотая звезда Героя России.svg|15px]] [[Игорь Викторович Вотинцев|Вотинцев Игорь Викторович]] (1953 туғ.) — Ресей Федерациясының Батыры, Ресей Федерациясының еңбек сіңірген сынаушы-ұшқыш. (17.12.1982; 24.06.2016). * [[Михаил Сергеевич Горбачёв|Горбачев Михаил Сергеевич]] (1931—2022), КСРО президенті (1990—1991) (22.03.1966; 28.02.2001). * [[Александр Титович Голубев|Голубев Александр Титович]] (1936—2020) — Ресей Федерациясының сыртқы барлау органдарының құрметті қызметкері, отставкадағы генерал-лейтенант (19??; 20??). * [[Леонид Иванович Губанов|Губанов Леонид Иванович]] (1928—2004), КСРО халық әртісі, М.Горький атындағы МКАТ актеры (1971; 23.10.1998). * [[Лариса Васильевна Евдокимова|Евдокимова Лариса Васильевна]] (1930—2019), ААО Майкоп қалалық КОКП қалалық комитетінің насихат жөніндегі хатшысы. * [[Валентин Козьмич Иванов|Иванов Валентин Козьмич]] (1934—2011), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (футбол) (?, 04.09.1997). * [[Валерий Васильевич Калашников|Калашников Валерий Васильевич]] (1950 туғ.), Ауыл шаруашылығы жануарларды өсіру, сұрыптау, генетикасы саласындағы ресейлік ғалым (1986, 2013). * [[Татьяна Михайловна Карпова|Карпова Татьяна Михайловна]] (1916—2018), КСРО халық әртісі, В. Маяковский Мәскеу театрының актрисасы (1954; 03.02.1998). * [[Анатолий Николаевич Ковалев|Ковалев Анатолий Николаевич]] (1937—2016), РСФСР еңбек сіңірген жаттықтырушысы (1970, гольф) (21.02.1986; 26.06.1995). * [[Александр Борисович Кожухов|Кожухов Александр Борисович]] (1942—2008), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері, КСРО еңбек сіңірген жаттықтырушысы (гандбол) (23.04.1985; 30.06.1998). * [[Леонид Петрович Кормановский|Кормановский Леонид Петрович]] (1931—2020), мал шаруашылығы мен жемшөп өндірісін кешенді механикаландыру саласындағы ғалым (1981, 11.10.2001). * [[Владимир Яковлевич Лутченко|Лутченко Владимир Яковлевич]] (1949 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (1975; 20.12.1996). * [[Игорь Михайлович Макаров|Макаров Игорь Михайлович]] (1927—2013), робототехника және икемді автоматтандырылған өндіріс саласындағы ғалым, РҒА академигі (2010). * [[Александр Николаевич Мальцев (спортшы)|Мальцев Александр Николаевич]] (1949 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (1976; 20.12.1996). * [[Сергей Павлович Миронов|Миронов Сергей Павлович]] (1948 туғ.), медик-ортопед, РҒА академигі (1989, 1998). * [[Зиновий Петрович Пак|Пак Зиновий Петрович]] (1939 туғ.), мемлекет қайраткері (?; 31.03.1999). * [[Николай Васильевич Пеньков|Пеньков Николай Васильевич]] (1936—2009), РКФСР халық әртісі, М. Горький атындағы МКАТ актері (1971; 23.10.1998). * [[Анатолий Викторович Потапов|Потапов Анатолий Викторович]] (1942 туғ.), кеңестік және ресейлік дипломат, Ресей Федерациясының Төтенше және Өкілетті Елшісі (11.03.1974; 03.07.2008). * [[Владимир Владимирович Путин|Путин Владимир Владимирович]] (1952 туғ.), ресейлік мемлекеттік және саяси қайраткер, Ресей Федерациясының Президенті. * [[Любовь Васильевна Пушкарева|Пушкарева Любовь Васильевна]] (1918—2011), РКФСР халық әртісі, М. Горький атындағы МКАТ актрисасы (1948; 17.06.1999). * [[Павел Яковлевич Слободкин|Слободкин Павел Яковлевич]] (1945—2017), Ресейдің халық әртісі, профессор, Орталықтың көркемдік жетекшісі (1975; 04.04.2015). * [[Юрий Николаевич Сырейщиков|Сырейщиков Юрий Николаевич]] (1931—2011), партия, әкімшілік жетекші (1965, 2005). * [[Вячеслав Степанович Тимченко|Тимченко Вячеслав Степанович]] (1955 туғ.), Мемлекеттік Думаның депутаты, Федерация Кеңесінің мүшесі (21.02.1986; 2018). * [[Вячеслав Александрович Фетисов|Фетисов Вячеслав Александрович]] (1958 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (22.05.1981; 23.08.1998). * [[Федор Федорович Черенков|Черенков Федор Федорович]] (1959—2014), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (футбол) (27.11.1985; 04.09.1997). * [[Сергей Иванович Чупринин|Чупринин Сергей Иванович]] (1947 туғ.), әдебиет сыншысы, әдебиеттанушы, публицист (1984, 2008). * [[Юрий Иванович Шокин|Шокин Юрий Иванович]] (1943 туғ.), математик, РҒА СБ Есептеу технологиялары институтының директоры. * [[Маргарита Валентиновна Юрьева|Юрьева Маргарита Валентиновна]] (1925—2018), РКФСР халық әртісі, М. Горький атындағы МКАТ актрисасы (07.08.1981, 13.02.2006). == Шетелдіктер == * [[Рафаэль Альберти|Альберти, Рафаэль]], испандық ақын (16.12.1967) * [[Самбуугийн Бадраа|Бадраа, Самбуугийн]], моңғол жазушысы (16.12.1967) * [[Хосе Вента-Молина|Вента-Молина, Хосе]], испандық тілмаш (16.12.1967) * [[Пауль Винс|Винс, Пауль]], неміс (ГДР) ақыны (16.12.1967) * [[Пьер Гамарра|Гамарра, Пьер]], француз жазушысы (16.12.1967) * [[Тамара Гане|Гане, Тамара]], румын жазушысы (16.12.1967) * [[Роберт Даглиш|Даглиш, Роберт]], ағылшын әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Атанас Далчев|Далчев, Атанас]], болғар ақыны (16.12.1967) * [[Ежи Енджеевич|Енджеевич, Ежи]], поляк жазушысы (16.12.1967) * [[Зора Есенская|Есенская, Зора]], чехословак жазушысы (16.12.1967) * [[Богуслав Илек|Илек, Богуслав]], чехословак әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Младен Исаев|Исаев, Младен]], болғар ақыны (16.12.1967) * [[Жан Катала|Катала, Жан]], француз журналисты (16.12.1967) * [[Миле Клопчич|Клопчич, Миле]], югослав әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Блаже Конески|Конески, Блаже]], югослав жазушысы (16.12.1967) * [[Альфред Курелла|Курелла, Альфред]], неміс (ГДР) жазушы (16.12.1967) * [[Тацуо Курода|Курода, Тацуо]], жапон әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Карин де Лаваль|Лаваль, Карин де]], швед әдебиеттанушысы (16.12.1967) * [[Леопольд Левин|Левин, Леопольд]], поляк ақыны (16.12.1967) * [[Джордже Лесня|Лесня, Джордже]], румын ақыны (16.12.1967) * [[Джек Линдсей|Линдсей, Джек]], ағылшын жазушысы (16.12.1967) * [[Имре Маккаи|Маккаи, Имре]], мажар әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Десанка Максимович|Максимович, Десанка]], югослав жазушысы (16.12.1967) * [[Хакуё Накамура|Накамура, Хакуё]], жапон әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Татьяна Николаевна Николеску|Николеску, Татьяна Николаевна]], румын әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Жужу Раб|Раб, Жужу]], мажар ақыны (196.12.1967) * [[Леон Робель|Робель, Леон]], француз әдебиеттанушысы (16.12.1967) * [[Клара Сёлеши|Сёлеши, Клара]], мажар әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Иржи Тауфер|Тауфер, Иржи]], чехословак жазушысы (16.12.1967) * [[Ангел Тодоров|Тодоров, Ангел]], болғар ақыны (16.12.1967) * [[Магда Токачова|Токачова, Магда]], чехословак әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Эйнар Томассен|Томассен, Эйнар]], дат журналисты (16.12.1967) * [[Эльза Триоле|Триоле, Эльза]], француз жазушысы (16.12.1967) * [[Гаиб Туама Фарман|Фарман, Гаиб Туама]], ирактық жазушы (16.12.1967) * [[Хисаитиро Хара|Хара, Хисаитиро]], жапон әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Хуго Хупперт|Хупперт, Хуго]], аустриялық жазушы (16.12.1967) * [[Георг Шварц|Шварц, Георг]], неміс (ГДР) әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Антуан Лежандр|Лежандр, Антуан]], Париждегі В.И.Ленин атындағы пәтер-мұражайдың қорғаушысы (05.11.1983) * [[Робер Леганё|Леганё, Робер]], француз журналисты (11.04.1985) * [[Зигфрид Кёрнер|Кёрнер, Зигфрид]], КСРО-дағы ГДР елшілігінің уәкіл-кеңесшісі (19.08.1988) * [[Наталья Ковальская|Ковальская, Наталья]], Варшава университетінің оқытушысы (23.12.1988 — соңғы марапаттау) * [[Роман Мураный|Мураный, Роман]], поляк журналисты (23.12.1988 — соңғы марапаттау) * [[Ханна Прокопчук|Прокопчук, Ханна]], поляктық «Интерпресс» агенттігінің редакторы (23.12.1988 — соңғы марапаттау) * [[Хайдар Әбу Бәкір әл-Аттас]], Оңтүстік Йеменнің премьер-министрі (1985—1986), Йемен Халық Демократиялық Республикасы Жоғарғы Халық Кеңесі төралқасының Төрағасы (1986—1990) * [[Әбіш Кекілбайұлы|Кекілбайұлы Әбіш]], Қазақстанның халық жазушысы (1992), Қазақстанның қоғам және саяси қайраткері, Қазақстанның Еңбек Ері (2009) == Кәсіпорындар мен мекемелер == Оқу орындары: * [[Армения Ұлттық аграрлық университеті|Армян ұлттық аграрлық университеті]] * [[Әзербайжан мемлекеттік аграрлық университеті]] * [[Благовещенск мемлекеттік педагогикалық университеті]] * [[Витебск мемлекеттік мал дәрігерлік медицина академиясы]] * [[Волгоград мемлекеттік педагогикалық университеті]] * [[Воронеж мемлекеттік педагогикалық университеті]] * [[Иваново мемлекеттік энергетикалық университеті|В. И. Ленин атындағы Иваново мемлекеттік энергетикалық университеті]] * [[Самара мемлекеттік сәулет-құрылыс университеті|А. И. Микоян атындағы Куйбышев инженерлік-құрылыс институты]] (1981)<ref>{{кітап|авторы= |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы= Самарский гoсударственный архитектурнo-стрoительный университет - 75: юбилейная книга СГАСУ|шынайы атауы= |сілтеме= https://libsmr.ru/card/num/284873|уикитека= |жауапты= Гл. ред. М. И. Бальзанников|басылым= |орны= Самара|баспасы= СГАСУ|жыл= 2005|томы= |беттері=47|барлық беті=367|сериясы= |isbn= 978-5-9585-0208-0|тиражы= }}</ref> * [[Махамбет Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті]] * [[Қазан ауыл шаруашылығы институты]] * [[Жоғары кәсіподақ мәдениет мектебі]] ([[Санкт-Петербург|Ленинград]], 1976) * М. А. Балакирев атындағы Төменгі Новгород музыкалық училище (колледж)<ref>[http://nmkbalakirev.ru/] {{Wayback|url=http://nmkbalakirev.ru/|date=20170921193939}}</ref> * [[И. П. Кулибин атындағы Нижегород өзен училищесі]] (1972) * [[Чувашия мемлекеттік гуманитарлық ғылымдар институты|Чуваш АКСР Министрлер Кеңесі жанындағы Чуваш тіл, әдебиет, тарих және экономика ғылыми-зерттеу институты]] (1980) * [[Ширак мемлекеттік университеті]] * [[Мари тіл, әдебиет және тарих институты|В. М. Васильев атындағы Мари тіл, әдебиет және тарих ғылыми-зерттеу институты]] (1981) * [[Сібір мемлекеттік геожүйелер және технологиялар университеті|Жаңасібір геодезия, аэрофототүсіру және картография инженерлері институты]] (5 сәуір 1983) * [[Омбы мемлекеттік педагогикалық университеті|А. М. Горький атындағы Омбы мемлекеттік педагогикалық институты]] * [[Ресей мемлекеттік аграрлық сырттай университеті]] * [[В.И. Калашников атындағы Рыбинск өзен училищесі]] (1976) * [[С.В. Рахманинов атындағы Тамбов мемлекеттік музыкалық-педагогикалық институты|С. В. Рахманинов атындағы Тамбов музыкалық училищесі]] * [[Томбы мемлекеттік педагогикалық университеті]] * [[И. Н. Ульянов атындағы Ульянов мемлекеттік педагогикалық университеті]] Мәдениет мекемелері: * [[В. Я. Шишков атындағы Алтай өлкелік әмбебап ғылыми кітапханасы]] * [[Добролюбов атындағы Архангельск облыстық ғылыми кітапханасы]] * [[А. М. Горький атындағы Перм өлкелік кітапханасы|А. М. Горький атындағы Перм мемлекеттік облыстық әмбебап кітапханасы]] * [[Горький атындағы Твер облыстық кітапханасы|А. М. Горький атындағы Твер облыстық әмбебап ғылыми кітапханасы]] * [[Вологда мемлекеттік драма театры]] * [[Рязан мемлекеттік облыстық драма театры]] * [[Еревандық жас көрермендер театры]] * КСРО Мәдениет министрлігінің «Гипротеатр» театр және ойын-сауық кәсіпорындарын жобалау жөніндегі мемлекеттік институты (Мәскеу, 1981) * [[Эндла (театр)|Лидия Койдула атындағы Пярну драма театры]] * [[Орленок (Бүкілресейлік балалар орталығы)|«Орленок» БЛКЖО ОК Бүкілресейлік пионер лагері]] Баспасөз басылымдары: * Белгород облыстық «Белгородская правда» газеті * «Солтүстік Осетия» газеті (1967) * «Знамя» газеті (Калуга) * Таулы Алтай автономиялы облысының «Звезда Алтая» газеті (4 қараша 1972) * Ұдмұрт Республикасының «Удмуртская правда» газеті (14 қыркүйек 1967) * КОКП Рязан облыстық комитетінің «Приокская правда» газетінің редакциясы * «Знание — сила» журналы * «Полымя» журналы (Минск, 1972) * «Смена» журналы * «Сибирские огни» журналы (1972) * «Советская юстиция» журналы * «Государство и право» журналы * «Юный натуралист» журналы * «Техника — молодёжи» журналы * «Сельская молодёжь» журналы * «Мурзилка» журналы * «Изобретатель и рационализатор» журналы * [[Noorte hääl|«Ноорте Хяэль» газеті]] ([[Эстон Кеңестік Социалистік Республикасы|ЭКСР]]) Баспалар: * «Химия» баспасы * «ДОСААФ» баспасы * «Недра» баспасы Кәсіпорындар, ұйымдар: * [[Перделік-шілтер компания]] * [[Ереван коньяк зауыты]] * [[Иркутск шай өлшейтін фабрика]] * [[Ржев кран құрылысы зауыты]] * [[Слюдалық фабрикасы|Ленинград слюдалық фабрикасы]] * [[«Ново-Вятка» АҚ (кәсіпорын)|Новятский механикалық зауыты]] (24 ақпан 1976 ж.) * [[«Бор» тау-кен химия кәсіпорны|«Бор» Приморский өндірістік бірлестігі]] ([[Дальнегорск]], 17.02.1976) * [[Первомайск шыны зауыты]] * [[Южно-Сахалинский кеңшары|«Южно-Сахалинский]]» кеңшары * [[Ирбит мотоцикл зауыты]] * Ирбит шыны зауыты * Хайтин фарфор зауыты ([[Мишелевка]], 1969) * [[Красносельский зергерлік өнеркәсібі|Красносельская зергерлік фабрикасы]] (1969) * [[Үлбі металлургиялық зауыты]] ([[Өскемен]]) (1979) * [[Эфко|Эфирокомбинат]] ([[Алексеевка (қала, Белгород облысы)|Алексеевка]]) * [[Искра (конструкторлық бюро)|И.И. Картуков атындағы «Искра» машина жасау КБ]] * Балалар жұқпалы аурулары ғылыми-клиникалық орталығы ФМБМ [[Федералдық медициналы-биологиялық агенттік|Ресей ФМБА]] (бұрын — РКФСР Денсаулық сақтау министрлігінің Ленинград балалар инфекциясы ҒЗИ) * [[Ю. А. Гагарин атындағы кеңшар-техникумы|Ю. А. Гагарин атындағы көрсеткішті-тірек кеңшар-техникумы]]<ref>{{кітап|авторы= |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы= Советская Эстония|шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= Гл. ред. Г. Наан|басылым= Энциклопедический справочник|орны= Таллин|баспасы=Валгус|жыл=1979|томы= |беттері= |барлық беті= 401|сериясы= |isbn= |тиражы= }} </ref> ([[Эстон Кеңестік Социалистік Республикасы|ЭКСР]]) * [[Таллин сүт өнімдері комбинаты]] (ЭКСР) * [[Промприбор (Таллин)|«Промприбор» Таллин өндірістік бірлестігінің]] Тарту аспап жасау зауыты (ЭКСР) * [[Пунане Кунда|«Пунане Кунда» цемент зауыты]] (ЭКСР) * [[Ванасадам|Таллин теңіз сауда порты]] (ЭКСР) * [[Таллин кеме жөндеу зауыты]] (ЭКСР) * [[Хийу Калур (компания)|«Хийу Калур» балық аулайтын ұжымшар]] (ЭКСР) == «Құрмет Белгісі» орденімен марапатталған қалалар == * [[Петергоф]] (1973) * [[Суздаль]] (1974) * [[Арзамас]], [[Оха]] (1978) * [[Верхнеднепровск]], [[Игарка]], [[Зея (қала)|Зея]] (1979) * [[Балашов (қала)|Балашов]], [[Қызлар]], [[Кузнецк]], [[Лида]] (1980) * [[Гусь-Хрустальный]], [[Рузаевка]], [[Абакан]], [[Вольск]], [[Белебей]] (1981) * [[Бүгілме]], [[Ишим]], [[Сокол (қала)|Сокол]] (1982) * [[Сызрань]], [[Белая Церковь]], [[Чусовой]] (1983) * [[Мелитополь (Запорожье облысы)|Мелитополь]], [[Биробиджан]] (1984) * [[Мичуринск]], [[Кушва]], [[Лодейное Поле]], [[Лысьва]], [[Стрый (қала)|Стрый]], [[Снежное]] (1985) * [[Красноуфимск]], [[Ливны]], [[Бұзаулық]], [[Канск]] (1986) * [[Тобольск]], [[Кашин]], [[Друскининкай]] (1987) «Құрмет белгісі» орденімен КСРО-дағы шағын қалалар марапатталды. Ірілек қалалар Еңбек Қызыл Ту орденімен, ал одан ірі қалалар — [[Ленин ордені|Ленин орденімен]] марапатталды. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:КСРО ордендері]] [[Санат:Құрмет Белгісі ордені]] rhsfg4ohziyqut2gcofp833nirw1sb9 3479765 3479734 2025-06-13T18:31:14Z Орел Карл 81620 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3479765 wikitext text/x-wiki {{Жүлде | атауы = «Құрмет Белгісі» ордені,<br />Құрмет ордені | суреті = [[Сурет:SU Order of the Badge of Honour ribbon.svg|left|100px]] [[Сурет:Znakpocheta2.jpg|right|110px]] | сурет атауы = | фон түсі = | шынайы атауы = {{lang-ru|Орден «Знак Почёта», орден Почёта}} | мемлекет = {{USSR}} | түрі = | үшін марапатталады = | жағдайы = | негіздеуші = | негізделді = [[25 қараша]] [[1935 жыл|1935 жылы]] | алғашқы иегері = [[26 қараша]] [[1935 жыл|1935 жылы]] | соңғы иегері = «Құрмет Белгісі» ордені — 23 желтоқсан 1988 жылы<br />Құрмет ордені — 21 желтоқсан 1991 жылы | барынша ұсынылған = 1 580 850 | жоғары марапаты = III дәрежелі [[КСРО Қарулы Күштеріндегі Отанға қызметі үшін ордені|«КСРО Қарулы Күштеріндегі Отанға қызметі үшін» ордені]] | төменгі марапаты = [[Жеке ерлігі үшін ордені|«Жеке ерлігі үшін» ордені]] | сайты = | Commons = Order of the Badge of Honor }} '''«Құрмет Белгісі» ордені''' ({{lang-ru|Орден «Знак Почёта»}}) — [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] мемлекеттік марапаты. Орден КСРО Орталық Атқару Комитетінің 1935 жылғы 25 қарашадағы қаулысымен құрылды. 1988 жылы 22 тамызда '''Құрмет ордені''' деп өзгертілді. 1991 жылға дейін 1 миллион 581 мыңға жуық адам марапатталды. == Орден тарихы == Орден [[КСРО орталық атқару комитеті|КСРО орталық атқару комитетінің]] 1935 жылғы 25 қарашадағы қаулысымен бекітілді. Орденді тағу ережелері, лента түсі КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының «КСРО ордендері мен медальдарына арналған ленталардың үлгілері мен сипаттамасын және Ордендерді тағу ережесін бекіту туралы» Жарлығымен жүзеге асты (19.06.1943 ж.) 1988 жылы 22 тамызда '''Құрмет''' орденіне өзгертілді. 1991 жылға дейін 1 миллион 581 мыңға жуық марапаттау рәсімі өткізілді. == Орденнің жарғысы == 1. «Құрмет Белгісі» ордені өндірістегі, ғылыми-зерттеу, мемлекеттік, әлеуметтік-мәдени, спорттық және басқа да қоғамдық пайдалы қызметтегі жоғары жетістіктерді, сондай-ақ азаматтық ерлік танытқандарды марапаттау үшін тағайындалды. 2. «Құрмет белгісі» орденімен марапатталады: * КСРО азаматтары; * кәсіпорындар, бірлестіктер, мекемелер, ұйымдар, аудандар, қалалар және басқа да елді мекендер. «Құрмет белгісі» орденімен КСРО азаматы болып табылмайтын адамдар, сондай-ақ шет мемлекеттердің кәсіпорындары, мекемелері, ұйымдары, елді мекендері де марапатталады. 3. «Құрмет белгісі» орденімен марапатталады: * өнеркәсіпте, ауыл шаруашылығында, құрылыста, көлікте, байланыста, саудада, қоғамдық тамақтануда, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықта, тұрмыстық қызмет көрсетуде және халық шаруашылығының басқа да салаларында жоғары өндірістік көрсеткіштер үшін; * жоғары еңбек өнімділігіне қол жеткізгені, өнім сапасын арттырғаны, оны өндіруге материалдық және еңбек шығындарын азайтқаны, қоғамдық өндірістің тиімділігін арттырудағы табыстары үшін; * жоспарлы тапсырмаларды орындау және асыра орындаудағы социалистік жарыстағы жоғары нәтижелер үшін; * өндіріске жаңа технологияны, озық тәжірибені, ерекше құнды өнертабыстар мен рационализаторлық ұсыныстарды енгізгені үшін; * ғылыми-зерттеу қызметінде табысқа жеткені үшін; * кеңес мәдениеті, әдебиеті, өнері саласындағы шығармашылық жетістіктері, жас ұрпақты оқыту мен коммунистік тәрбиелеудегі, жоғары білікті кадрлар даярлаудағы, халықты медициналық қамтамасыз етудегі, дене шынықтыру мен спортты дамытудағы және басқа да қоғамдық пайдалы қызметтегі табыстары үшін; * елдің қорғаныс қабілетін нығайтудағы қызметі үшін; * жемісті мемлекеттік және қоғамдық қызметі үшін; * КСРО мен басқа мемлекеттер арасындағы экономикалық, ғылыми-техникалық, мәдени және басқа да байланыстарды дамытудағы қызметтері үшін; * адамдардың өмірін құтқару, қоғамдық тәртіпті қорғау, табиғи апаттармен және азаматтық ерліктің басқа да көріністерімен күресудегі батыл әрі тапқыр әрекеттері үшін. 4. «Құрмет белгісі» ордені кеуденің сол жағына тағылып, КСРО-ның басқа ордендері болған жағдайда «Халықтар Достығы» орденінен кейін орналасатын. 1988 жылы 28 желтоқсанда [[КСРО Жоғарғы Кеңесі]] төралқасының Жарлығымен «Құрмет» орденінің жаңа ережесі мен сипаттамасы бекітілді. == Орденнің сипаттамасы == «Құрмет белгісі» ордені сопақ пішінді, бүйірлері [[Емен|емен]] бұтақтарымен қоршалған. Ортасында сол және оң жағында симметриялы орналасқан «[[Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!]]» деген жазуы бар байрақтарды алып келе жатқан жұмысшы мен жұмысшы әйелдің фигуралары орналасқан. Орденнің жоғарғы жағында бесбұрышты жұлдыз орналасқан, оның астында байрақтардың аясында «КСРО» деген бедерлі жазу бар. Орденнің төменгі жағында «ҚҰРМЕТ БЕЛГІСІ» деген бедерлі жазу жазылған. Байрақтар мен жұлдыз күрең қызыл эмалмен қапталған және шеттері алтын жалатылған жиектермен көмкерілген. Байрақтардың бағаналары мен жазулары алтын жалатылған, емен бұтақтары, орденнің төменгі бөлігі және оның жалпы аясы тотыққан. «Құрмет белгісі» ордені күмістен жасалған. Орден биіктігі — 46 мм, ені — 32,5 мм. Орден құлақша мен шығыршық арқылы жиектері екі бойлық тоқсары жолақтары бар ашық қызғылт жібек қатқыл таспамен тысталған бесбұрышты тағанға жалғанады. Таспаның ені — 24 мм, жолақтардың ені 3,5 мм. [[1988 жыл|1988 жылы]] «Құрмет белгісі» ордені «Құрмет» ордені болып өзгертілгеннен кейін орденнің сыртқы түрі сәл өзгерді. «Құрмет» орденінің «Құрмет белгісі» орденінен айырмашылығы, бет жағының төменгі бөлігіндегі «ҚҰРМЕТ БЕЛГІСІ» деген жазудың орнына орақ пен балғаның және екі алшақ жатқан лавр бұтағының қолданбалы бедерлі қаптама қойылған. Қаптама екі сұққыш арқылы орденнің негізіне бекітіледі. «Құрмет Белгісі» орденінен «Құрмет» орденіне ауысқан кезде белгілердің нөмірленуі үзілген жоқ. == Марапаттау == [[КСРО орталық атқару комитеті|КСРО ОАК]] жаңа орденмен марапаттау туралы бірінші қаулысы 1935 жылы 26 қарашада шықты. Орден ЦДКА Қызыл Әскер ән және би ансамблінің жетекшісіне, ұйымдастырушыларына және 10 қатысушысына берілді (бұл кезде ұжымның өзі Революциялық Қызыл Ту, ал ансамбль жетекшісі А. В. Александров [[Қызыл жұлдыз ордені|Қызыл жұлдыз орденмен]] марапатталды). 1935 жылы 26 желтоқсанда КСРО Орталық Атқару Комитетінің 25 желтоқсандағы Жарлығымен еңбек ерлігі және мақта өнімділігін арттырудағы табыстары үшін реттік №1 «Құрмет белгісі» орденімен Ташкент облысы, Жаңажол ауданы, «Батыр» ұжымшарының төрағасы Артықбай Тіллябаев марапатталды; сонымен қатар, сол күні Ворошилов атындағы ұжымшардың екпінді-пионері Кавахан Атақұлова мен «Коммунизм» ұжымшарының екпінді-пионері Нышан Қадыров (екеуі де [[Ферғана облысы]], Қоқан ауданынан) ордендермен марапатталды. Алғаш «Құрмет белгісі» орденімен марапатталған ұжым С.М.Киров атындағы Макеевка металлургиялық зауытындағы №2 мартендік цехы болды (1939 жылы). Ұжым жоспарды асыра орындағаны, жарысты жақсы ұйымдастырғаны және мемлекеттік маңызды тапсырмаларды мерзімінен бұрын орындағаны үшін марапатталды. Кеңестік «Құрмет» орденінің соңғы иегері — Ресейдің «Цемент» мемлекеттік концернінің Белгород цемент зауытының директоры Анатолий Яковлевич Литвин, [[КСРО Президенті|КСРО Президентінің]] 1991 жылғы 21 желтоқсандағы Жарлығымен осы марапатқа ие болды. == Бірнеше рет «Құрмет белгісі» және «Құрмет» ордендерімен марапатталғандар == === «Құрмет Белгісі» орденінің 5 мәрте иегерлері === # [[Мәстүр Әуезова]] (1905—1978) — Тәжік КСР Ленинабад облыстық атқару комитетінің төрайымы (соның ішінде 28.04.1940; 01.04.1944; 23.10.1954). # [[Әнуар Қаландаров]] (1920—1990) — Тәжік КСР Құмсаңғыр ауданының Ленин атындағы ұжымшардың төрағасы. # [[Салих Ашурқожаұлы Раджабов]] (1912—1990) — Тәжік КСР ҒА қоғамдық ғылымдар бөлімінің академик-хатшысы. === «Құрмет Белгісі» орденінің 4 мәрте иегерлері === {{columns-list|3| # [[Никара Бәкірқызы Абаева|Абаева Никара Бәкірқызы]] (1936 туғ.) — Ыбырай Алтынсарин атындағы Педагогика ғылымдары ғылыми-зерттеу институтының директоры. # [[Болат Абдуллаұлы Абдуллаев|Абдуллаев Болат Абдуллаұлы]] (1906 — ?) — Тәжік КСР Жоғарғы сотының төрағасы (1938-1940). # [[Кәрім Жүсіпұлы Ахмедов|Ахмедов Кәрім Жүсіпұлы]] (1917—?) — медицина ғылымдарының докторы, ТММИ қалыпты физиология кафедрасының меңгерушісі. # [[Болеслав Иванович Буйвид|Буйвид Болеслав Иванович]] (1916—2003) — Магнитогорск металлургиялық комбинатындағы кадрлар бөлімінің басшысы. # [[Владимир Захарович Ващенко|Ващенко Владимир Захарович]] (1911—1992) — кеңестік шаруашылық, мемлекет әрі саяси қайраткер. # [[Николай Григорьевич Грицевич|Грицевич Николай Григорьевич]] (1920—2023) — Омбы теміржол бөлімі басшысының бірінші орынбасары (1953-1963), Омбы қалалық атқару комитеті төрағасының бірінші орынбасары (1964-1985) (01.08.1959; 28.07.1966; 25.08.1971; 03" /19/1981) # [[Асылбек Жазыұлы Дәулетов|Дәулетов Асылбек Жазыұлы]] (1925 туғ.) — Көкшетау облыстық халықтық бақылау комитеті төрағасының орынбасары. # [[Ғазиз Есмұқанов|Есмұқанов Ғазиз]] (1936 туғ.) — Қазақстан КП Жезқазған облыстық комитетінің екінші хатшысы. # [[Ұзақ Жырғалбаев|Жырғалбаев Ұзақ]] (1912—1986) — Қырғыз ССР Министрлер Кеңесінің еңбек ресурстарын пайдалану жөніндегі мемлекеттік комитетінің төрағасы. # [[Николай Иванович Иванов|Иванов Николай Иванович]] (1918—1985) — Тверь облыстық БЛКЖО комитетінің бірінші хатшысы (1957, 1966, 1971, 17.06.1981). # {{Орақ пен Балға медалі}} [[Николай Васильевич Ким|Ким Николай Васильевич]] (1904—1988) — Өзбек КСР Хорезм облысы Жаңаарық ауданы Әл-Хорезми атындағы кеңшардың директоры. # {{Орақ пен Балға медалі}} [[Шәпек Күзембаев|Күзембаев Шәпек]] (1906—1985) — Бұхара облысы, Канимех ауданы, Канимех кеңшарының директоры. # [[Зәйіт Тілеубайұлы Қаскеев|Қаскеев Зәйіт Тілеубайұлы]] (1932—?) — Солтүстік Қазақстан облыстық атқару комитетінің ұйымдастыру бөлімі меңгерушісі. # [[Қожа Садық]] (1913—1990) — «Совет Тожикистони» газетінің редакторы, КСРО жазушылар одағының мүшесі. # [[Жүзімқұл Қадырқұлұлы Құдайбергенов|Құдайбергенов Жүзімқұл Қадырқұлұлы]] (1913—1986) — К.И.Скрябин атындағы Қырғыз ауыл шаруашылығы институтының ректоры. # [[Николай Андреевич Малицкий|Малицкий Николай Андреевич]] (1904—?) — ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы, Ташкент жоғары партия мектебінің профессоры. # [[Жерен Мамедов|Мамедов Жерен]] (1923—1985) — Түрікмен КСР әлеуметтік қамсыздандыру министрі. # [[Василий Арсеньевич Москвин|Москвин Василий Арсеньевич]] (1910—1969) — КОКП Томбы облыстық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Ақбар Момынов|Момынов Ақбар]] (1909—?) — Тәжікстан КП Ленинабат облыстық комитетінің әкімшілік және сауда-қаржы органдары бөлімінің меңгерушісі. # [[Хадиша Райымқызы Мұсаханова|Мұсаханова Хадиша Райымқызы]] (1918—1974) — В.И.Ленин Орталық мұражайының Ташкент филиалының директоры. # [[Халима Насырова|Насырова Халима]] (1913—2003) — [[КСРО халық әртісі]] (23.11.1939; 25.12.1944; 11.01.1957; 01.03.1965) # [[Тәнті Оразбеков|Оразбеков Тәнті]] (1922—1978) — Қырғыз КСР дайындама министрі. # [[Андрей Николаевич Паздзерский|Паздзерский Андрей Николаевич]] (1906—1981) — Өзбек КСР Министрлер Кеңесі аппаратының жауапты қызметкері. # [[Виктор Афанасьевич Попов|Попов Виктор Афанасьевич]] (1929—2018) — КОКП ОК қорғаныс бөлімінің сектор меңгерушісі, К.Э.Циолковский атындағы Космонавтика академиясының толық мүшесі (17.06.1961; 26.07.1966; 11.09.1970; 11.10.1974). # [[Мырзахан Пошанов|Пошанов Мырзахан]] (1903—?) — Қазақстан КП Шымкент облыстық комитетінің екінші хатшысы. # [[Осман Құрбанұлы Рахматзаде|Рахматзаде Осман Құрбанұлы]] (1906—1989) — Тәжік ауыл шаруашылығы институтының ректоры. # [[Рыхси Сахибаев|Сахибаев Рыхси]] (1917—1974) — Өзбек КСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының хатшысы. # [[Мұқым Сұлтанов|Сұлтанов Мұқым]] (1894—1976) — Тәжік КСР жергілікті өнеркәсіп халық комиссары, Тәжік КСР Жоғарғы Кеңесі төралқасы төрағасының орынбасары. # [[Аға Керімұлы Халилов|Халилов Аға Керімұлы]] (1904—1981) — Түрікменстан КП ОК істерінің басқарушысы. # [[Фарида Ғабсадыққызы Халитова|Халитова Фарида Ғабсадыққызы]] (1920—1981) — Қазақстан КП Целиноград облыстық комитетінің хатшысы. # [[Семен Алексеевич Чесноков|Чесноков Семен Алексеевич]] (1901—1974) — РКФСР денсаулық сақтау халық комиссары (1937-1938), Қазақ КСР денсаулық сақтау халық комиссары - министрі (1939-1949) (14.04.1951; 6.12.1957; 11.11.1961; 28.10. /1967) # [[Георгий Павлович Шамилин|Шамилин Георгий Павлович]] (1911—1986) — КОКП Смоленск қалалық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Виктор Львович Шульц|Шульц Виктор Львович]] (1908—1976) — Орталық Азия мемлекеттік университетінің жер гидрологиясы кафедрасының меңгерушісі. }} === «Құрмет Белгісі» + ресейлік Құрмет орденінің 3 мәрте иегерлері === * [[Вячеслав Николаевич Иванов|Иванов Вячеслав Николаевич]] (1938-2024) — академиялық ескек есуден 3-дүркін олимпиада чемпионы (оның ішінде 1956; 30.03.1965; 16.07.2018) * [[Лариса Семеновна Латынина|Латынина Лариса Семеновна]] (1934 туғ.) — спорттық гимнастикадан 9-дүркін олимпиада чемпионы (16.09.1960; 30.03.1965; 5.10.1972; 30.12.1999) * [[Виталий Георгиевич Смирнов|Смирнов Виталий Георгиевич]] (1935 туғ.) — КСРО (1990-1992) және РФ (1992-2001) Ұлттық Олимпиада комитетінің президенті (23.06.1966; 09.09.1971; 10.05.1976; 22.04.1994) === «Құрмет Белгісі» орденінің 3 мәрте иегерлері === {{columns-list|3| # [[Владимир Павлович Алексеев|Алексеев Владимир Павлович]] (1914—2000), өнеркәсіп қайраткері, Марий АКСР-нің еңбек сіңірген ғылым және техника қайраткері, КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты (1944; 1958; 1962). # [[Жүсіпбек Алтайбаев|Алтайбайұлы Жүсіп]] (1911—1987), журналист, сатирик. # [[Кеңес Мұстаханұлы Аухадиев|Аухадиев Кеңес Мұстаханұлы]] (1938-2022), кеңестік әрі қазақстандық мемлекет пенен партия қайраткері. # [[Ғариф Керімұлы Ахмадеев|Ахмадеев Ғариф Керімұлы]] (1912—1991), тікұшақ құрылымдаушы. # [[Евгений Алексеевич Борисов|Борисов Евгений Алексеевич]] (1928—1974), полковник, АТҒЗИ қызметкері. # [[Валентин Александрович Вахонин|Вахонин Валентин Александрович]] (1904—1981), М. И. Ульянова атындағы Мәскеу жұмысшы тілшілер университетінің ректоры # [[Владимир Викторович Григорьев|Григорьев Владимир Викторович]] (1941—2011), партия мен мемлекет қайраткері. # [[Василий Викторович Громыко|Громыко Василий Викторович]] (1932—2017), КСРО еңбек сіңірген жаттықтырушысы (грек-рим күресі) (24.07.1968; 1969; 10.05.1972) # [[Виктор Федорович Грудзенко|Грудзенко Виктор Федорович]] (1931—2019), КОКП Пенза қалалық комитетінің екінші хатшысы (1970-1985) (1971; 1976; 10.03.1981) # [[Георгий Дмитриевич Гулиа|Гулиа Георгий Дмитриевич]] (1913—1989), прозашы (17.04.1958; 13.03.1963; 28.10.1967) # [[Гайоз Иванович Джеджелава|Джеджелава Гайоз Иванович]] (1915-2005), футболшы және жаттықтырушы, еңбек сіңірген спорт шебері (24.02.1941; 1950; 1957) # [[Лука Степанович Дьяченко|Дьяченко Лука Степанович]] (1902—1984), Молдава КСР мемлекет қайраткері. # [[Яков Алексеевич Евдокимов|Евдокимов Яков Алексеевич]] (1915—1980), кеңестік партия және мемлекет қайраткері (1958, екі рет; 1965). # [[Алексей Ильич Зайцев|Зайцев Алексей Ильич]] (1914—1996) — Социалистік Еңбек Ері (1949), полярлық авиацияның бортмеханигі (19.05.1954, 29.08.1955, 23.06.1961). # [[Борис Мұстафаұлы Зумақұлов|Зумақұлов Борис Мұстафаұлы]] (1940 туғ.), партия және мемлекет қайраткері. # [[Борис Владимирович Иванов|Иванов Борис Владимирович]] (1917—1992), прозашы. # [[Иван Александрович Калита|Калита Иван Александрович]] (1927—1996), олимпиада чемпионы (ат спорты) (16.09.1960; 02.12.1970; 05.10.1972) # [[Юрий Яковлевич Ковалев|Ковалев Юрий Яковлевич]] (1937—2010), «Сибэлектромотор» бірлестігінің директоры (1971—1977), КОКП Томбы қалалық комитетінің екінші хатшысы (1977—1982), Томбы қалалық атқару комитетінің төрағасы (1982—1988) (1971; 31.03.1981; 17.07.1986). # [[Генрих Абрамович Козлов|Козлов Генрих Абрамович]] (1900—1981), КСРО ҒА корреспондент-мүшесі. # [[Иван Елисеевич Крюков|Крюков Иван Елисеевич]] (1924—2003) — Қостанай облысы Орджоникидзе ауданы «Комаровский» кеңшарының бас экономисі, партия бюросының хатшысы; Қазақстан КП Қостанай облыстық комитетінің нұсқаушысы; Қазақстан КП Қостанай облыстық комитетінің партиялық бақылау комиссиясының мүшесі. # [[Галина Алексеевна Кулакова|Кулакова Галина Алексеевна]] (1942 туғ.), олимпиада чемпионы (шаңғы спорты) (09.04.1970; 10.05.1976; 09.04.1980) # [[Александр Васильевич Медведь|Медведь Александр Васильевич]] (1937-2024), олимпиада чемпионы (еркін күрес) (1964; 05.02.1969; 23.04.1985) # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Павел Михайлович Михайлов|Михайлов Павел Михайлович]] (1917—2005), Аэрофлот ұшқышы. # [[Евгений Васильевич Мосолов|Мосолов Евгений Васильевич]] (1912—1979), КОКП Мәскеу қалалық және облыстық комитеттерінің меңгерушісі. # [[Ашура Насырова|Насырова Ашура]] (1924—2011), Тәжік КСР халық әртісі (23.04.1941; 17.12.1949; 23.10.1954) # [[Анатолий Георгиевич Нилов|Нилов Анатолий Георгиевич]] (1912—1981), КОКП ОК жауапты қызметкері. # [[Александр Игнатьевич Пасиковский|Пасиковский Александр Игнатьевич]] (1910—1996), Молдова КСР мемлекет қайраткері. # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Николай Иванович Першин|Першин Николай Иванович]] (3 қараша 1904—1974), Ленинград шаруашылық кеңесінің С.М.Киров атындағы Электросила зауытындағы қырнаушы-айналмашақшысы. # [[Федор Федорович Петрусевич|Петрусевич Федор Федорович]] (1902—1965), Йошкар-Ола қ. жартылай өткізгіш құрылғылар зауытының директоры (1946, 1951, 1956). # [[Николай Варфоломеевич Пилипенко|Пилипенко Николай Варфоломеевич]] (1916—2020), КОКП ОК философия ғылымдары секторының меңгерушісі. 1984-1992 жылдары — АОН профессоры. Философия ғылымдарының докторы, РФ еңбек сіңірген ғылым қайраткері. # {{Алтын Жұлдыз медалі}}[[Файздрахман Ахмедзянович Сабиров|Сабиров Файздрахман Ахмедзянович]] (1919—1990), полковник, әскери құрылысшы, (08.12.1951; 07.03.1962; 29.03.1976). # [[Иван Петрович Савченко|Савченко Иван Петрович]] (1918—2002), Иркутск қ. Свердлов аудандық кеңесі атқару комитетінің төрағасы, Шығыс Сібір темір жолы теміржолшылары кәсіподағының жол комитетінің төрағасы. (марапаттау жылдары: 1957, 1971, 1976). # [[Иван Флегонтович Синицын|Синицын Иван Флегонтович]] (1911—1988), КСРО Трактор және ауылшаруашылық машина жасау министрі. # [[Николай Алексеевич Слезкин|Слезкин Николай Алексеевич]] (1905—1991), механика саласындағы ғалым, профессор, РКФСР ғылым мен техниканың еңбек сіңірген қайраткері (1953; 15.09.1961; 1976). # [[Виталий Константинович Трофимов|Трофимов Виталий Константинович]] (1926—1996), Мари облыстық кәсіподақтар кеңесінің төрағасы (1966, 1971, 1974). # [[Илья Михайлович Хижниченко|Хижниченко Илья Михайлович]] (1909—1992), кеңестік агроном (22.06.1950; 31.10.1957; 23.06.1966). # [[Александр Михайлович Хлопков|Хлопков Александр Михайлович]] (1926—2013), Горький облысы Кулебаки қалалық атқару комитетінің төрағасы. # [[Яков Иосифович Черняков|Черняков Яков Иосифович]] (1915—2010), Ижевск қалалық БЛКЖО комитетінің және КПСС аудандық комитетінің бірінші хатшысы. # [[Күжүгет Серэұлы Шойгу|Шойгу Күжүгет Серэұлы]] (1921—2010) КОКП Тыва облыстық комитетінің хатшысы, Тыва АКСР Министрлер кеңесі төрағасының бірінші орынбасары, [[Сергей Күжүгетұлы Шойгу|С. К. Шойгудың]] әкесі. }} === «Құрмет Белгісі» + ресейлік Құрмет орденінің 2 мәрте иегерлері === * [[Эдуард Аркадьевич Асадов|Асадов Эдуард Аркадьевич]] (1923—2004), ақын (28.10.1967; 18.09.1973; 07.09.1998) * [[Сусанна Николаевна Звягина|Звягина Сусанна Николаевна]] (1918—2006), РКФСР еңбек сіңірген әртісі (1951; 15.09.1959; 14.07.2004) * [[Виктор Григорьевич Кузькин|Кузькин Виктор Григорьевич]] (1941—2008), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.03.1965; 3.03.1972; 20.12.1996) * [[Борис Александрович Майоров|Майоров Борис Александрович]] (род. 1938), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (24.07.1968; 22.05.1981; 20.12.1996) * [[Зоя Сергеевна Миронова|Миронова Зоя Сергеевна]] (1913—2008), РКФСР еңбек сіңірген әртісі (1958; 1972; 12.04.2001) * [[Татьяна Петровна Панкова|Панкова Татьяна Петровна]] (1917—2011), РКФСР халық әртісі, Мемлекеттік академиялық Малый театрының актрисасы (26.10.1949; 4.11.1974; 21.09.1998) * [[Александр Павлович Рагулин|Рагулин Александр Павлович]] (1941—2004), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.03.1965; 30.05.1969; 20.12.1996) * [[Игорь Анатольевич Ромишевский|Ромишевский Игорь Анатольевич]] (1940—2012), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (30.05.1969; 03.03.1972; 26.12.2011) * [[Эдуард Эргартович Россель|Россель Эдуард Эргартович]] (1937 туғ.), 1991—1993 жылдардағы Свердлов облысының губернаторы, 1995—2009 ж. (29.04.1975; 26.05.1980; 9.10.2007) * [[Александр Сергеевич Якушев|Якушев Александр Сергеевич]] (1947 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (03.03.1972; 07.06.1979; 26.12.2011) === «Құрмет Белгісі» орденінің 2 мәрте иегерлері === * [[Александра Андреевна Андреева|Андреева Александра Андреевна]] (1894—1974), РКФСР еңбек сіңірген дәрігері, КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаты (1946; 1951). * [[Аким Иванович Атмачиди|Атмачиди Аким Иванович]] (1937—2013) — Семей құрама темірбетон өндірістік бірлестігінің директоры, * [[Булат Юсупович Аитов|Аитов Булат Юсупович]] (1929—2018), кеңестік құрылыс қайраткері, РКФСР және Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1966; 1971). * [[Стефан Лукич Анисимов|Анисимов Стефан Лукич]] (1910—1985), кеңестік сәулетші, Тәжік КСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1959). * [[Николай Захарович Анциферов|Анциферов Николай Захарович]] (1911—1980), кеңестік ақын, журналист, кеңестік-партия қызметкері(1946; 1951). * [[Вениамин Александрович Анчинашкевич|Анчинашкевич Вениамин Александрович]] (1910—1969), теміржолшы, еңбек ері (1943; 1960). * [[Вараздат Мартиросович Арутюнян|Арутюнян Вараздат Мартиросович]] (1909—2008), белгілі армян сәулетшісі және өнертанушы. Сәулет ғылымының докторы. * [[Канапия Габдуллинович Ахметов|Ахметов Канапия Габдуллинович]] (1924—2021), мемлекет және қоғам қайраткері, ғалым, профессор. * [[Юрий Васильевич Бабиков|Бабиков Юрий Васильевич]] (род. 1930), инженер-құрылымдаушы, Мари АКСР Йошкар-Оладағы жартылай өткізгіш құрылғылар зауытының бас директоры (1966; 1971). * [[Архип Дмитриевич Белков|Белков Архип Дмитриевич]] (1899—1981), марилік кеңестік ғалым-агрономы (1946; 1951). * [[Анисия Федоровна Беспалова|Беспалова Анисия Федоровна]] (1920—2011), марилік кеңестік агроном, КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаты (1951; 1971). * [[Петр Павлович Богатырев|Богатырев Петр Павлович]] (1923—1997), марилік кеңестік партия-әкімшілік жетекшісі (1966; 1971). * [[Георгий Борисович Бокий|Бокий Георгий Борисович]] (1909—2001), кеңестік және ресейлік кристал химигі, РҒА корреспондент-мүшесі * [[Александра Степановна Брыкова|Брыкова Александра Степановна]], РКФСР еңбек сіңірген мектеп мұғалімі<ref>[https://институтвоспитания.рф/upload/medialibrary/8f3/ulv6zgq8uw06l40hqoefbbt9okb92ddu.pdf Фотография А. Брыковой. Семья и школа, — № 1, — 1950. с. 11а]</ref>. * [[Александр Адольфович Бурба|Бурба Александр Адольфович]] (1918—1984), Медногорск мыс-күкірт комбинатының директоры, Орынбор политехникалық институтының ректоры (1957; 17.06.1981). * [[Элина Авраамовна Быстрицкая|Быстрицкая Элина Авраамовна]] (1928—2019), КСРО халық әртісі, Ресей Мемлекеттік академиялық Кіші театрының актрисасы (7.03.1960; 4.11.1967). * [[Саидали Вализода|Вализода Саидали]] (1900—1971), кеңестік тәжік ақыны әрі музыканты, Тәжік КСР халық хафизі. * [[Василий Михайлович Воробьев|Воробьев Василий Михайлович]] (1909—1995), Мари АКСР Жоғарғы Кеңесінің төрағасы (1957; 1966). * [[Павел Степанович Воронцов (партия қызметкері)|Воронцов Павел Степанович]] (1920—2015), кеңестік партия және әкімшілік қайраткері (1966; 1971). * [[Мария Сергеевна Гаврилова|Гаврилова Мария Сергеевна]] (1913—2004), агроном, КСРО Ауыл шаруашылығы министрлігі басқарма басшысының орынбасары (1960, 1967). * [[Яков Гайниевич Гайниев|Гайниев Яков Гайниевич]] (1928—2008), механизатор (1966; 1972). * [[Ярослав Александрович Галан|Галан Ярослав Александрович]] (1902—1949), жазушы, [[Сталин премиясы|Сталин сыйлығының]] лауреаты (қайтыс болғаннан кейін) * [[Давид Израилевич Гальперин|Гальперин Давид Израилевич]] (1903—1977), химик-технолог, оқ-дәрі өндірісі саласындағы маман, техника ғылымдарының докторы, профессор. * [[Михаил Матвеевич Глазырин|Глазырин Михаил Матвеевич]] (1935—2014), әкімшілік жетекшісі, Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1971; 1976). * [[Сергей Константинович Годунов|Годунов Сергей Константинович]] (1929—2023), математик (1954; 1981), РҒА академигі. * [[Сергей Иванович Горбунов|Горбунов Сергей Иванович]] (1915—1991), әкімшілік-өндірістік жетекші (1946; 1951). * [[Юрий Леонидович Горянский|Горянский Юрий Леонидович]] (1929—2005), Мари АКСР ауыл шаруашылығы министрі (1965; 1971). * [[Анатолий Евгеньевич Григорьев|Григорьев Анатолий Евгеньевич]] (1929—2014), «Машиностройения ҒӨБ» әскери-өнеркәсіптік корпорациясында ұшу аппараттарын жобалау саласындағы маман. * [[Рамзан Бакарович Гудаев|Гудаев Рамзан Бакарович]] (1930—?), Шешен-Ингуш АКСР Веден аудандық «Сельхозтехника» бірлестігінің меңгерушісі. * [[Варвара Аркадиевна Гусар|Гусар Варвара Аркадиевна]] (1913—1994), кеңшар звеношысы (15.02.1966; 8.04.1971). * [[Евгений Валентинович Гусев|Гусев Евгений Валентинович]] (1927—?), агроном (1966; 1971). * [[Темир Дадабаевич Дадабаев|Дадабаев Темир Дадабаевич]] (род. 1941), КОКП Колхозабат аудандық комитетінің бірінші хатшысы, Тәжік КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты. * [[Борис Петрович Дежкин|Дежкин Борис Петрович]] (1914—1992), кеңестік режиссер және суретші-мультипликатор (14.4.1944; 6.3.1950). * [[Александр Кириллович Доленко|Доленко Александр Кириллович]] (род. 1951), Ташкент жоғарғы партия мектебінің директоры; Өзбекстан КП ОК мүшесі, Өзбек КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты. * [[Серафим Алексеевич Дубровин|Дубровин Серафим Алексеевич]] (1912—1995), 1-Ленинград кірпіш зауытының бас механигі. * [[Яков Алексеевич Евдокимов|Евдокимов Яков Алексеевич]] (1915—1980), КОКП Мари облыстық комитетінің хатшысы (1958; 1965). * [[Иван Евстигнеевич Ерохин|Ерохин Иван Евстигнеевич]] (1903—1996) ЗИЛ зауытындағы ағаш өңдеу цехының бөлім басшысы. * [[Константин Михайлович Зинин|Зинин Константин Михайлович]] (1913—1985), марилік партия жетекшісі (1946: 1951). * [[Леонид Никитич Злобин|Злобин Леонид Никитич]] (1923—1997), инженер (1962: 1971). * [[Аркадий Петрович Зонов|Зонов Аркадий Петрович]] (1922—2005) * [[Алексей Борисович Зубков|Зубков Алексей Борисович]] (1913—1984), контр-адмирал. * [[Әли Абдулоғлы Зулалов|Зулалов Әли Абдулоғлы]] (1893—1963), тенор, Әзербайжан КСР еңбек сіңірген әртісі, опера және балет театрының солисті * [[Борис Илинбаевич Ибулаев|Ибулаев Борис Илинбаевич]] (1934—1995), марилік партия-мемлекет қайраткері (1966; 1971). * [[Александр Александрович Иванов (әкімшілік жетекші)|Иванов Александр Александрович]] (1908—1984), әкімшілік жетекші (1945; 1966). * [[Бодо Германович Иоганзен|Иоганзен Бодо Германович]] (1911—1996), биология ғылымдарының докторы, Томбы мемлекеттік педагогикалық институтының ректоры. * [[Анна Ильинична Казакова|Казакова Анна Ильинична]] (1920—1989), Мари АКСР мәдениет министрі, МАКСР Министрлер Кеңесі төрағасының орынбасары (1967; 1971). * [[Кара Рабаданович Караев|Караев Кара Рабаданович]] (1891—1973), партизан, Дағыстан АКСР әскер және партия қайраткері. * [[Юрий Васильевич Калашников (ғалым)|Калашников Юрий Васильевич]] (1939—2018), кеңестік және ресейлік ғалым, [[Башқұрт мемлекеттік университеті|Башқұрт мемлекеттік университетінің]] тарих кафедрасы тарихшысы, дәріскері, доценті. (қазіргі [[Үфі ғылым және технология университеті]]). * [[Михаил Андреевич Калинин|Калинин Михаил Андреевич]] (1914—1984), КСРО мемлекеттік жоспарлау комитетінің меңгерушісі. * [[Рудольф Иванович Каменев|Каменев Рудольф Иванович]] (1927—2019), гидроқұрылысшы, бетон зауытының басшысы, Мурманск облысындағы Мурмаши ауылының құрметті тұрғыны, хоккей командасының жаттықтырушысы. * [[Аркадий Иванович Капитонов|Капитонов Аркадий Иванович]] (1931—1995), марилік кеңестік партия қызметкері (1976; 1986). * [[Вадим Николаевич Карташов|Карташов Вадим Николаевич]] (1930—2008), кеңестік және ресейлік журналист, публицист, ақын, қоғам қайраткері, РКФСР еңбек сіңірген мәдениет қайраткері (1966; 1971). * [[Зинаида Ивановна Кашина|Кашина Зинаида Ивановна]] (1919—2007), кеңестік партия-мемлекет қайраткері, педагог, Мари АКСР Жоғарғы Кеңесі төрағасының орынбасары (1960; 1971). * [[Ходи Исабаевич Кинжаев|Кинжаев Ходи Исабаевич]] (1914—1992), Кеңес Одағының Батыры. * [[Иван Викторович Кириллов|Кириллов Иван Викторович]] (1927—1994), КОКП Йошкар-Ола қалалық комитетінің 2-хатшысы (1966; 1971). * [[Валериан Петрович Кожевников|Кожевников Валериан Петрович]] (1920—1975), партия-мемлекет қайраткері, Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1966; 1971). * [[Танаш Қойшыбайұлы|Қойшыбайұлы Танаш]] (1914—1974) — кеңестік шаруашылық, мемлекеттік және саяси қайраткер. * [[Василий Александрович Комов|Комов Василий Александрович]] (1929—2002), Түмен мотор зауытының бас инженері («Тюмень мотор құрастырушылар» АҚ) (1968; 1971). * [[Петр Григорьевич Корнилов|Корнилов Петр Григорьевич]] (1924—1982), марилік кеңестік жазушы, журналист, қоғам және саяси қайраткер, РКФСР еңбек сіңірген мәдениет қайраткері. (1966; 1971). * [[Анна Васильевна Коряковцева|Коряковцева Анна Васильевна]] (1899—1982), Мари АКСР еңбек сіңірген мектеп мұғалімі (1939; 1949). * [[Василий Васильевич Косенко|Косенко Василий Васильевич]] (1916—?), Қазақ КСР Ауыл шаруашылығы министрлігінің тәжірибелік-оқу шаруашылықтары бас басқармасының басшысы. * [[Виктор Михайлович Котельников|Котельников Виктор Михайлович]] (1924 туғ.), Мари АКСР денсаулық сақтау министрі (1961, 1971). * [[Дмитрий Сергеевич Краснов|Краснов Дмитрий Сергеевич]] (1905—?), партия жетекшісі (1939, 1942). * [[Василий Михайлович Кужнуров|Кужнуров Василий Михайлович]] (1913—1992), Мари АКСР әлеуметтік қамсыздандыру министрі (1946, 1951). * [[Михаил Иванович Кузнецов (зоотехник)|Кузнецов Михаил Иванович]] (1925—1996), Мари АКСР Ауыл шаруашылығы министрінің орынбасары, РКФСР еңбек сіңірген зоотехнигі (1966, 1971). * [[Леонид Петрович Курьянов|Курьянов Леонид Петрович]] (1927—2014) * [[Аркадий Иванович Лаппо|Лаппо Аркадий Иванович]] (1904—1983), кеңестік өсімдік өсіру маманы және сұрыптаушы, БКСР ҒА академигі (1949, 1959). * [[Вадим Петрович Логинов|Логинов Вадим Петрович]] (1927—2016), дипломат және партия қайраткері (30.08.1957; 22.10.1971). * [[Иван Пантелеевич Макаров|Макаров Иван Пантелеевич]] (1915—1997), марилік партия жетекшісі (1951, 1971). * [[Михаил Семенович Малышев|Малышев Михаил Семенович]] (1914—1986), марилік кеңестік ауыл шаруашылығын ұйымдастырушы (1951, 1966). * [[Александр Дмитриевич Мартусин|Мартусин Александр Дмитриевич]] (1930—2016), Иркутск облысы, Тайшет ауданы, Бузыканово ауылындағы М.И. Калинин атындағы ұжымшар төрағасы * [[Василий Павлович Мартыненко|Мартыненко Василий Павлович]] (1925—1993), Волгоград облысы, Новониколаев ауданы, В. И. Ленин атындағы ұжымшар бас агрономы (1965, 1972). * [[Акакий Иванович Мгеладзе|Мгеладзе Акакий Иванович]] (1910—1980) — партия қайраткері, Грузин КСР КП ОК бірінші хатшысы, КОКП ОК мүшесі. * [[Михаил Михайлович Мирошников|Мирошников Михаил Михайлович]] (1926—2020), оптика өнеркәсібінің ұйымдастырушысы, Социалистік Еңбек Ері, КСРО ҒА және РҒА корреспондент-мүшесі (1957, 1961). * [[Иван Романович Москвичев|Москвичев Иван Романович]] (1913—1978), Мари АКСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының төрағасы (1946, 1963). * [[Анна Александровна Мосунова|Мосунова Анна Александровна]] (1905—2003), марилік кеңестік партия-әкімшілік қызметкер, педагог, қоғам қайраткері, Мари АКСР Жоғарғы Кеңесі төралқасының хатшысы (1946; 1951). * [[Михаил Федорович Ненашев|Ненашев Михаил Федорович]] (1929—2019), мемлекет қайраткері, журналист, публицист, редактор, тарих ғылымдарының докторы. * [[Михаил Александрович Николаев|Николаев Михаил Александрович]] (1912—1986), халық ағарту қайраткері және ұстаз (1944, 1962). * [[Сергей Николаевич Николаев (драматург)|Николаев Сергей Николаевич]] (1908—1993), Мари АКСР халық жазушысы, Мари АКСР жазушылар одағының төрағасы (1951; 1968). * [[Ольга Павловна Ногина|Ногина Ольга Павловна]] (1885—1977), кеңестік денсаулық сақтаудың ірі ұйымдастырушысы, [[Виктор Павлович Ногин|В.П. Ногиннің]] әйелі. * [[Николай Николаевич Озеров (түсініктемеші)|Озеров Николай Николаевич]] (1922—1997), спорт түсініктемеші, РКФСР халық әртісі (27.04.1957; 7.07.1978). * [[Петр Степанович Павленко|Павленко Петр Степанович]] (1937—2019), Житомир облысы кәсіподақтар федерациясы төрағасының орынбасары * [[Иван Митрофанович Первушин|Первушин Иван Митрофанович]] (1914—1998) құрылыс бригадирі. * [[Геннадий Михайлович Пищаев (партия жетекшісі)|Пинаев Геннадий Михайлович]] (1931—2005), партия жетекшісі (1966, 1976). * [[Михаил Иванович Положенцев|Положенцев Михаил Иванович]] (1928—2013), мемлекет қайраткері, Челябі облыстық атқару комитетінің төрағасы (1980—1984). * [[Хачик Оганесович Погосов|Погосов Хачик Оганесович]] (1910—1975) Ирансовтранс Сыртқы сауда министрлігінің Бакудегі басқарушысы. * [[Кирилл Иванович Поназдырь|Поназдырь Кирилл Иванович]] (1918—2001) — Жаңасібір облыстық денсаулық сақтау басқармасы меңгерушісі (1961—1982), РКФСР еңбек сіңірген дәрігері (1978). * [[Владимир Петрович Потанин|Потанин Владимир Петрович]] (1926—1981), мемлекет қайраткері, Үлбі металлургиялық зауытының директоры (1961—1974), Орта машина жасау министрлігі 3-бас басқармасы басшысы (1974—1981). * [[Вадим Александрович Просвирнин|Просвирнин Вадим Александрович]] (1926—2006), Мари АКСР отын өнеркәсібі министрі (1971, 1976). * [[Борис Викторович Протопопов|Протопопов Борис Викторович]] (1901—1982), Медицина ғылымдарының докторы, профессор (1945, 1951). * [[Василий Павлович Пустовалов|Пустовалов Василий Павлович]] (1925—2013), полковник, 25516 ә/б бөлім басшысы * [[Геннадий Алексеевич Пчелов|Пчелов Геннадий Алексеевич]] (1937 туғ.), агроном (1973, 1976). * [[Михаил Георгиевич Родионов|Родионов Михаил Георгиевич]] (1904—1959), марилік кеңестік әкімшілік жетекшісі (1946, 1951). * [[Роберт Иванович Рождественский|Рождественский Роберт Иванович]] (1932—1994), кеңестік және ресейлік ақын әрі аудармашы, ән жазушы. * [[Узбек Агзамович Рустамов|Рустамов Узбек Агзамович]] (1926—2011), Өзбек КСР сыртқы істер министрінің орынбасары, Өзбекстан КП ОК ақпарат және сыртқы байланыстар бөлімінің меңгерушісі (1966, 1971). * [[Анатолий Петрович Рязанов|Рязанов Анатолий Петрович]] (1914—1985), Марилік машина жасау зауытының директоры(1958, 1962). * [[Геннадий Алексеевич Сандетский|Сандетский Геннадий Алексеевич]] (1925—1978),Мари ауыл шаруашылығы екпіндісі (1971, 1973). * [[Ара Мигранович Сарксян|Сарксян Ара Мигранович]] (1902—1969), Армян кеңестік мүсінші. КСРО халық суретшісі. * [[Александр Павлович Семенов|Семенов Александр Павлович]] (1911—?), Мари АКСР ауыл шаруашылығы министрінің орынбасары (1946, 1951). * [[Әкім Серіков|Серіков Әкім]] (1912—1989) — Қазақ КСР Қарағанды ​​облысының кеңестік партия және кәсіподақ қайраткері. * [[Михаил Николаевич Скаткин|Скаткин Михаил Николаевич]] (1900—1991), профессор, КСРО педагогика ғылымдары академиясының академигі. * [[Федор Сергеевич Слыханов|Слыханов Федор Сергеевич]] (1912—1986), Мари АКСР жергілікті отын өнеркәсібі басқармасы басшысы (1946, 1951). * [[Анатолий Алексеевич Слюсарь|Слюсарь Анатолий Алексеевич]] (1934—2013), КСРО-ның Грекия Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі (1988—1991). * [[Анатолий Алексеевич Смирнов|Смирнов Анатолий Алексеевич]] (1941—?), Мари АКСР Йошкар-Ола қалалық атқару комитетінің төрағасы (1973, 1986). * [[Петр Алексеевич Смирнов (министр)|Смирнов Петр Алексеевич]] (1928—2004), Мари АКСР Халыққа қызмет көрсету министрі (1971, 1975). * [[Ефим Гаврилович Софронов|Софронов Ефим Гаврилович]] (1902—1982), Мари АКСР әділет халық комиссары / министрі (1945, 1951). * [[Владимир Евгеньевич Степанов|Степанов Владимир Евгеньевич]] (1913—1986), кеңестік астроном, КСРО ҒА корреспондент-мүшесі. * [[Цолак Александрович Степанян|Степанян Цолак Александрович]] (1911—2002) — философ, тарихи материализм және әлеуметтік философия саласындағы маман (1953, 1961). * [[Дмитрий Романович Суворов|Суворов Дмитрий Романович]] (1914—1989), Мари АКСР байланыс өндірістік-техникалық басқарма басшысы (1946, 1951). * [[Александр Иванович Сурьянинов|Сурьянинов Александр Иванович]] (1927—2009), Мари АКСР орман шаруашылығы министрі (1966, 1971). * [[Михаил Платонович Сычев|Сычев Михаил Платонович]] (1921—2005), қаржы министрі, Мари АКСР Министрлер Кеңесі төрағасының орынбасары (1965, 1971). * [[Алексей Васильевич Тараканов|Тараканов Алексей Васильевич]] (1937—?), «Стройдормаш» ААҚ бас директоры, Калининград (1964—2011). * [[Дмитрий Евдокимович Тараненко|Тараненко Дмитрий Евдокимович]] (1918—2001), «Красковский» кеңшарындағы 2-бөлім меңгерушісі (1971, 1986). * [[Василий Ильич Товашов|Товашов Василий Ильич]] (1906—1990), Мари АКСР Жоғарғы сотының төрағасы (1945, 1951). * [[Иван Петрович Устенко|Устенко Иван Петрович]] (1925—2001), «Гмелинский» кеңшарының бас агрономы, Волгоград облысы (1958, 1973). * [[Самуил Абрамович Хазин|Хазин Самуил Абрамович]] (1929—2013), Мари АКСР еңбек сіңірген құрылысшысы (1966, 1971). * [[Хаджи-Мурад Омарович Хашаев|Хашаев Хаджи-Мурад Омарович]] (1909—1971), кавказтанушы-тарихшы, этнограф, ғылымды ұйымдастырушы, қоғам және саяси қайраткер (1950, 1970). * [[Виктор Иванович Хохряков|Хохряков Виктор Иванович]] (1913—1986), КСРО халық әртісі, КСРО Мемлекеттік академиялық Кіші театрының әртісі. * [[Петр Дмитриевич Целищев|Целищев Петр Дмитриевич]] (1914—1984), радиошы-поляршы, Арктика мен Антарктидаға экспедицияларға қатысушы. * [[Геннадий Васильевич Шаев|Шаев Геннадий Васильевич]] (1929—2009), Алтай өлкесі ІІБ социалистік меншікті ұрлауға қарсы күрес бөлімі басшысы (1973—1979) * [[Алексей Сергеевич Шерстнев|Шерстнев Алексей Сергеевич]] (1904—?), марилік партия-кеңестік қызметкер (1946, 1951). * [[Леонид Александрович Шилов|Шилов Леонид Александрович]] (1928—2006), кітапхана және кітаптану ісі саласының қайраткері, кітапшы. * [[Вячеслав Анатольевич Щеглов|Щеглов Вячеслав Анатольевич]] (1908—1992), КСРО дайындама министрлігінің уәкілетті өкілі (1951, 1952). * [[Степан Алексеевич Шалаев|Шалаев Степан Алексеевич]] (1929—2022), кеңестік мемлекет, партия және кәсіподақ қайраткері. * [[Тана Бегиновна Марчина|Тана Бегиновна Марчина]] (1916—1993), КСРО Жоғарғы Кеңесінің 5-шақырылым депутаты. * [[Валериан Иванович Яранов|Яранов Валериан Иванович]] (1912—2000) — таулымарилік кеңестік және ресейлік ауыл шаруашылығы қайраткері, агроном (1951, 1971). === «Құрмет Белгісі» + ресейлік Құрмет ордені === * [[Михаил Михайлович Баландин|Баландин Михаил Михайлович]] (1950 туғ.), КСРО спорт шебері (тікұшақ спорты) (22.11.1985; 23.05.1996). * [[Леонард Борисович Вид|Вид Леонард Борисович]] (1931 туғ.), мемлекет қайраткері, саясаткер, кәсіпкер (2002). * [[Геннадий Георгиевич Вольнов|Вольнов Геннадий Георгиевич]] (1939—2008) — кеңестік баскетболшы, Олимпиада чемпионы, әлем, Еуропа, КСРО чемпионы. КСРО еңбек сіңірген спорт шебері. * [[Григорий Иванович Воропаев|Воропаев Григорий Иванович]] (1934—2016), Иваново облыстық аңшылар мен балықшылар қоғамының төрағасы (?; 30.05.1997). * [[Сурет:Золотая звезда Героя России.svg|15px]] [[Игорь Викторович Вотинцев|Вотинцев Игорь Викторович]] (1953 туғ.) — Ресей Федерациясының Батыры, Ресей Федерациясының еңбек сіңірген сынаушы-ұшқыш. (17.12.1982; 24.06.2016). * [[Михаил Сергеевич Горбачёв|Горбачев Михаил Сергеевич]] (1931—2022), КСРО президенті (1990—1991) (22.03.1966; 28.02.2001). * [[Александр Титович Голубев|Голубев Александр Титович]] (1936—2020) — Ресей Федерациясының сыртқы барлау органдарының құрметті қызметкері, отставкадағы генерал-лейтенант (19??; 20??). * [[Леонид Иванович Губанов|Губанов Леонид Иванович]] (1928—2004), КСРО халық әртісі, М.Горький атындағы МКАТ актеры (1971; 23.10.1998). * [[Лариса Васильевна Евдокимова|Евдокимова Лариса Васильевна]] (1930—2019), ААО Майкоп қалалық КОКП қалалық комитетінің насихат жөніндегі хатшысы. * [[Валентин Козьмич Иванов|Иванов Валентин Козьмич]] (1934—2011), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (футбол) (?, 04.09.1997). * [[Валерий Васильевич Калашников|Калашников Валерий Васильевич]] (1950 туғ.), Ауыл шаруашылығы жануарларды өсіру, сұрыптау, генетикасы саласындағы ресейлік ғалым (1986, 2013). * [[Татьяна Михайловна Карпова|Карпова Татьяна Михайловна]] (1916—2018), КСРО халық әртісі, В. Маяковский Мәскеу театрының актрисасы (1954; 03.02.1998). * [[Анатолий Николаевич Ковалев|Ковалев Анатолий Николаевич]] (1937—2016), РСФСР еңбек сіңірген жаттықтырушысы (1970, гольф) (21.02.1986; 26.06.1995). * [[Александр Борисович Кожухов|Кожухов Александр Борисович]] (1942—2008), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері, КСРО еңбек сіңірген жаттықтырушысы (гандбол) (23.04.1985; 30.06.1998). * [[Леонид Петрович Кормановский|Кормановский Леонид Петрович]] (1931—2020), мал шаруашылығы мен жемшөп өндірісін кешенді механикаландыру саласындағы ғалым (1981, 11.10.2001). * [[Владимир Яковлевич Лутченко|Лутченко Владимир Яковлевич]] (1949 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (1975; 20.12.1996). * [[Игорь Михайлович Макаров|Макаров Игорь Михайлович]] (1927—2013), робототехника және икемді автоматтандырылған өндіріс саласындағы ғалым, РҒА академигі (2010). * [[Александр Николаевич Мальцев (спортшы)|Мальцев Александр Николаевич]] (1949 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (1976; 20.12.1996). * [[Сергей Павлович Миронов|Миронов Сергей Павлович]] (1948 туғ.), медик-ортопед, РҒА академигі (1989, 1998). * [[Зиновий Петрович Пак|Пак Зиновий Петрович]] (1939 туғ.), мемлекет қайраткері (?; 31.03.1999). * [[Николай Васильевич Пеньков|Пеньков Николай Васильевич]] (1936—2009), РКФСР халық әртісі, М. Горький атындағы МКАТ актері (1971; 23.10.1998). * [[Анатолий Викторович Потапов|Потапов Анатолий Викторович]] (1942 туғ.), кеңестік және ресейлік дипломат, Ресей Федерациясының Төтенше және Өкілетті Елшісі (11.03.1974; 03.07.2008). * [[Владимир Владимирович Путин|Путин Владимир Владимирович]] (1952 туғ.), ресейлік мемлекеттік және саяси қайраткер, Ресей Федерациясының Президенті. * [[Любовь Васильевна Пушкарева|Пушкарева Любовь Васильевна]] (1918—2011), РКФСР халық әртісі, М. Горький атындағы МКАТ актрисасы (1948; 17.06.1999). * [[Павел Яковлевич Слободкин|Слободкин Павел Яковлевич]] (1945—2017), Ресейдің халық әртісі, профессор, Орталықтың көркемдік жетекшісі (1975; 04.04.2015). * [[Юрий Николаевич Сырейщиков|Сырейщиков Юрий Николаевич]] (1931—2011), партия, әкімшілік жетекші (1965, 2005). * [[Вячеслав Степанович Тимченко|Тимченко Вячеслав Степанович]] (1955 туғ.), Мемлекеттік Думаның депутаты, Федерация Кеңесінің мүшесі (21.02.1986; 2018). * [[Вячеслав Александрович Фетисов|Фетисов Вячеслав Александрович]] (1958 туғ.), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (хоккей) (22.05.1981; 23.08.1998). * [[Федор Федорович Черенков|Черенков Федор Федорович]] (1959—2014), КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (футбол) (27.11.1985; 04.09.1997). * [[Сергей Иванович Чупринин|Чупринин Сергей Иванович]] (1947 туғ.), әдебиет сыншысы, әдебиеттанушы, публицист (1984, 2008). * [[Юрий Иванович Шокин|Шокин Юрий Иванович]] (1943 туғ.), математик, РҒА СБ Есептеу технологиялары институтының директоры. * [[Маргарита Валентиновна Юрьева|Юрьева Маргарита Валентиновна]] (1925—2018), РКФСР халық әртісі, М. Горький атындағы МКАТ актрисасы (07.08.1981, 13.02.2006). == Шетелдіктер == * [[Рафаэль Альберти|Альберти, Рафаэль]], испандық ақын (16.12.1967) * [[Самбуугийн Бадраа|Бадраа, Самбуугийн]], моңғол жазушысы (16.12.1967) * [[Хосе Вента-Молина|Вента-Молина, Хосе]], испандық тілмаш (16.12.1967) * [[Пауль Винс|Винс, Пауль]], неміс (ГДР) ақыны (16.12.1967) * [[Пьер Гамарра|Гамарра, Пьер]], француз жазушысы (16.12.1967) * [[Тамара Гане|Гане, Тамара]], румын жазушысы (16.12.1967) * [[Роберт Даглиш|Даглиш, Роберт]], ағылшын әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Атанас Далчев|Далчев, Атанас]], болғар ақыны (16.12.1967) * [[Ежи Енджеевич|Енджеевич, Ежи]], поляк жазушысы (16.12.1967) * [[Зора Есенская|Есенская, Зора]], чехословак жазушысы (16.12.1967) * [[Богуслав Илек|Илек, Богуслав]], чехословак әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Младен Исаев|Исаев, Младен]], болғар ақыны (16.12.1967) * [[Жан Катала|Катала, Жан]], француз журналисты (16.12.1967) * [[Миле Клопчич|Клопчич, Миле]], югослав әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Блаже Конески|Конески, Блаже]], югослав жазушысы (16.12.1967) * [[Альфред Курелла|Курелла, Альфред]], неміс (ГДР) жазушы (16.12.1967) * [[Тацуо Курода|Курода, Тацуо]], жапон әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Карин де Лаваль|Лаваль, Карин де]], швед әдебиеттанушысы (16.12.1967) * [[Леопольд Левин|Левин, Леопольд]], поляк ақыны (16.12.1967) * [[Джордже Лесня|Лесня, Джордже]], румын ақыны (16.12.1967) * [[Джек Линдсей|Линдсей, Джек]], ағылшын жазушысы (16.12.1967) * [[Имре Маккаи|Маккаи, Имре]], мажар әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Десанка Максимович|Максимович, Десанка]], югослав жазушысы (16.12.1967) * [[Хакуё Накамура|Накамура, Хакуё]], жапон әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Татьяна Николаевна Николеску|Николеску, Татьяна Николаевна]], румын әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Жужу Раб|Раб, Жужу]], мажар ақыны (196.12.1967) * [[Леон Робель|Робель, Леон]], француз әдебиеттанушысы (16.12.1967) * [[Клара Сёлеши|Сёлеши, Клара]], мажар әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Иржи Тауфер|Тауфер, Иржи]], чехословак жазушысы (16.12.1967) * [[Ангел Тодоров|Тодоров, Ангел]], болғар ақыны (16.12.1967) * [[Магда Токачова|Токачова, Магда]], чехословак әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Эйнар Томассен|Томассен, Эйнар]], дат журналисты (16.12.1967) * [[Эльза Триоле|Триоле, Эльза]], француз жазушысы (16.12.1967) * [[Гаиб Туама Фарман|Фарман, Гаиб Туама]], ирактық жазушы (16.12.1967) * [[Хисаитиро Хара|Хара, Хисаитиро]], жапон әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Хуго Хупперт|Хупперт, Хуго]], аустриялық жазушы (16.12.1967) * [[Георг Шварц|Шварц, Георг]], неміс (ГДР) әдебиет тілмашы (16.12.1967) * [[Антуан Лежандр|Лежандр, Антуан]], Париждегі В.И.Ленин атындағы пәтер-мұражайдың қорғаушысы (05.11.1983) * [[Робер Леганё|Леганё, Робер]], француз журналисты (11.04.1985) * [[Зигфрид Кёрнер|Кёрнер, Зигфрид]], КСРО-дағы ГДР елшілігінің уәкіл-кеңесшісі (19.08.1988) * [[Наталья Ковальская|Ковальская, Наталья]], Варшава университетінің оқытушысы (23.12.1988 — соңғы марапаттау) * [[Роман Мураный|Мураный, Роман]], поляк журналисты (23.12.1988 — соңғы марапаттау) * [[Ханна Прокопчук|Прокопчук, Ханна]], поляктық «Интерпресс» агенттігінің редакторы (23.12.1988 — соңғы марапаттау) * [[Хайдар Әбу Бәкір әл-Аттас]], Оңтүстік Йеменнің премьер-министрі (1985—1986), Йемен Халық Демократиялық Республикасы Жоғарғы Халық Кеңесі төралқасының Төрағасы (1986—1990) * [[Әбіш Кекілбайұлы|Кекілбайұлы Әбіш]], Қазақстанның халық жазушысы (1992), Қазақстанның қоғам және саяси қайраткері, Қазақстанның Еңбек Ері (2009) == Кәсіпорындар мен мекемелер == Оқу орындары: * [[Армения Ұлттық аграрлық университеті|Армян ұлттық аграрлық университеті]] * [[Әзербайжан мемлекеттік аграрлық университеті]] * [[Благовещенск мемлекеттік педагогикалық университеті]] * [[Витебск мемлекеттік мал дәрігерлік медицина академиясы]] * [[Волгоград мемлекеттік педагогикалық университеті]] * [[Воронеж мемлекеттік педагогикалық университеті]] * [[Иваново мемлекеттік энергетикалық университеті|В. И. Ленин атындағы Иваново мемлекеттік энергетикалық университеті]] * [[Самара мемлекеттік сәулет-құрылыс университеті|А. И. Микоян атындағы Куйбышев инженерлік-құрылыс институты]] (1981)<ref>{{кітап|авторы= |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы= Самарский гoсударственный архитектурнo-стрoительный университет - 75: юбилейная книга СГАСУ|шынайы атауы= |сілтеме= https://libsmr.ru/card/num/284873|уикитека= |жауапты= Гл. ред. М. И. Бальзанников|басылым= |орны= Самара|баспасы= СГАСУ|жыл= 2005|томы= |беттері=47|барлық беті=367|сериясы= |isbn= 978-5-9585-0208-0|тиражы= }}</ref> * [[Махамбет Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті]] * [[Қазан ауыл шаруашылығы институты]] * [[Жоғары кәсіподақ мәдениет мектебі]] ([[Санкт-Петербург|Ленинград]], 1976) * М. А. Балакирев атындағы Төменгі Новгород музыкалық училище (колледж)<ref>[http://nmkbalakirev.ru/] {{Wayback|url=http://nmkbalakirev.ru/|date=20170921193939}}</ref> * [[И. П. Кулибин атындағы Нижегород өзен училищесі]] (1972) * [[Чувашия мемлекеттік гуманитарлық ғылымдар институты|Чуваш АКСР Министрлер Кеңесі жанындағы Чуваш тіл, әдебиет, тарих және экономика ғылыми-зерттеу институты]] (1980) * [[Ширак мемлекеттік университеті]] * [[Мари тіл, әдебиет және тарих институты|В. М. Васильев атындағы Мари тіл, әдебиет және тарих ғылыми-зерттеу институты]] (1981) * [[Сібір мемлекеттік геожүйелер және технологиялар университеті|Жаңасібір геодезия, аэрофототүсіру және картография инженерлері институты]] (5 сәуір 1983) * [[Омбы мемлекеттік педагогикалық университеті|А. М. Горький атындағы Омбы мемлекеттік педагогикалық институты]] * [[Ресей мемлекеттік аграрлық сырттай университеті]] * [[В.И. Калашников атындағы Рыбинск өзен училищесі]] (1976) * [[С.В. Рахманинов атындағы Тамбов мемлекеттік музыкалық-педагогикалық институты|С. В. Рахманинов атындағы Тамбов музыкалық училищесі]] * [[Томбы мемлекеттік педагогикалық университеті]] * [[И. Н. Ульянов атындағы Ульянов мемлекеттік педагогикалық университеті]] Мәдениет мекемелері: * [[В. Я. Шишков атындағы Алтай өлкелік әмбебап ғылыми кітапханасы]] * [[Добролюбов атындағы Архангельск облыстық ғылыми кітапханасы]] * [[А. М. Горький атындағы Перм өлкелік кітапханасы|А. М. Горький атындағы Перм мемлекеттік облыстық әмбебап кітапханасы]] * [[Горький атындағы Твер облыстық кітапханасы|А. М. Горький атындағы Твер облыстық әмбебап ғылыми кітапханасы]] * [[Вологда мемлекеттік драма театры]] * [[Рязан мемлекеттік облыстық драма театры]] * [[Еревандық жас көрермендер театры]] * КСРО Мәдениет министрлігінің «Гипротеатр» театр және ойын-сауық кәсіпорындарын жобалау жөніндегі мемлекеттік институты (Мәскеу, 1981) * [[Эндла (театр)|Лидия Койдула атындағы Пярну драма театры]] * [[Орленок (Бүкілресейлік балалар орталығы)|«Орленок» БЛКЖО ОК Бүкілресейлік пионер лагері]] Баспасөз басылымдары: * Белгород облыстық «Белгородская правда» газеті * «Солтүстік Осетия» газеті (1967) * «Знамя» газеті (Калуга) * Таулы Алтай автономиялы облысының «Звезда Алтая» газеті (4 қараша 1972) * Ұдмұрт Республикасының «Удмуртская правда» газеті (14 қыркүйек 1967) * КОКП Рязан облыстық комитетінің «Приокская правда» газетінің редакциясы * «Знание — сила» журналы * «Полымя» журналы (Минск, 1972) * «Смена» журналы * «Сибирские огни» журналы (1972) * «Советская юстиция» журналы * «Государство и право» журналы * «Юный натуралист» журналы * «Техника — молодёжи» журналы * «Сельская молодёжь» журналы * «Мурзилка» журналы * «Изобретатель и рационализатор» журналы * [[Noorte hääl|«Ноорте Хяэль» газеті]] ([[Эстон Кеңестік Социалистік Республикасы|ЭКСР]]) Баспалар: * «Химия» баспасы * «ДОСААФ» баспасы * «Недра» баспасы Кәсіпорындар, ұйымдар: * [[Перделік-шілтер компания]] * [[Ереван коньяк зауыты]] * [[Иркутск шай өлшейтін фабрика]] * [[Ржев кран құрылысы зауыты]] * [[Слюдалық фабрикасы|Ленинград слюдалық фабрикасы]] * [[«Ново-Вятка» АҚ (кәсіпорын)|Новятский механикалық зауыты]] (24 ақпан 1976 ж.) * [[«Бор» тау-кен химия кәсіпорны|«Бор» Приморский өндірістік бірлестігі]] ([[Дальнегорск]], 17.02.1976) * [[Первомайск шыны зауыты]] * [[Южно-Сахалинский кеңшары|«Южно-Сахалинский]]» кеңшары * [[Ирбит мотоцикл зауыты]] * Ирбит шыны зауыты * Хайтин фарфор зауыты ([[Мишелевка]], 1969) * [[Красносельский зергерлік өнеркәсібі|Красносельская зергерлік фабрикасы]] (1969) * [[Үлбі металлургиялық зауыты]] ([[Өскемен]]) (1979) * [[Эфко|Эфирокомбинат]] ([[Алексеевка (қала, Белгород облысы)|Алексеевка]]) * [[Искра (конструкторлық бюро)|И.И. Картуков атындағы «Искра» машина жасау КБ]] * Балалар жұқпалы аурулары ғылыми-клиникалық орталығы ФМБМ [[Федералдық медициналы-биологиялық агенттік|Ресей ФМБА]] (бұрын — РКФСР Денсаулық сақтау министрлігінің Ленинград балалар инфекциясы ҒЗИ) * [[Ю. А. Гагарин атындағы кеңшар-техникумы|Ю. А. Гагарин атындағы көрсеткішті-тірек кеңшар-техникумы]]<ref>{{кітап|авторы= |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы= Советская Эстония|шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= Гл. ред. Г. Наан|басылым= Энциклопедический справочник|орны= Таллин|баспасы=Валгус|жыл=1979|томы= |беттері= |барлық беті= 401|сериясы= |isbn= |тиражы= }} </ref> ([[Эстон Кеңестік Социалистік Республикасы|ЭКСР]]) * [[Таллин сүт өнімдері комбинаты]] (ЭКСР) * [[Промприбор (Таллин)|«Промприбор» Таллин өндірістік бірлестігінің]] Тарту аспап жасау зауыты (ЭКСР) * [[Пунане Кунда|«Пунане Кунда» цемент зауыты]] (ЭКСР) * [[Ванасадам|Таллин теңіз сауда порты]] (ЭКСР) * [[Таллин кеме жөндеу зауыты]] (ЭКСР) * [[Хийу Калур (компания)|«Хийу Калур» балық аулайтын ұжымшар]] (ЭКСР) == «Құрмет Белгісі» орденімен марапатталған қалалар == * [[Петергоф]] (1973) * [[Суздаль]] (1974) * [[Арзамас]], [[Оха]] (1978) * [[Верхнеднепровск]], [[Игарка]], [[Зея (қала)|Зея]] (1979) * [[Балашов (қала)|Балашов]], [[Қызлар]], [[Кузнецк]], [[Лида]] (1980) * [[Гусь-Хрустальный]], [[Рузаевка]], [[Абакан]], [[Вольск]], [[Белебей]] (1981) * [[Бүгілме]], [[Ишим]], [[Сокол (қала)|Сокол]] (1982) * [[Сызрань]], [[Белая Церковь]], [[Чусовой]] (1983) * [[Мелитополь (Запорожье облысы)|Мелитополь]], [[Биробиджан]] (1984) * [[Мичуринск]], [[Кушва]], [[Лодейное Поле]], [[Лысьва]], [[Стрый (қала)|Стрый]], [[Снежное]] (1985) * [[Красноуфимск]], [[Ливны]], [[Бұзаулық]], [[Канск]] (1986) * [[Тобольск]], [[Кашин]], [[Друскининкай]] (1987) «Құрмет белгісі» орденімен КСРО-дағы шағын қалалар марапатталды. Ірілек қалалар Еңбек Қызыл Ту орденімен, ал одан ірі қалалар — [[Ленин ордені|Ленин орденімен]] марапатталды. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:КСРО ордендері]] [[Санат:Құрмет Белгісі ордені]] mp88roo6tc57aew93980h2xk8na8qfo 0 650976 3479681 3333452 2025-06-13T12:42:28Z Makenzis 71333 3479681 wikitext text/x-wiki {{футбол клубы |атауы = {{ту|Уэльс}} Нью-Сейнтс |құрылған = 1959 |стадионы = «[[Парк Холл]]»<br />[[Озуэстри|Освестри]], [[Шропшир]], [[Англия]] |сыйымдылығы = 2 034 |жаттықтырушы = {{ту|Англия}} [[Скотт Раско]] |капитаны = {{ту|Англия}} [[Пол Харрисон]] |жарыс = '''[[Футболдан Уэльс чемпионаты|Премьер лига]]''' |маусым = 2024/25 |орын = '''1-орын''' |сайты = [http://www.tnsfc.co.uk/ Ресми сайт] |pattern_b1 = _thintransparenthoopsupper |pattern_ra1=_cuffpipingonwhite |pattern_la1=_cuffpipingonwhite |pattern_sh1= |leftarm1 = 41A317 |body1=41A317 |rightarm1=41A317 |shorts1=41A317 |socks1=FFFFFF |pattern_b2 =_whitecollarplain |pattern_ra2=_whiteborder |pattern_la2=_whiteborder |pattern_sh2= |leftarm2 = 6A2139 |body2=6A2139 |rightarm2=6A2139 |shorts2=15317E |socks2=15317E |логотипі=The New Saints logo.png}} «'''Нью-Сейнтс'''» немесе '''ТНС''' ({{lang-en|The New Saints Football Club, TNS}}) — [[Уэльс]] чемпионаттарында ойнайтын футбол клубы, базасы "Освестри" қаласында орналасқан. 1959 жылы "Ллансантффред" деген атаумен құрылды. 1996 жылы "Total Network Solutions F.C" деп өзгертілді. 2006 жылы қазіргі атауына ауысты. == Жетістіктері == * Премьер-лига ** Чемпион (16) ''(рекорд)'': 1999/00, 2004/05, 2005/06, 2006/07, 2009/10, 2011/12, 2012/13, 2013/14, 2014/15, 2015/16, 2016/17, 2017/18, 2018/19, 2020/21, 2021/22, 2022/23, 2023/24 ** Вице-чемпион (5): 2001/02, 2002/03, 2003/04, 2007/08, 2010/11 ** 3 орын (1): 2008/09 * Камри Альянс (2 дивизион) ** Чемпион (1): 1992/93 ** 2 орын: 1991/92 * Уэльс кубогы ** Жеңімпаз (6): 1995/96, 2004/05, 2011/12, 2013/14, 2014/15, 2015/16 ** Финалист (3): 2000/01, 2003/04, 2016/17 * Уэльс лига кубогы ** Жеңімпаз (8) ''(рекорд)'': 1994/95, 2005/06, 2008/09, 2009/10, 2010/11, 2014/15, 2015/16, 2016/17 ** Финалист (1): 2012/13 == Сілтемелер == * http://www.tnsfc.co.uk/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120907055021/http://www.tnsfc.co.uk/ |date=2012-09-07 }} [[Санат:Уэльс футбол клубтары]] ih4zcyih0y42z4uhd7z0xm95rd35quj 3479682 3479681 2025-06-13T12:42:44Z Makenzis 71333 /* Жетістіктері */ 3479682 wikitext text/x-wiki {{футбол клубы |атауы = {{ту|Уэльс}} Нью-Сейнтс |құрылған = 1959 |стадионы = «[[Парк Холл]]»<br />[[Озуэстри|Освестри]], [[Шропшир]], [[Англия]] |сыйымдылығы = 2 034 |жаттықтырушы = {{ту|Англия}} [[Скотт Раско]] |капитаны = {{ту|Англия}} [[Пол Харрисон]] |жарыс = '''[[Футболдан Уэльс чемпионаты|Премьер лига]]''' |маусым = 2024/25 |орын = '''1-орын''' |сайты = [http://www.tnsfc.co.uk/ Ресми сайт] |pattern_b1 = _thintransparenthoopsupper |pattern_ra1=_cuffpipingonwhite |pattern_la1=_cuffpipingonwhite |pattern_sh1= |leftarm1 = 41A317 |body1=41A317 |rightarm1=41A317 |shorts1=41A317 |socks1=FFFFFF |pattern_b2 =_whitecollarplain |pattern_ra2=_whiteborder |pattern_la2=_whiteborder |pattern_sh2= |leftarm2 = 6A2139 |body2=6A2139 |rightarm2=6A2139 |shorts2=15317E |socks2=15317E |логотипі=The New Saints logo.png}} «'''Нью-Сейнтс'''» немесе '''ТНС''' ({{lang-en|The New Saints Football Club, TNS}}) — [[Уэльс]] чемпионаттарында ойнайтын футбол клубы, базасы "Освестри" қаласында орналасқан. 1959 жылы "Ллансантффред" деген атаумен құрылды. 1996 жылы "Total Network Solutions F.C" деп өзгертілді. 2006 жылы қазіргі атауына ауысты. == Жетістіктері == * Премьер-лига ** Чемпион (17) ''(рекорд)'': 1999/00, 2004/05, 2005/06, 2006/07, 2009/10, 2011/12, 2012/13, 2013/14, 2014/15, 2015/16, 2016/17, 2017/18, 2018/19, 2020/21, 2021/22, 2022/23, 2023/24, 2024/25 ** Вице-чемпион (5): 2001/02, 2002/03, 2003/04, 2007/08, 2010/11 ** 3 орын (1): 2008/09 * Камри Альянс (2 дивизион) ** Чемпион (1): 1992/93 ** 2 орын: 1991/92 * Уэльс кубогы ** Жеңімпаз (6): 1995/96, 2004/05, 2011/12, 2013/14, 2014/15, 2015/16 ** Финалист (3): 2000/01, 2003/04, 2016/17 * Уэльс лига кубогы ** Жеңімпаз (8) ''(рекорд)'': 1994/95, 2005/06, 2008/09, 2009/10, 2010/11, 2014/15, 2015/16, 2016/17 ** Финалист (1): 2012/13 == Сілтемелер == * http://www.tnsfc.co.uk/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120907055021/http://www.tnsfc.co.uk/ |date=2012-09-07 }} [[Санат:Уэльс футбол клубтары]] 9xwdpkf30yai9cddpbdjld8yxir8f94 0 651301 3479684 3333443 2025-06-13T12:57:57Z Makenzis 71333 3479684 wikitext text/x-wiki {{футбол клубы | атауы = {{ту|Уэльс}} Коннас-Ки Номадс | құрылған = 1946 | стадионы = «[[Дисайд Стэдиум]]»<br />[[Коннас-Ки]], [[Флинтшир]] | сыйымдылығы = 1 500 | жаттықтырушы = {{ту|Шотландия}} [[Энди Моррисон]] | сайты = http://www.the-nomads.co.uk/ | жарыс = '''[[Футболдан Уэльс чемпионаты|Премьер лига]]''' | маусым = 2024/25 | орын = '''8.''' | pattern_la1 = _whitesmalllower | pattern_b1 = _thinwhitesides | pattern_ra1 = _whitesmalllower | leftarm1 = FF0000 | body1 = FF0000 | rightarm1 = FF0000 | shorts1 = FF0000 | socks1 = FF0000 | pattern_la2 = _yellowlower | pattern_b2 = _thinyellowsides | pattern_ra2 = _yellowlower | leftarm2 = 333333 | body2 = 333333 | rightarm2 = 333333 | shorts2 = 333333 | socks2 = 333333 }} «'''Коннас-Ки Номадс'''» ({{lang-en|Clwb Pêl-droed gap Cei Connah}}) — [[Уэльс|Уэльстің]] Коннас-Ки қаласындағы футбол клубы, [[1946 жыл|1946 жылы]] құрылған. Өз алаңындағы ойындарын "Дисайд" стадионында өткізеді. Сыйымдылығы 1500 адам. == Тарихы == 1946 жылы "Коннас-Ки" деген атаумен қала жастарынан құралды. Оған дейін "Коннас-Ки & Шоттон" деген атаумен ойнаған клубы болған, ол клуб екінші дүниежүзілік соғыс кезінде жабылып қалды. 1951 жылы "Коннас-Ки Номадс" боп өзгерді. Жаңа атаумен Уэльстің аймақтық лигаларында ойнай бастады. == Жетістіктері == * Камри Альянс ** Чемпион (2): 2010/11, 2011/12 ** Вице-чемпион (4): 2016/17, 2018/19, 2022/23, 2023/4 * Уэльс кубогы ** Жеңімпаз (2): 1928/29**, 2017/18 ** Финалист (3): 1907/08**, 1910/11**, 1997/98 * Уэльс Лига кубогы ** Жеңімпаз (1): 1995/96 * Камри Альянс кубогы ** Финалист (1): 2007/08 * FAW Трофи ** Жеңімпаз (2): 1952/53, 1980/81 ** Финалист (1): 1950/51 == Атақты ойыншылары == ''(бәрі де уэльстіктер)'' * Марк Лимберт * Невилл Пауэлл * Крейг Гарсайд * Крейг Лэйтон * Энди Маллинер * Стив Эванс * Пол Смит * Ли Дэвис * Гарет Оуэн == Сілтемелер == * http://www.the-nomads.co.uk/ [[Санат:Уэльс футбол клубтары]] 1r6u6ki951bfkjttrvhzgmzyt87511o 0 652765 3479668 3362384 2025-06-13T12:10:12Z Makenzis 71333 3479668 wikitext text/x-wiki {{футбол клубы |атауы = {{ту|БАӘ}} Шабаб Әл-Ахли (Дубай) |құрылған = 1970 |стадионы = [[Әл-Рашид (стадион)|Аль-Рашид]], [[Дубай]] |сыйымдылығы = 18 000 |жаттықтырушысы = {{ту|БАӘ}} [[Махди Али]] |капитан = |рейтинг = |жарыс = [[Футболдан БАӘ чемпионаты|Про-лига]] |маусым = 2024/25 |орын = 1-орын |сайты = http://www.alahliclub.ae/ | pattern_la1 = _inter12h | pattern_b1 =_inter12h | pattern_ra1 = _inter12h | pattern_sh1 = | pattern_so1 = | leftarm1 = FF0000 | body1 = FF0000 | rightarm1 = FF0000 | shorts1 = 000000 | socks1 = FF0000 | pattern_la2= | pattern_b2= | pattern_ra2= | leftarm2=FFFFFF | body2=FFFFFF | rightarm2=FFFFFF | shorts2=FFFFFF | socks2=FFFFFF }} '''«Шабаб Әл-Ахли»''' ({{lang-ar|الأهلي}}) — 1970-2017 жылдары [[Біріккен Араб Әмірліктері|БАӘ]] чемпионаттарында ойнаған [[Дубай]] қаласындағы футбол клубы. 1970 жылы жергілікті үш клубтың бірігуімен құрылды. 2017 жылы «[[Әл-Шабаб (футбол клубы, Дубай)|Әл-Шабаб (Дубай)]]<nowiki/>» және «[[Дубай (футбол клубы)|Дубай]]<nowiki/>» клубтарымен бірікті де, "Шабаб Әл-Ахли Дубай" клубы құрылды. == Жетістіктері == === Ұлттық === * БАӘ чемпионы (7): 1974/75, 1975/76, 1979/80, 2005/06, 2008/09, 2013/14, 2015/16 * БАӘ кубогы (8): 1975, 1977, 1988, 1996, 2002, 2004, 2008, 2013 === Халықаралық === * АФК чемпиондар лигасының финалы (1): 2015 == Сілтемелер == * [https://web.archive.org/web/20110203001044/http://www.alahliclub.ae/ Клубтың ресми сайты] {{Бастама}} [[Санат:БАӘ футбол клубтары]] sylm5x0vau91d3qp0ypxd2uzt0j3292 3479669 3479668 2025-06-13T12:10:27Z Makenzis 71333 /* Ұлттық */ 3479669 wikitext text/x-wiki {{футбол клубы |атауы = {{ту|БАӘ}} Шабаб Әл-Ахли (Дубай) |құрылған = 1970 |стадионы = [[Әл-Рашид (стадион)|Аль-Рашид]], [[Дубай]] |сыйымдылығы = 18 000 |жаттықтырушысы = {{ту|БАӘ}} [[Махди Али]] |капитан = |рейтинг = |жарыс = [[Футболдан БАӘ чемпионаты|Про-лига]] |маусым = 2024/25 |орын = 1-орын |сайты = http://www.alahliclub.ae/ | pattern_la1 = _inter12h | pattern_b1 =_inter12h | pattern_ra1 = _inter12h | pattern_sh1 = | pattern_so1 = | leftarm1 = FF0000 | body1 = FF0000 | rightarm1 = FF0000 | shorts1 = 000000 | socks1 = FF0000 | pattern_la2= | pattern_b2= | pattern_ra2= | leftarm2=FFFFFF | body2=FFFFFF | rightarm2=FFFFFF | shorts2=FFFFFF | socks2=FFFFFF }} '''«Шабаб Әл-Ахли»''' ({{lang-ar|الأهلي}}) — 1970-2017 жылдары [[Біріккен Араб Әмірліктері|БАӘ]] чемпионаттарында ойнаған [[Дубай]] қаласындағы футбол клубы. 1970 жылы жергілікті үш клубтың бірігуімен құрылды. 2017 жылы «[[Әл-Шабаб (футбол клубы, Дубай)|Әл-Шабаб (Дубай)]]<nowiki/>» және «[[Дубай (футбол клубы)|Дубай]]<nowiki/>» клубтарымен бірікті де, "Шабаб Әл-Ахли Дубай" клубы құрылды. == Жетістіктері == === Ұлттық === * БАӘ чемпионы (9): 1974/75, 1975/76, 1979/80, 2005/06, 2008/09, 2013/14, 2015/16, 2022/23, 2024/25 * БАӘ кубогы (8): 1975, 1977, 1988, 1996, 2002, 2004, 2008, 2013 === Халықаралық === * АФК чемпиондар лигасының финалы (1): 2015 == Сілтемелер == * [https://web.archive.org/web/20110203001044/http://www.alahliclub.ae/ Клубтың ресми сайты] {{Бастама}} [[Санат:БАӘ футбол клубтары]] 1zccxbodq9cm7eydfs1ms4makk1pbse 0 654234 3479729 3476131 2025-06-13T17:21:14Z Ziv 164355 ([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:1 ruble Tereshkova.jpg]] → [[File:RR3009-0016R 1 ruble Tereshkova.jpg]] [[c:COM:FR#FR4|Criterion 4]] (harmonizing names of file set) · Временный компромисс чтобы навести порядок в категории 3479729 wikitext text/x-wiki {{Саясаткер |Есімі=Валентина Терешкова |Сурет=Valentina Tereshkova (2017-03-06).jpg |Атауы=Валентина Владимировна Терешкова |Туған кездегі есімі=Валентина Терешкова |Туған күні=6.03.1937 |Туған жері=Үлкен Масленниково, Тутаев ауданы, Ярославль облысы, [[РСФСР]], [[КСРО]] |Білімі=Н. Е. Жуковский атындағы әскери-әуе инженерлік академиясы ([[1969]]) |Ғылыми дәрежесі=[[Техникалық ғылымдар|техника ғылымдарының]] кандидаты (1977) [[Ғылыми атақ|Ғылыми атағы]]: [[профессор]] |Партиясы=[[КОКП]] (1960-1991) Біздің үй - Ресей ([[1995]]) Ресей өмір партиясы ([[2003]]) Біртұтас Ресей (2008 жылдан бастап) |Марапаттары= {{Алтын Жұлдыз медалі}} {{ХШЖК алтын медалі}} {{Орақ пен Балға медалі}} {{1941-1945 жж. Ұлы Отан соғысындағы Жеңіске 20 жыл медалі}} {{1 дәрежелі Мінсіз қызметі үшін медалі (КСРО)}} {{2 дәрежелі Мінсіз қызметі үшін медалі (КСРО)}} {{3 дәрежелі Мінсіз қызметі үшін медалі (КСРО)}} {{КСРО Қарулы күштеріне 50 жыл медалі}} {{КСРО Қарулы күштеріне 60 жыл медалі}} {{Владимир Ильич Лениннің туғанына 100 жыл мерекелік медалі}} {{Еңбек ардагері медалі (КСРО)}} {{Еңбек Қызыл Ту ордені}} {{Ленин ордені}} {{Тың жерлерді игергені үшін медалі}} {{Қазан төңкерісі ордені}} |Мансабы=[[инженер]], [[Ғарышкер|ұшқыш-ғарышкер]], [[саясаткер]] |Жұбайлары=1)Андриян Григорьевич Николаев; 2)Юлий Георгиевич Шапошников |Қолтаңбасы=Valentina Tereshkova Signature.svg}} '''Валентина Владимировна Терешкова''' ({{lang-ru|Валентина Владимировна Терешкова}}; [[6 наурыз]] [[1937 жыл]], {{туғанжері|Ярославль облысы|Ярославль облысында}}) — [[КСРО]] ұшқыш-ғарышкері, әлемдегі тұңғыш [[Ғарышкер|әйел-ғарышкер]] ([[1963]]), [[Кеңес Одағының Батыры]] (1963), авиация генерал-майоры ([[1995]])<ref>[https://bigenc.ru/technology_and_technique/text/4188688 ТЕРЕШКОВА // Большая российская энциклопедия. 32 том. Мәскеу, 2016, ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180302225404/https://bigenc.ru/technology_and_technique/text/4188688 |date=2018-03-02 }}</ref>. [[КСРО Жоғарғы Кеңесі|КСРО Жоғарғы Кеңесінің]] VII-XI шақырылымдарының депутаты (1966-1989), [[КСРО Жоғарғы Кеңесі|КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының]] мүшесі (1974-1989). Кеңес Әйелдері Комитетінің (1968-1987) және Шет елдермен достық пен мәдени байланыстың кеңестік қоғамдары одағының (1987-1992) жетекшісі. Ресейлік саясаткер, РФ Мемлекеттік Думасының депутаты, «Единая Россия» партиясының Жоғарғы Кеңесінің мүшесі. 2020 жылы наурызда ол [[Ресей|Ресей Федерациясы]]ның Конституциясына Ресейдің қазіргі Президенті [[Владимир Владимирович Путин|Владимир Путинге]] тағы екі рет президенттік сайлауға түсуге мүмкіндік беретін түзету ұсынды. == Балалық және жастық шағы == Валентина Терешкова Ярославль облысы, Тутаев қаласының маңындағы Үлкен Масленниково ауылында [[Беларусь|Беларуссиядан]] көшіп келген шаруалардың отбасында дүниеге келген. Әкесі - Терешков Владимир Аксенович (1912-1940), [[Могилев облысы]], Белиничский ауданы, Выйлово ауылында туған. Тракторшы. 1939 жылы [[Қызыл Армия]] қатарына шақырылды. [[Кеңес-Фин соғысы|Кеңес-Фин соғысында]] хабарсыз кетті. Анасы - Терешкова (Круглова) Елена Федоровна (1913-1987), Витебск облысы, Дубровен ауданы, Еремеевщина ауылынан, тоқыма фабрикасының жұмысшысы. Отбасында Людмила атты үлкен әпкесі мен Владимир деген інісі болған<ref>[https://sobesednik.ru/obshchestvo/20120317-tainy-biografii-valentiny-tereshkovoi Тайны биографии Валентины Терешковой | Общество | Собеседник.ру] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210304224040/https://sobesednik.ru/obshchestvo/20120317-tainy-biografii-valentiny-tereshkovoi |date=2021-03-04 }}</ref>. 1945 жылы ол Ярославль қаласындағы №32 орта мектепке оқуға түсті (қазіргі таңда мектеп өз атымен аталады)<ref>[https://school32.edu.yar.ru/ Муниципальное общеобразовательное учреждение «Средняя школа № 32 имени В. В. Терешковой»]</ref>. Музыкаға икемі бар ол бос уақытында домра ойнауды үйренді. Ол 1953 жылы жеті сыныпты бітірді. 1954 жылы отбасына көмектесу үшін Валентина Ярославль шиналар зауытына дайындық кезінде монтаждау және вулканизациялау цехында білезікші ретінде жұмысқа орналасты. Онда диагональды кескіш машинаны басқарды. Сонымен бірге, 1954-1955 жылдары Ярославль қаласындағы №10 жұмысшы жастарға арналған мектептің 8-9 кешкі сыныбында оқыды. 1955 жылдың сәуір айынан бастап Ярославльдегі «Красный Перекоп» өнеркәсіптік мата фабрикасының лента цехында созба жасаушы болып жұмыс істеді (оның анасы мен үлкен әпкесі де комбинатта жұмыс істеді<ref>[https://sobesednik.ru/obshchestvo/20120317-tainy-biografii-valentiny-tereshkovoi Тайны биографии Валентины Терешковой | Общество | Собеседник.ру] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210304224040/https://sobesednik.ru/obshchestvo/20120317-tainy-biografii-valentiny-tereshkovoi |date=2021-03-04 }}</ref>). 1955 жылдан 1960 жылға дейін Ярославль жеңіл өнеркәсіптің сырттай техникумында мақта иіру технигі мамандығы бойынша оқыды. 1957 жылы ол [[комсомол]] қатарына қабылданды. 1960 жылдың 11 тамызынан 1962 жылдың наурызына дейін - «Красный Перекоп» зауытының комсомол комитетінің босатылған хатшысы. Ол зауыттың мәдениет үйінің халық аспаптары оркестрінде домра ойнады. 1959 жылдан бастап Ярославльдағы аэроклубта парашютпен секірумен айналысты (90 секіру орындады). == [[Ғарышкер|Ғарышкерлер]] отрядында == [[Сурет:RIAN archive 159271 Nikita Khrushchev, Valentina Tereshkova, Pavel Popovich and Yury Gagarin at Lenin Mausoleum.jpg|нобай|солға|Кесене мінбесінде 1963 жылы 22 маусымда]] Кеңес ғарышкерлерінің алғашқы сәтті ұшуларынан кейін Сергей Королевтің [[Ғарыш|ғарышқа]] әйел-ғарышкерді ұшыру идеясы пайда болды<ref>[http://znamyamaytreyi.ru/page/ay_script.php?fname=picma_chitateley/02-tereshkova.htm&mode=0 Их позвал космос (герои-космонавты)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210301201609/http://znamyamaytreyi.ru/page/ay_script.php?fname=picma_chitateley%2F02-tereshkova.htm&mode=0 |date=2021-03-01 }}</ref>. 1962 жылдың басында үміткерлерді іздеу келесі талаптар бойынша басталды: парашютші, 30 жасқа дейін, бойы 170 см-ге дейін және салмағы 70 кг-ға дейін. Жүздеген үміткерлердің бесеуі таңдалды: Жанна Йоркина, Татьяна Кузнецова, Валентина Пономарева, Ирина Соловьева және Валентина Терешкова. Терешкова ғарышкерлер құрамына қабылданғаннан кейін, қалған қыздармен бірге қатардағы [[Әскери шен|әскери шенімен]] жедел әскери қызметке шақырылды. === Дайындық === Терешкова 1962 жылы 12 наурызда ғарышкерлер корпусына қабылданып, 2-ші отрядтың студент-космонавты ретінде дайындықтан өте бастады. 1962 жылы 29 қарашада ол ОКП қорытынды емтихандарын өте жақсы бағаға тапсырды. 1962 жылдың 1 желтоқсанынан бастап Терешкова 1 дивизияның 1 отрядының ғарышкері болды. 1963 жылдың 16 маусымынан бастап, яғни ұшудан кейін бірден 1-ші отрядтың нұсқаушы-ғарышкері болды және 1966 жылдың 14 наурызына дейін осы қызметті атқарды. Жаттығу кезінде дененің ғарышқа ұшу факторларына төзімділігі бойынша дайындықтан өтті. Жаттығулар термокамерада өтті, мұнда + 70 ° С температурада және 30% ылғалдылықта ұшу костюмінде болу керек. Оқшаулау камерасы - дыбыстардан оқшауланған бөлме, әр үміткерге 10 күн бойы сол жерде болуға тура келді. МиГ-15-те [[Гравитация|гравитациялық]] нөлдік жаттығу өтті. Параболикалық слайдты орындау кезінде ұшақтың ішінде салмақсыздық 40 секундқа орнатылды және мұндай сеанстар бір рейс үшін 3-4 болды. Әр сессия барысында келесі тапсырмаларды орындау қажет болды: аты-жөнін жазу, тамақ ішуге тырысу, радиода сөйлесу. Парашют жаттығуларына ерекше назар аударылды, өйткені ғарышкердің өзі қонар алдында бөлек шығарылды және парашютпен қонды. Түсіру аппаратын су басу қаупі әрқашан болғандықтан, теңізде парашютпен секіру бойынша технологиялық, яғни өлшемі бойынша сыймайтын, [[скафандр]] бойынша жаттығулар да өткізілді. === Сайлау === Бастапқыда екі әйел экипажының бір уақытта ұшуы жоспарланған болатын, бірақ 1963 жылы наурызда олар бұл жоспардан бас тартты. Олардың алдында бес үміткердің біреуін ғана таңдау міндеті тұрды. Терешкованы бірінші әйел-ғарышкер рөліне таңдағанда, дайындықтан сәтті өтуінен бөлек, саяси сәттер де ескерілді: Терешкова жұмысшылардан, ал, мысалы, Пономарев пен Соловьев — қызметкерлерден болды. Сонымен қатар, Терешкова екі жаста болғанда оның әкесі Владимир Кеңес-фин соғысы кезінде қайтыс болды. Ұшудан кейін Терешковқа Кеңес Одағы оның қызметі үшін не істей алатындығы туралы сұрағанда, ол әкесінің қайтыс болған жерін табуды өтінді. Таңдаудың соңғы критерийі кандидаттың белсенді қоғамдық қызмет жүргізу қабілеті болды<ref>[http://www.cosmoworld.ru/spaceencyclopedia/tereshkova/index.shtml?ponomareva.html Валентина Пономарёва. Неоткрытый космос]</ref> — адамдармен кездесу, ел мен әлем бойынша көптеген сапарларда көпшілік алдында сөйлеу, кеңестік жүйенің артықшылықтарын барлық жағынан көрсету, {| class="wikitable" | ... біздің партиямызды, [[Ленин]] идеяларын, [[Коммунизм|коммунизмді]] дәріптеу және біздің жаққа миллиондаған адамдарды, әсіресе әйелдерді тарту. — Николай Каманин<ref>[https://web.archive.org/web/20080331133536/http://www.rtc.ru/encyk/bibl/kamanin/kniga1/08-63.html Каманин Н. П. Скрытый космос. Книга 1. Дневниковая запись за 1 августа 1963 года]</ref> |} Басқа үміткерлер, одан гөрі нашар дайындығы жоқ (медициналық тексеру нәтижелері бойынша және әйел-ғарышкер кандидаттардың теориялық дайындығы бойынша Терешкова соңғы орында тұрды)<ref>[https://web.archive.org/web/20080331133536/http://www.rtc.ru/encyk/bibl/kamanin/kniga1/08-63.html Каманин Н. П. Скрытый космос. Книга 1. Дневниковая запись за 1 августа 1963 года]</ref>, Терешковадан осындай қоғамдық қызметке қажетті қасиеттерден едәуір төмен болды<ref>[http://www.cosmoworld.ru/spaceencyclopedia/tereshkova/index.shtml?ponomareva.html Валентина Пономарёва. Неоткрытый космос]</ref>. Сондықтан ол ұшуға негізгі үміткер болып тағайындалды, И.Б. Соловьева — резервтік, ал В. Л. Пономарева — қосалқы. Терешкова «Восток-6» ұшқышы болып тағайындалған кезде, ол американдық астронавттардың алғашқы Жас отряды Гордон Куперден 10 жас кіші болды. === «Восток-6»-да ұшу === [[Сурет:RIAN archive 612748 Valentina Tereshkova.jpg|нобай|оңға|Валентина Терешкова формада]] [[Сурет:Stamps of Azerbaijan, 2013-1110-souvenir.jpg|нобай|оңға|Әйелдің ғарышқа алғашқы ұшуының 50 жылдығына арналған Әзербайжан пошта блогы]] Терешкова 1963 жылы 16 маусымда (әлемдегі әйел-ғарышкердің алғашқы ұшуы) Восток-6 ғарыш кемесімен ғарышқа ұшты. Ол шамамен үш күнге созылды. Старт [[Байқоңыр (ғарыш айлағы)|Байқоңырда]] «Гагарин» алаңынан емес, резервтік алаңнан басталды. Сонымен бірге [[Орбита|орбитада]] ғарышкер Валерий Быковский басқаратын Восток-5 [[ғарыш кемесі]] болды. Ғарышқа ұшпастан бұрын Терешкова туыстарына парашютшілер жарысына кететінін айтқан, ал олар ғарышқа ұшу туралы радиодағы жаңалықтардан білді. Ғарышкерлерді іріктеумен және дайындаумен айналысқан Генерал-лейтенант Николай Каманин Терешкованың старты жайлы осылай сипаттады<ref> Книга «Скрытый космос» запись за 16 июня 1963 года.</ref>: {| class="wikitable" | [[Зымыран|Зымыранды]], кемені дайындау және барлық техникалық қызмет көрсету жұмыстары өте жақсы өтті. Барлық қызметтер мен жүйелердің жұмысының анықтығы мен үйлесімділігі бойынша Терешкова Гагариннің стартын еске салды. 1961 жылы 12 сәуірдегідей, 1963 жылы 16 маусымда ұшу жақсы дайындалып, жақсы басталды. Терешкованы кемені ұшыруға дайындық және орбитаға шығару кезінде көргендердің бәрі, радиодан оның санауларын тыңдаған адамдар бірауыздан: «Ол Попович пен Николаевтан гөрі стартты жақсы бастады» - деді. Иә, мен бірінші әйел-ғарышкерді таңдауда қателеспегеніме өте қуаныштымын. |} Терешкованың ұшу кезіндегі шақыруы - «Чайка». Оның стартты бастамас бұрын айтқан сөзі: «Ей! Аспан! Шляпаңды шеш!», В.Маяковскийдің «Облако в штанах» өлеңінен үзінді болды. Ұшу кезінде Николай Каманин былай деп жазды<ref>«Скрытый космос», запись за 18 июня 1963 года.</ref>: {| class="wikitable" | Терешковамен бірнеше рет сөйлестім. Оның шаршағаны сезіледі, бірақ ол мұны мойындағысы келмейді. Соңғы байланыс сессиясында ол Ленинград ИПа-ның қоңырауларына жауап бермеді. Біз теледидар камерасын қосып, оның ұйықтап жатқанын көрдік. Мен оны оятып, алдағы қону және қолмен бағдарлау туралы сөйлесуге тура келді. Ол кемені екі рет бағыттауға тырысты және тангажға бағдарлау мүмкін еместігін ашық мойындады. Бұл жағдай бізді қатты алаңдатады: егер сіз қолмен отыруға тура келсе және ол кемені бағыттай алмаса, онда ол орбитадан шықпайды. Ол біздің күмәнімізге: «Уайымдамаңыз, мен бәрін таңертең жасаймын», - деп жауап берді. Ол өте жақсы байланыс жасайды, жақсы ойлайды және әзірге бірде-бір қате жібермеді. |} Кейін ұшқыш берген командалар басқару қозғалысының бағытын қолмен өзгерткені белгілі болды (кеме тренажерде жұмыс істеген кезде дұрыс емес бағытқа бұрылды). Терешкованың айтуынша, мәселе басқару сымдарын дұрыс орнатпағаннан болды: командалар төмендетуге емес, кеменің орбитасын көтеруге берілді. Автоматты режимде полярлық дұрыс болды, бұл кемені үнемі бағыттауға және отырғызуға мүмкіндік берді. Бұл оқиға туралы Терешкова қырық жылдан астам уақыт бойы айтпаған, өйткені С.П. Королев одан бұл туралы ешкімге айтпауын өтінді<ref>[https://iz.ru/news/394799 Терешкова: по просьбе Королева я не один десяток лет хранила эту тайну // Известия, 2 марта 2007.]</ref><ref>[https://www.vesti.ru/nauka/article/1038121 Вести.Ru: Терешкова готова отправиться на Марс в одну сторону]</ref>. Сол кезде кеңестік ғарыштық бағдарламаны медициналық қамтамасыз етуге жауапты медицина ғылымдарының докторы, профессор В.И. Яздовскийдің айтуынша, әйелдер етеккір циклінің 14-18-ші күнінде ғарыштық ұшудың төтенше жүктемелеріне төтеп бере алмайды. Терешкованы орбитаға шығарған тасымалдаушының старты бір күнге кешіктірілгендіктен, дәрігерлер қарастырған ұшу режиміне төтеп бере алмағаны анық. Яздовский сонымен бірге: «Терешкова, телеметрия және теледидарлық бақылау мәліметтері бойынша, ұшуды негізінен қанағаттанарлық деңгейде өткізді. Жердегі байланыс станцияларымен келіссөздер баяу жүргізілді. Ол өзінің қимыл-қозғалыстарын күрт шектеді. Қозғалыссыз отырды. Ол вегетативті сипаттағы денсаулығының өзгеруін айқын көрсетті» - деп айта кетті. Жүрек айнуы мен физикалық қолайсыздыққа қарамастан<ref>[https://radiosputnik.ria.ru/ Марина Попович: «Королев был против полетов женщин в космос». Голос России.]</ref> Терешкова жерді 48 рет айналып өтіп, ғарышта үш күнге жуық уақыт өткізді. Онда ол борт журналын басқарды және көкжиекті суретке түсірді. Олар кейінірек атмосферадағы аэрозоль қабаттарын анықтау үшін пайдаланылды. «Восток-6» түсірілетін аппараты Алтай өңірінің Баев ауданына аман-есен қонды. Қонғаннан кейін, үш күндік ыңғайсыздықтан, бірден медициналық нұсқауларға қарамастан, Терешкова жергілікті өнімдерді жеді<ref>Черток Б. Е. Ракеты и люди. Фили — Подлипки — Тюратам — М.: Машиностроение, 1999. «Отбросив все медицинские наставления, она расправлялась с местными продуктами питания, удобно расположившись на парашютном шёлке. Трое суток в космосе „Чайке“ было не до еды.»</ref>. '''Статистика<ref>[http://www.spacefacts.de/bios/cosmonauts/english/tereshkova_valentina.htm Statistics — Tereshkova Valentina Vladimirovna]</ref>''' {| class="wikitable" |- ! # !! Старт кемесі !! Старт, UTC !! Экспедиция !! Қону кемесі !! Қону, UTC !! Ұшуы !! Ашық ғарышқа шығу !! Ашық ғарыштағы уақыты |- | 1 || Восток-6 || 16.06.1963, 09:29 || Восток-6 || Восток-6 || 19.06.1963, 08:20 || 02 күн 22 сағат 51 минут || 0 || 0 |} Терешкова — КСРО-ның №6 ұшқыш-ғарышкері (шақыру белгісі - «Чайка»), әлемнің 10-шы ғарышкері; [[Ғарыш|ғарышта]] жалғыз өзі ұшқан әлемдегі жалғыз әйел<ref>[https://www.vesti.ru/article/1899745 Дмитрий Кайстро. Небо, сними шляпу: 50 лет полёту Валентины Терешковой // vesti.ru (14 июня 2013 года).]</ref>. 19 жылдан кейін, 1982 жылдың тамызында келесі болып ғарышқа ұшқан әйел - Светлана Савицкая болды. === Ұшудан кейінгі жасақтағы қызмет === [[Сурет:RIAN archive 888102 Soviet cosmonauts.jpg|сүрмесіз|солға]] 1969 жылғы 30 сәуір — 1997 жылғы 28 сәуір аралығында – орбиталық кемелер мен станциялар тобының 1-ші Басқармасы 1-ші бөлімінің Ғарышкерлер жасағының нұсқаушы-ғарышкері, жалпы және арнайы мақсаттағы орбиталық басқарылатын кешендер тобының нұсқаушы-ғарышкері-сынаушысы, Ғарышкерлер жасағының 1-ші тобы. Терешкова отрядта қалып, 1982 жылы «Союз»ҚК әйелдер экипажының командирі болып тағайындалды. 1997 жылы 30 Сәуірде Терешкова шекті жасқа толуына байланысты 1962 жылғы әйелдер құрамының соңғы құрамы ретінде отрядтан шықты. 1997 жылдан – Ғарышкерлерді даярлау орталығының аға ғылыми қызметкері. Терешкова ғарышқа ұшып келгеннен кейін Н.Е. Жуковский атындағы Әскери-әуе инженерлік академиясына оқуға түсті. Оны үздік бітіріп, кейінірек техника ғылымдарының кандидаты, профессор, 50-ден астам ғылыми жұмыстардың авторы болды. Терешкова Марсқа бір бағытта ұшуға дайын болды<ref>[https://www.vesti.ru/nauka/article/1038121 Вести.Ru: Терешкова готова отправиться на Марс в одну сторону]</ref>. == Қоғамдық-саяси қызмет == [[Сурет:Tereshkova heureka.jpg|нобай|оңға|Валентина Терешкова [[Финляндия|Финляндияға]] сапары кезінде. 2002 жыл]] 1962 жылдың наурыз айынан – КОКП мүшесі. 1966-1989 жылдары — КСРО Жоғарғы Кеңесінің VII—XI шақырылымдарының депутаты. 1968-1987 жылдары Кеңес әйелдері комитетін басқарды. 1969 жылы – Халықаралық демократиялық әйелдер федерациясының вице-президенті, [[Дүниежүзілік Бейбітшілік Кеңесі|дүниежүзілік бейбітшілік кеңесінің]] мүшесі. 1971-1990 жылдары — [[КОКП|КОКП ОК]] мүшесі. КОКП XXIV, XXV, XXVI және XXVII съездерінің делегаты. 1974-1989 жылдары – КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының депутаты және мүшесі. 1987-1992 жылдары – шет елдермен кеңестік достық және мәдени байланыс қоғамдары одағы президиумының төрағасы. 1989-1992 жылдары — КСРО және «Родина» қоғамынан халық депутаты. 1969 жылы 22 қаңтарда [[Леонид Ильич Брежнев|Брежневке]] жасалған қастандық барысында офицер Виктор Ильин атқан көлікте болған. 1992 жылы – Ресей Халықаралық ынтымақтастық қауымдастығы президиумының төрағасы. 1992-1995 жылдары – Ресей Халықаралық ынтымақтастық және даму агенттігі төрағасының бірінші орынбасары. 1994-2004 жылдары – Ресей Халықаралық ғылыми және мәдени ынтымақтастық орталығының жетекшісі. 2003 жылдың 14 қыркүйегінде Ресей партиясының II съезінде 4-ші шақырылымдағы [[Мемлекеттік дума|Мемлекеттік Думаға]] сайлауда депутаттыққа кандидат ретінде Федералды партиялық тізім бойынша 3 нөмірімен ұсынылды<ref>[https://www.newsru.com/russia/14sep2003/moscow.html В Москве завершил работу II Всероссийский съезд Российской партии Жизни]</ref>, бірақ партия блогы сайлау кедергісін жеңе алмады. 2008-2011 жылдары – «Единая Россия» партиясынан Ярославль облыстық думасының депутаты, төрағаның орынбасары. 2008 жылдың 5 сәуірінде Санкт-Петербургте өткен Пекин олимпиадасының алау эстафетасының ресейлік алау ұстаушысы болды. 2011 жылы Ярославль аймақтық тізімі бойынша «Единая Россия» партиясынан Ресей Мемлекеттік думасының депутаты болып сайланды. Терешкова Елена Мизулина, Ирина Ярова және Андрей Скочеммен бірге христиан құндылықтарын қорғау жөніндегі фракцияаралық депутаттық топтың құрамына кіреді; осы тұрғыда ол Ресей Конституциясына өзгерістер енгізуді қолдады, оған сәйкес «православие Ресейдің ұлттық және мәдени ерекшелігінің негізі болып табылады». 2011 жылдың 21 желтоқсанынан бастап – Мемлекеттік Думаның федералды құрылым және жергілікті өзін-өзі басқару жөніндегі комитеті төрағасының орынбасары. 2013 жылы Ярославль облыстық Думасына сайлауда партияның тізімін басқарды<ref>[https://www.kommersant.ru/doc/3081832 Александр Тихонов, Андрей Перцев. Приподняться с последнего места Газета «Коммерсантъ» № 164 от 07.09.2016, с. 4.]</ref>. 2014 жылдың 7 ақпанында 2014 жылы [[Сочи|Сочиде]] өткен қысқы Олимпиада ойындарының ашылу салтанатында ол Олимпиада жалауын көтерген Ресейдің сегіз таңдаулы тұлғаларының бірі болды<ref>[https://www.kp.ru/daily/26192/3080875/ Валентина Терешкова: «Церемонию открытия я смотрела в записи. На мой взгляд, она была очень красивой»]</ref>. Терешкованың көмегімен Ярославльде университет ашылды. Жеңіл өнеркәсіп техникумының жаңа ғимараты, өзен вокзалы, планетарий салынды. Еділ жағалауы абаттандырылды. Өмір бойы туған мектебіне және Ярославль балалар үйіне көмек көрсетеді. 2015 жылдан бастап — «Память поколений» коммерциялық емес қайырымдылық қорының президенті. 2016 жылдың 18 қыркүйегінде өткен парламенттік сайлауда Ярославль, Иваново, Кострома және Тверь облыстарын қамтитын «Единая Россия» аймақтық тобында екінші орын алып, Мемлекеттік Думаның депутаты болды<ref>[https://www.kommersant.ru/doc/3081832 Александр Тихонов, Андрей Перцев. Приподняться с последнего места Газета «Коммерсантъ» № 164 от 07.09.2016, с. 4.]</ref>. Ресей Федерациясының Тергеу комитеті жанындағы Қоғамдық кеңестің<ref>[https://sledcom.ru/Konsultativnie_i_obshhestvennie_organi/Obshhestvennij_sovet_pri_SK_Rossii Бастрыкин, Александр Общественный совет при СК России. Следственный комитет Российской Федерации (21 июля 2017).]</ref> құрамына кіреді. == [[Заң]] шығару қызметі == 2011 жылдан бастап 2019 жылға дейін VI және VII шақырылымдардың Мемлекеттік Думасы депутатының өкілеттігін орындау барысында 21 заң шығару бастамасының және федералдық заңдар жобаларына түзетулердің бірлескен авторы болды<ref>[http://old.duma.gov.ru/systems/law/?deputy-letter=Т&deputy=99112025 Официальный сайт Государственной Думы Федерального Собрания Российской Федерации. old.duma.gov.ru.]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. 2018 жылы ол ресейліктердің теріс реакциясын тудырған зейнеткерлік жастың өсуіне<ref>[https://regnum.ru/news/2451128.html Трое ярославских депутатов из четырёх поддержали пенсионную реформу]</ref> дауыс берді. 2020 жылы 10 наурызда Мемлекеттік Думада Ресей Конституциясына енгізілген түзетулерді талқылау кезінде ол президенттік мерзімдердің санына қатысты шектеулерді алып тастауды ұсынды (не толық, не ескерілмейді — «күшін жояды» - қазіргі президенттің бұрынғы шарттары)<ref>[https://www.kommersant.ru/doc/4283602 Терешкова предложила снять ограничение по числу президентских сроков]</ref><ref>[https://www.interfax.ru/russia/698430 Поправка об обнулении президентских сроков внесена в Госдуму]</ref><ref>[https://tass.ru/politika/7944621 Крашенинников не считает поправку Терешковой обнулением президентских сроков Путина]</ref>. Бұл ұсынысты оның екінші нұсқасында Мемлекеттік Дума қабылдады<ref>[https://www.kommersant.ru/doc/4283602 Терешкова предложила снять ограничение по числу президентских сроков]</ref><ref>[https://tass.ru/politika/7944621 Крашенинников не считает поправку Терешковой обнулением президентских сроков Путина]</ref>. Терешкованың сөзінен кейін саяси белсенділердің наразылық пикеттері өтті<ref>[https://www.rbc.ru/rbcfreenews/5e67d20c9a79479a97ddb5bc В Москве активисты вышли с пикетами против обнуления президентских сроков]</ref>. Қорлайтын пікірлер пайда болды. Әдепсіздікке ренжіді (ол 1977 жылғы КСРО Конституциясын және Л.И. Брежневтің жеке басын мақтады<ref>[https://www.mk.ru/social/2020/03/11/v-internete-vspomnili-kak-tereshkova-khvalila-brezhnevskuyu-konstituciyu.html А. Шляпников. В интернете вспомнили, как Терешкова хвалила брежневскую конституцию. Московский комсомолец (11 марта 2020).]</ref>) және депутатқа қауіп төнді — Думаның төрағасы В.В. Володин Терешковаға шабуылдарды [маңыздылығы бойынша] жалпы елге шабуылдармен теңестірді<ref>[https://rg.ru/2020/03/12/volodin-prizval-zashchitit-tereshkovu-ot-lzhi-iz-za-ee-popravki-v-konstituciiu.html Т. Замахина. Володин назвал атаки на Терешкову атаками на Россию. Российская Газета (12 марта 2020).]</ref>. Росреестр Терешкованың жылжымайтын мүлкі туралы деректерді жіктеді<ref>[https://lenta.ru/news/2020/03/13/top_secret/ Росреестр засекретил информацию о недвижимости Терешковой. Lenta.Ru (13 марта 2020).]</ref>. Ғалымдар, заңгерлер және журналистер тобы «нөлдеу» идеясына қарсы шықты<ref>[https://novayagazeta.ru/news/2020/03/16/159824-rossiyskie-uchenye-yuristy-i-zhurnalisty-vystupili-protiv-obnuleniya-prezidentskih-srokov Российские ученые, юристы и журналисты выступили против обнуления президентских сроков. Новая газета (16 марта 2020).] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200317163544/https://novayagazeta.ru/news/2020/03/16/159824-rossiyskie-uchenye-yuristy-i-zhurnalisty-vystupili-protiv-obnuleniya-prezidentskih-srokov |date=2020-03-17 }}</ref>. Бірінші әйел-ғарышкерді бірқатар қалалардың Құрметті азаматы атағынан айыру және оның құрметіне аталған көшелердің атын өзгерту туралы петициялар құрылды<ref>[https://www.rosbalt.ru/russia/2020/03/15/1832764.html «Обнулила доверие»: россияне в Сети «восстали» против Терешковой. Росбалт (15 марта 2020).]</ref>, оның ішінде Новосібір Академқалашығында<ref>[https://academ.info/news/45042 Жители Академгородка собирают подписи за переименование улицы Терешковой] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200511104502/https://academ.info/news/45042 |date=2020-05-11 }}</ref>. Түзетудің авторы сыншыларға жауап бере отырып, оларды Ресейге деген сүйіспеншіліктің жоқтығы және жағымсыз істер жасауға ұмтылды деп айыптады<ref>[https://rg.ru/2020/03/12/tereshkova-otvetila-na-kritiku-svoej-popravki-v-konstituciiu.html Т. Замахина. Терешкова ответила на критику своей поправки в Конституцию. Российская Газета (12 марта 2020).]</ref>, сонымен қатар ол өз бастамасы үшін азаматтардан алғыс алғанын айтты<ref>[https://ria.ru/20200315/1568634736.html Терешкова рассказала, что ее благодарят за "сохранение Путина". РИА Новости (15 марта 2020).]</ref>. 1 шілдедегі Бүкілресейлік дауыс беру нәтижелері бойынша («пакеттік» форматта) Конституцияға түзетулер жиынтығы қолдау тапты. == Жеке өмірі == [[Сурет:RIAN archive 611957 Valentina Tereshkova and Andrian Nikolaev.jpg|нобай|оңға|Ұшқыш-ғарышкерлер Валентина Терешкова мен Андриян Николаевтың салтанатты үйлену рәсімі. Мәскеу, 3 қараша 1963 жыл]] * Бірінші күйеуі (1963-1982) — Андриян Григорьевич Николаев (1929-2004) – 3-ші кеңестік ғарышкер. Үйлену тойы 1963 жылы 3 қарашада Ленин тауларындағы үкіметтік сарайда өтті. Қонақтар арасында Н.С.Хрущев болды. Терешкова некеден кейін және ажырасқанға дейін Николаева-Терешкова қос фамилиясымен жүрді. Бұл неке ресми түрде 1982 жылы, қызы Елена кәмелет жасына толғаннан кейін, бұзылды. 3-Ғарышкермен ажырасудың себептері туралы Терешкова бір кездері: «жұмыста — алтын, үйде-деспот» – деп айтқан<ref>[http://www.stopstamp.ru/statty/x1yh91gfzl4397g1hsvs.html Игорь Ленский. Под шоршелскими звёздами (недоступная ссылка) (2012).]</ref>. * Қызы – Елена Андрияновна Терешкова (8 маусым 1964 ж. туған) — әлемдегі әкесі мен анасы ғарышкер болған тұңғыш бала<ref>[http://www.astronaut.ru/as_rusia/vvs/text/nikolaev-a.htm?reload_coolmenus Андриян Григорьевич Николаев. astronaut.ru.]</ref>. * Еленаның бірінші күйеуі ұшқыш Игорь Алексеевич Майоров болды. * Екінші күйеуі – ұшқыш Андрей Юрьевич Родионов. 2013 жылы Елена Терешкова — ортопед-хирург, ЦИТО-да жұмыс істейді<ref>[https://www.1tv.ru/shows/segodnya-vecherom/vypuski/valentina-tereshkova-segodnya-vecherom-vypusk-ot-22-06-2013 Сегодня вечером — Выпуск от 22 июня. Первый канал.]</ref>. * Немерелері: Алексей Игоревич Майоров (20 қазан 1995 ж. туған) және Андрей Андреевич Родионов (18 маусым 2004 ж. туған)<ref>[http://www.stopstamp.ru/statty/x1yh91gfzl4397g1hsvs.html Игорь Ленский. Под шоршелскими звёздами]</ref>. * Екінші күйеуі — Юлий Георгиевич Шапошников (1931-1999) – медицина қызметінің генерал-майоры, орталық травматология және ортопедия институтының (ЦИТО) директоры. Терешкова ғарыштан оралғаннан кейін Ярославльде Голубятная көшесінде (қазір Терешкова көшесі) үш бөлмелі пәтер алды, ол анасымен, тәтесімен және қызымен бірге көшіп келді. 2004 жылы жүрекке күрделі ота жасалды, ол инфаркттың алдын алды<ref>[https://www.1tv.ru/shows/segodnya-vecherom/vypuski/valentina-tereshkova-segodnya-vecherom-vypusk-ot-22-06-2013 Сегодня вечером — Выпуск от 22 июня. Первый канал.]</ref>. 2012 жылы өзінің 75 жылдығын Ярославльде салтанатты түрде атап өтті. Терешкова ғарыштан жердің барлық континенттерін көргеннен кейін, ол [[Аустралия|Австралияға]] баруды армандаған. Көп жылдан кейін ол өзінің арманын орындады<ref>[https://www.vesti.ru/article/1899745 Дмитрий Кайстро. Небо, сними шляпу: 50 лет полёту Валентины Терешковой // vesti.ru (14 июня 2013 года).]</ref><ref>[https://www.vesti.ru/nauka/article/1038153 Михаил Антонов. Тайна «Чайки»: откровения женщины, разбившей мальчишник в космосе // vesti.ru, 13 июня 2013.]</ref>. == Марапаттары мен атақтары == === Біліктілігі === 1963 жылғы 16 маусымнан бастап – [[Ғарышкер|3-сыныпты ғарышкер]]. === Спорттық жетістіктері === * Парашют спорты бойынша 1-разряд. * 1963 жылы 19 маусымда — КСРО еңбек сіңірген спорт шебері. === [[Әскери қызмет|Әскери]] атақтары === * 15 желтоқсан 1962 – кіші лейтенант. * 16 маусым 1963 – лейтенант. * 16 маусым 1963 – [[капитан]]. * 9 қаңтар 1965 – майор. * 14 қазан 1967 – [[подполковник]]. * 30 сәуір 1970 – инженер-полковник, 1975 жылдан — полковник-инженер. * 1995 – генерал-майор. * 1997 жылдың 30 сәуірінен бастап отставкада. Валентина Терешкова – Ресей армиясының тарихындағы алғашқы [[Генерал|әйел-генерал]]. === Ресей және КСРО марапаттары === [[Сурет:Dmitry Medvedev 12 April 2011-10.jpeg|нобай|оңға|[[Дмитрий Медведев]] Валентина Терешкованы [[Достық ордені|«Достық» орденімен]] марапаттау сәті. 2011 жылғы 12 сәуір]] * [[Кеңес Одағының Батыры]] (КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының 1963 жылғы 22 маусымдағы Жарлығы, [[Ленин ордені]] және "Алтын жұлдыз" медалі) — "Восток-6" корабль-спутнигінде ғарышта ұзақ ұшуды жүзеге асырғаны үшін; * І дәрежелі "Отанға сіңірген еңбегі үшін" ордені (1 наурыз 2017) — Ресей мемлекеттілігін нығайтуға, [[Парламентаризм|парламентаризмді]] дамытуға және белсенді заң шығару қызметіне қосқан зор үлесі үшін<ref>[http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001201703020020?index=0&rangeSize=1 Указ Президента Российской Федерации от 1 марта 2017 года № 95 «О награждении государственными наградами Российской Федерации»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170303051347/http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001201703020020?index=0&rangeSize=1 |date=2017-03-03 }}</ref>; * II дәрежелі "Отан алдындағы еңбегі үшін" ордені (6 наурыз 2007) — отандық [[Космонавтика|космонавтиканың]] дамуына қосқан зор үлесі үшін<ref>[http://www.kremlin.ru/acts/bank/25087 Указ Президента Российской Федерации от 6 марта 2007 года № 278 «О награждении орденом „За заслуги перед Отечеством“ II степени Терешковой В. В.»]</ref>; * III дәрежелі "Отан алдындағы еңбегі үшін" ордені (6 наурыз 1997) — мемлекет алдындағы еңбегі және отандық космонавтиканың дамуына қосқан зор жеке үлесі үшін<ref>[http://www.kremlin.ru/acts/bank/10639 Указ Президента Российской Федерации от 6 марта 1997 года № 187 «О награждении орденом „За заслуги перед Отечеством“ III степени Терешковой В. В.»]</ref>; * Александр Невскийдің ордені (12 маусым 2013) — Ресей парламентаризмінің дамуына қосқан зор үлесі және белсенді заң шығару қызметі үшін; * [[Құрмет ордені]] (10 маусым 2003) – Халықаралық ғылыми, мәдени және қоғамдық байланыстардың дамуы мен нығаюына қосқан зор үлесі үшін<ref>[http://www.kremlin.ru/acts/bank/19593 Указ Президента Российской Федерации от 10 июня 2003 года № 651 «О награждении орденом Почёта Терешковой В. В.»]</ref>; * [[Достық ордені]] (12 сәуір 2011) — отандық басқарылатын космонавтиканың дамуына қосқан зор үлесі және ұзақ мерзімді жемісті қоғамдық қызметі үшін<ref>[http://static.kremlin.ru/media/events/files/41d3690289ddb8c39e7d.pdf Указ Президента Российской Федерации от 12 апреля 2011 года № 434 «О награждении орденом Дружбы»]</ref>; * [[Ленин ордені]] (6 мамыр 1981) — прогрессивті жұртшылықпен және шет елдердің бейбітсүйгіш күштерімен байланыстарды дамыту және нығайту жөніндегі табысты қызметі үшін (екінші); * Октябрь революциясы ордені (1 желтоқсан 1971); * [[Қызыл Ту ордені|Еңбек Қызыл Ту ордені]] (5 наурыз 1987 жыл) — көп жылғы белсенді және жемісті қоғамдық қызметі үшін; * [[Медаль|медальдар]]; * КСРО ұшқыш-ғарышкері (22 маусым 1963 жыл) – "Восток-6" ғарыш кемесінде ғарышта ұзақ ұшуды жүзеге асырғаны үшін; * Гуманитарлық қызмет саласындағы 2008 жылғы үздік жетістіктері үшін Ресей Федерациясының Мемлекеттік сыйлығы (2009 жылғы 4 маусым); * Ресей Федерациясы Үкіметінің Ю.А. Гагарин атындағы ғарыш қызметі саласындағы сыйлығы (2011) — отандық басқарылатын ғарышкерлікті дамыту, алғашқы басқарылатын ұшуларды жүзеге асыруға жеке қатысу, ғарыш қызметі саласындағы халықаралық ынтымақтастықты дамыту, отандық ғарышкерліктің жетістіктерін танымал еткені үшін. '''Ресей Федерациясы субъектілерінің марапаттары:''' * "Ярославль жерінің игілігіне еңбектері үшін" медалі<ref>[https://www.vesti.ru/article/2125607 В Ярославле впервые вручены медали «За труды во благо земли Ярославской» / ВЕСТИ.RU.]</ref>; * I дәрежелі "Мәскеу облысына сіңірген еңбегі үшін" белгісі (21 Ақпан 2017 ЖЫЛ) — жастарды әскери-патриоттық тәрбиелеуге және белсенді қоғамдық қызметке қосқан үлкен үлесі үшін<ref>[https://mosreg.ru/sobytiya/novosti/organy/gubernator/andrey-vorobev-vruchil-nagrady-na-torzhestve-ko-dnyu-zashchitnika-otechestva Андрей Воробьёв вручил награды на торжестве ко Дню защитника Отечества] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190328004953/https://mosreg.ru/sobytiya/novosti/organy/gubernator/andrey-vorobev-vruchil-nagrady-na-torzhestve-ko-dnyu-zashchitnika-otechestva |date=2019-03-28 }}</ref>. '''Ресей Федерациясы Президенті мен Үкіметінің марапаттары:''' * Ресей Федерациясы Президентінің Құрмет грамотасы (3 наурыз 2012) — мемлекет алдындағы қызметі және белсенді қоғамдық қызметі үшін; * Ресей Федерациясы Президентінің алғысы (2 наурыз 2000) — отандық және әлемдік космонавтиканың қалыптасуы мен дамуына қосқан зор үлесі үшін<ref>[https://www.lawmix.ru/expertlaw/189999 Распоряжение Президента Российской Федерации от 2 марта 2000 года № 64-рп «О поощрении»]</ref>; * Ресей Федерациясы Президентінің алғысы (9 сәуір 1996) - отандық космонавтиканың дамуына қосқан зор жеке үлесі үшін<ref>[http://pravo.levonevsky.org/bazaru09/raspor/sbor42/text42617.htm Распоряжение Президента Российской Федерации от 9 апреля 1996 года № 174-рп «О поощрении ветеранов ракетно-космической отрасли, внесших большой вклад в развитие отечественной космонавтики»]</ref>; * Ресей Федерациясы Үкіметінің құрмет грамотасы (16 маусым 2008) — көп жылдық жемісті мемлекеттік және қоғамдық қызметі үшін, басқарылатын космонавтиканың дамуына қосқан зор жеке үлесі үшін және ғарыштық ұшуды жүзеге асырудың 45 жылдығына байланысты<ref>[http://pravo.levonevsky.org/bazaru09/raspor/sbor04/text04667.htm Распоряжение Правительства Российской Федерации от 16 июня 2008 года № 863-р «О награждении Почётной грамотой Правительства Российской Федерации Терешковой В. В.»]</ref>; * Ресей Федерациясы Үкіметінің құрмет грамотасы (12 маусым 2003) — басқарылатын космонавтиканың дамуына қосқан зор жеке үлесі үшін<ref>[http://pravo.levonevsky.org/bazaru09/raspor/sbor25/text25780.htm Распоряжение Правительства Российской Федерации от 12 июня 2003 года № 778-р «О награждении Почётной грамотой Правительства Российской Федерации Быковского В. Ф. и Терешковой В. В.»]</ref>; * Ресей Федерациясы Үкіметінің құрмет грамотасы (3 наурыз 1997) — космонавтиканы дамытуға, халықаралық ғылыми және мәдени байланыстарды нығайтуға қосқан үлесі және көпжылдық адал еңбегі үшін; * Ресей Федерациясы Үкіметінің алғысы (6 наурыз 2002) — ұзақ мерзімді жемісті мемлекеттік және қоғамдық қызметі үшін<ref>[http://pravo.levonevsky.org/bazaru09/raspor/sbor29/text29336.htm Распоряжение Правительства Российской Федерации от 6 марта 2002 года № 272-рп «О поощрении Терешковой В. В.»]</ref>. '''Ресей Федерациясының ведомстволық марапаттары:''' * "Сириядағы әскери операцияға қатысушы" медалі (Ресей Федерациясының Қорғаныс Министрлігі, 2016)<ref>[https://www.spb.kp.ru/daily/26545/3562254/ Иосифу Кобзону и Валентине Терешковой вручены боевые медали за Сирию]</ref>; * "Жауынгерлік достастықты нығайтқаны үшін" медалі (Ресей Федерациясының Қорғаныс министрлігі, 2018)<ref>[https://tass.ru/kosmos/5297636 Валентине Терешковой вручили медаль Минобороны РФ «За укрепление боевого содружества»]</ref>; * "Ғарышқа адалдығы үшін" белгісі ("Роскосмос" МК, № 001, 2017)<ref>[http://engine.space/press/pressnews/963/ В. Терешкова и В. Чванов награждены знаком отличия «За верность космосу» // НПО «Энергомаш»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210126173842/http://engine.space/press/pressnews/963/ |date=2021-01-26 }}</ref>. === Шетелдік марапаттар === * КСРО Социалистік Еңбек Ері "Алтын жұлдыз" медалі және Клемент Готвальд ордені (тамыз 1963); * БХР Социалистік Еңбек Ері "Алтын жұлдыз" медалі және Георгий Димитров ордені (9 қыркүйек 1963); * Карл Маркс ордені және Беккер медалі (қазан 1963, [[ГДР]]); * I дәрежелі Грюнвальд кресті (қазан 1963, ПНР); * I дәрежелі Тришакти патта ордені (қараша 1963, [[Непал]]); * [[Индонезия|Индонезия Республикасының]] II дәрежелі жұлдыз ордені (қараша 1963); * Вольта ордені (қаңтар 1964, [[Гана]]); * ВНР Мемлекеттік Ту ордені (сәуір 1965); * МХР Еңбек Ері "Алтын Соемб" медалі және Сухэ-Батор ордені (мамыр 1965, МХР); * 1 дәрежелі мәдениет ордені (тамыз 1969, [[Ауғанстан]]); * [[Иордания]] Жұлдызы орденінің Үлкен лентасы (желтоқсан 1969, [[Иордания]]); * "Азаматтық еңбегі үшін" ордені ([[Сирия]]); * "Ніл алқа" ордені (қаңтар 1971, [[ОАР]]); * [[Вьетнам]] Еңбек Ері "Алтын жұлдыз" медалі (қазан 1971); * Бернардо О'Хиггинс ордені және әуе күштерінің Алтын белгісі (Наурыз 1972, [[Чили]]); * 1 дәрежелі [[Югославия]] Туы ордені (қараша 1972); * "Ғылымдағы жетістіктері үшін" ордені (17 қараша 1973, СРР); * Күн ордені (1974, [[Перу]]); * Плая-Хирон ордені және "Ана Бетанкур" ордені (1974, [[Куба]]); * "Қару бойынша бауырластықты нығайтқаны үшін" медалі (1976, НРБ); * Достық ордені (1997, Лаос)<ref>[https://photos.rg.ru/2013/06/07/85662868.html#photo=547324 Первая женщина-космонавт Валентина Терешкова // Российская газета, 7 июня 2013.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210224163703/https://photos.rg.ru/2013/06/07/85662868.html#photo=547324 |date=2021-02-24 }}</ref>; * Үлкен лентасы бар ханзада Бранимир ордені (17 Ақпан 2003, [[Хорватия]]). === Ғылыми, қоғамдық және діни ұйымдардың марапаттары === [[Сурет:Pn-tereshkova-v-v-1999-1.jpg|нобай|оңға|Ярославль облысына қайырымдылық сапарында, 1999 жыл]] * КСРО ҒА К.Э. Циолковский атындағы алтын медалі; * "Ғарышты игерудегі жетістіктері үшін" планетааралық қатынастар Британдық қоғамының алтын медалі (ақпан 1964, [[Ұлыбритания]]); * "Космос" алтын медалі (ФАИ); * Астронавтика бойынша Галамбер сыйлығы; * Жолио-Кюри атындағы Әлемнің алтын медалі (1964, [[Франция]]); * Аэронавтика және ғарыштық ұшулар жөніндегі Халықаралық комитеттің "Жел раушаны" ордені; * Италия әйелдер одағының «Алтын мимозасы» (1963); * Комсомол Орталық Комитетінің «Комсомолдағы белсенді жұмысы үшін» төсбелгісі (1963); * ВДНХ алтын медалі (28 маусым 1963); * КСРО ДОСААФ Құрмет белгісі (1 шілде 1963); * Әйелдер Олимпиадасының жетістіктерін қоғамдық тану сыйлығы (2003)<ref>[http://ex.ru/ Официальный сайт Российской академии бизнеса и предпринимательства]</ref>; * «Жыл аңызы» ұлттық сыйлығы «Ресей аңызы» аталымы бойынша (2004)<ref>[http://ex.ru/ Официальный сайт Российской академии бизнеса и предпринимательства]</ref>; * Эдуард Рейннің Құрмет Сақинасы (2007); * Серафим Саровтың II дәрежелі ордені (ROC; 2007); * Монах Евфросин ордені, Мәскеудің Ұлы Герцогинясы, II дәрежелі (РОК; 2008); * I дәрежелі Даңқ және Құрмет ордені (РОК; 6 наурыз 2012 ж.)<ref>[http://www.patriarchia.ru/db/text/2056443.html Патриаршее поздравление лётчику-космонавту В. В. Терешковой с юбилеем]</ref>; * Қасиетті Ұлы Шәһид Анастасияның Императорлық ордені (12 шілде 2013 жыл, Ресей Император Үйі); * Эдуард Володин атындағы «Императорлық мәдениет» ұлттық сыйлығы (2015) «Оқиғалар. Ерліктер. Адамдар» Отан алдындағы борышына және қызметіне адалдығы үшін; * І дәрежелі Мәскеудің Ұлы Герцогинясы Монах Евфросине ордені (РОК; 6 наурыз 2017 ж.)<ref>[http://www.patriarchia.ru/db/text/4828181.html Поздравление Святейшего Патриарха Кирилла В. В. Терешковой с днём рождения]</ref>; * Патриархтық храмды жасаушының төсбелгісі (ROC; 2018)<ref>[https://www.yarregion.ru/pages/presscenter/news.aspx?NewsId=12840 В регионе начались праздничные мероприятия по случаю 55-летия полёта в космос Валентины Терешковой] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210507044915/https://www.yarregion.ru/pages/presscenter/news.aspx?NewsId=12840 |date=2021-05-07 }}</ref>. === Қалалардың Құрметті азаматы === Калуга, Ярославль, Владикавказ, Алагир, Щелково (Ресей), [[Қарағанды]], [[Байқоңыр (қала)|Байқоңыр]] (1995 жылға дейін — Ленинск, [[Қазақстан]], 1977), Гюмри (1990 жылға дейін — Ленинакан, [[Армения]], 1965), Витебск ([[Беларусь]], 1975), Монтре ([[Швейцария]]), [[Дранси]] ([[Франция]]), Монтгомери ([[Ұлыбритания]]), Полицци-Генероза ([[Италия]]), Дархан ([[Моңғолия]], 1965), [[София]], [[Бургас]], Петрич, Стара Загора, [[Плевен]], [[Варна]] ([[Болгария]], 1963), [[Братислава]] ([[Словакия]], 1963). === Сіңірген еңбегін мойындау === [[Сурет:RR3009-0016R 1 ruble Tereshkova.jpg|нобай|оңға|1983 жылы бірінші әйел-ғарышкер Валентина Терешкованың ұшқанына 20 жыл толуына орай шығарылған [[КСРО]] мыс-никельдік [[Рубль|1 рубль]] ескерткіш монетасы]] Терешковаға "ХХ ғасырдың ұлы әйелі" атағы берілді<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/966992.stm Cosmonaut is Woman of the Century]</ref>. Терешкованың есімімен аталған: * [[Ай (серік)|Айдағы]] [[кратер]]<ref>[https://planetarynames.wr.usgs.gov/Feature/5926 Указатель названий на планетах и спутниках]</ref>; * Кіші планета 1671 Chaika (оның шақыру белгісі бойынша – «Чайка»); * 1962 жылы САЭ картасында белгіленген және 1965 жылы немесе одан бұрын аталған [[Антарктида|Антарктидадағы]] Ханзада Улафтың жағасындағы Терешкованың оазисі (координаттары: 67°57' Е. е. 44°30' ш. б. HGЯO)<ref>Масленников Б. Г. Морская карта рассказывает / Под ред. Н. И. Смирнова. — 2-е изд. — М.: Воениздат, 1986. — С. 209. — 35 000 экз.</ref>; * Әр түрлі қалалардағы көшелер, соның ішінде: Александровта, Балахта, [[Балашиха|Балашихта]], Витебскта, Владивостокта, Данковта, Рубцовскта, Дзержинскте, Гродно, [[Донецк|Донецкте]], Иркутскте, Ишимбада, Кемеровта, [[Әзербайжан]]ның [[Ленкоран]] қаласында, Клинда, Королевте, Костромада, Красноярскте, [[Липецк облысы|Липецкте]], Минералды Суларда, Мытищахта, [[Нижний Новгород|Нижний Новгородте]], [[Новосибирск|Новосибирскте]], Новочебоксарскта, [[Орынбор|Орынборда]], Пензада, Петропавл-Камчатскида, Улан-Удэ, Ульяновскта, Ярославльде, [[Новочеркасское|Новочеркасскта]], [[Марий Эл Республикасы|Марий Эл Республикасының]] Медведево ауылында, Гудермес даңғылында, Тверь алаңында, Евпаториядағы жағалауда; * Ярославльдағы (өзінің оқыған жерлерінде), Новочебоксардағы, Қарағандыдағы және [[Есік (қала)|Есік]] қаласындағы ([[Алматы облысы]]) мектептер; * Курск қаласындағы спорттық-сауықтыру орталығы (Солянка шатқалы, 16); Калининград облысындағы балалар мен жасөспірімдердің сауықтыру және демалу спорт орталығы ([[Калининград|Калининградтан]] 45 км); * "Космос" мұражайы (оның ауылының жанында), мәдени-ағарту орталығы<ref>[http://yarplaneta.ru/ Культурно-просветительский центр им. В. В. Терешковой в Ярославле]</ref> және Ярославльдегі кітапхана<ref>[http://csdbf4.ru/ Библиотека-филиал № 4 им. В. В. Терешковой в Ярославле]</ref>; * [[Челябинск|Челябинскінің]] Тракторозавод ауданындағы балалар паркі<ref>[https://www.znak.com/2019-12-04/chelyabinskie_iskusstvovedy_raskritikovali_skulptury_v_parke_imeni_valentiny_tereshkovoy Александр Дыбин. «Неуместные компиляции и шаржи». Челябинские искусствоведы раскритиковали скульптуры в парке имени Валентины Терешковой, Информационное агентство «Znak» (4 декабря 2019).] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210415030255/https://www.znak.com/2019-12-04/chelyabinskie_iskusstvovedy_raskritikovali_skulptury_v_parke_imeni_valentiny_tereshkovoy |date=2021-04-15 }}</ref>; * Щелкина қаласындағы ([[Қырым]], Ленин ауданы) Азов теңізінің жағасындағы алқап (беседка) В.Терешкова есімімен аталады, дегенмен оның энергетиктер қаласына сапары туралы ақпарат расталмаған; * Қарағандыдағы қонақ үйдің атауы В. Терешкованың "Чайка" шақыру белгісімен берілген. Ол сол жерде ұшып келгеннен кейін демалған; * Өзен, «Валентина Терешкова» жолаушылар кемесі<ref>[http://cruiseinform.ru/cruisepedia/fleet/valentina-tereshkova/ Страница теплохода на портале cruiseinform.ru] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201024141008/http://cruiseinform.ru/cruisepedia/fleet/valentina-tereshkova/ |date=2020-10-24 }}</ref>; * Тепловоз TEP70BS-052<ref>[https://trainpix.org/vehicle/4411 ТЭП70БС-052 — TrainPix. trainpix.org.]</ref> «Чайка» экспрессімен жұмыс істейді Ярославль - Рыбинск<ref>[https://sevppk.ru/news/vzaimodeystvie-s-organami-vlasti/ekspress-chayka/ Экспресс «Чайка» - Северная пригородная пассажирская компания (СППК), Ярославль. www.sevppk.ru.]</ref>. Терешкованың ескерткіштері орнатылды: Мәскеудегі ғарышкерлер аллеясында, Алтай өлкесінің Баев ауданында, жерге қонған аумағында және [[Челябинск|Челябинскідегі]] өз есімімен аталатын балалар саябағында<ref>[https://www.znak.com/2019-12-04/chelyabinskie_iskusstvovedy_raskritikovali_skulptury_v_parke_imeni_valentiny_tereshkovoy Александр Дыбин. «Неуместные компиляции и шаржи». Челябинские искусствоведы раскритиковали скульптуры в парке имени Валентины Терешковой, Информационное агентство «Znak» (4 декабря 2019).] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210415030255/https://www.znak.com/2019-12-04/chelyabinskie_iskusstvovedy_raskritikovali_skulptury_v_parke_imeni_valentiny_tereshkovoy |date=2021-04-15 }}</ref>. Сондай-ақ, Ярославльдегі Терешкованың туған жеріне ескерткіш орнату жоспарлануда. Ескерткіштердің бірі [[Львов]] қаласында орнатылған, бірақ қоғамда оны декоммунизация туралы заң аясында бұзу ұсынылды<ref>[https://www.rbc.ru/society/21/05/2015/555dd3f29a794763fc99062b Во Львове предложили отправить памятник Терешковой в музей террора]</ref>. Ярославль облысының бұрынғы [[Губернатор|губернаторы]] Анатолий Лисицын оны Ярославльге орнатуды ұсынады. 1983 жылы В.Терешкова бейнеленген ескерткіш монета шығарылды<ref>[http://moneyrussia.narod.ru/MonetiSSSR/UbileinieMoneti/Mednonikel/20.jpg Ескерткіш монетаның бейнесі]</ref>. Осылайша, Валентина Терешкова [[Портрет|портретін]] тірі кезінде кеңестік монетаға салған жалғыз кеңес азаматы болды. Ярославльде В.В. Терешкова сыйлығына жыл сайынғы қалалық жеңіл атлетикалық эстафета өткізіледі. Ярославль әскери-патриоттық тәрбие орталығы ДОСААФ оның есімімен аталады. Валентина Терешковаға арналған әндер: "Шағала қызының аты" (Александр Долуханянның музыкасы, Марк Лисянскийдің өлеңдері, Орындаушы — Муслим Магомаев), "Валентина" (молдаван тілінде, Думитру Георгицтің музыкасы, Ефим Кримерманның өлеңдері, Орындаушы — София Ротару), "Валентина" ("Валя-твист") ([[Поляк тілі|поляк тілінде]], авторлар: Ян Яниковский және Влодзимеж Патушинский, орындаушылар — "Filipinki" вокалды ансамблі), "Чайка (Валентина)" (Дмитрий Лазарев пен Татьяна Гуляеваның музыкасы, Кирилл Савиновтың өлеңдері, Орындаушы — Наталья Иванова)<ref>[https://www.1tv.ru/doc/pro-zhizn-zamechatelnyh-lyudey/ya-vsegda-smotryu-na-zvezdy-dokumentalnyy-film-k-yubileyu-valentiny-tereshkovoy Документальный фильм «Я всегда смотрю на звёзды» (Первый канал, 2017)]</ref><ref>[https://katun24.ru/news/244146 «Автограф на небе её навсегда». Валентине Терешковой посвятили песню] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210512140830/https://katun24.ru/news/244146 |date=2021-05-12 }}</ref><ref>[https://vestinn.ru/news/society/58001/?sphrase_id=3715207 Нижегородские музыканты написали песню о Валентине Терешковой]</ref>. Ярославльдегі "Красный Перекоп" зауытының қабырғасында "Әлемдегі алғашқы әйел-ғарышкер / Терешкова В.В. / "Красный Перекоп" зауытында 1955 жылдан 1962 жылға дейін жұмыс істеді" деген барельеф және мәтіні бар тақта орнатылған, сонымен қатар "Молодец, Валя!» деген жазу бар<ref>Сергачев В. Преображение «ржавого пояса» // Санкт-Петербургские ведомости. — 2019. — 21 ноября.</ref>. ==== Пошта маркалары ==== Терешковаға арналып шығарылған әртүрлі елдердегі пошта маркалары: <gallery> The Soviet Union 1963 CPA 2890 stamp (Second 'Team' Manned Space Flight. Portrait of Valentina Tereshkova).jpg|Лесегридің КСРО пошта маркасы, 1963 жыл The Soviet Union 1963 CPA 2886 stamp (Second 'Team' Manned Space Flight. Valentina Tereshkova and the 'Vostok 6' spacecraft).jpg|КСРО пошта маркасы, 1963 жыл The Soviet Union 1963 CPA 2888-2889 se-tenant horizontal pair (Second 'Team' Manned Space Flight. Bykovsky and Tereshkova in space helmets).jpg|КСРО пошта маркаларының қосылуы, 1963 жыл Rus Stamp GSS-Tereshkova Russia.jpg|Ресейдің пошта маркасы, 2003 жыл </gallery> <gallery> RUSMARKA-1717.jpg|Ресейдің пошта маркасы, 2013 жыл Stamps of Germany (DDR) 1963, MiNr 0993.jpg|ГДР пошта маркасы, 1963 жыл Stamps of Germany (DDR) 1963, MiNr 0994.jpg|ГДР пошта маркасы, 1963 жыл Stamps of Azerbaijan, 2013-1110.jpg|Әзербайжанның пошта маркасы, 2013 жыл </gallery> == Әдебиеттер == * Николаева-Терешкова В. В. Вселенная — открытый океан! — М.: Правда, 1964. — 200 с., 140 000 экз. * Герои звёздных трасс: Сборник / Составитель Д. Мамлеев.. — Изд. 2-е, доп. — М.: Известия, 1963. — 192, [34] с. — (Библиотека «Известий». Специальный выпуск). — 300 000 экз. * И. А. Маринин, С. Х. Шамсутдинов, А. В. Глушко (составители). Советские и российские космонавты. 1960—2000 / Под редакцией Ю. М. Батурина. — М.: ООО Информационно-издательский дом «Новости космонавтики», 2001. — ISBN 5-93345-003-0. * Кто есть кто в мире / гл. ред. Г. П. Шалаева. — Филологическое общество «Слово», «Олма-Пресс». — М., 2003. — 1680 с. — ISBN 5812300887. * Валентина Владимировна Терешкова: путь к звёздам. — РМП, 2012. — 254 с. — ISBN 9785915970297. * Осташев А. И. <ref>[http://cosmosravelin.narod.ru/r-space/bibliografia.html Испытание ракетно-космической техники — дело моей жизни. События и факты.]</ref> — Королёв, 2001. — 213 с. * Осташев, А. И. Сергей Павлович Королёв — гений XX века: прижизненные личные воспоминания об академике С. П. Королёве. — Королёв: Изд-во Московского гос. ун-та леса, 2010. — 128 с. — ISBN 978-5-8135-0510-2. * С. П. Королёв. Энциклопедия жизни и творчества / под редакцией В. А. Лопота. — РКК «Энергия» им. С. П. Королёва, 2014. — 704 с. — ISBN 978-5-906674-04-3. == Сілтемелер == * «Космонавтика» энциклопедиясындағы [http://www.cosmoworld.ru/spaceencyclopedia/tereshkova/index.shtml?tereshkova.html өмірбаян]. * [https://ru.rodovid.org/wk/Запись:757539 Валентина Терешкова] на «Родоводе». Дерево предков и потомков * [http://www.africana.ru/obschestva/RAMS/Tereshkova.htm Валентина Терешкова, президент РАМС] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080206185944/http://www.africana.ru/obschestva/RAMS/Tereshkova.htm |date=2008-02-06 }} * [https://iz.ru/news/394799 Терешкова: по просьбе Королёва я не один десяток лет хранила эту тайну] * [http://www.astronaut.ru/bookcase/article/article111.htm?reload_coolmenus Королёв обещал, что мы все полетим в космос] * [https://web.archive.org/web/20120603164429/http://angelina-tihonova.ru/category/valentina_tereshkova/ Валентина Терешкова. Улица Восьмого марта.] Валентина Терешкованың әскери балалық шағы туралы естеліктері. * [http://duma.gov.ru/duma/persons/99112025/ Валентина Терешкованың Мемлекеттік Думаның сайтындағы профилі] * [http://www.baikonuradm.ru/index.php?mod=180 Байқоңыр қаласының құрметті азаматтары] // Байқоңыр қаласы әкімшілігінің ресми сайты * [https://russiainphoto.ru/search/?tag_tree_ids=31766 Валентина Терешковамен «Ресей тарихы фотосуреттерде» порталындағы фотосуреттер]{{Deadlink|date=June 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [https://ria.ru/20180615/1522772433.html Испытатель космической техники развеяла мифы о полёте Терешковой] // РИА, 15 июня 2018 == Дереккөздер == {{дереккөздер|2}} [[Санат:Ғарышкерлер]] [[Санат:Техника ғылымдарының кандидаттары]] [[Санат:КСРО инженерлері]] [[Санат:Ресей саясаткерлері]] [[Санат:КСРО Жоғарғы Кеңесінің 11-шақырылымының депутаттары]] [[Санат:КСРО Жоғарғы Кеңесінің 10-шақырылымының депутаттары]] fuvr3em8m2vqm7hua8lzr3d27d1osss 14 656197 3479868 3479560 2025-06-14T04:51:13Z Sagzhan 29953 «[[Санат:Жошы ұрпағы|Жошы ұрпағы]]» деген санатты аластады ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3479868 wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 3479869 3479868 2025-06-14T04:51:26Z Sagzhan 29953 «[[Санат:Жошы әулеті|Жошы әулеті]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3479869 wikitext text/x-wiki [[Санат:Жошы әулеті]] 11andcv1fedl684e6fyekmg6yhghr6n 0 677242 3479661 3362385 2025-06-13T11:59:37Z Makenzis 71333 3479661 wikitext text/x-wiki {{Футбол клубы | атауы = Әл-Шарджа | құрылған = 1966 | стадионы = [[Шарджа Стэдиум]], [[Шарджа (қала)|Шарджа]] | сыйымдылығы = 20 000 | сайт = | жарыс = [[Футболдан БАӘ чемпионаты]] | маусым = 2024-25 | орын = 2-орын <!-- ФОРМА --> | pattern_la1 = _sharjah2021h | pattern_b1 = _sharjah2021h | pattern_ra1 = _sharjah2021h | pattern_sh1 = _sharjah2021h | pattern_so1 = _color_3_stripes_red | leftarm1 = FFFFFF | body1 = FFFFFF | rightarm1 = FFFFFF | shorts1 = FFFFFF | socks1 = FFFFFF | pattern_la2 = _sharjah2021a | pattern_b2 = _sharjah2021a | pattern_ra2 = _sharjah2021a | pattern_sh2 = _sharjah2021a | pattern_so2 = _color_3_stripes_gold | leftarm2 = DD0000 | body2 = DD0000 | rightarm2 = DD0000 | shorts2 = DD0000 | socks2 = DD0000 }} '''«Шарджа»''' ({{lang-ar|نادي الشارقة الرياضي}}) — [[Біріккен Араб Әмірліктері|БАӘ]] футбол клубы, базасы [[Шарджа]] қаласында орналасқан. [[1966 жыл|1966 жылы]] құрылған. == Жетістіктері == * БАӘ чемпионы (5): 1973/74, 1986/87, 1988/89, 1993/94, 1995/96, 2018\2019 == Сілтемелер == * https://web.archive.org/web/20160504072424/http://www.sharjahclub.org.ae/ {{Бастама}}{{Суретсіз мақала}} [[Санат:БАӘ футбол клубтары]] 0b7mjms3v3kxcvdfv9gs4p0gg2m6tdb 2 700124 3479739 3479274 2025-06-13T18:00:46Z Casserium 68287 3479739 wikitext text/x-wiki '''Бақытжан Шөмішбайұлы Сариев''' — [[Қазақстан]]ның мемлекет қайраткері, 2022 жылдан бастап ҚР Президенті Кеңсесінің бастығы. Белгілі ақын, сазгер [[Шөмішбай Нағашыбайұлы Сариев|Шөмішбай Сариевтің]] баласы. == Өмірбаяны == == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан мемлекет қайраткерлері]] bgmd5v1e3or2s6acisazr0gm8w5pu4r 3479740 3479739 2025-06-13T18:02:20Z Casserium 68287 3479740 wikitext text/x-wiki '''Бақытжан Шөмішбайұлы Сариев''' ([[24 желтоқсан]] [[1971 жыл]], [[Алматы]]) — [[Қазақстан]]ның мемлекет қайраткері, 2022 жылдан бастап ҚР Президенті Кеңсесінің бастығы. == Өмірбаяны == == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан мемлекет қайраткерлері]] l97titk18mm2fwkq0t0o4du3lkhowde 3479741 3479740 2025-06-13T18:02:43Z Casserium 68287 3479741 wikitext text/x-wiki '''Бақытжан Шөмішбайұлы Сариев''' ([[24 желтоқсан]] [[1971 жыл]], [[Алматы]]) — [[Қазақстан]]ның мемлекет қайраткері, 2022 жылдан бастап ҚР Президенті Кеңсесінің бастығы. == Өмірбаяны == == Отбасы == Белгілі ақын, сазгер [[Шөмішбай Нағашыбайұлы Сариев|Шөмішбай Сариевтің]] баласы. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан мемлекет қайраткерлері]] d64rpdea2t9zm4m6u0cpb5wpoh00odu 3479746 3479741 2025-06-13T18:09:42Z Casserium 68287 /* Отбасы */ 3479746 wikitext text/x-wiki '''Бақытжан Шөмішбайұлы Сариев''' ([[24 желтоқсан]] [[1971 жыл]], [[Алматы]]) — [[Қазақстан]]ның мемлекет қайраткері, 2022 жылдан бастап ҚР Президенті Кеңсесінің бастығы. == Өмірбаяны == == Отбасы == Әкесі — белгілі қазақ ақыны [[Шөмішбай Нағашыбайұлы Сариев|Шөмішбай Сариев]] (1946—2021). Анасы — Жұмағұл Сариева.<ref>[https://baq.kz/shomishbay-sariev-turaly-gibratty-gumyr-atty-seriyalyq-kitap-zharyq-kordi-293808/ Шөмішбай Сариев туралы «Ғибратты ғұмыр» атты сериялық кітап жарық көрді]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан мемлекет қайраткерлері]] ortqc0hky6jl1m4ej6p7eravffad6ks 3479748 3479746 2025-06-13T18:12:00Z Casserium 68287 /* Өмірбаяны */ 3479748 wikitext text/x-wiki '''Бақытжан Шөмішбайұлы Сариев''' ([[24 желтоқсан]] [[1971 жыл]], [[Алматы]]) — [[Қазақстан]]ның мемлекет қайраткері, 2022 жылдан бастап ҚР Президенті Кеңсесінің бастығы. == Өмірбаяны == 1971 жылғы 24 желтоқсанда Алматы қаласында дүниеге келген. Қазақ мемлекеттік сәулет-құрылыс академиясын, Қазтұтыну одағының Қарағанды экономикалық университетін бітірген, мамандығы бойынша – инженер, заңгер. 1996-1999 жылдары Қазақстан Республикасы Премьер-Министрі Кеңсесінің Құжаттамалық қамтамасыз ету бөлімінің маманы, аға маманы, референті, аға референті лауазымдарында жұмыс істеді. 1999 жылғы мамырдан 2019 жылғы наурызға дейін сыртқы саясат ведомствосы жүйесінде қызмет атқарды: 1999-2002 жылдары – Сыртқы істер министрлігінің Әкімшілік департаменті Кадр және бақылау басқармасының Бақылау бөлімінің бастығы; 2002-2003 жылдары – Сыртқы істер министрлігі Аппараты Кадр басқармасының бастығы; 2003-2007 жылдары – Сыртқы істер министрлігінің Аппарат басшысы; 2007-2019 жылдары – Сыртқы істер министрі Кеңсесінің басшысы; 2016 жылғы ақпаннан 2017 жылғы қазанға дейін Сыртқы істер министрлігінің Әдеп жөніндегі уәкілі міндетін қосымша атқарды. 2019 жылғы наурызда Қазақстан Республикасы Президентінің Кеңсесі бастығының орынбасары лауазымына тағайындалды. 2019-2022 жылдары Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігінің Мемлекеттік қызмет және кадр саясаты бөлімінің меңгерушісі болды. 2022 жылғы маусымда Мемлекет басшысының Жарлығымен Қазақстан Республикасы Президенті Кеңсесінің бастығы болып тағайындалды.<ref>[https://www.akorda.kz/kz/executive_office/executive_office_stucture/kazakstan-respublikasy-prezidenti-kensesinin-bastygy- САРИЕВ Бақытжан Шөмішбайұлы]</ref> == Отбасы == Әкесі — белгілі қазақ ақыны [[Шөмішбай Нағашыбайұлы Сариев|Шөмішбай Сариев]] (1946—2021). Анасы — Жұмағұл Сариева.<ref>[https://baq.kz/shomishbay-sariev-turaly-gibratty-gumyr-atty-seriyalyq-kitap-zharyq-kordi-293808/ Шөмішбай Сариев туралы «Ғибратты ғұмыр» атты сериялық кітап жарық көрді]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан мемлекет қайраткерлері]] 4cty1ydw6ahe2jpbj8la7x7j3c27zaz 3479749 3479748 2025-06-13T18:13:09Z Casserium 68287 /* Марапаттары мен атақтары */ 3479749 wikitext text/x-wiki '''Бақытжан Шөмішбайұлы Сариев''' ([[24 желтоқсан]] [[1971 жыл]], [[Алматы]]) — [[Қазақстан]]ның мемлекет қайраткері, 2022 жылдан бастап ҚР Президенті Кеңсесінің бастығы. == Өмірбаяны == 1971 жылғы 24 желтоқсанда Алматы қаласында дүниеге келген. Қазақ мемлекеттік сәулет-құрылыс академиясын, Қазтұтыну одағының Қарағанды экономикалық университетін бітірген, мамандығы бойынша – инженер, заңгер. 1996-1999 жылдары Қазақстан Республикасы Премьер-Министрі Кеңсесінің Құжаттамалық қамтамасыз ету бөлімінің маманы, аға маманы, референті, аға референті лауазымдарында жұмыс істеді. 1999 жылғы мамырдан 2019 жылғы наурызға дейін сыртқы саясат ведомствосы жүйесінде қызмет атқарды: 1999-2002 жылдары – Сыртқы істер министрлігінің Әкімшілік департаменті Кадр және бақылау басқармасының Бақылау бөлімінің бастығы; 2002-2003 жылдары – Сыртқы істер министрлігі Аппараты Кадр басқармасының бастығы; 2003-2007 жылдары – Сыртқы істер министрлігінің Аппарат басшысы; 2007-2019 жылдары – Сыртқы істер министрі Кеңсесінің басшысы; 2016 жылғы ақпаннан 2017 жылғы қазанға дейін Сыртқы істер министрлігінің Әдеп жөніндегі уәкілі міндетін қосымша атқарды. 2019 жылғы наурызда Қазақстан Республикасы Президентінің Кеңсесі бастығының орынбасары лауазымына тағайындалды. 2019-2022 жылдары Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігінің Мемлекеттік қызмет және кадр саясаты бөлімінің меңгерушісі болды. 2022 жылғы маусымда Мемлекет басшысының Жарлығымен Қазақстан Республикасы Президенті Кеңсесінің бастығы болып тағайындалды.<ref>[https://www.akorda.kz/kz/executive_office/executive_office_stucture/kazakstan-respublikasy-prezidenti-kensesinin-bastygy- САРИЕВ Бақытжан Шөмішбайұлы]</ref> == Марапаттары мен атақтары == «Парасат» (2021) және «Құрмет» (2012) ордендерімен, «Ерен еңбегі үшін» медалімен (2006), 9 мерекелік медальмен, «Үздік мемлекеттік қызметші» төсбелгісімен (2017), Қазақстанның сыртқы саясатына қосқан үлесі үшін Сыртқы істер министрлігінің Нәзір Төреқұлов атындағы медалімен (2019) марапатталған. Төтенше және Өкілетті Елші дипломатиялық дәрежесі бар. == Отбасы == Үйленген, 3 баласы бар. Әкесі — белгілі қазақ ақыны [[Шөмішбай Нағашыбайұлы Сариев|Шөмішбай Сариев]] (1946—2021). Анасы — Жұмағұл Сариева.<ref>[https://baq.kz/shomishbay-sariev-turaly-gibratty-gumyr-atty-seriyalyq-kitap-zharyq-kordi-293808/ Шөмішбай Сариев туралы «Ғибратты ғұмыр» атты сериялық кітап жарық көрді]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан мемлекет қайраткерлері]] dwo9eavw32r45t0ny3gfg6b3tp9imu5 3479752 3479749 2025-06-13T18:15:59Z Casserium 68287 /* Өмірбаяны */ 3479752 wikitext text/x-wiki '''Бақытжан Шөмішбайұлы Сариев''' ([[24 желтоқсан]] [[1971 жыл]], [[Алматы]]) — [[Қазақстан]]ның мемлекет қайраткері, 2022 жылдан бастап ҚР Президенті Кеңсесінің бастығы. == Өмірбаяны == 1971 жылғы 24 желтоқсанда [[Алматы қаласы]]нда дүниеге келген. [[Қазақ бас сәулет-құрылыс академиясы|Қазақ мемлекеттік сәулет-құрылыс академиясын]], Қазтұтыну одағының [[Қарағанды экономика университеті|Қарағанды экономикалық университетін]] бітірген, мамандығы бойынша – инженер, заңгер. 1996-1999 жылдары Қазақстан Республикасы Премьер-Министрі Кеңсесінің Құжаттамалық қамтамасыз ету бөлімінің маманы, аға маманы, референті, аға референті лауазымдарында жұмыс істеді. 1999 жылғы мамырдан 2019 жылғы наурызға дейін сыртқы саясат ведомствосы жүйесінде қызмет атқарды: 1999-2002 жылдары – Сыртқы істер министрлігінің Әкімшілік департаменті Кадр және бақылау басқармасының Бақылау бөлімінің бастығы; 2002-2003 жылдары – Сыртқы істер министрлігі Аппараты Кадр басқармасының бастығы; 2003-2007 жылдары – Сыртқы істер министрлігінің Аппарат басшысы; 2007-2019 жылдары – Сыртқы істер министрі Кеңсесінің басшысы; 2016 жылғы ақпаннан 2017 жылғы қазанға дейін Сыртқы істер министрлігінің Әдеп жөніндегі уәкілі міндетін қосымша атқарды. 2019 жылғы наурызда Қазақстан Республикасы Президентінің Кеңсесі бастығының орынбасары лауазымына тағайындалды. 2019-2022 жылдары Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігінің Мемлекеттік қызмет және кадр саясаты бөлімінің меңгерушісі болды. 2022 жылғы маусымда Мемлекет басшысының Жарлығымен Қазақстан Республикасы Президенті Кеңсесінің бастығы болып тағайындалды.<ref>[https://www.akorda.kz/kz/executive_office/executive_office_stucture/kazakstan-respublikasy-prezidenti-kensesinin-bastygy- САРИЕВ Бақытжан Шөмішбайұлы]</ref> == Марапаттары мен атақтары == «Парасат» (2021) және «Құрмет» (2012) ордендерімен, «Ерен еңбегі үшін» медалімен (2006), 9 мерекелік медальмен, «Үздік мемлекеттік қызметші» төсбелгісімен (2017), Қазақстанның сыртқы саясатына қосқан үлесі үшін Сыртқы істер министрлігінің Нәзір Төреқұлов атындағы медалімен (2019) марапатталған. Төтенше және Өкілетті Елші дипломатиялық дәрежесі бар. == Отбасы == Үйленген, 3 баласы бар. Әкесі — белгілі қазақ ақыны [[Шөмішбай Нағашыбайұлы Сариев|Шөмішбай Сариев]] (1946—2021). Анасы — Жұмағұл Сариева.<ref>[https://baq.kz/shomishbay-sariev-turaly-gibratty-gumyr-atty-seriyalyq-kitap-zharyq-kordi-293808/ Шөмішбай Сариев туралы «Ғибратты ғұмыр» атты сериялық кітап жарық көрді]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан мемлекет қайраткерлері]] leia0s03e4r5mdhp4cyap3dr1rokxko 3479755 3479752 2025-06-13T18:20:36Z Casserium 68287 3479755 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | Қазақша есімі = Бақытжан Шөмішбайұлы Сариев | Суреті = | Атауы = | Титулы = Қазақстан Республикасы Президенті Кеңсесінің бастығы | Ту = Flag of Kazakhstan.svg | Ту2 = Emblem of Kazakhstan latin.svg | Басқара бастады = 14 маусым 2022 жылдан бастап | Басқаруын аяқтады = | Президент = [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] | Ізашары = [[Нұрлан Баймолдаұлы Оңжанов|Нұрлан Онжанов]] | Ізбасары = | Туған күні = 24.12.1971 | Туған жері = {{туғанжері|Алматы|Алматыда}}[[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Діні = | Әкесі = [[Шөмішбай Нағашыбайұлы Сариев|Шөмішбай Сариев]] | Жұбайы = | Балалары = үш баласы бар | Партиясы = | Білімі = [[Қазақ бас сәулет-құрылыс академиясы|Қазақ мемлекеттік сәулет-құрылыс академиясы]]<br />[[Қарағанды экономика университеті|Қазтұтынуодағы Қарағанды экономикалық университеті]] | Мамандығы = инженер, заңгер | Қолтаңбасы = | Сайты = | Commons = | Марапаттары = }} '''Бақытжан Шөмішбайұлы Сариев''' ([[24 желтоқсан]] [[1971 жыл]], [[Алматы]]) — [[Қазақстан]]ның мемлекет қайраткері, 2022 жылдан бастап ҚР Президенті Кеңсесінің бастығы. == Өмірбаяны == Бақытжан Сариев 1971 жылғы 24 желтоқсанда [[Алматы]] қаласында дүниеге келген. [[Қазақ бас сәулет-құрылыс академиясы|Қазақ мемлекеттік сәулет-құрылыс академиясын]], Қазтұтыну одағының [[Қарағанды экономика университеті|Қарағанды экономикалық университетін]] бітірген, мамандығы бойынша – инженер, заңгер. 1996-1999 жылдары Қазақстан Республикасы Премьер-Министрі Кеңсесінің Құжаттамалық қамтамасыз ету бөлімінің маманы, аға маманы, референті, аға референті лауазымдарында жұмыс істеді. 1999 жылғы мамырдан 2019 жылғы наурызға дейін сыртқы саясат ведомствосы жүйесінде қызмет атқарды: 1999-2002 жылдары – Сыртқы істер министрлігінің Әкімшілік департаменті Кадр және бақылау басқармасының Бақылау бөлімінің бастығы; 2002-2003 жылдары – Сыртқы істер министрлігі Аппараты Кадр басқармасының бастығы; 2003-2007 жылдары – Сыртқы істер министрлігінің Аппарат басшысы; 2007-2019 жылдары – Сыртқы істер министрі Кеңсесінің басшысы; 2016 жылғы ақпаннан 2017 жылғы қазанға дейін Сыртқы істер министрлігінің Әдеп жөніндегі уәкілі міндетін қосымша атқарды. 2019 жылғы наурызда Қазақстан Республикасы Президентінің Кеңсесі бастығының орынбасары лауазымына тағайындалды. 2019-2022 жылдары Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігінің Мемлекеттік қызмет және кадр саясаты бөлімінің меңгерушісі болды. 2022 жылғы маусымда Мемлекет басшысының Жарлығымен Қазақстан Республикасы Президенті Кеңсесінің бастығы болып тағайындалды.<ref>[https://www.akorda.kz/kz/executive_office/executive_office_stucture/kazakstan-respublikasy-prezidenti-kensesinin-bastygy- САРИЕВ Бақытжан Шөмішбайұлы]</ref> == Марапаттары мен атақтары == «Парасат» (2021) және «Құрмет» (2012) ордендерімен, «Ерен еңбегі үшін» медалімен (2006), 9 мерекелік медальмен, «Үздік мемлекеттік қызметші» төсбелгісімен (2017), Қазақстанның сыртқы саясатына қосқан үлесі үшін Сыртқы істер министрлігінің Нәзір Төреқұлов атындағы медалімен (2019) марапатталған. Төтенше және Өкілетті Елші дипломатиялық дәрежесі бар. == Отбасы == Үйленген, 3 баласы бар. Әкесі — белгілі қазақ ақыны [[Шөмішбай Нағашыбайұлы Сариев|Шөмішбай Сариев]] (1946—2021). Анасы — Жұмағұл Сариева.<ref>[https://baq.kz/shomishbay-sariev-turaly-gibratty-gumyr-atty-seriyalyq-kitap-zharyq-kordi-293808/ Шөмішбай Сариев туралы «Ғибратты ғұмыр» атты сериялық кітап жарық көрді]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан мемлекет қайраткерлері]] 4r8flvi6k3sb1mvqj3w98swhpn44e3t 3479756 3479755 2025-06-13T18:21:16Z Casserium 68287 Беттің барлық мағлұматын алып тастады 3479756 wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 0 712000 3479782 3394897 2025-06-13T19:42:03Z Dimashyeszhan 164511 Fixed film duration and box office 3479782 wikitext text/x-wiki {{Кино |Қазақша атауы = Міржақып. Оян, Қазақ! |Шынайы атауы = |Суреті = Oyan, Qazaq movie poster.jpeg |Сурет ені = 300px |Сурет атауы = «Міржақып. Оян, Қазақ!» постері |Жанры = Тарихи драма |Режиссёрі = Мұрат Есжан |Продюсері = Айсәуле Әбілда |Сценарист = Мұрат Есжан<br/>Ұларбек Нұрғалымұлы<br/>Ұшқын Сәйдірахман |Актерлер = Бақыт Қажыбаев<br/>Зарина Кәрмен<br/>Байғали Есенәлиев<br/>Бауыржан Қаптағай<br/>Мерей Мұхтарұлы<br/>Жұмағали Маханов<br/>Кәусар Рысқұлбек |Операторы = Жанат Өмірәлі |Композиторы = Нұрболат Қадырбаев |Хореографы = |Компания = [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы]] |Дистрибьютор = |Ұзақтығы =2 сағат 17 минут |Бюджеті = |Түсім =980 миллион теңге |Мемлекет = {{Байрақ|Қазақстан}} |Тілі = [[Қазақ тілі|қазақ]] |Жыл = 2023 |Алдыңғы фильм = |Келесі фильм = |imdb_id = |Сайты = https://qazaqstan.tv/serials/Mirzhakyp-oyan-qazaq/ }} '''«Міржақып. Оян, Қазақ»''' — [[Міржақып Дулатұлы]] туралы түсірілген тарихи, көркем фильм. Фильм [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасының]] тапсырысымен түсірілген 6 бөлімнен тұратын сериалдың ықшамдалған нұсқасы ретінде дайындалды. Фильм 2023 жылдың қыркүйегінде қазақстандық прокатқа шықты. Тарихи туындының түсірілім жұмыстары [[Алматы облысы|Алматы облысында]], [[Алматы|Алматы қаласында]], Міржақыптың туған жері — [[Қостанай облысы|Қостанай облысында]] өткен.<ref>[https://nege.kz/news/madeniet/mirzhakip_oyan_kazak_filmi_prokatka_shikti_20230921151215 «Міржақып. Оян, қазақ!» фильмі прокатқа шықты] 21 қыркүйек 2023</ref> [[Алаш Орда|Алаш]] қайраткері Міржақып Дулатұлы өмірінің 1909-1935 жылдардағы кезеңі қамтылады. Міржақыптың «Оян, қазақ!» кітабының жарыққа шығуы, [[Бақытсыз Жамал|«Бақытсыз Жамал»]] романының жазылуы, революциядан кейінгі жылдардағы, ашаршылық кезіндегі қоғамдық-саяси қызметі, [[Қызылорда]], [[Семей]], [[Мәскеу|Мәскеудің]] әйгілі [[Бутырка|«Бутырка» абақтысындағы]] жылдары және жан жары Ғайнижамалмен махаббат хикаясы баяндалады.<ref>[https://qazaqstan.tv/serials/Mirzhakyp-oyan-qazaq/ Міржақып. Оян, қазақ!]</ref> Фильмнің қоюшы режиссері — [[Мұрат Есжан]], продюсері — [[Айсауле Әбілда]], сценариін жазғандар — Мұрат Есжан, [[Ұларбек Нұрғалымұлы]], алаштанушы ғалым [[Ұшқын Сәйдірахман]]. Басты рөлді [[Астана|Астана қаласының]] [[Жастар театры (Астана)|Жастар театрының]] актері [[Бақыт Қажыбаев]] сомдайды. == Тарихы == Фильм 2022 жылы [[Qazaqstan (телеарна)|Қазақстан ұлттық телеарнасы]]<nowiki/>ның тапсырысы бойынша 6 сериядан тұратын телехикая ретінде түсірілді және арна эфирінен көрсетілді. Фильмді түсіруге 8 ай уақыт жұмсалды. Деректерді іздеу және [[Сценарий|сценаридің]] алғашқы нұсқасын дайындауға 3 ай, дайындыққа 2 ай, таза түсірілімге 1,5 ай, монтажға 1,5 ай уақыт кетті. Актерлерге қойылған талаптардың ішінде таңдағалы жатқан актердің болмысы ойнағалы жатқан кейіпкердің болмысымен үндесу басты критерий болды. Сонымен қатар қазақы үн. Тарихи кейіпкерлердің жас шамасы пропорциясының сақталуы. Фильмнің негізгі бөлігі Алматы қаласында түсірілді. Сонымен қатар [[Торғай облысы (Қазақстан)|Торғай жерінде]], әйгілі Қызбелдің бауыры, Қоңыраулының жағасында түсірілім жасалды. Түсірілім 55 локацияда өткен. Кинода [[Оян, қазақ (кітап)|«Оян, қазақ»]] кітабының оригиналына ұқсатып 1000 данасы жасалды. 2023 жылдың 23 казан күні кәсіпкер Сырымбек Тау фильмнің режиссері Мұрат Есжанға «ел жанашырына алғыс ретінде» деген ұстаныммен көлік сыйлады.<ref>{{Cite web|title=Белгілі кәсіпкер «Міржақып. Оян, қазақ!» фильмінің режиссеріне көлік мінгізді|url=https://newtimes.kz/obshchestvo/177603-belgili-k-sipker-mirzha-yp-oyan-aza-filmini-rezhisserine-k-lik-mingizdi|accessdate=23 қазан 2023 жыл}}</ref><ref>{{Cite web|title=Известный бизнесмен подарил автомашину режиссеру фильма «Мiржакып. Оян, қазақ!»|url=https://ru.qaz365.kz/culture/3801-izvestnyi-biznesmen-podaril-avtomashinu-rezhisseru-filma-mirzhakyp-oian-kazak/|accessdate=23 қазан 2023 жыл}}</ref> ==== Кинотеатрдағы прокат ==== Фильм 2023 жылғы 21 қыркүйек күні прокатқа шығып, екі апта кинотеатрларда көрсетілді. Прокат негізінен Kinopark пен Kinoplexx желісінде көрсетілді. Компанияның PR-директоры Ерлан Бұхарбаевтың айтуынша, халық тарапынан сұраныс жоғары болғанын, бірақ «Қазақстан» телерадиокорпорациясы аяқ астынан прокатты тоқтатуға шешім қабылдағанын жеткізді. Олар сұраныс жоғары екенін көріп, фильмді телеарнадан көрсетеміз деп шешті. Құқық иесінен келген тиісті хаттың да бар екенін ескертті<ref>{{Cite web|title=«Міржақып. Оян, Қазақ!» фильмінің прокаттан не себепті алынғаны белгілі болды|url=https://aikyn.kz/256753/mirzhak-yp-oyan--k-azak--filminin--prokattan-ne-sebepti-alyng-any-belgili-boldy|accessdate=19 қазан 2023 жыл}}</ref><ref>{{Cite web|title=Почему фильм «Міржақып. Оян, қазақ!» досрочно сняли с проката|url=https://esquire.kz/pochemu-film-mirzha-yp-ojan-aza-dosrochno-snjali-s-prokata/|accessdate=19 қазан 2023 жыл}}</ref>. Фильм кинотеатрларда көрсетілуі 4 қазаннан бастап күрт аяқталған кезде халық кинотеатрда билет таба алмай, әлеуметтік желіде өз наразылықтарын айтты<ref>{{Cite web|title=«Міржақып. Оян, қазақ!»: что за фильм наделал столько шума?|url=https://orda.kz/mirzhakyp-ojan-kazak-chto-za-film-nadelal-stolko-shuma-377641/|accessdate=19 өазан 2023 жыл}}</ref>. Мұрат Есжан осы жағдайға қатысты берген сұхбатында фильмнің кинопрокаты 2 аптаға ғана жоспарланғанын және басқа себептің жоқ екенін хабарлады<ref>{{Cite web|title=Есжан о прекращении проката фильма «Міржақып. Оян, қазақ!» в кинотеатрах: Тут нет подоплеки|url=https://kaztag.kz/ru/news-of-the-day/eszhan-o-prekrashchenii-prokata-filma-mirzha-yp-oyan-aza-v-kinoteatrakh-tut-net-podopleki|accessdate=19 қазан 2023 жыл}}</ref>. Кейін Qazaqstan телерадиокомнаиясы фильмнің прокаты қосымша бір аптаға созылатынын хабарлады.<ref>{{Cite web|title=Почему фильм "Міржақып. Оян, Қазақ!" сняли с проката в Казахстане|url=https://tengrinews.kz/curious/pochemu-film-mrjakyip-oyan-kazak-snyali-prokata-kazahstane-512674/|accessdate=19 қазан 2023 жыл}}</ref> Кинокөрсетілімде аншлаг болып, залдар толды<ref>{{Cite web|title=Кинотеатрларда аншлаг: “Міржақып: Оян, Қазақ” фильмінің билеттері толық сатылып кетті|url=https://qaz.ulysmedia.kz/news/9742-kinoteatrlarda-anshlag-mirzhakyp-oian-kazak-filminin-biletteri-tolyk-satylyp-ketti/|accessdate=19 қазан 2023 жыл}}</ref>. Қазақтан телеарнасының хабарлауынша фильмді 15 күнде 140 000 адам қараған. Прокатқа қатысты жағдайға Қазақстанның Ақпарат және мәдениет министрі [[Аида Ғалымқызы Балаева|Аида Балаева]] да пікір білдірді. Оның хабарлауынша әр фильмнің прокат кестесі болатындығы және онлайн форматта жарияланған сериалдың қаралымын ескере отырып, фильмге мұндай сұраныстың болатынын жоспарламағандарын айтты<ref>{{Cite web|title=Скандал вокруг проката фильма "Міржақып. "Оян, Қазақ" прокомментировала Балаева|url=https://liter.kz/skandal-vokrug-prokata-filma-mirzhakyp-oian-kazak-prokommentirovala-balaeva-1697520913/|accessdate=19 қазан 2023 жыл}}</ref>. Прокатқа шыққан фильмнің танымалдығына ТикТоктағы жарнама әсер еткен деген пікір жиі айтылды. Youtube-ке орналастырылған фильмнің сериал нұсқасы үлкен сұранысқа ие болмады. Бірінші серияны 2,2 млн адам қараса, екінші сериясын 762 мың, ал 6-шы сериясын 265 мың адам қараған. [[Тикетон|Ticketon]] сайтында 2023 жылдың 12-15 қазаны аралығында кинотеатрларда көрсетілген фильмдердің кассалық түсімі туралы деректер жарияланды. «Оян, Қазақ» фильмі 3 күнде 107 067 000 теңге табыс тапқан<ref>{{Cite web|title=Отандық рекорд: «Міржақып. Оян, қазақ!» фильмі үш күнде 107 млн теңге кассалық кіріс түсірген|url=https://qaz.ulysmedia.kz/news/10025-otandyk-rekord-mirzhakyp-oian-kazak-filmi-ush-kunde-107-mln-tenge-kassalyk-kiris-tusirgen/|accessdate=19 қазан 2023 жыл}}</ref>. Көрермендер қазақстандық [[Kino.kz]] сайтында фильмге 10 балдан 9,8 балл берген<ref>{{Cite web|title=Почему «Міржақып. Оян, қазақ!» стал суперхитом казахстанского проката, все о спросе на патриотическое кино|url=https://kz.kursiv.media/2023-10-14/glbj-oyan-kazakh/|accessdate=19 қазан 2023 жыл}}</ref>. [[TikTok]] желісінде «Оян, қазақ!» фильміне дейін» атты тренд таралды. Онда жастар кинотеатрға барып, көргенге дейінгі және одан кейінгі реакциясын көрсетеді<ref>{{Cite web|title=Осыдан кейін тек қазақша сөйлеймін. «Оян қазақ» фильмі жастарға қалай әсер етіп жатыр?|url=https://baq.kz/osydan-keyin-tek-qazaqsha-soyleymin-oyan-qazaq-filmi-zhastarga-qalay-aser-etip-zhatyr-315003/|accessdate=19 қазан 2023 жыл}}</ref>. == Мазмұны == Фильм төрт бөлімнен тұрады. '''''Құпия әдебиет''''' деп аталатын бірінші бөлімнің желісі 1911 жылы Қызылжар мен Омбы қалаларында өтеді. Міржақып өзінің Оян, Қазақ өлеңдер жинағын жариялаған. Өлеңде айтылатын идеялар мен ойлар халық арасында кеңінен қолдау тауып жатады. Міржақып сонымен бірге қоғамдық-саяси тақырыпта жазатын "Қазақ" газетіне қажетті қаржы жинаумен айналысады. Ақынның атын пайдаланып ел арасында алаяқтықпен мал жинап жүрген адамдар да көбейеді. Міржақып осы кезеңде өзінің алғашқы романы "Бақытсыз Жамалды" жазады. Патша полициясы Міржақыпқа күдікпен қарап, шығармаларында революцияға шақырып, патша билігіне қарсылық көрсетуге үндеу бар деп бағалайды. Сондықтан қасына жансыздар мен құпия агенттерін қосады. Осындай агенттің бірі Базарбек образы керемет көрсетілген. Екінші бөлімнің атауы — '''''Ағыбайдық қылышы.''''' Бұл бөлімнің мазмұны 1918 жылы яғни 1917 жылғы революциялар мен азаматтық соғыстан зардап шекеен халықтың жағдайына арналады. Бір жағынан [[Александр Васильевич Колчак|Колчак]] қысса, екінші жағынан [[Кеңес үкіметі|Совет өкіметі]] қыспаққа алған кезең. Алаш-Орда көсемдері [[Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейханов|Әлихан Бөкейханов]], [[Ахмет Байтұрсынұлы]] және [[Міржақып Дулатұлы|Міржақып Дулатов]] ақтар мен де, қызылдармен де келеіссөз жүргізіп елдің қауіпсіздігін және мемлекеттігін сақтау амалдарын іздейді. [[Федерация]] құрамында [[автономия]] болуды мақсат етеді. Алайда мұндай шешім екі тараптан да қолдау таппайды. Үшінші білім — '''''"Әке, қарным ашты"''''' деп аталады. Бұл бөлімде 1921 жылғы Қазақ даласының өңтүстігі мен Торғай өңірінде болған аштық кезеңі қамтылады. Міржақып Ахмет Байтұрсынұлымен, [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] және [[Жүсіпбек Аймауытов|Жүсіпбек Аймауытовтармен]] бірге аштық жайлаған аудандарға көмек көрсету комитетін басқарады. Күшіне мінген Совет өкіметімен қазақ даласындағы аштық тимеген өңірлерден аштық қатты тиген өңірге көмектесу үшін мал айдау туралы шешім шығару жолында күреседі. Қорытынды, төртінші бөлім '''''Қара мысық''''' деп аталады. Бұл кезең 1929 жылдан басталып, Міржақып өміріндегі ең ауыр кезеңді қамтиды. Бұл кезеңде Міржақып тұтқындалып, Бутырка түрмесіне қамалып, Соловецк лагеріне айдалған кезеңі баяндалады. Атылуға кесілген және ату жазасы орындалып жатқан жерден тоқтату туралы шешім келіп, 9 ай бойы белгісіздік жағдайында ату жазасын күтеді. ==== Кейіпкерлер ==== * Міржақып * Базарбай * Тілмаш * Ғайнижамал * Мұхтар * Жүсіпбек * Әлихан * Ахмет * Алагөз == Шығармашылық топ == Фильмнің негізгі идеясы мен сценариін Мұрат Есжан, Ұларбек Нұрғалымұлы және алаштанушы Ұшқын Сәйдірахман дайындады. Сценарий жазу барысында Алашты зерттеген ғалымдар да кеңес берді. Оның ішінде [[Тұрсын Құдакелдіұлы Жұртбай|Тұрсын Жұртбай]], [[Айгүл Ісмақова]], [[Дихан Қамзабекұлы]], [[Ербол Тілешов]], [[Марат Әбсемет]], [[Елдос Тоқтарбай]]. Жазушы [[Қайсар Әлім]], Міржақыптың қызы Гүлнәр апайдың ұлы Ерлан мен қызы Жанат құнды мәліметпен қанықтырды. === Түсірілім тобы === * Қоюшы-режиссер: Мұрат Есжан * Бас продюсер: Айсәуле Әбілда * Сценарий авторлары: Мұрат Есжан, Ұларбек Нұрғалымұлы, Ұшқын * Сәйдірахман * Қоюшы-оператор: Жанат Өмірәлі * Қоюшы-суретші: Еламан Айнабеков * Композитор: Нұрболат Қадырбаев * Монтаж: Райымбек Аман === Актерлер === * [[Бақыт Қажыбаев]] — Міржақып рөлінде * Зарина Кәрмен — Ғайнижамал рөлінде * Байғали Есенәлиев - Ахмет Байтұрсынұлы рөлінде * Бауыржан Қаптағай — Әлихан Бөкейханов рөлінде * Мерей Мұхтарұлы — Ахметсафа Юсупов рөлінде * Жұмағали Маханов — Тұңғаншин рөлінде * Кәусар Рысқұлбек — Гүлнар рөлінде == Пікірлер == '''''Марат Әбсемет, тарих ғылымының докторы, филология ғылымының кандидаты, профессор, міржақыптанушы:'''''<blockquote>''Фильмді түсірген жігіттер сериалды бастамас бұрын менімен сөйлесті. Жеті сағат тапжылмай тыңдады. Оларға бар жиған кітабымды, тіпті қолжазба еңбегімді де бере салдым. Көздері жанып тұрған жас жігіттерге қолдау көрсеткім келді. Қолжазба ешкімге берілмейді ғой, дегенмен «жұмыс істесін» деген ниетпен еңбегімді бердім. Менің еңбегіме сілтеме жасалмапты, дегенмен оларға тек сәттілік тілеймін. Фильмде ойдан ештеңе құрастырылмаған. Бәрі шынайы. Бар нәрсені көрсеткен. Сол үшін де керемет әсер етті. Өзім көріп отырып, бір жылап алдым. Соның басы-қасында жүрген соң ба, өмірім көз алдымнан өтті. Гүлнәр апайым тірі болғанда, осыны көріп, бір марқайып қалар еді. Рухы шат болған болар. Мен өзім дән ризамын. Алғашқы міржақыптанушы ретінде қуанышым қойныма сыймады''<ref>[https://qazaqadebieti.kz/35515/mirzha-yp-oyan-aza«Міржақып. Оян, қазақ!» Қазақ әдебиеті газеті] 24.12.2022</ref>.</blockquote> '''Алтынбек Нұхұлы, Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты:''' <blockquote>''Бұл фильмнің қазақ халқы үшін маңызы зор. Бастапқы бөлімдерін теледидардан, кейін іссапар кезінде интернеттен көрдім. Өзіме қатты ұнады. Мұрат Есжан бастаған жігіттердің еңбегі зор. Бұған дейін мен «Абай жолы» туралы, одан кейін «Ахмет. Ұлт ұстазы» фильмдері туралы да пікірімді жазғанмын. Бұл жігіттердің жұмысы ұнады өзіме. Сценарийін жазған Ұларбек Нұрғалымның да еңбегі көрініп тұр. Бұл жігіттердің басты артықшылығы: қазақы болмысты, қазақы менталитетті, қазақы сөйлеу мәнерін қаз-қалпында қаймағын бұзбай жеткізетінінде. Жасыратыны жоқ, қазіргі фильмдердің көбі тіл қолдану жағынан ақсап тұр. Дүбәра тілмен сөйлейді. Ал мұндай таза қазақы болмысты көретін фильмдер азайып барады. Сондықтан осы фильмдердің маңызы арта түспек''<ref>[https://qazaqadebieti.kz/35515/mirzha-yp-oyan-aza «Міржақып. Оян, қазақ!» Қазақ әдебиеті газеті] 24.12.2022</ref>.</blockquote> '''Галия Байжанова, Курсив басылымының журналисті: ''' <blockquote> ''''Двухчасовой байопик Мурата Есжана получился на редкость удачным, ведь обычно продукт, рассчитанный на телевизионную аудиторию в широком прокате кажется лишь скомканной версией сериала. Даже сама манера съемок у телевизионных режиссеров, и у кинорежиссеров, как правило, разная. Здесь же все наоборот, сериал снят по всем законам кино, а не ТВ, и он хоть не идеальный, но довольно органично смотрится в кинотеатре и этому поспособствовали несколько причин: во-первых, сериал состоит всего из 6 серий и, вероятно, вырезать лишнее было легче, чем из такого же проекта в 10 или 12 серий, во-вторых, к тому располагает сама форма фильма, к примеру, картина разбита на главы, некоторые из них повторяют название серий, другие же названы совсем иначе, более ярко. Например, в эпизоде, касающемся голодомора киноглава называется «Папа, я есть хочу!», есть эпизод озаглавленный как «Черная кошка».'' ''Сдержать эмоции мало кто сможет — на протяжении двух часов нам рассказывают не только о драматичной жизни писателя — с предательствами, постоянной слежкой и тюремными заключениями, но и о наших коллективных травмах: последствиях жесткой политики царской России и бездушности советской власти, в лице Голощекина устроившей нам массовый голодомор. Проект говорит о бесчисленных жертвах режима как среди обывателей, так и казахской интеллигенции, лучших представителей которой репрессировали в 1937 году. Таких фильмов сейчас намного больше, чем раньше, но далеко не каждый из них может в хорошей художественной форме донести главное — рассказать о жизни истинного казахского патриота, радеющего за независимость, сохранение языка, культуры и традиций. При этом это нескучный пересказ, а смотрибельное зрительское кино, тут найдется место и дуэлям, и шикарным балам, и свадьбе, и любви, и творчеству.''''<ref>[https://kz.kursiv.media/2023-10-14/glbj-oyan-kazakh/ Почему «Міржақып. Оян, қазақ!» стал суперхитом казахстанского проката, все о спросе на патриотическое кино] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231019144423/https://kz.kursiv.media/2023-10-14/glbj-oyan-kazakh/ |date=2023-10-19 }}</ref> </blockquote> «'''Qazaqstan» РТРК» АҚ басқарма төрағасы Ләззат Танысбай:''' <blockquote> ''Бұл біз үшін тәжірибе деуге болады. Себебі фильм түсіру корпорацияның міндетіне жатпайды. Өткен жылы «Мір­жақып. Оян, қазақ!» сериалын шығардық. Сұраныс өте көп болды. Түсірген тарихи сериалға бірде-бір сын болған жоқ. Мұны мақтанышпен айта аламыз. Біріншіден, ол – режиссер Мұрат Есжанның жұмысы. Екіншіден, біз осы уақытқа дейін жинаған тәжірибемізді, бар күшімізді соған салдық. Сондықтан да керемет туынды шықты. Халықтың сұрайтыны, әсіресе жастарға керек фильм екенін түсінеміз. Сондықтан сол туындыны қайтадан монтаждадық, керек жерлерін қайта түсіртіп, өңдеп шығардық. Бүкіл қазақ көретін, санамыз үшін, қоғам үшін пайдалы фильм болды деп ойлаймын<ref> [https://egemen.kz/article/350473-mirdgaqyp-oyan-qazaq!-filmininh-korsetilimi-bir-aptagha-uzardy «Міржақып. Оян, қазақ!» фильмінің көрсетілімі бір аптаға ұзарды] </ref>.'' </blockquote> == Фильмде пайдаланылған әдебиеттер тізімі == * [[Гүлнәр Дулатова]] — «Шындық шырағы» * [[Вирь Галиев]] — «Книга, разбудившая народ» (орыс тілінен: «Жұртты оянған кітап») * [[Тұрсын Құдакелдіұлы Жұртбай|Тұрсын Жұртбай]] — «Ұраным — Алашым…» * [[Дүкенбай Досжан]] — «Абақты» * [[Мәмбет Қойгелді]] — «Алаш қозғалысы» == Қосымша қараңыз == # [https://qaz.ulysmedia.kz/suhbat/9414-serial-ondirisinde-bizde-mumkindikter-az-ekenin-ashyp-aitu-kerek-mirzhakyp-oian-kazak-rezhisseri-murat-eszhan/ Режиссер Мұрат Есжанның сұхбаты (UlysMedia)] (25.09.2023) # [https://exclusive.kz/oyan_qazaq_zbudil_vseh_kazahstanczev/ «Оян, қазақ!» разбудил всех казахстанцев] (exclusive.kz) (9.10.2023) # [https://baribar.kz/221105/k-rermen-mirzha-yp-oyan-aza-filmine-ne-shin-zhappaj-baryp-zhatyr-kinotanushy-taldap-berdi/ Көрермен «Міржақып. Оян, қазақ» фильміне не үшін жаппай барып жатыр? Кинотанушы талдап берді] == Дереккөздер == {{дереккөздер|2}} [[Санат:Қазақстан тарихи фильмдері]] [[Санат:2023 жылғы Қазақстан фильмдері]] [[Санат:Мұрат Есжан фильмдері]] d4s0cd5ssstoetwfd8uwlichm618snj 3479785 3479782 2025-06-13T19:53:00Z Dimashyeszhan 164511 changed movie poster to a better one 3479785 wikitext text/x-wiki {{Кино |Қазақша атауы = Міржақып. Оян, Қазақ! |Шынайы атауы = |Суреті = mirzhaqyp movie poster.jpg |Сурет ені = 300px |Сурет атауы = «Міржақып. Оян, Қазақ!» постері |Жанры = Тарихи драма |Режиссёрі = Мұрат Есжан |Продюсері = Айсәуле Әбілда |Сценарист = Мұрат Есжан<br/>Ұларбек Нұрғалымұлы<br/>Ұшқын Сәйдірахман |Актерлер = Бақыт Қажыбаев<br/>Зарина Кәрмен<br/>Байғали Есенәлиев<br/>Бауыржан Қаптағай<br/>Мерей Мұхтарұлы<br/>Жұмағали Маханов<br/>Кәусар Рысқұлбек |Операторы = Жанат Өмірәлі |Композиторы = Нұрболат Қадырбаев |Хореографы = |Компания = [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасы]] |Дистрибьютор = |Ұзақтығы =2 сағат 17 минут |Бюджеті = |Түсім =980 миллион теңге |Мемлекет = {{Байрақ|Қазақстан}} |Тілі = [[Қазақ тілі|қазақ]] |Жыл = 2023 |Алдыңғы фильм = |Келесі фильм = |imdb_id = |Сайты = https://qazaqstan.tv/serials/Mirzhakyp-oyan-qazaq/ }} '''«Міржақып. Оян, Қазақ»''' — [[Міржақып Дулатұлы]] туралы түсірілген тарихи, көркем фильм. Фильм [[Qazaqstan (телеарна)|«Qazaqstan» Ұлттық телеарнасының]] тапсырысымен түсірілген 6 бөлімнен тұратын сериалдың ықшамдалған нұсқасы ретінде дайындалды. Фильм 2023 жылдың қыркүйегінде қазақстандық прокатқа шықты. Тарихи туындының түсірілім жұмыстары [[Алматы облысы|Алматы облысында]], [[Алматы|Алматы қаласында]], Міржақыптың туған жері — [[Қостанай облысы|Қостанай облысында]] өткен.<ref>[https://nege.kz/news/madeniet/mirzhakip_oyan_kazak_filmi_prokatka_shikti_20230921151215 «Міржақып. Оян, қазақ!» фильмі прокатқа шықты] 21 қыркүйек 2023</ref> [[Алаш Орда|Алаш]] қайраткері Міржақып Дулатұлы өмірінің 1909-1935 жылдардағы кезеңі қамтылады. Міржақыптың «Оян, қазақ!» кітабының жарыққа шығуы, [[Бақытсыз Жамал|«Бақытсыз Жамал»]] романының жазылуы, революциядан кейінгі жылдардағы, ашаршылық кезіндегі қоғамдық-саяси қызметі, [[Қызылорда]], [[Семей]], [[Мәскеу|Мәскеудің]] әйгілі [[Бутырка|«Бутырка» абақтысындағы]] жылдары және жан жары Ғайнижамалмен махаббат хикаясы баяндалады.<ref>[https://qazaqstan.tv/serials/Mirzhakyp-oyan-qazaq/ Міржақып. Оян, қазақ!]</ref> Фильмнің қоюшы режиссері — [[Мұрат Есжан]], продюсері — [[Айсауле Әбілда]], сценариін жазғандар — Мұрат Есжан, [[Ұларбек Нұрғалымұлы]], алаштанушы ғалым [[Ұшқын Сәйдірахман]]. Басты рөлді [[Астана|Астана қаласының]] [[Жастар театры (Астана)|Жастар театрының]] актері [[Бақыт Қажыбаев]] сомдайды. == Тарихы == Фильм 2022 жылы [[Qazaqstan (телеарна)|Қазақстан ұлттық телеарнасы]]<nowiki/>ның тапсырысы бойынша 6 сериядан тұратын телехикая ретінде түсірілді және арна эфирінен көрсетілді. Фильмді түсіруге 8 ай уақыт жұмсалды. Деректерді іздеу және [[Сценарий|сценаридің]] алғашқы нұсқасын дайындауға 3 ай, дайындыққа 2 ай, таза түсірілімге 1,5 ай, монтажға 1,5 ай уақыт кетті. Актерлерге қойылған талаптардың ішінде таңдағалы жатқан актердің болмысы ойнағалы жатқан кейіпкердің болмысымен үндесу басты критерий болды. Сонымен қатар қазақы үн. Тарихи кейіпкерлердің жас шамасы пропорциясының сақталуы. Фильмнің негізгі бөлігі Алматы қаласында түсірілді. Сонымен қатар [[Торғай облысы (Қазақстан)|Торғай жерінде]], әйгілі Қызбелдің бауыры, Қоңыраулының жағасында түсірілім жасалды. Түсірілім 55 локацияда өткен. Кинода [[Оян, қазақ (кітап)|«Оян, қазақ»]] кітабының оригиналына ұқсатып 1000 данасы жасалды. 2023 жылдың 23 казан күні кәсіпкер Сырымбек Тау фильмнің режиссері Мұрат Есжанға «ел жанашырына алғыс ретінде» деген ұстаныммен көлік сыйлады.<ref>{{Cite web|title=Белгілі кәсіпкер «Міржақып. Оян, қазақ!» фильмінің режиссеріне көлік мінгізді|url=https://newtimes.kz/obshchestvo/177603-belgili-k-sipker-mirzha-yp-oyan-aza-filmini-rezhisserine-k-lik-mingizdi|accessdate=23 қазан 2023 жыл}}</ref><ref>{{Cite web|title=Известный бизнесмен подарил автомашину режиссеру фильма «Мiржакып. Оян, қазақ!»|url=https://ru.qaz365.kz/culture/3801-izvestnyi-biznesmen-podaril-avtomashinu-rezhisseru-filma-mirzhakyp-oian-kazak/|accessdate=23 қазан 2023 жыл}}</ref> ==== Кинотеатрдағы прокат ==== Фильм 2023 жылғы 21 қыркүйек күні прокатқа шығып, екі апта кинотеатрларда көрсетілді. Прокат негізінен Kinopark пен Kinoplexx желісінде көрсетілді. Компанияның PR-директоры Ерлан Бұхарбаевтың айтуынша, халық тарапынан сұраныс жоғары болғанын, бірақ «Қазақстан» телерадиокорпорациясы аяқ астынан прокатты тоқтатуға шешім қабылдағанын жеткізді. Олар сұраныс жоғары екенін көріп, фильмді телеарнадан көрсетеміз деп шешті. Құқық иесінен келген тиісті хаттың да бар екенін ескертті<ref>{{Cite web|title=«Міржақып. Оян, Қазақ!» фильмінің прокаттан не себепті алынғаны белгілі болды|url=https://aikyn.kz/256753/mirzhak-yp-oyan--k-azak--filminin--prokattan-ne-sebepti-alyng-any-belgili-boldy|accessdate=19 қазан 2023 жыл}}</ref><ref>{{Cite web|title=Почему фильм «Міржақып. Оян, қазақ!» досрочно сняли с проката|url=https://esquire.kz/pochemu-film-mirzha-yp-ojan-aza-dosrochno-snjali-s-prokata/|accessdate=19 қазан 2023 жыл}}</ref>. Фильм кинотеатрларда көрсетілуі 4 қазаннан бастап күрт аяқталған кезде халық кинотеатрда билет таба алмай, әлеуметтік желіде өз наразылықтарын айтты<ref>{{Cite web|title=«Міржақып. Оян, қазақ!»: что за фильм наделал столько шума?|url=https://orda.kz/mirzhakyp-ojan-kazak-chto-za-film-nadelal-stolko-shuma-377641/|accessdate=19 өазан 2023 жыл}}</ref>. Мұрат Есжан осы жағдайға қатысты берген сұхбатында фильмнің кинопрокаты 2 аптаға ғана жоспарланғанын және басқа себептің жоқ екенін хабарлады<ref>{{Cite web|title=Есжан о прекращении проката фильма «Міржақып. Оян, қазақ!» в кинотеатрах: Тут нет подоплеки|url=https://kaztag.kz/ru/news-of-the-day/eszhan-o-prekrashchenii-prokata-filma-mirzha-yp-oyan-aza-v-kinoteatrakh-tut-net-podopleki|accessdate=19 қазан 2023 жыл}}</ref>. Кейін Qazaqstan телерадиокомнаиясы фильмнің прокаты қосымша бір аптаға созылатынын хабарлады.<ref>{{Cite web|title=Почему фильм "Міржақып. Оян, Қазақ!" сняли с проката в Казахстане|url=https://tengrinews.kz/curious/pochemu-film-mrjakyip-oyan-kazak-snyali-prokata-kazahstane-512674/|accessdate=19 қазан 2023 жыл}}</ref> Кинокөрсетілімде аншлаг болып, залдар толды<ref>{{Cite web|title=Кинотеатрларда аншлаг: “Міржақып: Оян, Қазақ” фильмінің билеттері толық сатылып кетті|url=https://qaz.ulysmedia.kz/news/9742-kinoteatrlarda-anshlag-mirzhakyp-oian-kazak-filminin-biletteri-tolyk-satylyp-ketti/|accessdate=19 қазан 2023 жыл}}</ref>. Қазақтан телеарнасының хабарлауынша фильмді 15 күнде 140 000 адам қараған. Прокатқа қатысты жағдайға Қазақстанның Ақпарат және мәдениет министрі [[Аида Ғалымқызы Балаева|Аида Балаева]] да пікір білдірді. Оның хабарлауынша әр фильмнің прокат кестесі болатындығы және онлайн форматта жарияланған сериалдың қаралымын ескере отырып, фильмге мұндай сұраныстың болатынын жоспарламағандарын айтты<ref>{{Cite web|title=Скандал вокруг проката фильма "Міржақып. "Оян, Қазақ" прокомментировала Балаева|url=https://liter.kz/skandal-vokrug-prokata-filma-mirzhakyp-oian-kazak-prokommentirovala-balaeva-1697520913/|accessdate=19 қазан 2023 жыл}}</ref>. Прокатқа шыққан фильмнің танымалдығына ТикТоктағы жарнама әсер еткен деген пікір жиі айтылды. Youtube-ке орналастырылған фильмнің сериал нұсқасы үлкен сұранысқа ие болмады. Бірінші серияны 2,2 млн адам қараса, екінші сериясын 762 мың, ал 6-шы сериясын 265 мың адам қараған. [[Тикетон|Ticketon]] сайтында 2023 жылдың 12-15 қазаны аралығында кинотеатрларда көрсетілген фильмдердің кассалық түсімі туралы деректер жарияланды. «Оян, Қазақ» фильмі 3 күнде 107 067 000 теңге табыс тапқан<ref>{{Cite web|title=Отандық рекорд: «Міржақып. Оян, қазақ!» фильмі үш күнде 107 млн теңге кассалық кіріс түсірген|url=https://qaz.ulysmedia.kz/news/10025-otandyk-rekord-mirzhakyp-oian-kazak-filmi-ush-kunde-107-mln-tenge-kassalyk-kiris-tusirgen/|accessdate=19 қазан 2023 жыл}}</ref>. Көрермендер қазақстандық [[Kino.kz]] сайтында фильмге 10 балдан 9,8 балл берген<ref>{{Cite web|title=Почему «Міржақып. Оян, қазақ!» стал суперхитом казахстанского проката, все о спросе на патриотическое кино|url=https://kz.kursiv.media/2023-10-14/glbj-oyan-kazakh/|accessdate=19 қазан 2023 жыл}}</ref>. [[TikTok]] желісінде «Оян, қазақ!» фильміне дейін» атты тренд таралды. Онда жастар кинотеатрға барып, көргенге дейінгі және одан кейінгі реакциясын көрсетеді<ref>{{Cite web|title=Осыдан кейін тек қазақша сөйлеймін. «Оян қазақ» фильмі жастарға қалай әсер етіп жатыр?|url=https://baq.kz/osydan-keyin-tek-qazaqsha-soyleymin-oyan-qazaq-filmi-zhastarga-qalay-aser-etip-zhatyr-315003/|accessdate=19 қазан 2023 жыл}}</ref>. == Мазмұны == Фильм төрт бөлімнен тұрады. '''''Құпия әдебиет''''' деп аталатын бірінші бөлімнің желісі 1911 жылы Қызылжар мен Омбы қалаларында өтеді. Міржақып өзінің Оян, Қазақ өлеңдер жинағын жариялаған. Өлеңде айтылатын идеялар мен ойлар халық арасында кеңінен қолдау тауып жатады. Міржақып сонымен бірге қоғамдық-саяси тақырыпта жазатын "Қазақ" газетіне қажетті қаржы жинаумен айналысады. Ақынның атын пайдаланып ел арасында алаяқтықпен мал жинап жүрген адамдар да көбейеді. Міржақып осы кезеңде өзінің алғашқы романы "Бақытсыз Жамалды" жазады. Патша полициясы Міржақыпқа күдікпен қарап, шығармаларында революцияға шақырып, патша билігіне қарсылық көрсетуге үндеу бар деп бағалайды. Сондықтан қасына жансыздар мен құпия агенттерін қосады. Осындай агенттің бірі Базарбек образы керемет көрсетілген. Екінші бөлімнің атауы — '''''Ағыбайдық қылышы.''''' Бұл бөлімнің мазмұны 1918 жылы яғни 1917 жылғы революциялар мен азаматтық соғыстан зардап шекеен халықтың жағдайына арналады. Бір жағынан [[Александр Васильевич Колчак|Колчак]] қысса, екінші жағынан [[Кеңес үкіметі|Совет өкіметі]] қыспаққа алған кезең. Алаш-Орда көсемдері [[Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейханов|Әлихан Бөкейханов]], [[Ахмет Байтұрсынұлы]] және [[Міржақып Дулатұлы|Міржақып Дулатов]] ақтар мен де, қызылдармен де келеіссөз жүргізіп елдің қауіпсіздігін және мемлекеттігін сақтау амалдарын іздейді. [[Федерация]] құрамында [[автономия]] болуды мақсат етеді. Алайда мұндай шешім екі тараптан да қолдау таппайды. Үшінші білім — '''''"Әке, қарным ашты"''''' деп аталады. Бұл бөлімде 1921 жылғы Қазақ даласының өңтүстігі мен Торғай өңірінде болған аштық кезеңі қамтылады. Міржақып Ахмет Байтұрсынұлымен, [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] және [[Жүсіпбек Аймауытов|Жүсіпбек Аймауытовтармен]] бірге аштық жайлаған аудандарға көмек көрсету комитетін басқарады. Күшіне мінген Совет өкіметімен қазақ даласындағы аштық тимеген өңірлерден аштық қатты тиген өңірге көмектесу үшін мал айдау туралы шешім шығару жолында күреседі. Қорытынды, төртінші бөлім '''''Қара мысық''''' деп аталады. Бұл кезең 1929 жылдан басталып, Міржақып өміріндегі ең ауыр кезеңді қамтиды. Бұл кезеңде Міржақып тұтқындалып, Бутырка түрмесіне қамалып, Соловецк лагеріне айдалған кезеңі баяндалады. Атылуға кесілген және ату жазасы орындалып жатқан жерден тоқтату туралы шешім келіп, 9 ай бойы белгісіздік жағдайында ату жазасын күтеді. ==== Кейіпкерлер ==== * Міржақып * Базарбай * Тілмаш * Ғайнижамал * Мұхтар * Жүсіпбек * Әлихан * Ахмет * Алагөз == Шығармашылық топ == Фильмнің негізгі идеясы мен сценариін Мұрат Есжан, Ұларбек Нұрғалымұлы және алаштанушы Ұшқын Сәйдірахман дайындады. Сценарий жазу барысында Алашты зерттеген ғалымдар да кеңес берді. Оның ішінде [[Тұрсын Құдакелдіұлы Жұртбай|Тұрсын Жұртбай]], [[Айгүл Ісмақова]], [[Дихан Қамзабекұлы]], [[Ербол Тілешов]], [[Марат Әбсемет]], [[Елдос Тоқтарбай]]. Жазушы [[Қайсар Әлім]], Міржақыптың қызы Гүлнәр апайдың ұлы Ерлан мен қызы Жанат құнды мәліметпен қанықтырды. === Түсірілім тобы === * Қоюшы-режиссер: Мұрат Есжан * Бас продюсер: Айсәуле Әбілда * Сценарий авторлары: Мұрат Есжан, Ұларбек Нұрғалымұлы, Ұшқын * Сәйдірахман * Қоюшы-оператор: Жанат Өмірәлі * Қоюшы-суретші: Еламан Айнабеков * Композитор: Нұрболат Қадырбаев * Монтаж: Райымбек Аман === Актерлер === * [[Бақыт Қажыбаев]] — Міржақып рөлінде * Зарина Кәрмен — Ғайнижамал рөлінде * Байғали Есенәлиев - Ахмет Байтұрсынұлы рөлінде * Бауыржан Қаптағай — Әлихан Бөкейханов рөлінде * Мерей Мұхтарұлы — Ахметсафа Юсупов рөлінде * Жұмағали Маханов — Тұңғаншин рөлінде * Кәусар Рысқұлбек — Гүлнар рөлінде == Пікірлер == '''''Марат Әбсемет, тарих ғылымының докторы, филология ғылымының кандидаты, профессор, міржақыптанушы:'''''<blockquote>''Фильмді түсірген жігіттер сериалды бастамас бұрын менімен сөйлесті. Жеті сағат тапжылмай тыңдады. Оларға бар жиған кітабымды, тіпті қолжазба еңбегімді де бере салдым. Көздері жанып тұрған жас жігіттерге қолдау көрсеткім келді. Қолжазба ешкімге берілмейді ғой, дегенмен «жұмыс істесін» деген ниетпен еңбегімді бердім. Менің еңбегіме сілтеме жасалмапты, дегенмен оларға тек сәттілік тілеймін. Фильмде ойдан ештеңе құрастырылмаған. Бәрі шынайы. Бар нәрсені көрсеткен. Сол үшін де керемет әсер етті. Өзім көріп отырып, бір жылап алдым. Соның басы-қасында жүрген соң ба, өмірім көз алдымнан өтті. Гүлнәр апайым тірі болғанда, осыны көріп, бір марқайып қалар еді. Рухы шат болған болар. Мен өзім дән ризамын. Алғашқы міржақыптанушы ретінде қуанышым қойныма сыймады''<ref>[https://qazaqadebieti.kz/35515/mirzha-yp-oyan-aza«Міржақып. Оян, қазақ!» Қазақ әдебиеті газеті] 24.12.2022</ref>.</blockquote> '''Алтынбек Нұхұлы, Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты:''' <blockquote>''Бұл фильмнің қазақ халқы үшін маңызы зор. Бастапқы бөлімдерін теледидардан, кейін іссапар кезінде интернеттен көрдім. Өзіме қатты ұнады. Мұрат Есжан бастаған жігіттердің еңбегі зор. Бұған дейін мен «Абай жолы» туралы, одан кейін «Ахмет. Ұлт ұстазы» фильмдері туралы да пікірімді жазғанмын. Бұл жігіттердің жұмысы ұнады өзіме. Сценарийін жазған Ұларбек Нұрғалымның да еңбегі көрініп тұр. Бұл жігіттердің басты артықшылығы: қазақы болмысты, қазақы менталитетті, қазақы сөйлеу мәнерін қаз-қалпында қаймағын бұзбай жеткізетінінде. Жасыратыны жоқ, қазіргі фильмдердің көбі тіл қолдану жағынан ақсап тұр. Дүбәра тілмен сөйлейді. Ал мұндай таза қазақы болмысты көретін фильмдер азайып барады. Сондықтан осы фильмдердің маңызы арта түспек''<ref>[https://qazaqadebieti.kz/35515/mirzha-yp-oyan-aza «Міржақып. Оян, қазақ!» Қазақ әдебиеті газеті] 24.12.2022</ref>.</blockquote> '''Галия Байжанова, Курсив басылымының журналисті: ''' <blockquote> ''''Двухчасовой байопик Мурата Есжана получился на редкость удачным, ведь обычно продукт, рассчитанный на телевизионную аудиторию в широком прокате кажется лишь скомканной версией сериала. Даже сама манера съемок у телевизионных режиссеров, и у кинорежиссеров, как правило, разная. Здесь же все наоборот, сериал снят по всем законам кино, а не ТВ, и он хоть не идеальный, но довольно органично смотрится в кинотеатре и этому поспособствовали несколько причин: во-первых, сериал состоит всего из 6 серий и, вероятно, вырезать лишнее было легче, чем из такого же проекта в 10 или 12 серий, во-вторых, к тому располагает сама форма фильма, к примеру, картина разбита на главы, некоторые из них повторяют название серий, другие же названы совсем иначе, более ярко. Например, в эпизоде, касающемся голодомора киноглава называется «Папа, я есть хочу!», есть эпизод озаглавленный как «Черная кошка».'' ''Сдержать эмоции мало кто сможет — на протяжении двух часов нам рассказывают не только о драматичной жизни писателя — с предательствами, постоянной слежкой и тюремными заключениями, но и о наших коллективных травмах: последствиях жесткой политики царской России и бездушности советской власти, в лице Голощекина устроившей нам массовый голодомор. Проект говорит о бесчисленных жертвах режима как среди обывателей, так и казахской интеллигенции, лучших представителей которой репрессировали в 1937 году. Таких фильмов сейчас намного больше, чем раньше, но далеко не каждый из них может в хорошей художественной форме донести главное — рассказать о жизни истинного казахского патриота, радеющего за независимость, сохранение языка, культуры и традиций. При этом это нескучный пересказ, а смотрибельное зрительское кино, тут найдется место и дуэлям, и шикарным балам, и свадьбе, и любви, и творчеству.''''<ref>[https://kz.kursiv.media/2023-10-14/glbj-oyan-kazakh/ Почему «Міржақып. Оян, қазақ!» стал суперхитом казахстанского проката, все о спросе на патриотическое кино] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231019144423/https://kz.kursiv.media/2023-10-14/glbj-oyan-kazakh/ |date=2023-10-19 }}</ref> </blockquote> «'''Qazaqstan» РТРК» АҚ басқарма төрағасы Ләззат Танысбай:''' <blockquote> ''Бұл біз үшін тәжірибе деуге болады. Себебі фильм түсіру корпорацияның міндетіне жатпайды. Өткен жылы «Мір­жақып. Оян, қазақ!» сериалын шығардық. Сұраныс өте көп болды. Түсірген тарихи сериалға бірде-бір сын болған жоқ. Мұны мақтанышпен айта аламыз. Біріншіден, ол – режиссер Мұрат Есжанның жұмысы. Екіншіден, біз осы уақытқа дейін жинаған тәжірибемізді, бар күшімізді соған салдық. Сондықтан да керемет туынды шықты. Халықтың сұрайтыны, әсіресе жастарға керек фильм екенін түсінеміз. Сондықтан сол туындыны қайтадан монтаждадық, керек жерлерін қайта түсіртіп, өңдеп шығардық. Бүкіл қазақ көретін, санамыз үшін, қоғам үшін пайдалы фильм болды деп ойлаймын<ref> [https://egemen.kz/article/350473-mirdgaqyp-oyan-qazaq!-filmininh-korsetilimi-bir-aptagha-uzardy «Міржақып. Оян, қазақ!» фильмінің көрсетілімі бір аптаға ұзарды] </ref>.'' </blockquote> == Фильмде пайдаланылған әдебиеттер тізімі == * [[Гүлнәр Дулатова]] — «Шындық шырағы» * [[Вирь Галиев]] — «Книга, разбудившая народ» (орыс тілінен: «Жұртты оянған кітап») * [[Тұрсын Құдакелдіұлы Жұртбай|Тұрсын Жұртбай]] — «Ұраным — Алашым…» * [[Дүкенбай Досжан]] — «Абақты» * [[Мәмбет Қойгелді]] — «Алаш қозғалысы» == Қосымша қараңыз == # [https://qaz.ulysmedia.kz/suhbat/9414-serial-ondirisinde-bizde-mumkindikter-az-ekenin-ashyp-aitu-kerek-mirzhakyp-oian-kazak-rezhisseri-murat-eszhan/ Режиссер Мұрат Есжанның сұхбаты (UlysMedia)] (25.09.2023) # [https://exclusive.kz/oyan_qazaq_zbudil_vseh_kazahstanczev/ «Оян, қазақ!» разбудил всех казахстанцев] (exclusive.kz) (9.10.2023) # [https://baribar.kz/221105/k-rermen-mirzha-yp-oyan-aza-filmine-ne-shin-zhappaj-baryp-zhatyr-kinotanushy-taldap-berdi/ Көрермен «Міржақып. Оян, қазақ» фильміне не үшін жаппай барып жатыр? Кинотанушы талдап берді] == Дереккөздер == {{дереккөздер|2}} [[Санат:Қазақстан тарихи фильмдері]] [[Санат:2023 жылғы Қазақстан фильмдері]] [[Санат:Мұрат Есжан фильмдері]] bz85a6tlznjebbkf4dfvyang89bq1ba 0 717594 3479827 3479572 2025-06-14T04:15:51Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3479827 wikitext text/x-wiki {{Әскери қайраткер |толық есімі = |шынайы есімі = |суреті = |сурет тақырыбы = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |лақап аты = |бүркеніш аты = |мемлекет = |шыққан тегі = |діні = |әкесі = |анасы = |жұбайы = |балалары = |туыстары = |қызмет еткен жылдары = |атағы = |білімі = |әскер түрі = |басқарды = |әскери бөлімі = |шайқасы = |марапаттары = |байланысы = |отставкада = |қолтаңбасы = |Commons = }} '''Тоқа Темір''' — [[Жошы хан|Жошы]] мен оның [[меркіт]] тайпасынан шыққан кәнизагы Қағри-қатынның он үшінші ұлы. «Ұлы дүрбелеңде» және одан кейінгі [[Алтын Орда|Алтын Орданың]] ыдырауында Шибанидтермен бірге Тоқа Темір әулетінен шыққан хандар мен Тоқа Темір ұрпақтары басты рөл атқарды. Алғашқы қазақ хандары [[Керей хан|Керей]] мен [[Жәнібек хан|Жәнібек]] дәл осы Тоқа Темірдің ұрпақтары дейтін деректер кездеседі. == Шығу тегі мен дәрежесі == «[[Шыңғыснама|Шыңғыснамада]]<nowiki/>» айтылғандай, Шибан ұрпақтары Тоқа Темірді басқа ағайындарынан салыстыра келіп, 1226 жылы Жошы өлгеннен кейін ұлыс алмағанын айтып, оның төменгі дәрежесін дәлелдеді: <blockquote> Атамыз Жошы хан қайтыс болғаннан кейін әкелеріміз ұлы бабамыз Шыңғыс ханға барғанда, Ежен мен Сайыннан кейін Шайбан әкемізге киіз үй тігіп берді. Сенің әкең үшін тіпті арба қалдырған жоқ. <ref>{{Wayback|url=http://www.vostlit.info/Texts/rus6/Chengiz-name/frametext.htm|date=20190524154252}}</ref></blockquote> Кем дегенде, Махмұд ибн Уәли өзінің «Асыл ерлікке қатысты құпиялар теңізінде» Тоқа Темір ұрпақтарына «хан оғлы» (ханзада) атағын қолданады. В.П.Юдиннің пікірінше, бұл атақ оның иесінің ханның қадір-қасиетіне құқығы жоқ дегенді білдіреді. 1242 жылы монғолдардың Батысқа жорығы аяқталғаннан кейін Бату 14 ұлыстың бірін Тоқа Темірге бөліп берді. Ұлыстың құрамына Маңғышлақ, Қажы-Тархан және Солтүстік Кавказдағы Астар аймағы кірді. Алтын Орданың ішкі ұлыстарының шекарасы өте тұрақсыз болғандықтан, Тоқа Темір ұрпақтарының ұлыстары қандай шекараға ие болғанын айту қиын. Мысалы, оның ұлы Ұран Темір Қырым мен Кафа аймақтарын мұра етті. Сонымен бірге, 1312 жылдан кейін Өзбек ханның әкімшілік-территориялық реформасының нәтижесінде Жошылықтардың барлығы (шибанидтерден басқасы) ұлыстарынан айырылып, төртеудің біріне бағынды деп сеніммен айта аламыз. Өзбек әмірлері, қят тайпасының өкілі Исатай жеке қошун (әскери бөлім) құраған. Исатайдың немересі Теңіз-Бұғы өз халқын Сырдарияның төменгі ағысына апарады. 1360 жылы Жошылықтар көтеріліске шығып, билікке қайта қол жеткізіп, олардың арасынан хан сайлады. 1361 жылы тоқатемірид [[Ұрыс хан]] Сырдария ұлысында хан болды. Осы кезден бастап Тоқатеміридтер алдымен өз басшылығымен [[Көк Орда|Көк Орданы]] біріктіру, одан кейін Алтын Орда тағына отыру үшін белсенді күрес жүргізді.<ref>{{Wayback|url=http://files.istorichka.ru/FTP/Vostokovedenie/sabitov_genealogy_juchid.pdf|date=20120127230618}} {{Cite web|url=http://files.istorichka.ru/FTP/Vostokovedenie/sabitov_genealogy_juchid.pdf|title=Архивированная копия|accessdate=2011-01-14|archive-date=2012-01-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20120127230618/http://files.istorichka.ru/FTP/Vostokovedenie/sabitov_genealogy_juchid.pdf|deadlink=unfit}}</ref> == Ұрпақтары == *Аштарханидтер *Гирейлер *[[Төре]]<ref>{{Cite web|url=http://tengrifund.ru/o-dinastii-tore-chingizidov-s-xiii-po-xx-vv.html|title=О династии торе – Чингизидов с XIII по XX вв|author=[[Табулдин, Гизат Жолдангарович|Табулдин Г. Ж.]]|date=2012-08-12|publisher=Международный Фонд Исследования Тенгри|accessdate=2017-04-25|description=|deadlink=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190725133725/http://tengrifund.ru/o-dinastii-tore-chingizidov-s-xiii-po-xx-vv.html|archivedate=2019-07-25}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Тоқа Темір әулеті]] fkvygwrqdttk8yi3nwgofcxhcj3r1be 3479828 3479827 2025-06-14T04:16:13Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3479828 wikitext text/x-wiki {{Әскери қайраткер |толық есімі = Тоқа Темір |шынайы есімі = |суреті = |сурет тақырыбы = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |лақап аты = |бүркеніш аты = |мемлекет = |шыққан тегі = |діні = |әкесі = |анасы = |жұбайы = |балалары = |туыстары = |қызмет еткен жылдары = |атағы = |білімі = |әскер түрі = |басқарды = |әскери бөлімі = |шайқасы = |марапаттары = |байланысы = |отставкада = |қолтаңбасы = |Commons = }} '''Тоқа Темір''' — [[Жошы хан|Жошы]] мен оның [[меркіт]] тайпасынан шыққан кәнизагы Қағри-қатынның он үшінші ұлы. «Ұлы дүрбелеңде» және одан кейінгі [[Алтын Орда|Алтын Орданың]] ыдырауында Шибанидтермен бірге Тоқа Темір әулетінен шыққан хандар мен Тоқа Темір ұрпақтары басты рөл атқарды. Алғашқы қазақ хандары [[Керей хан|Керей]] мен [[Жәнібек хан|Жәнібек]] дәл осы Тоқа Темірдің ұрпақтары дейтін деректер кездеседі. == Шығу тегі мен дәрежесі == «[[Шыңғыснама|Шыңғыснамада]]<nowiki/>» айтылғандай, Шибан ұрпақтары Тоқа Темірді басқа ағайындарынан салыстыра келіп, 1226 жылы Жошы өлгеннен кейін ұлыс алмағанын айтып, оның төменгі дәрежесін дәлелдеді: <blockquote> Атамыз Жошы хан қайтыс болғаннан кейін әкелеріміз ұлы бабамыз Шыңғыс ханға барғанда, Ежен мен Сайыннан кейін Шайбан әкемізге киіз үй тігіп берді. Сенің әкең үшін тіпті арба қалдырған жоқ. <ref>{{Wayback|url=http://www.vostlit.info/Texts/rus6/Chengiz-name/frametext.htm|date=20190524154252}}</ref></blockquote> Кем дегенде, Махмұд ибн Уәли өзінің «Асыл ерлікке қатысты құпиялар теңізінде» Тоқа Темір ұрпақтарына «хан оғлы» (ханзада) атағын қолданады. В.П.Юдиннің пікірінше, бұл атақ оның иесінің ханның қадір-қасиетіне құқығы жоқ дегенді білдіреді. 1242 жылы монғолдардың Батысқа жорығы аяқталғаннан кейін Бату 14 ұлыстың бірін Тоқа Темірге бөліп берді. Ұлыстың құрамына Маңғышлақ, Қажы-Тархан және Солтүстік Кавказдағы Астар аймағы кірді. Алтын Орданың ішкі ұлыстарының шекарасы өте тұрақсыз болғандықтан, Тоқа Темір ұрпақтарының ұлыстары қандай шекараға ие болғанын айту қиын. Мысалы, оның ұлы Ұран Темір Қырым мен Кафа аймақтарын мұра етті. Сонымен бірге, 1312 жылдан кейін Өзбек ханның әкімшілік-территориялық реформасының нәтижесінде Жошылықтардың барлығы (шибанидтерден басқасы) ұлыстарынан айырылып, төртеудің біріне бағынды деп сеніммен айта аламыз. Өзбек әмірлері, қят тайпасының өкілі Исатай жеке қошун (әскери бөлім) құраған. Исатайдың немересі Теңіз-Бұғы өз халқын Сырдарияның төменгі ағысына апарады. 1360 жылы Жошылықтар көтеріліске шығып, билікке қайта қол жеткізіп, олардың арасынан хан сайлады. 1361 жылы тоқатемірид [[Ұрыс хан]] Сырдария ұлысында хан болды. Осы кезден бастап Тоқатеміридтер алдымен өз басшылығымен [[Көк Орда|Көк Орданы]] біріктіру, одан кейін Алтын Орда тағына отыру үшін белсенді күрес жүргізді.<ref>{{Wayback|url=http://files.istorichka.ru/FTP/Vostokovedenie/sabitov_genealogy_juchid.pdf|date=20120127230618}} {{Cite web|url=http://files.istorichka.ru/FTP/Vostokovedenie/sabitov_genealogy_juchid.pdf|title=Архивированная копия|accessdate=2011-01-14|archive-date=2012-01-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20120127230618/http://files.istorichka.ru/FTP/Vostokovedenie/sabitov_genealogy_juchid.pdf|deadlink=unfit}}</ref> == Ұрпақтары == *Аштарханидтер *Гирейлер *[[Төре]]<ref>{{Cite web|url=http://tengrifund.ru/o-dinastii-tore-chingizidov-s-xiii-po-xx-vv.html|title=О династии торе – Чингизидов с XIII по XX вв|author=[[Табулдин, Гизат Жолдангарович|Табулдин Г. Ж.]]|date=2012-08-12|publisher=Международный Фонд Исследования Тенгри|accessdate=2017-04-25|description=|deadlink=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190725133725/http://tengrifund.ru/o-dinastii-tore-chingizidov-s-xiii-po-xx-vv.html|archivedate=2019-07-25}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Тоқа Темір әулеті]] 55vxx91emtzbaw3eafp61zmahdbw2el 3479829 3479828 2025-06-14T04:17:24Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3479829 wikitext text/x-wiki {{Әскери қайраткер |толық есімі = Тоқа Темір |шынайы есімі = |суреті = |сурет тақырыбы = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |лақап аты = |бүркеніш аты = |мемлекет = Алтын Орда |шыққан тегі = Жошы әулеті |діні = |әкесі = |анасы = |жұбайы = |балалары = |туыстары = |қызмет еткен жылдары = |атағы = |білімі = |әскер түрі = |басқарды = |әскери бөлімі = |шайқасы = |марапаттары = |байланысы = |отставкада = |қолтаңбасы = |Commons = }} '''Тоқа Темір''' — [[Жошы хан|Жошы]] мен оның [[меркіт]] тайпасынан шыққан кәнизагы Қағри-қатынның он үшінші ұлы. «Ұлы дүрбелеңде» және одан кейінгі [[Алтын Орда|Алтын Орданың]] ыдырауында Шибанидтермен бірге Тоқа Темір әулетінен шыққан хандар мен Тоқа Темір ұрпақтары басты рөл атқарды. Алғашқы қазақ хандары [[Керей хан|Керей]] мен [[Жәнібек хан|Жәнібек]] дәл осы Тоқа Темірдің ұрпақтары дейтін деректер кездеседі. == Шығу тегі мен дәрежесі == «[[Шыңғыснама|Шыңғыснамада]]<nowiki/>» айтылғандай, Шибан ұрпақтары Тоқа Темірді басқа ағайындарынан салыстыра келіп, 1226 жылы Жошы өлгеннен кейін ұлыс алмағанын айтып, оның төменгі дәрежесін дәлелдеді: <blockquote> Атамыз Жошы хан қайтыс болғаннан кейін әкелеріміз ұлы бабамыз Шыңғыс ханға барғанда, Ежен мен Сайыннан кейін Шайбан әкемізге киіз үй тігіп берді. Сенің әкең үшін тіпті арба қалдырған жоқ. <ref>{{Wayback|url=http://www.vostlit.info/Texts/rus6/Chengiz-name/frametext.htm|date=20190524154252}}</ref></blockquote> Кем дегенде, Махмұд ибн Уәли өзінің «Асыл ерлікке қатысты құпиялар теңізінде» Тоқа Темір ұрпақтарына «хан оғлы» (ханзада) атағын қолданады. В.П.Юдиннің пікірінше, бұл атақ оның иесінің ханның қадір-қасиетіне құқығы жоқ дегенді білдіреді. 1242 жылы монғолдардың Батысқа жорығы аяқталғаннан кейін Бату 14 ұлыстың бірін Тоқа Темірге бөліп берді. Ұлыстың құрамына Маңғышлақ, Қажы-Тархан және Солтүстік Кавказдағы Астар аймағы кірді. Алтын Орданың ішкі ұлыстарының шекарасы өте тұрақсыз болғандықтан, Тоқа Темір ұрпақтарының ұлыстары қандай шекараға ие болғанын айту қиын. Мысалы, оның ұлы Ұран Темір Қырым мен Кафа аймақтарын мұра етті. Сонымен бірге, 1312 жылдан кейін Өзбек ханның әкімшілік-территориялық реформасының нәтижесінде Жошылықтардың барлығы (шибанидтерден басқасы) ұлыстарынан айырылып, төртеудің біріне бағынды деп сеніммен айта аламыз. Өзбек әмірлері, қят тайпасының өкілі Исатай жеке қошун (әскери бөлім) құраған. Исатайдың немересі Теңіз-Бұғы өз халқын Сырдарияның төменгі ағысына апарады. 1360 жылы Жошылықтар көтеріліске шығып, билікке қайта қол жеткізіп, олардың арасынан хан сайлады. 1361 жылы тоқатемірид [[Ұрыс хан]] Сырдария ұлысында хан болды. Осы кезден бастап Тоқатеміридтер алдымен өз басшылығымен [[Көк Орда|Көк Орданы]] біріктіру, одан кейін Алтын Орда тағына отыру үшін белсенді күрес жүргізді.<ref>{{Wayback|url=http://files.istorichka.ru/FTP/Vostokovedenie/sabitov_genealogy_juchid.pdf|date=20120127230618}} {{Cite web|url=http://files.istorichka.ru/FTP/Vostokovedenie/sabitov_genealogy_juchid.pdf|title=Архивированная копия|accessdate=2011-01-14|archive-date=2012-01-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20120127230618/http://files.istorichka.ru/FTP/Vostokovedenie/sabitov_genealogy_juchid.pdf|deadlink=unfit}}</ref> == Ұрпақтары == *Аштарханидтер *Гирейлер *[[Төре]]<ref>{{Cite web|url=http://tengrifund.ru/o-dinastii-tore-chingizidov-s-xiii-po-xx-vv.html|title=О династии торе – Чингизидов с XIII по XX вв|author=[[Табулдин, Гизат Жолдангарович|Табулдин Г. Ж.]]|date=2012-08-12|publisher=Международный Фонд Исследования Тенгри|accessdate=2017-04-25|description=|deadlink=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190725133725/http://tengrifund.ru/o-dinastii-tore-chingizidov-s-xiii-po-xx-vv.html|archivedate=2019-07-25}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Тоқа Темір әулеті]] qifmtux11z65w6s4zefj82wcchsst2q 3479830 3479829 2025-06-14T04:17:43Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3479830 wikitext text/x-wiki {{Әскери қайраткер |толық есімі = Тоқа Темір |шынайы есімі = |суреті = |сурет тақырыбы = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |лақап аты = |бүркеніш аты = |мемлекет = Алтын Орда |шыққан тегі = Жошы әулеті |діні = |әкесі = Жошы хан |анасы = |жұбайы = |балалары = |туыстары = |қызмет еткен жылдары = |атағы = |білімі = |әскер түрі = |басқарды = |әскери бөлімі = |шайқасы = |марапаттары = |байланысы = |отставкада = |қолтаңбасы = |Commons = }} '''Тоқа Темір''' — [[Жошы хан|Жошы]] мен оның [[меркіт]] тайпасынан шыққан кәнизагы Қағри-қатынның он үшінші ұлы. «Ұлы дүрбелеңде» және одан кейінгі [[Алтын Орда|Алтын Орданың]] ыдырауында Шибанидтермен бірге Тоқа Темір әулетінен шыққан хандар мен Тоқа Темір ұрпақтары басты рөл атқарды. Алғашқы қазақ хандары [[Керей хан|Керей]] мен [[Жәнібек хан|Жәнібек]] дәл осы Тоқа Темірдің ұрпақтары дейтін деректер кездеседі. == Шығу тегі мен дәрежесі == «[[Шыңғыснама|Шыңғыснамада]]<nowiki/>» айтылғандай, Шибан ұрпақтары Тоқа Темірді басқа ағайындарынан салыстыра келіп, 1226 жылы Жошы өлгеннен кейін ұлыс алмағанын айтып, оның төменгі дәрежесін дәлелдеді: <blockquote> Атамыз Жошы хан қайтыс болғаннан кейін әкелеріміз ұлы бабамыз Шыңғыс ханға барғанда, Ежен мен Сайыннан кейін Шайбан әкемізге киіз үй тігіп берді. Сенің әкең үшін тіпті арба қалдырған жоқ. <ref>{{Wayback|url=http://www.vostlit.info/Texts/rus6/Chengiz-name/frametext.htm|date=20190524154252}}</ref></blockquote> Кем дегенде, Махмұд ибн Уәли өзінің «Асыл ерлікке қатысты құпиялар теңізінде» Тоқа Темір ұрпақтарына «хан оғлы» (ханзада) атағын қолданады. В.П.Юдиннің пікірінше, бұл атақ оның иесінің ханның қадір-қасиетіне құқығы жоқ дегенді білдіреді. 1242 жылы монғолдардың Батысқа жорығы аяқталғаннан кейін Бату 14 ұлыстың бірін Тоқа Темірге бөліп берді. Ұлыстың құрамына Маңғышлақ, Қажы-Тархан және Солтүстік Кавказдағы Астар аймағы кірді. Алтын Орданың ішкі ұлыстарының шекарасы өте тұрақсыз болғандықтан, Тоқа Темір ұрпақтарының ұлыстары қандай шекараға ие болғанын айту қиын. Мысалы, оның ұлы Ұран Темір Қырым мен Кафа аймақтарын мұра етті. Сонымен бірге, 1312 жылдан кейін Өзбек ханның әкімшілік-территориялық реформасының нәтижесінде Жошылықтардың барлығы (шибанидтерден басқасы) ұлыстарынан айырылып, төртеудің біріне бағынды деп сеніммен айта аламыз. Өзбек әмірлері, қят тайпасының өкілі Исатай жеке қошун (әскери бөлім) құраған. Исатайдың немересі Теңіз-Бұғы өз халқын Сырдарияның төменгі ағысына апарады. 1360 жылы Жошылықтар көтеріліске шығып, билікке қайта қол жеткізіп, олардың арасынан хан сайлады. 1361 жылы тоқатемірид [[Ұрыс хан]] Сырдария ұлысында хан болды. Осы кезден бастап Тоқатеміридтер алдымен өз басшылығымен [[Көк Орда|Көк Орданы]] біріктіру, одан кейін Алтын Орда тағына отыру үшін белсенді күрес жүргізді.<ref>{{Wayback|url=http://files.istorichka.ru/FTP/Vostokovedenie/sabitov_genealogy_juchid.pdf|date=20120127230618}} {{Cite web|url=http://files.istorichka.ru/FTP/Vostokovedenie/sabitov_genealogy_juchid.pdf|title=Архивированная копия|accessdate=2011-01-14|archive-date=2012-01-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20120127230618/http://files.istorichka.ru/FTP/Vostokovedenie/sabitov_genealogy_juchid.pdf|deadlink=unfit}}</ref> == Ұрпақтары == *Аштарханидтер *Гирейлер *[[Төре]]<ref>{{Cite web|url=http://tengrifund.ru/o-dinastii-tore-chingizidov-s-xiii-po-xx-vv.html|title=О династии торе – Чингизидов с XIII по XX вв|author=[[Табулдин, Гизат Жолдангарович|Табулдин Г. Ж.]]|date=2012-08-12|publisher=Международный Фонд Исследования Тенгри|accessdate=2017-04-25|description=|deadlink=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190725133725/http://tengrifund.ru/o-dinastii-tore-chingizidov-s-xiii-po-xx-vv.html|archivedate=2019-07-25}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Тоқа Темір әулеті]] p3bnsfbrpnzuhcz64qirlewsm8wqcpb 3479831 3479830 2025-06-14T04:18:08Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3479831 wikitext text/x-wiki {{Әскери қайраткер |толық есімі = Тоқа Темір |шынайы есімі = |суреті = |сурет тақырыбы = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |лақап аты = |бүркеніш аты = |мемлекет = Алтын Орда |шыққан тегі = Жошы әулеті |діні = |әкесі = Жошы хан |анасы = Қағри хатұн |жұбайы = |балалары = |туыстары = |қызмет еткен жылдары = |атағы = |білімі = |әскер түрі = |басқарды = |әскери бөлімі = |шайқасы = |марапаттары = |байланысы = |отставкада = |қолтаңбасы = |Commons = }} '''Тоқа Темір''' — [[Жошы хан|Жошы]] мен оның [[меркіт]] тайпасынан шыққан кәнизагы Қағри-қатынның он үшінші ұлы. «Ұлы дүрбелеңде» және одан кейінгі [[Алтын Орда|Алтын Орданың]] ыдырауында Шибанидтермен бірге Тоқа Темір әулетінен шыққан хандар мен Тоқа Темір ұрпақтары басты рөл атқарды. Алғашқы қазақ хандары [[Керей хан|Керей]] мен [[Жәнібек хан|Жәнібек]] дәл осы Тоқа Темірдің ұрпақтары дейтін деректер кездеседі. == Шығу тегі мен дәрежесі == «[[Шыңғыснама|Шыңғыснамада]]<nowiki/>» айтылғандай, Шибан ұрпақтары Тоқа Темірді басқа ағайындарынан салыстыра келіп, 1226 жылы Жошы өлгеннен кейін ұлыс алмағанын айтып, оның төменгі дәрежесін дәлелдеді: <blockquote> Атамыз Жошы хан қайтыс болғаннан кейін әкелеріміз ұлы бабамыз Шыңғыс ханға барғанда, Ежен мен Сайыннан кейін Шайбан әкемізге киіз үй тігіп берді. Сенің әкең үшін тіпті арба қалдырған жоқ. <ref>{{Wayback|url=http://www.vostlit.info/Texts/rus6/Chengiz-name/frametext.htm|date=20190524154252}}</ref></blockquote> Кем дегенде, Махмұд ибн Уәли өзінің «Асыл ерлікке қатысты құпиялар теңізінде» Тоқа Темір ұрпақтарына «хан оғлы» (ханзада) атағын қолданады. В.П.Юдиннің пікірінше, бұл атақ оның иесінің ханның қадір-қасиетіне құқығы жоқ дегенді білдіреді. 1242 жылы монғолдардың Батысқа жорығы аяқталғаннан кейін Бату 14 ұлыстың бірін Тоқа Темірге бөліп берді. Ұлыстың құрамына Маңғышлақ, Қажы-Тархан және Солтүстік Кавказдағы Астар аймағы кірді. Алтын Орданың ішкі ұлыстарының шекарасы өте тұрақсыз болғандықтан, Тоқа Темір ұрпақтарының ұлыстары қандай шекараға ие болғанын айту қиын. Мысалы, оның ұлы Ұран Темір Қырым мен Кафа аймақтарын мұра етті. Сонымен бірге, 1312 жылдан кейін Өзбек ханның әкімшілік-территориялық реформасының нәтижесінде Жошылықтардың барлығы (шибанидтерден басқасы) ұлыстарынан айырылып, төртеудің біріне бағынды деп сеніммен айта аламыз. Өзбек әмірлері, қят тайпасының өкілі Исатай жеке қошун (әскери бөлім) құраған. Исатайдың немересі Теңіз-Бұғы өз халқын Сырдарияның төменгі ағысына апарады. 1360 жылы Жошылықтар көтеріліске шығып, билікке қайта қол жеткізіп, олардың арасынан хан сайлады. 1361 жылы тоқатемірид [[Ұрыс хан]] Сырдария ұлысында хан болды. Осы кезден бастап Тоқатеміридтер алдымен өз басшылығымен [[Көк Орда|Көк Орданы]] біріктіру, одан кейін Алтын Орда тағына отыру үшін белсенді күрес жүргізді.<ref>{{Wayback|url=http://files.istorichka.ru/FTP/Vostokovedenie/sabitov_genealogy_juchid.pdf|date=20120127230618}} {{Cite web|url=http://files.istorichka.ru/FTP/Vostokovedenie/sabitov_genealogy_juchid.pdf|title=Архивированная копия|accessdate=2011-01-14|archive-date=2012-01-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20120127230618/http://files.istorichka.ru/FTP/Vostokovedenie/sabitov_genealogy_juchid.pdf|deadlink=unfit}}</ref> == Ұрпақтары == *Аштарханидтер *Гирейлер *[[Төре]]<ref>{{Cite web|url=http://tengrifund.ru/o-dinastii-tore-chingizidov-s-xiii-po-xx-vv.html|title=О династии торе – Чингизидов с XIII по XX вв|author=[[Табулдин, Гизат Жолдангарович|Табулдин Г. Ж.]]|date=2012-08-12|publisher=Международный Фонд Исследования Тенгри|accessdate=2017-04-25|description=|deadlink=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190725133725/http://tengrifund.ru/o-dinastii-tore-chingizidov-s-xiii-po-xx-vv.html|archivedate=2019-07-25}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Тоқа Темір әулеті]] h64r8s7j0mjmjpapckvovd37dejuggk 3479832 3479831 2025-06-14T04:19:49Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3479832 wikitext text/x-wiki {{Әскери қайраткер |толық есімі = Тоқа Темір |шынайы есімі = |суреті = |сурет тақырыбы = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |лақап аты = |бүркеніш аты = |мемлекет = Алтын Орда |шыққан тегі = Жошы әулеті |діні = |әкесі = Жошы хан |анасы = Қағри хатұн |жұбайы = |балалары = |туыстары = Орда Ежен, Бату хан, Берке хан (ағалары) |қызмет еткен жылдары = |атағы = |білімі = |әскер түрі = |басқарды = |әскери бөлімі = |шайқасы = |марапаттары = |байланысы = |отставкада = |қолтаңбасы = |Commons = }} '''Тоқа Темір''' — [[Жошы хан|Жошы]] мен оның [[меркіт]] тайпасынан шыққан кәнизагы Қағри-қатынның он үшінші ұлы. «Ұлы дүрбелеңде» және одан кейінгі [[Алтын Орда|Алтын Орданың]] ыдырауында Шибанидтермен бірге Тоқа Темір әулетінен шыққан хандар мен Тоқа Темір ұрпақтары басты рөл атқарды. Алғашқы қазақ хандары [[Керей хан|Керей]] мен [[Жәнібек хан|Жәнібек]] дәл осы Тоқа Темірдің ұрпақтары дейтін деректер кездеседі. == Шығу тегі мен дәрежесі == «[[Шыңғыснама|Шыңғыснамада]]<nowiki/>» айтылғандай, Шибан ұрпақтары Тоқа Темірді басқа ағайындарынан салыстыра келіп, 1226 жылы Жошы өлгеннен кейін ұлыс алмағанын айтып, оның төменгі дәрежесін дәлелдеді: <blockquote> Атамыз Жошы хан қайтыс болғаннан кейін әкелеріміз ұлы бабамыз Шыңғыс ханға барғанда, Ежен мен Сайыннан кейін Шайбан әкемізге киіз үй тігіп берді. Сенің әкең үшін тіпті арба қалдырған жоқ. <ref>{{Wayback|url=http://www.vostlit.info/Texts/rus6/Chengiz-name/frametext.htm|date=20190524154252}}</ref></blockquote> Кем дегенде, Махмұд ибн Уәли өзінің «Асыл ерлікке қатысты құпиялар теңізінде» Тоқа Темір ұрпақтарына «хан оғлы» (ханзада) атағын қолданады. В.П.Юдиннің пікірінше, бұл атақ оның иесінің ханның қадір-қасиетіне құқығы жоқ дегенді білдіреді. 1242 жылы монғолдардың Батысқа жорығы аяқталғаннан кейін Бату 14 ұлыстың бірін Тоқа Темірге бөліп берді. Ұлыстың құрамына Маңғышлақ, Қажы-Тархан және Солтүстік Кавказдағы Астар аймағы кірді. Алтын Орданың ішкі ұлыстарының шекарасы өте тұрақсыз болғандықтан, Тоқа Темір ұрпақтарының ұлыстары қандай шекараға ие болғанын айту қиын. Мысалы, оның ұлы Ұран Темір Қырым мен Кафа аймақтарын мұра етті. Сонымен бірге, 1312 жылдан кейін Өзбек ханның әкімшілік-территориялық реформасының нәтижесінде Жошылықтардың барлығы (шибанидтерден басқасы) ұлыстарынан айырылып, төртеудің біріне бағынды деп сеніммен айта аламыз. Өзбек әмірлері, қят тайпасының өкілі Исатай жеке қошун (әскери бөлім) құраған. Исатайдың немересі Теңіз-Бұғы өз халқын Сырдарияның төменгі ағысына апарады. 1360 жылы Жошылықтар көтеріліске шығып, билікке қайта қол жеткізіп, олардың арасынан хан сайлады. 1361 жылы тоқатемірид [[Ұрыс хан]] Сырдария ұлысында хан болды. Осы кезден бастап Тоқатеміридтер алдымен өз басшылығымен [[Көк Орда|Көк Орданы]] біріктіру, одан кейін Алтын Орда тағына отыру үшін белсенді күрес жүргізді.<ref>{{Wayback|url=http://files.istorichka.ru/FTP/Vostokovedenie/sabitov_genealogy_juchid.pdf|date=20120127230618}} {{Cite web|url=http://files.istorichka.ru/FTP/Vostokovedenie/sabitov_genealogy_juchid.pdf|title=Архивированная копия|accessdate=2011-01-14|archive-date=2012-01-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20120127230618/http://files.istorichka.ru/FTP/Vostokovedenie/sabitov_genealogy_juchid.pdf|deadlink=unfit}}</ref> == Ұрпақтары == *Аштарханидтер *Гирейлер *[[Төре]]<ref>{{Cite web|url=http://tengrifund.ru/o-dinastii-tore-chingizidov-s-xiii-po-xx-vv.html|title=О династии торе – Чингизидов с XIII по XX вв|author=[[Табулдин, Гизат Жолдангарович|Табулдин Г. Ж.]]|date=2012-08-12|publisher=Международный Фонд Исследования Тенгри|accessdate=2017-04-25|description=|deadlink=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190725133725/http://tengrifund.ru/o-dinastii-tore-chingizidov-s-xiii-po-xx-vv.html|archivedate=2019-07-25}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Тоқа Темір әулеті]] b7oge8yoogi8l5144e714gxj2txxth6 3479833 3479832 2025-06-14T04:20:53Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3479833 wikitext text/x-wiki {{Әскери қайраткер |толық есімі = Тоқа Темір |шынайы есімі = |суреті = |сурет тақырыбы = |туған күні = XIII ғасыр |туған жері = Жошы ұлысы |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |лақап аты = |бүркеніш аты = |мемлекет = Алтын Орда |шыққан тегі = Жошы әулеті |діні = |әкесі = Жошы хан |анасы = Қағри хатұн |жұбайы = |балалары = |туыстары = Орда Ежен, Бату хан, Берке хан (ағалары) |қызмет еткен жылдары = |атағы = |білімі = |әскер түрі = |басқарды = |әскери бөлімі = |шайқасы = |марапаттары = |байланысы = |отставкада = |қолтаңбасы = |Commons = }} '''Тоқа Темір''' — [[Жошы хан|Жошы]] мен оның [[меркіт]] тайпасынан шыққан кәнизагы Қағри-қатынның он үшінші ұлы. «Ұлы дүрбелеңде» және одан кейінгі [[Алтын Орда|Алтын Орданың]] ыдырауында Шибанидтермен бірге Тоқа Темір әулетінен шыққан хандар мен Тоқа Темір ұрпақтары басты рөл атқарды. Алғашқы қазақ хандары [[Керей хан|Керей]] мен [[Жәнібек хан|Жәнібек]] дәл осы Тоқа Темірдің ұрпақтары дейтін деректер кездеседі. == Шығу тегі мен дәрежесі == «[[Шыңғыснама|Шыңғыснамада]]<nowiki/>» айтылғандай, Шибан ұрпақтары Тоқа Темірді басқа ағайындарынан салыстыра келіп, 1226 жылы Жошы өлгеннен кейін ұлыс алмағанын айтып, оның төменгі дәрежесін дәлелдеді: <blockquote> Атамыз Жошы хан қайтыс болғаннан кейін әкелеріміз ұлы бабамыз Шыңғыс ханға барғанда, Ежен мен Сайыннан кейін Шайбан әкемізге киіз үй тігіп берді. Сенің әкең үшін тіпті арба қалдырған жоқ. <ref>{{Wayback|url=http://www.vostlit.info/Texts/rus6/Chengiz-name/frametext.htm|date=20190524154252}}</ref></blockquote> Кем дегенде, Махмұд ибн Уәли өзінің «Асыл ерлікке қатысты құпиялар теңізінде» Тоқа Темір ұрпақтарына «хан оғлы» (ханзада) атағын қолданады. В.П.Юдиннің пікірінше, бұл атақ оның иесінің ханның қадір-қасиетіне құқығы жоқ дегенді білдіреді. 1242 жылы монғолдардың Батысқа жорығы аяқталғаннан кейін Бату 14 ұлыстың бірін Тоқа Темірге бөліп берді. Ұлыстың құрамына Маңғышлақ, Қажы-Тархан және Солтүстік Кавказдағы Астар аймағы кірді. Алтын Орданың ішкі ұлыстарының шекарасы өте тұрақсыз болғандықтан, Тоқа Темір ұрпақтарының ұлыстары қандай шекараға ие болғанын айту қиын. Мысалы, оның ұлы Ұран Темір Қырым мен Кафа аймақтарын мұра етті. Сонымен бірге, 1312 жылдан кейін Өзбек ханның әкімшілік-территориялық реформасының нәтижесінде Жошылықтардың барлығы (шибанидтерден басқасы) ұлыстарынан айырылып, төртеудің біріне бағынды деп сеніммен айта аламыз. Өзбек әмірлері, қят тайпасының өкілі Исатай жеке қошун (әскери бөлім) құраған. Исатайдың немересі Теңіз-Бұғы өз халқын Сырдарияның төменгі ағысына апарады. 1360 жылы Жошылықтар көтеріліске шығып, билікке қайта қол жеткізіп, олардың арасынан хан сайлады. 1361 жылы тоқатемірид [[Ұрыс хан]] Сырдария ұлысында хан болды. Осы кезден бастап Тоқатеміридтер алдымен өз басшылығымен [[Көк Орда|Көк Орданы]] біріктіру, одан кейін Алтын Орда тағына отыру үшін белсенді күрес жүргізді.<ref>{{Wayback|url=http://files.istorichka.ru/FTP/Vostokovedenie/sabitov_genealogy_juchid.pdf|date=20120127230618}} {{Cite web|url=http://files.istorichka.ru/FTP/Vostokovedenie/sabitov_genealogy_juchid.pdf|title=Архивированная копия|accessdate=2011-01-14|archive-date=2012-01-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20120127230618/http://files.istorichka.ru/FTP/Vostokovedenie/sabitov_genealogy_juchid.pdf|deadlink=unfit}}</ref> == Ұрпақтары == *Аштарханидтер *Гирейлер *[[Төре]]<ref>{{Cite web|url=http://tengrifund.ru/o-dinastii-tore-chingizidov-s-xiii-po-xx-vv.html|title=О династии торе – Чингизидов с XIII по XX вв|author=[[Табулдин, Гизат Жолдангарович|Табулдин Г. Ж.]]|date=2012-08-12|publisher=Международный Фонд Исследования Тенгри|accessdate=2017-04-25|description=|deadlink=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190725133725/http://tengrifund.ru/o-dinastii-tore-chingizidov-s-xiii-po-xx-vv.html|archivedate=2019-07-25}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Тоқа Темір әулеті]] kayji7mua26u6ti88gucxh28gtl72v6 3479834 3479833 2025-06-14T04:21:46Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3479834 wikitext text/x-wiki {{Әскери қайраткер |толық есімі = Тоқа Темір |шынайы есімі = |суреті = |сурет тақырыбы = |туған күні = XIII ғасыр |туған жері = Жошы ұлысы |қайтыс болған күні = XIII ғасырдың екінші ширегі |қайтыс болған жері = |лақап аты = |бүркеніш аты = |мемлекет = Алтын Орда |шыққан тегі = Жошы әулеті |діні = |әкесі = Жошы хан |анасы = Қағри хатұн |жұбайы = |балалары = |туыстары = Орда Ежен, Бату хан, Берке хан (ағалары) |қызмет еткен жылдары = |атағы = |білімі = |әскер түрі = |басқарды = |әскери бөлімі = |шайқасы = |марапаттары = |байланысы = |отставкада = |қолтаңбасы = |Commons = }} '''Тоқа Темір''' — [[Жошы хан|Жошы]] мен оның [[меркіт]] тайпасынан шыққан кәнизагы Қағри-қатынның он үшінші ұлы. «Ұлы дүрбелеңде» және одан кейінгі [[Алтын Орда|Алтын Орданың]] ыдырауында Шибанидтермен бірге Тоқа Темір әулетінен шыққан хандар мен Тоқа Темір ұрпақтары басты рөл атқарды. Алғашқы қазақ хандары [[Керей хан|Керей]] мен [[Жәнібек хан|Жәнібек]] дәл осы Тоқа Темірдің ұрпақтары дейтін деректер кездеседі. == Шығу тегі мен дәрежесі == «[[Шыңғыснама|Шыңғыснамада]]<nowiki/>» айтылғандай, Шибан ұрпақтары Тоқа Темірді басқа ағайындарынан салыстыра келіп, 1226 жылы Жошы өлгеннен кейін ұлыс алмағанын айтып, оның төменгі дәрежесін дәлелдеді: <blockquote> Атамыз Жошы хан қайтыс болғаннан кейін әкелеріміз ұлы бабамыз Шыңғыс ханға барғанда, Ежен мен Сайыннан кейін Шайбан әкемізге киіз үй тігіп берді. Сенің әкең үшін тіпті арба қалдырған жоқ. <ref>{{Wayback|url=http://www.vostlit.info/Texts/rus6/Chengiz-name/frametext.htm|date=20190524154252}}</ref></blockquote> Кем дегенде, Махмұд ибн Уәли өзінің «Асыл ерлікке қатысты құпиялар теңізінде» Тоқа Темір ұрпақтарына «хан оғлы» (ханзада) атағын қолданады. В.П.Юдиннің пікірінше, бұл атақ оның иесінің ханның қадір-қасиетіне құқығы жоқ дегенді білдіреді. 1242 жылы монғолдардың Батысқа жорығы аяқталғаннан кейін Бату 14 ұлыстың бірін Тоқа Темірге бөліп берді. Ұлыстың құрамына Маңғышлақ, Қажы-Тархан және Солтүстік Кавказдағы Астар аймағы кірді. Алтын Орданың ішкі ұлыстарының шекарасы өте тұрақсыз болғандықтан, Тоқа Темір ұрпақтарының ұлыстары қандай шекараға ие болғанын айту қиын. Мысалы, оның ұлы Ұран Темір Қырым мен Кафа аймақтарын мұра етті. Сонымен бірге, 1312 жылдан кейін Өзбек ханның әкімшілік-территориялық реформасының нәтижесінде Жошылықтардың барлығы (шибанидтерден басқасы) ұлыстарынан айырылып, төртеудің біріне бағынды деп сеніммен айта аламыз. Өзбек әмірлері, қят тайпасының өкілі Исатай жеке қошун (әскери бөлім) құраған. Исатайдың немересі Теңіз-Бұғы өз халқын Сырдарияның төменгі ағысына апарады. 1360 жылы Жошылықтар көтеріліске шығып, билікке қайта қол жеткізіп, олардың арасынан хан сайлады. 1361 жылы тоқатемірид [[Ұрыс хан]] Сырдария ұлысында хан болды. Осы кезден бастап Тоқатеміридтер алдымен өз басшылығымен [[Көк Орда|Көк Орданы]] біріктіру, одан кейін Алтын Орда тағына отыру үшін белсенді күрес жүргізді.<ref>{{Wayback|url=http://files.istorichka.ru/FTP/Vostokovedenie/sabitov_genealogy_juchid.pdf|date=20120127230618}} {{Cite web|url=http://files.istorichka.ru/FTP/Vostokovedenie/sabitov_genealogy_juchid.pdf|title=Архивированная копия|accessdate=2011-01-14|archive-date=2012-01-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20120127230618/http://files.istorichka.ru/FTP/Vostokovedenie/sabitov_genealogy_juchid.pdf|deadlink=unfit}}</ref> == Ұрпақтары == *Аштарханидтер *Гирейлер *[[Төре]]<ref>{{Cite web|url=http://tengrifund.ru/o-dinastii-tore-chingizidov-s-xiii-po-xx-vv.html|title=О династии торе – Чингизидов с XIII по XX вв|author=[[Табулдин, Гизат Жолдангарович|Табулдин Г. Ж.]]|date=2012-08-12|publisher=Международный Фонд Исследования Тенгри|accessdate=2017-04-25|description=|deadlink=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190725133725/http://tengrifund.ru/o-dinastii-tore-chingizidov-s-xiii-po-xx-vv.html|archivedate=2019-07-25}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Тоқа Темір әулеті]] 5e1p274vdln0quumrntq1qf0ukc3oqu 3479836 3479834 2025-06-14T04:24:17Z Sagzhan 29953 /* Шығу тегі мен дәрежесі */ 3479836 wikitext text/x-wiki {{Әскери қайраткер |толық есімі = Тоқа Темір |шынайы есімі = |суреті = |сурет тақырыбы = |туған күні = XIII ғасыр |туған жері = Жошы ұлысы |қайтыс болған күні = XIII ғасырдың екінші ширегі |қайтыс болған жері = |лақап аты = |бүркеніш аты = |мемлекет = Алтын Орда |шыққан тегі = Жошы әулеті |діні = |әкесі = Жошы хан |анасы = Қағри хатұн |жұбайы = |балалары = |туыстары = Орда Ежен, Бату хан, Берке хан (ағалары) |қызмет еткен жылдары = |атағы = |білімі = |әскер түрі = |басқарды = |әскери бөлімі = |шайқасы = |марапаттары = |байланысы = |отставкада = |қолтаңбасы = |Commons = }} '''Тоқа Темір''' — [[Жошы хан|Жошы]] мен оның [[меркіт]] тайпасынан шыққан кәнизагы Қағри-қатынның он үшінші ұлы. «Ұлы дүрбелеңде» және одан кейінгі [[Алтын Орда|Алтын Орданың]] ыдырауында Шибанидтермен бірге Тоқа Темір әулетінен шыққан хандар мен Тоқа Темір ұрпақтары басты рөл атқарды. Алғашқы қазақ хандары [[Керей хан|Керей]] мен [[Жәнібек хан|Жәнібек]] дәл осы Тоқа Темірдің ұрпақтары дейтін деректер кездеседі. == Шығу тегі мен дәрежесі == «[[Шыңғыснама|Шыңғыснамада]]<nowiki/>» айтылғандай, Шибан ұрпақтары Тоқа Темірді басқа ағайындарымен салыстыра келіп, 1226 жылы Жошы өлгеннен кейін оның ұлыс алмағанын айтып, оны дәрежесін төмендеткен: <blockquote> Атамыз Жошы хан қайтыс болғаннан кейін, әкелеріміз ұлы бабамыз Шыңғыс ханға барғанда, Ежен мен Сайыннан кейін Шибан әкемізге киіз үй тігіп берді. Сенің әкең үшін тіпті сынық арбада қалдырған жоқ. <ref>{{Wayback|url=http://www.vostlit.info/Texts/rus6/Chengiz-name/frametext.htm|date=20190524154252}}</ref></blockquote> Кем дегенде, Махмұд ибн Уәли өзінің «Асыл ерлікке қатысты құпиялар теңізінде» Тоқа Темір ұрпақтарына «хан оғлы» (ханзада) атағын қолданады. В.П.Юдиннің пікірінше, бұл атақ оның иесінің ханның қадір-қасиетіне құқығы жоқ дегенді білдіреді. 1242 жылы монғолдардың Батысқа жорығы аяқталғаннан кейін Бату 14 ұлыстың бірін Тоқа Темірге бөліп берді. Ұлыстың құрамына Маңғышлақ, Қажы-Тархан және Солтүстік Кавказдағы Астар аймағы кірді. Алтын Орданың ішкі ұлыстарының шекарасы өте тұрақсыз болғандықтан, Тоқа Темір ұрпақтарының ұлыстары қандай шекараға ие болғанын айту қиын. Мысалы, оның ұлы Ұран Темір Қырым мен Кафа аймақтарын мұра етті. Сонымен бірге, 1312 жылдан кейін Өзбек ханның әкімшілік-территориялық реформасының нәтижесінде Жошылықтардың барлығы (шибанидтерден басқасы) ұлыстарынан айырылып, төртеудің біріне бағынды деп сеніммен айта аламыз. Өзбек әмірлері, қят тайпасының өкілі Исатай жеке қошун (әскери бөлім) құраған. Исатайдың немересі Теңіз-Бұғы өз халқын Сырдарияның төменгі ағысына апарады. 1360 жылы Жошылықтар көтеріліске шығып, билікке қайта қол жеткізіп, олардың арасынан хан сайлады. 1361 жылы тоқатемірид [[Ұрыс хан]] Сырдария ұлысында хан болды. Осы кезден бастап Тоқатеміридтер алдымен өз басшылығымен [[Көк Орда|Көк Орданы]] біріктіру, одан кейін Алтын Орда тағына отыру үшін белсенді күрес жүргізді.<ref>{{Wayback|url=http://files.istorichka.ru/FTP/Vostokovedenie/sabitov_genealogy_juchid.pdf|date=20120127230618}} {{Cite web|url=http://files.istorichka.ru/FTP/Vostokovedenie/sabitov_genealogy_juchid.pdf|title=Архивированная копия|accessdate=2011-01-14|archive-date=2012-01-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20120127230618/http://files.istorichka.ru/FTP/Vostokovedenie/sabitov_genealogy_juchid.pdf|deadlink=unfit}}</ref> == Ұрпақтары == *Аштарханидтер *Гирейлер *[[Төре]]<ref>{{Cite web|url=http://tengrifund.ru/o-dinastii-tore-chingizidov-s-xiii-po-xx-vv.html|title=О династии торе – Чингизидов с XIII по XX вв|author=[[Табулдин, Гизат Жолдангарович|Табулдин Г. Ж.]]|date=2012-08-12|publisher=Международный Фонд Исследования Тенгри|accessdate=2017-04-25|description=|deadlink=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190725133725/http://tengrifund.ru/o-dinastii-tore-chingizidov-s-xiii-po-xx-vv.html|archivedate=2019-07-25}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Тоқа Темір әулеті]] bthfidrw0wgeupel4vteisw5ouqfif1 3479837 3479836 2025-06-14T04:27:28Z Sagzhan 29953 /* Шығу тегі мен дәрежесі */ 3479837 wikitext text/x-wiki {{Әскери қайраткер |толық есімі = Тоқа Темір |шынайы есімі = |суреті = |сурет тақырыбы = |туған күні = XIII ғасыр |туған жері = Жошы ұлысы |қайтыс болған күні = XIII ғасырдың екінші ширегі |қайтыс болған жері = |лақап аты = |бүркеніш аты = |мемлекет = Алтын Орда |шыққан тегі = Жошы әулеті |діні = |әкесі = Жошы хан |анасы = Қағри хатұн |жұбайы = |балалары = |туыстары = Орда Ежен, Бату хан, Берке хан (ағалары) |қызмет еткен жылдары = |атағы = |білімі = |әскер түрі = |басқарды = |әскери бөлімі = |шайқасы = |марапаттары = |байланысы = |отставкада = |қолтаңбасы = |Commons = }} '''Тоқа Темір''' — [[Жошы хан|Жошы]] мен оның [[меркіт]] тайпасынан шыққан кәнизагы Қағри-қатынның он үшінші ұлы. «Ұлы дүрбелеңде» және одан кейінгі [[Алтын Орда|Алтын Орданың]] ыдырауында Шибанидтермен бірге Тоқа Темір әулетінен шыққан хандар мен Тоқа Темір ұрпақтары басты рөл атқарды. Алғашқы қазақ хандары [[Керей хан|Керей]] мен [[Жәнібек хан|Жәнібек]] дәл осы Тоқа Темірдің ұрпақтары дейтін деректер кездеседі. == Шығу тегі мен дәрежесі == «[[Шыңғыснама|Шыңғыснамада]]<nowiki/>» айтылғандай, Шибан ұрпақтары Тоқа Темірді басқа ағайындарымен салыстыра келіп, 1226 жылы Жошы өлгеннен кейін оның ұлыс алмағанын айтып, оны дәрежесін төмендеткен: <blockquote> Атамыз Жошы хан қайтыс болғаннан кейін, әкелеріміз ұлы бабамыз Шыңғыс ханға барғанда, Ежен мен Сайыннан кейін Шибан әкемізге киіз үй тігіп берді. Сенің әкең үшін тіпті сынық арбада қалдырған жоқ. <ref>{{Wayback|url=http://www.vostlit.info/Texts/rus6/Chengiz-name/frametext.htm|date=20190524154252}}</ref></blockquote> Кем дегенде, Махмұд ибн Уәли өзінің «Асыл ерлікке қатысты құпиялар теңізінде» Тоқа Темір ұрпақтарына «хан оғлы» (ханзада) атағын қолданады. В.П.Юдиннің пікірінше, бұл атақ оның иесінің хан тағына құқығы жоқ дегенді білдіреді. 1242 жылы монғолдардың Батысқа жорығы аяқталғаннан кейін Бату 14 ұлыстың бірін Тоқа Темірге бөліп берді. Ұлыстың құрамына Маңғыстау, Қажы-Тархан және Солтүстік Кавказдағы Астар аймағы кірді. Алтын Орданың ішкі ұлыстарының шекарасы өте тұрақсыз болғандықтан, Тоқа Темір ұрпақтарының ұлыстарының шекараларын айту қиын. Мысалы, оның ұлы Ұран Темір Қырым мен Кафа аймақтарын мұраға алды. Сонымен бірге, 1312 жылдан кейін Өзбек ханның әкімшілік-территориялық реформасының нәтижесінде Жошылықтардың барлығы (шибанидтерден басқасы) ұлыстарынан айырылып, төртеудің біріне бағынды деп сеніммен айта аламыз. Өзбек әмірлері, қият тайпасының өкілі Исатай жеке қошун (әскери бөлім) құраған. Исатайдың немересі Теңіз-Бұғы өз халқын Сырдарияның төменгі ағысына апарады. 1360 жылы Жошылықтар көтеріліске шығып, билікке қайта қол жеткізіп, олардың арасынан хан сайлады. 1361 жылы тоқатемірид [[Ұрыс хан]] Сырдария ұлысында хан болды. Осы кезден бастап Тоқатеміридтер алдымен өз басшылығымен [[Көк Орда|Көк Орданы]] біріктіру, одан кейін Алтын Орда тағына отыру үшін белсенді күрес жүргізді.<ref>{{Wayback|url=http://files.istorichka.ru/FTP/Vostokovedenie/sabitov_genealogy_juchid.pdf|date=20120127230618}} {{Cite web|url=http://files.istorichka.ru/FTP/Vostokovedenie/sabitov_genealogy_juchid.pdf|title=Архивированная копия|accessdate=2011-01-14|archive-date=2012-01-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20120127230618/http://files.istorichka.ru/FTP/Vostokovedenie/sabitov_genealogy_juchid.pdf|deadlink=unfit}}</ref> == Ұрпақтары == *Аштарханидтер *Гирейлер *[[Төре]]<ref>{{Cite web|url=http://tengrifund.ru/o-dinastii-tore-chingizidov-s-xiii-po-xx-vv.html|title=О династии торе – Чингизидов с XIII по XX вв|author=[[Табулдин, Гизат Жолдангарович|Табулдин Г. Ж.]]|date=2012-08-12|publisher=Международный Фонд Исследования Тенгри|accessdate=2017-04-25|description=|deadlink=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190725133725/http://tengrifund.ru/o-dinastii-tore-chingizidov-s-xiii-po-xx-vv.html|archivedate=2019-07-25}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Тоқа Темір әулеті]] nv7lmu57tfbll51dlrnv1kyvdctfdf6 3479838 3479837 2025-06-14T04:28:12Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3479838 wikitext text/x-wiki {{Әскери қайраткер |толық есімі = Тоқа Темір |шынайы есімі = |суреті = |сурет тақырыбы = |туған күні = XIII ғасыр |туған жері = Жошы ұлысы |қайтыс болған күні = XIII ғасырдың екінші ширегі |қайтыс болған жері = |лақап аты = |бүркеніш аты = |мемлекет = [[Алтын Орда]] |шыққан тегі = Жошы әулеті |діні = |әкесі = Жошы хан |анасы = Қағри хатұн |жұбайы = |балалары = |туыстары = Орда Ежен, Бату хан, Берке хан (ағалары) |қызмет еткен жылдары = |атағы = |білімі = |әскер түрі = |басқарды = |әскери бөлімі = |шайқасы = |марапаттары = |байланысы = |отставкада = |қолтаңбасы = |Commons = }} '''Тоқа Темір''' — [[Жошы хан|Жошы]] мен оның [[меркіт]] тайпасынан шыққан кәнизагы Қағри-қатынның он үшінші ұлы. «Ұлы дүрбелеңде» және одан кейінгі [[Алтын Орда|Алтын Орданың]] ыдырауында Шибанидтермен бірге Тоқа Темір әулетінен шыққан хандар мен Тоқа Темір ұрпақтары басты рөл атқарды. Алғашқы қазақ хандары [[Керей хан|Керей]] мен [[Жәнібек хан|Жәнібек]] дәл осы Тоқа Темірдің ұрпақтары дейтін деректер кездеседі. == Шығу тегі мен дәрежесі == «[[Шыңғыснама|Шыңғыснамада]]<nowiki/>» айтылғандай, Шибан ұрпақтары Тоқа Темірді басқа ағайындарымен салыстыра келіп, 1226 жылы Жошы өлгеннен кейін оның ұлыс алмағанын айтып, оны дәрежесін төмендеткен: <blockquote> Атамыз Жошы хан қайтыс болғаннан кейін, әкелеріміз ұлы бабамыз Шыңғыс ханға барғанда, Ежен мен Сайыннан кейін Шибан әкемізге киіз үй тігіп берді. Сенің әкең үшін тіпті сынық арбада қалдырған жоқ. <ref>{{Wayback|url=http://www.vostlit.info/Texts/rus6/Chengiz-name/frametext.htm|date=20190524154252}}</ref></blockquote> Кем дегенде, Махмұд ибн Уәли өзінің «Асыл ерлікке қатысты құпиялар теңізінде» Тоқа Темір ұрпақтарына «хан оғлы» (ханзада) атағын қолданады. В.П.Юдиннің пікірінше, бұл атақ оның иесінің хан тағына құқығы жоқ дегенді білдіреді. 1242 жылы монғолдардың Батысқа жорығы аяқталғаннан кейін Бату 14 ұлыстың бірін Тоқа Темірге бөліп берді. Ұлыстың құрамына Маңғыстау, Қажы-Тархан және Солтүстік Кавказдағы Астар аймағы кірді. Алтын Орданың ішкі ұлыстарының шекарасы өте тұрақсыз болғандықтан, Тоқа Темір ұрпақтарының ұлыстарының шекараларын айту қиын. Мысалы, оның ұлы Ұран Темір Қырым мен Кафа аймақтарын мұраға алды. Сонымен бірге, 1312 жылдан кейін Өзбек ханның әкімшілік-территориялық реформасының нәтижесінде Жошылықтардың барлығы (шибанидтерден басқасы) ұлыстарынан айырылып, төртеудің біріне бағынды деп сеніммен айта аламыз. Өзбек әмірлері, қият тайпасының өкілі Исатай жеке қошун (әскери бөлім) құраған. Исатайдың немересі Теңіз-Бұғы өз халқын Сырдарияның төменгі ағысына апарады. 1360 жылы Жошылықтар көтеріліске шығып, билікке қайта қол жеткізіп, олардың арасынан хан сайлады. 1361 жылы тоқатемірид [[Ұрыс хан]] Сырдария ұлысында хан болды. Осы кезден бастап Тоқатеміридтер алдымен өз басшылығымен [[Көк Орда|Көк Орданы]] біріктіру, одан кейін Алтын Орда тағына отыру үшін белсенді күрес жүргізді.<ref>{{Wayback|url=http://files.istorichka.ru/FTP/Vostokovedenie/sabitov_genealogy_juchid.pdf|date=20120127230618}} {{Cite web|url=http://files.istorichka.ru/FTP/Vostokovedenie/sabitov_genealogy_juchid.pdf|title=Архивированная копия|accessdate=2011-01-14|archive-date=2012-01-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20120127230618/http://files.istorichka.ru/FTP/Vostokovedenie/sabitov_genealogy_juchid.pdf|deadlink=unfit}}</ref> == Ұрпақтары == *Аштарханидтер *Гирейлер *[[Төре]]<ref>{{Cite web|url=http://tengrifund.ru/o-dinastii-tore-chingizidov-s-xiii-po-xx-vv.html|title=О династии торе – Чингизидов с XIII по XX вв|author=[[Табулдин, Гизат Жолдангарович|Табулдин Г. Ж.]]|date=2012-08-12|publisher=Международный Фонд Исследования Тенгри|accessdate=2017-04-25|description=|deadlink=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190725133725/http://tengrifund.ru/o-dinastii-tore-chingizidov-s-xiii-po-xx-vv.html|archivedate=2019-07-25}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Тоқа Темір әулеті]] icjutu8uunrpy8cob2ocdd4yqil9lei 3479839 3479838 2025-06-14T04:28:26Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3479839 wikitext text/x-wiki {{Әскери қайраткер |толық есімі = Тоқа Темір |шынайы есімі = |суреті = |сурет тақырыбы = |туған күні = XIII ғасыр |туған жері = Жошы ұлысы |қайтыс болған күні = XIII ғасырдың екінші ширегі |қайтыс болған жері = |лақап аты = |бүркеніш аты = |мемлекет = [[Алтын Орда]] |шыққан тегі = [[Жошы әулеті]] |діні = |әкесі = Жошы хан |анасы = Қағри хатұн |жұбайы = |балалары = |туыстары = Орда Ежен, Бату хан, Берке хан (ағалары) |қызмет еткен жылдары = |атағы = |білімі = |әскер түрі = |басқарды = |әскери бөлімі = |шайқасы = |марапаттары = |байланысы = |отставкада = |қолтаңбасы = |Commons = }} '''Тоқа Темір''' — [[Жошы хан|Жошы]] мен оның [[меркіт]] тайпасынан шыққан кәнизагы Қағри-қатынның он үшінші ұлы. «Ұлы дүрбелеңде» және одан кейінгі [[Алтын Орда|Алтын Орданың]] ыдырауында Шибанидтермен бірге Тоқа Темір әулетінен шыққан хандар мен Тоқа Темір ұрпақтары басты рөл атқарды. Алғашқы қазақ хандары [[Керей хан|Керей]] мен [[Жәнібек хан|Жәнібек]] дәл осы Тоқа Темірдің ұрпақтары дейтін деректер кездеседі. == Шығу тегі мен дәрежесі == «[[Шыңғыснама|Шыңғыснамада]]<nowiki/>» айтылғандай, Шибан ұрпақтары Тоқа Темірді басқа ағайындарымен салыстыра келіп, 1226 жылы Жошы өлгеннен кейін оның ұлыс алмағанын айтып, оны дәрежесін төмендеткен: <blockquote> Атамыз Жошы хан қайтыс болғаннан кейін, әкелеріміз ұлы бабамыз Шыңғыс ханға барғанда, Ежен мен Сайыннан кейін Шибан әкемізге киіз үй тігіп берді. Сенің әкең үшін тіпті сынық арбада қалдырған жоқ. <ref>{{Wayback|url=http://www.vostlit.info/Texts/rus6/Chengiz-name/frametext.htm|date=20190524154252}}</ref></blockquote> Кем дегенде, Махмұд ибн Уәли өзінің «Асыл ерлікке қатысты құпиялар теңізінде» Тоқа Темір ұрпақтарына «хан оғлы» (ханзада) атағын қолданады. В.П.Юдиннің пікірінше, бұл атақ оның иесінің хан тағына құқығы жоқ дегенді білдіреді. 1242 жылы монғолдардың Батысқа жорығы аяқталғаннан кейін Бату 14 ұлыстың бірін Тоқа Темірге бөліп берді. Ұлыстың құрамына Маңғыстау, Қажы-Тархан және Солтүстік Кавказдағы Астар аймағы кірді. Алтын Орданың ішкі ұлыстарының шекарасы өте тұрақсыз болғандықтан, Тоқа Темір ұрпақтарының ұлыстарының шекараларын айту қиын. Мысалы, оның ұлы Ұран Темір Қырым мен Кафа аймақтарын мұраға алды. Сонымен бірге, 1312 жылдан кейін Өзбек ханның әкімшілік-территориялық реформасының нәтижесінде Жошылықтардың барлығы (шибанидтерден басқасы) ұлыстарынан айырылып, төртеудің біріне бағынды деп сеніммен айта аламыз. Өзбек әмірлері, қият тайпасының өкілі Исатай жеке қошун (әскери бөлім) құраған. Исатайдың немересі Теңіз-Бұғы өз халқын Сырдарияның төменгі ағысына апарады. 1360 жылы Жошылықтар көтеріліске шығып, билікке қайта қол жеткізіп, олардың арасынан хан сайлады. 1361 жылы тоқатемірид [[Ұрыс хан]] Сырдария ұлысында хан болды. Осы кезден бастап Тоқатеміридтер алдымен өз басшылығымен [[Көк Орда|Көк Орданы]] біріктіру, одан кейін Алтын Орда тағына отыру үшін белсенді күрес жүргізді.<ref>{{Wayback|url=http://files.istorichka.ru/FTP/Vostokovedenie/sabitov_genealogy_juchid.pdf|date=20120127230618}} {{Cite web|url=http://files.istorichka.ru/FTP/Vostokovedenie/sabitov_genealogy_juchid.pdf|title=Архивированная копия|accessdate=2011-01-14|archive-date=2012-01-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20120127230618/http://files.istorichka.ru/FTP/Vostokovedenie/sabitov_genealogy_juchid.pdf|deadlink=unfit}}</ref> == Ұрпақтары == *Аштарханидтер *Гирейлер *[[Төре]]<ref>{{Cite web|url=http://tengrifund.ru/o-dinastii-tore-chingizidov-s-xiii-po-xx-vv.html|title=О династии торе – Чингизидов с XIII по XX вв|author=[[Табулдин, Гизат Жолдангарович|Табулдин Г. Ж.]]|date=2012-08-12|publisher=Международный Фонд Исследования Тенгри|accessdate=2017-04-25|description=|deadlink=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190725133725/http://tengrifund.ru/o-dinastii-tore-chingizidov-s-xiii-po-xx-vv.html|archivedate=2019-07-25}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Тоқа Темір әулеті]] fzbz3mm3nnookof9yo95mie67svgdx1 0 717830 3479847 3447195 2025-06-14T04:44:35Z Sagzhan 29953 [[Уикипедия:Гаджеттер/Санат шебері|Санат шебері]]: [[Санат:Жошылықтар]] → [[Санат:Жошы әулеті]] 3479847 wikitext text/x-wiki '''Құтлұғ Бұға''' (قتلغ بوغا) — [[Алтын Орда|Алтын Орданың]] шығыс бөлігін [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орданы]] билеген, [[Ұрыс хан]]ның үлкен ұлы. Әкесі Алтын Орданың астанасы [[Сарай-Берке|Сарай-Беркеге]] кеткенде Құтлұғ-Бұға Ақ Орданың билеушісі болды. 1376 жылы Ұрыс ханның жазасынан қашқан [[Тоқтамыс хан|Тоқтамыс]], Самарқандта [[Әмір Темір|Әмір Темірдің]] қолдауына ие болып, Ұрыс ханға қарсы жорыққа дайындала бастайды. Әмір Темір Тоқтамыс арқылы Ақ Ордаға, мүмкін болса бүкіл Алтын Ордаға билік орнатамын деп үміттенді. 1376 жылы Тоқтамыс, Темір берген жасақпен Ақ Ордаға басып кірді. Құтлұғ-Бұға Тоқтамысқа қарсы әскерді басқарды. [[Сауран]] маңында орын алған қанды шайқаста Құтлұғ-Бұға жебеден қаза тапты, бірақ оның жасақтары Тоқтамысты жеңеді. Тоқтамыс Темірге кері қашып, келесі жорыққа дайындала бастайды. == Әдебиет == *Р.Ю. Почекаев. «Орда патшалары» - Санкт-Петербург. Еуразия. 2010 [[Санат:Тоқатемірліктер]] [[Санат:Жошы әулеті]] 604tb64vhnnptal5srbku47drodv7tl 3479866 3479847 2025-06-14T04:50:32Z Sagzhan 29953 «[[Санат:Тоқатемірліктер|Тоқатемірліктер]]» деген санатты аластады ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3479866 wikitext text/x-wiki '''Құтлұғ Бұға''' (قتلغ بوغا) — [[Алтын Орда|Алтын Орданың]] шығыс бөлігін [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орданы]] билеген, [[Ұрыс хан]]ның үлкен ұлы. Әкесі Алтын Орданың астанасы [[Сарай-Берке|Сарай-Беркеге]] кеткенде Құтлұғ-Бұға Ақ Орданың билеушісі болды. 1376 жылы Ұрыс ханның жазасынан қашқан [[Тоқтамыс хан|Тоқтамыс]], Самарқандта [[Әмір Темір|Әмір Темірдің]] қолдауына ие болып, Ұрыс ханға қарсы жорыққа дайындала бастайды. Әмір Темір Тоқтамыс арқылы Ақ Ордаға, мүмкін болса бүкіл Алтын Ордаға билік орнатамын деп үміттенді. 1376 жылы Тоқтамыс, Темір берген жасақпен Ақ Ордаға басып кірді. Құтлұғ-Бұға Тоқтамысқа қарсы әскерді басқарды. [[Сауран]] маңында орын алған қанды шайқаста Құтлұғ-Бұға жебеден қаза тапты, бірақ оның жасақтары Тоқтамысты жеңеді. Тоқтамыс Темірге кері қашып, келесі жорыққа дайындала бастайды. == Әдебиет == *Р.Ю. Почекаев. «Орда патшалары» - Санкт-Петербург. Еуразия. 2010 [[Санат:Жошы әулеті]] fn46mlzdjzr9e6sn30ntykqb9nqkonc 3479867 3479866 2025-06-14T04:50:48Z Sagzhan 29953 «[[Санат:Тоқа Темір әулеті|Тоқа Темір әулеті]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3479867 wikitext text/x-wiki '''Құтлұғ Бұға''' (قتلغ بوغا) — [[Алтын Орда|Алтын Орданың]] шығыс бөлігін [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орданы]] билеген, [[Ұрыс хан]]ның үлкен ұлы. Әкесі Алтын Орданың астанасы [[Сарай-Берке|Сарай-Беркеге]] кеткенде Құтлұғ-Бұға Ақ Орданың билеушісі болды. 1376 жылы Ұрыс ханның жазасынан қашқан [[Тоқтамыс хан|Тоқтамыс]], Самарқандта [[Әмір Темір|Әмір Темірдің]] қолдауына ие болып, Ұрыс ханға қарсы жорыққа дайындала бастайды. Әмір Темір Тоқтамыс арқылы Ақ Ордаға, мүмкін болса бүкіл Алтын Ордаға билік орнатамын деп үміттенді. 1376 жылы Тоқтамыс, Темір берген жасақпен Ақ Ордаға басып кірді. Құтлұғ-Бұға Тоқтамысқа қарсы әскерді басқарды. [[Сауран]] маңында орын алған қанды шайқаста Құтлұғ-Бұға жебеден қаза тапты, бірақ оның жасақтары Тоқтамысты жеңеді. Тоқтамыс Темірге кері қашып, келесі жорыққа дайындала бастайды. == Әдебиет == *Р.Ю. Почекаев. «Орда патшалары» - Санкт-Петербург. Еуразия. 2010 [[Санат:Жошы әулеті]] [[Санат:Тоқа Темір әулеті]] lb9ub3qut7v9vdclms031c6m4bgbhvo 3479870 3479867 2025-06-14T04:54:07Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3479870 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = монарх | Қазақша есімі = | Шынайы есімі = | Суреті = | Атауы = | Сурет ені = | Елтаңба = | Елтаңба атауы = | Елтаңба ені = | Титулы = | Лақап аты = | Ту = | Ту2 = | Басқара бастады = | Басқаруын аяқтады = | Басқарған кезеңі = | Ізашары = | Ізбасары = | Тәж кигізу жорасы = | Биліктен бас тартуы = | Мұрагері = | Бірігіп басқарушы1 = | Бірігіп басқарушы1Басқара бастады = | Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады = | регент1 = | регент1Басқара бастады = | регент1Басқаруын аяқтады = | регент2 = | регент2Басқара бастады = | регент2Басқаруын аяқтады = | Премьер = | Вице-президент = | Президент = | Монарх = | Губернатор = | Вице-губернатор = | Титулы_2 = | Ту_2 = | Ту2_2 = | Реті_2 = | Басқара бастады_2 = | Басқаруын аяқтады_2 = | Ізашары_2 = | Ізбасары_2 = | Титулы_3 = | Ту_3 = | Ту2_3 = | Реті_3 = | Басқара бастады_3 = | Басқаруын аяқтады_3 = | Ізашары_3 = | Ізбасары_3 = | Титулы_4 = | Ту_4 = | Ту2_4 = | Реті_4 = | Басқара бастады_4 = | Басқаруын аяқтады_4 = | Ізашары_4 = | Ізбасары_4 = | Түсініктемелер = | Діні = | Азаматтығы = | Туған күні = | Туған жері = | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Династия = | Туған кездегі есімі = | Әкесі = | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = | Қызмет еткен жылдары = | Құрамында болды = | Әскер түрі = | Атағы = | Басқарды = | Шайқасы = | Ғылыми аясы = | Жұмыс істеген орны = | Партиясы = | Қызметі = | Мамандығы = | Білімі = | Ғылыми дәрежесі = | Марапаттары = | Қолтаңбасы = | Монограммасы = | Сайты = | Commons = }} '''Құтлұғ Бұға''' (قتلغ بوغا) — [[Алтын Орда|Алтын Орданың]] шығыс бөлігін [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орданы]] билеген, [[Ұрыс хан]]ның үлкен ұлы. Әкесі Алтын Орданың астанасы [[Сарай-Берке|Сарай-Беркеге]] кеткенде Құтлұғ-Бұға Ақ Орданың билеушісі болды. 1376 жылы Ұрыс ханның жазасынан қашқан [[Тоқтамыс хан|Тоқтамыс]], Самарқандта [[Әмір Темір|Әмір Темірдің]] қолдауына ие болып, Ұрыс ханға қарсы жорыққа дайындала бастайды. Әмір Темір Тоқтамыс арқылы Ақ Ордаға, мүмкін болса бүкіл Алтын Ордаға билік орнатамын деп үміттенді. 1376 жылы Тоқтамыс, Темір берген жасақпен Ақ Ордаға басып кірді. Құтлұғ-Бұға Тоқтамысқа қарсы әскерді басқарды. [[Сауран]] маңында орын алған қанды шайқаста Құтлұғ-Бұға жебеден қаза тапты, бірақ оның жасақтары Тоқтамысты жеңеді. Тоқтамыс Темірге кері қашып, келесі жорыққа дайындала бастайды. == Әдебиет == *Р.Ю. Почекаев. «Орда патшалары» - Санкт-Петербург. Еуразия. 2010 [[Санат:Жошы әулеті]] [[Санат:Тоқа Темір әулеті]] hi0ao39emodg9f8dqzp09uzftm3oex9 3479871 3479870 2025-06-14T04:54:25Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3479871 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = монарх | Қазақша есімі = Құтлұғ Бұға | Шынайы есімі = | Суреті = | Атауы = | Сурет ені = | Елтаңба = | Елтаңба атауы = | Елтаңба ені = | Титулы = | Лақап аты = | Ту = | Ту2 = | Басқара бастады = | Басқаруын аяқтады = | Басқарған кезеңі = | Ізашары = | Ізбасары = | Тәж кигізу жорасы = | Биліктен бас тартуы = | Мұрагері = | Бірігіп басқарушы1 = | Бірігіп басқарушы1Басқара бастады = | Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады = | регент1 = | регент1Басқара бастады = | регент1Басқаруын аяқтады = | регент2 = | регент2Басқара бастады = | регент2Басқаруын аяқтады = | Премьер = | Вице-президент = | Президент = | Монарх = | Губернатор = | Вице-губернатор = | Титулы_2 = | Ту_2 = | Ту2_2 = | Реті_2 = | Басқара бастады_2 = | Басқаруын аяқтады_2 = | Ізашары_2 = | Ізбасары_2 = | Титулы_3 = | Ту_3 = | Ту2_3 = | Реті_3 = | Басқара бастады_3 = | Басқаруын аяқтады_3 = | Ізашары_3 = | Ізбасары_3 = | Титулы_4 = | Ту_4 = | Ту2_4 = | Реті_4 = | Басқара бастады_4 = | Басқаруын аяқтады_4 = | Ізашары_4 = | Ізбасары_4 = | Түсініктемелер = | Діні = | Азаматтығы = | Туған күні = | Туған жері = | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Династия = | Туған кездегі есімі = | Әкесі = | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = | Қызмет еткен жылдары = | Құрамында болды = | Әскер түрі = | Атағы = | Басқарды = | Шайқасы = | Ғылыми аясы = | Жұмыс істеген орны = | Партиясы = | Қызметі = | Мамандығы = | Білімі = | Ғылыми дәрежесі = | Марапаттары = | Қолтаңбасы = | Монограммасы = | Сайты = | Commons = }} '''Құтлұғ Бұға''' (قتلغ بوغا) — [[Алтын Орда|Алтын Орданың]] шығыс бөлігін [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орданы]] билеген, [[Ұрыс хан]]ның үлкен ұлы. Әкесі Алтын Орданың астанасы [[Сарай-Берке|Сарай-Беркеге]] кеткенде Құтлұғ-Бұға Ақ Орданың билеушісі болды. 1376 жылы Ұрыс ханның жазасынан қашқан [[Тоқтамыс хан|Тоқтамыс]], Самарқандта [[Әмір Темір|Әмір Темірдің]] қолдауына ие болып, Ұрыс ханға қарсы жорыққа дайындала бастайды. Әмір Темір Тоқтамыс арқылы Ақ Ордаға, мүмкін болса бүкіл Алтын Ордаға билік орнатамын деп үміттенді. 1376 жылы Тоқтамыс, Темір берген жасақпен Ақ Ордаға басып кірді. Құтлұғ-Бұға Тоқтамысқа қарсы әскерді басқарды. [[Сауран]] маңында орын алған қанды шайқаста Құтлұғ-Бұға жебеден қаза тапты, бірақ оның жасақтары Тоқтамысты жеңеді. Тоқтамыс Темірге кері қашып, келесі жорыққа дайындала бастайды. == Әдебиет == *Р.Ю. Почекаев. «Орда патшалары» - Санкт-Петербург. Еуразия. 2010 [[Санат:Жошы әулеті]] [[Санат:Тоқа Темір әулеті]] tpbhkt0683m8zds96yn9zh4nh6mume0 3479872 3479871 2025-06-14T04:54:57Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3479872 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = монарх | Қазақша есімі = Құтлұғ Бұға | Шынайы есімі = | Суреті = | Атауы = | Сурет ені = | Елтаңба = | Елтаңба атауы = | Елтаңба ені = | Титулы = | Лақап аты = | Ту = | Ту2 = | Басқара бастады = | Басқаруын аяқтады = | Басқарған кезеңі = | Ізашары = Ұрыс хан | Ізбасары = | Тәж кигізу жорасы = | Биліктен бас тартуы = | Мұрагері = | Бірігіп басқарушы1 = | Бірігіп басқарушы1Басқара бастады = | Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады = | регент1 = | регент1Басқара бастады = | регент1Басқаруын аяқтады = | регент2 = | регент2Басқара бастады = | регент2Басқаруын аяқтады = | Премьер = | Вице-президент = | Президент = | Монарх = | Губернатор = | Вице-губернатор = | Титулы_2 = | Ту_2 = | Ту2_2 = | Реті_2 = | Басқара бастады_2 = | Басқаруын аяқтады_2 = | Ізашары_2 = | Ізбасары_2 = | Титулы_3 = | Ту_3 = | Ту2_3 = | Реті_3 = | Басқара бастады_3 = | Басқаруын аяқтады_3 = | Ізашары_3 = | Ізбасары_3 = | Титулы_4 = | Ту_4 = | Ту2_4 = | Реті_4 = | Басқара бастады_4 = | Басқаруын аяқтады_4 = | Ізашары_4 = | Ізбасары_4 = | Түсініктемелер = | Діні = | Азаматтығы = | Туған күні = | Туған жері = | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Династия = | Туған кездегі есімі = | Әкесі = | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = | Қызмет еткен жылдары = | Құрамында болды = | Әскер түрі = | Атағы = | Басқарды = | Шайқасы = | Ғылыми аясы = | Жұмыс істеген орны = | Партиясы = | Қызметі = | Мамандығы = | Білімі = | Ғылыми дәрежесі = | Марапаттары = | Қолтаңбасы = | Монограммасы = | Сайты = | Commons = }} '''Құтлұғ Бұға''' (قتلغ بوغا) — [[Алтын Орда|Алтын Орданың]] шығыс бөлігін [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орданы]] билеген, [[Ұрыс хан]]ның үлкен ұлы. Әкесі Алтын Орданың астанасы [[Сарай-Берке|Сарай-Беркеге]] кеткенде Құтлұғ-Бұға Ақ Орданың билеушісі болды. 1376 жылы Ұрыс ханның жазасынан қашқан [[Тоқтамыс хан|Тоқтамыс]], Самарқандта [[Әмір Темір|Әмір Темірдің]] қолдауына ие болып, Ұрыс ханға қарсы жорыққа дайындала бастайды. Әмір Темір Тоқтамыс арқылы Ақ Ордаға, мүмкін болса бүкіл Алтын Ордаға билік орнатамын деп үміттенді. 1376 жылы Тоқтамыс, Темір берген жасақпен Ақ Ордаға басып кірді. Құтлұғ-Бұға Тоқтамысқа қарсы әскерді басқарды. [[Сауран]] маңында орын алған қанды шайқаста Құтлұғ-Бұға жебеден қаза тапты, бірақ оның жасақтары Тоқтамысты жеңеді. Тоқтамыс Темірге кері қашып, келесі жорыққа дайындала бастайды. == Әдебиет == *Р.Ю. Почекаев. «Орда патшалары» - Санкт-Петербург. Еуразия. 2010 [[Санат:Жошы әулеті]] [[Санат:Тоқа Темір әулеті]] 71qswzjgbhrco6rm3o12h5dz8gib26s 3479873 3479872 2025-06-14T04:55:24Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3479873 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = монарх | Қазақша есімі = Құтлұғ Бұға | Шынайы есімі = | Суреті = | Атауы = | Сурет ені = | Елтаңба = | Елтаңба атауы = | Елтаңба ені = | Титулы = | Лақап аты = | Ту = | Ту2 = | Басқара бастады = | Басқаруын аяқтады = | Басқарған кезеңі = | Ізашары = Ұрыс хан | Ізбасары = Ұрыс хан | Тәж кигізу жорасы = | Биліктен бас тартуы = | Мұрагері = | Бірігіп басқарушы1 = | Бірігіп басқарушы1Басқара бастады = | Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады = | регент1 = | регент1Басқара бастады = | регент1Басқаруын аяқтады = | регент2 = | регент2Басқара бастады = | регент2Басқаруын аяқтады = | Премьер = | Вице-президент = | Президент = | Монарх = | Губернатор = | Вице-губернатор = | Титулы_2 = | Ту_2 = | Ту2_2 = | Реті_2 = | Басқара бастады_2 = | Басқаруын аяқтады_2 = | Ізашары_2 = | Ізбасары_2 = | Титулы_3 = | Ту_3 = | Ту2_3 = | Реті_3 = | Басқара бастады_3 = | Басқаруын аяқтады_3 = | Ізашары_3 = | Ізбасары_3 = | Титулы_4 = | Ту_4 = | Ту2_4 = | Реті_4 = | Басқара бастады_4 = | Басқаруын аяқтады_4 = | Ізашары_4 = | Ізбасары_4 = | Түсініктемелер = | Діні = | Азаматтығы = | Туған күні = | Туған жері = | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Династия = | Туған кездегі есімі = | Әкесі = | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = | Қызмет еткен жылдары = | Құрамында болды = | Әскер түрі = | Атағы = | Басқарды = | Шайқасы = | Ғылыми аясы = | Жұмыс істеген орны = | Партиясы = | Қызметі = | Мамандығы = | Білімі = | Ғылыми дәрежесі = | Марапаттары = | Қолтаңбасы = | Монограммасы = | Сайты = | Commons = }} '''Құтлұғ Бұға''' (قتلغ بوغا) — [[Алтын Орда|Алтын Орданың]] шығыс бөлігін [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орданы]] билеген, [[Ұрыс хан]]ның үлкен ұлы. Әкесі Алтын Орданың астанасы [[Сарай-Берке|Сарай-Беркеге]] кеткенде Құтлұғ-Бұға Ақ Орданың билеушісі болды. 1376 жылы Ұрыс ханның жазасынан қашқан [[Тоқтамыс хан|Тоқтамыс]], Самарқандта [[Әмір Темір|Әмір Темірдің]] қолдауына ие болып, Ұрыс ханға қарсы жорыққа дайындала бастайды. Әмір Темір Тоқтамыс арқылы Ақ Ордаға, мүмкін болса бүкіл Алтын Ордаға билік орнатамын деп үміттенді. 1376 жылы Тоқтамыс, Темір берген жасақпен Ақ Ордаға басып кірді. Құтлұғ-Бұға Тоқтамысқа қарсы әскерді басқарды. [[Сауран]] маңында орын алған қанды шайқаста Құтлұғ-Бұға жебеден қаза тапты, бірақ оның жасақтары Тоқтамысты жеңеді. Тоқтамыс Темірге кері қашып, келесі жорыққа дайындала бастайды. == Әдебиет == *Р.Ю. Почекаев. «Орда патшалары» - Санкт-Петербург. Еуразия. 2010 [[Санат:Жошы әулеті]] [[Санат:Тоқа Темір әулеті]] q9y6bpjlv2yxnto26osk9wyd0csuwmq 3479874 3479873 2025-06-14T04:55:48Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3479874 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = монарх | Қазақша есімі = Құтлұғ Бұға | Шынайы есімі = | Суреті = | Атауы = | Сурет ені = | Елтаңба = | Елтаңба атауы = | Елтаңба ені = | Титулы = | Лақап аты = | Ту = | Ту2 = | Басқара бастады = | Басқаруын аяқтады = | Басқарған кезеңі = | Ізашары = Ұрыс хан | Ізбасары = Ұрыс хан | Тәж кигізу жорасы = | Биліктен бас тартуы = | Мұрагері = | Бірігіп басқарушы1 = | Бірігіп басқарушы1Басқара бастады = | Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады = | регент1 = | регент1Басқара бастады = | регент1Басқаруын аяқтады = | регент2 = | регент2Басқара бастады = | регент2Басқаруын аяқтады = | Премьер = | Вице-президент = | Президент = | Монарх = | Губернатор = | Вице-губернатор = | Титулы_2 = | Ту_2 = | Ту2_2 = | Реті_2 = | Басқара бастады_2 = | Басқаруын аяқтады_2 = | Ізашары_2 = | Ізбасары_2 = | Титулы_3 = | Ту_3 = | Ту2_3 = | Реті_3 = | Басқара бастады_3 = | Басқаруын аяқтады_3 = | Ізашары_3 = | Ізбасары_3 = | Титулы_4 = | Ту_4 = | Ту2_4 = | Реті_4 = | Басқара бастады_4 = | Басқаруын аяқтады_4 = | Ізашары_4 = | Ізбасары_4 = | Түсініктемелер = | Діні = Ислам | Азаматтығы = | Туған күні = | Туған жері = | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Династия = | Туған кездегі есімі = | Әкесі = | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = | Қызмет еткен жылдары = | Құрамында болды = | Әскер түрі = | Атағы = | Басқарды = | Шайқасы = | Ғылыми аясы = | Жұмыс істеген орны = | Партиясы = | Қызметі = | Мамандығы = | Білімі = | Ғылыми дәрежесі = | Марапаттары = | Қолтаңбасы = | Монограммасы = | Сайты = | Commons = }} '''Құтлұғ Бұға''' (قتلغ بوغا) — [[Алтын Орда|Алтын Орданың]] шығыс бөлігін [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орданы]] билеген, [[Ұрыс хан]]ның үлкен ұлы. Әкесі Алтын Орданың астанасы [[Сарай-Берке|Сарай-Беркеге]] кеткенде Құтлұғ-Бұға Ақ Орданың билеушісі болды. 1376 жылы Ұрыс ханның жазасынан қашқан [[Тоқтамыс хан|Тоқтамыс]], Самарқандта [[Әмір Темір|Әмір Темірдің]] қолдауына ие болып, Ұрыс ханға қарсы жорыққа дайындала бастайды. Әмір Темір Тоқтамыс арқылы Ақ Ордаға, мүмкін болса бүкіл Алтын Ордаға билік орнатамын деп үміттенді. 1376 жылы Тоқтамыс, Темір берген жасақпен Ақ Ордаға басып кірді. Құтлұғ-Бұға Тоқтамысқа қарсы әскерді басқарды. [[Сауран]] маңында орын алған қанды шайқаста Құтлұғ-Бұға жебеден қаза тапты, бірақ оның жасақтары Тоқтамысты жеңеді. Тоқтамыс Темірге кері қашып, келесі жорыққа дайындала бастайды. == Әдебиет == *Р.Ю. Почекаев. «Орда патшалары» - Санкт-Петербург. Еуразия. 2010 [[Санат:Жошы әулеті]] [[Санат:Тоқа Темір әулеті]] 5jhzu6zfqotum9dfhgnw0p8zuj8mlz7 3479875 3479874 2025-06-14T04:56:09Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3479875 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = монарх | Қазақша есімі = Құтлұғ Бұға | Шынайы есімі = | Суреті = | Атауы = | Сурет ені = | Елтаңба = | Елтаңба атауы = | Елтаңба ені = | Титулы = | Лақап аты = | Ту = | Ту2 = | Басқара бастады = | Басқаруын аяқтады = | Басқарған кезеңі = | Ізашары = Ұрыс хан | Ізбасары = Ұрыс хан | Тәж кигізу жорасы = | Биліктен бас тартуы = | Мұрагері = | Бірігіп басқарушы1 = | Бірігіп басқарушы1Басқара бастады = | Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады = | регент1 = | регент1Басқара бастады = | регент1Басқаруын аяқтады = | регент2 = | регент2Басқара бастады = | регент2Басқаруын аяқтады = | Премьер = | Вице-президент = | Президент = | Монарх = | Губернатор = | Вице-губернатор = | Титулы_2 = | Ту_2 = | Ту2_2 = | Реті_2 = | Басқара бастады_2 = | Басқаруын аяқтады_2 = | Ізашары_2 = | Ізбасары_2 = | Титулы_3 = | Ту_3 = | Ту2_3 = | Реті_3 = | Басқара бастады_3 = | Басқаруын аяқтады_3 = | Ізашары_3 = | Ізбасары_3 = | Титулы_4 = | Ту_4 = | Ту2_4 = | Реті_4 = | Басқара бастады_4 = | Басқаруын аяқтады_4 = | Ізашары_4 = | Ізбасары_4 = | Түсініктемелер = | Діні = Ислам | Азаматтығы = Алтын Орда | Туған күні = | Туған жері = | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Династия = | Туған кездегі есімі = | Әкесі = | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = | Қызмет еткен жылдары = | Құрамында болды = | Әскер түрі = | Атағы = | Басқарды = | Шайқасы = | Ғылыми аясы = | Жұмыс істеген орны = | Партиясы = | Қызметі = | Мамандығы = | Білімі = | Ғылыми дәрежесі = | Марапаттары = | Қолтаңбасы = | Монограммасы = | Сайты = | Commons = }} '''Құтлұғ Бұға''' (قتلغ بوغا) — [[Алтын Орда|Алтын Орданың]] шығыс бөлігін [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орданы]] билеген, [[Ұрыс хан]]ның үлкен ұлы. Әкесі Алтын Орданың астанасы [[Сарай-Берке|Сарай-Беркеге]] кеткенде Құтлұғ-Бұға Ақ Орданың билеушісі болды. 1376 жылы Ұрыс ханның жазасынан қашқан [[Тоқтамыс хан|Тоқтамыс]], Самарқандта [[Әмір Темір|Әмір Темірдің]] қолдауына ие болып, Ұрыс ханға қарсы жорыққа дайындала бастайды. Әмір Темір Тоқтамыс арқылы Ақ Ордаға, мүмкін болса бүкіл Алтын Ордаға билік орнатамын деп үміттенді. 1376 жылы Тоқтамыс, Темір берген жасақпен Ақ Ордаға басып кірді. Құтлұғ-Бұға Тоқтамысқа қарсы әскерді басқарды. [[Сауран]] маңында орын алған қанды шайқаста Құтлұғ-Бұға жебеден қаза тапты, бірақ оның жасақтары Тоқтамысты жеңеді. Тоқтамыс Темірге кері қашып, келесі жорыққа дайындала бастайды. == Әдебиет == *Р.Ю. Почекаев. «Орда патшалары» - Санкт-Петербург. Еуразия. 2010 [[Санат:Жошы әулеті]] [[Санат:Тоқа Темір әулеті]] 1vza429cxzm3cp6dxmr9pu1aj91tm65 3479876 3479875 2025-06-14T04:56:42Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3479876 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = монарх | Қазақша есімі = Құтлұғ Бұға | Шынайы есімі = | Суреті = | Атауы = | Сурет ені = | Елтаңба = | Елтаңба атауы = | Елтаңба ені = | Титулы = | Лақап аты = | Ту = | Ту2 = | Басқара бастады = | Басқаруын аяқтады = | Басқарған кезеңі = | Ізашары = Ұрыс хан | Ізбасары = Ұрыс хан | Тәж кигізу жорасы = | Биліктен бас тартуы = | Мұрагері = | Бірігіп басқарушы1 = | Бірігіп басқарушы1Басқара бастады = | Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады = | регент1 = | регент1Басқара бастады = | регент1Басқаруын аяқтады = | регент2 = | регент2Басқара бастады = | регент2Басқаруын аяқтады = | Премьер = | Вице-президент = | Президент = | Монарх = | Губернатор = | Вице-губернатор = | Титулы_2 = | Ту_2 = | Ту2_2 = | Реті_2 = | Басқара бастады_2 = | Басқаруын аяқтады_2 = | Ізашары_2 = | Ізбасары_2 = | Титулы_3 = | Ту_3 = | Ту2_3 = | Реті_3 = | Басқара бастады_3 = | Басқаруын аяқтады_3 = | Ізашары_3 = | Ізбасары_3 = | Титулы_4 = | Ту_4 = | Ту2_4 = | Реті_4 = | Басқара бастады_4 = | Басқаруын аяқтады_4 = | Ізашары_4 = | Ізбасары_4 = | Түсініктемелер = | Діні = Ислам | Азаматтығы = Алтын Орда | Туған күні = | Туған жері = | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Династия = Жошы әулеті | Туған кездегі есімі = | Әкесі = | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = | Қызмет еткен жылдары = | Құрамында болды = | Әскер түрі = | Атағы = | Басқарды = | Шайқасы = | Ғылыми аясы = | Жұмыс істеген орны = | Партиясы = | Қызметі = | Мамандығы = | Білімі = | Ғылыми дәрежесі = | Марапаттары = | Қолтаңбасы = | Монограммасы = | Сайты = | Commons = }} '''Құтлұғ Бұға''' (قتلغ بوغا) — [[Алтын Орда|Алтын Орданың]] шығыс бөлігін [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орданы]] билеген, [[Ұрыс хан]]ның үлкен ұлы. Әкесі Алтын Орданың астанасы [[Сарай-Берке|Сарай-Беркеге]] кеткенде Құтлұғ-Бұға Ақ Орданың билеушісі болды. 1376 жылы Ұрыс ханның жазасынан қашқан [[Тоқтамыс хан|Тоқтамыс]], Самарқандта [[Әмір Темір|Әмір Темірдің]] қолдауына ие болып, Ұрыс ханға қарсы жорыққа дайындала бастайды. Әмір Темір Тоқтамыс арқылы Ақ Ордаға, мүмкін болса бүкіл Алтын Ордаға билік орнатамын деп үміттенді. 1376 жылы Тоқтамыс, Темір берген жасақпен Ақ Ордаға басып кірді. Құтлұғ-Бұға Тоқтамысқа қарсы әскерді басқарды. [[Сауран]] маңында орын алған қанды шайқаста Құтлұғ-Бұға жебеден қаза тапты, бірақ оның жасақтары Тоқтамысты жеңеді. Тоқтамыс Темірге кері қашып, келесі жорыққа дайындала бастайды. == Әдебиет == *Р.Ю. Почекаев. «Орда патшалары» - Санкт-Петербург. Еуразия. 2010 [[Санат:Жошы әулеті]] [[Санат:Тоқа Темір әулеті]] 9297bvg8ero2kayr0endjymp0ymsjlu 3479877 3479876 2025-06-14T04:57:06Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3479877 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = монарх | Қазақша есімі = Құтлұғ Бұға | Шынайы есімі = | Суреті = | Атауы = | Сурет ені = | Елтаңба = | Елтаңба атауы = | Елтаңба ені = | Титулы = | Лақап аты = | Ту = | Ту2 = | Басқара бастады = | Басқаруын аяқтады = | Басқарған кезеңі = | Ізашары = Ұрыс хан | Ізбасары = Ұрыс хан | Тәж кигізу жорасы = | Биліктен бас тартуы = | Мұрагері = | Бірігіп басқарушы1 = | Бірігіп басқарушы1Басқара бастады = | Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады = | регент1 = | регент1Басқара бастады = | регент1Басқаруын аяқтады = | регент2 = | регент2Басқара бастады = | регент2Басқаруын аяқтады = | Премьер = | Вице-президент = | Президент = | Монарх = | Губернатор = | Вице-губернатор = | Титулы_2 = | Ту_2 = | Ту2_2 = | Реті_2 = | Басқара бастады_2 = | Басқаруын аяқтады_2 = | Ізашары_2 = | Ізбасары_2 = | Титулы_3 = | Ту_3 = | Ту2_3 = | Реті_3 = | Басқара бастады_3 = | Басқаруын аяқтады_3 = | Ізашары_3 = | Ізбасары_3 = | Титулы_4 = | Ту_4 = | Ту2_4 = | Реті_4 = | Басқара бастады_4 = | Басқаруын аяқтады_4 = | Ізашары_4 = | Ізбасары_4 = | Түсініктемелер = | Діні = Ислам | Азаматтығы = Алтын Орда | Туған күні = | Туған жері = | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Династия = Жошы әулеті | Туған кездегі есімі = | Әкесі = Ұрыс хан | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = | Қызмет еткен жылдары = | Құрамында болды = | Әскер түрі = | Атағы = | Басқарды = | Шайқасы = | Ғылыми аясы = | Жұмыс істеген орны = | Партиясы = | Қызметі = | Мамандығы = | Білімі = | Ғылыми дәрежесі = | Марапаттары = | Қолтаңбасы = | Монограммасы = | Сайты = | Commons = }} '''Құтлұғ Бұға''' (قتلغ بوغا) — [[Алтын Орда|Алтын Орданың]] шығыс бөлігін [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орданы]] билеген, [[Ұрыс хан]]ның үлкен ұлы. Әкесі Алтын Орданың астанасы [[Сарай-Берке|Сарай-Беркеге]] кеткенде Құтлұғ-Бұға Ақ Орданың билеушісі болды. 1376 жылы Ұрыс ханның жазасынан қашқан [[Тоқтамыс хан|Тоқтамыс]], Самарқандта [[Әмір Темір|Әмір Темірдің]] қолдауына ие болып, Ұрыс ханға қарсы жорыққа дайындала бастайды. Әмір Темір Тоқтамыс арқылы Ақ Ордаға, мүмкін болса бүкіл Алтын Ордаға билік орнатамын деп үміттенді. 1376 жылы Тоқтамыс, Темір берген жасақпен Ақ Ордаға басып кірді. Құтлұғ-Бұға Тоқтамысқа қарсы әскерді басқарды. [[Сауран]] маңында орын алған қанды шайқаста Құтлұғ-Бұға жебеден қаза тапты, бірақ оның жасақтары Тоқтамысты жеңеді. Тоқтамыс Темірге кері қашып, келесі жорыққа дайындала бастайды. == Әдебиет == *Р.Ю. Почекаев. «Орда патшалары» - Санкт-Петербург. Еуразия. 2010 [[Санат:Жошы әулеті]] [[Санат:Тоқа Темір әулеті]] sxypiqb93wr2adqydftx8za6b0bhoee 3479878 3479877 2025-06-14T04:58:26Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3479878 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = монарх | Қазақша есімі = Құтлұғ Бұға | Шынайы есімі = | Суреті = | Атауы = | Сурет ені = | Елтаңба = | Елтаңба атауы = | Елтаңба ені = | Титулы = | Лақап аты = | Ту = | Ту2 = | Басқара бастады = | Басқаруын аяқтады = | Басқарған кезеңі = | Ізашары = Ұрыс хан | Ізбасары = Ұрыс хан | Тәж кигізу жорасы = | Биліктен бас тартуы = | Мұрагері = | Бірігіп басқарушы1 = | Бірігіп басқарушы1Басқара бастады = | Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады = | регент1 = | регент1Басқара бастады = | регент1Басқаруын аяқтады = | регент2 = | регент2Басқара бастады = | регент2Басқаруын аяқтады = | Премьер = | Вице-президент = | Президент = | Монарх = | Губернатор = | Вице-губернатор = | Титулы_2 = | Ту_2 = | Ту2_2 = | Реті_2 = | Басқара бастады_2 = | Басқаруын аяқтады_2 = | Ізашары_2 = | Ізбасары_2 = | Титулы_3 = | Ту_3 = | Ту2_3 = | Реті_3 = | Басқара бастады_3 = | Басқаруын аяқтады_3 = | Ізашары_3 = | Ізбасары_3 = | Титулы_4 = | Ту_4 = | Ту2_4 = | Реті_4 = | Басқара бастады_4 = | Басқаруын аяқтады_4 = | Ізашары_4 = | Ізбасары_4 = | Түсініктемелер = | Діні = Ислам | Азаматтығы = Алтын Орда | Туған күні = | Туған жері = | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Династия = Жошы әулеті | Туған кездегі есімі = | Әкесі = Ұрыс хан | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = | Қызмет еткен жылдары = | Құрамында болды = | Әскер түрі = | Атағы = | Басқарды = | Шайқасы = | Ғылыми аясы = | Жұмыс істеген орны = | Партиясы = | Қызметі = | Мамандығы = | Білімі = | Ғылыми дәрежесі = | Марапаттары = | Қолтаңбасы = | Монограммасы = | Сайты = | Commons = }} '''Құтлұғ Бұға''' (قتلغ بوغا) — [[Алтын Орда|Алтын Орданың]] шығыс бөлігін билеген, [[Ұрыс хан]]ның үлкен ұлы. Әкесі Алтын Орданың астанасы [[Сарай-Берке|Сарай-Беркеге]] кеткенде Құтлұғ-Бұға Орда Ежен ұлысының билеушісі болды. 1376 жылы Ұрыс ханның жазасынан қашқан [[Тоқтамыс хан|Тоқтамыс]], Самарқандта [[Әмір Темір|Әмір Темірдің]] қолдауына ие болып, Ұрыс ханға қарсы жорыққа дайындала бастайды. Әмір Темір Тоқтамыс арқылы Ақ Ордаға, мүмкін болса бүкіл Алтын Ордаға билік орнатамын деп үміттенді. 1376 жылы Тоқтамыс, Темір берген жасақпен Ақ Ордаға басып кірді. Құтлұғ-Бұға Тоқтамысқа қарсы әскерді басқарды. [[Сауран]] маңында орын алған қанды шайқаста Құтлұғ-Бұға жебеден қаза тапты, бірақ оның жасақтары Тоқтамысты жеңеді. Тоқтамыс Темірге кері қашып, келесі жорыққа дайындала бастайды. == Әдебиет == *Р.Ю. Почекаев. «Орда патшалары» - Санкт-Петербург. Еуразия. 2010 [[Санат:Жошы әулеті]] [[Санат:Тоқа Темір әулеті]] 6m726f44y5f5o3g2puzy4q1bzr927q2 3479879 3479878 2025-06-14T04:59:03Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3479879 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = монарх | Қазақша есімі = Құтлұғ Бұға | Шынайы есімі = | Суреті = | Атауы = | Сурет ені = | Елтаңба = | Елтаңба атауы = | Елтаңба ені = | Титулы = Орда Ежен ұлысының ханы | Лақап аты = | Ту = | Ту2 = | Басқара бастады = | Басқаруын аяқтады = | Басқарған кезеңі = | Ізашары = Ұрыс хан | Ізбасары = Ұрыс хан | Тәж кигізу жорасы = | Биліктен бас тартуы = | Мұрагері = | Бірігіп басқарушы1 = | Бірігіп басқарушы1Басқара бастады = | Бірігіп басқарушы1Басқаруын аяқтады = | регент1 = | регент1Басқара бастады = | регент1Басқаруын аяқтады = | регент2 = | регент2Басқара бастады = | регент2Басқаруын аяқтады = | Премьер = | Вице-президент = | Президент = | Монарх = | Губернатор = | Вице-губернатор = | Титулы_2 = | Ту_2 = | Ту2_2 = | Реті_2 = | Басқара бастады_2 = | Басқаруын аяқтады_2 = | Ізашары_2 = | Ізбасары_2 = | Титулы_3 = | Ту_3 = | Ту2_3 = | Реті_3 = | Басқара бастады_3 = | Басқаруын аяқтады_3 = | Ізашары_3 = | Ізбасары_3 = | Титулы_4 = | Ту_4 = | Ту2_4 = | Реті_4 = | Басқара бастады_4 = | Басқаруын аяқтады_4 = | Ізашары_4 = | Ізбасары_4 = | Түсініктемелер = | Діні = Ислам | Азаматтығы = Алтын Орда | Туған күні = | Туған жері = | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Династия = Жошы әулеті | Туған кездегі есімі = | Әкесі = Ұрыс хан | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = | Қызмет еткен жылдары = | Құрамында болды = | Әскер түрі = | Атағы = | Басқарды = | Шайқасы = | Ғылыми аясы = | Жұмыс істеген орны = | Партиясы = | Қызметі = | Мамандығы = | Білімі = | Ғылыми дәрежесі = | Марапаттары = | Қолтаңбасы = | Монограммасы = | Сайты = | Commons = }} '''Құтлұғ Бұға''' (قتلغ بوغا) — [[Алтын Орда|Алтын Орданың]] шығыс бөлігін билеген, [[Ұрыс хан]]ның үлкен ұлы. Әкесі Алтын Орданың астанасы [[Сарай-Берке|Сарай-Беркеге]] кеткенде Құтлұғ-Бұға Орда Ежен ұлысының билеушісі болды. 1376 жылы Ұрыс ханның жазасынан қашқан [[Тоқтамыс хан|Тоқтамыс]], Самарқандта [[Әмір Темір|Әмір Темірдің]] қолдауына ие болып, Ұрыс ханға қарсы жорыққа дайындала бастайды. Әмір Темір Тоқтамыс арқылы Ақ Ордаға, мүмкін болса бүкіл Алтын Ордаға билік орнатамын деп үміттенді. 1376 жылы Тоқтамыс, Темір берген жасақпен Ақ Ордаға басып кірді. Құтлұғ-Бұға Тоқтамысқа қарсы әскерді басқарды. [[Сауран]] маңында орын алған қанды шайқаста Құтлұғ-Бұға жебеден қаза тапты, бірақ оның жасақтары Тоқтамысты жеңеді. Тоқтамыс Темірге кері қашып, келесі жорыққа дайындала бастайды. == Әдебиет == *Р.Ю. Почекаев. «Орда патшалары» - Санкт-Петербург. Еуразия. 2010 [[Санат:Жошы әулеті]] [[Санат:Тоқа Темір әулеті]] a3s92oo6hbpjbu5xlyh9brtqlh72q33 0 722669 3479691 3479625 2025-06-13T14:40:47Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру 3479691 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Шапсугтер |төл атауы = адыгэ, шапсыгъ |сурет = Adyghe knight.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 13 000 |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Ресей}} |саны1 = 3 900 |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = |діні = |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Шапсугтер''' немесе '''шапсығтар''' — [[Ресей]]дегі этникалық топ, он екі ірі [[Адығтар]] тайпалырының бірі. 2010 жылғы халық санағы бойынша 3,9 мың адам. Олар негізінен [[Краснодар өлкесі]]нің оңтүстігіндегі Кавказдың Қара теңіз жағалауында тұрады (3,8 мың адам, соның ішінде 2,6 мың адам Сочи қаласы мен Сочи маңында, 1,9 мың адам Туапсе ауданында). Шапсугтердің едәуір бөлігі адыгелерге жатады. Халық саны шамамен 13 мың адамды құрайды (оның ішінде Адыгеяда шамамен 4,5 мың адам). Олар сондай-ақ [[Түркия]]да, [[Иордания]] мен [[Израиль]]де тұрады.<ref>{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/5603496|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-13 |lang=}}</ref> == Тілі == Тілі — Солтүстік Кавказ тілдерінің абхаз-адыг отбасының [[адыгей тілі]]нің диалектісі.<ref>{{citeweb|url=https://nazaccent.ru/nations/shaps/|title=Шапсугтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-13 |lang=}}</ref> == Діні == Сенушілер — [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]].<ref>{{citeweb|url=https://geographyofrussia.com/shapsugi/|title=Шапсугтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-13 |lang=}}</ref> == Тарихы == Шапсугтар алғаш рет XVIII ғасырдың 20-жылдарындағы Түрік шежіресінде, адыгтардың Қырым хандығына қарсы күресіне байланысты айтылады. 1724 жылы Пшада өзенінде олар Девлет-Гирей ханды тұтқындап, оларға шабуыл жасаған Қырым татарларын жеңді. 1743 жылғы орыс құжаттарында "ерекше тілі мен бірдей билігі бар" абазамен көршілес "сапсих" халқы туралы айтылады. Кавказ соғысы кезінде олар Ресейдің табанды қарсыластарының қатарында болды және 1859 жылға дейін өмір сүрген Шәміл құрған одаққа қосылды. 1860 жылдың аяғында Шапсугтерді, Убыхтарды және Натухайларды біріктіретін Мәжіліс құрылды. 1864 жылы шапсугтардың басым бөлігі басқа адыгеліктермен бірге Түркияға көшіп, олар жартылай ассимиляцияға ұшырап, шеркес қауымына жартылай қосылды. Кавказда 2000-ға жуық шапсугтар қалып, олардың жерлеріне басқа этникалық топтар қоныстана бастады. 1917 жылғы революция мен азамат соғысы Ресейдің ғана емес, оның ең ұсақ ұлттарының да тағдырын күрт өзгертті. Кубанда Кеңес өкіметі түпкілікті орнағаннан кейін өлкеде таулы халықтарға автономия беру процесі басталды. 1924 жылы Шапсуг ұлттық округі орталығы Туапседе, содан кейін Красноалександровское және Лазаревское ауылдарында құрылды, 1945 жылы Краснодар өлкесінің Лазаревский ауданы болып өзгертілді. 1990 жылы Шапсуг халқының 1-съезінде Шапсуг ұлттық округін қалпына келтіру туралы декларация қабылданды. 1992 жылы 12 маусымда Ресей Федерациясы Жоғарғы Кеңесінің Президиумы Шапсуг ұлттық округін құру туралы қаулы қабылдады.<ref>{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/407|title=Волкова Н.Г. Шапсугтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-13 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Ежелгі Шапсугтердің дәстүрлі кәсіптері мал және құс өсіру, [[егіншілік]] болды - олар тары, аз дәрежеде бидай, қара бидай, арпа, сұлы екті. XVIII ғасырдың аяғынан бастап жүгері кең тарады. Олар бүгінде бақшаларында дәнді дақылдардың орнына картоп, қызанақ және басқа да жаңа дәуір әкелген дақылдарды өсіріп, плантацияларда шай, құрма және басқа да жылуды жақсы көретін өсімдіктерді өсірді. Шапсугтер бау-бақша өсіруге ерекше көңіл бөлді, олар шие, шабдалы, қара өрік, жаңғақ өсірді. Жолға шыққанда жеміс ағаштарынан кесінді алып, жол бойына отырғызған. Шапсуг бақтары көптеген шақырымдарға созылып, құрғақшылық пен әскери қақтығыстар кезінде адамдарға көмектесті. Ара шаруашылығы мен бағбандық олардың күнделікті өмірінде әлі де маңызды рөл атқарады. Жылқы шаруашылығы маңызды рөл атқарды. Аше өңірінің ауылдары безгекке қарсы иммунитеті дамыған төзімді жылқыларды өсірді, олар жоғары бағаланды. Балықты олар күнделікті өмірде ол тұтынды, бірақ қонақтарға ұсынылмады, себебі ол жақсы өнім емес деп саналды, наным-сенімдерге сәйкес, ол рухтардың төменгі әлеміне қатысты болды.<ref>{{citeweb|url=https://xn--80aaaa1bcaqfbqcckfp8c4cxgsc.xn--p1ai/nationalities/%D0%A8%D0%B0%D0%BF%D1%81%D1%83%D0%B3%D0%B8?ysclid=mbudeubq1k463914536|title=Шапсугтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-13 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Әлеуметтік және отбасылық өмірде көптеген патриархалдық нормалар сақталған: отбасылық және рулық ынтымақ, үлкенді сыйлау, қауымның өзара көмегі. === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Шапсугтердің қонысыныі екі түрі болды. хаблъ — жақын туыстардың қонысы және куадж — көршілік-территориялық көп ауласы бар қоныс. Олардың еркін немесе шашыраңқы орналасуы болды және өзендердің бойымен көптеген шақырымдарға созылды. Әдетте үлкен отбасы тұрғын үй мен қосалқы ғимараттарды қамтитын кешенді иеленді. Жазықтардың тұрғындары адыгелік пішінді дәстүрлі үйлер салуды жалғастырды. Олар балшықтан тұрғызылды, төбесі сабан мен қамыспен жабылған. Жағалаудағылар орыстардан қабылданған төртбұрышты пішінді ағаш үйлер салды, тұрғын үйлер «орыс үйі» дегенді білдіретін «урыс үн» деп аталды. XVIII - XIX ғасырдың бірінші жартысында Шапсуг тұрғын үйі жеке кіреберісі бар бір, екі немесе үш бөлмеден тұрды.<ref>{{citeweb|url=https://travelask.ru/articles/shapsugi-hraniteli-prichernomorya|title=Шапсугтар — Қара теңіз аймағының қамқоршылары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-13 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі киімдері === Шапсуг – көне де бай тарихы бар халық, бұл ұлттық киімдерінен көрініс табады. Олар этникалық топтың мәдени дәстүрлері мен құндылықтарын жеткізеді, сонымен қатар олардың ерекше өмір салтын сақтауға көмектеседі. Шапсуг ұлттық киімінің ең тән элементі - адыгей көйлегі, ол ұзын сарафан мен жамылғыдан тұрады. Сарафан әдетте әртүрлі реңктегі матадан тігіледі, геометриялық өрнектер немесе гүлдер түрінде кесте немесе аппликациямен безендірілген. Жамылғы немесе кондроя әдетте сарафанның үстіне киіледі және сарафан сияқты өрнектелген ашық түсті болады. Сонымен қатар, шапсуг ұлттық киіміне белбеу, білезік, алқа, бас киім сияқты әртүрлі аксессуарлар кіреді. Мысалы, әйелдер әдетте металл моншақтар немесе шілтермен безендірілген белбеуді тағады. Сондай-ақ, ер адамдар да ою-өрнекпен безендірілген белдіктер пайдаланады.<ref>{{citeweb|url=https://obychai-i-tradicii.ru/narodi-rossii/shapsugi/nacionalnie-kostumi|title=Ұлттық киімдер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-13 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Шапсугтер осы халықтың табиғи жағдайлары мен дәстүрлерімен тығыз байланысты дәмді және құнарлы тағамдарымен танымал. Олар тағамдардың ерекше дәмін жасау үшін ет, көкөніс, жеміс-жидек, дәнді дақылдар сияқты жергілікті өнімдерді пайдаланғанды ​​жөн көреді. Шапсугтердің ұлттық тағамдарының ең танымал тағамдарының бірі - сиыр немесе ешкі сүтінен жасалған адыге ірімшігі. Бұл ірімшіктен түрлі тағамдар жасалады және оны ыстық тағамдарға қосады. Шапсугтердің ұлттық тағамдарының тағы бір танымал тағамы – қызыл жасымық, ет және көкөністерден жасалған жасымық сорпасы. Бұл сорпа мерекелерде және отбасылық түскі астарда жиі ұсынылатын өте қоректік және пайдалы тағам. Сондай-ақ, шапсугтердің ұлттық мақтанышы — тауық етінен, картоптан және дәмдеуіштерден жасалған тағам – джигит-хуаса. Бұл тағам бай дәмі бар және нағыз жеңсік ас болып саналады.<ref>{{citeweb|url=https://obychai-i-tradicii.ru/narodi-rossii/shapsugi/tradicionnaya-kuhnya|title=Дәстүрлі тағамдары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-13 |lang=}}</ref> === Фольклоры === Шапсуг — Кавказдағы ең көне этникалық қауымдастықтың бірі. Олардың фольклоры осы халықтың сан ғасырлық тарихын бейнелейтін ерекше даналығымен және тереңдігімен ерекшеленеді. Шапсуг фольклорының негізгі элементтерінің бірі — халықтың рухани болмыстарының бай дүниесі, қаһармандық қорғаушылары мен әдет-ғұрыптары туралы әңгімелейтін мифтер мен аңыздар. Олар дүниенің қайталанбас суретін және Шапсугтердің дүниетанымын көрсетеді. Шапсуг фольклорында би мен әндер де маңызды орын алады. Шапсуг билері-бұл түрлі қойылым ғана емес, сонымен қатар халықтың тарихы мен дәстүрлерін жеткізу және сақтау тәсілі. Әндер, өз кезегінде, шапсугтардың өмірі мен азаптарының шежіресі, сондай-ақ олардың сезімдері мен эмоцияларының көрінісі.<ref>{{citeweb|url=https://obychai-i-tradicii.ru/narodi-rossii/shapsugi/folklor|title= Фольклоры|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-13 |lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Еуропа халықтары}} [[Санат:Ресей этникалық топтары]] m41oxye8r8tc174ilkdters2cr07ow7 3479692 3479691 2025-06-13T14:42:32Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру 3479692 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Шапсугтер |төл атауы = адыгэ, шапсыгъ |сурет = Adyghe knight.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 13 000 |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Ресей}} |саны1 = 3 900 |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[адыгей тілі]]нің диалектісі |діні = [[суннизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Шапсугтер''' немесе '''шапсығтар''' — [[Ресей]]дегі этникалық топ, он екі ірі [[Адығтар]] тайпалырының бірі. 2010 жылғы халық санағы бойынша 3,9 мың адам. Олар негізінен [[Краснодар өлкесі]]нің оңтүстігіндегі Кавказдың Қара теңіз жағалауында тұрады (3,8 мың адам, соның ішінде 2,6 мың адам Сочи қаласы мен Сочи маңында, 1,9 мың адам Туапсе ауданында). Шапсугтердің едәуір бөлігі адыгелерге жатады. Халық саны шамамен 13 мың адамды құрайды (оның ішінде Адыгеяда шамамен 4,5 мың адам). Олар сондай-ақ [[Түркия]]да, [[Иордания]] мен [[Израиль]]де тұрады.<ref>{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/5603496|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-13 |lang=}}</ref> == Тілі == Тілі — Солтүстік Кавказ тілдерінің абхаз-адыг отбасының [[адыгей тілі]]нің диалектісі.<ref>{{citeweb|url=https://nazaccent.ru/nations/shaps/|title=Шапсугтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-13 |lang=}}</ref> == Діні == Сенушілер — [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]].<ref>{{citeweb|url=https://geographyofrussia.com/shapsugi/|title=Шапсугтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-13 |lang=}}</ref> == Тарихы == Шапсугтар алғаш рет XVIII ғасырдың 20-жылдарындағы Түрік шежіресінде, адыгтардың Қырым хандығына қарсы күресіне байланысты айтылады. 1724 жылы Пшада өзенінде олар Девлет-Гирей ханды тұтқындап, оларға шабуыл жасаған Қырым татарларын жеңді. 1743 жылғы орыс құжаттарында "ерекше тілі мен бірдей билігі бар" абазамен көршілес "сапсих" халқы туралы айтылады. Кавказ соғысы кезінде олар Ресейдің табанды қарсыластарының қатарында болды және 1859 жылға дейін өмір сүрген Шәміл құрған одаққа қосылды. 1860 жылдың аяғында Шапсугтерді, Убыхтарды және Натухайларды біріктіретін Мәжіліс құрылды. 1864 жылы шапсугтардың басым бөлігі басқа адыгеліктермен бірге Түркияға көшіп, олар жартылай ассимиляцияға ұшырап, шеркес қауымына жартылай қосылды. Кавказда 2000-ға жуық шапсугтар қалып, олардың жерлеріне басқа этникалық топтар қоныстана бастады. 1917 жылғы революция мен азамат соғысы Ресейдің ғана емес, оның ең ұсақ ұлттарының да тағдырын күрт өзгертті. Кубанда Кеңес өкіметі түпкілікті орнағаннан кейін өлкеде таулы халықтарға автономия беру процесі басталды. 1924 жылы Шапсуг ұлттық округі орталығы Туапседе, содан кейін Красноалександровское және Лазаревское ауылдарында құрылды, 1945 жылы Краснодар өлкесінің Лазаревский ауданы болып өзгертілді. 1990 жылы Шапсуг халқының 1-съезінде Шапсуг ұлттық округін қалпына келтіру туралы декларация қабылданды. 1992 жылы 12 маусымда Ресей Федерациясы Жоғарғы Кеңесінің Президиумы Шапсуг ұлттық округін құру туралы қаулы қабылдады.<ref>{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/407|title=Волкова Н.Г. Шапсугтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-13 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Ежелгі Шапсугтердің дәстүрлі кәсіптері мал және құс өсіру, [[егіншілік]] болды - олар тары, аз дәрежеде бидай, қара бидай, арпа, сұлы екті. XVIII ғасырдың аяғынан бастап жүгері кең тарады. Олар бүгінде бақшаларында дәнді дақылдардың орнына картоп, қызанақ және басқа да жаңа дәуір әкелген дақылдарды өсіріп, плантацияларда шай, құрма және басқа да жылуды жақсы көретін өсімдіктерді өсірді. Шапсугтер бау-бақша өсіруге ерекше көңіл бөлді, олар шие, шабдалы, қара өрік, жаңғақ өсірді. Жолға шыққанда жеміс ағаштарынан кесінді алып, жол бойына отырғызған. Шапсуг бақтары көптеген шақырымдарға созылып, құрғақшылық пен әскери қақтығыстар кезінде адамдарға көмектесті. Ара шаруашылығы мен бағбандық олардың күнделікті өмірінде әлі де маңызды рөл атқарады. Жылқы шаруашылығы маңызды рөл атқарды. Аше өңірінің ауылдары безгекке қарсы иммунитеті дамыған төзімді жылқыларды өсірді, олар жоғары бағаланды. Балықты олар күнделікті өмірде ол тұтынды, бірақ қонақтарға ұсынылмады, себебі ол жақсы өнім емес деп саналды, наным-сенімдерге сәйкес, ол рухтардың төменгі әлеміне қатысты болды.<ref>{{citeweb|url=https://xn--80aaaa1bcaqfbqcckfp8c4cxgsc.xn--p1ai/nationalities/%D0%A8%D0%B0%D0%BF%D1%81%D1%83%D0%B3%D0%B8?ysclid=mbudeubq1k463914536|title=Шапсугтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-13 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Әлеуметтік және отбасылық өмірде көптеген патриархалдық нормалар сақталған: отбасылық және рулық ынтымақ, үлкенді сыйлау, қауымның өзара көмегі. === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Шапсугтердің қонысыныі екі түрі болды. хаблъ — жақын туыстардың қонысы және куадж — көршілік-территориялық көп ауласы бар қоныс. Олардың еркін немесе шашыраңқы орналасуы болды және өзендердің бойымен көптеген шақырымдарға созылды. Әдетте үлкен отбасы тұрғын үй мен қосалқы ғимараттарды қамтитын кешенді иеленді. Жазықтардың тұрғындары адыгелік пішінді дәстүрлі үйлер салуды жалғастырды. Олар балшықтан тұрғызылды, төбесі сабан мен қамыспен жабылған. Жағалаудағылар орыстардан қабылданған төртбұрышты пішінді ағаш үйлер салды, тұрғын үйлер «орыс үйі» дегенді білдіретін «урыс үн» деп аталды. XVIII - XIX ғасырдың бірінші жартысында Шапсуг тұрғын үйі жеке кіреберісі бар бір, екі немесе үш бөлмеден тұрды.<ref>{{citeweb|url=https://travelask.ru/articles/shapsugi-hraniteli-prichernomorya|title=Шапсугтар — Қара теңіз аймағының қамқоршылары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-13 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі киімдері === Шапсуг – көне де бай тарихы бар халық, бұл ұлттық киімдерінен көрініс табады. Олар этникалық топтың мәдени дәстүрлері мен құндылықтарын жеткізеді, сонымен қатар олардың ерекше өмір салтын сақтауға көмектеседі. Шапсуг ұлттық киімінің ең тән элементі - адыгей көйлегі, ол ұзын сарафан мен жамылғыдан тұрады. Сарафан әдетте әртүрлі реңктегі матадан тігіледі, геометриялық өрнектер немесе гүлдер түрінде кесте немесе аппликациямен безендірілген. Жамылғы немесе кондроя әдетте сарафанның үстіне киіледі және сарафан сияқты өрнектелген ашық түсті болады. Сонымен қатар, шапсуг ұлттық киіміне белбеу, білезік, алқа, бас киім сияқты әртүрлі аксессуарлар кіреді. Мысалы, әйелдер әдетте металл моншақтар немесе шілтермен безендірілген белбеуді тағады. Сондай-ақ, ер адамдар да ою-өрнекпен безендірілген белдіктер пайдаланады.<ref>{{citeweb|url=https://obychai-i-tradicii.ru/narodi-rossii/shapsugi/nacionalnie-kostumi|title=Ұлттық киімдер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-13 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Шапсугтер осы халықтың табиғи жағдайлары мен дәстүрлерімен тығыз байланысты дәмді және құнарлы тағамдарымен танымал. Олар тағамдардың ерекше дәмін жасау үшін ет, көкөніс, жеміс-жидек, дәнді дақылдар сияқты жергілікті өнімдерді пайдаланғанды ​​жөн көреді. Шапсугтердің ұлттық тағамдарының ең танымал тағамдарының бірі - сиыр немесе ешкі сүтінен жасалған адыге ірімшігі. Бұл ірімшіктен түрлі тағамдар жасалады және оны ыстық тағамдарға қосады. Шапсугтердің ұлттық тағамдарының тағы бір танымал тағамы – қызыл жасымық, ет және көкөністерден жасалған жасымық сорпасы. Бұл сорпа мерекелерде және отбасылық түскі астарда жиі ұсынылатын өте қоректік және пайдалы тағам. Сондай-ақ, шапсугтердің ұлттық мақтанышы — тауық етінен, картоптан және дәмдеуіштерден жасалған тағам – джигит-хуаса. Бұл тағам бай дәмі бар және нағыз жеңсік ас болып саналады.<ref>{{citeweb|url=https://obychai-i-tradicii.ru/narodi-rossii/shapsugi/tradicionnaya-kuhnya|title=Дәстүрлі тағамдары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-13 |lang=}}</ref> === Фольклоры === Шапсуг — Кавказдағы ең көне этникалық қауымдастықтың бірі. Олардың фольклоры осы халықтың сан ғасырлық тарихын бейнелейтін ерекше даналығымен және тереңдігімен ерекшеленеді. Шапсуг фольклорының негізгі элементтерінің бірі — халықтың рухани болмыстарының бай дүниесі, қаһармандық қорғаушылары мен әдет-ғұрыптары туралы әңгімелейтін мифтер мен аңыздар. Олар дүниенің қайталанбас суретін және Шапсугтердің дүниетанымын көрсетеді. Шапсуг фольклорында би мен әндер де маңызды орын алады. Шапсуг билері-бұл түрлі қойылым ғана емес, сонымен қатар халықтың тарихы мен дәстүрлерін жеткізу және сақтау тәсілі. Әндер, өз кезегінде, шапсугтардың өмірі мен азаптарының шежіресі, сондай-ақ олардың сезімдері мен эмоцияларының көрінісі.<ref>{{citeweb|url=https://obychai-i-tradicii.ru/narodi-rossii/shapsugi/folklor|title= Фольклоры|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-13 |lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Еуропа халықтары}} [[Санат:Ресей этникалық топтары]] 44knbo56m1na1ah1gbtvrxqd123umw7 3479693 3479692 2025-06-13T14:44:54Z Мағыпар 100137 /* Кәсібі */ сурет қою 3479693 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Шапсугтер |төл атауы = адыгэ, шапсыгъ |сурет = Adyghe knight.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 13 000 |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Ресей}} |саны1 = 3 900 |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[адыгей тілі]]нің диалектісі |діні = [[суннизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Шапсугтер''' немесе '''шапсығтар''' — [[Ресей]]дегі этникалық топ, он екі ірі [[Адығтар]] тайпалырының бірі. 2010 жылғы халық санағы бойынша 3,9 мың адам. Олар негізінен [[Краснодар өлкесі]]нің оңтүстігіндегі Кавказдың Қара теңіз жағалауында тұрады (3,8 мың адам, соның ішінде 2,6 мың адам Сочи қаласы мен Сочи маңында, 1,9 мың адам Туапсе ауданында). Шапсугтердің едәуір бөлігі адыгелерге жатады. Халық саны шамамен 13 мың адамды құрайды (оның ішінде Адыгеяда шамамен 4,5 мың адам). Олар сондай-ақ [[Түркия]]да, [[Иордания]] мен [[Израиль]]де тұрады.<ref>{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/5603496|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-13 |lang=}}</ref> == Тілі == Тілі — Солтүстік Кавказ тілдерінің абхаз-адыг отбасының [[адыгей тілі]]нің диалектісі.<ref>{{citeweb|url=https://nazaccent.ru/nations/shaps/|title=Шапсугтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-13 |lang=}}</ref> == Діні == Сенушілер — [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]].<ref>{{citeweb|url=https://geographyofrussia.com/shapsugi/|title=Шапсугтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-13 |lang=}}</ref> == Тарихы == Шапсугтар алғаш рет XVIII ғасырдың 20-жылдарындағы Түрік шежіресінде, адыгтардың Қырым хандығына қарсы күресіне байланысты айтылады. 1724 жылы Пшада өзенінде олар Девлет-Гирей ханды тұтқындап, оларға шабуыл жасаған Қырым татарларын жеңді. 1743 жылғы орыс құжаттарында "ерекше тілі мен бірдей билігі бар" абазамен көршілес "сапсих" халқы туралы айтылады. Кавказ соғысы кезінде олар Ресейдің табанды қарсыластарының қатарында болды және 1859 жылға дейін өмір сүрген Шәміл құрған одаққа қосылды. 1860 жылдың аяғында Шапсугтерді, Убыхтарды және Натухайларды біріктіретін Мәжіліс құрылды. 1864 жылы шапсугтардың басым бөлігі басқа адыгеліктермен бірге Түркияға көшіп, олар жартылай ассимиляцияға ұшырап, шеркес қауымына жартылай қосылды. Кавказда 2000-ға жуық шапсугтар қалып, олардың жерлеріне басқа этникалық топтар қоныстана бастады. 1917 жылғы революция мен азамат соғысы Ресейдің ғана емес, оның ең ұсақ ұлттарының да тағдырын күрт өзгертті. Кубанда Кеңес өкіметі түпкілікті орнағаннан кейін өлкеде таулы халықтарға автономия беру процесі басталды. 1924 жылы Шапсуг ұлттық округі орталығы Туапседе, содан кейін Красноалександровское және Лазаревское ауылдарында құрылды, 1945 жылы Краснодар өлкесінің Лазаревский ауданы болып өзгертілді. 1990 жылы Шапсуг халқының 1-съезінде Шапсуг ұлттық округін қалпына келтіру туралы декларация қабылданды. 1992 жылы 12 маусымда Ресей Федерациясы Жоғарғы Кеңесінің Президиумы Шапсуг ұлттық округін құру туралы қаулы қабылдады.<ref>{{citeweb|url=https://www.etnosy.ru/node/407|title=Волкова Н.Г. Шапсугтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-13 |lang=}}</ref> == Кәсібі == [[Сурет:Shapsug Banner.png|нобай|оңға|200px|XIX ғасырдағы шапсуг әскери туы.]] Ежелгі Шапсугтердің дәстүрлі кәсіптері мал және құс өсіру, [[егіншілік]] болды - олар тары, аз дәрежеде бидай, қара бидай, арпа, сұлы екті. XVIII ғасырдың аяғынан бастап жүгері кең тарады. Олар бүгінде бақшаларында дәнді дақылдардың орнына картоп, қызанақ және басқа да жаңа дәуір әкелген дақылдарды өсіріп, плантацияларда шай, құрма және басқа да жылуды жақсы көретін өсімдіктерді өсірді. Шапсугтер бау-бақша өсіруге ерекше көңіл бөлді, олар шие, шабдалы, қара өрік, жаңғақ өсірді. Жолға шыққанда жеміс ағаштарынан кесінді алып, жол бойына отырғызған. Шапсуг бақтары көптеген шақырымдарға созылып, құрғақшылық пен әскери қақтығыстар кезінде адамдарға көмектесті. Ара шаруашылығы мен бағбандық олардың күнделікті өмірінде әлі де маңызды рөл атқарады. Жылқы шаруашылығы маңызды рөл атқарды. Аше өңірінің ауылдары безгекке қарсы иммунитеті дамыған төзімді жылқыларды өсірді, олар жоғары бағаланды. Балықты олар күнделікті өмірде ол тұтынды, бірақ қонақтарға ұсынылмады, себебі ол жақсы өнім емес деп саналды, наным-сенімдерге сәйкес, ол рухтардың төменгі әлеміне қатысты болды.<ref>{{citeweb|url=https://xn--80aaaa1bcaqfbqcckfp8c4cxgsc.xn--p1ai/nationalities/%D0%A8%D0%B0%D0%BF%D1%81%D1%83%D0%B3%D0%B8?ysclid=mbudeubq1k463914536|title=Шапсугтер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-13 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Әлеуметтік және отбасылық өмірде көптеген патриархалдық нормалар сақталған: отбасылық және рулық ынтымақ, үлкенді сыйлау, қауымның өзара көмегі. === Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары === Шапсугтердің қонысыныі екі түрі болды. хаблъ — жақын туыстардың қонысы және куадж — көршілік-территориялық көп ауласы бар қоныс. Олардың еркін немесе шашыраңқы орналасуы болды және өзендердің бойымен көптеген шақырымдарға созылды. Әдетте үлкен отбасы тұрғын үй мен қосалқы ғимараттарды қамтитын кешенді иеленді. Жазықтардың тұрғындары адыгелік пішінді дәстүрлі үйлер салуды жалғастырды. Олар балшықтан тұрғызылды, төбесі сабан мен қамыспен жабылған. Жағалаудағылар орыстардан қабылданған төртбұрышты пішінді ағаш үйлер салды, тұрғын үйлер «орыс үйі» дегенді білдіретін «урыс үн» деп аталды. XVIII - XIX ғасырдың бірінші жартысында Шапсуг тұрғын үйі жеке кіреберісі бар бір, екі немесе үш бөлмеден тұрды.<ref>{{citeweb|url=https://travelask.ru/articles/shapsugi-hraniteli-prichernomorya|title=Шапсугтар — Қара теңіз аймағының қамқоршылары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-13 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі киімдері === Шапсуг – көне де бай тарихы бар халық, бұл ұлттық киімдерінен көрініс табады. Олар этникалық топтың мәдени дәстүрлері мен құндылықтарын жеткізеді, сонымен қатар олардың ерекше өмір салтын сақтауға көмектеседі. Шапсуг ұлттық киімінің ең тән элементі - адыгей көйлегі, ол ұзын сарафан мен жамылғыдан тұрады. Сарафан әдетте әртүрлі реңктегі матадан тігіледі, геометриялық өрнектер немесе гүлдер түрінде кесте немесе аппликациямен безендірілген. Жамылғы немесе кондроя әдетте сарафанның үстіне киіледі және сарафан сияқты өрнектелген ашық түсті болады. Сонымен қатар, шапсуг ұлттық киіміне белбеу, білезік, алқа, бас киім сияқты әртүрлі аксессуарлар кіреді. Мысалы, әйелдер әдетте металл моншақтар немесе шілтермен безендірілген белбеуді тағады. Сондай-ақ, ер адамдар да ою-өрнекпен безендірілген белдіктер пайдаланады.<ref>{{citeweb|url=https://obychai-i-tradicii.ru/narodi-rossii/shapsugi/nacionalnie-kostumi|title=Ұлттық киімдер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-13 |lang=}}</ref> === Дәстүрлі тағамдары === Шапсугтер осы халықтың табиғи жағдайлары мен дәстүрлерімен тығыз байланысты дәмді және құнарлы тағамдарымен танымал. Олар тағамдардың ерекше дәмін жасау үшін ет, көкөніс, жеміс-жидек, дәнді дақылдар сияқты жергілікті өнімдерді пайдаланғанды ​​жөн көреді. Шапсугтердің ұлттық тағамдарының ең танымал тағамдарының бірі - сиыр немесе ешкі сүтінен жасалған адыге ірімшігі. Бұл ірімшіктен түрлі тағамдар жасалады және оны ыстық тағамдарға қосады. Шапсугтердің ұлттық тағамдарының тағы бір танымал тағамы – қызыл жасымық, ет және көкөністерден жасалған жасымық сорпасы. Бұл сорпа мерекелерде және отбасылық түскі астарда жиі ұсынылатын өте қоректік және пайдалы тағам. Сондай-ақ, шапсугтердің ұлттық мақтанышы — тауық етінен, картоптан және дәмдеуіштерден жасалған тағам – джигит-хуаса. Бұл тағам бай дәмі бар және нағыз жеңсік ас болып саналады.<ref>{{citeweb|url=https://obychai-i-tradicii.ru/narodi-rossii/shapsugi/tradicionnaya-kuhnya|title=Дәстүрлі тағамдары|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-13 |lang=}}</ref> === Фольклоры === Шапсуг — Кавказдағы ең көне этникалық қауымдастықтың бірі. Олардың фольклоры осы халықтың сан ғасырлық тарихын бейнелейтін ерекше даналығымен және тереңдігімен ерекшеленеді. Шапсуг фольклорының негізгі элементтерінің бірі — халықтың рухани болмыстарының бай дүниесі, қаһармандық қорғаушылары мен әдет-ғұрыптары туралы әңгімелейтін мифтер мен аңыздар. Олар дүниенің қайталанбас суретін және Шапсугтердің дүниетанымын көрсетеді. Шапсуг фольклорында би мен әндер де маңызды орын алады. Шапсуг билері-бұл түрлі қойылым ғана емес, сонымен қатар халықтың тарихы мен дәстүрлерін жеткізу және сақтау тәсілі. Әндер, өз кезегінде, шапсугтардың өмірі мен азаптарының шежіресі, сондай-ақ олардың сезімдері мен эмоцияларының көрінісі.<ref>{{citeweb|url=https://obychai-i-tradicii.ru/narodi-rossii/shapsugi/folklor|title= Фольклоры|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-13 |lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Еуропа халықтары}} [[Санат:Ресей этникалық топтары]] 9lq5fmkm4qkektki464ukyz4e0pbxus 2 727014 3479678 3477574 2025-06-13T12:25:08Z 1nter pares 146705 /* XXI ғасыр */ 3479678 wikitext text/x-wiki {|style="background:#3b5cc1; color:black" |{{User kk|male}} {{User ru-4}} |{{User:Box/Туған жері:Маңғыстау облысы}} {{Қатысушы:Box/Админ}} |} == Мақалаларым == === XII ғасыр === : [[Глогув қоршауы]] === XIV ғасыр === : [[Войт Альберттің көтерілісі]] • [[Флориан псалтыры]] === XV ғасыр === : [[Мәскеу қоршауы (1439)]] • [[Түріктердің Қырымды жаулап алуы (1475)]] === XVI ғасыр === : [[Орыс-түрік соғысы (1568–1570)]] • [[Банат көтерілісі]] === XVII ғасыр === : [[Орыс-түрік соғысы (1672–1681)]] • [[Хотин шайқасы (1673)]] === XIX ғасыр === : [[Мишар шайқасы]] • [[Рукин экспедициясы]] • [[Серб-Черногор-Түрік соғысы]] • [[Пирот шайқасы]] === XX ғасыр === : [[Араб-Израиль қақтығысы]] • [[Ұлыбритания мандатындағы Палестина]] • [[Француз мандатындағы Ливан мен Сирия]] • [[Трансиордания Әмірлігі]] • [[Каир конференциясы (1943)]] • [[Вроцлавтағы шешек індеті (1963)]] • [[Бірінші Ливан соғысы (1982)]] • [[Михаил Обренович ескерткіші]] === XXI ғасыр === : '''2006:''' [[Екінші Ливан соғысы (2006)]] '''2011:''' [[Сириядағы азаматтық соғыс хронологиясы (2011–2012)]] '''2012:''' [[Алепподағы терактілер (2012)]] '''2019:''' [[Молдовадағы саяси дағдарыс (2019)]] '''2020:''' [[Армениядағы ресейлік МИ-24 тікұшағының жойылуы]] '''2022:''' [[Көктем қалқаны операциясы]] • [[ДР Конго мен Руанда арасындағы қақтығыс (2022 жылдан)]] '''2023:''' [[Ислам Ынтымақтастығы Ұйымының Төтенше өткен IX саммиті]] • [[Қызыл теңіздегі дағдарыс]] • [[Маңғыстау облысындағы ереуіл]] '''2024:''' [[Йемендегі әуе шабуылдары (2024 жылдан)]] • [[Иранның Израильге зымыран соққысы (сәуір 2024)]] • [[Израильдің Иранға соққысы (сәуір 2024)]] • [[Иранның Израильге зымыран соққысы (қазан 2024)]] • [[Израильдің Иранға соққысы (қазан 2024)]] • [[Үшінші Ливан соғысы (2024)]] • [[Үшінші Ливан соғысының хронологиясы (2024)]] • [[Грузиядағы парламент сайлауынан кейінгі наразылықтар (2024)]] • [[Испаниядағы су тасқыны (2024)]] • [[Керіш бұғазындағы мазут төгілуі (2024)]] • [[Сочидегі су тасқыны (2024)]] • [[Абхазиядағы наразылықтар (2024)]] • [[Жаңаөзендегі ереуіл (2024)]] • [[Израиль мен Хезболланың бейбіт келісімі]] • [[Сирия оппозициясының шабуылы (2024)]] • [[Алеппо үшін шайқас (2024)]] • [[Сирияның оңтүстігіндегі шабуыл (2024)]] • [[Хамаға шабуыл (2024)]] • [[Корея Республикасындағы әскери жағдай (2024)]] • [[Хомсқа шабуыл (2024)]] • [[Дамаскінің құлауы (2024)]] • [[Израильдің Сирияға басып кіруі (2024 жылдан)]] • [[Магдебургтегі көлік шабуылы (2024)]] • [[Ақтаудағы ұшақ апаты]] '''2025:''' [[Жаңа Орлеандағы теракт (2025)]] • [[Цетинедегі жаппай кісі өлтіру (2025)]] • [[Ресейдің Украинаға басып кіру хронологиясы (қаңтар 2025)]] • [[Израиль мен ХАМАС арасындағы үш кезеңдік атысты тоқтату туралы келісім]] • [[Карталкая курортындағы өрт]] • [[Израильдің Батыс жағалаудағы әскери операциясы (2025)]] • [[Сербиядағы жалпы ереуіл (2025)]] • [[АҚШ-тағы жаппай депортацияға қарсы наразылықтар]] • [[Гома үшін шайқас (2025)]] • [[Вашингтондағы ұшақ апаты (2025)]] • [[Филадельфиядағы ұшақ апаты (2025)]] • [[АҚШ-тың Канада және Мексикамен сауда соғысы (2025 жылдан)]] • [[Букаву үшін шайқас (2025)]] • [[Мюнхен қауіпсіздік конференциясы (2025)]] • [[АҚШ пен Ресей делегацияларының Эр-Риядтағы кездесуі (2025)]] • [[Украина мен АҚШ арасындағы минералдық ресурстар жөніндегі келісім]] • [[Владимир Зеленский мен Дональд Трамптың Ақ үйдегі кездесуі (2025)]] • [[Дональд Трамптың Конгрестің бірлескен отырысындағы сөзі (2025)]] • [[Белгород облысындағы шайқастар (2025)]] • [[Экрем Имамоглудың тұтқындалуы]] • [[Түркиядағы жаппай наразылықтар (2025)]] • [[Кривой Рог қаласына жасалған зымыран соққысы (4 сәуір, 2025)]] • [[Сумы қаласына жасалған зымыран соққысы (13 сәуір, 2025)]] • [[Конгодағы кеме апаты (2025)]] • [[Пахалгамдағы теракт]] • [[Үндістан мен Пәкістан арасындағы қақтығыс (2025)]] • [[Шахид Раджаи портындағы жарылыс]] • [[Еуропаның энергетикалық жүйесіндегі ақау (2025)]] • [[2025 жылғы Үндістан мен Пәкістан соққылары]] • [[Буньян уль-Марсус операциясы]] • [[Ресейдегі көпірлер жарылысы (2025)]] • [[«Өрмек» операциясы]] • [[Израильдің Иранға соққысы (2025)]] • [[Йоханнесбургтегі G-20 саммиті (2025)]] === Аумақтар === : [[Сирия Палестиналық]] • [[Тартус]] • [[Дейр-эз-Зор]] • [[Төменгі Бавария]] • [[Швабия]] • [[Магдебург]] • [[Турда шатқалы]] • [[Пэдуря Домняскэ]] • [[Джурджулешты (порт)]] • [[Кагул]] • [[Григориополь]] • [[Комрат Республикасы]] • [[Турианчай қорығы]] • [[Махмудчала]] • [[Торағай]] • [[Язы-дюзю]]<br>'''Ғимараттар:''' [[Ескі мешіт (Едирне)]] • [[Едирне музейі]] • [[Анкира монументі]] • [[Асланхан мешіті]] • [[Шишли мешіті]] • [[Измир Ататүрік]] • [[Көк медресе (Сивас)]] • [[Ильяс-бей мешіті]] • [[Гүл пасажы]] • [[Аккёпрю көпірі]] • [[Ала ад-Дин мешіті (Конья)]] • [[Қасиетті Поликарп шіркеуі (Измир)]] • [[Хаджи Бекташ-и Вели кесенесі]] • [[Узункёпрю көпірі]] • [[Әулие Вукол шіркеуі]] • [[Сұлтан Селим Явуз көпірі]] • [[Измит сағат мұнарасы]] === Саясат === : [[Гирчи — Көбірек еркіндік]] • [[Хайят Тахрир аш-Шам]] • [[Сирияның бірінші өтпелі үкіметі]] • [[Сирияның екінші өтпелі үкіметі]] • [[23 наурыз қозғалысы]] • [[Гәнжа дәлізі]] === Тұлғалар === : [[Мұңал батыр Келімбердіұлы]] • [[Шоғы батыр Мұңалұлы]] • [[Текей Райымбердіұлы]] • [[Абыз би Әтембекұлы]] • [[Томан би]] • [[Малайсары би Тілеукеұлы]] • [[Бекайдар би Әлменбетұлы]] • [[Мөңке би Төлеұлы]] • [[Киікбай би Айтуғанұлы]] • [[Жабай би]] • [[Мая би Әнетұлы]] • [[Қырымқұл би Әнетұлы]] • [[Дәулеталы батыр Жарыұлы]] • [[Қашаған би Әуелұлы]] • [[Сарыбай би Айдосұлы]] • [[Қожамжар шешен Қазиұлы]] • [[Шағырай батыр Жәдікұлы]] • [[Сарымерген би Қосжанұлы]] • [[Еркебұлан Шәкіртұлы Мырзағалиев]] • [[Шомбыр батыр Болатұлы]] • [[Әнияр Қожабайұлы Молдабаев]] • [[Нұрлан Абызұлы Құлбаев]] • [[Артур Кёстлер]] • [[Робин Джордж Коллингвуд]] • [[Овидий Котруш]] • [[Василе Кристя]] • [[Вадим Пистринчук]] • [[Эракле Арион]] • [[Лука Арбор]] • [[Крин Антонеску]] • [[Джордже Симион]] • [[Каролина Витгенштейн]] • [[Михайло Милованович]] • [[Любомир Иванович]] • [[Милош Джурич]] • [[Миша Анастасиевич]] === Басқа === : [[Ұлттық атлас]] • [[Адай Ата кешеніндегі Амал мерекесі]] • [[Балықшы рулары]] • [[Ақпан рулары]] • [[Румыниядағы қырым татарлары]] • [[Nuclearelectrica]] • [[Молдовагаз]] • [[Молдова Ұлттық банкі]] • [[Мокэницэ]] • [[Лысица (тау)]] • [[Польша аумағындағы тас дәуірі]] • [[Польша мемлекетінің мыңжылдығы]] • [[Obywatel G.C.]] • [[Praesens]] • [[Сербияның мемлекеттік рәміздері]] • [[Мраморье]] == Марапаттарым == {| style="border: 1px solid gray; background-color: #fdffe7;" |rowspan="2" valign="middle" | [[File:AnimWIKISTAR-laurier-WT.gif|left|120px]] |rowspan="2" | |style="font-size: x-large; padding: 0; vertical-align: middle; height: 1.1em;" | '''[[Уикипедия:Марапаттама/Уикижұлдыз|Уикижұлдыз]]''' |- |style="vertical-align: middle; border-top: 1px solid gray;" | [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] — Уикипедия жобасындағы аса белсенді әрекеттері үшін, Уикипедияның дамуы жолындағы үлкен еңбектері үшін! --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:47, 2024 ж. желтоқсанның 14 (+05) |} a1j0rwbibab0sp656b0xlvc7ltplttv 0 732642 3479840 3385614 2025-06-14T04:35:54Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3479840 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Санжар Боқаев |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = Санжар Омарұлы Боқаев |Туған күні = 02.03.1982 |Туған жері = {{туғанжері|Алматы|Алматыда}}, [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = {{байрақ|Қазақстан}} |Ұлты = |Мансабы = [[саясаткер]], [[саясаттану]]шы, [[қоғам қайраткері]] |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Марапаттары = Азаматтық қоғамды дамытқаны үшін (2023) |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = |Блогы = [https://www.youtube.com/channel/UCo9WbHw9FkTKvFipTwH4tmA YouTube арнасы] }} '''Санжар Омарұлы Боқаев''' ([[2 наурыз]] [[1982 жыл|1982]], [[Алматы]]) — [[қазақстан]]дық [[саясаткер]], [[саясаттану]]шы, [[қоғам қайраткері]], [[кәсіпкер]], саясаттану [[PhD-доктор]]ы. «Namys» саяси партиясының жетекшісі, азаматтық қоғамды дамыту сыйлығының лауреаты.<ref name="forbs">{{cite web|url=https://forbes.kz/life/sanjar_bokaev_pobedil_v_nominatsii_grajdanskoe_obschestvo_na_blagotvoritelnom_bale|title=Санжар Бокаев получил премию за развитие гражданского общества|author=|date=2023-12-08|publisher=[[Forbes]]|access-date=2023-12-15|archive-date=2023-12-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20231216205620/https://forbes.kz/life/sanjar_bokaev_pobedil_v_nominatsii_grajdanskoe_obschestvo_na_blagotvoritelnom_bale/|url-status=live}}</ref> == Өмірбаяны == 1982 жылы 2 наурызда [[Алматы]] қаласында дүниеге келген. Орта мектепті бітіргеннен кейін [[Қазақ ұлттық университеті|Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті]]нің тарих факультетіне түсіп, 2003 жылы аяқтады.<ref name="bio">{{cite web|url=https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=34008830|title=Бокаев Санжар Омарович|author=|date=|publisher=online.zakon.kz|access-date=2023-12-15|archive-date=2023-12-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20231222015551/https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=34008830|url-status=live}}</ref> 2005 жылы ҚазҰУ саясаттану факультетінің магистратурасын "Саяси институттар және процестер" мамандығы бойынша бітірген. 2006 жылдан 2009 жылға дейін ҚазҰУ саясаттану факультетінің докторантурасы (PhD). [[Мәскеу мемлекеттік университеті]], РФ Президенті жанындағы Ресей мемлекеттік қызмет академиясы және [[Колумбия университеті]]нде ғылыми тағылымдамадан өткен.<ref name="bio"/> 2009 жылдан 2010 жылға дейін ҚазҰУ саясаттану кафедрасында аға оқытушы болды. 2010 жылдан 2011 жылға дейін ҚР Президентінің жанындағы [[Қазақстан стратегиялық зерттеулер институты]]ның әлеуметтік-саяси зерттеулер бөлімінің аға ғылыми қызметкері болып жұмыс істеді.<ref name="bio"/> 2012 жылдан 2014 жылға дейін Алматы әкімдігінің жастар саясаты мәселелері жөніндегі басқармасын басқарды, содан кейін жыл бойы ішкі саясат басқармасын басқарды.<ref>{{cite web|url=https://www.inform.kz/ru/v-almaty-rukovoditelem-upravleniya-vnutrenney-politiki-naznachen-sanzhar-bokaev_a2702993|title=В Алматы руководителем управления внутренней политики назначен Санжар Бокаев|author=|date=2014-10-03|publisher=inform.kz}}</ref><ref>{{cite web|url=https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/sanjar-bokaev-uhodit-posta-glavyi-upravleniya-vnutrenney-279700/|title=Санжар Бокаев уходит с поста главы управления внутренней политики Алматы|author=Алдияр Косенов|date=2015|publisher=[[tengrinews.kz]]}}</ref> 2015 жылдан 2018 жылға дейін «[[QazaqGaz|ҚазТрансГаз]]<nowiki/>» АҚ басқарма төрағасының кеңесшісі болып жұмыс істеді. «[[Аманат (партия)|Нұр Отан]]<nowiki/>» партиясы Алматы қалалық филиалы төрағасының орынбасары болды.<ref>{{cite web|url=https://kapital.kz/naznacheniya/45102/sanzhar-bokayev-stal-sovetnikom-predsedatelya-pravleniya-kaztransgaza.html|title=Санжар Бокаев стал советником председателя правления КазТрансГаза|author=|date=2015-11-02|publisher=[[kapital.kz]]}}</ref> 2018 жылдан бастап «Нетутильсбору» қозғалысының жетекшісі, «Namys» саяси партиясының төрағасы, кәсіпкерлік қызметпен айналысқан. == Қоғамдық және саяси қызмет == 2006 жылы Санжар Боқаев оң рөлді көлік иелерінің наразылық топтарын басқарды. [[Қазақстан Республикасының Үкіметі|Қазақстан Үкіметі]] 2006 жылғы 28 желтоқсандағы қаулысымен елге оң рөлді автокөліктерді әкелуге тыйым салды. Осы қаулыдан кейін бүкіл елде наразылық акциялары толқыны болды. Жапондық көліктердің 200 мыңға жуық иелері және олармен бірге "[[Toyota|Тойота]]", "[[Nissan|Ниссан]]" және "[[Honda|Хонда]]" оң рөлдік көліктерді әкелумен айналысатын кәсіпкерлер өз құқықтарына нұқсан келтірді деп есептеді. Наразылық қозғалысының нәтижесі оң рөлдік көліктерге қатысты шектеу шараларын жою болды.<ref>{{cite web|url=https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30079397&pos=2;-34#pos=2;-34|title=Санжар БОКАЕВ: «Если нужно, я готов взять на себя ответственность!»|author=Оксана Макушина|date=2006-12-01|publisher=online.zakon.kz|access-date=2023-12-15|archive-date=2023-12-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20231222015548/https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30079397&pos=2;-34#pos=2;-34|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=https://rus.azattyq.org/a/1180737.html|title=Алматинская полиция разогнала митинг праворульных водителей|author=Гульмира Камзиева|date=2006-11-25|publisher=rus.azattyq.org|access-date=2023-12-18|archive-date=2023-12-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20231222025559/https://rus.azattyq.org/a/1180737.html|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.dw.com/ru/%D0%B0-%D0%BA%D0%B0%D0%BA-%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%87%D0%B5%D1%82-%D1%80%D1%83%D0%BB%D1%8F-%D0%BF%D0%BE%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%B5/a-2327218|title=А как насчет руля посередине?|author=|date=2007-01-25|publisher=dw.com/ru|access-date=2023-12-18|archive-date=2023-12-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20231222015549/https://www.dw.com/ru/%D0%B0-%D0%BA%D0%B0%D0%BA-%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%87%D0%B5%D1%82-%D1%80%D1%83%D0%BB%D1%8F-%D0%BF%D0%BE%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%B5/a-2327218|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=https://rus.azattyq.org/a/pravorulki_akhmetov_bokaev_nurotan/24401870.html|title=Пять лет назад праворульное движение удивило и власти, и оппозицию|author=Казис Тогузбаев|date=2011-11-28|publisher=rus.azattyq.org|access-date=2023-12-18|archive-date=2023-12-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20231222025557/https://rus.azattyq.org/a/pravorulki_akhmetov_bokaev_nurotan/24401870.html|url-status=live}}</ref> 2018 жылдан бастап Санжар Боқаев "Нетутильсбору" қоғамдық қозғалысының көшбасшысы. Қазақстанда көлік құралдарына міндетті кәдеге жарату алымы 2016 жылдан бастап алынады. Оны жергілікті автоөндірушілер, сондай-ақ ресми импорттаушылар және автокөлікті Қазақстанға әкелгісі келетіндердің бәрі төлеуі тиіс. Қазақстан Республикасында автомобильдер мен ауыл шаруашылығы техникасына кәдеге жарату алымы ҚР Үкіметі мен қоғамдық қозғалыстың қарама-қайшылығының нысанасына айналды, ол халықты кәдеге жарату алымының ставкалары төмендетіліп, барлық ақша жеке компанияға емес, бюджетке түсуі үшін митингілерге шақырады. Билікке қарсы тұру "Нетутильсбору" қозғалысының автокөлік пен ауыл шаруашылығы техникасының барлық түрлеріне ''утильсбор'' мөлшерлемелерін 50%-ға төмендетуге қол жеткізуімен аяқталды.<ref>{{cite web|url=https://exclusive.kz/expertiza/daily/129239/|title=В наши карманы засовывают свои грязные руки олигархи и чиновники — Бокаев по утильсбору|author=|date=2022-04-17|publisher=|access-date=|archive-date=2023-12-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20231222015549/https://exclusive.kz/expertiza/daily/129239/|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=https://ru.sputnik.kz/20220223/novye-stavki-utilsbora-snizheny-na-50-23024291.html|title=Ставки утильсбора снижены на 50% в Казахстане|author=|date=2022-02-23|publisher=ru.sputnik.kz|access-date=|archive-date=2023-12-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20231222015549/https://ru.sputnik.kz/20220223/novye-stavki-utilsbora-snizheny-na-50-23024291.html|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=https://ulysmedia.kz/news/5791-bokaev-snizhenie-utilsbora-na-50-neprofessionalnoe-reshenie-pravitelstva/|title=Бокаев: снижение утильсбора на 50% - непрофессиональное решение правительства|author=|date=2022-03-03|publisher=ulysmedia.kz|access-date=2023|archive-date=2023-12-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20231222015554/https://ulysmedia.kz/news/5791-bokaev-snizhenie-utilsbora-na-50-neprofessionalnoe-reshenie-pravitelstva/|url-status=live}}</ref> 2022 жылдың ақпан айында "Namys" саяси партиясы, жаңа типтегі — цифрлық партия құрылғанын жариялады. Оның негізгі қозғаушы күші заманауи және озық қазақстандық жастар болып табылады.<ref>{{cite web|url=https://ru.sputnik.kz/20220217/aktivist-sanzhar-bokaev-obyavil-o-sozdanii-partii-namys-kakie-u-nee-tseli-22872683.html|title=Активист Санжар Бокаев объявил о создании партии Namys: какие у нее цели|author=|date=2022-02-17|publisher=ru.sputnik.kz|access-date=2023-12-15|archive-date=2023-12-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20231222015549/https://ru.sputnik.kz/20220217/aktivist-sanzhar-bokaev-obyavil-o-sozdanii-partii-namys-kakie-u-nee-tseli-22872683.html|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=https://vlast.kz/novosti/48696-sanzar-bokaev-obavil-o-sozdanii-partii-namys.html|title=Санжар Бокаев объявил о создании партии Namys|author=Дмитрий Мазоренко|date=2022-02-17|publisher=vlast.kz|access-date=2023|archive-date=2023-06-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20230602152604/https://vlast.kz/novosti/48696-sanzar-bokaev-obavil-o-sozdanii-partii-namys.html|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=https://forbes.kz/process/sanjar_bokaev_esli_seychas_zaregistriruyut_partiyu_znachit_eto_proekt_vlasti/|title=Бокаев: Если сейчас зарегистрируют партию, значит, это проект власти|author=Татьяна Панченко|date=2022-08-01|publisher=[[Forbes]]|access-date=2023-12-15|archive-date=2023-12-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20231222015549/https://forbes.kz/process/sanjar_bokaev_esli_seychas_zaregistriruyut_partiyu_znachit_eto_proekt_vlasti/|url-status=live}}</ref> [[Қазақстандағы парламент сайлауы (2023)|2023 жылғы Мәжіліс сайлауына]] белсенді қатысты.<ref>{{cite web|url=https://ulysmedia.kz/news/12753-bokaev-poluchil-udostoverenie-kandidata-v-mazhilis/|title=Выборы в мажилис: ЦИК одобрил кандидатуру Санжара Бокаева|author=Ольга Ибраева|date=2023-02-15|publisher=ulysmedia.kz|access-date=2023-12-15|archive-date=2023-12-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20231222015549/https://ulysmedia.kz/news/12753-bokaev-poluchil-udostoverenie-kandidata-v-mazhilis/|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=https://orda.kz/zanimayutsya-rukobludiem-sanzhar-bokaev-podaril-chlenam-czik-knigu-po-origami/|title=Занимаются рукоблудием: Санжар Бокаев подарил членам ЦИК книгу по оригами|author=Данил Утюпин|date=2023-05-23|publisher=orda.kz|access-date=2023-12-15|archive-date=2023-12-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20231222015549/https://orda.kz/zanimayutsya-rukobludiem-sanzhar-bokaev-podaril-chlenam-czik-knigu-po-origami/|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=https://ulysmedia.kz/news/13981-sanzhar-bokaev-ne-soglasen-s-rezultatami-vyborov-i-podast-v-sud/|title=Санжар Бокаев не согласен с результатами выборов и подаст в суд|author=Гумарова Асем|date=2023-03-21|publisher=ulysmedia.kz|access-date=2023-12-15|archive-date=2023-12-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20231222015551/https://ulysmedia.kz/news/13981-sanzhar-bokaev-ne-soglasen-s-rezultatami-vyborov-i-podast-v-sud/|url-status=live}}</ref> == Әдебиеттері == * Бокаев С. О., Булуктаев Ю. О. Электоральная демократия в Республике Казахстан. КИСИ при Президенте РК. Алматы — 2011. * Бокаев С. О. Настольная книга партийного руководителя. КИСИ при Президенте РК, Алматы — 2013. * Методическое пособие «Внутренняя политика в региональном социально-политическом пространстве». Астана — 2017. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * [https://ia-centr.ru/experts/sanzhar-bokaev/strategiya-2050-ustarela-10-faktorov-kotorye-zastavyat-kazakhstan-menyatsya/ Стратегия-2050 устарела? 10 факторов, которые заставят Казахстан меняться] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231222015556/https://ia-centr.ru/experts/sanzhar-bokaev/strategiya-2050-ustarela-10-faktorov-kotorye-zastavyat-kazakhstan-menyatsya/ |date=2023-12-22 }}{{ref-ru}} * [https://www.facebook.com/sanzhar.bokayev Facebook профилі] * [https://www.youtube.com/channel/UCo9WbHw9FkTKvFipTwH4tmA YouTube профилі] * [https://instagram.com/sanzhar_bokayev Instagram профилі] [[Санат:Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті түлектері]] [[Санат:Қазақстан саясаткерлері]] [[Санат:Қазақстан саясаттанушылары]] [[Санат:Саясаттану ғылымының докторлары]] [[Санат:Қазақстан қоғам қайраткерлері]] [[Санат:Қазақстан кәсіпкерлері]] 1sfdnkgqm8i9jhsbajvflhpy28d5rif 0 741531 3479718 3479369 2025-06-13T16:55:10Z Nurtenge 93712 3479718 wikitext text/x-wiki {{Болашақтағы оқиғалар|date=мамыр 2026}} {{otheruses4|Eurovision ән байқауының 2026 жылғы шығарылымы|Junior Eurovision ән байқауының 2026 жылғы шығарылымы|Junior Eurovision ән байқауы 2026}} {{Ән байқауы | Атауы = Eurovision ән байқауы | Жыл = 2026 | Ұран = ''United by Music''<ref name="Slogan">{{Cite web |url=https://eurovision.tv/story/united-by-music-permanent-slogan |title='United By Music' chosen as permanent Eurovision slogan |work=Eurovision.tv |publisher=[[Еуропалық хабар тарату одағы]] (ЕХТО) |date=2023-11-14 |access-date=2023-11-14}}</ref><br />(«Музыкамен біріккен») | Логотип = Eurovision Song Contest 2026 Preliminary Generic Logo.png | Логотип өлшемі = | 1-жартылай финал = мамыр 2026 | 2-жартылай финал = мамыр 2026 | Финал = мамыр 2026 | Өткізілу орны = {{Байрақ|Аустрия}} | Жүргізушілер = | Режиссёр = | Супервайзер = | Продюсер = | Телерадио хабарын таратушы = [[Österreichischer Rundfunk]] (ORF) | Жеңген ән = | Дауыс беру = Әр елдің кәсіби қазылар алқасы 10 әнге 12, 10, 8–1 ұпайдан тұратын топтаманы береді. Дүние жүзіндегі көрермендер 20 әнге дауыс бере алады және олардың дауыстары пропорционалды түрде бөлінеді. Қазылар алқасының және көрермендердің дауыстары барлық дауыстардың 50% құрайды. | Қатысушылар саны = 14 (2025 жылғы маусым бойынша) | Финалистер саны = | Дебют = | Қайтып келгендер = | Қайтып келмегендер = | Дисквалификация = | Карта = ESC 2026 Map.svg | Түс1 = #580448 | Белгі1 = Қатысуын растаған елдер | Түс2 = #a2a397 | Белгі2 = Бұрын қатысқан, бірақ 2026 жылы қатыспайтын елдер | Ортаққор = Eurovision Song Contest 2026 }} '''Eurovision ән байқауы 2026''' ({{lang-en|Eurovision Song Contest 2026}}, {{lang-fr|Concours Eurovision de la chanson 2026}}, {{lang-de|Eurovisionsliedstreit 2026}}) — жыл сайын өткізілетін [[Eurovision ән байқауы]]ның өткізілуі жоспарланған 70-шығарылымы. Алдыңғы жылы өткен «[[Eurovision ән байқауы 2025|Eurovision 2025]]» ән байқауындағы «[[Wasted Love]]» әнімен [[Йоханнес Пич|JJ]] жеңісінен кейін 2026 жылғы Eurovision ән байқауы 2026 жылғы мамыр айында [[Аустрия]]да өтеді. Бұл Eurovision ән байқауының Аустрияда соңғы рет [[Eurovision ән байқауы 1967|1967 жылы]] және [[Eurovision ән байқауы 2015|2015 жылы]] екеуі де [[Вена]]да өткізілген байқаулардан кейін үшінші рет өткізілгені болады. Eurovision ән байқауының 2026 жылғы шығарылымын ұйымдастырушы [[Еуропалық хабар тарату одағы]] (ЕХТО) және [[Österreichischer Rundfunk]] (ORF) телекомпаниясы болады.<ref name=":pressconference">{{Cite web |date=18 May 2025 |title=Eurovision 2025 winner's press conference with JJ |url=https://eurovision.tv/story/eurovision-2025-winners-press-conference-jj |access-date=18 May 2025 |work=Eurovision.tv |publisher=[[Еуропалық хабар тарату одағы]] (ЕХТО)}}</ref><ref name=":preparations">{{Cite web |last=Granger |first=Anthony |date=18 May 2025 |title=Austria: ORF Commences Eurovision 2026 Work & Special Programming Celebrating JJ's Victory Announced |url=https://eurovoix.com/2025/05/18/eurovision-2026-orf-commences-work/ |access-date=18 May 2025 |website=Eurovoix |language=en-GB}}</ref> Байқаудың жартылай финалдары мен финал 2026 жылдың мамыр айында өткізілуі жоспарланған. == Қатысушы елдер == Eurovision ән байқауына қатысу құқығына ие болу үшін Eurovision жүйесі арқылы байқауды қабылдауға және оны бүкіл ел бойынша тікелей таратуға қабілетті [[Еуропалық хабар тарату одағы]]ның (ЕХТО) белсенді мүшесі болып табылатын ұлттық телерадио хабарын таратушысы қажет. ЕХТО барлық белсенді мүшелерін байқауға қатысуға шақырады. «Үлкен бестікке» кіретін елдер мен қабылдаушы ел Аустрия байқаудың финалына автоматты түрде өтеді деп, ал қалған барлық елдер екі жартылай финалдың біріне орналасады деп күтілуде. 2025 жылдың маусымындағы жағдай бойынша келесі елдер Eurovision 2026 ән байқауына қатысуға ниетті екенін мәлімдеді: {| class="wikitable plainrowheaders sticky-header" |+ Eurovision 2026 ән байқауының қатысушылары ! scope="col" | Ел ! scope="col" | Телерадио<br />хабарын<br />таратушы ! scope="col" | Әртіс ! scope="col" | Ән ! scope="col" | Тілі ! scope="col" | Ән<br />авторлары ! scope="col" | Дер. |- ! scope="row" | {{Ту|Албания}}<br />[[Албания Eurovision ән байқауында|Албания]] | [[Radio Televizioni Shqiptar|RTSH]] | colspan="4" rowspan="1" style="background:#DDF; text-align:center" | ''2025 жылдың желтоқсан айында анықталады'' | style="text-align:center;" | <ref>{{Cite web |last=Ignatiuk |first=Szymon |date=2025-06-09 |title=Exclusive: Albania potwierdza udział w Eurowizji 2026! |trans-title=Exclusive: Albania confirms participation in Eurovision 2026! |url=https://escspot.pl/2025/06/09/exclusive-albania-potwierdza-udzial-w-eurowizji-2026/ |access-date=2025-06-09 |website=ESCSpot |language=pl}}</ref> |- ! scope="row" | {{Ту|Аустрия}}<br />[[Аустрия Eurovision ән байқауында|Аустрия]] | [[Österreichischer Rundfunk|ORF]] | {{N/A|}} | {{N/A|}} | {{N/A|}} | {{N/A|}} | style="text-align:center;" | <ref>{{Cite web |last=Heap |first=Steven |date=18 May 2025 |title=Austria: ORF Confirms Internal Selection for Eurovision 2026 |url=https://eurovoix.com/2025/05/18/orf-confirms-internal-selection-for-2026/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250604002130/https://eurovoix.com/2025/05/18/orf-confirms-internal-selection-for-2026/ |archive-date=4 маусым 2025 |access-date=19 мамыр 2025 |website=Eurovoix |language=en-GB}}</ref> |- ! scope="row" | {{Ту|Германия}}<br />[[Германия Eurovision ән байқауында|Германия]] | [[Südwestrundfunk|SWR]]{{efn|Германияның [[ARD]] қоғамдық хабар тарату консорциумы атынан<ref name="SWR">{{Cite web |date=27 January 2025 |title=SWR übernimmt 2026 Federführung für Eurovision Song Contest |trans-title=SWR to take over for the Eurovision Song Contest in 2026 |url=https://www.eurovision.de/news/SWR-uebernimmt-Federfuehrung-fuer-Eurovision-Song-Contest,wechsel112.html |access-date=27 January 2025 |website=Eurovision.de |language=De}}</ref><ref>{{cite web |title=Alle deutschen ESC-Acts und ihre Titel |trans-title=All German ESC acts and their songs |url=https://www.eurovision.de/teilnehmer/Alle-deutschen-ESC-Acts-und-ihre-Titel,vorentscheid386.html |publisher=[[ARD]] |access-date=12 June 2025 |language=de}}</ref>}} | {{N/A|}} | {{N/A|}} | {{N/A|}} | {{N/A|}} | style="text-align:center;" | <ref>{{cite web |last=Jiandani |first=Sanjay |date=3 June 2025 |title=Germany: SWR confirms participation at Eurovision 2026 |url=https://esctoday.com/200902/germany-swr-confirms-participation-at-eurovision-2026/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250604093037/https://esctoday.com/200902/germany-swr-confirms-participation-at-eurovision-2026/ |archive-date=4 June 2025 |access-date=3 June 2025 |website=ESCToday |language=en}}</ref> |- ! scope="row" | {{Ту|Грекия}}<br />[[Грекия Eurovision ән байқауында|Грекия]] | [[Hellenic Broadcasting Corporation|ERT]] | {{N/A|}} | {{N/A|}} | {{N/A|}} | {{N/A|}} | style="text-align:center;" | <ref>{{Cite web |last=Charalambopoulos |first=Sotiris |date=19 May 2025 |title=Eurovision 2026: Η πρώτη απόφαση της ΕΡΤ για τη συμμετοχή της Ελλάδας |trans-title=Eurovision 2026: ERT's first decision on Greece's participation |url=https://www.ieidiseis.gr/media-news/494538/eurovision-2026-i-proti-apofasi-tis-ert-gia-ti-symmetochi-tis-elladas/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250531160654/https://www.ieidiseis.gr/media-news/494538/eurovision-2026-i-proti-apofasi-tis-ert-gia-ti-symmetochi-tis-elladas/ |archive-date=31 May 2025 |access-date=19 May 2025 |website=iEidiseis |language=el}}</ref><ref>{{Cite web |last= |first= |date=2025-05-23 |title=Μαρία Κοζάκου: «Θα έχουμε εθνικό τελικό του χρόνου» {{ndash}} Τι απαντά στις αρνητικές κριτικές για την Klavdia |trans-title=Maria Kozakou: "We will have a national final next year" {{ndash}} What she says to the negative opinions about Klavdia |url=https://www.ethnos.gr/tv-media/article/366981/mariakozakoythaexoymeethnikotelikotoyxronoytiapantastisarnhtikeskritikesgiathnklavdia |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250528191637/https://www.ethnos.gr/tv-media/article/366981/mariakozakoythaexoymeethnikotelikotoyxronoytiapantastisarnhtikeskritikesgiathnklavdia |archive-date=28 May 2025 |access-date=2025-05-26 |website=[[Ethnos (newspaper)|Ethnos]] |language=el}}</ref> |- ! scope="row" | {{Ту|Дания}}<br />[[Дания Eurovision ән байқауында|Дания]] | [[Danmarks Radio|DR]] | colspan="4" rowspan="1" style="background:#DDF; text-align:center" | ''2026 жылдың 14 ақпанында анықталады'' | style="text-align:center;" | <ref>{{Cite web |last=Christensen |first=Andreas Erecius |date=23 May 2025 |title=Frederikshavn jubler over Melodi Grand Prix: 'Jeg kan næsten ikke være i min egen krop' |trans-title=Frederikshavn celebrates the Eurovision Song Contest: 'I can hardly be in my own body' |url=https://www.dr.dk/nyheder/indland/frederikshavn-jubler-over-melodi-grand-prix-jeg-kan-naesten-ikke-vaere-i-min-egen |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250524201458/https://www.dr.dk/nyheder/indland/frederikshavn-jubler-over-melodi-grand-prix-jeg-kan-naesten-ikke-vaere-i-min-egen |archive-date=24 May 2025 |access-date=26 May 2025 |website=[[Danmarks Radio|DR]] |language=da}}</ref><ref>{{Cite web |last=Clausen |first=Jakub Bøgen |date=23 May 2025 |title=Frederikshavn er Årets Grand Prix By i 2026 |trans-title=Frederikshavn is [Dansk Melodi] Grand Prix City in 2026 |url=https://www.dr.dk/presse/presse-indhold/frederikshavn-er-aarets-grand-prix-i-2026 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250526065941/https://www.dr.dk/presse/presse-indhold/frederikshavn-er-aarets-grand-prix-i-2026 |archive-date=26 May 2025 |access-date=23 May 2025 |website=[[Danmarks Radio|DR]] |language=da}}</ref> |- ! scope="row" | {{Ту|Испания}}<br />[[Испания Eurovision ән байқауында|Испания]] | [[RTVE]] | {{N/A|}} | {{N/A|}} | {{N/A|}} | {{N/A|}} | style="text-align:center;" | <ref>{{Cite web |last=Mancheño |first=José Miguel |date=2025-05-29 |title=El ganador del Benidorm Fest 2026 recibirá 150.000 euros con el objetivo de "asegurar la carrera musical" del representante de España en Eurovisión |trans-title=The winner of Benidorm Fest 2026 will receive 150.000 euros in order to ‘secure the musical career’ of Spain's Eurovision representative |url=https://www.escplus.es/benidorm-fest/2025/el-ganador-del-benidorm-fest-2026-recibira-150-000-euros-con-el-objetivo-de-asegurar-la-carrera-musical-del-representante-de-espana-en-eurovision/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250605221854/https://www.escplus.es/benidorm-fest/2025/el-ganador-del-benidorm-fest-2026-recibira-150-000-euros-con-el-objetivo-de-asegurar-la-carrera-musical-del-representante-de-espana-en-eurovision/ |archive-date=5 June 2025 |access-date=2025-05-29 |website=ESCplus España |language=es |quote=Una de las principales novedades que vamos a tener en el Benidorm Fest va a ser la introducción de un premio para el ganador por importe de 150.000 euros que asegure la carrera musical del que vaya a ser el representante de España en Eurovisión. |trans-quote=One of the main novelties at the Benidorm Fest will be the introduction of a prize for the winner of 150,000 euros to ensure the musical career of the artists, who will be Spanish representative at the Eurovision Song Contest.}}</ref> |- ! scope="row" | {{Ту|Люксембург}}<br />[[Люксембург Eurovision ән байқауында|Люксембург]] | [[RTL Group|RTL]] | {{N/A|}} | {{N/A|}} | {{N/A|}} | {{N/A|}} | style="text-align:center;" | <ref>{{Cite web |date=2025-06-10 |title=Luxembourg to return to Eurovision stage in 2026 |url=https://today.rtl.lu/culture/music/a/2311461.html |url-status=live |access-date=2025-06-10 |website=today.rtl.lu |publisher=[[RTL Lëtzebuerg]] |language=en}}</ref> |- ! scope="row" | {{Ту|Мальта}}<br />[[Мальта Eurovision ән байқауында|Мальта]] | [[Public Broadcasting Services|PBS]] | {{N/A|}} | {{N/A|}} | {{N/A|}} | {{N/A|}} | style="text-align:center;" | <ref>{{Cite web |last=Granger |first=Anthony |date=2025-05-29 |title=Malta: Eurovision 2026 Participation Confirmed & Songwriting Camp Announced |url=https://eurovoix.com/2025/05/29/malta-eurovision-2026-participation-confirmed/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250531160831/https://eurovoix.com/2025/05/29/malta-eurovision-2026-participation-confirmed/ |archive-date=31 мамыр 2025 |access-date=2025-05-29 |website=Eurovoix |language=en}}</ref> |- ! scope="row" | {{Ту|Нидерланд}}<br />[[Нидерланд Eurovision ән байқауында|Нидерланд]] | [[AVROTROS]] | {{N/A|}} | {{N/A|}} | {{N/A|}} | {{N/A|}} | style="text-align:center;" | <ref>{{Cite web |date=21 May 2025 |title=Inschrijving Eurovisie Songfestival 2026 geopend |trans-title=Registration for Eurovision Song Contest 2026 opened |url=https://www.avrotros.nl/article/inschrijving-eurovisie-songfestival-2026-geopend~1057/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250607032032/https://www.avrotros.nl/article/inschrijving-eurovisie-songfestival-2026-geopend~1057/ |archive-date=7 June 2025 |access-date=21 May 2025 |publisher=[[AVROTROS]] |language=nl}}</ref><ref>{{Cite web |last= |date=15 March 2025 |title=AVROTROS kiest voor 2026 weer intern lied songfestival |trans-title=AVROTROS chooses internal for the Eurovision again for 2026 |url=https://www.songfestivalweblog.nl/2025/04/avrotros-kiest-voor-2026-weer-intern-lied-songfestival/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250607032058/https://www.songfestivalweblog.nl/2025/04/avrotros-kiest-voor-2026-weer-intern-lied-songfestival/ |archive-date=7 June 2025 |access-date=19 May 2025 |website=Songfestivalweblog.nl |language=nl}}</ref> |- ! scope="row" | {{Ту|Сербия}}<br />[[Сербия Eurovision ән байқауында|Сербия]] | [[Сербия радио және телевидениесі|RTS]] | {{N/A|}} | {{N/A|}} | {{N/A|}} | {{N/A|}} | style="text-align:center;" | <ref>{{Cite web |date=2025-05-26 |title=Душка Вучинић: Србија се не повлачи са 'Песме Евровизије' |trans-title=Duška Vučinić: Serbia is not withdrawing from the Eurovision Song Contest |url=https://www.rts.rs/rts/pesma-evrovizije/pesma-evrovizije-2025/vesti/5719143/evrovizija-duska-vucinic-povlacenje-srbija-na-pesmi-evrovizije.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250531231921/https://www.rts.rs/rts/pesma-evrovizije/pesma-evrovizije-2025/vesti/5719143/evrovizija-duska-vucinic-povlacenje-srbija-na-pesmi-evrovizije.html |archive-date=31 May 2025 |access-date=2025-05-26 |publisher=[[Radio Television of Serbia|RTS]] |language=sr-cyrl}}</ref> |- ! scope="row" | {{Ту|Ұлыбритания}}<br />[[Ұлыбритания Eurovision ән байқауында|Ұлыбритания]] | [[Би-Би-Си|BBC]] | {{N/A|}} | {{N/A|}} | {{N/A|}} | {{N/A|}} | style="text-align:center;" | <ref>{{Cite web |date=9 August 2024 |title=BBC Studios retains the contract to produce UK coverage of Eurovision until 2028 |url=https://www.bbc.co.uk/mediacentre/2024/eurovision-tender-uk-coverage-until-2028 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250413115659/https://www.bbc.co.uk/mediacentre/2024/eurovision-tender-uk-coverage-until-2028 |archive-date=13 April 2025 |access-date=23 November 2024 |website=BBC Media Centre |publisher=[[BBC]] |language=en-GB |quote=BBC Studios will also work alongside the BBC in the selection of the UK act, and oversee their performance.}}</ref><ref>{{Cite web |last=Jiandani |first=Sanjay |date=2025-05-28 |title=United Kingdom: BBC confirms participation at Eurovison 2026 |url=https://esctoday.com/200845/united-kingdom-bbc-confirms-participation-at-eurovison-2026/ |access-date=2025-05-28 |website=ESCToday |language=en}}</ref> |- ! scope="row" | {{Ту|Финляндия}}<br />[[Финляндия Eurovision ән байқауында|Финляндия]] | [[Yle]] | colspan="4" rowspan="1" style="background:#DDF; text-align:center" | ''2026 жылдың 28 ақпанында анықталады'' | style="text-align:center;" | <ref>{{Cite web |date=15 May 2025 |title=UMK järjestetään Tampereella myös ensi vuonna |url=https://yle.fi/a/74-20161890 |access-date=16 May 2025 |website=Yle Uutiset |language=fi |archive-date=15 May 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250515062736/https://yle.fi/a/74-20161890 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |last=Farren |first=Neil |title=Finland: Uuden Musiikin Kilpailu 2026 on February 28 |url=https://eurovoix.com/2025/05/16/finland-uuden-musiikin-kilpailu-2026-february-28/ |access-date=16 May 2025 |website=Eurovoix |date=16 May 2025 |archive-date=17 May 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250517113203/https://eurovoix.com/2025/05/16/finland-uuden-musiikin-kilpailu-2026-february-28/ |url-status=live }}</ref> |- ! scope="row" | {{Ту|Швеция}}<br />[[Швеция Eurovision ән байқауында|Швеция]] | [[Sveriges Television|SVT]] | {{N/A|}} | {{N/A|}} | {{N/A|}} | {{N/A|}} | style="text-align:center;" | <ref>{{Cite web |last=Lombardini |first=Emanuele |date=2025-05-27 |title=Verso l'Eurovision 2026: sono già 10 i Paesi che hanno confermato la partecipazione |trans-title=Towards Eurovision 2026: 10 countries have already confirmed their participation |url=https://www.eurofestivalnews.com/2025/05/27/eurovision-2026-paesi-partecipazione/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250528021055/https://www.eurofestivalnews.com/2025/05/27/eurovision-2026-paesi-partecipazione/ |archive-date=28 May 2025 |access-date=2025-06-06 |website=Eurofestival News |language=it |quote=Naturalmente confermata anche la partecipazione della Svezia con l’iconico Melodifestivalen. |trans-quote=Of course also confirmed is Sweden's participation with the iconic Melodifestivalen.}}</ref> |- ! scope="row" | {{Ту|Швейцария}}<br />[[Швейцария Eurovision ән байқауында|Швейцария]] | [[Швейцариялық радиотарату және телевизия қоғамы|SRG SSR]] | {{N/A|}} | {{N/A|}} | {{N/A|}} | {{N/A|}} | style="text-align:center;" | <ref>{{Cite web |last=Jiandani |first=Sanjay |date=2025-06-02 |title=Switzerland: SRG-SSR confirms participation at Eurovision 2026 |url=https://esctoday.com/200887/switzerland-srg-ssr-confirms-participation-at-eurovision-2026/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20250603123934/https://esctoday.com/200887/switzerland-srg-ssr-confirms-participation-at-eurovision-2026/ |archive-date=2025-06-03 |access-date=2025-06-02 |website=ESCToday |language=en}}</ref> |} == Қосымша ақпарат == {{Notelist}} == Дереккөздер == {{дереккөздер|2}} == Сыртқы сілтемелер == {{Commonscat-inline|Eurovision Song Contest 2026|Eurovision ән байқауы 2026}} * {{Ресми сайт|eurovision.tv}} {{Eurovision ән байқауы 2026}} {{Eurovision ән байқауы}} {{Сыртқы сілтемелер}} [[Санат:Eurovision ән байқауы|2026]] [[Санат:Eurovision ән байқауы 2026| ]] [[Санат:Жылдар бойынша Eurovision ән байқауы]] tu64zvsyz5ka53lkwxcwzavnbqo4ycs 0 751373 3479791 3420531 2025-06-13T20:35:46Z ShadZ01 56180 3479791 wikitext text/x-wiki {{Кино |Қазақша атауы = «Таңғы ас» клубы |Шынайы атауы = The Breakfast Club |Суреті = The Breakfast Club film.jpg |Сурет ені = |Сурет атауы = |Жанры = [[Жасөспірімдер фильмі|жасөспірімдер]] [[комедиялық драма]]<br>[[есею тарихі]] |Режиссёрі = [[Джон Хьюз]] |Продюсері = [[Нед Тэнен]]<br>Джон Хьюз |Сценарист = Джон Хьюз |Актерлер = [[Молли Рингуолд|Молли Рингуолд]]<br>[[Эмилио Эстевес|Эмилио Эстевес]]<br>[[Энтони Майкл Холл|Энтони Майкл Холл]] |Операторы = [[Томас Дель Рут]] |Композиторы = [[Кит Форси]] |Компания = [[A&M Films]]<br>[[Channel Productions]] |Ұзақтығы = 97 мин.<ref>{{cite web |url=http://www.bbfc.co.uk/releases/breakfast-club-1970-4 |title=The Breakfast Club |publisher=Bbfc.co.uk |accessdate=2014-07-30 |archive-date=2015-12-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151222083715/http://www.bbfc.co.uk/releases/breakfast-club-1970-4 |deadlink=no }}</ref> |Бюджеті = 1 млн [[АҚШ доллары|долл.]]<ref>{{cite web |url=http://soultrain.com/2014/09/25/80s-breakfast-club/ |title=The 80's: 'The Breakfast Club' |accessdate=2014-09-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141006092148/http://soultrain.com/2014/09/25/80s-breakfast-club/|archivedate=2014-10-06}}</ref> |Түсім = 51 525 171<ref>{{cite web |url=http://boxofficemojo.com/movies/?id=breakfastclub.htm |title=The Breakfast Club |website=Box Office Mojo |accessdate=2018-06-02 |archive-date=2012-01-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120129034410/http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=breakfastclub.htm |deadlink=no }}</ref> |Мемлекет = {{USA}} |Тілі = [[Ағылшын тілі|ағылшынша]] |Жыл = 1985 }} '''«„Таңғы ас“ клубы»''' ({{Lang-en|The Breakfast Club}}, сондай — ақ «демалыс клубы» деп аталады) — режиссер және сценарий авторы [[Джон Хьюз]]дің 1985 жылғы америкалық жасөспірімдер [[комедиялық драмасы]]. Фильмдерден тұратын трилогияның екінші бөлімі: «[[Он алты шам]]<nowiki/>», «„Таңғы ас“ клубы», «<bdi>[[Феррис Бьюллердің демалыс күні]]</bdi>». Бұл Джон Хьюздің режиссер ретіндегі екінші картинасы, оны сыншылардың көпшілігі оның ең жақсы жұмысы деп таныды. Қарапайым 1 миллион долларлық [[бюджет]]пен сурет режиссер мен орындаушыларға Даңқ әкеліп, шамамен 51 миллион доллар жинады. Картина бес оқушының өмірінің бірнеше сағаты туралы баяндайды. Әркімнің өз заңсыздығы үшін жазалау тәртібімен олар демалыс күнін мектеп қабырғасында өткізуге мәжбүр. Әр түрлі әлеуметтік мектеп топтарында болғандықтан, олар қалыпты жағдайда араласпайды. Бірге өткен дау-дамай мен Аян күнінен кейін жасөспірімдер бір-біріне жақындайды. Сын картинаны екіұшты қарсы алды, дегенмен, көптеген жылдар бойы тоқыраудан кейін жастар киносы жанрындағы жаңа сөзге айналған фильмді, сондай-ақ жаңадан бастаған режиссердің жетілген қолжазбасын: жас актерлермен жұмыс істей білу және дәл монтаждауды атап өтті. Теріс пікірлер аяқталды және сюжетте анти-қаһарманға айналған ата-аналарға деген теріс көзқарас болды. Актерлік ойын, атап айтқанда [[Джудд Нельсон]] мен [[Элли Шиди]]дің шығармалары да сыннан ешқандай түсінік таппады. «„Таңғы ас“ клубы» жасөспірімдер арасында көптеген еліктеулерді тудырып, табынушылық мәртебеге ие болған оқиға болды. Картина негізінен ағылшын тілді жастар кино жанрының ондаған жылдарға дамуын анықтады. Картинаның сәттілігінің арқасында орындаушылар «Brat Pack». Сондай-ақ, басты музыкалық тақырып танымал болды, «Don't You (Forget About Me)» топтың орындауында [[Simple Minds]], фильм үшін арнайы жазылған. == Сюжеті == Фильм 1984 жылы 24 наурызда сағат 7:00-де ойдан шығарылған [[Иллинойс|Иллинойс штаты]]ндағы Шермер қалашығындағы орта мектепте, басталады. Басты кейіпкерлер — Эллисон Рейнольдс, Эндрю Кларк, Джон Бендер, Брайан Джонсон және Клэр Стендиш — орта мектеп оқушылары, мектеп әкімшілігі жазалайды, сондықтан сенбіні мектеп кітапханасында өткізеді. Олар директордың көмекшісі Ричард Вернонның бақылауымен «сіз кім екеніңізді қалай ойлайсыз» тақырыбында 1000 сөзден тұратын эссе жазуы керек. Вернон өзінің кеңсесіне барғаннан кейін, Бендер Брайан мен Эндрюді мазақ етіп, Клэрді жыныстық қудалай бастайды. Содан кейін ол қайтып келген Вернонды қорлайды және демалыс күндері тағы жеті мектепке барады. Эндрю Джоннан Клэрге қудалауды тоқтатуды талап етеді және олар қарым-қатынасты жоғары реңктермен анықтайды. Джон арандатушылықпен әрекет етуді, кітапхана мүлкін бүлдіруді және басқа мектеп оқушыларымен дауласуды жалғастыруда. Түскі ас уақыты келеді. Вернон балаларды асханаға жібермейді және олар үйден әкелген нәрселерімен тікелей кітапханада тамақтанады. Бірте-бірте, өзара шабуылдар мен теруден бастап, олар қалыпты қарым-қатынасқа көшеді. Алдымен Бендер өзінің тұрмыстық зорлық-зомбылықтың құрбаны екенін мойындайды. Ережелерді бұзған жігіттер оқу залынан шығып, Бендердің шкафына барады, ол жерде [[марихуана]]ның бір бөлігін жасырған. Жігіттер бұл заңсыздықты жасыра алады, Вернон оның назарын аударған Бендерді ғана ұстайды. Олардың әңгімесінде Бендерді жазалаудың себебі анықталды-ол әзіл үшін өрт дабылын қосты. Вернон жігітті құлып астындағы шкафқа отырғызады. Олар жалғыз қалғанда, директордың көмекшісі оқушыны физикалық зорлық-зомбылықпен қорқытады, өйткені шағымданудың пайдасы жоқ, өйткені бұзақыға ешкім сенбейді. Қалған жігіттер байқамай қайтып келеді. Көп ұзамай Бендер аспалы төбенің дизайны бойынша шкафтан қашып, қалғандарына қосылады. Марихуананы темекі шегіп, жігіттер бір-біріне біртіндеп ашылады. Эллисон назар тапшылығы бар өтірікші екені анықталды, ол ешқандай теріс қылық жасаған жоқ. Ол сенбіде мектепке скучно болғандықтан келді. Эндрю әкесін жек көреді-оны әйгілі спортшы болуды талап етіп, сыныптасын мазақ ете бастаған әкесі болды. Клэр сабақтан тыс уақытта ұсталды. Үздік студент Брайан F-тің еңбек бағасына қатты ренжігені соншалық, ол өмірмен есеп айырысқысы келді — оның шкафынан зымыран тасығыш табылды. Брайан мен Клэр өздерінің пәктігінен ұялады. Балалар дүйсенбіде өздерінің әдеттегі өміріне қалай оралатыны туралы дауласады және мектепте жаңа достарының кім екенін мойындай алмайды. Клэр Эллисонды кең киімімен бөлісуді ұсынады және оған макияж жасайды. Қыздың өзгеруіне таң қалған Эндрю оны кездесуге шақырады. Клэр шкафқа кіреді, онда Бендер қайтып келіп, оны сүйеді. Кейін ол Джонға сырға сыйлайды. Күн аяқталады. Балалар мектепті тастап, алшақтайды. Брайан бәріне жазған эссенің сөзімен айтқанда, сурет басталып, аяқталады. == Рөлдерде == {{РөлдердеҮсті}} {{Рөлдерде|[[Молли Рингуолд]]|3=Клэр «Ханшайым» Стэндиш}} {{Рөлдерде|[[Эмилио Эстевес]]|3=Эндрю «Спортшы» Кларк}} {{Рөлдерде|[[Энтони Майкл Холл]]|3=Брайан Ральф «Ақылгөй» Джонсон}} {{Рөлдерде|[[Джадд Нельсон]]|3=Джон «Қылмыскер» Бендер}} {{Рөлдерде|[[Элли Шиди]]|3=Эллисон «Үмітсіз адам» Рейнолдс}} {{Рөлдерде|[[Пол Глисон]]|3=Вернон}} {{Рөлдерде|[[Джон Капелос]]|тазалаушы|Карл}} {{Рөлдерде|[[Тим Гэмбл]]|мистер|Стэндиш}} {{Рөлдерде|[[Рон Дин]]|мистер|Кларк}} {{Рөлдерде|[[Джон Хьюз]]|мистер|Джонсон}} {{Рөлдерде|[[Мерседес Холл]]|миссис|Джонсон}} {{Рөлдерде|[[Мэри Кристиан]]|3=Брайанның әпкесі}} {{Рөлдерде|[[Перри Кроуфорд]]|мистер|Рейнолдс}} {{РөлдердеАсты}} == Саундтрегі == Фильмнің саундтрегі, ''The Breakfast Club (Original Motion Picture Soundtrack)'', британдық поп-музыкант [[Кит Форси]] шығарған және 1985 жылы 19 ақпанда [[A&M Records]] шығарған. Альбом американдық [[Billboard 200]] альбомдар кестесінде 17-орынға ие болды. [[Шотландия|Шотландиялық]] [[Simple Minds]] рок-тобы орындаған «Don't You (Forget About Me)» әні 1985 жылы 23 ақпанда АҚШ-да [[сингл]] ретінде шығарылды және [[Billboard Hot 100]]-де № 1-ге жетті.<ref>{{Cite magazine|url=https://www.billboard.com/artist/simple-minds/|title=Simple Minds - Biography, Music & News|magazine=Billboard}}</ref> ол 1985 жылы 8 сәуірде [[Ұлыбритания]]ға шығарылды. == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Джон Хьюз фильмдері]] [[Санат:Нед Тэнен фильмдері]] [[Санат:A&M Films фильмдері]] [[Санат:АҚШ драма-фильмдері]] [[Санат:АҚШ кинокомедиялары]] q8xl997heg4nuuzi9ncsuei3l1za5vp 10 751866 3479700 3476813 2025-06-13T15:20:15Z Nurtenge 93712 3479700 wikitext text/x-wiki * [[13 маусым]] — [[Израиль]] [[Иран]]ға қарсы '''[[Израильдің Иранға соққысы (2025)|әскери операция]]''' бастады. * [[12 маусым]] — Үндістанның [[Ахмадабад]] қаласындағы '''[[Ахмадабад маңындағы Boeing 787 апаты|Boeing 787 апатынан]]''' (''суретте'') 260-тан аса адам қаза тапты. * [[10 маусым]] — Аустрияның [[Грац]] қаласындағы [[Орта мектеп|орта мектептегі]] '''[[Грац мектебіндегі атыс|атыстан]]''' он бір адам қаза тапты. * [[3 маусым]] — Оңтүстік Кореядағы '''[[Корея Республикасындағы президент сайлауы (2025)|президенттік сайлау]]''' нәтижесінде [[Ли Чжэ Мён]] жаңа [[Корея Республикасының президенті]] болып сайланды. * [[1 маусым]] — '''[[«Өрмек» операциясы]]''' нәтижесінде FPV-дрондарымен Ресейдің бірқатар әскери ұшақтары жойылды. * [[1 маусым]] — [[Кароль Навроцкий]] жаңа [[Польша президенті]] болып '''[[Польшадағы президент сайлауы (2025)|сайланды]]'''. * [[31 мамыр]] — «[[Пари Сен-Жермен]]<nowiki/>» клубы [[УЕФА Чемпиондар Лигасы]]ның финалында [[Интернационале|Интерді]] 5:0 есебімен '''[[УЕФА Чемпиондар Лигасының финалы 2025|жеңді]]'''. * [[25 мамыр]] — [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2025|Хоккейден әлем чемпионатында]] АҚШ құрамасы алтын жеңіп алды. * [[24 мамыр]] — [[Канн кинофестивалі]]нде [[Алтын пальма бұтағы]]н ирандық режиссёр [[Джафар Панахи]] түсірген «[[Кәдімгі кездейсоқтық]]» фильмі алды. * [[18 мамыр]] — Румыниядағы '''[[Румыниядағы президент сайлауы (2025)|президенттік сайлау]]''' нәтижесінде [[Никушор Дан]] Румынияның президенті болып сайланды. * [[17 мамыр]] — [[Аустрия]]лық әнші [[Йоханнес Пич |JJ]] '''[[Eurovision ән байқауы 2025|Eurovision 2025 ән байқауында]]''' «[[Wasted Love]]<nowiki/>» әнімен жеңіске жетті. * [[8 мамыр]] — [[XIV Лео]] Католик шіркеуінің [[Папалық|Рим папасы]] болып сайланды. * [[28 сәуір]] — Канададағы '''[[Канададағы федералдық сайлау (2025)|федералдық сайлау]]''' нәтижесінде [[Марк Карни]] бастаған [[Канада Либералдық партиясы|Либералдық партиясы]] азшылық орынға ие болды. * [[28 сәуір]] — энергетикалық жүйеде '''[[Еуропаның энергетикалық жүйесіндегі ақау (2025)|ақау орын алып]]''', нәтижесінде [[Пиреней түбегі]]нің 23 сағатқа электрмен жабдықталуы тоқтады. * [[26 сәуір]] — [[Иран]]ның Шахид Раджаи портындағы '''[[Шахид Раджаи портындағы жарылыс|жарылыс пен өрттен]]''' кем дегенде 70 адам қаза тауып, 1200-ден астам адам жарақат алды. * [[22 сәуір]] — Үндістанның [[Джамму]] және [[Кашмир]] аймағында орын алған '''[[Пахалгамдағы теракт|терактінің]]''' салдарынан 26 адам қаза тапты, бұл [[Үндістан мен Пәкістан қарым-қатынастары|Үндістан мен Пәкістан арасындағы қарым-қатынастардың]] '''[[Үндістан мен Пәкістан арасындағы қақтығыс (2025)|күрт нашарлауына]]''' алып келді. * [[13 сәуір]] — Ресей зымыраны [[Сумы]] қаласына '''[[Сумы қаласына жасалған зымыран соққысы (13 сәуір, 2025)|соққы]]''' жасап, нәтижесінде 117 адам жарақат алып, 34 адам қайтыс болды. * [[4 сәуір]] — Ресейдің [[Кривой Рог]] қаласына жасаған '''[[Кривой Рог қаласына жасалған зымыран соққысы (4 сәуір, 2025)|соққысы]]''' нәтижесінде 20 адам, соның ішінде 9 бала қайтыс болды. * [[4 сәуір]] — [[Корея Республикасы Конституциялық Соты|Корея Конституциялық Соты]] '''[[Юн Сөк Йөл]]дің''' президенттік өкілеттілігін тоқтатты. * [[31 наурыз]] — '''[[Марин Ле Пен]]''' қаржы жымқырды деген айыппен сотталып, президенттік сайлауға қатысуға тыйым салынды. * [[20 наурыз]] — Зимбабвелік '''[[Кирсти Ковентри]]''' [[Халықаралық Олимпиада комитеті]]нің президенті болып тағайындалды, ол бұл лауазымды атқарған алғашқы әйел және Африка континентінен бірінші адам болмақ. * [[19 наурыз]] — [[Ыстанбұл]] қаласының оппозициялық мэрі [[Экрем Имамоглу]]дың '''[[Экрем Имамоглудың тұтқындалуы|тұтқындалуынан]]''' кейін [[Түркия]]да '''[[Түркиядағы жаппай наразылықтар (2025)|жаппай наразылықтар]]''' басталды. * [[14 наурыз]] — '''[[Марк Карни]]''' [[Канада премьер-министрі]] лауазымындағы [[Джастин Трюдо]]ның орнына келді. * [[11 наурыз]] — [[Филиппин президенттерінің тізімі|Филиппиннің бұрынғы президенті]] '''[[Родриго Дутерте]]''' [[Халықаралық қылмыстық сот]]тың бұйрығымен [[Манила]]да қамауға алынып, [[Гаага]]ға жеткізілді. * [[2 наурыз]] — [[Оскар сыйлығы]]ның [[Оскар (2025)|97-марапаттау рәсімінде]] «'''[[Анора]]'''<nowiki/>» үздік фильм болып танылды. * [[28 ақпан]] — Украина және АҚШ президенттері [[Владимир Александрович Зеленский|Зеленский]] мен [[Дональд Трамп|Трамп]] арасындағы '''[[Владимир Зеленский мен Дональд Трамптың Ақ үйдегі кездесуі (2025)|даудан]]''' кейін [[Украина мен АҚШ арасындағы минералдық ресурстар жөніндегі келісім|минералдық ресурстар жөніндегі келісімге]] қол қойылмады. * [[27 ақпан]] — [[Шахматтан әлем чемпиондары|Шахматтан әлем чемпионы]] '''[[Борис Васильевич Спасский|Борис Спасский]]''' 88 жасында қайтыс болды. * [[23 ақпан]] — Германиядағы '''[[Германиядағы парламент сайлауы (2025)|парламент сайлауы]]''' нәтижесінде [[Фридрих Мерц]] бастаған [[ХДО/ХӘО]] партиясы [[Бундестаг]]тағы көпшілік орынға ие болды. * [[18 ақпан]] — [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] пен [[Ресей]] делегациялары [[Эр-Рияд]]та '''[[АҚШ пен Ресей делегацияларының Эр-Риядтағы кездесуі (2025)|кездесу]]''' өткізді. * [[14 ақпан]] — [[Германия]]ның [[Мюнхен]] қаласындағы [[Bayerischer Hof]] қонақ үйінде '''[[Мюнхен қауіпсіздік конференциясы (2025)|61-ші Мюнхен қауіпсіздік конференциясы]]''' басталды. * [[29 қаңтар]] — [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]-та '''[[Вашингтондағы ұшақ апаты (2025)|Вашингтондағы ұшақ апаты]]нан''' борттағы 67 адам түгелдей қаза тапты. * [[21 қаңтар]] — [[Түркия]]дағы курортта '''[[Карталкая курортындағы өрт|қонақ үйдегі өрттен]]''' 79 адам қайтыс болып, 51 адам жараланды. * [[15 қаңтар]] — Америкалық кинорежиссёр '''[[Дэвид Линч]]''' 78 жасында дүниеден өтті. * [[15 қаңтар]] — [[Израиль]] мен [[Хамас]] [[Израиль−Хамас соғысы|атысты]] тоқтату туралы '''[[Израиль мен ХАМАС арасындағы үш кезеңдік атысты тоқтату туралы келісім|келісімге]]''' келді. * [[15 қаңтар]] — [[Корея Республикасы|Оңтүстік Корея]]да биліктен шеттетілген президент '''[[Юн Сөк Йөл]]''' қамауға алынды. * [[8 қаңтар]] — [[Чад]] президентінің сарайына жасалған '''[[Нджаменадағы шабуыл (2025)|шабуыл]]''' кезінде 19 адам қайтыс болды. * [[7 қаңтар]] — [[Тибет]]тегі '''[[Тибеттегі жер сілкінісі (2025)|жер сілкінісі]]''' салдарынан кем дегенде 126 адам қайтыс болды. * [[7 қаңтар]] — Оңтүстік Калифорниядағы '''[[Оңтүстік Калифорниядағы орман өрттері|орман өрттерінен]]''' 28 адам қайтыс болды, 12 мыңдай құрылыс қирады. * [[5 қаңтар]] — [[Лос Анжелес]]те «'''[[Алтын глобус]]'''<nowiki/>» сыйлығының 81-марапаттау рәсімі өтті. * [[1 қаңтар]] — [[Румыния]] мен [[Болгария]] '''[[Шенген аймағы]]ның''' толыққанды мүшелері болды. * [[1 қаңтар]] — '''[[Жаңа Орлеандағы теракт (2025)|Жаңа Орлеандағы теракт]]''' нәтижесінде 15 қаза болып, 35 адам жарақаттанды. <noinclude>[[Санат:Уикипедия:Жаңалықтар]]</noinclude> 6dts7bprb6vzlvguc5czo5336k69idm 0 756074 3479689 3479605 2025-06-13T14:12:26Z CommonsDelinker 165 «[[:File:Ankara_Aslanhane_Camii_4303.jpg]]» деген «[[:File:Ankara_Aslanhane_Camii_Columns_in_2014_15.jpg]]» дегенмен алмастырылды. 3479689 wikitext text/x-wiki {{Мешіт | мешіт атауы = Асланхан мешіті | шынайы аты = | суреті = Ankara asv2021-10 img29 Kale and Arslanhane Mosque.jpg | сурет атауы = | позициялық карта = Түркия |lat_dir = N |lat_deg = 39 |lat_min = 56 |lat_sec = 12 |lon_dir = E |lon_deg = 32 |lon_min = 51 |lon_sec = 55 | карта атауы = | карта ені = | мемлекет = {{Байрақ|Түркия}} | қала = [[Анкара]] | мекенжайы = | статусы = | ағымы = | мұсылмандардың діни басқармасы = | иесі = | мешіт түрі = | сәулет стилі = Анатолийлық селжүк сәулет өнері | жобаның авторы = | сәулетшісі = | құрылысшысы = | құрылыстың бастамашысы = | құрылыс құны = | қайырымгері = | алғашқы деректер = | құрылысы = | құрылысы басталды = | құрылысы аяқталды = | жәдігерлер = | имамы = | қазіргі жағдайы = | жалпы ауданы = | көлемі = | ішкі ауданы = | сыйымдылығы = | биіктігі = | күмбездердің саны = | күмбездің биіктігі = | күмбездің диаметрі = | мұнаралар саны = | мұнаралардың биіктігі = | материал = | тарауық = | ифтар және сухур = | кітапхана = | мектеп = | медресе = | сайты = | Commons = }} '''Асланхан мешіті''' ([[түрік тілі|тур.]] ''Arslanhane Camisi'') — XIII ғасырда салынған мешіт, [[Түркия]]ның астанасы [[Анкара]]да орналасқан. == Орналасуы == Асланхан мешіті Анкаранның ескі ауданында, Анкара қамалынан жақын орналасқан, 947 метр биіктікте, Түркия астанасына көрініс береді. == Тарихы == Мешіт 1290 жылы Рум Селжұқ султаны [[II Масуд]] кезінде салынған. Бұл Түркиядағы сақталған ең көне мешіттердің бірі болып табылады. Оның сәулетшісі Эбубекир Мехмет болған.<ref name="f1">{{Cite web|lang=tr|url=http://www.filozof.net/Turkce/tarihi-eserler-a/2046-aslanhane-ahi-serafettin-camii-tarihi-mekanlar-ve-eserler-nerededir.html|title=Aslanhane Ahi Şerafettin Camii, Tarihi Mekanlar ve Eserler|publisher=filozof.net|access-date=2022-05-26|archive-date=2019-06-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20190602073155/http://www.filozof.net/Turkce/tarihi-eserler-a/2046-aslanhane-ahi-serafettin-camii-tarihi-mekanlar-ve-eserler-nerededir.html|deadlink=no}}</ref> Жобаны ахийлік бауырластықтың екі жетекшісі, Хюсаметтин мен Хасанеддин, тапсырған. 1330 жылы мешітті тағы бір ахий жетекшісі Шерафеттин қайта жаңартқан, және оның есімі мешітке берілген. Мешіт бірнеше ұсақ жөндеулерден өткеннен кейін, 2010–2013 жылдары үкіметтің [[Бас қоры басқармасы]]ның қайта жаңғыртуы арқылы қайта қалпына келтірілген.<ref>{{Cite news|title=Tarihi Aslanhane Camisi ibadete açıldı|url=http://www.akmb.gov.tr/userfiles/files/%C4%B0LLER%20VE%20ULU%20CAM%C4%B0LER%C4%B0/ANKARA/ANKARA%20ARSLANHANE%20CAM%C4%B0%C4%B0-%20AH%C4%B0%20%C5%9EERAFEDD%C4%B0N%20CAM%C4%B0%C4%B0/ANKARA%20ARSLANHANE%20CAM%C4%B0%C4%B0-%20AH%C4%B0%20%C5%9EERAFEDD%C4%B0N%20CAM%C4%B0%C4%B0.pdf|website=Atatürk Kültür Merkezi|accessdate=2022-05-26|archivedate=2022-04-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220419190136/https://www.akmb.gov.tr/userfiles/files/%C4%B0LLER%20VE%20ULU%20CAM%C4%B0LER%C4%B0/ANKARA/ANKARA%20ARSLANHANE%20CAM%C4%B0%C4%B0-%20AH%C4%B0%20%C5%9EERAFEDD%C4%B0N%20CAM%C4%B0%C4%B0/ANKARA%20ARSLANHANE%20CAM%C4%B0%C4%B0-%20AH%C4%B0%20%C5%9EERAFEDD%C4%B0N%20CAM%C4%B0%C4%B0.pdf}}</ref> == Ғимарат == Ғимараттың жалпы алаңы 400 м² құрайды, ал оның жоспары квадратты формада жасалған. Құрылыста негізінен ертерек ғимараттардан алынған материалдар, яғни сполиа пайдаланылады. Мешітте бір минарет, үш қақпа мен 12 терезе бар.<ref name="f1" /> [[Михраб]] Селжұқ дәуіріне тән тақтайшалармен әшекейленген. Мешіттің ағаш төбесі 24 үлкен ағаш бағанамен қолдап тұр.<ref>{{Cite web|lang=tr|url=http://www.ankara.com/museums.html|title=Museums in Ankara|publisher=ankara.com|access-date=2022-05-26|archive-date=2019-01-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20190131145302/http://www.ankara.com/museums.html|deadlink=no}}</ref> [[Мешіт]]тің алдындағы Шерафеттиннің мазарынан басқа, ғимараттың қабырғасында арыстанның мүсіні де бар, ол халық арасында Асланхан («арыстан үйі») деген атауға ие болуына себеп болды.<ref>{{Cite web|lang=tr|url=http://www.mymerhaba.com/Ankara-Mosques-in-Turkey-120.html|title=Ankara Mosques in Turkey|publisher=Mymerhaba.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20151017213440/http://www.mymerhaba.com/Ankara-Mosques-in-Turkey-120.html|archive-date=2015-10-17|access-date=2022-05-26}}</ref> == Галерея == [[Сурет:Aslanhane Mosque.jpg|thumb|Мешіт порталы]] [[Сурет:Ankara Arslanhani Camii Innen.JPG|thumb|Мешіттің ішкі кеңістігі]] [[Сурет:Ankara Aslanhane Camii Columns in 2014 15.jpg|thumb|Мешіттің интерьері]] [[Сурет:Ankara Aslanhane Camii Ceiling in 2014 01.jpg|thumb|Мешіттің төбесі]] [[Сурет:Arslanhane Mosque - Mihrab 01.jpg|thumb|Михраб]] [[Сурет:Ankara Aslanhane Camii Mihrab in 2014 05.jpg|thumb|Михрабтың бөлшегі]] [[Сурет:Arslanhane Mosque 01.jpg|thumb|Мешіт көрінісі]] == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Анкарадағы мешіттер]] [[Санат:Түркия мешіттері]] [[Санат:XIII ғасырда салынған мешіттер]] [[Санат:1290 жылы салынған ғимараттар мен құрылыстар]] j0vit7rmp533hkxinvy23eyy43l8ezo 0 757991 3479747 3475062 2025-06-13T18:11:18Z Muzaffar Turgunov 120280 /* Нирвана */ 3479747 wikitext text/x-wiki {{Сайт|атауы=Дзен|логотипі=Zen logo 2024.svg|URL=[https://dzen.ru/ dzen.ru]|коммерциялық=иә|түрі=[[блог-платформа]]|тіркелу=қажет емес (жазбалар мен бейнелерді көру үшін)|тілдері=50-ден астам тіл<ref name="vc.ru">{{cite web |url=https://vc.ru/n/micromax-works-yandex-zen |title=Индийская компания Micromax добавит рекомендации «Яндекс.Дзен» в свои смартфоны |lang=ru |website=[[vc.ru]] |date=2017-04-26 |accessdate=2020-10-24 |archive-date=2017-04-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170426092116/https://vc.ru/n/micromax-works-yandex-zen |deadlink=no }}</ref>|кірушілер саны=күніне 32,5 миллион пайдаланушы|орналасуы={{RUS}}|иесі=[[VK (компания)|VK]] (2022 — )<br>[[Яндекс]] (2015 жыл маусым — 2022 жыл қыркүйек)|авторы=[[Яндекс]]|ашылды=2015 жыл маусым<ref>{{cite web |url=http://webmasters.ru/news/v-google-chrome-poyavyatsya-rekomendacii-4753/ |title=В Google Chrome появятся рекомендации |lang=ru |website=Webmasters.ru |date=2016-02-23 |accessdate=2020-10-24}}</ref>|қазіргі статусы=белсенді}} '''«Дзен»''' (2022 жылдың қыркүйегіне дейін '''«Яндекс.Дзен»''') — 2015 жылдың маусымында [[Яндекс]] жасаған және 2022 жылдың қыркүйегінен бастап [[VK (компания)|VK]] компаниясына тиесілі мазмұнды жасауға және көруге арналған ресейлік блог платформасы.<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://yandex.ru/legal/zen_termsofuse/|title=Условия использования сервиса «Яндекс.Дзен» — Правовые документы. Помощь|website=yandex.ru|access-date=2021-09-22|archive-date=2021-09-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20210917111950/https://yandex.ru/legal/zen_termsofuse/|deadlink=no}}</ref> Дзен арнасы «Дзен» мобильді қосымшасында және [https://dzen.ru/ dzen.ru] веб-сайтында қолжетімді. «Дзен» пайдаланушының мүдделеріне автоматты түрде бейімделетін жарияланымдар арнасын жасайды.<ref>{{cite web |url=http://www.dp.ru/a/2015/06/10/JAndeks_zapustil_novostn/ |title=«Яндекс» запустил новостной агрегатор «Дзен» |lang=ru |website=«[[Деловой Петербург]]» |date=2015-06-10 |accessdate=2020-10-24 |archive-date=2017-04-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170409111048/https://www.dp.ru/a/2015/06/10/JAndeks_zapustil_novostn/ |deadlink=no }}</ref> Жарияланымдарды таңдау кірген беттер тарихын, пайдаланушы қалауларын және басқа факторларды талдауға негізделген.<ref name="pcnews.ru">{{cite web |url=https://habr.com/ru/company/yandex/blog/302856/ |title=Будущее браузеров и искусственный интеллект. Дзен в Яндекс.Браузере |author=Блог компании Яндекс |lang=ru |website=«[[Хабр]]» |date=2016-06-08 |accessdate=2020-10-24 |archive-date=2020-10-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201022044153/https://habr.com/ru/company/yandex/blog/302856/ |deadlink=no }}</ref> 2021 жылдың сәуіріндегі жағдай бойынша сайтқа 61,8 миллион адам кірді, оның күнделікті аудиториясы 21,3 миллионнан асады.<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://radar.yandex.ru/yandex?month=2021-04|title=Глобальная интернет-аналитика — Яндекс.Радар|website=radar.yandex.ru|access-date=2021-05-24|archive-date=2021-05-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20210524130202/https://radar.yandex.ru/yandex?month=2021-04|deadlink=no}}</ref> 2022 жылдың 9 наурызында Дзен [[Беларусь]] және басқа елдер үшін ұсыныстар арнасын өшірді. vk.company деректеріне сәйкес «2023 жылдың бірінші тоқсанындағы VK нәтижелері» есебінде жарияланған. Платформаны алғаннан кейін, 2023 жылы порталдың күнделікті аудиториясы 32,5 миллион адамды, ал ай сайынғы аудиториясы, Коммерсанттың мәліметінше, 70 миллионды құрайды. == Технологиясы == «Дзен» мамандандырылған жасанды интеллект технологиясын енгізудің мысалы болып табылады.<ref>[http://gosindex.ru/news/iskusstvennyj-intellekt-v-yandeks-brauzere-pomozhet-osushhestvlyat-poisk Искусственный интеллект в «Яндекс. Браузере» поможет осуществлять поиск — ГосИндекс<!-- Заголовок добавлен ботом -->]{{Deadlink|date=May 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Пайдаланушының қызығушылықтары мен қалауларын талдау үшін Яндекстің кірген [[сайт]]тар туралы білімі, сондай-ақ пайдаланушының қызығушылықтарының көрсетілген ауқымы пайдаланылады.<ref>{{Cite web |url=https://habrahabr.ru/company/yandex/blog/302856/ |title=Будущее браузеров и искусственный интеллект. Дзен в Яндекс. Браузере / Блог компании Яндекс / Хабр<!-- Заголовок добавлен ботом --> |accessdate=2017-02-14 |archivedate=2017-04-09 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170409021012/https://habrahabr.ru/company/yandex/blog/302856/ |deadlink=no }}</ref> Жүйе оның қалауларының бірегей үлгісін жасау үшін пайдаланушының сүйікті ресурстарын және басқа мінез-құлық сипаттамаларын талдайды. Пайдаланушы туралы деректер көлемі ұлғайған сайын,<ref>{{Cite web |url=https://sdelaicomp.ru/nastrojka-sistemy/kak-vklyuchit-yandeks-dzen-na-kompyutere-v-brauzere.html |title=Как включить Яндекс.Дзен на компьютере в браузере<!-- Заголовок добавлен ботом --> |accessdate=2020-08-03 |archivedate=2020-09-18 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200918200848/https://sdelaicomp.ru/nastrojka-sistemy/kak-vklyuchit-yandeks-dzen-na-kompyutere-v-brauzere.html |deadlink=no }}</ref> жүйе оған барған сайын өзекті және жаңартылған жарияланымдарды, соның ішінде бейтаныс көздерден де ұсынады.<ref>{{Cite web|url=http://appcompass.ru/yandeks-testiruet-lentu-dzen-v-beta-versii-svoego-brauzera-dlya-ipad/|title=Яндекс тестирует ленту Дзен в бета-версии своего браузера для iPad|lang=ru|website=AррСоmpass|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170326051023/http://appcompass.ru/yandeks-testiruet-lentu-dzen-v-beta-versii-svoego-brauzera-dlya-ipad/|archivedate=2017-03-26|url-status=dead}}</ref> «Дзен» пайдаланушының өзгеретін мүдделеріне бейімделеді.<ref>{{Cite web|url=https://iot.ru/gorodskaya-sreda/iskusstvennyy-intellekt-v-rossii-dostizheniya-i-osnovnye-napravleniya-razvitiya|title=Искусственный интеллект в России. Достижения и основные направления развития|lang=ru|website=Iot.ru|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201024211332/https://iot.ru/gorodskaya-sreda/iskusstvennyy-intellekt-v-rossii-dostizheniya-i-osnovnye-napravleniya-razvitiya|archivedate=2020-10-24|accessdate=2020-08-03|deadlink=no}}</ref> Мысалы, егер пайдаланушы сәулет туралы бейнелерді немесе хабарларды оқи немесе көре бастаса, оның арнасында осы тақырып бойынша көбірек материалдар болады. Керісінше, егер пайдаланушы белгілі бір тақырыптағы жарияланымдарды ұнатпаса және дереккөздерді бұғаттаса, оның арнасында мұндай материалдар аз болады.<ref>{{Cite web|url=http://www.metronews.ru/novosti/jandeks-vnedril-v-svoj-brauzer-iskusstvennyj-intellekt/Tpopfh---1YfAmszJ1PfM/|title=«Яндекс» внедрил в свой браузер искусственный интеллект|lang=ru|website=Metronews.ru|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170102113922/http://www.metronews.ru/novosti/jandeks-vnedril-v-svoj-brauzer-iskusstvennyj-intellekt/Tpopfh---1YfAmszJ1PfM/|archivedate=2017-01-02|accessdate=2017-02-14|deadlink=no}}</ref> [[Сурет:Collaborative filtering.gif|нобай|230x230 нүкте|Бірлескен сүзгілеу арқылы пайдаланушы қызығушылықтарын болжау]] «Дзен» негізінде жатқан технологияны Яндекс пен [[CERN]] [[Үлкен адрон коллайдері]]нде пайдалану үшін бейімдеген. БАК-де физикалық эксперименттердің нәтижелеріне терең талдау жүргізу үшін қолданылады.<ref>{{Cite web |url=http://www.extremetech.com/extreme/147320-cern-boosts-its-search-for-antimatter-with-yandexs-matrixnet-search-engine-tech |title=CERN boosts its search for antimatter with Yandex’s MatrixNet search engine tech — ExtremeTech<!-- Заголовок добавлен ботом --> |accessdate=2017-02-14 |archivedate=2017-09-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170929232700/http://www.extremetech.com/extreme/147320-cern-boosts-its-search-for-antimatter-with-yandexs-matrixnet-search-engine-tech |deadlink=no }}</ref> == Контент жасау платформасы == 2017 жылы Яндекс компаниялар мен тәуелсіз авторларға медиа-контентті (мақалалар, [[Фотография|фото]], [[бейнежазба]]) тікелей Дзен сайтында жариялауға мүмкіндік беретін платформаны іске қосу туралы хабарлады.<ref name="автоссылка1">{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/3312252 |title=«Яндекс» запустил платформу для создания контента независимыми авторами — Hi-Tech — Коммерсантъ<!-- Заголовок добавлен ботом --> |accessdate=2017-07-21 |archivedate=2017-07-05 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170705135240/https://www.kommersant.ru/doc/3312252 |deadlink=no }}</ref> Платформа сонымен қатар мазмұнды жасаушыларға жарнамаларды іске қосу арқылы мазмұндарынан ақша табуға мүмкіндік береді.<ref name="автоссылка1" /> 2019 жылы компания авторларға 1 миллиард рубльден астам қаражат төледі.<ref>{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://roem.ru/09-12-2019/281052/zen-v-2019/|title=Дзен вырос за год вдвое и выплатил миллиард авторам → Roem.ru|website=roem.ru|date=2019-12-09|accessdate=2021-06-15|archivedate=2021-03-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210304162352/https://roem.ru/09-12-2019/281052/zen-v-2019/|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://vc.ru/media/96199-auditoriya-yandeks-dzena-vyrosla-s-35-mln-do-60-4-mln-polzovateley-v-mesyac-za-god|title=Аудитория «Яндекс.Дзена» выросла с 35 млн до 60,4 млн пользователей в месяц за год — Медиа на vc.ru|author=Лиана Липанова|website=vc.ru|date=2019-12-06|accessdate=2021-06-15|archivedate=2021-06-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210616042924/https://vc.ru/media/96199-auditoriya-yandeks-dzena-vyrosla-s-35-mln-do-60-4-mln-polzovateley-v-mesyac-za-god|deadlink=no}}</ref> Платформа іске қосылғанға дейін «Дзен» пайдаланушыларының жаңалықтар таспасы тек ашық дереккөздерден алынған жарияланымдардан тұрды.<ref>{{Cite web |url=https://daily.afisha.ru/news/8650-yandeksdzen-prevratili-v-platformu-dlya-sozdaniya-kontenta-s-vozmozhnostyu-monetizacii/ |title=«Яндекс. Дзен» превратили в платформу для создания контента с возможностью монетизации — Афиша Daily<!-- Заголовок добавлен ботом --> |accessdate=2017-07-21 |archivedate=2017-10-21 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20171021003504/https://daily.afisha.ru/news/8650-yandeksdzen-prevratili-v-platformu-dlya-sozdaniya-kontenta-s-vozmozhnostyu-monetizacii/ |deadlink=no }}</ref> Қызмет көрсету басшылығының айтуынша, мақсат – әлеуметтік медиа платформасын құру, онда контент жасаушылар оқырмандармен қарым-қатынас жасайды, сондай-ақ «Дзен» ішіндегі авторларды өсіру, олар үшін бұл негізгі алаңға айналады. Контентті десктоптық өңдеу арқылы, сондай-ақ мобильді қосымша арқылы жасау және өңдеу мүмкіндігі бар.<ref>{{Cite web|url=http://www.cossa.ru/news/233693/|title=Истории в Яндекс.Дзене теперь можно создавать прямо со смартфона|publisher=Cossa.ru — информационный портал о маркетинге и коммуникациях в цифровой среде|lang=ru|accessdate=2019-06-09|archivedate=2020-08-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200811225315/https://www.cossa.ru/news/233693/|deadlink=no}}</ref> 2019 жылғы қыркүйекте бірнеше айлық сынақтан кейін платформа пайдаланушыларына ұзақтығы 15 минутқа дейінгі бейнероликтер жариялау функциясы қолжетімді болды. Жаңа формат сынақ кезеңінің өзінде-ақ мәтіндік форматқа қарағанда көбірек танымалдыққа ие болды, 2020 жылғы сәуірде қызмет көрсету жарияланатын бейнероликтердің ұзақтығын 60 минутқа дейін ұлғайтты және ұзақтығы екі минуттан асатын бейнематериалдарға жарнама орналастыра бастады.<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.vedomosti.ru/media/news/2020/04/24/828902-yandeksdzen-zapustil|title=«Яндекс.Дзен» запустил рекламу в видеороликах|website=Ведомости|accessdate=2021-09-09|archivedate=2021-09-09|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210909164643/https://www.vedomosti.ru/media/news/2020/04/24/828902-yandeksdzen-zapustil|deadlink=no}}</ref>. 2021 жылғы 5 тамызда «Дзен» мен «Яндекс» қосымшасында «Ролики» бөлімі пайда болды, онда пайдаланушылар «Дзен» блогерлері жасаған ұзақтығы 1 минутқа дейінгі (қазір — 2 минутқа дейін) бейнероликтерді тамашалай алады.<ref name="автоссылка4">{{Cite web|url=https://vc.ru/media/278081-yandeks-zapustil-v-dzene-analog-tiktok-lentu-s-korotkimi-video|title=«Яндекс» запустил в «Дзене» аналог TikTok — ленту с короткими видео — Медиа на vc.ru|author=TJ|website=vc.ru|date=2021-08-05|accessdate=2021-09-09|archivedate=2021-09-09|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210909164643/https://vc.ru/media/278081-yandeks-zapustil-v-dzene-analog-tiktok-lentu-s-korotkimi-video|deadlink=no}}</ref> 2021 жылғы маусымда «Яндекс» компаниясы «Дзен» пайдаланушылары роликтерде эффекттер мен музыканы қолданып, эксперимент жасай алуы үшін Hypee бейнеөңдеу редакторын сатып алғаны белгілі болды.<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.kommersant.ru/doc/4849699|title=«Яндекс» украсит видео|website=[[Коммерсантъ]]|date=2021-06-10|accessdate=2021-09-09|archivedate=2021-09-09|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210909164644/https://www.kommersant.ru/doc/4849699|deadlink=no}}</ref> == Нирвана == 2018 жылы «Дзен» жоғары сапалы контент жасайтын авторлар мен медиаларды қолдау мақсатында «Нирвана» бағдарламасын іске қосты. Бағдарламаға қатысушылар «Дзен» таспаларында контенттерінің көрсетілуінде басымдыққа ие болды. Бағдарламаға қатысу үшін авторлар келесі талаптарға сай болуы қажет болды, атап айтқанда: * арнаның жасы 3 айдан кем болмауы; * өткен айда кемінде үш материал жариялануы; * [[Авторлық және (немесе) сабақтас құқықтар иесі|авторлық құқықтардың]] сақталуы. 2022 жылы «Нирвана» бағдарламасы тоқтатылды (жойылды). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:2015 жылы пайда болған сайттар]] [[Санат:VK]] [[Санат:Яндекс қызметтері мен құралдары]] [[Санат:Ұжымдық интеллект]] rnskgvnnya0r728jc62on5tomnthfxr 3479750 3479747 2025-06-13T18:13:20Z Muzaffar Turgunov 120280 /* Нирвана */ 3479750 wikitext text/x-wiki {{Сайт|атауы=Дзен|логотипі=Zen logo 2024.svg|URL=[https://dzen.ru/ dzen.ru]|коммерциялық=иә|түрі=[[блог-платформа]]|тіркелу=қажет емес (жазбалар мен бейнелерді көру үшін)|тілдері=50-ден астам тіл<ref name="vc.ru">{{cite web |url=https://vc.ru/n/micromax-works-yandex-zen |title=Индийская компания Micromax добавит рекомендации «Яндекс.Дзен» в свои смартфоны |lang=ru |website=[[vc.ru]] |date=2017-04-26 |accessdate=2020-10-24 |archive-date=2017-04-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170426092116/https://vc.ru/n/micromax-works-yandex-zen |deadlink=no }}</ref>|кірушілер саны=күніне 32,5 миллион пайдаланушы|орналасуы={{RUS}}|иесі=[[VK (компания)|VK]] (2022 — )<br>[[Яндекс]] (2015 жыл маусым — 2022 жыл қыркүйек)|авторы=[[Яндекс]]|ашылды=2015 жыл маусым<ref>{{cite web |url=http://webmasters.ru/news/v-google-chrome-poyavyatsya-rekomendacii-4753/ |title=В Google Chrome появятся рекомендации |lang=ru |website=Webmasters.ru |date=2016-02-23 |accessdate=2020-10-24}}</ref>|қазіргі статусы=белсенді}} '''«Дзен»''' (2022 жылдың қыркүйегіне дейін '''«Яндекс.Дзен»''') — 2015 жылдың маусымында [[Яндекс]] жасаған және 2022 жылдың қыркүйегінен бастап [[VK (компания)|VK]] компаниясына тиесілі мазмұнды жасауға және көруге арналған ресейлік блог платформасы.<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://yandex.ru/legal/zen_termsofuse/|title=Условия использования сервиса «Яндекс.Дзен» — Правовые документы. Помощь|website=yandex.ru|access-date=2021-09-22|archive-date=2021-09-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20210917111950/https://yandex.ru/legal/zen_termsofuse/|deadlink=no}}</ref> Дзен арнасы «Дзен» мобильді қосымшасында және [https://dzen.ru/ dzen.ru] веб-сайтында қолжетімді. «Дзен» пайдаланушының мүдделеріне автоматты түрде бейімделетін жарияланымдар арнасын жасайды.<ref>{{cite web |url=http://www.dp.ru/a/2015/06/10/JAndeks_zapustil_novostn/ |title=«Яндекс» запустил новостной агрегатор «Дзен» |lang=ru |website=«[[Деловой Петербург]]» |date=2015-06-10 |accessdate=2020-10-24 |archive-date=2017-04-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170409111048/https://www.dp.ru/a/2015/06/10/JAndeks_zapustil_novostn/ |deadlink=no }}</ref> Жарияланымдарды таңдау кірген беттер тарихын, пайдаланушы қалауларын және басқа факторларды талдауға негізделген.<ref name="pcnews.ru">{{cite web |url=https://habr.com/ru/company/yandex/blog/302856/ |title=Будущее браузеров и искусственный интеллект. Дзен в Яндекс.Браузере |author=Блог компании Яндекс |lang=ru |website=«[[Хабр]]» |date=2016-06-08 |accessdate=2020-10-24 |archive-date=2020-10-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201022044153/https://habr.com/ru/company/yandex/blog/302856/ |deadlink=no }}</ref> 2021 жылдың сәуіріндегі жағдай бойынша сайтқа 61,8 миллион адам кірді, оның күнделікті аудиториясы 21,3 миллионнан асады.<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://radar.yandex.ru/yandex?month=2021-04|title=Глобальная интернет-аналитика — Яндекс.Радар|website=radar.yandex.ru|access-date=2021-05-24|archive-date=2021-05-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20210524130202/https://radar.yandex.ru/yandex?month=2021-04|deadlink=no}}</ref> 2022 жылдың 9 наурызында Дзен [[Беларусь]] және басқа елдер үшін ұсыныстар арнасын өшірді. vk.company деректеріне сәйкес «2023 жылдың бірінші тоқсанындағы VK нәтижелері» есебінде жарияланған. Платформаны алғаннан кейін, 2023 жылы порталдың күнделікті аудиториясы 32,5 миллион адамды, ал ай сайынғы аудиториясы, Коммерсанттың мәліметінше, 70 миллионды құрайды. == Технологиясы == «Дзен» мамандандырылған жасанды интеллект технологиясын енгізудің мысалы болып табылады.<ref>[http://gosindex.ru/news/iskusstvennyj-intellekt-v-yandeks-brauzere-pomozhet-osushhestvlyat-poisk Искусственный интеллект в «Яндекс. Браузере» поможет осуществлять поиск — ГосИндекс<!-- Заголовок добавлен ботом -->]{{Deadlink|date=May 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Пайдаланушының қызығушылықтары мен қалауларын талдау үшін Яндекстің кірген [[сайт]]тар туралы білімі, сондай-ақ пайдаланушының қызығушылықтарының көрсетілген ауқымы пайдаланылады.<ref>{{Cite web |url=https://habrahabr.ru/company/yandex/blog/302856/ |title=Будущее браузеров и искусственный интеллект. Дзен в Яндекс. Браузере / Блог компании Яндекс / Хабр<!-- Заголовок добавлен ботом --> |accessdate=2017-02-14 |archivedate=2017-04-09 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170409021012/https://habrahabr.ru/company/yandex/blog/302856/ |deadlink=no }}</ref> Жүйе оның қалауларының бірегей үлгісін жасау үшін пайдаланушының сүйікті ресурстарын және басқа мінез-құлық сипаттамаларын талдайды. Пайдаланушы туралы деректер көлемі ұлғайған сайын,<ref>{{Cite web |url=https://sdelaicomp.ru/nastrojka-sistemy/kak-vklyuchit-yandeks-dzen-na-kompyutere-v-brauzere.html |title=Как включить Яндекс.Дзен на компьютере в браузере<!-- Заголовок добавлен ботом --> |accessdate=2020-08-03 |archivedate=2020-09-18 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200918200848/https://sdelaicomp.ru/nastrojka-sistemy/kak-vklyuchit-yandeks-dzen-na-kompyutere-v-brauzere.html |deadlink=no }}</ref> жүйе оған барған сайын өзекті және жаңартылған жарияланымдарды, соның ішінде бейтаныс көздерден де ұсынады.<ref>{{Cite web|url=http://appcompass.ru/yandeks-testiruet-lentu-dzen-v-beta-versii-svoego-brauzera-dlya-ipad/|title=Яндекс тестирует ленту Дзен в бета-версии своего браузера для iPad|lang=ru|website=AррСоmpass|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170326051023/http://appcompass.ru/yandeks-testiruet-lentu-dzen-v-beta-versii-svoego-brauzera-dlya-ipad/|archivedate=2017-03-26|url-status=dead}}</ref> «Дзен» пайдаланушының өзгеретін мүдделеріне бейімделеді.<ref>{{Cite web|url=https://iot.ru/gorodskaya-sreda/iskusstvennyy-intellekt-v-rossii-dostizheniya-i-osnovnye-napravleniya-razvitiya|title=Искусственный интеллект в России. Достижения и основные направления развития|lang=ru|website=Iot.ru|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201024211332/https://iot.ru/gorodskaya-sreda/iskusstvennyy-intellekt-v-rossii-dostizheniya-i-osnovnye-napravleniya-razvitiya|archivedate=2020-10-24|accessdate=2020-08-03|deadlink=no}}</ref> Мысалы, егер пайдаланушы сәулет туралы бейнелерді немесе хабарларды оқи немесе көре бастаса, оның арнасында осы тақырып бойынша көбірек материалдар болады. Керісінше, егер пайдаланушы белгілі бір тақырыптағы жарияланымдарды ұнатпаса және дереккөздерді бұғаттаса, оның арнасында мұндай материалдар аз болады.<ref>{{Cite web|url=http://www.metronews.ru/novosti/jandeks-vnedril-v-svoj-brauzer-iskusstvennyj-intellekt/Tpopfh---1YfAmszJ1PfM/|title=«Яндекс» внедрил в свой браузер искусственный интеллект|lang=ru|website=Metronews.ru|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170102113922/http://www.metronews.ru/novosti/jandeks-vnedril-v-svoj-brauzer-iskusstvennyj-intellekt/Tpopfh---1YfAmszJ1PfM/|archivedate=2017-01-02|accessdate=2017-02-14|deadlink=no}}</ref> [[Сурет:Collaborative filtering.gif|нобай|230x230 нүкте|Бірлескен сүзгілеу арқылы пайдаланушы қызығушылықтарын болжау]] «Дзен» негізінде жатқан технологияны Яндекс пен [[CERN]] [[Үлкен адрон коллайдері]]нде пайдалану үшін бейімдеген. БАК-де физикалық эксперименттердің нәтижелеріне терең талдау жүргізу үшін қолданылады.<ref>{{Cite web |url=http://www.extremetech.com/extreme/147320-cern-boosts-its-search-for-antimatter-with-yandexs-matrixnet-search-engine-tech |title=CERN boosts its search for antimatter with Yandex’s MatrixNet search engine tech — ExtremeTech<!-- Заголовок добавлен ботом --> |accessdate=2017-02-14 |archivedate=2017-09-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170929232700/http://www.extremetech.com/extreme/147320-cern-boosts-its-search-for-antimatter-with-yandexs-matrixnet-search-engine-tech |deadlink=no }}</ref> == Контент жасау платформасы == 2017 жылы Яндекс компаниялар мен тәуелсіз авторларға медиа-контентті (мақалалар, [[Фотография|фото]], [[бейнежазба]]) тікелей Дзен сайтында жариялауға мүмкіндік беретін платформаны іске қосу туралы хабарлады.<ref name="автоссылка1">{{Cite web |url=https://www.kommersant.ru/doc/3312252 |title=«Яндекс» запустил платформу для создания контента независимыми авторами — Hi-Tech — Коммерсантъ<!-- Заголовок добавлен ботом --> |accessdate=2017-07-21 |archivedate=2017-07-05 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170705135240/https://www.kommersant.ru/doc/3312252 |deadlink=no }}</ref> Платформа сонымен қатар мазмұнды жасаушыларға жарнамаларды іске қосу арқылы мазмұндарынан ақша табуға мүмкіндік береді.<ref name="автоссылка1" /> 2019 жылы компания авторларға 1 миллиард рубльден астам қаражат төледі.<ref>{{Cite web|lang=ru-RU|url=https://roem.ru/09-12-2019/281052/zen-v-2019/|title=Дзен вырос за год вдвое и выплатил миллиард авторам → Roem.ru|website=roem.ru|date=2019-12-09|accessdate=2021-06-15|archivedate=2021-03-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210304162352/https://roem.ru/09-12-2019/281052/zen-v-2019/|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://vc.ru/media/96199-auditoriya-yandeks-dzena-vyrosla-s-35-mln-do-60-4-mln-polzovateley-v-mesyac-za-god|title=Аудитория «Яндекс.Дзена» выросла с 35 млн до 60,4 млн пользователей в месяц за год — Медиа на vc.ru|author=Лиана Липанова|website=vc.ru|date=2019-12-06|accessdate=2021-06-15|archivedate=2021-06-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210616042924/https://vc.ru/media/96199-auditoriya-yandeks-dzena-vyrosla-s-35-mln-do-60-4-mln-polzovateley-v-mesyac-za-god|deadlink=no}}</ref> Платформа іске қосылғанға дейін «Дзен» пайдаланушыларының жаңалықтар таспасы тек ашық дереккөздерден алынған жарияланымдардан тұрды.<ref>{{Cite web |url=https://daily.afisha.ru/news/8650-yandeksdzen-prevratili-v-platformu-dlya-sozdaniya-kontenta-s-vozmozhnostyu-monetizacii/ |title=«Яндекс. Дзен» превратили в платформу для создания контента с возможностью монетизации — Афиша Daily<!-- Заголовок добавлен ботом --> |accessdate=2017-07-21 |archivedate=2017-10-21 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20171021003504/https://daily.afisha.ru/news/8650-yandeksdzen-prevratili-v-platformu-dlya-sozdaniya-kontenta-s-vozmozhnostyu-monetizacii/ |deadlink=no }}</ref> Қызмет көрсету басшылығының айтуынша, мақсат – әлеуметтік медиа платформасын құру, онда контент жасаушылар оқырмандармен қарым-қатынас жасайды, сондай-ақ «Дзен» ішіндегі авторларды өсіру, олар үшін бұл негізгі алаңға айналады. Контентті десктоптық өңдеу арқылы, сондай-ақ мобильді қосымша арқылы жасау және өңдеу мүмкіндігі бар.<ref>{{Cite web|url=http://www.cossa.ru/news/233693/|title=Истории в Яндекс.Дзене теперь можно создавать прямо со смартфона|publisher=Cossa.ru — информационный портал о маркетинге и коммуникациях в цифровой среде|lang=ru|accessdate=2019-06-09|archivedate=2020-08-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200811225315/https://www.cossa.ru/news/233693/|deadlink=no}}</ref> 2019 жылғы қыркүйекте бірнеше айлық сынақтан кейін платформа пайдаланушыларына ұзақтығы 15 минутқа дейінгі бейнероликтер жариялау функциясы қолжетімді болды. Жаңа формат сынақ кезеңінің өзінде-ақ мәтіндік форматқа қарағанда көбірек танымалдыққа ие болды, 2020 жылғы сәуірде қызмет көрсету жарияланатын бейнероликтердің ұзақтығын 60 минутқа дейін ұлғайтты және ұзақтығы екі минуттан асатын бейнематериалдарға жарнама орналастыра бастады.<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.vedomosti.ru/media/news/2020/04/24/828902-yandeksdzen-zapustil|title=«Яндекс.Дзен» запустил рекламу в видеороликах|website=Ведомости|accessdate=2021-09-09|archivedate=2021-09-09|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210909164643/https://www.vedomosti.ru/media/news/2020/04/24/828902-yandeksdzen-zapustil|deadlink=no}}</ref>. 2021 жылғы 5 тамызда «Дзен» мен «Яндекс» қосымшасында «Ролики» бөлімі пайда болды, онда пайдаланушылар «Дзен» блогерлері жасаған ұзақтығы 1 минутқа дейінгі (қазір — 2 минутқа дейін) бейнероликтерді тамашалай алады.<ref name="автоссылка4">{{Cite web|url=https://vc.ru/media/278081-yandeks-zapustil-v-dzene-analog-tiktok-lentu-s-korotkimi-video|title=«Яндекс» запустил в «Дзене» аналог TikTok — ленту с короткими видео — Медиа на vc.ru|author=TJ|website=vc.ru|date=2021-08-05|accessdate=2021-09-09|archivedate=2021-09-09|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210909164643/https://vc.ru/media/278081-yandeks-zapustil-v-dzene-analog-tiktok-lentu-s-korotkimi-video|deadlink=no}}</ref> 2021 жылғы маусымда «Яндекс» компаниясы «Дзен» пайдаланушылары роликтерде эффекттер мен музыканы қолданып, эксперимент жасай алуы үшін Hypee бейнеөңдеу редакторын сатып алғаны белгілі болды.<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.kommersant.ru/doc/4849699|title=«Яндекс» украсит видео|website=[[Коммерсантъ]]|date=2021-06-10|accessdate=2021-09-09|archivedate=2021-09-09|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210909164644/https://www.kommersant.ru/doc/4849699|deadlink=no}}</ref> == Нирвана == 2018 жылы «Дзен» жоғары сапалы контент жасайтын авторлар мен медиаларды қолдау мақсатында «Нирвана» бағдарламасын іске қосты.<ref>{{Cite web|url=https://yandex.ru/support/zen/nirvana/about.html|title=О программе «Нирвана» — Яндекс.Дзен. Справка|lang=ru|website=yandex.ru|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210512134437/https://yandex.ru/support/zen/nirvana/about.html|archivedate=2021-05-12|accessdate=|url-status=dead}}</ref> Бағдарламаға қатысушылар «Дзен» таспаларында контенттерінің көрсетілуінде басымдыққа ие болды.<ref>{{Cite web|url=https://avbessonov.ru/chto-takoe-programma-yandeks-dzen-nirvana/|title=Что такое программа Яндекс.Дзен Нирвана?|lang=ru|date=2018-10-19|publisher=Nаставник онлайN|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190201062310/http://avbessonov.ru/chto-takoe-programma-yandeks-dzen-nirvana|archivedate=2019-02-01|accessdate=|url-status=dead}}</ref> Бағдарламаға қатысу үшін авторлар келесі талаптарға сай болуы қажет болды, атап айтқанда<ref>{{Cite web|url=https://yandex.ru/support/zen/nirvana/requirements.html|title=Требования к участникам|lang=ru|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210513060050/https://yandex.ru/support/zen/nirvana/requirements.html|archivedate=2021-05-13|url-status=dead}}</ref>: * арнаның жасы 3 айдан кем болмауы; * өткен айда кемінде үш материал жариялануы; * [[Авторлық және (немесе) сабақтас құқықтар иесі|авторлық құқықтардың]] сақталуы. 2022 жылы «Нирвана» бағдарламасы тоқтатылды (жойылды).<ref>{{Cite news|title=Дзен закрывает Нирвану|url=https://delovoymir.biz/dzen-zakryvaet-nirvanu.html|website=delovoymir.biz|publisher=Журнал Деловой мир|accessdate=2024-12-12|lang=ru}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:2015 жылы пайда болған сайттар]] [[Санат:VK]] [[Санат:Яндекс қызметтері мен құралдары]] [[Санат:Ұжымдық интеллект]] 9lwa1u3ruyblqx90ivc5fdgx1dlgmyu 0 758360 3479737 3470047 2025-06-13T17:58:37Z Muzaffar Turgunov 120280 /* Тағы қараңыз */ 3479737 wikitext text/x-wiki {{Халықаралық қатынас|Атауы=Өзбекстан–Үндістан қатынастары|Сурет=India–Uzbekistan Locator.svg|Ел1=Өзбекстан|Ел2=Үндістан|Түс1=orange|Түс2=green}} [[Сурет:Prime Minister Narendra Modi and Uzbekistan President Islam Karimov.jpg|thumb|Үндістан премьер-министрі Нарендра Моди мен Өзбекстан президенті [[Ислам Әбдіғаниұлы Кәрімов|Ислам Кәрімов]]]] '''Өзбекстан–Үндістан қатынастары''' ({{Lang-uz|Oʻzbekiston — Hindiston munosabatlari}}) — Үндістан Республикасы мен Өзбекстан Республикасы арасындағы халықаралық қатынастар. [[Ташкент]]те Үндістанның елшілігі бар; [[Нью-Дели]]де Өзбекстанның елшілігі бар. == Тарихы == Екі елдің тарихи байланыстары көп, екеуі де [[Ұлы Жібек жолы]]нда. 1526-1857 жылдар аралығында Үндістанды билеген Ұлы Моғолдар патшалығының негізін қалаушы [[Бабыр]] қазіргі Өзбекстанның [[Әндіжан]] қаласында дүниеге келген. Бабыр Үндістанда алауыздық тудырғанымен, туған жері Өзбекстанда ұлттық қаһарман саналады. 1992 жылы [[Ташкент]]те 1988 жылы құрылған Үндістанның Бас консулдығы қайта құрылды. 1994 жылы [[Дели]]де 1992 жылы құрылған Өзбекстан Республикасының консулдығы ашылды. Осы кезеңде [[Өзбекстан президенті|Өзбекстан Президенті]] [[Ислам Әбдіғаниұлы Кәрімов|Ислам Кәрімов]] Үндістанда бес рет (1991, 1994, 2000, 2005, 2011 жылдары) ресми сапармен болды.<ref>{{cite web|url=https://islomkarimov.uz/ru/news/solnoma-2|title=ХРОНИКА|author=|date=2020-08-13|work=|publisher=islomkarimov.uz|accessdate=2025-05-04|lang=ru}}</ref> 1993 жылы Үндістанның Премьер-министрі Нарасимха Рао Өзбекстан Республикасына ресми сапармен келді.<ref>{{cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/49194|title= Индийский премьер в Центральной Азии|author= Олег Ъ-Медведев|date=1993-05-28|work=|publisher=kommersant.ru|accessdate=2025-05-04|lang=ru}}</ref> Екі мемлекет арасындағы сауда-экономикалық қатынастар бірқатар экономикалық келісімдер мен құжаттар арқылы үйлестіріледі, олар екіжақты шарттың құрамына кіреді, атап айтқанда: «сауда-экономикалық ынтымақтастық туралы келісім», «инвестицияларды өзара көтермелеу және қорғау туралы келісім», «қосарланған салық салуды болдырмау туралы келісім». 1993 жылы екі ел арасында сауда-экономикалық және ғылыми-техникалық ынтымақтастық жөніндегі үкіметаралық бірлескен комиссия құрылды. 1993—2005 жылдар аралығында осы комиссияның 5 отырысы өтті. 2003 жылғы 24—26 наурызда Ташкентте Үндістанның сауда көрмесі өтті. Оған ірі үнді компаниялары мен кәсіпорындары қатысты. 2005 жылғы сәуір айында Өзбекстан президенті Ислам Каримовтың Үндістанға жасаған ресми сапары барысында үкіметаралық құжаттар мен бірқатар келісімдерге қол қойылды. Атап айтқанда, шағын бизнес пен жеке кәсіпкерлік, білім беру және мәдениет салаларындағы ынтымақтастық жөнінде құжаттар қабылданды. Қорғаныс министрліктері арасында әскери және әскери-техникалық ынтымақтастық туралы келісімге қол қойылды. Өзбекстанның Сыртқы экономикалық байланыстар агенттігі мен Үндістанның Мемлекеттік сауда корпорациясы арасында өзара түсіністік туралы меморандум, сондай-ақ «Узбектуризм» ұлттық компаниясы мен Үндістанның Туризмді дамыту корпорациясы арасында өзара түсіністік туралы хаттама қабылданды. Сонымен қатар, Өзбекстанның Сауда-өнеркәсіп палатасы Үндістан Сауда палаталары федерациясымен және Үндістанның Экспорттық ұйымдар федерациясымен ынтымақтастық жөніндегі келісімдерге қол қойды. Өзбекстанның Сыртқы экономикалық қызметтегі Ұлттық банкі Үндістанның Мемлекеттік банкі және Үндістанның Экспорт-импорт банкімен ынтымақтастық туралы меморандумдар жасасты. Мемлекеттік акционерлік сыртқы сауда компаниясы «Узпромсаноатмашимпекс» пен Үндістандағы «Competent» компаниялар тобы арасында Сауда үйін құру жөніндегі меморандумға қол қойылды. Сонымен бірге, Дүниежүзілік экономика және дипломатия университеті, Джавахарлал Неру университеті және Ташкенттегі Шығыстану институты өзара түсіністік туралы меморандумға қол қойды. 2004 жылы екі ел арасындағы тауар айналымының көлемі 160 миллион АҚШ долларын құрады. Үндістаннан Өзбекстанға қағаз бен картон, дәрі-дәрмектер, ускупа өсімдігі, органикалық және химиялық қосылыстар әкелінеді. Өзбекстаннан Үндістанға түсті металдар мен одан жасалған бұйымдар, кейбір қызмет түрлері, бақша өнімдері, жібек және химиялық талшықтар экспортталады. Қазіргі таңда Өзбекстанда үнді инвестициясы қатысқан шамамен 40 бірлескен кәсіпорын және Үндістанда 4 компанияның өкілдігі жұмыс істейді. Екі ел арасында ақпараттық технологиялар, тау-кен өнеркәсібі, мәдениет, ғылым, техника және білім беру салаларында ынтымақтастық дамып келеді. Екі елдің ғалымдарының қатысуымен ғылыми симпозиумдар, семинарлар мен конференциялар өткізу дәстүрге айналған. 1991 жылы Үндістанда ұлы өзбек ақыны [[Әлішер Науаи|Әлішер Науаиының]] 550 жылдығына арналған Өзбекстанның мәдениет және өнер күндері өтті. 1992 жылдың қазан айында Өзбекстанның тәуелсіздік алғанына бір жыл толуына орай Делиде өзбек мәдениеті мен өнерінің фестивалі ұйымдастырылды. Сол жылдың қараша айында белгілі өзбек суретшісі Акмал Нуриддиновтың көрмесі өтті. 1993 жылы [[Бабыр|Захириддин Мұхаммед Бабуырды]]<nowiki/>ң туғанына 510 жыл толуына байланысты Үндістан мен Өзбекстанда бұл дата кең көлемде аталып өтті. Екі ел арасындағы ғылыми-мәдени ынтымақтастықтың дамуына 1994 жылы Өзбекстан Республикасындағы Үндістан Елшілігі жанынан құрылған Үнді мәдени орталығы үлкен үлес қосты. Хорезмде үшінші бірлескен әскери оқу-жаттығулар өткізілді. == Тағы қараңыз == * [[Үндістан]] * [[Қазақстан — Үндістан қатынастары]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Өзбекстан–Үндістан қатынастары]] [[Санат:Өзбекстанның халықаралық қатынастары]] [[Санат:Үндістанның халықаралық қатынастары]] dveperz9yy7lk3zaqm5pyu5v4rmsn0b 3479738 3479737 2025-06-13T18:00:09Z Muzaffar Turgunov 120280 /* Тарихы */ 3479738 wikitext text/x-wiki {{Халықаралық қатынас|Атауы=Өзбекстан–Үндістан қатынастары|Сурет=India–Uzbekistan Locator.svg|Ел1=Өзбекстан|Ел2=Үндістан|Түс1=orange|Түс2=green}} [[Сурет:Prime Minister Narendra Modi and Uzbekistan President Islam Karimov.jpg|thumb|Үндістан премьер-министрі Нарендра Моди мен Өзбекстан президенті [[Ислам Әбдіғаниұлы Кәрімов|Ислам Кәрімов]]]] '''Өзбекстан–Үндістан қатынастары''' ({{Lang-uz|Oʻzbekiston — Hindiston munosabatlari}}) — Үндістан Республикасы мен Өзбекстан Республикасы арасындағы халықаралық қатынастар. [[Ташкент]]те Үндістанның елшілігі бар; [[Нью-Дели]]де Өзбекстанның елшілігі бар. == Тарихы == Екі елдің тарихи байланыстары көп, екеуі де [[Ұлы Жібек жолы]]нда. 1526-1857 жылдар аралығында Үндістанды билеген Ұлы Моғолдар патшалығының негізін қалаушы [[Бабыр]] қазіргі Өзбекстанның [[Әндіжан]] қаласында дүниеге келген. Бабыр Үндістанда алауыздық тудырғанымен, туған жері Өзбекстанда ұлттық қаһарман саналады. 1992 жылы [[Ташкент]]те 1988 жылы құрылған Үндістанның Бас консулдығы қайта құрылды. 1994 жылы [[Дели]]де 1992 жылы құрылған Өзбекстан Республикасының консулдығы ашылды. Осы кезеңде [[Өзбекстан президенті|Өзбекстан Президенті]] [[Ислам Әбдіғаниұлы Кәрімов|Ислам Кәрімов]] Үндістанда бес рет (1991, 1994, 2000, 2005, 2011 жылдары) ресми сапармен болды.<ref>{{cite web|url=https://islomkarimov.uz/ru/news/solnoma-2|title=ХРОНИКА|author=|date=2020-08-13|work=|publisher=islomkarimov.uz|accessdate=2025-05-04|lang=ru}}</ref> 1993 жылы Үндістанның Премьер-министрі Нарасимха Рао Өзбекстан Республикасына ресми сапармен келді.<ref>{{cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/49194|title= Индийский премьер в Центральной Азии|author= Олег Ъ-Медведев|date=1993-05-28|work=|publisher=kommersant.ru|accessdate=2025-05-04|lang=ru}}</ref> Екі мемлекет арасындағы сауда-экономикалық қатынастар бірқатар экономикалық келісімдер мен құжаттар арқылы үйлестіріледі, олар екіжақты шарттың құрамына кіреді, атап айтқанда: «сауда-экономикалық ынтымақтастық туралы келісім», «инвестицияларды өзара көтермелеу және қорғау туралы келісім», «қосарланған салық салуды болдырмау туралы келісім». 1993 жылы екі ел арасында сауда-экономикалық және ғылыми-техникалық ынтымақтастық жөніндегі үкіметаралық бірлескен комиссия құрылды. 1993—2005 жылдар аралығында осы комиссияның 5 отырысы өтті. 2003 жылғы 24—26 наурызда Ташкентте Үндістанның сауда көрмесі өтті. Оған ірі үнді компаниялары мен кәсіпорындары қатысты. 2005 жылғы сәуір айында Өзбекстан президенті Ислам Каримовтың Үндістанға жасаған ресми сапары барысында үкіметаралық құжаттар мен бірқатар келісімдерге қол қойылды. Атап айтқанда, шағын бизнес пен жеке кәсіпкерлік, білім беру және мәдениет салаларындағы ынтымақтастық жөнінде құжаттар қабылданды. Қорғаныс министрліктері арасында әскери және әскери-техникалық ынтымақтастық туралы келісімге қол қойылды. Өзбекстанның Сыртқы экономикалық байланыстар агенттігі мен Үндістанның Мемлекеттік сауда корпорациясы арасында өзара түсіністік туралы меморандум, сондай-ақ «Узбектуризм» ұлттық компаниясы мен Үндістанның Туризмді дамыту корпорациясы арасында өзара түсіністік туралы хаттама қабылданды. Сонымен қатар, Өзбекстанның Сауда-өнеркәсіп палатасы Үндістан Сауда палаталары федерациясымен және Үндістанның Экспорттық ұйымдар федерациясымен ынтымақтастық жөніндегі келісімдерге қол қойды. Өзбекстанның Сыртқы экономикалық қызметтегі Ұлттық банкі Үндістанның Мемлекеттік банкі және Үндістанның Экспорт-импорт банкімен ынтымақтастық туралы меморандумдар жасасты. Мемлекеттік акционерлік сыртқы сауда компаниясы «Узпромсаноатмашимпекс» пен Үндістандағы «Competent» компаниялар тобы арасында Сауда үйін құру жөніндегі меморандумға қол қойылды. Сонымен бірге, Дүниежүзілік экономика және дипломатия университеті, Джавахарлал Неру университеті және Ташкенттегі Шығыстану институты өзара түсіністік туралы меморандумға қол қойды. 2004 жылы екі ел арасындағы тауар айналымының көлемі 160 миллион АҚШ долларын құрады. Үндістаннан Өзбекстанға қағаз бен картон, дәрі-дәрмектер, ускупа өсімдігі, органикалық және химиялық қосылыстар әкелінеді. Өзбекстаннан Үндістанға түсті металдар мен одан жасалған бұйымдар, кейбір қызмет түрлері, бақша өнімдері, жібек және химиялық талшықтар экспортталады. Қазіргі таңда Өзбекстанда үнді инвестициясы қатысқан шамамен 40 бірлескен кәсіпорын және Үндістанда 4 компанияның өкілдігі жұмыс істейді. Екі ел арасында ақпараттық технологиялар, тау-кен өнеркәсібі, мәдениет, ғылым, техника және білім беру салаларында ынтымақтастық дамып келеді. Екі елдің ғалымдарының қатысуымен ғылыми симпозиумдар, семинарлар мен конференциялар өткізу дәстүрге айналған. 1991 жылы Үндістанда ұлы өзбек ақыны [[Әлішер Науаи]]ның 550 жылдығына арналған Өзбекстанның мәдениет және өнер күндері өтті. 1992 жылдың қазан айында Өзбекстанның тәуелсіздік алғанына бір жыл толуына орай Делиде өзбек мәдениеті мен өнерінің фестивалі ұйымдастырылды. Сол жылдың қараша айында белгілі өзбек суретшісі Акмал Нуриддиновтың көрмесі өтті. 1993 жылы [[Бабыр|Захириддин Мұхаммед Бабуырдың]] туғанына 510 жыл толуына байланысты Үндістан мен Өзбекстанда бұл дата кең көлемде аталып өтті. Екі ел арасындағы ғылыми-мәдени ынтымақтастықтың дамуына 1994 жылы Өзбекстан Республикасындағы Үндістан Елшілігі жанынан құрылған Үнді мәдени орталығы үлкен үлес қосты.<ref>{{Cite web |lang=ru |url=https://lex.uz/docs/2663725 |title=Меморандум о взаимопонимании между Правительством Республики Узбекистан и Правительством Республики Индия |accessdate=2020-06-04 |archivedate=2020-06-04 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200604200641/https://lex.uz/docs/2663725 |deadlink=no |website=Lex.uz}}</ref> Хорезмде үшінші бірлескен әскери оқу-жаттығулар өткізілді.<ref>{{Cite web |lang=ru |url=https://www.gazeta.uz/ru/2022/03/31/military-exercises/|title=В Хорезме прошли узбекско-индийские военные учения (+фото) |website=Газета.uz |date=2022-03-31 |accessdate=2022-03-31 |archivedate=2022-03-31|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220331095941/https://www.gazeta.uz/ru/2022/03/31/military-exercises/ |deadlink=no}}</ref> == Тағы қараңыз == * [[Үндістан]] * [[Қазақстан — Үндістан қатынастары]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Өзбекстан–Үндістан қатынастары]] [[Санат:Өзбекстанның халықаралық қатынастары]] [[Санат:Үндістанның халықаралық қатынастары]] coogaljjzyxqnijeegvf4mv8977xmhl 0 758888 3479735 3469997 2025-06-13T17:51:18Z Muzaffar Turgunov 120280 /* Дереккөздер */ 3479735 wikitext text/x-wiki {{Халықаралық қатынас|Атауы=Өзбекстан–Грекия қатынастары|Сурет=Greece Uzbekistan Locator.png|Түс1=green|Түс2=orange|Ел2=Өзбекстан|Ел1=Грекия}} '''Өзбекстан–Грекия қатынастары''' ({{Lang-uz|Oʻzbekiston — Yunoniston munosabatlari}}, {{Lang-gr|Ελληνο-Ουζμπεκικές σχέσεις}}) — [[Грекия]] мен [[Өзбекстан]] арасындағы екіжақты [[дипломатиялық қатынастар]] болып табылады. Афинада Өзбекстанның Бас консулдығы бар. Грекия Өзбекстанда [[Мәскеу]]дегі елшілігі арқылы өкілдік етеді. == Тарихы == Елдер арасындағы дипломатиялық -қатынастар 1992 жылы 16 наурызда орнатылды. Содан бері өзара экономикалық, мәдени байланыстар, сауда-саттық дами бастады.<ref>{{cite web|url=https://dunyo.info/ru/Novosti-MID/ministr-inostrannyh-del-uzbekistana-prinyal-kopii-veritelnyh-gramot-novogo-posla-grecii|title=Министр иностранных дел Узбекистана принял копии верительных грамот нового посла Греции|author=|date=|work=|publisher=dunyo.info|accessdate=2025-05-09|lang=ru}}</ref> 1994 жылғы 29 қыркүйек пен 3 қазан аралығында Грекия делегациясының Өзбекстанға сапары барысында сауда-экономикалық байланыстарды дамыту және екіжақты қарым-қатынастардың құқықтық негіздерін қалыптастыру мәселелері келісілді. Грекия мен Өзбекстанның іскер топтары арасында тікелей байланыс орнату мақсатында, 1994 жылғы 6–8 қазан аралығында «Русвар Холдингс» компаниясының тең құрылтайшысы бастаған аға менеджерлер тобы республикаға келді. Өзбекстан Республикасының Сыртқы экономикалық байланыстар министрлігінде, «Өзбекмұнайгаз» корпорациясында, Байланыс министрлігінде, «Өзэлтехсаноат» қауымдастығында, Ташкент авиация зауытында өткен келіссөздер барысында грек компаниясының бірлескен инвестициялық жобаларды іске асыруға қатысу мәселелері талқыланды. 1996 жылғы 27–29 қараша аралығында Грекия сыртқы істер министрі бастаған делегацияның Өзбекстанға сапары барысында өзара тиімді байланыстарды нығайту мәселелері қаралып, консулдық мекемелер ашу және әуе қатынасын орнату туралы келісімдерге қол қойылды. 1997 жылғы 31 наурыз бен 2 сәуір аралығында [[Өзбекстан президенті]] [[Ислам Әбдіғаниұлы Кәрімов|Ислам Кәрімов]]тың Грекияға жасаған ресми сапары нәтижесінде келесі құжаттарға қол қойылды: «Достық және ынтымақтастық туралы шарт», «Қосарланған салық салуды болдырмау туралы» конвенция, «Инвестицияларды көтермелеу және өзара қорғау туралы», «Экономикалық және технологиялық ынтымақтастық туралы», «Білім, ғылым және мәдениет саласындағы ынтымақтастық туралы», «Туризм саласындағы ынтымақтастық туралы келісім», сондай-ақ Өзбекстан Республикасының Сыртқы экономикалық байланыстар министрлігі мен Грекияның экспортты қолдау ұйымы арасындағы өзара түсіністік пен ынтымақтастық туралы меморандум. Екіжақты қарым-қатынастардың құқықтық негізі сондай-ақ Өзбекстан Республикасы мен [[Еуропа одағы]] арасындағы «Серіктестік және ынтымақтастық туралы келісімнің» ережелеріне негізделеді. == Сауда == 2000 жылы Өзбекстан мен Грекия арасындағы тауар айналымы 13,7 млн АҚШ долларын, ал импорт — 3,8 млн долларды құрады. Сол кезеңде Өзбекстаннан Грекияға түсті металдар мен одан жасалған бұйымдар, табиғи және жасанды тондар мен одан жасалған бұйымдар экспортталды. Ал негізгі импорт түрлері — өсімдік майы, сабын, жуғыш заттар мен суыр майы, темекі, жабдықтар, эфир майлары мен макияж құралдары, өңделген жемістер, көкөністер, жаңғақтар, азық-түлік өнімдері, дәрілік, пластмасса бұйымдары, алкогольді және алкогольсіз сусындар және басқа да тауарлар болды. 1995 жылдың қаңтар айынан бастап Өзбекстанның ұлттық әуе компаниясы — «[[Өзбекстан Әуе Жолдары]]<nowiki/>» ұшақтары айына 2 рет Афина қаласына қатынайды. «Узэлтехсаноат» қауымдастығы мен грек компаниясы арасындағы келісімге сәйкес, «Фотон» акционерлік қоғамында «Силекс» бақылау-кассалық аппараттарын бірлесіп шығару жолға қойылған. Шағын және орта бизнес саласында екіжақты экономикалық қатынастарды дамытуға мүмкіндік бар. 2001 жылдағы мәліметтерге сәйкес, Өзбекстан Республикасында грек капиталының қатысуымен 33 бірлескен кәсіпорын жұмыс істеген. Оның ішінде 6 кәсіпорын толықтай грек капиталына тиесілі. Грек капиталы қатысқан кәсіпорындардың негізгі қызмет салаларына киім-кешек, былғары және тон өнімдерін өндіру, бинокулярлық материалдар мен азық-түлік өндірісі, ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу, сауда ұйымдастыру, лотерея ойындарын өткізу және басқа да салалар жатады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Өзбекстанның халықаралық қатынастары]] [[Санат:Грекияның халықаралық қатынастары]] ka5nw8zfmb0w63yt9t5sxnkkn7mtkm8 0 759740 3479906 3479519 2025-06-14T08:59:50Z Muzaffar Turgunov 120280 /* Хайктың ұрпақтары */ 3479906 wikitext text/x-wiki {{Тұлға|Есімі=Айк|Шынайы есімі={{lang-hy|Հայկ}}|Сурет=HaikNahabed1.jpg|ені=150px|Әкесі=Торгом (Фогарма)|Балалары=Араманьяк, Хор, Манаваз|Commons=Hayk|Отбасы=Ағасы: Картлос, Кавкас, Бардос, Мовакан, Лекос, Эгрос, Эрос}} '''Айк''' ({{Lang-arm|Հայկ}}) немесе Айк Наапет ({{Lang-arm|Հայկ նահապետ}}), Айк Дюца́зун ({{Lang-arm|Հայկ դյուցազուն}}), Айк-лучник ({{Lang-arm|Հայկ աղեղնավոր}}), сондай-ақ Һайк, Гайк, грузиндерде Гаос — [[Армяндар|армян]] халқының аңызға айналған ата-бабасы, сондай-ақ аңызға айналған Хайкидтер (Хайказундар) әулетінің негізін қалаушы. Библиялық-христиандық дәстүр бойынша Нұхтың немересі, Торгомның (Фогармының) ұлы болып табылады. Айк туралы аңыздар Мовсес Хоренацидың «Армения тарихы» (V ғасыр) және [[Себеос]]дың «Тарихы» (VII ғасыр) еңбектерінде кездеседі.<ref>История епископа Себеоса. — Перевел с четвертого исправлен. армянского издания Ст. Малхасянц. — Ер.: Издание АрмФАН-а, 1939. — С. 11-14.</ref> Кавказ халықтарының «тұңғыш аталары» арасында бірінші болып саналады. == Дәстүр == Ортағасырлық армян тарихнамасына сәйкес, армяндардың өзін атауы '''hay''' — алып Айктың есімінен шыққан. Айк 300 ер адам мен олардың отбасыларын бастап, [[Қосөзен (өркениет)|Месопотамиядан]] [[Ван көлі]]нің жағалауына қоныс аударып, армян мемлекетін құрған.<ref name=autogenerated1>{{кітап|авторы =Razmik Panossian |тақырыбы =The Armenians: from kings and priests to merchants and commissars |сілтеме =https://books.google.com/books?id=cEL-CuhdWU4C&pg=PA106 |баспасы =[[Columbia University Press]] |жыл =2006 |страницы =106 |страниц =442 |isbn =0231139268 }}</ref> Бұл мемлекеттің шекараларын үш көлдің — Ван, Урмия және [[Севан (көл)|Севан көлдерінің]] айналасына, ал олардың барлығын [[Арарат жанартауы|Арарат]] тауының төңірегіне сызып белгілеген. [[Вавилон]] әміршісі — титан Бэл Арменияға басып кіреді. Армян тарихи дәстүрінде Бэл Немруд есімімен танылған, ол Киелі кітапта Вавилон патшасы ретінде айтылады. Немрудтың Вавилон мұнарасын салуға қатысы бар екені туралы аңыз Иосиф Флавийдің «Яһуди ежелгі тарихы» атты еңбегінде (І кітап, 4-тарау) баяндалған. Гевонд Алишанның есептеуінше, біздің заманымызға дейінгі 2492 жылдың 11 тамызында Айоц дзор («Армян жазығы») деп аталатын жерде шайқас болып, сол жерде Айк Бэлді садақпен атып өлтіреді.<ref>Миф или Легенда?: «Выбрав из многочисленных сочинений(первоисточников) достоверное, сколь нам удалось, установили мы потомства трёх сыновей Ноя — до Авраама, Нина и Арама; думаю, в этом деле ни один разумный человек нам не станет возражать, если, конечно, не пожелает нарушить точный порядок истории и обратить реальные истории в мифы». Моисей Хоренский</ref> Бэлдің денесін Немрут тауының шыңына көтеріп, сол жерде өртеген. Аңыз бойынша, оның күлі суға айналған, ал Бэлдің жауынгерлері мен түйе керуендері қорыққаннан тасқа айналған екен. Көп ұзамай, Айк шайқас болған жерде Айкаберд қамалын және Айкашен қаласын армянның Васпуракан өлкесінде салып шығарады. Кейінірек Айк құдай дәрежесіне көтерілді, ал халық өздерін hay деп атай бастады — бұл олардың аңызға айналған алып бабаларынан тарайтынын білдіретін. Өлер алдында Айк патшалық билікті өзінің үлкен ұлы Араманякқа табыстады. Ежелгі армян күнтізбесі бойынша 11 тамыз — бүкілхалықтық мейрам Навасард күні, яғни армян Жаңа жылы болып саналады.<ref name="Хачатрян256">{{кітап |авторы= Хачатрян, Айк |тақырыбы= Древнеармянские зварчахосы|ответственный= Манучарян, Армен|оригинал= Հայոց Հնօրյա Զվարճախոսները|орны= Ереван|баспасы= Амарас|жыл= 2003 |страниц= 256 |страницы= 118|isbn= 4702080201}}</ref> == Хайктың ұрпақтары == [[Сурет:Hayk Nahapet.jpg|нобай|259x259 нүкте|XVIII ғасырдағы сурет]] Айктың ұрпақтары Хайкилер болды — Арменияның аңызға айналған патшалары мен әулет басшыларының әулеті. Дәстүр бойынша, арғы ата Айктан және оның ұрпақтарынан көптеген князьдік әулеттер тараған. Хордан — Хорхоруни әулеті тараса, Манаваздан — Манавазиан, Безнуниан, Басен, Уордуни (Трдаттан кейінгі өзара қырқыстарда бұл үш әулет түгел дерлік жойылған деп есептеледі, тек бұрын Пасьяны деп аталған Басендер ғана сақталып қалған). Сондай-ақ, Айк пен оның ұрпақтарынан Сисакян, Бзнуни, Мандакуни, Ангехеа, Варажнуни, Апахуни, Арраншахи және басқа да әулеттер тараған. Айктың ұрпақтарының бірі — Арам есімімен армяндарды көршілері атайтын ''armen'' этнонимінің әртүрлі формалары байланыстырылады. == Дәстүрлерді түсіну және түсіндіру == == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Армения тарихы]] [[Санат:Яфетидтер]] [[Санат:Армян мифологиясы]] [[Санат:Халықтардың аңызға айналған ата-бабалары]] [[Санат:Айказуни]] ec168kp2b0ufhzshajghnmp6bhq7e72 3479908 3479906 2025-06-14T09:01:51Z Muzaffar Turgunov 120280 /* Хайктың ұрпақтары */ 3479908 wikitext text/x-wiki {{Тұлға|Есімі=Айк|Шынайы есімі={{lang-hy|Հայկ}}|Сурет=HaikNahabed1.jpg|ені=150px|Әкесі=Торгом (Фогарма)|Балалары=Араманьяк, Хор, Манаваз|Commons=Hayk|Отбасы=Ағасы: Картлос, Кавкас, Бардос, Мовакан, Лекос, Эгрос, Эрос}} '''Айк''' ({{Lang-arm|Հայկ}}) немесе Айк Наапет ({{Lang-arm|Հայկ նահապետ}}), Айк Дюца́зун ({{Lang-arm|Հայկ դյուցազուն}}), Айк-лучник ({{Lang-arm|Հայկ աղեղնավոր}}), сондай-ақ Һайк, Гайк, грузиндерде Гаос — [[Армяндар|армян]] халқының аңызға айналған ата-бабасы, сондай-ақ аңызға айналған Хайкидтер (Хайказундар) әулетінің негізін қалаушы. Библиялық-христиандық дәстүр бойынша Нұхтың немересі, Торгомның (Фогармының) ұлы болып табылады. Айк туралы аңыздар Мовсес Хоренацидың «Армения тарихы» (V ғасыр) және [[Себеос]]дың «Тарихы» (VII ғасыр) еңбектерінде кездеседі.<ref>История епископа Себеоса. — Перевел с четвертого исправлен. армянского издания Ст. Малхасянц. — Ер.: Издание АрмФАН-а, 1939. — С. 11-14.</ref> Кавказ халықтарының «тұңғыш аталары» арасында бірінші болып саналады. == Дәстүр == Ортағасырлық армян тарихнамасына сәйкес, армяндардың өзін атауы '''hay''' — алып Айктың есімінен шыққан. Айк 300 ер адам мен олардың отбасыларын бастап, [[Қосөзен (өркениет)|Месопотамиядан]] [[Ван көлі]]нің жағалауына қоныс аударып, армян мемлекетін құрған.<ref name=autogenerated1>{{кітап|авторы =Razmik Panossian |тақырыбы =The Armenians: from kings and priests to merchants and commissars |сілтеме =https://books.google.com/books?id=cEL-CuhdWU4C&pg=PA106 |баспасы =[[Columbia University Press]] |жыл =2006 |страницы =106 |страниц =442 |isbn =0231139268 }}</ref> Бұл мемлекеттің шекараларын үш көлдің — Ван, Урмия және [[Севан (көл)|Севан көлдерінің]] айналасына, ал олардың барлығын [[Арарат жанартауы|Арарат]] тауының төңірегіне сызып белгілеген. [[Вавилон]] әміршісі — титан Бэл Арменияға басып кіреді. Армян тарихи дәстүрінде Бэл Немруд есімімен танылған, ол Киелі кітапта Вавилон патшасы ретінде айтылады. Немрудтың Вавилон мұнарасын салуға қатысы бар екені туралы аңыз Иосиф Флавийдің «Яһуди ежелгі тарихы» атты еңбегінде (І кітап, 4-тарау) баяндалған. Гевонд Алишанның есептеуінше, біздің заманымызға дейінгі 2492 жылдың 11 тамызында Айоц дзор («Армян жазығы») деп аталатын жерде шайқас болып, сол жерде Айк Бэлді садақпен атып өлтіреді.<ref>Миф или Легенда?: «Выбрав из многочисленных сочинений(первоисточников) достоверное, сколь нам удалось, установили мы потомства трёх сыновей Ноя — до Авраама, Нина и Арама; думаю, в этом деле ни один разумный человек нам не станет возражать, если, конечно, не пожелает нарушить точный порядок истории и обратить реальные истории в мифы». Моисей Хоренский</ref> Бэлдің денесін Немрут тауының шыңына көтеріп, сол жерде өртеген. Аңыз бойынша, оның күлі суға айналған, ал Бэлдің жауынгерлері мен түйе керуендері қорыққаннан тасқа айналған екен. Көп ұзамай, Айк шайқас болған жерде Айкаберд қамалын және Айкашен қаласын армянның Васпуракан өлкесінде салып шығарады. Кейінірек Айк құдай дәрежесіне көтерілді, ал халық өздерін hay деп атай бастады — бұл олардың аңызға айналған алып бабаларынан тарайтынын білдіретін. Өлер алдында Айк патшалық билікті өзінің үлкен ұлы Араманякқа табыстады. Ежелгі армян күнтізбесі бойынша 11 тамыз — бүкілхалықтық мейрам Навасард күні, яғни армян Жаңа жылы болып саналады.<ref name="Хачатрян256">{{кітап |авторы= Хачатрян, Айк |тақырыбы= Древнеармянские зварчахосы|ответственный= Манучарян, Армен|оригинал= Հայոց Հնօրյա Զվարճախոսները|орны= Ереван|баспасы= Амарас|жыл= 2003 |страниц= 256 |страницы= 118|isbn= 4702080201}}</ref> == Хайктың ұрпақтары == [[Сурет:Hayk Nahapet.jpg|нобай|259x259 нүкте|XVIII ғасырдағы сурет]] Айктың ұрпақтары Хайкилер болды — Арменияның аңызға айналған патшалары мен әулет басшыларының әулеті.<ref name="абаза" /> Дәстүр бойынша, арғы ата Айктан және оның ұрпақтарынан көптеген князьдік әулеттер тараған. Хордан — Хорхоруни әулеті тараса, Манаваздан — Манавазиан, Безнуниан, Басен, Уордуни (Трдаттан кейінгі өзара қырқыстарда бұл үш әулет түгел дерлік жойылған деп есептеледі, тек бұрын Пасьяны деп аталған Басендер ғана сақталып қалған). Сондай-ақ, Айк пен оның ұрпақтарынан Сисакян, Бзнуни, Мандакуни, Ангехеа, Варажнуни, Апахуни, Арраншахи және басқа да әулеттер тараған.<ref name="ReferenceA"/> Айктың ұрпақтарының бірі — Арам есімімен армяндарды көршілері атайтын ''armen'' этнонимінің әртүрлі формалары байланыстырылады.<ref name="ReferenceA">Мовсес Хоренаци «Родословие Великой Армении»</ref><ref name="autogenerated20140125-1">[[Арутюнян, Бабкен Арутюнович|Бабкен Арутюнян]]. «Про Армению, армяно-иранские отношения и некоторые вопросы древнейшей истории Передней Азии (7-6 вв. до н. э.)» Ереван, «Айгитак», 1998, с. 90</ref> == Дәстүрлерді түсіну және түсіндіру == == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Армения тарихы]] [[Санат:Яфетидтер]] [[Санат:Армян мифологиясы]] [[Санат:Халықтардың аңызға айналған ата-бабалары]] [[Санат:Айказуни]] oyyukgfztey30wdq72m5og7a1yd7z19 3479909 3479908 2025-06-14T09:02:10Z Muzaffar Turgunov 120280 3479909 wikitext text/x-wiki {{Тұлға|Есімі=Айк|Шынайы есімі={{lang-hy|Հայկ}}|Сурет=HaikNahabed1.jpg|ені=150px|Әкесі=Торгом (Фогарма)|Балалары=Араманьяк, Хор, Манаваз|Commons=Hayk|Отбасы=Ағасы: Картлос, Кавкас, Бардос, Мовакан, Лекос, Эгрос, Эрос}} '''Айк''' ({{Lang-arm|Հայկ}}) немесе Айк Наапет ({{Lang-arm|Հայկ նահապետ}}), Айк Дюца́зун ({{Lang-arm|Հայկ դյուցազուն}}), Айк-лучник ({{Lang-arm|Հայկ աղեղնավոր}}), сондай-ақ Һайк, Гайк, грузиндерде Гаос — [[Армяндар|армян]] халқының аңызға айналған ата-бабасы, сондай-ақ аңызға айналған Хайкидтер (Хайказундар) әулетінің негізін қалаушы. Библиялық-христиандық дәстүр бойынша Нұхтың немересі, Торгомның (Фогармының) ұлы болып табылады. Айк туралы аңыздар Мовсес Хоренацидың «Армения тарихы» (V ғасыр) және [[Себеос]]дың «Тарихы» (VII ғасыр) еңбектерінде кездеседі.<ref>История епископа Себеоса. — Перевел с четвертого исправлен. армянского издания Ст. Малхасянц. — Ер.: Издание АрмФАН-а, 1939. — С. 11-14.</ref> Кавказ халықтарының «тұңғыш аталары» арасында бірінші болып саналады. == Дәстүр == Ортағасырлық армян тарихнамасына сәйкес, армяндардың өзін атауы '''hay''' — алып Айктың есімінен шыққан. Айк 300 ер адам мен олардың отбасыларын бастап, [[Қосөзен (өркениет)|Месопотамиядан]] [[Ван көлі]]нің жағалауына қоныс аударып, армян мемлекетін құрған.<ref name=autogenerated1>{{кітап|авторы =Razmik Panossian |тақырыбы =The Armenians: from kings and priests to merchants and commissars |сілтеме =https://books.google.com/books?id=cEL-CuhdWU4C&pg=PA106 |баспасы =[[Columbia University Press]] |жыл =2006 |страницы =106 |страниц =442 |isbn =0231139268 }}</ref> Бұл мемлекеттің шекараларын үш көлдің — Ван, Урмия және [[Севан (көл)|Севан көлдерінің]] айналасына, ал олардың барлығын [[Арарат жанартауы|Арарат]] тауының төңірегіне сызып белгілеген. [[Вавилон]] әміршісі — титан Бэл Арменияға басып кіреді. Армян тарихи дәстүрінде Бэл Немруд есімімен танылған, ол Киелі кітапта Вавилон патшасы ретінде айтылады. Немрудтың Вавилон мұнарасын салуға қатысы бар екені туралы аңыз Иосиф Флавийдің «Яһуди ежелгі тарихы» атты еңбегінде (І кітап, 4-тарау) баяндалған. Гевонд Алишанның есептеуінше, біздің заманымызға дейінгі 2492 жылдың 11 тамызында Айоц дзор («Армян жазығы») деп аталатын жерде шайқас болып, сол жерде Айк Бэлді садақпен атып өлтіреді.<ref>Миф или Легенда?: «Выбрав из многочисленных сочинений(первоисточников) достоверное, сколь нам удалось, установили мы потомства трёх сыновей Ноя — до Авраама, Нина и Арама; думаю, в этом деле ни один разумный человек нам не станет возражать, если, конечно, не пожелает нарушить точный порядок истории и обратить реальные истории в мифы». Моисей Хоренский</ref> Бэлдің денесін Немрут тауының шыңына көтеріп, сол жерде өртеген. Аңыз бойынша, оның күлі суға айналған, ал Бэлдің жауынгерлері мен түйе керуендері қорыққаннан тасқа айналған екен. Көп ұзамай, Айк шайқас болған жерде Айкаберд қамалын және Айкашен қаласын армянның Васпуракан өлкесінде салып шығарады. Кейінірек Айк құдай дәрежесіне көтерілді, ал халық өздерін hay деп атай бастады — бұл олардың аңызға айналған алып бабаларынан тарайтынын білдіретін. Өлер алдында Айк патшалық билікті өзінің үлкен ұлы Араманякқа табыстады. Ежелгі армян күнтізбесі бойынша 11 тамыз — бүкілхалықтық мейрам Навасард күні, яғни армян Жаңа жылы болып саналады.<ref name="Хачатрян256">{{кітап |авторы= Хачатрян, Айк |тақырыбы= Древнеармянские зварчахосы|ответственный= Манучарян, Армен|оригинал= Հայոց Հնօրյա Զվարճախոսները|орны= Ереван|баспасы= Амарас|жыл= 2003 |страниц= 256 |страницы= 118|isbn= 4702080201}}</ref> == Хайктың ұрпақтары == [[Сурет:Hayk Nahapet.jpg|нобай|259x259 нүкте|XVIII ғасырдағы сурет]] Айктың ұрпақтары Хайкилер болды — Арменияның аңызға айналған патшалары мен әулет басшыларының әулеті. Дәстүр бойынша, арғы ата Айктан және оның ұрпақтарынан көптеген князьдік әулеттер тараған. Хордан — Хорхоруни әулеті тараса, Манаваздан — Манавазиан, Безнуниан, Басен, Уордуни (Трдаттан кейінгі өзара қырқыстарда бұл үш әулет түгел дерлік жойылған деп есептеледі, тек бұрын Пасьяны деп аталған Басендер ғана сақталып қалған). Сондай-ақ, Айк пен оның ұрпақтарынан Сисакян, Бзнуни, Мандакуни, Ангехеа, Варажнуни, Апахуни, Арраншахи және басқа да әулеттер тараған.<ref name="ReferenceA"/> Айктың ұрпақтарының бірі — Арам есімімен армяндарды көршілері атайтын ''armen'' этнонимінің әртүрлі формалары байланыстырылады.<ref name="ReferenceA">Мовсес Хоренаци «Родословие Великой Армении»</ref><ref name="autogenerated20140125-1">[[Арутюнян, Бабкен Арутюнович|Бабкен Арутюнян]]. «Про Армению, армяно-иранские отношения и некоторые вопросы древнейшей истории Передней Азии (7-6 вв. до н. э.)» Ереван, «Айгитак», 1998, с. 90</ref> == Дәстүрлерді түсіну және түсіндіру == == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Армения тарихы]] [[Санат:Яфетидтер]] [[Санат:Армян мифологиясы]] [[Санат:Халықтардың аңызға айналған ата-бабалары]] [[Санат:Айказуни]] gpyb5i9zrhwnq23ppn76f05rnsrenxs 0 760560 3479893 3477517 2025-06-14T06:26:14Z CommonsDelinker 165 «[[:File:Мейіров_Балтабай_Мейірұлы.jpg|Мейіров_Балтабай_Мейірұлы.jpg]]» дегенді аластады, бұны [[Ортаққор]]дың қатысушысы [[commons:User:Krd|Krd]] [[commons:File:Мейіров_Балтабай_Мейірұлы.jpg|жойған]], себебі: No license since 6 June 2025. 3479893 wikitext text/x-wiki {{Тұлға|Есімі=Мейіров Балтабай Мейірұлы|Туған жыл=1914|Туған жері=[[Ақтөбе облысы]], [[Ойыл ауданы]], Алтықарасу ауылы|Қайтыс болған күні=09.12.1973|Қайтыс болған жері=[[Оңтүстік Қазақстан облысы]], [[Созақ ауданы]]|Азаматтығы={{KAZ}}|Мамандығы=зоотехник, қоғам қайраткері|Қызметі=совхоз директоры, партия қызметкері|Марапаттары=[[Ленин ордені]], [[Құрмет белгісі ордені]], басқа медальдар|Сурет=Мейіров, Балтабай Мейірұлы.jpg|Жұбайы=Мейірова Әмина Бекқалиқызы|Туған күні=1914}} '''Мейіров Балтабай Мейірұлы''' (1914, [[Алтықарасу]], [[Ойыл ауданы]], Ақтөбе облысы — 9 желтоқсан 1973, [[Шолаққорған]], [[Созақ ауданы|Созақ ауданы,]] Оңтүстік Қазақстан облысы) — тұңғыш қазақ [[Зоотехния|зоотехник]], ауыл шаруашылығы саласының маманы, қоғам қайраткері. Еңбек жолында қаракөл қой шаруашылығын дамыту, асыл тұқымды мал өсіру ісіне үлес қосқан. Ұлы Отан соғысының ардагері. [[Ленин ордені|«Ленин»]] және [[Құрмет Белгісі ордені|«Құрмет белгісі»]] ордендер мен 5 медальдардың иегері. == Өмірбаян == Балтабай Мейірұлы Мейіров 1914 жылы қазіргі [[Ақтөбе облысы]], Ойыл ауданына қарасты Алтықарасу ауылында дүниеге келген. 1925–1932 жылдары Ойыл, Ақтөбе және Орал қалаларындағы мектептер мен институт курстарында білім алды. 1932–1933 жылдары [[Мәскеу|Мәскеу қаласындағы]] Инженерлік институт жанындағы жұмысшы факультетінің ветеринариялық курсын тәмамдады. Кейін сол жылы Мәскеу зоотехникалық институтының қой шаруашылығы факультетіне түсіп, оны 1937 жылы аяқтады. Еңбек жолын 1937 жылы [[Өзбек Кеңестік Социалистік Республикасы|Өзбек КСР]]-нің Қарақалпақ АССР-ы Төрткүл қаласындағы Зоналық ғылыми станцияда аға ғылыми қызметкер ретінде бастады. 1937–1941 жылдары Қарақалпақ облысы Қаттақорған ауданы мен Бұхара облысының «Тамды» совхоздарында зоотехник және партия ұйымы хатшысы қызметтерін атқарды. 1941–1943 жылдары Ұлы Отан соғысына қатысып, 91 және 120-дивизиялардың минометшілер дивизионында комиссар болды. 1943–1946 жылдары Қарақалпақ облыстық партия комитетінің түрлі бөлімдерін басқарды, ал 1946–1948 жылдары Қыпшақ аудандық атқару комитетінде жұмыс істеді. 1948–1950 жылдары [[Ташкент]] қаласындағы Өзбекстан КП ОК жанындағы Жоғарғы партия мектебін бітіріп, 1950–1953 жылдары Бұхара облыстық партия комитетінде хатшы болып қызмет етті. 1953–1963 жылдары [[Бұхара облысы|Бұхара облысындағы]] «Тамды» және [[Самарқан облысы|Самарқан облысындағы]] «Киров» совхоздарының директоры болды. 1963–1973 жылдары Шымкент облысы Созақ ауданының «Калинин» атындағы совхозында бас зоотехник болып еңбек етті. == Ғылыми және кәсіби жетістіктері == Еңбек еткен жылдары қаракөл қой шаруашылығы мен асыл тұқымды мал өсіру ісіне ерекше көңіл бөліп, сұрыптау бағытында ғылыми-зерттеу жұмыстарымен айналысты. Кеңес Одағындағы Ленинград және басқа қалаларда өткен мал шаруашылығы көрмелері мен бағалы тері аукциондарына қатысқан. == Марапаттары == Мейіров Балтабай Мейірұлы келесі ордендер және медальдармен марапатталған: * [[Ленин ордені|«Ленин» ордені]] (1958) * «Құрмет белгісі» ордені (1966) * «Ұлы Отан соғысы жылдарындағы ерен еңбегі үшін» медалі * «Германияны жеңгені үшін» медалі * «Ұлы Отан соғысы Жеңісінің 20 жылдығы» медалі * «В.И. Лениннің 100 жылдығына ерен еңбегі үшін» медалі * КСРО Ауыл шаруашылығы министрлігінің «Социалистік еңбек үздігі» белгісі * Өзбек КСР Жоғарғы Кеңесінің бірнеше Құрмет грамоталары == Қоғамдық қызметі == Қарақалпақ АССР Жоғарғы Кеңесінің, Өзбек КСР-ның облыстық және аудандық кеңестерінің, сондай-ақ Қазақ КСР-ның жергілікті кеңестерінің бірнеше шақырылымдарының депутаты болған. == Жеке өмірі == Жұбайы — Мейірова Әмина Бекқалиқызы (1919–2000). Отбасында жеті бала тәрбиелеп өсірген. Балтабай Мейірұлы 1973 жылы 9 желтоқсанда өмірден өтті. Оңтүстік Қазақстан облысы Созақ ауданының Шолаққорған кентінде жерленген. == Сілтемелер == * [https://www.youtube.com/watch?v=a-3OZnvRe9M Рекордтар кітабына енген Мейіров Балтабай Мейірұлы] * [https://www.youtube.com/watch?v=-CoWZ_XEusc КИнЭС рекордтар кітабына мерейлі 25 жыл] [[Санат:Қазақстан зоотехниктері]] 3qmhbpko8vsx0yvsqnwhg7aoqs9ls10 0 760719 3479712 3479269 2025-06-13T16:41:14Z Epoxa-HH 100258 қосымша ақпарат және сілтемелер 3479712 wikitext text/x-wiki '''Екінші Пелопоннес соғысы''' (б.з.д. 431–404), көбінесе жай ғана '''Пелопоннес соғысы''' ([[Ежелгі грек тілі|көне грекше]]: Πόλεμος τῶν Πελοποννησίων, транслитерациясы: Pólemos tō̃n Peloponnēsíōn) деп аталады, бұл [[Ежелгі Грекия|грек әлеміндегі]] үстемдік үшін [[Ежелгі Афина|Афина]] мен [[Спарта]] және олардың одақтастары арасында болған соғыс. Соғыс [[Ахемен әулеті|Парсы империясының]] Спартаға қолдау көрсету арқылы араласқанға дейін шешілмей тұрды. [[Лисандр]] бастаған Спарта флоты (Парсыдан алынған субсидиялармен салынған) ақырында Афинаны жеңіп, Грекиядағы [[Спартаның гегемониясы|Спартаның гегемония]] кезеңін бастады. Ежелгі Афина мен Спарта сияқты [[Қала-мемлекеті|қала-мемлекеттер]] арасында ежелден бері қайшылықтар болған. Бұл қайшылықтардың едәуір бөлігі мемлекеттердің [[Саяси жүйе|саяси құрылымдарының]] айырмашылығынан туындады. Ежелгі Афина [[демократия]] ретінде танылса, Спартада билік [[Олигархия|олигархияның]] қолында болды. Одақтас [[Полис (ежелгі қала)|полистерде]] екі жақ та өздеріне ұқсас мемлекеттік жүйені орнықтыруға тырысты. Саяси қайшылықтарды тіпті халықтың шығу тегі де ушықтырды: афиналықтар (сондай-ақ олардың көптеген одақтастары) [[Ионийлықтар|ионийліктер]] болса, ал спарталықтар мен олардың одақтастары негізінен [[Дорийлықтар|дорийліктер]] еді. Тарихшылар әдетте соғысты үш кезеңге бөледі.<ref>[https://academic.mu.edu/meissnerd/thucydides.html Thucydides and the Peloponnesian War] ''academic.mu.edu''.</ref><ref>Deepak Malhotra. [https://www.library.hbs.edu/working-knowledge/what-historys-biggest-wars-teach-us-about-leading-in-peace What History's Biggest Wars Teach Us About Leading in Peace] ''HBS Working Knowledge''.</ref> Бірінші кезеңі (б.з.д. 431–421) Спарта патшасы [[Архидам II|Архидам II-нің]] атымен аталған Он жылдық соғыс немесе [[Архидам соғысы]] деп аталды; ол [[Пелопоннес одағы|Пелопоннес лигасының]] (Спартаның одақтастары желісі) толық [[гоплит]] әскерімен [[Аттика|Аттикаға]] бірнеше рет басып кірді. Афинаның [[Ұзын қабырғалар|Ұзын қабырғалары]] бұл стратегияны тиімсіз етті, ал [[Бірінші Афина теңіз одағы|Делос лигасындағы]] Афинаның қуатты флоты Пелопоннес жағалауына шабуыл жасап, Спартаға қарсы көтерілістерді өршітуге тырысты. Б.з.д. 421 жылы [[Никий бітімі]] жасалып, ол б.з.д. 413 жылға дейін созылды. Бұл уақытта бірнеше делдалдық шайқастар болды, оның ішінде б.з.д. 418 жылы Спарта [[Элида]], [[Мантинея]] (екеуі де бұрынғы Спарта одақтастары), [[Аргос]] және Афинадан құралған біріккен әскерді жеңген [[Мантинея шайқасы]]. Ең маңызды оқиға — б.з.д. 415–413 жылдар аралығындағы [[Сицилия жорығы]] болды, онда Афина Спартаның одақтасы [[Сиракузы|Сиракузыны]] басып алмақ болып, өзінің флотын дерлік толықтай жоғалтты. Сицилия апаты соғыстың үшінші кезеңін (б.з.д. 413–404), яғни [[Декелея соғысы|Декелея соғысы немесе Иония соғысы]] деп аталатын кезеңді бастады. Бұл кезде Парсы империясы Спартаны қолдап, [[Грек-парсы соғыстары|Парсы соғыстары]] аяқталғаннан кейін Делос лигасына қосылған [[Кіші Азия|Кіші Азиядағы]] грек қалаларының үстемдігін қайтарып алмақ болды. Парсы қаржысының көмегімен Спарта Лисандр басқарған үлкен флот жасақтап, Эгей теңізінде, әсіресе б.з.д. 405 жылы [[Эгоспотамос шайқасы|Эгоспотамоста]], бірқатар шешуші жеңістерге жетті. Келесі жылы Афина берілу актісіне қол қойып, бүкіл империясынан айырылды. Лисандр [[Бірінші Афина теңіз одағы|Делос лигасының]] бұрынғы мүшелеріне, соның ішінде Афинаға, қуыршақ [[Олигархия|олигархияларды]] орнатып, Афинада бұл режим «[[Отыз тиран]]<nowiki/>» деп аталды. Пелопоннес соғысынан кейін он жылдан соң [[Коринф соғысы]] (б.з.д. 394–386) басталды; ол нақты шешімсіз аяқталғанымен, Афинаның Спартадан тәуелсіздігін қалпына келтіруге көмектесті. Пелопоннес соғысы ежелгі грек әлемін өзгертті. Соғысқа дейін Грекияның ең күшті қала-мемлекеті болған Афина дерлік толық бағындырылған күйге түсті, ал Спарта Грекияның жетекші билеуші мемлекет ретінде орнықты. Соғыстың экономикалық шығындары бүкіл Грекияға әсер етті, Пелопоннес аймағында кедейшілік жайлап, Афина күйреп, соғысқа дейінгі дәуірдегі әл-ауқатын ешқашан қалпына келтіре алмады.<ref name=":0">Kagan, Donald (2003). ''The Peloponnesian War''. New York: Viking Press. ISBN 978-0-670-03211-2.</ref><ref name=":1">Fine, John V. A. (1983). ''The Ancient Greeks: A Critical History''. Cambridge, Massachusetts: Belknap Press. ISBN 978-0-674-03314-6.</ref> Сонымен қатар, соғыс грек қоғамына да астарлы өзгерістер әкелді. Демократиялық Афина мен олигархиялық Спарта арасындағы қақтығыс, олардың әрқайсысы басқа мемлекеттердегі өздеріне ыңғайлы саяси топтарды қолдағандықтан, грек әлемінде соғысты жиі оқиғаға айналдырды. [[Ежелгі Грекия әскери ісі|Ежелгі грек соғысы]] бастапқыда шектелген әрі формалды сипатта болғанымен, Пелопоннес соғысы [[Қала-мемлекеті|қала-мемлекеттер]] арасындағы жаппай қырғынға айналып, зорлық-зомбылыққа толы болды. Діни және мәдени тыйымдарды бұзып, ауыл шаруашылығын күйретіп, бүтіндей қалаларды қиратып, Пелопоннес соғысы б.з.д. V ғасырдың және Грекияның [[Классикалық Грекия|алтын дәуірінің]] қайғылы аяқталуын көрсетті.<ref name=":0" /> == Тарихи дереккөздер == Пелопоннес соғысы — замандастарының айтарлықтай көп куәгерлік деректері сақталған алғашқы әскери қақтығыс. Бұл соғыстың негізгі тарихи дереккөзі — [[Фукидид|Фукидидтің]] «''[[Тарих (Фукидид)|Пелопоннес соғысының тарихы]]''» атты еңбегі. Оның еңбегі тарихи ғылымның дамуына зор ықпал етіп, Пелопоннес соғысын және сол кездегі әлемді қазіргі заманда қалай қабылдайтынымызға айтарлықтай әсер етті.<ref>''Дж. В. А. Файн'' Древние греки: критическая история, с. 442</ref> Ол бұл еңбегін соғыс басталысымен жаза бастағанын, деректерін тікелей куәгерлерден алғанын және өзі де көрген оқиғаларды қамтығанын атап көрсетеді. Соғыстың алғашқы кезеңінде шайқасқан афиналық болған Фукидид б.з.д. 423 жылы жер аударылып, өмірінің қалған бөлігін Пелопоннес аймағында өткізіп, деректер жинап, еңбегін жазумен айналысты. Ғалымдар Фукидидті сенімді әрі екі жаққа да бейтарап деп санайды.<ref name=":1" /> Бір ерекшелігі — оның еңбегіндегі ұзақ баяндамалар, олардың өзі де бұл сөздердің дәлме-дәл жазбасы емес, жалпы айтылған ойларды өз түсінігімен жеткізгенін мойындайды.<ref>Morley, Neville (13 September 2021). [https://books.google.kz/books?id=mPk_EAAAQBAJ&dq=thucydides+reliability&pg=PA43&redir_esc=y#v=onepage&q=thucydides%20reliability&f=false "Thucydides Legacy in Grand Strategy".] In Balzacq, Thierry; Krebs, Ronald R. (eds.). ''The Oxford Handbook of Grand Strategy''. Oxford University Press. pp. 41–56. ISBN 978-0-19-257662-0.</ref> Еңбек соғысқа дейінгі бірнеше жылды қамтып, оның басталу себептерін түсіндіріп, содан кейін оқиғаларды жыл сайын баяндайды. Фукидид еңбегінің басты кемшілігі — оның толық аяқталмағаны: мәтін б.з.д. 411 жылы соғыстың аяқталуынан жеті жыл бұрын үзіліп қалады. Бұл оқиғаны Фукидидтің замандасы [[Ксенофонт]] жалғастырды, оның «[[Грек тарихы]]<nowiki/>» еңбегінің бірінші кітабында баяндалды. Ксенофонттың еңбегі — Фукидидтің дәстүрлі түсінігіндегі «тарих» емес, керісінше оқиғалармен таныс оқырманға арналған [[Естеліктер|естеліктерге]] ұқсайды. Бұл еңбек Фукидидтің соңғы сөйлемінен бірден басталып, соғыстың аяқталуы мен оның салдарын баяндайды. Афинада дүниеге келген [[Ксенофонт]] әскери қызметін [[Жалдамалы сарбаз|жалдамалы]] [[Жалдамалы сарбаз|сарбаз]] ретінде [[Ахемен әулеті|Парсы империясында]] және [[Кіші Азия]], [[Фракия]] мен Грекияда Спарта жағында соғысып өткізді. Осы әрекеттері үшін Афинадан қуылып, Спартада өмір сүрді, онда соғыстан шамамен 40 жыл өткен соң «[[Грек тарихы|Грек тарихын]]<nowiki/>» жазды. Оның еңбегі әдетте Спартаға бүйрегі бұрады деп есептеледі.<ref>Gatto, Martina. [https://bmcr.brynmawr.edu/2022/2022.04.23/ "Review of: Xenophon and Sparta".] ''Bryn Mawr Classical Review''. ISSN 1055-7660</ref> Ксенофонттың еңбегі өте біржақты және өзіне жағымсыз ақпаратты жиі елемейді; мысалы, Эллада тарихында үлкен рөл атқарған [[Пелопид]] пен [[Эпаминонд]] туралы мүлдем дерлік айтпайды. Сондықтан тарихшылар оның еңбегін аса сақтықпен пайдаланады. Қалған көне еңбектер соғыс туралы кейінірек жазылған және бізге тек үзінділер күйінде жеткен. Сицилиялық тарихшы [[Диодор Сицилиялық]] өзінің «[[Тарихи кітапхана|Тарихи кітапханасының]]<nowiki/>» 12 және 13-кітаптарында соғыс туралы қысқаша баяндама ұсынады. Б.з.д. I ғасырда жазылған бұл еңбектердің дереккөзі соғыстан кейінгі ғасырда жазылған [[Эфор Кималық|Эфордың]] әмбебап тарихы болған деген пікір бар, бірақ бұл еңбек қазіргі уақытта [[Жоғалған ежелгі шығармалар|жоғалған]]. Оның еңбегі тарихшылар тарапынан түрліше бағаланады, бірақ оның басты құндылығы — [[Ксенофонт|Ксенофонттың]] баяндауынан бөлек оқиғалардың өзге қырын ұсынатын жалғыз шығарма болуы. Рим-грек тарихшысы [[Плутарх]] өзінің «[[Салыстырмалы өмірнамалар (Плутарх)|Салыстырмалы өмірнамалар]]<nowiki/>» соғыстағы төрт ірі қолбасшының ([[Перикл]], [[Никий]], [[Алкивиад]] және [[Лисандр]]) өмірбаянын жазды. Плутархтың басты назары осы адамдардың мінезі мен адамгершілігіне аударылғанымен, ол соғыс барысына қатысты басқа дереккөздерде кездеспейтін кейбір мәліметтерді де келтіреді. Плутарх бірінші кезекте өмірбаяншы және моралист болғанымен, қазіргі заманғы тарихшылар оның еңбектерінен пайдалы ақпарат алады. Б.з. I ғасырында жазылған бұл еңбегін Плутарх қазіргі кезде жоғалып кеткен деп есептелетін ертеректегі еңбектерге сүйене отырып жазған. Соғыс туралы мәліметтердің шектеулі бөлігі [[эпиграфика]] мен [[Археология|археологиядан]] алынады, мысалы, [[Амфиполь]] қабырғалары мен [[Брасид|Брасидтың]] қабірі, олар XX ғасырда қазылып алынған. Соғыс кезінде салынған кейбір ғимараттар мен өнер туындылары біздің заманымызға дейін сақталған, мысалы, Афинадағы [[Эрехтейон]] ғибадатханасы мен Гегесоның құлпытасы. Бұлар әскери әрекеттер туралы ақпарат бермегенімен, соғыс кезіндегі азаматтық өмірді көрсетеді. Афиналық [[Аристофан|Аристофанның]] бірнеше пьесалары (әсіресе «[[Бейбітшілік (комедия)|Бейбітшілік]]<nowiki/>» пен «[[Лисистрата]]<nowiki/>») соғыс кезінде жазылып, сол дәуірде қойылған, бірақ олар тарихи емес, сатиралық шығарма ретінде саналады. == Пентеконтаэтия (елужылдық кезең) == [[Фукидид]] Спарта Пелопоннес соғысын б.з.д. 431 жылы «афиналықтардың күшеюінен қорыққаны үшін» бастаған деп есептеді, өйткені ол кезде «Афина Элладаның көп бөлігін бағындырып үлгерген еді».<ref name=":2">[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.01.0200&redirect=true "Thucydides, The Peloponnesian War, Book 1, chapter 1"] ''www.perseus.tufts.edu''.</ref> Шынында да, Пелопоннес соғысы басталар алдындағы елу жылдық кезең Афинаның Жерорта теңізіндегі ең күшті мемлекетке айналуымен ерекшеленді. Афина империясы бастапқыда Делос аралында қазынасы орналасқан Делос лигасы деп аталатын шағын полистер тобы ретінде құрылды — бұл лига грек-парсы соғыстарының аяқталғанын қамтамасыз ету мақсатында құрылған еді. Б.з.д. 480 жылы [[Парсылардың Грекияға екінші басып кіруі|парсылардың Грекияға басып кіруін]] тойтарып, [[Ежелгі Афина|Афина]] тез арада [[Иония]] мен [[Эгей аралдары|Эгей]] [[Эгей аралдары|архипеллагында]] парсыларға тәуелді аймақтарда [[Ахемен әулеті|Парсыларға]] қарсы соғысты жалғастырған грек мемлекеттерінің одағының көшбасшысына айналды. Мұның соңы Афинаның бірте-бірте империяға айналу кезеңімен аяқталды. Бұл кезең Фукидид атаған [[Пентеконтаэтия]] («елу жылдық») деп аталады. Афина парсыларға қарсы агрессивті соғыс жүргізіп, басқа қалаларға үстемдік ете бастады - Афина бастапқыда [[Бірінші Афина теңіз одағы|Делос лигасында]] көшбасшы рөлінде болса, кейінірек ол өз билігіне Спарта мен оның одақтастарынан басқа бүкіл Грекияны қаратты да, тарихта «Афиналық империя» деп аталатын кезең басталды.<ref name=":1" /> Ғасырдың ортасында парсылар [[Эгей теңізі]] жағалауындағы иеліктерінен бас тартуға мәжбүр болып, олар Афинаға тәуелді болды. Сонымен қатар, Афинаның күші едәуір өсті: бұрынғы тәуелсіз одақтастары тәуелді мемлекеттерге айналып, алым-салық төлеуге міндетті болды. Бұл қаражат Афинаға қуатты флот ұстауға мүмкіндік берді, ал ғасырдың ортасынан бастап ол қаладағы ауқымды қоғамдық ғимараттар салуға және қаланы көріктендіруге де пайдаланылды, бұл өз кезегінде наразылық туғызды.<ref name=":0" /> Афина мен Пелопоннес мемлекеттері (оның ішінде Спарта) арасындағы қайшылықтар Пентеконтаэтияның басында-ақ басталды. Парсылар Грекиядан кеткеннен кейін, Спарта Афина қабырғаларын қалпына келтіруге жол бермеуге тырысты (қабырғасыз Афина құрлықтық шабуылдарға осал болып, Спартаға тез бағынар еді), бірақ бұл әрекеті сәтсіз аяқталды. Фукидидтің айтуынша, спартандықтар сол кезде ешқандай шара қолданбағанымен, олар «өз мақсаттарына жете алмағандарына іштей қатты қапаланды». Мемлекеттер арасындағы қақтығыс б.з.д. 465 жылы Спартада [[Илоттар|илоттардың]] көтерілісі кезінде қайтадан басталды. Спартандықтар бұл көтерілісті басуға барлық одақтастарынан, оның ішінде афиналықтардан да көмек сұрады. Афина 4000 [[Гоплит|гоплиттен]] тұратын әскер жіберді, бірақ олар келгеннен кейін Спарта «көмек қажет емес» деп, афиналықтарды үйлеріне қайтарып жіберді (қалған одақтастар қала берді). Фукидидтің айтуынша, спартандықтар афиналықтардың көтерілісшілер жағына өтіп кетуінен қауіптеніп, олардан бас тартты. Бұған ашынған Афина Спартамен одағын бұзды. Ақыры көтерілісші илоттар өлтірілмеу және жер аударылу шартымен берілуге мәжбүр болды; Афина оларды [[Коринф шығанағы|Коринф шығанағының]] ең тар жерінде орналасқан стратегиялық маңызды [[Навпакт]] қаласына қоныстандырды.<ref name=":2" /> Бұл оқиғалардың нәтижесінде ашынған афиналықтар Спартамен одақтан шығып, оның ежелгі қарсыласы [[Аргос|Аргоспен]] және [[Фессалия|Фессалиямен]] одақ құрды. Б.з.д. 459 жылы Афина Пелопоннес одағына кіретін көршілері — [[Мегара]] мен [[Коринф]] арасындағы соғысты пайдаланып, Мегарамен одақ келісімін жасады. Осылайша, афиналықтар Коринф мойнағы мен Коринф шығанағында стратегиялық маңызды тірекке ие болды; бұған қоса, Афинаның [[Беотия|Беотиядағы]] ықпалы артты. Мұның бәрі Спартаның соғысқа кіруіне әкеліп соқты және «[[Бірінші Пелопоннес соғысы]]<nowiki/>» деп аталатын 15 жылдық қақтығыс басталды. Бұл соғыста Афина Аттиканың сыртындағы құрлықтық Грекияда өз иеліктерінен (оның ішінде Мегара мен Беотия) бас тартып, Спартаның бақылауына беруге мәжбүр болды, дегенмен Афина одағы құрамында [[Эгина]] аралы қала берді. Б.з.д. 446/445 жылғы қыста қол қойылған «[[Отыз жылдық бейбітшілік|Отыз жылдық бейбітшілікпен]]<nowiki/>» ресми түрде аяқталды<ref>Bagnall, Nigel (2006). ''The Peloponnesian War: Athens, Sparta and the Struggle for Greece''. New York: Thomas Dunne Books. ISBN 978-0-312-34215-9.</ref> және екі мемлекетке де өз одақтастарына бақылау жүргізу құқығын мойындады.<ref name=":0" /> == Бейбітшілік келісімін бұзылуы == Афина Эгей теңізі алабында өз үстемдігін орнатып, Қара теңіз маңындағы ықпалын күшейтіп жатқанда, Спарта мен оның одақтастары афиналықтардың іс-әрекеттеріне әзірге төзімділік танытты. Алайда, қуатты флоты мен мол ресурстары бар Афина [[Ұлы Грекия|Ұлы Грекияға]] (Оңтүстік Италия мен Сицилияға) ықпалын күшейте бастады. Афинаның батысқа қарай жылжуы Коринф үшін өлім қаупін төндірді, өйткені оның бүкіл саудасы батыс бағытында жүргізіліп келді, бұл Спартаның оқшаулануына және жалпы Пелопоннес одағына ауыр соққы болып тиді. Бұған не Спарта, не Коринф шыдай алмай, Афина экспансиясына қарсы барынша күшті шаралар қолдана бастады. Отыз жылдық бітім алғаш рет б.з.д. 440 жылы сынға түсті. Сол жылы Афинаның қуатты одақтасы [[Самос]] [[Самос соғысы|Афинаға қарсы көтеріліс жасады]]. Көтерілісшілер тез арада парсы [[Сатрап|сатрапынан]] қолдау тапты, ал Афина империясы бойынша көптеген көтерілістер шығу қаупіне тап болды. Спарта, егер араласпақ болса, империя тағдырын шешетін үлкен соғыстың басталуына себепші болар еді. Сондықтан Спарта өз одақтастарының құрылтайын шақырып, Афинамен соғыс мүмкіндігін талқылады. Спартаның қуатты одақтасы Коринф соғысқа араласуға қарсы болды, құрылтай Афинаға қарсы соғыс ашпауға дауыс берді. Афиналықтар көтерілісті басты, сондықтан бейбітшілік сақталды.<ref name=":0" /> Соғысқа тікелей себеп болған оқиғалар Афина мен Коринф арасындағы қатынастарға байланысты еді. Коринф өз отары — Керкирадан жеңілгеннен кейін, [[Керкира]] ешбір жаққа одақтас болмаған теңіз алпауыты болғандықтан, Коринф одақтас флот құра бастады. Бұл Афинаны алаңдатты, Керкира Афинадан көмек сұрап одақтасуды ұсынды. Афина [[Керкира]] мен Коринфпен келіссөздер жүргізіп, Керкирамен қорғаныс одағына кірді. [[Сибота шайқасы|Сибота шайқасында]] Афинаның бірнеше кемесі Коринф флотына Керкирааны басып алуға жол бермей, маңызды рөл атқарды. Отыз жылдық бейбітшілікті сақтау үшін Афина кемелеріне Коринф Керкираға басып кірмейінше соғысқа араласпауға бұйрық берді. Алайда Афина кемелері шайқасқа араласып, қосымша афиналық [[Трирема|триремалардың]] келуі Коринфті өз жеңісін пайдаланып кетуден бас тартуға мәжбүр етті, сол арқылы Керкира мен Афина флотын түгелдей құтқарды.<ref name=":2" /> Осыдан кейін Афина өзінің одақтасы әрі Коринфтың отары болған [[Халкидики]] түбегіндегі [[Потидея|Потидеяға]] қабырғаларын бұзуды, кепілдікке адамдарды Афинаға жіберуді, Коринф магистраттарын қызметтен босатып, Коринфтен жаңа магистраттарды қабылдамауды бұйырды.<ref name=":2" /> Бұған ашынған Коринф Потидеяны көтеріліске шақырып, көтерілсе оларды қолдайтынын айтты. [[Потидея шайқасы]] кезінде Коринф Потидеяға жасырын әскер жіберіп көмек көрсетті. Бұл іс жүзінде Отыз жылдық бейбітшілікті бұзу еді, өйткені ол келісім бойынша Делос лигасы мен Пелопоннес лигасы бір-бірінің ішкі ісіне араласпауы тиіс болатын. Бұдан әрі жағдайды ушықтырған оқиға Афинаның б.з.д. 433/2 жылы Мегара азаматтарына (бірінші Пелопоннес соғысынан кейін Спартаға қайтадан қосылған одақтас қала) сауда [[Санкция|санкцияларын]] енгізуі болды. Мегаралықтардың Гиера Оргас жерін қорлады деген айып тағылған еді. Бұл санкциялар, [[Мегаралық псефизм]] деп аталады, [[Фукидид]] тарапынан назарға алынбаған, алайда кейбір заманауи экономикалық тарихшылар Мегараның гүлденген Афина империясымен сауда жасауына тыйым салу Мегараға экономикалық күйреу әкелетінін айтып, бұл санкцияларды соғыстың негізгі себептерінің бірі ретінде қарастырады.<ref name=":1" /> Афинаны соғыстың басталуына кінәлі деп санайтын тарихшылар осы оқиғаны басты себеп ретінде көрсетеді.<ref>Buckley, Terry (2010). ''[https://search.worldcat.org/title/428731372 Aspects of Greek History 750–323 BC: A Source-Based Approach]'' New York: Routledge. ISBN 978-0-415-54976-9.</ref> Мәселе мынада еді: енді Афина мегаралық прецедентті пайдаланып, кез келген сылтаумен басқа мемлекеттердің кемелеріне өз порттарын жаба алатын еді. Осылайша, соғыссыз-ақ, Афина қалаған қалаға өз шарттарын қабылдатқызып, жеңілдіктерге қол жеткізе алатын еді. Спарта үшін кеме қатынасы еркіндігін сақтау аса маңызды болды, өйткені оның күшті флоты жоқ болатын. Спартадан келген бірнеше делегация бір ғана мәселені қайта-қайта көтеріп отырды — мегаралық псефизманы дереу жоюды талап етті. Спартаға қарсы мегаралық декретті ресми түрде жою емес, тек оның орындалмауы да жеткілікті еді. Бұл жағдайда бұл ақылға қонымды ымыралы шешім болар еді. Дәл осы кезеңде белгісіз жағдайда Мегарада Спартаға жіберілген афиналық елші қаза тапты. Содан кейін Афина халық жиналысы Мегараға соғыс жариялау туралы шешім қабылдады, ал мегаралық псефизманы жою мәселесі енді қозғалмады.<ref>Александр Кравчук. [https://www.goodreads.com/book/show/5380157 Перикл и Аспазия]</ref> Коринфтің өтінішімен 432 жылы Спартада Пелопоннес лигасының мүшелері, әсіресе Афинаға наразылық білдіргендер, Спарта жиналысына шақырылып, өз шағымдарын жеткізді. Бұл жиында шақырылмаған Афина делегациясы да сөз сөйлеуге рұқсат сұрап, ақыры Афиналықтар мен Коринфтіктер арасындағы пікірталасқа ұласты. Фукидидтің айтуынша, Коринфтіктер Спартаның осы уақытқа дейін әрекетсіздігін айыптап, егер Спарта әрекетсіз қала берсе, оның өзіне одақтассыз қалып, Афинаның ықпалына түсуі мүмкін екенін ескертті.<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Thuc.+1.68.1&redirect=true "Thucydides, History of the Peloponnesian War, THE FIRST BOOK, chapter 68"] ''www.perseus.tufts.edu''.</ref> Бұған жауап ретінде Афиналықтар Спарталықтарға Афинаның соғыс кезіндегі жетістіктері мен Парсыға қарсы күресін еске салып, мұндай қуатты мемлекетпен соғысудың қауіпті екенін айтып, Отыз жылдық бейбітшілікте көзделгендей аралық сотқа жүгінуді ұсынды.<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Thuc.+1.73.1&redirect=true "Thucydides, History of the Peloponnesian War, THE FIRST BOOK, chapter 73"] ''www.perseus.tufts.edu''.</ref> Осыдан кейін барлық одақтас елдердің елшілері жиналыстан шығып кетті. Спартандықтар өзара соғыстың артықшылықтары мен кемшіліктерін саралай бастады. Патша [[Архидам ІІ]] бірінші дәрежелі әскери алпауытымен соғыстың нәтижесі бұлыңғыр болғандықтан, абайлап саясат ұстануға шақырды. Ол қуатты флот болмаған жағдайда дипломатиялық жолмен әрекет етуге, одақтың экономикалық және әскери күшін арттыруға кеңес берді. Ол соғысқа қарсы шықса да, соғысқа құмар [[эфор]] [[Сфенелаид|Сфенелаидтың]] пікірі Спарта [[Экклезия (Спарта)|экклезиясында]] басым түсті - ол дереу соғыс жариялап, күтпеген жерден жеңіске жетуді, сөйтіп одақтық борышын орындауды ұсынды.<ref>De Sainte Croix, Geoffrey Ernest Maurice (1989). ''The Origins of the Peloponnesian War''. London: Duckworth Books. ISBN 978-0-7156-1728-1.</ref> Ақыры, Спарта жиналысы Афиналықтардың бейбітшілікті бұзды деп айыптап, соғыс жариялады.<ref name=":0" /> Афинаға бірнеше ультиматум қойылды, олардың ішінде әдейі орындалмайтын талаптар болды: [[Алкмеонидтер]] әулетін қуып жіберу ([[Перикл|Периклдің]] анасы осы әулеттен шыққан, оған үнемі «Килон қарғысы» деп аталатын оқиға еске салынып отырды), Афина теңіз одағын тарату, [[Потидея]] қоршауын тоқтату, Эгина тәуелсіздігін мойындау және Мегараға Афинамен сауда жасауға тыйымды алып тастау. == Архидам соғысы == Қақтығыстың алғашқы кезеңі (б.з.д. 431–421 жылдар) тарихнамада дәстүрлі түрде [[Архидам соғысы]] деп аталады. Бұл атау Пелопоннес одағының біріктірілген әскерлеріне қолбасшылық жасаған спартан патшасы Архидам II-нің есімімен байланысты. Спарта мен оның одақтастары (Коринфтен басқа) негізінен құрлықта соғыс жүргізуге қабілетті еді және оларды жеңу өте қиынға соғатын (әсіресе аңызға айналған [[Спарта әскері]] арқасында). Олар өте үлкен әскер жинай алатын еді; одақ көшбасшысы ретінде спартандықтар керемет жауынгерлер ретінде танымал еді. Ал Пелопоннес одағының флоты афиндық флоттың үштен бір бөлігіне ғана тең болып, оған қарсы тұра алмайтын. Афина империясы Аттика түбегінде, яғни Грекияның құрлықтық бөлігінде орналасса да, [[Эгей теңізі|Эгей теңізіндегі]] аралдарға дейін таралған еді. Осыған байланысты олар басқа стратегия дайындады. Афина өз байлығын осы аралдардан алынатын алым-салықтан жинады. Афина империясы теңіз флоты арқылы өз билігін сақтап тұрды. Сондықтан екі жақтың да шешуші шайқас жүргізуге мүмкіндігі аз болды. [[Архидам соғысы]] кезінде Спартаның стратегиясына сәйкес алдымен Аттикаға басып кіріп, Афина маңындағы жерлерге шабуыл жасап, жерлерді ойрандап, шешуші шайқаста афиндік әскерді талқандауды көздеді. Бұл шабуылдар Афинаның айналасындағы егістік жерлерді қиратты, бірақ Афина теңізге шығатын жолдарын сақтап қалды да, айтарлықтай зардап шеккен жоқ. Аттика халқы өз фермаларын тастап, Афинаны порт [[Пирей|Пиреймен]] жалғайтын [[Ұзын қабырғалар]] ішіне көшті. Соғыстың алғашқы жылының соңында [[Перикл]] өзінің әйгілі «[[Периклдің жерлеу сөзі|Жерлеу сөзін]]<nowiki/>» айтты (431 ж. б.з.д.). Соғыс Спарта одақтастары — [[Фивы (Грекия)|Фивылықтардың]] — [[Платея]] атты шағын қалаға 431 жылы 4 сәуірде күтпеген шабуылынан басталды.<ref>[https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.73095/page/n513/mode/2up?view=theater "Peloponnesian War"] The Encyclopaedia Britannica Vol Xvii</ref> Бұл қала [[Беотия|Беотияда]] орналасқанымен, ежелден Афинаның одақтасы еді. Ал фивылықтар Платеяны өз бақылауына өткізіп алмаса да, ең болмағанда оны [[Беотия одағы|беотиялық қалалар одағына]] қайтаруды көздеді. Қала қабырғалары соғыссыз уақыттағыдай күзетсіз болғандықтан, фивылықтардың 300-ден аса жауынгері мен екі [[беотарх]] басшылық еткен жасақ жасырын кіріп, платеяліктерді басқа беотиялық қалалармен одақтас болуға шақырды. Шабуылдаушылар бастапқыда тым агрессивті әрекет жасамады, тек базар алаңын басып алып, жергілікті жақтастарының қолдауына сенім артқандай болды. Дегенмен, олардың есебі дұрыс шықпады: платеяліктер қайта топтасып, беотиялықтардың саны аз екенін білген соң шабуылға шықты. Қысқа түнгі ұрыста фивылықтардың бір бөлігі жойылды, бір бөлігі қаладан шығып кете алды, ал қалған көпшілігі (180 адам) тұтқынға алынды. Негізгі фивы күштері кейінірек келіп жеткенде, олар қаланың айналасын тастап кетуге мәжбүр болды, бірақ тұтқындардың өмірі сақталады деген шарт қойылды. Фивылықтар кеткеннен кейін платеяліктер келісімді бұзып, тұтқындарды түгелдей өлтіріп тастады. Б. з. д. 431 жылдың мамыр айында пелопоннес әскерінің алпыс мыңдық жасағы Аттикаға басып кіріп, Афинаның айналасындағы жерлерді ойрандады. Б. з. д. 427 жылға дейін осындай шабуылдар жыл сайын (б. з. д. 429 жылдан басқа жылдары) қайталанып отырды, бірақ олардың әрқайсысы шамамен үш аптаға ғана созылды; ең ұзақ шабуыл (б. з. д. 430 жылы) қырық күнге ғана жалғасты. Оның себебі пелопоннес әскері бұрынғы [[гоплит]] соғыстарының дәстүріне сай негізінен азаматтық жасақ болғандықтан, сарбаздар үйіне оралып, егін жинауға қатысуы тиіс еді. Бұған қоса, спарталықтардың илоттарды (құлдарды) үнемі бақылауда ұстауы қажет болды, өйткені Спарта әскерлерінің ұзақ уақыт бойы болмауы олардың көтерілісіне әкеліп соғуы мүмкін еді. Афиналықтардың стратегиясын бастапқыда [[стратег]] [[Перикл]] басқарды. Ол Афиналықтарға Спартаның әлдеқайда көп әрі жақсы дайындалған [[Гоплит|гоплиттерімен]] ашық шайқастан аулақ болып, оның орнына Афина қарсыласынан айтарлықтай көп және жақсы дайындалған флотын соғыстың негізгі құралы ретінде пайдалануы тиіс болды. Жау шапқыншылығы болған жағдайда Аттикадағы ауылдық аймақтардың тұрғындары үйлерін тастап, Афина қорғандарының артына жасырынуы керек еді, ал азық-түлік пен басқа да тауарлар қалаға тек теңіз арқылы жеткізілуі тиіс болатын. Афинаның қаржылық жағдайы, ең алдымен одақтастары төлеген алымдардан құралғандықтан, олар мұндай тактиканың сәтті болатынына сенді. Афиналық флот — Грекияның ең қуатты теңіз күштері өзінің пелопоннес флотынан басым екенін дәлелдеп, екі шайқаста — [[Рион мүйісіндегі шайқас|Рион мүйісі]] мен [[Навпакттағы шайқас|Навпакт түбіндегі шайқастарда]] (б.з.д. 429 жыл) жеңіске жетіп, Пелопоннес жағалауына шабуыл жасай бастады. Спартандықтардың шабуылы афиналықтарды өздерінің бастапқы жоспарына сәйкес Аттика халқының барлығын қаланың қорғандарына эвакуациялауға мәжбүр етті. Қаланың ішінде босқындардың көптеп келуі халықтың тығыз орналасуына және халықтың көпшілігінің қарапайым баспанасының жоқтығына әкелді. Б.з.д. 430 жылы босқындарға лық толған Афинада індет өршіді (Фукидидтің мұқият сипаттап жазған белгілері бұл ауруды, бәлкім, [[Бөрітпе сүзек|сүзек ауруы]] деп көрсетеді; кейбір ғалымдар бұл ауруды [[оба]] ауруы деп те есептейді<ref>История Древней Греции под ред. В. И. Кузищина, с. 199</ref>; қазіргі молекулалық-генетикалық әдістер аурудың [[Іш сүзегі|іш сүзегінің]] қоздырғышы ([[Salmonella enterica subsp. enterica|Salmonella enterica subsp. enterica serovar Typhi]]<ref>''Papagrigorakis, Manolis J.; Yapijakis, Christos; Synodinos, Philippos N.; Baziotopoulou-Valavani, Effie.''[https://www.ijidonline.com/article/S1201-9712%2805%2900178-5/fulltext DNA examination of ancient dental pulp incriminates typhoid fever as a probable cause of the Plague of Athens] // International Journal of Infectious Diseases : journal. — 2006. — Vol. 10, no. 3. — P. 206—214. </ref>) арқылы таралғанын дәлелдеді). [[Оба]] халық тығыз орналасқан қалада тез таралып, ұзақ мерзімде Афинаның жеңілуіне айтарлықтай әсер етті. Ауру 30 000-нан астам азаматты, теңізшілер мен сарбаздарды, соның ішінде Перикл мен оның ұлдарын қырып кетті. Афинаның халқының шамамен үштен бірі мен екіден екісі аралығында адам шығыны болды. Соған сәйкес, Афинаның адам ресурсы күрт азайды, тіпті жалдамалы әскерлер індет жайлаған қалаға жалданудан бас тартты. Аурудан қорыққандықтан, Спартаның Аттикаға басып кіруі тоқтатылды, өйткені олардың сарбаздары індет жұқтырған дұшпанмен байланысудан бас тартты. [[Перикл]] қайтыс болғаннан кейін, афиналықтар оның консервативті, қорғаныс стратегиясынан біраз алыстап, Спарта мен оның одақтастарына соғыс ашу бағытында агрессивті стратегияға көшті. Дәл осы уақытта Афина демократиясында агрессивті топтардың көсемі [[Клеон]] ерекше рөл атқара бастады. Соғысты неғұрлым агрессивті жүргізуді және Периклдің қорғанысқа бағытталған саясатын доғаруды жақтаған Клеонның ықпалы айтарлықтай артты. Клеон ең алдымен Афина қоғамындағы радикалды-демократиялық элементтерге, әсіресе қалалық сауда мен қолөнер топтарына сүйенді. Жер иелері мен Аттикалық шаруаларға сүйенген және соғысты тоқтатып, бейбіт келісім жасауға ұмтылған бай жер иесі [[Никий]] басқарған қалыпты партия болды. Афинаның жағдайы біртіндеп жақсара бастағандықтан, Клеонның тобы біртіндеп Халық жиналысында үлкен ықпалға ие бола бастады.<ref>История Древней Греции под ред. В. И. Кузищина, с. 201</ref> Афина көптеген қиындықтарға қарамастан, соғыстың алғашқы кезеңіндегі ауыр соққыларға төтеп бере алды. Қулыққа толы жаңа стратег [[Демосфен (қолбасшы)|Демосфеннің]] (кейінгі атақты шешен [[Демосфен|Демосфенмен]] шатастырмау керек) әскери қолбасшылығымен Афиналықтар Пелопоннес жағалауын теңізден шауып, бірнеше жеңістерге жетті. Б.з.д. 429 жылы [[Митилена көтерілісі|көтеріліс]] жасаған Потидеяны ақырында басып алды. 427 жылы [[Лесбос]] аралындағы көтеріліс те сәтсіз аяқталды, сол кезде афиналықтар аралдың басты қаласы — [[Митилена|Митиленаны]] басып алды. Сол бекіністердің бірі [[Пилос|Пилостың]] жанындағы [[Сфактирия]] аралында орналасқан болатын, онда соғыстың бірінші кезеңінде Афина бағы ашылды. Клеонның ұсынысымен Афинаның Халық жиналысы тіпті аралдағы барлық ересек ерлерді өлтіру және әйелдер мен балаларды құлдыққа сату туралы шешім қабылдады; дегенмен, келесі күні бұл шешім өзгертіліп, тек [[Олигархия|олигархияны]] қолдаған мың адамды өлім жазасына кесу туралы шешім қабылданды. Б.з.д. 427 жылы [[Керкира]] аралында қанды қақтығыстар басталды. Себебі, Лесбос аралындағыдай, жергілікті ақсүйектер мен [[Демократия|демократияны]] жақтаушылар арасындағы өшпенділік еді. Азамат соғысында демократтар жеңіске жетіп, қарсыластарын қырып-жойды; арал Афина алпауыт мемлекетінің құрамында қалды, бірақ ол қатты әлсіреді. Сол жылы, б.з.д. 427 жылы, ұзаққа созылған [[Платея қоршауы|қоршаудан кейін]] Пелопоннес әскерлері мен Фивы әскерлері Платеяны басып алды. Қалған қорғаушылар өлім жазасына кесіліп, ал қала қиратылып тасталды. Б.з.д. 426 жылдан бастап Афина соғыс барысында бастаманы өз қолына алды. Бұған 427 жылы [[Форос|форостың]] (одақтастардан алынатын алым-салық) шамамен екі есе көбеюі ықпал етті. Сонымен қатар, 427 жылы шағын афиналық эскадра [[Сицилия|Сицилияға]] жіберіліп, одақтас қалалардың (әсіресе Регияның) көмегімен ондағы спарталық одақтастарға қарсы сәтті әскери әрекеттер жүргізді. Қайратты стратег [[Демосфен (қолбасшы)|Демосфеннің]] басшылығымен Афина Грекияның өз ішінде де бірқатар жетістіктерге жетті: соғыс [[Беотия]] мен [[Этолия]] жеріне ауыстырылды — Ольпы түбінде 3000 [[Гоплит|гоплиттен]] тұратын пелопоннес әскері [[Ольпы шайқасы|талқандалды]]; [[Никий]] Лаконикадан оңтүстікке қарай орналасқан [[Китира]] аралын басып алды; Пелопоннес жағалауында тірек бекеттерінің желісі құрылды. Б.з.д. 424 жылы афиналық әскерлер ел ішіндегі өз жақтастары — демократтардың қолдауына үміттеніп, екі жақтан Беотияға басып кіруді жоспарлады. Пилос маңындағы пост Спартаның құлдарға (илоттарға) тәуелділігін шебер пайдаланды; спарталық азаматтар сарбаз болуға дайындалып жатқанда, егін егіп, шаруа істейтін солар еді. Пилостың посты илоттардың қашып келетін жеріне айналды. Сондай-ақ, Афина постының маңында тұрған илоттардың көтеріліс шығара ма деген қорқыныш Спартаны бұл бекініске шабуыл жасауға итермеледі. Б.з.д. 425 жылы [[Пилос шайқасы|Пилос түбіндегі шайқаста]] [[Демосфен (қолбасшы)|Демосфен]] спарталықтарды алдап, [[Сфактирия]] аралындағы спарталық әскерді қоршауға алды. Ол оларды берілуге көндірмекші болды. Бірақ бірнеше аптадан кейін ол оларды тізе бүктіре алмады. Оның орнына тәжірибесіз [[Клеон]] бұл істі өзі аяқтаймын деп халық жиналысында мақтанып шығып, [[Сфактирия шайқасы|Сфактирия түбіндегі шайқаста]] үлкен жеңіске жетті. Күтпеген оқиғада Афина әскері қоршап алған 300 спарталық [[гоплит]] берілуге мәжбүр болды солардың ішінде 120 асыл [[спартиаттар]] . Осылайша Спартаның жеңілмейтіндігі туралы аңызға үлкен соққы тиді. Спартаға жасалған соққы күшті болғаны сонша, сондықтан спартандықтар бітім келісімін ұсынды. Алайда, Афиналықтар жақын арада түпкілікті жеңіске жетеміз деп күтіп, келісімге келмеді. Бұл шешімге Сфактирия құлағаннан кейін соғысты жалғастыруды жақтайтын партияның басшысы [[Клеон|Клеонның]] Афинаның ең ықпалды саясаткеріне айналуы да өз әсерін тигізді. Афиналықтар Сфактириядағы тұтқындарды Афинаға әкеліп, егер Пелопоннес әскері Аттикаға тағы басып кірсе, оларды өлтіреміз деп шешті. Дегенмен, көп ұзамай Афина Пелопоннес одағының күшін бағаламағаны белгілі болды. Спартандықтар Аттиканы тонауды тоқтатқанымен, афиналықтар сәтсіздіктерге ұшырай берді: Коринфке жасалған [[Солигея шайқасы|қону әрекеті]] қарсылас тарапынан тойтарылды, Сицилияда жергілікті полистердің бірлесуі афиналықтарды елге [[Гела конгрессі|қайтуға мәжбүр етті]]. Беотияны соғыстан шығару әрекеті де сәтсіз аяқталды: беотиялық билік демократтардың көтерілісін алдын ала білді де, Афинаның екі әскерінің бірін жеңіп, екіншісін Делий түбінде талқандады, сол шайқаста афиналық әскербасы [[Гиппократ (қолбасшы)|Гиппократ]] қаза тапты. Афиналықтар үшін ең үлкен сәтсіздік Фракияда күтіп тұрды: спартаның қолбасшысы [[Брасид]] өзіне одақтастар мен илоттардан құралған әскер жинап, бүкіл Грекияны кесіп өтіп, Афинаның Фракиядағы отары — Амфипольге жорық жасады. Амфиполь маңайындағы бірнеше [[күміс]] кеніштерін бақылап отырған болатын, ал ол Афинаның әскери қорын толтыруда маңызды рөл атқарды. Афиналықтар [[Фукидид|Фукидидтің]] басқаруымен жасақ жібергенімен, ол кешігіп келіп, Брасидтің Амфипольді басып алуына тосқауыл бола алмады. Сол себепті Фукидид айыпталып, жер аударылды. Бұл жағдай оның екі тараппен де сұхбаттасып, соғыстың тарихын жазуына түрткі болды. Афиналықтар Амфипольді қайтарып алмақ болғанда, [[Брасид]] пен [[Клеон]] екеуі де қаза тапты (қараңыз: [[Амфиполь шайқасы]]). Спарталықтар мен афиналықтар тұтқындарды Брасид басып алған қалаларға айырбастауға келісіп, уақытша бітімге келді. == Никий бітім келісімі == Соғысты қолдаған басты қайраткерлердің бірі [[Клеон]] мен [[Брасид|Брасидтың]] өлімімен бірге соғыс аяқталды. Дегенмен, бейбітшілік шарттарына қарамастан, тараптар бір-біріне басып алған аумақтарды қайтарған жоқ, тек тұтқындарды босатты. Елу жылға жасалған [[Никий бітім келісімі]] бар болғаны алты жылға ғана созылды. Бұл уақыт Пелопоннестің айналасында үздіксіз шағын қақтығыстармен өтті. Б.з.д. 421 жылы жасалған [[Никий бітім келісімі]] деп аталатын келісімде негізінен бұрынғы жағдайды қалпына келтіру көзделді: Спарта өз тұтқындарын қайтарып алуы, сондай-ақ Фракиядағы тірек бекеттерінен кетуі тиіс еді. Оның орнына Афина Пелопоннес жағалауындағы бекіністерін тапсырып, бірақ Мегараның екі айлағының бірін өзінде қалдыруға рұқсат алды. Алайда, тараптар шарттардың барлығын орындамағандықтан, екі жақтың да көңілі көп ұзамай суыды. Спарта әскері Амфиполисте тұра берді және оны Афинаға қайтаруға еш ниеттенген жоқ. Сол уақытта Афина да Пилос бекінісін босатпады. Бұған қоса, Спартаның одақтастары — әсіресе [[Коринф]] пен [[Фивы (Грекия)|Фивы]] — өз мүдделері келісімде ескерілмегеніне ренжіді. Бұл Пелопоннес одағы ішінде елеулі шиеленіс тудырды. Осыған байланысты Спарта, Никийдің делдалдығымен, Афинамен жаңа одақ құрды, бірақ оның іс жүзінде ешқандай мәні болмады. Бұл кезде Спарта белсенді әскери әрекеттерден бас тартты, бірақ оның кейбір одақтастары Пелопоннес одағынан шығу қажет деп есептеді. Олар Пелопоннес шығысындағы Спартаға тәуелсіз болған, демократиялық бағыттағы қуатты [[Аргос]] қаласының айналасына шоғырлана бастады. Себебі Аргос — өзі демократиялық қала және Спартаның ежелгі жауы — Спартаға қарсы одақты ұйымдастыра бастады. Соңында Аргос Афинамен де келісім жасап, амбициясы зор және ежелгі ақсүйек тектен шыққан [[Алкивиад]] Афинада Спартаға қарсы жаңа соғысқа дайындық жасап, Никийдің тепе-теңдік саясатын бұзды. Спарта бұған жауап ретінде Фивы мен Коринфпен одағын нығайтты; екеуі де Аргос одағына қосылмады. Осылайша, Аргос, [[Мантинея]] және [[Элида]] (оларда да Никий бейбітшілігіне наразылық нәтижесінде демократиялық күштер билікке келген) жаңа одақ құрды. Бастапқыда оған [[Коринф]] те қосылды, бірақ Афинамен даулардың жалғасуына байланысты Спарта жағына өтті. Бұл одаққа Афина аздап қолдау көрсетті және Пелопоннесте үстемдікке жетуге тырысты. Алайда б.з.д. 418 жылы [[Аргос]], [[Мантинея]], [[Аркадия]] және Афинаның біріккен күштері Мантинея шайқасында күйрей жеңілді; [[Мантинея шайқасы]] Пелопоннес соғысы кезінде Грекиядағы ең үлкен құрлықтағы шайқас болды. Шайқаста одақтастар бастапқыда сәттілікке жеткен, бірақ оны дамыта алмай, Спартаның таңдаулы күштеріне жеңіліп қалды. Бұл Спарта үшін толық жеңіс болды және қаланы стратегиялық жеңілістен құтқарды. Пелопоннес қалаларында Спарта одағының жақтастары жеңіске жетіп, [[олигархия]] орнады. Демократиялық альянс ыдырап, оның мүшелерінің көпшілігі қайтадан Пелопоннес одағына қосылды. Б.з.д. 416 жылдың жазында, Спартамен бітім кезінде, Афина бейтарап [[Милос]] аралына басып кіріп, одан Спартаға қарсы одақтас болуды немесе жойылуды талап етті. Милостықтар бұл талапты қабылдамады, сондықтан афиналық әскер олардың қаласын қоршап, қыста басып алды. Қала құлағаннан кейін афиналықтар ересек еркектердің бәрін өлтіріп, әйелдер мен балаларды [[Ежелгі Грекиядағы құлдық|құлдыққа]] сатты - Афинаның Милос аралын бағындыруы және оның халқын жазалау әрекеті (барлық еркектерін өлтіріп, әйелдер мен балаларды құлдыққа сату) адамзатқа қарсы қылмыс ретінде саналды. Бұл қылмысты алғаш [[Диагор Милостік]] әшкерелеп айтса, кейінірек [[Фукидид]] өзінің атақты "[[Милос диалогы|Милос диалогында]]" баяндап берді.<ref>[https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.01.0200:book=5 "Thucydides, The Peloponnesian War, Book 5"] ''www.perseus.tufts.edu''.</ref><ref>Wolfgang Will: ''Der Untergang von Melos. Machtpolitik im Urteil des Thukydides und einiger Zeitgenossen.'' Bonn 2006, ISBN 3-7749-3441-X. S. 59–75 und 95–123</ref> == Сицилия жорығы == Соғыстың 17-ші жылында Афинаға Сицилиядағы одақтастары Сиракузы қаласының шабуылына ұшырағаны туралы хабар жетті. [[Сиракузы]] — Сицилиядағы ең ірі қала еді. Оның халқы этникалық жағынан [[Дорийлықтар|дорийліктер]] болатын (спарталықтар сияқты), ал афиналықтар және олардың Сицилиядағы одақтастары [[Ионийлықтар|ионийліктер]] еді. Афиналықтар одақтастарына көмек көрсетуге міндеттіміз деп санады. Сонымен қатар, олар Сицилияны түгел жаулап алуды армандады — бұл идеяны әсіресе [[Алкивиад]] қолдады және ол жорыққа қолбасшылық етті. Сиракузы Афинадан сәл ғана кіші еді, сондықтан бүкіл Сицилияны жаулап алу Афинаға орасан зор байлық әкелмек болды. Жорыққа соңғы дайындықтар барысында Афина қаласындағы [[герма]] (діни мүсіндер) белгісіз адамдар тарапынан бүлінген. Осы оқиғадан кейін Алкивиад дінге қарсы қылмыс жасады деп айыпталды. Алкивиад өзін дереу соттауын талап етті, сол арқылы жорыққа шықпас бұрын өз кінәсіздігін дәлелдемек болды. Алайда, афиналықтар оны соттамай жатып жорыққа жіберді (көпшілік оны осылайша оңай құлату үшін істелді деп есептеді). Алкивиад Сицилияға келген соң, Афинаға сотқа шақырылды. Ол әділетсіз жазаға тартылудан қорқып, Спартаға қашып кетті. Сицилиядағы жорыққа енді [[Никий]] қолбасшылық ететін болды. Қашқан соң Алкивиад спарталықтарға афиналықтар Сицилияны [[Италия]] мен [[Карфаген|Карфагенді]] жаулап алуға арналған тірек алаңы ретінде пайдалануды, ал кейін сол жерлерден жиналған әскер мен байлықты Пелопоннеске қарсы соғысқа бағыттауды көздеп отыр деп хабарлады. Афин әскері 100-ден астам кемеден және шамамен 5000 жаяу әскер мен жеңіл қаруланған жауынгерлерден тұрды. Атты әскер саны небәрі 30-ға жуық болғандықтан, үлкен әрі жақсы дайындалған сиракузылық атты әскерге төтеп бере алмады. Сицилияға түскеннен кейін бірнеше қала Афина жағына өтті. Бірақ шабуыл жасаудың орнына, Никий кейінге шегінді. Осылайша, б.з.д. 415 ж. әскери маусым Сиракузыға айтарлықтай зиян келтірместен аяқталды. Қыс келген соң, афиналықтар қысқы тұрақтарына оралып, одақтастарды тартуға көшті. Бұл кідіріс Сиракузыға Спартадан көмек сұрауға мүмкіндік берді. Спарта қолбасшысы [[Гилипп|Гилиппты]] көмекке жіберіп, ол Сицилияға келген соң бірнеше қала-мемлекеттерден әскер жинап, Сиракузыға көмекке келді. Ол сиракузылық әскердің басына өтіп, бірнеше шайқаста афиналықтарды жеңіп, қаланы басып кіруден қорғап қалды. Никий Афинаға қосымша күш сұрап хат жіберді. Демосфен бас қолбасшы ретінде жіберіліп, өз әскерімен Сицилияға келіп, Никийдің күштерімен бірікті. Тағы да шайқастар болды, бірақ афиналықтар жеңілді. Демосфен кері қайту керек екенін ұсынған, бірақ Никий бас тартты. Соңында ол келісіп еді, бірақ [[Айдың тұтылуы|ай тұтылуы]] сияқты жаман ырым кері шегінуді кейінге шегерді. Бұл кешігу ауыр соқты: афиналықтар Сиракузының Үлкен айлағында ірі теңіз шайқасына түсуге мәжбүр болды. Олар толық жеңіліс тапты. Никий мен Демосфен қалған әскерлерімен құрлық арқылы шегінбек болған, бірақ сиракузылық атты әскер оларды аяусыз қуып, қалғандарын қырып-жойды немесе құлдыққа түсірді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ежелгі Грекия соғыстары]] [[Санат:Пелопоннес соғысы]] pf5xu4fr9d67kc728i8hlonieuugk0o 0 760932 3479664 3479660 2025-06-13T12:03:39Z 1nter pares 146705 /* Реакция */ 3479664 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Израильдің Иранға соққысы |бөлім = |сурет = Pictures of the Zionist regime's attack on Tehran 1 Mehr.jpg |сурет атауы = |дата = 13 маусым 2025 жыл |орын = {{Байрақ|Иран}} |себеп = |нәтиже = |статусы = |өзгерістер = |қарсылас1 = {{Байрақ|Израиль}} |қарсылас2 = {{Байрақ|Иран}} |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = {{flagicon image|Flag of the Prime Minister of Israel.svg}} [[Биньямин Нетаньяху]]<br>{{flagicon image|Flag of Israel Minister of Defence.svg}} [[Исраэль Кац]]<br>{{flagicon image|Flag of IDF Chief of Staff.svg}} [[Эяль Замир]] |командир2 = {{Ту|Иран}} [[Әли Хаменеи]]<br>{{flagicon image|Flag of the Ministry of Defence and Armed Forces Logistics of Iran.svg}} [[Азиз Насирзадех]] |командир3 = |командир4 = |күштер1 = |күштер2 = |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Израильдің Иранға соққысы''' ({{lang-he|‏מבצע עם כלביא‏‎‎}}) — 2025 жылғы 13 маусымда [[Израиль]] тарапынан [[Иранның ядролық бағдарламасы]] мен баллистикалық зымыран инфрақұрылымына қарсы жасалған шабуыл.<ref>{{Cite web|url=https://www.calcalist.co.il/updates_news/article/bkop6ktqle|title=צה"ל תקף באיראן, מצב מיוחד בעורף; ארה״ב: אנחנו לא מעורבים &#124; כלכליסט|date=13 июн. 2025 г.|website=calcalist}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kan.org.il/content/kan-news/defense/919374/|title=ישראל תוקפת באיראן במטרה לפגוע בפרויקט הגרעין|first=איתי בלומנטל, רועי שרון, גילי|last=כהן|website=כאן &#124; תאגיד השידור הישראלי}}</ref> Жарылыстар [[Тегеран]]ның түкпір-түкпірінде, соның ішінде әскери базалар маңында және жоғары лауазымды қолбасшылар тұратын аудандарда орын алғаны хабарланды. Куәгерлер алып жалындарды және қайталанған жарылыстарды сипаттады. Жарылыстар Иранның [[Исфахан]] провинциясындағы елдегі ең маңызды ядролық нысандардың бірі орналасқан [[Натанз]]да да тіркелді. Шабуылдар нәтижесінде [[Ислам революциясы сақшылар корпусы]]ның қолбасшысы [[Хоссейн Салами]],<ref>{{Cite web |last= |date=2025-06-13 |title=مرگ سردار سلامی و تنی چند از فرماندهان سپاه |url=https://www.irna.ir/news/85860919/شهادت-سردار-سلامی-و-تنی-چند-از-فرماندهان-سپاه |access-date=2025-06-13 |website=IRNA |language=fa}}</ref><ref>{{Cite web |last=Agencies |title=Iran’s Revolutionary Guard commander Hossein Salami killed in Israeli strike, says Iranian state media |url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/irans-revolutionary-guard-commander-hossein-salami-killed-in-israeli-strike-says-iranian-state-media/ |access-date=2025-06-13 |website=www.timesofisrael.com |language=en}}</ref> сондай-ақ, болжам бойынша, [[Иран Қарулы күштері]] Бас штабының бастығы, генерал-майор [[Мохаммад Багери]] қаза тапты.<ref name=":542">{{Cite web |date=2025-06-13 |title=Military chief Mohammed Bagheri possibly killed in Israel strike on Iran {{!}} The Jerusalem Post |url=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-857580 |access-date=2025-06-13 |website=The Jerusalem Post {{!}} JPost.com |language=en}}</ref> Иран мемлекеттік БАҚ-тарының хабарлауынша, ядролық ғалымдар Ферейдун Аббаси-Давани мен Мохаммад Мехди Тегеранчи де өлтірілген.<ref name=":8">{{Cite web |last=Staff |first=ToI |title=Iran state media names two nuclear scientists killed in Israeli strike |url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/iran-state-media-names-two-nuclear-scientists-killed-in-israeli-strike/ |access-date=2025-06-13 |website=www.timesofisrael.com |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |date=13 June 2025 |title=Two Iranian nuclear scientists killed in attacks: Tasnim agency |url=https://aje.io/auoxkc?update=3771100 |website=Al Jazeera}}</ref> == Барысы == 2025 жылдың 13 маусымының таңертеңінде [[Израиль әуе күштері]] Иранның атомдық объектілері мен әскери инфрақұрылымына қарсы ірі көлемді алдын ала шабуыл бастады. Бұл операция [[Иранның ядролық бағдарламасы]]мен байланысты ондаған нысандарды, соның ішінде негізгі әскери командирлер мен базаларды нысана алды. Шабуыл аясында Иран астанасы [[Тегеран]]дағы атомдық объектілер мен әскери базалар бомбаланды, сондай-ақ жоғары лауазымды ирандық қызметкерлерді жою әрекеттері жасалды. Тегерандағы бомбалау фактілері тіркелді, ал [[Нетенз]] қаласында да осыған ұқсас шабуылдар болғаны хабарланды. 2025 жылғы 13 маусымда. таңғы сағат 03:00-де [[Израиль Қорғаныс министрі]] [[Исраэль Кац]] арнайы жағдай жариялады. Ол Израиль әуе кеңістігінің жабылғанын,<ref>{{Cite web|url=https://www.ynet.co.il/news/article/h1uufad7xl|title=ישראל תוקפת באיראן, מצב מיוחד בעורף: "צפויה מתקפת טילים וכטב"מים"|first1=יואב|last1=זיתון|first2=ליאור בן|last2=ארי|date=13-06-2025}}</ref> сабақтардың кейінге шегерілгенін және жаппай жиналыстарға тыйым салынғанын мәлімдеді, сондай-ақ тұрғындарға қорғалған орындардың маңында болуды ұсынды.<ref name="inn">{{Cite web|url=https://www.inn.co.il/news/671319|title=ישראל יצאה למתקפת מנע באיראן, שר הביטחון הכריז על מצב מיוחד|first=עוזי|last=ברוך|website=ערוץ 7}}</ref> Израиль аумағы бойынша мүмкін ирандық қарсы шабуылға дайындық аясында дабыл сиреналары қосылды, дегенмен хабар тараған сәтте Иран баллистикалық зымырандар ұшырмаған болатын.<ref>{{Cite news |date=2025-06-13 |title=Israel begins preemptive strike against Iran, defense minister says; sirens wail across Israel |url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israel-begins-preemptive-strike-against-iran-defense-minister-says-sirens-wail-across-israel/}}</ref> ЦАХАЛ-дың (Израиль қорғаныс армиясы) мәліметінше, бұл әрекеттер Иранның бірнеше күн ішінде 15 ядролық оқтұмсық жасауға жететін байытылған уран қорына ие екендігін көрсеткен барлау деректеріне негізделген. == Реакция == : {{Байрақ|Иран}}: Иран өз әуе кеңістігін жауып, Израильдің шабуылына жауап ретінде жүздеген дрондарды жіберді. Бұл ұшқышсыз аппараттар бірнеше сағат бойы ұшып өткен, ал Израиль әскері АҚШ пен Ұлыбританияның қолдауымен оларды Ирак пен Сирия үстінде-ақ атып түсіре бастады. Иордания да өз аумағы үстінде дрондарды ұстап жатты. Иран билігі Израильдің шабуылы зымыран-ядролық бағдарламаны дамытудың қажет екенін дәлелдеді деп мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://meduza.io/feature/2025/06/13/izrail-nanes-udar-po-iranu-glavnoe|title=Атака Израиля на Иран. Главное Убиты ученые-ядерщики и члены военного командования. Иран в ответ запустил сотни дронов — все они перехвачены|lang=ru|website=Meduza|access-date=2025-06-13}}</ref> === Халықаралық реакция === : {{Байрақ|АҚШ}}: АҚШ шабуыл басталғаннан кейін Иранға қарсы соққыларға қатыспайтынын және соққыларды жасауға көмек көрсетпейтінін мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://www.cnn.com/world/live-news/israel-iran-strikes-news-06-12-25-hnk-intl|title=Explosions reported in Tehran as Israel says it is striking Iran nuclear and military sites|first=Helen Regan, Oren|last=Liebermann|date=13 июн. 2025 г.|website=CNN}}</ref> АҚШ мемлекеттік хатшысы [[Марко Рубио]] Израильдің бұл әрекетті дербес жасағанын айтты және Америка Құрама Штаттары бұл операцияға қатыспағанын растады. Ол Израиль бұл шабуылды өзін-өзі қорғау әрекеті ретінде қарастыратынын АҚШ-қа алдын ала хабарлағанын жеткізді. Рубио: «Иран АҚШ мүдделеріне немесе қызметкерлеріне шабуыл жасамауы тиіс», — деп ескерту жасап, әкімшілік қажетті барлық шараларды қабылдап жатқанын және аймақтағы серіктестерімен байланыста екенін мәлімдеді. : {{Байрақ|Чехия}}: Чехия ресми түрде: «Иранға жасалған соққылар — Тегеранның ядролық бағдарламасына лайықты жауап» деп мәлімдеді.<ref>{{cite web|url=https://mignews.ua/news/politic/chehiya-udary-po-iranu-razumnaya-reakciya-na-yadernuyu-programmu-tegerana.html|title=Чехия: Удары по Ирану — разумная реакция на ядерную программу Тегерана|publisher=mignews.ua|accessdate=2025-06-13|url-status=live}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} bo6fjstl4c989wozs9lsqeouko5wxp7 3479671 3479664 2025-06-13T12:12:55Z 1nter pares 146705 +[[Санат:2025 жылғы қақтығыстар]]; +[[Санат:Израиль саясаты]]; +[[Санат:Иран-Израиль қақтығысы]] ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3479671 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Израильдің Иранға соққысы |бөлім = |сурет = Pictures of the Zionist regime's attack on Tehran 1 Mehr.jpg |сурет атауы = |дата = 13 маусым 2025 жыл |орын = {{Байрақ|Иран}} |себеп = |нәтиже = |статусы = |өзгерістер = |қарсылас1 = {{Байрақ|Израиль}} |қарсылас2 = {{Байрақ|Иран}} |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = {{flagicon image|Flag of the Prime Minister of Israel.svg}} [[Биньямин Нетаньяху]]<br>{{flagicon image|Flag of Israel Minister of Defence.svg}} [[Исраэль Кац]]<br>{{flagicon image|Flag of IDF Chief of Staff.svg}} [[Эяль Замир]] |командир2 = {{Ту|Иран}} [[Әли Хаменеи]]<br>{{flagicon image|Flag of the Ministry of Defence and Armed Forces Logistics of Iran.svg}} [[Азиз Насирзадех]] |командир3 = |командир4 = |күштер1 = |күштер2 = |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Израильдің Иранға соққысы''' ({{lang-he|‏מבצע עם כלביא‏‎‎}}) — 2025 жылғы 13 маусымда [[Израиль]] тарапынан [[Иранның ядролық бағдарламасы]] мен баллистикалық зымыран инфрақұрылымына қарсы жасалған шабуыл.<ref>{{Cite web|url=https://www.calcalist.co.il/updates_news/article/bkop6ktqle|title=צה"ל תקף באיראן, מצב מיוחד בעורף; ארה״ב: אנחנו לא מעורבים &#124; כלכליסט|date=13 июн. 2025 г.|website=calcalist}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kan.org.il/content/kan-news/defense/919374/|title=ישראל תוקפת באיראן במטרה לפגוע בפרויקט הגרעין|first=איתי בלומנטל, רועי שרון, גילי|last=כהן|website=כאן &#124; תאגיד השידור הישראלי}}</ref> Жарылыстар [[Тегеран]]ның түкпір-түкпірінде, соның ішінде әскери базалар маңында және жоғары лауазымды қолбасшылар тұратын аудандарда орын алғаны хабарланды. Куәгерлер алып жалындарды және қайталанған жарылыстарды сипаттады. Жарылыстар Иранның [[Исфахан]] провинциясындағы елдегі ең маңызды ядролық нысандардың бірі орналасқан [[Натанз]]да да тіркелді. Шабуылдар нәтижесінде [[Ислам революциясы сақшылар корпусы]]ның қолбасшысы [[Хоссейн Салами]],<ref>{{Cite web |last= |date=2025-06-13 |title=مرگ سردار سلامی و تنی چند از فرماندهان سپاه |url=https://www.irna.ir/news/85860919/شهادت-سردار-سلامی-و-تنی-چند-از-فرماندهان-سپاه |access-date=2025-06-13 |website=IRNA |language=fa}}</ref><ref>{{Cite web |last=Agencies |title=Iran’s Revolutionary Guard commander Hossein Salami killed in Israeli strike, says Iranian state media |url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/irans-revolutionary-guard-commander-hossein-salami-killed-in-israeli-strike-says-iranian-state-media/ |access-date=2025-06-13 |website=www.timesofisrael.com |language=en}}</ref> сондай-ақ, болжам бойынша, [[Иран Қарулы күштері]] Бас штабының бастығы, генерал-майор [[Мохаммад Багери]] қаза тапты.<ref name=":542">{{Cite web |date=2025-06-13 |title=Military chief Mohammed Bagheri possibly killed in Israel strike on Iran {{!}} The Jerusalem Post |url=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-857580 |access-date=2025-06-13 |website=The Jerusalem Post {{!}} JPost.com |language=en}}</ref> Иран мемлекеттік БАҚ-тарының хабарлауынша, ядролық ғалымдар Ферейдун Аббаси-Давани мен Мохаммад Мехди Тегеранчи де өлтірілген.<ref name=":8">{{Cite web |last=Staff |first=ToI |title=Iran state media names two nuclear scientists killed in Israeli strike |url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/iran-state-media-names-two-nuclear-scientists-killed-in-israeli-strike/ |access-date=2025-06-13 |website=www.timesofisrael.com |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |date=13 June 2025 |title=Two Iranian nuclear scientists killed in attacks: Tasnim agency |url=https://aje.io/auoxkc?update=3771100 |website=Al Jazeera}}</ref> == Барысы == 2025 жылдың 13 маусымының таңертеңінде [[Израиль әуе күштері]] Иранның атомдық объектілері мен әскери инфрақұрылымына қарсы ірі көлемді алдын ала шабуыл бастады. Бұл операция [[Иранның ядролық бағдарламасы]]мен байланысты ондаған нысандарды, соның ішінде негізгі әскери командирлер мен базаларды нысана алды. Шабуыл аясында Иран астанасы [[Тегеран]]дағы атомдық объектілер мен әскери базалар бомбаланды, сондай-ақ жоғары лауазымды ирандық қызметкерлерді жою әрекеттері жасалды. Тегерандағы бомбалау фактілері тіркелді, ал [[Нетенз]] қаласында да осыған ұқсас шабуылдар болғаны хабарланды. 2025 жылғы 13 маусымда. таңғы сағат 03:00-де [[Израиль Қорғаныс министрі]] [[Исраэль Кац]] арнайы жағдай жариялады. Ол Израиль әуе кеңістігінің жабылғанын,<ref>{{Cite web|url=https://www.ynet.co.il/news/article/h1uufad7xl|title=ישראל תוקפת באיראן, מצב מיוחד בעורף: "צפויה מתקפת טילים וכטב"מים"|first1=יואב|last1=זיתון|first2=ליאור בן|last2=ארי|date=13-06-2025}}</ref> сабақтардың кейінге шегерілгенін және жаппай жиналыстарға тыйым салынғанын мәлімдеді, сондай-ақ тұрғындарға қорғалған орындардың маңында болуды ұсынды.<ref name="inn">{{Cite web|url=https://www.inn.co.il/news/671319|title=ישראל יצאה למתקפת מנע באיראן, שר הביטחון הכריז על מצב מיוחד|first=עוזי|last=ברוך|website=ערוץ 7}}</ref> Израиль аумағы бойынша мүмкін ирандық қарсы шабуылға дайындық аясында дабыл сиреналары қосылды, дегенмен хабар тараған сәтте Иран баллистикалық зымырандар ұшырмаған болатын.<ref>{{Cite news |date=2025-06-13 |title=Israel begins preemptive strike against Iran, defense minister says; sirens wail across Israel |url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israel-begins-preemptive-strike-against-iran-defense-minister-says-sirens-wail-across-israel/}}</ref> ЦАХАЛ-дың (Израиль қорғаныс армиясы) мәліметінше, бұл әрекеттер Иранның бірнеше күн ішінде 15 ядролық оқтұмсық жасауға жететін байытылған уран қорына ие екендігін көрсеткен барлау деректеріне негізделген. == Реакция == : {{Байрақ|Иран}}: Иран өз әуе кеңістігін жауып, Израильдің шабуылына жауап ретінде жүздеген дрондарды жіберді. Бұл ұшқышсыз аппараттар бірнеше сағат бойы ұшып өткен, ал Израиль әскері АҚШ пен Ұлыбританияның қолдауымен оларды Ирак пен Сирия үстінде-ақ атып түсіре бастады. Иордания да өз аумағы үстінде дрондарды ұстап жатты. Иран билігі Израильдің шабуылы зымыран-ядролық бағдарламаны дамытудың қажет екенін дәлелдеді деп мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://meduza.io/feature/2025/06/13/izrail-nanes-udar-po-iranu-glavnoe|title=Атака Израиля на Иран. Главное Убиты ученые-ядерщики и члены военного командования. Иран в ответ запустил сотни дронов — все они перехвачены|lang=ru|website=Meduza|access-date=2025-06-13}}</ref> === Халықаралық реакция === : {{Байрақ|АҚШ}}: АҚШ шабуыл басталғаннан кейін Иранға қарсы соққыларға қатыспайтынын және соққыларды жасауға көмек көрсетпейтінін мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://www.cnn.com/world/live-news/israel-iran-strikes-news-06-12-25-hnk-intl|title=Explosions reported in Tehran as Israel says it is striking Iran nuclear and military sites|first=Helen Regan, Oren|last=Liebermann|date=13 июн. 2025 г.|website=CNN}}</ref> АҚШ мемлекеттік хатшысы [[Марко Рубио]] Израильдің бұл әрекетті дербес жасағанын айтты және Америка Құрама Штаттары бұл операцияға қатыспағанын растады. Ол Израиль бұл шабуылды өзін-өзі қорғау әрекеті ретінде қарастыратынын АҚШ-қа алдын ала хабарлағанын жеткізді. Рубио: «Иран АҚШ мүдделеріне немесе қызметкерлеріне шабуыл жасамауы тиіс», — деп ескерту жасап, әкімшілік қажетті барлық шараларды қабылдап жатқанын және аймақтағы серіктестерімен байланыста екенін мәлімдеді. : {{Байрақ|Чехия}}: Чехия ресми түрде: «Иранға жасалған соққылар — Тегеранның ядролық бағдарламасына лайықты жауап» деп мәлімдеді.<ref>{{cite web|url=https://mignews.ua/news/politic/chehiya-udary-po-iranu-razumnaya-reakciya-na-yadernuyu-programmu-tegerana.html|title=Чехия: Удары по Ирану — разумная реакция на ядерную программу Тегерана|publisher=mignews.ua|accessdate=2025-06-13|url-status=live}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:2025 жылғы қақтығыстар]] [[Санат:Израиль саясаты]] [[Санат:Иран-Израиль қақтығысы]] iczr0emkmys75nvmztm1c1c3uc5wf6g 3479743 3479671 2025-06-13T18:03:35Z CommonsDelinker 165 «[[:File:Pictures_of_the_Zionist_regime's_attack_on_Tehran_1_Mehr.jpg]]» деген «[[:File:Pictures_of_the_Israel_attack_on_Tehran_1_Mehr.jpg]]» дегенмен алмастырылды. 3479743 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Израильдің Иранға соққысы |бөлім = |сурет = Pictures of the Israel attack on Tehran 1 Mehr.jpg |сурет атауы = |дата = 13 маусым 2025 жыл |орын = {{Байрақ|Иран}} |себеп = |нәтиже = |статусы = |өзгерістер = |қарсылас1 = {{Байрақ|Израиль}} |қарсылас2 = {{Байрақ|Иран}} |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = {{flagicon image|Flag of the Prime Minister of Israel.svg}} [[Биньямин Нетаньяху]]<br>{{flagicon image|Flag of Israel Minister of Defence.svg}} [[Исраэль Кац]]<br>{{flagicon image|Flag of IDF Chief of Staff.svg}} [[Эяль Замир]] |командир2 = {{Ту|Иран}} [[Әли Хаменеи]]<br>{{flagicon image|Flag of the Ministry of Defence and Armed Forces Logistics of Iran.svg}} [[Азиз Насирзадех]] |командир3 = |командир4 = |күштер1 = |күштер2 = |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Израильдің Иранға соққысы''' ({{lang-he|‏מבצע עם כלביא‏‎‎}}) — 2025 жылғы 13 маусымда [[Израиль]] тарапынан [[Иранның ядролық бағдарламасы]] мен баллистикалық зымыран инфрақұрылымына қарсы жасалған шабуыл.<ref>{{Cite web|url=https://www.calcalist.co.il/updates_news/article/bkop6ktqle|title=צה"ל תקף באיראן, מצב מיוחד בעורף; ארה״ב: אנחנו לא מעורבים &#124; כלכליסט|date=13 июн. 2025 г.|website=calcalist}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kan.org.il/content/kan-news/defense/919374/|title=ישראל תוקפת באיראן במטרה לפגוע בפרויקט הגרעין|first=איתי בלומנטל, רועי שרון, גילי|last=כהן|website=כאן &#124; תאגיד השידור הישראלי}}</ref> Жарылыстар [[Тегеран]]ның түкпір-түкпірінде, соның ішінде әскери базалар маңында және жоғары лауазымды қолбасшылар тұратын аудандарда орын алғаны хабарланды. Куәгерлер алып жалындарды және қайталанған жарылыстарды сипаттады. Жарылыстар Иранның [[Исфахан]] провинциясындағы елдегі ең маңызды ядролық нысандардың бірі орналасқан [[Натанз]]да да тіркелді. Шабуылдар нәтижесінде [[Ислам революциясы сақшылар корпусы]]ның қолбасшысы [[Хоссейн Салами]],<ref>{{Cite web |last= |date=2025-06-13 |title=مرگ سردار سلامی و تنی چند از فرماندهان سپاه |url=https://www.irna.ir/news/85860919/شهادت-سردار-سلامی-و-تنی-چند-از-فرماندهان-سپاه |access-date=2025-06-13 |website=IRNA |language=fa}}</ref><ref>{{Cite web |last=Agencies |title=Iran’s Revolutionary Guard commander Hossein Salami killed in Israeli strike, says Iranian state media |url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/irans-revolutionary-guard-commander-hossein-salami-killed-in-israeli-strike-says-iranian-state-media/ |access-date=2025-06-13 |website=www.timesofisrael.com |language=en}}</ref> сондай-ақ, болжам бойынша, [[Иран Қарулы күштері]] Бас штабының бастығы, генерал-майор [[Мохаммад Багери]] қаза тапты.<ref name=":542">{{Cite web |date=2025-06-13 |title=Military chief Mohammed Bagheri possibly killed in Israel strike on Iran {{!}} The Jerusalem Post |url=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-857580 |access-date=2025-06-13 |website=The Jerusalem Post {{!}} JPost.com |language=en}}</ref> Иран мемлекеттік БАҚ-тарының хабарлауынша, ядролық ғалымдар Ферейдун Аббаси-Давани мен Мохаммад Мехди Тегеранчи де өлтірілген.<ref name=":8">{{Cite web |last=Staff |first=ToI |title=Iran state media names two nuclear scientists killed in Israeli strike |url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/iran-state-media-names-two-nuclear-scientists-killed-in-israeli-strike/ |access-date=2025-06-13 |website=www.timesofisrael.com |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |date=13 June 2025 |title=Two Iranian nuclear scientists killed in attacks: Tasnim agency |url=https://aje.io/auoxkc?update=3771100 |website=Al Jazeera}}</ref> == Барысы == 2025 жылдың 13 маусымының таңертеңінде [[Израиль әуе күштері]] Иранның атомдық объектілері мен әскери инфрақұрылымына қарсы ірі көлемді алдын ала шабуыл бастады. Бұл операция [[Иранның ядролық бағдарламасы]]мен байланысты ондаған нысандарды, соның ішінде негізгі әскери командирлер мен базаларды нысана алды. Шабуыл аясында Иран астанасы [[Тегеран]]дағы атомдық объектілер мен әскери базалар бомбаланды, сондай-ақ жоғары лауазымды ирандық қызметкерлерді жою әрекеттері жасалды. Тегерандағы бомбалау фактілері тіркелді, ал [[Нетенз]] қаласында да осыған ұқсас шабуылдар болғаны хабарланды. 2025 жылғы 13 маусымда. таңғы сағат 03:00-де [[Израиль Қорғаныс министрі]] [[Исраэль Кац]] арнайы жағдай жариялады. Ол Израиль әуе кеңістігінің жабылғанын,<ref>{{Cite web|url=https://www.ynet.co.il/news/article/h1uufad7xl|title=ישראל תוקפת באיראן, מצב מיוחד בעורף: "צפויה מתקפת טילים וכטב"מים"|first1=יואב|last1=זיתון|first2=ליאור בן|last2=ארי|date=13-06-2025}}</ref> сабақтардың кейінге шегерілгенін және жаппай жиналыстарға тыйым салынғанын мәлімдеді, сондай-ақ тұрғындарға қорғалған орындардың маңында болуды ұсынды.<ref name="inn">{{Cite web|url=https://www.inn.co.il/news/671319|title=ישראל יצאה למתקפת מנע באיראן, שר הביטחון הכריז על מצב מיוחד|first=עוזי|last=ברוך|website=ערוץ 7}}</ref> Израиль аумағы бойынша мүмкін ирандық қарсы шабуылға дайындық аясында дабыл сиреналары қосылды, дегенмен хабар тараған сәтте Иран баллистикалық зымырандар ұшырмаған болатын.<ref>{{Cite news |date=2025-06-13 |title=Israel begins preemptive strike against Iran, defense minister says; sirens wail across Israel |url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israel-begins-preemptive-strike-against-iran-defense-minister-says-sirens-wail-across-israel/}}</ref> ЦАХАЛ-дың (Израиль қорғаныс армиясы) мәліметінше, бұл әрекеттер Иранның бірнеше күн ішінде 15 ядролық оқтұмсық жасауға жететін байытылған уран қорына ие екендігін көрсеткен барлау деректеріне негізделген. == Реакция == : {{Байрақ|Иран}}: Иран өз әуе кеңістігін жауып, Израильдің шабуылына жауап ретінде жүздеген дрондарды жіберді. Бұл ұшқышсыз аппараттар бірнеше сағат бойы ұшып өткен, ал Израиль әскері АҚШ пен Ұлыбританияның қолдауымен оларды Ирак пен Сирия үстінде-ақ атып түсіре бастады. Иордания да өз аумағы үстінде дрондарды ұстап жатты. Иран билігі Израильдің шабуылы зымыран-ядролық бағдарламаны дамытудың қажет екенін дәлелдеді деп мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://meduza.io/feature/2025/06/13/izrail-nanes-udar-po-iranu-glavnoe|title=Атака Израиля на Иран. Главное Убиты ученые-ядерщики и члены военного командования. Иран в ответ запустил сотни дронов — все они перехвачены|lang=ru|website=Meduza|access-date=2025-06-13}}</ref> === Халықаралық реакция === : {{Байрақ|АҚШ}}: АҚШ шабуыл басталғаннан кейін Иранға қарсы соққыларға қатыспайтынын және соққыларды жасауға көмек көрсетпейтінін мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://www.cnn.com/world/live-news/israel-iran-strikes-news-06-12-25-hnk-intl|title=Explosions reported in Tehran as Israel says it is striking Iran nuclear and military sites|first=Helen Regan, Oren|last=Liebermann|date=13 июн. 2025 г.|website=CNN}}</ref> АҚШ мемлекеттік хатшысы [[Марко Рубио]] Израильдің бұл әрекетті дербес жасағанын айтты және Америка Құрама Штаттары бұл операцияға қатыспағанын растады. Ол Израиль бұл шабуылды өзін-өзі қорғау әрекеті ретінде қарастыратынын АҚШ-қа алдын ала хабарлағанын жеткізді. Рубио: «Иран АҚШ мүдделеріне немесе қызметкерлеріне шабуыл жасамауы тиіс», — деп ескерту жасап, әкімшілік қажетті барлық шараларды қабылдап жатқанын және аймақтағы серіктестерімен байланыста екенін мәлімдеді. : {{Байрақ|Чехия}}: Чехия ресми түрде: «Иранға жасалған соққылар — Тегеранның ядролық бағдарламасына лайықты жауап» деп мәлімдеді.<ref>{{cite web|url=https://mignews.ua/news/politic/chehiya-udary-po-iranu-razumnaya-reakciya-na-yadernuyu-programmu-tegerana.html|title=Чехия: Удары по Ирану — разумная реакция на ядерную программу Тегерана|publisher=mignews.ua|accessdate=2025-06-13|url-status=live}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:2025 жылғы қақтығыстар]] [[Санат:Израиль саясаты]] [[Санат:Иран-Израиль қақтығысы]] i9dggox6u7dbtuuvnpsrlkpomv43lel 3479811 3479743 2025-06-13T22:26:27Z Oleg Yunakov 12925 сурет 3479811 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} {{Қарулы қақтығыс |қақтығыс = Израильдің Иранға соққысы |бөлім = |сурет = Pictures of the Israeli attack on Tehran 1 Mehr (2).jpg |сурет атауы = |дата = 13 маусым 2025 жыл |орын = {{Байрақ|Иран}} |себеп = |нәтиже = |статусы = |өзгерістер = |қарсылас1 = {{Байрақ|Израиль}} |қарсылас2 = {{Байрақ|Иран}} |қарсылас3 = |қарсылас4 = |командир1 = {{flagicon image|Flag of the Prime Minister of Israel.svg}} [[Биньямин Нетаньяху]]<br>{{flagicon image|Flag of Israel Minister of Defence.svg}} [[Исраэль Кац]]<br>{{flagicon image|Flag of IDF Chief of Staff.svg}} [[Эяль Замир]] |командир2 = {{Ту|Иран}} [[Әли Хаменеи]]<br>{{flagicon image|Flag of the Ministry of Defence and Armed Forces Logistics of Iran.svg}} [[Азиз Насирзадех]] |командир3 = |командир4 = |күштер1 = |күштер2 = |күштер3 = |күштер4 = |шығындар1 = |шығындар2 = |шығындар3 = |шығындар4 = |жалпы шығындар = |азаматтық шығындар = |ортаққор = |ескерту = }} '''Израильдің Иранға соққысы''' ({{lang-he|‏מבצע עם כלביא‏‎‎}}) — 2025 жылғы 13 маусымда [[Израиль]] тарапынан [[Иранның ядролық бағдарламасы]] мен баллистикалық зымыран инфрақұрылымына қарсы жасалған шабуыл.<ref>{{Cite web|url=https://www.calcalist.co.il/updates_news/article/bkop6ktqle|title=צה"ל תקף באיראן, מצב מיוחד בעורף; ארה״ב: אנחנו לא מעורבים &#124; כלכליסט|date=13 июн. 2025 г.|website=calcalist}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kan.org.il/content/kan-news/defense/919374/|title=ישראל תוקפת באיראן במטרה לפגוע בפרויקט הגרעין|first=איתי בלומנטל, רועי שרון, גילי|last=כהן|website=כאן &#124; תאגיד השידור הישראלי}}</ref> Жарылыстар [[Тегеран]]ның түкпір-түкпірінде, соның ішінде әскери базалар маңында және жоғары лауазымды қолбасшылар тұратын аудандарда орын алғаны хабарланды. Куәгерлер алып жалындарды және қайталанған жарылыстарды сипаттады. Жарылыстар Иранның [[Исфахан]] провинциясындағы елдегі ең маңызды ядролық нысандардың бірі орналасқан [[Натанз]]да да тіркелді. Шабуылдар нәтижесінде [[Ислам революциясы сақшылар корпусы]]ның қолбасшысы [[Хоссейн Салами]],<ref>{{Cite web |last= |date=2025-06-13 |title=مرگ سردار سلامی و تنی چند از فرماندهان سپاه |url=https://www.irna.ir/news/85860919/شهادت-سردار-سلامی-و-تنی-چند-از-فرماندهان-سپاه |access-date=2025-06-13 |website=IRNA |language=fa}}</ref><ref>{{Cite web |last=Agencies |title=Iran’s Revolutionary Guard commander Hossein Salami killed in Israeli strike, says Iranian state media |url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/irans-revolutionary-guard-commander-hossein-salami-killed-in-israeli-strike-says-iranian-state-media/ |access-date=2025-06-13 |website=www.timesofisrael.com |language=en}}</ref> сондай-ақ, болжам бойынша, [[Иран Қарулы күштері]] Бас штабының бастығы, генерал-майор [[Мохаммад Багери]] қаза тапты.<ref name=":542">{{Cite web |date=2025-06-13 |title=Military chief Mohammed Bagheri possibly killed in Israel strike on Iran {{!}} The Jerusalem Post |url=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-857580 |access-date=2025-06-13 |website=The Jerusalem Post {{!}} JPost.com |language=en}}</ref> Иран мемлекеттік БАҚ-тарының хабарлауынша, ядролық ғалымдар Ферейдун Аббаси-Давани мен Мохаммад Мехди Тегеранчи де өлтірілген.<ref name=":8">{{Cite web |last=Staff |first=ToI |title=Iran state media names two nuclear scientists killed in Israeli strike |url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/iran-state-media-names-two-nuclear-scientists-killed-in-israeli-strike/ |access-date=2025-06-13 |website=www.timesofisrael.com |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |date=13 June 2025 |title=Two Iranian nuclear scientists killed in attacks: Tasnim agency |url=https://aje.io/auoxkc?update=3771100 |website=Al Jazeera}}</ref> == Барысы == 2025 жылдың 13 маусымының таңертеңінде [[Израиль әуе күштері]] Иранның атомдық объектілері мен әскери инфрақұрылымына қарсы ірі көлемді алдын ала шабуыл бастады. Бұл операция [[Иранның ядролық бағдарламасы]]мен байланысты ондаған нысандарды, соның ішінде негізгі әскери командирлер мен базаларды нысана алды. Шабуыл аясында Иран астанасы [[Тегеран]]дағы атомдық объектілер мен әскери базалар бомбаланды, сондай-ақ жоғары лауазымды ирандық қызметкерлерді жою әрекеттері жасалды. Тегерандағы бомбалау фактілері тіркелді, ал [[Нетенз]] қаласында да осыған ұқсас шабуылдар болғаны хабарланды. 2025 жылғы 13 маусымда. таңғы сағат 03:00-де [[Израиль Қорғаныс министрі]] [[Исраэль Кац]] арнайы жағдай жариялады. Ол Израиль әуе кеңістігінің жабылғанын,<ref>{{Cite web|url=https://www.ynet.co.il/news/article/h1uufad7xl|title=ישראל תוקפת באיראן, מצב מיוחד בעורף: "צפויה מתקפת טילים וכטב"מים"|first1=יואב|last1=זיתון|first2=ליאור בן|last2=ארי|date=13-06-2025}}</ref> сабақтардың кейінге шегерілгенін және жаппай жиналыстарға тыйым салынғанын мәлімдеді, сондай-ақ тұрғындарға қорғалған орындардың маңында болуды ұсынды.<ref name="inn">{{Cite web|url=https://www.inn.co.il/news/671319|title=ישראל יצאה למתקפת מנע באיראן, שר הביטחון הכריז על מצב מיוחד|first=עוזי|last=ברוך|website=ערוץ 7}}</ref> Израиль аумағы бойынша мүмкін ирандық қарсы шабуылға дайындық аясында дабыл сиреналары қосылды, дегенмен хабар тараған сәтте Иран баллистикалық зымырандар ұшырмаған болатын.<ref>{{Cite news |date=2025-06-13 |title=Israel begins preemptive strike against Iran, defense minister says; sirens wail across Israel |url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israel-begins-preemptive-strike-against-iran-defense-minister-says-sirens-wail-across-israel/}}</ref> ЦАХАЛ-дың (Израиль қорғаныс армиясы) мәліметінше, бұл әрекеттер Иранның бірнеше күн ішінде 15 ядролық оқтұмсық жасауға жететін байытылған уран қорына ие екендігін көрсеткен барлау деректеріне негізделген. == Реакция == : {{Байрақ|Иран}}: Иран өз әуе кеңістігін жауып, Израильдің шабуылына жауап ретінде жүздеген дрондарды жіберді. Бұл ұшқышсыз аппараттар бірнеше сағат бойы ұшып өткен, ал Израиль әскері АҚШ пен Ұлыбританияның қолдауымен оларды Ирак пен Сирия үстінде-ақ атып түсіре бастады. Иордания да өз аумағы үстінде дрондарды ұстап жатты. Иран билігі Израильдің шабуылы зымыран-ядролық бағдарламаны дамытудың қажет екенін дәлелдеді деп мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://meduza.io/feature/2025/06/13/izrail-nanes-udar-po-iranu-glavnoe|title=Атака Израиля на Иран. Главное Убиты ученые-ядерщики и члены военного командования. Иран в ответ запустил сотни дронов — все они перехвачены|lang=ru|website=Meduza|access-date=2025-06-13}}</ref> === Халықаралық реакция === : {{Байрақ|АҚШ}}: АҚШ шабуыл басталғаннан кейін Иранға қарсы соққыларға қатыспайтынын және соққыларды жасауға көмек көрсетпейтінін мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://www.cnn.com/world/live-news/israel-iran-strikes-news-06-12-25-hnk-intl|title=Explosions reported in Tehran as Israel says it is striking Iran nuclear and military sites|first=Helen Regan, Oren|last=Liebermann|date=13 июн. 2025 г.|website=CNN}}</ref> АҚШ мемлекеттік хатшысы [[Марко Рубио]] Израильдің бұл әрекетті дербес жасағанын айтты және Америка Құрама Штаттары бұл операцияға қатыспағанын растады. Ол Израиль бұл шабуылды өзін-өзі қорғау әрекеті ретінде қарастыратынын АҚШ-қа алдын ала хабарлағанын жеткізді. Рубио: «Иран АҚШ мүдделеріне немесе қызметкерлеріне шабуыл жасамауы тиіс», — деп ескерту жасап, әкімшілік қажетті барлық шараларды қабылдап жатқанын және аймақтағы серіктестерімен байланыста екенін мәлімдеді. : {{Байрақ|Чехия}}: Чехия ресми түрде: «Иранға жасалған соққылар — Тегеранның ядролық бағдарламасына лайықты жауап» деп мәлімдеді.<ref>{{cite web|url=https://mignews.ua/news/politic/chehiya-udary-po-iranu-razumnaya-reakciya-na-yadernuyu-programmu-tegerana.html|title=Чехия: Удары по Ирану — разумная реакция на ядерную программу Тегерана|publisher=mignews.ua|accessdate=2025-06-13|url-status=live}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:2025 жылғы қақтығыстар]] [[Санат:Израиль саясаты]] [[Санат:Иран-Израиль қақтығысы]] ejxlzp0go6twqjhiaomlxoxpdhugqbn 3 760938 3479665 2025-06-13T12:04:18Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3479665 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Akin82821}} -- ''<span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span>'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:04, 2025 ж. маусымның 13 (+05) p1a5jvswlgex6l7ik9dz3ujh34bx8lx 0 760939 3479672 2025-06-13T12:16:46Z 1nter pares 146705 «[[Израильдің Иранға соққысы (2025)]]» дегенге [[Уикипедия:Айдатқыштар|бағыттады]] 3479672 wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Израильдің Иранға соққысы (2025)]] na1banf0x5e4i40060rwgu4vfmmo2ny 0 760940 3479673 2025-06-13T12:17:25Z 1nter pares 146705 «[[Израильдің Иранға соққысы (2025)]]» дегенге [[Уикипедия:Айдатқыштар|бағыттады]] 3479673 wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Израильдің Иранға соққысы (2025)]] na1banf0x5e4i40060rwgu4vfmmo2ny 0 760941 3479674 2025-06-13T12:17:38Z Салиха 17167 Жаңа бетте: {{Ғимарат | ғимараттың аты = Бердіқожа батыр кесенесі | шынайы аты = | бұрынғы атауы = | балама аты = | статусы = жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіші | суреті = | ені = | сурет атауы = | позициялық карта = Қазақ... 3479674 wikitext text/x-wiki {{Ғимарат | ғимараттың аты = Бердіқожа батыр кесенесі | шынайы аты = | бұрынғы атауы = | балама аты = | статусы = жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіші | суреті = | ені = | сурет атауы = | позициялық карта = Қазақстан |lat_dir = |lat_deg = 48|lat_min = 38 |lat_sec = 11 |lon_dir = |lon_deg = 77|lon_min = 13 |lon_sec = 08 | карта атауы = | карта ені = | ғимараттың үлкен жетістігі = | ізашары = | ізбасары = | ғимарат түрі = діни | сәулет стилі = қала құрылысы және сәулет | қолданылуы = | орналасуы = [[Қарағанды облысы]] | мекен жайы = [[Қарқаралы ауданы]], [[Татан]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 38 км | қала = | мемлекет = | қазіргі жалдаушы = | ғимараттың маңыздылығы = | құрылысы уақыты = | құрылысы аяқталды = | ашылған уақыты = | жөнделген уақыты = 2016 жылы | жабылған уақыты = | бұзылған уақыты = | құны = | жөндеу құны = | биіктігі = | төбесі = | антеннаның төбесі = | шатыры = | ең соңғы қабат = | обсерватория = | құрылыс жүйесі = | көлемі = 6,50х6,25 м. | диаметрі = | басқа да өлшемдері = | қабаттар саны = | ғимараттың ішкі ауданы = | лифтілер = | тапсырыс беруші = | иемденуші = | басқарушы орган = | сәулетшісі = | сәулет фирмасы = | салушы = | инженері = | инженер-құрылысшы = | басқа да дизайнерлер = | сметашы = | бас мердігер = | марапаттары = | дүкендер саны = | бөлмелер саны = | көлік тұрағы = | сайты = }} '''Бердіқожа батыр кесенесі''' – жергілікті мәртебедегі тарихи-мәдени ескерткіш, зиярат ету орны. == Орналасқан жері == [[Қарағанды облысы]], [[Қарқаралы ауданы]] [[Татан]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 38 км жерде, [[Көкшетау (таулар)|Көкшетау]] мен Дуан тауларына жақын жердегі [[Дағанделі]] өзенінің оң жағалауы жарқабағының биік басында орналасқан. == Кесене сипаты == [[Бердіқожа батыр]] кесенесі тұрғызылған қырқа айнала қоршаған ортадан едәуір биік. Бұл нысанды едәуір қашықтықтан табиғи ландшафтың фонында тамашалауғы мүмкіндік береді. Ескерткіштің осындай тиімді орналасуы жүздеген жылдар бойы жүргіншілерге бағдар болғандығын саяхатшылардың жазбаларынан белгілі.<br> Жоспары бойынша төртбұрышты кесененің көлемі – 6,50х6,25 м. Қабырғалары 40х25х10 см өлшемдегі тікбұрышты қам кірпіштерді екі қатар етіп, жалпағынан жатқызып қалаған, қалыңдығы – 0,5-0,55 м. Кірпіштедің арасы қиыршық тас араласқан өзен балшығымен 2-2,5 см қалыңдықта дәнекерленген. Қабырғаларының астыңғы жағына оны нығайту үшін ірі қойтастар қойылған. Есік орналасқан қасбеті оңтүстік-батысқа қараған. Ғимаратқа кіреберісте кішігірім бөлме бар. Кесененің едені әк аралсқан сылақпен сыланған. Кесененің орта түсында қам кірпіштерден қаланған трапеция тәріздес қабір үсті қүрылысы орналасқан.<br> Кесене орналасқан жерде 3200 жыл аралығындағы ескерткіштердің болуына қарағанда адамдар бұл аймақты ежелден-ақ қасиетті орын деп есептеген.<br> [[2016 жыл|2016]] жылы құлаған жерлеу құрылысының үстіне қазіргі заманауи материалдардан дулыға пшінді кесене тұрғызылды.<ref>Қазақстанның киелі орындарының географиясы: Табиғат, археология, этнография және діни сәулет өнері нысандарының тізілімі / Жалпы редакциясын басқарған ҚР ҰҒА академигі Байтанаев Б.Ә. – Алматы: Ә.Х. Марғұлан атындағы Археология институты, 2017 – 1-шығарылым. – 904 б. ISBN 978-601-7312-78-7</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан кесенелері]] [[Санат:Қарағанды облысының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштері]] [[Санат:Қарағанды облысы сәулеті]] lgj6spzr8aqtclcfcpu08jpofw6jmk8 3479677 3479674 2025-06-13T12:24:48Z Салиха 17167 3479677 wikitext text/x-wiki {{Ғимарат | ғимараттың аты = Бердіқожа батыр кесенесі | шынайы аты = | бұрынғы атауы = | балама аты = | статусы = жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіші | суреті = Бердіқожа батыр кесенесі.jpg | ені = | сурет атауы = | позициялық карта = Қазақстан |lat_dir = |lat_deg = 48|lat_min = 38 |lat_sec = 11 |lon_dir = |lon_deg = 77|lon_min = 13 |lon_sec = 08 | карта атауы = | карта ені = | ғимараттың үлкен жетістігі = | ізашары = | ізбасары = | ғимарат түрі = діни | сәулет стилі = қала құрылысы және сәулет | қолданылуы = | орналасуы = [[Қарағанды облысы]] | мекен жайы = [[Қарқаралы ауданы]], [[Татан]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 38 км | қала = | мемлекет = | қазіргі жалдаушы = | ғимараттың маңыздылығы = | құрылысы уақыты = | құрылысы аяқталды = | ашылған уақыты = | жөнделген уақыты = 2016 жылы | жабылған уақыты = | бұзылған уақыты = | құны = | жөндеу құны = | биіктігі = | төбесі = | антеннаның төбесі = | шатыры = | ең соңғы қабат = | обсерватория = | құрылыс жүйесі = | көлемі = 6,50х6,25 м. | диаметрі = | басқа да өлшемдері = | қабаттар саны = | ғимараттың ішкі ауданы = | лифтілер = | тапсырыс беруші = | иемденуші = | басқарушы орган = | сәулетшісі = | сәулет фирмасы = | салушы = | инженері = | инженер-құрылысшы = | басқа да дизайнерлер = | сметашы = | бас мердігер = | марапаттары = | дүкендер саны = | бөлмелер саны = | көлік тұрағы = | сайты = }} '''Бердіқожа батыр кесенесі''' – жергілікті мәртебедегі тарихи-мәдени ескерткіш, зиярат ету орны. == Орналасқан жері == [[Қарағанды облысы]], [[Қарқаралы ауданы]] [[Татан]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 38 км жерде, [[Көкшетау (таулар)|Көкшетау]] мен Дуан тауларына жақын жердегі [[Дағанделі]] өзенінің оң жағалауы жарқабағының биік басында орналасқан. == Кесене сипаты == [[Бердіқожа батыр]] кесенесі тұрғызылған қырқа айнала қоршаған ортадан едәуір биік. Бұл нысанды едәуір қашықтықтан табиғи ландшафтың фонында тамашалауғы мүмкіндік береді. Ескерткіштің осындай тиімді орналасуы жүздеген жылдар бойы жүргіншілерге бағдар болғандығын саяхатшылардың жазбаларынан белгілі.<br> Жоспары бойынша төртбұрышты кесененің көлемі – 6,50х6,25 м. Қабырғалары 40х25х10 см өлшемдегі тікбұрышты қам кірпіштерді екі қатар етіп, жалпағынан жатқызып қалаған, қалыңдығы – 0,5-0,55 м. Кірпіштедің арасы қиыршық тас араласқан өзен балшығымен 2-2,5 см қалыңдықта дәнекерленген. Қабырғаларының астыңғы жағына оны нығайту үшін ірі қойтастар қойылған. Есік орналасқан қасбеті оңтүстік-батысқа қараған. Ғимаратқа кіреберісте кішігірім бөлме бар. Кесененің едені әк аралсқан сылақпен сыланған. Кесененің орта түсында қам кірпіштерден қаланған трапеция тәріздес қабір үсті қүрылысы орналасқан.<br> Кесене орналасқан жерде 3200 жыл аралығындағы ескерткіштердің болуына қарағанда адамдар бұл аймақты ежелден-ақ қасиетті орын деп есептеген.<br> [[2016 жыл|2016]] жылы құлаған жерлеу құрылысының үстіне қазіргі заманауи материалдардан дулыға пшінді кесене тұрғызылды.<ref>Қазақстанның киелі орындарының географиясы: Табиғат, археология, этнография және діни сәулет өнері нысандарының тізілімі / Жалпы редакциясын басқарған ҚР ҰҒА академигі Байтанаев Б.Ә. – Алматы: Ә.Х. Марғұлан атындағы Археология институты, 2017 – 1-шығарылым. – 904 б. ISBN 978-601-7312-78-7</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан кесенелері]] [[Санат:Қарағанды облысының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштері]] [[Санат:Қарағанды облысы сәулеті]] 8xdlfqjenhsbalvapixh2fmfmmyfpj1 3479679 3479677 2025-06-13T12:29:30Z Салиха 17167 /* Орналасқан жері */ 3479679 wikitext text/x-wiki {{Ғимарат | ғимараттың аты = Бердіқожа батыр кесенесі | шынайы аты = | бұрынғы атауы = | балама аты = | статусы = жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіші | суреті = Бердіқожа батыр кесенесі.jpg | ені = | сурет атауы = | позициялық карта = Қазақстан |lat_dir = |lat_deg = 48|lat_min = 38 |lat_sec = 11 |lon_dir = |lon_deg = 77|lon_min = 13 |lon_sec = 08 | карта атауы = | карта ені = | ғимараттың үлкен жетістігі = | ізашары = | ізбасары = | ғимарат түрі = діни | сәулет стилі = қала құрылысы және сәулет | қолданылуы = | орналасуы = [[Қарағанды облысы]] | мекен жайы = [[Қарқаралы ауданы]], [[Татан]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 38 км | қала = | мемлекет = | қазіргі жалдаушы = | ғимараттың маңыздылығы = | құрылысы уақыты = | құрылысы аяқталды = | ашылған уақыты = | жөнделген уақыты = 2016 жылы | жабылған уақыты = | бұзылған уақыты = | құны = | жөндеу құны = | биіктігі = | төбесі = | антеннаның төбесі = | шатыры = | ең соңғы қабат = | обсерватория = | құрылыс жүйесі = | көлемі = 6,50х6,25 м. | диаметрі = | басқа да өлшемдері = | қабаттар саны = | ғимараттың ішкі ауданы = | лифтілер = | тапсырыс беруші = | иемденуші = | басқарушы орган = | сәулетшісі = | сәулет фирмасы = | салушы = | инженері = | инженер-құрылысшы = | басқа да дизайнерлер = | сметашы = | бас мердігер = | марапаттары = | дүкендер саны = | бөлмелер саны = | көлік тұрағы = | сайты = }} '''Бердіқожа батыр кесенесі''' – жергілікті мәртебедегі тарихи-мәдени ескерткіш, зиярат ету орны. == Орналасқан жері == [[Қарағанды облысы]], [[Қарқаралы ауданы]] [[Татан]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 38 км жерде, [[Көкшетау (таулар)|Көкшетау]] мен [[Қарақойтас (тау, Дағанделі өзені)|Қарақойтас]] тауларына жақын жердегі [[Дағанделі]] өзенінің оң жағалауы жарқабағының биік басында орналасқан. == Кесене сипаты == [[Бердіқожа батыр]] кесенесі тұрғызылған қырқа айнала қоршаған ортадан едәуір биік. Бұл нысанды едәуір қашықтықтан табиғи ландшафтың фонында тамашалауғы мүмкіндік береді. Ескерткіштің осындай тиімді орналасуы жүздеген жылдар бойы жүргіншілерге бағдар болғандығын саяхатшылардың жазбаларынан белгілі.<br> Жоспары бойынша төртбұрышты кесененің көлемі – 6,50х6,25 м. Қабырғалары 40х25х10 см өлшемдегі тікбұрышты қам кірпіштерді екі қатар етіп, жалпағынан жатқызып қалаған, қалыңдығы – 0,5-0,55 м. Кірпіштедің арасы қиыршық тас араласқан өзен балшығымен 2-2,5 см қалыңдықта дәнекерленген. Қабырғаларының астыңғы жағына оны нығайту үшін ірі қойтастар қойылған. Есік орналасқан қасбеті оңтүстік-батысқа қараған. Ғимаратқа кіреберісте кішігірім бөлме бар. Кесененің едені әк аралсқан сылақпен сыланған. Кесененің орта түсында қам кірпіштерден қаланған трапеция тәріздес қабір үсті қүрылысы орналасқан.<br> Кесене орналасқан жерде 3200 жыл аралығындағы ескерткіштердің болуына қарағанда адамдар бұл аймақты ежелден-ақ қасиетті орын деп есептеген.<br> [[2016 жыл|2016]] жылы құлаған жерлеу құрылысының үстіне қазіргі заманауи материалдардан дулыға пшінді кесене тұрғызылды.<ref>Қазақстанның киелі орындарының географиясы: Табиғат, археология, этнография және діни сәулет өнері нысандарының тізілімі / Жалпы редакциясын басқарған ҚР ҰҒА академигі Байтанаев Б.Ә. – Алматы: Ә.Х. Марғұлан атындағы Археология институты, 2017 – 1-шығарылым. – 904 б. ISBN 978-601-7312-78-7</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан кесенелері]] [[Санат:Қарағанды облысының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштері]] [[Санат:Қарағанды облысы сәулеті]] 0r6taes815qbs08drw6vxvbesz7x0ln 3 760942 3479675 2025-06-13T12:23:49Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3479675 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Chopik1112}} -- ''<span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span>'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:23, 2025 ж. маусымның 13 (+05) 4dibz9zxcn6gcwvcid6u70trdi8qlep 6 760943 3479676 2025-06-13T12:24:16Z Салиха 17167 {{Еркін сурет | сипаттамасы = Бердіқожа батыр кесенесі. | қайнары = Қазақстанның киелі орындарының географиясы: Табиғат, археология, этнография және діни сәулет өнері нысандарының тізілімі / Жалпы редакциясын басқарған ҚР ҰҒА академигі Байтанаев Б.Ә. – Алматы: Ә.Х. Марғұлан атындағы Археология институты, 2017 – 1-шығарылым. – 904 б. ISBN 978-601-7312-78-7 | жасалған уақыты = 2017 | авторы = Б.А. Қасымбеков }} 3479676 wikitext text/x-wiki == Түйін == {{Еркін сурет | сипаттамасы = Бердіқожа батыр кесенесі. | қайнары = Қазақстанның киелі орындарының географиясы: Табиғат, археология, этнография және діни сәулет өнері нысандарының тізілімі / Жалпы редакциясын басқарған ҚР ҰҒА академигі Байтанаев Б.Ә. – Алматы: Ә.Х. Марғұлан атындағы Археология институты, 2017 – 1-шығарылым. – 904 б. ISBN 978-601-7312-78-7 | жасалған уақыты = 2017 | авторы = Б.А. Қасымбеков }} == Лицензиялау == {{self|CC-Zero}} 7s5xc5hyktxhw9ym8r7yo501yx6jeaq 3 760944 3479680 2025-06-13T12:30:28Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3479680 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Sanginov}} -- [[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] ([[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|талқылауы]]) 17:30, 2025 ж. маусымның 13 (+05) opl2xbj5cqljkmyyt1vr09hyrofg8qi 1 760945 3479683 2025-06-13T12:50:26Z Arystanbek 14348 /* Халықаралық саясат */ жаңа бөлім 3479683 wikitext text/x-wiki == Халықаралық саясат == {{@|1nter pares}} жақсы жазыпсың тап бір Азаттықтың мақаласын оқып отырғандай болдым, жарайсың! Сен де мен сияқты геосаясатқа қызығады екенсің --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:50, 2025 ж. маусымның 13 (+05) bswtmiooc4psz1dhyc3qoqsregww01v 3479685 3479683 2025-06-13T13:14:28Z 1nter pares 146705 /* Халықаралық саясат */ Жауап беру 3479685 wikitext text/x-wiki == Халықаралық саясат == {{@|1nter pares}} жақсы жазыпсың тап бір Азаттықтың мақаласын оқып отырғандай болдым, жарайсың! Сен де мен сияқты геосаясатқа қызығады екенсің --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:50, 2025 ж. маусымның 13 (+05) :Рақмет) [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 18:14, 2025 ж. маусымның 13 (+05) dwfdwbgxdr7k2ekpiijflt4j6iadnu7 3 760946 3479688 2025-06-13T13:34:41Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3479688 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Janat78}} -- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 18:34, 2025 ж. маусымның 13 (+05) bjfr7twnyv5bfj0lgy1ll81ztfeeium 3 760947 3479698 2025-06-13T15:09:00Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3479698 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=КрутойМужик228}} -- [[Қатысушы:Салиха|Салиха]] ([[Қатысушы талқылауы:Салиха|талқылауы]]) 20:09, 2025 ж. маусымның 13 (+05) 7dketqkj1v409nafmt3pa0uh5uf6jgr 0 760948 3479701 2025-06-13T15:34:11Z Ерден Карсыбеков 3744 Жаңа бетте: [[Сурет:John Flanagan.jpg|нобай|1908 жылғы жарыс кезінде.]] '''Балға лақтыру [[Олимпиада ойындары]]нда''' 1900 жылдан бастап өткізіледі. Ұзақ уақыт бойы сайысқа тек ерлер қатысқан. Әйелдер арасындағы сайыс Олимпиада бағдарламасына бір ғасырдан кейін ғана қосылды. Бұл дисцип... 3479701 wikitext text/x-wiki [[Сурет:John Flanagan.jpg|нобай|1908 жылғы жарыс кезінде.]] '''Балға лақтыру [[Олимпиада ойындары]]нда''' 1900 жылдан бастап өткізіледі. Ұзақ уақыт бойы сайысқа тек ерлер қатысқан. Әйелдер арасындағы сайыс Олимпиада бағдарламасына бір ғасырдан кейін ғана қосылды. Бұл дисциплинадан қазіргі олимпиялық рекордты ерлер арасында 1988 жылы [[Сергей Николаевич Литвинов|Сергей Литвинов]] орнатқан болатын — ол балғаны 84,80 метрге лақтырған. Әйелдер арасында рекордты 2016 жылы Польша спортшысы [[Анита Влодарчик]] жаңартқан еді — ол балғаны 82,29 метрге лақтырған. == Медальдар санағы == === Ерлер === {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! Орын ! Мемлекет !style="background-color:gold"|Алтын !style="background-color:silver"|Күміс !style="background-color:#cc9966"|Қола ! Барлығы |- | 1 ||align=left|{{USA}} || 7 || 5 || 7 || 19 |- | 2 ||align=left|{{URS}} || 6 || 5 || 5 || 16 |- | 3 ||align=left|{{HUN}} || 5 || 2 || 2 || 9 |- | 4 ||align=left|{{POL}} || 2 || 0 || 3 || 5 |- | 5 ||align=left|{{CAN}} || 2 || 1 || 1 || 4 |- | 6 ||align=left|{{IRL}} || 2 || 0 || 0 || 2 |- | 7 ||align=left|{{GER}} || 1 || 2 || 1 || 4 |- | 8 ||align=left|{{EUN}} || 1 || 1 || 1 || 3 |- | rowspan="2" |9 || align=left|{{SVN}} || 1 || 1 || 0 || 2 |- |align=left|{{FIN}} || 1 || 1 || 0 || 2 |- | 11 || align=left|{{JPN}} || 1 || 0 || 1 || 2 |- | 12 || align=left|{{TJK}} || 1 || 0 || 0 || 1 |- | 13 || align=left|{{BLR}} || 0 || 2 || 2 || 4 |- | 14 || align=left|{{SWE}} || 0 || 2 || 1 || 3 |- | 15 || align=left|{{FRG}} || 0 || 1 || 1 || 2 |- | rowspan=4|16 ||align=left|{{байрақ|ГДР}} || 0 || 1 || 0 || 1 |- |align=left|{{ITA}} || 0 || 1 || 0 || 1 |- |align=left|{{NOR}} || 0 || 1 || 0 || 1 |- |align=left|{{YUG}} || 0 || 1 || 0 || 1 |- | rowspan=2|20 ||align=left|{{GBR}} || 0 || 0 || 1 || 1 |- |align=left|{{UKR}} || 0 || 0 || 1 || 1 |- |} === Әйелдер === {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- ! Орын ! Мемлекет !style="background-color:gold"|Алтын !style="background-color:silver"|Күміс !style="background-color:#cc9966"|Қола ! Барлығы |- | 1 ||align=left|{{POL}} || 4 || 0 || 1 || 5 |- | 2 ||align=left|{{CUB}} || 1 || 1 || 1 || 3 |- | 3 ||align=left|{{RUS}} || 1 || 1 || 0 || 2 |- | 4 ||align=left|{{CAN}} || 1 || 0 || 0 || 0 |- | 5 ||align=left|{{CHN}} || 0 || 3 || 1 || 4 |- | 6 ||align=left|{{GER}} || 0 || 1 || 1 || 2 |- | rowspan=2|7 ||align=left|{{GBR}} || 0 || 0 || 1 || 1 |- |align=left|{{FRA}} || 0 || 0 || 1 || 1 |- |} == Бірнеше дүркін чемпиондар == {| class="wikitable" border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" !Орын !! Атлет!! Жылдар!!bgcolor="gold"| Алтын!!bgcolor="silver"| Күміс!!bgcolor="cc9966"| Қола!! Барлығы |- align="center" | rowspan="2" | 1 | align="left"| {{Ту|АҚШ}} [[Джон Флэнэген]] | 1900–1908 | style="background:#F7F6A8;" |3 | style="background:#DCE5E5;" |0 | style="background:#FFDAB9;" |0 | 3 |- align="center" | align="left"| {{Ту|Польша}} [[Анита Влодарчик]] | 2012–2020 | style="background:#F7F6A8;" |3 | style="background:#DCE5E5;" |0 | style="background:#FFDAB9;" |0 | 3 |- align="center" | 3 | align="left"| {{Ту|КСРО}} [[Юрий Георгиевич Седых|Юрий Седых]] | 1976–1988 | style="background:#F7F6A8;" |2 | style="background:#DCE5E5;" |1 | style="background:#FFDAB9;" |0 | 3 |- align="center" | 4 | align="left" |{{Ту|Ирландия}} [[Пэт О’Каллаган]] | 1928–1932 | style="background:#F7F6A8;" |2 | style="background:#DCE5E5;" |0 | style="background:#FFDAB9;" |0 | 2 |} == Сілтемелер == *Mallon, Bill (2012). [http://www.webcitation.org/6OU97GUCM?url=http://www.trackandfieldnews.com/images/stories/tfn_pdfs/2012_athletics_stats5.pdf TRACK & FIELD ATHLETICS - OLYMPIC RECORD PROGRESSIONS]. {{Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика}} [[Санат:Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика]] 1mnm81586apgfo23nhfykalexnaelop 3 760949 3479706 2025-06-13T16:13:04Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3479706 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Jsdurmus}} -- ''<span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span>'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 21:13, 2025 ж. маусымның 13 (+05) le4rg2xzl2m6zfqm9l7yzn64oec2twr 3 760950 3479709 2025-06-13T16:33:42Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3479709 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Генади мен апа}} -- [[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] ([[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|талқылауы]]) 21:33, 2025 ж. маусымның 13 (+05) p9tmxny9flzpv7r7wsmlffgc5z60a24 0 760951 3479723 2025-06-13T17:17:03Z ShadZ01 56180 Жаңа бетте: '''Адам құрбандарымен болған авиациялық оқиға (апат)''' — [[әуе кемесі]]<nowiki/>нің бортындағы [[жеке тұлға]]<nowiki/>лардың ([[жолаушы]]<nowiki/>лардың да, [[Экипаж|экипаж мүшелері]]<nowiki/>нің де) қаза болуына немесе [[хабар-ошарсыз жоғалып кетуі]]<nowiki/>не әкеп соққан авиациялық... 3479723 wikitext text/x-wiki '''Адам құрбандарымен болған авиациялық оқиға (апат)''' — [[әуе кемесі]]<nowiki/>нің бортындағы [[жеке тұлға]]<nowiki/>лардың ([[жолаушы]]<nowiki/>лардың да, [[Экипаж|экипаж мүшелері]]<nowiki/>нің де) қаза болуына немесе [[хабар-ошарсыз жоғалып кетуі]]<nowiki/>не әкеп соққан [[авиациялық оқиға]]. == Тарихы == Алғашқы ұшақ апаттары [[авиация тарихы]] басталғаннан кейін, яғни XIX ғасырдың аяғында болды. Әуе апаттарының саны да, олардың құрбандарының саны да ұшақтардыевых қимылдарында және азаматтық көлік ретінде жаппай қолдану басталғанға дейін салыстырмалы түрде аз болды. Халықаралық авиатасымалдардың дамуымен әуе оқиғаларын есепке алу және жіктеу жүйесі қалыптасты, халықаралық авиабауіпсіздік стандарттарын әзірлеу басталды. 1940 жылдардың екінші жартысында жаппай әуе тасымалы дәуірінің басталуымен ұшақ апаттары мен құрбан болғандар саны тез өсе бастады. Ұшақтардың сенімділігінің артуы және қауіпсіздік стандарттарының жоғарылауы 1950 жылдардың бірінші жартысында бұл көрсеткіштердің төмендеуіне әкелді. Алайда, реактивті дәуірдің басталуы және үшінші әлем елдеріне әуе көлігінің кеңеюі апаттар санының жаңа өсуіне әкелді, ол тек 1960 жылдардың ортасына дейін тоқтады. осы уақытқа дейін нарыққа жаңа, сенімді реактивті лайнерлер шығарылды, әлемнің барлық елдерінде авиацияның салыстырмалы түрде қауіпсіз жұмысы жолға қойылды. Жыл сайынғы ұшақ апаттарының саны 1970 жылдардың ортасында ең жоғары деңгейге жетті (қаза тапқандардың ең көп саны 1972 жылы болды<ref>[http://www.baaa-acro.com/Liste%20des%20deces%20par%20annee.htm Liste des décès par année] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151104184622/http://www.baaa-acro.com/Liste%20des%20deces%20par%20annee.htm|date=2015-11-04}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://aviation-safety.net/statistics/period/stats.php?cat=A1|title=Aviation Safety Network > Statistics > By period > fatal airliner hull-loss accidents|access-date=|deadlink=no|accessdate=2009-02-13|archivedate=2012-07-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120726023922/http://aviation-safety.net/statistics/period/stats.php?cat=A1|lang=en}}</ref>). Бұл әуе тасымалы санының өсуіне де, әуе лайнерлерінің орташа сыйымдылығының артуына да байланысты болды. 1970 жылдардағы авиациялық қауіпсіздікті төмендетудің жаңа факторы [[терроризм]] болды. Бірқатар ірі ұшақ апаттарынан кейін әуе кемелерінің жағдайын, оларға қызмет көрсетуді, экипаждарды даярлауды және жолаушыларды тексеруді бақылау стандарттарын жоспарлы түрде қатайту басталды. Нәтижесінде 1980 жылдардың ортасына қарай ұшақ апатынан қаза тапқандардың орташа саны екі еседен астам қысқарды. Кейінгі он жарым жыл ішінде ол қайтадан өсті-жыл сайын 1000-нан 1500-ге дейін адам ұшақ апатынан қайтыс болды. Бұл олардың санының артуына емес, әуе кемелерінің орташа жолаушылар сыйымдылығының артуына, [[кеңфюзеляжды ұшақ]]<nowiki/>тардың жаппай таралуына байланысты болды. Соңғы алты онжылдықтағы азаматтық авиация апаттарының статистикасы 616 апаттың шыңынан 1970-жылдардағы 15,689 өлімнен 300-ден сәл астам апатқа және 2000-жылдардағы 8000-нан сәл асатын апатқа дейін төмендеу тенденциясын көрсетеді.<ref>{{Cite web|url=http://www.rv.org.ua/news/2009/940-avia.htm|title=Статистика авиакатастроф. Самолёты падают… все реже|deadlink=no|accessdate=2011-04-27|archivedate=2011-10-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20111005145553/http://www.rv.org.ua/news/2009/940-avia.htm|lang=ru}}</ref> Мысалы, 2010 жылы 28 ұшақ апаты орын алып, 828 адам қаза тапты.<ref>[http://t2t.ru/content/v-rezultate-aviakatastrof-v-2010-godu-pogibli-828-chelovek В результате авиакатастроф в 2010 году погибли 828 человек] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110317023632/http://t2t.ru/content/v-rezultate-aviakatastrof-v-2010-godu-pogibli-828-chelovek|date=2011-03-17}}</ref> == Тағы қараңыз == * [[100 ірі авиациялық апат]] * [[Авиациялық апаттардан аман қалған жалғыз адамдардың тізімі]] * [[Аэрофобия]] == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://aviation-safety.net/index.php Авиациялық апат] {{Wayback|url=http://aviation-safety.net/index.php|date=20110222200831}} ''aviation-safety.net'' * [http://www.airdisaster.com/ Авиациялық апат] {{Wayback|url=http://www.airdisaster.com/|date=20070925202217}} ''airdisaster.com'' 3rdo2msl53702xjlfwvtenxhc95p84k 3479724 3479723 2025-06-13T17:17:29Z ShadZ01 56180 3479724 wikitext text/x-wiki '''Адам құрбандарымен болған авиациялық оқиға (апат)''' — [[әуе кемесі]]нің бортындағы [[жеке тұлға]]лардың ([[жолаушы]]лардың да, [[Экипаж|экипаж мүшелері]]нің де) қаза болуына немесе [[хабар-ошарсыз жоғалып кетуі]]не әкеп соққан [[авиациялық оқиға]]. == Тарихы == Алғашқы ұшақ апаттары [[авиация тарихы]] басталғаннан кейін, яғни XIX ғасырдың аяғында болды. Әуе апаттарының саны да, олардың құрбандарының саны да ұшақтардыевых қимылдарында және азаматтық көлік ретінде жаппай қолдану басталғанға дейін салыстырмалы түрде аз болды. Халықаралық авиатасымалдардың дамуымен әуе оқиғаларын есепке алу және жіктеу жүйесі қалыптасты, халықаралық авиабауіпсіздік стандарттарын әзірлеу басталды. 1940 жылдардың екінші жартысында жаппай әуе тасымалы дәуірінің басталуымен ұшақ апаттары мен құрбан болғандар саны тез өсе бастады. Ұшақтардың сенімділігінің артуы және қауіпсіздік стандарттарының жоғарылауы 1950 жылдардың бірінші жартысында бұл көрсеткіштердің төмендеуіне әкелді. Алайда, реактивті дәуірдің басталуы және үшінші әлем елдеріне әуе көлігінің кеңеюі апаттар санының жаңа өсуіне әкелді, ол тек 1960 жылдардың ортасына дейін тоқтады. осы уақытқа дейін нарыққа жаңа, сенімді реактивті лайнерлер шығарылды, әлемнің барлық елдерінде авиацияның салыстырмалы түрде қауіпсіз жұмысы жолға қойылды. Жыл сайынғы ұшақ апаттарының саны 1970 жылдардың ортасында ең жоғары деңгейге жетті (қаза тапқандардың ең көп саны 1972 жылы болды<ref>[http://www.baaa-acro.com/Liste%20des%20deces%20par%20annee.htm Liste des décès par année] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151104184622/http://www.baaa-acro.com/Liste%20des%20deces%20par%20annee.htm|date=2015-11-04}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://aviation-safety.net/statistics/period/stats.php?cat=A1|title=Aviation Safety Network > Statistics > By period > fatal airliner hull-loss accidents|access-date=|deadlink=no|accessdate=2009-02-13|archivedate=2012-07-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120726023922/http://aviation-safety.net/statistics/period/stats.php?cat=A1|lang=en}}</ref>). Бұл әуе тасымалы санының өсуіне де, әуе лайнерлерінің орташа сыйымдылығының артуына да байланысты болды. 1970 жылдардағы авиациялық қауіпсіздікті төмендетудің жаңа факторы [[терроризм]] болды. Бірқатар ірі ұшақ апаттарынан кейін әуе кемелерінің жағдайын, оларға қызмет көрсетуді, экипаждарды даярлауды және жолаушыларды тексеруді бақылау стандарттарын жоспарлы түрде қатайту басталды. Нәтижесінде 1980 жылдардың ортасына қарай ұшақ апатынан қаза тапқандардың орташа саны екі еседен астам қысқарды. Кейінгі он жарым жыл ішінде ол қайтадан өсті-жыл сайын 1000-нан 1500-ге дейін адам ұшақ апатынан қайтыс болды. Бұл олардың санының артуына емес, әуе кемелерінің орташа жолаушылар сыйымдылығының артуына, [[кеңфюзеляжды ұшақ]]тардың жаппай таралуына байланысты болды. Соңғы алты онжылдықтағы азаматтық авиация апаттарының статистикасы 616 апаттың шыңынан 1970-жылдардағы 15,689 өлімнен 300-ден сәл астам апатқа және 2000-жылдардағы 8000-нан сәл асатын апатқа дейін төмендеу тенденциясын көрсетеді.<ref>{{Cite web|url=http://www.rv.org.ua/news/2009/940-avia.htm|title=Статистика авиакатастроф. Самолёты падают… все реже|deadlink=no|accessdate=2011-04-27|archivedate=2011-10-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20111005145553/http://www.rv.org.ua/news/2009/940-avia.htm|lang=ru}}</ref> Мысалы, 2010 жылы 28 ұшақ апаты орын алып, 828 адам қаза тапты.<ref>[http://t2t.ru/content/v-rezultate-aviakatastrof-v-2010-godu-pogibli-828-chelovek В результате авиакатастроф в 2010 году погибли 828 человек] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110317023632/http://t2t.ru/content/v-rezultate-aviakatastrof-v-2010-godu-pogibli-828-chelovek|date=2011-03-17}}</ref> == Тағы қараңыз == * [[100 ірі авиациялық апат]] * [[Авиациялық апаттардан аман қалған жалғыз адамдардың тізімі]] * [[Аэрофобия]] == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://aviation-safety.net/index.php Авиациялық апат] {{Wayback|url=http://aviation-safety.net/index.php|date=20110222200831}} ''aviation-safety.net'' * [http://www.airdisaster.com/ Авиациялық апат] {{Wayback|url=http://www.airdisaster.com/|date=20070925202217}} ''airdisaster.com'' e2hsst7ar95sugcfqg44lkuj5n8gice 3479725 3479724 2025-06-13T17:17:59Z ShadZ01 56180 «[[Санат:Авиациялық оқиғалардың жіктелуі|Авиациялық оқиғалардың жіктелуі]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3479725 wikitext text/x-wiki '''Адам құрбандарымен болған авиациялық оқиға (апат)''' — [[әуе кемесі]]нің бортындағы [[жеке тұлға]]лардың ([[жолаушы]]лардың да, [[Экипаж|экипаж мүшелері]]нің де) қаза болуына немесе [[хабар-ошарсыз жоғалып кетуі]]не әкеп соққан [[авиациялық оқиға]]. == Тарихы == Алғашқы ұшақ апаттары [[авиация тарихы]] басталғаннан кейін, яғни XIX ғасырдың аяғында болды. Әуе апаттарының саны да, олардың құрбандарының саны да ұшақтардыевых қимылдарында және азаматтық көлік ретінде жаппай қолдану басталғанға дейін салыстырмалы түрде аз болды. Халықаралық авиатасымалдардың дамуымен әуе оқиғаларын есепке алу және жіктеу жүйесі қалыптасты, халықаралық авиабауіпсіздік стандарттарын әзірлеу басталды. 1940 жылдардың екінші жартысында жаппай әуе тасымалы дәуірінің басталуымен ұшақ апаттары мен құрбан болғандар саны тез өсе бастады. Ұшақтардың сенімділігінің артуы және қауіпсіздік стандарттарының жоғарылауы 1950 жылдардың бірінші жартысында бұл көрсеткіштердің төмендеуіне әкелді. Алайда, реактивті дәуірдің басталуы және үшінші әлем елдеріне әуе көлігінің кеңеюі апаттар санының жаңа өсуіне әкелді, ол тек 1960 жылдардың ортасына дейін тоқтады. осы уақытқа дейін нарыққа жаңа, сенімді реактивті лайнерлер шығарылды, әлемнің барлық елдерінде авиацияның салыстырмалы түрде қауіпсіз жұмысы жолға қойылды. Жыл сайынғы ұшақ апаттарының саны 1970 жылдардың ортасында ең жоғары деңгейге жетті (қаза тапқандардың ең көп саны 1972 жылы болды<ref>[http://www.baaa-acro.com/Liste%20des%20deces%20par%20annee.htm Liste des décès par année] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151104184622/http://www.baaa-acro.com/Liste%20des%20deces%20par%20annee.htm|date=2015-11-04}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://aviation-safety.net/statistics/period/stats.php?cat=A1|title=Aviation Safety Network > Statistics > By period > fatal airliner hull-loss accidents|access-date=|deadlink=no|accessdate=2009-02-13|archivedate=2012-07-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120726023922/http://aviation-safety.net/statistics/period/stats.php?cat=A1|lang=en}}</ref>). Бұл әуе тасымалы санының өсуіне де, әуе лайнерлерінің орташа сыйымдылығының артуына да байланысты болды. 1970 жылдардағы авиациялық қауіпсіздікті төмендетудің жаңа факторы [[терроризм]] болды. Бірқатар ірі ұшақ апаттарынан кейін әуе кемелерінің жағдайын, оларға қызмет көрсетуді, экипаждарды даярлауды және жолаушыларды тексеруді бақылау стандарттарын жоспарлы түрде қатайту басталды. Нәтижесінде 1980 жылдардың ортасына қарай ұшақ апатынан қаза тапқандардың орташа саны екі еседен астам қысқарды. Кейінгі он жарым жыл ішінде ол қайтадан өсті-жыл сайын 1000-нан 1500-ге дейін адам ұшақ апатынан қайтыс болды. Бұл олардың санының артуына емес, әуе кемелерінің орташа жолаушылар сыйымдылығының артуына, [[кеңфюзеляжды ұшақ]]тардың жаппай таралуына байланысты болды. Соңғы алты онжылдықтағы азаматтық авиация апаттарының статистикасы 616 апаттың шыңынан 1970-жылдардағы 15,689 өлімнен 300-ден сәл астам апатқа және 2000-жылдардағы 8000-нан сәл асатын апатқа дейін төмендеу тенденциясын көрсетеді.<ref>{{Cite web|url=http://www.rv.org.ua/news/2009/940-avia.htm|title=Статистика авиакатастроф. Самолёты падают… все реже|deadlink=no|accessdate=2011-04-27|archivedate=2011-10-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20111005145553/http://www.rv.org.ua/news/2009/940-avia.htm|lang=ru}}</ref> Мысалы, 2010 жылы 28 ұшақ апаты орын алып, 828 адам қаза тапты.<ref>[http://t2t.ru/content/v-rezultate-aviakatastrof-v-2010-godu-pogibli-828-chelovek В результате авиакатастроф в 2010 году погибли 828 человек] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110317023632/http://t2t.ru/content/v-rezultate-aviakatastrof-v-2010-godu-pogibli-828-chelovek|date=2011-03-17}}</ref> == Тағы қараңыз == * [[100 ірі авиациялық апат]] * [[Авиациялық апаттардан аман қалған жалғыз адамдардың тізімі]] * [[Аэрофобия]] == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://aviation-safety.net/index.php Авиациялық апат] {{Wayback|url=http://aviation-safety.net/index.php|date=20110222200831}} ''aviation-safety.net'' * [http://www.airdisaster.com/ Авиациялық апат] {{Wayback|url=http://www.airdisaster.com/|date=20070925202217}} ''airdisaster.com'' [[Санат:Авиациялық оқиғалардың жіктелуі]] cd5xp6nnav2q7t1wmtojltz1kok64sa 3479726 3479725 2025-06-13T17:18:03Z ShadZ01 56180 «[[Санат:Апаттар|Апаттар]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3479726 wikitext text/x-wiki '''Адам құрбандарымен болған авиациялық оқиға (апат)''' — [[әуе кемесі]]нің бортындағы [[жеке тұлға]]лардың ([[жолаушы]]лардың да, [[Экипаж|экипаж мүшелері]]нің де) қаза болуына немесе [[хабар-ошарсыз жоғалып кетуі]]не әкеп соққан [[авиациялық оқиға]]. == Тарихы == Алғашқы ұшақ апаттары [[авиация тарихы]] басталғаннан кейін, яғни XIX ғасырдың аяғында болды. Әуе апаттарының саны да, олардың құрбандарының саны да ұшақтардыевых қимылдарында және азаматтық көлік ретінде жаппай қолдану басталғанға дейін салыстырмалы түрде аз болды. Халықаралық авиатасымалдардың дамуымен әуе оқиғаларын есепке алу және жіктеу жүйесі қалыптасты, халықаралық авиабауіпсіздік стандарттарын әзірлеу басталды. 1940 жылдардың екінші жартысында жаппай әуе тасымалы дәуірінің басталуымен ұшақ апаттары мен құрбан болғандар саны тез өсе бастады. Ұшақтардың сенімділігінің артуы және қауіпсіздік стандарттарының жоғарылауы 1950 жылдардың бірінші жартысында бұл көрсеткіштердің төмендеуіне әкелді. Алайда, реактивті дәуірдің басталуы және үшінші әлем елдеріне әуе көлігінің кеңеюі апаттар санының жаңа өсуіне әкелді, ол тек 1960 жылдардың ортасына дейін тоқтады. осы уақытқа дейін нарыққа жаңа, сенімді реактивті лайнерлер шығарылды, әлемнің барлық елдерінде авиацияның салыстырмалы түрде қауіпсіз жұмысы жолға қойылды. Жыл сайынғы ұшақ апаттарының саны 1970 жылдардың ортасында ең жоғары деңгейге жетті (қаза тапқандардың ең көп саны 1972 жылы болды<ref>[http://www.baaa-acro.com/Liste%20des%20deces%20par%20annee.htm Liste des décès par année] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151104184622/http://www.baaa-acro.com/Liste%20des%20deces%20par%20annee.htm|date=2015-11-04}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://aviation-safety.net/statistics/period/stats.php?cat=A1|title=Aviation Safety Network > Statistics > By period > fatal airliner hull-loss accidents|access-date=|deadlink=no|accessdate=2009-02-13|archivedate=2012-07-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120726023922/http://aviation-safety.net/statistics/period/stats.php?cat=A1|lang=en}}</ref>). Бұл әуе тасымалы санының өсуіне де, әуе лайнерлерінің орташа сыйымдылығының артуына да байланысты болды. 1970 жылдардағы авиациялық қауіпсіздікті төмендетудің жаңа факторы [[терроризм]] болды. Бірқатар ірі ұшақ апаттарынан кейін әуе кемелерінің жағдайын, оларға қызмет көрсетуді, экипаждарды даярлауды және жолаушыларды тексеруді бақылау стандарттарын жоспарлы түрде қатайту басталды. Нәтижесінде 1980 жылдардың ортасына қарай ұшақ апатынан қаза тапқандардың орташа саны екі еседен астам қысқарды. Кейінгі он жарым жыл ішінде ол қайтадан өсті-жыл сайын 1000-нан 1500-ге дейін адам ұшақ апатынан қайтыс болды. Бұл олардың санының артуына емес, әуе кемелерінің орташа жолаушылар сыйымдылығының артуына, [[кеңфюзеляжды ұшақ]]тардың жаппай таралуына байланысты болды. Соңғы алты онжылдықтағы азаматтық авиация апаттарының статистикасы 616 апаттың шыңынан 1970-жылдардағы 15,689 өлімнен 300-ден сәл астам апатқа және 2000-жылдардағы 8000-нан сәл асатын апатқа дейін төмендеу тенденциясын көрсетеді.<ref>{{Cite web|url=http://www.rv.org.ua/news/2009/940-avia.htm|title=Статистика авиакатастроф. Самолёты падают… все реже|deadlink=no|accessdate=2011-04-27|archivedate=2011-10-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20111005145553/http://www.rv.org.ua/news/2009/940-avia.htm|lang=ru}}</ref> Мысалы, 2010 жылы 28 ұшақ апаты орын алып, 828 адам қаза тапты.<ref>[http://t2t.ru/content/v-rezultate-aviakatastrof-v-2010-godu-pogibli-828-chelovek В результате авиакатастроф в 2010 году погибли 828 человек] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110317023632/http://t2t.ru/content/v-rezultate-aviakatastrof-v-2010-godu-pogibli-828-chelovek|date=2011-03-17}}</ref> == Тағы қараңыз == * [[100 ірі авиациялық апат]] * [[Авиациялық апаттардан аман қалған жалғыз адамдардың тізімі]] * [[Аэрофобия]] == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://aviation-safety.net/index.php Авиациялық апат] {{Wayback|url=http://aviation-safety.net/index.php|date=20110222200831}} ''aviation-safety.net'' * [http://www.airdisaster.com/ Авиациялық апат] {{Wayback|url=http://www.airdisaster.com/|date=20070925202217}} ''airdisaster.com'' [[Санат:Авиациялық оқиғалардың жіктелуі]] [[Санат:Апаттар]] guhmvozf6f14xdweymy20wurz22z855 3479730 3479726 2025-06-13T17:35:26Z ShadZ01 56180 /* Сыртқы сілтемелер */ 3479730 wikitext text/x-wiki '''Адам құрбандарымен болған авиациялық оқиға (апат)''' — [[әуе кемесі]]нің бортындағы [[жеке тұлға]]лардың ([[жолаушы]]лардың да, [[Экипаж|экипаж мүшелері]]нің де) қаза болуына немесе [[хабар-ошарсыз жоғалып кетуі]]не әкеп соққан [[авиациялық оқиға]]. == Тарихы == Алғашқы ұшақ апаттары [[авиация тарихы]] басталғаннан кейін, яғни XIX ғасырдың аяғында болды. Әуе апаттарының саны да, олардың құрбандарының саны да ұшақтардыевых қимылдарында және азаматтық көлік ретінде жаппай қолдану басталғанға дейін салыстырмалы түрде аз болды. Халықаралық авиатасымалдардың дамуымен әуе оқиғаларын есепке алу және жіктеу жүйесі қалыптасты, халықаралық авиабауіпсіздік стандарттарын әзірлеу басталды. 1940 жылдардың екінші жартысында жаппай әуе тасымалы дәуірінің басталуымен ұшақ апаттары мен құрбан болғандар саны тез өсе бастады. Ұшақтардың сенімділігінің артуы және қауіпсіздік стандарттарының жоғарылауы 1950 жылдардың бірінші жартысында бұл көрсеткіштердің төмендеуіне әкелді. Алайда, реактивті дәуірдің басталуы және үшінші әлем елдеріне әуе көлігінің кеңеюі апаттар санының жаңа өсуіне әкелді, ол тек 1960 жылдардың ортасына дейін тоқтады. осы уақытқа дейін нарыққа жаңа, сенімді реактивті лайнерлер шығарылды, әлемнің барлық елдерінде авиацияның салыстырмалы түрде қауіпсіз жұмысы жолға қойылды. Жыл сайынғы ұшақ апаттарының саны 1970 жылдардың ортасында ең жоғары деңгейге жетті (қаза тапқандардың ең көп саны 1972 жылы болды<ref>[http://www.baaa-acro.com/Liste%20des%20deces%20par%20annee.htm Liste des décès par année] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151104184622/http://www.baaa-acro.com/Liste%20des%20deces%20par%20annee.htm|date=2015-11-04}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://aviation-safety.net/statistics/period/stats.php?cat=A1|title=Aviation Safety Network > Statistics > By period > fatal airliner hull-loss accidents|access-date=|deadlink=no|accessdate=2009-02-13|archivedate=2012-07-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120726023922/http://aviation-safety.net/statistics/period/stats.php?cat=A1|lang=en}}</ref>). Бұл әуе тасымалы санының өсуіне де, әуе лайнерлерінің орташа сыйымдылығының артуына да байланысты болды. 1970 жылдардағы авиациялық қауіпсіздікті төмендетудің жаңа факторы [[терроризм]] болды. Бірқатар ірі ұшақ апаттарынан кейін әуе кемелерінің жағдайын, оларға қызмет көрсетуді, экипаждарды даярлауды және жолаушыларды тексеруді бақылау стандарттарын жоспарлы түрде қатайту басталды. Нәтижесінде 1980 жылдардың ортасына қарай ұшақ апатынан қаза тапқандардың орташа саны екі еседен астам қысқарды. Кейінгі он жарым жыл ішінде ол қайтадан өсті-жыл сайын 1000-нан 1500-ге дейін адам ұшақ апатынан қайтыс болды. Бұл олардың санының артуына емес, әуе кемелерінің орташа жолаушылар сыйымдылығының артуына, [[кеңфюзеляжды ұшақ]]тардың жаппай таралуына байланысты болды. Соңғы алты онжылдықтағы азаматтық авиация апаттарының статистикасы 616 апаттың шыңынан 1970-жылдардағы 15,689 өлімнен 300-ден сәл астам апатқа және 2000-жылдардағы 8000-нан сәл асатын апатқа дейін төмендеу тенденциясын көрсетеді.<ref>{{Cite web|url=http://www.rv.org.ua/news/2009/940-avia.htm|title=Статистика авиакатастроф. Самолёты падают… все реже|deadlink=no|accessdate=2011-04-27|archivedate=2011-10-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20111005145553/http://www.rv.org.ua/news/2009/940-avia.htm|lang=ru}}</ref> Мысалы, 2010 жылы 28 ұшақ апаты орын алып, 828 адам қаза тапты.<ref>[http://t2t.ru/content/v-rezultate-aviakatastrof-v-2010-godu-pogibli-828-chelovek В результате авиакатастроф в 2010 году погибли 828 человек] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110317023632/http://t2t.ru/content/v-rezultate-aviakatastrof-v-2010-godu-pogibli-828-chelovek|date=2011-03-17}}</ref> == Тағы қараңыз == * [[100 ірі авиациялық апат]] * [[Авиациялық апаттардан аман қалған жалғыз адамдардың тізімі]] * [[Аэрофобия]] == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://aviation-safety.net/index.php Авиациялық апат] {{Wayback|url=http://aviation-safety.net/index.php|date=20110222200831}} ''aviation-safety.net'' * [http://www.airdisaster.com/ Авиациялық апат] {{Wayback|url=http://www.airdisaster.com/|date=20070925202217}} ''airdisaster.com'' [[Санат:Авиациялық оқиғалар жіктелуі]] [[Санат:Апаттар]] 47ulg029wtrrstn235n6w1rf5zpa51l 3479736 3479730 2025-06-13T17:56:24Z ShadZ01 56180 3479736 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Hindenburg burning.jpg|нобай|ХХ ғасырдағы ең танымал ұшақ апаттарының бірі [[LZ 129 «Гинденбург»|Гинденбург цеппелин]] [[«Гинденбург» дирижабль апаты|апаты]]]] '''Адам құрбандарымен болған авиациялық оқиға (апат)''' — [[әуе кемесі]]нің бортындағы [[жеке тұлға]]лардың ([[жолаушы]]лардың да, [[Экипаж|экипаж мүшелері]]нің де) қаза болуына немесе [[хабар-ошарсыз жоғалып кетуі]]не әкеп соққан [[авиациялық оқиға]]. == Тарихы == Алғашқы ұшақ апаттары [[авиация тарихы]] басталғаннан кейін, яғни XIX ғасырдың аяғында болды. Әуе апаттарының саны да, олардың құрбандарының саны да ұшақтардыевых қимылдарында және азаматтық көлік ретінде жаппай қолдану басталғанға дейін салыстырмалы түрде аз болды. Халықаралық авиатасымалдардың дамуымен әуе оқиғаларын есепке алу және жіктеу жүйесі қалыптасты, халықаралық авиабауіпсіздік стандарттарын әзірлеу басталды. 1940 жылдардың екінші жартысында жаппай әуе тасымалы дәуірінің басталуымен ұшақ апаттары мен құрбан болғандар саны тез өсе бастады. Ұшақтардың сенімділігінің артуы және қауіпсіздік стандарттарының жоғарылауы 1950 жылдардың бірінші жартысында бұл көрсеткіштердің төмендеуіне әкелді. Алайда, реактивті дәуірдің басталуы және үшінші әлем елдеріне әуе көлігінің кеңеюі апаттар санының жаңа өсуіне әкелді, ол тек 1960 жылдардың ортасына дейін тоқтады. осы уақытқа дейін нарыққа жаңа, сенімді реактивті лайнерлер шығарылды, әлемнің барлық елдерінде авиацияның салыстырмалы түрде қауіпсіз жұмысы жолға қойылды. Жыл сайынғы ұшақ апаттарының саны 1970 жылдардың ортасында ең жоғары деңгейге жетті (қаза тапқандардың ең көп саны 1972 жылы болды<ref>[http://www.baaa-acro.com/Liste%20des%20deces%20par%20annee.htm Liste des décès par année] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151104184622/http://www.baaa-acro.com/Liste%20des%20deces%20par%20annee.htm|date=2015-11-04}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://aviation-safety.net/statistics/period/stats.php?cat=A1|title=Aviation Safety Network > Statistics > By period > fatal airliner hull-loss accidents|access-date=|deadlink=no|accessdate=2009-02-13|archivedate=2012-07-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120726023922/http://aviation-safety.net/statistics/period/stats.php?cat=A1|lang=en}}</ref>). Бұл әуе тасымалы санының өсуіне де, әуе лайнерлерінің орташа сыйымдылығының артуына да байланысты болды. 1970 жылдардағы авиациялық қауіпсіздікті төмендетудің жаңа факторы [[терроризм]] болды. Бірқатар ірі ұшақ апаттарынан кейін әуе кемелерінің жағдайын, оларға қызмет көрсетуді, экипаждарды даярлауды және жолаушыларды тексеруді бақылау стандарттарын жоспарлы түрде қатайту басталды. Нәтижесінде 1980 жылдардың ортасына қарай ұшақ апатынан қаза тапқандардың орташа саны екі еседен астам қысқарды. Кейінгі он жарым жыл ішінде ол қайтадан өсті-жыл сайын 1000-нан 1500-ге дейін адам ұшақ апатынан қайтыс болды. Бұл олардың санының артуына емес, әуе кемелерінің орташа жолаушылар сыйымдылығының артуына, [[кеңфюзеляжды ұшақ]]тардың жаппай таралуына байланысты болды. Соңғы алты онжылдықтағы азаматтық авиация апаттарының статистикасы 616 апаттың шыңынан 1970-жылдардағы 15,689 өлімнен 300-ден сәл астам апатқа және 2000-жылдардағы 8000-нан сәл асатын апатқа дейін төмендеу тенденциясын көрсетеді.<ref>{{Cite web|url=http://www.rv.org.ua/news/2009/940-avia.htm|title=Статистика авиакатастроф. Самолёты падают… все реже|deadlink=no|accessdate=2011-04-27|archivedate=2011-10-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20111005145553/http://www.rv.org.ua/news/2009/940-avia.htm|lang=ru}}</ref> Мысалы, 2010 жылы 28 ұшақ апаты орын алып, 828 адам қаза тапты.<ref>[http://t2t.ru/content/v-rezultate-aviakatastrof-v-2010-godu-pogibli-828-chelovek В результате авиакатастроф в 2010 году погибли 828 человек] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110317023632/http://t2t.ru/content/v-rezultate-aviakatastrof-v-2010-godu-pogibli-828-chelovek|date=2011-03-17}}</ref> == Тағы қараңыз == * [[100 ірі авиациялық апат]] * [[Авиациялық апаттардан аман қалған жалғыз адамдардың тізімі]] * [[Аэрофобия]] == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://aviation-safety.net/index.php Авиациялық апат] {{Wayback|url=http://aviation-safety.net/index.php|date=20110222200831}} ''aviation-safety.net'' * [http://www.airdisaster.com/ Авиациялық апат] {{Wayback|url=http://www.airdisaster.com/|date=20070925202217}} ''airdisaster.com'' [[Санат:Авиациялық оқиғалар жіктелуі]] [[Санат:Апаттар]] 8igwc5ihrm51n3t8rd6si6gm6bgsly4 0 760952 3479742 2025-06-13T18:03:02Z Мағыпар 100137 Жаңа бетте: '''Карел тілі''' (Karelian language) — Орал тілдер отбасының фин- угор тілдерінің балтық-фин тармағының солтүстік тобына кіреді, тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] 3479742 wikitext text/x-wiki '''Карел тілі''' (Karelian language) — Орал тілдер отбасының фин- угор тілдерінің балтық-фин тармағының солтүстік тобына кіреді, тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] 7mbdysnwkdvicad6bjrxpyyjz4jtzf3 3479744 3479742 2025-06-13T18:07:32Z Мағыпар 100137 толықтыру 3479744 wikitext text/x-wiki '''Карел тілі''' (Karelian language) — [[Орал тілдері]] отбасының фин-угор тілдерінің балтық-фин тармағының солтүстік тобына кіреді, тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады. == Референтті халық == Референтті халық: карелдер; өз атауы – карьяла, карьелайне. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] 2zuolqqr0xizc546etv3jbkabxqelz7 3479751 3479744 2025-06-13T18:15:10Z Мағыпар 100137 толықтыру 3479751 wikitext text/x-wiki '''Карел тілі''' (Karelian language) — [[Орал тілдері]] отбасының фин-угор тілдерінің балтық-фин тармағының солтүстік тобына кіреді, тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады. == Референтті халық == Референтті халық: карелдер; өз атауы – карьяла, карьелайне. == Географиялық таралуы == Карел тіліне тән карел диалектінің таралу аймағы оның көптеген диалектілері жойылғанға дейін 20 ғасырда қазіргі Лоухский, Калевальский, Кемский, Беломорский, Сегежский, Муезерский, Медвежегорский, Суоярвск аудандары және Карелия Республикасының Костомукша қалалық округінің аумағына тиесілі болды. Республикадан тыс жерлерде Мурманск облысының Кандалакша ауданында, Ленинград облысының Тихвин және Бокситогорск аудандарында және Новгород облысының Валдай ауданында да кең таралған. Осы күнге дейін тіл Тверь облысының бірқатар аудандарында жақсы сақталған (негізінен аға ұрпақ өкілдері арасында). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] iulnmr1vn07ygdhpm83zpbg6jig3fda 3479753 3479751 2025-06-13T18:16:31Z Мағыпар 100137 /* Географиялық таралуы */ дереккөз 3479753 wikitext text/x-wiki '''Карел тілі''' (Karelian language) — [[Орал тілдері]] отбасының фин-угор тілдерінің балтық-фин тармағының солтүстік тобына кіреді, тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады. == Референтті халық == Референтті халық: карелдер; өз атауы – карьяла, карьелайне. == Географиялық таралуы == Карел тіліне тән карел диалектінің таралу аймағы оның көптеген диалектілері жойылғанға дейін 20 ғасырда қазіргі Лоухский, Калевальский, Кемский, Беломорский, Сегежский, Муезерский, Медвежегорский, Суоярвск аудандары және Карелия Республикасының Костомукша қалалық округінің аумағына тиесілі болды. Республикадан тыс жерлерде Мурманск облысының Кандалакша ауданында, Ленинград облысының Тихвин және Бокситогорск аудандарында және Новгород облысының Валдай ауданында да кең таралған. Осы күнге дейін тіл Тверь облысының бірқатар аудандарында жақсы сақталған (негізінен аға ұрпақ өкілдері арасында).<ref>{{citeweb|url=https://minlang.iling-ran.ru/lang/sobstvenno-karelskoe-narechie-karelskogo-yazyka?ysclid=mbv4fv55s0620316349|title=Карел тілінің карел диалектісі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-13 |lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] dlzy77m93zywhsm0wcg51f1tc8um6xg 3479754 3479753 2025-06-13T18:17:17Z Мағыпар 100137 толықтыру 3479754 wikitext text/x-wiki '''Карел тілі''' (Karelian language) — [[Орал тілдері]] отбасының фин-угор тілдерінің балтық-фин тармағының солтүстік тобына кіреді, тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады. == Референтті халық == Референтті халық: карелдер; өз атауы – карьяла, карьелайне. == Географиялық таралуы == Карел тіліне тән карел диалектінің таралу аймағы оның көптеген диалектілері жойылғанға дейін 20 ғасырда қазіргі Лоухский, Калевальский, Кемский, Беломорский, Сегежский, Муезерский, Медвежегорский, Суоярвск аудандары және Карелия Республикасының Костомукша қалалық округінің аумағына тиесілі болды. Республикадан тыс жерлерде Мурманск облысының Кандалакша ауданында, Ленинград облысының Тихвин және Бокситогорск аудандарында және Новгород облысының Валдай ауданында да кең таралған. Осы күнге дейін тіл Тверь облысының бірқатар аудандарында жақсы сақталған (негізінен аға ұрпақ өкілдері арасында).<ref>{{citeweb|url=https://minlang.iling-ran.ru/lang/sobstvenno-karelskoe-narechie-karelskogo-yazyka?ysclid=mbv4fv55s0620316349|title=Карел тілінің карел диалектісі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-13 |lang=}}</ref> == Диалектісі == == Жазуы == == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] 6dniocdghpiicrx45o9ajbaah6al1rb 3479883 3479754 2025-06-14T05:18:15Z Мағыпар 100137 /* Диалектісі */ толықтыру 3479883 wikitext text/x-wiki '''Карел тілі''' (Karelian language) — [[Орал тілдері]] отбасының фин-угор тілдерінің балтық-фин тармағының солтүстік тобына кіреді, тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады. == Референтті халық == Референтті халық: карелдер; өз атауы – карьяла, карьелайне. == Географиялық таралуы == Карел тіліне тән карел диалектінің таралу аймағы оның көптеген диалектілері жойылғанға дейін 20 ғасырда қазіргі Лоухский, Калевальский, Кемский, Беломорский, Сегежский, Муезерский, Медвежегорский, Суоярвск аудандары және Карелия Республикасының Костомукша қалалық округінің аумағына тиесілі болды. Республикадан тыс жерлерде Мурманск облысының Кандалакша ауданында, Ленинград облысының Тихвин және Бокситогорск аудандарында және Новгород облысының Валдай ауданында да кең таралған. Осы күнге дейін тіл Тверь облысының бірқатар аудандарында жақсы сақталған (негізінен аға ұрпақ өкілдері арасында).<ref>{{citeweb|url=https://minlang.iling-ran.ru/lang/sobstvenno-karelskoe-narechie-karelskogo-yazyka?ysclid=mbv4fv55s0620316349|title=Карел тілінің карел диалектісі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-13 |lang=}}</ref> == Диалектісі == Карел тілі үш диалектіге бөлінеді: карел тілі (Карелия, Мурманск, Тверь, Новгород және Ленинград облыстарының солтүстік және орталық бөліктері), Ливвик (Приладожьенің солтүстік-шығысында) және Лудиковский (батыс Прионежье). Диалектілер көптеген субдиалектілерге бөлінеді. == Жазуы == == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] 0nxziswcpl7rzyswj3megl61jlpr3f8 3479884 3479883 2025-06-14T05:19:29Z Мағыпар 100137 /* Диалектісі */ дереккөз 3479884 wikitext text/x-wiki '''Карел тілі''' (Karelian language) — [[Орал тілдері]] отбасының фин-угор тілдерінің балтық-фин тармағының солтүстік тобына кіреді, тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады. == Референтті халық == Референтті халық: карелдер; өз атауы – карьяла, карьелайне. == Географиялық таралуы == Карел тіліне тән карел диалектінің таралу аймағы оның көптеген диалектілері жойылғанға дейін 20 ғасырда қазіргі Лоухский, Калевальский, Кемский, Беломорский, Сегежский, Муезерский, Медвежегорский, Суоярвск аудандары және Карелия Республикасының Костомукша қалалық округінің аумағына тиесілі болды. Республикадан тыс жерлерде Мурманск облысының Кандалакша ауданында, Ленинград облысының Тихвин және Бокситогорск аудандарында және Новгород облысының Валдай ауданында да кең таралған. Осы күнге дейін тіл Тверь облысының бірқатар аудандарында жақсы сақталған (негізінен аға ұрпақ өкілдері арасында).<ref>{{citeweb|url=https://minlang.iling-ran.ru/lang/sobstvenno-karelskoe-narechie-karelskogo-yazyka?ysclid=mbv4fv55s0620316349|title=Карел тілінің карел диалектісі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-13 |lang=}}</ref> == Диалектісі == Карел тілі үш диалектіге бөлінеді: карел тілі (Карелия, Мурманск, Тверь, Новгород және Ленинград облыстарының солтүстік және орталық бөліктері), Ливвик (Приладожьенің солтүстік-шығысында) және Лудиковский (батыс Прионежье). Диалектілер көптеген субдиалектілерге бөлінеді.<ref>{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/linguistics/text/5229803|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-14 |lang=}}</ref> == Жазуы == == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] kgv1v0a1jrmojd54tp1zw8koba118c4 3479885 3479884 2025-06-14T05:34:14Z Мағыпар 100137 /* Жазуы */ толықтыру 3479885 wikitext text/x-wiki '''Карел тілі''' (Karelian language) — [[Орал тілдері]] отбасының фин-угор тілдерінің балтық-фин тармағының солтүстік тобына кіреді, тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады. == Референтті халық == Референтті халық: карелдер; өз атауы – карьяла, карьелайне. == Географиялық таралуы == Карел тіліне тән карел диалектінің таралу аймағы оның көптеген диалектілері жойылғанға дейін 20 ғасырда қазіргі Лоухский, Калевальский, Кемский, Беломорский, Сегежский, Муезерский, Медвежегорский, Суоярвск аудандары және Карелия Республикасының Костомукша қалалық округінің аумағына тиесілі болды. Республикадан тыс жерлерде Мурманск облысының Кандалакша ауданында, Ленинград облысының Тихвин және Бокситогорск аудандарында және Новгород облысының Валдай ауданында да кең таралған. Осы күнге дейін тіл Тверь облысының бірқатар аудандарында жақсы сақталған (негізінен аға ұрпақ өкілдері арасында).<ref>{{citeweb|url=https://minlang.iling-ran.ru/lang/sobstvenno-karelskoe-narechie-karelskogo-yazyka?ysclid=mbv4fv55s0620316349|title=Карел тілінің карел диалектісі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-13 |lang=}}</ref> == Диалектісі == Карел тілі үш диалектіге бөлінеді: карел тілі (Карелия, Мурманск, Тверь, Новгород және Ленинград облыстарының солтүстік және орталық бөліктері), Ливвик (Приладожьенің солтүстік-шығысында) және Лудиковский (батыс Прионежье). Диалектілер көптеген субдиалектілерге бөлінеді.<ref>{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/linguistics/text/5229803|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-14 |lang=}}</ref> == Жазуы == Карелдіктердің алғашқы жазба ескерткіші - XIII ғасырдың басында Новгородта табылған ескі карел тілінде жазылған қайың қабығынан жасалған хат (№ 292 грамота). ХІХ ғасырдың бірінші жартысынан бастап 1930 жылдарға дейін кириллица негізінде жазу болды. 1931 жылы латынша қарел алфавиті құрастырылып, қолданысқа енгізілді. 1937 жылы 8 қыркүйекте КСРО Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитетінің Президиумы карел жазуын орыс әліпбиіне көшіру туралы жарлық шығарды. 1989 жылы Карелия билігі Карел (ливвик үстеуі) алфавиттерін ресми түрде бекітті. Карел тілі ресми емес екеніне қарамастан, ол кең қолдауға ие — ол жергілікті мектептер мен университеттерде оқытылады, ғылыми, оқу және көркем әдебиеттер карел тілінде шығарылады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] pyyygc732jc7ugvxc9tvs56xktmaqxj 3479886 3479885 2025-06-14T05:35:24Z Мағыпар 100137 /* Жазуы */ дереккөз 3479886 wikitext text/x-wiki '''Карел тілі''' (Karelian language) — [[Орал тілдері]] отбасының фин-угор тілдерінің балтық-фин тармағының солтүстік тобына кіреді, тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады. == Референтті халық == Референтті халық: карелдер; өз атауы – карьяла, карьелайне. == Географиялық таралуы == Карел тіліне тән карел диалектінің таралу аймағы оның көптеген диалектілері жойылғанға дейін 20 ғасырда қазіргі Лоухский, Калевальский, Кемский, Беломорский, Сегежский, Муезерский, Медвежегорский, Суоярвск аудандары және Карелия Республикасының Костомукша қалалық округінің аумағына тиесілі болды. Республикадан тыс жерлерде Мурманск облысының Кандалакша ауданында, Ленинград облысының Тихвин және Бокситогорск аудандарында және Новгород облысының Валдай ауданында да кең таралған. Осы күнге дейін тіл Тверь облысының бірқатар аудандарында жақсы сақталған (негізінен аға ұрпақ өкілдері арасында).<ref>{{citeweb|url=https://minlang.iling-ran.ru/lang/sobstvenno-karelskoe-narechie-karelskogo-yazyka?ysclid=mbv4fv55s0620316349|title=Карел тілінің карел диалектісі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-13 |lang=}}</ref> == Диалектісі == Карел тілі үш диалектіге бөлінеді: карел тілі (Карелия, Мурманск, Тверь, Новгород және Ленинград облыстарының солтүстік және орталық бөліктері), Ливвик (Приладожьенің солтүстік-шығысында) және Лудиковский (батыс Прионежье). Диалектілер көптеген субдиалектілерге бөлінеді.<ref>{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/linguistics/text/5229803|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-14 |lang=}}</ref> == Жазуы == Карелдіктердің алғашқы жазба ескерткіші - XIII ғасырдың басында Новгородта табылған ескі карел тілінде жазылған қайың қабығынан жасалған хат (№ 292 грамота). ХІХ ғасырдың бірінші жартысынан бастап 1930 жылдарға дейін кириллица негізінде жазу болды. 1931 жылы латынша қарел алфавиті құрастырылып, қолданысқа енгізілді. 1937 жылы 8 қыркүйекте КСРО Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитетінің Президиумы карел жазуын орыс әліпбиіне көшіру туралы жарлық шығарды. 1989 жылы Карелия билігі Карел (ливвик үстеуі) алфавиттерін ресми түрде бекітті. Карел тілі ресми емес екеніне қарамастан, ол кең қолдауға ие — ол жергілікті мектептер мен университеттерде оқытылады, ғылыми, оқу және көркем әдебиеттер карел тілінде шығарылады.<ref>{{citeweb|url=https://arctic-children.com/article/govorim-po-karelski/|title=Біз карел тілінде сөйлейміз|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-14 |lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] qkbm3ajcn9os0m0y0eo70gi8vmknp7v 3479887 3479886 2025-06-14T05:36:34Z Мағыпар 100137 /* Жазуы */ толықтыру 3479887 wikitext text/x-wiki '''Карел тілі''' (Karelian language) — [[Орал тілдері]] отбасының фин-угор тілдерінің балтық-фин тармағының солтүстік тобына кіреді, тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады. == Референтті халық == Референтті халық: карелдер; өз атауы – карьяла, карьелайне. == Географиялық таралуы == Карел тіліне тән карел диалектінің таралу аймағы оның көптеген диалектілері жойылғанға дейін 20 ғасырда қазіргі Лоухский, Калевальский, Кемский, Беломорский, Сегежский, Муезерский, Медвежегорский, Суоярвск аудандары және Карелия Республикасының Костомукша қалалық округінің аумағына тиесілі болды. Республикадан тыс жерлерде Мурманск облысының Кандалакша ауданында, Ленинград облысының Тихвин және Бокситогорск аудандарында және Новгород облысының Валдай ауданында да кең таралған. Осы күнге дейін тіл Тверь облысының бірқатар аудандарында жақсы сақталған (негізінен аға ұрпақ өкілдері арасында).<ref>{{citeweb|url=https://minlang.iling-ran.ru/lang/sobstvenno-karelskoe-narechie-karelskogo-yazyka?ysclid=mbv4fv55s0620316349|title=Карел тілінің карел диалектісі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-13 |lang=}}</ref> == Диалектісі == Карел тілі үш диалектіге бөлінеді: карел тілі (Карелия, Мурманск, Тверь, Новгород және Ленинград облыстарының солтүстік және орталық бөліктері), Ливвик (Приладожьенің солтүстік-шығысында) және Лудиковский (батыс Прионежье). Диалектілер көптеген субдиалектілерге бөлінеді.<ref>{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/linguistics/text/5229803|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-14 |lang=}}</ref> == Жазуы == Карелдіктердің алғашқы жазба ескерткіші - XIII ғасырдың басында Новгородта табылған ескі карел тілінде жазылған қайың қабығынан жасалған хат (№ 292 грамота). ХІХ ғасырдың бірінші жартысынан бастап 1930 жылдарға дейін кириллица негізінде жазу болды. 1931 жылы латынша қарел алфавиті құрастырылып, қолданысқа енгізілді. 1937 жылы 8 қыркүйекте КСРО Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитетінің Президиумы карел жазуын орыс әліпбиіне көшіру туралы жарлық шығарды. 1989 жылы Карелия билігі Карел (ливвик үстеуі) алфавиттерін ресми түрде бекітті. Карел тілі ресми емес екеніне қарамастан, ол кең қолдауға ие — ол жергілікті мектептер мен университеттерде оқытылады, ғылыми, оқу және көркем әдебиеттер карел тілінде шығарылады.<ref>{{citeweb|url=https://arctic-children.com/article/govorim-po-karelski/|title=Біз карел тілінде сөйлейміз|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-14 |lang=}}</ref> {| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF" | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | A a | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | B b | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | C c | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Č č | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | D d | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | E e |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | F f | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | G g | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | H h | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | I i | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | J j | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | K k |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | L l | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | M m | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | N n | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | O o | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | P p | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | R r |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | S s | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Š š | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Z z | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ž ž | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | T t | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | U u |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | V v | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Y y | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ä ä | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ö ö | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | ' |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] 9vutmfejok0c0fledqrllfuthnlujxd 3479888 3479887 2025-06-14T05:39:36Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру 3479888 wikitext text/x-wiki {{Тілдер |аты=Карел тілі |рейтинг= |ISO2= |МЕСТ 7.75–97= |ISO1= krl |жазу= [[кириллица]] |классификация= [[Еуразия тілдері]] :Орал тілдері отбасы ::фин-угор тілдері :::балтық-фин тармағы |санаты= |сөйлеушілер саны= 35 600 чел. (2010) |түсі=алтай |реттейтін мекеме= |ресми тіл= |елдер=[[Ресей]] |айтылуы= |өз атауы=Karelian language |Сурет= |ISO3= }} '''Карел тілі''' (Karelian language) — [[Орал тілдері]] отбасының фин-угор тілдерінің балтық-фин тармағының солтүстік тобына кіреді, тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады. == Референтті халық == Референтті халық: карелдер; өз атауы – карьяла, карьелайне. == Географиялық таралуы == Карел тіліне тән карел диалектінің таралу аймағы оның көптеген диалектілері жойылғанға дейін 20 ғасырда қазіргі Лоухский, Калевальский, Кемский, Беломорский, Сегежский, Муезерский, Медвежегорский, Суоярвск аудандары және Карелия Республикасының Костомукша қалалық округінің аумағына тиесілі болды. Республикадан тыс жерлерде Мурманск облысының Кандалакша ауданында, Ленинград облысының Тихвин және Бокситогорск аудандарында және Новгород облысының Валдай ауданында да кең таралған. Осы күнге дейін тіл Тверь облысының бірқатар аудандарында жақсы сақталған (негізінен аға ұрпақ өкілдері арасында).<ref>{{citeweb|url=https://minlang.iling-ran.ru/lang/sobstvenno-karelskoe-narechie-karelskogo-yazyka?ysclid=mbv4fv55s0620316349|title=Карел тілінің карел диалектісі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-13 |lang=}}</ref> == Диалектісі == Карел тілі үш диалектіге бөлінеді: карел тілі (Карелия, Мурманск, Тверь, Новгород және Ленинград облыстарының солтүстік және орталық бөліктері), Ливвик (Приладожьенің солтүстік-шығысында) және Лудиковский (батыс Прионежье). Диалектілер көптеген субдиалектілерге бөлінеді.<ref>{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/linguistics/text/5229803|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-14 |lang=}}</ref> == Жазуы == Карелдіктердің алғашқы жазба ескерткіші - XIII ғасырдың басында Новгородта табылған ескі карел тілінде жазылған қайың қабығынан жасалған хат (№ 292 грамота). ХІХ ғасырдың бірінші жартысынан бастап 1930 жылдарға дейін кириллица негізінде жазу болды. 1931 жылы латынша қарел алфавиті құрастырылып, қолданысқа енгізілді. 1937 жылы 8 қыркүйекте КСРО Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитетінің Президиумы карел жазуын орыс әліпбиіне көшіру туралы жарлық шығарды. 1989 жылы Карелия билігі Карел (ливвик үстеуі) алфавиттерін ресми түрде бекітті. Карел тілі ресми емес екеніне қарамастан, ол кең қолдауға ие — ол жергілікті мектептер мен университеттерде оқытылады, ғылыми, оқу және көркем әдебиеттер карел тілінде шығарылады.<ref>{{citeweb|url=https://arctic-children.com/article/govorim-po-karelski/|title=Біз карел тілінде сөйлейміз|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-14 |lang=}}</ref> {| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF" | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | A a | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | B b | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | C c | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Č č | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | D d | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | E e |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | F f | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | G g | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | H h | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | I i | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | J j | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | K k |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | L l | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | M m | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | N n | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | O o | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | P p | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | R r |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | S s | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Š š | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Z z | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ž ž | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | T t | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | U u |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | V v | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Y y | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ä ä | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ö ö | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | ' |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] qun9vnjwt791yod4ds2slcx2sxlcaci 3479911 3479888 2025-06-14T09:04:02Z Мағыпар 100137 дереккөз 3479911 wikitext text/x-wiki {{Тілдер |аты=Карел тілі |рейтинг= |ISO2= |МЕСТ 7.75–97= |ISO1= krl |жазу= [[кириллица]] |классификация= [[Еуразия тілдері]] :Орал тілдері отбасы ::фин-угор тілдері :::балтық-фин тармағы |санаты= |сөйлеушілер саны= 35 600 чел. (2010) |түсі=алтай |реттейтін мекеме= |ресми тіл= |елдер=[[Ресей]] |айтылуы= |өз атауы=Karelian language |Сурет= |ISO3= }} '''Карел тілі''' (Karelian language) — [[Орал тілдері]] отбасының фин-угор тілдерінің балтық-фин тармағының солтүстік тобына кіреді, тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады.<ref>{{кітап|авторы=Э.Д. Сүлейменова, Д.Х. Ақанова, Н.Ж. Шаймерденова|бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=«Қазақстан тілдері: әлеуметтік лингвистика анықтамалығы» |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны= |баспасы=«Издательство Золотая Книга» ЖШС |жыл=2020 |томы= |беттері=137-138 |барлық беті=480 |сериясы= |isbn=978–601–7988-21-0|тиражы= }}</ref> == Референтті халық == Референтті халық: карелдер; өз атауы – карьяла, карьелайне. == Географиялық таралуы == Карел тіліне тән карел диалектінің таралу аймағы оның көптеген диалектілері жойылғанға дейін 20 ғасырда қазіргі Лоухский, Калевальский, Кемский, Беломорский, Сегежский, Муезерский, Медвежегорский, Суоярвск аудандары және Карелия Республикасының Костомукша қалалық округінің аумағына тиесілі болды. Республикадан тыс жерлерде Мурманск облысының Кандалакша ауданында, Ленинград облысының Тихвин және Бокситогорск аудандарында және Новгород облысының Валдай ауданында да кең таралған. Осы күнге дейін тіл Тверь облысының бірқатар аудандарында жақсы сақталған (негізінен аға ұрпақ өкілдері арасында).<ref>{{citeweb|url=https://minlang.iling-ran.ru/lang/sobstvenno-karelskoe-narechie-karelskogo-yazyka?ysclid=mbv4fv55s0620316349|title=Карел тілінің карел диалектісі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-13 |lang=}}</ref> == Диалектісі == Карел тілі үш диалектіге бөлінеді: карел тілі (Карелия, Мурманск, Тверь, Новгород және Ленинград облыстарының солтүстік және орталық бөліктері), Ливвик (Приладожьенің солтүстік-шығысында) және Лудиковский (батыс Прионежье). Диалектілер көптеген субдиалектілерге бөлінеді.<ref>{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/linguistics/text/5229803|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-14 |lang=}}</ref> == Жазуы == Карелдіктердің алғашқы жазба ескерткіші - XIII ғасырдың басында Новгородта табылған ескі карел тілінде жазылған қайың қабығынан жасалған хат (№ 292 грамота). ХІХ ғасырдың бірінші жартысынан бастап 1930 жылдарға дейін кириллица негізінде жазу болды. 1931 жылы латынша қарел алфавиті құрастырылып, қолданысқа енгізілді. 1937 жылы 8 қыркүйекте КСРО Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитетінің Президиумы карел жазуын орыс әліпбиіне көшіру туралы жарлық шығарды. 1989 жылы Карелия билігі Карел (ливвик үстеуі) алфавиттерін ресми түрде бекітті. Карел тілі ресми емес екеніне қарамастан, ол кең қолдауға ие — ол жергілікті мектептер мен университеттерде оқытылады, ғылыми, оқу және көркем әдебиеттер карел тілінде шығарылады.<ref>{{citeweb|url=https://arctic-children.com/article/govorim-po-karelski/|title=Біз карел тілінде сөйлейміз|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-14 |lang=}}</ref> {| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF" | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | A a | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | B b | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | C c | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Č č | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | D d | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | E e |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | F f | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | G g | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | H h | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | I i | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | J j | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | K k |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | L l | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | M m | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | N n | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | O o | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | P p | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | R r |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | S s | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Š š | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Z z | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ž ž | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | T t | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | U u |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | V v | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Y y | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ä ä | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ö ö | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | ' |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] hfs6yovqpjoys6d4wcewtc1zao1vgsr 0 760953 3479757 2025-06-13T18:24:58Z Casserium 68287 Жаңа бетте: {{Мемлекеттік қайраткер | Қазақша есімі = Бақытжан Шөмішбайұлы Сариев | Суреті = | Атауы = | Титулы = [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан Республикасы Президенті]] Кеңсесінің бастығы | Ту = Flag of Kazakhstan.svg | Ту2... 3479757 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | Қазақша есімі = Бақытжан Шөмішбайұлы Сариев | Суреті = | Атауы = | Титулы = [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан Республикасы Президенті]] Кеңсесінің бастығы | Ту = Flag of Kazakhstan.svg | Ту2 = Emblem of Kazakhstan latin.svg | Басқара бастады = 14 маусым 2022 жылдан бастап | Басқаруын аяқтады = | Президент = [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] | Ізашары = [[Нұрлан Баймолдаұлы Оңжанов|Нұрлан Онжанов]] | Ізбасары = | Туған күні = 24.12.1971 | Туған жері = {{туғанжері|Алматы|Алматыда}}, [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Діні = | Әкесі = [[Шөмішбай Нағашыбайұлы Сариев|Шөмішбай Сариев]] | Жұбайы = | Балалары = үш баласы бар | Партиясы = | Білімі = [[Қазақ бас сәулет-құрылыс академиясы|Қазақ мемлекеттік сәулет-құрылыс академиясы]]<br />[[Қарағанды экономика университеті|Қазтұтынуодағы Қарағанды экономикалық университеті]] | Мамандығы = инженер, заңгер | Қолтаңбасы = | Сайты = | Commons = | Марапаттары = {{Парасат ордені}} {{Құрмет ордені}} }} '''Бақытжан Шөмішбайұлы Сариев''' ([[24 желтоқсан]] [[1971 жыл]], [[Алматы]]) — [[Қазақстан]]ның мемлекет қайраткері, 2022 жылдан бастап ҚР Президенті Кеңсесінің бастығы. == Өмірбаяны == Бақытжан Сариев 1971 жылғы 24 желтоқсанда [[Алматы]] қаласында дүниеге келген. [[Қазақ бас сәулет-құрылыс академиясы|Қазақ мемлекеттік сәулет-құрылыс академиясын]], Қазтұтыну одағының [[Қарағанды экономика университеті|Қарағанды экономикалық университетін]] бітірген, мамандығы бойынша – инженер, заңгер. 1996-1999 жылдары Қазақстан Республикасы Премьер-Министрі Кеңсесінің Құжаттамалық қамтамасыз ету бөлімінің маманы, аға маманы, референті, аға референті лауазымдарында жұмыс істеді. 1999 жылғы мамырдан 2019 жылғы наурызға дейін сыртқы саясат ведомствосы жүйесінде қызмет атқарды: 1999-2002 жылдары – Сыртқы істер министрлігінің Әкімшілік департаменті Кадр және бақылау басқармасының Бақылау бөлімінің бастығы; 2002-2003 жылдары – Сыртқы істер министрлігі Аппараты Кадр басқармасының бастығы; 2003-2007 жылдары – Сыртқы істер министрлігінің Аппарат басшысы; 2007-2019 жылдары – Сыртқы істер министрі Кеңсесінің басшысы; 2016 жылғы ақпаннан 2017 жылғы қазанға дейін Сыртқы істер министрлігінің Әдеп жөніндегі уәкілі міндетін қосымша атқарды. 2019 жылғы наурызда Қазақстан Республикасы Президентінің Кеңсесі бастығының орынбасары лауазымына тағайындалды. 2019-2022 жылдары Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігінің Мемлекеттік қызмет және кадр саясаты бөлімінің меңгерушісі болды. 2022 жылғы маусымда Мемлекет басшысының Жарлығымен Қазақстан Республикасы Президенті Кеңсесінің бастығы болып тағайындалды.<ref>[https://www.akorda.kz/kz/executive_office/executive_office_stucture/kazakstan-respublikasy-prezidenti-kensesinin-bastygy- САРИЕВ Бақытжан Шөмішбайұлы]</ref> == Марапаттары мен атақтары == «Парасат» (2021) және «Құрмет» (2012) ордендерімен, «Ерен еңбегі үшін» медалімен (2006), 9 мерекелік медальмен, «Үздік мемлекеттік қызметші» төсбелгісімен (2017), Қазақстанның сыртқы саясатына қосқан үлесі үшін Сыртқы істер министрлігінің Нәзір Төреқұлов атындағы медалімен (2019) марапатталған. Төтенше және Өкілетті Елші дипломатиялық дәрежесі бар. == Отбасы == Үйленген, 3 баласы бар. Әкесі — белгілі қазақ ақыны [[Шөмішбай Нағашыбайұлы Сариев|Шөмішбай Сариев]] (1946—2021). Анасы — Жұмағұл Сариева.<ref>[https://baq.kz/shomishbay-sariev-turaly-gibratty-gumyr-atty-seriyalyq-kitap-zharyq-kordi-293808/ Шөмішбай Сариев туралы «Ғибратты ғұмыр» атты сериялық кітап жарық көрді]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан мемлекет қайраткерлері]] cxj8o0uw8a19kgk6hl3e84yho6soaak 3479763 3479757 2025-06-13T18:29:18Z Casserium 68287 /* Өмірбаяны */ 3479763 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | Қазақша есімі = Бақытжан Шөмішбайұлы Сариев | Суреті = | Атауы = | Титулы = [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан Республикасы Президенті]] Кеңсесінің бастығы | Ту = Flag of Kazakhstan.svg | Ту2 = Emblem of Kazakhstan latin.svg | Басқара бастады = 14 маусым 2022 жылдан бастап | Басқаруын аяқтады = | Президент = [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] | Ізашары = [[Нұрлан Баймолдаұлы Оңжанов|Нұрлан Онжанов]] | Ізбасары = | Туған күні = 24.12.1971 | Туған жері = {{туғанжері|Алматы|Алматыда}}, [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Діні = | Әкесі = [[Шөмішбай Нағашыбайұлы Сариев|Шөмішбай Сариев]] | Жұбайы = | Балалары = үш баласы бар | Партиясы = | Білімі = [[Қазақ бас сәулет-құрылыс академиясы|Қазақ мемлекеттік сәулет-құрылыс академиясы]]<br />[[Қарағанды экономика университеті|Қазтұтынуодағы Қарағанды экономикалық университеті]] | Мамандығы = инженер, заңгер | Қолтаңбасы = | Сайты = | Commons = | Марапаттары = {{Парасат ордені}} {{Құрмет ордені}} }} '''Бақытжан Шөмішбайұлы Сариев''' ([[24 желтоқсан]] [[1971 жыл]], [[Алматы]]) — [[Қазақстан]]ның мемлекет қайраткері, 2022 жылдан бастап ҚР Президенті Кеңсесінің бастығы. == Өмірбаяны == Бақытжан Сариев 1971 жылғы 24 желтоқсанда [[Алматы]] қаласында дүниеге келген. [[Қазақ бас сәулет-құрылыс академиясы|Қазақ мемлекеттік сәулет-құрылыс академиясын]], Қазтұтыну одағының [[Қарағанды экономика университеті|Қарағанды экономикалық университетін]] бітірген, мамандығы бойынша – инженер, заңгер. 1996-1999 жылдары Қазақстан Республикасы Премьер-Министрі Кеңсесінің Құжаттамалық қамтамасыз ету бөлімінің маманы, аға маманы, референті, аға референті лауазымдарында жұмыс істеді. 1999 жылғы мамырдан 2019 жылғы наурызға дейін сыртқы саясат ведомствосы жүйесінде қызмет атқарды: 1999-2002 жылдары – Сыртқы істер министрлігінің Әкімшілік департаменті Кадр және бақылау басқармасының Бақылау бөлімінің бастығы; 2002-2003 жылдары – Сыртқы істер министрлігі Аппараты Кадр басқармасының бастығы; 2003-2007 жылдары – Сыртқы істер министрлігінің Аппарат басшысы; 2007-2019 жылдары – Сыртқы істер министрі Кеңсесінің басшысы; 2016 жылғы ақпаннан 2017 жылғы қазанға дейін Сыртқы істер министрлігінің Әдеп жөніндегі уәкілі міндетін қосымша атқарды. 2019 жылғы наурыздан шілдеге дейін Қазақстан Республикасы Президентінің Кеңсесі бастығының орынбасары лауазымында болды. 2019-2022 жылдары Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігінің Мемлекеттік қызмет және кадр саясаты бөлімінің меңгерушісі болды. 2022 жылғы маусымда Мемлекет басшысының Жарлығымен Қазақстан Республикасы Президенті Кеңсесінің бастығы болып тағайындалды.<ref>[https://www.akorda.kz/kz/executive_office/executive_office_stucture/kazakstan-respublikasy-prezidenti-kensesinin-bastygy- САРИЕВ Бақытжан Шөмішбайұлы]</ref> == Марапаттары мен атақтары == «Парасат» (2021) және «Құрмет» (2012) ордендерімен, «Ерен еңбегі үшін» медалімен (2006), 9 мерекелік медальмен, «Үздік мемлекеттік қызметші» төсбелгісімен (2017), Қазақстанның сыртқы саясатына қосқан үлесі үшін Сыртқы істер министрлігінің Нәзір Төреқұлов атындағы медалімен (2019) марапатталған. Төтенше және Өкілетті Елші дипломатиялық дәрежесі бар. == Отбасы == Үйленген, 3 баласы бар. Әкесі — белгілі қазақ ақыны [[Шөмішбай Нағашыбайұлы Сариев|Шөмішбай Сариев]] (1946—2021). Анасы — Жұмағұл Сариева.<ref>[https://baq.kz/shomishbay-sariev-turaly-gibratty-gumyr-atty-seriyalyq-kitap-zharyq-kordi-293808/ Шөмішбай Сариев туралы «Ғибратты ғұмыр» атты сериялық кітап жарық көрді]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан мемлекет қайраткерлері]] 1s8rn0imd6q47pk9lbtbv1jqtx2z6vs 3 760954 3479768 2025-06-13T18:47:22Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3479768 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Қалмахан}} -- [[Қатысушы:GanS NIS|<span style="text-shadow:gray 4px 4px 3px;"><font face="AR Cena" color="black"><b>Fани</b></font></span>]] ([[Қатысушы талқылауы:GanS NIS|талқылауы]]) 23:47, 2025 ж. маусымның 13 (+05) p71bjnsv601fesoe2wblx11thvrz8g8 3 760955 3479784 2025-06-13T19:49:03Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3479784 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Dave390R}} -- [[Қатысушы:GanS NIS|<span style="text-shadow:gray 4px 4px 3px;"><font face="AR Cena" color="black"><b>Fани</b></font></span>]] ([[Қатысушы талқылауы:GanS NIS|талқылауы]]) 00:49, 2025 ж. маусымның 14 (+05) h5355n2wppgm8a8jybei3ks8yytl1n6 3 760956 3479786 2025-06-13T19:58:04Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3479786 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=VitoxxMass}} -- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 00:58, 2025 ж. маусымның 14 (+05) oyrcvj6zzu92w4m2qa9gysukuohhyz5 0 760957 3479787 2025-06-13T20:21:26Z ShadZ01 56180 Жаңа бетте: {{Кино |Қазақша атауы = Феррис Бьюллердің демалыс күні |Шынайы атауы = {{lang-en|Ferris Bueller's Day Off}} |Суреті = Ferris Bueller's Day Off Poster.jpg |Сурет ені = |Сурет атауы = |Жанры = [[Жасөспірімдер комедиясы]] |Режиссёрі = [[Джон Хьюз]] |Продюсері = Джон Хьюз<br... 3479787 wikitext text/x-wiki {{Кино |Қазақша атауы = Феррис Бьюллердің демалыс күні |Шынайы атауы = {{lang-en|Ferris Bueller's Day Off}} |Суреті = Ferris Bueller's Day Off Poster.jpg |Сурет ені = |Сурет атауы = |Жанры = [[Жасөспірімдер комедиясы]] |Режиссёрі = [[Джон Хьюз]] |Продюсері = Джон Хьюз<br>Том Джейкобсон |Сценарист = Джон Хьюз |Актерлер = [[Мэттью Бродерик]]<br>[[Алан Рак]]<br>[[Миа Сара]] |Операторы = [[Так Фудзимото]] |Композиторы = [[Айра Ньюборн]] |Хореографы = |Компания = [[Paramount Pictures]] |Дистрибьютор = |Ұзақтығы = |Бюджеті = $5.8 млн |Түсім = $70 136 369<ref name="mojo">{{cite web | url = http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=ferrisbuellersdayoff.htm | title = Ferris Buellers's Day Off | work = [[Box Office Mojo]] |lang=en|publisher = [[Amazon.com]] | accessdate = 2018-10-29 | archivedate = 2008-12-08 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20081208112051/http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=ferrisbuellersdayoff.htm | deadlink = no }}</ref> |Мемлекет = [[АҚШ]] |Тілі = [[Ағылшын тілі|ағылшынша]] |Жыл = 1986 |Алдыңғы фильм = |Келесі фильм = |imdb_id = |Сайты = }} '''«Феррис Бьюллердің демалыс күні»''' ({{Lang-en|Ferris Bueller's Day Off}}), сондай-ақ '''«Феррис Бьюллер демалыс күнін алады»''' деп аталады — режиссер және сценарист [[Джон Хьюз]]дің [[1986 жыл]]ғы америкалық [[Кинокомедия|комедиялық]] фильмі. 2014 жылдың желтоқсанында мәдени, тарихи немесе эстетикалық маңызы бар АҚШ [[Ұлттық фильмдер тізілімі]]не енгізілді.<ref>{{Cite web|author=Kory Grow, Kory Grow|lang=en|url=https://www.rollingstone.com/tv-movies/tv-movie-news/big-lebowski-ferris-buellers-day-off-added-to-national-film-registry-195104/|title='Big Lebowski,' 'Ferris Bueller' Join National Film Registry|website=Rolling Stone|date=2014-12-17|access-date=|deadlink=no|archivedate=2022-08-07|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220807192742/https://www.rollingstone.com/tv-movies/tv-movie-news/big-lebowski-ferris-buellers-day-off-added-to-national-film-registry-195104/}}</ref> == Сюжеті == [[Сурет:Cameron's House.jpg|нобай|[[Ben Rose House]] туралы [[Хайленд-Парк (Иллинойс)]] фильм түсіру үшін пайдаланылды]] [[Үлкен Чикаго|Чикаго маңы]]нда оқу жылының соңына таман орта мектеп оқушысы Феррис Бьюллер үйде болу үшін [[Симуляция|аурумын деп сылтауратады]]. Фильм барысында Феррис достары туралы сөйлесу және аудиторияға әртүрлі мәселелер бойынша кеңестер беру үшін [[төртінші қабырға]]ны бұзады. Ата-анасы оны шынымен ауру деп санайды, ал оның әпкесі Джини олай ойламайды. Мектеп директоры Эдвард Руни Феррис үнемі сабақтан шығып, оны дәлелдеуге бел буады деп күдіктенеді. Феррис өзінің ең жақын досы Кэмерон Фрайды ауруына байланысты мектепте заңды түрде жоқ деп сендіреді (бірақ ол Феррис білетін [[гипохондрия]] болса да), Ферристің досы Слоан Петерсонды әжесінің өлімі деген сылтаумен мектептен шығаруға көмектесу. Трюк сәтті болу үшін Феррис Кэмеронның әкесінің [[1961 жылғы Ferrari 250 GT Spyder California SWB]] жолымен несие береді. Феррис оларды Чикаго қаласының орталығына бір күнді сол жерде өткізу үшін көлікпен апарғанда, Кэмерон үрейленеді. Феррис олар машинаны бастапқы күйіне қайтарады деп уәде береді. Үшбірлік көлікті тез мінетін автотұрақтарға қалдырады. Трио қаланы, соның ішінде [[Чикаго өнер институты]]н, [[Уиллис мұнарасы]]н, [[Чикаго тауар биржасы]]н зерттейді және Ферристің әкесімен кездейсоқ қиылысатын [[Ригли филд]] стадионындағы ойынға қатысады. Кэмерон әлі де алаңдаулы және Феррис Фон Стюбен күнінің шеруіне қосылу арқылы оның көңілін көтеруге тырысады, онда Феррис Уэйн Ньютонның «Danke Schoen» әнін өздігінен орындайды, содан кейін [[The Beatles|Битлз]]дің «[[Twist and Shout]]<nowiki/>» әнін орындайды, бұл көпшілікті қуантады. Сонымен қатар, Руни Бьюллерлердің үйіне жасырынып кіріп, Ферристің бірнеше тұзаққа түсіп қалғанын дәлелдеуге тырысты. Сонымен қатар, Джини бүкіл мектептің Ферристі қолдайтынына ренжіді, ол сабақты өткізіп жіберіп, онымен қарым-қатынасты анықтау үшін үйіне оралады. Джини Рунидің олардың үйінде болғанына таң қалады және оны нокаутқа жібереді. Ол полицияға қоңырау шалғанда, Руни есін жиып, әмиянын кездейсоқ қалдырып, артқы аулаға кетеді. Полиция келген кезде олар Джиниге сенбейді және оны жалған қоңырау үшін қамауға алады. Оны полиция бөлімінен алып кететін ананы күтіп, ол кәмелетке толмаған құқық бұзушымен кездеседі, ол оған көп уайымдамауға кеңес береді. Достар Феррариді тұрақтан алып, үйлеріне қайтады. Одометрден көптеген қосымша мильдерді тапқаннан кейін, Кэмерон есеңгіреп қалады. Үйге Кэмеронға оралғанда, Феррис машинаны домкраттарға көтеріп, одометрді «кері айналдыру» үшін артқы берілісті қосады. Бұл жұмыс істемейді және Кэмерон ақыры есіне түсіп, өзінің әкесіне қарсы ашуын босатады. Көлікті бірнеше рет тепкілеу домкраттың істен шығуына әкеледі, ал көлік қабырға арқылы төмендегі шатқалға кері жүгіреді. Феррис кінәні өз мойнына алуды ұсынады, бірақ Кэмерон бұл ұсыныстан бас тартып, әкесіне қарсы шығамын деп шешеді. Осы уақытта Бьюллер ханым полиция бөліміне үйді сату туралы келісімнің бұзылуына ренжіп келеді, тек Джинидің қылмыскермен сүйісіп жатқанын көргенде одан бетер ашуланады. Феррис Слоанды үйіне қайтарады және ата-анасы кез-келген уақытта үйге оралуы керек екенін түсінеді. Ол айналаны айналып өтіп бара жатқанда, Джини анасын үйіне апарып, оны қағып кете жаздады. Джини үйге жетіп, ағасын әшкерелеуге тырысып, тезірек жүреді. Феррис алдымен үйге жетеді, бірақ руниді сол жерден табады. Анасы әкесіне оның мінез-құлқына шағымданған кезде Джини үйге кіріп кетеді. Джини Рунидің Ферриске қауіп төндіретінін анықтайды және Руниге Ферриске «ауруханадан» оралуға көмектескені үшін алғыс айтады. Ол Рунидің әмиянын оның үйге кіргенінің дәлелі ретінде көрсетеді, ал Руни бас тартады. Руни Ферристің итінен қашып бара жатқанда, Феррис оны өткізуге келгенде ата-анасымен амандасу үшін жатын бөлмесіне асығады. Ферристің терлегенін және қызыл (жүгіруден) екенін көріп, олар оған ертең де үйде болуды ойластыруды ұсынады. Ата-аналар кетіп бара жатқанда, Феррис көрермендерге: «өмір өте тез қозғалады. Егер сіз тоқтамасаңыз және анда-санда артқа қарамасаңыз, оны өткізіп жіберуге болады». Несиелер кезінде жеңіліске ұшыраған Руни мектеп автобусымен үйіне қайтады, оны студенттер одан әрі қорлайды. Несиелерден кейін таңданған Феррис көрермендерге фильмнің аяқталғанын және үйге қайтатын уақыт келгенін айтады. == Рөлдерде == * [[Мэттью Бродерик]] — ''Феррис Бьюллер'' * [[Алан Рак]] — ''Кэмерон Фрай'' * [[Миа Сара]] — ''Слоэн Петерсен'' * [[Джеффри Джонс]] — ''Эд Руни'' * [[Дженнифер Грей]] — ''Джини Бьюллер'' * [[Иди Макклёрг]] — ''Грейс'' * [[Дел Клоуз]] — ''ағылшын тілі мұғалімі'' * [[Чарли Шин]] — ''Гарт Волбек, телімдегі жігіт'' * [[Кристи Суонсон]] — ''Симон Эдамли, студент'' == Төртінші қабырғаны бұзу == Фильмде «[[төртінші қабырға]]ны бұзу» әдісі белсенді қолданылады-басты кейіпкер өз ойлары мен әрекеттерін түсіндіре отырып, көрермендерге үнемі жүгінеді. Бьюллердің камераға «You're still here? It’s over! Go home!» (''Сіз әлі осындасыз ба? Бәрі аяқталды! Үйге бар!'') «[[Дэдпул (фильм)|Дэдпул]]<nowiki/>» фильмінде, сондай-ақ соңғы кредиттерден кейін пародияланған. Сол сияқты, олар «[[Қараңғылық аймақтары (телехикаялар)|Қараңғылық аймақтары]]<nowiki/>» сериясында да жасады, ал фильмнің өзі осы серияда аталған. Сондай-ақ, «[[Дәрігер Хаус]]<nowiki/>» сериясында 7 маусымның 17-сериясында белгісіз науқас өзін Феррис Бьюллер есімімен таныстырды. == Марапаттар мен номинациялар == * 1987 — үздік актер (комедия немесе мюзикл) үшін «[[Алтын глобус]]<nowiki/>» номинациясы (Мэттью Бродерик). == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:1986 жылғы кинокомедия]] [[Санат:АҚШ кинокомедиялары]] [[Санат:Мұғалімдер туралы фильмдер]] [[Санат:Чикаго туралы фильмдер]] [[Санат:Paramount Pictures фильмдері]] [[Санат:Ұлттық фильмдер тізілімі]] [[Санат:Джон Хьюз фильмдері]] [[Санат:Джон Хьюз сценарийлері бойынша фильмдер]] [[Санат:Жастар фильмдері]] [[Санат:Студенттер туралы фильмдер]] [[Санат:Телешоуларға бейімделген Фильмдер]] [[Санат:Чикагода түсірілген фильмдер]] 0gl63g8zibneuorty9v18twun0fxcn6 3479788 3479787 2025-06-13T20:24:22Z ShadZ01 56180 3479788 wikitext text/x-wiki {{Кино |Қазақша атауы = Феррис Бьюллердің демалыс күні |Шынайы атауы = {{lang-en|Ferris Bueller's Day Off}} |Суреті = Ferris Bueller's Day Off poster.jpg |Сурет ені = |Сурет атауы = |Жанры = [[Жасөспірімдер комедиясы]] |Режиссёрі = [[Джон Хьюз]] |Продюсері = Джон Хьюз<br>Том Джейкобсон |Сценарист = Джон Хьюз |Актерлер = [[Мэттью Бродерик]]<br>[[Алан Рак]]<br>[[Миа Сара]] |Операторы = [[Так Фудзимото]] |Композиторы = [[Айра Ньюборн]] |Хореографы = |Компания = [[Paramount Pictures]] |Дистрибьютор = |Ұзақтығы = |Бюджеті = $5.8 млн |Түсім = $70 136 369<ref name="mojo">{{cite web | url = http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=ferrisbuellersdayoff.htm | title = Ferris Buellers's Day Off | work = [[Box Office Mojo]] |lang=en|publisher = [[Amazon.com]] | accessdate = 2018-10-29 | archivedate = 2008-12-08 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20081208112051/http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=ferrisbuellersdayoff.htm | deadlink = no }}</ref> |Мемлекет = [[АҚШ]] |Тілі = [[Ағылшын тілі|ағылшынша]] |Жыл = 1986 |Алдыңғы фильм = |Келесі фильм = |imdb_id = |Сайты = }} '''«Феррис Бьюллердің демалыс күні»''' ({{Lang-en|Ferris Bueller's Day Off}}), сондай-ақ '''«Феррис Бьюллер демалыс күнін алады»''' деп аталады — режиссер және сценарист [[Джон Хьюз]]дің [[1986 жыл]]ғы америкалық [[Кинокомедия|комедиялық]] фильмі. 2014 жылдың желтоқсанында мәдени, тарихи немесе эстетикалық маңызы бар АҚШ [[Ұлттық фильмдер тізілімі]]не енгізілді.<ref>{{Cite web|author=Kory Grow, Kory Grow|lang=en|url=https://www.rollingstone.com/tv-movies/tv-movie-news/big-lebowski-ferris-buellers-day-off-added-to-national-film-registry-195104/|title='Big Lebowski,' 'Ferris Bueller' Join National Film Registry|website=Rolling Stone|date=2014-12-17|access-date=|deadlink=no|archivedate=2022-08-07|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220807192742/https://www.rollingstone.com/tv-movies/tv-movie-news/big-lebowski-ferris-buellers-day-off-added-to-national-film-registry-195104/}}</ref> == Сюжеті == [[Сурет:Cameron's House.jpg|нобай|[[Ben Rose House]] туралы [[Хайленд-Парк (Иллинойс)]] фильм түсіру үшін пайдаланылды]] [[Үлкен Чикаго|Чикаго маңы]]нда оқу жылының соңына таман орта мектеп оқушысы Феррис Бьюллер үйде болу үшін [[Симуляция|аурумын деп сылтауратады]]. Фильм барысында Феррис достары туралы сөйлесу және аудиторияға әртүрлі мәселелер бойынша кеңестер беру үшін [[төртінші қабырға]]ны бұзады. Ата-анасы оны шынымен ауру деп санайды, ал оның әпкесі Джини олай ойламайды. Мектеп директоры Эдвард Руни Феррис үнемі сабақтан шығып, оны дәлелдеуге бел буады деп күдіктенеді. Феррис өзінің ең жақын досы Кэмерон Фрайды ауруына байланысты мектепте заңды түрде жоқ деп сендіреді (бірақ ол Феррис білетін [[гипохондрия]] болса да), Ферристің досы Слоан Петерсонды әжесінің өлімі деген сылтаумен мектептен шығаруға көмектесу. Трюк сәтті болу үшін Феррис Кэмеронның әкесінің [[1961 жылғы Ferrari 250 GT Spyder California SWB]] жолымен несие береді. Феррис оларды Чикаго қаласының орталығына бір күнді сол жерде өткізу үшін көлікпен апарғанда, Кэмерон үрейленеді. Феррис олар машинаны бастапқы күйіне қайтарады деп уәде береді. Үшбірлік көлікті тез мінетін автотұрақтарға қалдырады. Трио қаланы, соның ішінде [[Чикаго өнер институты]]н, [[Уиллис мұнарасы]]н, [[Чикаго тауар биржасы]]н зерттейді және Ферристің әкесімен кездейсоқ қиылысатын [[Ригли филд]] стадионындағы ойынға қатысады. Кэмерон әлі де алаңдаулы және Феррис Фон Стюбен күнінің шеруіне қосылу арқылы оның көңілін көтеруге тырысады, онда Феррис Уэйн Ньютонның «Danke Schoen» әнін өздігінен орындайды, содан кейін [[The Beatles|Битлз]]дің «[[Twist and Shout]]<nowiki/>» әнін орындайды, бұл көпшілікті қуантады. Сонымен қатар, Руни Бьюллерлердің үйіне жасырынып кіріп, Ферристің бірнеше тұзаққа түсіп қалғанын дәлелдеуге тырысты. Сонымен қатар, Джини бүкіл мектептің Ферристі қолдайтынына ренжіді, ол сабақты өткізіп жіберіп, онымен қарым-қатынасты анықтау үшін үйіне оралады. Джини Рунидің олардың үйінде болғанына таң қалады және оны нокаутқа жібереді. Ол полицияға қоңырау шалғанда, Руни есін жиып, әмиянын кездейсоқ қалдырып, артқы аулаға кетеді. Полиция келген кезде олар Джиниге сенбейді және оны жалған қоңырау үшін қамауға алады. Оны полиция бөлімінен алып кететін ананы күтіп, ол кәмелетке толмаған құқық бұзушымен кездеседі, ол оған көп уайымдамауға кеңес береді. Достар Феррариді тұрақтан алып, үйлеріне қайтады. Одометрден көптеген қосымша мильдерді тапқаннан кейін, Кэмерон есеңгіреп қалады. Үйге Кэмеронға оралғанда, Феррис машинаны домкраттарға көтеріп, одометрді «кері айналдыру» үшін артқы берілісті қосады. Бұл жұмыс істемейді және Кэмерон ақыры есіне түсіп, өзінің әкесіне қарсы ашуын босатады. Көлікті бірнеше рет тепкілеу домкраттың істен шығуына әкеледі, ал көлік қабырға арқылы төмендегі шатқалға кері жүгіреді. Феррис кінәні өз мойнына алуды ұсынады, бірақ Кэмерон бұл ұсыныстан бас тартып, әкесіне қарсы шығамын деп шешеді. Осы уақытта Бьюллер ханым полиция бөліміне үйді сату туралы келісімнің бұзылуына ренжіп келеді, тек Джинидің қылмыскермен сүйісіп жатқанын көргенде одан бетер ашуланады. Феррис Слоанды үйіне қайтарады және ата-анасы кез-келген уақытта үйге оралуы керек екенін түсінеді. Ол айналаны айналып өтіп бара жатқанда, Джини анасын үйіне апарып, оны қағып кете жаздады. Джини үйге жетіп, ағасын әшкерелеуге тырысып, тезірек жүреді. Феррис алдымен үйге жетеді, бірақ руниді сол жерден табады. Анасы әкесіне оның мінез-құлқына шағымданған кезде Джини үйге кіріп кетеді. Джини Рунидің Ферриске қауіп төндіретінін анықтайды және Руниге Ферриске «ауруханадан» оралуға көмектескені үшін алғыс айтады. Ол Рунидің әмиянын оның үйге кіргенінің дәлелі ретінде көрсетеді, ал Руни бас тартады. Руни Ферристің итінен қашып бара жатқанда, Феррис оны өткізуге келгенде ата-анасымен амандасу үшін жатын бөлмесіне асығады. Ферристің терлегенін және қызыл (жүгіруден) екенін көріп, олар оған ертең де үйде болуды ойластыруды ұсынады. Ата-аналар кетіп бара жатқанда, Феррис көрермендерге: «өмір өте тез қозғалады. Егер сіз тоқтамасаңыз және анда-санда артқа қарамасаңыз, оны өткізіп жіберуге болады». Несиелер кезінде жеңіліске ұшыраған Руни мектеп автобусымен үйіне қайтады, оны студенттер одан әрі қорлайды. Несиелерден кейін таңданған Феррис көрермендерге фильмнің аяқталғанын және үйге қайтатын уақыт келгенін айтады. == Рөлдерде == * [[Мэттью Бродерик]] — ''Феррис Бьюллер'' * [[Алан Рак]] — ''Кэмерон Фрай'' * [[Миа Сара]] — ''Слоэн Петерсен'' * [[Джеффри Джонс]] — ''Эд Руни'' * [[Дженнифер Грей]] — ''Джини Бьюллер'' * [[Иди Макклёрг]] — ''Грейс'' * [[Дел Клоуз]] — ''ағылшын тілі мұғалімі'' * [[Чарли Шин]] — ''Гарт Волбек, телімдегі жігіт'' * [[Кристи Суонсон]] — ''Симон Эдамли, студент'' == Төртінші қабырғаны бұзу == Фильмде «[[төртінші қабырға]]ны бұзу» әдісі белсенді қолданылады-басты кейіпкер өз ойлары мен әрекеттерін түсіндіре отырып, көрермендерге үнемі жүгінеді. Бьюллердің камераға «You're still here? It’s over! Go home!» (''Сіз әлі осындасыз ба? Бәрі аяқталды! Үйге бар!'') «[[Дэдпул (фильм)|Дэдпул]]<nowiki/>» фильмінде, сондай-ақ соңғы кредиттерден кейін пародияланған. Сол сияқты, олар «[[Қараңғылық аймақтары (телехикаялар)|Қараңғылық аймақтары]]<nowiki/>» сериясында да жасады, ал фильмнің өзі осы серияда аталған. Сондай-ақ, «[[Дәрігер Хаус]]<nowiki/>» сериясында 7 маусымның 17-сериясында белгісіз науқас өзін Феррис Бьюллер есімімен таныстырды. == Марапаттар мен номинациялар == * 1987 — үздік актер (комедия немесе мюзикл) үшін «[[Алтын глобус]]<nowiki/>» номинациясы (Мэттью Бродерик). == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:1986 жылғы кинокомедия]] [[Санат:АҚШ кинокомедиялары]] [[Санат:Мұғалімдер туралы фильмдер]] [[Санат:Чикаго туралы фильмдер]] [[Санат:Paramount Pictures фильмдері]] [[Санат:Ұлттық фильмдер тізілімі]] [[Санат:Джон Хьюз фильмдері]] [[Санат:Джон Хьюз сценарийлері бойынша фильмдер]] [[Санат:Жастар фильмдері]] [[Санат:Студенттер туралы фильмдер]] [[Санат:Телешоуларға бейімделген Фильмдер]] [[Санат:Чикагода түсірілген фильмдер]] 6dd1pe45e0o52wm31ngn759438ullp4 3479793 3479788 2025-06-13T20:40:31Z ShadZ01 56180 3479793 wikitext text/x-wiki {{Кино |Қазақша атауы = Феррис Бьюллердің демалыс күні |Шынайы атауы = {{lang-en|Ferris Bueller's Day Off}} |Суреті = Ferris Bueller's Day Off poster.jpg |Сурет ені = |Сурет атауы = |Жанры = [[Жасөспірімдер комедиясы]] |Режиссёрі = [[Джон Хьюз]] |Продюсері = Джон Хьюз<br>Том Джейкобсон |Сценарист = Джон Хьюз |Актерлер = [[Мэттью Бродерик]]<br>[[Алан Рак]]<br>[[Миа Сара]] |Операторы = [[Так Фудзимото]] |Композиторы = [[Айра Ньюборн]] |Хореографы = |Компания = [[Paramount Pictures]] |Дистрибьютор = |Ұзақтығы = |Бюджеті = $5.8 млн |Түсім = $70 136 369<ref name="mojo">{{cite web | url = http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=ferrisbuellersdayoff.htm | title = Ferris Buellers's Day Off | work = [[Box Office Mojo]] |lang=en|publisher = [[Amazon.com]] | accessdate = 2018-10-29 | archivedate = 2008-12-08 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20081208112051/http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=ferrisbuellersdayoff.htm | deadlink = no }}</ref> |Мемлекет = {{USA}} |Тілі = [[Ағылшын тілі|ағылшынша]] |Жыл = 1986 |Алдыңғы фильм = |Келесі фильм = |imdb_id = |Сайты = }} '''«Феррис Бьюллердің демалыс күні»''' ({{Lang-en|Ferris Bueller's Day Off}}), сондай-ақ '''«Феррис Бьюллер демалыс күнін алады»''' деп аталады — режиссер және сценарист [[Джон Хьюз]]дің [[1986 жыл]]ғы америкалық [[Кинокомедия|комедиялық]] фильмі. 2014 жылдың желтоқсанында мәдени, тарихи немесе эстетикалық маңызы бар АҚШ [[Ұлттық фильмдер тізілімі]]не енгізілді.<ref>{{Cite web|author=Kory Grow, Kory Grow|lang=en|url=https://www.rollingstone.com/tv-movies/tv-movie-news/big-lebowski-ferris-buellers-day-off-added-to-national-film-registry-195104/|title='Big Lebowski,' 'Ferris Bueller' Join National Film Registry|website=Rolling Stone|date=2014-12-17|access-date=|deadlink=no|archivedate=2022-08-07|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220807192742/https://www.rollingstone.com/tv-movies/tv-movie-news/big-lebowski-ferris-buellers-day-off-added-to-national-film-registry-195104/}}</ref> == Сюжеті == [[Сурет:Cameron's House.jpg|нобай|[[Ben Rose House]] туралы [[Хайленд-Парк (Иллинойс)]] фильм түсіру үшін пайдаланылды]] [[Үлкен Чикаго|Чикаго маңы]]нда оқу жылының соңына таман орта мектеп оқушысы Феррис Бьюллер үйде болу үшін [[Симуляция|аурумын деп сылтауратады]]. Фильм барысында Феррис достары туралы сөйлесу және аудиторияға әртүрлі мәселелер бойынша кеңестер беру үшін [[төртінші қабырға]]ны бұзады. Ата-анасы оны шынымен ауру деп санайды, ал оның әпкесі Джини олай ойламайды. Мектеп директоры Эдвард Руни Феррис үнемі сабақтан шығып, оны дәлелдеуге бел буады деп күдіктенеді. Феррис өзінің ең жақын досы Кэмерон Фрайды ауруына байланысты мектепте заңды түрде жоқ деп сендіреді (бірақ ол Феррис білетін [[гипохондрия]] болса да), Ферристің досы Слоан Петерсонды әжесінің өлімі деген сылтаумен мектептен шығаруға көмектесу. Трюк сәтті болу үшін Феррис Кэмеронның әкесінің [[1961 жылғы Ferrari 250 GT Spyder California SWB]] жолымен несие береді. Феррис оларды Чикаго қаласының орталығына бір күнді сол жерде өткізу үшін көлікпен апарғанда, Кэмерон үрейленеді. Феррис олар машинаны бастапқы күйіне қайтарады деп уәде береді. Үшбірлік көлікті тез мінетін автотұрақтарға қалдырады. Трио қаланы, соның ішінде [[Чикаго өнер институты]]н, [[Уиллис мұнарасы]]н, [[Чикаго тауар биржасы]]н зерттейді және Ферристің әкесімен кездейсоқ қиылысатын [[Ригли филд]] стадионындағы ойынға қатысады. Кэмерон әлі де алаңдаулы және Феррис Фон Стюбен күнінің шеруіне қосылу арқылы оның көңілін көтеруге тырысады, онда Феррис Уэйн Ньютонның «Danke Schoen» әнін өздігінен орындайды, содан кейін [[The Beatles|Битлз]]дің «[[Twist and Shout]]<nowiki/>» әнін орындайды, бұл көпшілікті қуантады. Сонымен қатар, Руни Бьюллерлердің үйіне жасырынып кіріп, Ферристің бірнеше тұзаққа түсіп қалғанын дәлелдеуге тырысты. Сонымен қатар, Джини бүкіл мектептің Ферристі қолдайтынына ренжіді, ол сабақты өткізіп жіберіп, онымен қарым-қатынасты анықтау үшін үйіне оралады. Джини Рунидің олардың үйінде болғанына таң қалады және оны нокаутқа жібереді. Ол полицияға қоңырау шалғанда, Руни есін жиып, әмиянын кездейсоқ қалдырып, артқы аулаға кетеді. Полиция келген кезде олар Джиниге сенбейді және оны жалған қоңырау үшін қамауға алады. Оны полиция бөлімінен алып кететін ананы күтіп, ол кәмелетке толмаған құқық бұзушымен кездеседі, ол оған көп уайымдамауға кеңес береді. Достар Феррариді тұрақтан алып, үйлеріне қайтады. Одометрден көптеген қосымша мильдерді тапқаннан кейін, Кэмерон есеңгіреп қалады. Үйге Кэмеронға оралғанда, Феррис машинаны домкраттарға көтеріп, одометрді «кері айналдыру» үшін артқы берілісті қосады. Бұл жұмыс істемейді және Кэмерон ақыры есіне түсіп, өзінің әкесіне қарсы ашуын босатады. Көлікті бірнеше рет тепкілеу домкраттың істен шығуына әкеледі, ал көлік қабырға арқылы төмендегі шатқалға кері жүгіреді. Феррис кінәні өз мойнына алуды ұсынады, бірақ Кэмерон бұл ұсыныстан бас тартып, әкесіне қарсы шығамын деп шешеді. Осы уақытта Бьюллер ханым полиция бөліміне үйді сату туралы келісімнің бұзылуына ренжіп келеді, тек Джинидің қылмыскермен сүйісіп жатқанын көргенде одан бетер ашуланады. Феррис Слоанды үйіне қайтарады және ата-анасы кез-келген уақытта үйге оралуы керек екенін түсінеді. Ол айналаны айналып өтіп бара жатқанда, Джини анасын үйіне апарып, оны қағып кете жаздады. Джини үйге жетіп, ағасын әшкерелеуге тырысып, тезірек жүреді. Феррис алдымен үйге жетеді, бірақ руниді сол жерден табады. Анасы әкесіне оның мінез-құлқына шағымданған кезде Джини үйге кіріп кетеді. Джини Рунидің Ферриске қауіп төндіретінін анықтайды және Руниге Ферриске «ауруханадан» оралуға көмектескені үшін алғыс айтады. Ол Рунидің әмиянын оның үйге кіргенінің дәлелі ретінде көрсетеді, ал Руни бас тартады. Руни Ферристің итінен қашып бара жатқанда, Феррис оны өткізуге келгенде ата-анасымен амандасу үшін жатын бөлмесіне асығады. Ферристің терлегенін және қызыл (жүгіруден) екенін көріп, олар оған ертең де үйде болуды ойластыруды ұсынады. Ата-аналар кетіп бара жатқанда, Феррис көрермендерге: «өмір өте тез қозғалады. Егер сіз тоқтамасаңыз және анда-санда артқа қарамасаңыз, оны өткізіп жіберуге болады». Несиелер кезінде жеңіліске ұшыраған Руни мектеп автобусымен үйіне қайтады, оны студенттер одан әрі қорлайды. Несиелерден кейін таңданған Феррис көрермендерге фильмнің аяқталғанын және үйге қайтатын уақыт келгенін айтады. == Рөлдерде == * [[Мэттью Бродерик]] — ''Феррис Бьюллер'' * [[Алан Рак]] — ''Кэмерон Фрай'' * [[Миа Сара]] — ''Слоэн Петерсен'' * [[Джеффри Джонс]] — ''Эд Руни'' * [[Дженнифер Грей]] — ''Джини Бьюллер'' * [[Иди Макклёрг]] — ''Грейс'' * [[Дел Клоуз]] — ''ағылшын тілі мұғалімі'' * [[Чарли Шин]] — ''Гарт Волбек, телімдегі жігіт'' * [[Кристи Суонсон]] — ''Симон Эдамли, студент'' == Төртінші қабырғаны бұзу == Фильмде «[[төртінші қабырға]]ны бұзу» әдісі белсенді қолданылады-басты кейіпкер өз ойлары мен әрекеттерін түсіндіре отырып, көрермендерге үнемі жүгінеді. Бьюллердің камераға «You're still here? It’s over! Go home!» (''Сіз әлі осындасыз ба? Бәрі аяқталды! Үйге бар!'') «[[Дэдпул (фильм)|Дэдпул]]<nowiki/>» фильмінде, сондай-ақ соңғы кредиттерден кейін пародияланған. Сол сияқты, олар «[[Қараңғылық аймақтары (телехикаялар)|Қараңғылық аймақтары]]<nowiki/>» сериясында да жасады, ал фильмнің өзі осы серияда аталған. Сондай-ақ, «[[Дәрігер Хаус]]<nowiki/>» сериясында 7 маусымның 17-сериясында белгісіз науқас өзін Феррис Бьюллер есімімен таныстырды. == Марапаттар мен номинациялар == * 1987 — үздік актер (комедия немесе мюзикл) үшін «[[Алтын глобус]]<nowiki/>» номинациясы (Мэттью Бродерик). == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:1986 жылғы кинокомедия]] [[Санат:АҚШ кинокомедиялары]] [[Санат:Мұғалімдер туралы фильмдер]] [[Санат:Чикаго туралы фильмдер]] [[Санат:Paramount Pictures фильмдері]] [[Санат:Ұлттық фильмдер тізілімі]] [[Санат:Джон Хьюз фильмдері]] [[Санат:Джон Хьюз сценарийлері бойынша фильмдер]] [[Санат:Жастар фильмдері]] [[Санат:Студенттер туралы фильмдер]] [[Санат:Телешоуларға бейімделген Фильмдер]] [[Санат:Чикагода түсірілген фильмдер]] j5wv0wa5zb3gddwt39wkw3ydppkmmr9 3479794 3479793 2025-06-13T20:41:39Z ShadZ01 56180 3479794 wikitext text/x-wiki {{Кино |Қазақша атауы = Феррис Бьюллердің демалыс күні |Шынайы атауы = {{lang-en|Ferris Bueller's Day Off}} |Суреті = Ferris Bueller's Day Off poster.jpg |Сурет ені = |Сурет атауы = |Жанры = [[Жасөспірімдер комедиясы]] |Режиссёрі = [[Джон Хьюз]] |Продюсері = Джон Хьюз<br>Том Джейкобсон |Сценарист = Джон Хьюз |Актерлер = [[Мэттью Бродерик]]<br>[[Алан Рак]]<br>[[Миа Сара]] |Операторы = [[Так Фудзимото]] |Композиторы = [[Айра Ньюборн]] |Хореографы = |Компания = [[Paramount Pictures]] |Дистрибьютор = |Ұзақтығы = |Бюджеті = $5.8 млн |Түсім = $70 136 369<ref name="mojo">{{cite web | url = http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=ferrisbuellersdayoff.htm | title = Ferris Buellers's Day Off | work = [[Box Office Mojo]] |lang=en|publisher = [[Amazon.com]] | accessdate = 2018-10-29 | archivedate = 2008-12-08 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20081208112051/http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=ferrisbuellersdayoff.htm | deadlink = no }}</ref> |Мемлекет = {{USA}} |Тілі = [[Ағылшын тілі|ағылшынша]] |Жыл = 1986 |Алдыңғы фильм = |Келесі фильм = |imdb_id = tt0091042 |Сайты = }} '''«Феррис Бьюллердің демалыс күні»''' ({{Lang-en|Ferris Bueller's Day Off}}), сондай-ақ '''«Феррис Бьюллер демалыс күнін алады»''' деп аталады — режиссер және сценарист [[Джон Хьюз]]дің [[1986 жыл]]ғы америкалық [[Кинокомедия|комедиялық]] фильмі. 2014 жылдың желтоқсанында мәдени, тарихи немесе эстетикалық маңызы бар АҚШ [[Ұлттық фильмдер тізілімі]]не енгізілді.<ref>{{Cite web|author=Kory Grow, Kory Grow|lang=en|url=https://www.rollingstone.com/tv-movies/tv-movie-news/big-lebowski-ferris-buellers-day-off-added-to-national-film-registry-195104/|title='Big Lebowski,' 'Ferris Bueller' Join National Film Registry|website=Rolling Stone|date=2014-12-17|access-date=|deadlink=no|archivedate=2022-08-07|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220807192742/https://www.rollingstone.com/tv-movies/tv-movie-news/big-lebowski-ferris-buellers-day-off-added-to-national-film-registry-195104/}}</ref> == Сюжеті == [[Сурет:Cameron's House.jpg|нобай|[[Ben Rose House]] туралы [[Хайленд-Парк (Иллинойс)]] фильм түсіру үшін пайдаланылды]] [[Үлкен Чикаго|Чикаго маңы]]нда оқу жылының соңына таман орта мектеп оқушысы Феррис Бьюллер үйде болу үшін [[Симуляция|аурумын деп сылтауратады]]. Фильм барысында Феррис достары туралы сөйлесу және аудиторияға әртүрлі мәселелер бойынша кеңестер беру үшін [[төртінші қабырға]]ны бұзады. Ата-анасы оны шынымен ауру деп санайды, ал оның әпкесі Джини олай ойламайды. Мектеп директоры Эдвард Руни Феррис үнемі сабақтан шығып, оны дәлелдеуге бел буады деп күдіктенеді. Феррис өзінің ең жақын досы Кэмерон Фрайды ауруына байланысты мектепте заңды түрде жоқ деп сендіреді (бірақ ол Феррис білетін [[гипохондрия]] болса да), Ферристің досы Слоан Петерсонды әжесінің өлімі деген сылтаумен мектептен шығаруға көмектесу. Трюк сәтті болу үшін Феррис Кэмеронның әкесінің [[1961 жылғы Ferrari 250 GT Spyder California SWB]] жолымен несие береді. Феррис оларды Чикаго қаласының орталығына бір күнді сол жерде өткізу үшін көлікпен апарғанда, Кэмерон үрейленеді. Феррис олар машинаны бастапқы күйіне қайтарады деп уәде береді. Үшбірлік көлікті тез мінетін автотұрақтарға қалдырады. Трио қаланы, соның ішінде [[Чикаго өнер институты]]н, [[Уиллис мұнарасы]]н, [[Чикаго тауар биржасы]]н зерттейді және Ферристің әкесімен кездейсоқ қиылысатын [[Ригли филд]] стадионындағы ойынға қатысады. Кэмерон әлі де алаңдаулы және Феррис Фон Стюбен күнінің шеруіне қосылу арқылы оның көңілін көтеруге тырысады, онда Феррис Уэйн Ньютонның «Danke Schoen» әнін өздігінен орындайды, содан кейін [[The Beatles|Битлз]]дің «[[Twist and Shout]]<nowiki/>» әнін орындайды, бұл көпшілікті қуантады. Сонымен қатар, Руни Бьюллерлердің үйіне жасырынып кіріп, Ферристің бірнеше тұзаққа түсіп қалғанын дәлелдеуге тырысты. Сонымен қатар, Джини бүкіл мектептің Ферристі қолдайтынына ренжіді, ол сабақты өткізіп жіберіп, онымен қарым-қатынасты анықтау үшін үйіне оралады. Джини Рунидің олардың үйінде болғанына таң қалады және оны нокаутқа жібереді. Ол полицияға қоңырау шалғанда, Руни есін жиып, әмиянын кездейсоқ қалдырып, артқы аулаға кетеді. Полиция келген кезде олар Джиниге сенбейді және оны жалған қоңырау үшін қамауға алады. Оны полиция бөлімінен алып кететін ананы күтіп, ол кәмелетке толмаған құқық бұзушымен кездеседі, ол оған көп уайымдамауға кеңес береді. Достар Феррариді тұрақтан алып, үйлеріне қайтады. Одометрден көптеген қосымша мильдерді тапқаннан кейін, Кэмерон есеңгіреп қалады. Үйге Кэмеронға оралғанда, Феррис машинаны домкраттарға көтеріп, одометрді «кері айналдыру» үшін артқы берілісті қосады. Бұл жұмыс істемейді және Кэмерон ақыры есіне түсіп, өзінің әкесіне қарсы ашуын босатады. Көлікті бірнеше рет тепкілеу домкраттың істен шығуына әкеледі, ал көлік қабырға арқылы төмендегі шатқалға кері жүгіреді. Феррис кінәні өз мойнына алуды ұсынады, бірақ Кэмерон бұл ұсыныстан бас тартып, әкесіне қарсы шығамын деп шешеді. Осы уақытта Бьюллер ханым полиция бөліміне үйді сату туралы келісімнің бұзылуына ренжіп келеді, тек Джинидің қылмыскермен сүйісіп жатқанын көргенде одан бетер ашуланады. Феррис Слоанды үйіне қайтарады және ата-анасы кез-келген уақытта үйге оралуы керек екенін түсінеді. Ол айналаны айналып өтіп бара жатқанда, Джини анасын үйіне апарып, оны қағып кете жаздады. Джини үйге жетіп, ағасын әшкерелеуге тырысып, тезірек жүреді. Феррис алдымен үйге жетеді, бірақ руниді сол жерден табады. Анасы әкесіне оның мінез-құлқына шағымданған кезде Джини үйге кіріп кетеді. Джини Рунидің Ферриске қауіп төндіретінін анықтайды және Руниге Ферриске «ауруханадан» оралуға көмектескені үшін алғыс айтады. Ол Рунидің әмиянын оның үйге кіргенінің дәлелі ретінде көрсетеді, ал Руни бас тартады. Руни Ферристің итінен қашып бара жатқанда, Феррис оны өткізуге келгенде ата-анасымен амандасу үшін жатын бөлмесіне асығады. Ферристің терлегенін және қызыл (жүгіруден) екенін көріп, олар оған ертең де үйде болуды ойластыруды ұсынады. Ата-аналар кетіп бара жатқанда, Феррис көрермендерге: «өмір өте тез қозғалады. Егер сіз тоқтамасаңыз және анда-санда артқа қарамасаңыз, оны өткізіп жіберуге болады». Несиелер кезінде жеңіліске ұшыраған Руни мектеп автобусымен үйіне қайтады, оны студенттер одан әрі қорлайды. Несиелерден кейін таңданған Феррис көрермендерге фильмнің аяқталғанын және үйге қайтатын уақыт келгенін айтады. == Рөлдерде == * [[Мэттью Бродерик]] — ''Феррис Бьюллер'' * [[Алан Рак]] — ''Кэмерон Фрай'' * [[Миа Сара]] — ''Слоэн Петерсен'' * [[Джеффри Джонс]] — ''Эд Руни'' * [[Дженнифер Грей]] — ''Джини Бьюллер'' * [[Иди Макклёрг]] — ''Грейс'' * [[Дел Клоуз]] — ''ағылшын тілі мұғалімі'' * [[Чарли Шин]] — ''Гарт Волбек, телімдегі жігіт'' * [[Кристи Суонсон]] — ''Симон Эдамли, студент'' == Төртінші қабырғаны бұзу == Фильмде «[[төртінші қабырға]]ны бұзу» әдісі белсенді қолданылады-басты кейіпкер өз ойлары мен әрекеттерін түсіндіре отырып, көрермендерге үнемі жүгінеді. Бьюллердің камераға «You're still here? It’s over! Go home!» (''Сіз әлі осындасыз ба? Бәрі аяқталды! Үйге бар!'') «[[Дэдпул (фильм)|Дэдпул]]<nowiki/>» фильмінде, сондай-ақ соңғы кредиттерден кейін пародияланған. Сол сияқты, олар «[[Қараңғылық аймақтары (телехикаялар)|Қараңғылық аймақтары]]<nowiki/>» сериясында да жасады, ал фильмнің өзі осы серияда аталған. Сондай-ақ, «[[Дәрігер Хаус]]<nowiki/>» сериясында 7 маусымның 17-сериясында белгісіз науқас өзін Феррис Бьюллер есімімен таныстырды. == Марапаттар мен номинациялар == * 1987 — үздік актер (комедия немесе мюзикл) үшін «[[Алтын глобус]]<nowiki/>» номинациясы (Мэттью Бродерик). == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:1986 жылғы кинокомедия]] [[Санат:АҚШ кинокомедиялары]] [[Санат:Мұғалімдер туралы фильмдер]] [[Санат:Чикаго туралы фильмдер]] [[Санат:Paramount Pictures фильмдері]] [[Санат:Ұлттық фильмдер тізілімі]] [[Санат:Джон Хьюз фильмдері]] [[Санат:Джон Хьюз сценарийлері бойынша фильмдер]] [[Санат:Жастар фильмдері]] [[Санат:Студенттер туралы фильмдер]] [[Санат:Телешоуларға бейімделген Фильмдер]] [[Санат:Чикагода түсірілген фильмдер]] jhe23haiafpobp3612y9d3ix7w0whw9 3479795 3479794 2025-06-13T20:41:50Z ShadZ01 56180 3479795 wikitext text/x-wiki {{Кино |Қазақша атауы = Феррис Бьюллердің демалыс күні |Шынайы атауы = {{lang-en|Ferris Bueller's Day Off}} |Суреті = Ferris Bueller's Day Off poster.jpg |Сурет ені = |Сурет атауы = |Жанры = [[Жасөспірімдер комедиясы]] |Режиссёрі = [[Джон Хьюз]] |Продюсері = Джон Хьюз<br>Том Джейкобсон |Сценарист = Джон Хьюз |Актерлер = [[Мэттью Бродерик]]<br>[[Алан Рак]]<br>[[Миа Сара]] |Операторы = [[Так Фудзимото]] |Композиторы = [[Айра Ньюборн]] |Хореографы = |Компания = [[Paramount Pictures]] |Дистрибьютор = |Ұзақтығы = |Бюджеті = $5.8 млн |Түсім = $70 136 369<ref name="mojo">{{cite web | url = http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=ferrisbuellersdayoff.htm | title = Ferris Buellers's Day Off | work = [[Box Office Mojo]] |lang=en|publisher = [[Amazon.com]] | accessdate = 2018-10-29 | archivedate = 2008-12-08 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20081208112051/http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=ferrisbuellersdayoff.htm | deadlink = no }}</ref> |Мемлекет = {{USA}} |Тілі = [[Ағылшын тілі|ағылшынша]] |Жыл = 1986 |Алдыңғы фильм = |Келесі фильм = |imdb_id = 0091042 |Сайты = }} '''«Феррис Бьюллердің демалыс күні»''' ({{Lang-en|Ferris Bueller's Day Off}}), сондай-ақ '''«Феррис Бьюллер демалыс күнін алады»''' деп аталады — режиссер және сценарист [[Джон Хьюз]]дің [[1986 жыл]]ғы америкалық [[Кинокомедия|комедиялық]] фильмі. 2014 жылдың желтоқсанында мәдени, тарихи немесе эстетикалық маңызы бар АҚШ [[Ұлттық фильмдер тізілімі]]не енгізілді.<ref>{{Cite web|author=Kory Grow, Kory Grow|lang=en|url=https://www.rollingstone.com/tv-movies/tv-movie-news/big-lebowski-ferris-buellers-day-off-added-to-national-film-registry-195104/|title='Big Lebowski,' 'Ferris Bueller' Join National Film Registry|website=Rolling Stone|date=2014-12-17|access-date=|deadlink=no|archivedate=2022-08-07|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220807192742/https://www.rollingstone.com/tv-movies/tv-movie-news/big-lebowski-ferris-buellers-day-off-added-to-national-film-registry-195104/}}</ref> == Сюжеті == [[Сурет:Cameron's House.jpg|нобай|[[Ben Rose House]] туралы [[Хайленд-Парк (Иллинойс)]] фильм түсіру үшін пайдаланылды]] [[Үлкен Чикаго|Чикаго маңы]]нда оқу жылының соңына таман орта мектеп оқушысы Феррис Бьюллер үйде болу үшін [[Симуляция|аурумын деп сылтауратады]]. Фильм барысында Феррис достары туралы сөйлесу және аудиторияға әртүрлі мәселелер бойынша кеңестер беру үшін [[төртінші қабырға]]ны бұзады. Ата-анасы оны шынымен ауру деп санайды, ал оның әпкесі Джини олай ойламайды. Мектеп директоры Эдвард Руни Феррис үнемі сабақтан шығып, оны дәлелдеуге бел буады деп күдіктенеді. Феррис өзінің ең жақын досы Кэмерон Фрайды ауруына байланысты мектепте заңды түрде жоқ деп сендіреді (бірақ ол Феррис білетін [[гипохондрия]] болса да), Ферристің досы Слоан Петерсонды әжесінің өлімі деген сылтаумен мектептен шығаруға көмектесу. Трюк сәтті болу үшін Феррис Кэмеронның әкесінің [[1961 жылғы Ferrari 250 GT Spyder California SWB]] жолымен несие береді. Феррис оларды Чикаго қаласының орталығына бір күнді сол жерде өткізу үшін көлікпен апарғанда, Кэмерон үрейленеді. Феррис олар машинаны бастапқы күйіне қайтарады деп уәде береді. Үшбірлік көлікті тез мінетін автотұрақтарға қалдырады. Трио қаланы, соның ішінде [[Чикаго өнер институты]]н, [[Уиллис мұнарасы]]н, [[Чикаго тауар биржасы]]н зерттейді және Ферристің әкесімен кездейсоқ қиылысатын [[Ригли филд]] стадионындағы ойынға қатысады. Кэмерон әлі де алаңдаулы және Феррис Фон Стюбен күнінің шеруіне қосылу арқылы оның көңілін көтеруге тырысады, онда Феррис Уэйн Ньютонның «Danke Schoen» әнін өздігінен орындайды, содан кейін [[The Beatles|Битлз]]дің «[[Twist and Shout]]<nowiki/>» әнін орындайды, бұл көпшілікті қуантады. Сонымен қатар, Руни Бьюллерлердің үйіне жасырынып кіріп, Ферристің бірнеше тұзаққа түсіп қалғанын дәлелдеуге тырысты. Сонымен қатар, Джини бүкіл мектептің Ферристі қолдайтынына ренжіді, ол сабақты өткізіп жіберіп, онымен қарым-қатынасты анықтау үшін үйіне оралады. Джини Рунидің олардың үйінде болғанына таң қалады және оны нокаутқа жібереді. Ол полицияға қоңырау шалғанда, Руни есін жиып, әмиянын кездейсоқ қалдырып, артқы аулаға кетеді. Полиция келген кезде олар Джиниге сенбейді және оны жалған қоңырау үшін қамауға алады. Оны полиция бөлімінен алып кететін ананы күтіп, ол кәмелетке толмаған құқық бұзушымен кездеседі, ол оған көп уайымдамауға кеңес береді. Достар Феррариді тұрақтан алып, үйлеріне қайтады. Одометрден көптеген қосымша мильдерді тапқаннан кейін, Кэмерон есеңгіреп қалады. Үйге Кэмеронға оралғанда, Феррис машинаны домкраттарға көтеріп, одометрді «кері айналдыру» үшін артқы берілісті қосады. Бұл жұмыс істемейді және Кэмерон ақыры есіне түсіп, өзінің әкесіне қарсы ашуын босатады. Көлікті бірнеше рет тепкілеу домкраттың істен шығуына әкеледі, ал көлік қабырға арқылы төмендегі шатқалға кері жүгіреді. Феррис кінәні өз мойнына алуды ұсынады, бірақ Кэмерон бұл ұсыныстан бас тартып, әкесіне қарсы шығамын деп шешеді. Осы уақытта Бьюллер ханым полиция бөліміне үйді сату туралы келісімнің бұзылуына ренжіп келеді, тек Джинидің қылмыскермен сүйісіп жатқанын көргенде одан бетер ашуланады. Феррис Слоанды үйіне қайтарады және ата-анасы кез-келген уақытта үйге оралуы керек екенін түсінеді. Ол айналаны айналып өтіп бара жатқанда, Джини анасын үйіне апарып, оны қағып кете жаздады. Джини үйге жетіп, ағасын әшкерелеуге тырысып, тезірек жүреді. Феррис алдымен үйге жетеді, бірақ руниді сол жерден табады. Анасы әкесіне оның мінез-құлқына шағымданған кезде Джини үйге кіріп кетеді. Джини Рунидің Ферриске қауіп төндіретінін анықтайды және Руниге Ферриске «ауруханадан» оралуға көмектескені үшін алғыс айтады. Ол Рунидің әмиянын оның үйге кіргенінің дәлелі ретінде көрсетеді, ал Руни бас тартады. Руни Ферристің итінен қашып бара жатқанда, Феррис оны өткізуге келгенде ата-анасымен амандасу үшін жатын бөлмесіне асығады. Ферристің терлегенін және қызыл (жүгіруден) екенін көріп, олар оған ертең де үйде болуды ойластыруды ұсынады. Ата-аналар кетіп бара жатқанда, Феррис көрермендерге: «өмір өте тез қозғалады. Егер сіз тоқтамасаңыз және анда-санда артқа қарамасаңыз, оны өткізіп жіберуге болады». Несиелер кезінде жеңіліске ұшыраған Руни мектеп автобусымен үйіне қайтады, оны студенттер одан әрі қорлайды. Несиелерден кейін таңданған Феррис көрермендерге фильмнің аяқталғанын және үйге қайтатын уақыт келгенін айтады. == Рөлдерде == * [[Мэттью Бродерик]] — ''Феррис Бьюллер'' * [[Алан Рак]] — ''Кэмерон Фрай'' * [[Миа Сара]] — ''Слоэн Петерсен'' * [[Джеффри Джонс]] — ''Эд Руни'' * [[Дженнифер Грей]] — ''Джини Бьюллер'' * [[Иди Макклёрг]] — ''Грейс'' * [[Дел Клоуз]] — ''ағылшын тілі мұғалімі'' * [[Чарли Шин]] — ''Гарт Волбек, телімдегі жігіт'' * [[Кристи Суонсон]] — ''Симон Эдамли, студент'' == Төртінші қабырғаны бұзу == Фильмде «[[төртінші қабырға]]ны бұзу» әдісі белсенді қолданылады-басты кейіпкер өз ойлары мен әрекеттерін түсіндіре отырып, көрермендерге үнемі жүгінеді. Бьюллердің камераға «You're still here? It’s over! Go home!» (''Сіз әлі осындасыз ба? Бәрі аяқталды! Үйге бар!'') «[[Дэдпул (фильм)|Дэдпул]]<nowiki/>» фильмінде, сондай-ақ соңғы кредиттерден кейін пародияланған. Сол сияқты, олар «[[Қараңғылық аймақтары (телехикаялар)|Қараңғылық аймақтары]]<nowiki/>» сериясында да жасады, ал фильмнің өзі осы серияда аталған. Сондай-ақ, «[[Дәрігер Хаус]]<nowiki/>» сериясында 7 маусымның 17-сериясында белгісіз науқас өзін Феррис Бьюллер есімімен таныстырды. == Марапаттар мен номинациялар == * 1987 — үздік актер (комедия немесе мюзикл) үшін «[[Алтын глобус]]<nowiki/>» номинациясы (Мэттью Бродерик). == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:1986 жылғы кинокомедия]] [[Санат:АҚШ кинокомедиялары]] [[Санат:Мұғалімдер туралы фильмдер]] [[Санат:Чикаго туралы фильмдер]] [[Санат:Paramount Pictures фильмдері]] [[Санат:Ұлттық фильмдер тізілімі]] [[Санат:Джон Хьюз фильмдері]] [[Санат:Джон Хьюз сценарийлері бойынша фильмдер]] [[Санат:Жастар фильмдері]] [[Санат:Студенттер туралы фильмдер]] [[Санат:Телешоуларға бейімделген Фильмдер]] [[Санат:Чикагода түсірілген фильмдер]] f5jj2u5jea81h3e8xbf9y347lphccji 6 760958 3479789 2025-06-13T20:28:07Z ShadZ01 56180 {{Еркін сурет | сипаттамасы = «Феррис Бьюллердің демалыс күні» фильмінің постері | қайнары = http://www.impawards.com/1986/ferris_buellers_day_off.html | жасалған уақыты = 1986 | авторы = Paramount Pictures }} {{Еркін сурет емес/Мақала | мақаласы = Феррис Бьюллердің демалыс күні | мақсаты = Феррис Бьюллердің демалыс күні мақаласы үшін игі мақсатта қолданылғанын негіздеу | алмастыру = басқа файлдар еркін емес | басқа = жоқ }} 3479789 wikitext text/x-wiki == Түйін == {{Еркін сурет | сипаттамасы = «Феррис Бьюллердің демалыс күні» фильмінің постері | қайнары = http://www.impawards.com/1986/ferris_buellers_day_off.html | жасалған уақыты = 1986 | авторы = Paramount Pictures }} {{Еркін сурет емес/Мақала | мақаласы = Феррис Бьюллердің демалыс күні | мақсаты = Феррис Бьюллердің демалыс күні мақаласы үшін игі мақсатта қолданылғанын негіздеу | алмастыру = басқа файлдар еркін емес | басқа = жоқ }} == Лицензиялау == 0paq7j4bfwc8rjlv9khsk9g4mvc9t7p 0 760959 3479797 2025-06-13T21:08:20Z ShadZ01 56180 Жаңа бетте: {{Сайт |атауы = Box Office Mojo |логотипі = |ені = |URL = [http://www.boxofficemojo.com www.boxofficemojo.com] |скриншоты = |скриншот ені = |тақырыбы = [[Кино]] кассалық түсімдері туралы ақпарат |коммерциялық = иә |түрі = киносайт |ұраны = |тіркелу... 3479797 wikitext text/x-wiki {{Сайт |атауы = Box Office Mojo |логотипі = |ені = |URL = [http://www.boxofficemojo.com www.boxofficemojo.com] |скриншоты = |скриншот ені = |тақырыбы = [[Кино]] кассалық түсімдері туралы ақпарат |коммерциялық = иә |түрі = киносайт |ұраны = |тіркелу = міндетті емес |тілдері = [[Ағылшын тілі|ағылшынша]] |кірішулер саны = |орналасқан жері = |иесі = [[Internet Movie Database]] ([[Amazon]]) |авторы = [[Брендон Грей]] |ашылды = [[11 шілде]] [[1999 жыл|1999]] |жабылды = |қазіргі статусы = белсенді |айналымы = |таза табысы = |телефоны = }} '''Box Office Mojo''' — [[кинопрокат]]>тың [[кассалық түсімі]] қадағалап отыратын [[веб-сайт]]. Брендон Грей сайтты 1999 жылы шілдеде іске қосты. Форум — кино алымдарының егжей-тегжейлерін, сондай-ақ кейбір танымал бейне ойындардың (Fantasy Box Office («Фэнтези бокс-офисі») мен Create A Year of Movies («Фильмдер жылын жаса») алымдарын талқылауға арналған өте танымал орын.). Деректерді жинау дистрибьюторлардың жиынтық деректерді жариялауын бақылау арқылы жүзеге асырылады. Сонымен қатар, фильмді жинаудың жалпы тенденциясын бақылауға болады. 2008 жылдың шілдесінде веб-сайтты [[Amazon.com|Amazon]] иелері өзінің [[Internet Movie Database]] [[Еншілес қоғам|бөлімшесі арқылы]] сатып алды.<ref name="techflash">{{cite web|url=http://www.techflash.com/Amazons_IMDb_movie_trivia_site_acquires_rival_Box_Office_Mojo36320174.html|title=Amazon's IMDb movie trivia site acquires rival Box Office Mojo|accessdate=2008-12-17|last=Engleman|first=Eric|date=2008-12-17|publisher=TechFlash|archiveurl=https://www.webcitation.org/671TRILeF?url=http://www.techflash.com/seattle/2008/12/Amazons_IMDb_movie_trivia_site_acquires_rival_Box_Office_Mojo36320174.html|archivedate=2012-04-18|deadlink=yes|lang=en}}</ref><ref name="variety">{{Cite web|url=http://www.variety.com/article/VR1117997423.html?categoryid=18&cs=1|title=IMDB links up with Box Office Mojo|accessdate=2008-12-17|last=Fritz|first=Ben|date=2008-12-15|publisher=[[Variety]]|archiveurl=https://www.webcitation.org/671TRwpJI?url=http://www.variety.com/article/VR1117997423?refCatId=18|archivedate=2012-04-18|deadlink=yes|lang=en}}</ref> == Box Office Mojo International == Халықаралық бөлім 50 елдің аумағындағы апта сайынғы алымдарды қамтиды және тағы үш елдің алымдар тарихын қамтиды, сонымен қатар 107-ге жуық елден келген жеке Фильмдер үшін алымдар нәтижелері туралы ақпарат береді. Сайт сонымен қатар бүкіл әлем бойынша алымдардың барлық нәтижелерін біріктіретін, тек АҚШ пен Канададан басқа демалыс күндері төлемдер туралы жалпы статистиканы жасайды. Қазіргі уақытта төлемдер бойынша қорытынды статистика 40 үздік (Top 40) фильмдерге, сондай-ақ рейтингі жоқ елуге жуық фильмдерге арналған. Box Office Mojo International сонымен қатар [[Аустралия]], [[Чехия]], [[Франция]], [[Германия]], [[Жапония]], [[Литва]], [[Нидерланд]], [[Норвегия]], [[Ресей]] мен [[Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы|ТМД]] елдері, [[Корея Республикасы|Оңтүстік Корея]], [[Қытай Республикасы|Тайвань]] мен [[Ұлыбритания]]да шығуы жоспарланған фильмдер туралы ақпаратты қамтиды. Сайтта бақыланатын елдердің жыл сайынғы және мәңгілік ерекшеліктері ескеріледі. Box Office Mojo 2010 жылдың маусымындағы жағдай бойынша шет елдер бойынша шектеулі деректерді ұсынды. == Тағы қараңыз == * [[The Numbers]] == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.boxofficemojo.com/ Ресми сайты]{{ref-en}} mmn552becsrnhtczljktcrp1udloi5o 3479798 3479797 2025-06-13T21:08:40Z ShadZ01 56180 3479798 wikitext text/x-wiki {{Сайт |атауы = Box Office Mojo |логотипі = |ені = |URL = [http://www.boxofficemojo.com www.boxofficemojo.com] |скриншоты = |скриншот ені = |тақырыбы = [[Кино]] кассалық түсімдері туралы ақпарат |коммерциялық = иә |түрі = киносайт |ұраны = |тіркелу = міндетті емес |тілдері = [[Ағылшын тілі|ағылшынша]] |кірішулер саны = |орналасқан жері = |иесі = [[Internet Movie Database]] ([[Amazon]]) |авторы = [[Брендон Грей]] |ашылды = [[11 шілде]] [[1999 жыл|1999]] |жабылды = |қазіргі статусы = белсенді |айналымы = |таза табысы = |телефоны = }} '''Box Office Mojo''' — [[кинопрокат]]тың [[кассалық түсімі]] қадағалап отыратын [[веб-сайт]]. Брендон Грей сайтты 1999 жылы шілдеде іске қосты. Форум — кино алымдарының егжей-тегжейлерін, сондай-ақ кейбір танымал бейне ойындардың (Fantasy Box Office («Фэнтези бокс-офисі») мен Create A Year of Movies («Фильмдер жылын жаса») алымдарын талқылауға арналған өте танымал орын.). Деректерді жинау дистрибьюторлардың жиынтық деректерді жариялауын бақылау арқылы жүзеге асырылады. Сонымен қатар, фильмді жинаудың жалпы тенденциясын бақылауға болады. 2008 жылдың шілдесінде веб-сайтты [[Amazon.com|Amazon]] иелері өзінің [[Internet Movie Database]] [[Еншілес қоғам|бөлімшесі арқылы]] сатып алды.<ref name="techflash">{{cite web|url=http://www.techflash.com/Amazons_IMDb_movie_trivia_site_acquires_rival_Box_Office_Mojo36320174.html|title=Amazon's IMDb movie trivia site acquires rival Box Office Mojo|accessdate=2008-12-17|last=Engleman|first=Eric|date=2008-12-17|publisher=TechFlash|archiveurl=https://www.webcitation.org/671TRILeF?url=http://www.techflash.com/seattle/2008/12/Amazons_IMDb_movie_trivia_site_acquires_rival_Box_Office_Mojo36320174.html|archivedate=2012-04-18|deadlink=yes|lang=en}}</ref><ref name="variety">{{Cite web|url=http://www.variety.com/article/VR1117997423.html?categoryid=18&cs=1|title=IMDB links up with Box Office Mojo|accessdate=2008-12-17|last=Fritz|first=Ben|date=2008-12-15|publisher=[[Variety]]|archiveurl=https://www.webcitation.org/671TRwpJI?url=http://www.variety.com/article/VR1117997423?refCatId=18|archivedate=2012-04-18|deadlink=yes|lang=en}}</ref> == Box Office Mojo International == Халықаралық бөлім 50 елдің аумағындағы апта сайынғы алымдарды қамтиды және тағы үш елдің алымдар тарихын қамтиды, сонымен қатар 107-ге жуық елден келген жеке Фильмдер үшін алымдар нәтижелері туралы ақпарат береді. Сайт сонымен қатар бүкіл әлем бойынша алымдардың барлық нәтижелерін біріктіретін, тек АҚШ пен Канададан басқа демалыс күндері төлемдер туралы жалпы статистиканы жасайды. Қазіргі уақытта төлемдер бойынша қорытынды статистика 40 үздік (Top 40) фильмдерге, сондай-ақ рейтингі жоқ елуге жуық фильмдерге арналған. Box Office Mojo International сонымен қатар [[Аустралия]], [[Чехия]], [[Франция]], [[Германия]], [[Жапония]], [[Литва]], [[Нидерланд]], [[Норвегия]], [[Ресей]] мен [[Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы|ТМД]] елдері, [[Корея Республикасы|Оңтүстік Корея]], [[Қытай Республикасы|Тайвань]] мен [[Ұлыбритания]]да шығуы жоспарланған фильмдер туралы ақпаратты қамтиды. Сайтта бақыланатын елдердің жыл сайынғы және мәңгілік ерекшеліктері ескеріледі. Box Office Mojo 2010 жылдың маусымындағы жағдай бойынша шет елдер бойынша шектеулі деректерді ұсынды. == Тағы қараңыз == * [[The Numbers]] == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.boxofficemojo.com/ Ресми сайты]{{ref-en}} a0v0e67jxbgmixqmfu3tfloaaw82ggj 3479799 3479798 2025-06-13T21:10:47Z ShadZ01 56180 «[[Санат:АҚШ сайттары|АҚШ сайттары]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3479799 wikitext text/x-wiki {{Сайт |атауы = Box Office Mojo |логотипі = |ені = |URL = [http://www.boxofficemojo.com www.boxofficemojo.com] |скриншоты = |скриншот ені = |тақырыбы = [[Кино]] кассалық түсімдері туралы ақпарат |коммерциялық = иә |түрі = киносайт |ұраны = |тіркелу = міндетті емес |тілдері = [[Ағылшын тілі|ағылшынша]] |кірішулер саны = |орналасқан жері = |иесі = [[Internet Movie Database]] ([[Amazon]]) |авторы = [[Брендон Грей]] |ашылды = [[11 шілде]] [[1999 жыл|1999]] |жабылды = |қазіргі статусы = белсенді |айналымы = |таза табысы = |телефоны = }} '''Box Office Mojo''' — [[кинопрокат]]тың [[кассалық түсімі]] қадағалап отыратын [[веб-сайт]]. Брендон Грей сайтты 1999 жылы шілдеде іске қосты. Форум — кино алымдарының егжей-тегжейлерін, сондай-ақ кейбір танымал бейне ойындардың (Fantasy Box Office («Фэнтези бокс-офисі») мен Create A Year of Movies («Фильмдер жылын жаса») алымдарын талқылауға арналған өте танымал орын.). Деректерді жинау дистрибьюторлардың жиынтық деректерді жариялауын бақылау арқылы жүзеге асырылады. Сонымен қатар, фильмді жинаудың жалпы тенденциясын бақылауға болады. 2008 жылдың шілдесінде веб-сайтты [[Amazon.com|Amazon]] иелері өзінің [[Internet Movie Database]] [[Еншілес қоғам|бөлімшесі арқылы]] сатып алды.<ref name="techflash">{{cite web|url=http://www.techflash.com/Amazons_IMDb_movie_trivia_site_acquires_rival_Box_Office_Mojo36320174.html|title=Amazon's IMDb movie trivia site acquires rival Box Office Mojo|accessdate=2008-12-17|last=Engleman|first=Eric|date=2008-12-17|publisher=TechFlash|archiveurl=https://www.webcitation.org/671TRILeF?url=http://www.techflash.com/seattle/2008/12/Amazons_IMDb_movie_trivia_site_acquires_rival_Box_Office_Mojo36320174.html|archivedate=2012-04-18|deadlink=yes|lang=en}}</ref><ref name="variety">{{Cite web|url=http://www.variety.com/article/VR1117997423.html?categoryid=18&cs=1|title=IMDB links up with Box Office Mojo|accessdate=2008-12-17|last=Fritz|first=Ben|date=2008-12-15|publisher=[[Variety]]|archiveurl=https://www.webcitation.org/671TRwpJI?url=http://www.variety.com/article/VR1117997423?refCatId=18|archivedate=2012-04-18|deadlink=yes|lang=en}}</ref> == Box Office Mojo International == Халықаралық бөлім 50 елдің аумағындағы апта сайынғы алымдарды қамтиды және тағы үш елдің алымдар тарихын қамтиды, сонымен қатар 107-ге жуық елден келген жеке Фильмдер үшін алымдар нәтижелері туралы ақпарат береді. Сайт сонымен қатар бүкіл әлем бойынша алымдардың барлық нәтижелерін біріктіретін, тек АҚШ пен Канададан басқа демалыс күндері төлемдер туралы жалпы статистиканы жасайды. Қазіргі уақытта төлемдер бойынша қорытынды статистика 40 үздік (Top 40) фильмдерге, сондай-ақ рейтингі жоқ елуге жуық фильмдерге арналған. Box Office Mojo International сонымен қатар [[Аустралия]], [[Чехия]], [[Франция]], [[Германия]], [[Жапония]], [[Литва]], [[Нидерланд]], [[Норвегия]], [[Ресей]] мен [[Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы|ТМД]] елдері, [[Корея Республикасы|Оңтүстік Корея]], [[Қытай Республикасы|Тайвань]] мен [[Ұлыбритания]]да шығуы жоспарланған фильмдер туралы ақпаратты қамтиды. Сайтта бақыланатын елдердің жыл сайынғы және мәңгілік ерекшеліктері ескеріледі. Box Office Mojo 2010 жылдың маусымындағы жағдай бойынша шет елдер бойынша шектеулі деректерді ұсынды. == Тағы қараңыз == * [[The Numbers]] == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.boxofficemojo.com/ Ресми сайты]{{ref-en}} [[Санат:АҚШ сайттары]] n34mk8ydky31jky9w7ck81uu203m0dj 3479800 3479799 2025-06-13T21:10:56Z ShadZ01 56180 «[[Санат:1999 жылы пайда болған сайттар|1999 жылы пайда болған сайттар]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3479800 wikitext text/x-wiki {{Сайт |атауы = Box Office Mojo |логотипі = |ені = |URL = [http://www.boxofficemojo.com www.boxofficemojo.com] |скриншоты = |скриншот ені = |тақырыбы = [[Кино]] кассалық түсімдері туралы ақпарат |коммерциялық = иә |түрі = киносайт |ұраны = |тіркелу = міндетті емес |тілдері = [[Ағылшын тілі|ағылшынша]] |кірішулер саны = |орналасқан жері = |иесі = [[Internet Movie Database]] ([[Amazon]]) |авторы = [[Брендон Грей]] |ашылды = [[11 шілде]] [[1999 жыл|1999]] |жабылды = |қазіргі статусы = белсенді |айналымы = |таза табысы = |телефоны = }} '''Box Office Mojo''' — [[кинопрокат]]тың [[кассалық түсімі]] қадағалап отыратын [[веб-сайт]]. Брендон Грей сайтты 1999 жылы шілдеде іске қосты. Форум — кино алымдарының егжей-тегжейлерін, сондай-ақ кейбір танымал бейне ойындардың (Fantasy Box Office («Фэнтези бокс-офисі») мен Create A Year of Movies («Фильмдер жылын жаса») алымдарын талқылауға арналған өте танымал орын.). Деректерді жинау дистрибьюторлардың жиынтық деректерді жариялауын бақылау арқылы жүзеге асырылады. Сонымен қатар, фильмді жинаудың жалпы тенденциясын бақылауға болады. 2008 жылдың шілдесінде веб-сайтты [[Amazon.com|Amazon]] иелері өзінің [[Internet Movie Database]] [[Еншілес қоғам|бөлімшесі арқылы]] сатып алды.<ref name="techflash">{{cite web|url=http://www.techflash.com/Amazons_IMDb_movie_trivia_site_acquires_rival_Box_Office_Mojo36320174.html|title=Amazon's IMDb movie trivia site acquires rival Box Office Mojo|accessdate=2008-12-17|last=Engleman|first=Eric|date=2008-12-17|publisher=TechFlash|archiveurl=https://www.webcitation.org/671TRILeF?url=http://www.techflash.com/seattle/2008/12/Amazons_IMDb_movie_trivia_site_acquires_rival_Box_Office_Mojo36320174.html|archivedate=2012-04-18|deadlink=yes|lang=en}}</ref><ref name="variety">{{Cite web|url=http://www.variety.com/article/VR1117997423.html?categoryid=18&cs=1|title=IMDB links up with Box Office Mojo|accessdate=2008-12-17|last=Fritz|first=Ben|date=2008-12-15|publisher=[[Variety]]|archiveurl=https://www.webcitation.org/671TRwpJI?url=http://www.variety.com/article/VR1117997423?refCatId=18|archivedate=2012-04-18|deadlink=yes|lang=en}}</ref> == Box Office Mojo International == Халықаралық бөлім 50 елдің аумағындағы апта сайынғы алымдарды қамтиды және тағы үш елдің алымдар тарихын қамтиды, сонымен қатар 107-ге жуық елден келген жеке Фильмдер үшін алымдар нәтижелері туралы ақпарат береді. Сайт сонымен қатар бүкіл әлем бойынша алымдардың барлық нәтижелерін біріктіретін, тек АҚШ пен Канададан басқа демалыс күндері төлемдер туралы жалпы статистиканы жасайды. Қазіргі уақытта төлемдер бойынша қорытынды статистика 40 үздік (Top 40) фильмдерге, сондай-ақ рейтингі жоқ елуге жуық фильмдерге арналған. Box Office Mojo International сонымен қатар [[Аустралия]], [[Чехия]], [[Франция]], [[Германия]], [[Жапония]], [[Литва]], [[Нидерланд]], [[Норвегия]], [[Ресей]] мен [[Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы|ТМД]] елдері, [[Корея Республикасы|Оңтүстік Корея]], [[Қытай Республикасы|Тайвань]] мен [[Ұлыбритания]]да шығуы жоспарланған фильмдер туралы ақпаратты қамтиды. Сайтта бақыланатын елдердің жыл сайынғы және мәңгілік ерекшеліктері ескеріледі. Box Office Mojo 2010 жылдың маусымындағы жағдай бойынша шет елдер бойынша шектеулі деректерді ұсынды. == Тағы қараңыз == * [[The Numbers]] == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.boxofficemojo.com/ Ресми сайты]{{ref-en}} [[Санат:АҚШ сайттары]] [[Санат:1999 жылы пайда болған сайттар]] l38ktaeyccc0cigjp1xpfbt63d227qs 3479801 3479800 2025-06-13T21:11:08Z ShadZ01 56180 «[[Санат:Ең көп ақша тапқан фильмдердің тізімдері|Ең көп ақша тапқан фильмдердің тізімдері]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3479801 wikitext text/x-wiki {{Сайт |атауы = Box Office Mojo |логотипі = |ені = |URL = [http://www.boxofficemojo.com www.boxofficemojo.com] |скриншоты = |скриншот ені = |тақырыбы = [[Кино]] кассалық түсімдері туралы ақпарат |коммерциялық = иә |түрі = киносайт |ұраны = |тіркелу = міндетті емес |тілдері = [[Ағылшын тілі|ағылшынша]] |кірішулер саны = |орналасқан жері = |иесі = [[Internet Movie Database]] ([[Amazon]]) |авторы = [[Брендон Грей]] |ашылды = [[11 шілде]] [[1999 жыл|1999]] |жабылды = |қазіргі статусы = белсенді |айналымы = |таза табысы = |телефоны = }} '''Box Office Mojo''' — [[кинопрокат]]тың [[кассалық түсімі]] қадағалап отыратын [[веб-сайт]]. Брендон Грей сайтты 1999 жылы шілдеде іске қосты. Форум — кино алымдарының егжей-тегжейлерін, сондай-ақ кейбір танымал бейне ойындардың (Fantasy Box Office («Фэнтези бокс-офисі») мен Create A Year of Movies («Фильмдер жылын жаса») алымдарын талқылауға арналған өте танымал орын.). Деректерді жинау дистрибьюторлардың жиынтық деректерді жариялауын бақылау арқылы жүзеге асырылады. Сонымен қатар, фильмді жинаудың жалпы тенденциясын бақылауға болады. 2008 жылдың шілдесінде веб-сайтты [[Amazon.com|Amazon]] иелері өзінің [[Internet Movie Database]] [[Еншілес қоғам|бөлімшесі арқылы]] сатып алды.<ref name="techflash">{{cite web|url=http://www.techflash.com/Amazons_IMDb_movie_trivia_site_acquires_rival_Box_Office_Mojo36320174.html|title=Amazon's IMDb movie trivia site acquires rival Box Office Mojo|accessdate=2008-12-17|last=Engleman|first=Eric|date=2008-12-17|publisher=TechFlash|archiveurl=https://www.webcitation.org/671TRILeF?url=http://www.techflash.com/seattle/2008/12/Amazons_IMDb_movie_trivia_site_acquires_rival_Box_Office_Mojo36320174.html|archivedate=2012-04-18|deadlink=yes|lang=en}}</ref><ref name="variety">{{Cite web|url=http://www.variety.com/article/VR1117997423.html?categoryid=18&cs=1|title=IMDB links up with Box Office Mojo|accessdate=2008-12-17|last=Fritz|first=Ben|date=2008-12-15|publisher=[[Variety]]|archiveurl=https://www.webcitation.org/671TRwpJI?url=http://www.variety.com/article/VR1117997423?refCatId=18|archivedate=2012-04-18|deadlink=yes|lang=en}}</ref> == Box Office Mojo International == Халықаралық бөлім 50 елдің аумағындағы апта сайынғы алымдарды қамтиды және тағы үш елдің алымдар тарихын қамтиды, сонымен қатар 107-ге жуық елден келген жеке Фильмдер үшін алымдар нәтижелері туралы ақпарат береді. Сайт сонымен қатар бүкіл әлем бойынша алымдардың барлық нәтижелерін біріктіретін, тек АҚШ пен Канададан басқа демалыс күндері төлемдер туралы жалпы статистиканы жасайды. Қазіргі уақытта төлемдер бойынша қорытынды статистика 40 үздік (Top 40) фильмдерге, сондай-ақ рейтингі жоқ елуге жуық фильмдерге арналған. Box Office Mojo International сонымен қатар [[Аустралия]], [[Чехия]], [[Франция]], [[Германия]], [[Жапония]], [[Литва]], [[Нидерланд]], [[Норвегия]], [[Ресей]] мен [[Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы|ТМД]] елдері, [[Корея Республикасы|Оңтүстік Корея]], [[Қытай Республикасы|Тайвань]] мен [[Ұлыбритания]]да шығуы жоспарланған фильмдер туралы ақпаратты қамтиды. Сайтта бақыланатын елдердің жыл сайынғы және мәңгілік ерекшеліктері ескеріледі. Box Office Mojo 2010 жылдың маусымындағы жағдай бойынша шет елдер бойынша шектеулі деректерді ұсынды. == Тағы қараңыз == * [[The Numbers]] == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.boxofficemojo.com/ Ресми сайты]{{ref-en}} [[Санат:АҚШ сайттары]] [[Санат:1999 жылы пайда болған сайттар]] [[Санат:Ең көп ақша тапқан фильмдердің тізімдері]] i2tzevop1owf043tbd6e2qgulix5dbr 3479802 3479801 2025-06-13T21:11:16Z ShadZ01 56180 «[[Санат:Кассалық фильмдер|Кассалық фильмдер]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3479802 wikitext text/x-wiki {{Сайт |атауы = Box Office Mojo |логотипі = |ені = |URL = [http://www.boxofficemojo.com www.boxofficemojo.com] |скриншоты = |скриншот ені = |тақырыбы = [[Кино]] кассалық түсімдері туралы ақпарат |коммерциялық = иә |түрі = киносайт |ұраны = |тіркелу = міндетті емес |тілдері = [[Ағылшын тілі|ағылшынша]] |кірішулер саны = |орналасқан жері = |иесі = [[Internet Movie Database]] ([[Amazon]]) |авторы = [[Брендон Грей]] |ашылды = [[11 шілде]] [[1999 жыл|1999]] |жабылды = |қазіргі статусы = белсенді |айналымы = |таза табысы = |телефоны = }} '''Box Office Mojo''' — [[кинопрокат]]тың [[кассалық түсімі]] қадағалап отыратын [[веб-сайт]]. Брендон Грей сайтты 1999 жылы шілдеде іске қосты. Форум — кино алымдарының егжей-тегжейлерін, сондай-ақ кейбір танымал бейне ойындардың (Fantasy Box Office («Фэнтези бокс-офисі») мен Create A Year of Movies («Фильмдер жылын жаса») алымдарын талқылауға арналған өте танымал орын.). Деректерді жинау дистрибьюторлардың жиынтық деректерді жариялауын бақылау арқылы жүзеге асырылады. Сонымен қатар, фильмді жинаудың жалпы тенденциясын бақылауға болады. 2008 жылдың шілдесінде веб-сайтты [[Amazon.com|Amazon]] иелері өзінің [[Internet Movie Database]] [[Еншілес қоғам|бөлімшесі арқылы]] сатып алды.<ref name="techflash">{{cite web|url=http://www.techflash.com/Amazons_IMDb_movie_trivia_site_acquires_rival_Box_Office_Mojo36320174.html|title=Amazon's IMDb movie trivia site acquires rival Box Office Mojo|accessdate=2008-12-17|last=Engleman|first=Eric|date=2008-12-17|publisher=TechFlash|archiveurl=https://www.webcitation.org/671TRILeF?url=http://www.techflash.com/seattle/2008/12/Amazons_IMDb_movie_trivia_site_acquires_rival_Box_Office_Mojo36320174.html|archivedate=2012-04-18|deadlink=yes|lang=en}}</ref><ref name="variety">{{Cite web|url=http://www.variety.com/article/VR1117997423.html?categoryid=18&cs=1|title=IMDB links up with Box Office Mojo|accessdate=2008-12-17|last=Fritz|first=Ben|date=2008-12-15|publisher=[[Variety]]|archiveurl=https://www.webcitation.org/671TRwpJI?url=http://www.variety.com/article/VR1117997423?refCatId=18|archivedate=2012-04-18|deadlink=yes|lang=en}}</ref> == Box Office Mojo International == Халықаралық бөлім 50 елдің аумағындағы апта сайынғы алымдарды қамтиды және тағы үш елдің алымдар тарихын қамтиды, сонымен қатар 107-ге жуық елден келген жеке Фильмдер үшін алымдар нәтижелері туралы ақпарат береді. Сайт сонымен қатар бүкіл әлем бойынша алымдардың барлық нәтижелерін біріктіретін, тек АҚШ пен Канададан басқа демалыс күндері төлемдер туралы жалпы статистиканы жасайды. Қазіргі уақытта төлемдер бойынша қорытынды статистика 40 үздік (Top 40) фильмдерге, сондай-ақ рейтингі жоқ елуге жуық фильмдерге арналған. Box Office Mojo International сонымен қатар [[Аустралия]], [[Чехия]], [[Франция]], [[Германия]], [[Жапония]], [[Литва]], [[Нидерланд]], [[Норвегия]], [[Ресей]] мен [[Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы|ТМД]] елдері, [[Корея Республикасы|Оңтүстік Корея]], [[Қытай Республикасы|Тайвань]] мен [[Ұлыбритания]]да шығуы жоспарланған фильмдер туралы ақпаратты қамтиды. Сайтта бақыланатын елдердің жыл сайынғы және мәңгілік ерекшеліктері ескеріледі. Box Office Mojo 2010 жылдың маусымындағы жағдай бойынша шет елдер бойынша шектеулі деректерді ұсынды. == Тағы қараңыз == * [[The Numbers]] == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.boxofficemojo.com/ Ресми сайты]{{ref-en}} [[Санат:АҚШ сайттары]] [[Санат:1999 жылы пайда болған сайттар]] [[Санат:Ең көп ақша тапқан фильмдердің тізімдері]] [[Санат:Кассалық фильмдер]] a890c3bm9yinqxvnmohlazwrvol4bvk 3479803 3479802 2025-06-13T21:11:27Z ShadZ01 56180 «[[Санат:Киносайттар|Киносайттар]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3479803 wikitext text/x-wiki {{Сайт |атауы = Box Office Mojo |логотипі = |ені = |URL = [http://www.boxofficemojo.com www.boxofficemojo.com] |скриншоты = |скриншот ені = |тақырыбы = [[Кино]] кассалық түсімдері туралы ақпарат |коммерциялық = иә |түрі = киносайт |ұраны = |тіркелу = міндетті емес |тілдері = [[Ағылшын тілі|ағылшынша]] |кірішулер саны = |орналасқан жері = |иесі = [[Internet Movie Database]] ([[Amazon]]) |авторы = [[Брендон Грей]] |ашылды = [[11 шілде]] [[1999 жыл|1999]] |жабылды = |қазіргі статусы = белсенді |айналымы = |таза табысы = |телефоны = }} '''Box Office Mojo''' — [[кинопрокат]]тың [[кассалық түсімі]] қадағалап отыратын [[веб-сайт]]. Брендон Грей сайтты 1999 жылы шілдеде іске қосты. Форум — кино алымдарының егжей-тегжейлерін, сондай-ақ кейбір танымал бейне ойындардың (Fantasy Box Office («Фэнтези бокс-офисі») мен Create A Year of Movies («Фильмдер жылын жаса») алымдарын талқылауға арналған өте танымал орын.). Деректерді жинау дистрибьюторлардың жиынтық деректерді жариялауын бақылау арқылы жүзеге асырылады. Сонымен қатар, фильмді жинаудың жалпы тенденциясын бақылауға болады. 2008 жылдың шілдесінде веб-сайтты [[Amazon.com|Amazon]] иелері өзінің [[Internet Movie Database]] [[Еншілес қоғам|бөлімшесі арқылы]] сатып алды.<ref name="techflash">{{cite web|url=http://www.techflash.com/Amazons_IMDb_movie_trivia_site_acquires_rival_Box_Office_Mojo36320174.html|title=Amazon's IMDb movie trivia site acquires rival Box Office Mojo|accessdate=2008-12-17|last=Engleman|first=Eric|date=2008-12-17|publisher=TechFlash|archiveurl=https://www.webcitation.org/671TRILeF?url=http://www.techflash.com/seattle/2008/12/Amazons_IMDb_movie_trivia_site_acquires_rival_Box_Office_Mojo36320174.html|archivedate=2012-04-18|deadlink=yes|lang=en}}</ref><ref name="variety">{{Cite web|url=http://www.variety.com/article/VR1117997423.html?categoryid=18&cs=1|title=IMDB links up with Box Office Mojo|accessdate=2008-12-17|last=Fritz|first=Ben|date=2008-12-15|publisher=[[Variety]]|archiveurl=https://www.webcitation.org/671TRwpJI?url=http://www.variety.com/article/VR1117997423?refCatId=18|archivedate=2012-04-18|deadlink=yes|lang=en}}</ref> == Box Office Mojo International == Халықаралық бөлім 50 елдің аумағындағы апта сайынғы алымдарды қамтиды және тағы үш елдің алымдар тарихын қамтиды, сонымен қатар 107-ге жуық елден келген жеке Фильмдер үшін алымдар нәтижелері туралы ақпарат береді. Сайт сонымен қатар бүкіл әлем бойынша алымдардың барлық нәтижелерін біріктіретін, тек АҚШ пен Канададан басқа демалыс күндері төлемдер туралы жалпы статистиканы жасайды. Қазіргі уақытта төлемдер бойынша қорытынды статистика 40 үздік (Top 40) фильмдерге, сондай-ақ рейтингі жоқ елуге жуық фильмдерге арналған. Box Office Mojo International сонымен қатар [[Аустралия]], [[Чехия]], [[Франция]], [[Германия]], [[Жапония]], [[Литва]], [[Нидерланд]], [[Норвегия]], [[Ресей]] мен [[Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы|ТМД]] елдері, [[Корея Республикасы|Оңтүстік Корея]], [[Қытай Республикасы|Тайвань]] мен [[Ұлыбритания]]да шығуы жоспарланған фильмдер туралы ақпаратты қамтиды. Сайтта бақыланатын елдердің жыл сайынғы және мәңгілік ерекшеліктері ескеріледі. Box Office Mojo 2010 жылдың маусымындағы жағдай бойынша шет елдер бойынша шектеулі деректерді ұсынды. == Тағы қараңыз == * [[The Numbers]] == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.boxofficemojo.com/ Ресми сайты]{{ref-en}} [[Санат:АҚШ сайттары]] [[Санат:1999 жылы пайда болған сайттар]] [[Санат:Ең көп ақша тапқан фильмдердің тізімдері]] [[Санат:Кассалық фильмдер]] [[Санат:Киносайттар]] 5zq8lozxe5wnkogmv2xcfij2ks76ace 3479804 3479803 2025-06-13T21:11:39Z ShadZ01 56180 «[[Санат:Интернеттегі Фильмдер базасы|Интернеттегі Фильмдер базасы]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3479804 wikitext text/x-wiki {{Сайт |атауы = Box Office Mojo |логотипі = |ені = |URL = [http://www.boxofficemojo.com www.boxofficemojo.com] |скриншоты = |скриншот ені = |тақырыбы = [[Кино]] кассалық түсімдері туралы ақпарат |коммерциялық = иә |түрі = киносайт |ұраны = |тіркелу = міндетті емес |тілдері = [[Ағылшын тілі|ағылшынша]] |кірішулер саны = |орналасқан жері = |иесі = [[Internet Movie Database]] ([[Amazon]]) |авторы = [[Брендон Грей]] |ашылды = [[11 шілде]] [[1999 жыл|1999]] |жабылды = |қазіргі статусы = белсенді |айналымы = |таза табысы = |телефоны = }} '''Box Office Mojo''' — [[кинопрокат]]тың [[кассалық түсімі]] қадағалап отыратын [[веб-сайт]]. Брендон Грей сайтты 1999 жылы шілдеде іске қосты. Форум — кино алымдарының егжей-тегжейлерін, сондай-ақ кейбір танымал бейне ойындардың (Fantasy Box Office («Фэнтези бокс-офисі») мен Create A Year of Movies («Фильмдер жылын жаса») алымдарын талқылауға арналған өте танымал орын.). Деректерді жинау дистрибьюторлардың жиынтық деректерді жариялауын бақылау арқылы жүзеге асырылады. Сонымен қатар, фильмді жинаудың жалпы тенденциясын бақылауға болады. 2008 жылдың шілдесінде веб-сайтты [[Amazon.com|Amazon]] иелері өзінің [[Internet Movie Database]] [[Еншілес қоғам|бөлімшесі арқылы]] сатып алды.<ref name="techflash">{{cite web|url=http://www.techflash.com/Amazons_IMDb_movie_trivia_site_acquires_rival_Box_Office_Mojo36320174.html|title=Amazon's IMDb movie trivia site acquires rival Box Office Mojo|accessdate=2008-12-17|last=Engleman|first=Eric|date=2008-12-17|publisher=TechFlash|archiveurl=https://www.webcitation.org/671TRILeF?url=http://www.techflash.com/seattle/2008/12/Amazons_IMDb_movie_trivia_site_acquires_rival_Box_Office_Mojo36320174.html|archivedate=2012-04-18|deadlink=yes|lang=en}}</ref><ref name="variety">{{Cite web|url=http://www.variety.com/article/VR1117997423.html?categoryid=18&cs=1|title=IMDB links up with Box Office Mojo|accessdate=2008-12-17|last=Fritz|first=Ben|date=2008-12-15|publisher=[[Variety]]|archiveurl=https://www.webcitation.org/671TRwpJI?url=http://www.variety.com/article/VR1117997423?refCatId=18|archivedate=2012-04-18|deadlink=yes|lang=en}}</ref> == Box Office Mojo International == Халықаралық бөлім 50 елдің аумағындағы апта сайынғы алымдарды қамтиды және тағы үш елдің алымдар тарихын қамтиды, сонымен қатар 107-ге жуық елден келген жеке Фильмдер үшін алымдар нәтижелері туралы ақпарат береді. Сайт сонымен қатар бүкіл әлем бойынша алымдардың барлық нәтижелерін біріктіретін, тек АҚШ пен Канададан басқа демалыс күндері төлемдер туралы жалпы статистиканы жасайды. Қазіргі уақытта төлемдер бойынша қорытынды статистика 40 үздік (Top 40) фильмдерге, сондай-ақ рейтингі жоқ елуге жуық фильмдерге арналған. Box Office Mojo International сонымен қатар [[Аустралия]], [[Чехия]], [[Франция]], [[Германия]], [[Жапония]], [[Литва]], [[Нидерланд]], [[Норвегия]], [[Ресей]] мен [[Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы|ТМД]] елдері, [[Корея Республикасы|Оңтүстік Корея]], [[Қытай Республикасы|Тайвань]] мен [[Ұлыбритания]]да шығуы жоспарланған фильмдер туралы ақпаратты қамтиды. Сайтта бақыланатын елдердің жыл сайынғы және мәңгілік ерекшеліктері ескеріледі. Box Office Mojo 2010 жылдың маусымындағы жағдай бойынша шет елдер бойынша шектеулі деректерді ұсынды. == Тағы қараңыз == * [[The Numbers]] == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.boxofficemojo.com/ Ресми сайты]{{ref-en}} [[Санат:АҚШ сайттары]] [[Санат:1999 жылы пайда болған сайттар]] [[Санат:Ең көп ақша тапқан фильмдердің тізімдері]] [[Санат:Кассалық фильмдер]] [[Санат:Киносайттар]] [[Санат:Интернеттегі Фильмдер базасы]] o9094y5o45stpk49gn6wskcu1mpxhc3 3479805 3479804 2025-06-13T21:12:06Z ShadZ01 56180 /* Box Office Mojo International */ 3479805 wikitext text/x-wiki {{Сайт |атауы = Box Office Mojo |логотипі = |ені = |URL = [http://www.boxofficemojo.com www.boxofficemojo.com] |скриншоты = |скриншот ені = |тақырыбы = [[Кино]] кассалық түсімдері туралы ақпарат |коммерциялық = иә |түрі = киносайт |ұраны = |тіркелу = міндетті емес |тілдері = [[Ағылшын тілі|ағылшынша]] |кірішулер саны = |орналасқан жері = |иесі = [[Internet Movie Database]] ([[Amazon]]) |авторы = [[Брендон Грей]] |ашылды = [[11 шілде]] [[1999 жыл|1999]] |жабылды = |қазіргі статусы = белсенді |айналымы = |таза табысы = |телефоны = }} '''Box Office Mojo''' — [[кинопрокат]]тың [[кассалық түсімі]] қадағалап отыратын [[веб-сайт]]. Брендон Грей сайтты 1999 жылы шілдеде іске қосты. Форум — кино алымдарының егжей-тегжейлерін, сондай-ақ кейбір танымал бейне ойындардың (Fantasy Box Office («Фэнтези бокс-офисі») мен Create A Year of Movies («Фильмдер жылын жаса») алымдарын талқылауға арналған өте танымал орын.). Деректерді жинау дистрибьюторлардың жиынтық деректерді жариялауын бақылау арқылы жүзеге асырылады. Сонымен қатар, фильмді жинаудың жалпы тенденциясын бақылауға болады. 2008 жылдың шілдесінде веб-сайтты [[Amazon.com|Amazon]] иелері өзінің [[Internet Movie Database]] [[Еншілес қоғам|бөлімшесі арқылы]] сатып алды.<ref name="techflash">{{cite web|url=http://www.techflash.com/Amazons_IMDb_movie_trivia_site_acquires_rival_Box_Office_Mojo36320174.html|title=Amazon's IMDb movie trivia site acquires rival Box Office Mojo|accessdate=2008-12-17|last=Engleman|first=Eric|date=2008-12-17|publisher=TechFlash|archiveurl=https://www.webcitation.org/671TRILeF?url=http://www.techflash.com/seattle/2008/12/Amazons_IMDb_movie_trivia_site_acquires_rival_Box_Office_Mojo36320174.html|archivedate=2012-04-18|deadlink=yes|lang=en}}</ref><ref name="variety">{{Cite web|url=http://www.variety.com/article/VR1117997423.html?categoryid=18&cs=1|title=IMDB links up with Box Office Mojo|accessdate=2008-12-17|last=Fritz|first=Ben|date=2008-12-15|publisher=[[Variety]]|archiveurl=https://www.webcitation.org/671TRwpJI?url=http://www.variety.com/article/VR1117997423?refCatId=18|archivedate=2012-04-18|deadlink=yes|lang=en}}</ref> == Box Office Mojo International == Халықаралық бөлім 50 елдің аумағындағы апта сайынғы алымдарды қамтиды және тағы үш елдің алымдар тарихын қамтиды, сонымен қатар 107-ге жуық елден келген жеке фильмдер үшін алымдар нәтижелері туралы ақпарат береді. Сайт сонымен қатар бүкіл әлем бойынша алымдардың барлық нәтижелерін біріктіретін, тек АҚШ пен Канададан басқа демалыс күндері төлемдер туралы жалпы статистиканы жасайды. Қазіргі уақытта төлемдер бойынша қорытынды статистика 40 үздік (Top 40) фильмдерге, сондай-ақ рейтингі жоқ елуге жуық фильмдерге арналған. Box Office Mojo International сонымен қатар [[Аустралия]], [[Чехия]], [[Франция]], [[Германия]], [[Жапония]], [[Литва]], [[Нидерланд]], [[Норвегия]], [[Ресей]] мен [[Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы|ТМД]] елдері, [[Корея Республикасы|Оңтүстік Корея]], [[Қытай Республикасы|Тайвань]] мен [[Ұлыбритания]]да шығуы жоспарланған фильмдер туралы ақпаратты қамтиды. Сайтта бақыланатын елдердің жыл сайынғы және мәңгілік ерекшеліктері ескеріледі. Box Office Mojo 2010 жылдың маусымындағы жағдай бойынша шет елдер бойынша шектеулі деректерді ұсынды. == Тағы қараңыз == * [[The Numbers]] == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.boxofficemojo.com/ Ресми сайты]{{ref-en}} [[Санат:АҚШ сайттары]] [[Санат:1999 жылы пайда болған сайттар]] [[Санат:Ең көп ақша тапқан фильмдердің тізімдері]] [[Санат:Кассалық фильмдер]] [[Санат:Киносайттар]] [[Санат:Интернеттегі Фильмдер базасы]] pgjlfa0afqrggn4v0ontswpdu28xix1 3479806 3479805 2025-06-13T21:12:15Z ShadZ01 56180 «[[Санат:Интернеттегі Фильмдер базасы|Интернеттегі Фильмдер базасы]]» деген санатты аластады; «[[Санат:Интернеттегі фильмдер базасы|Интернеттегі фильмдер базасы]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3479806 wikitext text/x-wiki {{Сайт |атауы = Box Office Mojo |логотипі = |ені = |URL = [http://www.boxofficemojo.com www.boxofficemojo.com] |скриншоты = |скриншот ені = |тақырыбы = [[Кино]] кассалық түсімдері туралы ақпарат |коммерциялық = иә |түрі = киносайт |ұраны = |тіркелу = міндетті емес |тілдері = [[Ағылшын тілі|ағылшынша]] |кірішулер саны = |орналасқан жері = |иесі = [[Internet Movie Database]] ([[Amazon]]) |авторы = [[Брендон Грей]] |ашылды = [[11 шілде]] [[1999 жыл|1999]] |жабылды = |қазіргі статусы = белсенді |айналымы = |таза табысы = |телефоны = }} '''Box Office Mojo''' — [[кинопрокат]]тың [[кассалық түсімі]] қадағалап отыратын [[веб-сайт]]. Брендон Грей сайтты 1999 жылы шілдеде іске қосты. Форум — кино алымдарының егжей-тегжейлерін, сондай-ақ кейбір танымал бейне ойындардың (Fantasy Box Office («Фэнтези бокс-офисі») мен Create A Year of Movies («Фильмдер жылын жаса») алымдарын талқылауға арналған өте танымал орын.). Деректерді жинау дистрибьюторлардың жиынтық деректерді жариялауын бақылау арқылы жүзеге асырылады. Сонымен қатар, фильмді жинаудың жалпы тенденциясын бақылауға болады. 2008 жылдың шілдесінде веб-сайтты [[Amazon.com|Amazon]] иелері өзінің [[Internet Movie Database]] [[Еншілес қоғам|бөлімшесі арқылы]] сатып алды.<ref name="techflash">{{cite web|url=http://www.techflash.com/Amazons_IMDb_movie_trivia_site_acquires_rival_Box_Office_Mojo36320174.html|title=Amazon's IMDb movie trivia site acquires rival Box Office Mojo|accessdate=2008-12-17|last=Engleman|first=Eric|date=2008-12-17|publisher=TechFlash|archiveurl=https://www.webcitation.org/671TRILeF?url=http://www.techflash.com/seattle/2008/12/Amazons_IMDb_movie_trivia_site_acquires_rival_Box_Office_Mojo36320174.html|archivedate=2012-04-18|deadlink=yes|lang=en}}</ref><ref name="variety">{{Cite web|url=http://www.variety.com/article/VR1117997423.html?categoryid=18&cs=1|title=IMDB links up with Box Office Mojo|accessdate=2008-12-17|last=Fritz|first=Ben|date=2008-12-15|publisher=[[Variety]]|archiveurl=https://www.webcitation.org/671TRwpJI?url=http://www.variety.com/article/VR1117997423?refCatId=18|archivedate=2012-04-18|deadlink=yes|lang=en}}</ref> == Box Office Mojo International == Халықаралық бөлім 50 елдің аумағындағы апта сайынғы алымдарды қамтиды және тағы үш елдің алымдар тарихын қамтиды, сонымен қатар 107-ге жуық елден келген жеке фильмдер үшін алымдар нәтижелері туралы ақпарат береді. Сайт сонымен қатар бүкіл әлем бойынша алымдардың барлық нәтижелерін біріктіретін, тек АҚШ пен Канададан басқа демалыс күндері төлемдер туралы жалпы статистиканы жасайды. Қазіргі уақытта төлемдер бойынша қорытынды статистика 40 үздік (Top 40) фильмдерге, сондай-ақ рейтингі жоқ елуге жуық фильмдерге арналған. Box Office Mojo International сонымен қатар [[Аустралия]], [[Чехия]], [[Франция]], [[Германия]], [[Жапония]], [[Литва]], [[Нидерланд]], [[Норвегия]], [[Ресей]] мен [[Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы|ТМД]] елдері, [[Корея Республикасы|Оңтүстік Корея]], [[Қытай Республикасы|Тайвань]] мен [[Ұлыбритания]]да шығуы жоспарланған фильмдер туралы ақпаратты қамтиды. Сайтта бақыланатын елдердің жыл сайынғы және мәңгілік ерекшеліктері ескеріледі. Box Office Mojo 2010 жылдың маусымындағы жағдай бойынша шет елдер бойынша шектеулі деректерді ұсынды. == Тағы қараңыз == * [[The Numbers]] == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.boxofficemojo.com/ Ресми сайты]{{ref-en}} [[Санат:АҚШ сайттары]] [[Санат:1999 жылы пайда болған сайттар]] [[Санат:Ең көп ақша тапқан фильмдердің тізімдері]] [[Санат:Кассалық фильмдер]] [[Санат:Киносайттар]] [[Санат:Интернеттегі фильмдер базасы]] qgou0m965e5ss4s9wkvsph4ngkp1dnl 3479808 3479806 2025-06-13T21:17:07Z ShadZ01 56180 3479808 wikitext text/x-wiki {{Сайт |атауы = Box Office Mojo |логотипі = Box office Mojo.png |ені = |URL = [http://www.boxofficemojo.com www.boxofficemojo.com] |скриншоты = |скриншот ені = |тақырыбы = [[Кино]] кассалық түсімдері туралы ақпарат |коммерциялық = иә |түрі = киносайт |ұраны = |тіркелу = міндетті емес |тілдері = [[Ағылшын тілі|ағылшынша]] |кірішулер саны = |орналасқан жері = |иесі = [[Internet Movie Database]] ([[Amazon]]) |авторы = [[Брендон Грей]] |ашылды = [[11 шілде]] [[1999 жыл|1999]] |жабылды = |қазіргі статусы = белсенді |айналымы = |таза табысы = |телефоны = }} '''Box Office Mojo''' — [[кинопрокат]]тың [[кассалық түсімі]] қадағалап отыратын [[веб-сайт]]. Брендон Грей сайтты 1999 жылы шілдеде іске қосты. Форум — кино алымдарының егжей-тегжейлерін, сондай-ақ кейбір танымал бейне ойындардың (Fantasy Box Office («Фэнтези бокс-офисі») мен Create A Year of Movies («Фильмдер жылын жаса») алымдарын талқылауға арналған өте танымал орын.). Деректерді жинау дистрибьюторлардың жиынтық деректерді жариялауын бақылау арқылы жүзеге асырылады. Сонымен қатар, фильмді жинаудың жалпы тенденциясын бақылауға болады. 2008 жылдың шілдесінде веб-сайтты [[Amazon.com|Amazon]] иелері өзінің [[Internet Movie Database]] [[Еншілес қоғам|бөлімшесі арқылы]] сатып алды.<ref name="techflash">{{cite web|url=http://www.techflash.com/Amazons_IMDb_movie_trivia_site_acquires_rival_Box_Office_Mojo36320174.html|title=Amazon's IMDb movie trivia site acquires rival Box Office Mojo|accessdate=2008-12-17|last=Engleman|first=Eric|date=2008-12-17|publisher=TechFlash|archiveurl=https://www.webcitation.org/671TRILeF?url=http://www.techflash.com/seattle/2008/12/Amazons_IMDb_movie_trivia_site_acquires_rival_Box_Office_Mojo36320174.html|archivedate=2012-04-18|deadlink=yes|lang=en}}</ref><ref name="variety">{{Cite web|url=http://www.variety.com/article/VR1117997423.html?categoryid=18&cs=1|title=IMDB links up with Box Office Mojo|accessdate=2008-12-17|last=Fritz|first=Ben|date=2008-12-15|publisher=[[Variety]]|archiveurl=https://www.webcitation.org/671TRwpJI?url=http://www.variety.com/article/VR1117997423?refCatId=18|archivedate=2012-04-18|deadlink=yes|lang=en}}</ref> == Box Office Mojo International == Халықаралық бөлім 50 елдің аумағындағы апта сайынғы алымдарды қамтиды және тағы үш елдің алымдар тарихын қамтиды, сонымен қатар 107-ге жуық елден келген жеке фильмдер үшін алымдар нәтижелері туралы ақпарат береді. Сайт сонымен қатар бүкіл әлем бойынша алымдардың барлық нәтижелерін біріктіретін, тек АҚШ пен Канададан басқа демалыс күндері төлемдер туралы жалпы статистиканы жасайды. Қазіргі уақытта төлемдер бойынша қорытынды статистика 40 үздік (Top 40) фильмдерге, сондай-ақ рейтингі жоқ елуге жуық фильмдерге арналған. Box Office Mojo International сонымен қатар [[Аустралия]], [[Чехия]], [[Франция]], [[Германия]], [[Жапония]], [[Литва]], [[Нидерланд]], [[Норвегия]], [[Ресей]] мен [[Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы|ТМД]] елдері, [[Корея Республикасы|Оңтүстік Корея]], [[Қытай Республикасы|Тайвань]] мен [[Ұлыбритания]]да шығуы жоспарланған фильмдер туралы ақпаратты қамтиды. Сайтта бақыланатын елдердің жыл сайынғы және мәңгілік ерекшеліктері ескеріледі. Box Office Mojo 2010 жылдың маусымындағы жағдай бойынша шет елдер бойынша шектеулі деректерді ұсынды. == Тағы қараңыз == * [[The Numbers]] == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.boxofficemojo.com/ Ресми сайты]{{ref-en}} [[Санат:АҚШ сайттары]] [[Санат:1999 жылы пайда болған сайттар]] [[Санат:Ең көп ақша тапқан фильмдердің тізімдері]] [[Санат:Кассалық фильмдер]] [[Санат:Киносайттар]] [[Санат:Интернеттегі фильмдер базасы]] ewq8x1hgpj7mc08hpv4qby82meoovay 3 760960 3479807 2025-06-13T21:15:08Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3479807 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=IDKUggaBanga}} -- <font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылауы)</font></span>]] 02:15, 2025 ж. маусымның 14 (+05) ed3qf9a737j4yvpct2sqo1hl8fdvqn7 2 760961 3479809 2025-06-13T21:42:19Z Alash 0005 169096 Данияр Ақышев 3479809 wikitext text/x-wiki Данияр Ақышев [https://ru.m.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BA%D0%B8%D1%88%D0%B5%D0%B2,_%D0%94%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F%D1%80_%D0%A2%D0%B0%D0%BB%D0%B3%D0%B0%D1%82%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87] 8e36a57tlv5xl7b4zd8bf17cb7tflta 3 760962 3479814 2025-06-13T23:09:36Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3479814 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Myazyk}} -- [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 04:09, 2025 ж. маусымның 14 (+05) n1787g3qr2enfjeq1i3mejs6nguo9ko 3 760963 3479817 2025-06-14T00:47:32Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3479817 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Pinta.dadash}} -- [[Қатысушы:GanS NIS|<span style="text-shadow:gray 4px 4px 3px;"><font face="AR Cena" color="black"><b>Fани</b></font></span>]] ([[Қатысушы талқылауы:GanS NIS|талқылауы]]) 05:47, 2025 ж. маусымның 14 (+05) f00j052l3wwwtxc3px2sj3n5hs38pq4 3 760964 3479819 2025-06-14T01:41:38Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3479819 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Mariiam.aw}} -- [[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]] 06:41, 2025 ж. маусымның 14 (+05) 41qkll36dva950ltbyoc61zmeuqg4fg 3 760965 3479820 2025-06-14T02:04:40Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3479820 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=ВоўкСэбастьян}} -- [[Қатысушы:Салиха|Салиха]] ([[Қатысушы талқылауы:Салиха|талқылауы]]) 07:04, 2025 ж. маусымның 14 (+05) 78o1339pp1xhwfqmx64ei02govyx6kx 0 760966 3479822 2025-06-14T03:02:21Z ShadZ01 56180 Жаңа бетте: {{Кино |Қазақша атауы = Орындалмас миссия: Соңғы есеп |Шынайы атауы = {{lang-en|Mission: Impossible – The Final Reckoning}} |Суреті = Mission- Impossible – The Final Reckoning.jpg |Сурет ені = 280 |Сурет атауы = Фильмнің постері |Жанры = [[тыңшылық фильм|тыңшылық]], [[экшн|экшн]] |Режиссёр... 3479822 wikitext text/x-wiki {{Кино |Қазақша атауы = Орындалмас миссия: Соңғы есеп |Шынайы атауы = {{lang-en|Mission: Impossible – The Final Reckoning}} |Суреті = Mission- Impossible – The Final Reckoning.jpg |Сурет ені = 280 |Сурет атауы = Фильмнің постері |Жанры = [[тыңшылық фильм|тыңшылық]], [[экшн|экшн]] |Режиссёрі = [[Кристофер Маккуорри]] |Продюсері = [[Том Круз]], Кристофер Маккуорри |Сценарист = Кристофер Маккуорри, Эрик Йендерсен |Актерлер = [[Том Круз]], [[Винг Рэймс]], [[Саймон Пегг]], [[Хейли Этвелл]], [[Эсай Моралес]], [[Генри Черни]], [[Пом Клементьефф]], [[Шей Уигем]] |Операторы = Фрайзер Таггерт |Композиторы = [[Лорн Балф]] |Компания = [[Skydance Media]], TC Productions |Дистрибьютор = [[Paramount Pictures]] |Ұзақтығы = 169 мин |Бюджеті = $300–400 млн<ref>{{cite web|url=https://www.hollywoodreporter.com/movies/movie-news/tom-cruise-days-of-thunder-sequel-paramount-1236051723/|title=Tom Cruise Eyeing Days of Thunder Sequel for Paramount (Exclusive)|first=Kim and James|last=Masters and Hibberd|work=[[The Hollywood Reporter]]|date=2024-11-01|accessdate=2025-06-02}}</ref><ref>{{cite web|url=https://deadline.com/2025/05/box-office-lilo-stitch-wild-mission-impossible-final-reckoning-1236409244/|title=Summer Bound For $4.2B After Record $326M Memorial Day Weekend: Lilo & Stitch Dances To $183M Holiday High, Mission: Impossible 8 $77M+ Monday Box Office Update|first=Anthony|last=DAlessandro|work=[[Deadline Hollywood]]|date=2025-05-26|accessdate=2025-06-02}}</ref> |Түсім = $450.4 млн<ref>{{cite web|url=https://www.boxofficemojo.com/release/rl1913226753/?ref_=bo_we_table_2|title=Mission: Impossible The Final Reckoning|work=[[Box Office Mojo]]|accessdate=2025-06-02}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.the-numbers.com/movie/Mission-Impossible-The-Final-Reckoning-(2025)#tab=box-office|title=Mission: Impossible The Final Reckoning (2025)|work=[[The Numbers]]|accessdate=2025-06-02}}</ref> |Мемлекет = {{USA}} |Тілі = [[Ағылшын тілі|ағылшынша]] |Жыл = 2025 |Алдыңғы фильм = [[Орындалмас миссия: Өлімді есеп]] |Келесі фильм = |imdb_id = 9603208 |Сайты = }} '''«Орындалмас миссия: Соңғы есеп»''' ({{Lang-en|Mission: Impossible – The Final Reckoning}}) — режиссер [[Кристофер Маккуарри]] түсірген [[АҚШ кинематографиясы|америкалық]] [[Тыңшылық фильм|тыңшылық]] [[атыс-шабыс фильм]], ол оны [[Том Круз]]бен бірге шығарады. Фильм режиссер [[Брюс Геллер]]дің «[[Орындалмас миссия (телехикая, 1966)|Орындалмас миссия]]<nowiki/>» телехикаясына негізделген, сонымен қатар «[[Орындалмас миссия: Өлімді есеп]]<nowiki/>» фильмінің жалғасы болып табылады. Сонымен қатар, бұл «[[Орындалмас миссия]]<nowiki/>» фильмдер сериясындағы сегізінші және соңғы негізгі фильм. [[Том Круз]] сегізінші фильмде 29 жыл бойы ойнаған Итана Хант сериясының басты кейіпкері ретінде оралды ([[Орындалмас миссия (фильм, 1996)|алғашқы фильм]] шыққаннан бері). [[Генри Черни]], [[Саймон Пегг]], [[Хейли Атвелл]], [[Шей Уигам]] және [[Пом Клементиеф]] сериалдың алдыңғы фильмдеріндегі рөлдеріне қайта оралады. Эсай Моралес жетінші фильмнен антагонист ретінде де оралды. «Соңғы есеп» әлемдік премьерасы [[Токио]]да 2025 жылдың 5 мамырында өтті. 14 мамырда ол [[Канн кинофестивалі 2025|78-Канн кинофестивалі]]нде байқаудан тыс көрсетіліп, 23 мамырда [[Paramount Pictures]] [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]-та прокатқа шықты. Фильм сыншылардың оң пікірлерін алды. == Сюжеті == Фильм «[[Орындалмас миссия: Өлімді есеп]]<nowiki/>» фильмінде айтылған оқиғалардан кейін түсірілген. «Севастопольден» негізгі камераны алып тастағаннан кейін екі ай өткен соң, агенттер Итан Хант пен Грейс бұрын жұмыс істеген агент Габриэльді қуады жасанды интеллект, нысан ретінде белгілі. [[Лондон]]дағы [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] елшілігінде, Габриэль оларды ұстап алып, Итанды оған негізгі модульді шығаруға мәжбүр етеді, ол «Севастопольдің» батып кеткен ресейлік сүңгуір қайығынан табылған «қоянның аяғы» екені анықталды. Бұл модуль оған нысанның бастапқы кодын басқаруға мүмкіндік береді. Итан мен Грейс ОМН агенті Бенджи Данн мен жаңа жалдаушылар — Париж мен Тео Деганың көмегімен қашып кетеді. Олар Габриэль Итанға алдағы ядролық апокалипсис туралы көзқарасын көрсететін Субъектімен байланысу үшін қолданған саркофагты ашады. Ол тіршілік етуін қамтамасыз ету үшін субъектілерге [[Оңтүстік Африка]]дағы қорғалған цифрлық бункерге қол жеткізу қажет екенін түсінеді. Итан өз командасын «Севастополь» координаттарына жібереді, ал ол Лондонда Габриэль орнатқан ядролық құрылғыны залалсыздандыру үшін ауыр науқас Лютер Стикеллмен қайта қауышады. Лютер «улы таблетка» деп аталатын нысанға зиянды бағдарлама жасағанын, бірақ Габриэль оны ұрлап кеткенін айтады. Өзін құрбан еткеннен кейін Лютер бомбаны тоқтату үшін қалады. Итанды Джаспер Бриггс бастаған [[Орталық барлау агенттігі|ОБА]] жедел уәкілдері тұтқындады (ол өзін Джеймс Фелпс, Кіші-Итан командасының бастапқы жетекшісі Джим Фелпстің ұлы деп санайды) және АҚШ-тың тереңіндегі құпия бункерге апарады, онда ол [[АҚШ президенті]], ОБА бұрынғы [[Орталық барлау басқармасының директоры|директоры]] Эрика Слоунға жүгінеді, ол субъектінің әлемдік ядролық қаруға бақылауының күшеюіне байланысты ынтымақтастыққа шақырады. жүйелер (бақылау [[Ресей]]де, [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]-та, [[Қытай]]да және [[Ұлыбритания]]да қалады). Жаһандық соққылар басталардан төрт күн бұрын Итан Слоан мен [[АҚШ Ұлттық қауіпсіздік кеңесі|Ұлттық қауіпсіздік кеңесі]] ОБА-ның қазіргі директоры Евгений Киттридждің қарсылықтарына қарамастан, «Севастопольді» іздеу үшін тәуелсіз әрекет етуге мүмкіндік беруге көндіреді. Итанның экипажы [[Беринг теңізі]]ндегі [[Сент-Матвей]] аралына барады, онда «Севастополь» апатқа ұшыраған жерді ашқан [[Қырғи қабақ соғысы|қырғи қабақ соғыс]] сонары орналасқан. Онда олар ОБА штаб-пәтерін Итан бұзып, агенттер тізімін ұрлап алғаннан кейін ондаған жылдар бұрын аралға жер аударылған бұрынғы ОБА талдаушысы Уильям Донлоуды табады. Донлоу сонардың қолтаңбасын тану арқылы «Севастопольдің» координаттарын көрсетеді. Отряд ресейлік арнайы күштерді ұстап тұрғанда, Донлоу сүңгуір қайықтың координаттарын береді. Итан [[USS George H. W. Bush (CVN-77)|USS George H. W. Bush]] тасымалдаушысына қосылады, ол оны [[Тынық мұхит|Тынық мұхиты]]ның солтүстігіндегі USS «Ohio» сүңгуір қайығына батып кеткен «Севастопольге» сүңгу үшін жеткізеді. Технологиялық су костюмінің көмегімен ол сүңгуір қайыққа жасырынып, модульді шығарады, бірақ кездейсоқ оны іске қосады және қайық континенттік қайраңнан баяу сырғып кетеді. Қауіптен әрең құтылып, декомпрессиялық аурудан аман қалды — оны Грейс пен Таписа портативті декомпрессиялық камераның көмегімен құтқарады — Итан командамен қайта қауышты. ОЛ нысанды сыртқы әлемнен құлыптау арқылы физикалық тасымалдаушыға жүктеу және оқшаулау үшін «улы таблетканы» пайдалану жоспарын алға тартады. Итан Габриэль осы модульмен бірге Оңтүстік Африка бункерінде Нысанды бақылауға алу үшін күтіп тұр деп күдіктенеді. Команда Оңтүстік Африкадағы бункерге келеді, бірақ оны тастап кеткен деп санайды — тек Габриэль мен оның командасы бар. Ол жиырма минуттық кері санақпен Лондондағы Лютерді қарусыздандыруға тырысқан тағы бір ядролық құрылғыны көрсетеді және қажет модуль. Итан келіседі, бірақ трансмиссияны сол жерге келген Киттридж тоқтатады — ол АҚШ-тағы субъектіні басқарғысы келеді. Нәтижесінде атыс кезінде бомба іске қосылады; Габриэль қашып кетеді, Итан оны қуады. Париж ауыр жараланған Бенджи Даннды құтқару үшін шұғыл операция жасайды; сонымен қатар, Грейс нысанды ұстап алу үшін бункер жүйелерін қайта жүктейді. Донлоу командаға бомба жарылғанға дейін уақыт ұтып алуға көмектеседі. Итан Хант Габриэльді екі ұшақпен қуып, оның ұшағына ауада көтеріледі. Габриэль Итаннан құтыла алмайды және парашютпен секіреді — ұшақтың құйрығына соғылған кезде өледі. Итан екінші парашютті тауып, «улы таблеткамен» қашып, оны жүктеу модулімен біріктіреді; Грейс процесті аяқтайды. Киттридж мен Бриггс Итанды табады: біріншісі Итанның жойылған «Севастополь» модулін бергеніне ренжіді, ал екіншісі онымен бейбітшілік орнатады. Финалда ОМН командасы Лондонда жиналады, Грейс Итанға мәні бар оқшауланған дискіні береді. Топ мүшелері мұны бақылап, алшақтайды, ал Титан көпшілікке ериді. == Рөлдерде == {{РөлдердеҮсті}} {{Рөлдерде|[[Том Круз]]|IMF агенті<ref>Impossible Missions Force (Миссия: Мүмкін емес жасағы)</ref>|Итан Хант}} {{Рөлдерде|[[Хейли Этвелл]||Грейс}} {{Рөлдерде|[[Саймон Пегг]]|IMF техникалық агенті|Бенджи Данн}} {{Рөлдерде|[[Винг Рэймс]]|IMF компьютер маманы|Лютер Стикелл}} {{Рөлдерде|[[Эсай Моралес]]||Габриэль}} {{Рөлдерде|[[Пом Клементьефф]]||Пэрис}} {{Рөлдерде|[[Генри Черни]]|IMF бұрынғы директоры, [[Орталық барлау басқармасы|ОББ]] директоры|Юджин Киттридж}} {{Рөлдерде|[[Анджела Бассетт]]|бұрынғы ОББ директоры, қазіргі [[АҚШ президенті]]|Эрика Слоун}} {{Рөлдерде|[[Шей Уигем]]|АҚШ барлау агенті|Джаспер Бриггс / Джим Фелпс-кіші}} {{Рөлдерде|{{нп3|Дэвис, Грег Тарзан|Грег Тарзан Дэвис|en|Greg Tarzan Davis}}|Бриггстің серіктесі|Дэгас}} {{Рөлдерде|[[Холт Маккэлани]]|қорғаныс министрі|Серлинг Бернстайн}} {{Рөлдерде|[[Джанет Мактир]]|мемлекеттік хатшы|Уолтерс}} {{Рөлдерде|[[Ник Офферман]]|генерал|Сидни}} {{Рөлдерде|{{нп3|Парнелл, Чарльз|Чарльз Парнелл|en|Charles Parnell (actor)}}|ҰҚК басшысы|Ричардс}} {{Рөлдерде|[[Марк Гэтисс]]|ҰҚА басшысы|Ангстром}} {{Рөлдерде|[[Ханна Уоддингем]]|авианосецтік соққы тобының қолбасшысы, контр-адмирал|Нили}} {{Рөлдерде|[[Трэмелл Тиллман]]|USS Ohio сүңгуір қайығының капитаны|Джек Бледсоу}} {{Рөлдерде|{{нп3|Саксон, Рольф|Рольф Саксон|en|Rolf Saxon}}|ОББ аналитигі|Уильям Данлоу}} {{Рөлдерде|{{нп3|Тулугарджук, Люси|Люси Тулугарджук|en|Lucy Tulugarjuk}}|Данлоудың әйелі|Таписса}} {{Рөлдерде|[[Павел Лычников]]|капитан|Кольцов}} {{Рөлдерде|[[Кэти О'Брайн]]|USS Ohio құрамындағы АҚШ ӘТК сүңгуірі|Кодиак}} {{Рөлдерде|{{нп3|Оянг, Стивен|Стивен Оянг|en|Stephen Oyoung}}|USS Ohio құрамындағы сүңгуір|Пиллс}} {{Рөлдерде|[[Пол Бульон]]|USS Ohio құрамындағы сүңгуір|Ширли}} {{Рөлдерде|Томас Паредес|USS Ohio құрамындағы сүңгуір|Хагар}} {{Рөлдерде|[[Марцин Дороциньский]]|Севастополь кемесінің капитаны|}} {{Рөлдерде|[[Кэри Элвес]]|[[Ұлттық барлау директоры]]|Денлингер (мұрағаттық кадрлар)}} {{Рөлдерде|{{нп3|Гаррига, Мариэла|Мариэла Гаррига|en|Mariela Garriga}}|Итанның өткендегі сүйіктісі|Мари (мұрағаттық кадрлар)}} {{РөлдердеАсты}} == Өндірісі == 2019 жылдың 14 қаңтарында Том Круз «[[Орындалмас миссия|Орындалмас]] [[Орындалмас миссия|миссия]]<nowiki/>» [[Медиафраншиза|франшиза]]сының жетінші және сегізінші фильмі [[Параллельді кино түсіру|бір уақытта түсірілетіні]]н жариялады, ал Маккуорри 2021 жылдың 23 шілдесінде және 2022 жылдың 5 тамызында шығатын екі фильмге де сценарий жазады.<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.thewrap.com/fallout-christopher-mcquarrie-direct-next-2-mission-impossible-films/|title='Fallout' Director Christopher McQuarrie to Write, Direct Next 2 'Mission: Impossible' Films|date=2019-01-14|access-date=|url-status=live|accessdate=2022-01-19|archivedate=2019-01-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190115043809/https://www.thewrap.com/fallout-christopher-mcquarrie-direct-next-2-mission-impossible-films/}}</ref> Ақпан айында Фергюсон фильмнің жетінші бөлімінде оралғанын растады,<ref>{{Cite web|lang=en|url=https://metro.co.uk/2019/02/06/rebecca-ferguson-confirms-shell-back-mission-impossible-7-8453457/|title=Rebecca Ferguson confirms she’ll be back for Mission: Impossible 7|author=Adam Starkey|website=Metro|date=2019-02-06|access-date=|url-status=live|accessdate=2022-01-19|archivedate=2019-04-10|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190410162230/https://metro.co.uk/2019/02/06/rebecca-ferguson-confirms-shell-back-mission-impossible-7-8453457/}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.slashfilm.com/rebecca-ferguson-back-for-mission-impossible-7/|title=Rebecca Ferguson Back for Mission Impossible 7 /Film|website=web.archive.org|date=2019-02-08|access-date=|url-status=unfit|accessdate=2022-01-19|archivedate=2019-02-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190208231856/https://www.slashfilm.com/rebecca-ferguson-back-for-mission-impossible-7/|lang=en}}</ref> ал Хейли Этвелл мен Пом Клементьефф қыркүйек айында фильмнің актерлік құрамына қосылды.<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.hollywoodreporter.com/movies/movie-news/next-mission-impossible-movie-adds-hayley-atwell-1237580/|title=Hayley Atwell Joins Tom Cruise in Next ‘Mission: Impossible’ Movie|author=Aaron Couch,Borys Kit, Aaron Couch, Borys Kit|website=The Hollywood Reporter|date=2019-09-06|access-date=|url-status=live|accessdate=2022-01-19|archivedate=2021-12-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20211202203235/https://www.hollywoodreporter.com/movies/movie-news/next-mission-impossible-movie-adds-hayley-atwell-1237580/}}</ref><ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.hollywoodreporter.com/movies/movie-news/next-mission-impossible-movie-adds-pom-klementieff-1256229/|title=Next ‘Mission: Impossible’ Movies Cast ‘Guardians’ Star Pom Klementieff|author=Aaron Couch, Aaron Couch|website=The Hollywood Reporter|date=2019-11-19|access-date=|url-status=live|accessdate=2022-01-19|archivedate=2021-12-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20211202210813/https://www.hollywoodreporter.com/movies/movie-news/next-mission-impossible-movie-adds-pom-klementieff-1256229/}}</ref> Желтоқсан айында Саймон Пегг фильмге оралғанын растады, ал Шей Уигем де құрамға қайта оралуы керек еді.<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://collider.com/will-simon-pegg-return-mission-impossible-7/|title=Simon Pegg's Mission: Impossible 7 Return Possibly Confirmed|website=Collider|date=2020-01-18|archive-date=|accessdate=2022-01-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200201172803/https://collider.com/will-simon-pegg-return-mission-impossible-7/|archivedate=2020-02-01}}</ref><ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.hollywoodreporter.com/movies/movie-news/next-mission-impossible-movies-cast-shea-whigham-1264584/|title=Next ‘Mission: Impossible’ Movies Cast Shea Whigham|author=Aaron Couch, Aaron Couch|website=The Hollywood Reporter|date=2019-12-20|access-date=|url-status=live|accessdate=2022-01-19|archivedate=2021-12-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20211202194235/https://www.hollywoodreporter.com/movies/movie-news/next-mission-impossible-movies-cast-shea-whigham-1264584/}}</ref> Николас Холт актерлік құрамға 2020 жылдың қаңтарында Генри Чернимен бірге қосылды, ол 1996 жылғы алғашқы фильмнен кейін алғаш рет Юджина Китридж рөлін сомдайды.<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://variety.com/2020/film/news/nicholas-hoult-mission-impossible-tom-cruise-1203404084/|title=Nicholas Hoult Joins Tom Cruise in Next ‘Mission: Impossible’|author=Justin Kroll, Justin Kroll|website=Variety|date=2020-01-09|url-status=live|accessdate=2020-01-09|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200109212842/https://variety.com/2020/film/news/nicholas-hoult-mission-impossible-tom-cruise-1203404084/|archivedate=2020-01-09}}</ref><ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.hollywoodreporter.com/movies/movie-news/mission-impossible-classic-character-return-sequels-1275562/|title=Classic ‘Mission: Impossible’ Character Returning for Sequels|author=Aaron Couch, Aaron Couch|website=The Hollywood Reporter|date=2020-02-01|access-date=|url-status=live|accessdate=2022-01-19|archivedate=2021-12-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20211202194256/https://www.hollywoodreporter.com/movies/movie-news/mission-impossible-classic-character-return-sequels-1275562/}}</ref> Ванесса Кирби сонымен қатар жетінші және сегізінші фильмге оралатынын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://www.glamourmagazine.co.uk/article/vanessa-kirby-baftas-interview-2020|title=Vanessa Kirby shares her powerful thoughts on self-doubt, quietening her self-critic and learning the art of self-forgiveness|website=web.archive.org|date=2020-06-11|access-date=|url-status=unfit|accessdate=2022-01-19|archivedate=2020-06-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200611033900/https://www.glamourmagazine.co.uk/article/vanessa-kirby-baftas-interview-2020|lang=en}}</ref> Алайда, кестедегі қақтығыстарға байланысты Холтты екі фильмде де Эсай Моралес алмастырды.<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://variety.com/2020/film/news/mission-impossible-7-esai-morales-nicholas-hoult-1234613115/|title=‘Mission: Impossible 7’: Esai Morales Replaces Nicholas Hoult as Villain|author=Dave McNary,Justin Kroll, Dave McNary, Justin Kroll|website=Variety|date=2020-05-21|access-date=|url-status=live|accessdate=2022-01-19|archivedate=2020-06-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200624122131/https://variety.com/2020/film/news/mission-impossible-7-esai-morales-nicholas-hoult-1234613115/}}</ref> === Түсірілімі === 2021 жылдың ақпанында [[Deadline Hollywood]] фильм енді серияның [[Орындалмас миссия: Өлімді есеп|жетінші фильмі]]мен бір уақытта түсірілмейтінін хабарлады.<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://deadline.com/2021/02/mission-impossible-7-8-no-longer-shooting-back-to-back-1234693984/|title=‘Mission: Impossible 7’ & ‘8’ No Longer Shooting Back-To-Back|author=Tom Grater, Tom Grater|website=Deadline|date=2021-02-15|access-date=|url-status=live|accessdate=2022-01-19|archivedate=2021-02-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210215181141/https://deadline.com/2021/02/mission-impossible-7-8-no-longer-shooting-back-to-back-1234693984/}}</ref> Қараша айында режиссер фильмнің сценарийін қайта жазу процесінде болғаны белгілі болды<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://screenrant.com/mission-impossible-8-henry-cavill-villain-return-possible/|title=Mission: Impossible 8 Director Teases Return Of Henry Cavill’s Villain|website=ScreenRant|date=2021-11-10|access-date=|url-status=live|accessdate=2022-01-19|archivedate=2021-11-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20211111010007/https://screenrant.com/mission-impossible-8-henry-cavill-villain-return-possible/}}</ref> және түсірілім сериядағы жетінші фильмнің өндірісі аяқталғаннан кейін көп ұзамай басталды.<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.foxnews.com/entertainment/tom-cruise-airplane-stunt-filming-mission-impossible-8|title=Tom Cruise spotted dangling from airplane wing while filming 'Mission: Impossible 8'|author=Lauryn Overhultz|website=Fox News|date=2021-11-27|access-date=|url-status=live|accessdate=2022-01-19|archivedate=2021-11-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20211127215254/https://www.foxnews.com/entertainment/tom-cruise-airplane-stunt-filming-mission-impossible-8}}</ref> 2022 жылдың 24 наурызында [[Collider]] жұмыс атауымен түсірілімнің басталғаны туралы хабарлады ''Орындалмас миссия: Өлімді есеп. Екінші бөлім.''<ref>{{Cite web|last=Malhotra|first=Rahul|date=2022-03-24|title='Mission Impossible: 8' Begins Filming, as Budget For 'M:I 7' Hits Nearly $300 Million|url=https://collider.com/mi8-filming-budget-mission-impossible/|url-status=live|access-date=|website=Collider|accessdate=2022-04-15|archivedate=2022-03-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220324182555/https://collider.com/mi8-filming-budget-mission-impossible/|lang=en}}</ref> 2022 жылдың желтоқсанында [[Ұлыбритания]]<nowiki/>да түсірілім аяқталғаны белгілі болды.<ref>{{Cite web|last=Daniels|first=Nia|date=2022-12-16|title=Mission: Impossible – Dead Reckoning Part Two wraps shoot in UK|url=https://www.kftv.com/news/2022/12/16/mission-impossible-dead-reckoning-part-two-wraps-shoot-in-uk|url-status=live|access-date=|website=KFTV.com|accessdate=2022-12-20|lang=en|archivedate=2022-12-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221220184326/https://www.kftv.com/news/2022/12/16/mission-impossible-dead-reckoning-part-two-wraps-shoot-in-uk}}</ref> Содан кейін түсірілім тобы ''«[[USS George H. W. Bush (CVN-77)|Джордж Буш]]<nowiki/>тың»'' бортында түсірілімді жалғастыру үшін [[Апулия]]<nowiki/>ға көшті.<ref>{{Cite web|last=Vivarelli|first=Nick|date=2023-03-02|title=Tom Cruise Shooting 'Mission: Impossible 8' on U.S. Aircraft Carrier Off Italian Coast|url=https://variety.com/2023/film/global/tom-cruise-mission-impossible-8-filming-location-italy-aircraft-carrier-1235540776/|website=Variety|accessdate=2023-03-11|archivedate=2023-03-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230311020939/https://variety.com/2023/film/global/tom-cruise-mission-impossible-8-filming-location-italy-aircraft-carrier-1235540776/|lang=en}}</ref> 2023 жылдың шілдесінде [[SAG-AFTRA ереуілі (2023)|АҚШ киноактерлер гильдиясының ереуі]]<nowiki/>ліне байланысты түсірілім тоқтатылды.<ref>{{cite web|last1=Gonzalez|first1=Umberto|title=Here Are All The Movies Affected by the SAG-AFTRA Strike From ''Deadpool 3'' to ''Mission: Impossible 8'' (Photos)|url=https://www.thewrap.com/sag-aftra-strike-movies-affected-deadpool-3-mi8/|website=[[TheWrap]]|access-date=|date=2023-07-14|url-status=live|accessdate=2023-07-14|archivedate=2023-07-14|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230714014112/https://www.thewrap.com/sag-aftra-strike-movies-affected-deadpool-3-mi8/|lang=en}}</ref> 2023 жылдың қазан айында фильмнің атауы «Өлімді есеп. Екінші бөлім».<ref name=":0">{{Cite web|url=https://deadline.com/2023/10/mission-impossible-dead-reckoning-part-2-quiet-place-day-one-actors-strike-1235580981/|title=‘Mission: Impossible 8’ Jumps To 2025; ‘A Quiet Place: Day One’ Goes To Summer In 2024 Theatrical Shake-Up Due To Actors Strike|lang=en|author=Anthony D'Alessandro|website=[[Deadline Hollywood]]|date=2023-10-23|url-status=live|accessdate=2023-10-24|archivedate=2023-11-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20231119172435/https://deadline.com/2023/10/mission-impossible-dead-reckoning-part-2-quiet-place-day-one-actors-strike-1235580981/}}</ref> Фильмнің түсірілімі 2024 жылдың наурыз айында қайта басталды.<ref>{{Cite web|last=Grealish|first=Rachael|date=2024-03-07|title=Tom Cruise in Bakewell: Mission Impossible star spotted in Derbyshire|url=https://www.yorkshirepost.co.uk/lifestyle/food-and-drink/tom-cruise-in-bakewell-mission-impossible-star-spotted-in-derbyshire-4546064|website=The Yorkshire Post|accessdate=2024-03-13|lang=en}}</ref> 2024 жылдың қарашасында [[The Hollywood Reporter]] жариялаған Круз және Paramount сұхбатына сәйкес, фильмнің түсірілімі аяқталды және қазіргі уақытта өндірістен кейінгі сатыда.<ref>{{cite web|url=https://www.hollywoodreporter.com/movies/movie-news/tom-cruise-days-of-thunder-sequel-paramount-1236051723/|title=Tom Cruise Eyeing 'Days of Thunder' Sequel for Paramount (Exclusive)|last1=Masters|first=Kim|last2=Hibberd|first2=James|date=2024-11-01|website=[[The Hollywood Reporter]]|accessdate=2024-11-01|lang=en}}</ref> === Трюктары === Круздың кейіпкері құлап қалмас үшін бипланның қанатына жабысып, оған көтеріліп бара жатқан сахнаға актер [[TikTok]] бейнесінен шабыт алды.<ref>{{cite web|url=https://vm.ru/news/1234556-tryuk-toma-kruza-iz-vosmoj-missii-nevypolnima-poyavilsya-iz-za-video-v-tiktok|title=Трюк Тома Круза из восьмой «Миссии невыполнима» появился из-за видео в TikTok|publisher=[[Вечерняя Москва]]|lang=ru|accessdate=2025-06-08}}</ref> Том Круз [[Гиннесс рекордтар кітабы]]на бір адам жасаған ең көп жанып тұрған парашютпен секіру үшін кірді-ол осы трюкпен 16 рет түсірді.<ref>{{cite web|url=https://www.forbes.ru/forbeslife/539072-tom-kruz-popal-v-knigu-rekordov-ginnessa-za-truk-s-pryzkom-s-gorasim-parasutom|title=Том Круз попал в Книгу рекордов Гиннесса за трюк с прыжком с горящим парашютом|publisher=[[Forbes]]|lang=ru|accessdate=2025-06-08}}</ref> == Премьерасы == Бастапқыда 2022 жылдың 5 тамызына жоспарланған премьера [[COVID-19 пандемиясы]]на байланысты үш рет кейінге қалдырылды: 2022 жылдың 4 қарашасында, 2023 жылдың 7 шілдесінде және 2024 жылдың 28 маусымында [[Paramount Pictures]] пен [[Skydance]] 2022 жылдың 21 қаңтарында жариялады.<ref>{{Cite web|url=https://variety.com/2019/film/news/tom-cruise-mission-impossible-movies-2021-2022-1203126749/|title=Tom Cruise 'Mission: Impossible' Movies Dated for Summers of 2021, 2022|author=McNary|first=Dave|website=[[Variety]]|date=2019-02-01|publisher=Penske Media Corporation|access-date=|url-status=live|accessdate=2019-02-01|archivedate=2019-02-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190202060808/https://variety.com/2019/film/news/tom-cruise-mission-impossible-movies-2021-2022-1203126749/}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://variety.com/2020/film/box-office/mission-impossible-sequels-get-pushed-back-1234589362/|title='Mission: Impossible' Sequels Get Pushed Back|author=Rubin|first=Rebecca|website=Variety|date=2020-04-24|url-status=live|accessdate=2020-04-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200425065250/https://variety.com/2020/film/box-office/mission-impossible-sequels-get-pushed-back-1234589362/|archivedate=2020-04-25}}</ref><ref>{{Cite web|lang=en|url=https://deadline.com/2022/01/mission-impossible-movies-new-release-dates-covid-1234917458/|title=‘Mission: Impossible’ Release Dates Pushed (Again), This Time To 2023 And 2024|author=Patrick Hipes,Anthony D'Alessandro, Patrick Hipes, Anthony D'Alessandro|website=Deadline|date=2022-01-21|access-date=|url-status=live|accessdate=2022-01-21|archivedate=2022-01-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220122024412/https://deadline.com/2022/01/mission-impossible-movies-new-release-dates-covid-1234917458/}}</ref> «[[Орындалмас миссия: Соңғы есеп]]<nowiki/>» кинотеатрларда 2025 жылдың 23 мамырында шықты.<ref>[https://people.com/how-to-watch-mission-impossible-movies-in-order-11738222 How to Watch All the Mission: Impossible Movies in Order (Plus, Where to Stream Them!)]</ref> == Қабылдауы == === Кассалық түсімдері === Құрама Штаттары мен Канадада «Соңғы есеп» «[[Лило мен Стич (фильм)|Лило мен Стич]]пен» бір уақытта шығарылды және еске алу күнінің төрт күнінде 80–110 миллион доллар жинады деп болжануда. Фильм бірінші күні 24,8 миллион доллар жинады, оның ішінде бейсенбіде алдын ала кассалар да бар, бұл франчайзингтің рекорды.<ref>{{Cite web|url=https://deadline.com/2025/05/lilo-stitch-box-office-advance-ticket-sales-1236388406/|title=‘Lilo & Stitch’ Presales Ahead Of ‘A Minecraft Movie’; Best First Day For PG Title YTD|lang=en-US|first=Anthony|last=D'Alessandro|website=Deadline|date=2025-05-07|accessdate=2025-05-25}}</ref> === Сыны === [[Rotten Tomatoes]] шолуларының агрегатор сайтында сыншылардың 298 шолуларының 80 % оң. Сайттың консенсусында: «іс — әрекет, уақыт және масштаб бойынша алып, „Соңғы есеп“ — Этан Хантпен сентименталды қоштасу, ол өз миссиясын мүмкін емес нәрсеге тән талантпен орындайды».<ref>{{Cite web|url=https://www.rottentomatoes.com/m/mission_impossible_the_final_reckoning|title=Mission: Impossible - The Final Reckoning {{!}} Rotten Tomatoes|lang=en|website=www.rottentomatoes.com|accessdate=2025-05-25}}</ref> Орташа өлшемді қолданатын [[Metacritic]] фильмге сыншылардың 56 шолуы негізінде 100-ден 67-ге баға берді, бұл «жалпы қолайлы» шолуларды көрсетеді.<ref>{{Cite web|url=https://www.metacritic.com/movie/mission-impossible-the-final-reckoning/|title=Mission: Impossible – The Final Reckoning Reviews|lang=en|website=www.metacritic.com|accessdate=2025-05-25}}</ref> [[CinemaScore]] сауалнамасына қатысқан көрермендер фильмге A+–F шкаласы бойынша «A-» орташа бағасын берді, ал PostTrak сауалнамасына қатысқандар оған жалпы оң бағаның 89 % берді, 79 % фильмді міндетті түрде ұсынатынын айтты.<ref>{{Cite web|url=https://deadline.com/2025/05/box-office-lilo-stitch-wild-mission-impossible-final-reckoning-1236409244/|title=Summer Bound For $4.2B After Record $322M Memorial Day Weekend: ‘Lilo & Stitch’ Dancing To $180M Holiday High, ‘Mission: Impossible 8’ $77M – Early Sunday Box Office Update|lang=en-US|first=Anthony|last=D'Alessandro|website=Deadline|date=2025-05-25|accessdate=2025-05-25}}</ref> === Рекордтары === 2025 жылдың 4 маусымында басты рөлді сомдаушы [[Том Круз]] бір адам жасаған ең көп өртенген парашютпен секіру үшін [[Гиннесс рекордтар кітабы|Гиннес рекордтар кітабы]]на енгізілді. Фильмнің түсірілімінде актер фильмнің соңғы нұсқасына енген ең жақсы дубльді алу үшін бұл трюкті 16 рет орындады.<ref>{{cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7793185?ysclid=mbkzhkungj294433995|title=Том Круз попал в Книгу рекордов Гиннесса за прыжки с горящим парашютом|publisher=www.kommersant.ru|lang=ru|accessdate=2025-06-08}}</ref> Сондай-ақ франшизаның кезекті сериясының кассалық жиынының қорытындысы бойынша кассада 100 миллион доллардан астам қаражат жинағандардың ішіндегі ең ұзақ киносерияға қатысу бойынша Круз рекорды тіркелді.<ref>{{cite web|url=https://rg.ru/2025/06/06/tom-kruz-popal-v-knigu-rekordov-ginnessa.html?ysclid=mbkzhiktdq380558128|title=Том Круз попал в Книгу рекордов Гиннесса|publisher=rg.ru|lang=ru|accessdate=2025-06-08}}</ref> == Болашақ == 2023 жылдың маусымында Кристофер Маккуорри ''[[Fandango]]''-ға [[Орындалмас миссия: Өлімді есеп|алдыңғы]] және берілген фильм серияның соңы болмайтынын және олар болашақ бөліктерге арналған идеяларды әзірлеп жатқанын айтты.<ref>{{Cite web|last=Dick|first=Jeremy|title=Christopher McQuarrie Says Mission: Impossible Series Won't End With Dead Reckoning|url=https://movieweb.com/mission-impossible-not-ending-dead-reckoning/|website=MovieWeb|date=2023-06-18|accessdate=2023-06-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230620001207/https://movieweb.com/mission-impossible-not-ending-dead-reckoning/|archivedate=2023-06-20|lang=en}}</ref><ref>{{Cite web|title=«Миссия невыполнима 8» не будет последним фильмом серии|url=https://www.soyuz.ru/news/25532|access-date=|website=soyuz.ru|url-status=live|accessdate=2023-06-19|archivedate=2023-06-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230619112448/https://www.soyuz.ru/news/25532|lang=en}}</ref> 2023 жылдың шілдесінде жетінші фильмді жарнамалау кезінде Круз екі фильм де кейіпкермен қоштасу ретінде жарияланғанына қарамастан, Этан Хант рөліндегі сериядағы басқа фильмдерде түсірілімді жалғастыруға қызығушылық білдірді.<ref>{{cite web|url=https://www.smh.com.au/culture/movies/tom-cruise-celebrates-birthday-at-australian-premiere-of-mission-impossible-20230703-p5dlch.html|title=‘Oppenheimer then Barbie’: Tom Cruise picks side in box office battle|publisher=The Sydney Morning Herald|last=Mitchell|first=Thomas|date=2023-07-03|access-date=|language=en|url-status=live|accessdate=2023-07-05|archivedate=2023-07-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230704132725/https://www.smh.com.au/culture/movies/tom-cruise-celebrates-birthday-at-australian-premiere-of-mission-impossible-20230703-p5dlch.html}}</ref> 2025 жылдың мамырында Нью-Йоркте осы фильмнің премьерасы кезінде Круз The Hollywood Reporter басылымына бұл фильм франчайзингтің соңғысы екенін айтып, фильмнің «Соңғы есеп» деп аталатыны бекер емес екенін айтты.<ref>{{Cite web|url=https://www.hollywoodreporter.com/movies/movie-news/tom-cruise-making-movies-into-100s-mission-impossible-1236220928/|title=Tom Cruise Intends to Keep Making Movies Into His 100s: “I Will Never Stop”|lang=en-US|first=Kirsten|last=Chuba|website=The Hollywood Reporter|date=2025-05-19|accessdate=2025-05-25}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} nnakdnuvpyz2d1ayyq2ytxoxtfdgp0g 3479823 3479822 2025-06-14T03:03:42Z ShadZ01 56180 3479823 wikitext text/x-wiki {{Кино |Қазақша атауы = Орындалмас миссия: Соңғы есеп |Шынайы атауы = {{lang-en|Mission: Impossible – The Final Reckoning}} |Суреті = Mission- Impossible – The Final Reckoning.jpg |Сурет ені = 280 |Сурет атауы = Фильмнің постері |Жанры = [[тыңшылық фильм|тыңшылық]], [[экшн|экшн]] |Режиссёрі = [[Кристофер Маккуорри]] |Продюсері = [[Том Круз]], Кристофер Маккуорри |Сценарист = Кристофер Маккуорри, Эрик Йендерсен |Актерлер = [[Том Круз]], [[Винг Рэймс]], [[Саймон Пегг]], [[Хейли Этвелл]], [[Эсай Моралес]], [[Генри Черни]], [[Пом Клементьефф]], [[Шей Уигем]] |Операторы = Фрайзер Таггерт |Композиторы = [[Лорн Балф]] |Компания = [[Skydance Media]], TC Productions |Дистрибьютор = [[Paramount Pictures]] |Ұзақтығы = 169 мин |Бюджеті = $300–400 млн<ref>{{cite web|url=https://www.hollywoodreporter.com/movies/movie-news/tom-cruise-days-of-thunder-sequel-paramount-1236051723/|title=Tom Cruise Eyeing Days of Thunder Sequel for Paramount (Exclusive)|first=Kim and James|last=Masters and Hibberd|work=[[The Hollywood Reporter]]|date=2024-11-01|accessdate=2025-06-02}}</ref><ref>{{cite web|url=https://deadline.com/2025/05/box-office-lilo-stitch-wild-mission-impossible-final-reckoning-1236409244/|title=Summer Bound For $4.2B After Record $326M Memorial Day Weekend: Lilo & Stitch Dances To $183M Holiday High, Mission: Impossible 8 $77M+ Monday Box Office Update|first=Anthony|last=DAlessandro|work=[[Deadline Hollywood]]|date=2025-05-26|accessdate=2025-06-02}}</ref> |Түсім = $450.4 млн<ref>{{cite web|url=https://www.boxofficemojo.com/release/rl1913226753/?ref_=bo_we_table_2|title=Mission: Impossible The Final Reckoning|work=[[Box Office Mojo]]|accessdate=2025-06-02}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.the-numbers.com/movie/Mission-Impossible-The-Final-Reckoning-(2025)#tab=box-office|title=Mission: Impossible The Final Reckoning (2025)|work=[[The Numbers]]|accessdate=2025-06-02}}</ref> |Мемлекет = {{USA}} |Тілі = [[Ағылшын тілі|ағылшынша]] |Жыл = 2025 |Алдыңғы фильм = [[Орындалмас миссия: Өлімді есеп]] |Келесі фильм = |imdb_id = 9603208 |Сайты = }} '''«Орындалмас миссия: Соңғы есеп»''' ({{Lang-en|Mission: Impossible – The Final Reckoning}}) — режиссер [[Кристофер Маккуарри]] түсірген [[АҚШ кинематографиясы|америкалық]] [[Тыңшылық фильм|тыңшылық]] [[атыс-шабыс фильм]], ол оны [[Том Круз]]бен бірге шығарады. Фильм режиссер [[Брюс Геллер]]дің «[[Орындалмас миссия (телехикая, 1966)|Орындалмас миссия]]<nowiki/>» телехикаясына негізделген, сонымен қатар «[[Орындалмас миссия: Өлімді есеп]]<nowiki/>» фильмінің жалғасы болып табылады. Сонымен қатар, бұл «[[Орындалмас миссия]]<nowiki/>» фильмдер сериясындағы сегізінші және соңғы негізгі фильм. [[Том Круз]] сегізінші фильмде 29 жыл бойы ойнаған Итана Хант сериясының басты кейіпкері ретінде оралды ([[Орындалмас миссия (фильм, 1996)|алғашқы фильм]] шыққаннан бері). [[Генри Черни]], [[Саймон Пегг]], [[Хейли Атвелл]], [[Шей Уигам]] және [[Пом Клементиеф]] сериалдың алдыңғы фильмдеріндегі рөлдеріне қайта оралады. Эсай Моралес жетінші фильмнен антагонист ретінде де оралды. «Соңғы есеп» әлемдік премьерасы [[Токио]]да 2025 жылдың 5 мамырында өтті. 14 мамырда ол [[Канн кинофестивалі 2025|78-Канн кинофестивалі]]нде байқаудан тыс көрсетіліп, 23 мамырда [[Paramount Pictures]] [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]-та прокатқа шықты. Фильм сыншылардың оң пікірлерін алды. == Сюжеті == Фильм «[[Орындалмас миссия: Өлімді есеп]]<nowiki/>» фильмінде айтылған оқиғалардан кейін түсірілген. «Севастопольден» негізгі камераны алып тастағаннан кейін екі ай өткен соң, агенттер Итан Хант пен Грейс бұрын жұмыс істеген агент Габриэльді қуады жасанды интеллект, нысан ретінде белгілі. [[Лондон]]дағы [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] елшілігінде, Габриэль оларды ұстап алып, Итанды оған негізгі модульді шығаруға мәжбүр етеді, ол «Севастопольдің» батып кеткен ресейлік сүңгуір қайығынан табылған «қоянның аяғы» екені анықталды. Бұл модуль оған нысанның бастапқы кодын басқаруға мүмкіндік береді. Итан мен Грейс ОМН агенті Бенджи Данн мен жаңа жалдаушылар — Париж мен Тео Деганың көмегімен қашып кетеді. Олар Габриэль Итанға алдағы ядролық апокалипсис туралы көзқарасын көрсететін Субъектімен байланысу үшін қолданған саркофагты ашады. Ол тіршілік етуін қамтамасыз ету үшін субъектілерге [[Оңтүстік Африка]]дағы қорғалған цифрлық бункерге қол жеткізу қажет екенін түсінеді. Итан өз командасын «Севастополь» координаттарына жібереді, ал ол Лондонда Габриэль орнатқан ядролық құрылғыны залалсыздандыру үшін ауыр науқас Лютер Стикеллмен қайта қауышады. Лютер «улы таблетка» деп аталатын нысанға зиянды бағдарлама жасағанын, бірақ Габриэль оны ұрлап кеткенін айтады. Өзін құрбан еткеннен кейін Лютер бомбаны тоқтату үшін қалады. Итанды Джаспер Бриггс бастаған [[Орталық барлау агенттігі|ОБА]] жедел уәкілдері тұтқындады (ол өзін Джеймс Фелпс, Кіші-Итан командасының бастапқы жетекшісі Джим Фелпстің ұлы деп санайды) және АҚШ-тың тереңіндегі құпия бункерге апарады, онда ол [[АҚШ президенті]], ОБА бұрынғы [[Орталық барлау басқармасының директоры|директоры]] Эрика Слоунға жүгінеді, ол субъектінің әлемдік ядролық қаруға бақылауының күшеюіне байланысты ынтымақтастыққа шақырады. жүйелер (бақылау [[Ресей]]де, [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]-та, [[Қытай]]да және [[Ұлыбритания]]да қалады). Жаһандық соққылар басталардан төрт күн бұрын Итан Слоан мен [[АҚШ Ұлттық қауіпсіздік кеңесі|Ұлттық қауіпсіздік кеңесі]] ОБА-ның қазіргі директоры Евгений Киттридждің қарсылықтарына қарамастан, «Севастопольді» іздеу үшін тәуелсіз әрекет етуге мүмкіндік беруге көндіреді. Итанның экипажы [[Беринг теңізі]]ндегі [[Сент-Матвей]] аралына барады, онда «Севастополь» апатқа ұшыраған жерді ашқан [[Қырғи қабақ соғысы|қырғи қабақ соғыс]] сонары орналасқан. Онда олар ОБА штаб-пәтерін Итан бұзып, агенттер тізімін ұрлап алғаннан кейін ондаған жылдар бұрын аралға жер аударылған бұрынғы ОБА талдаушысы Уильям Донлоуды табады. Донлоу сонардың қолтаңбасын тану арқылы «Севастопольдің» координаттарын көрсетеді. Отряд ресейлік арнайы күштерді ұстап тұрғанда, Донлоу сүңгуір қайықтың координаттарын береді. Итан [[USS George H. W. Bush (CVN-77)|USS George H. W. Bush]] тасымалдаушысына қосылады, ол оны [[Тынық мұхит|Тынық мұхиты]]ның солтүстігіндегі USS «Ohio» сүңгуір қайығына батып кеткен «Севастопольге» сүңгу үшін жеткізеді. Технологиялық су костюмінің көмегімен ол сүңгуір қайыққа жасырынып, модульді шығарады, бірақ кездейсоқ оны іске қосады және қайық континенттік қайраңнан баяу сырғып кетеді. Қауіптен әрең құтылып, декомпрессиялық аурудан аман қалды — оны Грейс пен Таписа портативті декомпрессиялық камераның көмегімен құтқарады — Итан командамен қайта қауышты. ОЛ нысанды сыртқы әлемнен құлыптау арқылы физикалық тасымалдаушыға жүктеу және оқшаулау үшін «улы таблетканы» пайдалану жоспарын алға тартады. Итан Габриэль осы модульмен бірге Оңтүстік Африка бункерінде Нысанды бақылауға алу үшін күтіп тұр деп күдіктенеді. Команда Оңтүстік Африкадағы бункерге келеді, бірақ оны тастап кеткен деп санайды — тек Габриэль мен оның командасы бар. Ол жиырма минуттық кері санақпен Лондондағы Лютерді қарусыздандыруға тырысқан тағы бір ядролық құрылғыны көрсетеді және қажет модуль. Итан келіседі, бірақ трансмиссияны сол жерге келген Киттридж тоқтатады — ол АҚШ-тағы субъектіні басқарғысы келеді. Нәтижесінде атыс кезінде бомба іске қосылады; Габриэль қашып кетеді, Итан оны қуады. Париж ауыр жараланған Бенджи Даннды құтқару үшін шұғыл операция жасайды; сонымен қатар, Грейс нысанды ұстап алу үшін бункер жүйелерін қайта жүктейді. Донлоу командаға бомба жарылғанға дейін уақыт ұтып алуға көмектеседі. Итан Хант Габриэльді екі ұшақпен қуып, оның ұшағына ауада көтеріледі. Габриэль Итаннан құтыла алмайды және парашютпен секіреді — ұшақтың құйрығына соғылған кезде өледі. Итан екінші парашютті тауып, «улы таблеткамен» қашып, оны жүктеу модулімен біріктіреді; Грейс процесті аяқтайды. Киттридж мен Бриггс Итанды табады: біріншісі Итанның жойылған «Севастополь» модулін бергеніне ренжіді, ал екіншісі онымен бейбітшілік орнатады. Финалда ОМН командасы Лондонда жиналады, Грейс Итанға мәні бар оқшауланған дискіні береді. Топ мүшелері мұны бақылап, алшақтайды, ал Титан көпшілікке ериді. == Рөлдерде == {{РөлдердеҮсті}} {{Рөлдерде|[[Том Круз]]|IMF агенті<ref>Impossible Missions Force (Миссия: Мүмкін емес жасағы)</ref>|Итан Хант}} {{Рөлдерде|[[Хейли Этвелл]||Грейс}} {{Рөлдерде|[[Саймон Пегг]]|IMF техникалық агенті|Бенджи Данн}} {{Рөлдерде|[[Винг Рэймс]]|IMF компьютер маманы|Лютер Стикелл}} {{Рөлдерде|[[Эсай Моралес]]||Габриэль}} {{Рөлдерде|[[Пом Клементьефф]]||Пэрис}} {{Рөлдерде|[[Генри Черни]]|IMF бұрынғы директоры, [[Орталық барлау басқармасы|ОББ]] директоры|Юджин Киттридж}} {{Рөлдерде|[[Анджела Бассетт]]|бұрынғы ОББ директоры, қазіргі [[АҚШ президенті]]|Эрика Слоун}} {{Рөлдерде|[[Шей Уигем]]|АҚШ барлау агенті|Джаспер Бриггс / Джим Фелпс-кіші}} {{Рөлдерде|{{нп3|Дэвис, Грег Тарзан|Грег Тарзан Дэвис|en|Greg Tarzan Davis}}|Бриггстің серіктесі|Дэгас}} {{Рөлдерде|[[Холт Маккэлани]]|қорғаныс министрі|Серлинг Бернстайн}} {{Рөлдерде|[[Джанет Мактир]]|мемлекеттік хатшы|Уолтерс}} {{Рөлдерде|[[Ник Офферман]]|генерал|Сидни}} {{Рөлдерде|{{нп3|Парнелл, Чарльз|Чарльз Парнелл|en|Charles Parnell (actor)}}|ҰҚК басшысы|Ричардс}} {{Рөлдерде|[[Марк Гэтисс]]|ҰҚА басшысы|Ангстром}} {{Рөлдерде|[[Ханна Уоддингем]]|авианосецтік соққы тобының қолбасшысы, контр-адмирал|Нили}} {{Рөлдерде|[[Трэмелл Тиллман]]|USS Ohio сүңгуір қайығының капитаны|Джек Бледсоу}} {{Рөлдерде|{{нп3|Саксон, Рольф|Рольф Саксон|en|Rolf Saxon}}|ОББ аналитигі|Уильям Данлоу}} {{Рөлдерде|{{нп3|Тулугарджук, Люси|Люси Тулугарджук|en|Lucy Tulugarjuk}}|Данлоудың әйелі|Таписса}} {{Рөлдерде|[[Павел Лычников]]|капитан|Кольцов}} {{Рөлдерде|[[Кэти О'Брайн]]|USS Ohio құрамындағы АҚШ ӘТК сүңгуірі|Кодиак}} {{Рөлдерде|{{нп3|Оянг, Стивен|Стивен Оянг|en|Stephen Oyoung}}|USS Ohio құрамындағы сүңгуір|Пиллс}} {{Рөлдерде|[[Пол Бульон]]|USS Ohio құрамындағы сүңгуір|Ширли}} {{Рөлдерде|Томас Паредес|USS Ohio құрамындағы сүңгуір|Хагар}} {{Рөлдерде|[[Марцин Дороциньский]]|Севастополь кемесінің капитаны|}} {{Рөлдерде|[[Кэри Элвес]]|[[Ұлттық барлау директоры]]|Денлингер (мұрағаттық кадрлар)}} {{Рөлдерде|{{нп3|Гаррига, Мариэла|Мариэла Гаррига|en|Mariela Garriga}}|Итанның өткендегі сүйіктісі|Мари (мұрағаттық кадрлар)}} {{РөлдердеАсты}} == Өндірісі == 2019 жылдың 14 қаңтарында Том Круз «[[Орындалмас миссия|Орындалмас]] [[Орындалмас миссия|миссия]]<nowiki/>» [[Медиафраншиза|франшиза]]сының жетінші және сегізінші фильмі [[Параллельді кино түсіру|бір уақытта түсірілетіні]]н жариялады, ал Маккуорри 2021 жылдың 23 шілдесінде және 2022 жылдың 5 тамызында шығатын екі фильмге де сценарий жазады.<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.thewrap.com/fallout-christopher-mcquarrie-direct-next-2-mission-impossible-films/|title='Fallout' Director Christopher McQuarrie to Write, Direct Next 2 'Mission: Impossible' Films|date=2019-01-14|access-date=|url-status=live|accessdate=2022-01-19|archivedate=2019-01-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190115043809/https://www.thewrap.com/fallout-christopher-mcquarrie-direct-next-2-mission-impossible-films/}}</ref> Ақпан айында Фергюсон фильмнің жетінші бөлімінде оралғанын растады,<ref>{{Cite web|lang=en|url=https://metro.co.uk/2019/02/06/rebecca-ferguson-confirms-shell-back-mission-impossible-7-8453457/|title=Rebecca Ferguson confirms she’ll be back for Mission: Impossible 7|author=Adam Starkey|website=Metro|date=2019-02-06|access-date=|url-status=live|accessdate=2022-01-19|archivedate=2019-04-10|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190410162230/https://metro.co.uk/2019/02/06/rebecca-ferguson-confirms-shell-back-mission-impossible-7-8453457/}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.slashfilm.com/rebecca-ferguson-back-for-mission-impossible-7/|title=Rebecca Ferguson Back for Mission Impossible 7 /Film|website=web.archive.org|date=2019-02-08|access-date=|url-status=unfit|accessdate=2022-01-19|archivedate=2019-02-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190208231856/https://www.slashfilm.com/rebecca-ferguson-back-for-mission-impossible-7/|lang=en}}</ref> ал Хейли Этвелл мен Пом Клементьефф қыркүйек айында фильмнің актерлік құрамына қосылды.<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.hollywoodreporter.com/movies/movie-news/next-mission-impossible-movie-adds-hayley-atwell-1237580/|title=Hayley Atwell Joins Tom Cruise in Next ‘Mission: Impossible’ Movie|author=Aaron Couch,Borys Kit, Aaron Couch, Borys Kit|website=The Hollywood Reporter|date=2019-09-06|access-date=|url-status=live|accessdate=2022-01-19|archivedate=2021-12-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20211202203235/https://www.hollywoodreporter.com/movies/movie-news/next-mission-impossible-movie-adds-hayley-atwell-1237580/}}</ref><ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.hollywoodreporter.com/movies/movie-news/next-mission-impossible-movie-adds-pom-klementieff-1256229/|title=Next ‘Mission: Impossible’ Movies Cast ‘Guardians’ Star Pom Klementieff|author=Aaron Couch, Aaron Couch|website=The Hollywood Reporter|date=2019-11-19|access-date=|url-status=live|accessdate=2022-01-19|archivedate=2021-12-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20211202210813/https://www.hollywoodreporter.com/movies/movie-news/next-mission-impossible-movie-adds-pom-klementieff-1256229/}}</ref> Желтоқсан айында Саймон Пегг фильмге оралғанын растады, ал Шей Уигем де құрамға қайта оралуы керек еді.<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://collider.com/will-simon-pegg-return-mission-impossible-7/|title=Simon Pegg's Mission: Impossible 7 Return Possibly Confirmed|website=Collider|date=2020-01-18|archive-date=|accessdate=2022-01-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200201172803/https://collider.com/will-simon-pegg-return-mission-impossible-7/|archivedate=2020-02-01}}</ref><ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.hollywoodreporter.com/movies/movie-news/next-mission-impossible-movies-cast-shea-whigham-1264584/|title=Next ‘Mission: Impossible’ Movies Cast Shea Whigham|author=Aaron Couch, Aaron Couch|website=The Hollywood Reporter|date=2019-12-20|access-date=|url-status=live|accessdate=2022-01-19|archivedate=2021-12-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20211202194235/https://www.hollywoodreporter.com/movies/movie-news/next-mission-impossible-movies-cast-shea-whigham-1264584/}}</ref> Николас Холт актерлік құрамға 2020 жылдың қаңтарында Генри Чернимен бірге қосылды, ол 1996 жылғы алғашқы фильмнен кейін алғаш рет Юджина Китридж рөлін сомдайды.<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://variety.com/2020/film/news/nicholas-hoult-mission-impossible-tom-cruise-1203404084/|title=Nicholas Hoult Joins Tom Cruise in Next ‘Mission: Impossible’|author=Justin Kroll, Justin Kroll|website=Variety|date=2020-01-09|url-status=live|accessdate=2020-01-09|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200109212842/https://variety.com/2020/film/news/nicholas-hoult-mission-impossible-tom-cruise-1203404084/|archivedate=2020-01-09}}</ref><ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.hollywoodreporter.com/movies/movie-news/mission-impossible-classic-character-return-sequels-1275562/|title=Classic ‘Mission: Impossible’ Character Returning for Sequels|author=Aaron Couch, Aaron Couch|website=The Hollywood Reporter|date=2020-02-01|access-date=|url-status=live|accessdate=2022-01-19|archivedate=2021-12-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20211202194256/https://www.hollywoodreporter.com/movies/movie-news/mission-impossible-classic-character-return-sequels-1275562/}}</ref> Ванесса Кирби сонымен қатар жетінші және сегізінші фильмге оралатынын мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://www.glamourmagazine.co.uk/article/vanessa-kirby-baftas-interview-2020|title=Vanessa Kirby shares her powerful thoughts on self-doubt, quietening her self-critic and learning the art of self-forgiveness|website=web.archive.org|date=2020-06-11|access-date=|url-status=unfit|accessdate=2022-01-19|archivedate=2020-06-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200611033900/https://www.glamourmagazine.co.uk/article/vanessa-kirby-baftas-interview-2020|lang=en}}</ref> Алайда, кестедегі қақтығыстарға байланысты Холтты екі фильмде де Эсай Моралес алмастырды.<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://variety.com/2020/film/news/mission-impossible-7-esai-morales-nicholas-hoult-1234613115/|title=‘Mission: Impossible 7’: Esai Morales Replaces Nicholas Hoult as Villain|author=Dave McNary,Justin Kroll, Dave McNary, Justin Kroll|website=Variety|date=2020-05-21|access-date=|url-status=live|accessdate=2022-01-19|archivedate=2020-06-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200624122131/https://variety.com/2020/film/news/mission-impossible-7-esai-morales-nicholas-hoult-1234613115/}}</ref> === Түсірілімі === 2021 жылдың ақпанында [[Deadline Hollywood]] фильм енді серияның [[Орындалмас миссия: Өлімді есеп|жетінші фильмі]]мен бір уақытта түсірілмейтінін хабарлады.<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://deadline.com/2021/02/mission-impossible-7-8-no-longer-shooting-back-to-back-1234693984/|title=‘Mission: Impossible 7’ & ‘8’ No Longer Shooting Back-To-Back|author=Tom Grater, Tom Grater|website=Deadline|date=2021-02-15|access-date=|url-status=live|accessdate=2022-01-19|archivedate=2021-02-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210215181141/https://deadline.com/2021/02/mission-impossible-7-8-no-longer-shooting-back-to-back-1234693984/}}</ref> Қараша айында режиссер фильмнің сценарийін қайта жазу процесінде болғаны белгілі болды<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://screenrant.com/mission-impossible-8-henry-cavill-villain-return-possible/|title=Mission: Impossible 8 Director Teases Return Of Henry Cavill’s Villain|website=ScreenRant|date=2021-11-10|access-date=|url-status=live|accessdate=2022-01-19|archivedate=2021-11-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20211111010007/https://screenrant.com/mission-impossible-8-henry-cavill-villain-return-possible/}}</ref> және түсірілім сериядағы жетінші фильмнің өндірісі аяқталғаннан кейін көп ұзамай басталды.<ref>{{Cite web|lang=en-US|url=https://www.foxnews.com/entertainment/tom-cruise-airplane-stunt-filming-mission-impossible-8|title=Tom Cruise spotted dangling from airplane wing while filming 'Mission: Impossible 8'|author=Lauryn Overhultz|website=Fox News|date=2021-11-27|access-date=|url-status=live|accessdate=2022-01-19|archivedate=2021-11-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20211127215254/https://www.foxnews.com/entertainment/tom-cruise-airplane-stunt-filming-mission-impossible-8}}</ref> 2022 жылдың 24 наурызында [[Collider]] жұмыс атауымен түсірілімнің басталғаны туралы хабарлады ''Орындалмас миссия: Өлімді есеп. Екінші бөлім.''<ref>{{Cite web|last=Malhotra|first=Rahul|date=2022-03-24|title='Mission Impossible: 8' Begins Filming, as Budget For 'M:I 7' Hits Nearly $300 Million|url=https://collider.com/mi8-filming-budget-mission-impossible/|url-status=live|access-date=|website=Collider|accessdate=2022-04-15|archivedate=2022-03-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220324182555/https://collider.com/mi8-filming-budget-mission-impossible/|lang=en}}</ref> 2022 жылдың желтоқсанында [[Ұлыбритания]]<nowiki/>да түсірілім аяқталғаны белгілі болды.<ref>{{Cite web|last=Daniels|first=Nia|date=2022-12-16|title=Mission: Impossible – Dead Reckoning Part Two wraps shoot in UK|url=https://www.kftv.com/news/2022/12/16/mission-impossible-dead-reckoning-part-two-wraps-shoot-in-uk|url-status=live|access-date=|website=KFTV.com|accessdate=2022-12-20|lang=en|archivedate=2022-12-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221220184326/https://www.kftv.com/news/2022/12/16/mission-impossible-dead-reckoning-part-two-wraps-shoot-in-uk}}</ref> Содан кейін түсірілім тобы ''«[[USS George H. W. Bush (CVN-77)|Джордж Буш]]<nowiki/>тың»'' бортында түсірілімді жалғастыру үшін [[Апулия]]<nowiki/>ға көшті.<ref>{{Cite web|last=Vivarelli|first=Nick|date=2023-03-02|title=Tom Cruise Shooting 'Mission: Impossible 8' on U.S. Aircraft Carrier Off Italian Coast|url=https://variety.com/2023/film/global/tom-cruise-mission-impossible-8-filming-location-italy-aircraft-carrier-1235540776/|website=Variety|accessdate=2023-03-11|archivedate=2023-03-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230311020939/https://variety.com/2023/film/global/tom-cruise-mission-impossible-8-filming-location-italy-aircraft-carrier-1235540776/|lang=en}}</ref> 2023 жылдың шілдесінде [[SAG-AFTRA ереуілі (2023)|АҚШ киноактерлер гильдиясының ереуі]]<nowiki/>ліне байланысты түсірілім тоқтатылды.<ref>{{cite web|last1=Gonzalez|first1=Umberto|title=Here Are All The Movies Affected by the SAG-AFTRA Strike From ''Deadpool 3'' to ''Mission: Impossible 8'' (Photos)|url=https://www.thewrap.com/sag-aftra-strike-movies-affected-deadpool-3-mi8/|website=[[TheWrap]]|access-date=|date=2023-07-14|url-status=live|accessdate=2023-07-14|archivedate=2023-07-14|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230714014112/https://www.thewrap.com/sag-aftra-strike-movies-affected-deadpool-3-mi8/|lang=en}}</ref> 2023 жылдың қазан айында фильмнің атауы «Өлімді есеп. Екінші бөлім».<ref name=":0">{{Cite web|url=https://deadline.com/2023/10/mission-impossible-dead-reckoning-part-2-quiet-place-day-one-actors-strike-1235580981/|title=‘Mission: Impossible 8’ Jumps To 2025; ‘A Quiet Place: Day One’ Goes To Summer In 2024 Theatrical Shake-Up Due To Actors Strike|lang=en|author=Anthony D'Alessandro|website=[[Deadline Hollywood]]|date=2023-10-23|url-status=live|accessdate=2023-10-24|archivedate=2023-11-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20231119172435/https://deadline.com/2023/10/mission-impossible-dead-reckoning-part-2-quiet-place-day-one-actors-strike-1235580981/}}</ref> Фильмнің түсірілімі 2024 жылдың наурыз айында қайта басталды.<ref>{{Cite web|last=Grealish|first=Rachael|date=2024-03-07|title=Tom Cruise in Bakewell: Mission Impossible star spotted in Derbyshire|url=https://www.yorkshirepost.co.uk/lifestyle/food-and-drink/tom-cruise-in-bakewell-mission-impossible-star-spotted-in-derbyshire-4546064|website=The Yorkshire Post|accessdate=2024-03-13|lang=en}}</ref> 2024 жылдың қарашасында [[The Hollywood Reporter]] жариялаған Круз және Paramount сұхбатына сәйкес, фильмнің түсірілімі аяқталды және қазіргі уақытта өндірістен кейінгі сатыда.<ref>{{cite web|url=https://www.hollywoodreporter.com/movies/movie-news/tom-cruise-days-of-thunder-sequel-paramount-1236051723/|title=Tom Cruise Eyeing 'Days of Thunder' Sequel for Paramount (Exclusive)|last1=Masters|first=Kim|last2=Hibberd|first2=James|date=2024-11-01|website=[[The Hollywood Reporter]]|accessdate=2024-11-01|lang=en}}</ref> === Трюктары === Круздың кейіпкері құлап қалмас үшін бипланның қанатына жабысып, оған көтеріліп бара жатқан сахнаға актер [[TikTok]] бейнесінен шабыт алды.<ref>{{cite web|url=https://vm.ru/news/1234556-tryuk-toma-kruza-iz-vosmoj-missii-nevypolnima-poyavilsya-iz-za-video-v-tiktok|title=Трюк Тома Круза из восьмой «Миссии невыполнима» появился из-за видео в TikTok|publisher=[[Вечерняя Москва]]|lang=ru|accessdate=2025-06-08}}</ref> Том Круз [[Гиннесс рекордтар кітабы]]на бір адам жасаған ең көп жанып тұрған парашютпен секіру үшін кірді-ол осы трюкпен 16 рет түсірді.<ref>{{cite web|url=https://www.forbes.ru/forbeslife/539072-tom-kruz-popal-v-knigu-rekordov-ginnessa-za-truk-s-pryzkom-s-gorasim-parasutom|title=Том Круз попал в Книгу рекордов Гиннесса за трюк с прыжком с горящим парашютом|publisher=[[Forbes]]|lang=ru|accessdate=2025-06-08}}</ref> == Премьерасы == Бастапқыда 2022 жылдың 5 тамызына жоспарланған премьера [[COVID-19 пандемиясы]]на байланысты үш рет кейінге қалдырылды: 2022 жылдың 4 қарашасында, 2023 жылдың 7 шілдесінде және 2024 жылдың 28 маусымында [[Paramount Pictures]] пен [[Skydance]] 2022 жылдың 21 қаңтарында жариялады.<ref>{{Cite web|url=https://variety.com/2019/film/news/tom-cruise-mission-impossible-movies-2021-2022-1203126749/|title=Tom Cruise 'Mission: Impossible' Movies Dated for Summers of 2021, 2022|author=McNary|first=Dave|website=[[Variety]]|date=2019-02-01|publisher=Penske Media Corporation|access-date=|url-status=live|accessdate=2019-02-01|archivedate=2019-02-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190202060808/https://variety.com/2019/film/news/tom-cruise-mission-impossible-movies-2021-2022-1203126749/}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://variety.com/2020/film/box-office/mission-impossible-sequels-get-pushed-back-1234589362/|title='Mission: Impossible' Sequels Get Pushed Back|author=Rubin|first=Rebecca|website=Variety|date=2020-04-24|url-status=live|accessdate=2020-04-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200425065250/https://variety.com/2020/film/box-office/mission-impossible-sequels-get-pushed-back-1234589362/|archivedate=2020-04-25}}</ref><ref>{{Cite web|lang=en|url=https://deadline.com/2022/01/mission-impossible-movies-new-release-dates-covid-1234917458/|title=‘Mission: Impossible’ Release Dates Pushed (Again), This Time To 2023 And 2024|author=Patrick Hipes,Anthony D'Alessandro, Patrick Hipes, Anthony D'Alessandro|website=Deadline|date=2022-01-21|access-date=|url-status=live|accessdate=2022-01-21|archivedate=2022-01-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220122024412/https://deadline.com/2022/01/mission-impossible-movies-new-release-dates-covid-1234917458/}}</ref> «Соңғы есеп» кинотеатрларда 2025 жылдың 23 мамырында шықты.<ref>[https://people.com/how-to-watch-mission-impossible-movies-in-order-11738222 How to Watch All the Mission: Impossible Movies in Order (Plus, Where to Stream Them!)]</ref> == Қабылдауы == === Кассалық түсімдері === Құрама Штаттары мен Канадада «Соңғы есеп» «[[Лило мен Стич (фильм)|Лило мен Стич]]пен» бір уақытта шығарылды және еске алу күнінің төрт күнінде 80–110 миллион доллар жинады деп болжануда. Фильм бірінші күні 24,8 миллион доллар жинады, оның ішінде бейсенбіде алдын ала кассалар да бар, бұл франчайзингтің рекорды.<ref>{{Cite web|url=https://deadline.com/2025/05/lilo-stitch-box-office-advance-ticket-sales-1236388406/|title=‘Lilo & Stitch’ Presales Ahead Of ‘A Minecraft Movie’; Best First Day For PG Title YTD|lang=en-US|first=Anthony|last=D'Alessandro|website=Deadline|date=2025-05-07|accessdate=2025-05-25}}</ref> === Сыны === [[Rotten Tomatoes]] шолуларының агрегатор сайтында сыншылардың 298 шолуларының 80 % оң. Сайттың консенсусында: «іс — әрекет, уақыт және масштаб бойынша алып, „Соңғы есеп“ — Этан Хантпен сентименталды қоштасу, ол өз миссиясын мүмкін емес нәрсеге тән талантпен орындайды».<ref>{{Cite web|url=https://www.rottentomatoes.com/m/mission_impossible_the_final_reckoning|title=Mission: Impossible - The Final Reckoning {{!}} Rotten Tomatoes|lang=en|website=www.rottentomatoes.com|accessdate=2025-05-25}}</ref> Орташа өлшемді қолданатын [[Metacritic]] фильмге сыншылардың 56 шолуы негізінде 100-ден 67-ге баға берді, бұл «жалпы қолайлы» шолуларды көрсетеді.<ref>{{Cite web|url=https://www.metacritic.com/movie/mission-impossible-the-final-reckoning/|title=Mission: Impossible – The Final Reckoning Reviews|lang=en|website=www.metacritic.com|accessdate=2025-05-25}}</ref> [[CinemaScore]] сауалнамасына қатысқан көрермендер фильмге A+–F шкаласы бойынша «A-» орташа бағасын берді, ал PostTrak сауалнамасына қатысқандар оған жалпы оң бағаның 89 % берді, 79 % фильмді міндетті түрде ұсынатынын айтты.<ref>{{Cite web|url=https://deadline.com/2025/05/box-office-lilo-stitch-wild-mission-impossible-final-reckoning-1236409244/|title=Summer Bound For $4.2B After Record $322M Memorial Day Weekend: ‘Lilo & Stitch’ Dancing To $180M Holiday High, ‘Mission: Impossible 8’ $77M – Early Sunday Box Office Update|lang=en-US|first=Anthony|last=D'Alessandro|website=Deadline|date=2025-05-25|accessdate=2025-05-25}}</ref> === Рекордтары === 2025 жылдың 4 маусымында басты рөлді сомдаушы [[Том Круз]] бір адам жасаған ең көп өртенген парашютпен секіру үшін [[Гиннесс рекордтар кітабы|Гиннес рекордтар кітабы]]на енгізілді. Фильмнің түсірілімінде актер фильмнің соңғы нұсқасына енген ең жақсы дубльді алу үшін бұл трюкті 16 рет орындады.<ref>{{cite web|url=https://www.kommersant.ru/doc/7793185?ysclid=mbkzhkungj294433995|title=Том Круз попал в Книгу рекордов Гиннесса за прыжки с горящим парашютом|publisher=www.kommersant.ru|lang=ru|accessdate=2025-06-08}}</ref> Сондай-ақ франшизаның кезекті сериясының кассалық жиынының қорытындысы бойынша кассада 100 миллион доллардан астам қаражат жинағандардың ішіндегі ең ұзақ киносерияға қатысу бойынша Круз рекорды тіркелді.<ref>{{cite web|url=https://rg.ru/2025/06/06/tom-kruz-popal-v-knigu-rekordov-ginnessa.html?ysclid=mbkzhiktdq380558128|title=Том Круз попал в Книгу рекордов Гиннесса|publisher=rg.ru|lang=ru|accessdate=2025-06-08}}</ref> == Болашақ == 2023 жылдың маусымында Кристофер Маккуорри ''[[Fandango]]''-ға [[Орындалмас миссия: Өлімді есеп|алдыңғы]] және берілген фильм серияның соңы болмайтынын және олар болашақ бөліктерге арналған идеяларды әзірлеп жатқанын айтты.<ref>{{Cite web|last=Dick|first=Jeremy|title=Christopher McQuarrie Says Mission: Impossible Series Won't End With Dead Reckoning|url=https://movieweb.com/mission-impossible-not-ending-dead-reckoning/|website=MovieWeb|date=2023-06-18|accessdate=2023-06-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230620001207/https://movieweb.com/mission-impossible-not-ending-dead-reckoning/|archivedate=2023-06-20|lang=en}}</ref><ref>{{Cite web|title=«Миссия невыполнима 8» не будет последним фильмом серии|url=https://www.soyuz.ru/news/25532|access-date=|website=soyuz.ru|url-status=live|accessdate=2023-06-19|archivedate=2023-06-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230619112448/https://www.soyuz.ru/news/25532|lang=en}}</ref> 2023 жылдың шілдесінде жетінші фильмді жарнамалау кезінде Круз екі фильм де кейіпкермен қоштасу ретінде жарияланғанына қарамастан, Этан Хант рөліндегі сериядағы басқа фильмдерде түсірілімді жалғастыруға қызығушылық білдірді.<ref>{{cite web|url=https://www.smh.com.au/culture/movies/tom-cruise-celebrates-birthday-at-australian-premiere-of-mission-impossible-20230703-p5dlch.html|title=‘Oppenheimer then Barbie’: Tom Cruise picks side in box office battle|publisher=The Sydney Morning Herald|last=Mitchell|first=Thomas|date=2023-07-03|access-date=|language=en|url-status=live|accessdate=2023-07-05|archivedate=2023-07-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230704132725/https://www.smh.com.au/culture/movies/tom-cruise-celebrates-birthday-at-australian-premiere-of-mission-impossible-20230703-p5dlch.html}}</ref> 2025 жылдың мамырында Нью-Йоркте осы фильмнің премьерасы кезінде Круз The Hollywood Reporter басылымына бұл фильм франчайзингтің соңғысы екенін айтып, фильмнің «Соңғы есеп» деп аталатыны бекер емес екенін айтты.<ref>{{Cite web|url=https://www.hollywoodreporter.com/movies/movie-news/tom-cruise-making-movies-into-100s-mission-impossible-1236220928/|title=Tom Cruise Intends to Keep Making Movies Into His 100s: “I Will Never Stop”|lang=en-US|first=Kirsten|last=Chuba|website=The Hollywood Reporter|date=2025-05-19|accessdate=2025-05-25}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} ajagzns8sv664pt0qijwun30tfsi0h0 3 760967 3479825 2025-06-14T03:55:15Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3479825 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=АйымИнжу}} -- [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 08:55, 2025 ж. маусымның 14 (+05) f15egeiqhg70jvjub05ufozqpd6l1ez 3 760968 3479897 2025-06-14T07:56:59Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3479897 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=ArhKarl}} -- [[Қатысушы:Салиха|Салиха]] ([[Қатысушы талқылауы:Салиха|талқылауы]]) 12:56, 2025 ж. маусымның 14 (+05) 2mb2pox8d7tu6x6wu8p6ekcq07wbccu 3 760969 3479899 2025-06-14T08:07:19Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3479899 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Cat readswiki}} -- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 13:07, 2025 ж. маусымның 14 (+05) 5j225ztb4o8o2cdi568r72b44bx1avk 0 760970 3479907 2025-06-14T09:00:53Z Мағыпар 100137 Жаңа бетте: '''Коми-пермяк тілі''' (Komi-регміак language) — фин-угор тілдер отбасының фин-пермь тармағының пермь тобына кіреді, тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады (флективтілік элементтері бар). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] 3479907 wikitext text/x-wiki '''Коми-пермяк тілі''' (Komi-регміак language) — фин-угор тілдер отбасының фин-пермь тармағының пермь тобына кіреді, тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады (флективтілік элементтері бар). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] 0wx1c4o303tomxe8szbn04dqi24x8ky 3479910 3479907 2025-06-14T09:02:45Z Мағыпар 100137 толықтыру 3479910 wikitext text/x-wiki '''Коми-пермяк тілі''' (Komi-регміак language) — фин-угор тілдер отбасының фин-пермь тармағының пермь тобына кіреді, тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады (флективтілік элементтері бар). == Референтті халық == Референтті халық: коми-пермяктар, пермдіктер; өз атауы — перямиктер. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] 4qaja8ck3vnkkb9ejwdsnytquc7ke8w 3479912 3479910 2025-06-14T09:07:28Z Мағыпар 100137 толықтыру 3479912 wikitext text/x-wiki '''Коми-пермяк тілі''' (Komi-регміак language) — фин-угор тілдер отбасының фин-пермь тармағының пермь тобына кіреді, тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады (флективтілік элементтері бар). == Референтті халық == Референтті халық: коми-пермяктар, пермдіктер; өз атауы — перямиктер. == Географиялық таралуы == Коми-пермяктар негізінен [[Пермь өлкесі]]нің Коми-Пермяк округінде, сондай-ақ Киров облысының солтүстік-шығысында және Сібірдің кейбір аудандарында тұрады. 2010 жылы 13 372 коми-пермяктар дәстүрлі қоныстан тыс жерде өмір сүрді. Коми-пермяктардың ең көп қауымдастығы Түмен облысында, Ханты-Мансийск автономиялық округінде, Свердлов облысында, Ростов облысында, Коми республикасында, Краснодар өлкесінде шоғырланған. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] 0a3baykyvk2v1ufrdqxf0z1nntylimi 3479913 3479912 2025-06-14T09:08:36Z Мағыпар 100137 дереккөз 3479913 wikitext text/x-wiki '''Коми-пермяк тілі''' (Komi-регміак language) — фин-угор тілдер отбасының фин-пермь тармағының пермь тобына кіреді, тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады (флективтілік элементтері бар). == Референтті халық == Референтті халық: коми-пермяктар, пермдіктер; өз атауы — перямиктер. == Географиялық таралуы == Коми-пермяктар негізінен [[Пермь өлкесі]]нің Коми-Пермяк округінде, сондай-ақ Киров облысының солтүстік-шығысында және Сібірдің кейбір аудандарында тұрады. 2010 жылы 13 372 коми-пермяктар дәстүрлі қоныстан тыс жерде өмір сүрді. Коми-пермяктардың ең көп қауымдастығы Түмен облысында, Ханты-Мансийск автономиялық округінде, Свердлов облысында, Ростов облысында, Коми республикасында, Краснодар өлкесінде шоғырланған.<ref>{{citeweb|url=https://minlang.iling-ran.ru/lang/komi-permyackiy-yazyk?ysclid=mbw0gfzg6s5912520|title=Коми-пермяк тілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-14 |lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] op0hxy7w79g2sm04mrnsd22e2xvdq6k 3479915 3479913 2025-06-14T09:16:23Z Мағыпар 100137 толықтыру 3479915 wikitext text/x-wiki '''Коми-пермяк тілі''' (Komi-регміак language) — фин-угор тілдер отбасының фин-пермь тармағының пермь тобына кіреді, тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады (флективтілік элементтері бар). == Референтті халық == Референтті халық: коми-пермяктар, пермдіктер; өз атауы — перямиктер. == Географиялық таралуы == Коми-пермяктар негізінен [[Пермь өлкесі]]нің Коми-Пермяк округінде, сондай-ақ Киров облысының солтүстік-шығысында және Сібірдің кейбір аудандарында тұрады. 2010 жылы 13 372 коми-пермяктар дәстүрлі қоныстан тыс жерде өмір сүрді. Коми-пермяктардың ең көп қауымдастығы Түмен облысында, Ханты-Мансийск автономиялық округінде, Свердлов облысында, Ростов облысында, Коми республикасында, Краснодар өлкесінде шоғырланған.<ref>{{citeweb|url=https://minlang.iling-ran.ru/lang/komi-permyackiy-yazyk?ysclid=mbw0gfzg6s5912520|title=Коми-пермяк тілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-14 |lang=}}</ref> == Диалектісі == 4 диалектісі бар: оңтүстік (кудымкар-инвен, төменгі инвен, онков, нердвин диалектілері кіреді), солтүстік (кочев, косинск-кама, мысов, жоғарғы лупин диалектілері), Жоғарғы Кама және Коми-Язвин. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] msc92y5nmi3l94wq3rx7oe02v8r2m62 3479916 3479915 2025-06-14T09:17:17Z Мағыпар 100137 /* Диалектісі */ дереккөз 3479916 wikitext text/x-wiki '''Коми-пермяк тілі''' (Komi-регміак language) — фин-угор тілдер отбасының фин-пермь тармағының пермь тобына кіреді, тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады (флективтілік элементтері бар). == Референтті халық == Референтті халық: коми-пермяктар, пермдіктер; өз атауы — перямиктер. == Географиялық таралуы == Коми-пермяктар негізінен [[Пермь өлкесі]]нің Коми-Пермяк округінде, сондай-ақ Киров облысының солтүстік-шығысында және Сібірдің кейбір аудандарында тұрады. 2010 жылы 13 372 коми-пермяктар дәстүрлі қоныстан тыс жерде өмір сүрді. Коми-пермяктардың ең көп қауымдастығы Түмен облысында, Ханты-Мансийск автономиялық округінде, Свердлов облысында, Ростов облысында, Коми республикасында, Краснодар өлкесінде шоғырланған.<ref>{{citeweb|url=https://minlang.iling-ran.ru/lang/komi-permyackiy-yazyk?ysclid=mbw0gfzg6s5912520|title=Коми-пермяк тілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-14 |lang=}}</ref> == Диалектісі == 4 диалектісі бар: оңтүстік (кудымкар-инвен, төменгі инвен, онков, нердвин диалектілері кіреді), солтүстік (кочев, косинск-кама, мысов, жоғарғы лупин диалектілері), Жоғарғы Кама және Коми-Язвин.<ref>{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/linguistics/text/5229926|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-14 |lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] e7jlvmedsiwr9kqmc89180hrg7lht52 3479917 3479916 2025-06-14T09:22:56Z Мағыпар 100137 толықтыру 3479917 wikitext text/x-wiki '''Коми-пермяк тілі''' (Komi-регміак language) — фин-угор тілдер отбасының фин-пермь тармағының пермь тобына кіреді, тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады (флективтілік элементтері бар). == Референтті халық == Референтті халық: коми-пермяктар, пермдіктер; өз атауы — перямиктер. == Географиялық таралуы == Коми-пермяктар негізінен [[Пермь өлкесі]]нің Коми-Пермяк округінде, сондай-ақ Киров облысының солтүстік-шығысында және Сібірдің кейбір аудандарында тұрады. 2010 жылы 13 372 коми-пермяктар дәстүрлі қоныстан тыс жерде өмір сүрді. Коми-пермяктардың ең көп қауымдастығы Түмен облысында, Ханты-Мансийск автономиялық округінде, Свердлов облысында, Ростов облысында, Коми республикасында, Краснодар өлкесінде шоғырланған.<ref>{{citeweb|url=https://minlang.iling-ran.ru/lang/komi-permyackiy-yazyk?ysclid=mbw0gfzg6s5912520|title=Коми-пермяк тілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-14 |lang=}}</ref> == Диалектісі == 4 диалектісі бар: оңтүстік (кудымкар-инвен, төменгі инвен, онков, нердвин диалектілері кіреді), солтүстік (кочев, косинск-кама, мысов, жоғарғы лупин диалектілері), Жоғарғы Кама және Коми-Язвин.<ref>{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/linguistics/text/5229926|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-14 |lang=}}</ref> == Жазуы == 1917 жылға дейін коми-пермяктардың жазуы коми-зырянның жазуы сияқты үш диалектінің негізінде болды: итеем, орта сысоль, төменгі вычегод. Жалпыхалықтық жазу орыс (кириллица) әліпбиінің негізінде құрылды. 1920 жылдан бастап айтарлықтай өзгертілген орыс әліпбиі қолданыла бастады. 30-жылдардың басында коми жазуы латындандырылды, ал 30-жылдардың соңында қайтадан орыс (кириллица) графикалық негізіне ауыстырылды. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] nenj338059getjcjiy71bdr1wlu1g63 3479918 3479917 2025-06-14T09:25:48Z Мағыпар 100137 /* Жазуы */ 3479918 wikitext text/x-wiki '''Коми-пермяк тілі''' (Komi-регміак language) — фин-угор тілдер отбасының фин-пермь тармағының пермь тобына кіреді, тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады (флективтілік элементтері бар). == Референтті халық == Референтті халық: коми-пермяктар, пермдіктер; өз атауы — перямиктер. == Географиялық таралуы == Коми-пермяктар негізінен [[Пермь өлкесі]]нің Коми-Пермяк округінде, сондай-ақ Киров облысының солтүстік-шығысында және Сібірдің кейбір аудандарында тұрады. 2010 жылы 13 372 коми-пермяктар дәстүрлі қоныстан тыс жерде өмір сүрді. Коми-пермяктардың ең көп қауымдастығы Түмен облысында, Ханты-Мансийск автономиялық округінде, Свердлов облысында, Ростов облысында, Коми республикасында, Краснодар өлкесінде шоғырланған.<ref>{{citeweb|url=https://minlang.iling-ran.ru/lang/komi-permyackiy-yazyk?ysclid=mbw0gfzg6s5912520|title=Коми-пермяк тілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-14 |lang=}}</ref> == Диалектісі == 4 диалектісі бар: оңтүстік (кудымкар-инвен, төменгі инвен, онков, нердвин диалектілері кіреді), солтүстік (кочев, косинск-кама, мысов, жоғарғы лупин диалектілері), Жоғарғы Кама және Коми-Язвин.<ref>{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/linguistics/text/5229926|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-14 |lang=}}</ref> == Жазуы == 1917 жылға дейін коми-пермяктардың жазуы коми-зырянның жазуы сияқты үш диалектінің негізінде болды: итеем, орта сысоль, төменгі вычегод. Жалпыхалықтық жазу орыс (кириллица) әліпбиінің негізінде құрылды. 1920 жылдан бастап айтарлықтай өзгертілген орыс әліпбиі қолданыла бастады. 30-жылдардың басында коми жазуы латындандырылды, ал 30-жылдардың соңында қайтадан орыс (кириллица) графикалық негізіне ауыстырылды. {| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF" summary="Thirty-five letters of the Permian alphabet, capital and small" |+ | Коми-пермяк әліпбиі |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | А а | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Б б | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | В в | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Г г | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Д д | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Е е | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ё ё |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ж ж | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | З з | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | И и | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | І і | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Й й | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | К к | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Л л |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | М м | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Н н | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | О о | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ӧ ӧ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | П п | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Р р | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | С с |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Т т | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | У у | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ф ф | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Х х | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ц ц | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ч ч | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ш ш |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Щ щ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ъ ъ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ы ы | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ь ь | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Э э | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ю ю | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Я я |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] 3lknij0cg66eg4o6e1uep6f19n1b6mp 3479919 3479918 2025-06-14T09:26:37Z Мағыпар 100137 /* Жазуы */ дереккөз 3479919 wikitext text/x-wiki '''Коми-пермяк тілі''' (Komi-регміак language) — фин-угор тілдер отбасының фин-пермь тармағының пермь тобына кіреді, тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады (флективтілік элементтері бар). == Референтті халық == Референтті халық: коми-пермяктар, пермдіктер; өз атауы — перямиктер. == Географиялық таралуы == Коми-пермяктар негізінен [[Пермь өлкесі]]нің Коми-Пермяк округінде, сондай-ақ Киров облысының солтүстік-шығысында және Сібірдің кейбір аудандарында тұрады. 2010 жылы 13 372 коми-пермяктар дәстүрлі қоныстан тыс жерде өмір сүрді. Коми-пермяктардың ең көп қауымдастығы Түмен облысында, Ханты-Мансийск автономиялық округінде, Свердлов облысында, Ростов облысында, Коми республикасында, Краснодар өлкесінде шоғырланған.<ref>{{citeweb|url=https://minlang.iling-ran.ru/lang/komi-permyackiy-yazyk?ysclid=mbw0gfzg6s5912520|title=Коми-пермяк тілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-14 |lang=}}</ref> == Диалектісі == 4 диалектісі бар: оңтүстік (кудымкар-инвен, төменгі инвен, онков, нердвин диалектілері кіреді), солтүстік (кочев, косинск-кама, мысов, жоғарғы лупин диалектілері), Жоғарғы Кама және Коми-Язвин.<ref>{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/linguistics/text/5229926|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-14 |lang=}}</ref> == Жазуы == 1917 жылға дейін коми-пермяктардың жазуы коми-зырянның жазуы сияқты үш диалектінің негізінде болды: итеем, орта сысоль, төменгі вычегод. Жалпыхалықтық жазу орыс (кириллица) әліпбиінің негізінде құрылды. 1920 жылдан бастап айтарлықтай өзгертілген орыс әліпбиі қолданыла бастады. 30-жылдардың басында коми жазуы латындандырылды, ал 30-жылдардың соңында қайтадан орыс (кириллица) графикалық негізіне ауыстырылды.<ref>{{кітап|авторы=Э.Д. Сүлейменова, Д.Х. Ақанова, Н.Ж. Шаймерденова|бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=«Қазақстан тілдері: әлеуметтік лингвистика анықтамалығы» |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны= |баспасы=«Издательство Золотая Книга» ЖШС |жыл=2020 |томы= |беттері=140-141 |барлық беті=480 |сериясы= |isbn=978–601–7988-21-0|тиражы= }}</ref> {| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF" summary="Thirty-five letters of the Permian alphabet, capital and small" |+ | Коми-пермяк әліпбиі |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | А а | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Б б | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | В в | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Г г | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Д д | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Е е | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ё ё |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ж ж | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | З з | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | И и | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | І і | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Й й | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | К к | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Л л |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | М м | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Н н | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | О о | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ӧ ӧ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | П п | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Р р | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | С с |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Т т | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | У у | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ф ф | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Х х | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ц ц | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ч ч | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ш ш |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Щ щ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ъ ъ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ы ы | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ь ь | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Э э | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ю ю | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Я я |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] 3qe8zffkggpnakfivm7onuvm2cimn97 3479920 3479919 2025-06-14T09:33:07Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру 3479920 wikitext text/x-wiki {{Тілдер |аты=Коми-пермяк тілі |рейтинг= |ISO2= |МЕСТ 7.75–97= |ISO1= kom |жазу= [[кириллица]] |классификация= [[Еуразия тілдері]] :фин-угор тілдер отбасы ::фин-пермь тармағы :::пермь тобы |санаты= |сөйлеушілер саны= 41 447 (2020) |түсі=алтай |реттейтін мекеме= |ресми тіл=жойылып кету қаупі бар |елдер=[[Ресей]] |айтылуы= |өз атауы=Komi-регміак language |Сурет=5.1a-Komi-languages.png |ISO3= }} '''Коми-пермяк тілі''' (Komi-регміак language) — фин-угор тілдер отбасының фин-пермь тармағының пермь тобына кіреді, тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады (флективтілік элементтері бар). == Референтті халық == Референтті халық: коми-пермяктар, пермдіктер; өз атауы — перямиктер. == Географиялық таралуы == Коми-пермяктар негізінен [[Пермь өлкесі]]нің Коми-Пермяк округінде, сондай-ақ Киров облысының солтүстік-шығысында және Сібірдің кейбір аудандарында тұрады. 2010 жылы 13 372 коми-пермяктар дәстүрлі қоныстан тыс жерде өмір сүрді. Коми-пермяктардың ең көп қауымдастығы Түмен облысында, Ханты-Мансийск автономиялық округінде, Свердлов облысында, Ростов облысында, Коми республикасында, Краснодар өлкесінде шоғырланған.<ref>{{citeweb|url=https://minlang.iling-ran.ru/lang/komi-permyackiy-yazyk?ysclid=mbw0gfzg6s5912520|title=Коми-пермяк тілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-14 |lang=}}</ref> == Диалектісі == 4 диалектісі бар: оңтүстік (кудымкар-инвен, төменгі инвен, онков, нердвин диалектілері кіреді), солтүстік (кочев, косинск-кама, мысов, жоғарғы лупин диалектілері), Жоғарғы Кама және Коми-Язвин.<ref>{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/linguistics/text/5229926|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-14 |lang=}}</ref> == Жазуы == 1917 жылға дейін коми-пермяктардың жазуы коми-зырянның жазуы сияқты үш диалектінің негізінде болды: итеем, орта сысоль, төменгі вычегод. Жалпыхалықтық жазу орыс (кириллица) әліпбиінің негізінде құрылды. 1920 жылдан бастап айтарлықтай өзгертілген орыс әліпбиі қолданыла бастады. 30-жылдардың басында коми жазуы латындандырылды, ал 30-жылдардың соңында қайтадан орыс (кириллица) графикалық негізіне ауыстырылды.<ref>{{кітап|авторы=Э.Д. Сүлейменова, Д.Х. Ақанова, Н.Ж. Шаймерденова|бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=«Қазақстан тілдері: әлеуметтік лингвистика анықтамалығы» |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны= |баспасы=«Издательство Золотая Книга» ЖШС |жыл=2020 |томы= |беттері=140-141 |барлық беті=480 |сериясы= |isbn=978–601–7988-21-0|тиражы= }}</ref> {| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF" summary="Thirty-five letters of the Permian alphabet, capital and small" |+ | Коми-пермяк әліпбиі |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | А а | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Б б | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | В в | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Г г | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Д д | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Е е | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ё ё |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ж ж | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | З з | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | И и | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | І і | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Й й | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | К к | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Л л |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | М м | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Н н | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | О о | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ӧ ӧ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | П п | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Р р | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | С с |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Т т | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | У у | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ф ф | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Х х | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ц ц | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ч ч | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ш ш |- | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Щ щ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ъ ъ | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ы ы | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ь ь | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Э э | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ю ю | style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Я я |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] 3jce8xm3pqstepxz67bj01z5nap1w8k 3 760971 3479923 2025-06-14T09:44:15Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3479923 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Itisayyub}} -- [[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылауы]]) 14:44, 2025 ж. маусымның 14 (+05) emuhs636gftlariglsir255u9xponfv 3 760972 3479925 2025-06-14T10:09:38Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3479925 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Saayqoo}} -- [[Қатысушы:Салиха|Салиха]] ([[Қатысушы талқылауы:Салиха|талқылауы]]) 15:09, 2025 ж. маусымның 14 (+05) gjf8vwmbi6vxr9biabhulr1ulj6qx5o 3 760973 3479928 2025-06-14T10:21:20Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3479928 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Eriksaya}} -- [[Қатысушы:GanS NIS|<span style="text-shadow:gray 4px 4px 3px;"><font face="AR Cena" color="black"><b>Fани</b></font></span>]] ([[Қатысушы талқылауы:GanS NIS|талқылауы]]) 15:21, 2025 ж. маусымның 14 (+05) tbe03ysiorh2a2nyzxn3gpnr39ve82b 3 760974 3479931 2025-06-14T11:05:01Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3479931 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Beytullahyuzel}} -- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 16:05, 2025 ж. маусымның 14 (+05) 0j4fm5x4m3amnid4lxgqwhkibhvcf04 0 760975 3479936 2025-06-14T11:44:58Z Мағыпар 100137 Жаңа бетте: '''Коряк тілі''' (Koryak language) — палеоазияттық тілдер отбасының чукот – камчатка тармағына кіреді. Үндестігі бар тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] 3479936 wikitext text/x-wiki '''Коряк тілі''' (Koryak language) — палеоазияттық тілдер отбасының чукот – камчатка тармағына кіреді. Үндестігі бар тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] 99zg0wza8e1lbl1jfe1ptiaaxfjxin9 3479937 3479936 2025-06-14T11:46:56Z Мағыпар 100137 толықтыру 3479937 wikitext text/x-wiki '''Коряк тілі''' (Koryak language) — [[Палеоазия тілдері|палеоазияттық тілдер]] отбасының чукот – камчатка тармағына кіреді. Үндестігі бар тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады. == Референтті халық == Референтті халық: коряктар; өз атауы: жағалау коряктары – нымылгын, бұғы өсіруші коряктар – чавиын. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] axsobx1925xbgnpx7jtoiw45hmp6q6q 3479938 3479937 2025-06-14T11:50:37Z Мағыпар 100137 толықтыру 3479938 wikitext text/x-wiki '''Коряк тілі''' (Koryak language) — [[Палеоазия тілдері|палеоазияттық тілдер]] отбасының чукот – камчатка тармағына кіреді. Үндестігі бар тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады. == Референтті халық == Референтті халық: коряктар; өз атауы: жағалау коряктары – нымылгын, бұғы өсіруші коряктар – чавиын. == Географиялық таралуы == Коряктар Камчатка түбегінің солтүстік және орталық бөлігінде, Беринг және Охот теңіздерінің жағалауында, этникалық топтың көпшілігі Коряк автономиялық округінде тұрады. Коряктардың аз бөлігі Камчатка облысының Коряк автономиялық округінің құрамына кірмейтін аудандарында (Быстринский, Соболевский), 700-ден астам коряктар қазіргі Магадан облысының Северо-Евенск ауданының аумағында, негізінен Тайгонос түбегінде тұрады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] tc1ut9oiwnh0gfss1errofmes0dwpnd 3479939 3479938 2025-06-14T11:51:35Z Мағыпар 100137 /* Географиялық таралуы */ дереккөз 3479939 wikitext text/x-wiki '''Коряк тілі''' (Koryak language) — [[Палеоазия тілдері|палеоазияттық тілдер]] отбасының чукот – камчатка тармағына кіреді. Үндестігі бар тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады. == Референтті халық == Референтті халық: коряктар; өз атауы: жағалау коряктары – нымылгын, бұғы өсіруші коряктар – чавиын. == Географиялық таралуы == Коряктар Камчатка түбегінің солтүстік және орталық бөлігінде, Беринг және Охот теңіздерінің жағалауында, этникалық топтың көпшілігі Коряк автономиялық округінде тұрады. Коряктардың аз бөлігі Камчатка облысының Коряк автономиялық округінің құрамына кірмейтін аудандарында (Быстринский, Соболевский), 700-ден астам коряктар қазіргі Магадан облысының Северо-Евенск ауданының аумағында, негізінен Тайгонос түбегінде тұрады.<ref>{{citeweb|url=https://minlang.iling-ran.ru/lang/koryakskiy-yazyk?ysclid=mbw697j5n6945467469|title=Коряк тілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-14 |lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] jtcbf99mc41jow2newldolbizenmjio 3479940 3479939 2025-06-14T11:57:03Z Мағыпар 100137 толықтыру 3479940 wikitext text/x-wiki '''Коряк тілі''' (Koryak language) — [[Палеоазия тілдері|палеоазияттық тілдер]] отбасының чукот – камчатка тармағына кіреді. Үндестігі бар тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады. == Референтті халық == Референтті халық: коряктар; өз атауы: жағалау коряктары – нымылгын, бұғы өсіруші коряктар – чавиын. == Географиялық таралуы == Коряктар Камчатка түбегінің солтүстік және орталық бөлігінде, Беринг және Охот теңіздерінің жағалауында, этникалық топтың көпшілігі Коряк автономиялық округінде тұрады. Коряктардың аз бөлігі Камчатка облысының Коряк автономиялық округінің құрамына кірмейтін аудандарында (Быстринский, Соболевский), 700-ден астам коряктар қазіргі Магадан облысының Северо-Евенск ауданының аумағында, негізінен Тайгонос түбегінде тұрады.<ref>{{citeweb|url=https://minlang.iling-ran.ru/lang/koryakskiy-yazyk?ysclid=mbw697j5n6945467469|title=Коряк тілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-14 |lang=}}</ref> == Диалектісі == Коряк тілінде бірнеше диалектілер бар: чавчувен, апукин, камен, алютор (кейде дербес тіл болып саналады), иткан, олардың ішінде чувчувен диалектісі жазудың негізін қалады. Чавчувен диалектісінде бұғы бағушы коряктар сөйлейді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] 8vfg4aup3py4levoa2aal1wmhf0p4y0