Уикипедия kkwiki https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B_%D0%B1%D0%B5%D1%82 MediaWiki 1.45.0-wmf.6 first-letter Таспа Арнайы Талқылау Қатысушы Қатысушы талқылауы Уикипедия Уикипедия талқылауы Сурет Сурет талқылауы МедиаУики МедиаУики талқылауы Үлгі Үлгі талқылауы Анықтама Анықтама талқылауы Санат Санат талқылауы Портал Портал талқылауы Жоба Жоба талқылауы TimedText TimedText talk Module Module talk Topic 0 23667 3482924 3237462 2025-06-24T17:07:31Z Muratkhan-M 123080 3482924 wikitext text/x-wiki '''Шамшәдин Тұрсынұлы Керім''' ([[4 сәуір]] [[1962 жыл]]ы туған, [[Қызылорда облысы]], [[Арал ауданы]], [[Құланды (Қызылорда облысы)|Құланды]] ауылы) – фольклортанушы, дінтанушы, филология ғылымдарының докторы (2001), профессор (2009). * ҚазМУ-ды (1985, қазіргі ҚазҰУ) бітірген. * [[Қазақстан Республикасының Ұлттық музейі|Қазақстан орталық музейі]]нде (1985–87) кіші ғылыми қызметкер. * 1987-1992 ж.ж. [[Қазақстан ғылым академиясы]]ның М. Әуезов атындағы [[Әдебиет және өнер институты]]нда кіші ғылыми қызметкер; * Өзбекстандағы Ғ. Ғұлам атындағы [[Сырдария мемлекеттік университеті]]нде доцент, кафедра меңгерушісі; * 1994-2001 ж.ж. Қожа Ахмет Яссауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінде шығыс филологиясы кафедрасының доценті, меңгерушісі; * 2001 ж. 4 сәуірінен 18 маусымына дейін Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы жанындағы Ислам университетінде ректор; * 2001 ж. 18 маусымынан 2018 ж. 9 қыркүйегіне дейін Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университетінің проректоры; * 2018-2024 жылдар аралығында Нұр-Мүбарак университеті жанындағы Әбу Ханифа ғылыми зерттеу орталығының директоры, Дінтану кафедрасының профессоры; * 2024 жылдан бастап Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті жанындағы Халықаралық ғылыми зерттеу және инновация орталығының директоры. == Ғылыми жұмыстары == * 2000 ж. «Қазақ фольклорындағы жұмбақ жанры» деген тақырыпта докторлық диссертация қорғады; * Әдебиеттану, шығыстану, дінтану, исламтану салалары бойынша 230-дан астам ғылыми еңбектері жарық көрді; * 140-тан аса ғылыми конференцияларда (Египет, Түркия, Ресей т.б.) баяндамалар жасаған; == Еңбектері == * Қазақ жұмбағы. Монография, 2007 ж. * Араб елдері. Оқу құралы, 2008 ж. * Араб баспасөзінің тілі. Оқу құралы, 2008 ж. * Сығанақ саңлағы. Монография, 2012 ж. * Діни білім - дін діңгегі, 2012 ж. * Қауам ад-дин әл-Итқани әл-Фараби- ғұлама ғалым, ақын. Монография, 2017 ж. * Сал-серілер поэзиясы/ ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың басы. Монография, 2017 ж. * Қазақстан исламтануының аса көрнекті өкілдері. Монография, 2018 ж. * Тараз тарланы. Монография, 2022 ж. == Марапаттары == * "Құрмет" ордені (2017); * Қазақстан халқы Ассамблеясының қоғамдық "Бірлік" алтын медалі (2016); * "Қазақстан Республикасының Тәуелсіздігіне 25 жыл" мерекелік медалі (2016) * "Астана 20 жыл" мерекелік медалі (2018); * "Мәшһүр Жүсіп атындағы Алтын медаль" (2013); {{Суретсіз мақала}} [[Санат:4 сәуірде туғандар]] [[Санат:1962 жылы туғандар]] [[Санат:Арал ауданында туғандар]] [[Санат:Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті түлектері]] [[Санат:Қазақстан филологтары]] [[Санат:Филология ғылымдарының докторлары]] [[Санат:Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университетінің профессорлары]] [[Санат:Қазақстан фольклортанушылары]] [[Санат:Мұхтар Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты қызметкерлері]] [[Санат:Халықаралық қазақ-түрік университеті оқытушылары]] [[Санат:Сырдария мемлекеттік университеті оқытушылары]] tjsk7v5sn814tty9ud2lyix8l3zb713 0 24452 3482964 3475767 2025-06-24T23:26:49Z Casserium 68287 /* Басшылық */ 3482964 wikitext text/x-wiki {{Банк | банктың аты = Қазақстан Халық банкі | логотипі = Halyk Bank.png | түрі = [[Акционерлік қоғам]] | лицензиясы = №1.2.47/230/38/1 (2023 жылғы 23 маусымнан) | салымдарды сақтау = Иә<ref>[http://kdif.kz/ru/register_of_banks-participants kdif.kz: Реестр банков — участников системы гарантирования депозитов] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131202224557/http://kdif.kz/ru/register_of_banks-participants |date=2013-12-02 }}{{ref-ru}} {{v|29|06|2011}}</ref> | биржадағы листингі = {{ubl| {{KASE|HSBK}} | {{LSE|HSBK}} | [[Астана халықаралық биржасы|AIX]]: [https://aix.kz/issuers/halyk-bank-of-kazakhstan-jsc-18 '''HSBK'''] }} | қызметі = Банк қызметінің барлық түрлері | ұраны = «Жинау және көбейту» | құрылған жылы = 1923 | бұрынғы атаулары = Қазақстан Халық жинақ банкі | орналасуы = {{байрақ|Қазақстан}}, [[Алматы]] | басты адамдары = [[Үміт Болатханқызы Шаяхметова|Үміт Шаяхметова]] (басқарма төрағасы)<br>[[Арман Ғалиасқарұлы Дунаев|Арман Дунаев]] (директорлар кеңесінің төрағасы) | жарғылық капиталы = {{өзгеріссіз}} ₸209 027 млн (2023)<ref name="АО2023">{{cite web |url=https://kase.kz/files/emitters/HSBK/hsbkf6_2023_cons_rus.pdf |title=АО «Народный банк Казахстана» Консолидированная финансовая отчетность и аудиторское заключение независимых аудиторов за год, закончившийся 31 декабря 2023 года |lang=ru |publisher=[[Қазақстан қор биржасы]] |date=13 наурыз 2024 |format=PDF |accessdate=2024-04-10}}</ref> | меншікті капиталы = {{өсім}} ₸2 476 954 млн (2023)<ref name="АО2023"/> | активтері = {{өсім}} ₸15 494 368 млн (2023)<ref name="АО2023"/> | таза табысы = {{өсім}} ₸693 436 млн (2023)<ref name="АО2023"/> | қызметкерлер саны = 16 833 (2023 жылы)<ref name="АО2023"/> | басшы компания = «АЛМЭКС» Холдингтік тобы» АҚ | еншілес компания = {{Ту|Қазақстан}} «Halyk Global Markets» АҚ <br>{{Ту|Қазақстан}} «Halyk Finance» АҚ<br>{{Ту|Қазақстан}} «Халық-Лизинг» АҚ <br> {{Ту|Қазақстан}} «Халық» сақтандыру компаниясы» АҚ <br>{{Ту|Өзбекстан}} «Tenge Bank» АКБ<br>{{Ту|Грузия}} «Халық Банк Грузия» АҚ<br>{{Ту|Қазақстан}} «Halyk-Life» АҚ <br>{{Ту|Қазақстан}} «Қазтелепорт» АҚ<br>{{Ту|Қазақстан}} «Halyk Инкассация» ЖШС<br>{{Ту|Қазақстан}} «Halyk Finservice» ЖШС<br>{{Ту|Қазақстан}} «КУСА Халық» ЖШС<br>{{Ту|Қазақстан}} «Халық Актив» ЖШС | аудитор = [[Deloitte]] | дерекнама = | сайты = {{URL|halykbank.kz}} }} '''Қазақстан Халық банкі''' — Қазақстандағы ең ірі әмбебап коммерциялық банк. == Тарихы == Еліміздегі алғашқы жинақ кассасы сонау 1923 жылы, төңкеріс жылдарынан кейінгі жаңа экономикалық қарым-қатынастар қалыптаса бастаған кезеңде, Ақтөбе қаласында ашылған болатын, кейіннен ұжымдандыру (коллективтендіру) және индустрияландыру науқандары жүргізілген тұста, 1936 жылы, [[Алматы]] қаласында КСРО Жинақ банкінің филиалы ашылды. Нақты 1923 жылдан бастап жинақ жүйесін дамытудың және көпшілікке таратудың жаңа белесі басталды. Ақтөбедегі жинақ кассасы ашылғаннан кейін небәрі 4 жылдың ішінде республикадағы мұндай кассалар саны 335-ке жетті. 1929 жылы Республикалық жинақ кассасы құрылып, ол Қазақстандағы барлық кассалар қызметіне жалпы басшылықты іске асырды. Кейінгі жылдары олардың саны біршама ұлғайып отырды. Касса салымшыларының қатарына жұмысшыларды, қызметкерлер мен колхозшыларды неғұрлым көбірек тарту мақсатында жинақ кассаларын тікелей зауыт-фабрикалардың өзінде, колхоз-совхоздарда, байланыс мекемелерінде және басқа да кәсіпорындар мен ұйымдарда ашу қолға алынды. Социалистік қоғамда қалыптасқан әлеуметтік-экономикалық және қаржылық қатынастардың өзі әрбір кеңес азаматының Жинақ банкі салымшылары қатарына қосылуына ықпал етті. Халыққа қызмет көрсетудің орасан зор ауқымы жүйесі қаражат жинақтауға және банк ісінің қалыптасқан тарихи дәстүрлерін Қазақстан аумағында да бекітуге қолайлы жағдай туғызды. Жинақ кассалары сонымен қатар мемлекеттік заем облигацияларының, басқа да бағалы қағаздардың кепілі бойынша мерзімді несиелер берумен айналысты. Оларға қор операцияларын, басқа да бірқатар қаржылық және банктік операцияларды жүргізуге рұқсат етілді. Бұл кезеңдегі жинақ ісінде мемлекеттік кредит беру қалыптасып, біртіндеп дами бастады. Ол жылдары сегіз рет мемлекеттік заем шығарылды, оның үшеуі – натуралдық заем түрінде болды да, ал екеуі алтынмен есептелді. Натуралдық заемдар (астықпен, қантпен) мен алтынмен есептелетін заемдар реформа кезеңіне дейін шығарылды. 1960 жылдың аяғына қарай жинақ кассаларындағы салымшылар саны 1 770 мың адамға жетті, ал салым ақшаның көлемі 322,7 млн сомды құрады, салымның бір адамға шаққандағы орташа мөлшері 182 сом болды. Жинақ кассаларының саны 1950-1960 жылдар аралығында 1,8 есеге өсіп, 1960 жылдың аяғында 2805-ке жетті. Қазақстандағы жинақ ісі мен жинақ кассалары желісінің кеңінен қанат жаюы ең алдымен еліміздегі тың және тыңайған жерлердің игерілуі нәтижесінде халық шаруашылығының қарқынды дамуымен, еңбекшілердің материалдық тұрмыс жағдайының айтарлықтай жақсаруымен байланысты болды. Тек 1955 жылдың өзінде еліміз бойынша салымшылар шоттарының 44,1 пайызы, ал салымдар қалдығының 44 пайызы тың жерлерді игеру жаппай жүргізілген солтүстік өңірдегі Көкшетау, Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Ақмола, Павлодар облыстарының үлесіне тиді (М. Д. Жолдасбеков, «Незаменимые услуги», Алматы,1986 ж.). 60-жылдардың басында жинақ кассаларында тұрғындардан пәтер, коммуналдық және басқа қызметтер ақысын қабылдау операцияларын жүргізу қолға алынды. Сонымен бірге жинақ кассаларының құзырына зауыт-фабрикалардың, жергілікті кәсіподақ комитеттерінің, өзара көмек кассаларының және шаруашылық қызметпен айналыспайтын қоғамдық ұйымдардың ағымдағы шоттарын жүргізу берілді. Жинақ кассаларының жұмысшылар мен қызметкерлердің, сондай-ақ колхозшылардың жалақысынан ақша сомасын қатаң еріктілік қағидатын сақтай отырып, шоттар мен салымдарға қолма-қолсыз аудару операциялары көбірек қолданыла бастады. Жинақ жүйесінің одан әрі дамуы үшін ақша бірлігін күшейтудің маңызы зор болды. Алайда 1961 жылы жүргізілген реформа айналымдағы ақша массасын бақылау және ақша шығаруды шектеу шарасы ретінде ойластырылғанымен, көздеген мақсатқа қол жеткізілмеді, ол үшін бүкіл шаруашылық құрылымы қайта өзгертілуге тиіс еді, сондықтан аталған реформа ақша белгілерін ауыстырумен және сомның жаңа бағамын белгілеумен ғана шектелді. 1963 жылдан бастап жинақ кассалары Қаржы министрлігінің құрамынан шығарылып, Мемлекеттік банк қарамағына берілді, халық салымдарының қаржысы бұдан былай банктің кредит ресурсын толықтыруға жұмсалатын болды. 60-жылдардың аяғында жинақ ісінің нағыз даму шегіне жетіп, көркейген кезеңі болды: дәл сол жылдары халық шаруашылығына кредит беруге күрделі капитал қаражаты жіберілді, ал оның негізгі көзін тұрғындардың кассалардағы жинақ салымдары құрады. 1988 жылғы банктік реформа бойынша банк жүйесін екі деңгейге көшіру көзделді: орталық банк және арнаулы банктер. Мемлекеттік еңбек жинақ кассалары КСРО Жинақ банкіне айналдырылып, халыққа және заңды тұлғаларға қызмет көрсететін мемлекеттік арнаулы банк болып құрылды. Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздік пен егемендікке қол жеткізуімен жинақ ісінің дамуында үшінші қайта құру кезеңі басталды – дәл осы кезден бастап Қазақстан Халық Банкінің құрылымдық банкингке және функционалдық қайта бағдарлауға негізделген ісі қолға алынды. 1990 жылдың желтоқсанынан бастап Қазақстан өзінің нарықтық экономика талаптарына жауап бере алатын банк жүйесін құруға кірісті. 1991 жылдың қаңтарында-ақ «Қазақ КСР-індегі банктер және банк қызметі туралы» деген заң қабылданды, мұның өзі тәуелсіз Қазақстанның банк ісіндегі реформа жұмысының алғашқы қадамы болған еді. Мемлекеттік тәуелсіздігіміз ресми түрде жарияланған соң бір жылдан кейін, 1992 жылы Қазақстан Республикасының Жинақ банкі құрылды, оның заңды түрдегі ресми құқық иеленушісі бүгінгі Қазақстан Халық Банкі болды. 1993 жылы Жинақ банкі Қазақстан Республикасының Үкіметіне қарайтын дербес заңды құрылым - «Қазақстан Халық Банкі» болып ұйымдастырылды. Ал 1995 жылы Банк жабық тұрпаттағы Акционерлік қоғам болып қайта құрылды. Қайта құру рәсімі банк басшылығын ауыстырумен, жұмыс стилін түпкілікті өзгертумен ұштастырылды. Жаңа басшылық банк жұмысына әмбебап қызмет көрсету қағидатын негіз етіп алды және бүгінгі күнге дейін банк қызметі түрлерін барынша кеңейтуді, банкингтегі ақпараттық-коммуникативтік технологиялардың соңғы жетістіктерін пайдалануды барынша қолдап әрі дәйектілікпен іске асырып келеді. 1995 жылдың аяғында-ақ Қазақстан Халық Банкі республикадағы аса ірі операциялық банк болып танылды. Қазіргі уақытта Банк қаржы рыногындағы өзінің сол айқындамасынан ауытқымай, қол жеткізген жетістіктерін сақтап қалуға ұмтылып келеді. 1998 жылдың шілдесінде акционерлердің жалпы жиналысының шешімімен Банк жабық тұрпаттағы акционерлік қоғамнан Үкіметтің қатысуы 100 пайызды құрайтын «Қазақстан Халық жинақ банкі» ашық акционерлік қоғамы болып қайта құрылды. Сол жылы Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулыларына, оның ішінде 1998 жылдың 6 шілдесінде шыққан № 644 «Қазақстан Акционерлік Халық жинақ банкін 1998-2001 жылдары кезең-кезеңмен жекешелендірудің негізгі бағыттары туралы» деген қаулысына сәйкес акционерлік қоғам капиталын ұлғайту бағытында жұмыс жүргізілді. 2001 жылдың қараша айында өткен сауда-саттық аукционында Қазақстан Үкіметі өзіне тиесілі 33,33%-ды құрайтын акцияларды бақылау пакетін және оған қоса бір акцияны сатты. == Меншік иелері == 2023 жылғы 31 желтоқсандағы дерек бойынша Қазақстан Халық банкінің ең ірі акционері — «АЛМЭКС» Холдингтік тобы» АҚ (69,6%). «АЛМЭКС» тобына [[Тимур Асқарұлы Құлыбаев|Тимур Құлыбаев]] пен [[Динара Нұрсұлтанқызы Құлыбаева|Динара Құлыбаева]] (Қазақстанның бұрынғы президенті [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаевтың]] күйеу баласы мен қызы) [[паритет]]тік негізде иелік етеді.<ref name="АО2023"/> == Қызмет көрсету == === Филиалдар желісі === Банктің 2023 жылғы дерек бойынша Қазақстан Республикасы аумағында 25 облыстық, 119 аудандық филиалы мен 426 есеп айырысу-кассалық орталығы бар.<ref name="АО2023"/> === Сервистері === * Halyk Homebank (мобильді қосымша) * Бизнеске арналған Onlinebank (мобильді қосымша) * Halyk Market (интернет-дүкен) * Halyk Travel * kino.kz (киноафиша) * Halyk Finance (брокерлік қызмет) * Halyk сақтандыру * Halyk Life (өмірді сақтандыру) * Халық-Лизинг * Халық Инкассация * halykzalog.kz * HTEL (телекоммуникация, ақпараттық технологиялар) === Еншілес банктері === * {{Ту|Грузия}} Халық Банк Грузия (2008 жылдан бастап) * {{Ту|Өзбекстан}} Tenge Bank (2019 жылдан бастап) * {{Ту|Ресей}} НБК-Банк (2004—2018) * {{Ту|Қырғызстан}} Халық Банк Қырғызстан (2008—2024) * {{Ту|Қазақстан}} Altyn Bank (2014—2016) * {{Ту|Қазақстан}} [[Қазкоммерцбанк]] (2017—2018) * {{Ту|Тәжікстан}} Халық Банк Тәжікстан (2018—2022) * {{Ту|Ресей}} Москоммерцбанк (2018—2022) == Басшылық == Банктің директорлар кеңесі 7 мүшеден тұрады, төрағасы — тәуелсіз директор [[Арман Ғалиасқарұлы Дунаев|Арман Дунаев]] (2025 жылдан бастап). Директорлар кеңесінің құрамына төрағадан басқа банк акционері «АЛМЭКС» холдингінің өкілі Жомарт Нұрабаев, банктің басқарма төрағасы Үміт Шаяхметова, тәуелсіз директорлар [[Жақсыбек Әбдірахметұлы Құлекеев|Жақсыбек Құлекеев]], Франк Кайларс, Петр Романовски, Герман Тишендорф кіреді.<ref>[https://forbes.kz/articles/u-halyk-bank-budet-novyy-predsedatel-soveta-direktorov-ffd6d1 У Halyk Bank будет новый председатель совета директоров]</ref> Банктің басқарма төрағасы — [[Үміт Болатханқызы Шаяхметова|Үміт Шаяхметова]] (2009 жылдан бастап). Банктің басшылары тізімі: # [[Зейнолла Қалидоллаұлы Кәкімжанов|Зейнолла Кәкімжанов]] (қараша 1994 — наурыз 1997) # Едіген Мұқанов (1997) # [[Кәрім Қажымқанұлы Мәсімов|Кәрім Мәсімов]] (қыркүйек 1997 — тамыз 2000) # [[Әнуар Ғалимоллаұлы Сәйденов|Әнуар Сәйденов]] (тамыз 2000 — қаңтар 2002) # Қайрат Сатылғанов (қаңтар 2002 — қаңтар 2004) # [[Әсия Нарыманқызы Сырғабекова|Әсия Сырғабекова]] (қаңтар 2004 — қаңтар 2005) # [[Григорий Александрович Марченко|Григорий Марченко]] (қаңтар 2005 — қаңтар 2009) # [[Үміт Болатханқызы Шаяхметова|Үміт Шаяхметова]] (2009 жылғы қаңтардан бастап) Банктің директорлар кеңесінің төрағалары тізімі: # Қайрат Смағұлов (желтоқсан 1999 — қаңтар 2002) # [[Әнуар Ғалимоллаұлы Сәйденов|Әнуар Сәйденов]] (қаңтар 2002 — тамыз 2002) # Мірболат Әбуов (тамыз 2002 — наурыз 2004) # [[Александр Сергеевич Павлов|Александр Павлов]] (наурыз 2004 — сәуір 2025) # [[Арман Ғалиасқарұлы Дунаев|Арман Дунаев]] (2025 жылғы мамырдан бастап) == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Index KASE}} [[Санат:Қазақстан банктері]] [[Санат:Астана халықаралық биржасында тіркелген компаниялар]] 4sdcq78krfn1jvtcuq1yvpdzj144f6m 0 26723 3482919 2610696 2025-06-24T16:40:27Z CommonsDelinker 165 «[[:File:Silver_2-ruble_coin_commemorating_the_100th_anniversary_of_the_birth_of_Yevgeny_Vuchetich.png]]» деген «[[:File:RR5110-0092R_Silver_2-ruble_coin_commemorating_the_100th_anniversary_of_the_birth_of_Yevgeny_Vuchetich.png]]» дегенмен алмастырылды. 3482919 wikitext text/x-wiki [[Сурет:RR5110-0092R Silver 2-ruble coin commemorating the 100th anniversary of the birth of Yevgeny Vuchetich.png|thumb|right|200px|]] '''Евгений Викторович Вучетич''' (28.12.[[1908]], [[Ресей]], [[Екатеринослав]] (қазіргі [[Днепр қаласы]]) - 12.4.[[1974]], [[Мәскеу]]) - мүсінші, Қазақстанның еңбек сіңірген өнер қайраткері ([[1957]]), [[КСРО]] халық суретшісі ([[1959]]), [[Социалистік Еңбек Ері]] ([[1967]]), КСРО Көркемсурет академиясының академигі ([[1953]]). *[[1926]]- [[1930]] ж. [[Ростов]] суретшілер мектебінде, [[1931]] - [[1933]] ж. оқыған. *[[Ленинград пролетарлық өнер институты]]нда (қазіргі [[Санкт-Петербург]]) оқыған. *1957 - 1959 ж. "Қазақстан сюитасы" деген атпен республиканың атақты тұлғаларының (М.Әуезов, Қ.Сәтбаев, Б.Момышүлы, т.б.) мәрмәрден қашалған 19 портреттен тұратын сериясын жасады. Лениндік сыйлық (1970), КСРО Мемлекеттік сыйлық (1946, 1947, 1948, 1949, 1950) және Дж. Неру атындағы сыйлықтың (1963) ие-гері. 2 рет Ленин орденімен, 2-ші дәрежелі Ұлы Отан соғысы орденімен, медальдармен марапатталған.<ref>“Қазақ Энциклопедиясы”, 2 том</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{commons|Category:Yevgeny Vuchetich}} {{stub}} [[Санат:28 желтоқсанда туғандар]] [[Санат:1908 жылы туғандар]] [[Санат:Днепрде туғандар]] [[Санат:12 сәуірде қайтыс болғандар]] [[Санат:1974 жылы қайтыс болғандар]] [[Санат:Мәскеуде қайтыс болғандар]] [[Санат:Социалистік еңбек ерлері]] [[Санат:Ленин орденінің иегерлері]] [[Санат:Мәскеуді қорғағаны үшін медалінің иегерлері]] [[Санат:Ленинградты қорғағаны үшін медалінің иегерлері]] [[Санат:1941-1945 жж. Ұлы Отан соғысында Германияны жеңгені үшін медалінің иегерлері]] [[Санат:КСРО халық суретшілері]] [[Санат:Лениндік сыйлықтың иегерлері]] [[Санат:Сталиндік сыйлықтың иегерлері]] [[Санат:Ұлы Отан соғысы жаяу әскерлері]] [[Санат:КСРО соцреалист-суретшілері]] [[Санат:Ресей соцреалист-суретшілері]] [[Санат:КСРО суретшілер одағы мүшелері]] [[Санат:КОКП мүшелері]] [[Санат:КСРО көркемсурет академиясының академиктері]] [[Санат:Репин атындағы институт түлектері]] [[Санат:Новодевичье зиратында жерленгендер]] [[Санат:Ресей сербтері]] [[Санат:КСРО мүсінші-монументалистері]] [[Санат:Қазақ КСР-інің еңбек сіңірген өнер қайраткерлері]] t7euo2v3jma7csrro0drgud7u4r1pnn 0 28559 3482966 3479846 2025-06-25T01:37:44Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3482966 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = монарх | Қазақша есімі = Келдібек хан | Шынайы есімі = | Суреті = | Атауы = | Сурет ені = | Елтаңба = | Елтаңба атауы = | Елтаңба ені = | Титулы = [[Алтын Орда]]ның 18-ші ханы | Лақап аты = | Ту = | Басқара бастады = 1361 | Басқаруын аяқтады = 1362 | Басқарған кезеңі = | Ізашары = [[Ордамәлік хан]] | Ізбасары = [[Мұрад хан]] | Тәж кигізу жорасы = 1361 | Биліктен бас тартуы = | Мұрагері = | Премьер = | Вице-президент = | Президент = | Монарх = | Губернатор = | Вице-губернатор = | Түсініктемелер = | Діні = | Туған күні = | Туған жері = | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Династия = Бату | Туған кездегі есімі = | Әкесі = | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = | Қызмет еткен жылдары = | Құрамында болды = | Әскер түрі = | Атағы = | Басқарды = | Шайқасы = | Ғылыми аясы = | Жұмыс істеген орны = | Партиясы = | Қызметі = | Мамандығы = | Білімі = | Ғылыми дәрежесі = | Марапаттары = | Қолтаңбасы = | Монограммасы = | Сайты = | Commons = }} '''Келдібек хан''' – [[Алтын Орда]] ханы. [[Жошы Ұлысы|Жошы]] әулетінен шыққан, [[Бату хан|Бату]]дың ұрпағы. [[Муин әд-Дин Натанзи]]дің ''“Ескендір анонимі”'' мен орыс жылнамаларында Келдібек хан Алтын Орда ханы [[Жәнібек хан|Жәнібек]]тің, ал ''“Муизз әл-ансаб фи шаджарат салатин Моғұлда”'' Жәнібектің баласы Ірінбектің ұлы делінеді. Кейбір шығыс авторлары мен орыс деректерінде Келдібек хан [[1357]] жылы Бердібектің қолынан қаза тапты деп көрсетілген. Алтын Ордадағы 1360 – 80 жылы ''“дүрбелең жылдары”'' [[Өзбек хан]]ның жесірі, Жәнібектің шешесі [[Тайдула хатұн]] және оның жақтастары [[Сарайшық|Сарай]] қаласында Келдібек ханның атымен басқа біреуді хан деп жариялады. Шығыс [[Дешті Қыпшақ]] аңыздарында ол адам жалған Келдібек хан деп аталды. Таққа отырғаннан кейін Келдібек хан Жошы әулетінен шыққан көптеген әмірлер мен билерді қырып-жойды. Нумизматикалық деректерге қарағанда һиджраның 762 – 63 ж. (1360 – 62) билік құрған. [[Низам әд-Дин Шами]], [[Шараф әд-Дин Әли Йезди]]дің мәліметтері және авторы белгісіз ''“Шәджарат әл-атрак”'' шығармасы бойынша, ол Бердібектен кейін және [[Наурыз хан]]ға дейін билік жүргізген. [[Өтеміс қажы]]ның ''“Шыңғыснамесінде”'' Келдібек хан Бердібек қайтыс болған соң хан болған [[Хызыр хан]] тақтан қуылғаннан кейін билік басына келген. Орыс жылнамалары мен басқа да деректер бойынша, Келдібек хан Бердібек, Құлпа, [[Наурыз хан|Наурыз]], Хызыр, Темір қожа, [[Орда-Шейх]], Абдаллах сынды хандардан кейін, Мұратпен (Мурид, Мурут, Бурут) бір мезгілде билік жүргізген. Мұрат Келдібек хан қайтыс болғаннан кейін сарайда хан болған. Келдібек хан өзіне наразы әмірлердің қолынан қаза тапты. Келдібек хан тұсында Алтын Ордадағы экономикалық-саяси жағдай едәуір әлсіреді.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IV том</ref><ref>Насонов А.Н., Монголы и Русь, М. – Л., 1940; Греков Б.Д., Якубовский А.Ю., Золотая Орда и ее падение, М.– Л., 1950;</ref><ref>Сафаргалиев М.Г., Распад Золотой Орды, Саранск, 1960.</ref> ==Дереккөздер:== <references/> {{бастама}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Алтын Орда хандары]] [[Санат:Жошы әулеті]] 8es86dxut3yyxhy0r97c3vprd76phxo 3482967 3482966 2025-06-25T01:38:16Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3482967 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = монарх | Қазақша есімі = Келдібек хан | Шынайы есімі = | Суреті = | Атауы = | Сурет ені = | Елтаңба = | Елтаңба атауы = | Елтаңба ені = | Титулы = [[Алтын Орда]]ның 18-ші ханы | Лақап аты = | Ту = | Басқара бастады = 1361 | Басқаруын аяқтады = 1362 | Басқарған кезеңі = | Ізашары = [[Ордамәлік хан]] | Ізбасары = [[Мұрад хан]] | Тәж кигізу жорасы = 1361 | Биліктен бас тартуы = | Мұрагері = | Премьер = | Вице-президент = | Президент = | Монарх = | Губернатор = | Вице-губернатор = | Түсініктемелер = | Діні = | Туған күні = | Туған жері = | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Династия = Бату | Туған кездегі есімі = | Әкесі = | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = | Қызмет еткен жылдары = | Құрамында болды = | Әскер түрі = | Атағы = | Басқарды = | Шайқасы = | Ғылыми аясы = | Жұмыс істеген орны = | Партиясы = | Қызметі = | Мамандығы = | Білімі = | Ғылыми дәрежесі = | Марапаттары = | Қолтаңбасы = | Монограммасы = | Сайты = | Commons = }} '''Келдібек хан''' – [[Алтын Орда]] ханы. [[Жошы Ұлысы|Жошы]] әулетінен шыққан, [[Бату хан|Бату]]дың ұрпағы. [[Муин әд-Дин Натанзи]]дің ''“Ескендір анонимі”'' мен орыс жылнамаларында Келдібек хан Алтын Орда ханы [[Жәнібек хан|Жәнібек]]тің, ал ''“Муизз әл-ансаб фи шаджарат салатин Моғұлда”'' Жәнібектің баласы Ірінбектің ұлы делінеді. Кейбір шығыс авторлары мен орыс деректерінде Келдібек хан [[1357]] жылы Бердібектің қолынан қаза тапты деп көрсетілген. Алтын Ордадағы 1360 – 80 жылы ''“дүрбелең жылдары”'' [[Өзбек хан]]ның жесірі, Жәнібектің шешесі [[Тайдула хатұн]] және оның жақтастары [[Сарайшық|Сарай]] қаласында Келдібек ханның атымен басқа біреуді хан деп жариялады. Шығыс [[Дешті Қыпшақ]] аңыздарында ол адам жалған Келдібек хан деп аталды. Таққа отырғаннан кейін Келдібек хан [[Жошы әулеті]]нен шыққан көптеген әмірлер мен билерді қырып-жойды. Нумизматикалық деректерге қарағанда һиджраның 762 – 63 ж. (1360 – 62) билік құрған. [[Низам әд-Дин Шами]], [[Шараф әд-Дин Әли Йезди]]дің мәліметтері және авторы белгісіз ''“Шәджарат әл-атрак”'' шығармасы бойынша, ол Бердібектен кейін және [[Наурыз хан]]ға дейін билік жүргізген. [[Өтеміс қажы]]ның ''“Шыңғыснамесінде”'' Келдібек хан Бердібек қайтыс болған соң хан болған [[Хызыр хан]] тақтан қуылғаннан кейін билік басына келген. Орыс жылнамалары мен басқа да деректер бойынша, Келдібек хан Бердібек, Құлпа, [[Наурыз хан|Наурыз]], Хызыр, Темір қожа, [[Орда-Шейх]], Абдаллах сынды хандардан кейін, Мұратпен (Мурид, Мурут, Бурут) бір мезгілде билік жүргізген. Мұрат Келдібек хан қайтыс болғаннан кейін сарайда хан болған. Келдібек хан өзіне наразы әмірлердің қолынан қаза тапты. Келдібек хан тұсында Алтын Ордадағы экономикалық-саяси жағдай едәуір әлсіреді.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IV том</ref><ref>Насонов А.Н., Монголы и Русь, М. – Л., 1940; Греков Б.Д., Якубовский А.Ю., Золотая Орда и ее падение, М.– Л., 1950;</ref><ref>Сафаргалиев М.Г., Распад Золотой Орды, Саранск, 1960.</ref> ==Дереккөздер:== <references/> {{бастама}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Алтын Орда хандары]] [[Санат:Жошы әулеті]] 1l7laxus01vnq8laarj3s98kr7pep98 3482968 3482967 2025-06-25T01:39:20Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3482968 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = монарх | Қазақша есімі = Келдібек хан | Шынайы есімі = | Суреті = | Атауы = | Сурет ені = | Елтаңба = | Елтаңба атауы = | Елтаңба ені = | Титулы = [[Алтын Орда]]ның 18-ші ханы | Лақап аты = | Ту = | Басқара бастады = 1361 | Басқаруын аяқтады = 1362 | Басқарған кезеңі = | Ізашары = [[Ордамәлік хан]] | Ізбасары = [[Мұрад хан]] | Тәж кигізу жорасы = 1361 | Биліктен бас тартуы = | Мұрагері = | Премьер = | Вице-президент = | Президент = | Монарх = | Губернатор = | Вице-губернатор = | Түсініктемелер = | Діні = | Туған күні = | Туған жері = | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Династия = Бату | Туған кездегі есімі = | Әкесі = | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = | Қызмет еткен жылдары = | Құрамында болды = | Әскер түрі = | Атағы = | Басқарды = | Шайқасы = | Ғылыми аясы = | Жұмыс істеген орны = | Партиясы = | Қызметі = | Мамандығы = | Білімі = | Ғылыми дәрежесі = | Марапаттары = | Қолтаңбасы = | Монограммасы = | Сайты = | Commons = }} '''Келдібек хан''' – [[Алтын Орда]] ханы. [[Жошы Ұлысы|Жошы]] әулетінен шыққан, [[Бату хан|Бату]]дың ұрпағы. [[Муин әд-Дин Натанзи]]дің ''“Ескендір анонимі”'' мен орыс жылнамаларында Келдібек хан Алтын Орда ханы [[Жәнібек хан|Жәнібек]]тің, ал ''“Муизз әл-ансаб фи шаджарат салатин Моғұлда”'' Жәнібектің баласы Ірінбектің ұлы делінеді. Кейбір шығыс авторлары мен орыс деректерінде Келдібек хан [[1357]] жылы Бердібектің қолынан қаза тапты деп көрсетілген. Алтын Ордадағы 1360 – 80 жылы ''“дүрбелең жылдары”'' [[Өзбек хан]]ның жесірі, Жәнібектің шешесі [[Тайдула хатұн]] және оның жақтастары [[Сарайшық|Сарай]] қаласында Келдібек ханның атымен басқа біреуді хан деп жариялады. Шығыс [[Дешті Қыпшақ]] аңыздарында ол адам жалған Келдібек хан деп аталды. Таққа отырғаннан кейін Келдібек хан [[Жошы әулеті]]нен шыққан көптеген әмірлер мен билерді қырып-жойды. Нумизматикалық деректерге қарағанда һиджраның 762 – 63 ж. (1360 – 62) билік құрған. [[Низам әд-Дин Шами]], [[Шараф әд-Дин Әли Йезди]]дің мәліметтері және авторы белгісіз ''“Шәджарат әл-атрак”'' шығармасы бойынша, ол Бердібектен кейін және [[Наурыз хан]]ға дейін билік жүргізген. [[Өтеміс қажы]]ның ''“Шыңғыснамесінде”'' Келдібек хан Бердібек қайтыс болған соң хан болған [[Қызыр хан]] тақтан қуылғаннан кейін билік басына келген. Орыс жылнамалары мен басқа да деректер бойынша, Келдібек хан [[Бердібек хан|Бердібек]], [[Құлпа хан|Құлпа]], [[Наурыз хан|Наурыз]], Хызыр, Темір қожа, [[Орда-Шейх]], Абдаллах сынды хандардан кейін, Мұратпен (Мурид, Мурут, Бурут) бір мезгілде билік жүргізген. Мұрат Келдібек хан қайтыс болғаннан кейін сарайда хан болған. Келдібек хан өзіне наразы әмірлердің қолынан қаза тапты. Келдібек хан тұсында Алтын Ордадағы экономикалық-саяси жағдай едәуір әлсіреді.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IV том</ref><ref>Насонов А.Н., Монголы и Русь, М. – Л., 1940; Греков Б.Д., Якубовский А.Ю., Золотая Орда и ее падение, М.– Л., 1950;</ref><ref>Сафаргалиев М.Г., Распад Золотой Орды, Саранск, 1960.</ref> ==Дереккөздер:== <references/> {{бастама}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Алтын Орда хандары]] [[Санат:Жошы әулеті]] ajtshrxjy6l4yznocb7g5nk2y1zlcwn 0 28715 3482869 3434853 2025-06-24T13:43:56Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3482869 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Codex Cumanicus 58.jpg|thumb| alt=A.| ''Тоты құс суреті бар Кодекс Куманикус''.]]'''Кодекс Куманикус''' ([[Латын тілі|лат.]] ''Codex Cumanіcus'' –''«Қыпшақ тілінің сөздігі»'') — қыпшақ тілінде жазылған діни мәтіндер мен сөздіктерден тұратын кітап (латын әліпбиінде қалыптасқан қысқаша атауы – СС), 82 парақтан (164 бет) құралған қолжазба. ==Пайда болуы== Бірінші бетінде «1303» деген жазу бар. Еңбектің авторы мен жазылған жері белгісіз. Түркітану ғылымындағы жаңа деректер бойынша, бұл еңбек түпнұсқасы 1294 жылы жазылған да, оның бірінші көшірмесі 1303 жылы жасалған, ол 1330 жылы толығымен көшіріліп біткен (Л.[[Лигети Лайош|Лигети]]). «Кодекс Куманикус» [[Дешті қыпшақ]]та немесе [[Қырым түбегі|Қырымда]] (Солхат қаласында) жинастырылып, бір ізге түсірілген. Осы өңірді қоныстанған қыпшақтарды [[Батыс Еуропа]] жұртшылығы кумандар деп атаған. 1303 жылы «Кодекс Куманикус» түпнұсқадан [[Алтын Орда]] мемлекетінің астанасы Сарай қаласының жанындағы Джан әулиенің ғибадатханасында көшірілген. «Кодекс Куманикус» готикалық көне қарпімен жазылған. Екі бөлімнен тұрады. '''Бірінші бөлімі''' (1–10 б.) – үш бағана етіп жазылған латынша-парсыша-куманша сөздік. Қалған жартысындағы сөздер лексикалық мағыналарына қарай топтастырылған. Мысалы, адамның дене мүшелерінің аттары, егіншілікке байланысты сөздер, т.б. '''Екінші бөлімі''' (111–164 б.) – діни уағыздар. Осы бөлімдегі мәтіндер мен жұмбақтарды көрнекті неміс түркітанушысы А. фон Габен «кумандар әдебиетінің үлгісі» деп таниды. Көптеген қыпшақ сөздері көне неміс тіліне, кейде латын тіліне де аударылып берілген. Жеке сөйлемдер мен сөз тізбектері, жеке сөз тізімдері мен аудармасыз берілген жұмбақтар, қыпшақ тілінің латынша жазылған қысқаша грамматикалық очеркі де бар. Ол кезде (13–14 ғ-лар) Дунай өзенінен Жоңғар қақпасына дейінгі елдің бәрі де қыпшақ тілін түсінген. Батыс Еуропаның Шығысқа жорыққа шыққан адамдары Алдыңғы Азия, Таяу Азия, Кіші Азия, Орта Азия және Орта Азия елдерін аралау үшін куман (қыпшақ) тілін халықаралық тіл ретінде пайдалануға болады деп ұққан. Сол кездегі еуропалықтар үшін латын тілі қандай рөл атқарса, бірсыпыра Азия халықтары үшін куман (қыпшақ) тілі де сондай қызмет атқарған. «Кодекс Куманикус» [[Венеция]]дағы Марк әулие шіркеуінің кітапханасында сақтаулы. ==Аударылымдары== Осы уақытқа дейін «Кодекс Куманикустің» қыпшақ тіліндегі бөлімі үш тілге аударылып, төрт рет басылып шықты: [[1828]] жылы француз тіліне (Г.Ю.Клапрот, Париж, 1-бөл.), [[1880]] жылы латын тіліне (А.Кун, Будапешт, 1–2-бөл.), [[1884]] жылы неміс тіліне (В.В.[[Радлов]], [[Санкт-Петербург]], Кун баспасының негізінде), [[1936]] жылы түпнұсқа (факсимилие) түрінде бір рет жарық көрді (Гренберг, Копенгаген, түпнұсқа), [[1942]] жылы (Гренберг, Копенгаген, куманша-немісше сөздік). Қолжазба қазіргі Тіл білімі институтында бірінші рет орыс тіліне аударылып, түгелдей баспаға (1972) дайындалды, ал парсыша бөлімі [[1972]] жылы [[Иран]]да басылып шықты. ==Ерекшелігі== Қазіргі түркі халықтарының, олардың ішінде қыпшақ тобына жататын халықтардың қоғамдық, этнографиялық, саяси-әлеуметтік, әдеби-мәдениеттік, тілдік тарихын зерттеуге «Кодекс Куманикус» материалдарының тигізер пайдасы мол. Тіл ерекшелігі жағына ол қазіргі түркі тілдерінің, солардың ішінде қазақ тілінің орта ғасырдағы табиғи қалпын көрсетеді. «Кодекс Куманикустен» қазіргі қазақ тілінің өзіндік ерекшелігі болып табылатын кейбір грамматикалық құбылыстар байқалады. Мысалы, ондағы сөздерде ''«ш»'' – аш (ач емес), ''«с»'' – тас (таш емес), ''«ж»'' – жол (йол емес), ''«т»'' – тізе (дізе емес), ''«к»'' – кел (гел емес), ''«у»'' дыбыстары – тау (тағ емес) айтылады. Көне түркі тіліндегі қатаң дыбыстардың орнына қыпшақ тілінде ұяң дыбыстар: кішік (кічік емес), еріндік дыбыстардың орнына езулік дыбыстар жұмсалады: келгіл (келгүл емес), т.б.<ref>Қазақстан Республикасының Ғылым Энциклопедиясы</ref> == Жұмбақтар == «Қыпшақ жұмбақтары» (CC, 119–120; 143–148) ерте түркі фольклорын зерттеудің шешуші дереккөзі болып табылады.[[Түркітану|Түркітанушы]] Андреас Титце оларды «[[Түркі тілдері|түркі халықтарының]] ортақ мұрасын құрайтын жұмбақ түрлерінің ең ертедегі нұсқалары» деп атаған. <ref>'''CENTRAL ASIAN MONUMENTS''' Edited by H. B. Paksoy The Codex Cumanicus Peter B. Golden http://www.qypchaq.unesco.kz/The%20Codex%20Cumanicus%20-%20By%20Peter%20B_%20Golden.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240817114021/http://www.qypchaq.unesco.kz/The%20Codex%20Cumanicus%20-%20By%20Peter%20B_%20Golden.htm |date=2024-08-17 }}</ref><ref>Venezia, Biblioteca Nazionale Marciana, Lat. Z. 549 (=1597), Codex Cumanicus https://www.internetculturale.it/jmms/iccuviewer/iccu.jsp?id=oai%3A193.206.197.121%3A18%3AVE0049%3ACSTOR.243.15099&mode=all&teca=marciana</ref> * ''Aq küymengin avuzı yoq. Ol yumurtqa.'' Ақ киіз үйдің аузы жоқ. (Aq kiız üidıñ auzy joq. Ol jūmyrtqa) * ''Kökçä ulahım kögende semirir. Ol huvun.'' Көкшіл ұлым бертіндеп семіреді. Oл қауын. (Kökşıl ūlym bertındep semıredı. Ol qauyn.) * ''Oturğanım oba yer basqanım baqır canaq. Ol zengi.'' Отырғаным оба жер, Басқаным бақыр шанақ. Oл Үзеңгі. (Otyrğanym oba jer, Basqanym baqyr şanaq. Ol Üzeñgı.) == Дереккөздер== <references/> {{wikify}}<br /> [[Санат:Түркі тілдері]] [[Санат:XIV ғасыр]] [[Санат:Қыпшақ тілдері]] {{stub}} 2o0dfszs0iwqzb2t3hob4z15lk25ak0 0 33612 3482959 2412091 2025-06-24T20:51:09Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3482959 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Coffea arabica01.jpg‎|right|thumb]] '''Кофе ағашы'''({{lang-ar|сoffea}} – кахва) – [[Салпыс|салпыстар тұқымдасы]]на жататын аласа жасыл ағаш не биік ірі бұта. Қолдан өсірілетін түрлерінің биіктігі 3 – 6 м. Жапырақтары қалың, түсі қою жасыл, гүлі ақ, хош иісті. Жемісі – қызыл не қара көк, үлкендігі шиедей қосарланған дән. Осы дәндері не оның ұнтағы [[кофе]] деп аталады. Кофе ағашының [[Азия]] мен [[Африка]]ның тропиктік аймағында, [[Мадагаскар]] мен [[Маскарен]] аралдарында өсетін 50-ге жуық түрі бар. Дүниежүзілік тауарлық кофе, негізінен, [[Бразилия]]да, [[Эфиопия]]да (С. arabіca), [[Колумбия]]да және [[Йемен]]де өндіріледі. Кофе ағашын өсіруге топырағы борпылдақ, жылына 2200 – 3300 мм жауын-шашын түсетін, орташа ауа температурасы 18°С-тан төмен емес жерлер қолайлы. Оны [[кокос]], май алынатын пальмалармен, [[банан]], [[цитрус]], т.б. өсімдіктермен бірге өсіреді. Кофе ағашы көбінесе дәнінен (бір ағаш 1 кг-ға жуық дән береді) және қалемшеден көбейтіледі. Ол үшін 2 жылдық көшеттерді көлеңке жерде өсіріп, сонан соң плантацияға отырғызады. 4-жылы жеміс бере бастайды. Жыл бойы гүлдейді және жеміс (1 га-дан 20 ц) береді. Кофе дәнінің құрамында 13 – 14% [[азотты заттар]], 0,65 – 2,7% [[кофеин]], 2 – 3% [[қант]], 10,6% [[май]], т.б. заттар болады. Кофе дәні ішетін кофе және кофеин алуға пайдаланылады. Қазақстанға кофе дәні және оның ұнтағы шет елдерден әкелінеді. <ref>[[Қазақ Энциклопедиясы]]</ref> [[Сурет:Kohvioad suurelt.jpg|thumb|300px|Кофе бұршақтары]] == Дереккөздер == <references/> == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.makecafe.ru/ Кофе] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110605230315/http://www.makecafe.ru/ |date=2011-06-05 }} {{commons|Coffea}} {{бастама}} [[Санат:Рияндар]] [[Санат:Кофе]] [[Санат:Африка флорасы]] [[Санат:Азия флорасы]] [[Санат:Салпыстар]] b17udrgbur3d0ellefuvq4gav0iy0fg 0 35489 3483106 2419632 2025-06-25T06:24:18Z Vtgnoq7238rmqco 82745 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3483106 wikitext text/x-wiki '''Бақауыз ''' ({{lang-la|Cymbaria}}) – [[сабынкөктер тұқымдасы]]на жататын көп жылдық шөптесін өсімдіктер туысы. [[Қазақстан]]да 1 түрі – дауыр Б-ы (С. dahurіca) бар. Биікт. 10 – 15 см. Өсімдіктің сыртын қалың ақ түк басқан. Сабақтары бірнешеу, сирек дара болады. Сабақ түбіндегі жапырақтары қандауыр, сабақ бойындағылары ұзын, қарама-қарсы орналасады. Гүлі жапырақ қолтығынан шығады, күлтесі ірі, ашық сары түсті. Аталығы төртеу. Тұқымынан көбейеді. Мамыр – маусым айларында гүлдеп, маусым – шілдеде жемістенеді. Жемісі – жұмыртқа пішінді қорапша. Әсемдік үшін өсіріледі. Дауыр Б-ы Алтайда ғана кездесетін өсімдік болғандықтан қорғауға алынып, Қазақстанның «[[Қызыл кітап|Қызыл кітабына]]» енгізілген. ==Дереккөздер== *[[Қазақ энциклопедиясы]] {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Сұңғыла тұқымдасы]] [[Санат:Қазақстан табиғаты]] {{stub}} fchd36d208hwpwxlzvvxoyvg8uxpxg1 0 48134 3483187 3331550 2025-06-25T11:03:04Z Салиха 17167 3483187 wikitext text/x-wiki {{Ғимарат | ғимараттың аты = Ибраhим Ата күмбезі | шынайы аты = | бұрынғы атауы = | балама аты = | статусы = Республикалық маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіші | суреті = Ибраһим ата кесенесі.jpg | ені = | сурет атауы = | позициялық карта = Қазақстан |lat_dir = |lat_deg = 42|lat_min = 19 |lat_sec = 08 |lon_dir = |lon_deg = 69|lon_min = 46 |lon_sec = 59 | карта атауы = | карта ені = | ғимараттың үлкен жетістігі = | ізашары = | ізбасары = | ғимарат түрі = діни | сәулет стилі = қала құрылысы және сәулет | қолданылуы = | орналасуы = | мекен жайы = | қала = [[Шымкент]] | мемлекет = | қазіргі жалдаушы = | ғимараттың маңыздылығы = Мемлекет қорғауында | құрылысы уақыты = XVI-XVII ғасырлар | құрылысы аяқталды = | ашылған уақыты = | жөнделген уақыты = | жабылған уақыты = | бұзылған уақыты = | құны = | жөндеу құны = | биіктігі = | төбесі = | антеннаның төбесі = | шатыры = | ең соңғы қабат = | обсерватория = | құрылыс жүйесі = | көлемі = | диаметрі = | басқа да өлшемдері = | қабаттар саны = | ғимараттың ішкі ауданы = | лифтілер = | тапсырыс беруші = | иемденуші = | басқарушы орган = | сәулетшісі = | сәулет фирмасы = | салушы = | инженері = | инженер-құрылысшы = | басқа да дизайнерлер = | сметашы = | бас мердігер = | марапаттары = | дүкендер саны = | бөлмелер саны = | көлік тұрағы = | сайты = }} '''Ибраhим Ата күмбезі''' – [[Республикалық маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі]]не енген сәулет өнері ескерткіші. [[1982 жыл|1982]] жылдан бастап мемлекет қорғауына алынған. == Орналасқан жері == [[Шымкент]] қаласы, Сайрам тұрғын үй алабының аумағындағы биік төбеде орналасқан. == Күмбез сипаты == Күмбез шамамен XVI-XVII ғасырларға дейін, [[Қожа Ахмет Ясауи|Қожа Ахмет Иасауидің]] әкесі [[Ибраһим Ата|Ибраһим атаның]] қабірі үстіне салынған. Ибраhим Ата күмбезі ортағасырлық сәулет өнеріндегі күмбезді мазарлардың сақталып қалған ескерткіштерінің бірі болып табылады. Ішінара сылақ жүргізіліп, әктелген, әлденеше рет қайта салынып, жөндеу жұмыстары жүргізілген. Бастапқы күмбезі бұзылған, оның орнына 20 ғасырдың басында табақ темірден төрт жағына тайқы шатыр орнатылып, ортасына шошақ күмбез салынған. Бір камералы құрылыс, жалпы жобасы шаршы келген. Өлшемі: 7,2x7,2 м. Солтүстік-батыс және оңтүстік-батыс қасбеттері сәл шығыңқы, таяз қуыстары бар бірыңғай порталдармен безендірілген. Оңтүстік-батыс порталдың қуысына кіреберіс, ал пилондардың қанатына – тік бұрышты қуыстар жасалған. Ішкі қабырғаларына сылақ жүргізілген, еденіне кірпіш төселіп, цемент қосылған лаймен сыланған. Ішінде қабір қалдығы сақталған.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IV том</ref><ref>Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Шымкент қаласының республикалық маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштері]] [[Санат:Шымкент қаласы сәулеті]] 0sczadqkue2gqppvlrxy8rmxwimtpn1 3483188 3483187 2025-06-25T11:03:43Z Салиха 17167 «[[Санат:Шымкент кесенелері|Шымкент кесенелері]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3483188 wikitext text/x-wiki {{Ғимарат | ғимараттың аты = Ибраhим Ата күмбезі | шынайы аты = | бұрынғы атауы = | балама аты = | статусы = Республикалық маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіші | суреті = Ибраһим ата кесенесі.jpg | ені = | сурет атауы = | позициялық карта = Қазақстан |lat_dir = |lat_deg = 42|lat_min = 19 |lat_sec = 08 |lon_dir = |lon_deg = 69|lon_min = 46 |lon_sec = 59 | карта атауы = | карта ені = | ғимараттың үлкен жетістігі = | ізашары = | ізбасары = | ғимарат түрі = діни | сәулет стилі = қала құрылысы және сәулет | қолданылуы = | орналасуы = | мекен жайы = | қала = [[Шымкент]] | мемлекет = | қазіргі жалдаушы = | ғимараттың маңыздылығы = Мемлекет қорғауында | құрылысы уақыты = XVI-XVII ғасырлар | құрылысы аяқталды = | ашылған уақыты = | жөнделген уақыты = | жабылған уақыты = | бұзылған уақыты = | құны = | жөндеу құны = | биіктігі = | төбесі = | антеннаның төбесі = | шатыры = | ең соңғы қабат = | обсерватория = | құрылыс жүйесі = | көлемі = | диаметрі = | басқа да өлшемдері = | қабаттар саны = | ғимараттың ішкі ауданы = | лифтілер = | тапсырыс беруші = | иемденуші = | басқарушы орган = | сәулетшісі = | сәулет фирмасы = | салушы = | инженері = | инженер-құрылысшы = | басқа да дизайнерлер = | сметашы = | бас мердігер = | марапаттары = | дүкендер саны = | бөлмелер саны = | көлік тұрағы = | сайты = }} '''Ибраhим Ата күмбезі''' – [[Республикалық маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі]]не енген сәулет өнері ескерткіші. [[1982 жыл|1982]] жылдан бастап мемлекет қорғауына алынған. == Орналасқан жері == [[Шымкент]] қаласы, Сайрам тұрғын үй алабының аумағындағы биік төбеде орналасқан. == Күмбез сипаты == Күмбез шамамен XVI-XVII ғасырларға дейін, [[Қожа Ахмет Ясауи|Қожа Ахмет Иасауидің]] әкесі [[Ибраһим Ата|Ибраһим атаның]] қабірі үстіне салынған. Ибраhим Ата күмбезі ортағасырлық сәулет өнеріндегі күмбезді мазарлардың сақталып қалған ескерткіштерінің бірі болып табылады. Ішінара сылақ жүргізіліп, әктелген, әлденеше рет қайта салынып, жөндеу жұмыстары жүргізілген. Бастапқы күмбезі бұзылған, оның орнына 20 ғасырдың басында табақ темірден төрт жағына тайқы шатыр орнатылып, ортасына шошақ күмбез салынған. Бір камералы құрылыс, жалпы жобасы шаршы келген. Өлшемі: 7,2x7,2 м. Солтүстік-батыс және оңтүстік-батыс қасбеттері сәл шығыңқы, таяз қуыстары бар бірыңғай порталдармен безендірілген. Оңтүстік-батыс порталдың қуысына кіреберіс, ал пилондардың қанатына – тік бұрышты қуыстар жасалған. Ішкі қабырғаларына сылақ жүргізілген, еденіне кірпіш төселіп, цемент қосылған лаймен сыланған. Ішінде қабір қалдығы сақталған.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IV том</ref><ref>Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Шымкент қаласының республикалық маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштері]] [[Санат:Шымкент қаласы сәулеті]] [[Санат:Шымкент кесенелері]] 353otadjils4091hu4g5xpb659kc73c 0 50993 3483156 3461920 2025-06-25T09:47:31Z Casserium 68287 3483156 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер |Титулы = [[Қазақстан Халық банкі]]нің тәуелсіз директоры |Басқара бастады = 2023 жылдың 4 желтоқсанынан бастап |Басқаруын аяқтады_ = |Ту2_= | тақырыпша1 = Директорлар кеңесінің төрағасы | мәтін1 = [[Александр Сергеевич Павлов|Александр Павлов]] |Титулы_2= [[Еуразия ұлттық университеті]]нің директорлар кеңесінің төрағасы |Басқара бастады_2= 2022 жылдың қазанынан бастап |Басқаруын аяқтады_ = |Ту_= Nov-logo-eng.png |Ту2_= |Президент_2= [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] |Премьер_2= [[Әлихан Асханұлы Смайылов|Әлихан Смайылов]]<br>[[Олжас Абайұлы Бектенов|Олжас Бектенов]] |Ізашары_= |Ізбасары_= |Титулы_3= «[[Қазақстан темір жолы]]» президенті |Басқара бастады_3= 28 мамыр 2007 |Басқаруын аяқтады_3= наурыз 2008 |Ту_3= Kazakhstan Temir Zholy.svg |Ту2_= |Президент_3= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_3= [[Кәрім Қажымқанұлы Мәсімов|Кәрім Мәсімов]] |Ізашары_3=Ерлан Дүмшебайұлы Атамқұлов |Ізбасары_3= [[Асқар Ұзақбайұлы Мамин|Асқар Мамин]] |Титулы_4 = Президент жанындағы Мемлекеттік басқару академиясының ректоры |Басқара бастады_4= маусым 2005 |Басқаруын аяқтады_4= қаңтар 2006 |Ту_4= Flag of the President of Kazakhstan.svg |Ту2_= |Президент_4= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_4= [[Даниал Кенжетайұлы Ахметов|Даниал Ахметов]] |Ізашары_= |Ізбасары_= |Титулы_5= 8-ші [[Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі|Білім және ғылым министрі]] |Басқара бастады_5= 14 маусым 2003 |Басқаруын аяқтады_5 = 14 желтоқсан 2004 |Ту_5= Logotip ministry of education of the Kazakhstan.svg |Ту2_5= Flag of Kazakhstan.svg |Президент_5= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_5= [[Иманғали Нұрғалиұлы Тасмағамбетов|Иманғали Тасмағамбетов]] |Ізашары_5=[[Шәмшә Көпбайқызы Беркімбаева|Шәмшә Беркімбаева]] |Ізбасары_5=[[Бірғаным Сарықызы Әйтімова|Бірғаным Әйтімова]] |Титулы_6= [[Қазақстан Республикасының Жоғары аудиторлық палатасы|Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің]] төрағасы |Басқара бастады_6 = 30 қаңтар 2002 |Басқаруын аяқтады_6 = 14 маусым 2003 |Ту_= |Ту2_6= Flag of Kazakhstan.svg |Президент_6= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_6= [[Иманғали Нұрғалиұлы Тасмағамбетов|Иманғали Тасмағамбетов]] |Ізашары_6=[[Мүсірәлі Смайылұлы Өтебаев|Мүсірәлі Өтебаев]] |Ізбасары_6=[[Омархан Нұртайұлы Өксікбаев|Омархан Өксікбаев]] |Титулы_7= [[Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі|Экономика министрі]] |Басқара бастады_7 = 13 қазан 1999 |Басқаруын аяқтады_7= 30 қаңтар 2002 |Ту_7= Emblem of Kazakhstan latin.svg |Ту2_7= Flag of Kazakhstan.svg |Президент_7= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_7= [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] |Ізашары_7=[[Өмірзақ Естайұлы Шөкеев|Өмірзақ Шөкеев]] |Ізбасары_7=[[Мәжит Төлеубекұлы Есенбаев|Мәжит Есенбаев]] |Титулы_8= [[Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы|Статистика агенттігінің]] төрағасы |Басқара бастады_8 = 25 қаңтар 1997 |Басқаруын аяқтады_8= 13 қазан 1999 |Ту_= |Ту2_8= Flag of Kazakhstan.svg |Президент_8= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_8= [[Нұрлан Өтепұлы Балғымбаев|Нұрлан Балғымбаев]] |Ізашары_8= Владимир Иванұлы Горячковский |Ізбасары_8= [[Әлихан Асханұлы Смайылов|Әлихан Смайылов]] |Білімі= [[Қазақ ұлттық университеті]] |Туған күні= 24 шілде 1957 (66 жас) |Туған жері= {{туғанжері|Талас ауданы|Талас ауданында}}, [[Жамбыл облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] |Ғылыми дәрежесі=[[Ғылым кандидаты|Экономика ғылымдарының кандидаты]] |Мамандығы=[[Математик]] |Жұбайы=Гүлнар Қасанқызы Ісмурзина |Балалары= '''қызы'''<br>Динара (1980)<br>'''ұлы'''<br>Даир (1986) |Ізашары_= |Ізбасары_= }} '''Жақсыбек Әбдірахметұлы Құлекеев'''([[1957 жыл|1957 жылғы]] [[24 шілде]], [[Талас ауданы]], [[Жамбыл облысы]]) — мемлекет қайраткері, [[Ғылым кандидаты|экономика ғылымдарының кандидаты]]. [[Қазақстан Халық банкі|Халық банкінің]] тәуелсіз директоры, [[Еуразия ұлттық университеті]]нің директорлар кеңесінің төрағасы. Қазақ ұлттық университетін бітірген (1979). == Мансабы == 1979-92 ж. Алматы халық шаруашылығы институтында оқытушы, доцент, 1992-95 ж. Қазақ мемлекеттік басқару академиясының кафедра меңгерушісі, 1995-97 ж. ҚР статистика және талдау жөніндегі мемлекеттік комитеті төрағасының бірінші орынбасары, ҚР Ұлттық статистика агенттігі төрағасының бірінші орынбасары. 1997-1999 жж. ҚР Экономика және сауда министрлігі Ұлттық статистика агенттігінің директоры, ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалау агенттігі Статистика және сараптау комитетінің төрағасы, ҚР Ұлттық статистика агенттігінің төрағасы, ҚР статистика агенттігінің төрағасы. 1999-2000 ж. ҚР Экономика министрі, 2000-2002 ж. ҚР Экономика және сауда министрі. 2002-2003 ж. Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің Төрағасы. 2003-2004 ж. ҚР Білім және ғылым министрі. 2005-2006 ж. ҚР Президентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясының ректоры. 2006-2007 ж. «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ бірінші вице-президенті. 2007-2008 ж. «Қазақстан темір жолы» Ұлттық компаниясы» АҚ президенті. 2010 ж. Қазақ мұнай және газ институтының корпоративтік даму жөніндегі басқарушы директоры.<ref>[https://enu.kz/kz/page/university%2Fcorporate-governance%2Fboard-of-directors%2Fzhaksybek-abdirakhmetuly-kulekeyev Жақсыбек Әбдірахметұлы Құлекеев]</ref> == Қоғамдық қызметі == * Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Ұлттық инвесторлар кеңесінің мүшесі (09.2007-11.2008); * Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Әлеуметтік экономикалық реформалар мониторингін талдау орталығының мүшесі (04.02.2020 ж. бастап); * «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ басқарма төрағасының кеңесшісі (08.2021 ж. бастап); * Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Ұлттық Құрылтайдың мүшесі (14.06.2022 ж. бастап) * Еуразия ұлттық университетінің директорлар кеңесінің төрағасы (10.2022 ж. бастап) * Қазақстан Халық банкінің тәуелсіз директоры (12.2023 ж. бастап)<ref>[https://kz.kursiv.media/kk/2023-12-04/mtzh-kulekeev/ ҚТЖ-ның экс-басшысы Жақсыбек Құлекеев Halyk bank-тің тәуелсіз директоры болды]</ref> == Еңбектері == Қ. «Микроэкономика жөніндегі практикалық сабақтар» (1994 ж. кітап авторларының бірі), «Инвестициялық институттар және жекешелендіру процестері» (1995), «Қазақстан экономикасындағы мемлекеттік құнды қағаздар» (1996), «Жобалық анализге кіріспе» (1996), «Микроэкономика» (1997), «Нарыққа өту жағдайындағы жер қатынастары» (1999) кітаптарының авторы.<ref>Қазақ энциклопедиясы.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{wikify}} [[Санат:Қазақстан мемлекет қайраткерлері]] [[Санат:Қазақстан ғалымдары]] [[Санат:Қазақстан экономистері]] [[Санат:Қазақстан экономика министрлері]] [[Санат:Қазақстан сауда министрлері]] [[Санат:Қазақстан білім және ғылым министрлері]] {{stub}} 9hobp4ohfo9hjhmjis213qzhmp2kkjt 3483177 3483156 2025-06-25T10:40:47Z Casserium 68287 /* Қоғамдық қызметі */ 3483177 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер |Титулы = [[Қазақстан Халық банкі]]нің тәуелсіз директоры |Басқара бастады = 2023 жылдың 4 желтоқсанынан бастап |Басқаруын аяқтады_ = |Ту2_= | тақырыпша1 = Директорлар кеңесінің төрағасы | мәтін1 = [[Александр Сергеевич Павлов|Александр Павлов]] |Титулы_2= [[Еуразия ұлттық университеті]]нің директорлар кеңесінің төрағасы |Басқара бастады_2= 2022 жылдың қазанынан бастап |Басқаруын аяқтады_ = |Ту_= Nov-logo-eng.png |Ту2_= |Президент_2= [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] |Премьер_2= [[Әлихан Асханұлы Смайылов|Әлихан Смайылов]]<br>[[Олжас Абайұлы Бектенов|Олжас Бектенов]] |Ізашары_= |Ізбасары_= |Титулы_3= «[[Қазақстан темір жолы]]» президенті |Басқара бастады_3= 28 мамыр 2007 |Басқаруын аяқтады_3= наурыз 2008 |Ту_3= Kazakhstan Temir Zholy.svg |Ту2_= |Президент_3= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_3= [[Кәрім Қажымқанұлы Мәсімов|Кәрім Мәсімов]] |Ізашары_3=Ерлан Дүмшебайұлы Атамқұлов |Ізбасары_3= [[Асқар Ұзақбайұлы Мамин|Асқар Мамин]] |Титулы_4 = Президент жанындағы Мемлекеттік басқару академиясының ректоры |Басқара бастады_4= маусым 2005 |Басқаруын аяқтады_4= қаңтар 2006 |Ту_4= Flag of the President of Kazakhstan.svg |Ту2_= |Президент_4= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_4= [[Даниал Кенжетайұлы Ахметов|Даниал Ахметов]] |Ізашары_= |Ізбасары_= |Титулы_5= 8-ші [[Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі|Білім және ғылым министрі]] |Басқара бастады_5= 14 маусым 2003 |Басқаруын аяқтады_5 = 14 желтоқсан 2004 |Ту_5= Logotip ministry of education of the Kazakhstan.svg |Ту2_5= Flag of Kazakhstan.svg |Президент_5= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_5= [[Иманғали Нұрғалиұлы Тасмағамбетов|Иманғали Тасмағамбетов]] |Ізашары_5=[[Шәмшә Көпбайқызы Беркімбаева|Шәмшә Беркімбаева]] |Ізбасары_5=[[Бірғаным Сарықызы Әйтімова|Бірғаным Әйтімова]] |Титулы_6= [[Қазақстан Республикасының Жоғары аудиторлық палатасы|Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің]] төрағасы |Басқара бастады_6 = 30 қаңтар 2002 |Басқаруын аяқтады_6 = 14 маусым 2003 |Ту_= |Ту2_6= Flag of Kazakhstan.svg |Президент_6= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_6= [[Иманғали Нұрғалиұлы Тасмағамбетов|Иманғали Тасмағамбетов]] |Ізашары_6=[[Мүсірәлі Смайылұлы Өтебаев|Мүсірәлі Өтебаев]] |Ізбасары_6=[[Омархан Нұртайұлы Өксікбаев|Омархан Өксікбаев]] |Титулы_7= [[Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі|Экономика министрі]] |Басқара бастады_7 = 13 қазан 1999 |Басқаруын аяқтады_7= 30 қаңтар 2002 |Ту_7= Emblem of Kazakhstan latin.svg |Ту2_7= Flag of Kazakhstan.svg |Президент_7= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_7= [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] |Ізашары_7=[[Өмірзақ Естайұлы Шөкеев|Өмірзақ Шөкеев]] |Ізбасары_7=[[Мәжит Төлеубекұлы Есенбаев|Мәжит Есенбаев]] |Титулы_8= [[Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы|Статистика агенттігінің]] төрағасы |Басқара бастады_8 = 25 қаңтар 1997 |Басқаруын аяқтады_8= 13 қазан 1999 |Ту_= |Ту2_8= Flag of Kazakhstan.svg |Президент_8= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_8= [[Нұрлан Өтепұлы Балғымбаев|Нұрлан Балғымбаев]] |Ізашары_8= Владимир Иванұлы Горячковский |Ізбасары_8= [[Әлихан Асханұлы Смайылов|Әлихан Смайылов]] |Білімі= [[Қазақ ұлттық университеті]] |Туған күні= 24 шілде 1957 (66 жас) |Туған жері= {{туғанжері|Талас ауданы|Талас ауданында}}, [[Жамбыл облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] |Ғылыми дәрежесі=[[Ғылым кандидаты|Экономика ғылымдарының кандидаты]] |Мамандығы=[[Математик]] |Жұбайы=Гүлнар Қасанқызы Ісмурзина |Балалары= '''қызы'''<br>Динара (1980)<br>'''ұлы'''<br>Даир (1986) |Ізашары_= |Ізбасары_= }} '''Жақсыбек Әбдірахметұлы Құлекеев'''([[1957 жыл|1957 жылғы]] [[24 шілде]], [[Талас ауданы]], [[Жамбыл облысы]]) — мемлекет қайраткері, [[Ғылым кандидаты|экономика ғылымдарының кандидаты]]. [[Қазақстан Халық банкі|Халық банкінің]] тәуелсіз директоры, [[Еуразия ұлттық университеті]]нің директорлар кеңесінің төрағасы. Қазақ ұлттық университетін бітірген (1979). == Мансабы == 1979-92 ж. Алматы халық шаруашылығы институтында оқытушы, доцент, 1992-95 ж. Қазақ мемлекеттік басқару академиясының кафедра меңгерушісі, 1995-97 ж. ҚР статистика және талдау жөніндегі мемлекеттік комитеті төрағасының бірінші орынбасары, ҚР Ұлттық статистика агенттігі төрағасының бірінші орынбасары. 1997-1999 жж. ҚР Экономика және сауда министрлігі Ұлттық статистика агенттігінің директоры, ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалау агенттігі Статистика және сараптау комитетінің төрағасы, ҚР Ұлттық статистика агенттігінің төрағасы, ҚР статистика агенттігінің төрағасы. 1999-2000 ж. ҚР Экономика министрі, 2000-2002 ж. ҚР Экономика және сауда министрі. 2002-2003 ж. Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің Төрағасы. 2003-2004 ж. ҚР Білім және ғылым министрі. 2005-2006 ж. ҚР Президентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясының ректоры. 2006-2007 ж. «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ бірінші вице-президенті. 2007-2008 ж. «Қазақстан темір жолы» Ұлттық компаниясы» АҚ президенті. 2010 ж. Қазақ мұнай және газ институтының корпоративтік даму жөніндегі басқарушы директоры.<ref>[https://enu.kz/kz/page/university%2Fcorporate-governance%2Fboard-of-directors%2Fzhaksybek-abdirakhmetuly-kulekeyev Жақсыбек Әбдірахметұлы Құлекеев]</ref> == Қоғамдық қызметі == * Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Ұлттық инвесторлар кеңесінің мүшесі (09.2007-11.2008); * Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Әлеуметтік экономикалық реформалар мониторингін талдау орталығының мүшесі (04.02.2020 ж. бастап); * Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Ұлттық Құрылтайдың мүшесі (14.06.2022 ж. бастап) * [[Еуразия ұлттық университеті]]нің директорлар кеңесінің төрағасы (10.2022 ж. бастап) * [[Казазот|«ҚазАзот»]] акционерлік қоғамының тәуелсіз директоры (06.2023 ж. бастап) * Заңсыз иемденілген активтерді мемлекетке қайтару мәселелері жөніндегі комиссияның мүшесі (10.2023 ж. бастап) * [[Қазақстан Халық банкі]]нің тәуелсіз директоры (12.2023 ж. бастап)<ref>[https://kz.kursiv.media/kk/2023-12-04/mtzh-kulekeev/ ҚТЖ-ның экс-басшысы Жақсыбек Құлекеев Halyk bank-тің тәуелсіз директоры болды]</ref> == Еңбектері == Қ. «Микроэкономика жөніндегі практикалық сабақтар» (1994 ж. кітап авторларының бірі), «Инвестициялық институттар және жекешелендіру процестері» (1995), «Қазақстан экономикасындағы мемлекеттік құнды қағаздар» (1996), «Жобалық анализге кіріспе» (1996), «Микроэкономика» (1997), «Нарыққа өту жағдайындағы жер қатынастары» (1999) кітаптарының авторы.<ref>Қазақ энциклопедиясы.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{wikify}} [[Санат:Қазақстан мемлекет қайраткерлері]] [[Санат:Қазақстан ғалымдары]] [[Санат:Қазақстан экономистері]] [[Санат:Қазақстан экономика министрлері]] [[Санат:Қазақстан сауда министрлері]] [[Санат:Қазақстан білім және ғылым министрлері]] {{stub}} q65ijavywzpk9n2nbch0mbqpo5c20py 3483178 3483177 2025-06-25T10:42:25Z Casserium 68287 3483178 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер |Титулы = [[Қазақстан Халық банкі]]нің тәуелсіз директоры |Басқара бастады = 2023 жылдың 4 желтоқсанынан бастап |Басқаруын аяқтады_ = |Ту2_= | тақырыпша1 = Директорлар кеңесінің төрағасы | мәтін1 = [[Александр Сергеевич Павлов|Александр Павлов]] |Титулы_2= [[Еуразия ұлттық университеті]]нің директорлар кеңесінің төрағасы |Басқара бастады_2= 2022 жылдың қазанынан бастап |Басқаруын аяқтады_ = |Ту_= Nov-logo-eng.png |Ту2_= |Президент_2= [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] |Премьер_2= [[Әлихан Асханұлы Смайылов|Әлихан Смайылов]]<br>[[Олжас Абайұлы Бектенов|Олжас Бектенов]] |Ізашары_= |Ізбасары_= |Титулы_3= «[[Қазақстан темір жолы]]» президенті |Басқара бастады_3= 28 мамыр 2007 |Басқаруын аяқтады_3= наурыз 2008 |Ту_3= Kazakhstan Temir Zholy.svg |Ту2_= |Президент_3= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_3= [[Кәрім Қажымқанұлы Мәсімов|Кәрім Мәсімов]] |Ізашары_3=Ерлан Дүмшебайұлы Атамқұлов |Ізбасары_3= [[Асқар Ұзақбайұлы Мамин|Асқар Мамин]] |Титулы_4 = Президент жанындағы Мемлекеттік басқару академиясының ректоры |Басқара бастады_4= маусым 2005 |Басқаруын аяқтады_4= қаңтар 2006 |Ту_4= Flag of the President of Kazakhstan.svg |Ту2_= |Президент_4= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_4= [[Даниал Кенжетайұлы Ахметов|Даниал Ахметов]] |Ізашары_= |Ізбасары_= |Титулы_5= 8-ші [[Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі|Білім және ғылым министрі]] |Басқара бастады_5= 14 маусым 2003 |Басқаруын аяқтады_5 = 14 желтоқсан 2004 |Ту_5= Logotip ministry of education of the Kazakhstan.svg |Ту2_5= Flag of Kazakhstan.svg |Президент_5= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_5= [[Иманғали Нұрғалиұлы Тасмағамбетов|Иманғали Тасмағамбетов]] |Ізашары_5=[[Шәмшә Көпбайқызы Беркімбаева|Шәмшә Беркімбаева]] |Ізбасары_5=[[Бірғаным Сарықызы Әйтімова|Бірғаным Әйтімова]] |Титулы_6= [[Қазақстан Республикасының Жоғары аудиторлық палатасы|Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің]] төрағасы |Басқара бастады_6 = 30 қаңтар 2002 |Басқаруын аяқтады_6 = 14 маусым 2003 |Ту_= |Ту2_6= Flag of Kazakhstan.svg |Президент_6= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_6= [[Иманғали Нұрғалиұлы Тасмағамбетов|Иманғали Тасмағамбетов]] |Ізашары_6=[[Мүсірәлі Смайылұлы Өтебаев|Мүсірәлі Өтебаев]] |Ізбасары_6=[[Омархан Нұртайұлы Өксікбаев|Омархан Өксікбаев]] |Титулы_7= [[Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі|Экономика министрі]] |Басқара бастады_7 = 13 қазан 1999 |Басқаруын аяқтады_7= 30 қаңтар 2002 |Ту_7= Emblem of Kazakhstan latin.svg |Ту2_7= Flag of Kazakhstan.svg |Президент_7= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_7= [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] |Ізашары_7=[[Өмірзақ Естайұлы Шөкеев|Өмірзақ Шөкеев]] |Ізбасары_7=[[Мәжит Төлеубекұлы Есенбаев|Мәжит Есенбаев]] |Титулы_8= [[Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы|Статистика агенттігінің]] төрағасы |Басқара бастады_8 = 25 қаңтар 1997 |Басқаруын аяқтады_8= 13 қазан 1999 |Ту_= |Ту2_8= Flag of Kazakhstan.svg |Президент_8= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_8= [[Нұрлан Өтепұлы Балғымбаев|Нұрлан Балғымбаев]] |Ізашары_8= Владимир Иванұлы Горячковский |Ізбасары_8= [[Әлихан Асханұлы Смайылов|Әлихан Смайылов]] |Білімі= [[Қазақ ұлттық университеті]] |Туған күні= 24 шілде 1957 (66 жас) |Туған жері= {{туғанжері|Талас ауданы|Талас ауданында}}, [[Жамбыл облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] |Ғылыми дәрежесі=[[Ғылым кандидаты|Экономика ғылымдарының кандидаты]] |Мамандығы=[[Математик]] |Жұбайы=Гүлнар Қасанқызы Ісмурзина |Балалары= '''қызы'''<br>Динара (1980)<br>'''ұлы'''<br>Даир (1986) |Ізашары_= |Ізбасары_= }} '''Жақсыбек Әбдірахметұлы Құлекеев'''([[1957 жыл|1957 жылғы]] [[24 шілде]], [[Талас ауданы]], [[Жамбыл облысы]]) — мемлекет қайраткері, [[Ғылым кандидаты|экономика ғылымдарының кандидаты]]. [[Қазақстан Халық банкі|Халық банкінің]] тәуелсіз директоры, [[Еуразия ұлттық университеті]]нің директорлар кеңесінің төрағасы. Қазақ ұлттық университетін бітірген (1979). == Мансабы == 1979-92 ж. Алматы халық шаруашылығы институтында оқытушы, доцент, 1992-95 ж. Қазақ мемлекеттік басқару академиясының кафедра меңгерушісі, 1995-97 ж. ҚР статистика және талдау жөніндегі мемлекеттік комитеті төрағасының бірінші орынбасары, ҚР Ұлттық статистика агенттігі төрағасының бірінші орынбасары. 1997-1999 жж. ҚР Экономика және сауда министрлігі Ұлттық статистика агенттігінің директоры, ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалау агенттігі Статистика және сараптау комитетінің төрағасы, ҚР Ұлттық статистика агенттігінің төрағасы, ҚР статистика агенттігінің төрағасы. 1999-2000 ж. ҚР Экономика министрі, 2000-2002 ж. ҚР Экономика және сауда министрі. 2002-2003 ж. Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің Төрағасы. 2003-2004 ж. ҚР Білім және ғылым министрі. 2005-2006 ж. ҚР Президентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясының ректоры. 2006-2007 ж. «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ бірінші вице-президенті. 2007-2008 ж. «Қазақстан темір жолы» Ұлттық компаниясы» АҚ президенті. 2010 ж. Қазақ мұнай және газ институтының корпоративтік даму жөніндегі басқарушы директоры.<ref>[https://enu.kz/kz/page/university%2Fcorporate-governance%2Fboard-of-directors%2Fzhaksybek-abdirakhmetuly-kulekeyev Жақсыбек Әбдірахметұлы Құлекеев]</ref> 2021 ж. бастап «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ басқарма төрағасының кеңесшісі. == Қоғамдық қызметі == * Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Ұлттық инвесторлар кеңесінің мүшесі (09.2007-11.2008); * Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Әлеуметтік экономикалық реформалар мониторингін талдау орталығының мүшесі (04.02.2020 ж. бастап); * Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Ұлттық Құрылтайдың мүшесі (14.06.2022 ж. бастап) * [[Еуразия ұлттық университеті]]нің директорлар кеңесінің төрағасы (10.2022 ж. бастап) * [[Казазот|«ҚазАзот»]] акционерлік қоғамының тәуелсіз директоры (06.2023 ж. бастап) * Заңсыз иемденілген активтерді мемлекетке қайтару мәселелері жөніндегі комиссияның мүшесі (10.2023 ж. бастап) * [[Қазақстан Халық банкі]]нің тәуелсіз директоры (12.2023 ж. бастап)<ref>[https://kz.kursiv.media/kk/2023-12-04/mtzh-kulekeev/ ҚТЖ-ның экс-басшысы Жақсыбек Құлекеев Halyk bank-тің тәуелсіз директоры болды]</ref> == Еңбектері == Қ. «Микроэкономика жөніндегі практикалық сабақтар» (1994 ж. кітап авторларының бірі), «Инвестициялық институттар және жекешелендіру процестері» (1995), «Қазақстан экономикасындағы мемлекеттік құнды қағаздар» (1996), «Жобалық анализге кіріспе» (1996), «Микроэкономика» (1997), «Нарыққа өту жағдайындағы жер қатынастары» (1999) кітаптарының авторы.<ref>Қазақ энциклопедиясы.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{wikify}} [[Санат:Қазақстан мемлекет қайраткерлері]] [[Санат:Қазақстан ғалымдары]] [[Санат:Қазақстан экономистері]] [[Санат:Қазақстан экономика министрлері]] [[Санат:Қазақстан сауда министрлері]] [[Санат:Қазақстан білім және ғылым министрлері]] {{stub}} bk55m4bijiyve60saxzzus56j564szq 3483180 3483178 2025-06-25T10:44:49Z Casserium 68287 /* Қоғамдық қызметі */ 3483180 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер |Титулы = [[Қазақстан Халық банкі]]нің тәуелсіз директоры |Басқара бастады = 2023 жылдың 4 желтоқсанынан бастап |Басқаруын аяқтады_ = |Ту2_= | тақырыпша1 = Директорлар кеңесінің төрағасы | мәтін1 = [[Александр Сергеевич Павлов|Александр Павлов]] |Титулы_2= [[Еуразия ұлттық университеті]]нің директорлар кеңесінің төрағасы |Басқара бастады_2= 2022 жылдың қазанынан бастап |Басқаруын аяқтады_ = |Ту_= Nov-logo-eng.png |Ту2_= |Президент_2= [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] |Премьер_2= [[Әлихан Асханұлы Смайылов|Әлихан Смайылов]]<br>[[Олжас Абайұлы Бектенов|Олжас Бектенов]] |Ізашары_= |Ізбасары_= |Титулы_3= «[[Қазақстан темір жолы]]» президенті |Басқара бастады_3= 28 мамыр 2007 |Басқаруын аяқтады_3= наурыз 2008 |Ту_3= Kazakhstan Temir Zholy.svg |Ту2_= |Президент_3= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_3= [[Кәрім Қажымқанұлы Мәсімов|Кәрім Мәсімов]] |Ізашары_3=Ерлан Дүмшебайұлы Атамқұлов |Ізбасары_3= [[Асқар Ұзақбайұлы Мамин|Асқар Мамин]] |Титулы_4 = Президент жанындағы Мемлекеттік басқару академиясының ректоры |Басқара бастады_4= маусым 2005 |Басқаруын аяқтады_4= қаңтар 2006 |Ту_4= Flag of the President of Kazakhstan.svg |Ту2_= |Президент_4= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_4= [[Даниал Кенжетайұлы Ахметов|Даниал Ахметов]] |Ізашары_= |Ізбасары_= |Титулы_5= 8-ші [[Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі|Білім және ғылым министрі]] |Басқара бастады_5= 14 маусым 2003 |Басқаруын аяқтады_5 = 14 желтоқсан 2004 |Ту_5= Logotip ministry of education of the Kazakhstan.svg |Ту2_5= Flag of Kazakhstan.svg |Президент_5= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_5= [[Иманғали Нұрғалиұлы Тасмағамбетов|Иманғали Тасмағамбетов]] |Ізашары_5=[[Шәмшә Көпбайқызы Беркімбаева|Шәмшә Беркімбаева]] |Ізбасары_5=[[Бірғаным Сарықызы Әйтімова|Бірғаным Әйтімова]] |Титулы_6= [[Қазақстан Республикасының Жоғары аудиторлық палатасы|Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің]] төрағасы |Басқара бастады_6 = 30 қаңтар 2002 |Басқаруын аяқтады_6 = 14 маусым 2003 |Ту_= |Ту2_6= Flag of Kazakhstan.svg |Президент_6= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_6= [[Иманғали Нұрғалиұлы Тасмағамбетов|Иманғали Тасмағамбетов]] |Ізашары_6=[[Мүсірәлі Смайылұлы Өтебаев|Мүсірәлі Өтебаев]] |Ізбасары_6=[[Омархан Нұртайұлы Өксікбаев|Омархан Өксікбаев]] |Титулы_7= [[Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі|Экономика министрі]] |Басқара бастады_7 = 13 қазан 1999 |Басқаруын аяқтады_7= 30 қаңтар 2002 |Ту_7= Emblem of Kazakhstan latin.svg |Ту2_7= Flag of Kazakhstan.svg |Президент_7= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_7= [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] |Ізашары_7=[[Өмірзақ Естайұлы Шөкеев|Өмірзақ Шөкеев]] |Ізбасары_7=[[Мәжит Төлеубекұлы Есенбаев|Мәжит Есенбаев]] |Титулы_8= [[Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы|Статистика агенттігінің]] төрағасы |Басқара бастады_8 = 25 қаңтар 1997 |Басқаруын аяқтады_8= 13 қазан 1999 |Ту_= |Ту2_8= Flag of Kazakhstan.svg |Президент_8= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_8= [[Нұрлан Өтепұлы Балғымбаев|Нұрлан Балғымбаев]] |Ізашары_8= Владимир Иванұлы Горячковский |Ізбасары_8= [[Әлихан Асханұлы Смайылов|Әлихан Смайылов]] |Білімі= [[Қазақ ұлттық университеті]] |Туған күні= 24 шілде 1957 (66 жас) |Туған жері= {{туғанжері|Талас ауданы|Талас ауданында}}, [[Жамбыл облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] |Ғылыми дәрежесі=[[Ғылым кандидаты|Экономика ғылымдарының кандидаты]] |Мамандығы=[[Математик]] |Жұбайы=Гүлнар Қасанқызы Ісмурзина |Балалары= '''қызы'''<br>Динара (1980)<br>'''ұлы'''<br>Даир (1986) |Ізашары_= |Ізбасары_= }} '''Жақсыбек Әбдірахметұлы Құлекеев'''([[1957 жыл|1957 жылғы]] [[24 шілде]], [[Талас ауданы]], [[Жамбыл облысы]]) — мемлекет қайраткері, [[Ғылым кандидаты|экономика ғылымдарының кандидаты]]. [[Қазақстан Халық банкі|Халық банкінің]] тәуелсіз директоры, [[Еуразия ұлттық университеті]]нің директорлар кеңесінің төрағасы. Қазақ ұлттық университетін бітірген (1979). == Мансабы == 1979-92 ж. Алматы халық шаруашылығы институтында оқытушы, доцент, 1992-95 ж. Қазақ мемлекеттік басқару академиясының кафедра меңгерушісі, 1995-97 ж. ҚР статистика және талдау жөніндегі мемлекеттік комитеті төрағасының бірінші орынбасары, ҚР Ұлттық статистика агенттігі төрағасының бірінші орынбасары. 1997-1999 жж. ҚР Экономика және сауда министрлігі Ұлттық статистика агенттігінің директоры, ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалау агенттігі Статистика және сараптау комитетінің төрағасы, ҚР Ұлттық статистика агенттігінің төрағасы, ҚР статистика агенттігінің төрағасы. 1999-2000 ж. ҚР Экономика министрі, 2000-2002 ж. ҚР Экономика және сауда министрі. 2002-2003 ж. Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің Төрағасы. 2003-2004 ж. ҚР Білім және ғылым министрі. 2005-2006 ж. ҚР Президентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясының ректоры. 2006-2007 ж. «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ бірінші вице-президенті. 2007-2008 ж. «Қазақстан темір жолы» Ұлттық компаниясы» АҚ президенті. 2010 ж. Қазақ мұнай және газ институтының корпоративтік даму жөніндегі басқарушы директоры.<ref>[https://enu.kz/kz/page/university%2Fcorporate-governance%2Fboard-of-directors%2Fzhaksybek-abdirakhmetuly-kulekeyev Жақсыбек Әбдірахметұлы Құлекеев]</ref> 2021 ж. бастап «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ басқарма төрағасының кеңесшісі. == Қоғамдық қызметі == * Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Ұлттық инвесторлар кеңесінің мүшесі (09.2007-11.2008) * Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Әлеуметтік экономикалық реформалар мониторингін талдау орталығының мүшесі (04.02.2020 ж. бастап 2024 жылға дейін) * Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Ұлттық Құрылтайдың мүшесі (14.06.2022 ж. бастап) * [[Еуразия ұлттық университеті]]нің директорлар кеңесінің төрағасы (10.2022 ж. бастап) * [[Казазот|«ҚазАзот»]] акционерлік қоғамының тәуелсіз директоры (06.2023 ж. бастап) * Заңсыз иемденілген активтерді мемлекетке қайтару мәселелері жөніндегі комиссияның мүшесі (10.2023 ж. бастап) * [[Қазақстан Халық банкі]]нің тәуелсіз директоры (12.2023 ж. бастап)<ref>[https://kz.kursiv.media/kk/2023-12-04/mtzh-kulekeev/ ҚТЖ-ның экс-басшысы Жақсыбек Құлекеев Halyk bank-тің тәуелсіз директоры болды]</ref> == Еңбектері == Қ. «Микроэкономика жөніндегі практикалық сабақтар» (1994 ж. кітап авторларының бірі), «Инвестициялық институттар және жекешелендіру процестері» (1995), «Қазақстан экономикасындағы мемлекеттік құнды қағаздар» (1996), «Жобалық анализге кіріспе» (1996), «Микроэкономика» (1997), «Нарыққа өту жағдайындағы жер қатынастары» (1999) кітаптарының авторы.<ref>Қазақ энциклопедиясы.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{wikify}} [[Санат:Қазақстан мемлекет қайраткерлері]] [[Санат:Қазақстан ғалымдары]] [[Санат:Қазақстан экономистері]] [[Санат:Қазақстан экономика министрлері]] [[Санат:Қазақстан сауда министрлері]] [[Санат:Қазақстан білім және ғылым министрлері]] {{stub}} p5dhelsvt19vxyb0n9z7i1iz5hzg72t 3483182 3483180 2025-06-25T10:50:29Z Casserium 68287 /* Мансабы */ 3483182 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер |Титулы = [[Қазақстан Халық банкі]]нің тәуелсіз директоры |Басқара бастады = 2023 жылдың 4 желтоқсанынан бастап |Басқаруын аяқтады_ = |Ту2_= | тақырыпша1 = Директорлар кеңесінің төрағасы | мәтін1 = [[Александр Сергеевич Павлов|Александр Павлов]] |Титулы_2= [[Еуразия ұлттық университеті]]нің директорлар кеңесінің төрағасы |Басқара бастады_2= 2022 жылдың қазанынан бастап |Басқаруын аяқтады_ = |Ту_= Nov-logo-eng.png |Ту2_= |Президент_2= [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] |Премьер_2= [[Әлихан Асханұлы Смайылов|Әлихан Смайылов]]<br>[[Олжас Абайұлы Бектенов|Олжас Бектенов]] |Ізашары_= |Ізбасары_= |Титулы_3= «[[Қазақстан темір жолы]]» президенті |Басқара бастады_3= 28 мамыр 2007 |Басқаруын аяқтады_3= наурыз 2008 |Ту_3= Kazakhstan Temir Zholy.svg |Ту2_= |Президент_3= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_3= [[Кәрім Қажымқанұлы Мәсімов|Кәрім Мәсімов]] |Ізашары_3=Ерлан Дүмшебайұлы Атамқұлов |Ізбасары_3= [[Асқар Ұзақбайұлы Мамин|Асқар Мамин]] |Титулы_4 = Президент жанындағы Мемлекеттік басқару академиясының ректоры |Басқара бастады_4= маусым 2005 |Басқаруын аяқтады_4= қаңтар 2006 |Ту_4= Flag of the President of Kazakhstan.svg |Ту2_= |Президент_4= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_4= [[Даниал Кенжетайұлы Ахметов|Даниал Ахметов]] |Ізашары_= |Ізбасары_= |Титулы_5= 8-ші [[Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі|Білім және ғылым министрі]] |Басқара бастады_5= 14 маусым 2003 |Басқаруын аяқтады_5 = 14 желтоқсан 2004 |Ту_5= Logotip ministry of education of the Kazakhstan.svg |Ту2_5= Flag of Kazakhstan.svg |Президент_5= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_5= [[Иманғали Нұрғалиұлы Тасмағамбетов|Иманғали Тасмағамбетов]] |Ізашары_5=[[Шәмшә Көпбайқызы Беркімбаева|Шәмшә Беркімбаева]] |Ізбасары_5=[[Бірғаным Сарықызы Әйтімова|Бірғаным Әйтімова]] |Титулы_6= [[Қазақстан Республикасының Жоғары аудиторлық палатасы|Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің]] төрағасы |Басқара бастады_6 = 30 қаңтар 2002 |Басқаруын аяқтады_6 = 14 маусым 2003 |Ту_= |Ту2_6= Flag of Kazakhstan.svg |Президент_6= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_6= [[Иманғали Нұрғалиұлы Тасмағамбетов|Иманғали Тасмағамбетов]] |Ізашары_6=[[Мүсірәлі Смайылұлы Өтебаев|Мүсірәлі Өтебаев]] |Ізбасары_6=[[Омархан Нұртайұлы Өксікбаев|Омархан Өксікбаев]] |Титулы_7= [[Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі|Экономика министрі]] |Басқара бастады_7 = 13 қазан 1999 |Басқаруын аяқтады_7= 30 қаңтар 2002 |Ту_7= Emblem of Kazakhstan latin.svg |Ту2_7= Flag of Kazakhstan.svg |Президент_7= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_7= [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] |Ізашары_7=[[Өмірзақ Естайұлы Шөкеев|Өмірзақ Шөкеев]] |Ізбасары_7=[[Мәжит Төлеубекұлы Есенбаев|Мәжит Есенбаев]] |Титулы_8= [[Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы|Статистика агенттігінің]] төрағасы |Басқара бастады_8 = 25 қаңтар 1997 |Басқаруын аяқтады_8= 13 қазан 1999 |Ту_= |Ту2_8= Flag of Kazakhstan.svg |Президент_8= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_8= [[Нұрлан Өтепұлы Балғымбаев|Нұрлан Балғымбаев]] |Ізашары_8= Владимир Иванұлы Горячковский |Ізбасары_8= [[Әлихан Асханұлы Смайылов|Әлихан Смайылов]] |Білімі= [[Қазақ ұлттық университеті]] |Туған күні= 24 шілде 1957 (66 жас) |Туған жері= {{туғанжері|Талас ауданы|Талас ауданында}}, [[Жамбыл облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] |Ғылыми дәрежесі=[[Ғылым кандидаты|Экономика ғылымдарының кандидаты]] |Мамандығы=[[Математик]] |Жұбайы=Гүлнар Қасанқызы Ісмурзина |Балалары= '''қызы'''<br>Динара (1980)<br>'''ұлы'''<br>Даир (1986) |Ізашары_= |Ізбасары_= }} '''Жақсыбек Әбдірахметұлы Құлекеев'''([[1957 жыл|1957 жылғы]] [[24 шілде]], [[Талас ауданы]], [[Жамбыл облысы]]) — мемлекет қайраткері, [[Ғылым кандидаты|экономика ғылымдарының кандидаты]]. [[Қазақстан Халық банкі|Халық банкінің]] тәуелсіз директоры, [[Еуразия ұлттық университеті]]нің директорлар кеңесінің төрағасы. Қазақ ұлттық университетін бітірген (1979). == Мансабы == 1979-92 ж. Алматы халық шаруашылығы институтында оқытушы, доцент, 1992-95 ж. Қазақ мемлекеттік басқару академиясының кафедра меңгерушісі, 1995-97 ж. ҚР статистика және талдау жөніндегі мемлекеттік комитеті төрағасының бірінші орынбасары, ҚР Ұлттық статистика агенттігі төрағасының бірінші орынбасары. 1997-1999 жж. ҚР Экономика және сауда министрлігі Ұлттық статистика агенттігінің директоры, ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалау агенттігі Статистика және сараптау комитетінің төрағасы, ҚР Ұлттық статистика агенттігінің төрағасы, ҚР статистика агенттігінің төрағасы. 1999-2000 ж. ҚР Экономика министрі, 2000-2002 ж. ҚР Экономика және сауда министрі. 2002-2003 ж. Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің Төрағасы. 2003-2004 ж. ҚР Білім және ғылым министрі. 2005-2006 ж. ҚР Президентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясының ректоры. 2006-2007 ж. «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ бірінші вице-президенті. 2007-2008 ж. «Қазақстан темір жолы» Ұлттық компаниясы» АҚ президенті. 2010 ж. Қазақ мұнай және газ институтының корпоративтік даму жөніндегі басқарушы директоры.<ref>[https://enu.kz/kz/page/university%2Fcorporate-governance%2Fboard-of-directors%2Fzhaksybek-abdirakhmetuly-kulekeyev Жақсыбек Әбдірахметұлы Құлекеев]</ref> 2021 ж. бастап «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ басқарма төрағасының кеңесшісі. AERC Қолданбалы экономикалық зерттеулер орталығының ғылыми жетекшісі. == Қоғамдық қызметі == * Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Ұлттық инвесторлар кеңесінің мүшесі (09.2007-11.2008) * Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Әлеуметтік экономикалық реформалар мониторингін талдау орталығының мүшесі (04.02.2020 ж. бастап 2024 жылға дейін) * Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Ұлттық Құрылтайдың мүшесі (14.06.2022 ж. бастап) * [[Еуразия ұлттық университеті]]нің директорлар кеңесінің төрағасы (10.2022 ж. бастап) * [[Казазот|«ҚазАзот»]] акционерлік қоғамының тәуелсіз директоры (06.2023 ж. бастап) * Заңсыз иемденілген активтерді мемлекетке қайтару мәселелері жөніндегі комиссияның мүшесі (10.2023 ж. бастап) * [[Қазақстан Халық банкі]]нің тәуелсіз директоры (12.2023 ж. бастап)<ref>[https://kz.kursiv.media/kk/2023-12-04/mtzh-kulekeev/ ҚТЖ-ның экс-басшысы Жақсыбек Құлекеев Halyk bank-тің тәуелсіз директоры болды]</ref> == Еңбектері == Қ. «Микроэкономика жөніндегі практикалық сабақтар» (1994 ж. кітап авторларының бірі), «Инвестициялық институттар және жекешелендіру процестері» (1995), «Қазақстан экономикасындағы мемлекеттік құнды қағаздар» (1996), «Жобалық анализге кіріспе» (1996), «Микроэкономика» (1997), «Нарыққа өту жағдайындағы жер қатынастары» (1999) кітаптарының авторы.<ref>Қазақ энциклопедиясы.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{wikify}} [[Санат:Қазақстан мемлекет қайраткерлері]] [[Санат:Қазақстан ғалымдары]] [[Санат:Қазақстан экономистері]] [[Санат:Қазақстан экономика министрлері]] [[Санат:Қазақстан сауда министрлері]] [[Санат:Қазақстан білім және ғылым министрлері]] {{stub}} lv59z1i9d8ygprhx7129xbtfnokpjgj 3483183 3483182 2025-06-25T10:51:55Z Casserium 68287 3483183 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер |Титулы = [[Қазақстан Халық банкі]]нің тәуелсіз директоры |Басқара бастады = 2023 жылдың 4 желтоқсанынан бастап |Басқаруын аяқтады_ = |Ту2_= | тақырыпша1 = Директорлар кеңесінің төрағасы | мәтін1 = [[Александр Сергеевич Павлов|Александр Павлов]]<br>[[Арман Ғалиасқарұлы Дунаев|Арман Дунаев]] |Титулы_2= [[Еуразия ұлттық университеті]]нің директорлар кеңесінің төрағасы |Басқара бастады_2= 2022 жылдың қазанынан бастап |Басқаруын аяқтады_ = |Ту_= Nov-logo-eng.png |Ту2_= |Президент_2= [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] |Премьер_2= [[Әлихан Асханұлы Смайылов|Әлихан Смайылов]]<br>[[Олжас Абайұлы Бектенов|Олжас Бектенов]] |Ізашары_= |Ізбасары_= |Титулы_3= «[[Қазақстан темір жолы]]» президенті |Басқара бастады_3= 28 мамыр 2007 |Басқаруын аяқтады_3= наурыз 2008 |Ту_3= Kazakhstan Temir Zholy.svg |Ту2_= |Президент_3= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_3= [[Кәрім Қажымқанұлы Мәсімов|Кәрім Мәсімов]] |Ізашары_3=Ерлан Дүмшебайұлы Атамқұлов |Ізбасары_3= [[Асқар Ұзақбайұлы Мамин|Асқар Мамин]] |Титулы_4 = Президент жанындағы Мемлекеттік басқару академиясының ректоры |Басқара бастады_4= маусым 2005 |Басқаруын аяқтады_4= қаңтар 2006 |Ту_4= Flag of the President of Kazakhstan.svg |Ту2_= |Президент_4= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_4= [[Даниал Кенжетайұлы Ахметов|Даниал Ахметов]] |Ізашары_= |Ізбасары_= |Титулы_5= 8-ші [[Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі|Білім және ғылым министрі]] |Басқара бастады_5= 14 маусым 2003 |Басқаруын аяқтады_5 = 14 желтоқсан 2004 |Ту_5= Logotip ministry of education of the Kazakhstan.svg |Ту2_5= Flag of Kazakhstan.svg |Президент_5= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_5= [[Иманғали Нұрғалиұлы Тасмағамбетов|Иманғали Тасмағамбетов]] |Ізашары_5=[[Шәмшә Көпбайқызы Беркімбаева|Шәмшә Беркімбаева]] |Ізбасары_5=[[Бірғаным Сарықызы Әйтімова|Бірғаным Әйтімова]] |Титулы_6= [[Қазақстан Республикасының Жоғары аудиторлық палатасы|Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің]] төрағасы |Басқара бастады_6 = 30 қаңтар 2002 |Басқаруын аяқтады_6 = 14 маусым 2003 |Ту_= |Ту2_6= Flag of Kazakhstan.svg |Президент_6= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_6= [[Иманғали Нұрғалиұлы Тасмағамбетов|Иманғали Тасмағамбетов]] |Ізашары_6=[[Мүсірәлі Смайылұлы Өтебаев|Мүсірәлі Өтебаев]] |Ізбасары_6=[[Омархан Нұртайұлы Өксікбаев|Омархан Өксікбаев]] |Титулы_7= [[Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі|Экономика министрі]] |Басқара бастады_7 = 13 қазан 1999 |Басқаруын аяқтады_7= 30 қаңтар 2002 |Ту_7= Emblem of Kazakhstan latin.svg |Ту2_7= Flag of Kazakhstan.svg |Президент_7= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_7= [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] |Ізашары_7=[[Өмірзақ Естайұлы Шөкеев|Өмірзақ Шөкеев]] |Ізбасары_7=[[Мәжит Төлеубекұлы Есенбаев|Мәжит Есенбаев]] |Титулы_8= [[Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы|Статистика агенттігінің]] төрағасы |Басқара бастады_8 = 25 қаңтар 1997 |Басқаруын аяқтады_8= 13 қазан 1999 |Ту_= |Ту2_8= Flag of Kazakhstan.svg |Президент_8= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_8= [[Нұрлан Өтепұлы Балғымбаев|Нұрлан Балғымбаев]] |Ізашары_8= Владимир Иванұлы Горячковский |Ізбасары_8= [[Әлихан Асханұлы Смайылов|Әлихан Смайылов]] |Білімі= [[Қазақ ұлттық университеті]] |Туған күні= 24 шілде 1957 (66 жас) |Туған жері= {{туғанжері|Талас ауданы|Талас ауданында}}, [[Жамбыл облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] |Ғылыми дәрежесі=[[Ғылым кандидаты|Экономика ғылымдарының кандидаты]] |Мамандығы=[[Математик]] |Жұбайы=Гүлнар Қасанқызы Ісмурзина |Балалары= '''қызы'''<br>Динара (1980)<br>'''ұлы'''<br>Даир (1986) |Ізашары_= |Ізбасары_= }} '''Жақсыбек Әбдірахметұлы Құлекеев'''([[1957 жыл|1957 жылғы]] [[24 шілде]], [[Талас ауданы]], [[Жамбыл облысы]]) — Қазақстанның мемлекет және қоғам қайраткері, [[Ғылым кандидаты|экономика ғылымдарының кандидаты]]. [[Қазақстан Халық банкі|Халық банкінің]] тәуелсіз директоры, [[Еуразия ұлттық университеті]]нің директорлар кеңесінің төрағасы. == Мансабы == 1979-92 ж. Алматы халық шаруашылығы институтында оқытушы, доцент, 1992-95 ж. Қазақ мемлекеттік басқару академиясының кафедра меңгерушісі, 1995-97 ж. ҚР статистика және талдау жөніндегі мемлекеттік комитеті төрағасының бірінші орынбасары, ҚР Ұлттық статистика агенттігі төрағасының бірінші орынбасары. 1997-1999 жж. ҚР Экономика және сауда министрлігі Ұлттық статистика агенттігінің директоры, ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалау агенттігі Статистика және сараптау комитетінің төрағасы, ҚР Ұлттық статистика агенттігінің төрағасы, ҚР статистика агенттігінің төрағасы. 1999-2000 ж. ҚР Экономика министрі, 2000-2002 ж. ҚР Экономика және сауда министрі. 2002-2003 ж. Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің Төрағасы. 2003-2004 ж. ҚР Білім және ғылым министрі. 2005-2006 ж. ҚР Президентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясының ректоры. 2006-2007 ж. «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ бірінші вице-президенті. 2007-2008 ж. «Қазақстан темір жолы» Ұлттық компаниясы» АҚ президенті. 2010 ж. Қазақ мұнай және газ институтының корпоративтік даму жөніндегі басқарушы директоры.<ref>[https://enu.kz/kz/page/university%2Fcorporate-governance%2Fboard-of-directors%2Fzhaksybek-abdirakhmetuly-kulekeyev Жақсыбек Әбдірахметұлы Құлекеев]</ref> 2021 ж. бастап «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ басқарма төрағасының кеңесшісі. AERC Қолданбалы экономикалық зерттеулер орталығының ғылыми жетекшісі. == Қоғамдық қызметі == * Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Ұлттық инвесторлар кеңесінің мүшесі (09.2007-11.2008) * Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Әлеуметтік экономикалық реформалар мониторингін талдау орталығының мүшесі (04.02.2020 ж. бастап 2024 жылға дейін) * Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Ұлттық Құрылтайдың мүшесі (14.06.2022 ж. бастап) * [[Еуразия ұлттық университеті]]нің директорлар кеңесінің төрағасы (10.2022 ж. бастап) * [[Казазот|«ҚазАзот»]] акционерлік қоғамының тәуелсіз директоры (06.2023 ж. бастап) * Заңсыз иемденілген активтерді мемлекетке қайтару мәселелері жөніндегі комиссияның мүшесі (10.2023 ж. бастап) * [[Қазақстан Халық банкі]]нің тәуелсіз директоры (12.2023 ж. бастап)<ref>[https://kz.kursiv.media/kk/2023-12-04/mtzh-kulekeev/ ҚТЖ-ның экс-басшысы Жақсыбек Құлекеев Halyk bank-тің тәуелсіз директоры болды]</ref> == Еңбектері == Қ. «Микроэкономика жөніндегі практикалық сабақтар» (1994 ж. кітап авторларының бірі), «Инвестициялық институттар және жекешелендіру процестері» (1995), «Қазақстан экономикасындағы мемлекеттік құнды қағаздар» (1996), «Жобалық анализге кіріспе» (1996), «Микроэкономика» (1997), «Нарыққа өту жағдайындағы жер қатынастары» (1999) кітаптарының авторы.<ref>Қазақ энциклопедиясы.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{wikify}} [[Санат:Қазақстан мемлекет қайраткерлері]] [[Санат:Қазақстан ғалымдары]] [[Санат:Қазақстан экономистері]] [[Санат:Қазақстан экономика министрлері]] [[Санат:Қазақстан сауда министрлері]] [[Санат:Қазақстан білім және ғылым министрлері]] {{stub}} kund2octkmmvtdh3uhdtj6reh01kkm2 3483184 3483183 2025-06-25T10:55:30Z Casserium 68287 /* Мансабы */ 3483184 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер |Титулы = [[Қазақстан Халық банкі]]нің тәуелсіз директоры |Басқара бастады = 2023 жылдың 4 желтоқсанынан бастап |Басқаруын аяқтады_ = |Ту2_= | тақырыпша1 = Директорлар кеңесінің төрағасы | мәтін1 = [[Александр Сергеевич Павлов|Александр Павлов]]<br>[[Арман Ғалиасқарұлы Дунаев|Арман Дунаев]] |Титулы_2= [[Еуразия ұлттық университеті]]нің директорлар кеңесінің төрағасы |Басқара бастады_2= 2022 жылдың қазанынан бастап |Басқаруын аяқтады_ = |Ту_= Nov-logo-eng.png |Ту2_= |Президент_2= [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] |Премьер_2= [[Әлихан Асханұлы Смайылов|Әлихан Смайылов]]<br>[[Олжас Абайұлы Бектенов|Олжас Бектенов]] |Ізашары_= |Ізбасары_= |Титулы_3= «[[Қазақстан темір жолы]]» президенті |Басқара бастады_3= 28 мамыр 2007 |Басқаруын аяқтады_3= наурыз 2008 |Ту_3= Kazakhstan Temir Zholy.svg |Ту2_= |Президент_3= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_3= [[Кәрім Қажымқанұлы Мәсімов|Кәрім Мәсімов]] |Ізашары_3=Ерлан Дүмшебайұлы Атамқұлов |Ізбасары_3= [[Асқар Ұзақбайұлы Мамин|Асқар Мамин]] |Титулы_4 = Президент жанындағы Мемлекеттік басқару академиясының ректоры |Басқара бастады_4= маусым 2005 |Басқаруын аяқтады_4= қаңтар 2006 |Ту_4= Flag of the President of Kazakhstan.svg |Ту2_= |Президент_4= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_4= [[Даниал Кенжетайұлы Ахметов|Даниал Ахметов]] |Ізашары_= |Ізбасары_= |Титулы_5= 8-ші [[Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі|Білім және ғылым министрі]] |Басқара бастады_5= 14 маусым 2003 |Басқаруын аяқтады_5 = 14 желтоқсан 2004 |Ту_5= Logotip ministry of education of the Kazakhstan.svg |Ту2_5= Flag of Kazakhstan.svg |Президент_5= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_5= [[Иманғали Нұрғалиұлы Тасмағамбетов|Иманғали Тасмағамбетов]] |Ізашары_5=[[Шәмшә Көпбайқызы Беркімбаева|Шәмшә Беркімбаева]] |Ізбасары_5=[[Бірғаным Сарықызы Әйтімова|Бірғаным Әйтімова]] |Титулы_6= [[Қазақстан Республикасының Жоғары аудиторлық палатасы|Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің]] төрағасы |Басқара бастады_6 = 30 қаңтар 2002 |Басқаруын аяқтады_6 = 14 маусым 2003 |Ту_= |Ту2_6= Flag of Kazakhstan.svg |Президент_6= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_6= [[Иманғали Нұрғалиұлы Тасмағамбетов|Иманғали Тасмағамбетов]] |Ізашары_6=[[Мүсірәлі Смайылұлы Өтебаев|Мүсірәлі Өтебаев]] |Ізбасары_6=[[Омархан Нұртайұлы Өксікбаев|Омархан Өксікбаев]] |Титулы_7= [[Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі|Экономика министрі]] |Басқара бастады_7 = 13 қазан 1999 |Басқаруын аяқтады_7= 30 қаңтар 2002 |Ту_7= Emblem of Kazakhstan latin.svg |Ту2_7= Flag of Kazakhstan.svg |Президент_7= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_7= [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] |Ізашары_7=[[Өмірзақ Естайұлы Шөкеев|Өмірзақ Шөкеев]] |Ізбасары_7=[[Мәжит Төлеубекұлы Есенбаев|Мәжит Есенбаев]] |Титулы_8= [[Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы|Статистика агенттігінің]] төрағасы |Басқара бастады_8 = 25 қаңтар 1997 |Басқаруын аяқтады_8= 13 қазан 1999 |Ту_= |Ту2_8= Flag of Kazakhstan.svg |Президент_8= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_8= [[Нұрлан Өтепұлы Балғымбаев|Нұрлан Балғымбаев]] |Ізашары_8= Владимир Иванұлы Горячковский |Ізбасары_8= [[Әлихан Асханұлы Смайылов|Әлихан Смайылов]] |Білімі= [[Қазақ ұлттық университеті]] |Туған күні= 24 шілде 1957 (66 жас) |Туған жері= {{туғанжері|Талас ауданы|Талас ауданында}}, [[Жамбыл облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] |Ғылыми дәрежесі=[[Ғылым кандидаты|Экономика ғылымдарының кандидаты]] |Мамандығы=[[Математик]] |Жұбайы=Гүлнар Қасанқызы Ісмурзина |Балалары= '''қызы'''<br>Динара (1980)<br>'''ұлы'''<br>Даир (1986) |Ізашары_= |Ізбасары_= }} '''Жақсыбек Әбдірахметұлы Құлекеев'''([[1957 жыл|1957 жылғы]] [[24 шілде]], [[Талас ауданы]], [[Жамбыл облысы]]) — Қазақстанның мемлекет және қоғам қайраткері, [[Ғылым кандидаты|экономика ғылымдарының кандидаты]]. [[Қазақстан Халық банкі|Халық банкінің]] тәуелсіз директоры, [[Еуразия ұлттық университеті]]нің директорлар кеңесінің төрағасы. == Мансабы == 1979 жылы Қазақ ұлттық университетін бітірген. 1979-92 ж. Алматы халық шаруашылығы институтында оқытушы, доцент, 1992-95 ж. Қазақ мемлекеттік басқару академиясының кафедра меңгерушісі, 1995-97 ж. ҚР статистика және талдау жөніндегі мемлекеттік комитеті төрағасының бірінші орынбасары, ҚР Ұлттық статистика агенттігі төрағасының бірінші орынбасары. 1997-1999 жж. ҚР Экономика және сауда министрлігі Ұлттық статистика агенттігінің директоры, ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалау агенттігі Статистика және сараптау комитетінің төрағасы, ҚР Ұлттық статистика агенттігінің төрағасы, ҚР статистика агенттігінің төрағасы. 1999-2000 ж. ҚР Экономика министрі, 2000-2002 ж. ҚР Экономика және сауда министрі. 2002-2003 ж. Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің Төрағасы. 2003-2004 ж. ҚР Білім және ғылым министрі. 2005-2006 ж. ҚР Президентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясының ректоры. 2006-2007 ж. «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ бірінші вице-президенті. 2007-2008 ж. «Қазақстан темір жолы» Ұлттық компаниясы» АҚ президенті. 2010-2014 жж. Қазақ мұнай және газ институтының корпоративтік даму жөніндегі басқарушы директоры, бас директорының кеңесшісі.<ref>[https://enu.kz/kz/page/university%2Fcorporate-governance%2Fboard-of-directors%2Fzhaksybek-abdirakhmetuly-kulekeyev Жақсыбек Әбдірахметұлы Құлекеев]</ref> 2021 ж. бастап «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ басқарма төрағасының кеңесшісі. AERC Қолданбалы экономикалық зерттеулер орталығының ғылыми жетекшісі. == Қоғамдық қызметі == * Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Ұлттық инвесторлар кеңесінің мүшесі (09.2007-11.2008) * Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Әлеуметтік экономикалық реформалар мониторингін талдау орталығының мүшесі (04.02.2020 ж. бастап 2024 жылға дейін) * Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Ұлттық Құрылтайдың мүшесі (14.06.2022 ж. бастап) * [[Еуразия ұлттық университеті]]нің директорлар кеңесінің төрағасы (10.2022 ж. бастап) * [[Казазот|«ҚазАзот»]] акционерлік қоғамының тәуелсіз директоры (06.2023 ж. бастап) * Заңсыз иемденілген активтерді мемлекетке қайтару мәселелері жөніндегі комиссияның мүшесі (10.2023 ж. бастап) * [[Қазақстан Халық банкі]]нің тәуелсіз директоры (12.2023 ж. бастап)<ref>[https://kz.kursiv.media/kk/2023-12-04/mtzh-kulekeev/ ҚТЖ-ның экс-басшысы Жақсыбек Құлекеев Halyk bank-тің тәуелсіз директоры болды]</ref> == Еңбектері == Қ. «Микроэкономика жөніндегі практикалық сабақтар» (1994 ж. кітап авторларының бірі), «Инвестициялық институттар және жекешелендіру процестері» (1995), «Қазақстан экономикасындағы мемлекеттік құнды қағаздар» (1996), «Жобалық анализге кіріспе» (1996), «Микроэкономика» (1997), «Нарыққа өту жағдайындағы жер қатынастары» (1999) кітаптарының авторы.<ref>Қазақ энциклопедиясы.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{wikify}} [[Санат:Қазақстан мемлекет қайраткерлері]] [[Санат:Қазақстан ғалымдары]] [[Санат:Қазақстан экономистері]] [[Санат:Қазақстан экономика министрлері]] [[Санат:Қазақстан сауда министрлері]] [[Санат:Қазақстан білім және ғылым министрлері]] {{stub}} 4af7ip2xpq759k2jh1fcj6nnx74pn34 3483185 3483184 2025-06-25T11:01:25Z Casserium 68287 3483185 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер |Титулы = [[Қазақстан Халық банкі]]нің тәуелсіз директоры |Басқара бастады = 2023 жылдың 4 желтоқсанынан бастап |Басқаруын аяқтады_ = |Ту2_= | тақырыпша1 = Директорлар кеңесінің төрағасы | мәтін1 = [[Александр Сергеевич Павлов|Александр Павлов]]<br>[[Арман Ғалиасқарұлы Дунаев|Арман Дунаев]] |Титулы_2= [[Еуразия ұлттық университеті]]нің директорлар кеңесінің төрағасы |Басқара бастады_2= 2022 жылдың қазанынан бастап |Басқаруын аяқтады_ = |Ту_= Nov-logo-eng.png |Ту2_= |Президент_2= [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] |Премьер_2= [[Әлихан Асханұлы Смайылов|Әлихан Смайылов]]<br>[[Олжас Абайұлы Бектенов|Олжас Бектенов]] |Ізашары_= |Ізбасары_= |Титулы_3= «[[Қазақстан темір жолы]]» президенті |Басқара бастады_3= 28 мамыр 2007 |Басқаруын аяқтады_3= наурыз 2008 |Ту_3= Kazakhstan Temir Zholy.svg |Ту2_= |Президент_3= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_3= [[Кәрім Қажымқанұлы Мәсімов|Кәрім Мәсімов]] |Ізашары_3=Ерлан Дүмшебайұлы Атамқұлов |Ізбасары_3= [[Асқар Ұзақбайұлы Мамин|Асқар Мамин]] |Титулы_4 = Президент жанындағы Мемлекеттік басқару академиясының ректоры |Басқара бастады_4= маусым 2005 |Басқаруын аяқтады_4= қаңтар 2006 |Ту_4= Flag of the President of Kazakhstan.svg |Ту2_= |Президент_4= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_4= [[Даниал Кенжетайұлы Ахметов|Даниал Ахметов]] |Ізашары_= |Ізбасары_= |Титулы_5= 8-ші [[Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі|Білім және ғылым министрі]] |Басқара бастады_5= 14 маусым 2003 |Басқаруын аяқтады_5 = 14 желтоқсан 2004 |Ту_5= Logotip ministry of education of the Kazakhstan.svg |Ту2_5= Flag of Kazakhstan.svg |Президент_5= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_5= [[Иманғали Нұрғалиұлы Тасмағамбетов|Иманғали Тасмағамбетов]] |Ізашары_5=[[Шәмшә Көпбайқызы Беркімбаева|Шәмшә Беркімбаева]] |Ізбасары_5=[[Бірғаным Сарықызы Әйтімова|Бірғаным Әйтімова]] |Титулы_6= [[Қазақстан Республикасының Жоғары аудиторлық палатасы|Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің]] төрағасы |Басқара бастады_6 = 30 қаңтар 2002 |Басқаруын аяқтады_6 = 14 маусым 2003 |Ту_= |Ту2_6= Flag of Kazakhstan.svg |Президент_6= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_6= [[Иманғали Нұрғалиұлы Тасмағамбетов|Иманғали Тасмағамбетов]] |Ізашары_6=[[Мүсірәлі Смайылұлы Өтебаев|Мүсірәлі Өтебаев]] |Ізбасары_6=[[Омархан Нұртайұлы Өксікбаев|Омархан Өксікбаев]] |Титулы_7= [[Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі|Экономика министрі]] |Басқара бастады_7 = 13 қазан 1999 |Басқаруын аяқтады_7= 30 қаңтар 2002 |Ту_7= Emblem of Kazakhstan latin.svg |Ту2_7= Flag of Kazakhstan.svg |Президент_7= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_7= [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] |Ізашары_7=[[Өмірзақ Естайұлы Шөкеев|Өмірзақ Шөкеев]] |Ізбасары_7=[[Мәжит Төлеубекұлы Есенбаев|Мәжит Есенбаев]] |Титулы_8= [[Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы|Статистика агенттігінің]] төрағасы |Басқара бастады_8 = 25 қаңтар 1997 |Басқаруын аяқтады_8= 13 қазан 1999 |Ту_= |Ту2_8= Flag of Kazakhstan.svg |Президент_8= [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |Премьер_8= [[Нұрлан Өтепұлы Балғымбаев|Нұрлан Балғымбаев]] |Ізашары_8= Владимир Иванұлы Горячковский |Ізбасары_8= [[Әлихан Асханұлы Смайылов|Әлихан Смайылов]] |Білімі= [[Қазақ ұлттық университеті]] |Туған күні= 24 шілде 1957 (66 жас) |Туған жері= {{туғанжері|Талас ауданы|Талас ауданында}}, [[Жамбыл облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] |Ғылыми дәрежесі=[[Ғылым кандидаты|Экономика ғылымдарының кандидаты]] |Мамандығы=[[Математик]] |Жұбайы=Гүлнар Қасанқызы Ісмурзина |Балалары= '''қызы'''<br>Динара (1980)<br>'''ұлы'''<br>Даир (1986) |Ізашары_= |Ізбасары_= }} '''Жақсыбек Әбдірахметұлы Құлекеев'''([[1957 жыл|1957 жылғы]] [[24 шілде]], [[Талас ауданы]], [[Жамбыл облысы]]) — Қазақстанның мемлекет және қоғам қайраткері, [[Ғылым кандидаты|экономика ғылымдарының кандидаты]]. AERC Қолданбалы экономикалық зерттеулер орталығының ғылыми жетекшісі, [[Еуразия ұлттық университеті]]нің директорлар кеңесінің төрағасы, Әлеуметтік медициналық сақтандыру қорының, [[Қазақстан Халық банкі|Халық банкінің]] және [[Казазот|ҚазАзоттың]] тәуелсіз директоры. == Мансабы == 1979 жылы Қазақ ұлттық университетін бітірген. 1979-92 ж. Алматы халық шаруашылығы институтында оқытушы, доцент, 1992-95 ж. Қазақ мемлекеттік басқару академиясының кафедра меңгерушісі, 1995-97 ж. ҚР статистика және талдау жөніндегі мемлекеттік комитеті төрағасының бірінші орынбасары, ҚР Ұлттық статистика агенттігі төрағасының бірінші орынбасары. 1997-1999 жж. ҚР Экономика және сауда министрлігі Ұлттық статистика агенттігінің директоры, ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалау агенттігі Статистика және сараптау комитетінің төрағасы, ҚР Ұлттық статистика агенттігінің төрағасы, ҚР статистика агенттігінің төрағасы. 1999-2000 ж. ҚР Экономика министрі, 2000-2002 ж. ҚР Экономика және сауда министрі. 2002-2003 ж. Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің Төрағасы. 2003-2004 ж. ҚР Білім және ғылым министрі. 2005-2006 ж. ҚР Президентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясының ректоры. 2006-2007 ж. «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ бірінші вице-президенті. 2007-2008 ж. «Қазақстан темір жолы» Ұлттық компаниясы» АҚ президенті. 2010-2014 жж. Қазақ мұнай және газ институтының корпоративтік даму жөніндегі басқарушы директоры, бас директорының кеңесшісі.<ref>[https://enu.kz/kz/page/university%2Fcorporate-governance%2Fboard-of-directors%2Fzhaksybek-abdirakhmetuly-kulekeyev Жақсыбек Әбдірахметұлы Құлекеев]</ref> 2021 ж. бастап «ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ басқарма төрағасының кеңесшісі. AERC Қолданбалы экономикалық зерттеулер орталығының ғылыми жетекшісі. == Қоғамдық қызметі == * Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Ұлттық инвесторлар кеңесінің мүшесі (09.2007-11.2008) * Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Әлеуметтік экономикалық реформалар мониторингін талдау орталығының мүшесі (04.02.2020 ж. бастап 2024 жылға дейін) * Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Ұлттық Құрылтайдың мүшесі (14.06.2022 ж. бастап) * Әлеуметтік медициналық сақтандыру қорының тәуелсіз директоры (08.2022 ж. бастап) * [[Еуразия ұлттық университеті]]нің директорлар кеңесінің төрағасы (10.2022 ж. бастап) * [[Казазот|«ҚазАзот»]] акционерлік қоғамының тәуелсіз директоры (06.2023 ж. бастап) * Заңсыз иемденілген активтерді мемлекетке қайтару мәселелері жөніндегі комиссияның мүшесі (10.2023 ж. бастап) * [[Қазақстан Халық банкі]]нің тәуелсіз директоры (12.2023 ж. бастап)<ref>[https://kz.kursiv.media/kk/2023-12-04/mtzh-kulekeev/ ҚТЖ-ның экс-басшысы Жақсыбек Құлекеев Halyk bank-тің тәуелсіз директоры болды]</ref> == Еңбектері == Қ. «Микроэкономика жөніндегі практикалық сабақтар» (1994 ж. кітап авторларының бірі), «Инвестициялық институттар және жекешелендіру процестері» (1995), «Қазақстан экономикасындағы мемлекеттік құнды қағаздар» (1996), «Жобалық анализге кіріспе» (1996), «Микроэкономика» (1997), «Нарыққа өту жағдайындағы жер қатынастары» (1999) кітаптарының авторы.<ref>Қазақ энциклопедиясы.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{wikify}} [[Санат:Қазақстан мемлекет қайраткерлері]] [[Санат:Қазақстан ғалымдары]] [[Санат:Қазақстан экономистері]] [[Санат:Қазақстан экономика министрлері]] [[Санат:Қазақстан сауда министрлері]] [[Санат:Қазақстан білім және ғылым министрлері]] {{stub}} bwt0u6bgctjyj6mvtcol2c7uc01j5z6 0 53258 3483084 3377998 2025-06-25T05:20:18Z Мағыпар 100137 нақтылау 3483084 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Багамдықтар |төл атауы = |сурет = Gary White Visits Local Schools - Bahamas.JPG |сурет тақырыбы = |саны = 250 000 |аймақ = {{Байрақ|Багам аралдары}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[ағылшын тілі]] |діні = [[англия шіркеуі|англикандар]], [[католицизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Багамдықтар''' — [[Кариб теңізі]]ндегі [[Багам аралдары]]ның халқы. Халық саны 250 мың (1990). 85%-і қара нәсілділер мен мулаттар.<ref>{{citeweb|url=https://sanstv.ru/dict/%D0%B1%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%BC%D1%86%D1%8B|title=Энциклопедиялық сөздік|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Тілі == Багамдықтар [[ағылшын тілі]]нде сөйлейді (креол ерекшеліктерімен).<ref>Большая Советская энциклопедия Багамцы https://my-dict.ru/dic/bolshaya-sovetskaya-enciklopediya/6786-bagamcy/</ref> == Діні == Сенушілер арасында [[Англия шіркеуі|англикандар]] басым, [[Баптизм|баптистер]], [[Пресвитериандық шіркеулер|пресвитериандар]], [[Методизм|методистер]] бар, 20%-дан астамы [[Католицизм|католиктер]], африкалық культтердің қалдықтары сақталған.<ref>народы мира / Багамцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=BAGM</ref> == Тарихы == Багамдықтардың түп аталары [[Африка]] тайпаларынан шыққан; оларды 17—19 ғасырларда ағылшындар осы аралға әкелген. Аралдардың өзге халықтары ағылшындар (негізінен, 17—18 ғасырларда қоныс аударғандардың [[ұрпақ]]тары), гректер, т.б. Қазір [[Багам аралдары]] деп аталатын аралдарға адамдардың ең ерте келуі біздің заманымыздың бірінші мыңжылдығында болды. Аралдардың алғашқы тұрғындары [[лукаяндар]] болды, аравакан ​​тілінде сөйлейтін тайно халқы, олар [[Кариб теңізі]]нің басқа аралдарынан шамамен 500 және 800 жылдар аралығында келген. Ең алғашқы тұрақты еуропалық қоныс 1648 жылы Элеватерде болды. 18 ғасырдағы құл саудасы кезінде көптеген африкалықтар Багам аралдарына ақысыз жұмыс үшін құл жұмысшылары ретінде әкелінді. Олардың ұрпақтары қазір Багам халқының 85% құрайды. Багам аралдары 1973 жылы 10 шілдеде Ұлыбританиядан тәуелсіздік алды.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, I том</ref> == Кәсібі == Негізгі кәсібі – туристерге қызмет көрсету. Сонымен қатар мұнай өңдеумен, тұз, балық және теңіз өнімдерін өндірумен айналысады. [[Көкөністер]] мен жемістер өсіріледі.<ref>Народы и культуры Багамцы https://travel-journal.ru/ethno/28/263/{{Deadlink|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Тұрмыс салты == Багам аралдарының тағамдарына - [[теңіз өнімдері]], балық, ұлулар, теңіз шаяндары, крабтар, сондай-ақ тропикалық жемістер, [[күріш]], [[бұршақ]] және [[шошқа еті]] кіреді. Дәмдеуіштерге чили (ащы бұрыш), лайм, [[қызанақ]], [[пияз]], сарымсақ, [[Жанжабіл (дәмдеуіш)|имбирь]], [[даршын]], ом және кокос жаңғағын пайдаланады. Аралдарда сусындардан ром негізіндегі сусындар танымал. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} [[Санат:Америка халықтары]] 2qsxgrh0nt9vxre7ulcd0b80r8riudo 3483085 3483084 2025-06-25T05:23:16Z Мағыпар 100137 /* Тілі */ нақтылау 3483085 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Багамдықтар |төл атауы = |сурет = Gary White Visits Local Schools - Bahamas.JPG |сурет тақырыбы = |саны = 250 000 |аймақ = {{Байрақ|Багам аралдары}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[ағылшын тілі]] |діні = [[англия шіркеуі|англикандар]], [[католицизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Багамдықтар''' — [[Кариб теңізі]]ндегі [[Багам аралдары]]ның халқы. Халық саны 250 мың (1990). 85%-і қара нәсілділер мен мулаттар.<ref>{{citeweb|url=https://sanstv.ru/dict/%D0%B1%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%BC%D1%86%D1%8B|title=Энциклопедиялық сөздік|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Тілі == Багамдықтар [[ағылшын тілі]]нде сөйлейді (креол ерекшеліктерімен).<ref>{{citeweb|url=https://my-dict.ru/dic/bolshaya-sovetskaya-enciklopediya/6786-bagamcy/|title=Үлкен Кеңестік Энциклопедия|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Діні == Сенушілер арасында [[Англия шіркеуі|англикандар]] басым, [[Баптизм|баптистер]], [[Пресвитериандық шіркеулер|пресвитериандар]], [[Методизм|методистер]] бар, 20%-дан астамы [[Католицизм|католиктер]], африкалық культтердің қалдықтары сақталған.<ref>народы мира / Багамцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=BAGM</ref> == Тарихы == Багамдықтардың түп аталары [[Африка]] тайпаларынан шыққан; оларды 17—19 ғасырларда ағылшындар осы аралға әкелген. Аралдардың өзге халықтары ағылшындар (негізінен, 17—18 ғасырларда қоныс аударғандардың [[ұрпақ]]тары), гректер, т.б. Қазір [[Багам аралдары]] деп аталатын аралдарға адамдардың ең ерте келуі біздің заманымыздың бірінші мыңжылдығында болды. Аралдардың алғашқы тұрғындары [[лукаяндар]] болды, аравакан ​​тілінде сөйлейтін тайно халқы, олар [[Кариб теңізі]]нің басқа аралдарынан шамамен 500 және 800 жылдар аралығында келген. Ең алғашқы тұрақты еуропалық қоныс 1648 жылы Элеватерде болды. 18 ғасырдағы құл саудасы кезінде көптеген африкалықтар Багам аралдарына ақысыз жұмыс үшін құл жұмысшылары ретінде әкелінді. Олардың ұрпақтары қазір Багам халқының 85% құрайды. Багам аралдары 1973 жылы 10 шілдеде Ұлыбританиядан тәуелсіздік алды.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, I том</ref> == Кәсібі == Негізгі кәсібі – туристерге қызмет көрсету. Сонымен қатар мұнай өңдеумен, тұз, балық және теңіз өнімдерін өндірумен айналысады. [[Көкөністер]] мен жемістер өсіріледі.<ref>Народы и культуры Багамцы https://travel-journal.ru/ethno/28/263/{{Deadlink|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Тұрмыс салты == Багам аралдарының тағамдарына - [[теңіз өнімдері]], балық, ұлулар, теңіз шаяндары, крабтар, сондай-ақ тропикалық жемістер, [[күріш]], [[бұршақ]] және [[шошқа еті]] кіреді. Дәмдеуіштерге чили (ащы бұрыш), лайм, [[қызанақ]], [[пияз]], сарымсақ, [[Жанжабіл (дәмдеуіш)|имбирь]], [[даршын]], ом және кокос жаңғағын пайдаланады. Аралдарда сусындардан ром негізіндегі сусындар танымал. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} [[Санат:Америка халықтары]] pe35qkzk64mmnpwhtcpdft7q4gm412g 3483086 3483085 2025-06-25T05:24:25Z Мағыпар 100137 /* Діні */ нақтылау 3483086 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Багамдықтар |төл атауы = |сурет = Gary White Visits Local Schools - Bahamas.JPG |сурет тақырыбы = |саны = 250 000 |аймақ = {{Байрақ|Багам аралдары}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[ағылшын тілі]] |діні = [[англия шіркеуі|англикандар]], [[католицизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Багамдықтар''' — [[Кариб теңізі]]ндегі [[Багам аралдары]]ның халқы. Халық саны 250 мың (1990). 85%-і қара нәсілділер мен мулаттар.<ref>{{citeweb|url=https://sanstv.ru/dict/%D0%B1%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%BC%D1%86%D1%8B|title=Энциклопедиялық сөздік|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Тілі == Багамдықтар [[ағылшын тілі]]нде сөйлейді (креол ерекшеліктерімен).<ref>{{citeweb|url=https://my-dict.ru/dic/bolshaya-sovetskaya-enciklopediya/6786-bagamcy/|title=Үлкен Кеңестік Энциклопедия|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Діні == Сенушілер арасында [[Англия шіркеуі|англикандар]] басым, [[Баптизм|баптистер]], [[Пресвитериандық шіркеулер|пресвитериандар]], [[Методизм|методистер]] бар, 20%-дан астамы [[Католицизм|католиктер]], африкалық культтердің қалдықтары сақталған.<ref>{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=BAGM|title=Әлем халықтары/Багамдықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Тарихы == Багамдықтардың түп аталары [[Африка]] тайпаларынан шыққан; оларды 17—19 ғасырларда ағылшындар осы аралға әкелген. Аралдардың өзге халықтары ағылшындар (негізінен, 17—18 ғасырларда қоныс аударғандардың [[ұрпақ]]тары), гректер, т.б. Қазір [[Багам аралдары]] деп аталатын аралдарға адамдардың ең ерте келуі біздің заманымыздың бірінші мыңжылдығында болды. Аралдардың алғашқы тұрғындары [[лукаяндар]] болды, аравакан ​​тілінде сөйлейтін тайно халқы, олар [[Кариб теңізі]]нің басқа аралдарынан шамамен 500 және 800 жылдар аралығында келген. Ең алғашқы тұрақты еуропалық қоныс 1648 жылы Элеватерде болды. 18 ғасырдағы құл саудасы кезінде көптеген африкалықтар Багам аралдарына ақысыз жұмыс үшін құл жұмысшылары ретінде әкелінді. Олардың ұрпақтары қазір Багам халқының 85% құрайды. Багам аралдары 1973 жылы 10 шілдеде Ұлыбританиядан тәуелсіздік алды.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, I том</ref> == Кәсібі == Негізгі кәсібі – туристерге қызмет көрсету. Сонымен қатар мұнай өңдеумен, тұз, балық және теңіз өнімдерін өндірумен айналысады. [[Көкөністер]] мен жемістер өсіріледі.<ref>Народы и культуры Багамцы https://travel-journal.ru/ethno/28/263/{{Deadlink|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Тұрмыс салты == Багам аралдарының тағамдарына - [[теңіз өнімдері]], балық, ұлулар, теңіз шаяндары, крабтар, сондай-ақ тропикалық жемістер, [[күріш]], [[бұршақ]] және [[шошқа еті]] кіреді. Дәмдеуіштерге чили (ащы бұрыш), лайм, [[қызанақ]], [[пияз]], сарымсақ, [[Жанжабіл (дәмдеуіш)|имбирь]], [[даршын]], ом және кокос жаңғағын пайдаланады. Аралдарда сусындардан ром негізіндегі сусындар танымал. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} [[Санат:Америка халықтары]] tap5zobw9s99wvi72e7mu2b1pkir56r 3483088 3483086 2025-06-25T05:27:15Z Мағыпар 100137 /* Тарихы */ нақтылау 3483088 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Багамдықтар |төл атауы = |сурет = Gary White Visits Local Schools - Bahamas.JPG |сурет тақырыбы = |саны = 250 000 |аймақ = {{Байрақ|Багам аралдары}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[ағылшын тілі]] |діні = [[англия шіркеуі|англикандар]], [[католицизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Багамдықтар''' — [[Кариб теңізі]]ндегі [[Багам аралдары]]ның халқы. Халық саны 250 мың (1990). 85%-і қара нәсілділер мен мулаттар.<ref>{{citeweb|url=https://sanstv.ru/dict/%D0%B1%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%BC%D1%86%D1%8B|title=Энциклопедиялық сөздік|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Тілі == Багамдықтар [[ағылшын тілі]]нде сөйлейді (креол ерекшеліктерімен).<ref>{{citeweb|url=https://my-dict.ru/dic/bolshaya-sovetskaya-enciklopediya/6786-bagamcy/|title=Үлкен Кеңестік Энциклопедия|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Діні == Сенушілер арасында [[Англия шіркеуі|англикандар]] басым, [[Баптизм|баптистер]], [[Пресвитериандық шіркеулер|пресвитериандар]], [[Методизм|методистер]] бар, 20%-дан астамы [[Католицизм|католиктер]], африкалық культтердің қалдықтары сақталған.<ref>{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=BAGM|title=Әлем халықтары/Багамдықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Тарихы == Багамдықтардың түп аталары [[Африка]] тайпаларынан шыққан; оларды 17—19 ғасырларда ағылшындар осы аралға әкелген. Аралдардың өзге халықтары ағылшындар (негізінен, 17—18 ғасырларда қоныс аударғандардың [[ұрпақ]]тары), гректер, т.б. Қазір [[Багам аралдары]] деп аталатын аралдарға адамдардың ең ерте келуі біздің заманымыздың бірінші мыңжылдығында болды. Аралдардың алғашқы тұрғындары [[лукаяндар]] болды, аравакан ​​тілінде сөйлейтін тайно халқы, олар [[Кариб теңізі]]нің басқа аралдарынан шамамен 500 және 800 жылдар аралығында келген. Ең алғашқы тұрақты еуропалық қоныс 1648 жылы Элеватерде болды. 18 ғасырдағы құл саудасы кезінде көптеген африкалықтар Багам аралдарына ақысыз жұмыс үшін құл жұмысшылары ретінде әкелінді. Олардың ұрпақтары қазір Багам халқының 85% құрайды. Багам аралдары 1973 жылы 10 шілдеде Ұлыбританиядан тәуелсіздік алды.<ref>{{кітап|авторы=Бас редактор Ә.Нысанбаев | бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы= «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия|шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Алматы |баспасы=Қазақ энциклопедиясы |жыл=1998|томы=I |беттері=|барлық беті=|сериясы= |isbn=5-89800-123-9|тиражы= }}</ref> == Кәсібі == Негізгі кәсібі – туристерге қызмет көрсету. Сонымен қатар мұнай өңдеумен, тұз, балық және теңіз өнімдерін өндірумен айналысады. [[Көкөністер]] мен жемістер өсіріледі.<ref>Народы и культуры Багамцы https://travel-journal.ru/ethno/28/263/{{Deadlink|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Тұрмыс салты == Багам аралдарының тағамдарына - [[теңіз өнімдері]], балық, ұлулар, теңіз шаяндары, крабтар, сондай-ақ тропикалық жемістер, [[күріш]], [[бұршақ]] және [[шошқа еті]] кіреді. Дәмдеуіштерге чили (ащы бұрыш), лайм, [[қызанақ]], [[пияз]], сарымсақ, [[Жанжабіл (дәмдеуіш)|имбирь]], [[даршын]], ом және кокос жаңғағын пайдаланады. Аралдарда сусындардан ром негізіндегі сусындар танымал. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} [[Санат:Америка халықтары]] 2pc49s6fjjrdbhal0cq1ai0s4k23d8f 3483092 3483088 2025-06-25T05:33:48Z Мағыпар 100137 /* Кәсібі */ 3483092 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Багамдықтар |төл атауы = |сурет = Gary White Visits Local Schools - Bahamas.JPG |сурет тақырыбы = |саны = 250 000 |аймақ = {{Байрақ|Багам аралдары}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[ағылшын тілі]] |діні = [[англия шіркеуі|англикандар]], [[католицизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Багамдықтар''' — [[Кариб теңізі]]ндегі [[Багам аралдары]]ның халқы. Халық саны 250 мың (1990). 85%-і қара нәсілділер мен мулаттар.<ref>{{citeweb|url=https://sanstv.ru/dict/%D0%B1%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%BC%D1%86%D1%8B|title=Энциклопедиялық сөздік|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Тілі == Багамдықтар [[ағылшын тілі]]нде сөйлейді (креол ерекшеліктерімен).<ref>{{citeweb|url=https://my-dict.ru/dic/bolshaya-sovetskaya-enciklopediya/6786-bagamcy/|title=Үлкен Кеңестік Энциклопедия|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Діні == Сенушілер арасында [[Англия шіркеуі|англикандар]] басым, [[Баптизм|баптистер]], [[Пресвитериандық шіркеулер|пресвитериандар]], [[Методизм|методистер]] бар, 20%-дан астамы [[Католицизм|католиктер]], африкалық культтердің қалдықтары сақталған.<ref>{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=BAGM|title=Әлем халықтары/Багамдықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Тарихы == Багамдықтардың түп аталары [[Африка]] тайпаларынан шыққан; оларды 17—19 ғасырларда ағылшындар осы аралға әкелген. Аралдардың өзге халықтары ағылшындар (негізінен, 17—18 ғасырларда қоныс аударғандардың [[ұрпақ]]тары), гректер, т.б. Қазір [[Багам аралдары]] деп аталатын аралдарға адамдардың ең ерте келуі біздің заманымыздың бірінші мыңжылдығында болды. Аралдардың алғашқы тұрғындары [[лукаяндар]] болды, аравакан ​​тілінде сөйлейтін тайно халқы, олар [[Кариб теңізі]]нің басқа аралдарынан шамамен 500 және 800 жылдар аралығында келген. Ең алғашқы тұрақты еуропалық қоныс 1648 жылы Элеватерде болды. 18 ғасырдағы құл саудасы кезінде көптеген африкалықтар Багам аралдарына ақысыз жұмыс үшін құл жұмысшылары ретінде әкелінді. Олардың ұрпақтары қазір Багам халқының 85% құрайды. Багам аралдары 1973 жылы 10 шілдеде Ұлыбританиядан тәуелсіздік алды.<ref>{{кітап|авторы=Бас редактор Ә.Нысанбаев | бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы= «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия|шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Алматы |баспасы=Қазақ энциклопедиясы |жыл=1998|томы=I |беттері=|барлық беті=|сериясы= |isbn=5-89800-123-9|тиражы= }}</ref> == Кәсібі == Негізгі кәсібі – туристерге қызмет көрсету. Сонымен қатар мұнай өңдеумен, тұз, балық және теңіз өнімдерін өндірумен айналысады. [[Көкөністер]] мен жемістер өсіріледі.<ref>{{citeweb|url=https://web.archive.org/web/20160423121008/http://travel-journal.ru/ethno/28/|title=Халықтар мен мәдениеттер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Багам аралдарының тағамдарына - [[теңіз өнімдері]], балық, ұлулар, теңіз шаяндары, крабтар, сондай-ақ тропикалық жемістер, [[күріш]], [[бұршақ]] және [[шошқа еті]] кіреді. Дәмдеуіштерге чили (ащы бұрыш), лайм, [[қызанақ]], [[пияз]], сарымсақ, [[Жанжабіл (дәмдеуіш)|имбирь]], [[даршын]], ом және кокос жаңғағын пайдаланады. Аралдарда сусындардан ром негізіндегі сусындар танымал. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} [[Санат:Америка халықтары]] covyi1xjh3wp0ctzb0ht59tu75nmxwy 3483093 3483092 2025-06-25T05:41:52Z Мағыпар 100137 /* Тұрмыс салты */ 3483093 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Багамдықтар |төл атауы = |сурет = Gary White Visits Local Schools - Bahamas.JPG |сурет тақырыбы = |саны = 250 000 |аймақ = {{Байрақ|Багам аралдары}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[ағылшын тілі]] |діні = [[англия шіркеуі|англикандар]], [[католицизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Багамдықтар''' — [[Кариб теңізі]]ндегі [[Багам аралдары]]ның халқы. Халық саны 250 мың (1990). 85%-і қара нәсілділер мен мулаттар.<ref>{{citeweb|url=https://sanstv.ru/dict/%D0%B1%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%BC%D1%86%D1%8B|title=Энциклопедиялық сөздік|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Тілі == Багамдықтар [[ағылшын тілі]]нде сөйлейді (креол ерекшеліктерімен).<ref>{{citeweb|url=https://my-dict.ru/dic/bolshaya-sovetskaya-enciklopediya/6786-bagamcy/|title=Үлкен Кеңестік Энциклопедия|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Діні == Сенушілер арасында [[Англия шіркеуі|англикандар]] басым, [[Баптизм|баптистер]], [[Пресвитериандық шіркеулер|пресвитериандар]], [[Методизм|методистер]] бар, 20%-дан астамы [[Католицизм|католиктер]], африкалық культтердің қалдықтары сақталған.<ref>{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=BAGM|title=Әлем халықтары/Багамдықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Тарихы == Багамдықтардың түп аталары [[Африка]] тайпаларынан шыққан; оларды 17—19 ғасырларда ағылшындар осы аралға әкелген. Аралдардың өзге халықтары ағылшындар (негізінен, 17—18 ғасырларда қоныс аударғандардың [[ұрпақ]]тары), гректер, т.б. Қазір [[Багам аралдары]] деп аталатын аралдарға адамдардың ең ерте келуі біздің заманымыздың бірінші мыңжылдығында болды. Аралдардың алғашқы тұрғындары [[лукаяндар]] болды, аравакан ​​тілінде сөйлейтін тайно халқы, олар [[Кариб теңізі]]нің басқа аралдарынан шамамен 500 және 800 жылдар аралығында келген. Ең алғашқы тұрақты еуропалық қоныс 1648 жылы Элеватерде болды. 18 ғасырдағы құл саудасы кезінде көптеген африкалықтар Багам аралдарына ақысыз жұмыс үшін құл жұмысшылары ретінде әкелінді. Олардың ұрпақтары қазір Багам халқының 85% құрайды. Багам аралдары 1973 жылы 10 шілдеде Ұлыбританиядан тәуелсіздік алды.<ref>{{кітап|авторы=Бас редактор Ә.Нысанбаев | бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы= «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия|шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Алматы |баспасы=Қазақ энциклопедиясы |жыл=1998|томы=I |беттері=|барлық беті=|сериясы= |isbn=5-89800-123-9|тиражы= }}</ref> == Кәсібі == Негізгі кәсібі – туристерге қызмет көрсету. Сонымен қатар мұнай өңдеумен, тұз, балық және теңіз өнімдерін өндірумен айналысады. [[Көкөністер]] мен жемістер өсіріледі.<ref>{{citeweb|url=https://web.archive.org/web/20160423121008/http://travel-journal.ru/ethno/28/|title=Халықтар мен мәдениеттер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Багамдықтар ыстыққа төтеп беру үшін ашық киім пайдаланады. Әйелдер көйлек, ерлер жеңіл матадан жасалған шалбар, жейде, шорт киеді. Ресми шаралар мен шіркеулерде олар аяқтары мен қолдарын жасыратын киім киеді. Багам аралдарының тағамдарына - [[теңіз өнімдері]], балық, ұлулар, теңіз шаяндары, крабтар, сондай-ақ тропикалық жемістер, [[күріш]], [[бұршақ]] және [[шошқа еті]] кіреді. Дәмдеуіштерге чили (ащы бұрыш), лайм, [[қызанақ]], [[пияз]], сарымсақ, [[Жанжабіл (дәмдеуіш)|имбирь]], [[даршын]], ом және кокос жаңғағын пайдаланады. Аралдарда сусындардан ром негізіндегі сусындар танымал. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} [[Санат:Америка халықтары]] 4rv7vlj0g8wsnqfpv5xab5c2nhjdpl8 3483113 3483093 2025-06-25T06:37:15Z Мағыпар 100137 /* Тұрмыс салты */ толықтыру 3483113 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Багамдықтар |төл атауы = |сурет = Gary White Visits Local Schools - Bahamas.JPG |сурет тақырыбы = |саны = 250 000 |аймақ = {{Байрақ|Багам аралдары}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[ағылшын тілі]] |діні = [[англия шіркеуі|англикандар]], [[католицизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Багамдықтар''' — [[Кариб теңізі]]ндегі [[Багам аралдары]]ның халқы. Халық саны 250 мың (1990). 85%-і қара нәсілділер мен мулаттар.<ref>{{citeweb|url=https://sanstv.ru/dict/%D0%B1%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%BC%D1%86%D1%8B|title=Энциклопедиялық сөздік|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Тілі == Багамдықтар [[ағылшын тілі]]нде сөйлейді (креол ерекшеліктерімен).<ref>{{citeweb|url=https://my-dict.ru/dic/bolshaya-sovetskaya-enciklopediya/6786-bagamcy/|title=Үлкен Кеңестік Энциклопедия|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Діні == Сенушілер арасында [[Англия шіркеуі|англикандар]] басым, [[Баптизм|баптистер]], [[Пресвитериандық шіркеулер|пресвитериандар]], [[Методизм|методистер]] бар, 20%-дан астамы [[Католицизм|католиктер]], африкалық культтердің қалдықтары сақталған.<ref>{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=BAGM|title=Әлем халықтары/Багамдықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Тарихы == Багамдықтардың түп аталары [[Африка]] тайпаларынан шыққан; оларды 17—19 ғасырларда ағылшындар осы аралға әкелген. Аралдардың өзге халықтары ағылшындар (негізінен, 17—18 ғасырларда қоныс аударғандардың [[ұрпақ]]тары), гректер, т.б. Қазір [[Багам аралдары]] деп аталатын аралдарға адамдардың ең ерте келуі біздің заманымыздың бірінші мыңжылдығында болды. Аралдардың алғашқы тұрғындары [[лукаяндар]] болды, аравакан ​​тілінде сөйлейтін тайно халқы, олар [[Кариб теңізі]]нің басқа аралдарынан шамамен 500 және 800 жылдар аралығында келген. Ең алғашқы тұрақты еуропалық қоныс 1648 жылы Элеватерде болды. 18 ғасырдағы құл саудасы кезінде көптеген африкалықтар Багам аралдарына ақысыз жұмыс үшін құл жұмысшылары ретінде әкелінді. Олардың ұрпақтары қазір Багам халқының 85% құрайды. Багам аралдары 1973 жылы 10 шілдеде Ұлыбританиядан тәуелсіздік алды.<ref>{{кітап|авторы=Бас редактор Ә.Нысанбаев | бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы= «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия|шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Алматы |баспасы=Қазақ энциклопедиясы |жыл=1998|томы=I |беттері=|барлық беті=|сериясы= |isbn=5-89800-123-9|тиражы= }}</ref> == Кәсібі == Негізгі кәсібі – туристерге қызмет көрсету. Сонымен қатар мұнай өңдеумен, тұз, балық және теңіз өнімдерін өндірумен айналысады. [[Көкөністер]] мен жемістер өсіріледі.<ref>{{citeweb|url=https://web.archive.org/web/20160423121008/http://travel-journal.ru/ethno/28/|title=Халықтар мен мәдениеттер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Багам аралдары екі тапқа бөлінеді: жоғарғы тапқа саясаткерлер, бизнесмендер және басқа да ауқатты адамдар, әдетте ақ немесе ақшыл түсті адамдар кіреді. Орта тапқа бизнесмендер де кіреді, бірақ төменгі деңгейде мемлекеттік қызметшілер, негізінен қара нәсілділер мен азиялықтар. Жоғарғы таптың адамдары жақсы киімдерімен, үлкен қалалардағы үйлерімен көзге түседі. Әйелдер заң бойынша ерлермен тең деп саналады, бірақ ер адамдар басқару қызметтерінде және көбінесе әйелдеріне қарағанда көбірек жалақы алады. Әйелдер негізінен мұғалім, дәрігер болып жұмыс істейді. Багамдықтар ыстыққа төтеп беру үшін ашық киім пайдаланады. Әйелдер көйлек, ерлер жеңіл матадан жасалған шалбар, жейде, шорт киеді. Ресми шаралар мен шіркеулерде олар аяқтары мен қолдарын жасыратын киім киеді. Багам аралдарының тағамдарына - [[теңіз өнімдері]], балық, ұлулар, теңіз шаяндары, крабтар, сондай-ақ тропикалық жемістер, [[күріш]], [[бұршақ]] және [[шошқа еті]] кіреді. Дәмдеуіштерге чили (ащы бұрыш), лайм, [[қызанақ]], [[пияз]], сарымсақ, [[Жанжабіл (дәмдеуіш)|имбирь]], [[даршын]], ом және кокос жаңғағын пайдаланады. Аралдарда сусындардан ром негізіндегі сусындар танымал. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} [[Санат:Америка халықтары]] gbi7t4ob2lrm09ehrep8u87vrq3h6fy 0 59114 3482833 3106413 2025-06-24T12:22:26Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 /* Георграфиясы */ 3482833 wikitext text/x-wiki {{Өзен |атауы = Қарынсалды өзені |шынайы атауы = |сурет = Қарынсалды өзені.jpg |сурет ені = 300px |сурет атауы = [[Қарынсалды (ауыл)|Қарынсалды аулының]] тұсындағы арнасы. Қараша, [[2019 жыл|2019]] |карта = |карта ені = |карта атауы = |ұзындығы = 94 |су алабының ауданы = 1750 |су алабы = |өзендердің су алабы = |су шығыны = |өлшеу орны = |бастауы = [[Державинск]] қаласынан оңтүстікте 17 км |бастауының орны = |бастауының биіктігі = |s_lat_dir = |s_lat_deg = 50|s_lat_min = 50|s_lat_sec = 13 |s_lon_dir = |s_lon_deg = 66|s_lon_min = 22|s_lon_sec = 14 |сағасы = [[Жалдама (өзен)|Жалдама]] |сағасының орны = |сағасының биіктігі = |m_lat_dir = |m_lat_deg = 50|m_lat_min =25 |m_lat_sec = 31 |m_lon_dir = |m_lon_deg = 65|m_lon_min = 39|m_lon_sec = 46 |еңістігі = |ел = {{KZ}} |аймақ =[[Ақмола облысы]], [[Қостанай облысы]] |ортаққордағы санаты = }} '''Қарынсалды''' – [[Ақмола облысы]]ның [[Жарқайың ауданы]] және [[Қостанай облысы]]ның [[Арқалық қалалық әкімдігі]]не қарасты жерлердегі [[Торғай (өзен, Шалқартеңіз алабы)|Торғай]] су алабындағы өзен. Ұзындығы 94 км, су жиналатын алабы 1750 км². ==Георграфиясы == [[Сурет:Қарынсалды өзені Горняк аулы тұсында.jpg|left|300px|[[Горняк (Қостанай облысы)|Горняк]] аулы тұсындағы өзенге қойылған белгі|link=Special:FilePath/Қарынсалды_өзені_Горняк_аулы_тұсында.jpg]] Қарынсалды [[Державинск]] қаласынан оңтүстікте 17 км-дей жердегі жазық далалардағы бұлақтан басталады. Терең жыралармен батысқа қарай ағып, Қарынсалды аулының тұсынан өткен соң оңтүстікке бұрылады. Ірілі-ұсақты оншақты саласы бар, ең ірісі ''Бұтақсай өзені''. Ол салалардың бірнешеуі жаз айларында құрғап қалады. [[Амантоғай]] ауылының тұсында [[Ащытасты]] өзені қосылып, ары қарай [[Жалдама (өзен)|Жалдама]] өзені басталады. == Жағасындағы елді мекендер == Жағасында елді мекендер көп емес, [[Тасты ауылдық округі (Қостанай облысы)|Тасты ауылдық округіне]] қарасты [[Қарынсалды (ауыл)|Қарынсалды]], [[Горняк (Қостанай облысы)|Горняк]] ауылдары мен ''Қаражар қыстағы'' орналасқан. == Гидрологиясы == Аңғары көлбеу, ені жоғарғы бөлігінде 8 – 10 м, төмен бөлігінде 0,9 – 1,8 км-ге дейін кеңейеді. Арнасы тік жарлы, биіктігі 2 – 6 м. [[Қар]], [[жер асты суы]]мен толығады. Көп жылдық орташа су ағымы Қаражар ауылының тұсында 1,60 м³/с. Суы мал суарға пайдаланылады.<ref>“Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Арқалық қалалық әкімдігі өзендері]] [[Санат:Жарқайың ауданы өзендері]] [[Санат:Торғай су алабы]] amfigi04ti2m9u3ul7vy8j6r7t8g4q9 3 122375 3483167 3480822 2025-06-25T10:26:07Z Aweworthy 169180 /* Мыстангер жайлы ақпаратты мақұлдау */ Жауап беру 3483167 wikitext text/x-wiki {{Мұрағат|қыркүйек 2011 — қаңтар 2015|қаңтар 2015 — 2016 қаңтар|қаңтар 2016 — қаңтар 2017|қаңтар 2017 — сәуір 2019|маусым 2019 — желтоқсан 2020|ақпан 2021 — қаңтар 2022|ақпан 2022 — қаңтар 2023|қаңтар 2023 — сәуір 2024}} {{астынан}} == Жою №1 == Қайырлы күн. Мына қажетсіз айрық бетті <s>Мұқыр ауылдық округі</s> жою керек болып тұр. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 05:29, 2024 ж. сәуірдің 28 (+05) :Алматы облысындағысының атауы шынымен Мұқыры ма? [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 08:34, 2024 ж. сәуірдің 28 (+05) ::Иә, шынымен Мұқыры. Орысшасы ''Мукры''. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 04:51, 2024 ж. сәуірдің 29 (+05) :Жетісу облысында мұндай ауыл бар ғой [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылау]]) 16:51, 2024 ж. сәуірдің 28 (+05) == Павел Архипович Загребельный‎ == Павел Архипович Загребельный‎ мақаласынан не үшін «КСРО мемлекеттік сыйлығының иегерлері» деген санатты алып тастадың? Себебін айта кетсең, келесіде қоймас үшін. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 12:38, 2024 ж. мамырдың 1 (+05) : Түсіндім, кешірерсің, автоматты шығатын болып тұр ғой.--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 12:41, 2024 ж. мамырдың 1 (+05) ::Кеш жарық {{@|Мағыпар}}! Сонымен қатар {{tl|туғанжері}}, {{tl|қайтысболғанжері}} деген үлгілерді қолдансаңыз, автоматты түрде туған/қайтыс болған жерлердің санаты пайда болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:58, 2024 ж. мамырдың 1 (+05) == Үлгі:Азаматтық қақтығыс == Қайырлы күн, ''[[Үлгі:Азаматтық қақтығыс|Азаматтық қақтығыс]]'' үлгісін дұрыстап жібересіз ба? ''Себеп'' деген істемей тұр. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 15:30, 2024 ж. мамырдың 7 (+05) :Сосын, ''Нәтиже'' дегенде алғашқы сөйлемде * белгісі істемейді, мысалы [[Қазақстандағы жер наразылығы (2016)]] мақаласында көрсеңіз болады. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 15:41, 2024 ж. мамырдың 7 (+05) :Иә, енді істейді. Бірақ "жұлдызшаны" білмедім. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 17:29, 2024 ж. мамырдың 7 (+05) ::{{@|Casserium}}''*'' барлық үлгілерде солай дұрыс көрсетпейді, метауикиден болу керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:15, 2024 ж. мамырдың 8 (+05) :::Иә солай шығар онда -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 01:27, 2024 ж. мамырдың 8 (+05) == Албан тілі мақалам жоққа шығарылды. == Менің жақында істегем мақаламда қате кеткен болар, мақаланың қате кеткен жері бар ма? Болмаса жоққа шығарудың себе не? [[Қатысушы:Nafpeg|Nafpeg]] ([[Қатысушы талқылауы:Nafpeg|талқылау]]) 17:21, 2024 ж. мамырдың 8 (+05) :Себебі, сіз аудару функция арқылы мақаланы аяғына дейін өңдеген жоқсыз. Тыныс белгілер, дереккөздер арасында интервал қалып қойған, сонымен қатар дайын үлгіні пайдаланбай отырсыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:46, 2024 ж. мамырдың 9 (+05) == Мақалада қате бар == Қайырлы күн, [[Egov.Press|мына мақалада]] суретті жойып жіберген екен. Қырғызша нұсқасындағыдай түзеп жіберсеңіз керемет болар еді. [[Арнайы:Үлесі/37.99.97.162|37.99.97.162]] 17:42, 2024 ж. мамырдың 11 (+05) : Қайырлы күн! Суретті түзеп қойдым;-[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:52, 2024 ж. мамырдың 11 (+05) == Қате == Қайырлы кеш. Біраздан бері [[Үлгі:Елді мекен-Қазақстан]] дұрыс істемей тұр. Атырау облысының барлық елді мекендерінде '''<imagemap>: 2 жолдағы кескін жарамсыз, әрбір жол мынаның біреуінен басталу қажет:''' деген жазу шығады. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 23:06, 2024 ж. мамырдың 15 (+05) ::{{@|Casserium}}, үлгі қате емес. Позкарта үлгісіне қосымша үлгі жасалды. Түзетілді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:39, 2024 ж. мамырдың 16 (+05) :::Көп рақмет -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 22:52, 2024 ж. мамырдың 16 (+05) == Жеңіл атлетші == Сәлеметсізбе! Жеңіл атлетші‎ үлгісі дүрыс істемей жатыр. ең төменгі жағында ақпаратты көрсетпейді (10 000м ден бастап). мүмкін шаблон тым созылғандықтан шығар? қалай түзетуге болады? [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 22:54, 2024 ж. мамырдың 18 (+05) :{{@|TalgatSnow}}Қайырлы күн, уақыт болғанда тексерістен өткіземін. Ұзақ үлгі екен, асықпай қарау керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:56, 2024 ж. мамырдың 19 (+05) ::Ok [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 21:56, 2024 ж. мамырдың 19 (+05) == Мақалаларды жою == Қайырлы кеш, мына мақалаларды жоюға ұсынамын. * <s>Атбасар түсті металдар тресі (Атбасцветмет)</s> * <s>ХVІІІ ғасырдың екінші жартысы – ХІХ ғасырдың басында Ертістің оң жағалауына көшу.</s> * <s>Қорғанысқа және басқаруға жұмсалатын шығыстар</s> * <s>Гринвуд Джеймс</s> * <s>Зат мөлшері. Авогадро саны. Молярлық масса</s> * <s>Ең кіші шекті өлшем</s> * <s>Ең үлкен шекті өлшем</s> * ''Есенжол Қаниұлы Әлиаров'' * <s>Шіркеулік славянизмдер</s> * ''Байзақ ауданының ескерткіштері'' * <s>Иоганни Густав Ренат</s> * <s>Әбілқайыр Мұқамбет Ғази Баһадур хан</s> * <s>Әуе-десанттық күштер күні</s> * <s>Өздігінен даму</s> * <s>Сесиль Джон Родс</s> [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 02:25, 2024 ж. мамырдың 20 (+05) :Қалғандары не себеппен жойылмады? [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 04:37, 2024 ж. мамырдың 21 (+05) == Үш мақала жою == Мыналарды жоюға ұсынамын: * <s>Өзіндік маркетинг</s> * ''Өзін-өзі өлтіру‎'' * <s>Мен</s> --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 14:38, 2024 ж. мамырдың 24 (+05) == Өзін-өзі өлтіру‎ == Бұл мақаланы неге жоймадыңыз? --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 13:30, 2024 ж. мамырдың 26 (+05) :{{@|Жанна Ж}} Керек мақала, әлде дубликаты бар ма? Ретке келтіру керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:43, 2024 ж. мамырдың 26 (+05) :: Ол сізге не үшін керек? Оны қашан ретке келтіресіз? Менің ойымша, бұл мақала қажет емес. --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 07:18, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) :::{{@|Жанна Ж}}, маған керек деп жазбадым, сосын мен ретке келтіремін деген жоқпын. Мақала маңызды, сіз жой деп талқыға салмай мұндай керек мақалалар жойыла бермейді. Сіздің талқылау бетіңізге қалдырып кеткен жұмысты жасасаңыз дұрыс болар еді, уақытыңыз бен ынтаңыз бар сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:54, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) :::: Бірақ мен айтқан ''Өзіндік маркетинг'' және ''Мен'' мақалаларын жойдыңыз ғой. Оларды талқыға салған жоқсыз. Ендеше мына мақаланы да жойыңыз. Оның тіпті '''Суицидтік ой''' деген дубликаты да бар. --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 11:56, 2024 ж. мамырдың 28 (+05) :{{@|Жанна Ж}} Себебі басқа тілмен байланыспаған, сондықтан маңыздылығы төмен болғандықтан, жойылды. Ендеше жойыңыз деп бұйрық бере алмайсыз, мұнда өз еркімен. Қай нұқасының атауы ресми түрде дұрыс, соны қалдыру керек. Сізге айтылған жұмысты орындау қолыңыздан келмейтін сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:30, 2024 ж. мамырдың 30 (+05) : Мен сізді түсінбей отырмын: сапасы жоғары ''Өзіндік маркетинг'', ''Өздігінен даму'' және ''Мен'' мақалаларын сіз оңай жойып, сапасы төмен ''Өзін-өзі өлтіру''‎ мақаласын белгісіз бір себеппен қалдырып отырсыз, оның тіпті дубликаты да бар. Бұл екіжүзділік пе? --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 11:26, 2024 ж. мамырдың 30 (+05) : Жалпы сіз маңыздылықтың басқа тілдерге қатысы жоқ екенін білмейді екенсіз. Бірақ бұған соншама қадалып қалсаңыз, мысалы, ''Мен'' мақаласының 27 интеруики сілтемесі бар екенін біліп жүріңіз. --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 11:32, 2024 ж. мамырдың 30 (+05) ::{{@|Жанна Ж}}Жақсы, сізге айтылған жұмысты білмейді екенсіз. Жасай алмайды екенсіз, бірақ маған сын айтып, білгіш болып, екіжүзділік танытып отырсыз. Немесе өтірікші екенсіз. 134 мақаланы тексерістен өткізіп, жоюға болатын мақалаларға үлгі қалдырып кетсеңіз. Ақыры сондай нәрсенің сарапшысына қатты ұқсайсыз. Іске сәт. Уақыт пен энергияны маған құртпаңыз, өмір онсызда қысқа. Пайдалы нәрсеге жұмсаңыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:09, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) ::: Әңгімені басқа жаққа бұрудың шебері екенсіз! Екіжүзділік дегеніміз екі бірдей тақырыпты қарама-қарсы тәсілдермен шешу. Мысалы, мен айтқан '''Өзіндік маркетинг''' мақаласын сіз тез-ақ жоя салдыңыз, бірақ мен айтқан ''Өзін-өзі өлтіру''‎ мақаласын сіз «жой деп талқыға салмай мұндай керек мақалалар жойыла бермейді» деген сылтаумен қалдырдыңыз. Яғни мұнда екіжүзділік таныттыңыз!!! --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 10:38, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) :{{@|Жанна Ж}}Егер басқа сұрақтарыңыз бен артық әңгімеңіз бітсе, құр босқа менің мазамды алмаңыз. Сау болыңыз, іске сәт --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:00, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :: Екіжүзді болып танылмас үшін жаңағы үш мақаланы жойғандай [[Өзін-өзі өлтіру]] мақаласын да жойыңыз! --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 10:06, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :::Ол мақаланы не себеппен жою керек? '''Біріншіден''', бұл бетке көп бет сілтеніп тұр. '''Екіншіден''', энциклопедиялық маңызы сіз айтқандай жоқ емес айтарлықтай маңызы бар ([[wikidata:Q10737|141 тілде жазылған]]). '''Үшіншіден''', мақаланы жоюға [[Талқылау:Өзін-өзі өлтіру#Жедел жоюға ұсынысы|қарсылықтар бар]]. Нақты аргументтер ұсынсаңыз. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 10:44, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :::: Бірақ ол '''Өздігінен даму''' және '''Мен''' мақалаларын жойды ғой. Олардың сапасы шамамен бірдей, оларға да көп тілде сілтеме қойылған. Бұл кедергі болған жоқ қой. Сонда бұны да жойсын, әлде алдыңғы мақалаларды қайтара ма? --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 11:44, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :::::Тағы айтам '''нақты аргументтер''' келтірсеңіз. Өздігінен даму бетіне [[Арнайы:Мында сілтегендер/Өздігінен даму|еш бет сілтеніп тұрған жоқ]], ал Мен бетіне [[Арнайы:Мында сілтегендер/Мен|2 бет қана сілтеніп тұр]]. Сонымен қатар, бұл мақалалар көлемі аз және сапасы жағынан өте нашар жазылған. Өтіп кеткен нәрсені қайта қозғаудың қажеті жоқ. Осымен бұл тақырып жабылсын. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 03:00, 2024 ж. маусымның 2 (+05) == Күндерек == Сәлеметсізбе! неліктен басты беттегі күндерек жаңартылмайды? кейбір күндері мүлдем бос тұр [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 19:10, 2024 ж. мамырдың 26 (+05) :{{@|TalgatSnow}} Кеш жарық, себебі ешкім жасамаған, жасалғандардың өзі ескі ақпарат сияқты. Егер ынтаңыз болса жасауға болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:47, 2024 ж. мамырдың 26 (+05) ::жазсам қосқан ақпарат басты бетте көрстілмейді. Бетті жаңалау батырмасы істемейді [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 10:28, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) :::{{@|TalgatSnow}} қайырлы күн! Сіз тек ақпаратты «26 мамыр» сияқты деген бетке қосып жатқанға ұқсайсыз. Басты беттегі күндеректі өңдеу үшін «Уикипедия:Бүгін/26 мамыр» дегенді өңдеу қажет -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 13:10, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) ::::Ок [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 13:23, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) == [[Әйелдердің қоғамдағы орны]] == Kasymov, сізге не болды??? Бұл мақалаға енгізіп жүрген түзетулерімді неге жойып жүрсіз? Бір жерден қатені таптыңыз ба? --[[Қатысушы:Амантаева Дарига|Амантаева Дарига]] ([[Қатысушы талқылауы:Амантаева Дарига|талқылау]]) 22:49, 2024 ж. мамырдың 30 (+05) :{{@|Амантаева Дарига}} Ешнәрсе болған жоқ) Сіз мақалаға тікелей қатысы '''жоқ''' сөздерге сілтеме қойып жатыр екенсіз. Олай дұрыс емес, ''Әйелдердің қоғамдағы орны'' мақаласында ''генерал'', ''қазақ әйелдері'' (жоқ мақала, әрі ондай мақала болмайды да) сөздерге сілтенген соң кері қайтардым. Сіз қойған санатты қойдым --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:04, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) :: Салт-дәстүр, қоғам, дала сөздерінің бұл мақалаға қатысы жоқ деп неге санайсыз? Тарихымызда болған төрт әйгілі әйелдің есіміне сілтеме қосу қалайша бұл мақалаға қатысты емес болады? Қайтарыңыз ол сілтемелерді... --[[Қатысушы:Амантаева Дарига|Амантаева Дарига]] ([[Қатысушы талқылауы:Амантаева Дарига|талқылау]]) 22:26, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) :::Есімдерді сілтеймін, бірақ сал-дәстүр сияқты сөздер мақалаға тікелей қатысы жоқ --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:02, 2024 ж. маусымның 1 (+05) == Аралтұз == Қайырлы күн, ''Аралтұз'' мақаласын жойып, <s>Аралтұз комбинаты</s> мақаласын ''Аралтұз'' бетіне жылжытсаңыз. Себебі ол бұрын басталған және мен оны толықтырдым. Сосын ''Арал теңізі мәселелері жөніндегі мемлекетаралық кеңес'', ''Арал теңізі мәселелері жөніндегі мемлекетаралық келісім'' мақалаларын жоя салсаңыз. Арал теңізі мәселелері жөніндегі келісім дубликаты. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 15:58, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) == Сайт == Қайырлы кеш. [[Үлгі:Компания|Мына үлгінің кодына]] сайтқа қойылатын ''URL'' үлгісін қоса қоясыз ба. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 04:18, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :{{@|Casserium}}, өңдеуге болады. Болғаннан кейін, жаза салыңыз. Қайтадан жабамын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:46, 2024 ж. маусымның 2 (+05) ::Рақмет, қостым. Жаба берсеңіз болады -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 01:52, 2024 ж. маусымның 4 (+05) :::@[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]], Енді [[Үлгі:Мемлекеттік орган|мына]] үлгіні уақытша аша тұрасыз ба. Өткендегі себеппен -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 04:18, 2024 ж. маусымның 6 (+05) :::Қайырлы күн, сіздер осы [[Үлгі:Компания]] үлгісінде логотиптен бөлек '''сурет''' бөлімін қоса аласыздар ма, яғни компания логотипі сосын астында мысалға штаб-пәтерінің суреті тұрады. Мәселен, орыс уикипедиясындағы [https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Apple Apple] мақаласынан қарасаңыздар болады. Солай істелсе, жақсы болар еді. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 14:24, 2024 ж. маусымның 6 (+05) ::::@[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]], екі үлгіні қайта аша қойыңызшы онда. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 19:47, 2024 ж. маусымның 7 (+05) :{{@|Casserium}}, {{@|Тұран}} дайын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:53, 2024 ж. маусымның 10 (+05) == [[Әйелдің отбасындағы орны]] == Сіз антифеминистсіз бе? Бұл мақаланы неге жойдыңыз? Өте жақсы жазылған мақала еді ғой. [[Қатысушы:Амантаева Дарига|Амантаева Дарига]] ([[Қатысушы талқылауы:Амантаева Дарига|талқылау]]) 19:04, 2024 ж. маусымның 3 (+05) :Иә ''сексистпін''!! Мақаланың маңыздылығы төмен, мәселе әйел, ер болсын! Энциклопедиялық мақалаға қандай қатысы бар??? Неге жойдыңыз деудің орнына, ойыңызға келгенін ойланбай жазуға бола ма?!. Ескерту, бір-бірімізді танитын құрбы емеспіз, этика пен шекараны ұстаңыз! --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:50, 2024 ж. маусымның 4 (+05) == Медиа Уики == <s>Қайырлы кеш. Уикипедияда [https://translatewiki.net/wiki/MediaWiki:Tooltip-n-portal/kk-cyrl Translatewiki] сайтында аударылып қойған [[МедиаУики:Tooltip-n-portal]] [[МедиаУики:Articleexists]] бар. Соны жою мүмкін бе екен?</s> -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 19:46, 2024 ж. маусымның 7 (+05) == Procter & Gamble == ''Проктер мен Гэмбл'' мақаласын '''Procter & Gamble''' деп жылжытып бересіз бе? Себебі бұл компанияның ресми атауы. Сосын, <s>Проктер және Гэмбл</s>, ''Проктер мен Гэмбл'' жоя салу керек, ешкім олай іздемейді. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 01:24, 2024 ж. маусымның 9 (+05) :{{@|Тұран}} Дайын, есік атауға мақалалар сільеніп тұр --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:55, 2024 ж. маусымның 10 (+05) ::Рақмет, оны өзім жөндей саламын. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 10:23, 2024 ж. маусымның 11 (+05) ::@[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]] енді <s>Проктер мен Гэмбл</s> жоя салыңыз. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 11:08, 2024 ж. маусымның 11 (+05) == Жақсы мақалалардағы хаос == Сәлеметсіз бе, Kasymov мырза! Жақсы мақалаларда бүртүрлі жағдай. [[Қымыз]] мақаласы жақсы мақалалар қатарында болса да, ол таңдаулы мақала белгсіне ие. [[Биология]] мақаласында белгі мүлдем жоқ. Бұл ситуацияны түзейсіз бе [[Қатысушы:Рахман999|Рахман999]] ([[Қатысушы талқылауы:Рахман999|талқылау]]) 00:35, 2024 ж. маусымның 13 (+05) :{{@|Рахман999}}Кеш жарық, шешімді қателеспесем Амангелді мен Нұрлан мырзалар шешкен. Солардан нақты жауап алып, түзетпесе. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:05, 2024 ж. маусымның 14 (+05) ::Солардан сұрап көрейім бе? [[Қатысушы:Рахман999|Рахман999]] ([[Қатысушы талқылауы:Рахман999|талқылау]]) 02:08, 2024 ж. маусымның 14 (+05) :Иә --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:09, 2024 ж. маусымның 14 (+05) == Вандализм == ‎Мықтыбек Оразтайұлы деген қатысушы менің [[Футболдан 2024 жылғы Еуропа чемпионаты (финал)]] мақаламды жойып, жылжытудың орнына көшіріп басқа атпен бастады [[Футболдан 2024 жылғы Еуропа біріншілігі (финал)]]. өзгенің еңбегін өзіңе жатқызу админге сай келмейтін нәрсе. бұған дейін менің рұқсатымсыз жеке бетімді бастап өндеген [[Қатысушы:TalgatSnow]]. сан үшін мақалаларды бастап бітірмейді:[[Футболдан Литва чемпионаты 2023]], [[Футболдан Украина кубогы 2021/22]]. мақала санатаулары дұрыс емес. әрекет етуіңізді сұраймын @[[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]], @[[Қатысушы:Amangeldi Mukhamejan|Amangeldi Mukhamejan]], @[[Қатысушы:Салиха|Салиха]] [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 16:13, 2024 ж. шілденің 17 (+05) :{{@|TalgatSnow}}Қалпына келді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:46, 2024 ж. шілденің 18 (+05) == Мақаланың көрінуі == Қайырлы күн! [[Айбар Қайнарұлы Олжаев]] мақаласы неге гуглдан іздесе шықпайды? Тек уикидің ішінен іздегенде ғана шығады екен. Жауабыңызға алдын ала рақмет. [[Қатысушы:Daniyal.aidarov5|Daniyal.aidarov5]] ([[Қатысушы талқылауы:Daniyal.aidarov5|талқылау]]) 12:41, 2024 ж. шілденің 22 (+05) :{{@|Daniyal.aidarov5}} кеш жарық, меніңше біршама уақыт керек сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:54, 2024 ж. шілденің 22 (+05) == Research about the tools on Wikimedia projects by the CEE Hub == Hi everyone, We would like to invite you to submit your responses to the survey dedicated to the tools that are used currently across the Wikimedia projects and the tools that you want to have. This survey was made by the working group of the [[:m:Wikimedia CEE Hub|CEE Hub]], and your responses will be reviewed afterwards, as we want to continue supporting the communities. That support can be documentation for certain most used tools by other communities across the region per specific topics, finding solutions for new tools to be created in the future, creating most needed tools in the region (so called "regional wishlist list"), and many other options. ''Deadline to fill in the survey is '''20th of August, 2024'''.'' Submit your answers [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSeIwzCDKs6jXPG7EpZe-JH2Mm1odU0_MAv1bO-z-nLOq9dlug/viewform?usp=sf_link '''here'''] Thank you in advance for your time that you will dedicate in filling in this survey --[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 18:07, 2024 ж. шілденің 26 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tools&oldid=27177596 тізімін пайдаланып User:TRistovski-CEEhub@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Мақаладағы қате == Қайырлы күн, [[Egov.Press|мына мақалада]] Instagram-парақшасы қате сілтемеге жолдайды екен. Сілтемені алып тастасаңыз жақсы болар еді. [[Арнайы:Үлесі/37.99.45.88|37.99.45.88]] 18:49, 2024 ж. шілденің 27 (+05) :Түзетілді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:38, 2024 ж. шілденің 29 (+05) == [[Жоба:Инкубатор/Astana Vision]] == Қайырлы күн Мен өңдеуге жіберген мақаланы тексере аласыз ба? Қарау кезегінде әлі көп мақалалар бар екенін түсінемін және осы мақалаға ерекше назар аударғаным үшін кешірім сұраймын. Алдын ала көп рахмет! [[Қатысушы:Nomini Meo|Nomini Meo]] ([[Қатысушы талқылауы:Nomini Meo|талқылау]]) 13:48, 2024 ж. тамыздың 9 (+05) == Мақаланы жою == Какого хуя менің қазақша мақалаларымды жоясыз ? Мен оларды орысша мақаладан өз қолыммен аударып, толықтай өзім өңдеп жарияласам, өшіріп тастағансыз. Какого хуя ? Қазақ тіліне деген құрметсіздік пе ?[[Қатысушы:Balgymbek Has Been|Balgymbek Has Been]] ([[Қатысушы талқылауы:Balgymbek Has Been|талқылау]]) 07:37, 2024 ж. тамыздың 14 (+05) :{{@|Balgymbek Has Been}} Мақалаңызда '''қ**тақта''' ақпарат жоқ екен, саған ескерткенмін! Мақаласымақты артынан құл сияқты тегін кім өңдеп толықтыру керек?? Дым ақпарат жоқ, өтірік аудару функциясы арқылы топаста жасай алады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:57, 2024 ж. тамыздың 16 (+05) == "Бергамаск Сиютасы" мақаласы жойылды. == Сәлеметсіз бе! Менің "Бергамаск Сиютасы" атты мақалам тамыздың 4, сағат 21:00-де жойылды. Не себеппен жойылғанын айтып береңізші, мен қателерін түзетіп қайта жазып көрейін. Деректер ағылшын тілді мақала нұсқасынан алынды өйткені қазақ тілінде Бергамаск Сиютасы туралы мәлеметтер жоқ. [[Қатысушы:Nafpeg|Бекзат Азатұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Nafpeg|талқылау]]) 22:18, 2024 ж. тамыздың 17 (+05) : {{@|Nafpeg}}Сіз мақала емес, жоба бастапсыз, атауы өзгеріп, тексерістен өтпей тұр: ''Бергамаск сюитасы'' --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:45, 2024 ж. тамыздың 19 (+05) == Шақырым — километрдің қазақшасы == Қайырлы күн! Мен кей елді мекендердегі орысша сөздерді қазақшалап жатсам, оларды неге қайтадан орыс нұсқасына келтіріп жүрсіз? --[[Қатысушы:Kyzyljar muzei|Kyzyljar muzei]] ([[Қатысушы талқылауы:Kyzyljar muzei|талқылау]]) 13:35, 2024 ж. тамыздың 20 (+05) Мысалы, мынау жерде [[Ақшоқы (Солтүстік Қазақстан облысы)]]. :{{@|Kyzyljar muzei}}Ресми түрде қалай? шақырым деген сөзге дереккөздер көрсетсеңіз. Халықаралық сөзді аударған дұрыс па? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:16, 2024 ж. тамыздың 22 (+05) :: Ойбай, сіз жаңалықтарды қай тілде көресіз, оқисыз?! [https://egemen.kz/article/371013-kolik-infraqurylymyn-damytugha-568-mlrd-tenhge-bolinedi Мынау кешегі жаңалықта] басты газетте шыққан ақпарат — километр емес. --[[Қатысушы:Kyzyljar muzei|Kyzyljar muzei]] ([[Қатысушы талқылауы:Kyzyljar muzei|талқылау]]) 07:03, 2024 ж. тамыздың 28 (+05) :::{{@|Kyzyljar muzei}} Осы туралы телеграмм тобына қосылып, сонда талқылаңыз. Егер шақырым деген 100 пайыз сенімді болсаңыз СІЗ барлық мақала өзгерте аласыз ба???? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:44, 2024 ж. тамыздың 28 (+05) :::: Бұл талқылайтын дүние емес. Бұны бәрі біледі, сізден басқа. --[[Қатысушы:Kyzyljar muzei|Kyzyljar muzei]] ([[Қатысушы талқылауы:Kyzyljar muzei|талқылау]]) 09:03, 2024 ж. тамыздың 30 (+05) :{{@|Kyzyljar muzei}} Сізден 100 пайыз дәлел болмағандықтан '''км''' қалады. ''Бұны бәрі біледі'', 20 млн халықтан немесе осында белсенді 250 қатысушыдан сұрадыңыз ба? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:21, 2024 ж. тамыздың 30 (+05) :: Сіз теледидардан референдум сияқты сөздерді естіп, шақырым деген сөзді қалай елемей қалғансыз? --[[Қатысушы:Kyzyljar muzei|Kyzyljar muzei]] ([[Қатысушы талқылауы:Kyzyljar muzei|талқылау]]) 12:18, 2024 ж. қыркүйектің 1 (+05) == Түркістан облысы бауырлас қалалары == неге алынып тасталды? [[Қатысушы:Nurbol9393|Nurbol9393]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurbol9393|талқылау]]) 18:53, 2024 ж. тамыздың 20 (+05) == Үлгі-инфобокс керек еді == Қайырлы күн! Тарихи нысандар мен ескерткіштер бойынша енгізілген беттерді өңдеп, жаңа материалдар енгізбекші едім, соған үлгі-инфобокс жасап бере аласыз ба? (мен жасауды білмеймін). Жасау барысында үлгіде - атауы/суреті/орналасқан жері/ескерткіш түрі/кезеңі/авторы/нысан мәртебесі деген тұстар көрсетілсе. Мысалы, [[Тәнеке батыр мазары]]. Алдын ала рахмет! Салиха 16:39, 2024 ж. тамыздың 21 (+05) :{{@|Салиха}} Кеш жарық, мысалға көрсетіп жіберсеңіз (үлгіні) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:17, 2024 ж. тамыздың 22 (+05) :Қайырлы күн! Мысалы, :{{Тарихи нысан : | атауы = Тәнеке батыр мазары : | Суреті = : | сурет атауы = : | орналасуы = Жетісу облысы, Ақсу ауданы : | жасалу кезеңі = ХІХ ғасыр : | сәулетші = : | мүсінші = : | нысанның түрі = қала құрылысы және сәулет : | нысан мәртебесі = киелі нысан :}} : қосарыңыз болса қосуға болады. Салиха 11:06, 2024 ж. тамыздың 23 (+05) :Жақсы --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:59, 2024 ж. тамыздың 24 (+05) == “Мұса пайғамбар” мақалаға енгізілген өзгерістерді қайтару == Bekzat Alibek есімді қолданушы жазған мәтін Уикипедияның стильдік талаптарына сәйкес келмейді. Мысалы, бүкіл мәтін тек жеке және исламдық тұрғыдан сипатталған. ("Ғ.С", стиль, анықтама) [[Қатысушы:Jondjas|Jondjas]] ([[Қатысушы талқылауы:Jondjas|талқылау]]) 09:24, 2024 ж. тамыздың 25 (+05) :{{@|Jondjas}} Ол жағы дұрыс, бірақ сіз неге '''Киелі кітапқа''' сілтеп тұрсыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:40, 2024 ж. тамыздың 26 (+05) == Мақалаларды жою == Ассалаумағалейкүм! [[Назар]] мен [[Абыл Өтембетұлы]] мақалаларын жоюға ұсынамын. Біріншісі түсініксіз, екіншісі қайталанған. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 16:47, 2024 ж. тамыздың 25 (+05) == Үлгі-инфобокс туралы == Қайырлы таң, Айдын! Тарихи нысанға үлгі-инфобокс жасауға мысал ретінде [[Қызыл таң маталар үйі]] бетін көріңізші, жаңа ғана жаздым. Салиха 11:30, 2024 ж. тамыздың 31 (+05) :Жақсы, уақыт тығыз болғандықтан, уикипедияға көңіл бөле алмай жатырмын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:15, 2024 ж. қыркүйектің 2 (+05) == Жою №2 == Кеш жарық! ''Асыл Тұрсынбекұлы Шубай''‎ және ''Әйел тілі'' мақалаларын жоюды ұсынамын. --[[Қатысушы:І Хәріполла|І Хәріполла]] ([[Қатысушы талқылауы:І Хәріполла|талқылау]]) 00:33, 2024 ж. қыркүйектің 5 (+05) :Жойылды, {{@|І Хәріполла}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 14:35, 2024 ж. қыркүйектің 8 (+05) == Мақалада қате бар == Қайырлы күн. [[Egov.Press|Мына мақаладағы]] Instagram сілтемесі дұрыс емес екен. Түзеп жіберсеңіз. egov.kz орнына egovpress болуы керек. [[Арнайы:Үлесі/37.99.44.42|37.99.44.42]] 09:58, 2024 ж. қыркүйектің 8 (+05) : Инстапарашаңызды түзеп қойдым. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 10:24, 2024 ж. қыркүйектің 8 (+05) == Қ.К. Тоқаев туралы == Тоқаевтың Тимурдан басқа тағы Манира (1987 ж.т.) деген қызы бар екен ғой. Оны неге ешкім жазбайды ? Рақмет [[Қатысушы:Шайнүсіп|Шайнүсіп]] ([[Қатысушы талқылауы:Шайнүсіп|талқылау]]) 11:06, 2024 ж. қыркүйектің 8 (+05) == Аналды секс == Сәлем, ''бұл мақаланы'' жою керек! Масқара емес пе? --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 21:31, 2024 ж. қыркүйектің 11 (+05) :Кеш жарық, енді ол масқара болғанда көп тілде жазылған, бар нәрсені қайтіп жоямыз. Басқа админдерден сұрап көріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:56, 2024 ж. қыркүйектің 12 (+05) == Қазақстанның темір жол бекеттері == Жалпы фотосуреттер қосқанда түсірген жылы міндетті түрде болу керек деп ойлаймын. Себебі қай жылы түсірілгенін оқырман білу керек. Екіншіден сол суретті, мысалы вокзалдардың дизайны өзгерсе, қайта жіберсең сурет бар деп қабылдамайды, егер жылы болмаса. Мен 10 жылдан бері Фотопланета энциклопедиясына суреттер жіберіп жүрмін, бәрінде де түсірген күнін, айын сұрайды. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 09:54, 2024 ж. қыркүйектің 13 (+05) :{{@|Мағыпар}}Кеш жарық, суреттің атауы ұзақ сияқты. Сипаттамасы бөлімінде бәрін жазып көрсетуге болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:21, 2024 ж. қыркүйектің 14 (+05) ::Жақсы, келесілерін қысқартармын. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 10:40, 2024 ж. қыркүйектің 15 (+05) == Үлгілер == == Үлгілер == Ассалаумағалейкум! [[АФК чемпиондар лигасы элитасы|АФК чемпиондар лигасы]] мен [[КОНКАКАФ чемпиондары кубогы|КОНКАКАФ чемпиондар лигасы]]ның атауы өзгеріпті. Үлгілерді қайтеміз? Атауын өзгертеміз бе? --[[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылау]]) 12:27, 2024 ж. қыркүйектің 16 (+05) :Кеш жарық! Навигациялық үлгілерді ма, егер сол болса иә. Әрі ескі атаудағы үлгіні жою керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:01, 2024 ж. қыркүйектің 16 (+05) == Жою №3 == Қайырлы кеш. Мақала атауларын бір үлгіге келтіру үшін мына сілтеме беттерді жою керек болып тұр: * ''КИМЭП'' * Үлгі:Кәрім Мәсімовтың министрлер кабинеті (2016 жыл 6 мамыр) -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 00:40, 2024 ж. қыркүйектің 30 (+05) :{{@|Casserium}}Екіншісін не үшін жою керек? Атын өзгерту керек, тарихы сақталады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:45, 2024 ж. қазанның 1 (+05) ::Ол дубликат болып тұрған үлгі. Ішіндегі мазмұны [[Үлгі:Кәрім Мәсімовтің II министрлер кабинеті]] осы үлгімен біріктірілген. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 22:57, 2024 ж. қазанның 1 (+05) == Санат == Кеш жарық! "Қазақ билері" санатында [[Би (өнер)]] мен [[Би (тұлға)]] аралас екен. Бұл санатты [[Би (өнер)]]-ге қалдырып, қазақ тұлғаларын "Қазақ би-шешендері" санатына көшірсек қайтеді? [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 23:19, 2024 ж. қазанның 2 (+05) * Санаттар дұрысталды, мәселе шешілді. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:39, 2024 ж. қазанның 3 (+05) == Results from the survey about the tools on Wikimedia projects by the CEE Hub == Hi everyone, During August 2024, we sent you a survey about the tools, so now we would like to bring to your attention the conclusions and results from the survey, which you can explore on this '''[[:m:Wikimedia CEE Hub/Tools|Meta page]]'''. I hope you will enjoy exploring the mentioned tools on the page, along with other conclusions from the survey. Thanks for your time, and we will continue working on this important topic. --[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 17:10, 2024 ж. қазанның 7 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tools&oldid=27177596 тізімін пайдаланып User:TRistovski-CEEhub@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Біріктіруге немесе жоюға ұсынылған мақалалар тізімі == Біріктіруге немесе жоюға ұсынылған мақалалар тізімі: 1.0 – ''Қазақстандағы хандық биліктің жойылуы'' (жақсысы) 1.1 – <s>Қазақ хандығындағы биліктің жойылуы</s> 1.0 – [[Саңырақ Тоқтыбайұлы батыр]] (жақсысы) 1.1 – [[Саңырық Тоқтыбайұлы]] 1.2 – [[Саңырақ батыр Тоқтыбайұлы]] 1.0 – [[Хангелді Сырымбетұлы]] 1.1 – [[Ханкелді батыр]] 1.0 – [[Жолбарыс би]] 1.1 – [[Жолбарыс Жылқайдарұлы]] 1.0 – [[Әлмерек абыз]] 1.1 – [[Әлмерек Жаншықұлы]] [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 20:03, 2024 ж. қазанның 9 (+05) == Translation request == Hello, Kasymov. Can you translate and upload the article about the prominent Turkish economist [[:en:Dani Rodrik]]/[[:ru:Родрик, Дэни]] in Kazakh Wikipedia? Yours sincerely, [[Қатысушы:Oirattas|Oirattas]] ([[Қатысушы талқылауы:Oirattas|талқылау]]) 16:14, 2024 ж. қазанның 14 (+05) == Координаттар == Ассалаумағалейкум! Қала туралы мақала жазғанда картадан географиялық орнын көрсетпей жатыр ғой. [[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылау]]) 13:50, 2024 ж. қазанның 28 (+05) : Уағалейкум салам! Бұл кемшілік кейбір үлгілердің әлі жазылмағанына байланысты болып отыр. Мысалы, мен екі жаңа үлгіні жүктеп қойдым, енді [[Кайенна]] мен [[Уагадугу]] қалалары картада көрсетіліп тұр. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 17:25, 2024 ж. қазанның 28 (+05) ::{{@|Мықтыбек Оразтайұлы}} қай мақала? Позкартасы жасалмаған болу керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:14, 2024 ж. қазанның 29 (+05) :::[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>}, [[Сан-Томе (қала)|Сан-Томе]], [[Сент-Джорджес]] мақалаларында тұр. Кей қалалардікі әдемі боп шығады, ал кейбіреуде олай емес--[[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылау]]) 00:39, 2024 ж. қазанның 30 (+05) :жақсы --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:04, 2024 ж. қазанның 31 (+05) : Иә, мәселе Позкартада болып тұр. Мен тағы Сальвадор және Эритреяны қостым, әрі қарай іліп әкетсеңдер жақсы болар ед... --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:26, 2024 ж. қазанның 31 (+05) ::Иә, жасап жатырмын--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:27, 2024 ж. қазанның 31 (+05) :{{@|Мықтыбек Оразтайұлы}} Елді мекен үлгісін толық толтыру керек. Ауданы, халқы, телефоны сияқты мәліметтер жоқ қой және дұрыс толтыру керек, ел деген параметрге ешқандай сілтеме немесе туды қоюға болмайды --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:27, 2024 ж. қазанның 31 (+05) ::[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>}, ел деген параметрге тек елдің атын жазып жатырмын, еш сілтемесіз, үлгісіз--[[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылау]]) 01:15, 2024 ж. қарашаның 1 (+05) == Неге жойдың? == ''Махмет Құлмағамбетов'' деген танымал саясаткер туралы мақаланы не пиғылмен жойғансың? --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 21:53, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) :{{@|Елмұрат Х}} жедел жоюға ұсыныпты, содан соң жойылды. '''Пиғылға келсек ата жауым болу керек''' --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:00, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) :: Ата жауың болатындай саған бірдеңке істеп қойған ба? [[File:Face-smile-big.svg|23px]] Негізі әйгілі тұлға, сақтап қалуға болатын еді. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 22:05, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) :{{@|Елмұрат Х}} Қалпына келтірілді, жедел жоюға ұсынған қатысушыдан сұрап көріңіз. Мүмкін дубликат мақала ма екен? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:11, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) :Мақала тым қысқа, екіншіден қайталанған. Сондықтан жедел жоюға ұсынылған. Міне жақсысы: [[Махмет Ибатоллаұлы Құлмағамбетов]]. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 22:15, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) ::{{@|Елмұрат Х}} мақаланы жоюға ұсынған себебім көрсетілген, бір тұлға туралы екі мақала бола алмайды, "Махмет Ибатоллаұлы Құлмағамбетов" мақаласы бірінші басталған, сондықтан сол қалуға құқылы деп ойлаймын. Жалпы бұл тұлғаның маңыздылығы күмән тудырады. Қосатын ақпаратыңызды осы мақалаға қосуды сұраймын.--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 22:37, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) ::: Алғашқыда жоюға себеп ретінде дубликат деп көрсетілмеген еді. Дубликат болса, жояйық әрине. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 22:57, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) == Үлгі == Ассалаумағалейкүм. <nowiki>{{Договор}}</nowiki> үлгісі жарамсыз сияқты, дұрыстап бересіз ба? [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 12:34, 2024 ж. қарашаның 27 (+05) : Уағалейкум салам! Үлгі жарамды, бірақ орысша қалып қойған сөзді қазақшаға ауыстыру керек, сонда бәрі жақсы шығады. Мен қазір осы үлгіні мақалаға қосамын. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 09:57, 2024 ж. қарашаның 28 (+05) ::Рақмет! [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 10:45, 2024 ж. қарашаның 28 (+05) == Неге жойылды? == Сурет:Maska--kazahstan-shou1.jpeg осы суретті "Маска" мақаласына кірістіріп қоям деп жүктеп қойсам жойып тастапсыз. Адамның еңбегін еш етуді білесіз, ә. Толықтырамын оны әлі!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылау]]) 23:39, 2024 ж. желтоқсанның 14 (+05) :{{@|Madi Dos}}Екеуі де жойылады, себебі авторы мен қайнаркөзі көрсетілмеген. дайын суретті жүктеу қандай еңбек? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:42, 2024 ж. желтоқсанның 14 (+05) ::Білем, оны көрсету керек екендігін. Менің енгізген бұрынғы суреттерімде дереккөздер бар. Кейінірек енгіземін, оның үстіне бұл еркін сурет емес. Тек осы Қазуикиде ғана орналасатын сурет, сосын адамның жасаған ісін құнсыздандырмаңыз. Админ болсаңыз, өзіңізге админсіз.Дайын суреті де енгізілмеген қаншама мақала бар. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылау]]) 23:48, 2024 ж. желтоқсанның 14 (+05) :::Қалпына келтіремін, бірақ авторы мен дереккөзін көрсете кетсеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:54, 2024 ж. желтоқсанның 14 (+05) == Координат модулін жаңарту == Module:Coordinates модуліне көптеген жаңартулар енгізілді, соларды қазақша нұсқасына енгізіп, координаттардың мақаладағы орналасуын дұрыстау керек. Модульді соңғы рет сіз өңдепсіз, жаңартып жіберуіңізді сұраймын. [[Қатысушы:Murat Karibay|Murat Karibay]] ([[Қатысушы талқылауы:Murat Karibay|талқылау]]) 22:45, 2024 ж. желтоқсанның 22 (+05) <s>:Дайын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:41, 2024 ж. желтоқсанның 23 (+05)</s> Нақтылау керек :Мысалы: [[Екібастұз]] немесе кез келген қала жайлы мақаланы ашқанда, коориднаттар инфобокспен бірге жабысып тұрады. Соны түзесеңіз. [[Қатысушы:Murat Karibay|Murat Karibay]] ([[Қатысушы талқылауы:Murat Karibay|талқылау]]) 23:38, 2024 ж. желтоқсанның 25 (+05) ::{{@|Murat Karibay}}Ол үлгіден емес, уикипедияның интерфейсі жаңарғаннан болып тұр. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:09, 2024 ж. желтоқсанның 27 (+05) == Кедергі == Саламатсыз ба, мазалағыныма кешірім сұраймын. Мен қазақша Википедияға өз үлесімді қосқым келеді, алайда шегіндіруші 1nter pares деген адам менің әрбір өңдеуімді себепсіз жойып жатыр. Мен одан неге өңдеулерімді жойғаның сұрадым, бірақ нақты жауап ала алмадым. Осы жайында шара қолдансаңыз. Алдын ала рақмет [[Қатысушы:Әбдіқадыр Асхат|Әбдіқадыр Асхат]] ([[Қатысушы талқылауы:Әбдіқадыр Асхат|талқылау]]) 20:33, 2024 ж. желтоқсанның 25 (+05) == Айдаушы мақала == Француз және үнді соғысы деген жойылған мақаланы айдаушы бет ретінде қалпына келтіру үшін сыртқы сілтемелерді қалай қолдансам болады және оған рұқсатым бар ма [[Қатысушы:Әбдіқадыр Асхат|Әбдіқадыр Асхат]] ([[Қатысушы талқылауы:Әбдіқадыр Асхат|талқылау]]) 20:43, 2024 ж. желтоқсанның 25 (+05) == Администраторды сайлау == Кеш жарық! [[Уикипедия:Администраторларды сайлау‎|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 21:56, 2025 ж. қаңтардың 1 (+05) == Үлгі == Кеш жарық! Осы үлгінің басқасы бар ма? (Үлгі:Апат). Көрсетілімі нашарлау, не қолдануға болады орнына? [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 00:08, 2025 ж. қаңтардың 22 (+05) :Бсақасын біле алмадым, мүмкін дубликат жасай бермей, осы үлгіні жаңарту керек шығар --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:11, 2025 ж. қаңтардың 22 (+05) == Администратор құқығынан айыру == Кеш жарық! [[Уикипедия:Администратор құқығынан айыру|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 19:31, 2025 ж. қаңтардың 23 (+05) == Thank you for being a medical contributors! == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {| style="background-color: #fdffe7; border: 1px solid #fceb92;" |rowspan="2" style="vertical-align: middle; padding: 5px;" | [[File:Wiki Project Med Foundation logo.svg|130px]] |style="font-size: x-large; padding: 3px 3px 0 3px; height: 1.5em;" |'''The 2024 Cure Award''' |- | style="vertical-align: middle; padding: 3px;" |In 2024 you '''[[mdwiki:WikiProjectMed:WikiProject_Medicine/Stats/Top_medical_editors_2024_(all)|were one of the top medical editors in your language]]'''. Thank you from [[m:WikiProject_Med|Wiki Project Med]] for helping bring free, complete, accurate, up-to-date health information to the public. We really appreciate you and the vital work you do! Wiki Project Med Foundation is a [[meta:Wikimedia_thematic_organizations|thematic organization]] whose mission is to improve our health content. '''[[meta:Wiki_Project_Med#People_interested|Consider joining for 2025]]''', there are no associated costs. Additionally one of our primary efforts revolves around translating health content. We invite you to '''[https://mdwiki.toolforge.org/Translation_Dashboard/index.php try our new workflow]''' if you have not already. Our dashboard automatically [https://mdwiki.toolforge.org/Translation_Dashboard/leaderboard.php collects statistics] of your efforts and we are working on [https://mdwiki.toolforge.org/fixwikirefs.php tools to automatically improve formating]. |} Thanks again :-) -- [[mdwiki:User:Doc_James|<span style="color:#0000f1">'''Doc James'''</span>]] along with the rest of the team at '''[[m:WikiProject_Med|Wiki Project Med Foundation]]''' 11:23, 2025 ж. қаңтардың 26 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Top_Other_Language_Editors_2024&oldid=28172893 тізімін пайдаланып User:Doc James@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Байланыс == Kasymov мырза сізбен қалай байланысқа шықсақ болады, мақала өңдеуге қатысты кейбір сұрақтар бар еді? [[Қатысушы:Nirvana 0099|Nirvana 0099]] ([[Қатысушы талқылауы:Nirvana 0099|талқылау]]) 11:21, 2025 ж. ақпанның 5 (+05) == Бітікші сайлауы == Қайырлы таң! [[Уикипедия:Бітікшілерді сайлау|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 07:34, 2025 ж. ақпанның 19 (+05) == Господин Касымов == Господин Касымов, как с вами связаться? У нас есть вопросы по редактированию статьи [[Қатысушы:1lockeny|1lockeny]] ([[Қатысушы талқылауы:1lockeny|талқылау]]) 19:54, 2025 ж. наурыздың 14 (+05) == Assistance with Template Updates on Kazakh Wikipedia == Hello Kasymov, I hope you're doing well. I recently made a request on the Kazakh Wikipedia village pump regarding updating certain country data templates to align with standard formatting. Since this impacts multiple pages, I’d appreciate your input or assistance in addressing it. You can find my request here: [[Уикипедия:Форум#Replacing "Country data" templates with "Үлгі:Байрақ".]] Please let me know if you need any clarification. Thank you for your time and consideration! Best regards. [[Қатысушы:OperationSakura6144|OperationSakura6144]] ([[Қатысушы талқылауы:OperationSakura6144|талқылау]]) 07:35, 2025 ж. наурыздың 26 (+05) == Sorting files in categories == Hi! I hope you can help me a bit. [[Үлгі:Non-free media]] seems to put files in [[:Category:Тегін мақалалар]] and according to Google Translate it means free files. It should say something like "All non-free files" like [[:en:Template:Non-free media]]. Also [[Үлгі:Free media]] should put files in "All free files" like [[:en:Template:Free media]]. Can you help fix? Finally there seems to be a lot of redundant categories in [[:Санат:Уикипедия:Суреттер]]. Can you delete those that are not needed? If you want to rename the categories wit files without machine-readable source, author etc. you need to use Translatewiki. You can see more at [[:m:File_metadata_cleanup_drive/How_to_fix_metadata#Finding_images_without_an_information_template]]. [[Қатысушы:MGA73|MGA73]] ([[Қатысушы талқылауы:MGA73|талқылау]]) 23:23, 2025 ж. сәуірдің 11 (+05) == Бетті жою == Қайырлы күн, Қасымов мырза. ''Қатысушы:Austrian Cat/зертхана/Осман империясы'' бетімді жоюыңыздың себебі не? [[Қатысушы:Austrian Cat|Austrian Cat]] ([[Қатысушы талқылауы:Austrian Cat|талқылау]]) 09:55, 2025 ж. сәуірдің 25 (+05) :қалпына келтірдім, бірақ ондай мақала бар ғой. Бұрынғы автордың еңбегін жоққа шығарып, зертханаңыздан көшіре салу болмайды --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:54, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) ::неге? Қазақша Уикипедияда мақалалардың көбісі безендіру, яғни эстетика, дереккөздер мен сілтемелердің болуы тараптарынан біраз ақсап, және жалпы сапа критерийлерін қанағаттандырмайды деп айтуға болады. Әсіресе ол басқа тілдік бөлімдермен салыстырғанда байқалады. Егер де біздегі мақаланы ағылшын бөлімінде қолданылған сілтемелер мен деректерге негізделіп, оны бейімдеп һәм безендіріп, қайтадан жазғаннан не залал? Бір түсіндіріп жіберсеңіз [[File:Face-grin.svg|25px]] [[Қатысушы:Austrian Cat|Austrian Cat]] ([[Қатысушы талқылауы:Austrian Cat|талқылау]]) 23:15, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) :::соны неге мақаланың өзің безендіріп, толықтырып жаңартпасқа --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:22, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) ::::әзірше жазылу үрдісінде, зертханамда мәтін толық дайын болған соң, мақаланың өзіне бір-ақ өңдеме арқылы көшіре салам деген ой болған негізі. Себебі қазуикидегі кейбір үлгілер, мысалға [[Үлгі:Sfn]] жеке өзіме қазірше шамалы түсініксіз болып тұр (себебі орыс Уикипедиясында бұл үлгіні қолдану үшін, [[Үлгі:Cite book]] дегеннің "| ref =" қатарында автор есімін енгізіп, дәл соны ''sfn'' үлгісіне қоясың). Жазып аяқтаған соң, бұл үлгі дұрыс жұмыс істеп, барлық ақпарат толық екеніне көзім жеткенде жария етемін (деп ойлағанмын). Ондайға тыйым салынған ба? [[Қатысушы:Austrian Cat|Austrian Cat]] ([[Қатысушы талқылауы:Austrian Cat|талқылау]]) 23:32, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) :Сапаға көмектесер еді, түсінгенім көп өңделген уикипедия тереңдігі көп болады екен --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:46, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) Балам, ''Абсурдизм'' деген мақаланы неге жойдың? Қайтара салшы... --[[Қатысушы:І Хәріполла|І Хәріполла]] ([[Қатысушы талқылауы:І Хәріполла|талқылау]]) 23:37, 2025 ж. Мамырдың 2 (+05) :Қалпына келді, {{@|І Хәріполла}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:38, 2025 ж. Мамырдың 9 (+05) Сәлем, [[Хасанкейф]] және [[Ойжұмбақ]] мақалаларын неге жойғансың? Қалпыларына келтіргенің дұрыс болады. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 22:05, 2025 ж. Мамырдың 7 (+05) :Кеш жарық! {{@|Елмұрат Х}} Ол қатысушы тоқтамай мақалалар жазған екен, барлық мақаласын жойғанмын. Қалпына келтірмеймін, себебі біреудің шала жұмысын админдер артынан неге ретке келтіріп отыру керек? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:38, 2025 ж. Мамырдың 9 (+05) :: Сәлем! Жалпы ондай жерде «тексерілмеген мақала» деген үлгіні қолданған жөн. Басқа қатысушылардың еңбегін елейтін болсақ, әрине. Немесе «бастама» деген үлгі де бар және оған қатысты көптеген нақтылау белгілерін қолдануға болады, егер мақалалар санын күрт азаюын қаламасақ. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 23:57, 2025 ж. Мамырдың 11 (+05) :{{@|Еститін Азамат}} кеш жарық! Онсызда сондай үлгі қойылады, бірақ оның мазмұнын, сапасын, грамматикасын кім тексереді. Біреудің артын кім тегін тексеріп, көзді қызартып, қиналып отыру керек. Ынтасы мен жауапкершілігі жоғары адам жазатын нәрсені жазады, жай шетелге барып қайту үшін жасамайды. Шындық солай --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:49, 2025 ж. Мамырдың 13 (+05) :: Қызықсың. Сені мұнда біреу мәжбүрлеп жатыр ма? --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:00, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) :Бірнеше қатысушы ғана тексеріп, уақытын бөліп, сапасыз дүниемен күресіп жүр. Соның ішінен Сені байқамадым. Сондықтан уақытты маған құрта бермей, жақсы мақалалар дамытуға үлес қоссаң немесе қате, жетіспейтін үлгілерлі толықтырса жақсы болар еді. Егер оларды түзетіп тексеріске салсаң, жоюға болмайды. Осыны әсіресе оқушылар мен студенттер көп пайдаланады. Мазмұны копи паст жасалған нәрседен қазуикипедияның сапасына күмәнмен қарайтын болады. Айдаладағы біреудің мақаласына басты ауыртудың қажеті шамалы. Болмаса телеграм топқа жаз, осы мәселені шулатып жүргенімізге біраз болды. Бірақ көбісі робот сияқты, қыстырмайды, бір рет қана өңделген, аударылған, конвейер мақалаларын минут сайын жазып отырады. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:58, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) :: Әлгі [[Абсурдизм]] мақаласын алайықшы — оны өзің жойдың, өзің қалпына келтірдің. Жалпы оны жоятындай ештеңе көріп жатқан жоқпын, әжептәуір мақала. Орфографиялық қателер бар әрине, бірақ ол енді басқа әңгіме. Мүмкін, жойғанда сен оны оқымаған да шығарсың? Солай болып көрінеді. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 17:36, 2025 ж. мамырдың 18 (+05) :Ол да мүмкін, себебі жоймай қарап шыққанымда түзететін заттары көп болды. Сондықтан 2-3 минут аралықта жасалған мақалалардың сапасына күмн тудырдым. Сондықтан соған ұқсас дүниелерді қарамай жойғаным бар. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:09, 2025 ж. мамырдың 20 (+05) :: Сөйтіп жүріп сапалы мақалаларды құртып жүрсің. Басқа қатысушылар Қазақ уикипедиясындағы мақалалар санын арттырып жатқанда, сен осындай керағар әрекетпен айналысып, не пайда таппақшысың? --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 23:17, 2025 ж. мамырдың 21 (+05) :{{@|Еститін Азамат}} сені және басқа да ұқсас '''фейк''' аккаунтарды бұғаттау жайлы талқылап жатыр. Соған қарағанда шынымен 4-5 аккаунт бір адамға тиесілі болу керек. Сен мені қадалағанша басқа шаруалармен айналыссай, істейтін тірлігін, жұмысын жоқ па? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:58, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) :: Мұнда фейк жұмыспен айналысқанды сені ғана көріп тұрмын. Жарайды, сен мылжи бермей, қатесіз жазуды үйреніп алсаш. Әртүрлі фейк тапсырмаларды «қадалағамай». --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 08:09, 2025 ж. мамырдың 23 (+05) :::Бұл даудың қажеті жоқ, бір-біріміздің уақытымызды алып нестейміз? :::Әркім барынша жұмыстанып жатыр, арасында қателерде болады, мінсіз адам жоқ) :::@[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]], сізге ұсыныс, басқа қатысушылардың әрекеттерін «қадағаламай» өзіңіз де мақала жазып бастаңыз. Мүмкін сіздікі ең үздігі болып шығар? :::Осы талқылау былай (агрессивті түрде) жалғаса берсе шынымен де бұғаттау шараларын еңгізуге тура келеді. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 08:25, 2025 ж. мамырдың 23 (+05) :::: Артық кетсем, кешірерсіз. Жалпы бейтарап болуға тырысқанмын... --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 09:18, 2025 ж. мамырдың 23 (+05) :{{@|Еститін Азамат}} не деген екі жүзділік пен жасанды жауап. Бейтарап дей ма... деп Сен, не пайда таппақшысың деген жауаптар ше? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:33, 2025 ж. мамырдың 24 (+05) *{{@|Еститін Азамат}} Айтқаным келді. Құрметті админдер осы және осыған ұқсас '''ФЕЙК-ПРОВОКАТОР''' аккаунттың бәрін бұғаттап жою керек. ''Мира бел, Джамбул, осы аккаунт, Хәриполла'' деген аккаунт бір адамның артында. Кім екенін де сезіп тұрмын. {{@|Batyrbek.kz}}, {{@|Нұрлан Рахымжанов}} шара қолдансаңыздар. '''Ң''' әрпіне әдейі қате жіберіп, айтқан жауабынан байқадым. Өзінің жұмысы мен жеке өмірі жоқ па? Дені дұрыс емес-ау (осындай сөздер жазуға тура келіп тұр). Егер сіздер әрекет қылмасаңыздар өзім ретке келтіремін --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:28, 2025 ж. мамырдың 24 (+05) *:Еститін Азамат деген қатысушыны 6 айға блоктадым. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 16:29, 2025 ж. мамырдың 29 (+05) == CEE Meeting 2025 == Сәлеметсізбе. Биыл Грекияның Салоники қаласында CEE Meeting 2025 конференциясы болады. Біздің қауымдастық атынан 2 делегат қатыса алады. [[Уикипедия:Форум/Жаңалықтар#CEE_Meeting_2025|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. [[Қатысушы:Muzaffar Turgunov|Muzaffar Turgunov]] ([[Қатысушы талқылауы:Muzaffar Turgunov|талқылау]]) 23:25, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) :дауыс берілді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:01, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) == Техникалық мәселе == Ұлы мәртебелім, мен жоқ кезде қандай техникалық мәселе туындады? Мүмкін кейбіреуін шеше алармын. Талқылау легінне жазайын десем жаза алмай қалыппын, бұл менде ғана ма білейін деп едім. Әзірге себебін таба алмай жатырмын. Санатта неге мақалалар қазақ алфавитімен ретттелмейді деген сұраққа әлі жауап тапқам жоқ, мен жоқта анау үш нұсқа деген пәле жоғалыпты, қуанып қалдым. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:51, 2025 ж. мамырдың 21 (+05) :Арыстанбек, үш нұсқаны алдырттық қой әйтүп-бүйтіп. Талқылау легін барлық уики бойынша аламыз деп жатыр еді. Сол алып тастаған болар. Санаттар туралы сұрап көрейін. Осы бет иесінен кешірім өтінем, оның атынан жауап беріп отырғаным үшін. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 08:52, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) ::@[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek.kz]] Талқылау легі деген керемет дүние еді, жақсы дүниені неге құртқанды жақсы көреді екен. Фейсбуктың да алғашқы кездегі дизайны мен талқылау құрылымы өте әдемі еді, қазір быт-шыт бірдеңе болып кетткен. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:18, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) == [[Бауыржан]] == Why are you removing the name I added? [[Қатысушы:Altenmann|Altenmann]] ([[Қатысушы талқылауы:Altenmann|талқылау]]) 00:25, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) == Join us at the Next CEE Catch up! Learn about Temporary accounts! == Hi everyone, We want to announce the tenth '''[[:m:Wikimedia CEE Hub/Catch up|CEE Catch Up]]''' session, which will be dedicated to the '''Temporary accounts''', as this important change is going to affect every Wikipedia soon, so it is important for patrollers and functionaries like you to understand this change. On wikis where temporary accounts are enabled, IP addresses of unregistered editors are not visible publicly. Only those who fight spam, vandalism, harassment and disinformation have access to IP addresses there. The session will take place on '''10th of June 2025, 18:00-19:00 CEST''' (check your ''[https://zonestamp.toolforge.org/1749571200 local time]''). If you are interested in this topic, then '''[[:m:Event:CEE Catch up Nr. 10 (June 2025)|sign-up for the session here]]'''. [[User:TRistovski-CEEhub|TRistovski-CEEhub]] ([[User talk:TRistovski-CEEhub|талқылау]]) 16:17, 2025 ж. мамырдың 29 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/CEE_admins&oldid=28802724 тізімін пайдаланып User:TRistovski-CEEhub@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Үлгі == Қайырлы кеш! Апат және Оқиға үлгілерін ретке келтіре аласыз ба? Нашарлау екен. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 21:56, 2025 ж. маусымның 1 (+05) :Кеш жарық! Қазір өңдей алмаймын, кейінірек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:57, 2025 ж. маусымның 1 (+05) ::Қайырлы түн. Осыны ұмытып кетпеңізші. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 00:05, 2025 ж. маусымның 18 (+05) == Жеке кеңістігімдегі мақалалар == Қайырлы күн.Неліктен менің жеке кеңістігімдегі мақалаларды түсіндірместен өшірдіңіз? Мен негізгі мақала кеңістігін толтырмау үшін бос уақытымда жұмыс істейтін жаңа мақалалар жасадым. (Қатысушы:Programman/Kickstarter, т.д.). Барлық жойылған мақалаларды қалпына келтіруді сұраймын. [[Қатысушы:Programman|Programman]] ([[Қатысушы талқылауы:Programman|талқылау]]) 15:46, 2025 ж. маусымның 11 (+05) :Кеш жарық! Ол жерде ешқандай мақалалар көріп тұрған жоқпын. Бәрі бос бет қой? [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:05, 2025 ж. маусымның 13 (+05) ::Иә, әзірге бос беттер болды, онда мен мәтінді біртіндеп қосуды жоспарладым. Осы беттердің барлығын қайта жасауым керек пе, әлде оларды қалпына келтіре аласыз ба? [[Қатысушы:Programman|Programman]] ([[Қатысушы талқылауы:Programman|талқылау]]) 13:40, 2025 ж. маусымның 13 (+05) :::асықпай, біртіңдеп жазған дұрыс-ау. [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:24, 2025 ж. маусымның 14 (+05) == Мыстангер жайлы ақпаратты мақұлдау == Сәлем! Мыстангер жайлы бетті қазақшаға аударып, ақпарат қосып едім. Соны мақұлдап, жариялап жіберсеңіздер. [[Қатысушы:Aweworthy|Aweworthy]] ([[Қатысушы талқылауы:Aweworthy|талқылау]]) 14:19, 2025 ж. маусымның 13 (+05) :Жалпы, қарап жіберетін біреу-міреу бар ма екен мұнда?)) [[Қатысушы:Aweworthy|Aweworthy]] ([[Қатысушы талқылауы:Aweworthy|талқылау]]) 11:47, 2025 ж. маусымның 16 (+05) :Сілтемесін беріңіз. Қарап берейін. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 15:42, 2025 ж. маусымның 17 (+05) ::{{@|Aweworthy}} кеш жарық! Басқа да белсенді қатысушылар мен админдерден көмек сұрасаңыз болады--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:57, 2025 ж. маусымның 17 (+05) ::Қайырлы күн! https://en.wikipedia.org/wiki/The_Witcher осының қазақшасын бастап берсеңіз)) [[Қатысушы:Aweworthy|Aweworthy]] ([[Қатысушы талқылауы:Aweworthy|талқылау]]) 15:26, 2025 ж. маусымның 25 (+05) == Жою == Сәлеметсіз бе! <s>Асқар Алтынбекұлы Күлібаев</s> осы мақаланы жоюыңызды сұраймын [[Қатысушы:Шайнүсіп|Шайнүсіп]] ([[Қатысушы талқылауы:Шайнүсіп|талқылау]]) 03:48, 2025 ж. маусымның 15 (+05) :дайын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:45, 2025 ж. маусымның 15 (+05) == Біріктіру == Сәлеметсіз бе! [[Қазақстан Республикасы Парламентінің Мәжіліс төрағасының орынбасарлары]] мен оның ағылшынша нұсқасын (Deputy Chairman of the Mäjilis) біріктіріп, барлық мақалаларда қолдана берсек қалай жалпы ? Егер рұқсат болса, біріктіруіңізді сұраймын. Рақмет [[Қатысушы:Шайнүсіп|Шайнүсіп]] ([[Қатысушы талқылауы:Шайнүсіп|талқылау]]) 03:19, 2025 ж. маусымның 16 (+05) :жақсы, өзіңіз жұрыс деп шешсеңіз, жылжыта беріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:56, 2025 ж. маусымның 17 (+05) pm3xftvrwxz45uouek5q1r7n3o7j4lk 0 137695 3483048 3310696 2025-06-25T04:18:16Z Sagzhan 29953 Sagzhan [[Артур Конан Дойль]] бетін [[Артур Конан Дойл]] бетіне жылжытты 3310696 wikitext text/x-wiki '''Артур Игнатиус Конан Дойль (Дойл)''' ({{lang-en|Sir Arthur Ignatius Conan Doyle}}; [[1859 жыл]], 22 мамыр – [[Эдинбург]], [[Шотландия]] – [[1930 жыл]] 7 шілде, [[Кроуборо]], [[Сассекс]]) – шотланд және ағылшын жазушысы.<ref name="bio1">{{cite web | url = http://www.sherlockholmesonline.org/Biography/index.htm | title = Conan Doyle biography, p.1 | accessdate = 2009-10-01 | lang = en | description = www.sherlockholmesonline.org | archiveurl = http://www.webcitation.org/618qQRDpk | archivedate = 2011-08-23 }}</ref> Дүниежүзілік атаққа [[Шерлок Холмс]] туралы детектив жанрында жазылған шығармалар және профессор Челленджер туралы ғылыми-фантастикалық, бригадир Жерар туралы юморлық шығармалар арқылы ие болады. Сондай-ақ Конан Дойль – «Ватерлоо», «Ангелы Тьмы», «Огни судьбы», «Пёстрая лента» пьесаларының және ([[1898]]) «Песни действия» және «Песни дороги» баллада жинағы өлеңдерінің, «Записки Старка Монро», сондай-ақ «Загадка Старка Монро» шығармасының автобиографиялық очерктерінің авторы.<ref name="bio2">{{cite web | url = http://www.sherlockholmesonline.org/Biography/biography2.htm | title = Conan Doyle biography, p.2 | accessdate = 2009-10-01 | lang = en | description = www.sherlockholmesonline.org | archiveurl = http://www.webcitation.org/618qR4ALC | archivedate = 2011-08-23 }}</ref>Оның әйгілі кітабының бірі "[[Собака Баскервилей]]" болып табылады. == Балалық шағы == Артур Конан Дойл өнер мен әдебиеттегі жетістіктерімен танымал ирландиялық [[католик]] отбасында дүниеге келген. Конан есімі оған анасының ағасы, суретші және жазушы [[Майкл Эдвард Конан]]<nowiki/>ның құрметіне берілген. Әкесі - Чарльз Альтемонт Дойл (1832-1893), [[сәулетші]] және суретші болған. Әкесі 1855 жылы 31 шілдеде 23 жасында 17 жасар Мэри Джозефина Элизабет Фолиге (1837-1920) үйленеді. Мэри кітаптарды жақсы көретін және әңгімелеуге үлкен таланты болған. Анасынан Артур рыцарьлық дәстүрлерге, ерліктерге және шытырман оқиғаларға деген қызығушылығын мұра етті.<blockquote>"Әдебиетке деген шынайы сүйіспеншілік, жазуға деген құштарлық өзімнен, меніңше, анамнан», – деп жазды Конан Дойл өзінің өмірбаянында"</blockquote> Болашақ жазушының отбасы ауыр қаржылық қиындықтарды бастан өткерді – себебі әкесі алкоголизмнен зардап шегетін, сонымен қатар өте ауыр психикалық ауруы болды. Артурдың мектеп өмірі Годдер дайындық мектебінде өтті. Бала тоғыз жаста болғанда, бай туыстары оның оқуына ақы төлеуді ұсынды және оны келесі жеті жылға Стонихурст иезуит колледжіне ([[Ланкашир]]) жіберді, сол жерден болашақ жазушы діни және класстық системаға, физикалық жазалауға деген жек көрушілікті тудырды. Сол жылдардағы аз ғана бақытты сәттері, анасына жазған хаттармен байланысты болды: Дойл өмірінің соңына дейін анасына ағымдағы оқиғаларды егжей-тегжейлі сипаттауды әдетке айналдырды. Барлығы Артур Конан Дойлдың анасына жазған 1500-ге жуық хаты сақталған: Сонымен қатар, интернатта Дойл спортпен, негізінен [[Крокет|крикет]]<nowiki/>пен айналысқанды ұнататын, сонымен қатар ойлап тапқан әңгімелерді айтатын <u>ертегіші</u> таланты болған. Колледжде оқып жүргенде Артурдың ең ұнатпайтын пәні [[математика]] болды.   Оған қоса Дойлға сынып әріптестері – италиандық ​​ағайынды '''Мориартилер''' Дойлға жиі тиіскен деп айтылады. Осы мектептік эпизодтар, кейінірек Конан Дойлдың «''Холмстың соңғы ісі''» әңгімесінде «''қылмыстық әлем данышпаны – математика профессоры '''Мориарти'''» бейнесінің пайда болуына әсер етті дейді. 1876 ​​жылы Артур колледжді бітіріп, үйіне оралды.<ref>[https://aif.ru/culture/person/ser_artur_konan_doyl_kak_syn_alkogolika_stal_rycarem_ee_velichestva ''Кудряшов, Константин.'' Сэр Игнат Холмс. Как потомок королей пробил туннель под Ла-Маншем // Аргументы и факты] — 2014. — № 21/1750 (21 мая). — С. 41</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:1859 жылы туғандар]] [[Санат:Англия жазушылары]] [[Санат:Шотландия жазушылары]] [[Санат:Шотландия медиктері]] [[Санат:1930 жылы қайтыс болғандар]] [[Санат:22 мамырда туғандар]] ek6xbhht52pg1v6fyk8nsbl49nyzvkf 3483050 3483048 2025-06-25T04:18:52Z Sagzhan 29953 "[[Артур Конан Дойл]]" бетін қорғады ([Жылжыту=Тек администраторларға рұқсат ету] (мәңгі)) 3310696 wikitext text/x-wiki '''Артур Игнатиус Конан Дойль (Дойл)''' ({{lang-en|Sir Arthur Ignatius Conan Doyle}}; [[1859 жыл]], 22 мамыр – [[Эдинбург]], [[Шотландия]] – [[1930 жыл]] 7 шілде, [[Кроуборо]], [[Сассекс]]) – шотланд және ағылшын жазушысы.<ref name="bio1">{{cite web | url = http://www.sherlockholmesonline.org/Biography/index.htm | title = Conan Doyle biography, p.1 | accessdate = 2009-10-01 | lang = en | description = www.sherlockholmesonline.org | archiveurl = http://www.webcitation.org/618qQRDpk | archivedate = 2011-08-23 }}</ref> Дүниежүзілік атаққа [[Шерлок Холмс]] туралы детектив жанрында жазылған шығармалар және профессор Челленджер туралы ғылыми-фантастикалық, бригадир Жерар туралы юморлық шығармалар арқылы ие болады. Сондай-ақ Конан Дойль – «Ватерлоо», «Ангелы Тьмы», «Огни судьбы», «Пёстрая лента» пьесаларының және ([[1898]]) «Песни действия» және «Песни дороги» баллада жинағы өлеңдерінің, «Записки Старка Монро», сондай-ақ «Загадка Старка Монро» шығармасының автобиографиялық очерктерінің авторы.<ref name="bio2">{{cite web | url = http://www.sherlockholmesonline.org/Biography/biography2.htm | title = Conan Doyle biography, p.2 | accessdate = 2009-10-01 | lang = en | description = www.sherlockholmesonline.org | archiveurl = http://www.webcitation.org/618qR4ALC | archivedate = 2011-08-23 }}</ref>Оның әйгілі кітабының бірі "[[Собака Баскервилей]]" болып табылады. == Балалық шағы == Артур Конан Дойл өнер мен әдебиеттегі жетістіктерімен танымал ирландиялық [[католик]] отбасында дүниеге келген. Конан есімі оған анасының ағасы, суретші және жазушы [[Майкл Эдвард Конан]]<nowiki/>ның құрметіне берілген. Әкесі - Чарльз Альтемонт Дойл (1832-1893), [[сәулетші]] және суретші болған. Әкесі 1855 жылы 31 шілдеде 23 жасында 17 жасар Мэри Джозефина Элизабет Фолиге (1837-1920) үйленеді. Мэри кітаптарды жақсы көретін және әңгімелеуге үлкен таланты болған. Анасынан Артур рыцарьлық дәстүрлерге, ерліктерге және шытырман оқиғаларға деген қызығушылығын мұра етті.<blockquote>"Әдебиетке деген шынайы сүйіспеншілік, жазуға деген құштарлық өзімнен, меніңше, анамнан», – деп жазды Конан Дойл өзінің өмірбаянында"</blockquote> Болашақ жазушының отбасы ауыр қаржылық қиындықтарды бастан өткерді – себебі әкесі алкоголизмнен зардап шегетін, сонымен қатар өте ауыр психикалық ауруы болды. Артурдың мектеп өмірі Годдер дайындық мектебінде өтті. Бала тоғыз жаста болғанда, бай туыстары оның оқуына ақы төлеуді ұсынды және оны келесі жеті жылға Стонихурст иезуит колледжіне ([[Ланкашир]]) жіберді, сол жерден болашақ жазушы діни және класстық системаға, физикалық жазалауға деген жек көрушілікті тудырды. Сол жылдардағы аз ғана бақытты сәттері, анасына жазған хаттармен байланысты болды: Дойл өмірінің соңына дейін анасына ағымдағы оқиғаларды егжей-тегжейлі сипаттауды әдетке айналдырды. Барлығы Артур Конан Дойлдың анасына жазған 1500-ге жуық хаты сақталған: Сонымен қатар, интернатта Дойл спортпен, негізінен [[Крокет|крикет]]<nowiki/>пен айналысқанды ұнататын, сонымен қатар ойлап тапқан әңгімелерді айтатын <u>ертегіші</u> таланты болған. Колледжде оқып жүргенде Артурдың ең ұнатпайтын пәні [[математика]] болды.   Оған қоса Дойлға сынып әріптестері – италиандық ​​ағайынды '''Мориартилер''' Дойлға жиі тиіскен деп айтылады. Осы мектептік эпизодтар, кейінірек Конан Дойлдың «''Холмстың соңғы ісі''» әңгімесінде «''қылмыстық әлем данышпаны – математика профессоры '''Мориарти'''» бейнесінің пайда болуына әсер етті дейді. 1876 ​​жылы Артур колледжді бітіріп, үйіне оралды.<ref>[https://aif.ru/culture/person/ser_artur_konan_doyl_kak_syn_alkogolika_stal_rycarem_ee_velichestva ''Кудряшов, Константин.'' Сэр Игнат Холмс. Как потомок королей пробил туннель под Ла-Маншем // Аргументы и факты] — 2014. — № 21/1750 (21 мая). — С. 41</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:1859 жылы туғандар]] [[Санат:Англия жазушылары]] [[Санат:Шотландия жазушылары]] [[Санат:Шотландия медиктері]] [[Санат:1930 жылы қайтыс болғандар]] [[Санат:22 мамырда туғандар]] ek6xbhht52pg1v6fyk8nsbl49nyzvkf 0 141016 3482839 2436836 2025-06-24T12:34:31Z Casserium 68287 3482839 wikitext text/x-wiki '''Бауыржан Айтқазин''' ''(22.4. 1970. Семей облысы Аякөз ауданы Мыңбұлақ а.)'' – тележурналист, электронды БАҚ саласының топ-менеджері.<ref>"Қазақ телевизиясы". Энциклопедия. - Алматы: "ҚазАқпарат", 2009, 1-т. - 640 б. ISBN 978-601-03-0070-5 </ref> Алматы Мемлекеттік университетін (1995), [[Мәскеу экономика, статистика және информатика (МЭСИ) институты]]н бітірген (2007). Шығармашылық жолын "Қазақстан" ұлттық арнасының "Таңшолпан" бағдарламасында редактор (1996-97), "ТАҢ" телерадиокомпаниясының бас редакторы міндетін атқарушы (1997-98), "31 арна" "Информбюро" бағдарламасының жауапты редакторы (1999-2001), "Хабар" агенттігінің тілшісі (2001-2003), "Қазақстан" РТРК АК Шығыс Қазақстан филиалының директоры (2003-2005). 45 жылдан кейін "Қазақстан-Өскемен" телеарнасына келген тұңғыш Қазақстан Студия ұжымын баскарған жылдары жастарды, әсіресе жергілікті кадрларды көптеп жұмысқа тартты. Казіргі "Рауан" интерактивті бағдарламасының, "Арнайы репортаждын" негізі сол уақытта каланды. Эфирдегі шығарылымдар ұзактығын 15 мин. қыскартты. "КР Президенті Телерадиокешенінің" бас директоры (2005-2007), ҚР Парламент Мәжілісі Аппаратының Баспасөз қызметінің жетекшісі (2007-2008), ҚР Мәдениет және ақпарат министрлігі АҚпарат және мұрағат к-тінің төрағасы (2008-2009), 2009 ж. сәуір айынан "Қазақстан" РТРК АК Басқармасы төрағасының орынбасары. Айтматов шыңғысқа қойылған сұрактар – С.Оразалинов замана занғары Шыңғыстың елу жылдық мерей тойында каламгерге мынадай сұрақтар қойыпты. "...Әдебиетте романтика лебі суынып бара жаткан жок па?", "Сол "Алғашкы ұстаз", "Қош бол, Гүлсарыдан" бастап Сіз өмірге, коғамға, мезгілге, адамдарға сын көзбен карай бастадыңыз...", "Өмірден сезген, түйген, корытындылаған жайларыныз бар. Сол кемел оқиға, сала-сала ой өзіңіз көрсеткен повесть аясына сияма, Шынғыс ата, романға пейіл бұрмайсыз ба?", "Бұрынғы шығармаларыңызда қапы кеткен жерлеріңіз болды ма?". Қас қатымда осы тектес отызға тарта сұрақ қойылды. ==Дереккөздер== <references/> {{Суретсіз мақала}} [[Санат: Журналистика]] [[Санат:Бұқаралық ақпарат құралдары]] mxrazdwdhpapsw6w0p9b2r4i2q565gr 3482840 3482839 2025-06-24T12:34:56Z Casserium 68287 Casserium [[Бауыржан Айтқазин]] бетін [[Бауыржан Ахметханұлы Айтқазин]] бетіне жылжытты: Қайта атау 3482839 wikitext text/x-wiki '''Бауыржан Айтқазин''' ''(22.4. 1970. Семей облысы Аякөз ауданы Мыңбұлақ а.)'' – тележурналист, электронды БАҚ саласының топ-менеджері.<ref>"Қазақ телевизиясы". Энциклопедия. - Алматы: "ҚазАқпарат", 2009, 1-т. - 640 б. ISBN 978-601-03-0070-5 </ref> Алматы Мемлекеттік университетін (1995), [[Мәскеу экономика, статистика және информатика (МЭСИ) институты]]н бітірген (2007). Шығармашылық жолын "Қазақстан" ұлттық арнасының "Таңшолпан" бағдарламасында редактор (1996-97), "ТАҢ" телерадиокомпаниясының бас редакторы міндетін атқарушы (1997-98), "31 арна" "Информбюро" бағдарламасының жауапты редакторы (1999-2001), "Хабар" агенттігінің тілшісі (2001-2003), "Қазақстан" РТРК АК Шығыс Қазақстан филиалының директоры (2003-2005). 45 жылдан кейін "Қазақстан-Өскемен" телеарнасына келген тұңғыш Қазақстан Студия ұжымын баскарған жылдары жастарды, әсіресе жергілікті кадрларды көптеп жұмысқа тартты. Казіргі "Рауан" интерактивті бағдарламасының, "Арнайы репортаждын" негізі сол уақытта каланды. Эфирдегі шығарылымдар ұзактығын 15 мин. қыскартты. "КР Президенті Телерадиокешенінің" бас директоры (2005-2007), ҚР Парламент Мәжілісі Аппаратының Баспасөз қызметінің жетекшісі (2007-2008), ҚР Мәдениет және ақпарат министрлігі АҚпарат және мұрағат к-тінің төрағасы (2008-2009), 2009 ж. сәуір айынан "Қазақстан" РТРК АК Басқармасы төрағасының орынбасары. Айтматов шыңғысқа қойылған сұрактар – С.Оразалинов замана занғары Шыңғыстың елу жылдық мерей тойында каламгерге мынадай сұрақтар қойыпты. "...Әдебиетте романтика лебі суынып бара жаткан жок па?", "Сол "Алғашкы ұстаз", "Қош бол, Гүлсарыдан" бастап Сіз өмірге, коғамға, мезгілге, адамдарға сын көзбен карай бастадыңыз...", "Өмірден сезген, түйген, корытындылаған жайларыныз бар. Сол кемел оқиға, сала-сала ой өзіңіз көрсеткен повесть аясына сияма, Шынғыс ата, романға пейіл бұрмайсыз ба?", "Бұрынғы шығармаларыңызда қапы кеткен жерлеріңіз болды ма?". Қас қатымда осы тектес отызға тарта сұрақ қойылды. ==Дереккөздер== <references/> {{Суретсіз мақала}} [[Санат: Журналистика]] [[Санат:Бұқаралық ақпарат құралдары]] mxrazdwdhpapsw6w0p9b2r4i2q565gr 0 184314 3482925 2393929 2025-06-24T17:16:04Z Мағыпар 100137 толықтыру 3482925 wikitext text/x-wiki {{Infobox language |name=Серб тілі |nativename={{lang|sr-Cyrl|српски}} {{lang|sr-Latn|''srpski''}} |familycolor= |states= {{SRB}}<br />{{BIH}}<br />{{MNE}} |region= |speakers= ~12 млн. <ref>[http://www.rts.rs/page/stories/sr/story/125/Dru%C5%A1tvo/45760/Srpski+jezik+govori+12+miliona+ljudi+.html]</ref> |fam1= |fam2= |fam3= |fam4= |fam5= |iso2=|iso3= |notice=IPA}} '''Серб тілі''' (Sérbian language) үндіеуропалық тілдер отбасының славян тобының оңтүстік славян кішкі тобына кіреді, тілдердің қопарылма (флективті) түріне жатады. == Референтті халық == Референтті халық: [[сербтер]]; өз атауы – сербтер, србтер. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Серб тілі]] jrty2ywztdmovyuvsl5qja732vv1wj4 3482926 3482925 2025-06-24T17:16:31Z Мағыпар 100137 3482926 wikitext text/x-wiki '''Серб тілі''' (Sérbian language) үндіеуропалық тілдер отбасының славян тобының оңтүстік славян кішкі тобына кіреді, тілдердің қопарылма (флективті) түріне жатады. == Референтті халық == Референтті халық: [[сербтер]]; өз атауы – сербтер, србтер. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Серб тілі]] 6qsuspqgqc0m4l81eyf2o20gnvomoyl 3482927 3482926 2025-06-24T17:28:01Z Мағыпар 100137 толықтыру 3482927 wikitext text/x-wiki '''Серб тілі''' (Sérbian language) — [[Үнді-Еуропа тілдері|үндіеуропалық тілдер]] отбасының славян тобының оңтүстік славян кішкі тобына кіреді, тілдердің қопарылма (флективті) түріне жатады. == Референтті халық == Референтті халық: [[сербтер]]; өз атауы – сербтер, србтер. == Географиялық таралуы == [[Сербия]]ның негізгі халқы, сонымен қатар Хорватияда (Хрватска), [[Черногория]]да (Црна Гора) тұрады. Сербтер ұзақ уақыт өмір сүрген басқа елдерде де бөлек аймақтар бар: Македонияда (Куманово, Скопье), Словенияда (Бела Крайна), Румынияда (Банат), Мажарстандада (Печ, Сентендре, Сегед). Тұрақты серб диаспоралары көптеген елдерде бар: Германия, Аустрия, Швейцария, Франция, Ресей, Бразилия, Канада, АҚШ және Аустралияда. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Серб тілі]] jvdfmd175mefrmoef2umyvm1he1q7jw 3482928 3482927 2025-06-24T17:29:39Z Мағыпар 100137 дереккөз 3482928 wikitext text/x-wiki '''Серб тілі''' (Sérbian language) — [[Үнді-Еуропа тілдері|үндіеуропалық тілдер]] отбасының славян тобының оңтүстік славян кішкі тобына кіреді, тілдердің қопарылма (флективті) түріне жатады. == Референтті халық == Референтті халық: [[сербтер]]; өз атауы – сербтер, србтер. == Географиялық таралуы == [[Сербия]]ның негізгі халқы, сонымен қатар Хорватияда (Хрватска), [[Черногория]]да (Црна Гора) тұрады. Сербтер ұзақ уақыт өмір сүрген басқа елдерде де бөлек аймақтар бар: Македонияда (Куманово, Скопье), Словенияда (Бела Крайна), Румынияда (Банат), Мажарстандада (Печ, Сентендре, Сегед). Тұрақты серб диаспоралары көптеген елдерде бар: Германия, Аустрия, Швейцария, Франция, Ресей, Бразилия, Канада, АҚШ және Аустралияда.<ref>{{citeweb|url=https://nacio.at.ua/publ/nacionalnosti/serby_srbi/2-1-0-124|title=Сербтер - Срби|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-24 |lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Серб тілі]] ltaf5dl0xwo8mkc9oleyes85mtw87ho 3482929 3482928 2025-06-24T17:33:03Z Мағыпар 100137 толықтыру 3482929 wikitext text/x-wiki '''Серб тілі''' (Sérbian language) — [[Үнді-Еуропа тілдері|үндіеуропалық тілдер]] отбасының славян тобының оңтүстік славян кішкі тобына кіреді, тілдердің қопарылма (флективті) түріне жатады. [[Сербия]]ның (Воеводина, Косово, Метохия провинциялары) және [[Черногория]]ның ресми тілі; Босния және Герцеговина Республикасының ресми тілі (босния және хорват тілдерімен бірге) (Конституция 1995). == Референтті халық == Референтті халық: [[сербтер]]; өз атауы – сербтер, србтер. == Географиялық таралуы == [[Сербия]]ның негізгі халқы, сонымен қатар Хорватияда (Хрватска), [[Черногория]]да (Црна Гора) тұрады. Сербтер ұзақ уақыт өмір сүрген басқа елдерде де бөлек аймақтар бар: Македонияда (Куманово, Скопье), Словенияда (Бела Крайна), Румынияда (Банат), Мажарстандада (Печ, Сентендре, Сегед). Тұрақты серб диаспоралары көптеген елдерде бар: Германия, Аустрия, Швейцария, Франция, Ресей, Бразилия, Канада, АҚШ және Аустралияда.<ref>{{citeweb|url=https://nacio.at.ua/publ/nacionalnosti/serby_srbi/2-1-0-124|title=Сербтер - Срби|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-24 |lang=}}</ref> == Диалектісі == == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Серб тілі]] 29llkul3qd3yjedf8idhg37lgdycmvb 3482930 3482929 2025-06-24T17:37:59Z Мағыпар 100137 /* Диалектісі */ толықтыру 3482930 wikitext text/x-wiki '''Серб тілі''' (Sérbian language) — [[Үнді-Еуропа тілдері|үндіеуропалық тілдер]] отбасының славян тобының оңтүстік славян кішкі тобына кіреді, тілдердің қопарылма (флективті) түріне жатады. [[Сербия]]ның (Воеводина, Косово, Метохия провинциялары) және [[Черногория]]ның ресми тілі; Босния және Герцеговина Республикасының ресми тілі (босния және хорват тілдерімен бірге) (Конституция 1995). == Референтті халық == Референтті халық: [[сербтер]]; өз атауы – сербтер, србтер. == Географиялық таралуы == [[Сербия]]ның негізгі халқы, сонымен қатар Хорватияда (Хрватска), [[Черногория]]да (Црна Гора) тұрады. Сербтер ұзақ уақыт өмір сүрген басқа елдерде де бөлек аймақтар бар: Македонияда (Куманово, Скопье), Словенияда (Бела Крайна), Румынияда (Банат), Мажарстандада (Печ, Сентендре, Сегед). Тұрақты серб диаспоралары көптеген елдерде бар: Германия, Аустрия, Швейцария, Франция, Ресей, Бразилия, Канада, АҚШ және Аустралияда.<ref>{{citeweb|url=https://nacio.at.ua/publ/nacionalnosti/serby_srbi/2-1-0-124|title=Сербтер - Срби|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-24 |lang=}}</ref> == Диалектісі == Серб әдеби тілі стокава диалектісіне негізделген. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Серб тілі]] ddprquzgkia5zj2wli0463xoxhvpnvl 3482931 3482930 2025-06-24T17:40:27Z Мағыпар 100137 толықтыру 3482931 wikitext text/x-wiki '''Серб тілі''' (Sérbian language) — [[Үнді-Еуропа тілдері|үндіеуропалық тілдер]] отбасының славян тобының оңтүстік славян кішкі тобына кіреді, тілдердің қопарылма (флективті) түріне жатады. [[Сербия]]ның (Воеводина, Косово, Метохия провинциялары) және [[Черногория]]ның ресми тілі; Босния және Герцеговина Республикасының ресми тілі (босния және хорват тілдерімен бірге) (Конституция 1995). == Референтті халық == Референтті халық: [[сербтер]]; өз атауы – сербтер, србтер. == Географиялық таралуы == [[Сербия]]ның негізгі халқы, сонымен қатар Хорватияда (Хрватска), [[Черногория]]да (Црна Гора) тұрады. Сербтер ұзақ уақыт өмір сүрген басқа елдерде де бөлек аймақтар бар: Македонияда (Куманово, Скопье), Словенияда (Бела Крайна), Румынияда (Банат), Мажарстандада (Печ, Сентендре, Сегед). Тұрақты серб диаспоралары көптеген елдерде бар: Германия, Аустрия, Швейцария, Франция, Ресей, Бразилия, Канада, АҚШ және Аустралияда.<ref>{{citeweb|url=https://nacio.at.ua/publ/nacionalnosti/serby_srbi/2-1-0-124|title=Сербтер - Срби|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-24 |lang=}}</ref> == Диалектісі == Серб әдеби тілі стокава диалектісіне негізделген. == Жазуы == Серб тілінде екі алфавит қолданылады: Вук Караджич жасаған кириллица әліпбиі, Людевит Гадж жасаған латын әліпбиі. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Серб тілі]] nxlki5mv9bdgcwakkg2difyn4qxfopi 3482932 3482931 2025-06-24T17:41:41Z Мағыпар 100137 /* Жазуы */ дереккөз 3482932 wikitext text/x-wiki '''Серб тілі''' (Sérbian language) — [[Үнді-Еуропа тілдері|үндіеуропалық тілдер]] отбасының славян тобының оңтүстік славян кішкі тобына кіреді, тілдердің қопарылма (флективті) түріне жатады. [[Сербия]]ның (Воеводина, Косово, Метохия провинциялары) және [[Черногория]]ның ресми тілі; Босния және Герцеговина Республикасының ресми тілі (босния және хорват тілдерімен бірге) (Конституция 1995). == Референтті халық == Референтті халық: [[сербтер]]; өз атауы – сербтер, србтер. == Географиялық таралуы == [[Сербия]]ның негізгі халқы, сонымен қатар Хорватияда (Хрватска), [[Черногория]]да (Црна Гора) тұрады. Сербтер ұзақ уақыт өмір сүрген басқа елдерде де бөлек аймақтар бар: Македонияда (Куманово, Скопье), Словенияда (Бела Крайна), Румынияда (Банат), Мажарстандада (Печ, Сентендре, Сегед). Тұрақты серб диаспоралары көптеген елдерде бар: Германия, Аустрия, Швейцария, Франция, Ресей, Бразилия, Канада, АҚШ және Аустралияда.<ref>{{citeweb|url=https://nacio.at.ua/publ/nacionalnosti/serby_srbi/2-1-0-124|title=Сербтер - Срби|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-24 |lang=}}</ref> == Диалектісі == Серб әдеби тілі стокава диалектісіне негізделген. == Жазуы == Серб тілінде екі алфавит қолданылады: Вук Караджич жасаған кириллица әліпбиі, Людевит Гадж жасаған латын әліпбиі.<ref>{{citeweb|url=https://44serbia.ru/serbskiy-yazyik-pravila-chteniya-i-proiznosheniya/|title=Серб тілі: оқу және айтылу ережелері|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-24 |lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Серб тілі]] p31hmhn67ybutv6nxn9hjbadoxnz81r 3482935 3482932 2025-06-24T17:43:25Z Мағыпар 100137 3482935 wikitext text/x-wiki '''Серб тілі''' (Sérbian language) — [[Үнді-Еуропа тілдері|үндіеуропалық тілдер]] отбасының славян тобының оңтүстік славян кішкі тобына кіреді, тілдердің қопарылма (флективті) түріне жатады. [[Сербия]]ның (Воеводина, Косово, Метохия провинциялары) және [[Черногория]]ның ресми тілі; Босния және Герцеговина Республикасының ресми тілі (босния және хорват тілдерімен бірге) (Конституция 1995). == Референтті халық == Референтті халық: [[сербтер]]; өз атауы – сербтер, србтер. == Географиялық таралуы == [[Сербия]]ның негізгі халқы, сонымен қатар Хорватияда (Хрватска), [[Черногория]]да (Црна Гора) тұрады. Сербтер ұзақ уақыт өмір сүрген басқа елдерде де бөлек аймақтар бар: Македонияда (Куманово, Скопье), Словенияда (Бела Крайна), Румынияда (Банат), Мажарстандада (Печ, Сентендре, Сегед). Тұрақты серб диаспоралары көптеген елдерде бар: Германия, Аустрия, Швейцария, Франция, Ресей, Бразилия, Канада, АҚШ және Аустралияда.<ref>{{citeweb|url=https://nacio.at.ua/publ/nacionalnosti/serby_srbi/2-1-0-124|title=Сербтер - Срби|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-24 |lang=}}</ref> == Диалектісі == Серб әдеби тілі стокава диалектісіне негізделген. == Жазуы == Серб тілінде екі алфавит қолданылады: Вук Караджич жасаған кириллица әліпбиі, Людевит Гадж жасаған латын әліпбиі.<ref>{{citeweb|url=https://44serbia.ru/serbskiy-yazyik-pravila-chteniya-i-proiznosheniya/|title=Серб тілі: оқу және айтылу ережелері|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-24 |lang=}}</ref> ''Кириллица графикасына негізделген қазіргі жазу:''<br /> Аа Бб Вв Гг Дд Ђђ Ее Жж Зз Ии Jj Кк Лл Љљ Мм Нн Њњ Оо Пп Рр Сс Тт Ћћ Уу Фф Хх Цц Чч Џџ Шш == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Серб тілі]] rgttbz2cw8658cxgiq81ufuftwcr7zn 3482938 3482935 2025-06-24T17:44:51Z Мағыпар 100137 дереккөз 3482938 wikitext text/x-wiki '''Серб тілі''' (Sérbian language) — [[Үнді-Еуропа тілдері|үндіеуропалық тілдер]] отбасының славян тобының оңтүстік славян кішкі тобына кіреді, тілдердің қопарылма (флективті) түріне жатады. [[Сербия]]ның (Воеводина, Косово, Метохия провинциялары) және [[Черногория]]ның ресми тілі; Босния және Герцеговина Республикасының ресми тілі (босния және хорват тілдерімен бірге) (Конституция 1995).<ref>{{кітап|авторы=Э.Д. Сүлейменова, Д.Х. Ақанова, Н.Ж. Шаймерденова|бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=«Қазақстан тілдері: әлеуметтік лингвистика анықтамалығы» |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны= |баспасы=«Издательство Золотая Книга» ЖШС |жыл=2020 |томы= |беттері=174 |барлық беті=480 |сериясы= |isbn=978–601–7988-21-0|тиражы= }}</ref> == Референтті халық == Референтті халық: [[сербтер]]; өз атауы – сербтер, србтер. == Географиялық таралуы == [[Сербия]]ның негізгі халқы, сонымен қатар Хорватияда (Хрватска), [[Черногория]]да (Црна Гора) тұрады. Сербтер ұзақ уақыт өмір сүрген басқа елдерде де бөлек аймақтар бар: Македонияда (Куманово, Скопье), Словенияда (Бела Крайна), Румынияда (Банат), Мажарстандада (Печ, Сентендре, Сегед). Тұрақты серб диаспоралары көптеген елдерде бар: Германия, Аустрия, Швейцария, Франция, Ресей, Бразилия, Канада, АҚШ және Аустралияда.<ref>{{citeweb|url=https://nacio.at.ua/publ/nacionalnosti/serby_srbi/2-1-0-124|title=Сербтер - Срби|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-24 |lang=}}</ref> == Диалектісі == Серб әдеби тілі стокава диалектісіне негізделген. == Жазуы == Серб тілінде екі алфавит қолданылады: Вук Караджич жасаған кириллица әліпбиі, Людевит Гадж жасаған латын әліпбиі.<ref>{{citeweb|url=https://44serbia.ru/serbskiy-yazyik-pravila-chteniya-i-proiznosheniya/|title=Серб тілі: оқу және айтылу ережелері|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-24 |lang=}}</ref> ''Кириллица графикасына негізделген қазіргі жазу:''<br /> Аа Бб Вв Гг Дд Ђђ Ее Жж Зз Ии Jj Кк Лл Љљ Мм Нн Њњ Оо Пп Рр Сс Тт Ћћ Уу Фф Хх Цц Чч Џџ Шш == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Серб тілі]] oocxjsp2dftqpwvv383vcdplkq1yznt 3482940 3482938 2025-06-24T17:48:55Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру 3482940 wikitext text/x-wiki {{Тілдер |аты=Серб тілі |рейтинг= |ISO2= |МЕСТ 7.75–97= |ISO1= СРП |жазу= [[кириллица]] |классификация= [[Үнді-Еуропа тілдері]] :славян тобы |санаты= |сөйлеушілер саны= 12 млн. |түсі=алтай |реттейтін мекеме= |ресми тіл= |елдер= [[Сербия]], [[Черногория]] |айтылуы= |өз атауы=Sérbian language |Сурет= |ISO3= }} '''Серб тілі''' (Sérbian language) — [[Үнді-Еуропа тілдері|үндіеуропалық тілдер]] отбасының славян тобының оңтүстік славян кішкі тобына кіреді, тілдердің қопарылма (флективті) түріне жатады. [[Сербия]]ның (Воеводина, Косово, Метохия провинциялары) және [[Черногория]]ның ресми тілі; Босния және Герцеговина Республикасының ресми тілі (босния және хорват тілдерімен бірге) (Конституция 1995).<ref>{{кітап|авторы=Э.Д. Сүлейменова, Д.Х. Ақанова, Н.Ж. Шаймерденова|бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=«Қазақстан тілдері: әлеуметтік лингвистика анықтамалығы» |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны= |баспасы=«Издательство Золотая Книга» ЖШС |жыл=2020 |томы= |беттері=174 |барлық беті=480 |сериясы= |isbn=978–601–7988-21-0|тиражы= }}</ref> == Референтті халық == Референтті халық: [[сербтер]]; өз атауы – сербтер, србтер. == Географиялық таралуы == [[Сербия]]ның негізгі халқы, сонымен қатар Хорватияда (Хрватска), [[Черногория]]да (Црна Гора) тұрады. Сербтер ұзақ уақыт өмір сүрген басқа елдерде де бөлек аймақтар бар: Македонияда (Куманово, Скопье), Словенияда (Бела Крайна), Румынияда (Банат), Мажарстандада (Печ, Сентендре, Сегед). Тұрақты серб диаспоралары көптеген елдерде бар: Германия, Аустрия, Швейцария, Франция, Ресей, Бразилия, Канада, АҚШ және Аустралияда.<ref>{{citeweb|url=https://nacio.at.ua/publ/nacionalnosti/serby_srbi/2-1-0-124|title=Сербтер - Срби|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-24 |lang=}}</ref> == Диалектісі == Серб әдеби тілі стокава диалектісіне негізделген. == Жазуы == Серб тілінде екі алфавит қолданылады: Вук Караджич жасаған кириллица әліпбиі, Людевит Гадж жасаған латын әліпбиі.<ref>{{citeweb|url=https://44serbia.ru/serbskiy-yazyik-pravila-chteniya-i-proiznosheniya/|title=Серб тілі: оқу және айтылу ережелері|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-24 |lang=}}</ref> ''Кириллица графикасына негізделген қазіргі жазу:''<br /> Аа Бб Вв Гг Дд Ђђ Ее Жж Зз Ии Jj Кк Лл Љљ Мм Нн Њњ Оо Пп Рр Сс Тт Ћћ Уу Фф Хх Цц Чч Џџ Шш == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Серб тілі]] fyl91w9slrnzli0j3sdzahc4460hoa9 0 198759 3483160 3343137 2025-06-25T10:09:07Z Kas77777 100404 3483160 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league | title = Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты | current = [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2025]] | logo = | pixels = | sport = Шайбалы хоккей | chairman = | ceotag = | ceo = | founded = 1920 | teams = 16 ([[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2025| 2025]]) | champion = {{USA}} (3 рет) | most_champs = {{CAN}}<br>(28 рет) | countries = Worldwide | TV = | website = [https://www.iihf.com/ www.iihf.com] }} '''Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты''' [[1920 жыл]]дан бастап [[Халықаралық шайбалы хоккей федерациясы]]мен ұйымдастырылатын, жыл сайынғы жарыс. Алғашқы кезде жарыс [[Олимпиялық ойындар|Олимпиада ойындары]] кезінде өткізілетін ([[Жазғы Олимпиадалық Ойындар 1920|1920 жылы жазғы Олимпиада ойындары]] кезінде, [[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1924|1924]] және [[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1928|1928 жылы қысқы Олимпиада ойындары]] кезінде). [[1930 жыл]]дан бастап жарыс жыл сайын өткізіледі. Бірақ 1940—1946 жылдары [[Екінші дүниежүзілік соғыс]] кезінде және 1980, 1984, 1988 жылдары өткізілген жоқ. == Жалпы медальдар саны == {| class="wikitable sortable" style="text-align:center;" !Ел !style="{{medal-style|gold}}; width:6.5em;"|Алтын !style="{{medal-style|silver}}; width:6.5em;"|Күміс !style="{{medal-style|bronze}}; width:6.5em;"|Қола !style="width:6.5em;"| Барлық медальдар саны !style="width:6.5em;"|Ұпайлар*** !style="width:6.5em;"|Қатысулар |- | align=left | {{CAN}} | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|'''28|28'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|16|'''16'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|09|'''9'''}} | {{sort|53|'''53'''}} | {{sort|125|'''125'''}} | {{sort|74|'''74'''}} |- | align=left | {{RUS}}<br />''{{USSR}}''<br />&nbsp; | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|27|5<br />22<br />'''27'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|10|3<br />7<br />'''10'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|10|5<br />5<br />'''10'''}} |{{sort|47|13<br />34<br />'''47'''}} |{{sort|111|26<br />85<br />'''111'''}} |{{sort|63|29<br />34<br />'''63'''}} |- | align=left | {{CZE}}<br />''{{TCH}}''<br />&nbsp; | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|12|7<br />6<br />'''13'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|13|1<br />12<br />'''13'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|22|6<br />16<br />'''22'''}} | {{sort|47|14<br />34<br />'''48'''}} |{{sort|83|29<br />58<br />'''87'''}} |{{sort|80|31<br />55<br />'''80'''}} |- | align=left | {{SWE}} | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|11|'''11'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|19|'''19'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|17|'''18'''}} | {{sort|47|'''48'''}} | {{sort|88|'''88'''}} | {{sort|79|'''79'''}} |- | align=left | {{FIN}} | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|04|'''4'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|09|'''9'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|03|'''3'''}} | {{sort|16|'''16'''}} | {{sort|33|'''33'''}} | {{sort|67|'''67'''}} |- | align=left | {{USA}} | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|02|'''2'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|09|'''9'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|09|'''9'''}} | {{sort|20|'''20'''}} | {{sort|33|'''33'''}} | {{sort|72|'''72'''}} |- | align=left | {{GBR}} | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|01|'''1'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|03|'''2'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|02|'''2'''}} | {{sort|06|'''5'''}} | {{sort|11|'''9'''}} | {{sort|16|'''19'''}} |- | align=left | {{SVK}} | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|01|'''1'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|02|'''2'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|01|'''1'''}} | {{sort|04|'''4'''}} | {{sort|8|'''8'''}} | {{sort|25|'''25'''}} |- | align=left | {{CHE}} | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|00|'''0'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|03|'''4'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|08|'''8'''}} | {{sort|11|'''12'''}} | {{sort|14|'''16'''}} | {{sort|54|'''54'''}} |- | align=left | {{GER}}<br />{{flagicon|Germany}} ''[[ФГР]]''<br />&nbsp; | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|00|0<br />0<br />'''0'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|03|2<br />1<br />'''3'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|02|2<br />0<br />'''2'''}} | {{sort|05|4<br />1<br />'''5'''}} |{{sort|10|6<br />2<br />'''8'''}} | {{sort|60|'''60'''}} |- | align=left | {{AUT}} | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|00|'''0'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|00|'''0'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|02|'''2'''}} | {{sort|02|'''2'''}} | {{sort|2|'''2'''}} | {{sort|34|'''34'''}} |- | align=left | {{LAT}} | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|00|'''0'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|00|'''0'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|01|'''1'''}} | {{sort|01|'''1'''}} | {{sort|1|'''2'''}} | {{sort|27|'''27'''}} |} ''*''Курсивпен'' бөлінген елдер әлем чемпионаттарында енді ойнамайды.''<br />''** Ресей КСРО-ның халықаралық хоккей федерациясындағы мүшелігіне мирасқор болды, ал Чехия — Чехословакияның, сондықтан бұл елдердің ресми статистикасы ортақ.''<br />''*** 1 орын — 3 ұпай, 2 орын — 2 ұпай, 3 орын — 1 ұпай. == Әлем чемпионаттар тізімі == {| class="wikitable" !style="width:3em"| Жыл !style="width:15em"| Дата !style="width:15em"| Өткізілу орыны !style="width:15em"| Алтын !style="width:15em"| Күміс !style="width:15em"| Қола |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1920|1920]] | | align=left|{{BEL}}, [[Антверпен]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (1) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (1) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (1) |- align=center |- align=center|- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1924|1924]] | | align=left|{{FRA}}, [[Шамони-Мон-Блан]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (2) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (2) |{{flagicon|Great Britain}} <br /> [[Ұлыбритания]] (1) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1928|1928]] | | align=left|{{SUI}}, [[Санкт-Мориц]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (3) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (1) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (1) |- align=center |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1930|1930]] | | align=left|{{FRA}}, [[Шамони-Мон-Блан]]/ {{DEU}},[[Берлин]]/ {{AUT}}, [[Вена]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (4) |{{flagicon|Germany}} <br /> [[Германия]] (1) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (2) |- align=center |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1931|1931]] | | align=left|{{POL}}, [[Крыница-Здруй]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (5) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (3) |{{flagicon|Austria}} <br /> [[Аустрия]] (1) |- align=center |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1932|1932]] | | align=left|{{USA}}, [[Лэйк-Плесид]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (6) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (4) |{{flagicon|Germany}} <br /> [[Германия]] (1) |- align=center |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1933|1933]] | | align=left|{{TCH}}, [[Прага]] |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (1) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (1) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (2) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1934|1934]] | | align=left|{{ITA}}, [[Милан]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (7) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (5) |{{flagicon|Germany}} <br /> [[Германия]] (2) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1935|1935]] | | align=left|{{SUI}}, [[Давос]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (8) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (1) |{{flagicon|Great Britain}} <br /> [[Ұлыбритания]] (2) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1936|1936]] | | align=left|{{DEU}}, [[Гармиш-Партенкирхен]] |{{flagicon|Great Britain}} <br /> [[Ұлыбритания]] (1) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (2) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (1) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1937|1937]] | | align=left|{{GBR}}, [[Лондон]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (9) |{{flagicon|Great Britain}} <br /> [[Ұлыбритания]] (1) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (3) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1938|1938]] | | align=left|{{TCH}}, [[Прага]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (10) |{{flagicon|Great Britain}} <br /> [[Ұлыбритания]] (2) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (3) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1939|1939]] | | align=left|{{SUI}}, [[Цюрих]]/[[Базель]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (11) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (6) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (4) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1947|1947]] | | align=left|{{TCH}}, [[Прага]] | {{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (1) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (2) |{{flagicon|Austria}} <br /> [[Аустрия]] (2) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1948|1948]] | | align=left|{{SUI}}, [[Санкт-Мориц]] | {{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (12) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (1) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (5) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1949|1949]] | | align=left|{{SWE}}, [[Стокгольм]] | {{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (2) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (3) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (2) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1950|1950]] | | align=left|{{GBR}}, [[Лондон]] | {{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (13) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (7) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (6) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1951|1951]] | | align=left|{{FRA}}, [[Париж]] | {{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (14) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (3) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (7) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1952|1952]] | | align=left|{{NOR}}, [[Осло]]/[[Драммен]] | {{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (15) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (8) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (1) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1953|1953]] | | align=left|{{SUI}}, [[Цюрих]]/[[Базель]] | {{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (1) |{{flagicon|Germany}} <br /> [[Германия]] (1) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (8) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1954|1954]] | | align=left|{{SWE}}, [[Стокгольм]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (1) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (4) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (2) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1955|1955]] | | align=left|{{DEU}}, [[Дортмунд]]/[[Кёльн]]/[[Крефельд]] | {{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (16) | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (1) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (4) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1956|1956]] | | align=left|{{ITA}}, [[Кортина-Д’Ампеццо]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (2) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (9) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (1) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1957|1957]] | | align=left|{{USSR}}, [[Мәскеу]] | {{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (2) | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (2) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (5) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1958|1958]] | | align=left|{{NOR}}, [[Осло]] | {{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (17) | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (3) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (3) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1959|1959]] | | align=left|{{TCH}}, [[Прага]]/[[Братислава]]/[[Острава]] | {{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (18) | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (4) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (6) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1960|1960]] | | align=left|{{USA}}, [[Скво-Вэлли ]] | {{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (2) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (5) | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (1) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1961|1961]] | | align=left|{{SUI}}, [[Лозанна]]/[[Женева]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (19) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (2) | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (2) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1962|1962]] | | align=left|{{USA}}, [[Колорадо Спрингс (Колорадо)]]/[[Денвер]] |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (3) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (6) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (3) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1963|1963]] | | align=left|{{SWE}}, [[Стокгольм]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (3) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (4) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (7) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1964|1964]] | | align=left|{{AUT}}, [[Инсбрук]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (4) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (5) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (8) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1965|1965]] | | align=left|{{FIN}}, [[Тампере]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (5) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (3) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (4) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1966|1966]] | | align=left|{{YUG}}, [[Любляна]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (6) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (4) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (2) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1967|1967]] | | align=left|{{AUT}}, [[Вена]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (7) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (6) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (3) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1968|1968]] | | align=left|{{FRA}}, [[Гренобль]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (8) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (5) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (4) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1969|1969]] | | align=left|{{SWE}}, [[Стокгольм]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (9) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (7) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (9) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1970|1970]] | | align=left|{{SWE}}, [[Стокгольм]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (10) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (8) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (10) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1971|1971]] | | align=left|{{SUI}}, [[Берн]]/[[Женева]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (11) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (8) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (5) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1972|1972]] | | align=left|{{TCH}}, [[Прага]] |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (3) |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (2) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (6) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1973|1973]] | | align=left|{{USSR}}, [[Мәскеу]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (12) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (9) | |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1974|1974]] | | align=left|{{FIN}}, [[Хельсинки]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (13) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (7) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (7) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1975|1975]] | | align=left|{{DEU}}, [[Мюнхен]]/[[Дюссельдорф]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (14) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (8) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (8) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1976|1976]] | | align=left|{{POL}}, [[Катовице]] |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (4) |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (6) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (9) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1977|1977]] | | align=left|{{AUT}}, [[Вена]] || {{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (5) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (10) |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (3) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1978|1978]] | | align=left|{{TCH}}, [[Прага]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (15) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (9) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (5) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты чемпионаты 1979|1979]] | | align=left|{{USSR}}, [[Мәскеу]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (16) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (10) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (10) |- align=center | [[Су Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты чемпионаты 1981|1981]] | | align=left|{{SWE}}, [[Стокгольм]]/[[Гётеборг]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (17) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (11) || {{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (12) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1982|1982]] | | align=left|{{FIN}}, [[Хельсинки]]/[[Тампере]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (18) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (11) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (6) |- align=center | [[Су Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты чемпионаты 1983|1983]] | | align=left| {{DEU}}, [[Мюнхен]]/[[Дортмунд]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (19) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (12) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (7) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1985|1985]] | | align=left|{{TCH}}, [[Прага]] ||{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (6) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (7) |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (4) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1986|1986]] | | align=left|{{USSR}}, [[Мәскеу]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (20) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (12) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (8) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1987|1987]] | | align=left|{{AUT}}, [[Вена]] |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (4) |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (7) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (13) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1989|1989]] | | align=left|{{SWE}}, [[Стокгольм]]/[[Сёдерлье]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (21) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (8) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (14) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1990|1990]] | |align=left|{{SUI}}, [[Берн]]/[[Фрибург]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (22) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (13) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (15) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1991|1991]] | |align=left|{{FIN}}, [[Тампере]]/[[Турку]]/[[Хельсинки]] |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (5) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (9) |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (5) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1992|1992]] | |align=left|{{TCH}}, [[Прага]]/[[Братислава]] |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (6) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (1) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (16) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1993|1993]] | |align=left|{{DEU}}, [[Дортмунд]]/[[Мюнхен]] |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (1/23) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (13) |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (1/17) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1994|1994]] | |align=left|{{ITA}}, [[Больцано]]/[[Милан]]/[[Каназей]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (20) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (2) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (11) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1995|1995]] | |align=left|{{SWE}}, [[Стокгольм]]/[[Евле]] |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (1) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (15) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (9) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1996|1996]] | |align=left|{{AUT}}, [[Вена]] |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (1/7) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (10) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (4) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1997|1997]] | |align=left|{{FIN}}, [[Хельсинки]]/[[Турку]]/[[Тампере]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (21) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (16) |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (2/18) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1998|1998]] | |align=left|{{SUI}}, [[Базель]]/[[Цюрих]] |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (8) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (3) |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (3/19) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1999|1999]] | |align=left|{{NOR}}, [[Осло]]/[[Лиллехаммер]]/[[Хаммар]] |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (2/8) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (4) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (12) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2000|2000]] | |align=left|{{RUS}}, [[Санкт-Петербург]] |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (3/9) |{{flagicon|Slovakia}} <br /> [[Словакия]] (1) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (1) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2001|2001]] | |align=left|{{DEU}}, [[Кёльн]]/[[Ганновер]]/[[Нюрнберг]] |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (4/10) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (5) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (13) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2002|2002]] | |align=left|{{SWE}}, [[ Гётеборг]]/[[Карлстад]]/[[Йёнчёпинг]] |{{flagicon|Slovakia}} <br /> [[Словакия]] (1) |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (1/8) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (14) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2003|2003]] | |align=left|{{FIN}}, [[Хельсинки]]/[[Турку]]/[[Тампере]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (22) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (17) |{{flagicon|Slovakia}} <br /> [[Словакия]] (1) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2004|2004]] | |align=left|{{CZE}}, [[Прага]]/[[Острава]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (24) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (18) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (5) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2005|2005]] | |align=left|{{AUT}}, [[Инсбрук]]/[[Вена]] |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (5/11) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (11) |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (1/6) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2006|2006]] | |align=left|{{LAT}}, [[Рига]] |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (8) |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (1/13) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (2) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2007|2007]] | |align=left|{{RUS}}, [[Мәскеу]]/[[Мытищи]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (24) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (6) |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (2/7) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2008|2008]] | |align=left|{{CAN}}, [[Галифакс]]/[[Квебек (қала)|Квебек қаласы]] |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (2/24) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (12) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (3) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2009|2009]] | |align=left|{{SUI}}, [[Берн]]/[[Клотен]] |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (3/25) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (13) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (15) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2010|2010]] | |align=left|{{DEU}}, [[Кёльн]]/[[Мангейм]]/[[Гельзенкирхен]] |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (6/12) |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (2/9) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (16) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2011|2011]] | |align=left|{{SVK}}, [[Братислава]]/[[Кошице]] |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (2) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (19) |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (4/20) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2012|2012]] | |align=left|{{SWE}}, [[Стокгольм]]/{{FIN}}, [[Хельсинки]] |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (5/26) |{{flagicon|Slovakia}} <br /> [[Словакия]] (2) |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (5/21) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2013|2013]] | |align=left|{{FIN}}, [[Хельсинки]]/ {{SWE}}, [[Стокгольм]] |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (9) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (2) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (6) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2014|2014]] | |align=left|{{BLR}}, [[Минск]] |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (6/27) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (7) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (17) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2015|2015]] | |align=left|{{CZE}}, [[Прага]]/[[Острава]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (25) |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (3/10) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (7) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2016|2016]] | |align=left|{{RUS}}, [[Мәскеу]]/[[Санкт-Петербург]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (26) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (8) |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (3/8) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2017|2017]] | |align=left|{{DEU}}, [[Кёльн]]/{{FRA}}, [[Париж]] |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (10) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (17) |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (4/9) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2018|2018]] | |align=left|{{DEN}}, [[Копенгаген]]/[[Хернинг]] |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (11) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (3) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (8) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2019|2019]] | |align=left|{{SVK}}, [[Братислава]]/[[Кошице]] |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (3) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (15) |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (5/10) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2020|2020]] | |colspan="4"|'''COVID-19 пандемиясына байланысты өткізілген жоқ''' |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2021|2021]] | |align=left|{{LAT}}, [[Рига]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (27) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (9) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (9) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2022|2022]] | |align=left|{{FIN}}, [[Хельсинки]]/[[Тампере]] |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (4) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (16) |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (6/22) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2023|2023]] | |align=left|{{FIN}}/{{LAT}}, [[Хельсинки]]/[[Рига]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (28) |{{flagicon|Germany}} <br /> [[Германия]] (2) |{{flagicon|Latvia}} <br /> [[Латвия]] (1) |align=left| |- align=center |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2024|2024]] | |align=left|{{CZE}}, [[Прага]]/[[Острава]] |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (7/13) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (4) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (18) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2025|2025]] | |align=left|{{SWE}}/{{DEN}}, [[Стокгольм]]/[[Хернинг]] | | | | |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.iihf.com Шайбалы хоккейден халықаралық федерациясыеың ресми сайты {{ref-en}}] * [http://hockeyarchives.ru/world.html Шайбалы хоккейден әлем чемпионаттарының тарихы {{ref-ru}}] {{Шайбалы хоккейден әлем чемпионаттары}} [[Санат:Шайбалы хоккей]] [[Санат:Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты]] 9ljafvdj1jnogt1az75s1u70rovgb1t 3483161 3483160 2025-06-25T10:14:12Z Kas77777 100404 /* Әлем чемпионаттар тізімі */ 3483161 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league | title = Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты | current = [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2025]] | logo = | pixels = | sport = Шайбалы хоккей | chairman = | ceotag = | ceo = | founded = 1920 | teams = 16 ([[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2025| 2025]]) | champion = {{USA}} (3 рет) | most_champs = {{CAN}}<br>(28 рет) | countries = Worldwide | TV = | website = [https://www.iihf.com/ www.iihf.com] }} '''Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты''' [[1920 жыл]]дан бастап [[Халықаралық шайбалы хоккей федерациясы]]мен ұйымдастырылатын, жыл сайынғы жарыс. Алғашқы кезде жарыс [[Олимпиялық ойындар|Олимпиада ойындары]] кезінде өткізілетін ([[Жазғы Олимпиадалық Ойындар 1920|1920 жылы жазғы Олимпиада ойындары]] кезінде, [[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1924|1924]] және [[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1928|1928 жылы қысқы Олимпиада ойындары]] кезінде). [[1930 жыл]]дан бастап жарыс жыл сайын өткізіледі. Бірақ 1940—1946 жылдары [[Екінші дүниежүзілік соғыс]] кезінде және 1980, 1984, 1988 жылдары өткізілген жоқ. == Жалпы медальдар саны == {| class="wikitable sortable" style="text-align:center;" !Ел !style="{{medal-style|gold}}; width:6.5em;"|Алтын !style="{{medal-style|silver}}; width:6.5em;"|Күміс !style="{{medal-style|bronze}}; width:6.5em;"|Қола !style="width:6.5em;"| Барлық медальдар саны !style="width:6.5em;"|Ұпайлар*** !style="width:6.5em;"|Қатысулар |- | align=left | {{CAN}} | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|'''28|28'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|16|'''16'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|09|'''9'''}} | {{sort|53|'''53'''}} | {{sort|125|'''125'''}} | {{sort|74|'''74'''}} |- | align=left | {{RUS}}<br />''{{USSR}}''<br />&nbsp; | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|27|5<br />22<br />'''27'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|10|3<br />7<br />'''10'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|10|5<br />5<br />'''10'''}} |{{sort|47|13<br />34<br />'''47'''}} |{{sort|111|26<br />85<br />'''111'''}} |{{sort|63|29<br />34<br />'''63'''}} |- | align=left | {{CZE}}<br />''{{TCH}}''<br />&nbsp; | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|12|7<br />6<br />'''13'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|13|1<br />12<br />'''13'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|22|6<br />16<br />'''22'''}} | {{sort|47|14<br />34<br />'''48'''}} |{{sort|83|29<br />58<br />'''87'''}} |{{sort|80|31<br />55<br />'''80'''}} |- | align=left | {{SWE}} | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|11|'''11'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|19|'''19'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|17|'''18'''}} | {{sort|47|'''48'''}} | {{sort|88|'''88'''}} | {{sort|79|'''79'''}} |- | align=left | {{FIN}} | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|04|'''4'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|09|'''9'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|03|'''3'''}} | {{sort|16|'''16'''}} | {{sort|33|'''33'''}} | {{sort|67|'''67'''}} |- | align=left | {{USA}} | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|02|'''2'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|09|'''9'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|09|'''9'''}} | {{sort|20|'''20'''}} | {{sort|33|'''33'''}} | {{sort|72|'''72'''}} |- | align=left | {{GBR}} | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|01|'''1'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|03|'''2'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|02|'''2'''}} | {{sort|06|'''5'''}} | {{sort|11|'''9'''}} | {{sort|16|'''19'''}} |- | align=left | {{SVK}} | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|01|'''1'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|02|'''2'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|01|'''1'''}} | {{sort|04|'''4'''}} | {{sort|8|'''8'''}} | {{sort|25|'''25'''}} |- | align=left | {{CHE}} | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|00|'''0'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|03|'''4'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|08|'''8'''}} | {{sort|11|'''12'''}} | {{sort|14|'''16'''}} | {{sort|54|'''54'''}} |- | align=left | {{GER}}<br />{{flagicon|Germany}} ''[[ФГР]]''<br />&nbsp; | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|00|0<br />0<br />'''0'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|03|2<br />1<br />'''3'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|02|2<br />0<br />'''2'''}} | {{sort|05|4<br />1<br />'''5'''}} |{{sort|10|6<br />2<br />'''8'''}} | {{sort|60|'''60'''}} |- | align=left | {{AUT}} | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|00|'''0'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|00|'''0'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|02|'''2'''}} | {{sort|02|'''2'''}} | {{sort|2|'''2'''}} | {{sort|34|'''34'''}} |- | align=left | {{LAT}} | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|00|'''0'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|00|'''0'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|01|'''1'''}} | {{sort|01|'''1'''}} | {{sort|1|'''2'''}} | {{sort|27|'''27'''}} |} ''*''Курсивпен'' бөлінген елдер әлем чемпионаттарында енді ойнамайды.''<br />''** Ресей КСРО-ның халықаралық хоккей федерациясындағы мүшелігіне мирасқор болды, ал Чехия — Чехословакияның, сондықтан бұл елдердің ресми статистикасы ортақ.''<br />''*** 1 орын — 3 ұпай, 2 орын — 2 ұпай, 3 орын — 1 ұпай. == Әлем чемпионаттар тізімі == {| class="wikitable" !style="width:3em"| Жыл !style="width:15em"| Дата !style="width:15em"| Өткізілу орыны !style="width:15em"| Алтын !style="width:15em"| Күміс !style="width:15em"| Қола |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1920|1920]] | | align=left|{{BEL}}, [[Антверпен]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (1) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (1) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (1) |- align=center |- align=center|- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1924|1924]] | | align=left|{{FRA}}, [[Шамони-Мон-Блан]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (2) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (2) |{{flagicon|Great Britain}} <br /> [[Ұлыбритания]] (1) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1928|1928]] | | align=left|{{SUI}}, [[Санкт-Мориц]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (3) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (1) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (1) |- align=center |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1930|1930]] | | align=left|{{FRA}}, [[Шамони-Мон-Блан]]/ {{DEU}},[[Берлин]]/ {{AUT}}, [[Вена]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (4) |{{flagicon|Germany}} <br /> [[Германия]] (1) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (2) |- align=center |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1931|1931]] | | align=left|{{POL}}, [[Крыница-Здруй]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (5) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (3) |{{flagicon|Austria}} <br /> [[Аустрия]] (1) |- align=center |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1932|1932]] | | align=left|{{USA}}, [[Лэйк-Плесид]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (6) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (4) |{{flagicon|Germany}} <br /> [[Германия]] (1) |- align=center |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1933|1933]] | | align=left|{{TCH}}, [[Прага]] |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (1) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (1) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (2) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1934|1934]] | | align=left|{{ITA}}, [[Милан]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (7) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (5) |{{flagicon|Germany}} <br /> [[Германия]] (2) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1935|1935]] | | align=left|{{SUI}}, [[Давос]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (8) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (1) |{{flagicon|Great Britain}} <br /> [[Ұлыбритания]] (2) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1936|1936]] | | align=left|{{DEU}}, [[Гармиш-Партенкирхен]] |{{flagicon|Great Britain}} <br /> [[Ұлыбритания]] (1) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (2) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (1) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1937|1937]] | | align=left|{{GBR}}, [[Лондон]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (9) |{{flagicon|Great Britain}} <br /> [[Ұлыбритания]] (1) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (3) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1938|1938]] | | align=left|{{TCH}}, [[Прага]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (10) |{{flagicon|Great Britain}} <br /> [[Ұлыбритания]] (2) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (3) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1939|1939]] | | align=left|{{SUI}}, [[Цюрих]]/[[Базель]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (11) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (6) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (4) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1947|1947]] | | align=left|{{TCH}}, [[Прага]] | {{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (1) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (2) |{{flagicon|Austria}} <br /> [[Аустрия]] (2) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1948|1948]] | | align=left|{{SUI}}, [[Санкт-Мориц]] | {{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (12) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (1) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (5) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1949|1949]] | | align=left|{{SWE}}, [[Стокгольм]] | {{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (2) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (3) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (2) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1950|1950]] | | align=left|{{GBR}}, [[Лондон]] | {{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (13) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (7) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (6) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1951|1951]] | | align=left|{{FRA}}, [[Париж]] | {{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (14) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (3) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (7) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1952|1952]] | | align=left|{{NOR}}, [[Осло]]/[[Драммен]] | {{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (15) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (8) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (1) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1953|1953]] | | align=left|{{SUI}}, [[Цюрих]]/[[Базель]] | {{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (1) |{{flagicon|Germany}} <br /> [[Германия]] (1) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (8) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1954|1954]] | | align=left|{{SWE}}, [[Стокгольм]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (1) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (4) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (2) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1955|1955]] | | align=left|{{DEU}}, [[Дортмунд]]/[[Кёльн]]/[[Крефельд]] | {{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (16) | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (1) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (4) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1956|1956]] | | align=left|{{ITA}}, [[Кортина-Д’Ампеццо]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (2) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (9) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (1) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1957|1957]] | | align=left|{{USSR}}, [[Мәскеу]] | {{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (2) | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (2) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (5) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1958|1958]] | | align=left|{{NOR}}, [[Осло]] | {{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (17) | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (3) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (3) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1959|1959]] | | align=left|{{TCH}}, [[Прага]]/[[Братислава]]/[[Острава]] | {{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (18) | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (4) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (6) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1960|1960]] | | align=left|{{USA}}, [[Скво-Вэлли ]] | {{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (2) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (5) | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (1) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1961|1961]] | | align=left|{{SUI}}, [[Лозанна]]/[[Женева]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (19) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (2) | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (2) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1962|1962]] | | align=left|{{USA}}, [[Колорадо Спрингс (Колорадо)]]/[[Денвер]] |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (3) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (6) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (3) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1963|1963]] | | align=left|{{SWE}}, [[Стокгольм]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (3) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (4) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (7) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1964|1964]] | | align=left|{{AUT}}, [[Инсбрук]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (4) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (5) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (8) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1965|1965]] | | align=left|{{FIN}}, [[Тампере]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (5) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (3) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (4) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1966|1966]] | | align=left|{{YUG}}, [[Любляна]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (6) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (4) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (2) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1967|1967]] | | align=left|{{AUT}}, [[Вена]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (7) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (6) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (3) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1968|1968]] | | align=left|{{FRA}}, [[Гренобль]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (8) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (5) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (4) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1969|1969]] | | align=left|{{SWE}}, [[Стокгольм]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (9) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (7) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (9) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1970|1970]] | | align=left|{{SWE}}, [[Стокгольм]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (10) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (8) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (10) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1971|1971]] | | align=left|{{SUI}}, [[Берн]]/[[Женева]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (11) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (8) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (5) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1972|1972]] | | align=left|{{TCH}}, [[Прага]] |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (3) |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (2) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (6) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1973|1973]] | | align=left|{{USSR}}, [[Мәскеу]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (12) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (9) | |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1974|1974]] | | align=left|{{FIN}}, [[Хельсинки]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (13) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (7) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (7) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1975|1975]] | | align=left|{{DEU}}, [[Мюнхен]]/[[Дюссельдорф]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (14) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (8) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (8) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1976|1976]] | | align=left|{{POL}}, [[Катовице]] |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (4) |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (6) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (9) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1977|1977]] | | align=left|{{AUT}}, [[Вена]] || {{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (5) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (10) |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (3) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1978|1978]] | | align=left|{{TCH}}, [[Прага]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (15) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (9) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (5) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты чемпионаты 1979|1979]] | | align=left|{{USSR}}, [[Мәскеу]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (16) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (10) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (10) |- align=center | [[Су Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты чемпионаты 1981|1981]] | | align=left|{{SWE}}, [[Стокгольм]]/[[Гётеборг]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (17) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (11) || {{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (12) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1982|1982]] | | align=left|{{FIN}}, [[Хельсинки]]/[[Тампере]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (18) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (11) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (6) |- align=center | [[Су Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты чемпионаты 1983|1983]] | | align=left| {{DEU}}, [[Мюнхен]]/[[Дортмунд]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (19) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (12) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (7) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1985|1985]] | | align=left|{{TCH}}, [[Прага]] ||{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (6) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (7) |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (4) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1986|1986]] | | align=left|{{USSR}}, [[Мәскеу]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (20) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (12) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (8) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1987|1987]] | | align=left|{{AUT}}, [[Вена]] |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (4) |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (7) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (13) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1989|1989]] | | align=left|{{SWE}}, [[Стокгольм]]/[[Сёдерлье]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (21) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (8) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (14) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1990|1990]] | |align=left|{{SUI}}, [[Берн]]/[[Фрибург]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (22) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (13) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (15) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1991|1991]] | |align=left|{{FIN}}, [[Тампере]]/[[Турку]]/[[Хельсинки]] |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (5) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (9) |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (5) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1992|1992]] | |align=left|{{TCH}}, [[Прага]]/[[Братислава]] |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (6) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (1) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (16) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1993|1993]] | |align=left|{{DEU}}, [[Дортмунд]]/[[Мюнхен]] |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (1/23) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (13) |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (1/17) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1994|1994]] | |align=left|{{ITA}}, [[Больцано]]/[[Милан]]/[[Каназей]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (20) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (2) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (11) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1995|1995]] | |align=left|{{SWE}}, [[Стокгольм]]/[[Евле]] |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (1) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (15) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (9) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1996|1996]] | |align=left|{{AUT}}, [[Вена]] |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (1/7) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (10) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (4) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1997|1997]] | |align=left|{{FIN}}, [[Хельсинки]]/[[Турку]]/[[Тампере]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (21) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (16) |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (2/18) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1998|1998]] | |align=left|{{SUI}}, [[Базель]]/[[Цюрих]] |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (8) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (3) |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (3/19) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1999|1999]] | |align=left|{{NOR}}, [[Осло]]/[[Лиллехаммер]]/[[Хаммар]] |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (2/8) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (4) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (12) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2000|2000]] | |align=left|{{RUS}}, [[Санкт-Петербург]] |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (3/9) |{{flagicon|Slovakia}} <br /> [[Словакия]] (1) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (1) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2001|2001]] | |align=left|{{DEU}}, [[Кёльн]]/[[Ганновер]]/[[Нюрнберг]] |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (4/10) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (5) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (13) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2002|2002]] | |align=left|{{SWE}}, [[ Гётеборг]]/[[Карлстад]]/[[Йёнчёпинг]] |{{flagicon|Slovakia}} <br /> [[Словакия]] (1) |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (1/8) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (14) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2003|2003]] | |align=left|{{FIN}}, [[Хельсинки]]/[[Турку]]/[[Тампере]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (22) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (17) |{{flagicon|Slovakia}} <br /> [[Словакия]] (1) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2004|2004]] | |align=left|{{CZE}}, [[Прага]]/[[Острава]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (24) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (18) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (5) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2005|2005]] | |align=left|{{AUT}}, [[Инсбрук]]/[[Вена]] |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (5/11) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (11) |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (1/6) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2006|2006]] | |align=left|{{LAT}}, [[Рига]] |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (8) |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (1/13) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (2) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2007|2007]] | |align=left|{{RUS}}, [[Мәскеу]]/[[Мытищи]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (24) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (6) |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (2/7) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2008|2008]] | |align=left|{{CAN}}, [[Галифакс]]/[[Квебек (қала)|Квебек қаласы]] |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (2/24) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (12) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (3) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2009|2009]] | |align=left|{{SUI}}, [[Берн]]/[[Клотен]] |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (3/25) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (13) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (15) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2010|2010]] | |align=left|{{DEU}}, [[Кёльн]]/[[Мангейм]]/[[Гельзенкирхен]] |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (6/12) |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (2/9) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (16) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2011|2011]] | |align=left|{{SVK}}, [[Братислава]]/[[Кошице]] |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (2) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (19) |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (4/20) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2012|2012]] | |align=left|{{SWE}}, [[Стокгольм]]/{{FIN}}, [[Хельсинки]] |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (5/26) |{{flagicon|Slovakia}} <br /> [[Словакия]] (2) |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (5/21) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2013|2013]] | |align=left|{{FIN}}, [[Хельсинки]]/ {{SWE}}, [[Стокгольм]] |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (9) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (2) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (6) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2014|2014]] | |align=left|{{BLR}}, [[Минск]] |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (6/27) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (7) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (17) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2015|2015]] | |align=left|{{CZE}}, [[Прага]]/[[Острава]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (25) |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (3/10) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (7) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2016|2016]] | |align=left|{{RUS}}, [[Мәскеу]]/[[Санкт-Петербург]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (26) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (8) |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (3/8) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2017|2017]] | |align=left|{{DEU}}, [[Кёльн]]/{{FRA}}, [[Париж]] |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (10) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (17) |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (4/9) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2018|2018]] | |align=left|{{DEN}}, [[Копенгаген]]/[[Хернинг]] |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (11) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (3) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (8) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2019|2019]] | |align=left|{{SVK}}, [[Братислава]]/[[Кошице]] |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (3) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (15) |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (5/10) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2020|2020]] | |colspan="4"|'''COVID-19 пандемиясына байланысты өткізілген жоқ''' |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2021|2021]] | |align=left|{{LAT}}, [[Рига]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (27) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (9) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (9) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2022|2022]] | |align=left|{{FIN}}, [[Хельсинки]]/[[Тампере]] |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (4) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (16) |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (6/22) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2023|2023]] | |align=left|{{FIN}}/{{LAT}}, [[Хельсинки]]/[[Рига]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (28) |{{flagicon|Germany}} <br /> [[Германия]] (2) |{{flagicon|Latvia}} <br /> [[Латвия]] (1) |align=left| |- align=center |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2024|2024]] | |align=left|{{CZE}}, [[Прага]]/[[Острава]] |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (7/13) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (4) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (18) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2025|2025]] | |align=left|{{SWE}}/{{DEN}}, [[Стокгольм]]/[[Хернинг]] |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (3) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (5) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (19) |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.iihf.com Шайбалы хоккейден халықаралық федерациясыеың ресми сайты {{ref-en}}] * [http://hockeyarchives.ru/world.html Шайбалы хоккейден әлем чемпионаттарының тарихы {{ref-ru}}] {{Шайбалы хоккейден әлем чемпионаттары}} [[Санат:Шайбалы хоккей]] [[Санат:Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты]] 06k8knj4fvfu86tq0ih9gt8wtiauzwe 3483164 3483161 2025-06-25T10:18:09Z Kas77777 100404 3483164 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league | title = Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты | current = [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2025]] | logo = | pixels = | sport = Шайбалы хоккей | chairman = | ceotag = | ceo = | founded = 1920 | teams = 16 ([[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2025| 2025]]) | champion = {{USA}} (3 рет) | most_champs = {{CAN}}<br>(28 рет) | countries = Worldwide | TV = | website = [https://www.iihf.com/ www.iihf.com] }} '''Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты''' [[1920 жыл]]дан бастап [[Халықаралық шайбалы хоккей федерациясы]]мен ұйымдастырылатын, жыл сайынғы жарыс. Алғашқы кезде жарыс [[Олимпиялық ойындар|Олимпиада ойындары]] кезінде өткізілетін ([[Жазғы Олимпиадалық Ойындар 1920|1920 жылы жазғы Олимпиада ойындары]] кезінде, [[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1924|1924]] және [[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1928|1928 жылы қысқы Олимпиада ойындары]] кезінде). [[1930 жыл]]дан бастап жарыс жыл сайын өткізіледі. Бірақ 1940—1946 жылдары [[Екінші дүниежүзілік соғыс]] кезінде және 1980, 1984, 1988 жылдары өткізілген жоқ. == Жалпы медальдар саны == {| class="wikitable sortable" style="text-align:center;" !Ел !style="{{medal-style|gold}}; width:6.5em;"|Алтын !style="{{medal-style|silver}}; width:6.5em;"|Күміс !style="{{medal-style|bronze}}; width:6.5em;"|Қола !style="width:6.5em;"| Барлық медальдар саны !style="width:6.5em;"|Ұпайлар*** !style="width:6.5em;"|Қатысулар |- | align=left | {{CAN}} | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|'''28|28'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|16|'''16'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|09|'''9'''}} | {{sort|53|'''53'''}} | {{sort|125|'''125'''}} | {{sort|74|'''74'''}} |- | align=left | {{RUS}}<br />''{{USSR}}''<br />&nbsp; | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|27|5<br />22<br />'''27'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|10|3<br />7<br />'''10'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|10|5<br />5<br />'''10'''}} |{{sort|47|13<br />34<br />'''47'''}} |{{sort|111|26<br />85<br />'''111'''}} |{{sort|63|29<br />34<br />'''63'''}} |- | align=left | {{CZE}}<br />''{{TCH}}''<br />&nbsp; | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|12|7<br />6<br />'''13'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|13|1<br />12<br />'''13'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|22|6<br />16<br />'''22'''}} | {{sort|47|14<br />34<br />'''48'''}} |{{sort|83|29<br />58<br />'''87'''}} |{{sort|80|31<br />55<br />'''80'''}} |- | align=left | {{SWE}} | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|11|'''11'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|19|'''19'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|17|'''18'''}} | {{sort|47|'''48'''}} | {{sort|88|'''88'''}} | {{sort|79|'''79'''}} |- | align=left | {{FIN}} | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|04|'''4'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|09|'''9'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|03|'''3'''}} | {{sort|16|'''16'''}} | {{sort|33|'''33'''}} | {{sort|67|'''67'''}} |- | align=left | {{USA}} | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|02|'''2'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|09|'''9'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|09|'''9'''}} | {{sort|20|'''20'''}} | {{sort|33|'''33'''}} | {{sort|72|'''72'''}} |- | align=left | {{GBR}} | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|01|'''1'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|03|'''2'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|02|'''2'''}} | {{sort|06|'''5'''}} | {{sort|11|'''9'''}} | {{sort|16|'''19'''}} |- | align=left | {{SVK}} | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|01|'''1'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|02|'''2'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|01|'''1'''}} | {{sort|04|'''4'''}} | {{sort|8|'''8'''}} | {{sort|25|'''25'''}} |- | align=left | {{CHE}} | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|00|'''0'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|03|'''4'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|08|'''8'''}} | {{sort|11|'''12'''}} | {{sort|14|'''16'''}} | {{sort|54|'''54'''}} |- | align=left | {{GER}}<br />{{flagicon|Germany}} ''[[ФГР]]''<br />&nbsp; | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|00|0<br />0<br />'''0'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|03|2<br />1<br />'''3'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|02|2<br />0<br />'''2'''}} | {{sort|05|4<br />1<br />'''5'''}} |{{sort|10|6<br />2<br />'''8'''}} | {{sort|60|'''60'''}} |- | align=left | {{AUT}} | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|00|'''0'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|00|'''0'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|02|'''2'''}} | {{sort|02|'''2'''}} | {{sort|2|'''2'''}} | {{sort|34|'''34'''}} |- | align=left | {{LAT}} | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|00|'''0'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|00|'''0'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|01|'''1'''}} | {{sort|01|'''1'''}} | {{sort|1|'''2'''}} | {{sort|27|'''27'''}} |} ''*''Курсивпен'' бөлінген елдер әлем чемпионаттарында енді ойнамайды.''<br />''** Ресей КСРО-ның халықаралық хоккей федерациясындағы мүшелігіне мирасқор болды, ал Чехия — Чехословакияның, сондықтан бұл елдердің ресми статистикасы ортақ.''<br />''*** 1 орын — 3 ұпай, 2 орын — 2 ұпай, 3 орын — 1 ұпай. == Әлем чемпионаттар тізімі == {| class="wikitable" !style="width:3em"| Жыл !style="width:15em"| Дата !style="width:15em"| Өткізілу орыны !style="width:15em"| Алтын !style="width:15em"| Күміс !style="width:15em"| Қола |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1920|1920]] | | align=left|{{BEL}}, [[Антверпен]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (1) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (1) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (1) |- align=center |- align=center|- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1924|1924]] | | align=left|{{FRA}}, [[Шамони-Мон-Блан]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (2) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (2) |{{flagicon|Great Britain}} <br /> [[Ұлыбритания]] (1) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1928|1928]] | | align=left|{{SUI}}, [[Санкт-Мориц]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (3) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (1) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (1) |- align=center |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1930|1930]] | | align=left|{{FRA}}, [[Шамони-Мон-Блан]]/ {{DEU}},[[Берлин]]/ {{AUT}}, [[Вена]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (4) |{{flagicon|Germany}} <br /> [[Германия]] (1) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (2) |- align=center |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1931|1931]] | | align=left|{{POL}}, [[Крыница-Здруй]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (5) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (3) |{{flagicon|Austria}} <br /> [[Аустрия]] (1) |- align=center |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1932|1932]] | | align=left|{{USA}}, [[Лэйк-Плесид]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (6) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (4) |{{flagicon|Germany}} <br /> [[Германия]] (1) |- align=center |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1933|1933]] | | align=left|{{TCH}}, [[Прага]] |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (1) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (1) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (2) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1934|1934]] | | align=left|{{ITA}}, [[Милан]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (7) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (5) |{{flagicon|Germany}} <br /> [[Германия]] (2) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1935|1935]] | | align=left|{{SUI}}, [[Давос]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (8) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (1) |{{flagicon|Great Britain}} <br /> [[Ұлыбритания]] (2) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1936|1936]] | | align=left|{{DEU}}, [[Гармиш-Партенкирхен]] |{{flagicon|Great Britain}} <br /> [[Ұлыбритания]] (1) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (2) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (1) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1937|1937]] | | align=left|{{GBR}}, [[Лондон]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (9) |{{flagicon|Great Britain}} <br /> [[Ұлыбритания]] (1) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (3) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1938|1938]] | | align=left|{{TCH}}, [[Прага]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (10) |{{flagicon|Great Britain}} <br /> [[Ұлыбритания]] (2) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (3) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1939|1939]] | | align=left|{{SUI}}, [[Цюрих]]/[[Базель]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (11) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (6) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (4) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1947|1947]] | | align=left|{{TCH}}, [[Прага]] | {{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (1) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (2) |{{flagicon|Austria}} <br /> [[Аустрия]] (2) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1948|1948]] | | align=left|{{SUI}}, [[Санкт-Мориц]] | {{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (12) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (1) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (5) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1949|1949]] | | align=left|{{SWE}}, [[Стокгольм]] | {{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (2) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (3) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (2) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1950|1950]] | | align=left|{{GBR}}, [[Лондон]] | {{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (13) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (7) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (6) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1951|1951]] | | align=left|{{FRA}}, [[Париж]] | {{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (14) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (3) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (7) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1952|1952]] | | align=left|{{NOR}}, [[Осло]]/[[Драммен]] | {{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (15) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (8) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (1) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1953|1953]] | | align=left|{{SUI}}, [[Цюрих]]/[[Базель]] | {{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (1) |{{flagicon|Germany}} <br /> [[Германия]] (1) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (8) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1954|1954]] | | align=left|{{SWE}}, [[Стокгольм]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (1) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (4) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (2) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1955|1955]] | | align=left|{{DEU}}, [[Дортмунд]]/[[Кёльн]]/[[Крефельд]] | {{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (16) | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (1) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (4) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1956|1956]] | | align=left|{{ITA}}, [[Кортина-Д’Ампеццо]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (2) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (9) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (1) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1957|1957]] | | align=left|{{USSR}}, [[Мәскеу]] | {{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (2) | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (2) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (5) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1958|1958]] | | align=left|{{NOR}}, [[Осло]] | {{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (17) | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (3) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (3) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1959|1959]] | | align=left|{{TCH}}, [[Прага]]/[[Братислава]]/[[Острава]] | {{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (18) | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (4) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (6) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1960|1960]] | | align=left|{{USA}}, [[Скво-Вэлли ]] | {{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (2) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (5) | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (1) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1961|1961]] | | align=left|{{SUI}}, [[Лозанна]]/[[Женева]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (19) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (2) | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (2) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1962|1962]] | | align=left|{{USA}}, [[Колорадо Спрингс (Колорадо)]]/[[Денвер]] |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (3) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (6) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (3) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1963|1963]] | | align=left|{{SWE}}, [[Стокгольм]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (3) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (4) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (7) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1964|1964]] | | align=left|{{AUT}}, [[Инсбрук]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (4) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (5) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (8) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1965|1965]] | | align=left|{{FIN}}, [[Тампере]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (5) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (3) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (4) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1966|1966]] | | align=left|{{YUG}}, [[Любляна]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (6) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (4) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (2) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1967|1967]] | | align=left|{{AUT}}, [[Вена]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (7) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (6) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (3) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1968|1968]] | | align=left|{{FRA}}, [[Гренобль]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (8) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (5) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (4) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1969|1969]] | | align=left|{{SWE}}, [[Стокгольм]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (9) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (7) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (9) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1970|1970]] | | align=left|{{SWE}}, [[Стокгольм]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (10) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (8) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (10) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1971|1971]] | | align=left|{{SUI}}, [[Берн]]/[[Женева]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (11) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (8) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (5) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1972|1972]] | | align=left|{{TCH}}, [[Прага]] |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (3) |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (2) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (6) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1973|1973]] | | align=left|{{USSR}}, [[Мәскеу]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (12) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (9) | |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1974|1974]] | | align=left|{{FIN}}, [[Хельсинки]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (13) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (7) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (7) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1975|1975]] | | align=left|{{DEU}}, [[Мюнхен]]/[[Дюссельдорф]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (14) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (8) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (8) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1976|1976]] | | align=left|{{POL}}, [[Катовице]] |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (4) |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (6) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (9) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1977|1977]] | | align=left|{{AUT}}, [[Вена]] || {{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (5) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (10) |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (3) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1978|1978]] | | align=left|{{TCH}}, [[Прага]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (15) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (9) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (5) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты чемпионаты 1979|1979]] | | align=left|{{USSR}}, [[Мәскеу]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (16) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (10) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (10) |- align=center | [[Су Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты чемпионаты 1981|1981]] | | align=left|{{SWE}}, [[Стокгольм]]/[[Гётеборг]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (17) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (11) || {{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (12) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1982|1982]] | | align=left|{{FIN}}, [[Хельсинки]]/[[Тампере]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (18) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (11) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (6) |- align=center | [[Су Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты чемпионаты 1983|1983]] | | align=left| {{DEU}}, [[Мюнхен]]/[[Дортмунд]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (19) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (12) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (7) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1985|1985]] | | align=left|{{TCH}}, [[Прага]] ||{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (6) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (7) |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (4) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1986|1986]] | | align=left|{{USSR}}, [[Мәскеу]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (20) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (12) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (8) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1987|1987]] | | align=left|{{AUT}}, [[Вена]] |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (4) |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (7) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (13) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1989|1989]] | | align=left|{{SWE}}, [[Стокгольм]]/[[Сёдерлье]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (21) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (8) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (14) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1990|1990]] | |align=left|{{SUI}}, [[Берн]]/[[Фрибург]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (22) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (13) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (15) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1991|1991]] | |align=left|{{FIN}}, [[Тампере]]/[[Турку]]/[[Хельсинки]] |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (5) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (9) |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (5) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1992|1992]] | |align=left|{{TCH}}, [[Прага]]/[[Братислава]] |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (6) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (1) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (16) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1993|1993]] | |align=left|{{DEU}}, [[Дортмунд]]/[[Мюнхен]] |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (1/23) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (13) |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (1/17) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1994|1994]] | |align=left|{{ITA}}, [[Больцано]]/[[Милан]]/[[Каназей]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (20) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (2) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (11) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1995|1995]] | |align=left|{{SWE}}, [[Стокгольм]]/[[Евле]] |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (1) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (15) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (9) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1996|1996]] | |align=left|{{AUT}}, [[Вена]] |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (1/7) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (10) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (4) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1997|1997]] | |align=left|{{FIN}}, [[Хельсинки]]/[[Турку]]/[[Тампере]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (21) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (16) |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (2/18) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1998|1998]] | |align=left|{{SUI}}, [[Базель]]/[[Цюрих]] |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (8) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (3) |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (3/19) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1999|1999]] | |align=left|{{NOR}}, [[Осло]]/[[Лиллехаммер]]/[[Хаммар]] |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (2/8) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (4) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (12) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2000|2000]] | |align=left|{{RUS}}, [[Санкт-Петербург]] |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (3/9) |{{flagicon|Slovakia}} <br /> [[Словакия]] (1) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (1) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2001|2001]] | |align=left|{{DEU}}, [[Кёльн]]/[[Ганновер]]/[[Нюрнберг]] |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (4/10) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (5) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (13) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2002|2002]] | |align=left|{{SWE}}, [[ Гётеборг]]/[[Карлстад]]/[[Йёнчёпинг]] |{{flagicon|Slovakia}} <br /> [[Словакия]] (1) |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (1/8) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (14) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2003|2003]] | |align=left|{{FIN}}, [[Хельсинки]]/[[Турку]]/[[Тампере]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (22) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (17) |{{flagicon|Slovakia}} <br /> [[Словакия]] (1) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2004|2004]] | |align=left|{{CZE}}, [[Прага]]/[[Острава]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (24) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (18) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (5) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2005|2005]] | |align=left|{{AUT}}, [[Инсбрук]]/[[Вена]] |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (5/11) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (11) |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (1/6) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2006|2006]] | |align=left|{{LAT}}, [[Рига]] |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (8) |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (1/13) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (2) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2007|2007]] | |align=left|{{RUS}}, [[Мәскеу]]/[[Мытищи]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (24) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (6) |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (2/7) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2008|2008]] | |align=left|{{CAN}}, [[Галифакс]]/[[Квебек (қала)|Квебек қаласы]] |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (2/24) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (12) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (3) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2009|2009]] | |align=left|{{SUI}}, [[Берн]]/[[Клотен]] |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (3/25) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (13) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (15) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2010|2010]] | |align=left|{{DEU}}, [[Кёльн]]/[[Мангейм]]/[[Гельзенкирхен]] |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (6/12) |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (2/9) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (16) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2011|2011]] | |align=left|{{SVK}}, [[Братислава]]/[[Кошице]] |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (2) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (19) |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (4/20) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2012|2012]] | |align=left|{{SWE}}, [[Стокгольм]]/{{FIN}}, [[Хельсинки]] |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (5/26) |{{flagicon|Slovakia}} <br /> [[Словакия]] (2) |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (5/21) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2013|2013]] | |align=left|{{FIN}}, [[Хельсинки]]/ {{SWE}}, [[Стокгольм]] |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (9) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (2) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (6) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2014|2014]] | |align=left|{{BLR}}, [[Минск]] |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (6/27) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (7) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (17) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2015|2015]] | |align=left|{{CZE}}, [[Прага]]/[[Острава]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (25) |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (3/10) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (7) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2016|2016]] | |align=left|{{RUS}}, [[Мәскеу]]/[[Санкт-Петербург]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (26) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (8) |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (3/8) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2017|2017]] | |align=left|{{DEU}}, [[Кёльн]]/{{FRA}}, [[Париж]] |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (10) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (17) |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (4/9) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2018|2018]] | |align=left|{{DEN}}, [[Копенгаген]]/[[Хернинг]] |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (11) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (3) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (8) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2019|2019]] | |align=left|{{SVK}}, [[Братислава]]/[[Кошице]] |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (3) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (15) |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (5/10) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2020|2020]] | |colspan="4"|'''COVID-19 пандемиясына байланысты өткізілген жоқ''' |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2021|2021]] | |align=left|{{LAT}}, [[Рига]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (27) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (9) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (9) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2022|2022]] | |align=left|{{FIN}}, [[Хельсинки]]/[[Тампере]] |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (4) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (16) |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (6/22) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2023|2023]] | |align=left|{{FIN}}/{{LAT}}, [[Хельсинки]]/[[Рига]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (28) |{{flagicon|Germany}} <br /> [[Германия]] (2) |{{flagicon|Latvia}} <br /> [[Латвия]] (1) |align=left| |- align=center |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2024|2024]] | |align=left|{{CZE}}, [[Прага]]/[[Острава]] |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (7/13) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (4) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (18) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2025|2025]] | |align=left|{{SWE}}/{{DEN}}, [[Стокгольм]]/[[Хернинг]] |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (3) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (5) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (19) |- | align=left|{{SUI}}, [[Цюрих]]/[Фрибург]] |[[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2026|2026]] | | | |- align=center | align=left|{{GER}}, [[Дюссельдорф]]/[[Мангейм]] |[[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2027|2027]] | | | |- align=center |} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.iihf.com Шайбалы хоккейден халықаралық федерациясыеың ресми сайты {{ref-en}}] * [http://hockeyarchives.ru/world.html Шайбалы хоккейден әлем чемпионаттарының тарихы {{ref-ru}}] {{Шайбалы хоккейден әлем чемпионаттары}} [[Санат:Шайбалы хоккей]] [[Санат:Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты]] 69erv249bchcz0anqg43f1lhvcqz0za 3483166 3483164 2025-06-25T10:21:22Z Kas77777 100404 /* Әлем чемпионаттар тізімі */ 3483166 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league | title = Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты | current = [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2025]] | logo = | pixels = | sport = Шайбалы хоккей | chairman = | ceotag = | ceo = | founded = 1920 | teams = 16 ([[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2025| 2025]]) | champion = {{USA}} (3 рет) | most_champs = {{CAN}}<br>(28 рет) | countries = Worldwide | TV = | website = [https://www.iihf.com/ www.iihf.com] }} '''Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты''' [[1920 жыл]]дан бастап [[Халықаралық шайбалы хоккей федерациясы]]мен ұйымдастырылатын, жыл сайынғы жарыс. Алғашқы кезде жарыс [[Олимпиялық ойындар|Олимпиада ойындары]] кезінде өткізілетін ([[Жазғы Олимпиадалық Ойындар 1920|1920 жылы жазғы Олимпиада ойындары]] кезінде, [[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1924|1924]] және [[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1928|1928 жылы қысқы Олимпиада ойындары]] кезінде). [[1930 жыл]]дан бастап жарыс жыл сайын өткізіледі. Бірақ 1940—1946 жылдары [[Екінші дүниежүзілік соғыс]] кезінде және 1980, 1984, 1988 жылдары өткізілген жоқ. == Жалпы медальдар саны == {| class="wikitable sortable" style="text-align:center;" !Ел !style="{{medal-style|gold}}; width:6.5em;"|Алтын !style="{{medal-style|silver}}; width:6.5em;"|Күміс !style="{{medal-style|bronze}}; width:6.5em;"|Қола !style="width:6.5em;"| Барлық медальдар саны !style="width:6.5em;"|Ұпайлар*** !style="width:6.5em;"|Қатысулар |- | align=left | {{CAN}} | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|'''28|28'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|16|'''16'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|09|'''9'''}} | {{sort|53|'''53'''}} | {{sort|125|'''125'''}} | {{sort|74|'''74'''}} |- | align=left | {{RUS}}<br />''{{USSR}}''<br />&nbsp; | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|27|5<br />22<br />'''27'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|10|3<br />7<br />'''10'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|10|5<br />5<br />'''10'''}} |{{sort|47|13<br />34<br />'''47'''}} |{{sort|111|26<br />85<br />'''111'''}} |{{sort|63|29<br />34<br />'''63'''}} |- | align=left | {{CZE}}<br />''{{TCH}}''<br />&nbsp; | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|12|7<br />6<br />'''13'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|13|1<br />12<br />'''13'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|22|6<br />16<br />'''22'''}} | {{sort|47|14<br />34<br />'''48'''}} |{{sort|83|29<br />58<br />'''87'''}} |{{sort|80|31<br />55<br />'''80'''}} |- | align=left | {{SWE}} | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|11|'''11'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|19|'''19'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|17|'''18'''}} | {{sort|47|'''48'''}} | {{sort|88|'''88'''}} | {{sort|79|'''79'''}} |- | align=left | {{FIN}} | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|04|'''4'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|09|'''9'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|03|'''3'''}} | {{sort|16|'''16'''}} | {{sort|33|'''33'''}} | {{sort|67|'''67'''}} |- | align=left | {{USA}} | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|02|'''2'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|09|'''9'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|09|'''9'''}} | {{sort|20|'''20'''}} | {{sort|33|'''33'''}} | {{sort|72|'''72'''}} |- | align=left | {{GBR}} | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|01|'''1'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|03|'''2'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|02|'''2'''}} | {{sort|06|'''5'''}} | {{sort|11|'''9'''}} | {{sort|16|'''19'''}} |- | align=left | {{SVK}} | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|01|'''1'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|02|'''2'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|01|'''1'''}} | {{sort|04|'''4'''}} | {{sort|8|'''8'''}} | {{sort|25|'''25'''}} |- | align=left | {{CHE}} | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|00|'''0'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|03|'''4'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|08|'''8'''}} | {{sort|11|'''12'''}} | {{sort|14|'''16'''}} | {{sort|54|'''54'''}} |- | align=left | {{GER}}<br />{{flagicon|Germany}} ''[[ФГР]]''<br />&nbsp; | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|00|0<br />0<br />'''0'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|03|2<br />1<br />'''3'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|02|2<br />0<br />'''2'''}} | {{sort|05|4<br />1<br />'''5'''}} |{{sort|10|6<br />2<br />'''8'''}} | {{sort|60|'''60'''}} |- | align=left | {{AUT}} | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|00|'''0'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|00|'''0'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|02|'''2'''}} | {{sort|02|'''2'''}} | {{sort|2|'''2'''}} | {{sort|34|'''34'''}} |- | align=left | {{LAT}} | {{medal-bg|gold-light}} | {{sort|00|'''0'''}} | {{medal-bg|silver-light}} | {{sort|00|'''0'''}} | {{medal-bg|bronze-light}} | {{sort|01|'''1'''}} | {{sort|01|'''1'''}} | {{sort|1|'''2'''}} | {{sort|27|'''27'''}} |} ''*''Курсивпен'' бөлінген елдер әлем чемпионаттарында енді ойнамайды.''<br />''** Ресей КСРО-ның халықаралық хоккей федерациясындағы мүшелігіне мирасқор болды, ал Чехия — Чехословакияның, сондықтан бұл елдердің ресми статистикасы ортақ.''<br />''*** 1 орын — 3 ұпай, 2 орын — 2 ұпай, 3 орын — 1 ұпай. == Әлем чемпионаттар тізімі == {| class="wikitable" !style="width:3em"| Жыл !style="width:15em"| Күні !style="width:15em"| Өткізілу орыны !style="width:15em"| Алтын !style="width:15em"| Күміс !style="width:15em"| Қола |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1920|1920]] | | align=left|{{BEL}}, [[Антверпен]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (1) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (1) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (1) |- align=center |- align=center|- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1924|1924]] | | align=left|{{FRA}}, [[Шамони-Мон-Блан]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (2) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (2) |{{flagicon|Great Britain}} <br /> [[Ұлыбритания]] (1) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1928|1928]] | | align=left|{{SUI}}, [[Санкт-Мориц]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (3) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (1) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (1) |- align=center |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1930|1930]] | | align=left|{{FRA}}, [[Шамони-Мон-Блан]]/ {{DEU}},[[Берлин]]/ {{AUT}}, [[Вена]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (4) |{{flagicon|Germany}} <br /> [[Германия]] (1) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (2) |- align=center |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1931|1931]] | | align=left|{{POL}}, [[Крыница-Здруй]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (5) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (3) |{{flagicon|Austria}} <br /> [[Аустрия]] (1) |- align=center |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1932|1932]] | | align=left|{{USA}}, [[Лэйк-Плесид]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (6) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (4) |{{flagicon|Germany}} <br /> [[Германия]] (1) |- align=center |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1933|1933]] | | align=left|{{TCH}}, [[Прага]] |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (1) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (1) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (2) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1934|1934]] | | align=left|{{ITA}}, [[Милан]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (7) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (5) |{{flagicon|Germany}} <br /> [[Германия]] (2) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1935|1935]] | | align=left|{{SUI}}, [[Давос]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (8) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (1) |{{flagicon|Great Britain}} <br /> [[Ұлыбритания]] (2) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1936|1936]] | | align=left|{{DEU}}, [[Гармиш-Партенкирхен]] |{{flagicon|Great Britain}} <br /> [[Ұлыбритания]] (1) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (2) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (1) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1937|1937]] | | align=left|{{GBR}}, [[Лондон]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (9) |{{flagicon|Great Britain}} <br /> [[Ұлыбритания]] (1) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (3) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1938|1938]] | | align=left|{{TCH}}, [[Прага]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (10) |{{flagicon|Great Britain}} <br /> [[Ұлыбритания]] (2) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (3) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1939|1939]] | | align=left|{{SUI}}, [[Цюрих]]/[[Базель]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (11) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (6) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (4) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1947|1947]] | | align=left|{{TCH}}, [[Прага]] | {{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (1) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (2) |{{flagicon|Austria}} <br /> [[Аустрия]] (2) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1948|1948]] | | align=left|{{SUI}}, [[Санкт-Мориц]] | {{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (12) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (1) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (5) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1949|1949]] | | align=left|{{SWE}}, [[Стокгольм]] | {{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (2) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (3) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (2) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1950|1950]] | | align=left|{{GBR}}, [[Лондон]] | {{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (13) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (7) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (6) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1951|1951]] | | align=left|{{FRA}}, [[Париж]] | {{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (14) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (3) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (7) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1952|1952]] | | align=left|{{NOR}}, [[Осло]]/[[Драммен]] | {{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (15) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (8) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (1) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1953|1953]] | | align=left|{{SUI}}, [[Цюрих]]/[[Базель]] | {{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (1) |{{flagicon|Germany}} <br /> [[Германия]] (1) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (8) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1954|1954]] | | align=left|{{SWE}}, [[Стокгольм]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (1) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (4) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (2) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1955|1955]] | | align=left|{{DEU}}, [[Дортмунд]]/[[Кёльн]]/[[Крефельд]] | {{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (16) | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (1) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (4) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1956|1956]] | | align=left|{{ITA}}, [[Кортина-Д’Ампеццо]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (2) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (9) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (1) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1957|1957]] | | align=left|{{USSR}}, [[Мәскеу]] | {{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (2) | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (2) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (5) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1958|1958]] | | align=left|{{NOR}}, [[Осло]] | {{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (17) | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (3) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (3) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1959|1959]] | | align=left|{{TCH}}, [[Прага]]/[[Братислава]]/[[Острава]] | {{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (18) | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (4) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (6) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1960|1960]] | | align=left|{{USA}}, [[Скво-Вэлли ]] | {{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (2) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (5) | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (1) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1961|1961]] | | align=left|{{SUI}}, [[Лозанна]]/[[Женева]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (19) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (2) | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (2) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1962|1962]] | | align=left|{{USA}}, [[Колорадо Спрингс (Колорадо)]]/[[Денвер]] |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (3) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (6) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (3) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1963|1963]] | | align=left|{{SWE}}, [[Стокгольм]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (3) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (4) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (7) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1964|1964]] | | align=left|{{AUT}}, [[Инсбрук]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (4) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (5) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (8) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1965|1965]] | | align=left|{{FIN}}, [[Тампере]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (5) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (3) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (4) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1966|1966]] | | align=left|{{YUG}}, [[Любляна]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (6) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (4) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (2) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1967|1967]] | | align=left|{{AUT}}, [[Вена]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (7) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (6) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (3) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1968|1968]] | | align=left|{{FRA}}, [[Гренобль]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (8) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (5) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (4) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1969|1969]] | | align=left|{{SWE}}, [[Стокгольм]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (9) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (7) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (9) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1970|1970]] | | align=left|{{SWE}}, [[Стокгольм]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (10) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (8) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (10) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1971|1971]] | | align=left|{{SUI}}, [[Берн]]/[[Женева]] | {{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (11) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (8) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (5) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1972|1972]] | | align=left|{{TCH}}, [[Прага]] |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (3) |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (2) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (6) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1973|1973]] | | align=left|{{USSR}}, [[Мәскеу]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (12) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (9) | |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1974|1974]] | | align=left|{{FIN}}, [[Хельсинки]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (13) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (7) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (7) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1975|1975]] | | align=left|{{DEU}}, [[Мюнхен]]/[[Дюссельдорф]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (14) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (8) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (8) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1976|1976]] | | align=left|{{POL}}, [[Катовице]] |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (4) |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (6) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (9) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1977|1977]] | | align=left|{{AUT}}, [[Вена]] || {{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (5) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (10) |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (3) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1978|1978]] | | align=left|{{TCH}}, [[Прага]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (15) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (9) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (5) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты чемпионаты 1979|1979]] | | align=left|{{USSR}}, [[Мәскеу]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (16) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (10) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (10) |- align=center | [[Су Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты чемпионаты 1981|1981]] | | align=left|{{SWE}}, [[Стокгольм]]/[[Гётеборг]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (17) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (11) || {{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (12) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1982|1982]] | | align=left|{{FIN}}, [[Хельсинки]]/[[Тампере]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (18) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (11) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (6) |- align=center | [[Су Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты чемпионаты 1983|1983]] | | align=left| {{DEU}}, [[Мюнхен]]/[[Дортмунд]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (19) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (12) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (7) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1985|1985]] | | align=left|{{TCH}}, [[Прага]] ||{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (6) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (7) |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (4) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1986|1986]] | | align=left|{{USSR}}, [[Мәскеу]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (20) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (12) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (8) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1987|1987]] | | align=left|{{AUT}}, [[Вена]] |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (4) |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (7) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (13) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1989|1989]] | | align=left|{{SWE}}, [[Стокгольм]]/[[Сёдерлье]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (21) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (8) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (14) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1990|1990]] | |align=left|{{SUI}}, [[Берн]]/[[Фрибург]] |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (22) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (13) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (15) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1991|1991]] | |align=left|{{FIN}}, [[Тампере]]/[[Турку]]/[[Хельсинки]] |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (5) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (9) |{{flagicon|USSR}} <br /> [[ҚСРО]] (5) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1992|1992]] | |align=left|{{TCH}}, [[Прага]]/[[Братислава]] |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (6) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (1) |{{flagicon|Czechoslovakia}} <br /> [[Чехословакия]] (16) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1993|1993]] | |align=left|{{DEU}}, [[Дортмунд]]/[[Мюнхен]] |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (1/23) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (13) |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (1/17) |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1994|1994]] | |align=left|{{ITA}}, [[Больцано]]/[[Милан]]/[[Каназей]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (20) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (2) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (11) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1995|1995]] | |align=left|{{SWE}}, [[Стокгольм]]/[[Евле]] |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (1) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (15) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (9) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1996|1996]] | |align=left|{{AUT}}, [[Вена]] |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (1/7) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (10) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (4) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1997|1997]] | |align=left|{{FIN}}, [[Хельсинки]]/[[Турку]]/[[Тампере]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (21) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (16) |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (2/18) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1998|1998]] | |align=left|{{SUI}}, [[Базель]]/[[Цюрих]] |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (8) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (3) |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (3/19) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 1999|1999]] | |align=left|{{NOR}}, [[Осло]]/[[Лиллехаммер]]/[[Хаммар]] |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (2/8) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (4) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (12) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2000|2000]] | |align=left|{{RUS}}, [[Санкт-Петербург]] |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (3/9) |{{flagicon|Slovakia}} <br /> [[Словакия]] (1) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (1) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2001|2001]] | |align=left|{{DEU}}, [[Кёльн]]/[[Ганновер]]/[[Нюрнберг]] |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (4/10) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (5) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (13) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2002|2002]] | |align=left|{{SWE}}, [[ Гётеборг]]/[[Карлстад]]/[[Йёнчёпинг]] |{{flagicon|Slovakia}} <br /> [[Словакия]] (1) |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (1/8) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (14) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2003|2003]] | |align=left|{{FIN}}, [[Хельсинки]]/[[Турку]]/[[Тампере]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (22) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (17) |{{flagicon|Slovakia}} <br /> [[Словакия]] (1) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2004|2004]] | |align=left|{{CZE}}, [[Прага]]/[[Острава]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (24) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (18) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (5) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2005|2005]] | |align=left|{{AUT}}, [[Инсбрук]]/[[Вена]] |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (5/11) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (11) |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (1/6) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2006|2006]] | |align=left|{{LAT}}, [[Рига]] |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (8) |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (1/13) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (2) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2007|2007]] | |align=left|{{RUS}}, [[Мәскеу]]/[[Мытищи]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (24) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (6) |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (2/7) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2008|2008]] | |align=left|{{CAN}}, [[Галифакс]]/[[Квебек (қала)|Квебек қаласы]] |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (2/24) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (12) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (3) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2009|2009]] | |align=left|{{SUI}}, [[Берн]]/[[Клотен]] |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (3/25) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (13) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (15) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2010|2010]] | |align=left|{{DEU}}, [[Кёльн]]/[[Мангейм]]/[[Гельзенкирхен]] |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (6/12) |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (2/9) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (16) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2011|2011]] | |align=left|{{SVK}}, [[Братислава]]/[[Кошице]] |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (2) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (19) |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (4/20) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2012|2012]] | |align=left|{{SWE}}, [[Стокгольм]]/{{FIN}}, [[Хельсинки]] |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (5/26) |{{flagicon|Slovakia}} <br /> [[Словакия]] (2) |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (5/21) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2013|2013]] | |align=left|{{FIN}}, [[Хельсинки]]/ {{SWE}}, [[Стокгольм]] |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (9) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (2) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (6) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2014|2014]] | |align=left|{{BLR}}, [[Минск]] |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (6/27) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (7) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (17) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2015|2015]] | |align=left|{{CZE}}, [[Прага]]/[[Острава]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (25) |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (3/10) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (7) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2016|2016]] | |align=left|{{RUS}}, [[Мәскеу]]/[[Санкт-Петербург]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (26) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (8) |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (3/8) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2017|2017]] | |align=left|{{DEU}}, [[Кёльн]]/{{FRA}}, [[Париж]] |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (10) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (17) |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (4/9) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2018|2018]] | |align=left|{{DEN}}, [[Копенгаген]]/[[Хернинг]] |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (11) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (3) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (8) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2019|2019]] | |align=left|{{SVK}}, [[Братислава]]/[[Кошице]] |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (3) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (15) |{{flagicon|Russia}} <br /> [[Ресей]] (5/10) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2020|2020]] | |colspan="4"|'''COVID-19 пандемиясына байланысты өткізілген жоқ''' |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2021|2021]] | |align=left|{{LAT}}, [[Рига]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (27) |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (9) |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (9) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2022|2022]] | |align=left|{{FIN}}, [[Хельсинки]]/[[Тампере]] |{{flagicon|Finland}} <br /> [[Финляндия]] (4) |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (16) |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (6/22) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2023|2023]] | |align=left|{{FIN}}/{{LAT}}, [[Хельсинки]]/[[Рига]] |{{flagicon|Canada}} <br /> [[Канада]] (28) |{{flagicon|Germany}} <br /> [[Германия]] (2) |{{flagicon|Latvia}} <br /> [[Латвия]] (1) |align=left| |- align=center |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2024|2024]] | |align=left|{{CZE}}, [[Прага]]/[[Острава]] |{{flagicon|Czech Republic}} <br /> [[Чехия]] (7/13) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (4) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (18) |align=left| |- align=center | [[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2025|2025]] | |align=left|{{SWE}}/{{DEN}}, [[Стокгольм]]/[[Хернинг]] |{{flagicon|USA}} <br /> [[АҚШ]] (3) |{{flagicon|Switzerland}} <br /> [[Швейцария]] (5) |{{flagicon|Sweden}} <br /> [[Швеция]] (19) |- |[[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2026|2026]] | | align=left|{{SUI}}, [[Цюрих]]/[[Фрибург]] | | | |- align=center |[[Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2027|2027]] | | align=left|{{GER}}, [[Дюссельдорф]]/[[Мангейм]] | | | |- align=center |} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.iihf.com Шайбалы хоккейден халықаралық федерациясыеың ресми сайты {{ref-en}}] * [http://hockeyarchives.ru/world.html Шайбалы хоккейден әлем чемпионаттарының тарихы {{ref-ru}}] {{Шайбалы хоккейден әлем чемпионаттары}} [[Санат:Шайбалы хоккей]] [[Санат:Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты]] 4svel7ay9dkkrtr4m3u5f9ofx6u5f8c 0 213103 3483051 1827579 2025-06-25T04:19:15Z Gliwi 67438 ([[c:GR|GR]]) [[File:Wappen Heukewalde.png]] → [[File:DEU Heukewalde COA.svg]] PNG → SVG 3483051 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = муниципалитет |қазақша атауы = Хойкевальде |шынайы атауы = Heukewalde |сурет = |жағдайы = |ел = Германия |елтаңба = DEU Heukewalde COA.svg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir=N |lat_deg=50 |lat_min=50 |lat_sec=10 |lon_dir=E |lon_deg=12 |lon_min=16 |lon_sec=3 |CoordAddon = |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = |аймақ картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Германия жерлері{{!}}Жер |аймағы = Тюрингия |кестедегі аймақ = Тюрингия |аудан түрі = Германия ауданы{{!}}Ауданы |ауданы = Альтенбург |кестедегі аудан = Альтенбург (аудан){{!}}Альтенбург |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = |басшының түрi = |басшысы = Майк Пивак |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 5,89 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 275 |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 222 |санақ жылы = 2010 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = 034496 |пошта индексі = 04626 |пошта индекстері = |автомобиль коды = ABG |идентификатор түрі = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды |сандық идентификаторы = 16 0 77 016 |ортаққордағы санаты = Heukewalde |сайты = http://www.heukewalde.de/ |сайт тілі = de }} '''Хойкевальде''' ({{lang-de|Heukewalde}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Тюрингия]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[муниципалитет]]. [[Альтенбург (аудан)|Альтенбург]] ауданының құрамына енеді. Муниципалитеттің тұрақты тұрғындарының саны 222 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).<ref>[http://www.statistik.thueringen.de/datenbank/TabAnzeige.asp?tabelle=gg000102%7C%7C Thüringer Landesamt für Statistik – Bevölkerung nach Gemeinden, erfüllenden Gemeinden und Verwaltungsgemeinschaften]</ref> Алып жатқан жер аумағы 5,89 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''16 0 77 016''. Муниципалитеттің басшысы — Майк Пивак. == Дереккөздер == {{reflist}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.heukewalde.de/ Ресми сайты] {{Тюрингия аудандары}} {{Германия:Альтенбург ауданы:Қалалар}} {{Thuringia-geo-stub}} [[Санат:Тюрингия елді мекендері]] bb3nj5gl9720xy98t8ckzchynpyi5q2 0 254475 3483149 1066136 2025-06-25T08:35:59Z EmausBot 5055 Бот: Шынжырлы айдатуды түзетті → [[Артур Конан Дойл]] 3483149 wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Артур Конан Дойл]] mx9ltw5184212vjdjivn9b8zv1ykbu4 0 421696 3483142 2960426 2025-06-25T08:20:21Z Kontributor 2K 135972 елтаңба @correct version 3483142 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = [[Коммуна (Франция)|Коммуна]] |қазақша атауы = Ла-Форс |шынайы атауы = La Force |сурет = |жағдайы = |ел = Франция |елтаңба = Blason ville fr La Force 24.svg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir= |lat_deg=44.8694444444 |lat_min= |lat_sec= |lon_dir= |lon_deg=0.376111111111 |lon_min= |lon_sec= |CoordAddon = type:city(2524)_region:FR |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = 270 |аймақ картасының өлшемi = 270 |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Франция аймақтары{{!}}Аймағы |аймағы = Аквитания |кестедегі аймақ = Аквитания |аудан түрі = Франция департаменттері{{!}}Департаменті |ауданы = Дордонь |кестедегі аудан = Дордонь (департамент){{!}}Дордонь |қауым түрі = Франция округтері{{!}}Округі |қауым = Бержерак (округ){{!}}Бержерак |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = <!-- [[Франция кантондары|Кантоны]]:<br /> [[Ла-Форс (кантон)|Ла-Форс]] --> |басшының түрi = Мэр{{!}}Мэрі |басшысы = Armand Zaccaron ([[2008]]-[[2014]]) |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 15,60 |биiктiктiң түрi = Биіктігі |орталығының биiктігі = 12—116 |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 2524 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = 161,79 |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = |пошта индексі = 24130 |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = INSEE коды |сандық идентификаторы = 24222 |ортаққордағы санаты = La Force (Dordogne) |сайты = |сайт тілі = }} '''Ла-Форс''' ({{lang-fr|La Force}}) — [[Франция]]дағы коммуна. [[Аквитания]] аймағына қарасты [[Дордонь (департамент)|Дордонь]] департаментінде орналасқан. [[Бержерак (округ)|Бержерак]] округінің құрамына енеді. Алып жатқан жер аумағы 15,60 км² шамасында. Коммунаның [[INSEE коды]] — ''24222'', [[пошта индексі]] — ''24130''. == Демографиясы == [[2009 жыл]]ғы мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 2524 адамды құрады<ref>{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp |title = 2009 жылғы тұрғындар саны |publisher=[[INSEE]] |accessdate=25.11.2012}}{{ref-fr}}</ref>. Халық тығыздығы — 161,79 адам/км². {{Демография/FRA/La Force (Dordogne)}} Тұрғындарының жас шамасы және жынысы бойынша құрамы (2006)<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=pop-sexe-age-quinquennal| title=Population selon le sexe et l'âge...2006| language=fr| description = Жас шамасы және жынысы бойынша құрамы (2006) |publisher=[[INSEE]] | accessdate=25.11.2012}}</ref>: {{ЖЖ-Кесте | макс=140 | барлығы=2484 | е0=62 | ә0=66 | е5=74 | ә5=62 | е10=62 | ә10=98 | е15=66 | ә15=74 | е20=63 | ә20=51 | е25=60 | ә25=52 | е30=59 | ә30=82 | е35=86 | ә35=66 | е40=67 | ә40=111 | е45=83 | ә45=99 | е50=91 | ә50=140 | е55=76 | ә55=104 | е60=48 | ә60=57 | е65=72 | ә65=88 | е70=48 | ә70=72 | е75=44 | ә75=72 | е80=12 | ә80=53 | е85=16 | ә85=48 }} == Тағы қараңыз == * [[Дордонь департаментінің коммуналары]] == Дереккөздер == {{reflist}} == Сыртқы сілтемелер == {{commonscat|La Force (Dordogne)|Ла-Форс}} * [http://www.recensement.insee.fr/searchResults.action?zoneSearchField=&codeZone=24222-COM Францияның ұлттық статистика және экономикалық зерттеулер институты сайтындағы парақшасы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121103122945/http://recensement.insee.fr/searchResults.action?zoneSearchField=&codeZone=24222-COM |date=2012-11-03 }} * [http://www.mapquest.com/?q=44.8694444444,0.376111111111&zoom=8 «Mapquest» картасында орналасуы] {{France-geo-stub}} {{Дордонь департаментінің коммуналары}} [[Санат:Дордонь департаментінің коммуналары]] gftsw6vf2ebnn65s2arkqt0bgs4kzj0 0 434543 3482961 2967190 2025-06-24T22:17:22Z CommonsDelinker 165 «[[:File:Blason_Ramecourt.svg]]» деген «[[:File:Blason_ville_fr_Ramecourt_62.svg]]» дегенмен алмастырылды. 3482961 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = [[Коммуна (Франция)|Коммуна]] |қазақша атауы = Рамкур |шынайы атауы = Ramecourt |сурет = |жағдайы = |ел = Франция |елтаңба = Blason ville fr Ramecourt 62.svg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir= |lat_deg=50.3711111111 |lat_min= |lat_sec= |lon_dir= |lon_deg=2.31361111111 |lon_min= |lon_sec= |CoordAddon = type:city(317)_region:FR |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = 270 |аймақ картасының өлшемi = 270 |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Франция аймақтары{{!}}Аймағы |аймағы = Нор-Па-де-Кале |кестедегі аймақ = Нор-Па-де-Кале |аудан түрі = Франция департаменттері{{!}}Департаменті |ауданы = Па-де-Кале |кестедегі аудан = Па-де-Кале (департамент){{!}}Па-де-Кале |қауым түрі = Франция округтері{{!}}Округі |қауым = Аррас (округ){{!}}Аррас |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = <!-- [[Франция кантондары|Кантоны]]:<br /> [[Сен-Поль-сюр-Тернуаз (кантон)|Сен-Поль-сюр-Тернуаз]] --> |басшының түрi = Мэр{{!}}Мэрі |басшысы = Dequidt Denis ([[2008]]-[[2014]]) |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 8,09 |биiктiктiң түрi = Биіктігі |орталығының биiктігі = 85—146 |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 317 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = 39,18 |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = |пошта индексі = 62130 |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = INSEE коды |сандық идентификаторы = 62686 |ортаққордағы санаты = Ramecourt (Pas-de-Calais) |сайты = |сайт тілі = }} '''Рамкур''' ({{lang-fr|Ramecourt}}) — [[Франция]]дағы коммуна. [[Нор-Па-де-Кале]] аймағына қарасты [[Па-де-Кале (департамент)|Па-де-Кале]] департаментінде орналасқан. [[Аррас (округ)|Аррас]] округінің құрамына енеді. Алып жатқан жер аумағы 8,09 км² шамасында. Коммунаның [[INSEE коды]] — ''62686'', [[пошта индексі]] — ''62130''. == Демографиясы == [[2009 жыл]]ғы мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 317 адамды құрады<ref>{{cite web |url=http://insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/departement.asp |title = 2009 жылғы тұрғындар саны |publisher=[[INSEE]] |accessdate=25.11.2012}}{{ref-fr}}</ref>. Халық тығыздығы — 39,18 адам/км². {{Демография/FRA/Ramecourt (Pas-de-Calais)}} Тұрғындарының жас шамасы және жынысы бойынша құрамы (2006)<ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=99&ref_id=pop-sexe-age-quinquennal| title=Population selon le sexe et l'âge...2006| language=fr| description = Жас шамасы және жынысы бойынша құрамы (2006) |publisher=[[INSEE]] | accessdate=25.11.2012}}</ref>: {{ЖЖ-Кесте | макс=28 | барлығы=332 | е0=0 | ә0=12 | е5=4 | ә5=4 | е10=16 | ә10=8 | е15=28 | ә15=12 | е20=4 | ә20=12 | е25=8 | ә25=8 | е30=0 | ә30=0 | е35=0 | ә35=8 | е40=20 | ә40=20 | е45=12 | ә45=4 | е50=12 | ә50=20 | е55=20 | ә55=20 | е60=12 | ә60=0 | е65=4 | ә65=8 | е70=16 | ә70=16 | е75=8 | ә75=8 | е80=0 | ә80=0 | е85=4 | ә85=4 }} == Тағы қараңыз == * [[Па-де-Кале департаментінің коммуналары]] == Дереккөздер == {{reflist}} == Сыртқы сілтемелер == {{commonscat|Ramecourt (Pas-de-Calais)|Рамкур}} * [http://www.recensement.insee.fr/searchResults.action?zoneSearchField=&codeZone=62686-COM Францияның ұлттық статистика және экономикалық зерттеулер институты сайтындағы парақшасы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121102135055/http://recensement.insee.fr/searchResults.action?zoneSearchField=&codeZone=62686-COM |date=2012-11-02 }} * [http://www.mapquest.com/?q=50.3711111111,2.31361111111&zoom=8 «Mapquest» картасында орналасуы] {{France-geo-stub}} {{Па-де-Кале департаментінің коммуналары}} [[Санат:Па-де-Кале департаментінің коммуналары]] ialjrel8v45lr19brzw8ckjkr5idojw 0 483032 3482998 1889915 2025-06-25T02:47:14Z Sagzhan 29953 /* Е */ 3482998 wikitext text/x-wiki <!--Table of Contents:--> {| id="toc" border="0" ! {{МедиаУики:Toc}}: | [[#8|8]] [[#А|А]] [[#Ә|Ә]] [[#Б|Б]] [[#В|В]] [[#Г|Г]] [[#Ғ|Ғ]] [[#Д|Д]] [[#Е|Е]] [[#Ж|Ж]] [[#З|З]] [[#И|И]] [[#Й|Й]] [[#К|К]] [[#Қ|Қ]] [[#Л|Л]] [[#М|М]] [[#Н|Н]] [[#О|О]] [[#Ө|Ө]] [[#П|П]] [[#Р|Р]] [[#С|С]] [[#Т|Т]] [[#У|У]] [[#Ұ|Ұ]] [[#Ү|Ү]] [[#Ф|Ф]] [[#Х|Х]] [[#Ч|Ч]] [[#Ш|Ш]] [[#І|І]] [[#Ю|Ю]]__NOTOC__ |} === А === * [[Абсолюттік қатты дене]] * [[Абсолюттік шымыр дене]] * [[Абсолюттік кеңістік]] * [[Агрегаттық күй]] * [[Амплитуда]] * [[Атом]] * [[Атомдық ядро]] === Б === * [[Барион]] * [[Балқу]] * [[Қарапайым бөлшек|Бөлшек]] * [[Берік дене]] * [[Біріңғай орта]] * [[Броун қозғалысы]] * [[Біртектілік кеңістігі]] * [[Бұрыштық жиілік]] * [[Бозе-Эйнштейн конденсаты]] === В === * [[Вакуум]] * [[Векторлық өріс ағысы]] === Г === * [[Газ]] * [[Гармондық осциллятор]] * [[Гравитация]] === Д === * [[Деформирлік дене]] * [[Диполь (электродинамика)|Диполь]] * [[Дифракция]] * [[Диэлектрик]] ==Е== * [[Еркіндік деңгей (физика)]] === Ж === * [[Жарқыл]] * [[Жартылай ыдырау периоды]] * [[Жылдамдық]] * [[Жарық дисперсиясы]] * [[Жоғарыдыбыстық жылдамдық]] * [[Жылу өсу коэффициентті]] * [[Жоғары аққыштық]] * [[Жылу қозғалысы]] * [[Жылу ұлғаюы]] * [[Жылу өткізгіштік]] * [[Жылусыйымдылық]] * [[Жартылай өткізгіш]] * [[Жиілік]] === З === * [[Зарятты бөлшегі]] === И === * [[Инерция|Инерция заңы]] * [[Инерция ценрті]] * [[Идеальды сұйықтық]] * [[Идеальды сығылмайтын сұйықтық]] * [[Изотроптық кеңістік]] * [[Импульс]] * [[Импульс моменті]] * [[Инерттік масса]] * [[Инерциальдық санау жүйесі]] * [[Интерференция (физика)]] * [[Ион]] * [[Импультың тензор энергиясы]] === К === * [[Кварк-глюондық плазма]] * [[Кинетикалық энергия]] * [[Коллоиддық системалар]] * [[Комфортабельдік]] * [[Критикалық нүкте]] (термодинамика) * [[Критикалық қысым]] * [[Күшті өріс (физика)|Күшті өріс]] * [[Кулон заңы|Кулон заңы]] * [[Күш моменті]] * [[Кеңістік (физикадағы)|Кеңістік]] * [[Кеңістік-уақыт]] ==Қ== * [[Қайнау]] * [[Қарапайым ұяшық]] * [[Қуат]] * [[Қысым]] === М === * [[Магниттенгендік]] * [[Масса]] * [[Математикалық маятник]] * [[Материалдық нүкте]] * [[Материя (физика)]] * [[Механизм]] * [[Механикалық жұмыс]] * [[Механикалық қозғалыс]] * [[Масса центрі]] * [[Мах саны]] === Н === * [[Нормальдық жағдай]] * [[Нуклон]] * [[Нүктелі электрикалық заряд]] === О === * [[Ом заңы]] ==Ө== * [[Өте қатты дене]] * [[Өткізгіш]] === П === * [[Парциалдық қысым]] * [[Плазма (агрегаттық күй)|Плазма]] * [[Потенциалды векторлық өріс]] ==Р== * [[Рейнольд саны]] === С === * [[Салмақ]] * [[Салыстырмалы еру жылуы ]] * [[Салыстырмалы жылусыйымдылық]] * [[Салыстырмалы салмақ]] * [[Салыстырмалы көлем]] * [[Сәуле]] * [[Сәуле интерференциясы]] * [[Сәуле жылдамдығы]] * [[Санау жүйесі]] * [[Сұйықтық]] * [[Скалярь шама]] * [[Салыстырмалық принципі]] * [[Суперпозиция принципі]] * [[Спектр]] * [[Спин]] * [[Статика]] * [[Сақталу заңы]] * [[Сублимация (физика)|Сублимация]] === Т === * [[Толқын]] * [[Температура]] * [[Қайнау температурасы]] * [[Балқу температурасы]] (қатты күйдегі заттың сұйық күйге айналуы) немесе * [[Еру температурасы]] (Сұйық заттардың қатты күйден қайта сұйықтыққа айналуы) * [[Термодинамикалық фаза]] * [[Тербеліс периоды]] * [[Тұтқырлық]] * [[Теңдік жағдай]] * [[Тығыздық]] === У === * [[Уақыт]] * [[Уақыт моменті]] ==Ұ== * [[Ұзындық]] ==Ү== * [[Үдеу]] * [[Үштік нүкте]] === Ф === * [[Фазалық асу]] * [[Физикалық маятник]] (тілшік) * [[Физикалық кеңістік]] * [[Физикалық дене]] * [[Фотон]] === Ш === * [[Ішкі шала өткізгіштік]] * [[Шағылыс (физика)]] === Э === * [[Электрлік кернеу]] * [[Электромагниттік сәулелену]] * [[Энергия]] * [[Энтропия]] [[Санат:Физикалық шамалар]] [[Санат:Тізімдер]] 7pozc94j2iduoxuf2ahjz96nkldmtt2 3 484382 3482956 1710334 2025-06-24T20:13:17Z A09 122553 A09 [[Қатысушы талқылауы:Belarus2578]] бетін [[Қатысушы талқылауы:Dhhdjrkjrjeiei38337]] бетіне жылжытты (айдатқыш қалдырмады): Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Belarus2578|Belarus2578]]" to "[[Special:CentralAuth/Dhhdjrkjrjeiei38337|Dhhdjrkjrjeiei38337]]" 1710334 wikitext text/x-wiki {{Welcome|--[[Қатысушы:BolatbekBot|BBot]] ([[Қатысушы талқылауы:BolatbekBot|talk]]) 02:43, 2013 ж. ақпанның 3 (ALMT)}} 25xowmkl7g57e00yyca2puj1uxcupep 0 491785 3483087 3414296 2025-06-25T05:26:42Z Kas77777 100404 3483087 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league |logo= |pixels= |caption= |sport=[[Бобслей]], [[Скелетон]] |founded= 1930 |teams=61 ([[2024 жыл]]) |continent=[[Әлем]] [[Халықаралық бобслей және скелетон федерациясы]] (IBSF {{lang-en|International Bobsleigh and Skeleton Federation}}) |champion= }} '''Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты''' (en-lang IBSF World Championships) — [[Халықаралық бобслей және скелетон федерациясы]]мен ұйымдастырылатын [[бобслей]]ден және [[скелетон]]нан жарыс. Бобслейден әлем чемпионаттары [[1930 жыл]]дан бастап өткізіледі. Алғашқы чемпионатта ерлерге арналған төрттіктер үшін ғана жарыстар өткізілген, бір жылдан кейін екіліктерге де жарыстар өткізіле бастады. Скелетоннан алғашқы әлем чемпионаты [[1982 жыл]]ы өткізілді. Әйелдер бобслейі және скелетоны әлем чемпионаттарының бағдарламасына 2000-шы жылы енгізілді (алғашқы кезде ерлер және әйелдер арасындағы бобслейден чемпионаттары бөлек өткізілген). [[2004 жыл]]ы бобслейден және скелетоннан бөлек өткізілген әлем чемпионаттары бір спорттық шараға біріктірілді. Аралас командалар арасындағы жарыстар [[2007 жыл]]дан бастап өткізіледі. == Әлем чемпионаттары == {|class="wikitable sortable" ! Жыл !! Өткізілу орны !! Ел !! Медальдар саны !! Ескертулер |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1930|1930]] || [[Монтрё|Ко (Монтрё)]] ||{{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1931|1931]] || [[Оберхоф]] || [[Сурет:Flag of the NSDAP (1920–1945).svg|22px]] [[Үшінші рейх]] || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1933|1933]] || [[Шклярска-Поремба|Шрайберхау]] ||[[Сурет:Flag of the NSDAP (1920–1945).svg|22px]] [[Үшінші рейх]] || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1934|1934]] || [[Энгельберг]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Гармиш-Партенкирхен]] || [[Сурет:Flag of the NSDAP (1920–1945).svg|22px]] [[Үшінші рейх]] || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1935|1935]] || [[Инсбрук|Иглс]] || {{AUT}} || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1937|1937]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1938|1938]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Гармиш-Партенкирхен]] || [[Сурет:Flag of the NSDAP (1920–1945).svg|22px]] [[Үшінші рейх]] || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1939|1939]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1947|1947]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1949|1949]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1950|1950]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1951|1951]] || [[Альп-д'Юэз]] || {{FRA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1953|1953]] || [[Гармиш-Партенкирхен]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1954|1954]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1955|1955]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1957|1957]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1958|1958]] || [[Гармиш-Партенкирхен]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1959|1959]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1960|1960]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1961|1961]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1962|1962]] || [[Гармиш-Партенкирхен]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1963|1963]] || [[Инсбрук|Иглс]] || {{AUT}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1965|1965]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1966|1966]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 1 || Жарыстар ерлер-екіліктер арасында ғана өткізілді |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1967|1967]] || [[Альп-д'Юэз]] || {{FRA}} || 1 || Жарыстар ерлер-екіліктер арасында ғана өткізілді |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1969|1969]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1970|1970]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1971|1971]] || [[Брёй-Червиния|Червиния]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1973|1973]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1974|1974]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1975|1975]] || [[Брёй-Червиния|Червиния]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1977|1977]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1978|1978]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1979|1979]] || [[Шёнау-ам-Кёнигсзе|Кёнигсзе]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1981|1981]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1982|1982]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 3 || Бобслей (ерлер), ерлер арасындағы скелетоннан алғашқы жарыстар өткізілді |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1983|1983]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1985|1985]] || [[Брёй-Червиния|Червиния]] || {{ITA}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1986|1986]] || [[Шёнау-ам-Кёнигсзе|Кёнигсзе]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1987|1987]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1989|1989]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1990|1990]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Шёнау-ам-Кёнигсзе|Кёнигсзе]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1991|1991]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Инсбрук|Иглс]] || {{AUT}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1992|1992]] || [[Калгари]] || {{CAN}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1993|1993]] || [[Инсбрук|Иглс]] || {{AUT}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Ла-Плань]] || {{FRA}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1994|1994]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1995|1995]] || [[Винтерберг (қала)|Винтерберг]] || {{GER}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Лиллехаммер]] || {{NOR}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1996|1996]] || [[Калгари]] || {{CAN}} || 3 || |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1997|1997]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1998|1998]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1999|1999]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Альтенберг]] || {{GER}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=3|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2000|2000]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Винтерберг (қала)|Винтерберг]] || {{GER}} || 1 || Әйелдер арасындағы бобслейден алғашқы жарыстар өткізілді |- |[[Инсбрук|Иглс]] || {{AUT}} || 2 || Скелетон, әйелдер арасындағы скелетоннан алғашқы жарыстар өткізілді |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2001|2001]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Калгари]] || {{CAN}} || 3 || Бобслей (әйелдер), скелетон |- |rowspan=3|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2003|2003]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Винтерберг (қала)|Винтерберг]] || {{GER}} || 1 || Бобслей (әйелдер) |- |[[Нагано]] || {{JPN}} || 2 || Скелетон |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2004|2004]] || [[Шёнау-ам-Кёнигсзе|Кёнигсзе]] || {{GER}} || 5 || Бобслейден және скелетоннан алғашқы біріктірілген чемпионат өткізілді |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2005|2005]] || [[Калгари]] || {{CAN}} || 5 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2007|2007]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 6 || Аралас командалар арасындағы алғашқы жарыстар өткізілді |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2008|2008]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || 6 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2009|2009]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 6 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2011|2011]] || [[Шёнау-ам-Кёнигсзе|Кёнигсзе]] || {{GER}} || 6 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2012|2012]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 6 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2013|2013]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 6 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2015|2015]] || [[Винтерберг (қала)|Винтерберг]] || {{GER}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2016|2016]] || [[Инсбрук]] || {{AUT}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2017|2017]] || [[Кёнингсзе]] || {{GER}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2019|2019]] || [[Уистлер]] || {{CAN}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2020|2020]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2021|2021]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2023|2023]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || || |} == Барлық медальдар саны == === Бобслей === {| class="prettytable sortable" style=" width:80%;" |- style="background-color:#EDEDED;" ! class="hintergrundfarbe6" style="width:7%;" | Орын ! class="hintergrundfarbe6" style="width:30%;" | Ел ! bgcolor=gold style="width:8%;" | Алтын ! bgcolor=silver style="width:8%;" | Күміс ! bgcolor="#CC9966" style="width:8%;" | Қола ! bgcolor="#BCEE68" style="width:8%;" | Барлығы |-align="center" | '''1.''' || align="left" | {{GER}}/{{FRG}} || bgcolor="#F7F6A8" | 66 || bgcolor="#DCE5E5" | 55 || bgcolor="#FFDAB9" | 48 || bgcolor="#E7FAEC" | 169 |-align="center" | '''2.''' || align="left" | {{CHE}} || bgcolor="#F7F6A8" | 32 || bgcolor="#DCE5E5" | 27 || bgcolor="#FFDAB9" | 30 || bgcolor="#E7FAEC" | 89 |-align="center" | '''3.''' || align="left" | {{ITA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 18 || bgcolor="#DCE5E5" | 18 || bgcolor="#FFDAB9" | 6 || bgcolor="#E7FAEC" | 42 |-align="center" | '''4.''' || align="left" | {{USA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 12 || bgcolor="#DCE5E5" | 15 || bgcolor="#FFDAB9" | 23 || bgcolor="#E7FAEC" | 50 |-align="center" | '''5.''' || align="left" | {{DDR}} || bgcolor="#F7F6A8" | 8 || bgcolor="#DCE5E5" | 9 || bgcolor="#FFDAB9" | 8 || bgcolor="#E7FAEC" | 25 |-align="center" | '''6.''' || align="left" | {{CAN}} || bgcolor="#F7F6A8" | 5 || bgcolor="#DCE5E5" | 9 || bgcolor="#FFDAB9" | 7 || bgcolor="#E7FAEC" | 21 |-align="center" | '''7.''' || align="left" | {{GBR}} || bgcolor="#F7F6A8" | 5 || bgcolor="#DCE5E5" | 4 || bgcolor="#FFDAB9" | 3 || bgcolor="#E7FAEC" | 12 |-align="center" | '''8.''' || align="left" | {{ROM}} || bgcolor="#F7F6A8" | 2 || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 6 |-align="center" | '''9.''' || align="left" | {{AUT}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 6 || bgcolor="#FFDAB9" | 8 || bgcolor="#E7FAEC" | 15 |-align="center" | '''10.''' || align="left" | {{LVA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 3 || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 6 |-align="center" | '''11.''' || align="left" | {{BEL}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 3 |-align="center" | '''12.''' || align="left" | {{FRA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 4 || bgcolor="#E7FAEC" | 5 |-align="center" | '''13.''' || align="left" | {{TCH}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | — || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''14.''' || align="left" | {{URS}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | || align="left" | {{SWE}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''15.''' || align="left" | {{ESP}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 1 |-align="center" | || align="left" | '''Барлығы''' || bgcolor="#F7F6A8" | 149 || bgcolor="#DCE5E5" | 150 || bgcolor="#FFDAB9" | 146 || bgcolor="#E7FAEC" | 445 |} === Скелетон === {| class="prettytable sortable" style=" width:80%;" |- style="background-color:#EDEDED;" ! class="hintergrundfarbe6" style="width:7%;" | Орын ! class="hintergrundfarbe6" style="width:30%;" | Ел ! bgcolor=gold style="width:8%;" | Алтын ! bgcolor=silver style="width:8%;" | Күміс ! bgcolor="#CC9966" style="width:8%;" | Қола ! bgcolor="#BCEE68" style="width:8%;" | Барлығы |-align="center" | '''1.''' || align="left" | {{GER}} || bgcolor="#F7F6A8" | 20 || bgcolor="#DCE5E5" | 11 || bgcolor="#FFDAB9" | 12 || bgcolor="#E7FAEC" | 43 |-align="center" | '''2.''' || align="left" | {{CHE}} || bgcolor="#F7F6A8" | 7 || bgcolor="#DCE5E5" | 7 || bgcolor="#FFDAB9" | 4 || bgcolor="#E7FAEC" | 18 |-align="center" | '''3.''' || align="left" | {{CAN}} || bgcolor="#F7F6A8" | 7 || bgcolor="#DCE5E5" | 6 || bgcolor="#FFDAB9" | 7 || bgcolor="#E7FAEC" | 20 |-align="center" | '''4.''' || align="left" | {{LVA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 6 || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 8 |-align="center" | '''5.''' || align="left" | {{AUT}} || bgcolor="#F7F6A8" | 5 || bgcolor="#DCE5E5" | 8 || bgcolor="#FFDAB9" | 7 || bgcolor="#E7FAEC" | 20 |-align="center" | '''6.''' || align="left" | {{USA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 3 || bgcolor="#DCE5E5" | 6 || bgcolor="#FFDAB9" | 9 || bgcolor="#E7FAEC" | 18 |-align="center" | '''7.''' || align="left" | {{GBR}} || bgcolor="#F7F6A8" | 4 || bgcolor="#DCE5E5" | 6 || bgcolor="#FFDAB9" | 3 || bgcolor="#E7FAEC" | 13 |-align="center" | '''8.''' || align="left" | {{RUS}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 6 || bgcolor="#FFDAB9" | 6 || bgcolor="#E7FAEC" | 13 |-align="center" | '''9.''' || align="left" | {{NZL}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''10.''' || align="left" | {{KOR}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 3 |-align="center" | '''11.''' || align="left" | {{ITA}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''12.''' || align="left" | {{NED}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 0 || bgcolor="#E7FAEC" | 1 |-align="center" | || align="left" | {{BEL}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 0 || bgcolor="#E7FAEC" | 1 | || align="left" | '''Барлығы''' || bgcolor="#F7F6A8" | 54 || bgcolor="#DCE5E5" | 55 || bgcolor="#FFDAB9" | 54 || bgcolor="#E7FAEC" | 163 |} === Құрамдастырылған жарыстар === {| class="prettytable sortable" style=" width:80%;" |- style="background-color:#EDEDED;" ! class="hintergrundfarbe6" style="width:7%;" | Орын ! class="hintergrundfarbe6" style="width:30%;" | Ел ! bgcolor=gold style="width:8%;" | Алтын ! bgcolor=silver style="width:8%;" | Күміс ! bgcolor="#CC9966" style="width:8%;" | Қола ! bgcolor="#BCEE68" style="width:8%;" | Барлығы |-align="center" | '''1.''' || align="left" | {{GER}} || bgcolor="#F7F6A8" | 8 || bgcolor="#DCE5E5" | 5 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 14 |-align="center" | '''2.''' || align="left" | {{USA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 2 || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 3 || bgcolor="#E7FAEC" | 6 |-align="center" | '''3.''' || align="left" | {{CAN}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | 4 || bgcolor="#E7FAEC" | 6 |-align="center" | '''4.''' || align="left" | {{CHE}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | || align="left" | {{RUS}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''6.''' || align="left" | {{AUT}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | — || bgcolor="#E7FAEC" | 1 |-align="center" | || align="left" | '''Барлығы''' || bgcolor="#F7F6A8" | 10 || bgcolor="#DCE5E5" | 10 || bgcolor="#FFDAB9" | 10 || bgcolor="#E7FAEC" | 30 |} === Жалпы медальдар саны === {| class="prettytable sortable" style=" width:80%;" |- style="background-color:#EDEDED;" ! class="hintergrundfarbe6" style="width:7%;" | Орын ! class="hintergrundfarbe6" style="width:30%;" | Ел ! bgcolor=gold style="width:8%;" | Алтын ! bgcolor=silver style="width:8%;" | Күміс ! bgcolor="#CC9966" style="width:8%;" | Қола ! bgcolor="#BCEE68" style="width:8%;" | Барлығы |-align="center" | '''1.''' || align="left" | {{GER}}/{{FRG}} || bgcolor="#F7F6A8" | 94 || bgcolor="#DCE5E5" | 71 || bgcolor="#FFDAB9" | 61 || bgcolor="#E7FAEC" | 226 |-align="center" | '''2.''' || align="left" | {{CHE}} || bgcolor="#F7F6A8" | 39 || bgcolor="#DCE5E5" | 35 || bgcolor="#FFDAB9" | 35 || bgcolor="#E7FAEC" | 109 |-align="center" | '''3.''' || align="left" | {{ITA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 18 || bgcolor="#DCE5E5" | 19 || bgcolor="#FFDAB9" | 7 || bgcolor="#E7FAEC" | 44 |-align="center" | '''4.''' || align="left" | {{USA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 17 || bgcolor="#DCE5E5" | 22 || bgcolor="#FFDAB9" | 35 || bgcolor="#E7FAEC" | 74 |-align="center" | '''5.''' || align="left" | {{CAN}} || bgcolor="#F7F6A8" | 12 || bgcolor="#DCE5E5" | 17 || bgcolor="#FFDAB9" | 18 || bgcolor="#E7FAEC" | 47 |-align="center" | '''6.''' || align="left" | {{GBR}} || bgcolor="#F7F6A8" | 9 || bgcolor="#DCE5E5" | 10 || bgcolor="#FFDAB9" | 6 || bgcolor="#E7FAEC" | 25 |-align="center" | '''7.''' || align="left" | {{DDR}} || bgcolor="#F7F6A8" | 8 || bgcolor="#DCE5E5" | 9 || bgcolor="#FFDAB9" | 8 || bgcolor="#E7FAEC" | 25 |-align="center" | '''8.''' || align="left" | {{LAT}} || bgcolor="#F7F6A8" | 7 || bgcolor="#DCE5E5" | 4 || bgcolor="#FFDAB9" | 4 || bgcolor="#E7FAEC" | 15 |-align="center" | '''9.''' || align="left" | {{AUT}} || bgcolor="#F7F6A8" | 6 || bgcolor="#DCE5E5" | 15 || bgcolor="#FFDAB9" | 15 || bgcolor="#E7FAEC" | 36 |-align="center" | '''10.''' || align="left" | {{RUS}} || bgcolor="#F7F6A8" | 2 || bgcolor="#DCE5E5" | 9 || bgcolor="#FFDAB9" | 6 || bgcolor="#E7FAEC" | 17 |-align="center" | '''11.''' || align="left" | {{BEL}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 4 |-align="center" | '''12.''' || align="left" | {{FRA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 4 || bgcolor="#E7FAEC" | 5 |-align="center" | '''13.''' || align="left" | {{NZL}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | - || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''14.''' || align="left" | {{TCH}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | — || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | || align="left" | {{KOR}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 3 |-align="center" | '''15.''' || align="left" | {{NED}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 0 || bgcolor="#E7FAEC" | 1 |-align="center" | || align="left" | '''Барлығы''' || bgcolor="#F7F6A8" | 217 || bgcolor="#DCE5E5" | 219 || bgcolor="#FFDAB9" | 214 || bgcolor="#E7FAEC" | 650 |} == Сыртқы сілтемелер == * [http://sports123.com/bob/mw-2.html Ерлер екіліктері арасындағы бобслейден әлем чемпиондары] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070929091333/http://sports123.com/bob/mw-2.html |date=2007-09-29 }} {{ref-en}} * [http://sports123.com/bob/ww-2.html Әйелдер екіліктері арасындағы бобслейден әлем чемпиондары] {{ref-en}} * [http://sports123.com/bob/mw-4.html Ерлер төрттіктері арасындағы бобслейден әлем чемпиондары] {{ref-en}} * [http://sports123.com/ske/mw.html Ерлер арасындағы скелетоннан әлем чемпиондары] {{ref-en}} * [http://sports123.com/ske/ww.html Әйелдер арасындағы скелетоннан әлем чемпиондары] {{ref-en}} * [http://sports123.com/bob/xw-bst.html Аралас командалар арасындағы бобслейден және скелетоннан әлем чемпиондары] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070929091457/http://sports123.com/bob/xw-bst.html |date=2007-09-29 }} {{ref-en}} [[Санат:Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаттары|*]] csostgjqi8fm8nh7hpmulsxfvvbz36g 3483089 3483087 2025-06-25T05:29:18Z Kas77777 100404 3483089 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league |logo= |pixels= |caption= |sport=[[Бобслей]], [[Скелетон]] |founded= 1930 |teams=61 ([[2024 жыл]]) |continent=[[Әлем]] [[Халықаралық бобслей және скелетон федерациясы]] (IBSF {{lang-en|International Bobsleigh and Skeleton Federation}}) |champion= }} '''Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты''' ({{lang-en|IBSF World Championships}}) — [[Халықаралық бобслей және скелетон федерациясы]]мен ұйымдастырылатын [[бобслей]]ден және [[скелетон]]нан жарыс. Бобслейден әлем чемпионаттары [[1930 жыл]]дан бастап өткізіледі. Алғашқы чемпионатта ерлерге арналған төрттіктер үшін ғана жарыстар өткізілген, бір жылдан кейін екіліктерге де жарыстар өткізіле бастады. Скелетоннан алғашқы әлем чемпионаты [[1982 жыл]]ы өткізілді. Әйелдер бобслейі және скелетоны әлем чемпионаттарының бағдарламасына 2000-шы жылы енгізілді (алғашқы кезде ерлер және әйелдер арасындағы бобслейден чемпионаттары бөлек өткізілген). [[2004 жыл]]ы бобслейден және скелетоннан бөлек өткізілген әлем чемпионаттары бір спорттық шараға біріктірілді. Аралас командалар арасындағы жарыстар [[2007 жыл]]дан бастап өткізіледі. == Әлем чемпионаттары == {|class="wikitable sortable" ! Жыл !! Өткізілу орны !! Ел !! Медальдар саны !! Ескертулер |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1930|1930]] || [[Монтрё|Ко (Монтрё)]] ||{{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1931|1931]] || [[Оберхоф]] || [[Сурет:Flag of the NSDAP (1920–1945).svg|22px]] [[Үшінші рейх]] || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1933|1933]] || [[Шклярска-Поремба|Шрайберхау]] ||[[Сурет:Flag of the NSDAP (1920–1945).svg|22px]] [[Үшінші рейх]] || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1934|1934]] || [[Энгельберг]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Гармиш-Партенкирхен]] || [[Сурет:Flag of the NSDAP (1920–1945).svg|22px]] [[Үшінші рейх]] || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1935|1935]] || [[Инсбрук|Иглс]] || {{AUT}} || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1937|1937]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1938|1938]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Гармиш-Партенкирхен]] || [[Сурет:Flag of the NSDAP (1920–1945).svg|22px]] [[Үшінші рейх]] || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1939|1939]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1947|1947]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1949|1949]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1950|1950]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1951|1951]] || [[Альп-д'Юэз]] || {{FRA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1953|1953]] || [[Гармиш-Партенкирхен]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1954|1954]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1955|1955]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1957|1957]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1958|1958]] || [[Гармиш-Партенкирхен]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1959|1959]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1960|1960]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1961|1961]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1962|1962]] || [[Гармиш-Партенкирхен]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1963|1963]] || [[Инсбрук|Иглс]] || {{AUT}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1965|1965]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1966|1966]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 1 || Жарыстар ерлер-екіліктер арасында ғана өткізілді |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1967|1967]] || [[Альп-д'Юэз]] || {{FRA}} || 1 || Жарыстар ерлер-екіліктер арасында ғана өткізілді |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1969|1969]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1970|1970]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1971|1971]] || [[Брёй-Червиния|Червиния]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1973|1973]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1974|1974]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1975|1975]] || [[Брёй-Червиния|Червиния]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1977|1977]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1978|1978]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1979|1979]] || [[Шёнау-ам-Кёнигсзе|Кёнигсзе]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1981|1981]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1982|1982]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 3 || Бобслей (ерлер), ерлер арасындағы скелетоннан алғашқы жарыстар өткізілді |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1983|1983]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1985|1985]] || [[Брёй-Червиния|Червиния]] || {{ITA}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1986|1986]] || [[Шёнау-ам-Кёнигсзе|Кёнигсзе]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1987|1987]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1989|1989]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1990|1990]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Шёнау-ам-Кёнигсзе|Кёнигсзе]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1991|1991]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Инсбрук|Иглс]] || {{AUT}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1992|1992]] || [[Калгари]] || {{CAN}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1993|1993]] || [[Инсбрук|Иглс]] || {{AUT}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Ла-Плань]] || {{FRA}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1994|1994]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1995|1995]] || [[Винтерберг (қала)|Винтерберг]] || {{GER}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Лиллехаммер]] || {{NOR}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1996|1996]] || [[Калгари]] || {{CAN}} || 3 || |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1997|1997]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1998|1998]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1999|1999]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Альтенберг]] || {{GER}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=3|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2000|2000]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Винтерберг (қала)|Винтерберг]] || {{GER}} || 1 || Әйелдер арасындағы бобслейден алғашқы жарыстар өткізілді |- |[[Инсбрук|Иглс]] || {{AUT}} || 2 || Скелетон, әйелдер арасындағы скелетоннан алғашқы жарыстар өткізілді |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2001|2001]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Калгари]] || {{CAN}} || 3 || Бобслей (әйелдер), скелетон |- |rowspan=3|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2003|2003]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Винтерберг (қала)|Винтерберг]] || {{GER}} || 1 || Бобслей (әйелдер) |- |[[Нагано]] || {{JPN}} || 2 || Скелетон |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2004|2004]] || [[Шёнау-ам-Кёнигсзе|Кёнигсзе]] || {{GER}} || 5 || Бобслейден және скелетоннан алғашқы біріктірілген чемпионат өткізілді |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2005|2005]] || [[Калгари]] || {{CAN}} || 5 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2007|2007]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 6 || Аралас командалар арасындағы алғашқы жарыстар өткізілді |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2008|2008]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || 6 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2009|2009]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 6 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2011|2011]] || [[Шёнау-ам-Кёнигсзе|Кёнигсзе]] || {{GER}} || 6 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2012|2012]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 6 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2013|2013]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 6 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2015|2015]] || [[Винтерберг (қала)|Винтерберг]] || {{GER}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2016|2016]] || [[Инсбрук]] || {{AUT}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2017|2017]] || [[Кёнингсзе]] || {{GER}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2019|2019]] || [[Уистлер]] || {{CAN}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2020|2020]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2021|2021]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2023|2023]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || || |} == Барлық медальдар саны == === Бобслей === {| class="prettytable sortable" style=" width:80%;" |- style="background-color:#EDEDED;" ! class="hintergrundfarbe6" style="width:7%;" | Орын ! class="hintergrundfarbe6" style="width:30%;" | Ел ! bgcolor=gold style="width:8%;" | Алтын ! bgcolor=silver style="width:8%;" | Күміс ! bgcolor="#CC9966" style="width:8%;" | Қола ! bgcolor="#BCEE68" style="width:8%;" | Барлығы |-align="center" | '''1.''' || align="left" | {{GER}}/{{FRG}} || bgcolor="#F7F6A8" | 66 || bgcolor="#DCE5E5" | 55 || bgcolor="#FFDAB9" | 48 || bgcolor="#E7FAEC" | 169 |-align="center" | '''2.''' || align="left" | {{CHE}} || bgcolor="#F7F6A8" | 32 || bgcolor="#DCE5E5" | 27 || bgcolor="#FFDAB9" | 30 || bgcolor="#E7FAEC" | 89 |-align="center" | '''3.''' || align="left" | {{ITA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 18 || bgcolor="#DCE5E5" | 18 || bgcolor="#FFDAB9" | 6 || bgcolor="#E7FAEC" | 42 |-align="center" | '''4.''' || align="left" | {{USA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 12 || bgcolor="#DCE5E5" | 15 || bgcolor="#FFDAB9" | 23 || bgcolor="#E7FAEC" | 50 |-align="center" | '''5.''' || align="left" | {{DDR}} || bgcolor="#F7F6A8" | 8 || bgcolor="#DCE5E5" | 9 || bgcolor="#FFDAB9" | 8 || bgcolor="#E7FAEC" | 25 |-align="center" | '''6.''' || align="left" | {{CAN}} || bgcolor="#F7F6A8" | 5 || bgcolor="#DCE5E5" | 9 || bgcolor="#FFDAB9" | 7 || bgcolor="#E7FAEC" | 21 |-align="center" | '''7.''' || align="left" | {{GBR}} || bgcolor="#F7F6A8" | 5 || bgcolor="#DCE5E5" | 4 || bgcolor="#FFDAB9" | 3 || bgcolor="#E7FAEC" | 12 |-align="center" | '''8.''' || align="left" | {{ROM}} || bgcolor="#F7F6A8" | 2 || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 6 |-align="center" | '''9.''' || align="left" | {{AUT}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 6 || bgcolor="#FFDAB9" | 8 || bgcolor="#E7FAEC" | 15 |-align="center" | '''10.''' || align="left" | {{LVA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 3 || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 6 |-align="center" | '''11.''' || align="left" | {{BEL}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 3 |-align="center" | '''12.''' || align="left" | {{FRA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 4 || bgcolor="#E7FAEC" | 5 |-align="center" | '''13.''' || align="left" | {{TCH}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | — || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''14.''' || align="left" | {{URS}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | || align="left" | {{SWE}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''15.''' || align="left" | {{ESP}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 1 |-align="center" | || align="left" | '''Барлығы''' || bgcolor="#F7F6A8" | 149 || bgcolor="#DCE5E5" | 150 || bgcolor="#FFDAB9" | 146 || bgcolor="#E7FAEC" | 445 |} === Скелетон === {| class="prettytable sortable" style=" width:80%;" |- style="background-color:#EDEDED;" ! class="hintergrundfarbe6" style="width:7%;" | Орын ! class="hintergrundfarbe6" style="width:30%;" | Ел ! bgcolor=gold style="width:8%;" | Алтын ! bgcolor=silver style="width:8%;" | Күміс ! bgcolor="#CC9966" style="width:8%;" | Қола ! bgcolor="#BCEE68" style="width:8%;" | Барлығы |-align="center" | '''1.''' || align="left" | {{GER}} || bgcolor="#F7F6A8" | 20 || bgcolor="#DCE5E5" | 11 || bgcolor="#FFDAB9" | 12 || bgcolor="#E7FAEC" | 43 |-align="center" | '''2.''' || align="left" | {{CHE}} || bgcolor="#F7F6A8" | 7 || bgcolor="#DCE5E5" | 7 || bgcolor="#FFDAB9" | 4 || bgcolor="#E7FAEC" | 18 |-align="center" | '''3.''' || align="left" | {{CAN}} || bgcolor="#F7F6A8" | 7 || bgcolor="#DCE5E5" | 6 || bgcolor="#FFDAB9" | 7 || bgcolor="#E7FAEC" | 20 |-align="center" | '''4.''' || align="left" | {{LVA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 6 || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 8 |-align="center" | '''5.''' || align="left" | {{AUT}} || bgcolor="#F7F6A8" | 5 || bgcolor="#DCE5E5" | 8 || bgcolor="#FFDAB9" | 7 || bgcolor="#E7FAEC" | 20 |-align="center" | '''6.''' || align="left" | {{USA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 3 || bgcolor="#DCE5E5" | 6 || bgcolor="#FFDAB9" | 9 || bgcolor="#E7FAEC" | 18 |-align="center" | '''7.''' || align="left" | {{GBR}} || bgcolor="#F7F6A8" | 4 || bgcolor="#DCE5E5" | 6 || bgcolor="#FFDAB9" | 3 || bgcolor="#E7FAEC" | 13 |-align="center" | '''8.''' || align="left" | {{RUS}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 6 || bgcolor="#FFDAB9" | 6 || bgcolor="#E7FAEC" | 13 |-align="center" | '''9.''' || align="left" | {{NZL}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''10.''' || align="left" | {{KOR}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 3 |-align="center" | '''11.''' || align="left" | {{ITA}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''12.''' || align="left" | {{NED}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 0 || bgcolor="#E7FAEC" | 1 |-align="center" | || align="left" | {{BEL}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 0 || bgcolor="#E7FAEC" | 1 | || align="left" | '''Барлығы''' || bgcolor="#F7F6A8" | 54 || bgcolor="#DCE5E5" | 55 || bgcolor="#FFDAB9" | 54 || bgcolor="#E7FAEC" | 163 |} === Құрамдастырылған жарыстар === {| class="prettytable sortable" style=" width:80%;" |- style="background-color:#EDEDED;" ! class="hintergrundfarbe6" style="width:7%;" | Орын ! class="hintergrundfarbe6" style="width:30%;" | Ел ! bgcolor=gold style="width:8%;" | Алтын ! bgcolor=silver style="width:8%;" | Күміс ! bgcolor="#CC9966" style="width:8%;" | Қола ! bgcolor="#BCEE68" style="width:8%;" | Барлығы |-align="center" | '''1.''' || align="left" | {{GER}} || bgcolor="#F7F6A8" | 8 || bgcolor="#DCE5E5" | 5 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 14 |-align="center" | '''2.''' || align="left" | {{USA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 2 || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 3 || bgcolor="#E7FAEC" | 6 |-align="center" | '''3.''' || align="left" | {{CAN}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | 4 || bgcolor="#E7FAEC" | 6 |-align="center" | '''4.''' || align="left" | {{CHE}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | || align="left" | {{RUS}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''6.''' || align="left" | {{AUT}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | — || bgcolor="#E7FAEC" | 1 |-align="center" | || align="left" | '''Барлығы''' || bgcolor="#F7F6A8" | 10 || bgcolor="#DCE5E5" | 10 || bgcolor="#FFDAB9" | 10 || bgcolor="#E7FAEC" | 30 |} === Жалпы медальдар саны === {| class="prettytable sortable" style=" width:80%;" |- style="background-color:#EDEDED;" ! class="hintergrundfarbe6" style="width:7%;" | Орын ! class="hintergrundfarbe6" style="width:30%;" | Ел ! bgcolor=gold style="width:8%;" | Алтын ! bgcolor=silver style="width:8%;" | Күміс ! bgcolor="#CC9966" style="width:8%;" | Қола ! bgcolor="#BCEE68" style="width:8%;" | Барлығы |-align="center" | '''1.''' || align="left" | {{GER}}/{{FRG}} || bgcolor="#F7F6A8" | 94 || bgcolor="#DCE5E5" | 71 || bgcolor="#FFDAB9" | 61 || bgcolor="#E7FAEC" | 226 |-align="center" | '''2.''' || align="left" | {{CHE}} || bgcolor="#F7F6A8" | 39 || bgcolor="#DCE5E5" | 35 || bgcolor="#FFDAB9" | 35 || bgcolor="#E7FAEC" | 109 |-align="center" | '''3.''' || align="left" | {{ITA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 18 || bgcolor="#DCE5E5" | 19 || bgcolor="#FFDAB9" | 7 || bgcolor="#E7FAEC" | 44 |-align="center" | '''4.''' || align="left" | {{USA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 17 || bgcolor="#DCE5E5" | 22 || bgcolor="#FFDAB9" | 35 || bgcolor="#E7FAEC" | 74 |-align="center" | '''5.''' || align="left" | {{CAN}} || bgcolor="#F7F6A8" | 12 || bgcolor="#DCE5E5" | 17 || bgcolor="#FFDAB9" | 18 || bgcolor="#E7FAEC" | 47 |-align="center" | '''6.''' || align="left" | {{GBR}} || bgcolor="#F7F6A8" | 9 || bgcolor="#DCE5E5" | 10 || bgcolor="#FFDAB9" | 6 || bgcolor="#E7FAEC" | 25 |-align="center" | '''7.''' || align="left" | {{DDR}} || bgcolor="#F7F6A8" | 8 || bgcolor="#DCE5E5" | 9 || bgcolor="#FFDAB9" | 8 || bgcolor="#E7FAEC" | 25 |-align="center" | '''8.''' || align="left" | {{LAT}} || bgcolor="#F7F6A8" | 7 || bgcolor="#DCE5E5" | 4 || bgcolor="#FFDAB9" | 4 || bgcolor="#E7FAEC" | 15 |-align="center" | '''9.''' || align="left" | {{AUT}} || bgcolor="#F7F6A8" | 6 || bgcolor="#DCE5E5" | 15 || bgcolor="#FFDAB9" | 15 || bgcolor="#E7FAEC" | 36 |-align="center" | '''10.''' || align="left" | {{RUS}} || bgcolor="#F7F6A8" | 2 || bgcolor="#DCE5E5" | 9 || bgcolor="#FFDAB9" | 6 || bgcolor="#E7FAEC" | 17 |-align="center" | '''11.''' || align="left" | {{BEL}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 4 |-align="center" | '''12.''' || align="left" | {{FRA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 4 || bgcolor="#E7FAEC" | 5 |-align="center" | '''13.''' || align="left" | {{NZL}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | - || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''14.''' || align="left" | {{TCH}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | — || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | || align="left" | {{KOR}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 3 |-align="center" | '''15.''' || align="left" | {{NED}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 0 || bgcolor="#E7FAEC" | 1 |-align="center" | || align="left" | '''Барлығы''' || bgcolor="#F7F6A8" | 217 || bgcolor="#DCE5E5" | 219 || bgcolor="#FFDAB9" | 214 || bgcolor="#E7FAEC" | 650 |} == Сыртқы сілтемелер == * [http://sports123.com/bob/mw-2.html Ерлер екіліктері арасындағы бобслейден әлем чемпиондары] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070929091333/http://sports123.com/bob/mw-2.html |date=2007-09-29 }} {{ref-en}} * [http://sports123.com/bob/ww-2.html Әйелдер екіліктері арасындағы бобслейден әлем чемпиондары] {{ref-en}} * [http://sports123.com/bob/mw-4.html Ерлер төрттіктері арасындағы бобслейден әлем чемпиондары] {{ref-en}} * [http://sports123.com/ske/mw.html Ерлер арасындағы скелетоннан әлем чемпиондары] {{ref-en}} * [http://sports123.com/ske/ww.html Әйелдер арасындағы скелетоннан әлем чемпиондары] {{ref-en}} * [http://sports123.com/bob/xw-bst.html Аралас командалар арасындағы бобслейден және скелетоннан әлем чемпиондары] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070929091457/http://sports123.com/bob/xw-bst.html |date=2007-09-29 }} {{ref-en}} [[Санат:Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаттары|*]] fr43i131ubssjgy90e02odyi2fpwv3j 3483090 3483089 2025-06-25T05:31:46Z Kas77777 100404 /* Жалпы медальдар саны */ 3483090 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league |logo= |pixels= |caption= |sport=[[Бобслей]], [[Скелетон]] |founded= 1930 |teams=61 ([[2024 жыл]]) |continent=[[Әлем]] [[Халықаралық бобслей және скелетон федерациясы]] (IBSF {{lang-en|International Bobsleigh and Skeleton Federation}}) |champion= }} '''Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты''' ({{lang-en|IBSF World Championships}}) — [[Халықаралық бобслей және скелетон федерациясы]]мен ұйымдастырылатын [[бобслей]]ден және [[скелетон]]нан жарыс. Бобслейден әлем чемпионаттары [[1930 жыл]]дан бастап өткізіледі. Алғашқы чемпионатта ерлерге арналған төрттіктер үшін ғана жарыстар өткізілген, бір жылдан кейін екіліктерге де жарыстар өткізіле бастады. Скелетоннан алғашқы әлем чемпионаты [[1982 жыл]]ы өткізілді. Әйелдер бобслейі және скелетоны әлем чемпионаттарының бағдарламасына 2000-шы жылы енгізілді (алғашқы кезде ерлер және әйелдер арасындағы бобслейден чемпионаттары бөлек өткізілген). [[2004 жыл]]ы бобслейден және скелетоннан бөлек өткізілген әлем чемпионаттары бір спорттық шараға біріктірілді. Аралас командалар арасындағы жарыстар [[2007 жыл]]дан бастап өткізіледі. == Әлем чемпионаттары == {|class="wikitable sortable" ! Жыл !! Өткізілу орны !! Ел !! Медальдар саны !! Ескертулер |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1930|1930]] || [[Монтрё|Ко (Монтрё)]] ||{{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1931|1931]] || [[Оберхоф]] || [[Сурет:Flag of the NSDAP (1920–1945).svg|22px]] [[Үшінші рейх]] || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1933|1933]] || [[Шклярска-Поремба|Шрайберхау]] ||[[Сурет:Flag of the NSDAP (1920–1945).svg|22px]] [[Үшінші рейх]] || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1934|1934]] || [[Энгельберг]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Гармиш-Партенкирхен]] || [[Сурет:Flag of the NSDAP (1920–1945).svg|22px]] [[Үшінші рейх]] || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1935|1935]] || [[Инсбрук|Иглс]] || {{AUT}} || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1937|1937]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1938|1938]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Гармиш-Партенкирхен]] || [[Сурет:Flag of the NSDAP (1920–1945).svg|22px]] [[Үшінші рейх]] || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1939|1939]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1947|1947]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1949|1949]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1950|1950]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1951|1951]] || [[Альп-д'Юэз]] || {{FRA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1953|1953]] || [[Гармиш-Партенкирхен]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1954|1954]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1955|1955]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1957|1957]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1958|1958]] || [[Гармиш-Партенкирхен]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1959|1959]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1960|1960]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1961|1961]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1962|1962]] || [[Гармиш-Партенкирхен]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1963|1963]] || [[Инсбрук|Иглс]] || {{AUT}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1965|1965]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1966|1966]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 1 || Жарыстар ерлер-екіліктер арасында ғана өткізілді |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1967|1967]] || [[Альп-д'Юэз]] || {{FRA}} || 1 || Жарыстар ерлер-екіліктер арасында ғана өткізілді |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1969|1969]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1970|1970]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1971|1971]] || [[Брёй-Червиния|Червиния]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1973|1973]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1974|1974]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1975|1975]] || [[Брёй-Червиния|Червиния]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1977|1977]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1978|1978]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1979|1979]] || [[Шёнау-ам-Кёнигсзе|Кёнигсзе]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1981|1981]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1982|1982]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 3 || Бобслей (ерлер), ерлер арасындағы скелетоннан алғашқы жарыстар өткізілді |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1983|1983]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1985|1985]] || [[Брёй-Червиния|Червиния]] || {{ITA}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1986|1986]] || [[Шёнау-ам-Кёнигсзе|Кёнигсзе]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1987|1987]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1989|1989]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1990|1990]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Шёнау-ам-Кёнигсзе|Кёнигсзе]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1991|1991]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Инсбрук|Иглс]] || {{AUT}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1992|1992]] || [[Калгари]] || {{CAN}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1993|1993]] || [[Инсбрук|Иглс]] || {{AUT}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Ла-Плань]] || {{FRA}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1994|1994]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1995|1995]] || [[Винтерберг (қала)|Винтерберг]] || {{GER}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Лиллехаммер]] || {{NOR}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1996|1996]] || [[Калгари]] || {{CAN}} || 3 || |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1997|1997]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1998|1998]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1999|1999]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Альтенберг]] || {{GER}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=3|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2000|2000]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Винтерберг (қала)|Винтерберг]] || {{GER}} || 1 || Әйелдер арасындағы бобслейден алғашқы жарыстар өткізілді |- |[[Инсбрук|Иглс]] || {{AUT}} || 2 || Скелетон, әйелдер арасындағы скелетоннан алғашқы жарыстар өткізілді |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2001|2001]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Калгари]] || {{CAN}} || 3 || Бобслей (әйелдер), скелетон |- |rowspan=3|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2003|2003]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Винтерберг (қала)|Винтерберг]] || {{GER}} || 1 || Бобслей (әйелдер) |- |[[Нагано]] || {{JPN}} || 2 || Скелетон |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2004|2004]] || [[Шёнау-ам-Кёнигсзе|Кёнигсзе]] || {{GER}} || 5 || Бобслейден және скелетоннан алғашқы біріктірілген чемпионат өткізілді |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2005|2005]] || [[Калгари]] || {{CAN}} || 5 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2007|2007]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 6 || Аралас командалар арасындағы алғашқы жарыстар өткізілді |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2008|2008]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || 6 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2009|2009]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 6 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2011|2011]] || [[Шёнау-ам-Кёнигсзе|Кёнигсзе]] || {{GER}} || 6 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2012|2012]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 6 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2013|2013]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 6 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2015|2015]] || [[Винтерберг (қала)|Винтерберг]] || {{GER}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2016|2016]] || [[Инсбрук]] || {{AUT}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2017|2017]] || [[Кёнингсзе]] || {{GER}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2019|2019]] || [[Уистлер]] || {{CAN}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2020|2020]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2021|2021]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2023|2023]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || || |} == Барлық медальдар саны == === Бобслей === {| class="prettytable sortable" style=" width:80%;" |- style="background-color:#EDEDED;" ! class="hintergrundfarbe6" style="width:7%;" | Орын ! class="hintergrundfarbe6" style="width:30%;" | Ел ! bgcolor=gold style="width:8%;" | Алтын ! bgcolor=silver style="width:8%;" | Күміс ! bgcolor="#CC9966" style="width:8%;" | Қола ! bgcolor="#BCEE68" style="width:8%;" | Барлығы |-align="center" | '''1.''' || align="left" | {{GER}}/{{FRG}} || bgcolor="#F7F6A8" | 66 || bgcolor="#DCE5E5" | 55 || bgcolor="#FFDAB9" | 48 || bgcolor="#E7FAEC" | 169 |-align="center" | '''2.''' || align="left" | {{CHE}} || bgcolor="#F7F6A8" | 32 || bgcolor="#DCE5E5" | 27 || bgcolor="#FFDAB9" | 30 || bgcolor="#E7FAEC" | 89 |-align="center" | '''3.''' || align="left" | {{ITA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 18 || bgcolor="#DCE5E5" | 18 || bgcolor="#FFDAB9" | 6 || bgcolor="#E7FAEC" | 42 |-align="center" | '''4.''' || align="left" | {{USA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 12 || bgcolor="#DCE5E5" | 15 || bgcolor="#FFDAB9" | 23 || bgcolor="#E7FAEC" | 50 |-align="center" | '''5.''' || align="left" | {{DDR}} || bgcolor="#F7F6A8" | 8 || bgcolor="#DCE5E5" | 9 || bgcolor="#FFDAB9" | 8 || bgcolor="#E7FAEC" | 25 |-align="center" | '''6.''' || align="left" | {{CAN}} || bgcolor="#F7F6A8" | 5 || bgcolor="#DCE5E5" | 9 || bgcolor="#FFDAB9" | 7 || bgcolor="#E7FAEC" | 21 |-align="center" | '''7.''' || align="left" | {{GBR}} || bgcolor="#F7F6A8" | 5 || bgcolor="#DCE5E5" | 4 || bgcolor="#FFDAB9" | 3 || bgcolor="#E7FAEC" | 12 |-align="center" | '''8.''' || align="left" | {{ROM}} || bgcolor="#F7F6A8" | 2 || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 6 |-align="center" | '''9.''' || align="left" | {{AUT}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 6 || bgcolor="#FFDAB9" | 8 || bgcolor="#E7FAEC" | 15 |-align="center" | '''10.''' || align="left" | {{LVA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 3 || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 6 |-align="center" | '''11.''' || align="left" | {{BEL}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 3 |-align="center" | '''12.''' || align="left" | {{FRA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 4 || bgcolor="#E7FAEC" | 5 |-align="center" | '''13.''' || align="left" | {{TCH}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | — || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''14.''' || align="left" | {{URS}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | || align="left" | {{SWE}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''15.''' || align="left" | {{ESP}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 1 |-align="center" | || align="left" | '''Барлығы''' || bgcolor="#F7F6A8" | 149 || bgcolor="#DCE5E5" | 150 || bgcolor="#FFDAB9" | 146 || bgcolor="#E7FAEC" | 445 |} === Скелетон === {| class="prettytable sortable" style=" width:80%;" |- style="background-color:#EDEDED;" ! class="hintergrundfarbe6" style="width:7%;" | Орын ! class="hintergrundfarbe6" style="width:30%;" | Ел ! bgcolor=gold style="width:8%;" | Алтын ! bgcolor=silver style="width:8%;" | Күміс ! bgcolor="#CC9966" style="width:8%;" | Қола ! bgcolor="#BCEE68" style="width:8%;" | Барлығы |-align="center" | '''1.''' || align="left" | {{GER}} || bgcolor="#F7F6A8" | 20 || bgcolor="#DCE5E5" | 11 || bgcolor="#FFDAB9" | 12 || bgcolor="#E7FAEC" | 43 |-align="center" | '''2.''' || align="left" | {{CHE}} || bgcolor="#F7F6A8" | 7 || bgcolor="#DCE5E5" | 7 || bgcolor="#FFDAB9" | 4 || bgcolor="#E7FAEC" | 18 |-align="center" | '''3.''' || align="left" | {{CAN}} || bgcolor="#F7F6A8" | 7 || bgcolor="#DCE5E5" | 6 || bgcolor="#FFDAB9" | 7 || bgcolor="#E7FAEC" | 20 |-align="center" | '''4.''' || align="left" | {{LVA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 6 || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 8 |-align="center" | '''5.''' || align="left" | {{AUT}} || bgcolor="#F7F6A8" | 5 || bgcolor="#DCE5E5" | 8 || bgcolor="#FFDAB9" | 7 || bgcolor="#E7FAEC" | 20 |-align="center" | '''6.''' || align="left" | {{USA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 3 || bgcolor="#DCE5E5" | 6 || bgcolor="#FFDAB9" | 9 || bgcolor="#E7FAEC" | 18 |-align="center" | '''7.''' || align="left" | {{GBR}} || bgcolor="#F7F6A8" | 4 || bgcolor="#DCE5E5" | 6 || bgcolor="#FFDAB9" | 3 || bgcolor="#E7FAEC" | 13 |-align="center" | '''8.''' || align="left" | {{RUS}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 6 || bgcolor="#FFDAB9" | 6 || bgcolor="#E7FAEC" | 13 |-align="center" | '''9.''' || align="left" | {{NZL}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''10.''' || align="left" | {{KOR}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 3 |-align="center" | '''11.''' || align="left" | {{ITA}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''12.''' || align="left" | {{NED}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 0 || bgcolor="#E7FAEC" | 1 |-align="center" | || align="left" | {{BEL}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 0 || bgcolor="#E7FAEC" | 1 | || align="left" | '''Барлығы''' || bgcolor="#F7F6A8" | 54 || bgcolor="#DCE5E5" | 55 || bgcolor="#FFDAB9" | 54 || bgcolor="#E7FAEC" | 163 |} === Құрамдастырылған жарыстар === {| class="prettytable sortable" style=" width:80%;" |- style="background-color:#EDEDED;" ! class="hintergrundfarbe6" style="width:7%;" | Орын ! class="hintergrundfarbe6" style="width:30%;" | Ел ! bgcolor=gold style="width:8%;" | Алтын ! bgcolor=silver style="width:8%;" | Күміс ! bgcolor="#CC9966" style="width:8%;" | Қола ! bgcolor="#BCEE68" style="width:8%;" | Барлығы |-align="center" | '''1.''' || align="left" | {{GER}} || bgcolor="#F7F6A8" | 8 || bgcolor="#DCE5E5" | 5 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 14 |-align="center" | '''2.''' || align="left" | {{USA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 2 || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 3 || bgcolor="#E7FAEC" | 6 |-align="center" | '''3.''' || align="left" | {{CAN}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | 4 || bgcolor="#E7FAEC" | 6 |-align="center" | '''4.''' || align="left" | {{CHE}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | || align="left" | {{RUS}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''6.''' || align="left" | {{AUT}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | — || bgcolor="#E7FAEC" | 1 |-align="center" | || align="left" | '''Барлығы''' || bgcolor="#F7F6A8" | 10 || bgcolor="#DCE5E5" | 10 || bgcolor="#FFDAB9" | 10 || bgcolor="#E7FAEC" | 30 |} === Жалпы медальдар саны === {| class="prettytable sortable" style=" width:80%;" |- style="background-color:#EDEDED;" ! class="hintergrundfarbe6" style="width:7%;" | Орын ! class="hintergrundfarbe6" style="width:30%;" | Ел ! bgcolor=gold style="width:8%;" | Алтын ! bgcolor=silver style="width:8%;" | Күміс ! bgcolor="#CC9966" style="width:8%;" | Қола ! bgcolor="#BCEE68" style="width:8%;" | Барлығы |-align="center" | '''1.''' || align="left" | {{GER}} || bgcolor="#F7F6A8" | 87 || bgcolor="#DCE5E5" | 62 || bgcolor="#FFDAB9" | 52 || bgcolor="#E7FAEC" | 201 |-align="center" | '''2.''' || align="left" | {{CHE}} || bgcolor="#F7F6A8" | 39 || bgcolor="#DCE5E5" | 35 || bgcolor="#FFDAB9" | 35 || bgcolor="#E7FAEC" | 109 |-align="center" | '''3.''' || align="left" | {{ITA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 18 || bgcolor="#DCE5E5" | 19 || bgcolor="#FFDAB9" | 7 || bgcolor="#E7FAEC" | 44 |-align="center" | '''4.''' || align="left" | {{USA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 17 || bgcolor="#DCE5E5" | 22 || bgcolor="#FFDAB9" | 35 || bgcolor="#E7FAEC" | 74 |-align="center" | '''5.''' || align="left" | {{CAN}} || bgcolor="#F7F6A8" | 12 || bgcolor="#DCE5E5" | 17 || bgcolor="#FFDAB9" | 18 || bgcolor="#E7FAEC" | 47 |-align="center" | '''6.''' || align="left" | {{GBR}} || bgcolor="#F7F6A8" | 9 || bgcolor="#DCE5E5" | 10 || bgcolor="#FFDAB9" | 6 || bgcolor="#E7FAEC" | 25 |-align="center" | '''7.''' || align="left" | {{DDR}} || bgcolor="#F7F6A8" | 8 || bgcolor="#DCE5E5" | 9 || bgcolor="#FFDAB9" | 8 || bgcolor="#E7FAEC" | 25 |-align="center" | '''8.''' || align="left" | {{LAT}} || bgcolor="#F7F6A8" | 7 || bgcolor="#DCE5E5" | 4 || bgcolor="#FFDAB9" | 4 || bgcolor="#E7FAEC" | 15 |-align="center" | '''9.''' || align="left" | {{AUT}} || bgcolor="#F7F6A8" | 6 || bgcolor="#DCE5E5" | 15 || bgcolor="#FFDAB9" | 15 || bgcolor="#E7FAEC" | 36 |-align="center" | '''10.''' || align="left" | {{RUS}} || bgcolor="#F7F6A8" | 2 || bgcolor="#DCE5E5" | 9 || bgcolor="#FFDAB9" | 6 || bgcolor="#E7FAEC" | 17 |-align="center" | '''11.''' || align="left" | {{BEL}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 4 |-align="center" | '''12.''' || align="left" | {{FRA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 4 || bgcolor="#E7FAEC" | 5 |-align="center" | '''13.''' || align="left" | {{NZL}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | - || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''14.''' || align="left" | {{TCH}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | — || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | || align="left" | {{KOR}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 3 |-align="center" | '''15.''' || align="left" | {{NED}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 0 || bgcolor="#E7FAEC" | 1 |-align="center" | || align="left" | '''Барлығы''' || bgcolor="#F7F6A8" | 217 || bgcolor="#DCE5E5" | 219 || bgcolor="#FFDAB9" | 214 || bgcolor="#E7FAEC" | 650 |} == Сыртқы сілтемелер == * [http://sports123.com/bob/mw-2.html Ерлер екіліктері арасындағы бобслейден әлем чемпиондары] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070929091333/http://sports123.com/bob/mw-2.html |date=2007-09-29 }} {{ref-en}} * [http://sports123.com/bob/ww-2.html Әйелдер екіліктері арасындағы бобслейден әлем чемпиондары] {{ref-en}} * [http://sports123.com/bob/mw-4.html Ерлер төрттіктері арасындағы бобслейден әлем чемпиондары] {{ref-en}} * [http://sports123.com/ske/mw.html Ерлер арасындағы скелетоннан әлем чемпиондары] {{ref-en}} * [http://sports123.com/ske/ww.html Әйелдер арасындағы скелетоннан әлем чемпиондары] {{ref-en}} * [http://sports123.com/bob/xw-bst.html Аралас командалар арасындағы бобслейден және скелетоннан әлем чемпиондары] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070929091457/http://sports123.com/bob/xw-bst.html |date=2007-09-29 }} {{ref-en}} [[Санат:Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаттары|*]] 7i9xdtj71m6owkyj38k8mwaqnqxzocg 3483091 3483090 2025-06-25T05:33:04Z Kas77777 100404 /* Жалпы медальдар саны */ 3483091 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league |logo= |pixels= |caption= |sport=[[Бобслей]], [[Скелетон]] |founded= 1930 |teams=61 ([[2024 жыл]]) |continent=[[Әлем]] [[Халықаралық бобслей және скелетон федерациясы]] (IBSF {{lang-en|International Bobsleigh and Skeleton Federation}}) |champion= }} '''Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты''' ({{lang-en|IBSF World Championships}}) — [[Халықаралық бобслей және скелетон федерациясы]]мен ұйымдастырылатын [[бобслей]]ден және [[скелетон]]нан жарыс. Бобслейден әлем чемпионаттары [[1930 жыл]]дан бастап өткізіледі. Алғашқы чемпионатта ерлерге арналған төрттіктер үшін ғана жарыстар өткізілген, бір жылдан кейін екіліктерге де жарыстар өткізіле бастады. Скелетоннан алғашқы әлем чемпионаты [[1982 жыл]]ы өткізілді. Әйелдер бобслейі және скелетоны әлем чемпионаттарының бағдарламасына 2000-шы жылы енгізілді (алғашқы кезде ерлер және әйелдер арасындағы бобслейден чемпионаттары бөлек өткізілген). [[2004 жыл]]ы бобслейден және скелетоннан бөлек өткізілген әлем чемпионаттары бір спорттық шараға біріктірілді. Аралас командалар арасындағы жарыстар [[2007 жыл]]дан бастап өткізіледі. == Әлем чемпионаттары == {|class="wikitable sortable" ! Жыл !! Өткізілу орны !! Ел !! Медальдар саны !! Ескертулер |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1930|1930]] || [[Монтрё|Ко (Монтрё)]] ||{{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1931|1931]] || [[Оберхоф]] || [[Сурет:Flag of the NSDAP (1920–1945).svg|22px]] [[Үшінші рейх]] || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1933|1933]] || [[Шклярска-Поремба|Шрайберхау]] ||[[Сурет:Flag of the NSDAP (1920–1945).svg|22px]] [[Үшінші рейх]] || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1934|1934]] || [[Энгельберг]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Гармиш-Партенкирхен]] || [[Сурет:Flag of the NSDAP (1920–1945).svg|22px]] [[Үшінші рейх]] || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1935|1935]] || [[Инсбрук|Иглс]] || {{AUT}} || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1937|1937]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1938|1938]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Гармиш-Партенкирхен]] || [[Сурет:Flag of the NSDAP (1920–1945).svg|22px]] [[Үшінші рейх]] || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1939|1939]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1947|1947]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1949|1949]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1950|1950]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1951|1951]] || [[Альп-д'Юэз]] || {{FRA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1953|1953]] || [[Гармиш-Партенкирхен]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1954|1954]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1955|1955]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1957|1957]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1958|1958]] || [[Гармиш-Партенкирхен]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1959|1959]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1960|1960]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1961|1961]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1962|1962]] || [[Гармиш-Партенкирхен]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1963|1963]] || [[Инсбрук|Иглс]] || {{AUT}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1965|1965]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1966|1966]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 1 || Жарыстар ерлер-екіліктер арасында ғана өткізілді |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1967|1967]] || [[Альп-д'Юэз]] || {{FRA}} || 1 || Жарыстар ерлер-екіліктер арасында ғана өткізілді |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1969|1969]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1970|1970]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1971|1971]] || [[Брёй-Червиния|Червиния]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1973|1973]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1974|1974]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1975|1975]] || [[Брёй-Червиния|Червиния]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1977|1977]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1978|1978]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1979|1979]] || [[Шёнау-ам-Кёнигсзе|Кёнигсзе]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1981|1981]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1982|1982]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 3 || Бобслей (ерлер), ерлер арасындағы скелетоннан алғашқы жарыстар өткізілді |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1983|1983]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1985|1985]] || [[Брёй-Червиния|Червиния]] || {{ITA}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1986|1986]] || [[Шёнау-ам-Кёнигсзе|Кёнигсзе]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1987|1987]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1989|1989]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1990|1990]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Шёнау-ам-Кёнигсзе|Кёнигсзе]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1991|1991]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Инсбрук|Иглс]] || {{AUT}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1992|1992]] || [[Калгари]] || {{CAN}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1993|1993]] || [[Инсбрук|Иглс]] || {{AUT}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Ла-Плань]] || {{FRA}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1994|1994]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1995|1995]] || [[Винтерберг (қала)|Винтерберг]] || {{GER}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Лиллехаммер]] || {{NOR}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1996|1996]] || [[Калгари]] || {{CAN}} || 3 || |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1997|1997]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1998|1998]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1999|1999]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Альтенберг]] || {{GER}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=3|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2000|2000]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Винтерберг (қала)|Винтерберг]] || {{GER}} || 1 || Әйелдер арасындағы бобслейден алғашқы жарыстар өткізілді |- |[[Инсбрук|Иглс]] || {{AUT}} || 2 || Скелетон, әйелдер арасындағы скелетоннан алғашқы жарыстар өткізілді |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2001|2001]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Калгари]] || {{CAN}} || 3 || Бобслей (әйелдер), скелетон |- |rowspan=3|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2003|2003]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Винтерберг (қала)|Винтерберг]] || {{GER}} || 1 || Бобслей (әйелдер) |- |[[Нагано]] || {{JPN}} || 2 || Скелетон |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2004|2004]] || [[Шёнау-ам-Кёнигсзе|Кёнигсзе]] || {{GER}} || 5 || Бобслейден және скелетоннан алғашқы біріктірілген чемпионат өткізілді |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2005|2005]] || [[Калгари]] || {{CAN}} || 5 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2007|2007]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 6 || Аралас командалар арасындағы алғашқы жарыстар өткізілді |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2008|2008]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || 6 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2009|2009]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 6 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2011|2011]] || [[Шёнау-ам-Кёнигсзе|Кёнигсзе]] || {{GER}} || 6 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2012|2012]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 6 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2013|2013]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 6 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2015|2015]] || [[Винтерберг (қала)|Винтерберг]] || {{GER}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2016|2016]] || [[Инсбрук]] || {{AUT}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2017|2017]] || [[Кёнингсзе]] || {{GER}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2019|2019]] || [[Уистлер]] || {{CAN}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2020|2020]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2021|2021]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2023|2023]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || || |} == Барлық медальдар саны == === Бобслей === {| class="prettytable sortable" style=" width:80%;" |- style="background-color:#EDEDED;" ! class="hintergrundfarbe6" style="width:7%;" | Орын ! class="hintergrundfarbe6" style="width:30%;" | Ел ! bgcolor=gold style="width:8%;" | Алтын ! bgcolor=silver style="width:8%;" | Күміс ! bgcolor="#CC9966" style="width:8%;" | Қола ! bgcolor="#BCEE68" style="width:8%;" | Барлығы |-align="center" | '''1.''' || align="left" | {{GER}}/{{FRG}} || bgcolor="#F7F6A8" | 66 || bgcolor="#DCE5E5" | 55 || bgcolor="#FFDAB9" | 48 || bgcolor="#E7FAEC" | 169 |-align="center" | '''2.''' || align="left" | {{CHE}} || bgcolor="#F7F6A8" | 32 || bgcolor="#DCE5E5" | 27 || bgcolor="#FFDAB9" | 30 || bgcolor="#E7FAEC" | 89 |-align="center" | '''3.''' || align="left" | {{ITA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 18 || bgcolor="#DCE5E5" | 18 || bgcolor="#FFDAB9" | 6 || bgcolor="#E7FAEC" | 42 |-align="center" | '''4.''' || align="left" | {{USA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 12 || bgcolor="#DCE5E5" | 15 || bgcolor="#FFDAB9" | 23 || bgcolor="#E7FAEC" | 50 |-align="center" | '''5.''' || align="left" | {{DDR}} || bgcolor="#F7F6A8" | 8 || bgcolor="#DCE5E5" | 9 || bgcolor="#FFDAB9" | 8 || bgcolor="#E7FAEC" | 25 |-align="center" | '''6.''' || align="left" | {{CAN}} || bgcolor="#F7F6A8" | 5 || bgcolor="#DCE5E5" | 9 || bgcolor="#FFDAB9" | 7 || bgcolor="#E7FAEC" | 21 |-align="center" | '''7.''' || align="left" | {{GBR}} || bgcolor="#F7F6A8" | 5 || bgcolor="#DCE5E5" | 4 || bgcolor="#FFDAB9" | 3 || bgcolor="#E7FAEC" | 12 |-align="center" | '''8.''' || align="left" | {{ROM}} || bgcolor="#F7F6A8" | 2 || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 6 |-align="center" | '''9.''' || align="left" | {{AUT}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 6 || bgcolor="#FFDAB9" | 8 || bgcolor="#E7FAEC" | 15 |-align="center" | '''10.''' || align="left" | {{LVA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 3 || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 6 |-align="center" | '''11.''' || align="left" | {{BEL}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 3 |-align="center" | '''12.''' || align="left" | {{FRA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 4 || bgcolor="#E7FAEC" | 5 |-align="center" | '''13.''' || align="left" | {{TCH}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | — || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''14.''' || align="left" | {{URS}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | || align="left" | {{SWE}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''15.''' || align="left" | {{ESP}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 1 |-align="center" | || align="left" | '''Барлығы''' || bgcolor="#F7F6A8" | 149 || bgcolor="#DCE5E5" | 150 || bgcolor="#FFDAB9" | 146 || bgcolor="#E7FAEC" | 445 |} === Скелетон === {| class="prettytable sortable" style=" width:80%;" |- style="background-color:#EDEDED;" ! class="hintergrundfarbe6" style="width:7%;" | Орын ! class="hintergrundfarbe6" style="width:30%;" | Ел ! bgcolor=gold style="width:8%;" | Алтын ! bgcolor=silver style="width:8%;" | Күміс ! bgcolor="#CC9966" style="width:8%;" | Қола ! bgcolor="#BCEE68" style="width:8%;" | Барлығы |-align="center" | '''1.''' || align="left" | {{GER}} || bgcolor="#F7F6A8" | 20 || bgcolor="#DCE5E5" | 11 || bgcolor="#FFDAB9" | 12 || bgcolor="#E7FAEC" | 43 |-align="center" | '''2.''' || align="left" | {{CHE}} || bgcolor="#F7F6A8" | 7 || bgcolor="#DCE5E5" | 7 || bgcolor="#FFDAB9" | 4 || bgcolor="#E7FAEC" | 18 |-align="center" | '''3.''' || align="left" | {{CAN}} || bgcolor="#F7F6A8" | 7 || bgcolor="#DCE5E5" | 6 || bgcolor="#FFDAB9" | 7 || bgcolor="#E7FAEC" | 20 |-align="center" | '''4.''' || align="left" | {{LVA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 6 || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 8 |-align="center" | '''5.''' || align="left" | {{AUT}} || bgcolor="#F7F6A8" | 5 || bgcolor="#DCE5E5" | 8 || bgcolor="#FFDAB9" | 7 || bgcolor="#E7FAEC" | 20 |-align="center" | '''6.''' || align="left" | {{USA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 3 || bgcolor="#DCE5E5" | 6 || bgcolor="#FFDAB9" | 9 || bgcolor="#E7FAEC" | 18 |-align="center" | '''7.''' || align="left" | {{GBR}} || bgcolor="#F7F6A8" | 4 || bgcolor="#DCE5E5" | 6 || bgcolor="#FFDAB9" | 3 || bgcolor="#E7FAEC" | 13 |-align="center" | '''8.''' || align="left" | {{RUS}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 6 || bgcolor="#FFDAB9" | 6 || bgcolor="#E7FAEC" | 13 |-align="center" | '''9.''' || align="left" | {{NZL}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''10.''' || align="left" | {{KOR}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 3 |-align="center" | '''11.''' || align="left" | {{ITA}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''12.''' || align="left" | {{NED}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 0 || bgcolor="#E7FAEC" | 1 |-align="center" | || align="left" | {{BEL}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 0 || bgcolor="#E7FAEC" | 1 | || align="left" | '''Барлығы''' || bgcolor="#F7F6A8" | 54 || bgcolor="#DCE5E5" | 55 || bgcolor="#FFDAB9" | 54 || bgcolor="#E7FAEC" | 163 |} === Құрамдастырылған жарыстар === {| class="prettytable sortable" style=" width:80%;" |- style="background-color:#EDEDED;" ! class="hintergrundfarbe6" style="width:7%;" | Орын ! class="hintergrundfarbe6" style="width:30%;" | Ел ! bgcolor=gold style="width:8%;" | Алтын ! bgcolor=silver style="width:8%;" | Күміс ! bgcolor="#CC9966" style="width:8%;" | Қола ! bgcolor="#BCEE68" style="width:8%;" | Барлығы |-align="center" | '''1.''' || align="left" | {{GER}} || bgcolor="#F7F6A8" | 8 || bgcolor="#DCE5E5" | 5 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 14 |-align="center" | '''2.''' || align="left" | {{USA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 2 || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 3 || bgcolor="#E7FAEC" | 6 |-align="center" | '''3.''' || align="left" | {{CAN}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | 4 || bgcolor="#E7FAEC" | 6 |-align="center" | '''4.''' || align="left" | {{CHE}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | || align="left" | {{RUS}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''6.''' || align="left" | {{AUT}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | — || bgcolor="#E7FAEC" | 1 |-align="center" | || align="left" | '''Барлығы''' || bgcolor="#F7F6A8" | 10 || bgcolor="#DCE5E5" | 10 || bgcolor="#FFDAB9" | 10 || bgcolor="#E7FAEC" | 30 |} === Жалпы медальдар саны === {| class="prettytable sortable" style=" width:80%;" |- style="background-color:#EDEDED;" ! class="hintergrundfarbe6" style="width:7%;" | Орын ! class="hintergrundfarbe6" style="width:30%;" | Ел ! bgcolor=gold style="width:8%;" | Алтын ! bgcolor=silver style="width:8%;" | Күміс ! bgcolor="#CC9966" style="width:8%;" | Қола ! bgcolor="#BCEE68" style="width:8%;" | Барлығы |-align="center" | '''1.''' || align="left" | {{GER}} || bgcolor="#F7F6A8" | 87 || bgcolor="#DCE5E5" | 62 || bgcolor="#FFDAB9" | 52 || bgcolor="#E7FAEC" | 201 |-align="center" | '''2.''' || align="left" | {{CHE}} || bgcolor="#F7F6A8" | 39 || bgcolor="#DCE5E5" | 35 || bgcolor="#FFDAB9" | 35 || bgcolor="#E7FAEC" | 109 |-align="center" | '''3.''' || align="left" | {{ITA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 18 || bgcolor="#DCE5E5" | 19 || bgcolor="#FFDAB9" | 7 || bgcolor="#E7FAEC" | 44 |-align="center" | '''4.''' || align="left" | {{USA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 17 || bgcolor="#DCE5E5" | 22 || bgcolor="#FFDAB9" | 35 || bgcolor="#E7FAEC" | 74 |-align="center" | '''5.''' || align="left" | {{CAN}} || bgcolor="#F7F6A8" | 12 || bgcolor="#DCE5E5" | 17 || bgcolor="#FFDAB9" | 18 || bgcolor="#E7FAEC" | 47 |-align="center" | '''6.''' || align="left" | {{FRG}} || bgcolor="#F7F6A8" | 10 || bgcolor="#DCE5E5" | 13 || bgcolor="#FFDAB9" | 12 || bgcolor="#E7FAEC" | 35 |-align="center" | '''7.''' || align="left" | {{GBR}} || bgcolor="#F7F6A8" | 9 || bgcolor="#DCE5E5" | 10 || bgcolor="#FFDAB9" | 6 || bgcolor="#E7FAEC" | 25 |-align="center" | '''8.''' || align="left" | {{DDR}} || bgcolor="#F7F6A8" | 8 || bgcolor="#DCE5E5" | 9 || bgcolor="#FFDAB9" | 8 || bgcolor="#E7FAEC" | 25 |-align="center" | '''9.''' || align="left" | {{LAT}} || bgcolor="#F7F6A8" | 7 || bgcolor="#DCE5E5" | 4 || bgcolor="#FFDAB9" | 4 || bgcolor="#E7FAEC" | 15 |-align="center" | '''10.''' || align="left" | {{AUT}} || bgcolor="#F7F6A8" | 6 || bgcolor="#DCE5E5" | 15 || bgcolor="#FFDAB9" | 15 || bgcolor="#E7FAEC" | 36 |-align="center" | '''11.''' || align="left" | {{RUS}} || bgcolor="#F7F6A8" | 2 || bgcolor="#DCE5E5" | 9 || bgcolor="#FFDAB9" | 6 || bgcolor="#E7FAEC" | 17 |-align="center" | '''12.''' || align="left" | {{BEL}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 4 |-align="center" | '''13.''' || align="left" | {{FRA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 4 || bgcolor="#E7FAEC" | 5 |-align="center" | '''14.''' || align="left" | {{NZL}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | - || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''15.''' || align="left" | {{TCH}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | — || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | || align="left" | {{KOR}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 3 |-align="center" | '''17.''' || align="left" | {{NED}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 0 || bgcolor="#E7FAEC" | 1 |-align="center" | || align="left" | '''Барлығы''' || bgcolor="#F7F6A8" | 217 || bgcolor="#DCE5E5" | 219 || bgcolor="#FFDAB9" | 214 || bgcolor="#E7FAEC" | 650 |} == Сыртқы сілтемелер == * [http://sports123.com/bob/mw-2.html Ерлер екіліктері арасындағы бобслейден әлем чемпиондары] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070929091333/http://sports123.com/bob/mw-2.html |date=2007-09-29 }} {{ref-en}} * [http://sports123.com/bob/ww-2.html Әйелдер екіліктері арасындағы бобслейден әлем чемпиондары] {{ref-en}} * [http://sports123.com/bob/mw-4.html Ерлер төрттіктері арасындағы бобслейден әлем чемпиондары] {{ref-en}} * [http://sports123.com/ske/mw.html Ерлер арасындағы скелетоннан әлем чемпиондары] {{ref-en}} * [http://sports123.com/ske/ww.html Әйелдер арасындағы скелетоннан әлем чемпиондары] {{ref-en}} * [http://sports123.com/bob/xw-bst.html Аралас командалар арасындағы бобслейден және скелетоннан әлем чемпиондары] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070929091457/http://sports123.com/bob/xw-bst.html |date=2007-09-29 }} {{ref-en}} [[Санат:Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаттары|*]] sa2hgvxf6ciqal5fn9vsteifimnjy90 3483094 3483091 2025-06-25T05:45:43Z Kas77777 100404 3483094 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league |logo= |pixels= |caption= |sport=[[Бобслей]], [[Скелетон]] |founded= 1930 |teams=61 ([[2024 жыл]]) |continent=[[Әлем]] [[Халықаралық бобслей және скелетон федерациясы]] (IBSF {{lang-en|International Bobsleigh and Skeleton Federation}}) |champion= }} '''Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты''' ({{lang-en|IBSF World Championships}}) — [[Халықаралық бобслей және скелетон федерациясы]]мен ұйымдастырылатын [[бобслей]]ден және [[скелетон]]нан жарыс. Бобслейден әлем чемпионаттары [[1930 жыл]]дан бастап өткізіледі. Алғашқы чемпионатта ерлерге арналған төрттіктер үшін ғана жарыстар өткізілген, бір жылдан кейін екіліктерге де жарыстар өткізіле бастады. Скелетоннан алғашқы әлем чемпионаты [[1982 жыл]]ы өткізілді. Әйелдер бобслейі және скелетоны әлем чемпионаттарының бағдарламасына 2000-шы жылы енгізілді (алғашқы кезде ерлер және әйелдер арасындағы бобслейден чемпионаттары бөлек өткізілген). [[2004 жыл]]ы бобслейден және скелетоннан бөлек өткізілген әлем чемпионаттары бір спорттық шараға біріктірілді. Аралас командалар арасындағы жарыстар [[2007 жыл]]дан бастап өткізіледі. == Әлем чемпионаттары == {|class="wikitable sortable" ! Жыл !! Өткізілу орны !! Ел !! Медальдар саны !! Ескертулер |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1930|1930]] || [[Монтрё|Ко (Монтрё)]] ||{{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1931|1931]] || [[Оберхоф]] || [[Сурет:Flag of the NSDAP (1920–1945).svg|22px]] [[Үшінші рейх]] || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1933|1933]] || [[Шклярска-Поремба|Шрайберхау]] ||[[Сурет:Flag of the NSDAP (1920–1945).svg|22px]] [[Үшінші рейх]] || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1934|1934]] || [[Энгельберг]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Гармиш-Партенкирхен]] || [[Сурет:Flag of the NSDAP (1920–1945).svg|22px]] [[Үшінші рейх]] || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1935|1935]] || [[Инсбрук|Иглс]] || {{AUT}} || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1937|1937]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1938|1938]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Гармиш-Партенкирхен]] || [[Сурет:Flag of the NSDAP (1920–1945).svg|22px]] [[Үшінші рейх]] || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1939|1939]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1947|1947]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1949|1949]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1950|1950]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1951|1951]] || [[Альп-д'Юэз]] || {{FRA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1953|1953]] || [[Гармиш-Партенкирхен]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1954|1954]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1955|1955]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1957|1957]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1958|1958]] || [[Гармиш-Партенкирхен]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1959|1959]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1960|1960]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1961|1961]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1962|1962]] || [[Гармиш-Партенкирхен]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1963|1963]] || [[Инсбрук|Иглс]] || {{AUT}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1965|1965]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1966|1966]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 1 || Жарыстар ерлер-екіліктер арасында ғана өткізілді |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1967|1967]] || [[Альп-д'Юэз]] || {{FRA}} || 1 || Жарыстар ерлер-екіліктер арасында ғана өткізілді |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1969|1969]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1970|1970]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1971|1971]] || [[Брёй-Червиния|Червиния]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1973|1973]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1974|1974]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1975|1975]] || [[Брёй-Червиния|Червиния]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1977|1977]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1978|1978]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1979|1979]] || [[Шёнау-ам-Кёнигсзе|Кёнигсзе]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1981|1981]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1982|1982]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 3 || Бобслей (ерлер), ерлер арасындағы скелетоннан алғашқы жарыстар өткізілді |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1983|1983]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1985|1985]] || [[Брёй-Червиния|Червиния]] || {{ITA}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1986|1986]] || [[Шёнау-ам-Кёнигсзе|Кёнигсзе]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1987|1987]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1989|1989]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1990|1990]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Шёнау-ам-Кёнигсзе|Кёнигсзе]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1991|1991]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Инсбрук|Иглс]] || {{AUT}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1992|1992]] || [[Калгари]] || {{CAN}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1993|1993]] || [[Инсбрук|Иглс]] || {{AUT}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Ла-Плань]] || {{FRA}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1994|1994]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1995|1995]] || [[Винтерберг (қала)|Винтерберг]] || {{GER}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Лиллехаммер]] || {{NOR}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1996|1996]] || [[Калгари]] || {{CAN}} || 3 || |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1997|1997]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1998|1998]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1999|1999]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Альтенберг]] || {{GER}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=3|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2000|2000]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Винтерберг (қала)|Винтерберг]] || {{GER}} || 1 || Әйелдер арасындағы бобслейден алғашқы жарыстар өткізілді |- |[[Инсбрук|Иглс]] || {{AUT}} || 2 || Скелетон, әйелдер арасындағы скелетоннан алғашқы жарыстар өткізілді |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2001|2001]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Калгари]] || {{CAN}} || 3 || Бобслей (әйелдер), скелетон |- |rowspan=3|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2003|2003]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Винтерберг (қала)|Винтерберг]] || {{GER}} || 1 || Бобслей (әйелдер) |- |[[Нагано]] || {{JPN}} || 2 || Скелетон |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2004|2004]] || [[Шёнау-ам-Кёнигсзе|Кёнигсзе]] || {{GER}} || 5 || Бобслейден және скелетоннан алғашқы біріктірілген чемпионат өткізілді |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2005|2005]] || [[Калгари]] || {{CAN}} || 5 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2007|2007]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 6 || Аралас командалар арасындағы алғашқы жарыстар өткізілді |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2008|2008]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || 6 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2009|2009]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 6 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2011|2011]] || [[Шёнау-ам-Кёнигсзе|Кёнигсзе]] || {{GER}} || 6 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2012|2012]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 6 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2013|2013]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 6 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2015|2015]] || [[Винтерберг (қала)|Винтерберг]] || {{GER}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2016|2016]] || [[Инсбрук]] || {{AUT}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2017|2017]] || [[Кёнингсзе]] || {{GER}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2019|2019]] || [[Уистлер]] || {{CAN}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2020|2020]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2021|2021]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2023|2023]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || || |} == Барлық медальдар саны == === Бобслей === {| class="prettytable sortable" style=" width:80%;" |- style="background-color:#EDEDED;" ! class="hintergrundfarbe6" style="width:7%;" | Орын ! class="hintergrundfarbe6" style="width:30%;" | Ел ! bgcolor=gold style="width:8%;" | Алтын ! bgcolor=silver style="width:8%;" | Күміс ! bgcolor="#CC9966" style="width:8%;" | Қола ! bgcolor="#BCEE68" style="width:8%;" | Барлығы |-align="center" | '''1.''' || align="left" | {{GER}}/{{FRG}} || bgcolor="#F7F6A8" | 66 || bgcolor="#DCE5E5" | 55 || bgcolor="#FFDAB9" | 48 || bgcolor="#E7FAEC" | 169 |-align="center" | '''2.''' || align="left" | {{CHE}} || bgcolor="#F7F6A8" | 32 || bgcolor="#DCE5E5" | 27 || bgcolor="#FFDAB9" | 30 || bgcolor="#E7FAEC" | 89 |-align="center" | '''3.''' || align="left" | {{ITA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 18 || bgcolor="#DCE5E5" | 18 || bgcolor="#FFDAB9" | 6 || bgcolor="#E7FAEC" | 42 |-align="center" | '''4.''' || align="left" | {{USA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 12 || bgcolor="#DCE5E5" | 15 || bgcolor="#FFDAB9" | 23 || bgcolor="#E7FAEC" | 50 |-align="center" | '''5.''' || align="left" | {{DDR}} || bgcolor="#F7F6A8" | 8 || bgcolor="#DCE5E5" | 9 || bgcolor="#FFDAB9" | 8 || bgcolor="#E7FAEC" | 25 |-align="center" | '''6.''' || align="left" | {{CAN}} || bgcolor="#F7F6A8" | 5 || bgcolor="#DCE5E5" | 9 || bgcolor="#FFDAB9" | 7 || bgcolor="#E7FAEC" | 21 |-align="center" | '''7.''' || align="left" | {{GBR}} || bgcolor="#F7F6A8" | 5 || bgcolor="#DCE5E5" | 4 || bgcolor="#FFDAB9" | 3 || bgcolor="#E7FAEC" | 12 |-align="center" | '''8.''' || align="left" | {{ROM}} || bgcolor="#F7F6A8" | 2 || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 6 |-align="center" | '''9.''' || align="left" | {{AUT}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 6 || bgcolor="#FFDAB9" | 8 || bgcolor="#E7FAEC" | 15 |-align="center" | '''10.''' || align="left" | {{LVA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 3 || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 6 |-align="center" | '''11.''' || align="left" | {{BEL}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 3 |-align="center" | '''12.''' || align="left" | {{FRA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 4 || bgcolor="#E7FAEC" | 5 |-align="center" | '''13.''' || align="left" | {{TCH}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | — || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''14.''' || align="left" | {{URS}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | || align="left" | {{SWE}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''15.''' || align="left" | {{ESP}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 1 |-align="center" | || align="left" | '''Барлығы''' || bgcolor="#F7F6A8" | 149 || bgcolor="#DCE5E5" | 150 || bgcolor="#FFDAB9" | 146 || bgcolor="#E7FAEC" | 445 |} === Скелетон === {| class="prettytable sortable" style=" width:80%;" |- style="background-color:#EDEDED;" ! class="hintergrundfarbe6" style="width:7%;" | Орын ! class="hintergrundfarbe6" style="width:30%;" | Ел ! bgcolor=gold style="width:8%;" | Алтын ! bgcolor=silver style="width:8%;" | Күміс ! bgcolor="#CC9966" style="width:8%;" | Қола ! bgcolor="#BCEE68" style="width:8%;" | Барлығы |-align="center" | '''1.''' || align="left" | {{GER}} || bgcolor="#F7F6A8" | 20 || bgcolor="#DCE5E5" | 11 || bgcolor="#FFDAB9" | 12 || bgcolor="#E7FAEC" | 43 |-align="center" | '''2.''' || align="left" | {{CHE}} || bgcolor="#F7F6A8" | 7 || bgcolor="#DCE5E5" | 7 || bgcolor="#FFDAB9" | 4 || bgcolor="#E7FAEC" | 18 |-align="center" | '''3.''' || align="left" | {{CAN}} || bgcolor="#F7F6A8" | 7 || bgcolor="#DCE5E5" | 6 || bgcolor="#FFDAB9" | 7 || bgcolor="#E7FAEC" | 20 |-align="center" | '''4.''' || align="left" | {{LVA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 6 || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 8 |-align="center" | '''5.''' || align="left" | {{AUT}} || bgcolor="#F7F6A8" | 5 || bgcolor="#DCE5E5" | 8 || bgcolor="#FFDAB9" | 7 || bgcolor="#E7FAEC" | 20 |-align="center" | '''6.''' || align="left" | {{USA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 3 || bgcolor="#DCE5E5" | 6 || bgcolor="#FFDAB9" | 9 || bgcolor="#E7FAEC" | 18 |-align="center" | '''7.''' || align="left" | {{GBR}} || bgcolor="#F7F6A8" | 4 || bgcolor="#DCE5E5" | 6 || bgcolor="#FFDAB9" | 3 || bgcolor="#E7FAEC" | 13 |-align="center" | '''8.''' || align="left" | {{RUS}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 6 || bgcolor="#FFDAB9" | 6 || bgcolor="#E7FAEC" | 13 |-align="center" | '''9.''' || align="left" | {{NZL}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''10.''' || align="left" | {{KOR}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 3 |-align="center" | '''11.''' || align="left" | {{ITA}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''12.''' || align="left" | {{NED}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 0 || bgcolor="#E7FAEC" | 1 |-align="center" | || align="left" | {{BEL}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 0 || bgcolor="#E7FAEC" | 1 | || align="left" | '''Барлығы''' || bgcolor="#F7F6A8" | 54 || bgcolor="#DCE5E5" | 55 || bgcolor="#FFDAB9" | 54 || bgcolor="#E7FAEC" | 163 |} === Құрамдастырылған жарыстар === {| class="prettytable sortable" style=" width:80%;" |- style="background-color:#EDEDED;" ! class="hintergrundfarbe6" style="width:7%;" | Орын ! class="hintergrundfarbe6" style="width:30%;" | Ел ! bgcolor=gold style="width:8%;" | Алтын ! bgcolor=silver style="width:8%;" | Күміс ! bgcolor="#CC9966" style="width:8%;" | Қола ! bgcolor="#BCEE68" style="width:8%;" | Барлығы |-align="center" | '''1.''' || align="left" | {{GER}} || bgcolor="#F7F6A8" | 8 || bgcolor="#DCE5E5" | 5 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 14 |-align="center" | '''2.''' || align="left" | {{USA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 2 || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 3 || bgcolor="#E7FAEC" | 6 |-align="center" | '''3.''' || align="left" | {{CAN}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | 4 || bgcolor="#E7FAEC" | 6 |-align="center" | '''4.''' || align="left" | {{CHE}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | || align="left" | {{RUS}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''6.''' || align="left" | {{AUT}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | — || bgcolor="#E7FAEC" | 1 |-align="center" | || align="left" | '''Барлығы''' || bgcolor="#F7F6A8" | 10 || bgcolor="#DCE5E5" | 10 || bgcolor="#FFDAB9" | 10 || bgcolor="#E7FAEC" | 30 |} === Жалпы медальдар саны === {| class="prettytable sortable" style=" width:80%;" |- style="background-color:#EDEDED;" ! class="hintergrundfarbe6" style="width:7%;" | Орын ! class="hintergrundfarbe6" style="width:30%;" | Ел ! bgcolor=gold style="width:8%;" | Алтын ! bgcolor=silver style="width:8%;" | Күміс ! bgcolor="#CC9966" style="width:8%;" | Қола ! bgcolor="#BCEE68" style="width:8%;" | Барлығы |-align="center" | '''1.''' || align="left" | {{GER}} || bgcolor="#F7F6A8" | 87 || bgcolor="#DCE5E5" | 62 || bgcolor="#FFDAB9" | 52 || bgcolor="#E7FAEC" | 201 |-align="center" | '''2.''' || align="left" | {{CHE}} || bgcolor="#F7F6A8" | 39 || bgcolor="#DCE5E5" | 35 || bgcolor="#FFDAB9" | 35 || bgcolor="#E7FAEC" | 109 |-align="center" | '''3.''' || align="left" | {{ITA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 18 || bgcolor="#DCE5E5" | 19 || bgcolor="#FFDAB9" | 7 || bgcolor="#E7FAEC" | 44 |-align="center" | '''4.''' || align="left" | {{USA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 19 || bgcolor="#DCE5E5" | 23 || bgcolor="#FFDAB9" | 36 || bgcolor="#E7FAEC" | 78 |-align="center" | '''5.''' || align="left" | {{CAN}} || bgcolor="#F7F6A8" | 12 || bgcolor="#DCE5E5" | 17 || bgcolor="#FFDAB9" | 18 || bgcolor="#E7FAEC" | 47 |-align="center" | '''6.''' || align="left" | {{FRG}} || bgcolor="#F7F6A8" | 10 || bgcolor="#DCE5E5" | 13 || bgcolor="#FFDAB9" | 12 || bgcolor="#E7FAEC" | 35 |-align="center" | '''7.''' || align="left" | {{GBR}} || bgcolor="#F7F6A8" | 10 || bgcolor="#DCE5E5" | 12 || bgcolor="#FFDAB9" | 7 || bgcolor="#E7FAEC" | 29 |-align="center" | '''8.''' || align="left" | {{DDR}} || bgcolor="#F7F6A8" | 8 || bgcolor="#DCE5E5" | 9 || bgcolor="#FFDAB9" | 8 || bgcolor="#E7FAEC" | 25 |-align="center" | '''9.''' || align="left" | {{LAT}} || bgcolor="#F7F6A8" | 7 || bgcolor="#DCE5E5" | 4 || bgcolor="#FFDAB9" | 4 || bgcolor="#E7FAEC" | 15 |-align="center" | '''10.''' || align="left" | {{AUT}} || bgcolor="#F7F6A8" | 6 || bgcolor="#DCE5E5" | 15 || bgcolor="#FFDAB9" | 15 || bgcolor="#E7FAEC" | 36 |-align="center" | '''11.''' || align="left" | {{RUS}} || bgcolor="#F7F6A8" | 2 || bgcolor="#DCE5E5" | 8 || bgcolor="#FFDAB9" | 6 || bgcolor="#E7FAEC" | 16 |-align="center" | '''12.''' || align="left" | {{ROU}} || bgcolor="#F7F6A8" | 2 || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 6 |-align="center" | '''13.''' || align="left" | {{BEL}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 4 |-align="center" | '''14.''' || align="left" | {{NZL}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''15.''' || align="left" | {{TCH}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | — || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | || align="left" | {{KOR}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 3 |-align="center" | '''17.''' || align="left" | {{NED}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 0 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''18.''' || align="left" | {{FRA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 4 || bgcolor="#E7FAEC" | 5 |-align="center" | || align="left" | '''Барлығы''' || bgcolor="#F7F6A8" | 217 || bgcolor="#DCE5E5" | 219 || bgcolor="#FFDAB9" | 214 || bgcolor="#E7FAEC" | 650 |} == Сыртқы сілтемелер == * [http://sports123.com/bob/mw-2.html Ерлер екіліктері арасындағы бобслейден әлем чемпиондары] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070929091333/http://sports123.com/bob/mw-2.html |date=2007-09-29 }} {{ref-en}} * [http://sports123.com/bob/ww-2.html Әйелдер екіліктері арасындағы бобслейден әлем чемпиондары] {{ref-en}} * [http://sports123.com/bob/mw-4.html Ерлер төрттіктері арасындағы бобслейден әлем чемпиондары] {{ref-en}} * [http://sports123.com/ske/mw.html Ерлер арасындағы скелетоннан әлем чемпиондары] {{ref-en}} * [http://sports123.com/ske/ww.html Әйелдер арасындағы скелетоннан әлем чемпиондары] {{ref-en}} * [http://sports123.com/bob/xw-bst.html Аралас командалар арасындағы бобслейден және скелетоннан әлем чемпиондары] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070929091457/http://sports123.com/bob/xw-bst.html |date=2007-09-29 }} {{ref-en}} [[Санат:Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаттары|*]] mq3z5fowngryhl2ct63ncwpn58674ew 3483095 3483094 2025-06-25T05:55:57Z Kas77777 100404 3483095 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league |logo= |pixels= |caption= |sport=[[Бобслей]], [[Скелетон]] |founded= 1930 |teams=61 ([[2024 жыл]]) |continent=[[Әлем]] [[Халықаралық бобслей және скелетон федерациясы]] (IBSF {{lang-en|International Bobsleigh and Skeleton Federation}}) |champion= }} '''Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты''' ({{lang-en|IBSF World Championships}}) — [[Халықаралық бобслей және скелетон федерациясы]]мен ұйымдастырылатын [[бобслей]]ден және [[скелетон]]нан жарыс. Бобслейден әлем чемпионаттары [[1930 жыл]]дан бастап өткізіледі. Алғашқы чемпионатта ерлерге арналған төрттіктер үшін ғана жарыстар өткізілген, бір жылдан кейін екіліктерге де жарыстар өткізіле бастады. Скелетоннан алғашқы әлем чемпионаты [[1982 жыл]]ы өткізілді. Әйелдер бобслейі және скелетоны әлем чемпионаттарының бағдарламасына 2000-шы жылы енгізілді (алғашқы кезде ерлер және әйелдер арасындағы бобслейден чемпионаттары бөлек өткізілген). [[2004 жыл]]ы бобслейден және скелетоннан бөлек өткізілген әлем чемпионаттары бір спорттық шараға біріктірілді. Аралас командалар арасындағы жарыстар [[2007 жыл]]дан бастап өткізіледі. == Әлем чемпионаттары == {|class="wikitable sortable" ! Жыл !! Өткізілу орны !! Ел !! Медальдар саны !! Ескертулер |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1930|1930]] || [[Монтрё|Ко (Монтрё)]] ||{{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1931|1931]] || [[Оберхоф]] || [[Сурет:Flag of the NSDAP (1920–1945).svg|22px]] [[Үшінші рейх]] || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1933|1933]] || [[Шклярска-Поремба|Шрайберхау]] ||[[Сурет:Flag of the NSDAP (1920–1945).svg|22px]] [[Үшінші рейх]] || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1934|1934]] || [[Энгельберг]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Гармиш-Партенкирхен]] || [[Сурет:Flag of the NSDAP (1920–1945).svg|22px]] [[Үшінші рейх]] || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1935|1935]] || [[Инсбрук|Иглс]] || {{AUT}} || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1937|1937]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1938|1938]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Гармиш-Партенкирхен]] || [[Сурет:Flag of the NSDAP (1920–1945).svg|22px]] [[Үшінші рейх]] || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1939|1939]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1947|1947]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1949|1949]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1950|1950]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1951|1951]] || [[Альп-д'Юэз]] || {{FRA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1953|1953]] || [[Гармиш-Партенкирхен]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1954|1954]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1955|1955]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1957|1957]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1958|1958]] || [[Гармиш-Партенкирхен]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1959|1959]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1960|1960]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1961|1961]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1962|1962]] || [[Гармиш-Партенкирхен]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1963|1963]] || [[Инсбрук|Иглс]] || {{AUT}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1965|1965]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1966|1966]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 1 || Жарыстар ерлер-екіліктер арасында ғана өткізілді |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1967|1967]] || [[Альп-д'Юэз]] || {{FRA}} || 1 || Жарыстар ерлер-екіліктер арасында ғана өткізілді |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1969|1969]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1970|1970]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1971|1971]] || [[Брёй-Червиния|Червиния]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1973|1973]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1974|1974]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1975|1975]] || [[Брёй-Червиния|Червиния]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1977|1977]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1978|1978]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1979|1979]] || [[Шёнау-ам-Кёнигсзе|Кёнигсзе]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1981|1981]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1982|1982]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 3 || Бобслей (ерлер), ерлер арасындағы скелетоннан алғашқы жарыстар өткізілді |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1983|1983]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1985|1985]] || [[Брёй-Червиния|Червиния]] || {{ITA}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1986|1986]] || [[Шёнау-ам-Кёнигсзе|Кёнигсзе]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1987|1987]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1989|1989]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1990|1990]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Шёнау-ам-Кёнигсзе|Кёнигсзе]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1991|1991]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Инсбрук|Иглс]] || {{AUT}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1992|1992]] || [[Калгари]] || {{CAN}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1993|1993]] || [[Инсбрук|Иглс]] || {{AUT}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Ла-Плань]] || {{FRA}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1994|1994]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1995|1995]] || [[Винтерберг (қала)|Винтерберг]] || {{GER}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Лиллехаммер]] || {{NOR}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1996|1996]] || [[Калгари]] || {{CAN}} || 3 || |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1997|1997]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1998|1998]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1999|1999]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Альтенберг]] || {{GER}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=3|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2000|2000]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Винтерберг (қала)|Винтерберг]] || {{GER}} || 1 || Әйелдер арасындағы бобслейден алғашқы жарыстар өткізілді |- |[[Инсбрук|Иглс]] || {{AUT}} || 2 || Скелетон, әйелдер арасындағы скелетоннан алғашқы жарыстар өткізілді |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2001|2001]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Калгари]] || {{CAN}} || 3 || Бобслей (әйелдер), скелетон |- |rowspan=3|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2003|2003]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Винтерберг (қала)|Винтерберг]] || {{GER}} || 1 || Бобслей (әйелдер) |- |[[Нагано]] || {{JPN}} || 2 || Скелетон |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2004|2004]] || [[Шёнау-ам-Кёнигсзе|Кёнигсзе]] || {{GER}} || 5 || Бобслейден және скелетоннан алғашқы біріктірілген чемпионат өткізілді |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2005|2005]] || [[Калгари]] || {{CAN}} || 5 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2007|2007]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 6 || Аралас командалар арасындағы алғашқы жарыстар өткізілді |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2008|2008]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || 6 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2009|2009]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 6 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2011|2011]] || [[Шёнау-ам-Кёнигсзе|Кёнигсзе]] || {{GER}} || 6 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2012|2012]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 6 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2013|2013]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 6 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2015|2015]] || [[Винтерберг (қала)|Винтерберг]] || {{GER}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2016|2016]] || [[Инсбрук]] || {{AUT}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2017|2017]] || [[Кёнингсзе]] || {{GER}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2019|2019]] || [[Уистлер]] || {{CAN}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2020|2020]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2021|2021]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2023|2023]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || || |} == Барлық медальдар саны == === Бобслей === {| class="prettytable sortable" style=" width:80%;" |- style="background-color:#EDEDED;" ! class="hintergrundfarbe6" style="width:7%;" | Орын ! class="hintergrundfarbe6" style="width:30%;" | Ел ! bgcolor=gold style="width:8%;" | Алтын ! bgcolor=silver style="width:8%;" | Күміс ! bgcolor="#CC9966" style="width:8%;" | Қола ! bgcolor="#BCEE68" style="width:8%;" | Барлығы |-align="center" | '''1.''' || align="left" | {{GER}}/{{FRG}} || bgcolor="#F7F6A8" | 66 || bgcolor="#DCE5E5" | 55 || bgcolor="#FFDAB9" | 48 || bgcolor="#E7FAEC" | 169 |-align="center" | '''2.''' || align="left" | {{CHE}} || bgcolor="#F7F6A8" | 32 || bgcolor="#DCE5E5" | 27 || bgcolor="#FFDAB9" | 30 || bgcolor="#E7FAEC" | 89 |-align="center" | '''3.''' || align="left" | {{ITA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 18 || bgcolor="#DCE5E5" | 18 || bgcolor="#FFDAB9" | 6 || bgcolor="#E7FAEC" | 42 |-align="center" | '''4.''' || align="left" | {{USA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 12 || bgcolor="#DCE5E5" | 15 || bgcolor="#FFDAB9" | 23 || bgcolor="#E7FAEC" | 50 |-align="center" | '''5.''' || align="left" | {{DDR}} || bgcolor="#F7F6A8" | 8 || bgcolor="#DCE5E5" | 9 || bgcolor="#FFDAB9" | 8 || bgcolor="#E7FAEC" | 25 |-align="center" | '''6.''' || align="left" | {{CAN}} || bgcolor="#F7F6A8" | 5 || bgcolor="#DCE5E5" | 9 || bgcolor="#FFDAB9" | 7 || bgcolor="#E7FAEC" | 21 |-align="center" | '''7.''' || align="left" | {{GBR}} || bgcolor="#F7F6A8" | 5 || bgcolor="#DCE5E5" | 4 || bgcolor="#FFDAB9" | 3 || bgcolor="#E7FAEC" | 12 |-align="center" | '''8.''' || align="left" | {{ROM}} || bgcolor="#F7F6A8" | 2 || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 6 |-align="center" | '''9.''' || align="left" | {{AUT}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 6 || bgcolor="#FFDAB9" | 8 || bgcolor="#E7FAEC" | 15 |-align="center" | '''10.''' || align="left" | {{LVA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 3 || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 6 |-align="center" | '''11.''' || align="left" | {{BEL}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 3 |-align="center" | '''12.''' || align="left" | {{FRA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 4 || bgcolor="#E7FAEC" | 5 |-align="center" | '''13.''' || align="left" | {{TCH}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | — || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''14.''' || align="left" | {{URS}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | || align="left" | {{SWE}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''15.''' || align="left" | {{ESP}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 1 |-align="center" | || align="left" | '''Барлығы''' || bgcolor="#F7F6A8" | 149 || bgcolor="#DCE5E5" | 150 || bgcolor="#FFDAB9" | 146 || bgcolor="#E7FAEC" | 445 |} === Скелетон === {| class="prettytable sortable" style=" width:80%;" |- style="background-color:#EDEDED;" ! class="hintergrundfarbe6" style="width:7%;" | Орын ! class="hintergrundfarbe6" style="width:30%;" | Ел ! bgcolor=gold style="width:8%;" | Алтын ! bgcolor=silver style="width:8%;" | Күміс ! bgcolor="#CC9966" style="width:8%;" | Қола ! bgcolor="#BCEE68" style="width:8%;" | Барлығы |-align="center" | '''1.''' || align="left" | {{GER}} || bgcolor="#F7F6A8" | 20 || bgcolor="#DCE5E5" | 11 || bgcolor="#FFDAB9" | 12 || bgcolor="#E7FAEC" | 43 |-align="center" | '''2.''' || align="left" | {{CHE}} || bgcolor="#F7F6A8" | 7 || bgcolor="#DCE5E5" | 7 || bgcolor="#FFDAB9" | 4 || bgcolor="#E7FAEC" | 18 |-align="center" | '''3.''' || align="left" | {{CAN}} || bgcolor="#F7F6A8" | 7 || bgcolor="#DCE5E5" | 6 || bgcolor="#FFDAB9" | 7 || bgcolor="#E7FAEC" | 20 |-align="center" | '''4.''' || align="left" | {{LVA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 6 || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 8 |-align="center" | '''5.''' || align="left" | {{AUT}} || bgcolor="#F7F6A8" | 5 || bgcolor="#DCE5E5" | 8 || bgcolor="#FFDAB9" | 7 || bgcolor="#E7FAEC" | 20 |-align="center" | '''6.''' || align="left" | {{USA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 3 || bgcolor="#DCE5E5" | 6 || bgcolor="#FFDAB9" | 9 || bgcolor="#E7FAEC" | 18 |-align="center" | '''7.''' || align="left" | {{GBR}} || bgcolor="#F7F6A8" | 4 || bgcolor="#DCE5E5" | 6 || bgcolor="#FFDAB9" | 3 || bgcolor="#E7FAEC" | 13 |-align="center" | '''8.''' || align="left" | {{RUS}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 6 || bgcolor="#FFDAB9" | 6 || bgcolor="#E7FAEC" | 13 |-align="center" | '''9.''' || align="left" | {{NZL}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''10.''' || align="left" | {{KOR}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 3 |-align="center" | '''11.''' || align="left" | {{ITA}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''12.''' || align="left" | {{NED}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 0 || bgcolor="#E7FAEC" | 1 |-align="center" | || align="left" | {{BEL}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 0 || bgcolor="#E7FAEC" | 1 | || align="left" | '''Барлығы''' || bgcolor="#F7F6A8" | 54 || bgcolor="#DCE5E5" | 55 || bgcolor="#FFDAB9" | 54 || bgcolor="#E7FAEC" | 163 |} === Құрамдастырылған жарыстар === {| class="prettytable sortable" style=" width:80%;" |- style="background-color:#EDEDED;" ! class="hintergrundfarbe6" style="width:7%;" | Орын ! class="hintergrundfarbe6" style="width:30%;" | Ел ! bgcolor=gold style="width:8%;" | Алтын ! bgcolor=silver style="width:8%;" | Күміс ! bgcolor="#CC9966" style="width:8%;" | Қола ! bgcolor="#BCEE68" style="width:8%;" | Барлығы |-align="center" | '''1.''' || align="left" | {{GER}} || bgcolor="#F7F6A8" | 8 || bgcolor="#DCE5E5" | 5 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 14 |-align="center" | '''2.''' || align="left" | {{USA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 2 || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 3 || bgcolor="#E7FAEC" | 6 |-align="center" | '''3.''' || align="left" | {{CAN}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | 4 || bgcolor="#E7FAEC" | 6 |-align="center" | '''4.''' || align="left" | {{CHE}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | || align="left" | {{RUS}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''6.''' || align="left" | {{AUT}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | — || bgcolor="#E7FAEC" | 1 |-align="center" | || align="left" | '''Барлығы''' || bgcolor="#F7F6A8" | 10 || bgcolor="#DCE5E5" | 10 || bgcolor="#FFDAB9" | 10 || bgcolor="#E7FAEC" | 30 |} === Жалпы медальдар саны === {| class="prettytable sortable" style=" width:80%;" |- style="background-color:#EDEDED;" ! class="hintergrundfarbe6" style="width:7%;" | Орын ! class="hintergrundfarbe6" style="width:30%;" | Ел ! bgcolor=gold style="width:8%;" | Алтын ! bgcolor=silver style="width:8%;" | Күміс ! bgcolor="#CC9966" style="width:8%;" | Қола ! bgcolor="#BCEE68" style="width:8%;" | Барлығы |-align="center" | '''1.''' || align="left" | {{GER}} || bgcolor="#F7F6A8" | 87 || bgcolor="#DCE5E5" | 62 || bgcolor="#FFDAB9" | 52 || bgcolor="#E7FAEC" | 201 |-align="center" | '''2.''' || align="left" | {{CHE}} || bgcolor="#F7F6A8" | 39 || bgcolor="#DCE5E5" | 35 || bgcolor="#FFDAB9" | 35 || bgcolor="#E7FAEC" | 109 |-align="center" | '''3.''' || align="left" | {{ITA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 18 || bgcolor="#DCE5E5" | 19 || bgcolor="#FFDAB9" | 7 || bgcolor="#E7FAEC" | 44 |-align="center" | '''4.''' || align="left" | {{USA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 19 || bgcolor="#DCE5E5" | 23 || bgcolor="#FFDAB9" | 36 || bgcolor="#E7FAEC" | 78 |-align="center" | '''5.''' || align="left" | {{CAN}} || bgcolor="#F7F6A8" | 12 || bgcolor="#DCE5E5" | 17 || bgcolor="#FFDAB9" | 18 || bgcolor="#E7FAEC" | 47 |-align="center" | '''6.''' || align="left" | {{FRG}} || bgcolor="#F7F6A8" | 10 || bgcolor="#DCE5E5" | 13 || bgcolor="#FFDAB9" | 12 || bgcolor="#E7FAEC" | 35 |-align="center" | '''7.''' || align="left" | {{GBR}} || bgcolor="#F7F6A8" | 10 || bgcolor="#DCE5E5" | 12 || bgcolor="#FFDAB9" | 7 || bgcolor="#E7FAEC" | 29 |-align="center" | '''8.''' || align="left" | {{DDR}} || bgcolor="#F7F6A8" | 8 || bgcolor="#DCE5E5" | 9 || bgcolor="#FFDAB9" | 8 || bgcolor="#E7FAEC" | 25 |-align="center" | '''9.''' || align="left" | {{LAT}} || bgcolor="#F7F6A8" | 7 || bgcolor="#DCE5E5" | 4 || bgcolor="#FFDAB9" | 4 || bgcolor="#E7FAEC" | 15 |-align="center" | '''10.''' || align="left" | {{AUT}} || bgcolor="#F7F6A8" | 6 || bgcolor="#DCE5E5" | 15 || bgcolor="#FFDAB9" | 15 || bgcolor="#E7FAEC" | 36 |-align="center" | '''11.''' || align="left" | {{RUS}} || bgcolor="#F7F6A8" | 2 || bgcolor="#DCE5E5" | 9 || bgcolor="#FFDAB9" | 8 || bgcolor="#E7FAEC" | 19 |-align="center" | '''12.''' || align="left" | {{ROU}} || bgcolor="#F7F6A8" | 2 || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 6 |-align="center" | '''13.''' || align="left" | {{BEL}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 4 |-align="center" | '''14.''' || align="left" | {{NED}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 0 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''15.''' || align="left" | {{FRA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 4 || bgcolor="#E7FAEC" | 5 |-align="center" | '''16.''' || align="left" | {{NZL}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''17.''' || align="left" | {{TCH}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | — || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''18.''' || align="left" | {{KOR}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 3 |-align="center" |rowspan=3| '''19.''' || align="left" | {{CHN}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | align="left" | {{SWE}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | align="left" | {{URS}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''22.''' || align="left" | {{CZE}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 3 |-align="center" | '''23.''' || align="left" | {{ESP}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 1 |-align="center" | || align="left" | '''Барлығы''' || bgcolor="#F7F6A8" | 217 || bgcolor="#DCE5E5" | 219 || bgcolor="#FFDAB9" | 214 || bgcolor="#E7FAEC" | 650 |} == Сыртқы сілтемелер == * [http://sports123.com/bob/mw-2.html Ерлер екіліктері арасындағы бобслейден әлем чемпиондары] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070929091333/http://sports123.com/bob/mw-2.html |date=2007-09-29 }} {{ref-en}} * [http://sports123.com/bob/ww-2.html Әйелдер екіліктері арасындағы бобслейден әлем чемпиондары] {{ref-en}} * [http://sports123.com/bob/mw-4.html Ерлер төрттіктері арасындағы бобслейден әлем чемпиондары] {{ref-en}} * [http://sports123.com/ske/mw.html Ерлер арасындағы скелетоннан әлем чемпиондары] {{ref-en}} * [http://sports123.com/ske/ww.html Әйелдер арасындағы скелетоннан әлем чемпиондары] {{ref-en}} * [http://sports123.com/bob/xw-bst.html Аралас командалар арасындағы бобслейден және скелетоннан әлем чемпиондары] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070929091457/http://sports123.com/bob/xw-bst.html |date=2007-09-29 }} {{ref-en}} [[Санат:Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаттары|*]] oxklu7fhmnpzxjizz65fgmca3si5mel 3483097 3483095 2025-06-25T06:03:35Z Kas77777 100404 /* Жалпы медальдар саны */ 3483097 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league |logo= |pixels= |caption= |sport=[[Бобслей]], [[Скелетон]] |founded= 1930 |teams=61 ([[2024 жыл]]) |continent=[[Әлем]] [[Халықаралық бобслей және скелетон федерациясы]] (IBSF {{lang-en|International Bobsleigh and Skeleton Federation}}) |champion= }} '''Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты''' ({{lang-en|IBSF World Championships}}) — [[Халықаралық бобслей және скелетон федерациясы]]мен ұйымдастырылатын [[бобслей]]ден және [[скелетон]]нан жарыс. Бобслейден әлем чемпионаттары [[1930 жыл]]дан бастап өткізіледі. Алғашқы чемпионатта ерлерге арналған төрттіктер үшін ғана жарыстар өткізілген, бір жылдан кейін екіліктерге де жарыстар өткізіле бастады. Скелетоннан алғашқы әлем чемпионаты [[1982 жыл]]ы өткізілді. Әйелдер бобслейі және скелетоны әлем чемпионаттарының бағдарламасына 2000-шы жылы енгізілді (алғашқы кезде ерлер және әйелдер арасындағы бобслейден чемпионаттары бөлек өткізілген). [[2004 жыл]]ы бобслейден және скелетоннан бөлек өткізілген әлем чемпионаттары бір спорттық шараға біріктірілді. Аралас командалар арасындағы жарыстар [[2007 жыл]]дан бастап өткізіледі. == Әлем чемпионаттары == {|class="wikitable sortable" ! Жыл !! Өткізілу орны !! Ел !! Медальдар саны !! Ескертулер |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1930|1930]] || [[Монтрё|Ко (Монтрё)]] ||{{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1931|1931]] || [[Оберхоф]] || [[Сурет:Flag of the NSDAP (1920–1945).svg|22px]] [[Үшінші рейх]] || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1933|1933]] || [[Шклярска-Поремба|Шрайберхау]] ||[[Сурет:Flag of the NSDAP (1920–1945).svg|22px]] [[Үшінші рейх]] || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1934|1934]] || [[Энгельберг]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Гармиш-Партенкирхен]] || [[Сурет:Flag of the NSDAP (1920–1945).svg|22px]] [[Үшінші рейх]] || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1935|1935]] || [[Инсбрук|Иглс]] || {{AUT}} || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1937|1937]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1938|1938]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Гармиш-Партенкирхен]] || [[Сурет:Flag of the NSDAP (1920–1945).svg|22px]] [[Үшінші рейх]] || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1939|1939]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1947|1947]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1949|1949]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1950|1950]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1951|1951]] || [[Альп-д'Юэз]] || {{FRA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1953|1953]] || [[Гармиш-Партенкирхен]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1954|1954]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1955|1955]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1957|1957]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1958|1958]] || [[Гармиш-Партенкирхен]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1959|1959]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1960|1960]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1961|1961]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1962|1962]] || [[Гармиш-Партенкирхен]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1963|1963]] || [[Инсбрук|Иглс]] || {{AUT}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1965|1965]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1966|1966]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 1 || Жарыстар ерлер-екіліктер арасында ғана өткізілді |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1967|1967]] || [[Альп-д'Юэз]] || {{FRA}} || 1 || Жарыстар ерлер-екіліктер арасында ғана өткізілді |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1969|1969]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1970|1970]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1971|1971]] || [[Брёй-Червиния|Червиния]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1973|1973]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1974|1974]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1975|1975]] || [[Брёй-Червиния|Червиния]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1977|1977]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1978|1978]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1979|1979]] || [[Шёнау-ам-Кёнигсзе|Кёнигсзе]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1981|1981]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1982|1982]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 3 || Бобслей (ерлер), ерлер арасындағы скелетоннан алғашқы жарыстар өткізілді |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1983|1983]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1985|1985]] || [[Брёй-Червиния|Червиния]] || {{ITA}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1986|1986]] || [[Шёнау-ам-Кёнигсзе|Кёнигсзе]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1987|1987]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1989|1989]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1990|1990]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Шёнау-ам-Кёнигсзе|Кёнигсзе]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1991|1991]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Инсбрук|Иглс]] || {{AUT}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1992|1992]] || [[Калгари]] || {{CAN}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1993|1993]] || [[Инсбрук|Иглс]] || {{AUT}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Ла-Плань]] || {{FRA}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1994|1994]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1995|1995]] || [[Винтерберг (қала)|Винтерберг]] || {{GER}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Лиллехаммер]] || {{NOR}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1996|1996]] || [[Калгари]] || {{CAN}} || 3 || |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1997|1997]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1998|1998]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1999|1999]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Альтенберг]] || {{GER}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=3|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2000|2000]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Винтерберг (қала)|Винтерберг]] || {{GER}} || 1 || Әйелдер арасындағы бобслейден алғашқы жарыстар өткізілді |- |[[Инсбрук|Иглс]] || {{AUT}} || 2 || Скелетон, әйелдер арасындағы скелетоннан алғашқы жарыстар өткізілді |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2001|2001]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Калгари]] || {{CAN}} || 3 || Бобслей (әйелдер), скелетон |- |rowspan=3|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2003|2003]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Винтерберг (қала)|Винтерберг]] || {{GER}} || 1 || Бобслей (әйелдер) |- |[[Нагано]] || {{JPN}} || 2 || Скелетон |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2004|2004]] || [[Шёнау-ам-Кёнигсзе|Кёнигсзе]] || {{GER}} || 5 || Бобслейден және скелетоннан алғашқы біріктірілген чемпионат өткізілді |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2005|2005]] || [[Калгари]] || {{CAN}} || 5 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2007|2007]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 6 || Аралас командалар арасындағы алғашқы жарыстар өткізілді |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2008|2008]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || 6 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2009|2009]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 6 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2011|2011]] || [[Шёнау-ам-Кёнигсзе|Кёнигсзе]] || {{GER}} || 6 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2012|2012]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 6 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2013|2013]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 6 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2015|2015]] || [[Винтерберг (қала)|Винтерберг]] || {{GER}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2016|2016]] || [[Инсбрук]] || {{AUT}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2017|2017]] || [[Кёнингсзе]] || {{GER}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2019|2019]] || [[Уистлер]] || {{CAN}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2020|2020]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2021|2021]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2023|2023]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || || |} == Барлық медальдар саны == === Бобслей === {| class="prettytable sortable" style=" width:80%;" |- style="background-color:#EDEDED;" ! class="hintergrundfarbe6" style="width:7%;" | Орын ! class="hintergrundfarbe6" style="width:30%;" | Ел ! bgcolor=gold style="width:8%;" | Алтын ! bgcolor=silver style="width:8%;" | Күміс ! bgcolor="#CC9966" style="width:8%;" | Қола ! bgcolor="#BCEE68" style="width:8%;" | Барлығы |-align="center" | '''1.''' || align="left" | {{GER}}/{{FRG}} || bgcolor="#F7F6A8" | 66 || bgcolor="#DCE5E5" | 55 || bgcolor="#FFDAB9" | 48 || bgcolor="#E7FAEC" | 169 |-align="center" | '''2.''' || align="left" | {{CHE}} || bgcolor="#F7F6A8" | 32 || bgcolor="#DCE5E5" | 27 || bgcolor="#FFDAB9" | 30 || bgcolor="#E7FAEC" | 89 |-align="center" | '''3.''' || align="left" | {{ITA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 18 || bgcolor="#DCE5E5" | 18 || bgcolor="#FFDAB9" | 6 || bgcolor="#E7FAEC" | 42 |-align="center" | '''4.''' || align="left" | {{USA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 12 || bgcolor="#DCE5E5" | 15 || bgcolor="#FFDAB9" | 23 || bgcolor="#E7FAEC" | 50 |-align="center" | '''5.''' || align="left" | {{DDR}} || bgcolor="#F7F6A8" | 8 || bgcolor="#DCE5E5" | 9 || bgcolor="#FFDAB9" | 8 || bgcolor="#E7FAEC" | 25 |-align="center" | '''6.''' || align="left" | {{CAN}} || bgcolor="#F7F6A8" | 5 || bgcolor="#DCE5E5" | 9 || bgcolor="#FFDAB9" | 7 || bgcolor="#E7FAEC" | 21 |-align="center" | '''7.''' || align="left" | {{GBR}} || bgcolor="#F7F6A8" | 5 || bgcolor="#DCE5E5" | 4 || bgcolor="#FFDAB9" | 3 || bgcolor="#E7FAEC" | 12 |-align="center" | '''8.''' || align="left" | {{ROM}} || bgcolor="#F7F6A8" | 2 || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 6 |-align="center" | '''9.''' || align="left" | {{AUT}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 6 || bgcolor="#FFDAB9" | 8 || bgcolor="#E7FAEC" | 15 |-align="center" | '''10.''' || align="left" | {{LVA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 3 || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 6 |-align="center" | '''11.''' || align="left" | {{BEL}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 3 |-align="center" | '''12.''' || align="left" | {{FRA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 4 || bgcolor="#E7FAEC" | 5 |-align="center" | '''13.''' || align="left" | {{TCH}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | — || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''14.''' || align="left" | {{URS}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | || align="left" | {{SWE}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''15.''' || align="left" | {{ESP}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 1 |-align="center" | || align="left" | '''Барлығы''' || bgcolor="#F7F6A8" | 149 || bgcolor="#DCE5E5" | 150 || bgcolor="#FFDAB9" | 146 || bgcolor="#E7FAEC" | 445 |} === Скелетон === {| class="prettytable sortable" style=" width:80%;" |- style="background-color:#EDEDED;" ! class="hintergrundfarbe6" style="width:7%;" | Орын ! class="hintergrundfarbe6" style="width:30%;" | Ел ! bgcolor=gold style="width:8%;" | Алтын ! bgcolor=silver style="width:8%;" | Күміс ! bgcolor="#CC9966" style="width:8%;" | Қола ! bgcolor="#BCEE68" style="width:8%;" | Барлығы |-align="center" | '''1.''' || align="left" | {{GER}} || bgcolor="#F7F6A8" | 20 || bgcolor="#DCE5E5" | 11 || bgcolor="#FFDAB9" | 12 || bgcolor="#E7FAEC" | 43 |-align="center" | '''2.''' || align="left" | {{CHE}} || bgcolor="#F7F6A8" | 7 || bgcolor="#DCE5E5" | 7 || bgcolor="#FFDAB9" | 4 || bgcolor="#E7FAEC" | 18 |-align="center" | '''3.''' || align="left" | {{CAN}} || bgcolor="#F7F6A8" | 7 || bgcolor="#DCE5E5" | 6 || bgcolor="#FFDAB9" | 7 || bgcolor="#E7FAEC" | 20 |-align="center" | '''4.''' || align="left" | {{LVA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 6 || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 8 |-align="center" | '''5.''' || align="left" | {{AUT}} || bgcolor="#F7F6A8" | 5 || bgcolor="#DCE5E5" | 8 || bgcolor="#FFDAB9" | 7 || bgcolor="#E7FAEC" | 20 |-align="center" | '''6.''' || align="left" | {{USA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 3 || bgcolor="#DCE5E5" | 6 || bgcolor="#FFDAB9" | 9 || bgcolor="#E7FAEC" | 18 |-align="center" | '''7.''' || align="left" | {{GBR}} || bgcolor="#F7F6A8" | 4 || bgcolor="#DCE5E5" | 6 || bgcolor="#FFDAB9" | 3 || bgcolor="#E7FAEC" | 13 |-align="center" | '''8.''' || align="left" | {{RUS}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 6 || bgcolor="#FFDAB9" | 6 || bgcolor="#E7FAEC" | 13 |-align="center" | '''9.''' || align="left" | {{NZL}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''10.''' || align="left" | {{KOR}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 3 |-align="center" | '''11.''' || align="left" | {{ITA}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''12.''' || align="left" | {{NED}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 0 || bgcolor="#E7FAEC" | 1 |-align="center" | || align="left" | {{BEL}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 0 || bgcolor="#E7FAEC" | 1 | || align="left" | '''Барлығы''' || bgcolor="#F7F6A8" | 54 || bgcolor="#DCE5E5" | 55 || bgcolor="#FFDAB9" | 54 || bgcolor="#E7FAEC" | 163 |} === Құрамдастырылған жарыстар === {| class="prettytable sortable" style=" width:80%;" |- style="background-color:#EDEDED;" ! class="hintergrundfarbe6" style="width:7%;" | Орын ! class="hintergrundfarbe6" style="width:30%;" | Ел ! bgcolor=gold style="width:8%;" | Алтын ! bgcolor=silver style="width:8%;" | Күміс ! bgcolor="#CC9966" style="width:8%;" | Қола ! bgcolor="#BCEE68" style="width:8%;" | Барлығы |-align="center" | '''1.''' || align="left" | {{GER}} || bgcolor="#F7F6A8" | 8 || bgcolor="#DCE5E5" | 5 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 14 |-align="center" | '''2.''' || align="left" | {{USA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 2 || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 3 || bgcolor="#E7FAEC" | 6 |-align="center" | '''3.''' || align="left" | {{CAN}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | 4 || bgcolor="#E7FAEC" | 6 |-align="center" | '''4.''' || align="left" | {{CHE}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | || align="left" | {{RUS}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''6.''' || align="left" | {{AUT}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | — || bgcolor="#E7FAEC" | 1 |-align="center" | || align="left" | '''Барлығы''' || bgcolor="#F7F6A8" | 10 || bgcolor="#DCE5E5" | 10 || bgcolor="#FFDAB9" | 10 || bgcolor="#E7FAEC" | 30 |} === Жалпы медальдар саны === {| class="prettytable sortable" style=" width:80%;" |- style="background-color:#EDEDED;" ! class="hintergrundfarbe6" style="width:7%;" | Орын ! class="hintergrundfarbe6" style="width:30%;" | Ел ! bgcolor=gold style="width:8%;" | Алтын ! bgcolor=silver style="width:8%;" | Күміс ! bgcolor="#CC9966" style="width:8%;" | Қола ! bgcolor="#BCEE68" style="width:8%;" | Барлығы |-align="center" | '''1.''' || align="left" | {{GER}} || bgcolor="#F7F6A8" | 87 || bgcolor="#DCE5E5" | 62 || bgcolor="#FFDAB9" | 52 || bgcolor="#E7FAEC" | 201 |-align="center" | '''2.''' || align="left" | {{CHE}} || bgcolor="#F7F6A8" | 39 || bgcolor="#DCE5E5" | 35 || bgcolor="#FFDAB9" | 35 || bgcolor="#E7FAEC" | 109 |-align="center" | '''3.''' || align="left" | {{ITA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 18 || bgcolor="#DCE5E5" | 19 || bgcolor="#FFDAB9" | 7 || bgcolor="#E7FAEC" | 44 |-align="center" | '''4.''' || align="left" | {{USA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 19 || bgcolor="#DCE5E5" | 23 || bgcolor="#FFDAB9" | 36 || bgcolor="#E7FAEC" | 78 |-align="center" | '''5.''' || align="left" | {{CAN}} || bgcolor="#F7F6A8" | 12 || bgcolor="#DCE5E5" | 17 || bgcolor="#FFDAB9" | 18 || bgcolor="#E7FAEC" | 47 |-align="center" | '''6.''' || align="left" | {{FRG}} || bgcolor="#F7F6A8" | 10 || bgcolor="#DCE5E5" | 13 || bgcolor="#FFDAB9" | 12 || bgcolor="#E7FAEC" | 35 |-align="center" | '''7.''' || align="left" | {{GBR}} || bgcolor="#F7F6A8" | 10 || bgcolor="#DCE5E5" | 12 || bgcolor="#FFDAB9" | 7 || bgcolor="#E7FAEC" | 29 |-align="center" | '''8.''' || align="left" | {{DDR}} || bgcolor="#F7F6A8" | 8 || bgcolor="#DCE5E5" | 9 || bgcolor="#FFDAB9" | 8 || bgcolor="#E7FAEC" | 25 |-align="center" | '''9.''' || align="left" | {{LAT}} || bgcolor="#F7F6A8" | 7 || bgcolor="#DCE5E5" | 4 || bgcolor="#FFDAB9" | 4 || bgcolor="#E7FAEC" | 15 |-align="center" | '''10.''' || align="left" | {{AUT}} || bgcolor="#F7F6A8" | 6 || bgcolor="#DCE5E5" | 15 || bgcolor="#FFDAB9" | 15 || bgcolor="#E7FAEC" | 36 |-align="center" | '''11.''' || align="left" | {{RUS}} || bgcolor="#F7F6A8" | 2 || bgcolor="#DCE5E5" | 9 || bgcolor="#FFDAB9" | 8 || bgcolor="#E7FAEC" | 19 |-align="center" | '''12.''' || align="left" | {{ROU}} || bgcolor="#F7F6A8" | 2 || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 6 |-align="center" | '''13.''' || align="left" | {{BEL}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 4 |-align="center" | '''14.''' || align="left" | {{NED}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 0 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''15.''' || align="left" | {{FRA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 4 || bgcolor="#E7FAEC" | 5 |-align="center" | '''16.''' || align="left" | {{NZL}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''17.''' || align="left" | {{TCH}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | — || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''18.''' || align="left" | {{KOR}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 3 |-align="center" |rowspan=3| '''19.''' || align="left" | {{CHN}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | align="left" | {{SWE}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | align="left" | {{URS}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''22.''' || align="left" | {{CZE}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 1 |-align="center" | '''23.''' || align="left" | {{ESP}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 1 |-align="center" | || align="left" | '''Барлығы''' || bgcolor="#F7F6A8" | 224 || bgcolor="#DCE5E5" | 226 || bgcolor="#FFDAB9" | 221 || bgcolor="#E7FAEC" | 671 |} == Сыртқы сілтемелер == * [http://sports123.com/bob/mw-2.html Ерлер екіліктері арасындағы бобслейден әлем чемпиондары] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070929091333/http://sports123.com/bob/mw-2.html |date=2007-09-29 }} {{ref-en}} * [http://sports123.com/bob/ww-2.html Әйелдер екіліктері арасындағы бобслейден әлем чемпиондары] {{ref-en}} * [http://sports123.com/bob/mw-4.html Ерлер төрттіктері арасындағы бобслейден әлем чемпиондары] {{ref-en}} * [http://sports123.com/ske/mw.html Ерлер арасындағы скелетоннан әлем чемпиондары] {{ref-en}} * [http://sports123.com/ske/ww.html Әйелдер арасындағы скелетоннан әлем чемпиондары] {{ref-en}} * [http://sports123.com/bob/xw-bst.html Аралас командалар арасындағы бобслейден және скелетоннан әлем чемпиондары] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070929091457/http://sports123.com/bob/xw-bst.html |date=2007-09-29 }} {{ref-en}} [[Санат:Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаттары|*]] e1jyz1qg8e5jw1lawfe9ybbc80vo3ea 3483104 3483097 2025-06-25T06:06:56Z Kas77777 100404 /* Құрамдастырылған жарыстар */ 3483104 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league |logo= |pixels= |caption= |sport=[[Бобслей]], [[Скелетон]] |founded= 1930 |teams=61 ([[2024 жыл]]) |continent=[[Әлем]] [[Халықаралық бобслей және скелетон федерациясы]] (IBSF {{lang-en|International Bobsleigh and Skeleton Federation}}) |champion= }} '''Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты''' ({{lang-en|IBSF World Championships}}) — [[Халықаралық бобслей және скелетон федерациясы]]мен ұйымдастырылатын [[бобслей]]ден және [[скелетон]]нан жарыс. Бобслейден әлем чемпионаттары [[1930 жыл]]дан бастап өткізіледі. Алғашқы чемпионатта ерлерге арналған төрттіктер үшін ғана жарыстар өткізілген, бір жылдан кейін екіліктерге де жарыстар өткізіле бастады. Скелетоннан алғашқы әлем чемпионаты [[1982 жыл]]ы өткізілді. Әйелдер бобслейі және скелетоны әлем чемпионаттарының бағдарламасына 2000-шы жылы енгізілді (алғашқы кезде ерлер және әйелдер арасындағы бобслейден чемпионаттары бөлек өткізілген). [[2004 жыл]]ы бобслейден және скелетоннан бөлек өткізілген әлем чемпионаттары бір спорттық шараға біріктірілді. Аралас командалар арасындағы жарыстар [[2007 жыл]]дан бастап өткізіледі. == Әлем чемпионаттары == {|class="wikitable sortable" ! Жыл !! Өткізілу орны !! Ел !! Медальдар саны !! Ескертулер |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1930|1930]] || [[Монтрё|Ко (Монтрё)]] ||{{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1931|1931]] || [[Оберхоф]] || [[Сурет:Flag of the NSDAP (1920–1945).svg|22px]] [[Үшінші рейх]] || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1933|1933]] || [[Шклярска-Поремба|Шрайберхау]] ||[[Сурет:Flag of the NSDAP (1920–1945).svg|22px]] [[Үшінші рейх]] || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1934|1934]] || [[Энгельберг]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Гармиш-Партенкирхен]] || [[Сурет:Flag of the NSDAP (1920–1945).svg|22px]] [[Үшінші рейх]] || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1935|1935]] || [[Инсбрук|Иглс]] || {{AUT}} || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1937|1937]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1938|1938]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Гармиш-Партенкирхен]] || [[Сурет:Flag of the NSDAP (1920–1945).svg|22px]] [[Үшінші рейх]] || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1939|1939]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Бобслей (ерлер-екіліктер) |- |[[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 1 || Бобслей (ерлер-төрттіктер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1947|1947]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1949|1949]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1950|1950]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1951|1951]] || [[Альп-д'Юэз]] || {{FRA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1953|1953]] || [[Гармиш-Партенкирхен]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1954|1954]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1955|1955]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1957|1957]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1958|1958]] || [[Гармиш-Партенкирхен]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1959|1959]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1960|1960]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1961|1961]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1962|1962]] || [[Гармиш-Партенкирхен]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1963|1963]] || [[Инсбрук|Иглс]] || {{AUT}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1965|1965]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1966|1966]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 1 || Жарыстар ерлер-екіліктер арасында ғана өткізілді |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1967|1967]] || [[Альп-д'Юэз]] || {{FRA}} || 1 || Жарыстар ерлер-екіліктер арасында ғана өткізілді |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1969|1969]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1970|1970]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1971|1971]] || [[Брёй-Червиния|Червиния]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1973|1973]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1974|1974]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1975|1975]] || [[Брёй-Червиния|Червиния]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1977|1977]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1978|1978]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1979|1979]] || [[Шёнау-ам-Кёнигсзе|Кёнигсзе]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1981|1981]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1982|1982]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 3 || Бобслей (ерлер), ерлер арасындағы скелетоннан алғашқы жарыстар өткізілді |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1983|1983]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1985|1985]] || [[Брёй-Червиния|Червиния]] || {{ITA}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1986|1986]] || [[Шёнау-ам-Кёнигсзе|Кёнигсзе]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1987|1987]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1989|1989]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1990|1990]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Шёнау-ам-Кёнигсзе|Кёнигсзе]] || [[Сурет:Flag of Germany.svg|22px]] [[Германия Федеративтік Республикасы|ГФР]] || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1991|1991]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Инсбрук|Иглс]] || {{AUT}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1992|1992]] || [[Калгари]] || {{CAN}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1993|1993]] || [[Инсбрук|Иглс]] || {{AUT}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Ла-Плань]] || {{FRA}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1994|1994]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1995|1995]] || [[Винтерберг (қала)|Винтерберг]] || {{GER}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Лиллехаммер]] || {{NOR}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1996|1996]] || [[Калгари]] || {{CAN}} || 3 || |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1997|1997]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1998|1998]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 1999|1999]] || [[Кортина-д’Ампеццо]] || {{ITA}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Альтенберг]] || {{GER}} || 1 || Скелетон (ерлер) |- |rowspan=3|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2000|2000]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Винтерберг (қала)|Винтерберг]] || {{GER}} || 1 || Әйелдер арасындағы бобслейден алғашқы жарыстар өткізілді |- |[[Инсбрук|Иглс]] || {{AUT}} || 2 || Скелетон, әйелдер арасындағы скелетоннан алғашқы жарыстар өткізілді |- |rowspan=2|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2001|2001]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Калгари]] || {{CAN}} || 3 || Бобслей (әйелдер), скелетон |- |rowspan=3|[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2003|2003]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 2 || Бобслей (ерлер) |- |[[Винтерберг (қала)|Винтерберг]] || {{GER}} || 1 || Бобслей (әйелдер) |- |[[Нагано]] || {{JPN}} || 2 || Скелетон |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2004|2004]] || [[Шёнау-ам-Кёнигсзе|Кёнигсзе]] || {{GER}} || 5 || Бобслейден және скелетоннан алғашқы біріктірілген чемпионат өткізілді |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2005|2005]] || [[Калгари]] || {{CAN}} || 5 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2007|2007]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 6 || Аралас командалар арасындағы алғашқы жарыстар өткізілді |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2008|2008]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || 6 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2009|2009]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 6 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2011|2011]] || [[Шёнау-ам-Кёнигсзе|Кёнигсзе]] || {{GER}} || 6 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2012|2012]] || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} || 6 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2013|2013]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || 6 || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2015|2015]] || [[Винтерберг (қала)|Винтерберг]] || {{GER}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2016|2016]] || [[Инсбрук]] || {{AUT}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2017|2017]] || [[Кёнингсзе]] || {{GER}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2019|2019]] || [[Уистлер]] || {{CAN}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2020|2020]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2021|2021]] || [[Альтенберг]] || {{GER}} || || |- |[[Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаты 2023|2023]] || [[Санкт-Мориц]] || {{CHE}} || || |} == Барлық медальдар саны == === Бобслей === {| class="prettytable sortable" style=" width:80%;" |- style="background-color:#EDEDED;" ! class="hintergrundfarbe6" style="width:7%;" | Орын ! class="hintergrundfarbe6" style="width:30%;" | Ел ! bgcolor=gold style="width:8%;" | Алтын ! bgcolor=silver style="width:8%;" | Күміс ! bgcolor="#CC9966" style="width:8%;" | Қола ! bgcolor="#BCEE68" style="width:8%;" | Барлығы |-align="center" | '''1.''' || align="left" | {{GER}}/{{FRG}} || bgcolor="#F7F6A8" | 66 || bgcolor="#DCE5E5" | 55 || bgcolor="#FFDAB9" | 48 || bgcolor="#E7FAEC" | 169 |-align="center" | '''2.''' || align="left" | {{CHE}} || bgcolor="#F7F6A8" | 32 || bgcolor="#DCE5E5" | 27 || bgcolor="#FFDAB9" | 30 || bgcolor="#E7FAEC" | 89 |-align="center" | '''3.''' || align="left" | {{ITA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 18 || bgcolor="#DCE5E5" | 18 || bgcolor="#FFDAB9" | 6 || bgcolor="#E7FAEC" | 42 |-align="center" | '''4.''' || align="left" | {{USA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 12 || bgcolor="#DCE5E5" | 15 || bgcolor="#FFDAB9" | 23 || bgcolor="#E7FAEC" | 50 |-align="center" | '''5.''' || align="left" | {{DDR}} || bgcolor="#F7F6A8" | 8 || bgcolor="#DCE5E5" | 9 || bgcolor="#FFDAB9" | 8 || bgcolor="#E7FAEC" | 25 |-align="center" | '''6.''' || align="left" | {{CAN}} || bgcolor="#F7F6A8" | 5 || bgcolor="#DCE5E5" | 9 || bgcolor="#FFDAB9" | 7 || bgcolor="#E7FAEC" | 21 |-align="center" | '''7.''' || align="left" | {{GBR}} || bgcolor="#F7F6A8" | 5 || bgcolor="#DCE5E5" | 4 || bgcolor="#FFDAB9" | 3 || bgcolor="#E7FAEC" | 12 |-align="center" | '''8.''' || align="left" | {{ROM}} || bgcolor="#F7F6A8" | 2 || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 6 |-align="center" | '''9.''' || align="left" | {{AUT}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 6 || bgcolor="#FFDAB9" | 8 || bgcolor="#E7FAEC" | 15 |-align="center" | '''10.''' || align="left" | {{LVA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 3 || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 6 |-align="center" | '''11.''' || align="left" | {{BEL}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 3 |-align="center" | '''12.''' || align="left" | {{FRA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 4 || bgcolor="#E7FAEC" | 5 |-align="center" | '''13.''' || align="left" | {{TCH}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | — || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''14.''' || align="left" | {{URS}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | || align="left" | {{SWE}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''15.''' || align="left" | {{ESP}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 1 |-align="center" | || align="left" | '''Барлығы''' || bgcolor="#F7F6A8" | 149 || bgcolor="#DCE5E5" | 150 || bgcolor="#FFDAB9" | 146 || bgcolor="#E7FAEC" | 445 |} === Скелетон === {| class="prettytable sortable" style=" width:80%;" |- style="background-color:#EDEDED;" ! class="hintergrundfarbe6" style="width:7%;" | Орын ! class="hintergrundfarbe6" style="width:30%;" | Ел ! bgcolor=gold style="width:8%;" | Алтын ! bgcolor=silver style="width:8%;" | Күміс ! bgcolor="#CC9966" style="width:8%;" | Қола ! bgcolor="#BCEE68" style="width:8%;" | Барлығы |-align="center" | '''1.''' || align="left" | {{GER}} || bgcolor="#F7F6A8" | 20 || bgcolor="#DCE5E5" | 11 || bgcolor="#FFDAB9" | 12 || bgcolor="#E7FAEC" | 43 |-align="center" | '''2.''' || align="left" | {{CHE}} || bgcolor="#F7F6A8" | 7 || bgcolor="#DCE5E5" | 7 || bgcolor="#FFDAB9" | 4 || bgcolor="#E7FAEC" | 18 |-align="center" | '''3.''' || align="left" | {{CAN}} || bgcolor="#F7F6A8" | 7 || bgcolor="#DCE5E5" | 6 || bgcolor="#FFDAB9" | 7 || bgcolor="#E7FAEC" | 20 |-align="center" | '''4.''' || align="left" | {{LVA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 6 || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 8 |-align="center" | '''5.''' || align="left" | {{AUT}} || bgcolor="#F7F6A8" | 5 || bgcolor="#DCE5E5" | 8 || bgcolor="#FFDAB9" | 7 || bgcolor="#E7FAEC" | 20 |-align="center" | '''6.''' || align="left" | {{USA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 3 || bgcolor="#DCE5E5" | 6 || bgcolor="#FFDAB9" | 9 || bgcolor="#E7FAEC" | 18 |-align="center" | '''7.''' || align="left" | {{GBR}} || bgcolor="#F7F6A8" | 4 || bgcolor="#DCE5E5" | 6 || bgcolor="#FFDAB9" | 3 || bgcolor="#E7FAEC" | 13 |-align="center" | '''8.''' || align="left" | {{RUS}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 6 || bgcolor="#FFDAB9" | 6 || bgcolor="#E7FAEC" | 13 |-align="center" | '''9.''' || align="left" | {{NZL}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''10.''' || align="left" | {{KOR}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 3 |-align="center" | '''11.''' || align="left" | {{ITA}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''12.''' || align="left" | {{NED}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 0 || bgcolor="#E7FAEC" | 1 |-align="center" | || align="left" | {{BEL}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 0 || bgcolor="#E7FAEC" | 1 | || align="left" | '''Барлығы''' || bgcolor="#F7F6A8" | 54 || bgcolor="#DCE5E5" | 55 || bgcolor="#FFDAB9" | 54 || bgcolor="#E7FAEC" | 163 |} === Құрамдастырылған жарыстар === {| class="prettytable sortable" style=" width:80%;" |- style="background-color:#EDEDED;" ! class="hintergrundfarbe6" style="width:7%;" | Орын ! class="hintergrundfarbe6" style="width:30%;" | Ел ! bgcolor=gold style="width:8%;" | Алтын ! bgcolor=silver style="width:8%;" | Күміс ! bgcolor="#CC9966" style="width:8%;" | Қола ! bgcolor="#BCEE68" style="width:8%;" | Барлығы |-align="center" | '''1.''' || align="left" | {{GER}} || bgcolor="#F7F6A8" | 8 || bgcolor="#DCE5E5" | 5 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 14 |-align="center" | '''2.''' || align="left" | {{USA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 2 || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 3 || bgcolor="#E7FAEC" | 6 |-align="center" | '''3.''' || align="left" | {{CAN}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | 4 || bgcolor="#E7FAEC" | 6 |-align="center" | '''4.''' || align="left" | {{CHE}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''5.''' || align="left" | {{AUT}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | — || bgcolor="#E7FAEC" | 1 |-align="center" | '''6.''' || align="left" | International <br>({{GER}}/{{ROM}}) || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 1 |-align="center" | || align="left" | '''Барлығы''' || bgcolor="#F7F6A8" | 10 || bgcolor="#DCE5E5" | 10 || bgcolor="#FFDAB9" | 10 || bgcolor="#E7FAEC" | 30 |} === Жалпы медальдар саны === {| class="prettytable sortable" style=" width:80%;" |- style="background-color:#EDEDED;" ! class="hintergrundfarbe6" style="width:7%;" | Орын ! class="hintergrundfarbe6" style="width:30%;" | Ел ! bgcolor=gold style="width:8%;" | Алтын ! bgcolor=silver style="width:8%;" | Күміс ! bgcolor="#CC9966" style="width:8%;" | Қола ! bgcolor="#BCEE68" style="width:8%;" | Барлығы |-align="center" | '''1.''' || align="left" | {{GER}} || bgcolor="#F7F6A8" | 87 || bgcolor="#DCE5E5" | 62 || bgcolor="#FFDAB9" | 52 || bgcolor="#E7FAEC" | 201 |-align="center" | '''2.''' || align="left" | {{CHE}} || bgcolor="#F7F6A8" | 39 || bgcolor="#DCE5E5" | 35 || bgcolor="#FFDAB9" | 35 || bgcolor="#E7FAEC" | 109 |-align="center" | '''3.''' || align="left" | {{ITA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 18 || bgcolor="#DCE5E5" | 19 || bgcolor="#FFDAB9" | 7 || bgcolor="#E7FAEC" | 44 |-align="center" | '''4.''' || align="left" | {{USA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 19 || bgcolor="#DCE5E5" | 23 || bgcolor="#FFDAB9" | 36 || bgcolor="#E7FAEC" | 78 |-align="center" | '''5.''' || align="left" | {{CAN}} || bgcolor="#F7F6A8" | 12 || bgcolor="#DCE5E5" | 17 || bgcolor="#FFDAB9" | 18 || bgcolor="#E7FAEC" | 47 |-align="center" | '''6.''' || align="left" | {{FRG}} || bgcolor="#F7F6A8" | 10 || bgcolor="#DCE5E5" | 13 || bgcolor="#FFDAB9" | 12 || bgcolor="#E7FAEC" | 35 |-align="center" | '''7.''' || align="left" | {{GBR}} || bgcolor="#F7F6A8" | 10 || bgcolor="#DCE5E5" | 12 || bgcolor="#FFDAB9" | 7 || bgcolor="#E7FAEC" | 29 |-align="center" | '''8.''' || align="left" | {{DDR}} || bgcolor="#F7F6A8" | 8 || bgcolor="#DCE5E5" | 9 || bgcolor="#FFDAB9" | 8 || bgcolor="#E7FAEC" | 25 |-align="center" | '''9.''' || align="left" | {{LAT}} || bgcolor="#F7F6A8" | 7 || bgcolor="#DCE5E5" | 4 || bgcolor="#FFDAB9" | 4 || bgcolor="#E7FAEC" | 15 |-align="center" | '''10.''' || align="left" | {{AUT}} || bgcolor="#F7F6A8" | 6 || bgcolor="#DCE5E5" | 15 || bgcolor="#FFDAB9" | 15 || bgcolor="#E7FAEC" | 36 |-align="center" | '''11.''' || align="left" | {{RUS}} || bgcolor="#F7F6A8" | 2 || bgcolor="#DCE5E5" | 9 || bgcolor="#FFDAB9" | 8 || bgcolor="#E7FAEC" | 19 |-align="center" | '''12.''' || align="left" | {{ROU}} || bgcolor="#F7F6A8" | 2 || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 6 |-align="center" | '''13.''' || align="left" | {{BEL}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 4 |-align="center" | '''14.''' || align="left" | {{NED}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 0 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''15.''' || align="left" | {{FRA}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 4 || bgcolor="#E7FAEC" | 5 |-align="center" | '''16.''' || align="left" | {{NZL}} || bgcolor="#F7F6A8" | 1 || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''17.''' || align="left" | {{TCH}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 2 || bgcolor="#FFDAB9" | — || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''18.''' || align="left" | {{KOR}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | 1 || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 3 |-align="center" |rowspan=3| '''19.''' || align="left" | {{CHN}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | align="left" | {{SWE}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | align="left" | {{URS}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 2 || bgcolor="#E7FAEC" | 2 |-align="center" | '''22.''' || align="left" | {{CZE}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 1 |-align="center" | '''23.''' || align="left" | {{ESP}} || bgcolor="#F7F6A8" | — || bgcolor="#DCE5E5" | — || bgcolor="#FFDAB9" | 1 || bgcolor="#E7FAEC" | 1 |-align="center" | || align="left" | '''Барлығы''' || bgcolor="#F7F6A8" | 224 || bgcolor="#DCE5E5" | 226 || bgcolor="#FFDAB9" | 221 || bgcolor="#E7FAEC" | 671 |} == Сыртқы сілтемелер == * [http://sports123.com/bob/mw-2.html Ерлер екіліктері арасындағы бобслейден әлем чемпиондары] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070929091333/http://sports123.com/bob/mw-2.html |date=2007-09-29 }} {{ref-en}} * [http://sports123.com/bob/ww-2.html Әйелдер екіліктері арасындағы бобслейден әлем чемпиондары] {{ref-en}} * [http://sports123.com/bob/mw-4.html Ерлер төрттіктері арасындағы бобслейден әлем чемпиондары] {{ref-en}} * [http://sports123.com/ske/mw.html Ерлер арасындағы скелетоннан әлем чемпиондары] {{ref-en}} * [http://sports123.com/ske/ww.html Әйелдер арасындағы скелетоннан әлем чемпиондары] {{ref-en}} * [http://sports123.com/bob/xw-bst.html Аралас командалар арасындағы бобслейден және скелетоннан әлем чемпиондары] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070929091457/http://sports123.com/bob/xw-bst.html |date=2007-09-29 }} {{ref-en}} [[Санат:Бобслейден және скелетоннан әлем чемпионаттары|*]] px6peg6xv0po3iq9pzk56dmn6dhp4u4 0 491795 3483070 3465816 2025-06-25T04:44:39Z Kas77777 100404 3483070 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league |logo= |pixels= |caption= |sport=[[Тау шаңғы]] |founded= 1931 |teams=132 ([[2024 жыл]]) |continent=[[Әлем]] [[Халықаралық шаңғы спорты федерациясы]] (FIS {{lang-en|International Ski Federation}}) |champion= }} '''Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты''' — [[Халықаралық шаңғы спорты федерациясы]]мен ({{lang-en|International Ski Federation}}, {{lang-fr|Fédération Internationale de Ski}}, ''FIS'') ұйымдастырылатын халықаралық жарыстар. == Тарихы == Алғашқы әлем чемпионаты [[1931 жыл]]ы өткізілді. Келесі он жыл бойы чемпионаттар [[Еуропа]]да жыл сайын ұйымдастырылған. Кейін [[Екінші Дүниежүзілік соғыс]]қа байланысты әлем чемпионаттарының өткізілуінде үзіліс жасалды. Соғыстан кейін чемпионаттар [[Олимпиада ойындары]]ның бағдарламасына енгізілді. 1946—1982 жж. аралығында жарыстар екі жылда бір рет өткізілген. Сонымен бірге әлем чемпионаттары олимпиадалық жылдары [[Олимпиада ойындары]]мен қатар (жүлдегерлерге олимпиадалық жүлделер және әлем чемпионатының жүлделері қатар берілді), ал олимпиадалық емес жылдары жеке өткізілген. [[1950 жыл]]ы [[АҚШ|американдық]] [[Аспен]]де өткен әлем чемпионаты Олимпиада ойындарынан бөлек, соғыстан кейінгі және Еуропадан тыс жерде өткізілген алғашқы әлем чемпионаты болып саналады. == Әлем чемпионаттары == *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1931|1931]] - [[Мюррен]], [[Швейцария]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1932|1932]] - [[Кортина-д'Ампеццо]], [[Италия]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1933|1933]] - [[Инсбрук]], [[Австрия]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1934|1934]] - [[Санкт-Мориц]], [[Швейцария]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1935|1935]] - [[Мюррен]], [[Швейцария]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1936|1936]] - [[Инсбрук]], [[Австрия]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1937|1937]] - [[Шамони]], [[Франция]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1938|1938]] - [[Энгельберг]], [[Швейцария]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1939|1939]] - [[Закопане]], [[Польша]] *''[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1941|1941]] - [[Кортина-д'Ампеццо]], [[Италия]]'' *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1948|1948]] - [[Санкт-Мориц]], [[Швейцария]] ([[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1948|V қысқы Олимпиада ойындары]]) *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1950|1950]] - [[Аспен]], [[АҚШ]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1952|1952]] - [[Осло]], [[Норвегия]] ([[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1952|VI қысқы Олимпиада ойындары]]) *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1954|1954]] - [[Оре]], [[Швеция]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1956|1956]] - [[Кортина-д'Ампеццо]], [[Италия]] ([[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1956|VII қысқы Олимпиада ойындары]]) *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1958|1958]] - [[Бад-Гаштайн]], [[Австрия]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1960|1960]] - [[Скво-Вэлли]], [[АҚШ]] ([[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1960|VIII қысқы Олимпиада ойындары]]) *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1962|1962]] - [[Шамони]], [[Франция]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1964|1964]] - [[Инсбрук]], [[Австрия]] ([[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1964|IX қысқы Олимпиада ойындары]]) *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1966|1966]] - [[Портильо (Чили)|Портильо]], [[Чили]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1968|1968]] - [[Гренобль]], [[Франция]] ([[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1968|X қысқы Олимпиада ойындары]]) *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1970|1970]] - [[Валь Гардена]], [[Италия]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1972|1972]] - [[Саппоро]], [[Жапония]] ([[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1972|XI қысқы Олимпиада ойындары]]) *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1974|1974]] - [[Санкт-Мориц]], [[Швейцария]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1976|1976]] - [[Инсбрук]], [[Австрия]] ([[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1976|XII қысқы Олимпиада ойындары]]) *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1978|1978]] - [[Гармиш-Партенкирхен]], [[Германия]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1980|1980]] - [[Лейк-Плэсид]], [[АҚШ]] ([[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1980|XIII қысқы Олимпиада ойындары]]) *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1982|1982]] - [[Шладминг]], [[Австрия]] ''1985 жылдан бастап әлем чемпионаттары тақ жылдарда өткізілетін болды'' *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1985|1985]] - [[Бормио]], [[Италия]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1987|1987]] - [[Кран-Монтана]], [[Швейцария]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты1989|1989]] - [[Вэйл]], [[АҚШ]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1991|1991]] - [[Зальбах-Хинтерглем]], [[Австрия]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1993|1993]] - [[Мориока]], [[Жапония]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1996|1996]] - [[Сьерра-Невада (Испания)|Сьерра-Невада]], [[Испания]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1997|1997]] - [[Сестриере]], [[Италия]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1999|1999]] - [[Вэйл]], [[АҚШ]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 2001|2001]] - [[Санкт-Антон-ам-Арльберг]], [[Австрия]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 2003|2003]] - [[Санкт-Мориц]], [[Швейцария]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 2005|2005]] - [[Бормио]], [[Италия]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 2007|2007]] - [[Оре]], [[Швеция]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 2009|2009]] - [[Валь-д'Изер]], [[Франция]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 2011|2011]] - [[Гармиш-Партенкирхен]], [[Германия]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 2013|2013]] - [[Шладминг]], [[Австрия]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 2015|2015]] - [[Вэйл]] / [[Бивер-Крик]], [[АҚШ]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 2017|2017]] - [[Санкт-Мориц]], [[Швейцария]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 2019|2019]] - [[Оре]], [[Швеция]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 2021|2021]] - [[Кортина Д'Ампеццо]], [[Италия]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 2023|2023]] - [[Куршевель]]/ [[Мерибель]], [[Франция]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 2025|2025]] - [[Зальбах-Хинтерглем]], [[Аустрия]] == Жалпы медальдар саны == {| {{RankedMedalTable|class=wikitable sortable}} |- |1|| align="left"| {{AUT}}||'''103'''||'''110'''||'''103'''||'''316''' |- |2|| align="left"| {{CHE}}||77||78||69||224 |- |3|| align="left"| {{FRA}}||48||52||38||138 |- |4|| align="left"| {{GER}}||35||38||48||121 |- |5|| align="left"| {{USA}}||33||28||38||99 |- |6|| align="left"| {{ITA}}||26||27||27||80 |- |7|| align="left"| {{NOR}}||27||24||23||74 |- |8|| align="left"| {{SWE}}||17||11||22||50 |- |9|| align="left"| {{CAN}}||16||8||9||33 |- |10|| align="left"| {{SVN}}||6||6||2||14 |- |11|| align="left"| {{HRV}}||6||2||2||10 |- |12|| align="left"| {{LIE}}||5||9||7||21 |- |rowspan=2|13||align=left|{{GBR}}||4||4||3||11 |- |align=left|{{LUX}}||4||4||3||11 |- |15|| align="left"| {{SVK}}||1||4||1||6 |- |16|| align="left"| {{YUG}}||1||3||5||9 |- |17|| align="left"| {{FIN}}||1||2||2||5 |- |18|| align="left"| {{CZE}}||1||1||3||5 |- |rowspan=2|19||align=left|{{ESP}}||1||0||1||2 |- |align=left|{{AUS}}||1||0||1||2 |- |rowspan=2|21||align=left|{{JPN}}||0||1||1||2 |- |align=left|{{POL}}||0||1||1||2 |- |- |23|| align="left"| {{NZL}}||0||1||0||1 |- |rowspan=2|19||align=left|{{GRE}}||0||1||0||1 |- |25|| align="left"| [[Сурет:Flag of the Soviet Union.svg|22px]] [[КСРО]]||0||0||2||2 |- class="sortbottom" ! colspan=2| Барлығы||413||415||411||1239 |} == Ең жүлделі чемпиондар== Әлем чемпионаттарында төрт немесе одан да көп алтын медальдар жеңген спортшылар: {| width="100%" | valign="top" width="50%" | {|class="wikitable" style="font-size: 90%;" |+'''Ерлер''' !Есімі !Ел |width="40" align="center"|Барлығы |width="40" align="center"|Алтын |width="40" align="center"|Күміс |width="40" align="center"|Қола |- |[[Четиль Андре Омодт]] ||{{NOR}}|| '''12 ||5||4||3 |- |[[Марк Жирарделли]] ||{{LUX}}||'''11 ||4||4||3 |- |[[Лассе Кьюс]] ||{{NOR}}|| '''11 ||3||8 ||0 |- |[[Пирмин Цурбригген]] ||{{CHE}}||'''9 ||4||4||1 |- |[[Бенджамин Райх]] ||{{AUT}}||'''9 ||3||5||1 |- |[[Аксель Лунд Свиндаль]] ||{{NOR}} ||'''8 ||5||1||2 |- |[[Тони Зайлер]] ||{{AUT}} ||'''8 ||4||4||0 |- |[[Густав Тони]]|| {{ITA}}||'''7 ||5||2||0 |- |[[Ингемар Стенмарк]] ||{{SWE}}||'''7 ||5||1||1 |- |[[Рудольф Ромингер]] ||{{CHE}}||'''7 ||4||1||2 |- |[[Давид Цогг]] ||{{CHE}} ||'''7 ||3||4||0 |- |[[Жан-Клод Килли]] ||{{FRA}}||'''6 ||5||1||0 |- |[[Карл Шранц]] ||{{AUT}}||'''6 ||3||2||1 |- |[[Херман Майер]] ||{{AUT}}||'''6 ||3||2||1 |- |[[Ги Перийя]] ||{{FRA}} ||'''6 ||2||3||1 |- |[[Боде Миллер]] ||{{USA}}||'''5 ||4||1||0 |- |[[Антон Зеелос]] ||{{AUT}}||'''5 ||4||1||0 |- |[[Отто Фуррер]] ||{{CHE}}||'''5 ||1||2||0 |} | valign="top" width="50%" | {|class="wikitable" style="font-size: 90%;" |+'''Әйелдер''' !Есімі !Ел |width="40" align="center"|Барлығы |width="40" align="center"|Алтын |width="40" align="center"|Күміс |width="40" align="center"|Қола |- |[[Кристль Кранц]] ||{{GER}}||'''15 ||12||3||0 |- |[[Мариэль Гуашель]] ||{{FRA}}||'''11 ||7||4||0 |- |[[Аня Персон]]||{{SWE}}||'''11 ||7||1||3 |- |[[Эрика Хесс]] ||{{CHE}}||'''7 ||6||0||1 |- |[[Аннемари Мозер-Прёль]] ||{{AUT}}||'''9||5||2||2 |- |[[Яница Костелич]]||{{HRV}}||'''5 ||5||0||0 |- |[[Ханни Венцель]]|| {{LIE}}||'''9 ||4||3||2 |- |[[Пернилла Виберг]]||{{SWE}}||'''6 ||4||1||1 |} |} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.fis-ski.com/uk/majorevents/fisworldskichampionships/alpinewsc.html FIS-ski.com — Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионатының ресми нәтижелері] {{Webarchive|url=http://web.archive.bibalex.org/web/20050214001915/http://www.fis-ski.com/uk/majorevents/fisworldskichampionships/alpinewsc.html |date=2005-02-14 }} *[https://archive.today/20120524000713/http://www.fis-ski.com/uk/majorevents/fisworldskichampionships/alpinewsc.html FIS-ski.com] – official results for the FIS Alpine World Ski Championships *[http://www.ski-db.com/db/stats/WMm_.asp Ski-DB.com] – Men's World Champions *[http://www.ski-db.com/db/stats/WMf_.asp Ski-DB.com] – Women's World Champions *[http://www.neveclub.it/en/ Neveclub.it] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150402110454/http://www.neveclub.it/en/ |date=2015-04-02 }} – FIS World Champions News [[Санат:Әлем біріншіліктері]] [[Санат:Спорт]] kdqi6040nn86nnve9z2fxxxrni6uqxc 3483071 3483070 2025-06-25T04:45:29Z Kas77777 100404 /* Жалпы медальдар саны */ 3483071 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league |logo= |pixels= |caption= |sport=[[Тау шаңғы]] |founded= 1931 |teams=132 ([[2024 жыл]]) |continent=[[Әлем]] [[Халықаралық шаңғы спорты федерациясы]] (FIS {{lang-en|International Ski Federation}}) |champion= }} '''Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты''' — [[Халықаралық шаңғы спорты федерациясы]]мен ({{lang-en|International Ski Federation}}, {{lang-fr|Fédération Internationale de Ski}}, ''FIS'') ұйымдастырылатын халықаралық жарыстар. == Тарихы == Алғашқы әлем чемпионаты [[1931 жыл]]ы өткізілді. Келесі он жыл бойы чемпионаттар [[Еуропа]]да жыл сайын ұйымдастырылған. Кейін [[Екінші Дүниежүзілік соғыс]]қа байланысты әлем чемпионаттарының өткізілуінде үзіліс жасалды. Соғыстан кейін чемпионаттар [[Олимпиада ойындары]]ның бағдарламасына енгізілді. 1946—1982 жж. аралығында жарыстар екі жылда бір рет өткізілген. Сонымен бірге әлем чемпионаттары олимпиадалық жылдары [[Олимпиада ойындары]]мен қатар (жүлдегерлерге олимпиадалық жүлделер және әлем чемпионатының жүлделері қатар берілді), ал олимпиадалық емес жылдары жеке өткізілген. [[1950 жыл]]ы [[АҚШ|американдық]] [[Аспен]]де өткен әлем чемпионаты Олимпиада ойындарынан бөлек, соғыстан кейінгі және Еуропадан тыс жерде өткізілген алғашқы әлем чемпионаты болып саналады. == Әлем чемпионаттары == *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1931|1931]] - [[Мюррен]], [[Швейцария]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1932|1932]] - [[Кортина-д'Ампеццо]], [[Италия]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1933|1933]] - [[Инсбрук]], [[Австрия]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1934|1934]] - [[Санкт-Мориц]], [[Швейцария]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1935|1935]] - [[Мюррен]], [[Швейцария]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1936|1936]] - [[Инсбрук]], [[Австрия]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1937|1937]] - [[Шамони]], [[Франция]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1938|1938]] - [[Энгельберг]], [[Швейцария]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1939|1939]] - [[Закопане]], [[Польша]] *''[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1941|1941]] - [[Кортина-д'Ампеццо]], [[Италия]]'' *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1948|1948]] - [[Санкт-Мориц]], [[Швейцария]] ([[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1948|V қысқы Олимпиада ойындары]]) *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1950|1950]] - [[Аспен]], [[АҚШ]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1952|1952]] - [[Осло]], [[Норвегия]] ([[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1952|VI қысқы Олимпиада ойындары]]) *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1954|1954]] - [[Оре]], [[Швеция]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1956|1956]] - [[Кортина-д'Ампеццо]], [[Италия]] ([[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1956|VII қысқы Олимпиада ойындары]]) *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1958|1958]] - [[Бад-Гаштайн]], [[Австрия]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1960|1960]] - [[Скво-Вэлли]], [[АҚШ]] ([[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1960|VIII қысқы Олимпиада ойындары]]) *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1962|1962]] - [[Шамони]], [[Франция]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1964|1964]] - [[Инсбрук]], [[Австрия]] ([[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1964|IX қысқы Олимпиада ойындары]]) *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1966|1966]] - [[Портильо (Чили)|Портильо]], [[Чили]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1968|1968]] - [[Гренобль]], [[Франция]] ([[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1968|X қысқы Олимпиада ойындары]]) *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1970|1970]] - [[Валь Гардена]], [[Италия]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1972|1972]] - [[Саппоро]], [[Жапония]] ([[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1972|XI қысқы Олимпиада ойындары]]) *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1974|1974]] - [[Санкт-Мориц]], [[Швейцария]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1976|1976]] - [[Инсбрук]], [[Австрия]] ([[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1976|XII қысқы Олимпиада ойындары]]) *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1978|1978]] - [[Гармиш-Партенкирхен]], [[Германия]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1980|1980]] - [[Лейк-Плэсид]], [[АҚШ]] ([[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1980|XIII қысқы Олимпиада ойындары]]) *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1982|1982]] - [[Шладминг]], [[Австрия]] ''1985 жылдан бастап әлем чемпионаттары тақ жылдарда өткізілетін болды'' *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1985|1985]] - [[Бормио]], [[Италия]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1987|1987]] - [[Кран-Монтана]], [[Швейцария]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты1989|1989]] - [[Вэйл]], [[АҚШ]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1991|1991]] - [[Зальбах-Хинтерглем]], [[Австрия]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1993|1993]] - [[Мориока]], [[Жапония]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1996|1996]] - [[Сьерра-Невада (Испания)|Сьерра-Невада]], [[Испания]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1997|1997]] - [[Сестриере]], [[Италия]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 1999|1999]] - [[Вэйл]], [[АҚШ]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 2001|2001]] - [[Санкт-Антон-ам-Арльберг]], [[Австрия]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 2003|2003]] - [[Санкт-Мориц]], [[Швейцария]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 2005|2005]] - [[Бормио]], [[Италия]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 2007|2007]] - [[Оре]], [[Швеция]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 2009|2009]] - [[Валь-д'Изер]], [[Франция]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 2011|2011]] - [[Гармиш-Партенкирхен]], [[Германия]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 2013|2013]] - [[Шладминг]], [[Австрия]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 2015|2015]] - [[Вэйл]] / [[Бивер-Крик]], [[АҚШ]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 2017|2017]] - [[Санкт-Мориц]], [[Швейцария]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 2019|2019]] - [[Оре]], [[Швеция]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 2021|2021]] - [[Кортина Д'Ампеццо]], [[Италия]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 2023|2023]] - [[Куршевель]]/ [[Мерибель]], [[Франция]] *[[Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионаты 2025|2025]] - [[Зальбах-Хинтерглем]], [[Аустрия]] == Жалпы медальдар саны == {| {{RankedMedalTable|class=wikitable sortable}} |- |1|| align="left"| {{AUT}}||'''103'''||'''110'''||'''103'''||'''316''' |- |2|| align="left"| {{CHE}}||77||78||69||224 |- |3|| align="left"| {{FRA}}||48||52||38||138 |- |4|| align="left"| {{GER}}||35||38||48||121 |- |5|| align="left"| {{USA}}||33||28||38||99 |- |6|| align="left"| {{ITA}}||26||27||27||80 |- |7|| align="left"| {{NOR}}||27||24||23||74 |- |8|| align="left"| {{SWE}}||17||11||22||50 |- |9|| align="left"| {{CAN}}||16||8||9||33 |- |10|| align="left"| {{SVN}}||6||6||2||14 |- |11|| align="left"| {{HRV}}||6||2||2||10 |- |12|| align="left"| {{LIE}}||5||9||7||21 |- |rowspan=2|13||align=left|{{GBR}}||4||4||3||11 |- |align=left|{{LUX}}||4||4||3||11 |- |15|| align="left"| {{SVK}}||1||4||1||6 |- |16|| align="left"| {{YUG}}||1||3||5||9 |- |17|| align="left"| {{FIN}}||1||2||2||5 |- |18|| align="left"| {{CZE}}||1||1||3||5 |- |rowspan=2|19||align=left|{{ESP}}||1||0||1||2 |- |align=left|{{AUS}}||1||0||1||2 |- |rowspan=2|21||align=left|{{JPN}}||0||1||1||2 |- |align=left|{{POL}}||0||1||1||2 |- |- |rowspan=2|23|| align="left"| {{NZL}}||0||1||0||1 |- |align=left|{{GRE}}||0||1||0||1 |- |25|| align="left"| [[Сурет:Flag of the Soviet Union.svg|22px]] [[КСРО]]||0||0||2||2 |- class="sortbottom" ! colspan=2| Барлығы||413||415||411||1239 |} == Ең жүлделі чемпиондар== Әлем чемпионаттарында төрт немесе одан да көп алтын медальдар жеңген спортшылар: {| width="100%" | valign="top" width="50%" | {|class="wikitable" style="font-size: 90%;" |+'''Ерлер''' !Есімі !Ел |width="40" align="center"|Барлығы |width="40" align="center"|Алтын |width="40" align="center"|Күміс |width="40" align="center"|Қола |- |[[Четиль Андре Омодт]] ||{{NOR}}|| '''12 ||5||4||3 |- |[[Марк Жирарделли]] ||{{LUX}}||'''11 ||4||4||3 |- |[[Лассе Кьюс]] ||{{NOR}}|| '''11 ||3||8 ||0 |- |[[Пирмин Цурбригген]] ||{{CHE}}||'''9 ||4||4||1 |- |[[Бенджамин Райх]] ||{{AUT}}||'''9 ||3||5||1 |- |[[Аксель Лунд Свиндаль]] ||{{NOR}} ||'''8 ||5||1||2 |- |[[Тони Зайлер]] ||{{AUT}} ||'''8 ||4||4||0 |- |[[Густав Тони]]|| {{ITA}}||'''7 ||5||2||0 |- |[[Ингемар Стенмарк]] ||{{SWE}}||'''7 ||5||1||1 |- |[[Рудольф Ромингер]] ||{{CHE}}||'''7 ||4||1||2 |- |[[Давид Цогг]] ||{{CHE}} ||'''7 ||3||4||0 |- |[[Жан-Клод Килли]] ||{{FRA}}||'''6 ||5||1||0 |- |[[Карл Шранц]] ||{{AUT}}||'''6 ||3||2||1 |- |[[Херман Майер]] ||{{AUT}}||'''6 ||3||2||1 |- |[[Ги Перийя]] ||{{FRA}} ||'''6 ||2||3||1 |- |[[Боде Миллер]] ||{{USA}}||'''5 ||4||1||0 |- |[[Антон Зеелос]] ||{{AUT}}||'''5 ||4||1||0 |- |[[Отто Фуррер]] ||{{CHE}}||'''5 ||1||2||0 |} | valign="top" width="50%" | {|class="wikitable" style="font-size: 90%;" |+'''Әйелдер''' !Есімі !Ел |width="40" align="center"|Барлығы |width="40" align="center"|Алтын |width="40" align="center"|Күміс |width="40" align="center"|Қола |- |[[Кристль Кранц]] ||{{GER}}||'''15 ||12||3||0 |- |[[Мариэль Гуашель]] ||{{FRA}}||'''11 ||7||4||0 |- |[[Аня Персон]]||{{SWE}}||'''11 ||7||1||3 |- |[[Эрика Хесс]] ||{{CHE}}||'''7 ||6||0||1 |- |[[Аннемари Мозер-Прёль]] ||{{AUT}}||'''9||5||2||2 |- |[[Яница Костелич]]||{{HRV}}||'''5 ||5||0||0 |- |[[Ханни Венцель]]|| {{LIE}}||'''9 ||4||3||2 |- |[[Пернилла Виберг]]||{{SWE}}||'''6 ||4||1||1 |} |} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.fis-ski.com/uk/majorevents/fisworldskichampionships/alpinewsc.html FIS-ski.com — Тау шаңғысы спортынан әлем чемпионатының ресми нәтижелері] {{Webarchive|url=http://web.archive.bibalex.org/web/20050214001915/http://www.fis-ski.com/uk/majorevents/fisworldskichampionships/alpinewsc.html |date=2005-02-14 }} *[https://archive.today/20120524000713/http://www.fis-ski.com/uk/majorevents/fisworldskichampionships/alpinewsc.html FIS-ski.com] – official results for the FIS Alpine World Ski Championships *[http://www.ski-db.com/db/stats/WMm_.asp Ski-DB.com] – Men's World Champions *[http://www.ski-db.com/db/stats/WMf_.asp Ski-DB.com] – Women's World Champions *[http://www.neveclub.it/en/ Neveclub.it] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150402110454/http://www.neveclub.it/en/ |date=2015-04-02 }} – FIS World Champions News [[Санат:Әлем біріншіліктері]] [[Санат:Спорт]] qth3r5cia901e4jpzrfdnhe1yc3841r 4 492279 3482828 3482528 2025-06-24T12:01:46Z Jembot 36112 Bot: Рейтингті жаңарту 3482828 wikitext text/x-wiki {{/begin|200}} |- | 1 || [[User:Мағыпар|Мағыпар]] || [[Special:Contributions/Мағыпар|{{formatnum:1165}}]] || {{Permissions|Мағыпар}} |- | 2 || [[User:Sagzhan|Sagzhan]] || [[Special:Contributions/Sagzhan|{{formatnum:722}}]] || {{Permissions|Sagzhan}} |- | 3 || [[User:Орел Карл|Орел Карл]] || [[Special:Contributions/Орел Карл|{{formatnum:596}}]] || {{Permissions|Орел Карл}} |- | 4 || [[User:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] || [[Special:Contributions/Мықтыбек Оразтайұлы|{{formatnum:561}}]] || {{Permissions|Мықтыбек Оразтайұлы}} |- | 5 || [[User:Casserium|Casserium]] || [[Special:Contributions/Casserium|{{formatnum:327}}]] || {{Permissions|Casserium}} |- | 6 || [[User:ShadZ01|ShadZ01]] || [[Special:Contributions/ShadZ01|{{formatnum:312}}]] || {{Permissions|ShadZ01}} |- | 7 || [[User:1nter pares|1nter pares]] || [[Special:Contributions/1nter pares|{{formatnum:261}}]] || {{Permissions|1nter pares}} |- | 8 || [[User:Kasymov|Kasymov]] || [[Special:Contributions/Kasymov|{{formatnum:242}}]] || {{Permissions|Kasymov}} |- | 9 || [[User:Makenzis|Makenzis]] || [[Special:Contributions/Makenzis|{{formatnum:235}}]] || {{Permissions|Makenzis}} |- | 10 || [[User:Ziv|Ziv]] || [[Special:Contributions/Ziv|{{formatnum:165}}]] || {{Permissions|Ziv}} |- | 11 || [[User:Syrymzhan|Syrymzhan]] || [[Special:Contributions/Syrymzhan|{{formatnum:148}}]] || {{Permissions|Syrymzhan}} |- | 12 || [[User:Салиха|Салиха]] || [[Special:Contributions/Салиха|{{formatnum:124}}]] || {{Permissions|Салиха}} |- | 13 || [[User:Nurken|Nurken]] || [[Special:Contributions/Nurken|{{formatnum:116}}]] || {{Permissions|Nurken}} |- | 14 || [[User:Kas77777|Kas77777]] || [[Special:Contributions/Kas77777|{{formatnum:82}}]] || {{Permissions|Kas77777}} |- | 15 || [[User:Шайнүсіп|Шайнүсіп]] || [[Special:Contributions/Шайнүсіп|{{formatnum:62}}]] || {{Permissions|Шайнүсіп}} |- | 16 || [[User:Semsk-Karaga|Semsk-Karaga]] || [[Special:Contributions/Semsk-Karaga|{{formatnum:56}}]] || {{Permissions|Semsk-Karaga}} |- | 17 || [[User:Сәуір 1|Сәуір 1]] || [[Special:Contributions/Сәуір 1|{{formatnum:46}}]] || {{Permissions|Сәуір 1}} |- | 18 || [[User:Muzaffar Turgunov|Muzaffar Turgunov]] || [[Special:Contributions/Muzaffar Turgunov|{{formatnum:44}}]] || {{Permissions|Muzaffar Turgunov}} |- | 19 || [[User:Epoxa-HH|Epoxa-HH]] || [[Special:Contributions/Epoxa-HH|{{formatnum:43}}]] || {{Permissions|Epoxa-HH}} |- | 20 || [[User:Kaiyr|Kaiyr]] || [[Special:Contributions/Kaiyr|{{formatnum:42}}]] || {{Permissions|Kaiyr}} |- | 21 || [[User:Nurtenge|Nurtenge]] || [[Special:Contributions/Nurtenge|{{formatnum:42}}]] || {{Permissions|Nurtenge}} |- | 22 || [[User:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] || [[Special:Contributions/Ерден Карсыбеков|{{formatnum:37}}]] || {{Permissions|Ерден Карсыбеков}} |- | 23 || [[User:Alash 0005|Alash 0005]] || [[Special:Contributions/Alash 0005|{{formatnum:35}}]] || {{Permissions|Alash 0005}} |- | 24 || [[User:Смағзам Жансұлу|Смағзам Жансұлу]] || [[Special:Contributions/Смағзам Жансұлу|{{formatnum:30}}]] || {{Permissions|Смағзам Жансұлу}} |- | 25 || [[User:Alphy Haydar|Alphy Haydar]] || [[Special:Contributions/Alphy Haydar|{{formatnum:27}}]] || {{Permissions|Alphy Haydar}} |- | 26 || [[User:Gliwi|Gliwi]] || [[Special:Contributions/Gliwi|{{formatnum:24}}]] || {{Permissions|Gliwi}} |- | 27 || [[User:RichardSchultz7456|RichardSchultz7456]] || [[Special:Contributions/RichardSchultz7456|{{formatnum:21}}]] || {{Permissions|RichardSchultz7456}} |- | 28 || [[User:SpinnerLaserzthe2nd|SpinnerLaserzthe2nd]] || [[Special:Contributions/SpinnerLaserzthe2nd|{{formatnum:19}}]] || {{Permissions|SpinnerLaserzthe2nd}} |- | 29 || [[User:Qanattan|Qanattan]] || [[Special:Contributions/Qanattan|{{formatnum:19}}]] || {{Permissions|Qanattan}} |- | 30 || [[User:Mheidegger|Mheidegger]] || [[Special:Contributions/Mheidegger|{{formatnum:18}}]] || {{Permissions|Mheidegger}} |- | 31 || [[User:Madi Dos|Madi Dos]] || [[Special:Contributions/Madi Dos|{{formatnum:17}}]] || {{Permissions|Madi Dos}} |- | 32 || [[User:KiranBOT|KiranBOT]] || [[Special:Contributions/KiranBOT|{{formatnum:16}}]] || {{Permissions|KiranBOT}} |- | 33 || [[User:Лёха Вырвиглаз|Лёха Вырвиглаз]] || [[Special:Contributions/Лёха Вырвиглаз|{{formatnum:15}}]] || {{Permissions|Лёха Вырвиглаз}} |- | 34 || [[User:Ғауғауррр|Ғауғауррр]] || [[Special:Contributions/Ғауғауррр|{{formatnum:13}}]] || {{Permissions|Ғауғауррр}} |- | 35 || [[User:Arystanbek|Arystanbek]] || [[Special:Contributions/Arystanbek|{{formatnum:12}}]] || {{Permissions|Arystanbek}} |- | 36 || [[User:KoishymanovaG|KoishymanovaG]] || [[Special:Contributions/KoishymanovaG|{{formatnum:11}}]] || {{Permissions|KoishymanovaG}} |- | 37 || [[User:Programman|Programman]] || [[Special:Contributions/Programman|{{formatnum:10}}]] || {{Permissions|Programman}} |- | 38 || [[User:Amherst99|Amherst99]] || [[Special:Contributions/Amherst99|{{formatnum:10}}]] || {{Permissions|Amherst99}} {{/end}} i4idwmokzzlngpwvbi0nfjhnaczlqm2 0 514717 3483121 2082852 2025-06-25T07:17:28Z Epoxa-HH 100258 қосымша сілтемелер 3483121 wikitext text/x-wiki '''Симмахия''' (грек:symmachia, syn-бірге, macbomai - шайқасамын) - [[Ежелгі Грекия]]дағы полистер арасында жасалған соғыс одағы. Б.з.б 6 ғасырда пайда болған. Одаққа кірген полистер соғыс әрекеттерін бірігіп жүргізуге міндеттенді, олардың қазынасы, кейбір басқару органдары ортақ болды. Тарихта Спартаның ([[Пелопоннес одағы]]), Афинының ([[Бірінші Афина теңіз одағы|Делос одағы]]), Мегалополдың (Аркад одағы) басшылығымен құрылған Симмахиялар, сондай-ақ Коринф, Этолия және Ахейя одақтарының болғаны мәлім.<ref>Қазақ Совет Энциклопедиясы. Алматы қаласы,1977 ж. 10-том, Самал Жел-Тегене. 158-бет</ref> == Дереккөздер == <references/> [[Санат:Ежелгі Грекия]] e9rf84b60hce6tq9oemqb5smr6brks2 0 546548 3482952 3470802 2025-06-24T18:42:26Z CommonsDelinker 165 «[[:File:Flag_of_Peru_(1822-1825).svg]]» деген «[[:File:Flag_of_Peru_(1822–1825).svg]]» дегенмен алмастырылды. 3482952 wikitext text/x-wiki Мұнда XVIII ғасырдың басынан бастап [[Тәуелсіз мемлекеттердің тулары|тәуелсіз мемлекеттер туларына]] енгізілген өзгерістер және/немесе түрлі өзгертулер саны келтірілген. Соңғы сәтте әлемнің түрлі бөліктеріндегі қазіргі туын өзгерткен немесе оған кез келген өзгеріс жасаған мемлекеттер мыналар болып табылады: * {{Ту|Малави}} — 1964 жылғы туына 2012 жылы қайтып оралды. * {{Байрақ|Беларусь}} — 2012 жылы туын түрлендірді (ою және ресми түстер өзгертті).<ref name="СТБ">[http://www.tnpa.by/ViewFileText.php?UrlRid=52178&UrlOnd=%D1%D2%C1%20911-2008 СТБ 911-2008 Государственный флаг Республики Беларусь. Общие технические условия] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170507133705/http://www.tnpa.by/ViewFileText.php?UrlRid=52178&UrlOnd=%D1%D2%C1%20911-2008 |date=2017-05-07 }}</ref> * {{Ту|Мьянма}} — 2010 жылы өзгертті. * {{Ту|Сербия}} — 2010 жылы түрлендірді (елтаңбасын өзгертті). * {{Ту|Тувалу}} — 1978 жылғы туына 1997 жылы қайтып оралды. * {{Ту|Сент-Люсия}} — 2002 жылы түрлендірді (көк реңктерін көк түске өзгертті). * {{Ту|Венесуэла}} — 2006 жылы түрлендірді (елтаңбасын өзгертті және жұлдыздар санын). '''''Назар аударыңыз:''''' кестені солдан оңға жылжыту үшін, төменде жүгірткіні пайдаланыңыз. == Азия == {{Main|Азия тулары}} <div class="overflowbugx" style="overflow:auto; width: 100%;"> {| class="wikitable" |- !rowspan=2|Мемлекеттер / Онжылдықтар !rowspan=2|бұрыңғы !colspan=5|1700 !colspan=5|1710 !colspan=5|1720 !colspan=5|1730 !colspan=5|1740 !colspan=5|1750 !colspan=5|1760 !colspan=5|1770 !colspan=5|1780 !colspan=5|1790 !colspan=5|1800 !colspan=5|1810 !colspan=5|1820 !colspan=5|1830 !colspan=5|1840 !colspan=5|1850 !colspan=5|1860 !colspan=5|1870 !colspan=5|1880 !colspan=5|1890 !colspan=5|1900 !colspan=5|1910 !colspan=5|1920 !colspan=5|1930 !colspan=5|1940 !colspan=5|1950 !colspan=5|1960 !colspan=5|1970 !colspan=5|1980 !colspan=5|1990 !colspan=5|2000 !rowspan=2|Қазіргі !rowspan=2|Онжылдықтар / Мемлекеттер |- |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||| |- |[[Ауғанстан]] |colspan=4|[[Сурет:Safavid Flag.svg|25px|border]]{{-}}1570-ші |colspan=16| |colspan=4|[[Сурет:Nadir Shah Flag.svg|25px|border]]{{-}}1738 |colspan=40|[[Сурет:Flag_of_the_Durrani_Empire.svg|25px|border]]{{-}}1747 |colspan=27| |colspan=10|[[Сурет:Flag of Afghanistan pre-1901.svg|25px|border]]{{-}}1880 |colspan=9|[[Сурет:Flag of Afghanistan 1901.svg|25px|border]]{{-}}1901 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Afghanistan (1919-1928).svg|25px|border]]{{-}}1919 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Afghanistan (1921-1928).svg|25px|border]]{{-}}1921 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Afghanistan 1928.svg|25px|border]]{{-}}1928 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Afghanistan 1928-1929.svg|25px|border]]{{-}}1928 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Afghanistan 1929.svg|25px|border]]{{-}}1929 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Afghanistan 1929 to 1930.svg|25px|border]]{{-}}1929 |colspan=21|[[Сурет:Flag of Afghanistan 1930.svg|25px|border]]{{-}}1930 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Afghanistan 1973.svg|25px|border]]{{-}}1973 |colspan=1| {{-}}1974 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Afghanistan (1978).svg|25px|border]]{{-}}1978 |colspan=1| {{-}}1978 |colspan=3|[[Сурет:Flag of Afghanistan (1979-1987).svg|25px|border]]{{-}}1979 |colspan=2| {{-}}1987 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Afghanistan (1992).svg|25px|border]]{{-}}1992 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Afghanistan (1992-1996; 2001).svg|25px|border]]{{-}}1992 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Taliban (original).svg|25px|border]]{{-}}1996 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Taliban.svg|25px|border]]{{-}}1997 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Afghanistan (1992-1996; 2001).svg|25px|border]]{{-}}2001 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Afghanistan (2002-2004).svg|25px|border]]{{-}}2002 |colspan=3|[[Сурет:Flag of Afghanistan.svg|25px|border]]{{-}}2004 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Afghanistan.svg|40px|border]] |[[Ауғанстан|Ауғанстан Ислам Республикасы]] |- |[[Бангладеш]] |colspan=29| |colspan=27|[[Сурет:Flag of the British East India Company (1707).svg|25px|border]]{{-}}1757 |colspan=23|[[Сурет:Flag of the British East India Company (1801).svg|25px|border]]{{-}}1801 |colspan=45|[[Сурет:Flag of Imperial India.svg|25px|border]]{{-}}1858 |colspan=12|[[Сурет:Flag of Pakistan.svg|25px|border]]{{-}}1947 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Bangladesh (1971).svg|25px|border]]{{-}}1971 |colspan=19|[[Сурет:Flag of Bangladesh.svg|25оpx|border]]{{-}}1972 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Bangladesh.svg|40px|border]] |[[Бангладеш|Халық Бангладеш Республикасы]] |- |[[Бахрейн]] |colspan=61| |colspan=56|[[Сурет:Flag of Bahrain (1820-1932).png|25px|border]]{{-}}1820 |colspan=20|[[Сурет:Flag of Bahrain (1932 to 1972).svg|25px|border]]{{-}}1932 |colspan=15|[[Сурет:Flag of Bahrain 1972.svg|25px|border]]{{-}}1972 |colspan=4|[[Сурет:Flag of Bahrain.svg|25px|border]]{{-}}2002 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Bahrain.svg|40px|border]] |[[Бахрейн|Бахрейн Корольдігі]] |- |[[Бруней]] |colspan=104| |colspan=17|[[Сурет:Flag of Brunei from 1906 to 1959.svg|25px|border]]{{-}}1906 |colspan=2|[[Сурет:Merchant flag of Japan (1870).svg|25px|border]]{{-}}1941 |colspan=7|[[Сурет:Flag of Brunei from 1906 to 1959.svg|25px|border]]{{-}}1945 |colspan=26|[[Сурет:Flag of Brunei.svg|25px|border]]{{-}}1959 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Brunei.svg|40px|border]] |[[Бруней|Государство Бруней-Даруссалам]] |- |[[Бутан]] |colspan=125| |colspan=4|[[Сурет:Flag of Bhutan (1949-1956).svg|25px|border]]{{-}}1949 |colspan=6|[[Сурет:Flag of Bhutan (1956-1969).svg|25px|border]]{{-}}1956 |colspan=21|[[Сурет:Flag of Bhutan.svg|25px|border]]{{-}}1969 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Bhutan.svg|40px|border]] |[[Бутан|Бутан Корольдігі]] |- |[[Шығыс Тимор]] |colspan=2| |colspan=2|[[Сурет:Flag Portugal (1667).svg|25px|border]]{{-}}1702 |colspan=22|[[Сурет:Flag Portugal (1707).svg|25px|border]]{{-}}1707 |colspan=33|[[Сурет:Flag Portugal (1750).svg|25px|border]]{{-}}1750 |colspan=4|[[Сурет:Flag United Kingdom Portugal Brazil Algarves.svg|25px|border]]{{-}}1816 |colspan=3|[[Сурет:Flag Portugal (1707).svg|25px|border]]{{-}}1826 |colspan=41|[[Сурет:Flag Portugal (1830).svg|25px|border]]{{-}}1830 |colspan=31|[[Сурет:Flag of Portugal.svg|25px|border]]{{-}}1911 |colspan=12|[[Сурет:Flag of Indonesia.svg|25px|border]]{{-}}1975 |colspan=2|[[Сурет:Flag of the United Nations.svg|25px|border]]{{-}}1999 |colspan=4|[[Сурет:Flag of East Timor.svg|25px|border]]{{-}}2002 |colspan=1|[[Сурет:Flag of East Timor.svg|40px|border]] |[[Шығыс Тимор|Шығыс Тимор Демократиялық Республикасы]] |- |rowspan=2|[[Вьетнам]] |colspan=52 rowspan=2| |colspan=41 rowspan=2|{{-}}1802 |colspan=1 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Central Vietnam (1885-1890).svg|25px|border]]{{-}}1885 |colspan=2 rowspan=2|[[Сурет:Flag_of_Colonial_Annam.svg|25px|border]]{{-}}1887 |colspan=15 rowspan=2|[[Сурет:Flag of South Vietnam.svg|25px|border]]{{-}}1890 |colspan=12 rowspan=2|[[Сурет:Second flag of the Nguyen Dynasty.svg|25px|border]]{{-}}1920 |colspan=5 |[[Сурет:Flag_of_North_Vietnam_(1945-1955).svg|25px|border]]{{-}}1945 |colspan=10 |[[Сурет:Flag of Vietnam.svg|25px|border]]{{-}}1955 |colspan=18 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Vietnam.svg|25px|border]]{{-}}1976 |colspan=1 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Vietnam.svg|40px|border]] |rowspan=2|[[Вьетнам|Вьетнам Социалистік Республикасы]] |- |colspan=1|[[Сурет:Old Flag Of Vietnam.svg|25px|border]]{{-}}1945 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Republic of Cochinchina.svg|25px|border]]{{-}}1946 |colspan=12|[[Сурет:Flag of South Vietnam.svg|25px|border]]{{-}}1948 |colspan=1|[[Сурет:FNL Flag.svg|25px|border]]{{-}}1975 |- |[[Израиль]] |colspan=73|[[Сурет:Flag of the Ottoman Empire (1453-1844).svg|25px|border]]{{-}}1453 |colspan=38|[[Сурет:Ottoman Flag.svg|25px|border]]{{-}}1844 |colspan=4|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1920 |colspan=10|[[Сурет:Palestine-Mandate-Ensign-1927-1948.svg|25px|border]]{{-}}1927 |colspan=31|[[Сурет:Flag of Israel.svg|25px|border]]{{-}}1948 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Israel.svg|40px|border]] |[[Израиль|Государство Израиль]] |- |[[Үндістан]] |colspan=65|[[Сурет:Flag of the Maratha Empire.svg|25px|border]]{{-}}1674 |colspan=14|[[Сурет:Flag of the British East India Company (1801).svg|25px|border]]{{-}}1820 |colspan=12|[[Сурет:Flag of Imperial India.svg|25px|border]]{{-}}1858 |colspan=33|[[Сурет:British Raj Red Ensign.svg|25px|border]]{{-}}1880 |colspan=32|[[Сурет:Flag of India.svg|25px|border]]{{-}}1947 |colspan=1|[[Сурет:Flag of India.svg|40px|border]] |[[Үндістан|Үндістан Республикасы]] |- |[[Индонезия]] |colspan=51|[[Сурет:Flag of the Dutch East India Company.svg|25px|border]]{{-}}1603 |colspan=71|[[Сурет:Flag of the Netherlands.svg|25px|border]]{{-}}1800 |colspan=1|[[Сурет:Merchant flag of Japan (1870).svg|25px|border]]{{-}}1942 |colspan=2|[[Сурет:Flag of the Netherlands.svg|25px|border]]{{-}}1945 |colspan=31|[[Сурет:Flag of Indonesia.svg|25px|border]]{{-}}1949 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Indonesia.svg|40px|border]] |[[Индонезия|Индонезия Республикасы]] |- |[[Иордания]] |colspan=73|[[Сурет:Flag of the Ottoman Empire (1453-1844).svg|25px|border]]{{-}}1453 |colspan=38|[[Сурет:Ottoman Flag.svg|25px|border]]{{-}}1844 |colspan=4|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1920 |colspan=41|[[Сурет:Flag of Jordan.svg|25px|border]]{{-}}1921 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Jordan.svg|40px|border]] |[[Иордания|Иордан Хашимит Корольдігі]] |- |[[Ирак]] |colspan=73|[[Сурет:Flag of the Ottoman Empire (1453-1844).svg|25px|border]]{{-}}1453 |colspan=38|[[Сурет:Ottoman Flag.svg|25px|border]]{{-}}1844 |colspan=18|[[Сурет:Flag of Iraq 1924.svg|25px|border]]{{-}}1921 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the Arab Federation.svg|25px|border]]{{-}}1958 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Iraq 1959-1963.svg|25px|border]]{{-}}1959 |colspan=14|[[Сурет:Flag_of_Iraq_(1963-1991);_Flag_of_Syria_(1963-1972).svg|25px|border]]{{-}}1963 |colspan=7|[[Сурет:Flag of Iraq, 1991-2004.svg|25px|border]]{{-}}1991 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Iraq 2004-2008.svg|25px|border]]{{-}}2004 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Iraq.svg|25px|border]]{{-}}2008 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Iraq.svg|40px|border]] |[[Ирак|Ирак Республикасы]] |- |[[Иран]] |colspan=19|[[Сурет:Safavid Flag.svg|25px|border]]{{-}}1576 |colspan=5|[[Сурет:Nadir Shah Flag.svg|25px|border]]{{-}}1736 |colspan=12|[[Сурет:Flag of Persia (1665).svg|25px|border]]{{-}}1747 |colspan=13|[[Сурет:Zand Dynasty flag.svg|25px|border]]{{-}}1760 |colspan=26|[[Сурет:Qajar Naval Ensign.svg|25px|border]]{{-}}1796 |colspan=34|[[Сурет:Amir Kabir Flag.svg|25px|border]]{{-}}1849 |colspan=4|[[Сурет:State Flag of Iran (1924).svg|25px|border]]{{-}}1907 |colspan=28|[[Сурет:State flag of Iran 1964-1980.svg|25px|border]]{{-}}1925 |colspan=15|[[Сурет:Flag of Iran.svg|25px|border]]{{-}}1980 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Iran.svg|40px|border]] |[[Иран|Иран Ислам Республикасы]] |- |rowspan=2|[[Йемен]] |colspan=87 rowspan=2| |colspan=8 rowspan=2 style="border-right: none;"|[[Сурет:Ottoman Flag.svg|25px|border]]{{-}}1872 |colspan=15 style="border-left: none;"| |colspan=2 |[[Сурет:Flag of Yemen 1918.svg|25px|border]]{{-}}1918 |colspan=2 |{{-}}1923 |colspan=18 |[[Сурет:Flag of the Mutawakkilite Kingdom of Yemen.svg|25px|border]]{{-}}1927 |colspan=14 |[[Сурет:Flag of the Yemen Arab Republic.svg|25px|border]]{{-}}1962 |colspan=10 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Yemen.svg|25px|border]]{{-}}1990 |colspan=1 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Yemen.svg|40px|border]] |rowspan=2|[[Йемен|Йемен Республикасы]] |- |colspan=24|[[Сурет:British Raj Red Ensign.svg|25px|border]]{{-}}1886 |colspan=13|[[Сурет:Flag of Aden (1937–1963).svg|25px|border]]{{-}}1937 |colspan=2|[[Сурет:Flag of the Federation of South Arabia.svg|25px|border]]{{-}}1962 |colspan=12|[[Сурет:Flag of South Yemen.svg|25px|border]]{{-}}1967 |- |[[Камбоджа]] |colspan=83| |colspan=12|[[Сурет:Flag of Cambodia under French protection.svg|25px|border]]{{-}}1863 |colspan=33|[[Сурет:Flag_of_Colonial_Annam.svg|25px|border]]{{-}}1887 |colspan=8|[[Сурет:Flag of Cambodia.svg|25px|border]]{{-}}1953 |colspan=2|[[Сурет:Flag of the Khmer Republic.svg|25px|border]]{{-}}1970 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Democratic Kampuchea.svg|25px|border]]{{-}}1975 |colspan=5|[[Сурет:Flag of the People's Republic of Kampuchea.svg|25px|border]]{{-}}1979 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the State of Cambodia.svg|25px|border]]{{-}}1989 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Cambodia under UNTAC.svg|25px|border]]{{-}}1992 |colspan=9|[[Сурет:Flag of Cambodia.svg|25px|border]]{{-}}1993 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Cambodia.svg|40px|border]] |[[Камбоджа|Камбоджа Корольдігі]] |- |[[Катар]] |colspan=60| |colspan=6|[[Сурет:Flag of the Ottoman Empire (1453-1844).svg|25px|border]]{{-}}1818 |colspan=21| |colspan=22|[[Сурет:Ottoman Flag.svg|25px|border]]{{-}}1872 |colspan=10|[[Сурет:Flag of Qatar (1916-1936).svg|25px|border]]{{-}}1916 |colspan=6|[[Сурет:Flag of Qatar (1936-1949).svg|25px|border]]{{-}}1936 |colspan=12|[[Сурет:Flag of Qatar (1949).svg|25px|border]]{{-}}1949 |colspan=19|[[Сурет:Flag of Qatar.svg|25px|border]]{{-}}1971 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Qatar.svg|40px|border]] |[[Катар|Государство Катар]] |- |[[Қырғызстан]] |colspan=89| |colspan=3|[[Сурет:Romanov Flag.svg|25px|border]]{{-}}1858 |colspan=20|[[Сурет:Flag of Russia.svg|25px|border]]{{-}}1883 |colspan=2|[[Сурет:Flag RSFSR 1918.svg|25px|border]]{{-}}1920 |colspan=5|[[Сурет:Flag of the Russian SFSR 1925-1937.svg|25px|border]]{{-}}1925 |colspan=8|[[Сурет:Flag of the Soviet Union (1923-1955).svg|25px|border]]{{-}}1936 |colspan=20|[[Сурет:Flag of Kyrgyz SSR.svg|25px|border]]{{-}}1952 |colspan=9|[[Сурет:Flag of Kyrgyzstan.svg|25px|border]]{{-}}1992 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Kyrgyzstan.svg|40px|border]] |[[Қырғызстан|Қырғыз Республикасы]] |- ||[[Қытай Халық Республикасы|Қытай]] |colspan=82| |colspan=14|[[Сурет:Flag of the Qing Dynasty (1862-1889).svg|25px|border]]{{-}}1862 |colspan=11|[[Сурет:Flag_of_the_Qing_Dynasty_(1889-1912).svg|25px|border]]{{-}}1890 |colspan=8|[[Сурет:Flag_of_the_Republic_of_China_(1912-1928).svg|25px|border]]{{-}}1912 |colspan=10|[[Сурет:Flag of the Republic of China.svg|25px|border]]{{-}}1928 |colspan=31|[[Сурет:Flag of the People's Republic of China.svg|25px|border]]{{-}}1949 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the People's Republic of China.svg|40px|border]] |[[Қытай Халық Республикасы]] |- |[[Қытай Республикасы|Қытай Республикасы (Тайвань)]] |colspan=82| |colspan=14|[[Сурет:Flag of the Qing Dynasty (1862-1889).svg|25px|border]]{{-}}1862 |colspan=11|[[Сурет:Flag_of_the_Qing_Dynasty_(1889-1912).svg|25px|border]]{{-}}1890 |colspan=8|[[Сурет:Flag_of_the_Republic_of_China_(1912-1928).svg|25px|border]]{{-}}1912 |colspan=41|[[Сурет:Flag of the Republic of China.svg|25px|border]]{{-}}1928 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the Republic of China.svg|40px|border]] |[[Қытай Республикасы]] |- |[[Корей Халық Демократиялық Республикасы|Корея, Солтүстік]] |colspan=92| |colspan=13|[[Сурет:Flag of Korea 1882.svg|25px|border]]{{-}}1882 |colspan=18|[[Сурет:Merchant flag of Japan (1870).svg|25px|border]]{{-}}1910 |colspan=2|[[Сурет:Flag of the Soviet Union (1923-1955).svg|25px|border]]{{-}}1945 |colspan=31|[[Сурет:Flag of North Korea.svg|25px|border]]{{-}}1948 |colspan=1|[[Сурет:Flag of North Korea.svg|40px|border]] |[[Солтүстік Корея|Korea Халық Демократиялық Республикасы]] |- |[[Корея Республикасы|Корея, Оңтүстік]] |colspan=92| |colspan=13|[[Сурет:Flag of Korea 1882.svg|25px|border]]{{-}}1882 |colspan=18|[[Сурет:Merchant flag of Japan (1870).svg|25px|border]]{{-}}1910 |colspan=33|[[Сурет:Flag of South Korea.svg|25px|border]]{{-}}1945 |colspan=1|[[Сурет:Flag of South Korea.svg|40px|border]] |[[Корея Республикасы]] |- |[[Кувейт]] |colspan=27| |colspan=46|[[Сурет:Flag of the Ottoman Empire (1453-1844).svg|25px|border]]{{-}}1752 |colspan=27|[[Сурет:Ottoman Flag.svg|25px|border]]{{-}}1898 |colspan=31|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1899 |colspan=25|[[Сурет:Flag of Kuwait.svg|25px|border]]{{-}}1961 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Kuwait.svg|40px|border]] |[[Кувейт|Государство Кувейт]] |- |[[Лаос]] |colspan=98| |colspan=30|[[Сурет:Flag of French Laos.svg|25px|border]]{{-}}1893 |colspan=10|[[Сурет:Flag of Laos (1952-1975).svg|25px|border]]{{-}}1952 |colspan=18|[[Сурет:Flag of Laos.svg|25px|border]]{{-}}1975 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Laos.svg|40px|border]] |[[Лаос|Лаос Халық Демократиялық Республикасы]] |- |[[Ливан]] |colspan=73|[[Сурет:Flag of the Ottoman Empire (1453-1844).svg|25px|border]]{{-}}1453 |colspan=38|[[Сурет:Ottoman Flag.svg|25px|border]]{{-}}1844 |colspan=12|[[Сурет:Lebanese French flag.svg|25px|border]]{{-}}1920 |colspan=33|[[Сурет:Flag of Lebanon.svg|25px|border]]{{-}}1943 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Lebanon.svg|40px|border]] |[[Ливан|Ливан Республикасы]] |- |[[Малайзия]] |colspan=47|[[Сурет:Flag of the Dutch East India Company.svg|25px|border]]{{-}}1641 |colspan=3|[[Сурет:Union flag 1606 (Kings Colors).svg|25px|border]]{{-}}1795 |colspan=9|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1801 |colspan=3|[[Сурет:Flag of the Netherlands.svg|25px|border]]{{-}}1818 |colspan=37|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1824 |colspan=23|[[Сурет:Flag of Federated Malay States.png|25px|border]]{{-}}1896 |colspan=1|[[Сурет:Merchant flag of Japan (1870).svg|25px|border]]{{-}}1942 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Federated Malay States.png|25px|border]]{{-}}1945 |colspan=7|[[Сурет:Flag of Malaya (1950–1963).svg|25px|border]]{{-}}1949 |colspan=24|[[Сурет:Flag of Malaysia.svg|25px|border]]{{-}}1963 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Malaysia.svg|40px|border]] |[[Малайзия]] |- |[[Мальдив Республикасы|Мальдивтер]] |colspan=94| |colspan=20|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1886 |colspan=13|[[Сурет:Old National Flag of the Maldives.svg|25px|border]]{{-}}1926 |colspan=6|[[Сурет:Flag of the Maldives 1953.png|25px|border]]{{-}}1953 |colspan=23|[[Сурет:Flag of Maldives.svg|25px|border]]{{-}}1965 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Maldives.svg|40px|border]] |[[Мальдив Республикасы]] |- |[[Моңғолия]] |colspan=82| |colspan=14|[[Сурет:Flag of the Qing Dynasty (1862-1889).svg|25px|border]]{{-}}1862 |colspan=10|[[Сурет:Flag_of_the_Qing_Dynasty_(1889-1912).svg|25px|border]]{{-}}1890 |colspan=5|[[Сурет:Flag of Mongolia (1911-1921).svg|25px|border]]{{-}}1911 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the People's Republic of Mongolia (1921-1924).svg|25px|border]]{{-}}1921 |colspan=9|[[Сурет:Flag of the People's Republic of Mongolia (1924-1940).svg|25px|border]]{{-}}1924 |colspan=26|[[Сурет:Flag of the People's Republic of Mongolia (1940-1992).svg|25px|border]]{{-}}1940 |colspan=9|[[Сурет:Flag of Mongolia.svg|25px|border]]{{-}}1992 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Mongolia.svg|40px|border]] |[[Моңғолия]] |- |[[Мьянма]] |colspan=27| |colspan=66|[[Сурет:Flag of the Alaungpaya Dynasty of Myanmar.svg|25px|border]]{{-}}1753 |colspan=26|[[Сурет:British Raj Red Ensign.svg|25px|border]]{{-}}1885 |colspan=3|[[Сурет:Flag of British Burma (1939–1941, 1945–1948).svg|25px|border]]{{-}}1937 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the State of Burma (1943-45).svg|25px|border]]{{-}}1943 |colspan=1|[[Сурет:Flag of British Burma (1939–1941, 1945–1948).svg|25px|border]]{{-}}1945 |colspan=14|[[Сурет:Flag of Burma (1948-1974).svg|25px|border]]{{-}}1948 |colspan=17|[[Сурет:Flag of Myanmar (1974-2010).svg|25px|border]]{{-}}1974 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Myanmar.svg|25px|border]]{{-}}2010 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Myanmar.svg|40px|border]] |[[Мьянма|Мьянма Одағының Республикасы]] |- |[[Непал]] |colspan=115| |colspan=17|[[Сурет:Flag_of_Nepal_(19th_century-1962).svg|25px|border]]{{-}}1928 |colspan=24|[[Сурет:Flag of Nepal.svg|25px|border]]{{-}}1962 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Nepal.svg|40px|border]] |[[Непал|Непал Федеративтік Демократиялық Республикасы]] |- |[[Біріккен Араб Әмірліктері]] |colspan=97| |colspan=29|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1892 |colspan=10|[[Сурет:Flag of the Trucial States.svg|25px|border]]{{-}}1950 |colspan=20|[[Сурет:Flag of the United Arab Emirates.svg|25px|border]]{{-}}1971 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the United Arab Emirates.svg|40px|border]] |[[Біріккен Араб Әмірліктері]] |- |[[Оман]] |colspan=79| |colspan=57|[[Сурет:Oman flag2.gif|25px|border]]{{-}}1856 |colspan=12|[[Сурет:Flag_of_Oman_(1970-1995).svg|25px|border]]{{-}}1970 |colspan=8|[[Сурет:Flag of Oman.svg|25px|border]]{{-}}1995 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Oman.svg|40px|border]] |[[Оман|Султанат Оман]] |- |[[Пәкістан]] |colspan=24|[[Сурет:Flag of the Mughal Empire.svg|25px|border]]{{-}}1526 |colspan=7|[[Сурет:Flag_of_the_Durrani_Empire.svg|25px|border]]{{-}}1747 |colspan=44|[[Сурет:Punjab flag.svg|25px|border]]{{-}}1761 |colspan=5|[[Сурет:Flag of the British East India Company (1801).svg|25px|border]]{{-}}1849 |colspan=5|[[Сурет:Flag of Imperial India.svg|25px|border]]{{-}}1858 |colspan=39|[[Сурет:British Raj Red Ensign.svg|25px|border]]{{-}}1880 |colspan=32|[[Сурет:Flag of Pakistan.svg|25px|border]]{{-}}1947 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Pakistan.svg|40px|border]] |[[Пәкістан|Пәкістан Ислам Республикасы]] |- |rowspan=2|[[Сауд Арабиясы]] |colspan=22 rowspan=2 style="border-right: none;"|[[Сурет:Flag of the Ottoman Empire (1453-1844).svg|25px|border]]{{-}}1517 |colspan=38|[[Сурет:Flag of the First Saudi State.svg|25px|border]]{{-}}1744 |colspan=2 style="border: none;"|[[Сурет:Flag of the Ottoman Empire (1453-1844).svg|25px|border]]{{-}}1818 |colspan=33|[[Сурет:Flag of the First Saudi State.svg|25px|border]]{{-}}1824 |colspan=7|[[Сурет:Flag of the Emirate of Ha'il.svg|25px|border]]{{-}}1891 |colspan=9|[[Сурет:Flag of the Second Saudi State.svg|25px|border]]{{-}}1902 |colspan=3| |colspan=3|[[Сурет:Flag of Nejd (1926).svg|25px|border]]{{-}}1926 |colspan=1 rowspan=2|[[Сурет:Saudi Arabia Flag Variant (1932).svg|25px|border]]{{-}}1932 |colspan=2 rowspan=2|[[Сурет:Saudi Arabia Flag Variant (1934).svg|25px|border]]{{-}}1934 |colspan=18 rowspan=2|[[Сурет:Saudi Arabia Flag Variant (1938).svg|25px|border]]{{-}}1938 |colspan=18 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Saudi Arabia.svg|25px|border]]{{-}}1973 |colspan=1 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Saudi Arabia.svg|40px|border]] |rowspan=2|[[Сауд Арабиясы|Сауд Арабиясы Корольдігі]] |- |colspan=51 style="border: none;"| |colspan=38|[[Сурет:Ottoman Flag.svg|25px|border]]{{-}}1844 |colspan=3|[[Сурет:Flag of Hejaz 1920.svg|25px|border]]{{-}}1920 |colspan=3|[[Сурет:Flag of Hejaz 1926.svg|25px|border]]{{-}}1926 |- |[[Сингапур]] |colspan=59| |colspan=29|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1819 |colspan=34|[[Сурет:Flag of the British Straits Settlements (1904–1925).svg|25px|border]]{{-}}1874 |colspan=1|[[Сурет:Merchant flag of Japan (1870).svg|25px|border]]{{-}}1942 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the British Straits Settlements (1904–1925).svg|25px|border]]{{-}}1945 |colspan=6|[[Сурет:Flag of Singapore (1946-1959).svg|25px|border]]{{-}}1946 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Singapore.svg|25px|border]]{{-}}1959 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Malaysia.svg|25px|border]]{{-}}1963 |colspan=23|[[Сурет:Flag of Singapore.svg|25px|border]]{{-}}1965 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Singapore.svg|40px|border]] |[[Сингапур|Сингапур Республикасы]] |- |[[Сирия]] |colspan=74|[[Сурет:Flag of the Ottoman Empire (1453-1844).svg|25px|border]]{{-}}1453 |colspan=38|[[Сурет:Ottoman Flag.svg|25px|border]]{{-}}1844 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Kingdom of Syria (1920-03-08 to 1920-07-24).svg|25px|border]] [[Сурет:Flag of the French Mandate of Syria (1920).svg|25px|border]]{{-}}1920 1920 |colspan=5|[[Сурет:Flag of Syria French mandate.svg|25px|border]]{{-}}1922 |colspan=13|[[Сурет:Syria-flag 1932-58 1961-63.svg|25px|border]]{{-}}1932 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Syria.svg|25px|border]]{{-}}1958 |colspan=1|[[Сурет:Syria-flag 1932-58 1961-63.svg|25px|boder]]{{-}}1961 |colspan=5|[[Сурет:Flag_of_Iraq_(1963-1991);_Flag_of_Syria_(1963-1972).svg|25px|border]]{{-}}1963 |colspan=4|[[Сурет:Flag_of_Egypt_(1972-1984).svg|25px|border]]{{-}}1972 |colspan=13|[[Сурет:Flag of Syria.svg|25px|border]]{{-}}1980 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Syria.svg|40px|border]] |[[Сирия|Сирия Араб Республикасы]] |- |[[Тәжікстан]] |colspan=85|[[Сурет:Flag of Emirate of Bukhara-Buxoro Amirligi Bayrog'i.svg|25px|border]]{{-}}1753 |colspan=3|[[Сурет:Turkestan Autonomous SSR Flag.svg|25px|border]]{{-}}1918 |colspan=14|[[Сурет:Flag of the Soviet Union.svg|25px|border]]{{-}}1924 |colspan=19|[[Сурет:Flag of Tajik SSR.svg|25px|border]]{{-}}1953 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Tajikistan 1991-1992.svg|25px|border]]{{-}}1991 |colspan=9|[[Сурет:Flag of Tajikistan.svg|25px|border]]{{-}}1992 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Tajikistan.svg|40px|border]] |[[Тәжікстан|Тәжікстан Республикасы]] |- |[[Тайланд|Таиланд]] |colspan=1| |colspan=41|[[Сурет:Flag of Thailand (Ayutthaya period).svg|25px|border]]{{-}}1700 |colspan=18|[[Сурет:Flag of Thailand (1782).svg|25px|border]]{{-}}1782 |colspan=19|[[Сурет:Flag of Thailand (1817).svg|25px|border]]{{-}}1817 |colspan=31|[[Сурет:Flag of Thailand 1855.svg|25px|border]]{{-}}1855 |colspan=1|[[Сурет:State Flag of Thailand (1916).svg|25px|border]]{{-}}1916 |colspan=45|[[Сурет:Flag of Thailand.svg|25px|border]]{{-}}1917 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Thailand.svg|40px|border]] |[[Таиланд|Тайланд Корольдігі]] |- |[[Түрікменстан]] |colspan=109|[[Сурет:Bandera de Khiva abans 1917.svg|25px|border]]{{-}}1517 |colspan=4|[[Сурет:Flag of the Khanate of Khiva.svg|25px|border]]{{-}}1917 |colspan=14|[[Сурет:Flag of the Soviet Union.svg|25px|border]]{{-}}1922 |colspan=20|[[Сурет:Flag of Turkmen SSR.svg|25px|border]]{{-}}1953 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Turkmenistan (1992-1997).svg|25px|border]]{{-}}1992 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Turkmenistan (1997-2001).svg|25px|border]]{{-}}1997 |colspan=5|[[Сурет:Flag of Turkmenistan.svg|25px|border]]{{-}}2001 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Turkmenistan.svg|40px|border]] |[[Түрікменстан]] |- |[[Өзбекстан]] |colspan=42| |colspan=69|[[Сурет:Flag of Emirate of Bukhara-Buxoro Amirligi Bayrog'i.svg|25px|border]]{{-}}1785 |colspan=2|[[Сурет:Flag of the Bukharan People's Soviet Republic.svg|25px|border]]{{-}}1920 |colspan=15|[[Сурет:Flag of the Soviet Union.svg|25px|border]]{{-}}1924 |colspan=18|[[Сурет:Flag of Uzbek SSR.svg|25px|border]]{{-}}1953 |colspan=10|[[Сурет:Flag of Uzbekistan.svg|25px|border]]{{-}}1991 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Uzbekistan.svg|40px|border]] |[[Өзбекстан|Өзбекстан Республикасы]] |- |[[Филиппиндер]] |colspan=32|[[Сурет:Flag of New Spain.svg|25px|border]]{{-}}1535 |colspan=1|[[Сурет:Union flag 1606 (Kings Colors).svg|25px|border]]{{-}}1762 |colspan=28|[[Сурет:Flag of New Spain.svg|25px|border]]{{-}}1764 |colspan=39|[[Сурет:Flag of Spain (1785-1873 and 1875-1931).svg|25px|border]]{{-}}1821 |colspan=1|[[Сурет:Philippines Flag Original.svg|25px|border]]{{-}}1898 |colspan=5|[[Сурет:US flag 45 stars.svg|25px|border]]{{-}}1901 |colspan=2|[[Сурет:US flag 46 stars.svg|25px|border]]{{-}}1908 |colspan=2|[[Сурет:US flag 48 stars.svg|25px|border]]{{-}}1912 |colspan=12|[[Сурет:Flag of the Philippines (navy blue).svg|25px|border]]{{-}}1919 |colspan=1|[[Сурет:Merchant flag of Japan (1870).svg|25px|border]]{{-}}1942 |colspan=1|[[Сурет:Philippines Flag Original.svg|25px|border]]{{-}}1943 |colspan=17|[[Сурет:Flag of the Philippines (navy blue).svg|25px|border]]{{-}}1945 |colspan=3|[[Сурет:Flag of the Philippines (light blue).svg|25px|border]]{{-}}1985 |colspan=6|[[Сурет:Flag of the Philippines (navy blue).svg|25px|border]]{{-}}1986 |colspan=6|[[Сурет:Flag of the Philippines.svg|25px|border]]{{-}}1998 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the Philippines.svg|40px|border]] |[[Филиппиндер|Филиппиндер Республикасы]] |- |rowspan=2|[[Шри-Ланка]] |colspan=49|[[Сурет:Flag of the Dutch East India Company.svg|25px|border]]{{-}}1656 |colspan=4 rowspan=2 style="border-left: none;"| |colspan=72 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Ceylon (1875–1948).svg|25px|border]]{{-}}1815 |colspan=2 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Ceylon.svg|25px|border]]{{-}}1948 |colspan=10 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Ceylon (1951–1972).svg|25px|border]]{{-}}1951 |colspan=19 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Sri Lanka.svg|25px|border]]{{-}}1972 |colspan=1 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Sri Lanka.svg|40px|border]] |rowspan=2|[[Шри-Ланка|Шри-Ланка Демократиялық Социалистік Республикасы]] |- |colspan=49 style="border-right: none;"|[[Сурет:King of Kandy.svg|25px|border]]{{-}}1593 |- |[[Жапония]] |colspan=85|[[Сурет:Tokugawa family crest.svg|25px|border]]{{-}}1603 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the Japanese Emperor.svg|25px|border]]{{-}}1869 |colspan=64|[[Сурет:Merchant flag of Japan (1870).svg|25px|border]]{{-}}1870 |colspan=6|[[Сурет:Flag of Japan.svg|25px|border]]{{-}}1999 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Japan.svg|40px|border]] |[[Жапония]] |- |- style="background:white" !rowspan=2|Мемлекеттер / Онжылдықтар !rowspan=2|бұрыңғы |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||| !rowspan=2|Қазіргі !rowspan=2|Онжылдықтар / Мемлекеттер |- !colspan=5|1700 !colspan=5|1710 !colspan=5|1720 !colspan=5|1730 !colspan=5|1740 !colspan=5|1750 !colspan=5|1760 !colspan=5|1770 !colspan=5|1780 !colspan=5|1790 !colspan=5|1800 !colspan=5|1810 !colspan=5|1820 !colspan=5|1830 !colspan=5|1840 !colspan=5|1850 !colspan=5|1860 !colspan=5|1870 !colspan=5|1880 !colspan=5|1890 !colspan=5|1900 !colspan=5|1910 !colspan=5|1920 !colspan=5|1930 !colspan=5|1940 !colspan=5|1950 !colspan=5|1960 !colspan=5|1970 !colspan=5|1980 !colspan=5|1990 !colspan=5|2000 |} </div> == Африка == {{Main|Африка тулары}} <div class="overflowbugx" style="overflow:auto; width: 100%;"> {| class="wikitable" |- !rowspan=2|Мемлекеттер / Онжылдықтар !rowspan=2|бұрыңғы !colspan=5|1700 !colspan=5|1710 !colspan=5|1720 !colspan=5|1730 !colspan=5|1740 !colspan=5|1750 !colspan=5|1760 !colspan=5|1770 !colspan=5|1780 !colspan=5|1790 !colspan=5|1800 !colspan=5|1810 !colspan=5|1820 !colspan=5|1830 !colspan=5|1840 !colspan=5|1850 !colspan=5|1860 !colspan=5|1870 !colspan=5|1880 !colspan=5|1890 !colspan=5|1900 !colspan=5|1910 !colspan=5|1920 !colspan=5|1930 !colspan=5|1940 !colspan=5|1950 !colspan=5|1960 !colspan=5|1970 !colspan=5|1980 !colspan=5|1990 !colspan=5|2000 !rowspan=2|Қазіргі !rowspan=2|Онжылдықтар / Мемлекеттер |- |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||| |- |[[Алжир]] |colspan=66|[[Сурет:Flag of the Ottoman Empire (1453-1844).svg|25px|border]]{{-}}1516 |colspan=66|[[Сурет:Flag of France.svg|25px|border]]{{-}}1830 |colspan=24|[[Сурет:Flag of Algeria.svg|25px|border]]{{-}}1962 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Algeria.svg|40px|border]] |[[Алжир|Алжир Халық Демократиялық Республикасы]] |- |[[Ангола]] |colspan=4|[[Сурет:Flag Portugal (1667).svg|25px|border]]{{-}}1667 |colspan=22|[[Сурет:Flag Portugal (1707).svg|25px|border]]{{-}}1707 |colspan=32|[[Сурет:Flag Portugal (1750).svg|25px|border]]{{-}}1750 |colspan=5|[[Сурет:Flag United Kingdom Portugal Brazil Algarves.svg|25px|border]]{{-}}1816 |colspan=3|[[Сурет:Flag Portugal (1707).svg|25px|border]]{{-}}1826 |colspan=41|[[Сурет:Flag Portugal (1830).svg|25px|border]]{{-}}1830 |colspan=31|[[Сурет:Flag of Portugal.svg|25px|border]]{{-}}1911 |colspan=18|[[Сурет:Flag of Angola.svg|25px|border]]{{-}}1975 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Angola.svg|40px|border]] |[[Ангола|Ангола Республикасы]] |- |[[Бенин]] |colspan=101| |colspan=29|[[Сурет:Flag of France.svg|25px|border]]{{-}}1900 |colspan=8|[[Сурет:Flag of Benin.svg|25px|border]]{{-}}1958 |colspan=8|[[Сурет:Flag of Benin (1975-1990).svg|25px|border]]{{-}}1975 |colspan=10|[[Сурет:Flag of Benin.svg|25px|border]]{{-}}1990 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Benin.svg|40px|border]] |[[Бенин|Бенин Республикасы]] |- |[[Ботсвана]] |colspan=95| |colspan=38|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1885 |colspan=23|[[Сурет:Flag of Botswana.svg|25px|border]]{{-}}1966 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Botswana.svg|40px|border]] |[[Ботсвана|Ботсвана Республикасы]] |- |[[Буркина-Фасо]] |colspan=99| |colspan=31|[[Сурет:Flag of France.svg|25px|border]]{{-}}1896 |colspan=13|[[Сурет:Flag of Upper Volta.svg|25px|border]]{{-}}1959 |colspan=13|[[Сурет:Flag of Burkina Faso.svg|25px|border]]{{-}}1984 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Burkina Faso.svg|40px|border]] |[[Буркина-Фасо]] |- |[[Бурунди]] |colspan=93| |colspan=17|[[Сурет:Flag of the German Empire.svg|25px|border]]{{-}}1885 |colspan=21|[[Сурет:Flag of Belgium.svg|25px|border]]{{-}}1919 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Burundi (1961).svg|25px|border]]{{-}}1961 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Burundi (1962–1966).svg|25px|border]]{{-}}1962 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Burundi (1966).svg|25px|border]] [[Сурет:Flag of Burundi (1966–1967).svg|25px|border]]{{-}}1966 1966 |colspan=8|[[Сурет:Flag of Burundi (1967–1982).svg|25px|border]]{{-}}1967 |colspan=14|[[Сурет:Flag of Burundi.svg|25px|border]]{{-}}1982 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Burundi.svg|40px|border]] |[[Бурунди|Бурунди Республикасы]] |- |[[Габон]] |colspan=102| |colspan=28|[[Сурет:Flag of France.svg|25px|border]]{{-}}1903 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Gabon 1959-1960.svg|25px|border]]{{-}}1959 |colspan=25|[[Сурет:Flag of Gabon.svg|25px|border]]{{-}}1960 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Gabon.svg|40px|border]] |[[Габон|Габон Республикасы]] |- |[[Гамбия]] |colspan=42| |colspan=10|[[Сурет:Union flag 1606 (Kings Colors).svg|25px|border]]{{-}}1783 |colspan=82|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1801 |colspan=22|[[Сурет:Flag of The Gambia.svg|25px|border]]{{-}}1965 |colspan=1|[[Сурет:Flag of The Gambia.svg|40px|border]] |[[Гамбия|Гамбия Республикасы]] |- |rowspan=2|[[Гана]] |colspan=61| |colspan=26 style="border-right: none;"|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1821 |colspan=2 rowspan=2 style="border-left: none;"| |colspan=40 rowspan=2|[[Сурет:Flag of the Gold Coast (1877–1957).svg|25px|border]]{{-}}1877 |colspan=2 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Ghana.svg|25px|border]]{{-}}1957 |colspan=2 rowspan=2|[[Сурет:Flag of the Union of African States (1961-1962).svg|25px|border]]{{-}}1961 |colspan=1 rowspan=2|{{-}}1964 |colspan=22 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Ghana.svg|25px|border]]{{-}}1966 |colspan=1 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Ghana.svg|40px|border]] |rowspan=2|[[Гана|Гана Республикасы]] |- |colspan=49|[[Сурет:Prinsenvlag.svg|25px|border]]{{-}}1581 |colspan=5|[[Сурет:Flag_of_the_Batavian_Republic.gif|25px|border]]{{-}}1795 |colspan=2|[[Сурет:Flag of the Netherlands.svg|25px|border]]{{-}}1806 |colspan=2|[[Сурет:Flag of France.svg|25px|border]]{{-}}1810 |colspan=29|[[Сурет:Flag of the Netherlands.svg|25px|border]]{{-}}1814 |- |[[Гвинея]] |colspan=100| |colspan=30|[[Сурет:Flag of France.svg|25px|border]]{{-}}1898 |colspan=26|[[Сурет:Flag of Guinea.svg|25px|border]]{{-}}1958 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Guinea.svg|40px|border]] |[[Гвинея|Гвинея Республикасы]] |- |[[Гвинея-Бисау]] |colspan=4|[[Сурет:Flag Portugal (1667).svg|25px|border]]{{-}}1667 |colspan=22|[[Сурет:Flag Portugal (1707).svg|25px|border]]{{-}}1707 |colspan=32|[[Сурет:Flag Portugal (1750).svg|25px|border]]{{-}}1750 |colspan=5|[[Сурет:Flag United Kingdom Portugal Brazil Algarves.svg|25px|border]]{{-}}1816 |colspan=3|[[Сурет:Flag Portugal (1707).svg|25px|border]]{{-}}1826 |colspan=41|[[Сурет:Flag Portugal (1830).svg|25px|border]]{{-}}1830 |colspan=30|[[Сурет:Flag of Portugal.svg|25px|border]]{{-}}1911 |colspan=19|[[Сурет:Flag of Guinea-Bissau.svg|25px|border]]{{-}}1974 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Guinea-Bissau.svg|40px|border]] |[[Гвинея-Бисау]] |- |[[Джибути]] |colspan=73|[[Сурет:Flag of the Ottoman Empire (1453-1844).svg|25px|border]]{{-}}1453 |colspan=20|[[Сурет:Ottoman Flag.svg|25px|border]]{{-}}1844 |colspan=6| |colspan=40|[[Сурет:Flag of France.svg|25px|border]]{{-}}1896 |colspan=17|[[Сурет:Flag of Djibouti.svg|25px|border]]{{-}}1977 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Djibouti.svg|40px|border]] |[[Джибути]] |- |[[Замбия]] |colspan=113| |colspan=14|[[Сурет:Flag of Northern Rhodesia (1939–1964).svg|25px|border]]{{-}}1924 |colspan=5|[[Сурет:Flag of the Federation of Rhodesia and Nyasaland (1953–1963).svg|25px|border]]{{-}}1953 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Northern Rhodesia (1939–1964).svg|25px|border]]{{-}}1963 |colspan=16|[[Сурет:Flag of Zambia (1964-1996).svg|25px|border]]{{-}}1964 |colspan=7|[[Сурет:Flag of Zambia.svg|25px|border]]{{-}}1996 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Zambia.svg|40px|border]] |[[Замбия]] |- | [[Сахара Араб Демократиялық Республикасы|Батыс Сахара]] |colspan=139| |colspan=17|[[Сурет:Flag of the Sahrawi Arab Democratic Republic.svg|25px|border]]{{-}}1976 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the Sahrawi Arab Democratic Republic.svg|40px|border]] |[[Сахара Араб Демократиялық Республикасы]] |- |[[Зимбабве]] |colspan=99| |colspan=13|[[Сурет:Flag of BSAC edit.svg|25px|border]]{{-}}1896 |colspan=15|[[Сурет:Flag of Southern Rhodesia (1924–1964).svg|25px|border]]{{-}}1923 |colspan=6|[[Сурет:Flag of the Federation of Rhodesia and Nyasaland (1953–1963).svg|25px|border]]{{-}}1953 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Rhodesia (1964–1968).svg|25px|border]]{{-}}1964 |colspan=4|[[Сурет:Flag of Rhodesia (1968–1979).svg|25px|border]]{{-}}1968 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Zimbabwe Rhodesia.svg|25px|border]]{{-}}1979 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Rhodesia (1964–1968).svg|25px|border]]{{-}}1979 |colspan=15|[[Сурет:Flag of Zimbabwe.svg|25px|border]]{{-}}1980 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Zimbabwe.svg|40px|border]] |[[Зимбабве]] |- |[[Кабо-Верде]] |colspan=4|[[Сурет:Flag Portugal (1667).svg|25px|border]]{{-}}1667 |colspan=22|[[Сурет:Flag Portugal (1707).svg|25px|border]]{{-}}1707 |colspan=32|[[Сурет:Flag Portugal (1750).svg|25px|border]]{{-}}1750 |colspan=5|[[Сурет:Flag United Kingdom Portugal Brazil Algarves.svg|25px|border]]{{-}}1816 |colspan=3|[[Сурет:Flag Portugal (1707).svg|25px|border]]{{-}}1826 |colspan=41|[[Сурет:Flag Portugal (1830).svg|25px|border]]{{-}}1830 |colspan=31|[[Сурет:Flag of Portugal.svg|25px|border]]{{-}}1911 |colspan=9|[[Сурет:Flag of Cape Verde (1975-1992).svg|25px|border]]{{-}}1975 |colspan=9|[[Сурет:Flag of Cape Verde.svg|25px|border]]{{-}}1992 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Cape Verde.svg|40px|border]] |[[Кабо-Верде]] |- |rowspan=2|[[Камерун]] |colspan=93 rowspan=2| |colspan=16 rowspan=2|[[Сурет:Flag of the German Empire.svg|25px|border]]{{-}}1884 |colspan=20|[[Сурет:Flag of France.svg|25px|border]]{{-}}1916 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Cameroon (1957).svg|25px|border]]{{-}}1957 |colspan=7 rowspan=2|{{-}}1961 |colspan=18 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Cameroon.svg|25px|border]]{{-}}1975 |colspan=1 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Cameroon.svg|40px|border]] |rowspan=2|[[Камерун]] |- |colspan=3|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1916 |colspan=19|[[Сурет:British Cameroon Flag.svg|25px|border]]{{-}}1922 |- |[[Кения]] |colspan=93| |colspan=18|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1885 |colspan=21|[[Сурет:Flag of Kenya (1921–1963).svg|25px|border]]{{-}}1921 |colspan=24|[[Сурет:Flag of Kenya.svg|25px|border]]{{-}}1963 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Kenya.svg|40px|border]] |[[Кения]] |- |[[Комор аралдары|Коморлар]] |colspan=94| |colspan=38|[[Сурет:Flag of France.svg|25px|border]]{{-}}1887 |colspan=6|[[Сурет:Flag of the Comoros (1963 to 1975).svg|25px|border]]{{-}}1963 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Comoros (1975-1978).svg|25px|border]]{{-}}1975 |colspan=7|[[Сурет:Flag of the Comoros (1978-1992).svg|25px|border]]{{-}}1978 |colspan=2|[[Сурет:Flag of the Comoros (1992-1996).svg|25px|border]]{{-}}1992 |colspan=2|[[Сурет:Flag of the Comoros (1996-2001).svg|25px|border]]{{-}}1996 |colspan=5|[[Сурет:Flag of the Comoros.svg|25px|border]]{{-}}2001 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the Comoros.svg|40px|border]] |[[Комор аралдары|Комор аралдары Одағы]] |- |[[Конго Демократиялық Республикасы|Конго, Демократиялық Республика]] |colspan=89| |colspan=42|[[Сурет:Flag of the Congo Free State.svg|25px|border]]{{-}}1877 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Congo-Léopoldville (1960-1963).svg|25px|border]]{{-}}1960 |colspan=1|[[Сурет:Flag_of_Congo-Léopoldville_(1963-1966).svg|25px|border]]{{-}}1963 |colspan=3|[[Сурет:Flag_of_Congo-Kinshasa_(1966-1971).svg|25px|border]]{{-}}1966 |colspan=13|[[Сурет:Flag of Zaire.svg|25px|border]]{{-}}1971 |colspan=3|[[Сурет:Flag_of_the_Democratic_Republic_of_the_Congo.svg_(1997-2003).svg|25px|border]]{{-}}1997 |colspan=2|[[Сурет:Flag_of_the_Democratic_Republic_of_the_Congo_(2003-2006).svg|25px|border]]{{-}}2003 |colspan=2|[[Сурет:Flag of the Democratic Republic of the Congo.svg|25px|border]]{{-}}2006 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the Democratic Republic of the Congo.svg|40px|border]] |[[Конго Демократиялық Республикасы]] |- |[[Конго Республикасы|Конго, Республикасы]] |colspan=97| |colspan=33|[[Сурет:Flag of France.svg|25px|border]]{{-}}1891 |colspan=6|[[Сурет:Flag of the Republic of the Congo.svg|25px|border]]{{-}}1958 |colspan=11|[[Сурет:Flag of the People's Republic of Congo.svg|25px|border]]{{-}}1970 |colspan=9|[[Сурет:Flag of the Republic of the Congo.svg|25px|border]]{{-}}1991 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the Republic of the Congo.svg|40px|border]] |[[Конго Республикасы|Конго]] |- |[[Кот-д’Ивуар]] |colspan=98| |colspan=33|[[Сурет:Flag of France.svg|25px|border]]{{-}}1893 |colspan=25|[[Сурет:Flag of Côte d'Ivoire.svg|25px|border]]{{-}}1959 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Côte d'Ivoire.svg|40px|border]] |[[Кот-д’Ивуар]] |- |[[Лесото]] |colspan=48|[[Сурет:Prinsenvlag.svg|25px|border]]{{-}}1652 |colspan=4|[[Сурет:Union flag 1606 (Kings Colors).svg|25px|border]]{{-}}1795 |colspan=36|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1801 |colspan=5|[[Сурет:Flag of the Cape Colony 1876-1910.svg|25px|border]]{{-}}1875 |colspan=41|[[Сурет:Unofficial Basutoland Ensign.svg|25px|border]]{{-}}1884 |colspan=10|[[Сурет:Flag of Lesotho (1966).svg|25px|border]]{{-}}1966 |colspan=10|[[Сурет:Flag of Lesotho (1987-2006).svg|25px|border]]{{-}}1987 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Lesotho.svg|25px|border]]{{-}}2006 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Lesotho.svg|40px|border]] |[[Лесото|Лесото Корольдігі]] |- |[[Либерия]] |colspan=61| |colspan=10|[[Сурет:Flag of Liberia (1827-1847).svg|25px|border]]{{-}}1827 |colspan=85|[[Сурет:Flag of Liberia.svg|25px|border]]{{-}}1847 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Liberia.svg|40px|border]] |[[Либерия]] |- |[[Ливия]] |colspan=106|[[Сурет:Flag of the Ottoman Empire (1453-1844).svg|25px|border]]{{-}}XV ғасыр |colspan=20|[[Сурет:Flag of Italy (1861-1946).svg|25px|border]]{{-}}1912 |colspan=9|[[Сурет:Flag of Libya (1951).svg|25px|border]]{{-}}1951 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Libya (1969–1972).svg|25px|border]]{{-}}1969 |colspan=2|[[Сурет:Flag_of_Egypt_(1972-1984).svg|25px|border]]{{-}}1972 |colspan=16|[[Сурет:Flag_of_Libya_(1977-2011).svg|25px|border]]{{-}}1977 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Libya.svg|25px|border]]{{-}}2011 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Libya.svg|40px|border]] |[[Ливия|Ливия Республикасы]] |- |[[Маврикий]] |colspan=6|[[Сурет:Prinsenvlag.svg|25px|border]]{{-}}1666 |colspan=45|[[Сурет:Pavillon royal de France.svg|25px|border]]{{-}}1710 |colspan=6|[[Сурет:Flag of France.svg|25px|border]]{{-}}1789 |colspan=48|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1810 |colspan=8|[[Сурет:Flag of Mauritius (1906–1923).svg|25px|border]]{{-}}1906 |colspan=23|[[Сурет:Flag of Mauritius (1923–1968).svg|25px|border]]{{-}}1923 |colspan=20|[[Сурет:Flag of Mauritius.svg|25px|border]]{{-}}1968 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Mauritius.svg|40px|border]] |[[Маврикий]] |- |[[Мавритания]] |colspan=101| |colspan=29|[[Сурет:Flag of France.svg|25px|border]]{{-}}1900 |colspan=26|[[Сурет:Flag of Mauritania.svg|25px|border]]{{-}}1959 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Mauritania.svg|40px|border]] |[[Мавритания|Мавритания Ислам Республикасы]] |- |[[Мадагаскар]] |colspan=99| |colspan=31|[[Сурет:Flag of France.svg|25px|border]]{{-}}1896 |colspan=26|[[Сурет:Flag of Madagascar.svg|25px|border]]{{-}}1958 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Madagascar.svg|40px|border]] |[[Мадагаскар]] |- |[[Малави]] |colspan=104| |colspan=23|[[Сурет:Flag of Nyasaland (1919–1925).svg|25px|border]]{{-}}1907 |colspan=5|[[Сурет:Flag of the Federation of Rhodesia and Nyasaland (1953–1963).svg|25px|border]]{{-}}1953 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Nyasaland (1919–1925).svg|25px|border]]{{-}}1963 |colspan=21|[[Сурет:Flag of Malawi 1964-2010.svg|25px|border]]{{-}}1964 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Malawi (2010-2012).svg|25px|border]]{{-}}2010 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Malawi.svg|25px|border]]{{-}}2012 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Malawi.svg|40px|border]] |[[Малави]] |- |[[Мали]] |colspan=98| |colspan=32|[[Сурет:Flag of France.svg|25px|border]]{{-}}1892 |colspan=1|[[Сурет:Flag of French Sudan.svg|25px|border]]{{-}}1958 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Mali (1959–1961).svg|25px|border]]{{-}}1959 |colspan=23|[[Сурет:Flag of Mali.svg|25px|border]]{{-}}1961 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Mali.svg|40px|border]] |[[Мали]] |- |rowspan=2|[[Марокко]] |colspan=107 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Morocco 1666 1915.svg|25px|border]]{{-}}1666 |colspan=4 style="border-right: none;"|[[Сурет:Merchant_flag_of_Spanish_Morocco.svg|25px|border]]{{-}}1913 |colspan=3 style="border: none;"| |colspan=14 rowspan=2 style="border-left: none;"| |colspan=28 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Morocco.svg|25px|border]]{{-}}1956 |colspan=1 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Morocco.svg|40px|border]] |rowspan=2|[[Марокко|Марокко Корольдігі]] |- |colspan=4 style="border: none;"| |colspan=3|[[Сурет:Flag of the Republic of the Rif.svg|25px|border]]{{-}}1921 |- |[[Мозамбик]] |colspan=4|[[Сурет:Flag Portugal (1667).svg|25px|border]]{{-}}1667 |colspan=22|[[Сурет:Flag Portugal (1707).svg|25px|border]]{{-}}1707 |colspan=32|[[Сурет:Flag Portugal (1750).svg|25px|border]]{{-}}1750 |colspan=5|[[Сурет:Flag United Kingdom Portugal Brazil Algarves.svg|25px|border]]{{-}}1816 |colspan=3|[[Сурет:Flag Portugal (1707).svg|25px|border]]{{-}}1826 |colspan=41|[[Сурет:Flag Portugal (1830).svg|25px|border]]{{-}}1830 |colspan=31|[[Сурет:Flag of Portugal.svg|25px|border]]{{-}}1911 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Mozambique (1974-1975).svg|25px|border]]{{-}}1974 |colspan=4|[[Сурет:Flag of Mozambique (1975-1983).svg|25px|border]]{{-}}1975 |colspan=13|[[Сурет:Flag of Mozambique (1983).svg|25px|border]] [[Сурет:Flag of Mozambique.svg|25px|border]]{{-}}1983 1983 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Mozambique.svg|40px|border]]{{-}} |[[Мозамбик]] |- |[[Намибия]] |colspan=93| |colspan=15|[[Сурет:Flag of the German Empire.svg|25px|border]]{{-}}1884 |colspan=7|[[Сурет:South Africa Flag 1912-1928.svg|25px|border]]{{-}}1915 |colspan=31|[[Сурет:Flag of South Africa 1928-1994.svg|25px|border]]{{-}}1928 |colspan=10|[[Сурет:Flag of Namibia.svg|25px|border]]{{-}}1990 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Namibia.svg|40px|border]] |[[Намибия]] |- |[[Нигер]] |colspan=112| |colspan=18|[[Сурет:Flag of France.svg|25px|border]]{{-}}1922 |colspan=26|[[Сурет:Flag of Niger.svg|25px|border]]{{-}}1959 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Niger.svg|40px|border]] |[[Нигер]] |- |[[Нигерия]] |colspan=94| |colspan=7|[[Сурет:Royal Niger Company flag.svg|25px|border]]{{-}}1886 |colspan=30|[[Сурет:Flag of Nigeria (1914–1952).svg|25px|border]]{{-}}1900 |colspan=25|[[Сурет:Flag of Nigeria.svg|25px|border]]{{-}}1960 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Nigeria.svg|40px|border]] |[[Нигерия|Нигерия Федеративтік Республикасы]] |- |[[Руанда]] |colspan=93| |colspan=17|[[Сурет:Flag of the German Empire.svg|25px|border]]{{-}}1885 |colspan=20|[[Сурет:Flag of Belgium.svg|25px|border]]{{-}}1919 |colspan=1|[[Сурет:Flag Rwanda 1959.svg|25px|border]]{{-}}1959 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Rwanda (1961–1962).svg|25px|border]]{{-}}1961 |colspan=19|[[Сурет:Flag of Rwanda (1962-2001).svg|25px|border]]{{-}}1962 |colspan=5|[[Сурет:Flag of Rwanda.svg|25px|border]]{{-}}2001 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Rwanda.svg|40px|border]] |[[Руанда]] |- |[[Сан-Томе және Принсипи]] |colspan=4|[[Сурет:Flag Portugal (1667).svg|25px|border]]{{-}}1667 |colspan=22|[[Сурет:Flag Portugal (1707).svg|25px|border]]{{-}}1707 |colspan=32|[[Сурет:Flag Portugal (1750).svg|25px|border]]{{-}}1750 |colspan=5|[[Сурет:Flag United Kingdom Portugal Brazil Algarves.svg|25px|border]]{{-}}1816 |colspan=3|[[Сурет:Flag Portugal (1707).svg|25px|border]]{{-}}1826 |colspan=41|[[Сурет:Flag Portugal (1830).svg|25px|border]]{{-}}1830 |colspan=31|[[Сурет:Flag of Portugal.svg|25px|border]]{{-}}1911 |colspan=18|[[Сурет:Flag of Sao Tome and Principe.svg|25px|border]]{{-}}1975 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Sao Tome and Principe.svg|40px|border]] |[[Сан-Томе және Принсипи|Сан-Томе және Принсипи Демократиялық Республикасы]] |- |[[Эсватини]] |colspan=98| |colspan=2|[[Сурет:Flag of the Cape Colony 1876-1910.svg|25px|border]]{{-}}1894 |colspan=2| |colspan=33|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1903 |colspan=21|[[Сурет:Flag of Swaziland.svg|25px|border]]{{-}}1968 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Swaziland.svg|40px|border]] |[[Эсватини|Эсватини Корольдігі]] |- |[[Сейшель аралдары|Сейшелдер]] |colspan=31| |colspan=26|[[Сурет:Pavillon royal de France.svg|25px|border]]{{-}}1756 |colspan=82|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1811 |colspan=1|[[Сурет:Flag_of_the_Seychelles_(1976).svg|25px|border]]{{-}}1976 |colspan=9|[[Сурет:Flag_of_the_Seychelles_(1977-1996).svg|25px|border]]{{-}}1977 |colspan=7|[[Сурет:Flag of the Seychelles.svg|25px|border]]{{-}}1996 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the Seychelles.svg|40px|border]] |[[Сейшель аралдары|Сейшель араладары]] |- |[[Сенегал]] |colspan=45|[[Сурет:Pavillon royal de France.svg|25px|border]]{{-}}XVI ғасыр |colspan=13|[[Сурет:Flag of France.svg|25px|border]]{{-}}1789 |colspan=8|[[Сурет:Naval Ensign of the Kingdom of France.svg|25px|border]]{{-}}1814 |colspan=63|[[Сурет:Flag of France.svg|25px|border]]{{-}}1830 |colspan=1|[[Сурет:Flag-senegal-1958.svg|25px|border]]{{-}}1958 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Mali (1959–1961).svg|25px|border]]{{-}}1959 |colspan=25|[[Сурет:Flag of Senegal.svg|25px|border]]{{-}}1960 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Senegal.svg|40px|border]] |[[Сенегал]] |- |[[Сомали]] |colspan=95| |colspan=26|[[Сурет:Flag of Italy (1861-1946).svg|25px|border]]{{-}}1888 |colspan=5|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1941 |colspan=5|[[Сурет:Flag of Italy.svg|25px|border]]{{-}}1950 |colspan=15 rowspan=2 style="border-right: none;"|[[Сурет:Flag of Somalia.svg|25px|border]]{{-}}1960 |colspan=10 style="border-left: none;"| |colspan=1|[[Сурет:Flag of Somalia.svg|40px|border]] |[[Сомали|Сомали Федеративтік Республикасы]] |- |[[Сомалиленд]] |colspan=93| |colspan=9|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1884 |colspan=24|[[Сурет:Flag of British Somaliland (1903–1950).svg|25px|border]]{{-}}1903 |colspan=5|[[Сурет:Flag of British Somaliland (1950–1952).svg|25px|border]]{{-}}1950 |colspan=3|[[Сурет:Flag of Somaliland until 1996.svg|25px|border]]{{-}}1991 |colspan=7|[[Сурет:Flag of Somaliland.svg|25px|border]]{{-}}1996 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Somaliland.svg|40px|border]] |[[Сомалиленд]] |- |[[Оңтүстік Судан]] |colspan=73 rowspan=2|[[Сурет:Flag of the Ottoman Empire (1453-1844).svg|25px|border]]{{-}}1517 |colspan=19 rowspan=2|[[Сурет:Ottoman Flag.svg|25px|border]]{{-}}1844 |colspan=1 rowspan=2|[[Сурет:Egypt flag 1882.svg|25px|border]]{{-}}1882 |colspan=7 rowspan=2| |colspan=12 rowspan=2|[[Сурет:Egypt flag 1882.svg|25px|border]]{{-}}1899 |colspan=15 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Egypt 1922.svg|25px|border]]{{-}}1922 |colspan=2 rowspan=2|[[Сурет:Flag_of_Egypt_(1952-1958).svg|25px|border]]{{-}}1952 |colspan=7 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Sudan (1956-1970).svg|25px|border]]{{-}}1956 |colspan=19 rowspan=2 style="border-right: none;"|[[Сурет:Flag of Sudan.svg|25px|border]]{{-}}1970 |colspan=1|[[Сурет:Flag of South Sudan.svg|25px|border]]{{-}}2011 |colspan=1|[[Сурет:Flag of South Sudan.svg|40px|border]] |[[Оңтүстік Судан]] |- |[[Судан]] |colspan=1 style="border-left: none;"| |colspan=1|[[Сурет:Flag of Sudan.svg|40px|border]] |[[Судан]] |- |[[Сьерра-Леоне]] |colspan=47| |colspan=5|[[Сурет:Union flag 1606 (Kings Colors).svg|25px|border]]{{-}}1792 |colspan=44|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1801 |colspan=35|[[Сурет:Flag of Sierra Leone (1889–1914).svg|25px|border]]{{-}}1889 |colspan=25|[[Сурет:Flag of Sierra Leone.svg|25px|border]]{{-}}1961 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Sierra Leone.svg|40px|border]] |[[Сьерра-Леоне]] |- |[[Танзания]] |colspan=93| |colspan=17|[[Сурет:Flag of the German Empire.svg|25px|border]]{{-}}1885 |colspan=21|[[Сурет:Flag of Tanganyika (1923–1961).svg|25px|border]]{{-}}1919 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Tanganyika (1961–1964).svg|25px|border]]{{-}}1961 |colspan=23|[[Сурет:Flag of Tanzania.svg|25px|border]]{{-}}1964 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Tanzania.svg|40px|border]] |[[Танзания|Танзания Біріккен Республикасы]] |- |[[Того]] |colspan=93| |colspan=15|[[Сурет:Flag of the German Empire.svg|25px|border]]{{-}}1884 |colspan=21|[[Сурет:Flag of France.svg|25px|border]]{{-}}1914 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Togo (1957-1958).svg|25px|border]]{{-}}1957 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Togo (1958-1960).svg|25px|border]]{{-}}1958 |colspan=25|[[Сурет:Flag of Togo (3-2).svg|25px|border]]{{-}}1960 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Togo (3-2).svg|40px|border]] |[[Того|Тоголез Республикасы]] |- |[[Тунис]] |colspan=66|[[Сурет:Tunisian flag till 1831.svg|25px|border]]{{-}}1574 |colspan=84|[[Сурет:Pre-1999 Flag of Tunisia.svg|25px|border]]{{-}}1831 |colspan=6|[[Сурет:Flag of Tunisia.svg|25px|border]]{{-}}1999 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Tunisia.svg|40px|border]] |[[Тунис|Тунис Республикасы]] |- |[[Уганда]] |colspan=99| |colspan=10|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1894 |colspan=29|[[Сурет:Flag of the Uganda Protectorate.svg|25px|border]]{{-}}1914 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Uganda 1962.svg|25px|border]]{{-}}1962 |colspan=17|[[Сурет:Flag of Uganda.svg|25px|border]]{{-}}1962 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Uganda.svg|40px|border]] |[[Уганда]] |- |[[Орталық Африка Республикасы]] |colspan=102| |colspan=28|[[Сурет:Flag of France.svg|25px|border]]{{-}}1903 |colspan=26|[[Сурет:Flag of the Central African Republic.svg|25px|border]]{{-}}1958 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the Central African Republic.svg|40px|border]] |[[Орталық Африка Республикасы]] |- |[[Чад]] |colspan=101| |colspan=29|[[Сурет:Flag of France.svg|25px|border]]{{-}}1900 |colspan=26|[[Сурет:Flag of Chad.svg|25px|border]]{{-}}1959 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Chad.svg|40px|border]] |[[Чад]] |- |[[Экваторлық Гвинея]] |colspan=4|[[Сурет:Flag Portugal (1667).svg|25px|border]]{{-}}1667 |colspan=22|[[Сурет:Flag Portugal (1707).svg|25px|border]]{{-}}1707 |colspan=14|[[Сурет:Flag Portugal (1750).svg|25px|border]]{{-}}1750 |colspan=4|[[Сурет:Bandera de Costas.svg|25px|border]]{{-}}1778 |colspan=72|[[Сурет:Flag of Spain (1785-1873 and 1875-1931).svg|25px|border]]{{-}}1785 |colspan=3|[[Сурет:Flag of Spain 1931 1939.svg|25px|border]]{{-}}1931 |colspan=1|[[Сурет:Flag_of_Spain_(Civil)_alternate_colours.svg|25px|border]]{{-}}1936 |colspan=3|[[Сурет:Flag of Spain under Franco 1938 1945.svg|25px|border]]{{-}}1938 |colspan=12|[[Сурет:Flag of Spain 1945 1977.svg|25px|border]]{{-}}1945 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Equatorial Guinea (without coat of arms).svg|25px|border]]{{-}}1968 |colspan=3|[[Сурет:Flag of Equatorial Guinea 1973-1979.svg|25px|border]]{{-}}1973 |colspan=16|[[Сурет:Flag of Equatorial Guinea.svg|25px|border]]{{-}}1979 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Equatorial Guinea.svg|40px|border]] |[[Экваторлық Гвинея]] |- |[[Эритрея]] |colspan=96| |colspan=25|[[Сурет:Flag of Italy (1861-1946).svg|25px|border]]{{-}}1890 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1941 |colspan=5|[[Сурет:Flag of Ethiopia (1897).svg|25px|border]]{{-}}1941 |colspan=10|[[Сурет:Flag_of_Eritrea_(1952-1961).svg|25px|border]]{{-}}1952 |colspan=7|[[Сурет:Flag of Ethiopia (1975-1987, 1991-1996).svg|25px|border]]{{-}}1974 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Ethiopia (1987–1991).svg|25px|border]]{{-}}1987 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Ethiopia (1975-1987, 1991-1996).svg|25px|border]]{{-}}1991 |colspan=1|[[Сурет:Flag_of_Eritrea_(1993-1995).svg|25px|border]]{{-}}1993 |colspan=8|[[Сурет:Flag of Eritrea.svg|25px|border]]{{-}}1995 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Eritrea.svg|40px|border]] |[[Эритрея|Эритрея Үкіметі]] |- |[[Эфиопия]] |colspan=96| |colspan=3|[[Сурет:Ethiopian Pennants.svg|25px|border]]{{-}}1890s |colspan=20|[[Сурет:Flag of Ethiopia (1897).svg|25px|border]]{{-}}1897 |colspan=13|[[Сурет:Flag of Italy (1861-1946).svg|25px|border]]{{-}}1936 |colspan=5|[[Сурет:Flag of Ethiopia (1897).svg|25px|border]]{{-}}1962 |colspan=7|[[Сурет:Flag of Ethiopia (1975-1987, 1991-1996).svg|25px|border]]{{-}}1974 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Ethiopia (1987–1991).svg|25px|border]]{{-}}1987 |colspan=3|[[Сурет:Flag of Ethiopia (1975-1987, 1991-1996).svg|25px|border]]{{-}}1991 |colspan=6|[[Сурет:Flag_of_Ethiopia_(1996).svg|25px|border]]{{-}}1996 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Ethiopia.svg|25px|border]]{{-}}2009 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Ethiopia.svg|40px|border]] |[[Эфиопия|Эфиопия Федеративтік Демократиялық Республикасы]] |- |[[Оңтүстік Африка Республикасы]] |colspan=48|[[Сурет:Prinsenvlag.svg|25px|border]]{{-}}1652 |colspan=4|[[Сурет:Union flag 1606 (Kings Colors).svg|25px|border]]{{-}}1795 |colspan=36|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1801 |colspan=18|[[Сурет:Flag of the Cape Colony 1876-1910.svg|25px|border]]{{-}}1875 |colspan=1|[[Сурет:Flag_of_South_Africa_1910-1912.svg|25px|border]]{{-}}1910 |colspan=8|[[Сурет:South Africa Flag 1912-1928.svg|25px|border]]{{-}}1912 |colspan=33|[[Сурет:Flag of South Africa 1928-1994.svg|25px|border]]{{-}}1928 |colspan=8|[[Сурет:Flag of South Africa.svg|25px|border]]{{-}}1994 |colspan=1|[[Сурет:Flag of South Africa.svg|40px|border]] |[[Оңтүстік Африка Республикасы]] |- |- style="background:white" !rowspan=2|Мемлекеттер / Онжылдықтар !rowspan=2|бұрыңғы |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||| !rowspan=2|Қазіргі !rowspan=2|Онжылдықтар / Мемлекеттер |- !colspan=5|1700 !colspan=5|1710 !colspan=5|1720 !colspan=5|1730 !colspan=5|1740 !colspan=5|1750 !colspan=5|1760 !colspan=5|1770 !colspan=5|1780 !colspan=5|1790 !colspan=5|1800 !colspan=5|1810 !colspan=5|1820 !colspan=5|1830 !colspan=5|1840 !colspan=5|1850 !colspan=5|1860 !colspan=5|1870 !colspan=5|1880 !colspan=5|1890 !colspan=5|1900 !colspan=5|1910 !colspan=5|1920 !colspan=5|1930 !colspan=5|1940 !colspan=5|1950 !colspan=5|1960 !colspan=5|1970 !colspan=5|1980 !colspan=5|1990 !colspan=5|2000 |} </div> == Еуропа == {{Main|Еуропа тулары}} <div class="overflowbugx" style="overflow:auto; width: 100%;"> {| class="wikitable" |- !rowspan=2|Мемлекеттер / Онжылдықтар !rowspan=2|бұрыңғы !colspan=5|1700 !colspan=5|1710 !colspan=5|1720 !colspan=5|1730 !colspan=5|1740 !colspan=5|1750 !colspan=5|1760 !colspan=5|1770 !colspan=5|1780 !colspan=5|1790 !colspan=5|1800 !colspan=5|1810 !colspan=5|1820 !colspan=5|1830 !colspan=5|1840 !colspan=5|1850 !colspan=5|1860 !colspan=5|1870 !colspan=5|1880 !colspan=5|1890 !colspan=5|1900 !colspan=5|1910 !colspan=5|1920 !colspan=5|1930 !colspan=5|1940 !colspan=5|1950 !colspan=5|1960 !colspan=5|1970 !colspan=5|1980 !colspan=5|1990 !colspan=5|2000 !rowspan=2|Қазіргі !rowspan=2|Онжылдықтар / Мемлекеттер |- |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||| |- |[[Австрия]] |colspan=54|[[Сурет:Flag of Austria.svg|25px|border]]{{-}}1230 |colspan=31|[[Сурет:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|25px|border]]{{-}}1804 |colspan=25|[[Сурет:Flag_of_Austria-Hungary_(1869-1918).svg|25px|border]]{{-}}1869 |colspan=10|[[Сурет:Flag of Austria.svg|25px|border]]{{-}}1918 |colspan=3|[[Сурет:Flag of Nazi Germany (1933-1945).svg|25px|border]]{{-}}1938 |colspan=33|[[Сурет:Flag of Austria.svg|25px|border]]{{-}}1945 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Austria.svg|40px|border]] |[[Австрия|Австрия Республикасы]] |- |[[Албания]] |colspan=73|[[Сурет:Flag of the Ottoman Empire (1453-1844).svg|25px|border]]{{-}}1453 |colspan=34|[[Сурет:Ottoman Flag.svg|25px|border]]{{-}}1844 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Albanian Provisional Government 1912-1914.gif|25px|border]]{{-}}1912 |colspan=3|[[Сурет:Flag_of_Albania_(1914-1920).svg|25px|border]]{{-}}1914 |colspan=3|[[Сурет:Flag of Albania 1920.svg|25px|border]]{{-}}1920 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Albania 1926.svg|25px|border]]{{-}}1926 |colspan=3|[[Сурет:Flag of Albania 1928.svg|25px|border]]{{-}}1928 |colspan=2|[[Сурет:Flag_of_Albania_(1934-1939).svg|25px|border]]{{-}}1934 |colspan=2|[[Сурет:Flag_of_Albania_(1939-1943).svg|25px|border]]{{-}}1939 |colspan=1|[[Сурет:Flag of German occupied Albania.svg|25px|border]]{{-}}1943 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Albania 1944.svg|25px|border]]{{-}}1944 |colspan=23|[[Сурет:Flag of Albania 1946.svg|25px|border]]{{-}}1946 |colspan=9|[[Сурет:Flag of Albania.svg|25px|border]]{{-}}1992 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Albania.svg|40px|border]] |[[Албания]] |- |[[Андорра]] |colspan=54| |colspan=3|[[Сурет:Flag of Andorra 1806.svg|25px|border]]{{-}}1806 |colspan=1|[[Сурет:Flag of France.svg|25px|border]]{{-}}1812 |colspan=25|[[Сурет:Flag of Andorra 1806.svg|25px|border]]{{-}}1813 |colspan=73|[[Сурет:Flag of Andorra.svg|25px|border]]{{-}}1866 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Andorra.svg|40px|border]] |[[Андорра|Княжество Андорра]] |- |[[Беларусь|Белорусь]] |colspan=6|[[Сурет:Flag_of_Lithuania_(state).svg|25px|border]]{{-}}XV ғасыр |colspan=42|[[Сурет:Chorągiew_królewska_króla_Zygmunta_III_Wazy.svg|25px|border]]{{-}}1587 |colspan=33|[[Сурет:Flag of Russia.svg|25px|border]]{{-}}1793 |colspan=12|[[Сурет:Romanov Flag.svg|25px|border]]{{-}}1858 |colspan=17|[[Сурет:Flag of Russia.svg|25px|border]]{{-}}1883 |colspan=2|[[Сурет:Flag_of_Belarus_(1918,_1991-1995).svg|25px|border]]{{-}}1918 |colspan=9|[[Сурет:Flag of the Lithuanian-Byelorussian SSR.svg|25px|border]] [[Сурет:Flag of the Byelorussian SSR (1919).svg|25px|border]]{{-}}1919 1919 |colspan=2|[[Сурет:Flag of the Byelorussian SSR (1937).svg|25px|border]]{{-}}1937 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the Byelorussian SSR (1940).svg|25px|border]] [[Сурет:Flag of Nazi Germany (1933-1945).svg|25px|border]]{{-}}1940 1941 |colspan=4|[[Сурет:Flag of the Byelorussian SSR (1940).svg|25px|border]]{{-}}1944 |colspan=20|[[Сурет:Flag of Byelorussian SSR.svg|25px|border]]{{-}}1951 |colspan=2|[[Сурет:Flag_of_Belarus_(1918,_1991-1995).svg|25px|border]]{{-}}1991 |colspan=6|[[Сурет:Flag of Belarus.svg|25px|border]]{{-}}1995 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Belarus.svg|40px|border]] |[[Беларусь Республикасы|Беларусь]] |- |[[Бельгия]] |colspan=7|[[Сурет:Flag of the Low Countries.svg|25px|border]]{{-}}1482 |colspan=38|{{-}}1713 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the Brabantine Revolution.svg|25px|border]]{{-}}1790 |colspan=2|[[Сурет:Austrian Low Countries Flag.svg|25px|border]]{{-}}1792 |colspan=10|[[Сурет:Flag of France.svg|25px|border]]{{-}}1795 |colspan=7|[[Сурет:Flag of the Netherlands.svg|25px|border]]{{-}}1815 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Belgium (1830).svg|25px|border]]{{-}}1830 |colspan=55|[[Сурет:Flag of Belgium.svg|25px|border]]{{-}}1831 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Nazi Germany (1933-1945).svg|25px|border]]{{-}}1940 |colspan=33|[[Сурет:Flag of Belgium.svg|25px|border]]{{-}}1944 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Belgium.svg|40px|border]] |[[Бельгия|Бельгия Корольдігі]] |- |[[Болгария]] |colspan=73|[[Сурет:Flag of the Ottoman Empire (1453-1844).svg|25px|border]]{{-}}1453 |colspan=17|[[Сурет:Ottoman Flag.svg|25px|border]]{{-}}1844 |colspan=34|[[Сурет:Flag of Bulgaria.svg|25px|border]]{{-}}1878 |colspan=10|[[Сурет:Flag of Bulgaria (1948-1967).svg|25px|border]]{{-}}1948 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Bulgaria (1967-1971).svg|25px|border]]{{-}}1967 |colspan=10|[[Сурет:Flag of Bulgaria (1971-1990).svg|25px|border]]{{-}}1971 |colspan=10|[[Сурет:Flag of Bulgaria.svg|25px|border]]{{-}}1991 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Bulgaria.svg|40px|border]] |[[Болгария]] |- |rowspan=2|[[Босния және Герцеговина]] |colspan=73 rowspan=2|[[Сурет:Flag of the Ottoman Empire (1453-1844).svg|25px|border]]{{-}}1453 |colspan=17 rowspan=2|[[Сурет:Ottoman Flag.svg|25px|border]]{{-}}1844 |colspan=15 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Independent Bosnia (1878).svg|25px|border]] [[Сурет:Flag of Bosnia (1878-1908).svg|25px|border]]{{-}}1878 1878 |colspan=5|[[Сурет:Flag of Bosnia (1908-1918).svg|25px|border]]{{-}}1908 |colspan=11 rowspan=2|[[Сурет:Flag of the Kingdom of Yugoslavia.svg|25px|border]]{{-}}1922 |colspan=2 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Independent State of Croatia.svg|25px|border]]{{-}}1941 |colspan=24 rowspan=2|[[Сурет:Flag of SR Bosnia and Herzegovina.svg|25px|border]]{{-}}1945 |colspan=3 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Bosnia and Herzegovina (1992-1998).svg|25px|border]]{{-}}1992 |colspan=6 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Bosnia and Herzegovina.svg|25px|border]]{{-}}1998 |colspan=1 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Bosnia and Herzegovina.svg|40px|border]] |rowspan=2|[[Босния және Герцеговина]] |- |colspan=5|[[Сурет:Flag of Herzegovina (1878-1918).svg|25px|border]]{{-}}1908 |- |[[Ватикан]] |colspan=55|[[Сурет:Flag of the Papal States (pre 1808).svg|25px|border]]{{-}} |colspan=31|[[Сурет:Flag of the Papal States (1808-1870).svg|25px|border]]{{-}}1808 |colspan=29|[[Сурет:Flag of Italy (1861-1946).svg|25px|border]]{{-}}1870 |colspan=41|[[Сурет:Flag of the Vatican City.svg|25px|border]]{{-}}1929 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the Vatican City.svg|40px|border]] |[[Ватикан]] |- |[[Ұлыбритания]] |colspan=52|[[Сурет:Union flag 1606 (Kings Colors).svg|25px|border]]{{-}}1606 |colspan=104|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1801 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|40px|border]] |[[Ұлыбритания|Ұлыбритания және Солтүстік Ирландияның Құрама Корольдігі]] |- |[[Венгрия]] |colspan=6|[[Сурет:Flag of the Ottoman Empire (1453-1844).svg|27px]]{{-}}1541 |colspan=69|[[Сурет:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|25px|border]]{{-}}1711 |colspan=9|[[Сурет:Flag of Hungary (1848-1849, 1867-1869).svg|25px|border]] [[Сурет:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|25px|border]]{{-}}1848 1849 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Hungary (1848-1849, 1867-1869).svg|25px|border]]{{-}}1867 |colspan=3|[[Сурет:Flag of Hungary (1869-1874).svg|25px|border]]{{-}}1869 |colspan=11|[[Сурет:Flag of Hungary (1874-1896).svg|25px|border]]{{-}}1874 |colspan=9|[[Сурет:Flag of Hungary (1896-1915).svg|25px|border]]{{-}}1896 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Hungary (1915-1918, 1919-1946).svg|25px|border]]{{-}}1915 |colspan=14|[[Сурет:Flag of Hungary (1918-1919).svg|25px|border]] [[Сурет:Flag of Hungary (1919).svg|25px|border]] [[Сурет:Flag of Hungary (1918-1919).svg|25px|border]] [[Сурет:Flag of Hungary (1915-1918, 1919-1946).svg|25px|border]]{{-}}1918 1919 1919 1919 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Hungary (1946-1949, 1956-1957).svg|25px|border]]{{-}}1946 |colspan=4|[[Сурет:Flag of Hungary (1949-1956).svg|25px|border]]{{-}}1949 |colspan=22|[[Сурет:Flag of the Hungarian Revolution (1956).svg|25px|border]] [[Сурет:Flag of Hungary (1946-1949, 1956-1957).svg|25px|border]] [[Сурет:Civil Ensign of Hungary.svg|25px|border]]{{-}}1956 1956 1957 |colspan=5|[[Сурет:Flag of Hungary.svg|25px|border]]{{-}}2000 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Hungary.svg|40px|border]] |[[Венгрия]] |- |rowspan=2|[[Германия]] |colspan=55 rowspan=2|[[Сурет:Banner of the Holy Roman Emperor (after 1400).svg|25px|border]]{{-}}XV ғасыр |colspan=3 rowspan=2|{{-}}1806 |colspan=26 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Germany (3-2 aspect ratio).svg|25px|border]]{{-}}1815 |colspan=26 rowspan=2|[[Сурет:Flag of the German Empire.svg|25px|border]]{{-}}1871 |colspan=7 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Germany (3-2 aspect ratio).svg|25px|border]]{{-}}1919 |colspan=1 rowspan=2|[[Сурет:Flag of the German Empire.svg|25px|border]]{{-}}1933 |colspan=5 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Germany 1933.svg|25px|border]]{{-}}1935 |colspan=2 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Germany (1946-1949).svg|25px|border]]{{-}}1945 |colspan=5 style="border-right: none;"|[[Сурет:Flag of Germany.svg|25px|border]]{{-}}1949 |colspan=16 style="border: none;"| |colspan=10 rowspan=2 style="border-left: none;"| |colspan=1 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Germany.svg|40px|border]] |rowspan=2|[[Германия|Германия Федеративтік Республикасы]] |- |colspan=5 style="border-right: none;"|[[Сурет:Flag of Germany.svg|25px|border]]{{-}}1949 |colspan=16|[[Сурет:Flag of East Germany.svg|25px|border]]{{-}}1959 |- |[[Грекия]] |colspan=36|[[Сурет:Flag of the Ottoman Empire (1453-1844).svg|25px|border]]{{-}}1453 |colspan=23|[[Сурет:Flag of Greece (1821).svg|25px|border]]{{-}}1769 |colspan=9|[[Сурет:Flag of Greece (1822-1978).svg|25px|border]]{{-}}1822 |colspan=13|[[Сурет:State_Flag_of_Greece_(1833-1858).svg|25px|border]]{{-}}1833 |colspan=30|[[Сурет:State_Flag_of_Greece_(1863-1924_and_1935-1970).svg|25px|border]]{{-}}1862 |colspan=7|[[Сурет:Flag of Greece (1822-1978).svg|25px|border]]{{-}}1924 |colspan=3|[[Сурет:State_Flag_of_Greece_(1863-1924_and_1935-1970).svg|25px|border]]{{-}}1935 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Nazi Germany (1933-1945).svg|25px|border]] [[Сурет:Flag of Bulgaria.svg|25px|border]] [[Сурет:Flag of Italy (1861-1946).svg|25px|border]]{{-}}1941 |colspan=11|[[Сурет:State_Flag_of_Greece_(1863-1924_and_1935-1970).svg|25px|border]]{{-}}1944 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Greece (1828-1978).svg|25px|border]]{{-}}1967 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Greece (1970-1975).svg|25px|border]]{{-}}1970 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Greece (1828-1978).svg|25px|border]]{{-}}1975 |colspan=16|[[Сурет:Flag of Greece.svg|25px|border]]{{-}}1978 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Greece.svg|40px|border]] |[[Грекия|Грек Республикасы]] |- |[[Дания]] |colspan=122|[[Сурет:Flag of Denmark.svg|25px|border]]{{-}}XIII ғасыр |colspan=1|[[Сурет:Flag of Nazi Germany (1933-1945).svg|25px|border]]{{-}}1940 |colspan=33|[[Сурет:Flag of Denmark.svg|25px|border]]{{-}}1945 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Denmark.svg|40px|border]] |[[Дания|Дания Королдігі]] |- |[[Ирландия]] |colspan=52| |colspan=58|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1801 |colspan=46|[[Сурет:Flag of Ireland.svg|25px|border]]{{-}}1919 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Ireland.svg|40px|border]] |[[Ирландия]] |- |[[Исландия]] |colspan=101|[[Сурет:Flag of Denmark.svg|25px|border]]{{-}}1536 |colspan=9|[[Сурет:Hvítbláinn.svg|25px|border]]{{-}}1900 |colspan=13|[[Сурет:Light Blue Flag of Iceland.svg|25px|border]]{{-}}1918 |colspan=33|[[Сурет:Flag of Iceland.svg|25px|border]]{{-}}1944 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Iceland.svg|40px|border]] |[[Исландия]] |- |[[Испания]] |colspan=2|[[Сурет:Flag of New Spain.svg|25px|border]]{{-}}1506 |colspan=23|[[Сурет:Bandera_de_España_1701-1760.svg|25px|border]]{{-}}1701 |colspan=18|[[Сурет:Bandera_de_España_1760-1785.svg|25px|border]]{{-}}1748 |colspan=44|[[Сурет:Flag of Spain (1785-1873 and 1875-1931).svg|25px|border]]{{-}}1785 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the First Spanish Republic.svg|25px|border]]{{-}}1873 |colspan=28|[[Сурет:Flag of Spain (1785-1873 and 1875-1931).svg|25px|border]]{{-}}1875 |colspan=3|[[Сурет:Flag of Spain 1931 1939.svg|25px|border]]{{-}}1931 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Spain (Civil) alternate colours.svg|25px|border]]{{-}}1936 |colspan=3|[[Сурет:Flag of Spain under Franco 1938 1945.svg|25px|border]]{{-}}1938 |colspan=16|[[Сурет:Flag of Spain 1945 1977.svg|25px|border]]{{-}}1945 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Spain 1977 1981.svg|25px|border]]{{-}}1977 |colspan=15|[[Сурет:Flag of Spain.svg|25px|border]]{{-}}1981 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Spain.svg|40px|border]] |[[Испания|Испания Корольдігі]] |- |[[Италия]] |colspan=75| |colspan=47|[[Сурет:Flag of Italy (1861-1946).svg|25px|border]]{{-}}1848 |colspan=1|[[Сурет:War_flag_of_the_Italian_Social_Republic.svg|25px|border]]{{-}}1943 |colspan=29|[[Сурет:Flag of Italy.svg|25px|border]]{{-}}1945 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Italy (2003-2006).svg|25px|border]]{{-}}2003 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Italy.svg|25px|border]]{{-}}2006 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Italy.svg|40px|border]] |[[Италия|Итальян Республикасы]] |- |[[Косово]] |colspan=60|[[Сурет:Flag of the Ottoman Empire (1453-1844).svg|25px|border]]{{-}}1453 |colspan=8| |colspan=24|[[Сурет:Civil Flag of Serbia.svg|25px|border]]{{-}}1835 |colspan=18|[[Сурет:State_Flag_of_Serbia_(1882-1918).svg|25px|border]]{{-}}1882 |colspan=11|[[Сурет:Flag of the Kingdom of Yugoslavia.svg|25px|border]]{{-}}1918 |colspan=1|[[Сурет:Civil Flag of Serbia.svg|25px|border]]{{-}}1941 |colspan=24|[[Сурет:Flag of SR Serbia.svg|25px|border]]{{-}}1943 |colspan=4|[[Сурет:Flag_of_Serbia_(1992-2004).svg|25px|border]]{{-}}1991 |colspan=5|[[Сурет:Flag of the United Nations.svg|25px|border]]{{-}}1999 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Kosovo.svg|25px|border]]{{-}}2008 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Kosovo.svg|40px|border]] |[[Республики Косово|Косово]] |- |[[Латвия]] |colspan=11|[[Сурет:Flag of Sweden (1562–1650).svg|25px|border]]{{-}}1692 |colspan=98|[[Сурет:Livonian colours.svg|25px|border]]{{-}}1721 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Latvia.svg|25px|border]]{{-}}1918 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Latvian SSR 1919.svg|25px|border]]{{-}}1919 |colspan=10|[[Сурет:Flag of Latvia.svg|25px|border]]{{-}}1920 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Latvian SSR (1940).svg|25px|border]]{{-}}1940 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Nazi Germany (1933-1945).svg|25px|border]]{{-}}1941 |colspan=4|[[Сурет:Flag of Latvian SSR (1940).svg|25px|border]]{{-}}1944 |colspan=19|[[Сурет:Flag of Latvian SSR.svg|25px|border]]{{-}}1953 |colspan=10|[[Сурет:Flag of Latvia.svg|25px|border]]{{-}}1990 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Latvia.svg|40px|border]] |[[Латвия|Латвия Республикасы]] |- |[[Литва]] |colspan=6|[[Сурет:Flag_of_Lithuania_(state).svg|25px|border]]{{-}}XV ғасыр |colspan=42|[[Сурет:Chorągiew_królewska_króla_Zygmunta_III_Wazy.svg|25px|border]]{{-}}1587 |colspan=32|[[Сурет:Flag of Russia.svg|25px|border]]{{-}}1795 |colspan=12|[[Сурет:Romanov Flag.svg|25px|border]]{{-}}1858 |colspan=17|[[Сурет:Flag of Russia.svg|25px|border]]{{-}}1883 |colspan=12|[[Сурет:Flag of Lithuania 1918-1940.svg|25px|border]]{{-}}1918 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Lithuanian SSR (1940-1953).svg|25px|border]]{{-}}1940 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Nazi Germany (1933-1945).svg|25px|border]]{{-}}1941 |colspan=4|[[Сурет:Flag of Lithuanian SSR (1940-1953).svg|25px|border]]{{-}}1944 |colspan=18|[[Сурет:Flag of Lithuanian SSR.svg|25px|border]]{{-}}1953 |colspan=7|[[Сурет:Flag of Lithuania 1989-2004.svg|25px|border]]{{-}}1988 |colspan=4|[[Сурет:Flag of Lithuania.svg|25px|border]]{{-}}2004 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Lithuania.svg|40px|border]] |[[Литва|Литван Республикасы]] |- |[[Лихтенштейн]] |colspan=10|[[Сурет:Banner of the Holy Roman Emperor (after 1400).svg|25px|border]]{{-}}XV ғасыр |colspan=69|[[Сурет:Flag of Liechtenstein (1719-1852).svg|25px|border]]{{-}}1719 |colspan=32|[[Сурет:Flag of Liechtenstein (1852-1921).svg|25px|border]]{{-}}1852 |colspan=9|[[Сурет:Flag of Liechtenstein (1921-1937).svg|25px|border]]{{-}}1921 |colspan=36|[[Сурет:Flag of Liechtenstein.svg|25px|border]]{{-}}1937 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Liechtenstein.svg|40px|border]] |[[Лихтенштейн|Княжество Лихтенштейн]] |- |[[Люксембург]] |colspan=8|[[Сурет:Flag of the Low Countries.svg|25px|border]]{{-}}1482 |colspan=40|{{-}}1715 |colspan=10|[[Сурет:Flag of France.svg|25px|border]]{{-}}1795 |colspan=16|[[Сурет:Flag of the Netherlands.svg|25px|border]]{{-}}1815 |colspan=47|[[Сурет:Flag of Luxembourg.svg|25px|border]]{{-}}1845 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Nazi Germany (1933-1945).svg|25px|border]]{{-}}1940 |colspan=33|[[Сурет:Flag of Luxembourg.svg|25px|border]]{{-}}1944 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Luxembourg.svg|40px|border]] |[[Люксембург|Великое Герцогство Люксембург]] |- |[[Македония|Македония Республикасы]] |colspan=73|[[Сурет:Flag of the Ottoman Empire (1453-1844).svg|25px|border]]{{-}}XV ғасыр |colspan=29|[[Сурет:Ottoman Flag.svg|25px|border]]{{-}}1844 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Kruševo Republic.svg|25px|border]]{{-}}1903 |colspan=4|[[Сурет:Ottoman Flag.svg|25px|border]]{{-}}1903 |colspan=3|[[Сурет:Civil Flag of Serbia.svg|25px|border]]{{-}}1912 |colspan=11|[[Сурет:Flag of the Kingdom of Yugoslavia.svg|25px|border]]{{-}}1918 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Nazi Germany (1933-1945).svg|25px|border]]{{-}}1941 |colspan=1|[[Сурет:Flag of North Macedonia (1944–1946).svg|25px|border]]{{-}}1944 |colspan=22|[[Сурет:Flag of the SR Macedonia.svg|25px|border]]{{-}}1946 |colspan=2|[[Сурет:Flag of North Macedonia (1992–1995).svg|25px|border]]{{-}}1991 |colspan=8|[[Сурет:Flag of Macedonia.svg|25px|border]]{{-}}1995 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Macedonia.svg|40px|border]] |[[Македония|Македония Республикасы]] |- |[[Мальта]] |colspan=49|[[Сурет:Cross of the Knights Hospitaller.png|25px|border]]{{-}}1567 |colspan=1|[[Сурет:Flag of France.svg|25px|border]]{{-}}1798 |colspan=1|[[Сурет:Union flag 1606 (Kings Colors).svg|25px|border]]{{-}}1800 |colspan=36|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1801 |colspan=13|[[Сурет:Flag of Malta (1875–1898).svg|25px|border]]{{-}}1875 |colspan=12|[[Сурет:Flag of Malta (1898-1923).svg|25px|border]]{{-}}1898 |colspan=10|[[Сурет:Flag of Malta (1923-1943).svg|25px|border]]{{-}}1923 |colspan=10|[[Сурет:Flag of Malta (1943-1964).svg|25px|border]]{{-}}1943 |colspan=24|[[Сурет:Flag of Malta.svg|25px|border]]{{-}}1964 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Malta.svg|40px|border]] |[[Мальта]] |- |rowspan=2|[[Молдавия]] |colspan=67 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Moldavia.svg|25px|border]]{{-}}XV ғасыр |colspan=13 rowspan=2 style="border-right: none;"|[[Сурет:Civil ensign of the Principality of Moldavia (1834-1861).png|25px|border]]{{-}}1834 |colspan=1 style="border-left: none;"| |colspan=28|[[Сурет:Romanov Flag.svg|25px|border]]{{-}}1866 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the Moldavian Democratic Republic.svg|25px|border]]{{-}}1917 |colspan=3|[[Сурет:Flag_of_the_Ukrainian_SSR_(1919-1929).svg|25px|border]]{{-}}1919 |colspan=4|[[Сурет:Flag_of_the_Ukrainian_SSR_(1919-1929).svg|25px|border]]{{-}}1925 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Moldavian Autonomous Soviet Socialist Republic (1937-1938).svg|25px|border]]{{-}}1937 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Moldavian Autonomous Soviet Socialist Republic.svg|25px|border]]{{-}}1938 |colspan=6 style="border-right: none;"|[[Сурет:Flag of Moldavian SSR 02.svg|25px|border]]{{-}}1940 |colspan=1 rowspan=2 style="border-left: none;"| |colspan=20 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Moldavian SSR.svg|25px|border]]{{-}}1952 |colspan=10 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Moldova.svg|25px|border]]{{-}}1990 |colspan=1 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Moldova.svg|40px|border]] |rowspan=2|[[Молдавия|Молдова]] |- |colspan=2|[[Сурет:Flag of the United Principalities of Wallachia and Moldavia (1859 - 1862).svg|25px|border]]{{-}}1859 |colspan=2|[[Сурет:Flag of the United Principalities of Romania (1862 - 1866).svg|25px|border]]{{-}}1862 |colspan=41|[[Сурет:Flag of Romania.svg|25px|border]]{{-}}1867 |- |[[Монако]] |colspan=47| |colspan=11|[[Сурет:Flag of France.svg|25px|border]]{{-}}1793 |colspan=33| |colspan=31|[[Сурет:Flag of Monaco.svg|25px|border]]{{-}}1881 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Italy (1861-1946).svg|25px|border]]{{-}}1942 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Nazi Germany (1933-1945).svg|25px|border]]{{-}}1943 |colspan=32|[[Сурет:Flag of Monaco.svg|25px|border]]{{-}}1945 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Monaco.svg|40px|border]] |[[Монако|Княжество Монако]] |- |[[Нидерланд]] |colspan=49|[[Сурет:Prinsenvlag.svg|25px|border]]{{-}}1581 |colspan=5|[[Сурет:Flag_of_the_Batavian_Republic.gif|25px|border]]{{-}}1795 |colspan=2|[[Сурет:Flag of the Netherlands.svg|25px|border]]{{-}}1806 |colspan=2|[[Сурет:Flag of France.svg|25px|border]]{{-}}1810 |colspan=63|[[Сурет:Flag of the Netherlands.svg|25px|border]]{{-}}1814 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Nazi Germany (1933-1945).svg|25px|border]]{{-}}1940 |colspan=33|[[Сурет:Flag of the Netherlands.svg|25px|border]]{{-}}1944 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the Netherlands.svg|40px|border]] |[[Нидерланд|Нидерланд Корольдігі]] |- |[[Норвегия]] |colspan=58|[[Сурет:Flag of Denmark.svg|25px|border]]{{-}}1536 |colspan=16|[[Сурет:Flag of Norway (1814–1821).svg|25px|border]] [[Сурет:Swedish and Norwegian naval ensign (1815–1844).svg|25px|border]]{{-}}1814 1815 |colspan=27|[[Сурет:Norge-Unionsflagg-1844.svg|25px|border]]{{-}}1844 |colspan=20|[[Сурет:Flag of Norway.svg|25px|border]]{{-}}1899 |colspan=3|[[Сурет:Flag of Nazi Germany (1933-1945).svg|25px|border]]{{-}}1940 |colspan=32|[[Сурет:Flag of Norway.svg|25px|border]]{{-}}1945 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Norway.svg|40px|border]] |[[Норвегия|Норвегия Корольдігі]] |- |[[Польша]] |colspan=6|[[Сурет:Alex K Kingdom of Poland-flag.svg|25px|border]]{{-}}XII ғасыр |colspan=42|[[Сурет:Chorągiew_królewska_króla_Zygmunta_III_Wazy.svg|25px|border]]{{-}}1587 |colspan=8|<br />1795 [[Разделы Речи Посполитой|Разделы]] |colspan=6|[[Сурет:Flag_of_the_Duchy_of_Warsaw.svg|25px|border]]{{-}}1807 |colspan=47|[[Сурет:Merchant_ensign_of_Vistula_ships_of_Congress_Poland.svg|25px|border]]{{-}}1815 |colspan=2| |colspan=10|[[Сурет:Flag of Poland.svg|25px|border]]{{-}}1919 |colspan=3|[[Сурет:Flag of Nazi Germany (1933-1945).svg|25px|border]]{{-}}1939 |colspan=32|[[Сурет:Flag of Poland.svg|25px|border]]{{-}}1944 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Poland.svg|40px|border]] |[[Польши|Польша]] |- |[[Португалия]] |colspan=4|[[Сурет:Flag Portugal (1667).svg|25px|border]]{{-}}1667 |colspan=24|[[Сурет:Flag Portugal (1707).svg|25px|border]]{{-}}1707 |colspan=31|[[Сурет:Flag Portugal (1750).svg|25px|border]]{{-}}1750 |colspan=4|[[Сурет:Flag United Kingdom Portugal Brazil Algarves.svg|25px|border]]{{-}}1816 |colspan=3|[[Сурет:Flag Portugal (1707).svg|25px|border]]{{-}}1826 |colspan=41|[[Сурет:Flag Portugal (1830).svg|25px|border]]{{-}}1830 |colspan=49|[[Сурет:Flag of Portugal.svg|25px|border]]{{-}}1911 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Portugal.svg|40px|border]] |[[Португалия|Португал Республикасы]] |- |[[Транснистрия]] |colspan=67|[[Сурет:Flag of Moldavia.svg|25px|border]]{{-}}XV ғасыр |colspan=14|[[Сурет:Civil ensign of the Principality of Moldavia (1834-1861).png|25px|border]]{{-}}1834 |colspan=28|[[Сурет:Romanov Flag.svg|25px|border]]{{-}}1866 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the Moldavian Democratic Republic.svg|25px|border]]{{-}}1917 |colspan=3|[[Сурет:Flag_of_the_Ukrainian_SSR_(1919-1929).svg|25px|border]]{{-}}1919 |colspan=4|[[Сурет:Flag_of_the_Ukrainian_SSR_(1919-1929).svg|25px|border]]{{-}}1925 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Moldavian Autonomous Soviet Socialist Republic (1937-1938).svg|25px|border]]{{-}}1937 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Moldavian Autonomous Soviet Socialist Republic.svg|25px|border]]{{-}}1938 |colspan=7|[[Сурет:Flag of Moldavian SSR 02.svg|25px|border]]{{-}}1940 |colspan=20|[[Сурет:Flag of Moldavian SSR.svg|25px|border]]{{-}}1952 |colspan=5|[[Сурет:Flag of the Soviet Union.svg|25px|border]]{{-}}1990 |colspan=5|[[Сурет:Flag of Transnistria (state).svg|25px|border]]{{-}}2000 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Transnistria (state).svg|40px|border]] ||[[Транснистрия|Приднестровье Молдаван Республикасы]] |- |[[Румыния]] |colspan=80| |colspan=2|[[Сурет:Flag of the United Principalities of Wallachia and Moldavia (1859 - 1862).svg|25px|border]]{{-}}1859 |colspan=2|[[Сурет:Flag of the United Principalities of Romania (1862 - 1866).svg|25px|border]]{{-}}1862 |colspan=40|[[Сурет:Flag of Romania.svg|25px|border]]{{-}}1867 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Romania (January-March 1948).svg|25px|border]]{{-}}1948 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Romania (1948-1952).svg|25px|border]]{{-}}1948 |colspan=7|[[Сурет:Flag of Romania (1952-1965).svg|25px|border]]{{-}}1952 |colspan=12|[[Сурет:Flag of Romania (1965-1989).svg|25px|border]]{{-}}1965 |colspan=1|[[Сурет:Romania flag 1989 revolution.svg|25px|border]]{{-}}1989 |colspan=10|[[Сурет:Flag of Romania.svg|25px|border]]{{-}}1989 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Romania.svg|40px|border]] |[[Румыния]] |- |[[Сан-Марино]] |colspan=82|[[Сурет:Old Flag of San Marino.svg|25px|border]]{{-}}1465 |colspan=74|[[Сурет:Flag of San Marino.svg|25px|border]]{{-}}1862 |colspan=1|[[Сурет:Flag of San Marino.svg|40px|border]] |[[Сан-Марино|Сан-Марино Аса Жарық Республикасы]] |- |[[Сербия]] |colspan=60|[[Сурет:Flag of the Ottoman Empire (1453-1844).svg|25px|border]]{{-}}1453 |colspan=8| |colspan=42|[[Сурет:Civil Flag of Serbia.svg|25px|border]]{{-}}1835 |colspan=12|[[Сурет:Flag of the Kingdom of Yugoslavia.svg|25px|border]]{{-}}1918 |colspan=25|[[Сурет:Flag of SR Serbia.svg|25px|border]]{{-}}1943 |colspan=6|[[Сурет:Flag_of_Serbia_(1992-2004).svg|25px|border]]{{-}}1992 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Serbia (2004-2010).svg|25px|border]]{{-}}2004 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Serbia.svg|25px|border]]{{-}}2010 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Serbia.svg|40px|border]] |[[Сербия]] |- |[[Словакия]] |colspan=54| |colspan=31|[[Сурет:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|25px|border]]{{-}}1804 |colspan=25|[[Сурет:Flag_of_Austria-Hungary_(1869-1918).svg|25px|border]]{{-}}1869 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Bohemia.svg|25px|border]]{{-}}1918 |colspan=9|[[Сурет:Flag of Czechoslovakia.svg|25px|border]]{{-}}1920 |colspan=3|[[Сурет:Flag of First Slovak Republic 1939-1945.svg|25px|border]]{{-}}1938 |colspan=24|[[Сурет:Flag of Czechoslovakia.svg|25px|border]]{{-}}1945 |colspan=9|[[Сурет:Flag of Slovakia.svg|25px|border]]{{-}}1992 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Slovakia.svg|40px|border]] |[[Словакия|Словак Республикасы]] |- |[[Словения]] |colspan=75| |colspan=35|[[File:Slovene Nation Flag.svg|25px|border]]<br>1848 |colspan=10|[[Сурет:Flag of the State of Slovenes, Croats and Serbs.svg|25px|border]] [[Сурет:Flag of the Kingdom of Yugoslavia.svg|25px|border]]{{-}}1918 1918 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the Slovene Home Guard.svg|25px|border]]{{-}}1943 |colspan=25|[[Сурет:Flag of Slovenia (1945-1991).svg|25px|border]]{{-}}1945 |colspan=10|[[Сурет:Flag of Slovenia.svg|25px|border]]{{-}}1991 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Slovenia.svg|40px|border]] |[[Словения]] |- |[[Украина]] |colspan=47| |colspan=33|[[Сурет:Flag of Russia.svg|25px|border]]{{-}}1793 |colspan=12|[[Сурет:Romanov Flag.svg|25px|border]]{{-}}1858 |colspan=17|[[Сурет:Flag of Russia.svg|25px|border]]{{-}}1883 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Ukrainian People's Republic 1917.svg|25px|border]]{{-}}1917 |colspan=5|[[Сурет:Flag of Ukraine.svg|25px|border]] [[Сурет:Flag_of_the_Ukrainian_SSR_(1919-1929).svg|25px|border]]{{-}}1918 1919 |colspan=4|[[Сурет:Flag of the Ukrainian SSR (1927-1937).svg|25px|border]]{{-}}1929 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Ukrainian SSR (1937-1949).svg|25px|border]]{{-}}1937 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Nazi Germany (1933-1945).svg|25px|border]]{{-}}1941 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Ukrainian SSR (1937-1949).svg|25px|border]]{{-}}1944 |colspan=21|[[Сурет:Flag of Ukrainian SSR.svg|25px|border]]{{-}}1949 |colspan=10|[[Сурет:Flag of Ukraine.svg|25px|border]]{{-}}1991 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Ukraine.svg|40px|border]] |[[Украина]] |- |[[Финляндия]] |colspan=55|[[Сурет:Flag of Sweden (1562–1650).svg|25px|border]]{{-}}1562 |colspan=24|[[Сурет:Flag of Russia.svg|25px|border]]{{-}}1809 |colspan=12|[[Сурет:Romanov Flag.svg|25px|border]]{{-}}1858 |colspan=18|[[Сурет:Flag of Russia.svg|25px|border]]{{-}}1883 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Finland 1918 (state).svg|25px|border]]{{-}}1917 |colspan=46|[[Сурет:Flag of Finland.svg|25px|border]]{{-}}1918 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Finland.svg|40px|border]] |[[Финляндия|Финлянд Республикасы]] |- |[[Франция]] |colspan=46|[[Сурет:Pavillon royal de France.svg|25px|border]]{{-}}XVI ғасыр |colspan=2|[[Сурет:Flag of France (1790-1794).svg|25px|border]]{{-}}1790 |colspan=10|[[Сурет:Flag of France.svg|25px|border]]{{-}}1794 |colspan=8|[[Сурет:Naval Ensign of the Kingdom of France.svg|25px|border]]{{-}}1814 |colspan=90|[[Сурет:Flag of France.svg|25px|border]]{{-}}1830 |colspan=1|[[Сурет:Flag of France.svg|40px|border]] |[[Франция|Француз Республикасы]] |- |[[Хорватия]] |colspan=55|[[Сурет:Banner of the Holy Roman Emperor (after 1400).svg|25px|border]]{{-}}XV ғасыр |colspan=4|[[Сурет:Flag of France.svg|25px|border]]{{-}}1809 |colspan=18|[[Сурет:Flag of Croatia-Slavonia.png|25px|border]]{{-}}Начало XVIII ғасыра |colspan=7|[[Сурет:Flag of Croatia Landesfarben.gif|25px|border]]{{-}}1852 |colspan=26|[[Сурет:Flag of Croatia-Slavonia.png|25px|border]]{{-}}1868 |colspan=10|[[Сурет:Flag of the State of Slovenes, Croats and Serbs.svg|25px|border]] [[Сурет:Flag of the Kingdom of Yugoslavia.svg|25px|border]]{{-}}1918 1918 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Banate of Croatia (1939-1941).svg|25px|border]]{{-}}1939 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Independent State of Croatia.svg|25px|border]]{{-}}1941 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the Federal State of Croatia.svg|25px|border]]{{-}}1943 |colspan=23|[[Сурет:Flag of SR Croatia.svg|25px|border]]{{-}}1945 |colspan=10|[[Сурет:Flag of Croatia.svg|25px|border]]{{-}}1990 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Croatia.svg|40px|border]] |[[Хорватия]] |- |[[Черногория]] |colspan=88|[[Сурет:Flag of the Prince-Bishopric of Montenegro2.svg|25px|border]]{{-}}XVI ғасыр |colspan=15|[[Сурет:Flag of the Principality of Montenegro.svg|25px|border]]{{-}}1876 |colspan=21|[[Сурет:Flag of Montenegro (1941-1944).svg|25px|border]]{{-}}1905 |colspan=24|[[Сурет:Flag of SR Montenegro.svg|25px|border]]{{-}}1946 |colspan=6|[[Сурет:Flag of Montenegro (1993-2004).svg|25px|border]]{{-}}1993 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Montenegro.svg|25px|border]]{{-}}2004 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Montenegro.svg|40px|border]] |[[Черногория]] |- |[[Чехия]] |colspan=54|[[Сурет:Banner of the Holy Roman Emperor (after 1400).svg|25px|border]]{{-}}XV ғасыр |colspan=31|[[Сурет:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|25px|border]]{{-}}1804 |colspan=25|[[Сурет:Flag_of_Austria-Hungary_(1869-1918).svg|25px|border]]{{-}}1869 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Bohemia.svg|25px|border]]{{-}}1918 |colspan=9|[[Сурет:Flag of Czechoslovakia.svg|25px|border]]{{-}}1920 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Bohmen und Mahren.svg|25px|border]]{{-}}1939 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Nazi Germany (1933-1945).svg|25px|border]]{{-}}1939 |colspan=24|[[Сурет:Flag of Czechoslovakia.svg|25px|border]]{{-}}1945 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Bohemia.svg|25px|border]]{{-}}1990 |colspan=7|[[Сурет:Flag of the Czech Republic.svg|25px|border]]{{-}}1993 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the Czech Republic.svg|40px|border]] |[[Чехия|Чех Республикасы]] |- |[[Швеция]] |colspan=58|[[Сурет:Flag of Sweden (1562–1650).svg|25px|border]]{{-}}1562 |colspan=16|[[Сурет:Swedish and Norwegian naval ensign (1815–1844).svg|25px|border]]{{-}}1815 |colspan=30|[[Сурет:Swedish civil ensign (1844–1905).png|25px|border]]{{-}}1844 |colspan=52|[[Сурет:Flag of Sweden.svg|25px|border]]{{-}}1906 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Sweden.svg|40px|border]] |[[Швеция|Швеция Корольдігі]] |- |[[Швейцария]] |colspan=50| |colspan=3|[[Сурет:Flag_of_the_Helvetic_Republic_(French).svg|25px|border]]{{-}}1798 |colspan=43| |colspan=60|[[Сурет:Flag of Switzerland.svg|25px|border]]{{-}}1889 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Switzerland.svg|40px|border]] |[[Швейцария|Швейцар Конфедерациясы]] |- |[[Эстония]] |colspan=11|[[Сурет:Flag of Sweden (1562–1650).svg|25px|border]]{{-}}1562 |colspan=98|[[Сурет:Eestimaa värvid.svg|25px|border]]{{-}}1721 |colspan=12|[[Сурет:Flag of Estonia.svg|25px|border]]{{-}}1918 |colspan=1|[[Сурет:Flag_of_Estonian_SSR_(1940-1953).svg|25px|border]]{{-}}1940 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Nazi Germany (1933-1945).svg|25px|border]]{{-}}1941 |colspan=4|[[Сурет:Flag_of_Estonian_SSR_(1940-1953).svg|25px|border]]{{-}}1944 |colspan=19|[[Сурет:Flag of Estonian SSR.svg|25px|border]]{{-}}1953 |colspan=10|[[Сурет:Flag of Estonia.svg|25px|border]]{{-}}1990 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Estonia.svg|40px|border]] |[[Эстония|Эстон Республикасы]] |- |- style="background:white" !rowspan=2|Мемлекеттер / Онжылдықтар !rowspan=2|бұрыңғы |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||| !rowspan=2|Қазіргі !rowspan=2|Онжылдықтар / Мемлекеттер |- !colspan=5|1700 !colspan=5|1710 !colspan=5|1720 !colspan=5|1730 !colspan=5|1740 !colspan=5|1750 !colspan=5|1760 !colspan=5|1770 !colspan=5|1780 !colspan=5|1790 !colspan=5|1800 !colspan=5|1810 !colspan=5|1820 !colspan=5|1830 !colspan=5|1840 !colspan=5|1850 !colspan=5|1860 !colspan=5|1870 !colspan=5|1880 !colspan=5|1890 !colspan=5|1900 !colspan=5|1910 !colspan=5|1920 !colspan=5|1930 !colspan=5|1940 !colspan=5|1950 !colspan=5|1960 !colspan=5|1970 !colspan=5|1980 !colspan=5|1990 !colspan=5|2000 |} </div> == Океания == {{main|Океания тулары}} <div class="overflowbugx" style="overflow:auto; width: 100%;"> {| class="wikitable" |- !rowspan=2|Мемлекеттер / Онжылдықтар !rowspan=2|бұрыңғы !colspan=5|1700 !colspan=5|1710 !colspan=5|1720 !colspan=5|1730 !colspan=5|1740 !colspan=5|1750 !colspan=5|1760 !colspan=5|1770 !colspan=5|1780 !colspan=5|1790 !colspan=5|1800 !colspan=5|1810 !colspan=5|1820 !colspan=5|1830 !colspan=5|1840 !colspan=5|1850 !colspan=5|1860 !colspan=5|1870 !colspan=5|1880 !colspan=5|1890 !colspan=5|1900 !colspan=5|1910 !colspan=5|1920 !colspan=5|1930 !colspan=5|1940 !colspan=5|1950 !colspan=5|1960 !colspan=5|1970 !colspan=5|1980 !colspan=5|1990 !colspan=5|2000 !rowspan=2|Қазіргі !rowspan=2|Онжылдықтар / Мемлекеттер |- |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||| |- |[[Австралия]] |colspan=36| |colspan=16|[[Сурет:Union flag 1606 (Kings Colors).svg|25px|border]]{{-}}1770 |colspan=50|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1801 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Australia (1901–1903).svg|25px|border]]{{-}}1901 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Australia (1903–1908).svg|25px|border]]{{-}}1903 |colspan=51|[[Сурет:Flag of Australia.svg|25px|border]]{{-}}1909 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Australia.svg|40px|border]] |[[Австралия|Австралия Одақ]] |- |rowspan=2|[[Вануату]] |colspan=94 rowspan=2| |colspan=15 rowspan=2|[[Сурет:Flag_of_Franceville.svg|25px|border]]{{-}}1887 |colspan=32|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1906 |colspan=15 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Vanuatu.svg|25px|border]]{{-}}1980 |colspan=1 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Vanuatu.svg|40px|border]] |rowspan=2|[[Вануату]] |- |colspan=32|[[Сурет:Flag of France.svg|25px|border]]{{-}}1906 |- |[[Кирибати]] |colspan=97| |colspan=22|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1892 |colspan=3|[[Сурет:Flag of the Gilbert and Ellice Islands (1937–1976).svg|25px|border]]{{-}}1937 |colspan=1|[[Сурет:Merchant flag of Japan (1870).svg|25px|border]]{{-}}1942 |colspan=17|[[Сурет:Flag of the Gilbert and Ellice Islands (1937–1976).svg|25px|border]]{{-}}1943 |colspan=16|[[Сурет:Flag of Kiribati.svg|25px|border]]{{-}}1979 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Kiribati.svg|40px|border]] |[[Кирибати]] |- |[[Маршалл аралдары]] |colspan=93| |colspan=2|[[Сурет:Flag of the German Empire.svg|25px|border]]{{-}}1885 |colspan=13|[[Сурет:German new guinea flag.svg|25px|border]]{{-}}1889 |colspan=15|[[Сурет:Merchant flag of Japan (1870).svg|25px|border]]{{-}}1914 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the United States.svg|25px|border]]{{-}}1944 |colspan=9|[[Сурет:Flag of the United Nations.svg|25px|border]]{{-}}1947 |colspan=7|[[Сурет:Flag of the Trust Territory of the Pacific Islands.svg|25px|border]]{{-}}1965 |colspan=16|[[Сурет:Flag of the Marshall Islands.svg|25px|border]]{{-}}1979 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the Marshall Islands.svg|40px|border]] |[[Маршалл аралдары]] |- | [[Микронезия Федерациялық Штаттары|Микронезия Федеративтік Штаттары]] |colspan=93| |colspan=7|[[Сурет:Flag of Spain (1785-1873 and 1875-1931).svg|25px|border]]{{-}}1885 |colspan=8|[[Сурет:Flag of the German Empire.svg|25px|border]]{{-}}1899 |colspan=15|[[Сурет:Merchant flag of Japan (1870).svg|25px|border]]{{-}}1914 |colspan=1|[[Сурет:US flag 48 stars.svg|25px|border]]{{-}}1944 |colspan=9|[[Сурет:Flag of the United Nations.svg|25px|border]]{{-}}1947 |colspan=7|[[Сурет:Flag of the Trust Territory of the Pacific Islands.svg|25px|border]]{{-}}1965 |colspan=16|[[Сурет:Flag of Federated States of Micronesia.svg|25px|border]]{{-}}1979 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Federated States of Micronesia.svg|40px|border]] |[[Микронезия Федерациялық Штаттары|Микронезия Федеративтік Штаттары]] |- |[[Науру]] |colspan=94| |colspan=1|[[Сурет:Flag of the German Empire.svg|25px|border]]{{-}}1888 |colspan=13|[[Сурет:German new guinea flag.svg|25px|border]]{{-}}1889 |colspan=14|[[Сурет:Flag of Australia.svg|25px|border]] [[Сурет:Flag of New Zealand.svg|25px|border]] [[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1914 |colspan=1|[[Сурет:Merchant flag of Japan (1870).svg|25px|border]]{{-}}1942 |colspan=12|[[Сурет:Flag of Australia.svg|25px|border]] [[Сурет:Flag of New Zealand.svg|25px|border]] [[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1945 |colspan=21|[[Сурет:Flag of Nauru.svg|25px|border]]{{-}}1968 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Nauru.svg|40px|border]] |[[Науру]] |- |[[Жаңа Зеландия]] |colspan=68| |colspan=3|[[Сурет:Flag of the United Tribes of New Zealand.svg|25px|border]]{{-}}1834 |colspan=13|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1840 |colspan=18|[[Сурет:Flag of New Zealand Government Ships 1867.svg|25px|border]]{{-}}1867 |colspan=54|[[Сурет:Flag of New Zealand.svg|25px|border]]{{-}}1902 |colspan=1|[[Сурет:Flag of New Zealand.svg|40px|border]] |[[Жаңа Зеландия|Новая Зеландия]] |- |[[Палау]] |colspan=93| |colspan=7|[[Сурет:Flag of Spain (1785-1873 and 1875-1931).svg|25px|border]]{{-}}1885 |colspan=8|[[Сурет:Flag of the German Empire.svg|25px|border]]{{-}}1899 |colspan=15|[[Сурет:Merchant flag of Japan (1870).svg|25px|border]]{{-}}1914 |colspan=1|[[Сурет:US flag 48 stars.svg|25px|border]]{{-}}1944 |colspan=9|[[Сурет:Flag of the United Nations.svg|25px|border]]{{-}}1947 |colspan=8|[[Сурет:Flag of the Trust Territory of the Pacific Islands.svg|25px|border]]{{-}}1965 |colspan=15|[[Сурет:Flag of Palau.svg|25px|border]]{{-}}1981 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Palau.svg|40px|border]] |[[Палау]] |- |rowspan=2|[[Папуа — Жаңа Гвинея|Папуа — Жаңа Гвинея]] |colspan=93 rowspan=2| |colspan=11|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1884 |colspan=18|[[Сурет:Flag of the Territory of Papua.svg|25px|border]]{{-}}1906 |colspan=1 rowspan=2|[[Сурет:Merchant flag of Japan (1870).svg|25px|border]]{{-}}1942 |colspan=2|[[Сурет:Flag of the Territory of Papua.svg|25px|border]]{{-}}1945 |colspan=8 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Australia.svg|25px|border]]{{-}}1949 |colspan=3 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Papua New Guinea 1965.svg|25px|border]]{{-}}1965 |colspan=1 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Papua New Guinea 1970.svg|25px|border]]{{-}}1970 |colspan=19 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Papua New Guinea.svg|25px|border]]{{-}}1971 |colspan=1 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Papua New Guinea.svg|40px|border]] |rowspan=2|[[Папуа — Жаңа Гвинея|Папуа Тәуелсіз Мемлекеті— Жаңа Гвинея]] |- |colspan=2|[[Сурет:Flag of the German Empire.svg|25px|border]]{{-}}1884 |colspan=13|[[Сурет:German new guinea flag.svg|25px|border]]{{-}}1889 |colspan=14|[[Сурет:Flag of the Territory of New Guinea.svg|25px|border]]{{-}}1914 |colspan=2|[[Сурет:Flag of the Territory of New Guinea.svg|25px|border]]{{-}}1945 |- |[[Самоа]] |colspan=101| |colspan=7|[[Сурет:Flag of the German Empire.svg|25px|border]]{{-}}1900 |colspan=4|[[Сурет:Flag of New Zealand.svg|25px|border]]{{-}}1914 |colspan=13|[[Сурет:Flag of the Samoa Trust Territory.svg|25px|border]]{{-}}1922 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Samoa (1948-1949).svg|25px|border]]{{-}}1948 |colspan=6|{{-}}1949 |colspan=24|[[Сурет:Flag of Samoa.svg|25px|border]]{{-}}1962 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Samoa.svg|40px|border]] |[[Самоа|Независимое Государство Самоа]] |- |rowspan=2|[[Соломон аралдары]] |colspan=93 rowspan=2 style="border-right: none;"| |colspan=6|[[Сурет:Flag of the German Empire.svg|25px|border]]{{-}}1886 |colspan=23 rowspan=2 style="border-left: none;"| |colspan=1 rowspan=2|[[Сурет:Merchant flag of Japan (1870).svg|25px|border]]{{-}}1942 |colspan=16 rowspan=2|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1945 |colspan=17 rowspan=2|[[Сурет:Flag of the Solomon Islands.svg|25px|border]]{{-}}1977 |colspan=1 rowspan=2|[[Сурет:Flag of the Solomon Islands.svg|40px|border]] |rowspan=2|[[Соломон аралдары]] |- |colspan=3 style="border-left: none;"| |colspan=3 style="border-right: none;"|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1893 |- |[[Тонга]] |colspan=88| |colspan=68|[[Сурет:Flag of Tonga.svg|25px|border]]{{-}}1875 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Tonga.svg|40px|border]] |[[Тонга|Тонга Корольдігі]] |- |[[Тувалу]] |colspan=97| |colspan=22|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1892 |colspan=20|[[Сурет:Flag of the Gilbert and Ellice Islands (1937–1976).svg|25px|border]]{{-}}1937 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Tuvalu (1976–1978).svg|25px|border]]{{-}}1976 |colspan=8|[[Сурет:Flag of Tuvalu (1978–1995).svg|25px|border]]{{-}}1978 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Tuvalu (1995).svg|25px|border]] [[Сурет:Flag of Tuvalu (1996–1997).svg|25px|border]]{{-}}1995 1996 |colspan=7|[[Сурет:Flag of Tuvalu.svg|25px|border]]{{-}}1997 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Tuvalu.svg|40px|border]] |[[Тувалу]] |- |[[Фиджи]] |colspan=90| |colspan=23|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1878 |colspan=23|[[Сурет:Flag of Fiji (1924).PNG|25px|border]]{{-}}1924 |colspan=20|[[Сурет:Flag of Fiji.svg|25px|border]]{{-}}1970 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Fiji.svg|40px|border]] |[[Фиджи|Островов Фиджи]] |- |- style="background:white" !rowspan=2|Мемлекеттер / Онжылдықтар !rowspan=2|бұрыңғы |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||| !rowspan=2|Қазіргі !rowspan=2|Онжылдықтар / Мемлекеттер |- !colspan=5|1700 !colspan=5|1710 !colspan=5|1720 !colspan=5|1730 !colspan=5|1740 !colspan=5|1750 !colspan=5|1760 !colspan=5|1770 !colspan=5|1780 !colspan=5|1790 !colspan=5|1800 !colspan=5|1810 !colspan=5|1820 !colspan=5|1830 !colspan=5|1840 !colspan=5|1850 !colspan=5|1860 !colspan=5|1870 !colspan=5|1880 !colspan=5|1890 !colspan=5|1900 !colspan=5|1910 !colspan=5|1920 !colspan=5|1930 !colspan=5|1940 !colspan=5|1950 !colspan=5|1960 !colspan=5|1970 !colspan=5|1980 !colspan=5|1990 !colspan=5|2000 |} </div> == Солтүстік Америка == {{main|Солтүстік Америка тулары}} <div class="overflowbugx" style="overflow:auto; width: 100%;"> {| class="wikitable" |- !rowspan=2|Мемлекеттер / Онжылдықтар !rowspan=2|бұрыңғы !colspan=5|1700 !colspan=5|1710 !colspan=5|1720 !colspan=5|1730 !colspan=5|1740 !colspan=5|1750 !colspan=5|1760 !colspan=5|1770 !colspan=5|1780 !colspan=5|1790 !colspan=5|1800 !colspan=5|1810 !colspan=5|1820 !colspan=5|1830 !colspan=5|1840 !colspan=5|1850 !colspan=5|1860 !colspan=5|1870 !colspan=5|1880 !colspan=5|1890 !colspan=5|1900 !colspan=5|1910 !colspan=5|1920 !colspan=5|1930 !colspan=5|1940 !colspan=5|1950 !colspan=5|1960 !colspan=5|1970 !colspan=5|1980 !colspan=5|1990 !colspan=5|2000 !rowspan=2|Қазіргі !rowspan=2|Онжылдықтар / Мемлекеттер |- |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||| |- |[[Антигуа және Барбуда]] |colspan=52|[[Сурет:Union flag 1606 (Kings Colors).svg|25px|border]]{{-}}1632 |colspan=78|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1801 |colspan=2|[[Сурет:Flag of the West Indies Federation.svg|25px|border]]{{-}}1958 |colspan=2|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1962 |colspan=22|[[Сурет:Flag of Antigua and Barbuda.svg|25px|border]]{{-}}1967 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Antigua and Barbuda.svg|40px|border]] |[[Антигуа және Барбуда]] |- |[[Багам аралдары|Багамдар]] |colspan=52|[[Сурет:Union flag 1606 (Kings Colors).svg|25px|border]]{{-}}1648 |colspan=32|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1801 |colspan=18|[[Сурет:Flag of the Bahamas (1869-1904).svg|25px|border]]{{-}}1869 |colspan=10|[[Сурет:Flag of the Bahamas (1904-1923).svg|25px|border]]{{-}}1904 |colspan=15|[[Сурет:Flag of the Bahamas (1923-1953).svg|25px|border]]{{-}}1923 |colspan=6|[[Сурет:Flag of the Bahamas (1953-1964).svg|25px|border]]{{-}}1953 |colspan=4|[[Сурет:Flag of the Bahamas (1964–1973).svg|25px|border]]{{-}}1964 |colspan=19|[[Сурет:Flag of the Bahamas.svg|25px|border]]{{-}}1973 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the Bahamas.svg|40px|border]] |[[Багам аралдары|Багам аралдары Достастығы]] |- |[[Барбадос]] |colspan=52|[[Сурет:Union flag 1606 (Kings Colors).svg|25px|border]]{{-}}1632 |colspan=41|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1801 |colspan=37|[[Сурет:Flag of Barbados (1870–1966).svg|25px|border]]{{-}}1885 |colspan=4|[[Сурет:Flag of Barbados (1870–1966).svg|25px|border]]{{-}}1958 |colspan=22|[[Сурет:Flag of Barbados.svg|25px|border]]{{-}}1966 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Barbados.svg|40px|border]] |[[Барбадос]] |- |[[Белиз]] |colspan=61|[[Сурет:Flag of New Spain.svg|25px|border]]{{-}}1519 |colspan=1|[[Сурет:First_flag_of_the_Mexican_Empire.svg|25px|border]]{{-}}1821 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the United Provinces of Central America.svg|25px|border]]{{-}}1823 |colspan=7|[[Сурет:Flag of the Federal Republic of Central America.svg|25px|border]]{{-}}1825 |colspan=18|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1838 |colspan=5|[[Сурет:Flag of Jamaica (1875–1906).svg|25px|border]]{{-}}1875 |colspan=17|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1884 |colspan=31|[[Сурет:Flag of British Honduras (1919–1981).svg|25px|border]]{{-}}1919 |colspan=15|[[Сурет:Flag of Belize.svg|25px|border]]{{-}}1981 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Belize.svg|40px|border]] |[[Белиз]] |- |[[Гаити]] |colspan=9|[[Сурет:Royal Standard of King Louis XIV.svg|25px|border]]{{-}}1663 |colspan=36|[[Сурет:Pavillon royal de France.svg|25px|border]]{{-}}1715 |colspan=12|[[Сурет:Flag of France.svg|25px|border]]{{-}}1789 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Haiti 1806.svg|25px|border]]{{-}}1804 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Kingdom of Haiti.svg|25px|border]]{{-}}1811 |colspan=13|[[Сурет:Flag of Haiti 1806.svg|25px|border]]{{-}}1821 |colspan=4|[[Сурет:Flag of Haiti (1849-1859).png|25px|border]]{{-}}1849 |colspan=54|[[Сурет:Flag of Haiti.svg|25px|border]]{{-}}1859 |colspan=13|[[Сурет:Flag of Haiti (1964-1986).svg|25px|border]]{{-}}1964 |colspan=11|[[Сурет:Flag of Haiti.svg|25px|border]]{{-}}1986 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Haiti.svg|40px|border]] |[[Гаити]] |- |[[Гватемала]] |colspan=61|[[Сурет:Flag of New Spain.svg|25px|border]]{{-}}1519 |colspan=1|[[Сурет:First_flag_of_the_Mexican_Empire.svg|25px|border]]{{-}}1821 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the United Provinces of Central America.svg|25px|border]]{{-}}1823 |colspan=7|[[Сурет:Flag of the Federal Republic of Central America.svg|25px|border]]{{-}}1825 |colspan=3|[[Сурет:Flag_of_Guatemala_(1838-1843).svg|25px|border]]{{-}}1838 |colspan=3|[[Сурет:Flag_of_Guatemala_(1843-1851).svg|25px|border]]{{-}}1843 |colspan=4|[[Сурет:Flag_of_Guatemala_(1851-1858).svg|25px|border]]{{-}}1851 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Guatemala (1858–1871).svg|25px|border]]{{-}}1858 |colspan=75|[[Сурет:Flag of Guatemala.svg|25px|border]]{{-}}1871 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Guatemala.svg|40px|border]] |[[Гватемала]] |- |[[Гондурас]] |colspan=61|[[Сурет:Flag of New Spain.svg|25px|border]]{{-}}1519 |colspan=1|[[Сурет:First_flag_of_the_Mexican_Empire.svg|25px|border]]{{-}}1821 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the United Provinces of Central America.svg|25px|border]]{{-}}1823 |colspan=7|[[Сурет:Flag of the Federal Republic of Central America.svg|25px|border]]{{-}}1825 |colspan=14|[[Сурет:Flag of Honduras (1839-1866).svg|25px|border]]{{-}}1838 |colspan=15| {{-}}1866 |colspan=1|[[Сурет:Zentralamerikanische Großrepublik 1898.svg|25px|border]]{{-}}1898 |colspan=56| {{-}}1898 |colspan=1| |[[Гондурас]] |- |[[Гренада]] |colspan=9|[[Сурет:Royal Standard of King Louis XIV.svg|25px|border]]{{-}}1663 |colspan=23|[[Сурет:Pavillon royal de France.svg|25px|border]]{{-}}1715 |colspan=13|[[Сурет:Union flag 1606 (Kings Colors).svg|25px|border]]{{-}}1763 |colspan=2|[[Сурет:Pavillon royal de France.svg|25px|border]]{{-}}1779 |colspan=4|[[Сурет:Union flag 1606 (Kings Colors).svg|25px|border]]{{-}}1783 |colspan=79|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1801 |colspan=2|[[Сурет:Flag of the West Indies Federation.svg|25px|border]]{{-}}1958 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1962 |colspan=4|[[Сурет:Flag of Grenada (1967-1974).svg|25px|border]]{{-}}1967 |colspan=19|[[Сурет:Flag of Grenada.svg|25px|border]]{{-}}1974 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Grenada.svg|40px|border]] |[[Гренада]] |- |[[Доминика]] |colspan=9|[[Сурет:Royal Standard of King Louis XIV.svg|25px|border]]{{-}}1663 |colspan=23|[[Сурет:Pavillon royal de France.svg|25px|border]]{{-}}1715 |colspan=19|[[Сурет:Union flag 1606 (Kings Colors).svg|25px|border]]{{-}}1763 |colspan=70|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1801 |colspan=9|[[Сурет:Flag of the British Windward Islands (1903–1953).svg|25px|border]]{{-}}1940 |colspan=2|[[Сурет:Flag of the West Indies Federation.svg|25px|border]]{{-}}1958 |colspan=8|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1962 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Dominica 1978.svg|25px|border]]{{-}}1978 |colspan=7|[[Сурет:Flag of Dominica 1981.svg|25px|border]]{{-}}1981 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Dominica 1988.svg|25px|border]]{{-}}1988 |colspan=7|[[Сурет:Flag of Dominica.svg|25px|border]]{{-}}1990 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Dominica.svg|40px|border]] |[[Доминика|Доминика Достастығы]] |- |[[Доминикан Республикасы]] |colspan=49|[[Сурет:Flag of New Spain.svg|25px|border]]{{-}}1506 |colspan=8|[[Сурет:Flag of France.svg|25px|border]]{{-}}1795 |colspan=4|[[Сурет:Flag of New Spain.svg|25px|border]]{{-}}1808 |colspan=12|[[Сурет:Flag of Haiti 1806.svg|25px|border]]{{-}}1821 |colspan=2|[[Сурет:Flag of the Dominican Republic (up to 1844).svg|25px|border]]{{-}}1844 |colspan=7|[[Сурет:Flag of the Dominican Republic.svg|25px|border]]{{-}}1849 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Spain (1785-1873 and 1875-1931).svg|25px|border]]{{-}}1861 |colspan=72|[[Сурет:Flag of the Dominican Republic.svg|25px|border]]{{-}}1865 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the Dominican Republic.svg|40px|border]] |[[Доминикан Республикасы]] |- |rowspan=2|[[Канада]] |colspan=4|[[Сурет:Union flag 1606 (Kings Colors).svg|25px|border]]{{-}}1606 |colspan=28 style="border-right: none;"|[[Сурет:Red Ensign of Great Britain (1707-1800).svg|25px|border]]{{-}}1707 |colspan=20 rowspan=2 style="border-left: none;"| |colspan=33 rowspan=2|[[Сурет:Civil Ensign of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1801 |colspan=27 rowspan=2|[[Сурет:Canadian_Red_Ensign_1868-1921.svg|25px|border]]{{-}}1868 |colspan=16 rowspan=2|{{-}}1921 |colspan=5 rowspan=2|[[Сурет:Canadian_Red_Ensign_1957-1965.svg|25px|border]]{{-}}1957 |colspan=23 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Canada.svg|25px|border]]{{-}}1965 |colspan=1 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Canada.svg|40px|border]] |rowspan=2|[[Канада]] |- |colspan=9|[[Сурет:Royal Standard of King Louis XIV.svg|25px|border]]{{-}}1663 |colspan=23|[[Сурет:Pavillon royal de France.svg|25px|border]]{{-}}1715 |- |[[Коста-Рика]] |colspan=60|[[Сурет:Flag of New Spain.svg|25px|border]]{{-}}1506 |colspan=1|[[Сурет:First_flag_of_the_Mexican_Empire.svg|25px|border]]{{-}}1821 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Costa Rica (1823-1824).svg|25px|border]]{{-}}1823 |colspan=10|[[Сурет:Flag of the United Provinces of Central America.svg|25px|border]] [[Сурет:Flag of Costa Rica (1824).svg|25px|border]] [[Сурет:Flag of Costa Rica (1824-1840).svg|25px|border]]{{-}}1824 1824 1824 |colspan=3|[[Сурет:Flag of Costa Rica (1842-1848).svg|25px|border]]{{-}}1842 |colspan=29|[[Сурет:Flag of Costa Rica (1848-1906).svg|25px|border]]{{-}}1848 |colspan=52|[[Сурет:Flag of Costa Rica.svg|25px|border]]{{-}}1906 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Costa Rica.svg|40px|border]] |[[Коста-Рика]] |- |[[Куба]] |colspan=100|[[Сурет:Flag of New Spain.svg|25px|border]]{{-}}1506 |colspan=2|[[Сурет:US flag 45 stars.svg|25px|border]]{{-}}1898 |colspan=54|[[Сурет:Flag of Cuba.svg|25px|border]]{{-}}1902 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Cuba.svg|40px|border]] |[[Куба]] |- |[[Мексика]] |colspan=61|[[Сурет:Flag of New Spain.svg|25px|border]]{{-}}1519 |colspan=1|[[Сурет:First_flag_of_the_Mexican_Empire.svg|25px|border]]{{-}}1821 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Mexico (1821-1823).svg|25px|border]]{{-}}1821 |colspan=20|[[Сурет:Flag of Mexico (1823-1864, 1867-1893).svg|25px|border]]{{-}}1823 |colspan=1|[[Сурет:Imperial Standard of Mexico (1864-1867).svg|25px|border]]{{-}}1864 |colspan=12|[[Сурет:Flag of Mexico (1823-1864, 1867-1893).svg|25px|border]]{{-}}1867 |colspan=13|[[Сурет:Flag of Mexico (1893-1916).svg|25px|border]]{{-}}1893 |colspan=9|[[Сурет:Flag of Mexico (1916-1934).svg|25px|border]]{{-}}1916 |colspan=17|[[Сурет:Flag of Mexico (1934-1968).svg|25px|border]]{{-}}1934 |colspan=21|[[Сурет:Flag of Mexico.svg|25px|border]]{{-}}1968 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Mexico.svg|40px|border]] |[[Мексика|Мексика Құрама Штаттары]] |- |[[Никарагуа]] |colspan=61|[[Сурет:Flag of New Spain.svg|25px|border]]{{-}}1524 |colspan=1|[[Сурет:First_flag_of_the_Mexican_Empire.svg|25px|border]]{{-}}1821 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the United Provinces of Central America.svg|25px|border]]{{-}}1823 |colspan=8|[[Сурет:Flag of the Federal Republic of Central America.svg|25px|border]]{{-}}1825 |colspan=9|[[Сурет:Flag of Nicaragua (1839-1858).svg|25px|border]]{{-}}1839 |colspan=13|[[Сурет:Flag_of_Nicaragua_(1858-1889_and_1893-1896).svg|25px|border]]{{-}}1858 |colspan=3|[[Сурет:Flag_of_Nicaragua_(1889-1893).svg|25px|border]]{{-}}1889 |colspan=2|[[Сурет:Flag_of_Nicaragua_(1858-1889_and_1893-1896).svg|25px|border]]{{-}}1893 |colspan=7|[[Сурет:Flag_of_Nicaragua_(1896-1908).svg|25px|border]]{{-}}1896 |colspan=51|[[Сурет:Flag of Nicaragua.svg|25px|border]]{{-}}1908 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Nicaragua.svg|40px|border]] |[[Никарагуа]] |- |[[Панама]] |colspan=9|[[Сурет:Flag of New Spain.svg|25px|border]]{{-}}1510 |colspan=34|[[Сурет:Bandera de Costas.svg|25px|border]]{{-}}1717 |colspan=13|[[Сурет:Flag of Spain (1785-1873 and 1875-1931).svg|25px|border]]{{-}}1785 |colspan=3|[[Сурет:Flag of New Granada (1811-1814).svg|25px|border]]{{-}}1811 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Spain (1785-1873 and 1875-1931).svg|25px|border]]{{-}}1816 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the Gran Colombia (1819-1820).svg|25px|border]]{{-}}1819 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the Gran Colombia (1820-1821).svg|25px|border]]{{-}}1820 |colspan=6|[[Сурет:Flag_of_the_Gran_Colombia.svg|25px|border]]{{-}}1821 |colspan=13|[[Сурет:Flag of New Granada.svg|25px|border]]{{-}}1834 |colspan=21|[[Сурет:Flag of Colombia.svg|25px|border]]{{-}}1861 |colspan=11|[[Сурет:Flag of Panama (1903).svg|25px|border]]{{-}}1903 |colspan=43|[[Сурет:Flag of Panama.svg|25px|border]]{{-}}1925 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Panama.svg|40px|border]] |[[Панама]] |- |[[Сальвадор]] |colspan=61|[[Сурет:Flag of New Spain.svg|25px|border]]{{-}}1519 |colspan=1|[[Сурет:First_flag_of_the_Mexican_Empire.svg|25px|border]]{{-}}1821 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the United Provinces of Central America.svg|25px|border]]{{-}}1823 |colspan=7|[[Сурет:Flag of the Federal Republic of Central America.svg|25px|border]]{{-}}1825 |colspan=14|[[Сурет:Flag of El Salvador (1839-1865).svg|25px|border]]{{-}}1839 |colspan=5|[[Сурет:El Salvador April 1865.svg|25px|border]]{{-}}1865 |colspan=10|[[Сурет:El Salvador 1875.svg|25px|border]]{{-}}1875 |colspan=1|[[Сурет:Zentralamerikanische Großrepublik 1898.svg|25px|border]]{{-}}1898 |colspan=7|[[Сурет:El Salvador 1875.svg|25px|border]]{{-}}1875 |colspan=49|[[Сурет:Flag of El Salvador.svg|25px|border]]{{-}}1912 |colspan=1|[[Сурет:Flag of El Salvador.svg|40px|border]] |[[Сальвадор|Эль-Сальвадор Республикасы]] |- |[[Сент-Винсент және Гренадиндер]] |colspan=9|[[Сурет:Royal Standard of King Louis XIV.svg|25px|border]]{{-}}1663 |colspan=23|[[Сурет:Pavillon royal de France.svg|25px|border]]{{-}}1715 |colspan=8|[[Сурет:Union flag 1606 (Kings Colors).svg|25px|border]]{{-}}1763 |colspan=2|[[Сурет:Pavillon royal de France.svg|25px|border]]{{-}}1778 |colspan=9|[[Сурет:Union flag 1606 (Kings Colors).svg|25px|border]]{{-}}1783 |colspan=51|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1801 |colspan=28|[[Сурет:Flag of the British Windward Islands (1903–1953).svg|25px|border]]{{-}}1903 |colspan=2|[[Сурет:Flag of the West Indies Federation.svg|25px|border]]{{-}}1958 |colspan=8|[[Сурет:Flag of Saint Vincent and the Grenadines (1907-1979).svg|25px|border]]{{-}}1962 |colspan=3|[[Сурет:Flag of Saint Vincent and the Grenadines (1979-1985).svg|25px|border]]{{-}}1979 |colspan=13|[[Сурет:Flag of Saint Vincent and the Grenadines (1985).svg|25px|border]] [[Сурет:Flag of Saint Vincent and the Grenadines.svg|25px|border]]{{-}}1985 1985 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Saint Vincent and the Grenadines.svg|40px|border]] |[[Сент-Винсент және Гренадиндер]] |- |rowspan=2|[[Сент-Китс және Невис]] |colspan=2|[[Сурет:Union flag 1606 (Kings Colors).svg|25px|border]]{{-}}1626 |colspan=4 rowspan=2 style="border-left: none;"| |colspan=45 rowspan=2|[[Сурет:Union flag 1606 (Kings Colors).svg|25px|border]]{{-}}1713 |colspan=79 rowspan=2|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1801 |colspan=13 rowspan=2|[[Сурет:Flag_of_Saint_Christopher-Nevis-Anguilla.svg|25px|border]]{{-}}1958 |colspan=13 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Saint Kitts and Nevis.svg|25px|border]]{{-}}1983 |colspan=1 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Saint Kitts and Nevis.svg|40px|border]] |rowspan=2|[[Сент-Китс және Невис|Сент-Китс және Невис Федерациясы]] |- |colspan=2 style="border-right: none;"|[[Сурет:Royal Standard of King Louis XIV.svg|25px|border]]{{-}}1663 |- |[[Сент-Люсия]] |colspan=9|[[Сурет:Royal Standard of King Louis XIV.svg|25px|border]]{{-}}1663 |colspan=3|[[Сурет:Pavillon royal de France.svg|25px|border]]{{-}}1715 |colspan=10| |colspan=3|[[Сурет:Pavillon royal de France.svg|25px|border]]{{-}}1743 |colspan=4| |colspan=3|[[Сурет:Pavillon royal de France.svg|25px|border]]{{-}}1756 |colspan=1|[[Сурет:Union flag 1606 (Kings Colors).svg|25px|border]]{{-}}1762 |colspan=6|[[Сурет:Pavillon royal de France.svg|25px|border]]{{-}}1763 |colspan=2|[[Сурет:Union flag 1606 (Kings Colors).svg|25px|border]]{{-}}1778 |colspan=4|[[Сурет:Pavillon royal de France.svg|25px|border]]{{-}}1783 |colspan=4|[[Сурет:Flag of France.svg|25px|border]]{{-}}1789 |colspan=2|[[Сурет:Union flag 1606 (Kings Colors).svg|25px|border]]{{-}}1796 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1801 |colspan=1|[[Сурет:Flag of France.svg|25px|border]]{{-}}1802 |colspan=49|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1803 |colspan=28|[[Сурет:Flag of the British Windward Islands (1903–1953).svg|25px|border]]{{-}}1903 |colspan=2|[[Сурет:Flag of the West Indies Federation.svg|25px|border]]{{-}}1958 |colspan=2|[[Сурет:Flag of the British Windward Islands (1903–1953).svg|25px|border]]{{-}}1962 |colspan=5|[[Сурет:Flag_of_Saint_Lucia_(1967-1979).svg|25px|border]]{{-}}1967 |colspan=13|[[Сурет:Flag of Saint Lucia (1979-2002).svg|25px|border]]{{-}}1979 |colspan=4|[[Сурет:Flag of Saint Lucia.svg|25px|border]]{{-}}2002 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Saint Lucia.svg|40px|border]] |[[Сент-Люсия]] |- |rowspan=2 rowspan=2|[[Америка Құрама Штаттары]] |colspan=4 rowspan=2|[[Сурет:Union flag 1606 (Kings Colors).svg|25px|border]]{{-}}1606 |colspan=34 rowspan=2|[[Сурет:Red Ensign of Great Britain (1707-1800).svg|25px|border]]{{-}}1707 |colspan=1 rowspan=2|[[Сурет:Grand Union Flag.svg|25px|border]]{{-}}1775 |colspan=2 rowspan=2|[[Сурет:US flag 13 stars – Betsy Ross.svg|25px|border]]{{ - }}1776 |colspan=9 rowspan=2|[[Сурет:US flag 13 stars.svg|25px|border]]{{-}}1777 |colspan=12 rowspan=2|[[Сурет:US flag 15 stars.svg|25px|border]]{{-}}1795 |colspan=1 rowspan=2|[[Сурет:US flag 20 stars.svg|25px|border]] [[Сурет:US flag 21 stars.svg|25px|border]]{{-}}1818 1819 |colspan=1 rowspan=2|[[Сурет:US flag 23 stars.svg|25px|border]]{{-}}1820 |colspan=7 rowspan=2|[[Сурет:US flag 24 stars.svg|25px|border]]{{-}}1822 |colspan=4 rowspan=2|[[Сурет:US flag 25 stars.svg|25px|border]] [[Сурет:US flag 26 stars.svg|25px|border]]{{-}}1836 1837 |colspan=1 rowspan=2|[[Сурет:US flag 27 stars.svg|25px|border]]{{-}}1845 |colspan=1 rowspan=2|[[Сурет:US flag 28 stars.svg|25px|border]] [[Сурет:US flag 29 stars.svg|25px|border]]{{-}}1846 1847 |colspan=1 rowspan=2|[[Сурет:US flag 30 stars.svg|25px|border]]{{-}}1848 |colspan=4 rowspan=2|[[Сурет:US flag 31 stars.svg|25px|border]]{{-}}1851 |colspan=1 rowspan=2|[[Сурет:US flag 32 stars.svg|25px|border]] [[Сурет:US flag 33 stars.svg|25px|border]]{{-}}1858 1859 |colspan=1|[[Сурет:US flag 34 stars.svg|25px|border]]{{-}}1861 |colspan=1|[[Сурет:US flag 35 stars.svg|25px|border]]{{-}}1863 |colspan=1|[[Сурет:US flag 36 stars.svg|25px|border]]{{-}}1865 |colspan=5 rowspan=2|[[Сурет:US flag 37 stars.svg|25px|border]]{{-}}1867 |colspan=7 rowspan=2|[[Сурет:US flag 38 stars.svg|25px|border]]{{-}}1877 |colspan=3 rowspan=2|[[Сурет:US flag 43 stars.svg|25px|border]] [[Сурет:US flag 44 stars.svg|25px|border]]{{-}}1890 1891 |colspan=6 rowspan=2|[[Сурет:US flag 45 stars.svg|25px|border]]{{-}}1896 |colspan=2 rowspan=2|[[Сурет:US flag 46 stars.svg|25px|border]]{{-}}1908 |colspan=23 rowspan=2|[[Сурет:US flag 48 stars.svg|25px|border]]{{-}}1912 |colspan=1 rowspan=2|[[Сурет:US flag 49 stars.svg|25px|border]]{{-}}1959 |colspan=23 rowspan=2|[[Сурет:Flag of the United States.svg|25px|border]]{{-}}1960 |colspan=1 rowspan=2|[[Сурет:Flag of the United States.svg|40px|border]] |rowspan=2|[[Америка Құрама Штаттары]] |- |colspan=1|[[Сурет:CSA FLAG 28.11.1861-1.5.1863.svg|25px|border]]{{-}}1861 |colspan=1|[[Сурет:Second national flag of the Confederate States of America.svg|25px|border]]{{-}}1863 |colspan=1|[[Сурет:Confederate National Flag since Mar 4 1865.svg|25px|border]]{{-}}1865 |- |[[Тринидад және Тобаго]] |colspan=49|[[Сурет:Flag of New Spain.svg|25px|border]]{{-}}1498 |colspan=2|[[Сурет:Union flag 1606 (Kings Colors).svg|25px|border]]{{-}}1796 |colspan=79|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1801 |colspan=2|[[Сурет:Flag of the West Indies Federation.svg|25px|border]]{{-}}1958 |colspan=24|[[Сурет:Flag of Trinidad and Tobago.svg|25px|border]]{{-}}1962 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Trinidad and Tobago.svg|40px|border]] |[[Тринидад және Тобаго|Тринидад және Тобаго Республикасы]] |- |[[Ямайка]] |colspan=52|[[Сурет:Union flag 1606 (Kings Colors).svg|25px|border]]{{-}}1655 |colspan=36.5|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1801 |colspan=16|[[Сурет:Flag of Jamaica (1875–1906).svg|25px|border]]{{-}}1875 |colspan=25|[[Сурет:Flag of Jamaica (1906–1957).svg|25px|border]]{{-}}1906 |colspan=3|[[Сурет:Flag of Jamaica (1957-1962).svg|25px|border]]{{-}}1957 |colspan=24|[[Сурет:Flag of Jamaica.svg|25px|border]]{{-}}1962 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Jamaica.svg|40px|border]] |[[Ямайка]] |- |- style="background:white" !rowspan=2|Мемлекеттер / Онжылдықтар !rowspan=2|бұрыңғы |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||| !rowspan=2|Қазіргі !rowspan=2|Онжылдықтар / Мемлекеттер |- !colspan=5|1700 !colspan=5|1710 !colspan=5|1720 !colspan=5|1730 !colspan=5|1740 !colspan=5|1750 !colspan=5|1760 !colspan=5|1770 !colspan=5|1780 !colspan=5|1790 !colspan=5|1800 !colspan=5|1810 !colspan=5|1820 !colspan=5|1830 !colspan=5|1840 !colspan=5|1850 !colspan=5|1860 !colspan=5|1870 !colspan=5|1880 !colspan=5|1890 !colspan=5|1900 !colspan=5|1910 !colspan=5|1920 !colspan=5|1930 !colspan=5|1940 !colspan=5|1950 !colspan=5|1960 !colspan=5|1970 !colspan=5|1980 !colspan=5|1990 !colspan=5|2000 |} </div> == Оңтүстік Америка == {{main|Оңтүстік Америка тулары}} <div class="overflowbugx" style="overflow:auto; width: 100%;"> {| class="wikitable" |- !rowspan=2|Мемлекеттер / Онжылдықтар !rowspan=2|бұрыңғы !colspan=5|1700 !colspan=5|1710 !colspan=5|1720 !colspan=5|1730 !colspan=5|1740 !colspan=5|1750 !colspan=5|1760 !colspan=5|1770 !colspan=5|1780 !colspan=5|1790 !colspan=5|1800 !colspan=5|1810 !colspan=5|1820 !colspan=5|1830 !colspan=5|1840 !colspan=5|1850 !colspan=5|1860 !colspan=5|1870 !colspan=5|1880 !colspan=5|1890 !colspan=5|1900 !colspan=5|1910 !colspan=5|1920 !colspan=5|1930 !colspan=5|1940 !colspan=5|1950 !colspan=5|1960 !colspan=5|1970 !colspan=5|1980 !colspan=5|1990 !colspan=5|2000 !rowspan=2|Қазіргі !rowspan=2|Онжылдықтар / Мемлекеттер |- |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||| |- |[[Аргентина]] |colspan=9|[[Сурет:Flag of New Spain.svg|25px|border]]{{-}}1536 |colspan=34|[[Сурет:Bandera de Costas.svg|25px|border]]{{-}}1717 |colspan=14|[[Сурет:Flag of Spain (1785-1873 and 1875-1931).svg|25px|border]]{{-}}1785 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Belgrano (1812).svg|25px|border]]{{-}}1812 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Argentina (alternative).svg|25px|border]]{{-}}1816 |colspan=6|[[Сурет:Flag of Argentina (1818).svg|25px|border]]{{-}}1818 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Liga Federal.svg|25px|border]]{{-}}1830 |colspan=8|[[Сурет:Flag of Argentina (1840).svg|25px|border]]{{-}}1835 |colspan=5|[[Сурет:Flag of the Argentine Confederation.svg|25px|border]]{{-}}1850 |colspan=75|[[Сурет:Flag of Argentina.svg|25px|border]]{{-}}1861 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Argentina.svg|40px|border]] |[[Аргентина|Аргентина Республикасы]] |- |[[Боливия]] |colspan=9|[[Сурет:Flag of New Spain.svg|25px|border]]{{-}}1534 |colspan=34|[[Сурет:Bandera de Costas.svg|25px|border]]{{-}}1717 |colspan=20|[[Сурет:Flag of Spain (1785-1873 and 1875-1931).svg|25px|border]]{{-}}1785 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Bolivia (1825-1826).svg|25px|border]]{{-}}1825 |colspan=12|[[Сурет:Flag of Bolivia (1826-1851).svg|25px|border]]{{-}}1826 |colspan=80|[[Сурет:Flag of Bolivia.svg|25px|border]]{{-}}1851 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Bolivia.svg|40px|border]] |[[Боливия|Многонациональное Государство Боливия]] |- |[[Бразилия]] |colspan=59|[[Сурет:Flag Princes of Brazil.svg|25px|border]]{{-}}1697 |colspan=2|[[Сурет:Flag United Kingdom Portugal Brazil Algarves.svg|25px|border]]{{-}}1816 |colspan=25|[[Сурет:Flag Regent Prince of Brazil.svg|25px|border]] [[Сурет:Flag of Empire of Brazil (1822-1870).svg|25px|border]]{{-}}1822 1822 |colspan=14|[[Сурет:Flag_of_Empire_of_Brazil_(1870-1889).svg|25px|border]]{{-}}1870 |colspan=31|[[Сурет:Flag of Brazil 15-19 November.svg|25px|border]] [[Сурет:Flag of Brazil (1889-1960).svg|25px|border]]{{-}}1889 1889 |colspan=4|[[Сурет:Flag of Brazil (1960-1968).svg|25px|border]]{{-}}1960 |colspan=12|[[Сурет:Flag of Brazil (1968-1992).svg|25px|border]]{{-}}1968 |colspan=9|[[Сурет:Flag of Brazil.svg|25px|border]]{{-}}1992 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Brazil.svg|40px|border]] |[[Бразилия|Бразилия Федеративтік Республикасы]] |- |[[Венесуэла]] |colspan=9|[[Сурет:Flag of New Spain.svg|25px|border]]{{-}}1522 |colspan=34|[[Сурет:Bandera de Costas.svg|25px|border]]{{-}}1717 |colspan=13|[[Сурет:Flag of Spain (1785-1873 and 1875-1931).svg|25px|border]]{{-}}1785 |colspan=1|[[Сурет:Flag_of_Venezuela_(1811).svg|25px|border]]{{-}}1811 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Spain (1785-1873 and 1875-1931).svg|25px|border]] [[Сурет:Bandera de la Guerra a Muerte.svg|25px|border]]{{-}}1812 1813 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Spain (1785-1873 and 1875-1931).svg|25px|border]]{{-}}1814 |colspan=1|[[Сурет:Flag_of_Venezuela_(1817_and_1859).svg|25px|border]] [[Сурет:Bandera de Angostura (20 de noviembre de 1817).svg|25px|border]]{{-}}1817 1817 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the Gran Colombia (1819-1820).svg|25px|border]]{{-}}1819 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the Gran Colombia (1820-1821).svg|25px|border]]{{-}}1820 |colspan=7|[[Сурет:Flag_of_the_Gran_Colombia.svg|25px|border]]{{-}}1821 |colspan=11|[[Сурет:Flag of Venezuela (1836-1859).svg|25px|border]]{{-}}1836 |colspan=2|[[Сурет:Flag_of_Venezuela_(1817_and_1859).svg|25px|border]] [[Сурет:Flag of Venezuela (1859-1863).svg|25px|border]]{{-}}1859 1859 |colspan=21|[[Сурет:Flag of Venezuela (1863-1905).svg|25px|border]]{{-}}1863 |colspan=13|[[Сурет:Flag of Venezuela (1905-1930).svg|25px|border]]{{-}}1905 |colspan=38|[[Сурет:Flag of Venezuela 1930-2006.svg|25px|border]]{{-}}1930 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Venezuela.svg|25px|border]]{{-}}2006 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Venezuela.svg|40px|border]] |[[Венесуэла|Венесуэла Боливариан Республикасы]] |- |[[Гайана]] |colspan=49|[[Сурет:Prinsenvlag.svg|25px|border]]{{-}}1581 |colspan=5|[[Сурет:Flag_of_the_Batavian_Republic.gif|25px|border]]{{-}}1795 |colspan=2|[[Сурет:Flag of the Netherlands.svg|25px|border]]{{-}}1806 |colspan=2|[[Сурет:Flag of France.svg|25px|border]]{{-}}1810 |colspan=76|[[Сурет:Flag of British Guiana (1919-1955).svg|25px|border]]{{-}}1814 |colspan=22|[[Сурет:Flag of Guyana.svg|25px|border]]{{-}}1966 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Guyana.svg|40px|border]] |[[Гайана|Гайана Кооперативтік Республикасы]] |- |[[Колумбия]] |colspan=9|[[Сурет:Flag of New Spain.svg|25px|border]]{{-}}1525 |colspan=34|[[Сурет:Bandera de Costas.svg|25px|border]]{{-}}1717 |colspan=13|[[Сурет:Flag of Spain (1785-1873 and 1875-1931).svg|25px|border]]{{-}}1785 |colspan=3|[[Сурет:Flag of New Granada (1811-1814).svg|25px|border]]{{-}}1811 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Spain (1785-1873 and 1875-1931).svg|25px|border]]{{-}}1816 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the Gran Colombia (1819-1820).svg|25px|border]]{{-}}1819 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the Gran Colombia (1820-1821).svg|25px|border]]{{-}}1820 |colspan=6|[[Сурет:Flag_of_the_Gran_Colombia.svg|25px|border]]{{-}}1821 |colspan=13|[[Сурет:Flag of New Granada.svg|25px|border]]{{-}}1834 |colspan=75|[[Сурет:Flag of United States of New Granada.svg|25px|border]] [[Сурет:Flag of Colombia.svg|25px|border]]{{-}}1861 1861 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Colombia.svg|40px|border]] |[[Колумбия|Колумбия Республикасы]] |- |[[Парагвай]] |colspan=9|[[Сурет:Flag of New Spain.svg|25px|border]]{{-}}1537 |colspan=34|[[Сурет:Bandera de Costas.svg|25px|border]]{{-}}1717 |colspan=13|[[Сурет:Flag of Spain (1785-1873 and 1875-1931).svg|25px|border]]{{-}}1785 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Paraguay 1811.svg|25px|border]] [[Сурет:Flag of Paraguay June 1811.svg|25px|border]] [[Сурет:Flag of Paraguay (1811-1812).svg|25px|border]]{{-}}1811 1811 1811 |colspan=7|[[Сурет:Flag of Paraguay 1812 to 1826.svg|25px|border]]{{-}}1812 |colspan=8|[[Сурет:Flag of Paraguay 1826.svg|25px|border]]{{-}}1826 |colspan=56|[[Сурет:Flag of Paraguay 1842.png|25px|border]]{{-}}1842 |colspan=17|[[Сурет:Flag of Paraguay 1954.png|25px|border]]{{-}}1954 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Paraguay 1988.svg|25px|border]]{{-}}1988 |colspan=10|[[Сурет:Flag of Paraguay.svg|25px|border]]{{-}}1991 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Paraguay.svg|40px|border]] |[[Парагвай|Парагвай Республикасы]] |- |nowrap rowspan=2|[[Перу]] |colspan=9 rowspan=2|[[Сурет:Flag of New Spain.svg|25px|border]]{{-}}1532 |colspan=34 rowspan=2|[[Сурет:Bandera de Costas.svg|25px|border]]{{-}}1717 |colspan=18 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Spain (1785-1873 and 1875-1931).svg|25px|border]]{{-}}1785 |colspan=1 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Peru (1821-1822).svg|25px|border]]{{-}}1820 |colspan=1 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Peru (1822).svg|25px|border]] [[Сурет:Flag of Peru (1822–1825).svg|25px|border]]{{-}}1822 1822 |colspan=6 rowspan=2 style="border-right: none;"|[[Сурет:Flag_of_Peru_(1825-1950).svg|25px|border]]{{-}}1825 |colspan=1 style="border: none;"| |colspan=56 rowspan=2 style="border-left: none;"| |colspan=30 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Peru.svg|25px|border]]{{-}}1950 |colspan=1 rowspan=2|[[Сурет:Flag of Peru.svg|40px|border]] |rowspan=2|[[Перу|Перу Республикасы]] |- |colspan=1|[[Сурет:Flag of South Peru.svg|25px|border]]{{-}}1836 |- |[[Суринам]] |colspan=49|[[Сурет:Prinsenvlag.svg|25px|border]]{{-}}1581 |colspan=5|[[Сурет:Flag_of_the_Batavian_Republic.gif|25px|border]]{{-}}1795 |colspan=2|[[Сурет:Flag of the Netherlands.svg|25px|border]]{{-}}1806 |colspan=2|[[Сурет:Flag of France.svg|25px|border]]{{-}}1810 |colspan=72|[[Сурет:Flag of the Netherlands.svg|25px|border]]{{-}}1814 |colspan=8|[[Сурет:Flag of Dutch Guyana.svg|25px|border]]{{-}}1959 |colspan=18|[[Сурет:Flag of Suriname.svg|25px|border]]{{-}}1975 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Suriname.svg|40px|border]] |[[Суринам|Суринам Республикасы]] |- |[[Уругвай]] |colspan=9|[[Сурет:Flag of New Spain.svg|25px|border]]{{-}}1624 |colspan=34|[[Сурет:Bandera de Costas.svg|25px|border]]{{-}}1717 |colspan=14|[[Сурет:Flag of Spain (1785-1873 and 1875-1931).svg|25px|border]]{{-}}1785 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Belgrano (1812).svg|25px|border]]{{-}}1812 |colspan=3|[[Сурет:Flag of Artigas.svg|25px|border]]{{-}}1815 |colspan=1|[[Сурет:Flag United Kingdom Portugal Brazil Algarves.svg|25px|border]]{{-}}1821 |colspan=3|{{-}}1822 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Uruguay (1828-1830).svg|25px|border]]{{-}}1828 |colspan=90|[[Сурет:Flag of Uruguay.svg|25px|border]]{{-}}1830 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Uruguay.svg|40px|border]] |[[Уругвай|Шығыс Уругвай Республикасы]] |- |[[Чили]] |colspan=9|[[Сурет:Flag of New Spain.svg|25px|border]]{{-}}1541 |colspan=34|[[Сурет:Bandera de Costas.svg|25px|border]]{{-}}1717 |colspan=14|[[Сурет:Flag of Spain (1785-1873 and 1875-1931).svg|25px|border]]{{-}}1785 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Chile (1812-1814).svg|25px|border]]{{-}}1812 |colspan=97|[[Сурет:Flag of Chile (1817-1818).svg|25px|border]] [[Сурет:Flag of Chile.svg|25px|border]]{{-}}1817 1817 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Chile.svg|40px|border]] |[[Чили|Чили Республикасы]] |- |[[Эквадор]] |colspan=9|[[Сурет:Flag of New Spain.svg|25px|border]]{{-}}1534 |colspan=34|[[Сурет:Bandera de Costas.svg|25px|border]]{{-}}1717 |colspan=12|[[Сурет:Flag of Spain (1785-1873 and 1875-1931).svg|25px|border]]{{-}}1785 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Patriotic Army of Ecuador 1809.svg|25px|border]]{{-}}1809 |colspan=4|[[Сурет:Flag of Spain (1785-1873 and 1875-1931).svg|25px|border]]{{-}}1812 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Ecuador (1820-1822).svg|25px|border]]{{-}}1820 |colspan=11|[[Сурет:Flag of Ecuador (1822).svg|25px|border]] [[Сурет:Flag of the Gran Colombia (1819-1820).svg|25px|border]]{{-}}1822 1822 |colspan=8|[[Сурет:Flag of Ecuador (1845).svg|25px|border]] [[Сурет:Flag of Ecuador (1845-1860).svg|25px|border]]{{-}}1845 1845 |colspan=75|[[Сурет:Flag of Ecuador.svg|25px|border]]{{-}}1860 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Ecuador.svg|40px|border]] |[[Эквадор]] |- |- style="background:white" !rowspan=2|Мемлекеттер / Онжылдықтар !rowspan=2|бұрыңғы |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||| !rowspan=2|Қазіргі !rowspan=2|Онжылдықтар / Мемлекеттер |- !colspan=5|1700 !colspan=5|1710 !colspan=5|1720 !colspan=5|1730 !colspan=5|1740 !colspan=5|1750 !colspan=5|1760 !colspan=5|1770 !colspan=5|1780 !colspan=5|1790 !colspan=5|1800 !colspan=5|1810 !colspan=5|1820 !colspan=5|1830 !colspan=5|1840 !colspan=5|1850 !colspan=5|1860 !colspan=5|1870 !colspan=5|1880 !colspan=5|1890 !colspan=5|1900 !colspan=5|1910 !colspan=5|1920 !colspan=5|1930 !colspan=5|1940 !colspan=5|1950 !colspan=5|1960 !colspan=5|1970 !colspan=5|1980 !colspan=5|1990 !colspan=5|2000 |} </div> == Құрлықаралық == <div class="overflowbugx" style="overflow:auto; width: 100%;"> {| class="wikitable" |- !rowspan=2|Мемлекеттер / Онжылдықтар !rowspan=2|бұрыңғы !colspan=5|1700 !colspan=5|1710 !colspan=5|1720 !colspan=5|1730 !colspan=5|1740 !colspan=5|1750 !colspan=5|1760 !colspan=5|1770 !colspan=5|1780 !colspan=5|1790 !colspan=5|1800 !colspan=5|1810 !colspan=5|1820 !colspan=5|1830 !colspan=5|1840 !colspan=5|1850 !colspan=5|1860 !colspan=5|1870 !colspan=5|1880 !colspan=5|1890 !colspan=5|1900 !colspan=5|1910 !colspan=5|1920 !colspan=5|1930 !colspan=5|1940 !colspan=5|1950 !colspan=5|1960 !colspan=5|1970 !colspan=5|1980 !colspan=5|1990 !colspan=5|2000 !rowspan=2|Қазіргі !rowspan=2|Онжылдықтар / Мемлекеттер |- |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||| |- |[[Әзірбайжан|Әзірбайжан Республикасы]] |colspan=19|[[Сурет:Safavid Flag.svg|25px|border]]{{-}}1576 |colspan=5|[[Сурет:Nadir Shah Flag.svg|25px|border]]{{-}}1736 |colspan=12|[[Сурет:Flag of Persia (1665).svg|25px|border]]{{-}}1747 |colspan=13|[[Сурет:Zand Dynasty flag.svg|25px|border]]{{-}}1760 |colspan=8|[[Сурет:Qajar Naval Ensign.svg|25px|border]]{{-}}1796 |colspan=22|[[Сурет:Flag of Russia.svg|25px|border]]{{-}}1813 |colspan=13|[[Сурет:Romanov Flag.svg|25px|border]]{{-}}1858 |colspan=17|[[Сурет:Flag of Russia.svg|25px|border]]{{-}}1883 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the Transcaucasian Federation.svg|25px|border]]{{-}}1918 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the Democratic Republic of Azerbaijan.png|25px|border]]{{-}}1918 |colspan=1|[[Сурет:Flag_of_Azerbaijan.svg|25px|border]]{{-}}1918 |colspan=2|[[Сурет:Flag of Azerbaijan SSR (1920-1921).svg|25px|border]]{{-}}1920 |colspan=7|[[Сурет:Flag of Transcaucasian SFSR.svg|25px|border]]{{-}}1922 |colspan=1|[[Сурет:Flag_of_Azerbaijan_SSR_(1937-1940).svg|25px|border]]{{-}}1937 |colspan=6|[[Сурет:Flag АзССР.svg|25px|border]]{{-}}1940 |colspan=18|[[Сурет:Flag of Azerbaijan SSR.svg|25px|border]]{{-}}1952 |colspan=10|[[Сурет:Flag of Azerbaijan.svg|25px|border]]{{-}}1990 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Azerbaijan.svg|40px|border]] |[[Әзірбайжан|Әзірбайжан Республикасы]] |- |[[Армения]] |colspan=65|[[Сурет:Safavid Flag.svg|25px|border]]{{-}}1510 |colspan=14|[[Сурет:Flag of Russia.svg|25px|border]]{{-}}1828 |colspan=13|[[Сурет:Romanov Flag.svg|25px|border]]{{-}}1858 |colspan=17|[[Сурет:Flag of Russia.svg|25px|border]]{{-}}1883 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the Transcaucasian Federation.svg|25px|border]]{{-}}1918 |colspan=3|[[Сурет:Flag of the Democratic Republic of Armenia.svg|25px|border]]{{-}}1918 |colspan=7|[[Сурет:Flag of Transcaucasian SFSR.svg|25px|border]]{{-}}1922 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Armenian SSR (1936-1940).svg|25px|border]]{{-}}1936 |colspan=6|[[Сурет:Flag of Armenia SSR (1940–1952).svg|25px|border]]{{-}}1940 |colspan=19|[[Сурет:Flag of Armenian SSR.svg|25px|border]]{{-}}1952 |colspan=10|[[Сурет:Flag of Armenia.svg|25px|border]]{{-}}1990 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Armenia.svg|40px|border]] |[[Армения|Армения Республикасы]] |- |[[Грузия]] |colspan=1|[[File:Sakartvelo - drosha.svg|25px|border]]<br>1008-1490 |colspan=31| |colspan=19|[[File:Flag of Kingdom of Kartli-Kakheti.svg|25px|border]]<br>1762 |colspan=29|[[File:Flag of Russia.svg|25px|border]]<br>1801 |colspan=12|[[Сурет:Romanov Flag.svg|25px|border]]{{-}}1858 |colspan=17|[[Сурет:Flag of Russia.svg|25px|border]]{{-}}1883 |colspan=1|[[Сурет:Flag of the Transcaucasian Federation.svg|25px|border]]{{-}}1918 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Georgia (1918-1921).svg|25px|border]]{{-}}1918 |colspan=7|[[Сурет:Flag of Georgian SSR (1921-1922).svg|25px|border]]{{-}}1921 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Transcaucasian SFSR.svg|25px|border]]{{-}}1922 |colspan=7|[[Сурет:Флаг Грузинской ССР (1940-1952).svg|25px|border]]{{-}}1937 |colspan=20|[[Сурет:Flag of Georgian SSR.svg|25px|border]]{{-}}1951 |colspan=7|[[Сурет:Flag of Georgia (1990-2004).svg|25px|border]]{{-}}1990 |colspan=3|[[Сурет:Flag of Georgia.svg|25px|border]]{{-}}2004 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Georgia.svg|40px|border]] |[[Грузия]] |- |[[Мысыр|Египет]] |colspan=73|[[Сурет:Flag of the Ottoman Empire (1453-1844).svg|25px|border]]{{-}}1517 |colspan=19|[[Сурет:Ottoman Flag.svg|25px|border]]{{-}}1844 |colspan=20|[[Сурет:Egypt flag 1882.svg|25px|border]]{{-}}1882 |colspan=15|[[Сурет:Flag of Egypt 1922.svg|25px|border]]{{-}}1922 |colspan=3|[[Сурет:Flag_of_Egypt_(1952-1958).svg|25px|border]]{{-}}1952 |colspan=7|[[Сурет:Flag of United Arab Republic.svg|25px|border]]{{-}}1958 |colspan=6|[[Сурет:Flag_of_Egypt_(1972-1984).svg|25px|border]]{{-}}1972 |colspan=13|[[Сурет:Flag of Egypt.svg|25px|border]]{{-}}1984 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Egypt.svg|40px|border]] |[[Египет|Египет Араб Республикасы]] |- |[[Қазақстан|Қазақстан Республикасы]] |colspan=66| |colspan=14|[[Сурет:Flag of Russia.svg|25px|border]]{{-}}1831 |colspan=12|[[Сурет:Romanov Flag.svg|25px|border]]{{-}}1858 |colspan=17|[[Сурет:Flag of Russia.svg|25px|border]]{{-}}1883 |colspan=2|[[Сурет:Flag of the Alash Autonomy.svg|25px|border]]{{-}}1917 |colspan=2|[[Сурет:Flag RSFSR 1918.svg|25px|border]]{{-}}1920 |colspan=6|[[Сурет:Flag of the Russian SFSR 1925-1937.svg|25px|border]]{{-}}1925 |colspan=2|[[Сурет:Flag_of_Kazakh_SSR_(1937-1940).svg|25px|border]]{{-}}1937 |colspan=6|[[Сурет:Qazaq SSR 40-53.svg|25px|border]]{{-}}1940 |colspan=20|[[Сурет:Flag of Kazakh SSR.svg|25px|border]]{{-}}1953 |colspan=2|{{-}}1992 |colspan=7|[[Сурет:Flag of Kazakhstan.svg|25px|border]]{{-}}1996 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Kazakhstan.svg|40px|border]] |[[Қазақстан|Қазақстан Республикасы]] |- |[[Кипр Республикасы|Кипр]] |colspan=73|[[Сурет:Flag of the Ottoman Empire (1453-1844).svg|25px|border]]{{-}}1453 |colspan=17|[[Сурет:Ottoman Flag.svg|25px|border]]{{-}}1844 |colspan=22|[[Сурет:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border]]{{-}}1878 |colspan=19|[[Сурет:Flag_of_Cyprus_(1922-1960).svg|25px|border]]{{-}}1922 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Cyprus (1960).svg|25px|border]]{{-}}1960 |colspan=24|[[Сурет:Flag of Cyprus.svg|25px|border]]{{-}}1960 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Cyprus.svg|40px|border]] |[[Кипр Республикасы]] |- |[[Ресей]] |colspan=80|[[Сурет:Flag of Russia.svg|25px|border]]{{-}}1699 |colspan=12|[[Сурет:Romanov Flag.svg|25px|border]]{{-}}1858 |colspan=18|[[Сурет:Flag of Russia.svg|25px|border]]{{-}}1883 |colspan=3|[[Сурет:Flag RSFSR 1918.svg|25px|border]]{{-}}1918 |colspan=6|[[Сурет:Flag of the Russian SFSR 1925-1937.svg|25px|border]]{{-}}1925 |colspan=9|[[Сурет:Flag of the Russian SFSR 1937-1954.svg|25px|border]]{{-}}1937 |colspan=18|[[Сурет:Flag of Russian SFSR.svg|25px|border]]{{-}}1954 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Russia 1991-1993.svg|25px|border]]{{-}}1991 |colspan=9|[[Сурет:Flag of Russia.svg|25px|border]]{{-}}1993 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Russia.svg|40px|border]] |[[Ресей|Ресей Федерациясы]] |- |[[Түркия]] |colspan=73|[[Сурет:Flag of the Ottoman Empire (1453-1844).svg|25px|border]]{{-}}1453 |colspan=46|[[Сурет:Ottoman Flag.svg|25px|border]]{{-}}1844 |colspan=37|[[Сурет:Flag of Turkey.svg|25px|border]]{{-}}1936 |colspan=1|[[Сурет:Flag of Turkey.svg|40px|border]] |[[Түркия|Түрік республикасы]] |- |- style="background:white" !rowspan=2|Мемлекеттер / Онжылдықтар !rowspan=2|бұрыңғы |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||| !rowspan=2|Қазіргі !rowspan=2|Онжылдықтар / Мемлекеттер |- !colspan=5|1700 !colspan=5|1710 !colspan=5|1720 !colspan=5|1730 !colspan=5|1740 !colspan=5|1750 !colspan=5|1760 !colspan=5|1770 !colspan=5|1780 !colspan=5|1790 !colspan=5|1800 !colspan=5|1810 !colspan=5|1820 !colspan=5|1830 !colspan=5|1840 !colspan=5|1850 !colspan=5|1860 !colspan=5|1870 !colspan=5|1880 !colspan=5|1890 !colspan=5|1900 !colspan=5|1910 !colspan=5|1920 !colspan=5|1930 !colspan=5|1940 !colspan=5|1950 !colspan=5|1960 !colspan=5|1970 !colspan=5|1980 !colspan=5|1990 !colspan=5|2000 |} </div> == Қайнары == <references></references> {{DEFAULTSORT:Ұлттық тулар хронологиясы}} [[Санат:Тулар]] [[Санат:Елдер тулары| ]] [[Санат:Ұлттық символдар]] [[Санат:Елдердің тарихи хронологиясы]] {{symbols-stub}} ovwczr97kwqjbcjiqx73jzgc5fshjdz 0 558393 3483001 2426553 2025-06-25T02:57:36Z Sagzhan 29953 Sagzhan [[Опера елесі]] бетін [[Опера елесі (роман)]] бетіне жылжытты 2426553 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''"Опера елесі"''' - Гастон Лерудың готикалық романы. Ол 23 қыркүйек 1909 жылдан бастап 8 қаңтар 1910 жылға дейін "Ле-Голуа" газетінде бөлік-бөлігімен шығарылып, кейіннен жеке роман етінде басып шығарылды. Париж қаласында орналасқан, қазіргі күнге дейін танымал опера театры Гастон Леруді осындай керемет романды жазуға шабыттандырды. Бұл романың Леру өз інісі Жозефке арнаған. == Мазмұны == Париж қаласының опера театрында оғаш және ғажап құбылыстар болып тұрады. (декорациялар құлап, өзгеше дыбыстар естіліп, сәтсіз оқиғалар болып тұрады). Театрда елестер жүр деген лақап таралады. Бірақ театрдың жаңа директоралары оған сенбеушілігімен қарайды. Олар бұрынғы басшылықтарының кеңестеріне құлақ салмай, көбінесе едәуір сомадағы қаражатты жоғалтады. Тап сол кезде «Фауст» операсының қойылымы болып жатады. Сырқаттан келмей қалған приманы, дублер Кристина Даэ табыспен ауыстырады. Әр дайыңдыққа, оған ғашық болып қалған Руаль де Шаньи, қатысады. Жас жігіт енді туылып келе жатқан жас жұлдызбен бұрыннан таныс. Олар бірге теңізде дамалыстарын өткізген. Бірақ Кристинаның суықтығы Руальдың жасқаншақ жүрегін үркітеді. Руаль оны андып, оның өлім маскасындағы адаммен әпенді байланысын байқайды. Ол ешқайда қаша алмайтындай қылып, Кристинаны театрдың ортасына өзінің дауысымен баурап ралады. Дауыс иесі өлім маскасында болған адам. Масканың артында кім жасырылып тұр? Оның беті көріксіз, терісі сары, көзі қараңғыда жылтырлайды, ал мұрны бас сүйгіне кіріп кеткен. Қамалудың алдында ол жарыққа бір рет шығуын қалайды. Екі ғашық Кристина мен Руаль қашуды келіседі. Олардың әнгімесін естіп қойған Елес (Призрак), қызды алып қашып кетеді. Оны босқа полиция, директорлар және Руальдың ағасы. Құпия бағытты, Призрактың үңгіріне алып келетін театрдың тек бір ғана қызметшісі біледі. Ол Руальға өз көмегін тигізіп, Призрактың тарихың айтып береді. Ол көптеген аймақтарда дарынды, сиқыршы және амалшы, дарынды инженер, сәулетші, музыкант және композитор, театрды Призрак деп атайтын адам, ажарсыз болып туған. Ата – анасының мейірімін көрмей, балалық шағында уйінен қашып кетуге мәжбүр болған. Ол дүниенің жартысын аралап, оған әр түрлі есімдер қойған. Өзінің саяхатынан кейін Парижге келіп, Гранд Опера театрның салынуына көмек көрсетіп, ғимараттың астынан өзіне үнгір салып алды. Призрак Кристинаны ұстап отқан жер аралға баратың жол жер асты өзенің кесіп өтеді. Эрик (Елестің бір есімі) өзінің айлакер механизімдерімен Руаль мен оның жол көрсетушісінің өмірлерінен айыра сақтады. Бірақ Кристинаның Призракке берген адалдық анты оларды құтқарады. Кристина мен Руальдың махаббаты, қаздың өз – өзін құрбан етуі, антқа адалдығы және Призракке аяушылығы – осының бәрі Эриктың ұмытылған ашық сезімдерін оятады. Сөйтіп ол қызды жібереді, ол оны әліде сүйеді, бірақ оның бақытты болғаның қалайды. Енді оның жалғыз қалауы – опера театрында жерленуі. == Орыс тіліне аудармалары == Алғаш аудармасы 1911 жылы С.Соловова есімді әйелмен аударылды. Кітаб «Тайна Приведения Большой Оперы» атты есіммен «Свет» типолитографиясымен шығарылған. Аударылым жеке басылыммен жасалмағандықтан, романның алғысөзі, сілтемелер және арнауы болмады. == Қойылымдар мен фильм == Романның сюжетіне сүйене отырып, бірнеше театралды қойылымдар жоспарланып, фильм түсірілді. 1986 жылғы мюзикл арқылы онан әрмен танымал бола бастады. 1914 жылдың қазанында "Призрак Оперы" киносы прокатқа шығады. Қазіргі уақытта бұл кино жоқ. Бірақ деректерге сүйенсек бұл алғашқы экранизация болганымен Гастон Лерудың рұқсатысыз тұсірілген. Тағыда 1916 жылы неміс Das Phantom der Oper нұсқасы түсірілген. Бірақ бұл филім де қазіргі уақытта жоқ. 1922 жылдағы түсірілім ең сəтті болған. Ең алғашқы, әрі танымал экранизациялардың бірі 1925 жылғы фильм. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) 5kbdg8afdutojcx24u26fkxlkbpt32f 3483003 3483001 2025-06-25T03:01:56Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3483003 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Опера елесі''' (французша: Le Fantôme de l'Opéra, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — француз жазушысы Гастон Леру жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма 1909 жылғы 23 қыркүйек пен 1910 жылғы 8 қаңтар аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді. Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің Аталмыш ату (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған. Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Мазмұны == Париж қаласының опера театрында оғаш және ғажап құбылыстар болып тұрады. (декорациялар құлап, өзгеше дыбыстар естіліп, сәтсіз оқиғалар болып тұрады). Театрда елестер жүр деген лақап таралады. Бірақ театрдың жаңа директоралары оған сенбеушілігімен қарайды. Олар бұрынғы басшылықтарының кеңестеріне құлақ салмай, көбінесе едәуір сомадағы қаражатты жоғалтады. Тап сол кезде «Фауст» операсының қойылымы болып жатады. Сырқаттан келмей қалған приманы, дублер Кристина Даэ табыспен ауыстырады. Әр дайыңдыққа, оған ғашық болып қалған Руаль де Шаньи, қатысады. Жас жігіт енді туылып келе жатқан жас жұлдызбен бұрыннан таныс. Олар бірге теңізде дамалыстарын өткізген. Бірақ Кристинаның суықтығы Руальдың жасқаншақ жүрегін үркітеді. Руаль оны андып, оның өлім маскасындағы адаммен әпенді байланысын байқайды. Ол ешқайда қаша алмайтындай қылып, Кристинаны театрдың ортасына өзінің дауысымен баурап ралады. Дауыс иесі өлім маскасында болған адам. Масканың артында кім жасырылып тұр? Оның беті көріксіз, терісі сары, көзі қараңғыда жылтырлайды, ал мұрны бас сүйгіне кіріп кеткен. Қамалудың алдында ол жарыққа бір рет шығуын қалайды. Екі ғашық Кристина мен Руаль қашуды келіседі. Олардың әнгімесін естіп қойған Елес (Призрак), қызды алып қашып кетеді. Оны босқа полиция, директорлар және Руальдың ағасы. Құпия бағытты, Призрактың үңгіріне алып келетін театрдың тек бір ғана қызметшісі біледі. Ол Руальға өз көмегін тигізіп, Призрактың тарихың айтып береді. Ол көптеген аймақтарда дарынды, сиқыршы және амалшы, дарынды инженер, сәулетші, музыкант және композитор, театрды Призрак деп атайтын адам, ажарсыз болып туған. Ата – анасының мейірімін көрмей, балалық шағында уйінен қашып кетуге мәжбүр болған. Ол дүниенің жартысын аралап, оған әр түрлі есімдер қойған. Өзінің саяхатынан кейін Парижге келіп, Гранд Опера театрның салынуына көмек көрсетіп, ғимараттың астынан өзіне үнгір салып алды. Призрак Кристинаны ұстап отқан жер аралға баратың жол жер асты өзенің кесіп өтеді. Эрик (Елестің бір есімі) өзінің айлакер механизімдерімен Руаль мен оның жол көрсетушісінің өмірлерінен айыра сақтады. Бірақ Кристинаның Призракке берген адалдық анты оларды құтқарады. Кристина мен Руальдың махаббаты, қаздың өз – өзін құрбан етуі, антқа адалдығы және Призракке аяушылығы – осының бәрі Эриктың ұмытылған ашық сезімдерін оятады. Сөйтіп ол қызды жібереді, ол оны әліде сүйеді, бірақ оның бақытты болғаның қалайды. Енді оның жалғыз қалауы – опера театрында жерленуі. == Орыс тіліне аудармалары == Алғаш аудармасы 1911 жылы С.Соловова есімді әйелмен аударылды. Кітаб «Тайна Приведения Большой Оперы» атты есіммен «Свет» типолитографиясымен шығарылған. Аударылым жеке басылыммен жасалмағандықтан, романның алғысөзі, сілтемелер және арнауы болмады. == Қойылымдар мен фильм == Романның сюжетіне сүйене отырып, бірнеше театралды қойылымдар жоспарланып, фильм түсірілді. 1986 жылғы мюзикл арқылы онан әрмен танымал бола бастады. 1914 жылдың қазанында "Призрак Оперы" киносы прокатқа шығады. Қазіргі уақытта бұл кино жоқ. Бірақ деректерге сүйенсек бұл алғашқы экранизация болганымен Гастон Лерудың рұқсатысыз тұсірілген. Тағыда 1916 жылы неміс Das Phantom der Oper нұсқасы түсірілген. Бірақ бұл филім де қазіргі уақытта жоқ. 1922 жылдағы түсірілім ең сəтті болған. Ең алғашқы, әрі танымал экранизациялардың бірі 1925 жылғы фильм. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) ey48w9zbc5639vtjzevf6i3mgiyr5sg 3483004 3483003 2025-06-25T03:03:00Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3483004 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — француз жазушысы Гастон Леру жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма 1909 жылғы 23 қыркүйек пен 1910 жылғы 8 қаңтар аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді. Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің Аталмыш ату (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған. Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Мазмұны == Париж қаласының опера театрында оғаш және ғажап құбылыстар болып тұрады. (декорациялар құлап, өзгеше дыбыстар естіліп, сәтсіз оқиғалар болып тұрады). Театрда елестер жүр деген лақап таралады. Бірақ театрдың жаңа директоралары оған сенбеушілігімен қарайды. Олар бұрынғы басшылықтарының кеңестеріне құлақ салмай, көбінесе едәуір сомадағы қаражатты жоғалтады. Тап сол кезде «Фауст» операсының қойылымы болып жатады. Сырқаттан келмей қалған приманы, дублер Кристина Даэ табыспен ауыстырады. Әр дайыңдыққа, оған ғашық болып қалған Руаль де Шаньи, қатысады. Жас жігіт енді туылып келе жатқан жас жұлдызбен бұрыннан таныс. Олар бірге теңізде дамалыстарын өткізген. Бірақ Кристинаның суықтығы Руальдың жасқаншақ жүрегін үркітеді. Руаль оны андып, оның өлім маскасындағы адаммен әпенді байланысын байқайды. Ол ешқайда қаша алмайтындай қылып, Кристинаны театрдың ортасына өзінің дауысымен баурап ралады. Дауыс иесі өлім маскасында болған адам. Масканың артында кім жасырылып тұр? Оның беті көріксіз, терісі сары, көзі қараңғыда жылтырлайды, ал мұрны бас сүйгіне кіріп кеткен. Қамалудың алдында ол жарыққа бір рет шығуын қалайды. Екі ғашық Кристина мен Руаль қашуды келіседі. Олардың әнгімесін естіп қойған Елес (Призрак), қызды алып қашып кетеді. Оны босқа полиция, директорлар және Руальдың ағасы. Құпия бағытты, Призрактың үңгіріне алып келетін театрдың тек бір ғана қызметшісі біледі. Ол Руальға өз көмегін тигізіп, Призрактың тарихың айтып береді. Ол көптеген аймақтарда дарынды, сиқыршы және амалшы, дарынды инженер, сәулетші, музыкант және композитор, театрды Призрак деп атайтын адам, ажарсыз болып туған. Ата – анасының мейірімін көрмей, балалық шағында уйінен қашып кетуге мәжбүр болған. Ол дүниенің жартысын аралап, оған әр түрлі есімдер қойған. Өзінің саяхатынан кейін Парижге келіп, Гранд Опера театрның салынуына көмек көрсетіп, ғимараттың астынан өзіне үнгір салып алды. Призрак Кристинаны ұстап отқан жер аралға баратың жол жер асты өзенің кесіп өтеді. Эрик (Елестің бір есімі) өзінің айлакер механизімдерімен Руаль мен оның жол көрсетушісінің өмірлерінен айыра сақтады. Бірақ Кристинаның Призракке берген адалдық анты оларды құтқарады. Кристина мен Руальдың махаббаты, қаздың өз – өзін құрбан етуі, антқа адалдығы және Призракке аяушылығы – осының бәрі Эриктың ұмытылған ашық сезімдерін оятады. Сөйтіп ол қызды жібереді, ол оны әліде сүйеді, бірақ оның бақытты болғаның қалайды. Енді оның жалғыз қалауы – опера театрында жерленуі. == Орыс тіліне аудармалары == Алғаш аудармасы 1911 жылы С.Соловова есімді әйелмен аударылды. Кітаб «Тайна Приведения Большой Оперы» атты есіммен «Свет» типолитографиясымен шығарылған. Аударылым жеке басылыммен жасалмағандықтан, романның алғысөзі, сілтемелер және арнауы болмады. == Қойылымдар мен фильм == Романның сюжетіне сүйене отырып, бірнеше театралды қойылымдар жоспарланып, фильм түсірілді. 1986 жылғы мюзикл арқылы онан әрмен танымал бола бастады. 1914 жылдың қазанында "Призрак Оперы" киносы прокатқа шығады. Қазіргі уақытта бұл кино жоқ. Бірақ деректерге сүйенсек бұл алғашқы экранизация болганымен Гастон Лерудың рұқсатысыз тұсірілген. Тағыда 1916 жылы неміс Das Phantom der Oper нұсқасы түсірілген. Бірақ бұл филім де қазіргі уақытта жоқ. 1922 жылдағы түсірілім ең сəтті болған. Ең алғашқы, әрі танымал экранизациялардың бірі 1925 жылғы фильм. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) qr0xujxqifjpe6mmbxy8ob28vk6d79r 3483009 3483004 2025-06-25T03:26:57Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3483009 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — француз жазушысы Гастон Леру жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма 1909 жылғы 23 қыркүйек пен 1910 жылғы 8 қаңтар аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді. Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің Аталмыш ату (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған. Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін Парижге оралып, жазушылыққа бет бұрады. Эдгар Аллан По мен Артур Конан Дойлдың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.[3] Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.[4] Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.[5][6] Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты. == Мазмұны == Париж қаласының опера театрында оғаш және ғажап құбылыстар болып тұрады. (декорациялар құлап, өзгеше дыбыстар естіліп, сәтсіз оқиғалар болып тұрады). Театрда елестер жүр деген лақап таралады. Бірақ театрдың жаңа директоралары оған сенбеушілігімен қарайды. Олар бұрынғы басшылықтарының кеңестеріне құлақ салмай, көбінесе едәуір сомадағы қаражатты жоғалтады. Тап сол кезде «Фауст» операсының қойылымы болып жатады. Сырқаттан келмей қалған приманы, дублер Кристина Даэ табыспен ауыстырады. Әр дайыңдыққа, оған ғашық болып қалған Руаль де Шаньи, қатысады. Жас жігіт енді туылып келе жатқан жас жұлдызбен бұрыннан таныс. Олар бірге теңізде дамалыстарын өткізген. Бірақ Кристинаның суықтығы Руальдың жасқаншақ жүрегін үркітеді. Руаль оны андып, оның өлім маскасындағы адаммен әпенді байланысын байқайды. Ол ешқайда қаша алмайтындай қылып, Кристинаны театрдың ортасына өзінің дауысымен баурап ралады. Дауыс иесі өлім маскасында болған адам. Масканың артында кім жасырылып тұр? Оның беті көріксіз, терісі сары, көзі қараңғыда жылтырлайды, ал мұрны бас сүйгіне кіріп кеткен. Қамалудың алдында ол жарыққа бір рет шығуын қалайды. Екі ғашық Кристина мен Руаль қашуды келіседі. Олардың әнгімесін естіп қойған Елес (Призрак), қызды алып қашып кетеді. Оны босқа полиция, директорлар және Руальдың ағасы. Құпия бағытты, Призрактың үңгіріне алып келетін театрдың тек бір ғана қызметшісі біледі. Ол Руальға өз көмегін тигізіп, Призрактың тарихың айтып береді. Ол көптеген аймақтарда дарынды, сиқыршы және амалшы, дарынды инженер, сәулетші, музыкант және композитор, театрды Призрак деп атайтын адам, ажарсыз болып туған. Ата – анасының мейірімін көрмей, балалық шағында уйінен қашып кетуге мәжбүр болған. Ол дүниенің жартысын аралап, оған әр түрлі есімдер қойған. Өзінің саяхатынан кейін Парижге келіп, Гранд Опера театрның салынуына көмек көрсетіп, ғимараттың астынан өзіне үнгір салып алды. Призрак Кристинаны ұстап отқан жер аралға баратың жол жер асты өзенің кесіп өтеді. Эрик (Елестің бір есімі) өзінің айлакер механизімдерімен Руаль мен оның жол көрсетушісінің өмірлерінен айыра сақтады. Бірақ Кристинаның Призракке берген адалдық анты оларды құтқарады. Кристина мен Руальдың махаббаты, қаздың өз – өзін құрбан етуі, антқа адалдығы және Призракке аяушылығы – осының бәрі Эриктың ұмытылған ашық сезімдерін оятады. Сөйтіп ол қызды жібереді, ол оны әліде сүйеді, бірақ оның бақытты болғаның қалайды. Енді оның жалғыз қалауы – опера театрында жерленуі. == Орыс тіліне аудармалары == Алғаш аудармасы 1911 жылы С.Соловова есімді әйелмен аударылды. Кітаб «Тайна Приведения Большой Оперы» атты есіммен «Свет» типолитографиясымен шығарылған. Аударылым жеке басылыммен жасалмағандықтан, романның алғысөзі, сілтемелер және арнауы болмады. == Қойылымдар мен фильм == Романның сюжетіне сүйене отырып, бірнеше театралды қойылымдар жоспарланып, фильм түсірілді. 1986 жылғы мюзикл арқылы онан әрмен танымал бола бастады. 1914 жылдың қазанында "Призрак Оперы" киносы прокатқа шығады. Қазіргі уақытта бұл кино жоқ. Бірақ деректерге сүйенсек бұл алғашқы экранизация болганымен Гастон Лерудың рұқсатысыз тұсірілген. Тағыда 1916 жылы неміс Das Phantom der Oper нұсқасы түсірілген. Бірақ бұл филім де қазіргі уақытта жоқ. 1922 жылдағы түсірілім ең сəтті болған. Ең алғашқы, әрі танымал экранизациялардың бірі 1925 жылғы фильм. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) gatw4lmovg5ees9u6vk3w0tqk9ns5wu 3483010 3483009 2025-06-25T03:29:45Z Sagzhan 29953 /* Мазмұны */ 3483010 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — француз жазушысы Гастон Леру жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма 1909 жылғы 23 қыркүйек пен 1910 жылғы 8 қаңтар аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді. Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің Аталмыш ату (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған. Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін Парижге оралып, жазушылыққа бет бұрады. Эдгар Аллан По мен Артур Конан Дойлдың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.[3] Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.[4] Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.[5][6] Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты. == Мазмұны == Париж қаласының опера театрында оғаш және ғажап құбылыстар болып тұрады. (декорациялар құлап, өзгеше дыбыстар естіліп, сәтсіз оқиғалар болып тұрады). Театрда елестер жүр деген лақап таралады. Бірақ театрдың жаңа директоралары оған сенбеушілігімен қарайды. Олар бұрынғы басшылықтарының кеңестеріне құлақ салмай, көбінесе едәуір сомадағы қаражатты жоғалтады. Тап сол кезде «Фауст» операсының қойылымы болып жатады. Сырқаттан келмей қалған приманы, дублер Кристина Даэ табыспен ауыстырады. Әр дайыңдыққа, оған ғашық болып қалған Руаль де Шаньи, қатысады. Жас жігіт енді туылып келе жатқан жас жұлдызбен бұрыннан таныс. Олар бірге теңізде дамалыстарын өткізген. Бірақ Кристинаның суықтығы Руальдың жасқаншақ жүрегін үркітеді. Руаль оны андып, оның өлім маскасындағы адаммен әпенді байланысын байқайды. Ол ешқайда қаша алмайтындай қылып, Кристинаны театрдың ортасына өзінің дауысымен баурап ралады. Дауыс иесі өлім маскасында болған адам. Масканың артында кім жасырылып тұр? Оның беті көріксіз, терісі сары, көзі қараңғыда жылтырлайды, ал мұрны бас сүйгіне кіріп кеткен. Қамалудың алдында ол жарыққа бір рет шығуын қалайды. Екі ғашық Кристина мен Руаль қашуды келіседі. Олардың әнгімесін естіп қойған Елес (Призрак), қызды алып қашып кетеді. Оны босқа полиция, директорлар және Руальдың ағасы. Құпия бағытты, Призрактың үңгіріне алып келетін театрдың тек бір ғана қызметшісі біледі. Ол Руальға өз көмегін тигізіп, Призрактың тарихың айтып береді. Ол көптеген аймақтарда дарынды, сиқыршы және амалшы, дарынды инженер, сәулетші, музыкант және композитор, театрды Призрак деп атайтын адам, ажарсыз болып туған. Ата – анасының мейірімін көрмей, балалық шағында уйінен қашып кетуге мәжбүр болған. Ол дүниенің жартысын аралап, оған әр түрлі есімдер қойған. Өзінің саяхатынан кейін Парижге келіп, Гранд Опера театрның салынуына көмек көрсетіп, ғимараттың астынан өзіне үнгір салып алды. Призрак Кристинаны ұстап отқан жер аралға баратың жол жер асты өзенің кесіп өтеді. Эрик (Елестің бір есімі) өзінің айлакер механизімдерімен Руаль мен оның жол көрсетушісінің өмірлерінен айыра сақтады. Бірақ Кристинаның Призракке берген адалдық анты оларды құтқарады. Кристина мен Руальдың махаббаты, қаздың өз – өзін құрбан етуі, антқа адалдығы және Призракке аяушылығы – осының бәрі Эриктың ұмытылған ашық сезімдерін оятады. Сөйтіп ол қызды жібереді, ол оны әліде сүйеді, бірақ оның бақытты болғаның қалайды. Енді оның жалғыз қалауы – опера театрында жерленуі. == Сюжет қысқаша == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. == Орыс тіліне аудармалары == Алғаш аудармасы 1911 жылы С.Соловова есімді әйелмен аударылды. Кітаб «Тайна Приведения Большой Оперы» атты есіммен «Свет» типолитографиясымен шығарылған. Аударылым жеке басылыммен жасалмағандықтан, романның алғысөзі, сілтемелер және арнауы болмады. == Қойылымдар мен фильм == Романның сюжетіне сүйене отырып, бірнеше театралды қойылымдар жоспарланып, фильм түсірілді. 1986 жылғы мюзикл арқылы онан әрмен танымал бола бастады. 1914 жылдың қазанында "Призрак Оперы" киносы прокатқа шығады. Қазіргі уақытта бұл кино жоқ. Бірақ деректерге сүйенсек бұл алғашқы экранизация болганымен Гастон Лерудың рұқсатысыз тұсірілген. Тағыда 1916 жылы неміс Das Phantom der Oper нұсқасы түсірілген. Бірақ бұл филім де қазіргі уақытта жоқ. 1922 жылдағы түсірілім ең сəтті болған. Ең алғашқы, әрі танымал экранизациялардың бірі 1925 жылғы фильм. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) ldfm16bzoplr2yajdunhlvvhprj7fco 3483011 3483010 2025-06-25T03:30:32Z Sagzhan 29953 /* Мазмұны */ 3483011 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — француз жазушысы Гастон Леру жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма 1909 жылғы 23 қыркүйек пен 1910 жылғы 8 қаңтар аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді. Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің Аталмыш ату (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған. Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін Парижге оралып, жазушылыққа бет бұрады. Эдгар Аллан По мен Артур Конан Дойлдың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.[3] Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.[4] Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.[5][6] Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты. == Сюжет қысқаша == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. == Орыс тіліне аудармалары == Алғаш аудармасы 1911 жылы С.Соловова есімді әйелмен аударылды. Кітаб «Тайна Приведения Большой Оперы» атты есіммен «Свет» типолитографиясымен шығарылған. Аударылым жеке басылыммен жасалмағандықтан, романның алғысөзі, сілтемелер және арнауы болмады. == Қойылымдар мен фильм == Романның сюжетіне сүйене отырып, бірнеше театралды қойылымдар жоспарланып, фильм түсірілді. 1986 жылғы мюзикл арқылы онан әрмен танымал бола бастады. 1914 жылдың қазанында "Призрак Оперы" киносы прокатқа шығады. Қазіргі уақытта бұл кино жоқ. Бірақ деректерге сүйенсек бұл алғашқы экранизация болганымен Гастон Лерудың рұқсатысыз тұсірілген. Тағыда 1916 жылы неміс Das Phantom der Oper нұсқасы түсірілген. Бірақ бұл филім де қазіргі уақытта жоқ. 1922 жылдағы түсірілім ең сəтті болған. Ең алғашқы, әрі танымал экранизациялардың бірі 1925 жылғы фильм. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) ftecuwy1ksaik95qrwvu7y8ztde6e9v 3483012 3483011 2025-06-25T03:32:51Z Sagzhan 29953 /* Сюжет қысқаша */ 3483012 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — француз жазушысы Гастон Леру жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма 1909 жылғы 23 қыркүйек пен 1910 жылғы 8 қаңтар аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді. Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің Аталмыш ату (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған. Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін Парижге оралып, жазушылыққа бет бұрады. Эдгар Аллан По мен Артур Конан Дойлдың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.[3] Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.[4] Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.[5][6] Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты. == Сюжет қысқаша == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. == Эпилог == Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесы" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. «Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Орыс тіліне аудармалары == Алғаш аудармасы 1911 жылы С.Соловова есімді әйелмен аударылды. Кітаб «Тайна Приведения Большой Оперы» атты есіммен «Свет» типолитографиясымен шығарылған. Аударылым жеке басылыммен жасалмағандықтан, романның алғысөзі, сілтемелер және арнауы болмады. == Қойылымдар мен фильм == Романның сюжетіне сүйене отырып, бірнеше театралды қойылымдар жоспарланып, фильм түсірілді. 1986 жылғы мюзикл арқылы онан әрмен танымал бола бастады. 1914 жылдың қазанында "Призрак Оперы" киносы прокатқа шығады. Қазіргі уақытта бұл кино жоқ. Бірақ деректерге сүйенсек бұл алғашқы экранизация болганымен Гастон Лерудың рұқсатысыз тұсірілген. Тағыда 1916 жылы неміс Das Phantom der Oper нұсқасы түсірілген. Бірақ бұл филім де қазіргі уақытта жоқ. 1922 жылдағы түсірілім ең сəтті болған. Ең алғашқы, әрі танымал экранизациялардың бірі 1925 жылғы фильм. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) mxzdin1bti0pyi4cgtsgn17qjk3eu31 3483013 3483012 2025-06-25T03:33:54Z Sagzhan 29953 /* Кейіпкерлер */ 3483013 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — француз жазушысы Гастон Леру жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма 1909 жылғы 23 қыркүйек пен 1910 жылғы 8 қаңтар аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді. Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің Аталмыш ату (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған. Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін Парижге оралып, жазушылыққа бет бұрады. Эдгар Аллан По мен Артур Конан Дойлдың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.[3] Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.[4] Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.[5][6] Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты. == Сюжет қысқаша == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. == Эпилог == Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесы" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Орыс тіліне аудармалары == Алғаш аудармасы 1911 жылы С.Соловова есімді әйелмен аударылды. Кітаб «Тайна Приведения Большой Оперы» атты есіммен «Свет» типолитографиясымен шығарылған. Аударылым жеке басылыммен жасалмағандықтан, романның алғысөзі, сілтемелер және арнауы болмады. == Қойылымдар мен фильм == Романның сюжетіне сүйене отырып, бірнеше театралды қойылымдар жоспарланып, фильм түсірілді. 1986 жылғы мюзикл арқылы онан әрмен танымал бола бастады. 1914 жылдың қазанында "Призрак Оперы" киносы прокатқа шығады. Қазіргі уақытта бұл кино жоқ. Бірақ деректерге сүйенсек бұл алғашқы экранизация болганымен Гастон Лерудың рұқсатысыз тұсірілген. Тағыда 1916 жылы неміс Das Phantom der Oper нұсқасы түсірілген. Бірақ бұл филім де қазіргі уақытта жоқ. 1922 жылдағы түсірілім ең сəтті болған. Ең алғашқы, әрі танымал экранизациялардың бірі 1925 жылғы фильм. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) ckeemxat8mo07cdj80lf85k6nyx6tlf 3483014 3483013 2025-06-25T03:34:37Z Sagzhan 29953 /* Кейіпкерлер */ 3483014 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — француз жазушысы Гастон Леру жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма 1909 жылғы 23 қыркүйек пен 1910 жылғы 8 қаңтар аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді. Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің Аталмыш ату (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған. Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін Парижге оралып, жазушылыққа бет бұрады. Эдгар Аллан По мен Артур Конан Дойлдың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.[3] Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.[4] Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.[5][6] Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты. == Сюжет қысқаша == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. == Эпилог == Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Орыс тіліне аудармалары == Алғаш аудармасы 1911 жылы С.Соловова есімді әйелмен аударылды. Кітаб «Тайна Приведения Большой Оперы» атты есіммен «Свет» типолитографиясымен шығарылған. Аударылым жеке басылыммен жасалмағандықтан, романның алғысөзі, сілтемелер және арнауы болмады. == Қойылымдар мен фильм == Романның сюжетіне сүйене отырып, бірнеше театралды қойылымдар жоспарланып, фильм түсірілді. 1986 жылғы мюзикл арқылы онан әрмен танымал бола бастады. 1914 жылдың қазанында "Призрак Оперы" киносы прокатқа шығады. Қазіргі уақытта бұл кино жоқ. Бірақ деректерге сүйенсек бұл алғашқы экранизация болганымен Гастон Лерудың рұқсатысыз тұсірілген. Тағыда 1916 жылы неміс Das Phantom der Oper нұсқасы түсірілген. Бірақ бұл филім де қазіргі уақытта жоқ. 1922 жылдағы түсірілім ең сəтті болған. Ең алғашқы, әрі танымал экранизациялардың бірі 1925 жылғы фильм. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) j09sdzy4sjb3ecxwt3sorfuhmj0iu93 3483015 3483014 2025-06-25T03:37:39Z Sagzhan 29953 /* Кейіпкерлер */ 3483015 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — француз жазушысы Гастон Леру жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма 1909 жылғы 23 қыркүйек пен 1910 жылғы 8 қаңтар аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді. Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің Аталмыш ату (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған. Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін Парижге оралып, жазушылыққа бет бұрады. Эдгар Аллан По мен Артур Конан Дойлдың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.[3] Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.[4] Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.[5][6] Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты. == Сюжет қысқаша == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. == Эпилог == Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == Музыка Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. Мистика Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. Готикалық қорқыныш Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. Махаббат Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Орыс тіліне аудармалары == Алғаш аудармасы 1911 жылы С.Соловова есімді әйелмен аударылды. Кітаб «Тайна Приведения Большой Оперы» атты есіммен «Свет» типолитографиясымен шығарылған. Аударылым жеке басылыммен жасалмағандықтан, романның алғысөзі, сілтемелер және арнауы болмады. == Қойылымдар мен фильм == Романның сюжетіне сүйене отырып, бірнеше театралды қойылымдар жоспарланып, фильм түсірілді. 1986 жылғы мюзикл арқылы онан әрмен танымал бола бастады. 1914 жылдың қазанында "Призрак Оперы" киносы прокатқа шығады. Қазіргі уақытта бұл кино жоқ. Бірақ деректерге сүйенсек бұл алғашқы экранизация болганымен Гастон Лерудың рұқсатысыз тұсірілген. Тағыда 1916 жылы неміс Das Phantom der Oper нұсқасы түсірілген. Бірақ бұл филім де қазіргі уақытта жоқ. 1922 жылдағы түсірілім ең сəтті болған. Ең алғашқы, әрі танымал экранизациялардың бірі 1925 жылғы фильм. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) iwfjhjmwkmnejpt9xbvo8f9i378sk8u 3483016 3483015 2025-06-25T03:38:20Z Sagzhan 29953 /* Тақырыптар */ 3483016 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — француз жазушысы Гастон Леру жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма 1909 жылғы 23 қыркүйек пен 1910 жылғы 8 қаңтар аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді. Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің Аталмыш ату (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған. Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін Парижге оралып, жазушылыққа бет бұрады. Эдгар Аллан По мен Артур Конан Дойлдың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.[3] Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.[4] Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.[5][6] Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты. == Сюжет қысқаша == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. == Эпилог == Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Орыс тіліне аудармалары == Алғаш аудармасы 1911 жылы С.Соловова есімді әйелмен аударылды. Кітаб «Тайна Приведения Большой Оперы» атты есіммен «Свет» типолитографиясымен шығарылған. Аударылым жеке басылыммен жасалмағандықтан, романның алғысөзі, сілтемелер және арнауы болмады. == Қойылымдар мен фильм == Романның сюжетіне сүйене отырып, бірнеше театралды қойылымдар жоспарланып, фильм түсірілді. 1986 жылғы мюзикл арқылы онан әрмен танымал бола бастады. 1914 жылдың қазанында "Призрак Оперы" киносы прокатқа шығады. Қазіргі уақытта бұл кино жоқ. Бірақ деректерге сүйенсек бұл алғашқы экранизация болганымен Гастон Лерудың рұқсатысыз тұсірілген. Тағыда 1916 жылы неміс Das Phantom der Oper нұсқасы түсірілген. Бірақ бұл филім де қазіргі уақытта жоқ. 1922 жылдағы түсірілім ең сəтті болған. Ең алғашқы, әрі танымал экранизациялардың бірі 1925 жылғы фильм. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) jh1fg9tyfgl64bh4ogi6g82sjj192x5 3483017 3483016 2025-06-25T03:40:20Z Sagzhan 29953 /* Махаббат */ 3483017 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — француз жазушысы Гастон Леру жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма 1909 жылғы 23 қыркүйек пен 1910 жылғы 8 қаңтар аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді. Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің Аталмыш ату (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған. Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін Парижге оралып, жазушылыққа бет бұрады. Эдгар Аллан По мен Артур Конан Дойлдың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.[3] Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.[4] Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.[5][6] Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты. == Сюжет қысқаша == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. == Эпилог == Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.[8] Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,[13] кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.[14] New York Times-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.[15] Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.[13] Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.[16] Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Орыс тіліне аудармалары == Алғаш аудармасы 1911 жылы С.Соловова есімді әйелмен аударылды. Кітаб «Тайна Приведения Большой Оперы» атты есіммен «Свет» типолитографиясымен шығарылған. Аударылым жеке басылыммен жасалмағандықтан, романның алғысөзі, сілтемелер және арнауы болмады. == Қойылымдар мен фильм == Романның сюжетіне сүйене отырып, бірнеше театралды қойылымдар жоспарланып, фильм түсірілді. 1986 жылғы мюзикл арқылы онан әрмен танымал бола бастады. 1914 жылдың қазанында "Призрак Оперы" киносы прокатқа шығады. Қазіргі уақытта бұл кино жоқ. Бірақ деректерге сүйенсек бұл алғашқы экранизация болганымен Гастон Лерудың рұқсатысыз тұсірілген. Тағыда 1916 жылы неміс Das Phantom der Oper нұсқасы түсірілген. Бірақ бұл филім де қазіргі уақытта жоқ. 1922 жылдағы түсірілім ең сəтті болған. Ең алғашқы, әрі танымал экранизациялардың бірі 1925 жылғы фильм. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) 413o8yknu5lh5rkc2vg6kc3c8p45cmh 3483018 3483017 2025-06-25T03:41:23Z Sagzhan 29953 /* Орыс тіліне аудармалары */ 3483018 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — француз жазушысы Гастон Леру жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма 1909 жылғы 23 қыркүйек пен 1910 жылғы 8 қаңтар аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді. Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің Аталмыш ату (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған. Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін Парижге оралып, жазушылыққа бет бұрады. Эдгар Аллан По мен Артур Конан Дойлдың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.[3] Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.[4] Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.[5][6] Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты. == Сюжет қысқаша == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. == Эпилог == Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.[8] Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,[13] кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.[14] New York Times-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.[15] Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.[13] Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.[16] Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Қойылымдар мен фильм == Романның сюжетіне сүйене отырып, бірнеше театралды қойылымдар жоспарланып, фильм түсірілді. 1986 жылғы мюзикл арқылы онан әрмен танымал бола бастады. 1914 жылдың қазанында "Призрак Оперы" киносы прокатқа шығады. Қазіргі уақытта бұл кино жоқ. Бірақ деректерге сүйенсек бұл алғашқы экранизация болганымен Гастон Лерудың рұқсатысыз тұсірілген. Тағыда 1916 жылы неміс Das Phantom der Oper нұсқасы түсірілген. Бірақ бұл филім де қазіргі уақытта жоқ. 1922 жылдағы түсірілім ең сəтті болған. Ең алғашқы, әрі танымал экранизациялардың бірі 1925 жылғы фильм. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) j7a6f57tmt67fbgwwnp771zk98jgecf 3483019 3483018 2025-06-25T03:42:53Z Sagzhan 29953 /* Қойылымдар мен фильм */ 3483019 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — француз жазушысы Гастон Леру жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма 1909 жылғы 23 қыркүйек пен 1910 жылғы 8 қаңтар аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді. Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің Аталмыш ату (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған. Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін Парижге оралып, жазушылыққа бет бұрады. Эдгар Аллан По мен Артур Конан Дойлдың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.[3] Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.[4] Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.[5][6] Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты. == Сюжет қысқаша == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. == Эпилог == Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.[8] Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,[13] кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.[14] New York Times-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.[15] Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.[13] Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.[16] Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.[3] Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.[3] Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді.[18] Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.[19] Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) dd9pzz9c4dzufjfwnno3dlqgjx2ciuu 3483020 3483019 2025-06-25T03:44:27Z Sagzhan 29953 /* Адаптация */ 3483020 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — француз жазушысы Гастон Леру жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма 1909 жылғы 23 қыркүйек пен 1910 жылғы 8 қаңтар аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді. Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің Аталмыш ату (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған. Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін Парижге оралып, жазушылыққа бет бұрады. Эдгар Аллан По мен Артур Конан Дойлдың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.[3] Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.[4] Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.[5][6] Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты. == Сюжет қысқаша == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. == Эпилог == Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.[8] Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,[13] кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.[14] New York Times-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.[15] Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.[13] Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.[16] Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады. <ref name=":02"/> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.[3] Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді.[18] Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.[19] Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) mvv3we7dzqihhhpkbsngppvo2ocjmkz 3483021 3483020 2025-06-25T03:45:58Z Sagzhan 29953 /* Адаптация */ 3483021 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — француз жазушысы Гастон Леру жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма 1909 жылғы 23 қыркүйек пен 1910 жылғы 8 қаңтар аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді. Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің Аталмыш ату (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған. Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін Парижге оралып, жазушылыққа бет бұрады. Эдгар Аллан По мен Артур Конан Дойлдың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.[3] Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.[4] Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.[5][6] Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты. == Сюжет қысқаша == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. == Эпилог == Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.[8] Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,[13] кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.[14] New York Times-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.[15] Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.[13] Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.[16] Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.<ref>Das Gespenst I’m Opernhaus<ref/> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.[3] Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді.[18] Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.[19] Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) 0zkp6z2kahykjbt7cm6q15e7k3rwje5 3483022 3483021 2025-06-25T03:46:42Z Sagzhan 29953 /* Адаптация */ 3483022 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — француз жазушысы Гастон Леру жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма 1909 жылғы 23 қыркүйек пен 1910 жылғы 8 қаңтар аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді. Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің Аталмыш ату (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған. Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін Парижге оралып, жазушылыққа бет бұрады. Эдгар Аллан По мен Артур Конан Дойлдың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.[3] Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.[4] Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.[5][6] Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты. == Сюжет қысқаша == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. == Эпилог == Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.[8] Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,[13] кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.[14] New York Times-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.[15] Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.[13] Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.[16] Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.<ref>Das Gespenst I’m Opernhaus</ref> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.[3] Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді.[18] Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.[19] Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) tdmo7mwt8gjg5iw85bhtfc2kejpuxoe 3483023 3483022 2025-06-25T03:48:01Z Sagzhan 29953 /* Адаптация */ 3483023 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — француз жазушысы Гастон Леру жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма 1909 жылғы 23 қыркүйек пен 1910 жылғы 8 қаңтар аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді. Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің Аталмыш ату (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған. Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін Парижге оралып, жазушылыққа бет бұрады. Эдгар Аллан По мен Артур Конан Дойлдың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.[3] Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.[4] Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.[5][6] Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты. == Сюжет қысқаша == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. == Эпилог == Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.[8] Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,[13] кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.[14] New York Times-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.[15] Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.[13] Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.[16] Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.<ref>Das Gespenst I’m Opernhaus</ref> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.[3] Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді. Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.<ref>{{Cite web |url=https://www.cmuse.org/the-phantom-of-the-opera-myth-versus-reality/ |title=The Phantom of the Opera: myth versus reality |website=cmuse.org |date=22 July 2016 |language=en |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) q156nfe01g7fw2ekydconkiuu8pclhx 3483025 3483023 2025-06-25T03:49:07Z Sagzhan 29953 /* Адаптация */ 3483025 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — француз жазушысы Гастон Леру жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма 1909 жылғы 23 қыркүйек пен 1910 жылғы 8 қаңтар аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді. Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің Аталмыш ату (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған. Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін Парижге оралып, жазушылыққа бет бұрады. Эдгар Аллан По мен Артур Конан Дойлдың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.[3] Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.[4] Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.[5][6] Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты. == Сюжет қысқаша == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. == Эпилог == Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.[8] Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,[13] кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.[14] New York Times-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.[15] Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.[13] Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.[16] Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.<ref>Das Gespenst I’m Opernhaus</ref> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.<ref>{{Cite news|last=Rothstein|first=Mervyn|date=1988-05-11|title=Old Novel Returns to Haunt a Current Musical (Published 1988)|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1988/05/11/theater/old-novel-returns-to-haunt-a-current-musical.html|access-date=2020-11-11|issn=0362-4331}}</ref> Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді. Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.<ref>{{Cite web |url=https://www.cmuse.org/the-phantom-of-the-opera-myth-versus-reality/ |title=The Phantom of the Opera: myth versus reality |website=cmuse.org |date=22 July 2016 |language=en |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) ha27a1o5on0sp3gih2zchgpnhjw1qjo 3483026 3483025 2025-06-25T03:51:48Z Sagzhan 29953 /* Адаптация */ 3483026 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — француз жазушысы Гастон Леру жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма 1909 жылғы 23 қыркүйек пен 1910 жылғы 8 қаңтар аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді. Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің Аталмыш ату (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған. Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін Парижге оралып, жазушылыққа бет бұрады. Эдгар Аллан По мен Артур Конан Дойлдың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.[3] Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.[4] Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.[5][6] Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты. == Сюжет қысқаша == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. == Эпилог == Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.[8] Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,[13] кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.[14] New York Times-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.[15] Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.[13] Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.[16] Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.<ref>Das Gespenst I’m Opernhaus</ref> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.<ref>{{Cite news|last=Rothstein|first=Mervyn|date=1988-05-11|title=Old Novel Returns to Haunt a Current Musical (Published 1988)|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1988/05/11/theater/old-novel-returns-to-haunt-a-current-musical.html|access-date=2020-11-11|issn=0362-4331}}</ref> Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді. Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.<ref>{{Cite web |url=https://www.cmuse.org/the-phantom-of-the-opera-myth-versus-reality/ |title=The Phantom of the Opera: myth versus reality |website=cmuse.org |date=22 July 2016 |language=en |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) hcw4a222yg3mwwa5s83tu8v4kmxdtpw 3483027 3483026 2025-06-25T03:53:02Z Sagzhan 29953 /* Сын */ 3483027 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — француз жазушысы Гастон Леру жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма 1909 жылғы 23 қыркүйек пен 1910 жылғы 8 қаңтар аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді. Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің Аталмыш ату (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған. Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін Парижге оралып, жазушылыққа бет бұрады. Эдгар Аллан По мен Артур Конан Дойлдың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.[3] Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.[4] Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.[5][6] Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты. == Сюжет қысқаша == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. == Эпилог == Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.<ref name="Mireille Ribière Writings, Photographs">{{cite web |last1=Ribière |first1=Mireille |title=An Unsettling, Unsettled Novel |url=http://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110520235031/https://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |archive-date=May 20, 2011 |access-date=April 27, 2018 |website=mireilleribiere.com}}</ref> Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,[13] кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.[14] New York Times-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.[15] Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.[13] Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.[16] Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.<ref>Das Gespenst I’m Opernhaus</ref> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.<ref>{{Cite news|last=Rothstein|first=Mervyn|date=1988-05-11|title=Old Novel Returns to Haunt a Current Musical (Published 1988)|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1988/05/11/theater/old-novel-returns-to-haunt-a-current-musical.html|access-date=2020-11-11|issn=0362-4331}}</ref> Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді. Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.<ref>{{Cite web |url=https://www.cmuse.org/the-phantom-of-the-opera-myth-versus-reality/ |title=The Phantom of the Opera: myth versus reality |website=cmuse.org |date=22 July 2016 |language=en |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) cjw29eefwtl8uyhxkddg7e0lmarwjuo 3483028 3483027 2025-06-25T03:54:14Z Sagzhan 29953 /* Сын */ 3483028 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — француз жазушысы Гастон Леру жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма 1909 жылғы 23 қыркүйек пен 1910 жылғы 8 қаңтар аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді. Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің Аталмыш ату (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған. Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін Парижге оралып, жазушылыққа бет бұрады. Эдгар Аллан По мен Артур Конан Дойлдың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.[3] Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.[4] Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.[5][6] Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты. == Сюжет қысқаша == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. == Эпилог == Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.<ref name="Mireille Ribière Writings, Photographs">{{cite web |last1=Ribière |first1=Mireille |title=An Unsettling, Unsettled Novel |url=http://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110520235031/https://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |archive-date=May 20, 2011 |access-date=April 27, 2018 |website=mireilleribiere.com}}</ref> Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,<ref name="Peter Haining">{{cite web |url=http://www.thephantomoftheopera.com/the-inspiration/ |title=The Man Who Created the Phantom |last1=Haining |first1=Peter |website=The Phantom of the Opera |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.[14] New York Times-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.[15] Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.[13] Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.[16] Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.<ref>Das Gespenst I’m Opernhaus</ref> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.<ref>{{Cite news|last=Rothstein|first=Mervyn|date=1988-05-11|title=Old Novel Returns to Haunt a Current Musical (Published 1988)|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1988/05/11/theater/old-novel-returns-to-haunt-a-current-musical.html|access-date=2020-11-11|issn=0362-4331}}</ref> Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді. Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.<ref>{{Cite web |url=https://www.cmuse.org/the-phantom-of-the-opera-myth-versus-reality/ |title=The Phantom of the Opera: myth versus reality |website=cmuse.org |date=22 July 2016 |language=en |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) 59ghmz1w8279tokgkt90x2iylhvn8ad 3483029 3483028 2025-06-25T03:54:54Z Sagzhan 29953 /* Сын */ 3483029 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — француз жазушысы Гастон Леру жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма 1909 жылғы 23 қыркүйек пен 1910 жылғы 8 қаңтар аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді. Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің Аталмыш ату (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған. Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін Парижге оралып, жазушылыққа бет бұрады. Эдгар Аллан По мен Артур Конан Дойлдың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.[3] Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.[4] Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.[5][6] Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты. == Сюжет қысқаша == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. == Эпилог == Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.<ref name="Mireille Ribière Writings, Photographs">{{cite web |last1=Ribière |first1=Mireille |title=An Unsettling, Unsettled Novel |url=http://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110520235031/https://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |archive-date=May 20, 2011 |access-date=April 27, 2018 |website=mireilleribiere.com}}</ref> Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,<ref name="Peter Haining">{{cite web |url=http://www.thephantomoftheopera.com/the-inspiration/ |title=The Man Who Created the Phantom |last1=Haining |first1=Peter |website=The Phantom of the Opera |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.<ref>{{Cite journal |last=Shah |first=Raj |date=Mar 3, 2016 |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's Le Fantôme de L'opéra |journal=French Studies Bulletin |language=en |volume=37 |issue=138 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 |issn=0262-2750}}</ref> New York Times-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.[15] Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.[13] Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.[16] Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.<ref>Das Gespenst I’m Opernhaus</ref> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.<ref>{{Cite news|last=Rothstein|first=Mervyn|date=1988-05-11|title=Old Novel Returns to Haunt a Current Musical (Published 1988)|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1988/05/11/theater/old-novel-returns-to-haunt-a-current-musical.html|access-date=2020-11-11|issn=0362-4331}}</ref> Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді. Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.<ref>{{Cite web |url=https://www.cmuse.org/the-phantom-of-the-opera-myth-versus-reality/ |title=The Phantom of the Opera: myth versus reality |website=cmuse.org |date=22 July 2016 |language=en |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) 43f99m6evge8c92jippybyfl6rg04ly 3483030 3483029 2025-06-25T03:56:33Z Sagzhan 29953 /* Сын */ 3483030 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — француз жазушысы Гастон Леру жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма 1909 жылғы 23 қыркүйек пен 1910 жылғы 8 қаңтар аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді. Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің Аталмыш ату (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған. Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін Парижге оралып, жазушылыққа бет бұрады. Эдгар Аллан По мен Артур Конан Дойлдың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.[3] Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.[4] Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.[5][6] Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты. == Сюжет қысқаша == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. == Эпилог == Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.<ref name="Mireille Ribière Writings, Photographs">{{cite web |last1=Ribière |first1=Mireille |title=An Unsettling, Unsettled Novel |url=http://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110520235031/https://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |archive-date=May 20, 2011 |access-date=April 27, 2018 |website=mireilleribiere.com}}</ref> Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,<ref name="Peter Haining">{{cite web |url=http://www.thephantomoftheopera.com/the-inspiration/ |title=The Man Who Created the Phantom |last1=Haining |first1=Peter |website=The Phantom of the Opera |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.<ref>{{Cite journal |last=Shah |first=Raj |date=Mar 3, 2016 |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's Le Fantôme de L'opéra |journal=French Studies Bulletin |language=en |volume=37 |issue=138 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 |issn=0262-2750}}</ref> New York Times-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.<ref name="New York Times Book Review">{{cite magazine |title=An Opera-House Phantom |magazine=The New York Times Book Review |date=Feb 19, 1911}}</ref> Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.[13] Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.[16] Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.<ref>Das Gespenst I’m Opernhaus</ref> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.<ref>{{Cite news|last=Rothstein|first=Mervyn|date=1988-05-11|title=Old Novel Returns to Haunt a Current Musical (Published 1988)|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1988/05/11/theater/old-novel-returns-to-haunt-a-current-musical.html|access-date=2020-11-11|issn=0362-4331}}</ref> Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді. Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.<ref>{{Cite web |url=https://www.cmuse.org/the-phantom-of-the-opera-myth-versus-reality/ |title=The Phantom of the Opera: myth versus reality |website=cmuse.org |date=22 July 2016 |language=en |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) m8iojqnb84q1jlt5w3e6riqf20opoo7 3483031 3483030 2025-06-25T03:57:18Z Sagzhan 29953 /* Сын */ 3483031 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — француз жазушысы Гастон Леру жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма 1909 жылғы 23 қыркүйек пен 1910 жылғы 8 қаңтар аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді. Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің Аталмыш ату (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған. Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін Парижге оралып, жазушылыққа бет бұрады. Эдгар Аллан По мен Артур Конан Дойлдың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.[3] Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.[4] Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.[5][6] Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты. == Сюжет қысқаша == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. == Эпилог == Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.<ref name="Mireille Ribière Writings, Photographs">{{cite web |last1=Ribière |first1=Mireille |title=An Unsettling, Unsettled Novel |url=http://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110520235031/https://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |archive-date=May 20, 2011 |access-date=April 27, 2018 |website=mireilleribiere.com}}</ref> Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,<ref name="Peter Haining">{{cite web |url=http://www.thephantomoftheopera.com/the-inspiration/ |title=The Man Who Created the Phantom |last1=Haining |first1=Peter |website=The Phantom of the Opera |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.<ref>{{Cite journal |last=Shah |first=Raj |date=Mar 3, 2016 |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's Le Fantôme de L'opéra |journal=French Studies Bulletin |language=en |volume=37 |issue=138 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 |issn=0262-2750}}</ref> New York Times-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.<ref name="New York Times Book Review">{{cite magazine |title=An Opera-House Phantom |magazine=The New York Times Book Review |date=Feb 19, 1911}}</ref> Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.<ref>{{Cite web|title=The Phantom of the Opera: Creep of Music|url=https://www.librarypoint.org/blogs/post/history-of-the-phantom/|access-date=2020-11-11|website=www.librarypoint.org|date=22 June 2018 |language=en-US}}</ref> Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.[16] Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.<ref>Das Gespenst I’m Opernhaus</ref> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.<ref>{{Cite news|last=Rothstein|first=Mervyn|date=1988-05-11|title=Old Novel Returns to Haunt a Current Musical (Published 1988)|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1988/05/11/theater/old-novel-returns-to-haunt-a-current-musical.html|access-date=2020-11-11|issn=0362-4331}}</ref> Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді. Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.<ref>{{Cite web |url=https://www.cmuse.org/the-phantom-of-the-opera-myth-versus-reality/ |title=The Phantom of the Opera: myth versus reality |website=cmuse.org |date=22 July 2016 |language=en |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) aha8fwzlazdm2yyll2q1pyetz4hjxc7 3483032 3483031 2025-06-25T03:58:05Z Sagzhan 29953 /* Сын */ 3483032 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — француз жазушысы Гастон Леру жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма 1909 жылғы 23 қыркүйек пен 1910 жылғы 8 қаңтар аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді. Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің Аталмыш ату (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған. Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін Парижге оралып, жазушылыққа бет бұрады. Эдгар Аллан По мен Артур Конан Дойлдың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.[3] Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.[4] Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.[5][6] Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты. == Сюжет қысқаша == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. == Эпилог == Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.<ref name="Mireille Ribière Writings, Photographs">{{cite web |last1=Ribière |first1=Mireille |title=An Unsettling, Unsettled Novel |url=http://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110520235031/https://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |archive-date=May 20, 2011 |access-date=April 27, 2018 |website=mireilleribiere.com}}</ref> Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,<ref name="Peter Haining">{{cite web |url=http://www.thephantomoftheopera.com/the-inspiration/ |title=The Man Who Created the Phantom |last1=Haining |first1=Peter |website=The Phantom of the Opera |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.<ref>{{Cite journal |last=Shah |first=Raj |date=Mar 3, 2016 |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's Le Fantôme de L'opéra |journal=French Studies Bulletin |language=en |volume=37 |issue=138 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 |issn=0262-2750}}</ref> New York Times-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.<ref name="New York Times Book Review">{{cite magazine |title=An Opera-House Phantom |magazine=The New York Times Book Review |date=Feb 19, 1911}}</ref> Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.<ref>{{Cite web|title=The Phantom of the Opera: Creep of Music|url=https://www.librarypoint.org/blogs/post/history-of-the-phantom/|access-date=2020-11-11|website=www.librarypoint.org|date=22 June 2018 |language=en-US}}</ref> Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.<ref>{{Cite web |title=The Phantom of the Opera |url=https://www.goodreads.com/book/show/480204.The_Phantom_of_the_Opera?from_search=true&from_srp=true&qid=eCITEc4JYe&rank=1 |access-date=2025-04-06 |website=Goodreads |language=en}}</ref> Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.<ref>Das Gespenst I’m Opernhaus</ref> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.<ref>{{Cite news|last=Rothstein|first=Mervyn|date=1988-05-11|title=Old Novel Returns to Haunt a Current Musical (Published 1988)|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1988/05/11/theater/old-novel-returns-to-haunt-a-current-musical.html|access-date=2020-11-11|issn=0362-4331}}</ref> Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді. Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.<ref>{{Cite web |url=https://www.cmuse.org/the-phantom-of-the-opera-myth-versus-reality/ |title=The Phantom of the Opera: myth versus reality |website=cmuse.org |date=22 July 2016 |language=en |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) 1l7putc2ew0ouf7gxzlxdh5uxx2q50j 3483033 3483032 2025-06-25T03:58:58Z Sagzhan 29953 /* Сын */ 3483033 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — француз жазушысы Гастон Леру жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма 1909 жылғы 23 қыркүйек пен 1910 жылғы 8 қаңтар аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді. Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің Аталмыш ату (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған. Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін Парижге оралып, жазушылыққа бет бұрады. Эдгар Аллан По мен Артур Конан Дойлдың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.[3] Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.[4] Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.[5][6] Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты. == Сюжет қысқаша == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. == Эпилог == Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.<ref name="Mireille Ribière Writings, Photographs">{{cite web |last1=Ribière |first1=Mireille |title=An Unsettling, Unsettled Novel |url=http://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110520235031/https://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |archive-date=May 20, 2011 |access-date=April 27, 2018 |website=mireilleribiere.com}}</ref> Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,<ref name="Peter Haining">{{cite web |url=http://www.thephantomoftheopera.com/the-inspiration/ |title=The Man Who Created the Phantom |last1=Haining |first1=Peter |website=The Phantom of the Opera |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.<ref>{{Cite journal |last=Shah |first=Raj |date=Mar 3, 2016 |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's Le Fantôme de L'opéra |journal=French Studies Bulletin |language=en |volume=37 |issue=138 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 |issn=0262-2750}}</ref> [[New York Times]]-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.<ref name="New York Times Book Review">{{cite magazine |title=An Opera-House Phantom |magazine=The New York Times Book Review |date=Feb 19, 1911}}</ref> Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.<ref>{{Cite web|title=The Phantom of the Opera: Creep of Music|url=https://www.librarypoint.org/blogs/post/history-of-the-phantom/|access-date=2020-11-11|website=www.librarypoint.org|date=22 June 2018 |language=en-US}}</ref> Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.<ref>{{Cite web |title=The Phantom of the Opera |url=https://www.goodreads.com/book/show/480204.The_Phantom_of_the_Opera?from_search=true&from_srp=true&qid=eCITEc4JYe&rank=1 |access-date=2025-04-06 |website=Goodreads |language=en}}</ref> Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.<ref>Das Gespenst I’m Opernhaus</ref> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.<ref>{{Cite news|last=Rothstein|first=Mervyn|date=1988-05-11|title=Old Novel Returns to Haunt a Current Musical (Published 1988)|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1988/05/11/theater/old-novel-returns-to-haunt-a-current-musical.html|access-date=2020-11-11|issn=0362-4331}}</ref> Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді. Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.<ref>{{Cite web |url=https://www.cmuse.org/the-phantom-of-the-opera-myth-versus-reality/ |title=The Phantom of the Opera: myth versus reality |website=cmuse.org |date=22 July 2016 |language=en |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) 2n6u10hg4h8fg8fv01qqbzxqu215zie 3483034 3483033 2025-06-25T03:59:22Z Sagzhan 29953 /* Сын */ 3483034 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — француз жазушысы Гастон Леру жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма 1909 жылғы 23 қыркүйек пен 1910 жылғы 8 қаңтар аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді. Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің Аталмыш ату (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған. Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін Парижге оралып, жазушылыққа бет бұрады. Эдгар Аллан По мен Артур Конан Дойлдың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.[3] Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.[4] Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.[5][6] Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты. == Сюжет қысқаша == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. == Эпилог == Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.<ref name="Mireille Ribière Writings, Photographs">{{cite web |last1=Ribière |first1=Mireille |title=An Unsettling, Unsettled Novel |url=http://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110520235031/https://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |archive-date=May 20, 2011 |access-date=April 27, 2018 |website=mireilleribiere.com}}</ref> Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,<ref name="Peter Haining">{{cite web |url=http://www.thephantomoftheopera.com/the-inspiration/ |title=The Man Who Created the Phantom |last1=Haining |first1=Peter |website=The Phantom of the Opera |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.<ref>{{Cite journal |last=Shah |first=Raj |date=Mar 3, 2016 |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's Le Fantôme de L'opéra |journal=French Studies Bulletin |language=en |volume=37 |issue=138 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 |issn=0262-2750}}</ref> [[The New York Times]]-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.<ref name="New York Times Book Review">{{cite magazine |title=An Opera-House Phantom |magazine=The New York Times Book Review |date=Feb 19, 1911}}</ref> Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.<ref>{{Cite web|title=The Phantom of the Opera: Creep of Music|url=https://www.librarypoint.org/blogs/post/history-of-the-phantom/|access-date=2020-11-11|website=www.librarypoint.org|date=22 June 2018 |language=en-US}}</ref> Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.<ref>{{Cite web |title=The Phantom of the Opera |url=https://www.goodreads.com/book/show/480204.The_Phantom_of_the_Opera?from_search=true&from_srp=true&qid=eCITEc4JYe&rank=1 |access-date=2025-04-06 |website=Goodreads |language=en}}</ref> Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.<ref>Das Gespenst I’m Opernhaus</ref> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.<ref>{{Cite news|last=Rothstein|first=Mervyn|date=1988-05-11|title=Old Novel Returns to Haunt a Current Musical (Published 1988)|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1988/05/11/theater/old-novel-returns-to-haunt-a-current-musical.html|access-date=2020-11-11|issn=0362-4331}}</ref> Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді. Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.<ref>{{Cite web |url=https://www.cmuse.org/the-phantom-of-the-opera-myth-versus-reality/ |title=The Phantom of the Opera: myth versus reality |website=cmuse.org |date=22 July 2016 |language=en |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) kft2c0fklznk61kf8xvxh1eoo9hhbgc 3483035 3483034 2025-06-25T04:00:25Z Sagzhan 29953 /* Эпилог */ 3483035 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — француз жазушысы Гастон Леру жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма 1909 жылғы 23 қыркүйек пен 1910 жылғы 8 қаңтар аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді. Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің Аталмыш ату (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған. Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін Парижге оралып, жазушылыққа бет бұрады. Эдгар Аллан По мен Артур Конан Дойлдың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.[3] Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.[4] Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.[5][6] Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты. == Сюжет қысқаша == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. === Эпилог === Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.<ref name="Mireille Ribière Writings, Photographs">{{cite web |last1=Ribière |first1=Mireille |title=An Unsettling, Unsettled Novel |url=http://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110520235031/https://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |archive-date=May 20, 2011 |access-date=April 27, 2018 |website=mireilleribiere.com}}</ref> Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,<ref name="Peter Haining">{{cite web |url=http://www.thephantomoftheopera.com/the-inspiration/ |title=The Man Who Created the Phantom |last1=Haining |first1=Peter |website=The Phantom of the Opera |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.<ref>{{Cite journal |last=Shah |first=Raj |date=Mar 3, 2016 |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's Le Fantôme de L'opéra |journal=French Studies Bulletin |language=en |volume=37 |issue=138 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 |issn=0262-2750}}</ref> [[The New York Times]]-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.<ref name="New York Times Book Review">{{cite magazine |title=An Opera-House Phantom |magazine=The New York Times Book Review |date=Feb 19, 1911}}</ref> Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.<ref>{{Cite web|title=The Phantom of the Opera: Creep of Music|url=https://www.librarypoint.org/blogs/post/history-of-the-phantom/|access-date=2020-11-11|website=www.librarypoint.org|date=22 June 2018 |language=en-US}}</ref> Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.<ref>{{Cite web |title=The Phantom of the Opera |url=https://www.goodreads.com/book/show/480204.The_Phantom_of_the_Opera?from_search=true&from_srp=true&qid=eCITEc4JYe&rank=1 |access-date=2025-04-06 |website=Goodreads |language=en}}</ref> Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.<ref>Das Gespenst I’m Opernhaus</ref> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.<ref>{{Cite news|last=Rothstein|first=Mervyn|date=1988-05-11|title=Old Novel Returns to Haunt a Current Musical (Published 1988)|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1988/05/11/theater/old-novel-returns-to-haunt-a-current-musical.html|access-date=2020-11-11|issn=0362-4331}}</ref> Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді. Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.<ref>{{Cite web |url=https://www.cmuse.org/the-phantom-of-the-opera-myth-versus-reality/ |title=The Phantom of the Opera: myth versus reality |website=cmuse.org |date=22 July 2016 |language=en |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) ej794yffghn9ljt8ho64fbzj00a6g6t 3483036 3483035 2025-06-25T04:00:54Z Sagzhan 29953 /* Сюжет қысқаша */ 3483036 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — француз жазушысы Гастон Леру жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма 1909 жылғы 23 қыркүйек пен 1910 жылғы 8 қаңтар аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді. Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің Аталмыш ату (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған. Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін Парижге оралып, жазушылыққа бет бұрады. Эдгар Аллан По мен Артур Конан Дойлдың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.[3] Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.[4] Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.[5][6] Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты. == Қысқаша мазмұны == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. === Эпилог === Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.<ref name="Mireille Ribière Writings, Photographs">{{cite web |last1=Ribière |first1=Mireille |title=An Unsettling, Unsettled Novel |url=http://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110520235031/https://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |archive-date=May 20, 2011 |access-date=April 27, 2018 |website=mireilleribiere.com}}</ref> Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,<ref name="Peter Haining">{{cite web |url=http://www.thephantomoftheopera.com/the-inspiration/ |title=The Man Who Created the Phantom |last1=Haining |first1=Peter |website=The Phantom of the Opera |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.<ref>{{Cite journal |last=Shah |first=Raj |date=Mar 3, 2016 |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's Le Fantôme de L'opéra |journal=French Studies Bulletin |language=en |volume=37 |issue=138 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 |issn=0262-2750}}</ref> [[The New York Times]]-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.<ref name="New York Times Book Review">{{cite magazine |title=An Opera-House Phantom |magazine=The New York Times Book Review |date=Feb 19, 1911}}</ref> Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.<ref>{{Cite web|title=The Phantom of the Opera: Creep of Music|url=https://www.librarypoint.org/blogs/post/history-of-the-phantom/|access-date=2020-11-11|website=www.librarypoint.org|date=22 June 2018 |language=en-US}}</ref> Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.<ref>{{Cite web |title=The Phantom of the Opera |url=https://www.goodreads.com/book/show/480204.The_Phantom_of_the_Opera?from_search=true&from_srp=true&qid=eCITEc4JYe&rank=1 |access-date=2025-04-06 |website=Goodreads |language=en}}</ref> Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.<ref>Das Gespenst I’m Opernhaus</ref> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.<ref>{{Cite news|last=Rothstein|first=Mervyn|date=1988-05-11|title=Old Novel Returns to Haunt a Current Musical (Published 1988)|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1988/05/11/theater/old-novel-returns-to-haunt-a-current-musical.html|access-date=2020-11-11|issn=0362-4331}}</ref> Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді. Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.<ref>{{Cite web |url=https://www.cmuse.org/the-phantom-of-the-opera-myth-versus-reality/ |title=The Phantom of the Opera: myth versus reality |website=cmuse.org |date=22 July 2016 |language=en |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) jsxmoi6xg5a8d2g5mox2ul8jnapazlu 3483037 3483036 2025-06-25T04:04:13Z Sagzhan 29953 /* Тарихы */ 3483037 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — француз жазушысы Гастон Леру жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма 1909 жылғы 23 қыркүйек пен 1910 жылғы 8 қаңтар аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді. Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің Аталмыш ату (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған. Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін Парижге оралып, жазушылыққа бет бұрады. Эдгар Аллан По мен Артур Конан Дойлдың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.<ref name=":02">{{Cite web |last=Bingham |first=Megan |title=A History of Classic Monsters: The Phantom of the Opera {{!}} Librarypoint |url=http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170831230154/http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |archive-date=August 31, 2017 |access-date=April 26, 2018 |website=librarypoint.org |language=en}}</ref> Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.[4] Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.[5][6] Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты. == Қысқаша мазмұны == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. === Эпилог === Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.<ref name="Mireille Ribière Writings, Photographs">{{cite web |last1=Ribière |first1=Mireille |title=An Unsettling, Unsettled Novel |url=http://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110520235031/https://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |archive-date=May 20, 2011 |access-date=April 27, 2018 |website=mireilleribiere.com}}</ref> Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,<ref name="Peter Haining">{{cite web |url=http://www.thephantomoftheopera.com/the-inspiration/ |title=The Man Who Created the Phantom |last1=Haining |first1=Peter |website=The Phantom of the Opera |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.<ref>{{Cite journal |last=Shah |first=Raj |date=Mar 3, 2016 |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's Le Fantôme de L'opéra |journal=French Studies Bulletin |language=en |volume=37 |issue=138 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 |issn=0262-2750}}</ref> [[The New York Times]]-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.<ref name="New York Times Book Review">{{cite magazine |title=An Opera-House Phantom |magazine=The New York Times Book Review |date=Feb 19, 1911}}</ref> Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.<ref>{{Cite web|title=The Phantom of the Opera: Creep of Music|url=https://www.librarypoint.org/blogs/post/history-of-the-phantom/|access-date=2020-11-11|website=www.librarypoint.org|date=22 June 2018 |language=en-US}}</ref> Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.<ref>{{Cite web |title=The Phantom of the Opera |url=https://www.goodreads.com/book/show/480204.The_Phantom_of_the_Opera?from_search=true&from_srp=true&qid=eCITEc4JYe&rank=1 |access-date=2025-04-06 |website=Goodreads |language=en}}</ref> Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.<ref>Das Gespenst I’m Opernhaus</ref> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.<ref>{{Cite news|last=Rothstein|first=Mervyn|date=1988-05-11|title=Old Novel Returns to Haunt a Current Musical (Published 1988)|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1988/05/11/theater/old-novel-returns-to-haunt-a-current-musical.html|access-date=2020-11-11|issn=0362-4331}}</ref> Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді. Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.<ref>{{Cite web |url=https://www.cmuse.org/the-phantom-of-the-opera-myth-versus-reality/ |title=The Phantom of the Opera: myth versus reality |website=cmuse.org |date=22 July 2016 |language=en |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) d9po15xwuivlqf3a4ya5th3cqajf91e 3483038 3483037 2025-06-25T04:05:01Z Sagzhan 29953 /* Тарихы */ 3483038 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — француз жазушысы Гастон Леру жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма 1909 жылғы 23 қыркүйек пен 1910 жылғы 8 қаңтар аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді. Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің Аталмыш ату (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған. Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін Парижге оралып, жазушылыққа бет бұрады. Эдгар Аллан По мен Артур Конан Дойлдың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.<ref name=":02">{{Cite web |last=Bingham |first=Megan |title=A History of Classic Monsters: The Phantom of the Opera {{!}} Librarypoint |url=http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170831230154/http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |archive-date=August 31, 2017 |access-date=April 26, 2018 |website=librarypoint.org |language=en}}</ref> Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.<ref>{{Cite web |last=Lennon |first=Troy |date=2018-05-04 |title=Paris opera house accident inspired Leroux's Phantom |url=https://www.dailytelegraph.com.au/news/today-in-history/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240413010115/https://www.dailytelegraph.com.au/news/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d?nk=f8de724625ac91709fcd81343ac86fed-1712970075 |archive-date=April 13, 2024 |access-date=2020-11-11 |website=dailytelegraph.com |language=en}}</ref> Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.[5][6] Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты. == Қысқаша мазмұны == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. === Эпилог === Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.<ref name="Mireille Ribière Writings, Photographs">{{cite web |last1=Ribière |first1=Mireille |title=An Unsettling, Unsettled Novel |url=http://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110520235031/https://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |archive-date=May 20, 2011 |access-date=April 27, 2018 |website=mireilleribiere.com}}</ref> Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,<ref name="Peter Haining">{{cite web |url=http://www.thephantomoftheopera.com/the-inspiration/ |title=The Man Who Created the Phantom |last1=Haining |first1=Peter |website=The Phantom of the Opera |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.<ref>{{Cite journal |last=Shah |first=Raj |date=Mar 3, 2016 |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's Le Fantôme de L'opéra |journal=French Studies Bulletin |language=en |volume=37 |issue=138 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 |issn=0262-2750}}</ref> [[The New York Times]]-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.<ref name="New York Times Book Review">{{cite magazine |title=An Opera-House Phantom |magazine=The New York Times Book Review |date=Feb 19, 1911}}</ref> Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.<ref>{{Cite web|title=The Phantom of the Opera: Creep of Music|url=https://www.librarypoint.org/blogs/post/history-of-the-phantom/|access-date=2020-11-11|website=www.librarypoint.org|date=22 June 2018 |language=en-US}}</ref> Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.<ref>{{Cite web |title=The Phantom of the Opera |url=https://www.goodreads.com/book/show/480204.The_Phantom_of_the_Opera?from_search=true&from_srp=true&qid=eCITEc4JYe&rank=1 |access-date=2025-04-06 |website=Goodreads |language=en}}</ref> Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.<ref>Das Gespenst I’m Opernhaus</ref> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.<ref>{{Cite news|last=Rothstein|first=Mervyn|date=1988-05-11|title=Old Novel Returns to Haunt a Current Musical (Published 1988)|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1988/05/11/theater/old-novel-returns-to-haunt-a-current-musical.html|access-date=2020-11-11|issn=0362-4331}}</ref> Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді. Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.<ref>{{Cite web |url=https://www.cmuse.org/the-phantom-of-the-opera-myth-versus-reality/ |title=The Phantom of the Opera: myth versus reality |website=cmuse.org |date=22 July 2016 |language=en |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) hfwhuyqeoukydammlvd2n0ryw4rqrh7 3483039 3483038 2025-06-25T04:05:45Z Sagzhan 29953 /* Тарихы */ 3483039 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — француз жазушысы Гастон Леру жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма 1909 жылғы 23 қыркүйек пен 1910 жылғы 8 қаңтар аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді. Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің Аталмыш ату (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған. Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін Парижге оралып, жазушылыққа бет бұрады. Эдгар Аллан По мен Артур Конан Дойлдың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.<ref name=":02">{{Cite web |last=Bingham |first=Megan |title=A History of Classic Monsters: The Phantom of the Opera {{!}} Librarypoint |url=http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170831230154/http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |archive-date=August 31, 2017 |access-date=April 26, 2018 |website=librarypoint.org |language=en}}</ref> Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.<ref>{{Cite web |last=Lennon |first=Troy |date=2018-05-04 |title=Paris opera house accident inspired Leroux's Phantom |url=https://www.dailytelegraph.com.au/news/today-in-history/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240413010115/https://www.dailytelegraph.com.au/news/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d?nk=f8de724625ac91709fcd81343ac86fed-1712970075 |archive-date=April 13, 2024 |access-date=2020-11-11 |website=dailytelegraph.com |language=en}}</ref> Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.<ref>{{Cite book |title=Palais Garnier |date=2002 |publisher=Oxford University Press |series=Oxford Music Online |doi = 10.1093/gmo/9781561592630.article.o903811}}</ref><ref name=":2">{{Cite news |url=https://www.telegraph.co.uk/culture/7244338/Where-the-Phantom-was-born-the-Palais-Garnier.html |title=Where the Phantom was born: the Palais Garnier |journal=Daily Telegraph |last=Everett |first=Lucinda |date=Feb 17, 2010 |access-date=Apr 27, 2018 |language=en-GB |issn=0307-1235}}</ref> Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты. == Қысқаша мазмұны == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. === Эпилог === Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.<ref name="Mireille Ribière Writings, Photographs">{{cite web |last1=Ribière |first1=Mireille |title=An Unsettling, Unsettled Novel |url=http://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110520235031/https://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |archive-date=May 20, 2011 |access-date=April 27, 2018 |website=mireilleribiere.com}}</ref> Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,<ref name="Peter Haining">{{cite web |url=http://www.thephantomoftheopera.com/the-inspiration/ |title=The Man Who Created the Phantom |last1=Haining |first1=Peter |website=The Phantom of the Opera |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.<ref>{{Cite journal |last=Shah |first=Raj |date=Mar 3, 2016 |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's Le Fantôme de L'opéra |journal=French Studies Bulletin |language=en |volume=37 |issue=138 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 |issn=0262-2750}}</ref> [[The New York Times]]-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.<ref name="New York Times Book Review">{{cite magazine |title=An Opera-House Phantom |magazine=The New York Times Book Review |date=Feb 19, 1911}}</ref> Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.<ref>{{Cite web|title=The Phantom of the Opera: Creep of Music|url=https://www.librarypoint.org/blogs/post/history-of-the-phantom/|access-date=2020-11-11|website=www.librarypoint.org|date=22 June 2018 |language=en-US}}</ref> Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.<ref>{{Cite web |title=The Phantom of the Opera |url=https://www.goodreads.com/book/show/480204.The_Phantom_of_the_Opera?from_search=true&from_srp=true&qid=eCITEc4JYe&rank=1 |access-date=2025-04-06 |website=Goodreads |language=en}}</ref> Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.<ref>Das Gespenst I’m Opernhaus</ref> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.<ref>{{Cite news|last=Rothstein|first=Mervyn|date=1988-05-11|title=Old Novel Returns to Haunt a Current Musical (Published 1988)|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1988/05/11/theater/old-novel-returns-to-haunt-a-current-musical.html|access-date=2020-11-11|issn=0362-4331}}</ref> Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді. Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.<ref>{{Cite web |url=https://www.cmuse.org/the-phantom-of-the-opera-myth-versus-reality/ |title=The Phantom of the Opera: myth versus reality |website=cmuse.org |date=22 July 2016 |language=en |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) 97c5uq5t1d9lrq5jx1ubifqwx6yt6p7 3483040 3483039 2025-06-25T04:06:25Z Sagzhan 29953 /* Тарихы */ 3483040 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — француз жазушысы Гастон Леру жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма 1909 жылғы 23 қыркүйек пен 1910 жылғы 8 қаңтар аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді. Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің Аталмыш ату (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған. Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін Парижге оралып, жазушылыққа бет бұрады. Эдгар Аллан По мен Артур Конан Дойлдың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.<ref name=":02">{{Cite web |last=Bingham |first=Megan |title=A History of Classic Monsters: The Phantom of the Opera {{!}} Librarypoint |url=http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170831230154/http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |archive-date=August 31, 2017 |access-date=April 26, 2018 |website=librarypoint.org |language=en}}</ref> Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.<ref>{{Cite web |last=Lennon |first=Troy |date=2018-05-04 |title=Paris opera house accident inspired Leroux's Phantom |url=https://www.dailytelegraph.com.au/news/today-in-history/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240413010115/https://www.dailytelegraph.com.au/news/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d?nk=f8de724625ac91709fcd81343ac86fed-1712970075 |archive-date=April 13, 2024 |access-date=2020-11-11 |website=dailytelegraph.com |language=en}}</ref> Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.<ref>{{Cite book |title=Palais Garnier |date=2002 |publisher=Oxford University Press |series=Oxford Music Online |doi = 10.1093/gmo/9781561592630.article.o903811}}</ref><ref name=":2">{{Cite news |url=https://www.telegraph.co.uk/culture/7244338/Where-the-Phantom-was-born-the-Palais-Garnier.html |title=Where the Phantom was born: the Palais Garnier |journal=Daily Telegraph |last=Everett |first=Lucinda |date=Feb 17, 2010 |access-date=Apr 27, 2018 |language=en-GB |issn=0307-1235}}</ref> Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты.<ref>{{Cite web |date=July 20, 2012 |title=The original version of Leroux's Phantom, published in le Gaulois is available online at BNF's Gallica site |url=https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-url=https://web.archive.org/web/20160609093043/https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-date=June 9, 2016 |website=desertedphans.forumotion}}</ref> == Қысқаша мазмұны == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. === Эпилог === Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.<ref name="Mireille Ribière Writings, Photographs">{{cite web |last1=Ribière |first1=Mireille |title=An Unsettling, Unsettled Novel |url=http://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110520235031/https://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |archive-date=May 20, 2011 |access-date=April 27, 2018 |website=mireilleribiere.com}}</ref> Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,<ref name="Peter Haining">{{cite web |url=http://www.thephantomoftheopera.com/the-inspiration/ |title=The Man Who Created the Phantom |last1=Haining |first1=Peter |website=The Phantom of the Opera |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.<ref>{{Cite journal |last=Shah |first=Raj |date=Mar 3, 2016 |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's Le Fantôme de L'opéra |journal=French Studies Bulletin |language=en |volume=37 |issue=138 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 |issn=0262-2750}}</ref> [[The New York Times]]-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.<ref name="New York Times Book Review">{{cite magazine |title=An Opera-House Phantom |magazine=The New York Times Book Review |date=Feb 19, 1911}}</ref> Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.<ref>{{Cite web|title=The Phantom of the Opera: Creep of Music|url=https://www.librarypoint.org/blogs/post/history-of-the-phantom/|access-date=2020-11-11|website=www.librarypoint.org|date=22 June 2018 |language=en-US}}</ref> Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.<ref>{{Cite web |title=The Phantom of the Opera |url=https://www.goodreads.com/book/show/480204.The_Phantom_of_the_Opera?from_search=true&from_srp=true&qid=eCITEc4JYe&rank=1 |access-date=2025-04-06 |website=Goodreads |language=en}}</ref> Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.<ref>Das Gespenst I’m Opernhaus</ref> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.<ref>{{Cite news|last=Rothstein|first=Mervyn|date=1988-05-11|title=Old Novel Returns to Haunt a Current Musical (Published 1988)|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1988/05/11/theater/old-novel-returns-to-haunt-a-current-musical.html|access-date=2020-11-11|issn=0362-4331}}</ref> Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді. Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.<ref>{{Cite web |url=https://www.cmuse.org/the-phantom-of-the-opera-myth-versus-reality/ |title=The Phantom of the Opera: myth versus reality |website=cmuse.org |date=22 July 2016 |language=en |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) cplokufuinlqwys4jiag4tef8db6i8f 3483041 3483040 2025-06-25T04:07:30Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3483041 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — француз жазушысы Гастон Леру жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма 1909 жылғы 23 қыркүйек пен 1910 жылғы 8 қаңтар аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді.<ref name="Shah2016">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=French Studies Bulletin|volume=37 |issue=138 |year=2016 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 }}</ref> Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің Аталмыш ату (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған. Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін Парижге оралып, жазушылыққа бет бұрады. Эдгар Аллан По мен Артур Конан Дойлдың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.<ref name=":02">{{Cite web |last=Bingham |first=Megan |title=A History of Classic Monsters: The Phantom of the Opera {{!}} Librarypoint |url=http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170831230154/http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |archive-date=August 31, 2017 |access-date=April 26, 2018 |website=librarypoint.org |language=en}}</ref> Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.<ref>{{Cite web |last=Lennon |first=Troy |date=2018-05-04 |title=Paris opera house accident inspired Leroux's Phantom |url=https://www.dailytelegraph.com.au/news/today-in-history/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240413010115/https://www.dailytelegraph.com.au/news/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d?nk=f8de724625ac91709fcd81343ac86fed-1712970075 |archive-date=April 13, 2024 |access-date=2020-11-11 |website=dailytelegraph.com |language=en}}</ref> Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.<ref>{{Cite book |title=Palais Garnier |date=2002 |publisher=Oxford University Press |series=Oxford Music Online |doi = 10.1093/gmo/9781561592630.article.o903811}}</ref><ref name=":2">{{Cite news |url=https://www.telegraph.co.uk/culture/7244338/Where-the-Phantom-was-born-the-Palais-Garnier.html |title=Where the Phantom was born: the Palais Garnier |journal=Daily Telegraph |last=Everett |first=Lucinda |date=Feb 17, 2010 |access-date=Apr 27, 2018 |language=en-GB |issn=0307-1235}}</ref> Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты.<ref>{{Cite web |date=July 20, 2012 |title=The original version of Leroux's Phantom, published in le Gaulois is available online at BNF's Gallica site |url=https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-url=https://web.archive.org/web/20160609093043/https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-date=June 9, 2016 |website=desertedphans.forumotion}}</ref> == Қысқаша мазмұны == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. === Эпилог === Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.<ref name="Mireille Ribière Writings, Photographs">{{cite web |last1=Ribière |first1=Mireille |title=An Unsettling, Unsettled Novel |url=http://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110520235031/https://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |archive-date=May 20, 2011 |access-date=April 27, 2018 |website=mireilleribiere.com}}</ref> Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,<ref name="Peter Haining">{{cite web |url=http://www.thephantomoftheopera.com/the-inspiration/ |title=The Man Who Created the Phantom |last1=Haining |first1=Peter |website=The Phantom of the Opera |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.<ref>{{Cite journal |last=Shah |first=Raj |date=Mar 3, 2016 |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's Le Fantôme de L'opéra |journal=French Studies Bulletin |language=en |volume=37 |issue=138 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 |issn=0262-2750}}</ref> [[The New York Times]]-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.<ref name="New York Times Book Review">{{cite magazine |title=An Opera-House Phantom |magazine=The New York Times Book Review |date=Feb 19, 1911}}</ref> Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.<ref>{{Cite web|title=The Phantom of the Opera: Creep of Music|url=https://www.librarypoint.org/blogs/post/history-of-the-phantom/|access-date=2020-11-11|website=www.librarypoint.org|date=22 June 2018 |language=en-US}}</ref> Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.<ref>{{Cite web |title=The Phantom of the Opera |url=https://www.goodreads.com/book/show/480204.The_Phantom_of_the_Opera?from_search=true&from_srp=true&qid=eCITEc4JYe&rank=1 |access-date=2025-04-06 |website=Goodreads |language=en}}</ref> Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.<ref>Das Gespenst I’m Opernhaus</ref> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.<ref>{{Cite news|last=Rothstein|first=Mervyn|date=1988-05-11|title=Old Novel Returns to Haunt a Current Musical (Published 1988)|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1988/05/11/theater/old-novel-returns-to-haunt-a-current-musical.html|access-date=2020-11-11|issn=0362-4331}}</ref> Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді. Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.<ref>{{Cite web |url=https://www.cmuse.org/the-phantom-of-the-opera-myth-versus-reality/ |title=The Phantom of the Opera: myth versus reality |website=cmuse.org |date=22 July 2016 |language=en |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) 4yqs3qg5cfx2ic5f6mvoxkprvd3iace 3483042 3483041 2025-06-25T04:08:15Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3483042 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — француз жазушысы Гастон Леру жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма 1909 жылғы 23 қыркүйек пен 1910 жылғы 8 қаңтар аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді.<ref name="Shah2016">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=French Studies Bulletin|volume=37 |issue=138 |year=2016 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 }}</ref> Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің Аталмыш ату (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған.<ref name="Shah2014">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=No Ordinary Skeleton: Unmasking the Secret Source of ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=Forum for Modern Language Studies |volume=50 |issue=1 |year=2014 |pages=16–29 (17; 25n11) |doi=10.1093/fmls/cqt048 }}</ref> Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін Парижге оралып, жазушылыққа бет бұрады. Эдгар Аллан По мен Артур Конан Дойлдың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.<ref name=":02">{{Cite web |last=Bingham |first=Megan |title=A History of Classic Monsters: The Phantom of the Opera {{!}} Librarypoint |url=http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170831230154/http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |archive-date=August 31, 2017 |access-date=April 26, 2018 |website=librarypoint.org |language=en}}</ref> Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.<ref>{{Cite web |last=Lennon |first=Troy |date=2018-05-04 |title=Paris opera house accident inspired Leroux's Phantom |url=https://www.dailytelegraph.com.au/news/today-in-history/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240413010115/https://www.dailytelegraph.com.au/news/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d?nk=f8de724625ac91709fcd81343ac86fed-1712970075 |archive-date=April 13, 2024 |access-date=2020-11-11 |website=dailytelegraph.com |language=en}}</ref> Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.<ref>{{Cite book |title=Palais Garnier |date=2002 |publisher=Oxford University Press |series=Oxford Music Online |doi = 10.1093/gmo/9781561592630.article.o903811}}</ref><ref name=":2">{{Cite news |url=https://www.telegraph.co.uk/culture/7244338/Where-the-Phantom-was-born-the-Palais-Garnier.html |title=Where the Phantom was born: the Palais Garnier |journal=Daily Telegraph |last=Everett |first=Lucinda |date=Feb 17, 2010 |access-date=Apr 27, 2018 |language=en-GB |issn=0307-1235}}</ref> Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты.<ref>{{Cite web |date=July 20, 2012 |title=The original version of Leroux's Phantom, published in le Gaulois is available online at BNF's Gallica site |url=https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-url=https://web.archive.org/web/20160609093043/https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-date=June 9, 2016 |website=desertedphans.forumotion}}</ref> == Қысқаша мазмұны == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. === Эпилог === Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.<ref name="Mireille Ribière Writings, Photographs">{{cite web |last1=Ribière |first1=Mireille |title=An Unsettling, Unsettled Novel |url=http://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110520235031/https://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |archive-date=May 20, 2011 |access-date=April 27, 2018 |website=mireilleribiere.com}}</ref> Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,<ref name="Peter Haining">{{cite web |url=http://www.thephantomoftheopera.com/the-inspiration/ |title=The Man Who Created the Phantom |last1=Haining |first1=Peter |website=The Phantom of the Opera |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.<ref>{{Cite journal |last=Shah |first=Raj |date=Mar 3, 2016 |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's Le Fantôme de L'opéra |journal=French Studies Bulletin |language=en |volume=37 |issue=138 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 |issn=0262-2750}}</ref> [[The New York Times]]-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.<ref name="New York Times Book Review">{{cite magazine |title=An Opera-House Phantom |magazine=The New York Times Book Review |date=Feb 19, 1911}}</ref> Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.<ref>{{Cite web|title=The Phantom of the Opera: Creep of Music|url=https://www.librarypoint.org/blogs/post/history-of-the-phantom/|access-date=2020-11-11|website=www.librarypoint.org|date=22 June 2018 |language=en-US}}</ref> Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.<ref>{{Cite web |title=The Phantom of the Opera |url=https://www.goodreads.com/book/show/480204.The_Phantom_of_the_Opera?from_search=true&from_srp=true&qid=eCITEc4JYe&rank=1 |access-date=2025-04-06 |website=Goodreads |language=en}}</ref> Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.<ref>Das Gespenst I’m Opernhaus</ref> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.<ref>{{Cite news|last=Rothstein|first=Mervyn|date=1988-05-11|title=Old Novel Returns to Haunt a Current Musical (Published 1988)|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1988/05/11/theater/old-novel-returns-to-haunt-a-current-musical.html|access-date=2020-11-11|issn=0362-4331}}</ref> Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді. Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.<ref>{{Cite web |url=https://www.cmuse.org/the-phantom-of-the-opera-myth-versus-reality/ |title=The Phantom of the Opera: myth versus reality |website=cmuse.org |date=22 July 2016 |language=en |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) 63aun44nwjkyramsh5xtlbr9y7o4c5x 3483043 3483042 2025-06-25T04:09:59Z Sagzhan 29953 /* Тарихы */ 3483043 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — француз жазушысы Гастон Леру жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма 1909 жылғы 23 қыркүйек пен 1910 жылғы 8 қаңтар аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді.<ref name="Shah2016">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=French Studies Bulletin|volume=37 |issue=138 |year=2016 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 }}</ref> Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің Аталмыш ату (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған.<ref name="Shah2014">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=No Ordinary Skeleton: Unmasking the Secret Source of ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=Forum for Modern Language Studies |volume=50 |issue=1 |year=2014 |pages=16–29 (17; 25n11) |doi=10.1093/fmls/cqt048 }}</ref> Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін Парижге оралып, жазушылыққа бет бұрады. Эдгар Аллан По мен Артур Конан Дойлдың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.<ref name=":02">{{Cite web |last=Bingham |first=Megan |title=A History of Classic Monsters: The Phantom of the Opera {{!}} Librarypoint |url=http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170831230154/http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |archive-date=August 31, 2017 |access-date=April 26, 2018 |website=librarypoint.org |language=en}}</ref> Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.<ref>{{Cite web |last=Lennon |first=Troy |date=2018-05-04 |title=Paris opera house accident inspired Leroux's Phantom |url=https://www.dailytelegraph.com.au/news/today-in-history/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240413010115/https://www.dailytelegraph.com.au/news/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d?nk=f8de724625ac91709fcd81343ac86fed-1712970075 |archive-date=April 13, 2024 |access-date=2020-11-11 |website=dailytelegraph.com |language=en}}</ref> Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.<ref>{{Cite book |title=Palais Garnier |date=2002 |publisher=Oxford University Press |series=Oxford Music Online |doi = 10.1093/gmo/9781561592630.article.o903811}}</ref><ref name=":2">{{Cite news |url=https://www.telegraph.co.uk/culture/7244338/Where-the-Phantom-was-born-the-Palais-Garnier.html |title=Where the Phantom was born: the Palais Garnier |journal=Daily Telegraph |last=Everett |first=Lucinda |date=Feb 17, 2010 |access-date=Apr 27, 2018 |language=en-GB |issn=0307-1235}}</ref> Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты.<ref>{{Cite web |date=July 20, 2012 |title=The original version of Leroux's Phantom, published in le Gaulois is available online at BNF's Gallica site |url=https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-url=https://web.archive.org/web/20160609093043/https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-date=June 9, 2016 |website=desertedphans.forumotion}}</ref> == Қысқаша мазмұны == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. === Эпилог === Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.<ref name="Mireille Ribière Writings, Photographs">{{cite web |last1=Ribière |first1=Mireille |title=An Unsettling, Unsettled Novel |url=http://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110520235031/https://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |archive-date=May 20, 2011 |access-date=April 27, 2018 |website=mireilleribiere.com}}</ref> Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,<ref name="Peter Haining">{{cite web |url=http://www.thephantomoftheopera.com/the-inspiration/ |title=The Man Who Created the Phantom |last1=Haining |first1=Peter |website=The Phantom of the Opera |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.<ref>{{Cite journal |last=Shah |first=Raj |date=Mar 3, 2016 |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's Le Fantôme de L'opéra |journal=French Studies Bulletin |language=en |volume=37 |issue=138 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 |issn=0262-2750}}</ref> [[The New York Times]]-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.<ref name="New York Times Book Review">{{cite magazine |title=An Opera-House Phantom |magazine=The New York Times Book Review |date=Feb 19, 1911}}</ref> Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.<ref>{{Cite web|title=The Phantom of the Opera: Creep of Music|url=https://www.librarypoint.org/blogs/post/history-of-the-phantom/|access-date=2020-11-11|website=www.librarypoint.org|date=22 June 2018 |language=en-US}}</ref> Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.<ref>{{Cite web |title=The Phantom of the Opera |url=https://www.goodreads.com/book/show/480204.The_Phantom_of_the_Opera?from_search=true&from_srp=true&qid=eCITEc4JYe&rank=1 |access-date=2025-04-06 |website=Goodreads |language=en}}</ref> Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.<ref>Das Gespenst I’m Opernhaus</ref> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.<ref>{{Cite news|last=Rothstein|first=Mervyn|date=1988-05-11|title=Old Novel Returns to Haunt a Current Musical (Published 1988)|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1988/05/11/theater/old-novel-returns-to-haunt-a-current-musical.html|access-date=2020-11-11|issn=0362-4331}}</ref> Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді. Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.<ref>{{Cite web |url=https://www.cmuse.org/the-phantom-of-the-opera-myth-versus-reality/ |title=The Phantom of the Opera: myth versus reality |website=cmuse.org |date=22 July 2016 |language=en |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) itfhaq0wjilv39obrl0fuuv1ogq3lf9 3483044 3483043 2025-06-25T04:11:40Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3483044 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — [[француз]] жазушысы [[Гастон Леру]] жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма [[1909 жыл]]ғы [[23 қыркүйек]] пен [[1910 жыл]]ғы [[8 қаңтар]] аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді.<ref name="Shah2016">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=French Studies Bulletin|volume=37 |issue=138 |year=2016 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 }}</ref> Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің Аталмыш ату (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған.<ref name="Shah2014">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=No Ordinary Skeleton: Unmasking the Secret Source of ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=Forum for Modern Language Studies |volume=50 |issue=1 |year=2014 |pages=16–29 (17; 25n11) |doi=10.1093/fmls/cqt048 }}</ref> Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін Парижге оралып, жазушылыққа бет бұрады. Эдгар Аллан По мен Артур Конан Дойлдың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.<ref name=":02">{{Cite web |last=Bingham |first=Megan |title=A History of Classic Monsters: The Phantom of the Opera {{!}} Librarypoint |url=http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170831230154/http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |archive-date=August 31, 2017 |access-date=April 26, 2018 |website=librarypoint.org |language=en}}</ref> Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.<ref>{{Cite web |last=Lennon |first=Troy |date=2018-05-04 |title=Paris opera house accident inspired Leroux's Phantom |url=https://www.dailytelegraph.com.au/news/today-in-history/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240413010115/https://www.dailytelegraph.com.au/news/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d?nk=f8de724625ac91709fcd81343ac86fed-1712970075 |archive-date=April 13, 2024 |access-date=2020-11-11 |website=dailytelegraph.com |language=en}}</ref> Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.<ref>{{Cite book |title=Palais Garnier |date=2002 |publisher=Oxford University Press |series=Oxford Music Online |doi = 10.1093/gmo/9781561592630.article.o903811}}</ref><ref name=":2">{{Cite news |url=https://www.telegraph.co.uk/culture/7244338/Where-the-Phantom-was-born-the-Palais-Garnier.html |title=Where the Phantom was born: the Palais Garnier |journal=Daily Telegraph |last=Everett |first=Lucinda |date=Feb 17, 2010 |access-date=Apr 27, 2018 |language=en-GB |issn=0307-1235}}</ref> Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты.<ref>{{Cite web |date=July 20, 2012 |title=The original version of Leroux's Phantom, published in le Gaulois is available online at BNF's Gallica site |url=https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-url=https://web.archive.org/web/20160609093043/https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-date=June 9, 2016 |website=desertedphans.forumotion}}</ref> == Қысқаша мазмұны == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. === Эпилог === Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.<ref name="Mireille Ribière Writings, Photographs">{{cite web |last1=Ribière |first1=Mireille |title=An Unsettling, Unsettled Novel |url=http://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110520235031/https://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |archive-date=May 20, 2011 |access-date=April 27, 2018 |website=mireilleribiere.com}}</ref> Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,<ref name="Peter Haining">{{cite web |url=http://www.thephantomoftheopera.com/the-inspiration/ |title=The Man Who Created the Phantom |last1=Haining |first1=Peter |website=The Phantom of the Opera |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.<ref>{{Cite journal |last=Shah |first=Raj |date=Mar 3, 2016 |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's Le Fantôme de L'opéra |journal=French Studies Bulletin |language=en |volume=37 |issue=138 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 |issn=0262-2750}}</ref> [[The New York Times]]-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.<ref name="New York Times Book Review">{{cite magazine |title=An Opera-House Phantom |magazine=The New York Times Book Review |date=Feb 19, 1911}}</ref> Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.<ref>{{Cite web|title=The Phantom of the Opera: Creep of Music|url=https://www.librarypoint.org/blogs/post/history-of-the-phantom/|access-date=2020-11-11|website=www.librarypoint.org|date=22 June 2018 |language=en-US}}</ref> Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.<ref>{{Cite web |title=The Phantom of the Opera |url=https://www.goodreads.com/book/show/480204.The_Phantom_of_the_Opera?from_search=true&from_srp=true&qid=eCITEc4JYe&rank=1 |access-date=2025-04-06 |website=Goodreads |language=en}}</ref> Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.<ref>Das Gespenst I’m Opernhaus</ref> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.<ref>{{Cite news|last=Rothstein|first=Mervyn|date=1988-05-11|title=Old Novel Returns to Haunt a Current Musical (Published 1988)|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1988/05/11/theater/old-novel-returns-to-haunt-a-current-musical.html|access-date=2020-11-11|issn=0362-4331}}</ref> Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді. Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.<ref>{{Cite web |url=https://www.cmuse.org/the-phantom-of-the-opera-myth-versus-reality/ |title=The Phantom of the Opera: myth versus reality |website=cmuse.org |date=22 July 2016 |language=en |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) n78rca4x6sbp65drr7kw5ktk65om5w8 3483045 3483044 2025-06-25T04:12:13Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3483045 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — [[француздар|франсуз]] жазушысы [[Гастон Леру]] жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма [[1909 жыл]]ғы [[23 қыркүйек]] пен [[1910 жыл]]ғы [[8 қаңтар]] аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді.<ref name="Shah2016">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=French Studies Bulletin|volume=37 |issue=138 |year=2016 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 }}</ref> Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің Аталмыш ату (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған.<ref name="Shah2014">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=No Ordinary Skeleton: Unmasking the Secret Source of ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=Forum for Modern Language Studies |volume=50 |issue=1 |year=2014 |pages=16–29 (17; 25n11) |doi=10.1093/fmls/cqt048 }}</ref> Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін Парижге оралып, жазушылыққа бет бұрады. Эдгар Аллан По мен Артур Конан Дойлдың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.<ref name=":02">{{Cite web |last=Bingham |first=Megan |title=A History of Classic Monsters: The Phantom of the Opera {{!}} Librarypoint |url=http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170831230154/http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |archive-date=August 31, 2017 |access-date=April 26, 2018 |website=librarypoint.org |language=en}}</ref> Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.<ref>{{Cite web |last=Lennon |first=Troy |date=2018-05-04 |title=Paris opera house accident inspired Leroux's Phantom |url=https://www.dailytelegraph.com.au/news/today-in-history/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240413010115/https://www.dailytelegraph.com.au/news/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d?nk=f8de724625ac91709fcd81343ac86fed-1712970075 |archive-date=April 13, 2024 |access-date=2020-11-11 |website=dailytelegraph.com |language=en}}</ref> Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.<ref>{{Cite book |title=Palais Garnier |date=2002 |publisher=Oxford University Press |series=Oxford Music Online |doi = 10.1093/gmo/9781561592630.article.o903811}}</ref><ref name=":2">{{Cite news |url=https://www.telegraph.co.uk/culture/7244338/Where-the-Phantom-was-born-the-Palais-Garnier.html |title=Where the Phantom was born: the Palais Garnier |journal=Daily Telegraph |last=Everett |first=Lucinda |date=Feb 17, 2010 |access-date=Apr 27, 2018 |language=en-GB |issn=0307-1235}}</ref> Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты.<ref>{{Cite web |date=July 20, 2012 |title=The original version of Leroux's Phantom, published in le Gaulois is available online at BNF's Gallica site |url=https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-url=https://web.archive.org/web/20160609093043/https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-date=June 9, 2016 |website=desertedphans.forumotion}}</ref> == Қысқаша мазмұны == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. === Эпилог === Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.<ref name="Mireille Ribière Writings, Photographs">{{cite web |last1=Ribière |first1=Mireille |title=An Unsettling, Unsettled Novel |url=http://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110520235031/https://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |archive-date=May 20, 2011 |access-date=April 27, 2018 |website=mireilleribiere.com}}</ref> Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,<ref name="Peter Haining">{{cite web |url=http://www.thephantomoftheopera.com/the-inspiration/ |title=The Man Who Created the Phantom |last1=Haining |first1=Peter |website=The Phantom of the Opera |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.<ref>{{Cite journal |last=Shah |first=Raj |date=Mar 3, 2016 |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's Le Fantôme de L'opéra |journal=French Studies Bulletin |language=en |volume=37 |issue=138 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 |issn=0262-2750}}</ref> [[The New York Times]]-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.<ref name="New York Times Book Review">{{cite magazine |title=An Opera-House Phantom |magazine=The New York Times Book Review |date=Feb 19, 1911}}</ref> Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.<ref>{{Cite web|title=The Phantom of the Opera: Creep of Music|url=https://www.librarypoint.org/blogs/post/history-of-the-phantom/|access-date=2020-11-11|website=www.librarypoint.org|date=22 June 2018 |language=en-US}}</ref> Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.<ref>{{Cite web |title=The Phantom of the Opera |url=https://www.goodreads.com/book/show/480204.The_Phantom_of_the_Opera?from_search=true&from_srp=true&qid=eCITEc4JYe&rank=1 |access-date=2025-04-06 |website=Goodreads |language=en}}</ref> Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.<ref>Das Gespenst I’m Opernhaus</ref> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.<ref>{{Cite news|last=Rothstein|first=Mervyn|date=1988-05-11|title=Old Novel Returns to Haunt a Current Musical (Published 1988)|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1988/05/11/theater/old-novel-returns-to-haunt-a-current-musical.html|access-date=2020-11-11|issn=0362-4331}}</ref> Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді. Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.<ref>{{Cite web |url=https://www.cmuse.org/the-phantom-of-the-opera-myth-versus-reality/ |title=The Phantom of the Opera: myth versus reality |website=cmuse.org |date=22 July 2016 |language=en |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) m4tncmuyvko6raacya2re6r58gucu1q 3483046 3483045 2025-06-25T04:13:01Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3483046 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — [[француздар|франсуз]] жазушысы [[Гастон Леру]] жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма [[1909 жыл]]ғы [[23 қыркүйек]] пен [[1910 жыл]]ғы [[8 қаңтар]] аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді.<ref name="Shah2016">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=French Studies Bulletin|volume=37 |issue=138 |year=2016 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 }}</ref> Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің «Аталмыш ату» (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған.<ref name="Shah2014">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=No Ordinary Skeleton: Unmasking the Secret Source of ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=Forum for Modern Language Studies |volume=50 |issue=1 |year=2014 |pages=16–29 (17; 25n11) |doi=10.1093/fmls/cqt048 }}</ref> Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін Парижге оралып, жазушылыққа бет бұрады. Эдгар Аллан По мен Артур Конан Дойлдың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.<ref name=":02">{{Cite web |last=Bingham |first=Megan |title=A History of Classic Monsters: The Phantom of the Opera {{!}} Librarypoint |url=http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170831230154/http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |archive-date=August 31, 2017 |access-date=April 26, 2018 |website=librarypoint.org |language=en}}</ref> Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.<ref>{{Cite web |last=Lennon |first=Troy |date=2018-05-04 |title=Paris opera house accident inspired Leroux's Phantom |url=https://www.dailytelegraph.com.au/news/today-in-history/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240413010115/https://www.dailytelegraph.com.au/news/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d?nk=f8de724625ac91709fcd81343ac86fed-1712970075 |archive-date=April 13, 2024 |access-date=2020-11-11 |website=dailytelegraph.com |language=en}}</ref> Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.<ref>{{Cite book |title=Palais Garnier |date=2002 |publisher=Oxford University Press |series=Oxford Music Online |doi = 10.1093/gmo/9781561592630.article.o903811}}</ref><ref name=":2">{{Cite news |url=https://www.telegraph.co.uk/culture/7244338/Where-the-Phantom-was-born-the-Palais-Garnier.html |title=Where the Phantom was born: the Palais Garnier |journal=Daily Telegraph |last=Everett |first=Lucinda |date=Feb 17, 2010 |access-date=Apr 27, 2018 |language=en-GB |issn=0307-1235}}</ref> Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты.<ref>{{Cite web |date=July 20, 2012 |title=The original version of Leroux's Phantom, published in le Gaulois is available online at BNF's Gallica site |url=https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-url=https://web.archive.org/web/20160609093043/https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-date=June 9, 2016 |website=desertedphans.forumotion}}</ref> == Қысқаша мазмұны == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. === Эпилог === Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.<ref name="Mireille Ribière Writings, Photographs">{{cite web |last1=Ribière |first1=Mireille |title=An Unsettling, Unsettled Novel |url=http://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110520235031/https://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |archive-date=May 20, 2011 |access-date=April 27, 2018 |website=mireilleribiere.com}}</ref> Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,<ref name="Peter Haining">{{cite web |url=http://www.thephantomoftheopera.com/the-inspiration/ |title=The Man Who Created the Phantom |last1=Haining |first1=Peter |website=The Phantom of the Opera |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.<ref>{{Cite journal |last=Shah |first=Raj |date=Mar 3, 2016 |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's Le Fantôme de L'opéra |journal=French Studies Bulletin |language=en |volume=37 |issue=138 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 |issn=0262-2750}}</ref> [[The New York Times]]-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.<ref name="New York Times Book Review">{{cite magazine |title=An Opera-House Phantom |magazine=The New York Times Book Review |date=Feb 19, 1911}}</ref> Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.<ref>{{Cite web|title=The Phantom of the Opera: Creep of Music|url=https://www.librarypoint.org/blogs/post/history-of-the-phantom/|access-date=2020-11-11|website=www.librarypoint.org|date=22 June 2018 |language=en-US}}</ref> Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.<ref>{{Cite web |title=The Phantom of the Opera |url=https://www.goodreads.com/book/show/480204.The_Phantom_of_the_Opera?from_search=true&from_srp=true&qid=eCITEc4JYe&rank=1 |access-date=2025-04-06 |website=Goodreads |language=en}}</ref> Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.<ref>Das Gespenst I’m Opernhaus</ref> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.<ref>{{Cite news|last=Rothstein|first=Mervyn|date=1988-05-11|title=Old Novel Returns to Haunt a Current Musical (Published 1988)|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1988/05/11/theater/old-novel-returns-to-haunt-a-current-musical.html|access-date=2020-11-11|issn=0362-4331}}</ref> Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді. Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.<ref>{{Cite web |url=https://www.cmuse.org/the-phantom-of-the-opera-myth-versus-reality/ |title=The Phantom of the Opera: myth versus reality |website=cmuse.org |date=22 July 2016 |language=en |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) nw2zalzc9uxhucgdcuort57s6zhdkvw 3483047 3483046 2025-06-25T04:13:47Z Sagzhan 29953 /* Тарихы */ 3483047 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — [[француздар|франсуз]] жазушысы [[Гастон Леру]] жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма [[1909 жыл]]ғы [[23 қыркүйек]] пен [[1910 жыл]]ғы [[8 қаңтар]] аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді.<ref name="Shah2016">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=French Studies Bulletin|volume=37 |issue=138 |year=2016 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 }}</ref> Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің «Аталмыш ату» (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған.<ref name="Shah2014">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=No Ordinary Skeleton: Unmasking the Secret Source of ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=Forum for Modern Language Studies |volume=50 |issue=1 |year=2014 |pages=16–29 (17; 25n11) |doi=10.1093/fmls/cqt048 }}</ref> Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін Парижге оралып, жазушылыққа бет бұрады. [[Эдгар Аллан По]] мен [[Артур Конан Дойл]]дың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.<ref name=":02">{{Cite web |last=Bingham |first=Megan |title=A History of Classic Monsters: The Phantom of the Opera {{!}} Librarypoint |url=http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170831230154/http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |archive-date=August 31, 2017 |access-date=April 26, 2018 |website=librarypoint.org |language=en}}</ref> Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.<ref>{{Cite web |last=Lennon |first=Troy |date=2018-05-04 |title=Paris opera house accident inspired Leroux's Phantom |url=https://www.dailytelegraph.com.au/news/today-in-history/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240413010115/https://www.dailytelegraph.com.au/news/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d?nk=f8de724625ac91709fcd81343ac86fed-1712970075 |archive-date=April 13, 2024 |access-date=2020-11-11 |website=dailytelegraph.com |language=en}}</ref> Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.<ref>{{Cite book |title=Palais Garnier |date=2002 |publisher=Oxford University Press |series=Oxford Music Online |doi = 10.1093/gmo/9781561592630.article.o903811}}</ref><ref name=":2">{{Cite news |url=https://www.telegraph.co.uk/culture/7244338/Where-the-Phantom-was-born-the-Palais-Garnier.html |title=Where the Phantom was born: the Palais Garnier |journal=Daily Telegraph |last=Everett |first=Lucinda |date=Feb 17, 2010 |access-date=Apr 27, 2018 |language=en-GB |issn=0307-1235}}</ref> Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты.<ref>{{Cite web |date=July 20, 2012 |title=The original version of Leroux's Phantom, published in le Gaulois is available online at BNF's Gallica site |url=https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-url=https://web.archive.org/web/20160609093043/https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-date=June 9, 2016 |website=desertedphans.forumotion}}</ref> == Қысқаша мазмұны == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. === Эпилог === Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.<ref name="Mireille Ribière Writings, Photographs">{{cite web |last1=Ribière |first1=Mireille |title=An Unsettling, Unsettled Novel |url=http://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110520235031/https://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |archive-date=May 20, 2011 |access-date=April 27, 2018 |website=mireilleribiere.com}}</ref> Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,<ref name="Peter Haining">{{cite web |url=http://www.thephantomoftheopera.com/the-inspiration/ |title=The Man Who Created the Phantom |last1=Haining |first1=Peter |website=The Phantom of the Opera |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.<ref>{{Cite journal |last=Shah |first=Raj |date=Mar 3, 2016 |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's Le Fantôme de L'opéra |journal=French Studies Bulletin |language=en |volume=37 |issue=138 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 |issn=0262-2750}}</ref> [[The New York Times]]-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.<ref name="New York Times Book Review">{{cite magazine |title=An Opera-House Phantom |magazine=The New York Times Book Review |date=Feb 19, 1911}}</ref> Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.<ref>{{Cite web|title=The Phantom of the Opera: Creep of Music|url=https://www.librarypoint.org/blogs/post/history-of-the-phantom/|access-date=2020-11-11|website=www.librarypoint.org|date=22 June 2018 |language=en-US}}</ref> Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.<ref>{{Cite web |title=The Phantom of the Opera |url=https://www.goodreads.com/book/show/480204.The_Phantom_of_the_Opera?from_search=true&from_srp=true&qid=eCITEc4JYe&rank=1 |access-date=2025-04-06 |website=Goodreads |language=en}}</ref> Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.<ref>Das Gespenst I’m Opernhaus</ref> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.<ref>{{Cite news|last=Rothstein|first=Mervyn|date=1988-05-11|title=Old Novel Returns to Haunt a Current Musical (Published 1988)|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1988/05/11/theater/old-novel-returns-to-haunt-a-current-musical.html|access-date=2020-11-11|issn=0362-4331}}</ref> Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді. Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.<ref>{{Cite web |url=https://www.cmuse.org/the-phantom-of-the-opera-myth-versus-reality/ |title=The Phantom of the Opera: myth versus reality |website=cmuse.org |date=22 July 2016 |language=en |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) 6ime1ffhok5clm6tdozwmtttmou4fu1 3483052 3483047 2025-06-25T04:20:05Z Sagzhan 29953 /* Тарихы */ 3483052 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — [[француздар|франсуз]] жазушысы [[Гастон Леру]] жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма [[1909 жыл]]ғы [[23 қыркүйек]] пен [[1910 жыл]]ғы [[8 қаңтар]] аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді.<ref name="Shah2016">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=French Studies Bulletin|volume=37 |issue=138 |year=2016 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 }}</ref> Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің «Аталмыш ату» (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған.<ref name="Shah2014">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=No Ordinary Skeleton: Unmasking the Secret Source of ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=Forum for Modern Language Studies |volume=50 |issue=1 |year=2014 |pages=16–29 (17; 25n11) |doi=10.1093/fmls/cqt048 }}</ref> Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін [[Париж]]ге оралып, жазушылыққа бет бұрады. [[Эдгар Аллан По]] мен [[Артур Конан Дойл]]дың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.<ref name=":02">{{Cite web |last=Bingham |first=Megan |title=A History of Classic Monsters: The Phantom of the Opera {{!}} Librarypoint |url=http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170831230154/http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |archive-date=August 31, 2017 |access-date=April 26, 2018 |website=librarypoint.org |language=en}}</ref> Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.<ref>{{Cite web |last=Lennon |first=Troy |date=2018-05-04 |title=Paris opera house accident inspired Leroux's Phantom |url=https://www.dailytelegraph.com.au/news/today-in-history/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240413010115/https://www.dailytelegraph.com.au/news/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d?nk=f8de724625ac91709fcd81343ac86fed-1712970075 |archive-date=April 13, 2024 |access-date=2020-11-11 |website=dailytelegraph.com |language=en}}</ref> Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.<ref>{{Cite book |title=Palais Garnier |date=2002 |publisher=Oxford University Press |series=Oxford Music Online |doi = 10.1093/gmo/9781561592630.article.o903811}}</ref><ref name=":2">{{Cite news |url=https://www.telegraph.co.uk/culture/7244338/Where-the-Phantom-was-born-the-Palais-Garnier.html |title=Where the Phantom was born: the Palais Garnier |journal=Daily Telegraph |last=Everett |first=Lucinda |date=Feb 17, 2010 |access-date=Apr 27, 2018 |language=en-GB |issn=0307-1235}}</ref> Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты.<ref>{{Cite web |date=July 20, 2012 |title=The original version of Leroux's Phantom, published in le Gaulois is available online at BNF's Gallica site |url=https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-url=https://web.archive.org/web/20160609093043/https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-date=June 9, 2016 |website=desertedphans.forumotion}}</ref> == Қысқаша мазмұны == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. === Эпилог === Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.<ref name="Mireille Ribière Writings, Photographs">{{cite web |last1=Ribière |first1=Mireille |title=An Unsettling, Unsettled Novel |url=http://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110520235031/https://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |archive-date=May 20, 2011 |access-date=April 27, 2018 |website=mireilleribiere.com}}</ref> Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,<ref name="Peter Haining">{{cite web |url=http://www.thephantomoftheopera.com/the-inspiration/ |title=The Man Who Created the Phantom |last1=Haining |first1=Peter |website=The Phantom of the Opera |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.<ref>{{Cite journal |last=Shah |first=Raj |date=Mar 3, 2016 |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's Le Fantôme de L'opéra |journal=French Studies Bulletin |language=en |volume=37 |issue=138 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 |issn=0262-2750}}</ref> [[The New York Times]]-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.<ref name="New York Times Book Review">{{cite magazine |title=An Opera-House Phantom |magazine=The New York Times Book Review |date=Feb 19, 1911}}</ref> Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.<ref>{{Cite web|title=The Phantom of the Opera: Creep of Music|url=https://www.librarypoint.org/blogs/post/history-of-the-phantom/|access-date=2020-11-11|website=www.librarypoint.org|date=22 June 2018 |language=en-US}}</ref> Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.<ref>{{Cite web |title=The Phantom of the Opera |url=https://www.goodreads.com/book/show/480204.The_Phantom_of_the_Opera?from_search=true&from_srp=true&qid=eCITEc4JYe&rank=1 |access-date=2025-04-06 |website=Goodreads |language=en}}</ref> Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.<ref>Das Gespenst I’m Opernhaus</ref> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.<ref>{{Cite news|last=Rothstein|first=Mervyn|date=1988-05-11|title=Old Novel Returns to Haunt a Current Musical (Published 1988)|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1988/05/11/theater/old-novel-returns-to-haunt-a-current-musical.html|access-date=2020-11-11|issn=0362-4331}}</ref> Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді. Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.<ref>{{Cite web |url=https://www.cmuse.org/the-phantom-of-the-opera-myth-versus-reality/ |title=The Phantom of the Opera: myth versus reality |website=cmuse.org |date=22 July 2016 |language=en |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) shcxc05pv72kpi80y806qr03ntg2apy 3483053 3483052 2025-06-25T04:22:01Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3483053 wikitext text/x-wiki '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — [[француздар|франсуз]] жазушысы [[Гастон Леру]] жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма [[1909 жыл]]ғы [[23 қыркүйек]] пен [[1910 жыл]]ғы [[8 қаңтар]] аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді.<ref name="Shah2016">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=French Studies Bulletin|volume=37 |issue=138 |year=2016 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 }}</ref> Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің «Аталмыш ату» (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған.<ref name="Shah2014">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=No Ordinary Skeleton: Unmasking the Secret Source of ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=Forum for Modern Language Studies |volume=50 |issue=1 |year=2014 |pages=16–29 (17; 25n11) |doi=10.1093/fmls/cqt048 }}</ref> Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін [[Париж]]ге оралып, жазушылыққа бет бұрады. [[Эдгар Аллан По]] мен [[Артур Конан Дойл]]дың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.<ref name=":02">{{Cite web |last=Bingham |first=Megan |title=A History of Classic Monsters: The Phantom of the Opera {{!}} Librarypoint |url=http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170831230154/http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |archive-date=August 31, 2017 |access-date=April 26, 2018 |website=librarypoint.org |language=en}}</ref> Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.<ref>{{Cite web |last=Lennon |first=Troy |date=2018-05-04 |title=Paris opera house accident inspired Leroux's Phantom |url=https://www.dailytelegraph.com.au/news/today-in-history/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240413010115/https://www.dailytelegraph.com.au/news/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d?nk=f8de724625ac91709fcd81343ac86fed-1712970075 |archive-date=April 13, 2024 |access-date=2020-11-11 |website=dailytelegraph.com |language=en}}</ref> Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.<ref>{{Cite book |title=Palais Garnier |date=2002 |publisher=Oxford University Press |series=Oxford Music Online |doi = 10.1093/gmo/9781561592630.article.o903811}}</ref><ref name=":2">{{Cite news |url=https://www.telegraph.co.uk/culture/7244338/Where-the-Phantom-was-born-the-Palais-Garnier.html |title=Where the Phantom was born: the Palais Garnier |journal=Daily Telegraph |last=Everett |first=Lucinda |date=Feb 17, 2010 |access-date=Apr 27, 2018 |language=en-GB |issn=0307-1235}}</ref> Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты.<ref>{{Cite web |date=July 20, 2012 |title=The original version of Leroux's Phantom, published in le Gaulois is available online at BNF's Gallica site |url=https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-url=https://web.archive.org/web/20160609093043/https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-date=June 9, 2016 |website=desertedphans.forumotion}}</ref> == Қысқаша мазмұны == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. === Эпилог === Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.<ref name="Mireille Ribière Writings, Photographs">{{cite web |last1=Ribière |first1=Mireille |title=An Unsettling, Unsettled Novel |url=http://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110520235031/https://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |archive-date=May 20, 2011 |access-date=April 27, 2018 |website=mireilleribiere.com}}</ref> Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,<ref name="Peter Haining">{{cite web |url=http://www.thephantomoftheopera.com/the-inspiration/ |title=The Man Who Created the Phantom |last1=Haining |first1=Peter |website=The Phantom of the Opera |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.<ref>{{Cite journal |last=Shah |first=Raj |date=Mar 3, 2016 |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's Le Fantôme de L'opéra |journal=French Studies Bulletin |language=en |volume=37 |issue=138 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 |issn=0262-2750}}</ref> [[The New York Times]]-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.<ref name="New York Times Book Review">{{cite magazine |title=An Opera-House Phantom |magazine=The New York Times Book Review |date=Feb 19, 1911}}</ref> Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.<ref>{{Cite web|title=The Phantom of the Opera: Creep of Music|url=https://www.librarypoint.org/blogs/post/history-of-the-phantom/|access-date=2020-11-11|website=www.librarypoint.org|date=22 June 2018 |language=en-US}}</ref> Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.<ref>{{Cite web |title=The Phantom of the Opera |url=https://www.goodreads.com/book/show/480204.The_Phantom_of_the_Opera?from_search=true&from_srp=true&qid=eCITEc4JYe&rank=1 |access-date=2025-04-06 |website=Goodreads |language=en}}</ref> Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.<ref>Das Gespenst I’m Opernhaus</ref> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.<ref>{{Cite news|last=Rothstein|first=Mervyn|date=1988-05-11|title=Old Novel Returns to Haunt a Current Musical (Published 1988)|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1988/05/11/theater/old-novel-returns-to-haunt-a-current-musical.html|access-date=2020-11-11|issn=0362-4331}}</ref> Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді. Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.<ref>{{Cite web |url=https://www.cmuse.org/the-phantom-of-the-opera-myth-versus-reality/ |title=The Phantom of the Opera: myth versus reality |website=cmuse.org |date=22 July 2016 |language=en |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) 11dv36j5fdnlkpsp3prz50pf2tmyqva 3483054 3483053 2025-06-25T04:26:58Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3483054 wikitext text/x-wiki {{Әдеби шығарма |Атауы = * |Шынайы атауы = |Сурет = |Сурет сипаттамасы = |Жанр = |Авторы = |Түпнұсқа тілі = |Жазылды = |Жариялануы = |Жеке басылым = |Баспа = |isbn = |Аударма = |Алдыңғысы = |Келесі = |Lib = |Уикикітап = }} '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — [[француздар|франсуз]] жазушысы [[Гастон Леру]] жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма [[1909 жыл]]ғы [[23 қыркүйек]] пен [[1910 жыл]]ғы [[8 қаңтар]] аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді.<ref name="Shah2016">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=French Studies Bulletin|volume=37 |issue=138 |year=2016 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 }}</ref> Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің «Аталмыш ату» (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған.<ref name="Shah2014">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=No Ordinary Skeleton: Unmasking the Secret Source of ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=Forum for Modern Language Studies |volume=50 |issue=1 |year=2014 |pages=16–29 (17; 25n11) |doi=10.1093/fmls/cqt048 }}</ref> Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін [[Париж]]ге оралып, жазушылыққа бет бұрады. [[Эдгар Аллан По]] мен [[Артур Конан Дойл]]дың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.<ref name=":02">{{Cite web |last=Bingham |first=Megan |title=A History of Classic Monsters: The Phantom of the Opera {{!}} Librarypoint |url=http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170831230154/http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |archive-date=August 31, 2017 |access-date=April 26, 2018 |website=librarypoint.org |language=en}}</ref> Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.<ref>{{Cite web |last=Lennon |first=Troy |date=2018-05-04 |title=Paris opera house accident inspired Leroux's Phantom |url=https://www.dailytelegraph.com.au/news/today-in-history/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240413010115/https://www.dailytelegraph.com.au/news/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d?nk=f8de724625ac91709fcd81343ac86fed-1712970075 |archive-date=April 13, 2024 |access-date=2020-11-11 |website=dailytelegraph.com |language=en}}</ref> Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.<ref>{{Cite book |title=Palais Garnier |date=2002 |publisher=Oxford University Press |series=Oxford Music Online |doi = 10.1093/gmo/9781561592630.article.o903811}}</ref><ref name=":2">{{Cite news |url=https://www.telegraph.co.uk/culture/7244338/Where-the-Phantom-was-born-the-Palais-Garnier.html |title=Where the Phantom was born: the Palais Garnier |journal=Daily Telegraph |last=Everett |first=Lucinda |date=Feb 17, 2010 |access-date=Apr 27, 2018 |language=en-GB |issn=0307-1235}}</ref> Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты.<ref>{{Cite web |date=July 20, 2012 |title=The original version of Leroux's Phantom, published in le Gaulois is available online at BNF's Gallica site |url=https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-url=https://web.archive.org/web/20160609093043/https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-date=June 9, 2016 |website=desertedphans.forumotion}}</ref> == Қысқаша мазмұны == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. === Эпилог === Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.<ref name="Mireille Ribière Writings, Photographs">{{cite web |last1=Ribière |first1=Mireille |title=An Unsettling, Unsettled Novel |url=http://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110520235031/https://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |archive-date=May 20, 2011 |access-date=April 27, 2018 |website=mireilleribiere.com}}</ref> Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,<ref name="Peter Haining">{{cite web |url=http://www.thephantomoftheopera.com/the-inspiration/ |title=The Man Who Created the Phantom |last1=Haining |first1=Peter |website=The Phantom of the Opera |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.<ref>{{Cite journal |last=Shah |first=Raj |date=Mar 3, 2016 |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's Le Fantôme de L'opéra |journal=French Studies Bulletin |language=en |volume=37 |issue=138 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 |issn=0262-2750}}</ref> [[The New York Times]]-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.<ref name="New York Times Book Review">{{cite magazine |title=An Opera-House Phantom |magazine=The New York Times Book Review |date=Feb 19, 1911}}</ref> Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.<ref>{{Cite web|title=The Phantom of the Opera: Creep of Music|url=https://www.librarypoint.org/blogs/post/history-of-the-phantom/|access-date=2020-11-11|website=www.librarypoint.org|date=22 June 2018 |language=en-US}}</ref> Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.<ref>{{Cite web |title=The Phantom of the Opera |url=https://www.goodreads.com/book/show/480204.The_Phantom_of_the_Opera?from_search=true&from_srp=true&qid=eCITEc4JYe&rank=1 |access-date=2025-04-06 |website=Goodreads |language=en}}</ref> Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.<ref>Das Gespenst I’m Opernhaus</ref> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.<ref>{{Cite news|last=Rothstein|first=Mervyn|date=1988-05-11|title=Old Novel Returns to Haunt a Current Musical (Published 1988)|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1988/05/11/theater/old-novel-returns-to-haunt-a-current-musical.html|access-date=2020-11-11|issn=0362-4331}}</ref> Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді. Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.<ref>{{Cite web |url=https://www.cmuse.org/the-phantom-of-the-opera-myth-versus-reality/ |title=The Phantom of the Opera: myth versus reality |website=cmuse.org |date=22 July 2016 |language=en |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) dzi1pstdssxdnckwx0ogjleq2oumxf8 3483055 3483054 2025-06-25T04:27:19Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3483055 wikitext text/x-wiki {{Әдеби шығарма |Атауы = Опера елесі |Шынайы атауы = |Сурет = |Сурет сипаттамасы = |Жанр = |Авторы = |Түпнұсқа тілі = |Жазылды = |Жариялануы = |Жеке басылым = |Баспа = |isbn = |Аударма = |Алдыңғысы = |Келесі = |Lib = |Уикикітап = }} '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — [[француздар|франсуз]] жазушысы [[Гастон Леру]] жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма [[1909 жыл]]ғы [[23 қыркүйек]] пен [[1910 жыл]]ғы [[8 қаңтар]] аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді.<ref name="Shah2016">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=French Studies Bulletin|volume=37 |issue=138 |year=2016 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 }}</ref> Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің «Аталмыш ату» (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған.<ref name="Shah2014">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=No Ordinary Skeleton: Unmasking the Secret Source of ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=Forum for Modern Language Studies |volume=50 |issue=1 |year=2014 |pages=16–29 (17; 25n11) |doi=10.1093/fmls/cqt048 }}</ref> Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін [[Париж]]ге оралып, жазушылыққа бет бұрады. [[Эдгар Аллан По]] мен [[Артур Конан Дойл]]дың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.<ref name=":02">{{Cite web |last=Bingham |first=Megan |title=A History of Classic Monsters: The Phantom of the Opera {{!}} Librarypoint |url=http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170831230154/http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |archive-date=August 31, 2017 |access-date=April 26, 2018 |website=librarypoint.org |language=en}}</ref> Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.<ref>{{Cite web |last=Lennon |first=Troy |date=2018-05-04 |title=Paris opera house accident inspired Leroux's Phantom |url=https://www.dailytelegraph.com.au/news/today-in-history/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240413010115/https://www.dailytelegraph.com.au/news/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d?nk=f8de724625ac91709fcd81343ac86fed-1712970075 |archive-date=April 13, 2024 |access-date=2020-11-11 |website=dailytelegraph.com |language=en}}</ref> Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.<ref>{{Cite book |title=Palais Garnier |date=2002 |publisher=Oxford University Press |series=Oxford Music Online |doi = 10.1093/gmo/9781561592630.article.o903811}}</ref><ref name=":2">{{Cite news |url=https://www.telegraph.co.uk/culture/7244338/Where-the-Phantom-was-born-the-Palais-Garnier.html |title=Where the Phantom was born: the Palais Garnier |journal=Daily Telegraph |last=Everett |first=Lucinda |date=Feb 17, 2010 |access-date=Apr 27, 2018 |language=en-GB |issn=0307-1235}}</ref> Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты.<ref>{{Cite web |date=July 20, 2012 |title=The original version of Leroux's Phantom, published in le Gaulois is available online at BNF's Gallica site |url=https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-url=https://web.archive.org/web/20160609093043/https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-date=June 9, 2016 |website=desertedphans.forumotion}}</ref> == Қысқаша мазмұны == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. === Эпилог === Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.<ref name="Mireille Ribière Writings, Photographs">{{cite web |last1=Ribière |first1=Mireille |title=An Unsettling, Unsettled Novel |url=http://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110520235031/https://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |archive-date=May 20, 2011 |access-date=April 27, 2018 |website=mireilleribiere.com}}</ref> Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,<ref name="Peter Haining">{{cite web |url=http://www.thephantomoftheopera.com/the-inspiration/ |title=The Man Who Created the Phantom |last1=Haining |first1=Peter |website=The Phantom of the Opera |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.<ref>{{Cite journal |last=Shah |first=Raj |date=Mar 3, 2016 |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's Le Fantôme de L'opéra |journal=French Studies Bulletin |language=en |volume=37 |issue=138 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 |issn=0262-2750}}</ref> [[The New York Times]]-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.<ref name="New York Times Book Review">{{cite magazine |title=An Opera-House Phantom |magazine=The New York Times Book Review |date=Feb 19, 1911}}</ref> Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.<ref>{{Cite web|title=The Phantom of the Opera: Creep of Music|url=https://www.librarypoint.org/blogs/post/history-of-the-phantom/|access-date=2020-11-11|website=www.librarypoint.org|date=22 June 2018 |language=en-US}}</ref> Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.<ref>{{Cite web |title=The Phantom of the Opera |url=https://www.goodreads.com/book/show/480204.The_Phantom_of_the_Opera?from_search=true&from_srp=true&qid=eCITEc4JYe&rank=1 |access-date=2025-04-06 |website=Goodreads |language=en}}</ref> Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.<ref>Das Gespenst I’m Opernhaus</ref> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.<ref>{{Cite news|last=Rothstein|first=Mervyn|date=1988-05-11|title=Old Novel Returns to Haunt a Current Musical (Published 1988)|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1988/05/11/theater/old-novel-returns-to-haunt-a-current-musical.html|access-date=2020-11-11|issn=0362-4331}}</ref> Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді. Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.<ref>{{Cite web |url=https://www.cmuse.org/the-phantom-of-the-opera-myth-versus-reality/ |title=The Phantom of the Opera: myth versus reality |website=cmuse.org |date=22 July 2016 |language=en |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) hjh7wajpco02pw5ypio5ut5eyw2302t 3483056 3483055 2025-06-25T04:27:47Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3483056 wikitext text/x-wiki {{Әдеби шығарма |Атауы = Опера елесі |Шынайы атауы = {{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}} |Сурет = |Сурет сипаттамасы = |Жанр = |Авторы = |Түпнұсқа тілі = |Жазылды = |Жариялануы = |Жеке басылым = |Баспа = |isbn = |Аударма = |Алдыңғысы = |Келесі = |Lib = |Уикикітап = }} '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — [[француздар|франсуз]] жазушысы [[Гастон Леру]] жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма [[1909 жыл]]ғы [[23 қыркүйек]] пен [[1910 жыл]]ғы [[8 қаңтар]] аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді.<ref name="Shah2016">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=French Studies Bulletin|volume=37 |issue=138 |year=2016 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 }}</ref> Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің «Аталмыш ату» (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған.<ref name="Shah2014">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=No Ordinary Skeleton: Unmasking the Secret Source of ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=Forum for Modern Language Studies |volume=50 |issue=1 |year=2014 |pages=16–29 (17; 25n11) |doi=10.1093/fmls/cqt048 }}</ref> Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін [[Париж]]ге оралып, жазушылыққа бет бұрады. [[Эдгар Аллан По]] мен [[Артур Конан Дойл]]дың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.<ref name=":02">{{Cite web |last=Bingham |first=Megan |title=A History of Classic Monsters: The Phantom of the Opera {{!}} Librarypoint |url=http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170831230154/http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |archive-date=August 31, 2017 |access-date=April 26, 2018 |website=librarypoint.org |language=en}}</ref> Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.<ref>{{Cite web |last=Lennon |first=Troy |date=2018-05-04 |title=Paris opera house accident inspired Leroux's Phantom |url=https://www.dailytelegraph.com.au/news/today-in-history/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240413010115/https://www.dailytelegraph.com.au/news/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d?nk=f8de724625ac91709fcd81343ac86fed-1712970075 |archive-date=April 13, 2024 |access-date=2020-11-11 |website=dailytelegraph.com |language=en}}</ref> Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.<ref>{{Cite book |title=Palais Garnier |date=2002 |publisher=Oxford University Press |series=Oxford Music Online |doi = 10.1093/gmo/9781561592630.article.o903811}}</ref><ref name=":2">{{Cite news |url=https://www.telegraph.co.uk/culture/7244338/Where-the-Phantom-was-born-the-Palais-Garnier.html |title=Where the Phantom was born: the Palais Garnier |journal=Daily Telegraph |last=Everett |first=Lucinda |date=Feb 17, 2010 |access-date=Apr 27, 2018 |language=en-GB |issn=0307-1235}}</ref> Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты.<ref>{{Cite web |date=July 20, 2012 |title=The original version of Leroux's Phantom, published in le Gaulois is available online at BNF's Gallica site |url=https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-url=https://web.archive.org/web/20160609093043/https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-date=June 9, 2016 |website=desertedphans.forumotion}}</ref> == Қысқаша мазмұны == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. === Эпилог === Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.<ref name="Mireille Ribière Writings, Photographs">{{cite web |last1=Ribière |first1=Mireille |title=An Unsettling, Unsettled Novel |url=http://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110520235031/https://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |archive-date=May 20, 2011 |access-date=April 27, 2018 |website=mireilleribiere.com}}</ref> Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,<ref name="Peter Haining">{{cite web |url=http://www.thephantomoftheopera.com/the-inspiration/ |title=The Man Who Created the Phantom |last1=Haining |first1=Peter |website=The Phantom of the Opera |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.<ref>{{Cite journal |last=Shah |first=Raj |date=Mar 3, 2016 |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's Le Fantôme de L'opéra |journal=French Studies Bulletin |language=en |volume=37 |issue=138 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 |issn=0262-2750}}</ref> [[The New York Times]]-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.<ref name="New York Times Book Review">{{cite magazine |title=An Opera-House Phantom |magazine=The New York Times Book Review |date=Feb 19, 1911}}</ref> Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.<ref>{{Cite web|title=The Phantom of the Opera: Creep of Music|url=https://www.librarypoint.org/blogs/post/history-of-the-phantom/|access-date=2020-11-11|website=www.librarypoint.org|date=22 June 2018 |language=en-US}}</ref> Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.<ref>{{Cite web |title=The Phantom of the Opera |url=https://www.goodreads.com/book/show/480204.The_Phantom_of_the_Opera?from_search=true&from_srp=true&qid=eCITEc4JYe&rank=1 |access-date=2025-04-06 |website=Goodreads |language=en}}</ref> Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.<ref>Das Gespenst I’m Opernhaus</ref> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.<ref>{{Cite news|last=Rothstein|first=Mervyn|date=1988-05-11|title=Old Novel Returns to Haunt a Current Musical (Published 1988)|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1988/05/11/theater/old-novel-returns-to-haunt-a-current-musical.html|access-date=2020-11-11|issn=0362-4331}}</ref> Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді. Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.<ref>{{Cite web |url=https://www.cmuse.org/the-phantom-of-the-opera-myth-versus-reality/ |title=The Phantom of the Opera: myth versus reality |website=cmuse.org |date=22 July 2016 |language=en |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) np9bul1q0flyw2xx1fxumwgp3260jc9 3483057 3483056 2025-06-25T04:28:13Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3483057 wikitext text/x-wiki {{Әдеби шығарма |Атауы = Опера елесі |Шынайы атауы = {{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}} |Сурет = |Сурет сипаттамасы = |Жанр = |Авторы = Гастон Леру |Түпнұсқа тілі = |Жазылды = |Жариялануы = |Жеке басылым = |Баспа = |isbn = |Аударма = |Алдыңғысы = |Келесі = |Lib = |Уикикітап = }} '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — [[француздар|франсуз]] жазушысы [[Гастон Леру]] жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма [[1909 жыл]]ғы [[23 қыркүйек]] пен [[1910 жыл]]ғы [[8 қаңтар]] аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді.<ref name="Shah2016">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=French Studies Bulletin|volume=37 |issue=138 |year=2016 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 }}</ref> Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің «Аталмыш ату» (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған.<ref name="Shah2014">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=No Ordinary Skeleton: Unmasking the Secret Source of ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=Forum for Modern Language Studies |volume=50 |issue=1 |year=2014 |pages=16–29 (17; 25n11) |doi=10.1093/fmls/cqt048 }}</ref> Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін [[Париж]]ге оралып, жазушылыққа бет бұрады. [[Эдгар Аллан По]] мен [[Артур Конан Дойл]]дың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.<ref name=":02">{{Cite web |last=Bingham |first=Megan |title=A History of Classic Monsters: The Phantom of the Opera {{!}} Librarypoint |url=http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170831230154/http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |archive-date=August 31, 2017 |access-date=April 26, 2018 |website=librarypoint.org |language=en}}</ref> Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.<ref>{{Cite web |last=Lennon |first=Troy |date=2018-05-04 |title=Paris opera house accident inspired Leroux's Phantom |url=https://www.dailytelegraph.com.au/news/today-in-history/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240413010115/https://www.dailytelegraph.com.au/news/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d?nk=f8de724625ac91709fcd81343ac86fed-1712970075 |archive-date=April 13, 2024 |access-date=2020-11-11 |website=dailytelegraph.com |language=en}}</ref> Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.<ref>{{Cite book |title=Palais Garnier |date=2002 |publisher=Oxford University Press |series=Oxford Music Online |doi = 10.1093/gmo/9781561592630.article.o903811}}</ref><ref name=":2">{{Cite news |url=https://www.telegraph.co.uk/culture/7244338/Where-the-Phantom-was-born-the-Palais-Garnier.html |title=Where the Phantom was born: the Palais Garnier |journal=Daily Telegraph |last=Everett |first=Lucinda |date=Feb 17, 2010 |access-date=Apr 27, 2018 |language=en-GB |issn=0307-1235}}</ref> Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты.<ref>{{Cite web |date=July 20, 2012 |title=The original version of Leroux's Phantom, published in le Gaulois is available online at BNF's Gallica site |url=https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-url=https://web.archive.org/web/20160609093043/https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-date=June 9, 2016 |website=desertedphans.forumotion}}</ref> == Қысқаша мазмұны == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. === Эпилог === Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.<ref name="Mireille Ribière Writings, Photographs">{{cite web |last1=Ribière |first1=Mireille |title=An Unsettling, Unsettled Novel |url=http://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110520235031/https://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |archive-date=May 20, 2011 |access-date=April 27, 2018 |website=mireilleribiere.com}}</ref> Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,<ref name="Peter Haining">{{cite web |url=http://www.thephantomoftheopera.com/the-inspiration/ |title=The Man Who Created the Phantom |last1=Haining |first1=Peter |website=The Phantom of the Opera |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.<ref>{{Cite journal |last=Shah |first=Raj |date=Mar 3, 2016 |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's Le Fantôme de L'opéra |journal=French Studies Bulletin |language=en |volume=37 |issue=138 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 |issn=0262-2750}}</ref> [[The New York Times]]-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.<ref name="New York Times Book Review">{{cite magazine |title=An Opera-House Phantom |magazine=The New York Times Book Review |date=Feb 19, 1911}}</ref> Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.<ref>{{Cite web|title=The Phantom of the Opera: Creep of Music|url=https://www.librarypoint.org/blogs/post/history-of-the-phantom/|access-date=2020-11-11|website=www.librarypoint.org|date=22 June 2018 |language=en-US}}</ref> Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.<ref>{{Cite web |title=The Phantom of the Opera |url=https://www.goodreads.com/book/show/480204.The_Phantom_of_the_Opera?from_search=true&from_srp=true&qid=eCITEc4JYe&rank=1 |access-date=2025-04-06 |website=Goodreads |language=en}}</ref> Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.<ref>Das Gespenst I’m Opernhaus</ref> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.<ref>{{Cite news|last=Rothstein|first=Mervyn|date=1988-05-11|title=Old Novel Returns to Haunt a Current Musical (Published 1988)|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1988/05/11/theater/old-novel-returns-to-haunt-a-current-musical.html|access-date=2020-11-11|issn=0362-4331}}</ref> Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді. Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.<ref>{{Cite web |url=https://www.cmuse.org/the-phantom-of-the-opera-myth-versus-reality/ |title=The Phantom of the Opera: myth versus reality |website=cmuse.org |date=22 July 2016 |language=en |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) n52nqzj4zkhjii27kq9akjvc9wqiui3 3483058 3483057 2025-06-25T04:29:01Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3483058 wikitext text/x-wiki {{Әдеби шығарма |Атауы = Опера елесі |Шынайы атауы = {{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}} |Сурет = |Сурет сипаттамасы = |Жанр = |Авторы = Гастон Леру |Түпнұсқа тілі = |Жазылды = |Жариялануы = |Жеке басылым = |Баспа = Пьер Лафит баспасы |isbn = |Аударма = |Алдыңғысы = |Келесі = |Lib = |Уикикітап = }} '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — [[француздар|франсуз]] жазушысы [[Гастон Леру]] жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма [[1909 жыл]]ғы [[23 қыркүйек]] пен [[1910 жыл]]ғы [[8 қаңтар]] аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді.<ref name="Shah2016">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=French Studies Bulletin|volume=37 |issue=138 |year=2016 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 }}</ref> Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің «Аталмыш ату» (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған.<ref name="Shah2014">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=No Ordinary Skeleton: Unmasking the Secret Source of ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=Forum for Modern Language Studies |volume=50 |issue=1 |year=2014 |pages=16–29 (17; 25n11) |doi=10.1093/fmls/cqt048 }}</ref> Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін [[Париж]]ге оралып, жазушылыққа бет бұрады. [[Эдгар Аллан По]] мен [[Артур Конан Дойл]]дың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.<ref name=":02">{{Cite web |last=Bingham |first=Megan |title=A History of Classic Monsters: The Phantom of the Opera {{!}} Librarypoint |url=http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170831230154/http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |archive-date=August 31, 2017 |access-date=April 26, 2018 |website=librarypoint.org |language=en}}</ref> Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.<ref>{{Cite web |last=Lennon |first=Troy |date=2018-05-04 |title=Paris opera house accident inspired Leroux's Phantom |url=https://www.dailytelegraph.com.au/news/today-in-history/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240413010115/https://www.dailytelegraph.com.au/news/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d?nk=f8de724625ac91709fcd81343ac86fed-1712970075 |archive-date=April 13, 2024 |access-date=2020-11-11 |website=dailytelegraph.com |language=en}}</ref> Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.<ref>{{Cite book |title=Palais Garnier |date=2002 |publisher=Oxford University Press |series=Oxford Music Online |doi = 10.1093/gmo/9781561592630.article.o903811}}</ref><ref name=":2">{{Cite news |url=https://www.telegraph.co.uk/culture/7244338/Where-the-Phantom-was-born-the-Palais-Garnier.html |title=Where the Phantom was born: the Palais Garnier |journal=Daily Telegraph |last=Everett |first=Lucinda |date=Feb 17, 2010 |access-date=Apr 27, 2018 |language=en-GB |issn=0307-1235}}</ref> Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты.<ref>{{Cite web |date=July 20, 2012 |title=The original version of Leroux's Phantom, published in le Gaulois is available online at BNF's Gallica site |url=https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-url=https://web.archive.org/web/20160609093043/https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-date=June 9, 2016 |website=desertedphans.forumotion}}</ref> == Қысқаша мазмұны == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. === Эпилог === Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.<ref name="Mireille Ribière Writings, Photographs">{{cite web |last1=Ribière |first1=Mireille |title=An Unsettling, Unsettled Novel |url=http://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110520235031/https://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |archive-date=May 20, 2011 |access-date=April 27, 2018 |website=mireilleribiere.com}}</ref> Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,<ref name="Peter Haining">{{cite web |url=http://www.thephantomoftheopera.com/the-inspiration/ |title=The Man Who Created the Phantom |last1=Haining |first1=Peter |website=The Phantom of the Opera |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.<ref>{{Cite journal |last=Shah |first=Raj |date=Mar 3, 2016 |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's Le Fantôme de L'opéra |journal=French Studies Bulletin |language=en |volume=37 |issue=138 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 |issn=0262-2750}}</ref> [[The New York Times]]-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.<ref name="New York Times Book Review">{{cite magazine |title=An Opera-House Phantom |magazine=The New York Times Book Review |date=Feb 19, 1911}}</ref> Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.<ref>{{Cite web|title=The Phantom of the Opera: Creep of Music|url=https://www.librarypoint.org/blogs/post/history-of-the-phantom/|access-date=2020-11-11|website=www.librarypoint.org|date=22 June 2018 |language=en-US}}</ref> Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.<ref>{{Cite web |title=The Phantom of the Opera |url=https://www.goodreads.com/book/show/480204.The_Phantom_of_the_Opera?from_search=true&from_srp=true&qid=eCITEc4JYe&rank=1 |access-date=2025-04-06 |website=Goodreads |language=en}}</ref> Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.<ref>Das Gespenst I’m Opernhaus</ref> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.<ref>{{Cite news|last=Rothstein|first=Mervyn|date=1988-05-11|title=Old Novel Returns to Haunt a Current Musical (Published 1988)|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1988/05/11/theater/old-novel-returns-to-haunt-a-current-musical.html|access-date=2020-11-11|issn=0362-4331}}</ref> Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді. Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.<ref>{{Cite web |url=https://www.cmuse.org/the-phantom-of-the-opera-myth-versus-reality/ |title=The Phantom of the Opera: myth versus reality |website=cmuse.org |date=22 July 2016 |language=en |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) 7jcastdvslju5lc5oy98h3zoc4vjvf4 3483059 3483058 2025-06-25T04:29:52Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3483059 wikitext text/x-wiki {{Әдеби шығарма |Атауы = Опера елесі |Шынайы атауы = {{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}} |Сурет = |Сурет сипаттамасы = |Жанр = |Авторы = Гастон Леру |Түпнұсқа тілі = |Жазылды = |Жариялануы = 23.09.1909 |Жеке басылым = |Баспа = Пьер Лафит баспасы |isbn = |Аударма = |Алдыңғысы = |Келесі = |Lib = |Уикикітап = }} '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — [[француздар|франсуз]] жазушысы [[Гастон Леру]] жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма [[1909 жыл]]ғы [[23 қыркүйек]] пен [[1910 жыл]]ғы [[8 қаңтар]] аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді.<ref name="Shah2016">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=French Studies Bulletin|volume=37 |issue=138 |year=2016 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 }}</ref> Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің «Аталмыш ату» (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған.<ref name="Shah2014">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=No Ordinary Skeleton: Unmasking the Secret Source of ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=Forum for Modern Language Studies |volume=50 |issue=1 |year=2014 |pages=16–29 (17; 25n11) |doi=10.1093/fmls/cqt048 }}</ref> Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін [[Париж]]ге оралып, жазушылыққа бет бұрады. [[Эдгар Аллан По]] мен [[Артур Конан Дойл]]дың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.<ref name=":02">{{Cite web |last=Bingham |first=Megan |title=A History of Classic Monsters: The Phantom of the Opera {{!}} Librarypoint |url=http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170831230154/http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |archive-date=August 31, 2017 |access-date=April 26, 2018 |website=librarypoint.org |language=en}}</ref> Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.<ref>{{Cite web |last=Lennon |first=Troy |date=2018-05-04 |title=Paris opera house accident inspired Leroux's Phantom |url=https://www.dailytelegraph.com.au/news/today-in-history/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240413010115/https://www.dailytelegraph.com.au/news/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d?nk=f8de724625ac91709fcd81343ac86fed-1712970075 |archive-date=April 13, 2024 |access-date=2020-11-11 |website=dailytelegraph.com |language=en}}</ref> Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.<ref>{{Cite book |title=Palais Garnier |date=2002 |publisher=Oxford University Press |series=Oxford Music Online |doi = 10.1093/gmo/9781561592630.article.o903811}}</ref><ref name=":2">{{Cite news |url=https://www.telegraph.co.uk/culture/7244338/Where-the-Phantom-was-born-the-Palais-Garnier.html |title=Where the Phantom was born: the Palais Garnier |journal=Daily Telegraph |last=Everett |first=Lucinda |date=Feb 17, 2010 |access-date=Apr 27, 2018 |language=en-GB |issn=0307-1235}}</ref> Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты.<ref>{{Cite web |date=July 20, 2012 |title=The original version of Leroux's Phantom, published in le Gaulois is available online at BNF's Gallica site |url=https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-url=https://web.archive.org/web/20160609093043/https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-date=June 9, 2016 |website=desertedphans.forumotion}}</ref> == Қысқаша мазмұны == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. === Эпилог === Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.<ref name="Mireille Ribière Writings, Photographs">{{cite web |last1=Ribière |first1=Mireille |title=An Unsettling, Unsettled Novel |url=http://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110520235031/https://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |archive-date=May 20, 2011 |access-date=April 27, 2018 |website=mireilleribiere.com}}</ref> Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,<ref name="Peter Haining">{{cite web |url=http://www.thephantomoftheopera.com/the-inspiration/ |title=The Man Who Created the Phantom |last1=Haining |first1=Peter |website=The Phantom of the Opera |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.<ref>{{Cite journal |last=Shah |first=Raj |date=Mar 3, 2016 |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's Le Fantôme de L'opéra |journal=French Studies Bulletin |language=en |volume=37 |issue=138 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 |issn=0262-2750}}</ref> [[The New York Times]]-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.<ref name="New York Times Book Review">{{cite magazine |title=An Opera-House Phantom |magazine=The New York Times Book Review |date=Feb 19, 1911}}</ref> Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.<ref>{{Cite web|title=The Phantom of the Opera: Creep of Music|url=https://www.librarypoint.org/blogs/post/history-of-the-phantom/|access-date=2020-11-11|website=www.librarypoint.org|date=22 June 2018 |language=en-US}}</ref> Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.<ref>{{Cite web |title=The Phantom of the Opera |url=https://www.goodreads.com/book/show/480204.The_Phantom_of_the_Opera?from_search=true&from_srp=true&qid=eCITEc4JYe&rank=1 |access-date=2025-04-06 |website=Goodreads |language=en}}</ref> Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.<ref>Das Gespenst I’m Opernhaus</ref> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.<ref>{{Cite news|last=Rothstein|first=Mervyn|date=1988-05-11|title=Old Novel Returns to Haunt a Current Musical (Published 1988)|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1988/05/11/theater/old-novel-returns-to-haunt-a-current-musical.html|access-date=2020-11-11|issn=0362-4331}}</ref> Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді. Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.<ref>{{Cite web |url=https://www.cmuse.org/the-phantom-of-the-opera-myth-versus-reality/ |title=The Phantom of the Opera: myth versus reality |website=cmuse.org |date=22 July 2016 |language=en |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) 2x5q9mvc2il2w3f37qtcbkmnmwf3m92 3483060 3483059 2025-06-25T04:30:14Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3483060 wikitext text/x-wiki {{Әдеби шығарма |Атауы = Опера елесі |Шынайы атауы = {{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}} |Сурет = |Сурет сипаттамасы = |Жанр = |Авторы = Гастон Леру |Түпнұсқа тілі = |Жазылды = |Жариялануы = 23 қыркүйек, 1909 |Жеке басылым = |Баспа = Пьер Лафит баспасы |isbn = |Аударма = |Алдыңғысы = |Келесі = |Lib = |Уикикітап = }} '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — [[француздар|франсуз]] жазушысы [[Гастон Леру]] жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма [[1909 жыл]]ғы [[23 қыркүйек]] пен [[1910 жыл]]ғы [[8 қаңтар]] аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді.<ref name="Shah2016">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=French Studies Bulletin|volume=37 |issue=138 |year=2016 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 }}</ref> Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің «Аталмыш ату» (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған.<ref name="Shah2014">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=No Ordinary Skeleton: Unmasking the Secret Source of ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=Forum for Modern Language Studies |volume=50 |issue=1 |year=2014 |pages=16–29 (17; 25n11) |doi=10.1093/fmls/cqt048 }}</ref> Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін [[Париж]]ге оралып, жазушылыққа бет бұрады. [[Эдгар Аллан По]] мен [[Артур Конан Дойл]]дың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.<ref name=":02">{{Cite web |last=Bingham |first=Megan |title=A History of Classic Monsters: The Phantom of the Opera {{!}} Librarypoint |url=http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170831230154/http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |archive-date=August 31, 2017 |access-date=April 26, 2018 |website=librarypoint.org |language=en}}</ref> Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.<ref>{{Cite web |last=Lennon |first=Troy |date=2018-05-04 |title=Paris opera house accident inspired Leroux's Phantom |url=https://www.dailytelegraph.com.au/news/today-in-history/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240413010115/https://www.dailytelegraph.com.au/news/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d?nk=f8de724625ac91709fcd81343ac86fed-1712970075 |archive-date=April 13, 2024 |access-date=2020-11-11 |website=dailytelegraph.com |language=en}}</ref> Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.<ref>{{Cite book |title=Palais Garnier |date=2002 |publisher=Oxford University Press |series=Oxford Music Online |doi = 10.1093/gmo/9781561592630.article.o903811}}</ref><ref name=":2">{{Cite news |url=https://www.telegraph.co.uk/culture/7244338/Where-the-Phantom-was-born-the-Palais-Garnier.html |title=Where the Phantom was born: the Palais Garnier |journal=Daily Telegraph |last=Everett |first=Lucinda |date=Feb 17, 2010 |access-date=Apr 27, 2018 |language=en-GB |issn=0307-1235}}</ref> Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты.<ref>{{Cite web |date=July 20, 2012 |title=The original version of Leroux's Phantom, published in le Gaulois is available online at BNF's Gallica site |url=https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-url=https://web.archive.org/web/20160609093043/https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-date=June 9, 2016 |website=desertedphans.forumotion}}</ref> == Қысқаша мазмұны == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. === Эпилог === Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.<ref name="Mireille Ribière Writings, Photographs">{{cite web |last1=Ribière |first1=Mireille |title=An Unsettling, Unsettled Novel |url=http://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110520235031/https://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |archive-date=May 20, 2011 |access-date=April 27, 2018 |website=mireilleribiere.com}}</ref> Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,<ref name="Peter Haining">{{cite web |url=http://www.thephantomoftheopera.com/the-inspiration/ |title=The Man Who Created the Phantom |last1=Haining |first1=Peter |website=The Phantom of the Opera |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.<ref>{{Cite journal |last=Shah |first=Raj |date=Mar 3, 2016 |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's Le Fantôme de L'opéra |journal=French Studies Bulletin |language=en |volume=37 |issue=138 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 |issn=0262-2750}}</ref> [[The New York Times]]-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.<ref name="New York Times Book Review">{{cite magazine |title=An Opera-House Phantom |magazine=The New York Times Book Review |date=Feb 19, 1911}}</ref> Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.<ref>{{Cite web|title=The Phantom of the Opera: Creep of Music|url=https://www.librarypoint.org/blogs/post/history-of-the-phantom/|access-date=2020-11-11|website=www.librarypoint.org|date=22 June 2018 |language=en-US}}</ref> Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.<ref>{{Cite web |title=The Phantom of the Opera |url=https://www.goodreads.com/book/show/480204.The_Phantom_of_the_Opera?from_search=true&from_srp=true&qid=eCITEc4JYe&rank=1 |access-date=2025-04-06 |website=Goodreads |language=en}}</ref> Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.<ref>Das Gespenst I’m Opernhaus</ref> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.<ref>{{Cite news|last=Rothstein|first=Mervyn|date=1988-05-11|title=Old Novel Returns to Haunt a Current Musical (Published 1988)|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1988/05/11/theater/old-novel-returns-to-haunt-a-current-musical.html|access-date=2020-11-11|issn=0362-4331}}</ref> Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді. Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.<ref>{{Cite web |url=https://www.cmuse.org/the-phantom-of-the-opera-myth-versus-reality/ |title=The Phantom of the Opera: myth versus reality |website=cmuse.org |date=22 July 2016 |language=en |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) 7faf6z7m51dlawd8nmdlist9fb6lnz1 3483061 3483060 2025-06-25T04:31:55Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3483061 wikitext text/x-wiki {{Әдеби шығарма |Атауы = Опера елесі |Шынайы атауы = {{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}} |Сурет = |Сурет сипаттамасы = |Жанр = Готикалық әдебиет |Авторы = Гастон Леру |Түпнұсқа тілі = |Жазылды = |Жариялануы = 23 қыркүйек, 1909 |Жеке басылым = |Баспа = Пьер Лафит баспасы |isbn = |Аударма = |Алдыңғысы = |Келесі = |Lib = |Уикикітап = }} '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — [[француздар|франсуз]] жазушысы [[Гастон Леру]] жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма [[1909 жыл]]ғы [[23 қыркүйек]] пен [[1910 жыл]]ғы [[8 қаңтар]] аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді.<ref name="Shah2016">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=French Studies Bulletin|volume=37 |issue=138 |year=2016 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 }}</ref> Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің «Аталмыш ату» (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған.<ref name="Shah2014">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=No Ordinary Skeleton: Unmasking the Secret Source of ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=Forum for Modern Language Studies |volume=50 |issue=1 |year=2014 |pages=16–29 (17; 25n11) |doi=10.1093/fmls/cqt048 }}</ref> Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін [[Париж]]ге оралып, жазушылыққа бет бұрады. [[Эдгар Аллан По]] мен [[Артур Конан Дойл]]дың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.<ref name=":02">{{Cite web |last=Bingham |first=Megan |title=A History of Classic Monsters: The Phantom of the Opera {{!}} Librarypoint |url=http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170831230154/http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |archive-date=August 31, 2017 |access-date=April 26, 2018 |website=librarypoint.org |language=en}}</ref> Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.<ref>{{Cite web |last=Lennon |first=Troy |date=2018-05-04 |title=Paris opera house accident inspired Leroux's Phantom |url=https://www.dailytelegraph.com.au/news/today-in-history/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240413010115/https://www.dailytelegraph.com.au/news/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d?nk=f8de724625ac91709fcd81343ac86fed-1712970075 |archive-date=April 13, 2024 |access-date=2020-11-11 |website=dailytelegraph.com |language=en}}</ref> Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.<ref>{{Cite book |title=Palais Garnier |date=2002 |publisher=Oxford University Press |series=Oxford Music Online |doi = 10.1093/gmo/9781561592630.article.o903811}}</ref><ref name=":2">{{Cite news |url=https://www.telegraph.co.uk/culture/7244338/Where-the-Phantom-was-born-the-Palais-Garnier.html |title=Where the Phantom was born: the Palais Garnier |journal=Daily Telegraph |last=Everett |first=Lucinda |date=Feb 17, 2010 |access-date=Apr 27, 2018 |language=en-GB |issn=0307-1235}}</ref> Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты.<ref>{{Cite web |date=July 20, 2012 |title=The original version of Leroux's Phantom, published in le Gaulois is available online at BNF's Gallica site |url=https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-url=https://web.archive.org/web/20160609093043/https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-date=June 9, 2016 |website=desertedphans.forumotion}}</ref> == Қысқаша мазмұны == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. === Эпилог === Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.<ref name="Mireille Ribière Writings, Photographs">{{cite web |last1=Ribière |first1=Mireille |title=An Unsettling, Unsettled Novel |url=http://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110520235031/https://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |archive-date=May 20, 2011 |access-date=April 27, 2018 |website=mireilleribiere.com}}</ref> Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,<ref name="Peter Haining">{{cite web |url=http://www.thephantomoftheopera.com/the-inspiration/ |title=The Man Who Created the Phantom |last1=Haining |first1=Peter |website=The Phantom of the Opera |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.<ref>{{Cite journal |last=Shah |first=Raj |date=Mar 3, 2016 |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's Le Fantôme de L'opéra |journal=French Studies Bulletin |language=en |volume=37 |issue=138 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 |issn=0262-2750}}</ref> [[The New York Times]]-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.<ref name="New York Times Book Review">{{cite magazine |title=An Opera-House Phantom |magazine=The New York Times Book Review |date=Feb 19, 1911}}</ref> Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.<ref>{{Cite web|title=The Phantom of the Opera: Creep of Music|url=https://www.librarypoint.org/blogs/post/history-of-the-phantom/|access-date=2020-11-11|website=www.librarypoint.org|date=22 June 2018 |language=en-US}}</ref> Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.<ref>{{Cite web |title=The Phantom of the Opera |url=https://www.goodreads.com/book/show/480204.The_Phantom_of_the_Opera?from_search=true&from_srp=true&qid=eCITEc4JYe&rank=1 |access-date=2025-04-06 |website=Goodreads |language=en}}</ref> Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.<ref>Das Gespenst I’m Opernhaus</ref> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.<ref>{{Cite news|last=Rothstein|first=Mervyn|date=1988-05-11|title=Old Novel Returns to Haunt a Current Musical (Published 1988)|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1988/05/11/theater/old-novel-returns-to-haunt-a-current-musical.html|access-date=2020-11-11|issn=0362-4331}}</ref> Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді. Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.<ref>{{Cite web |url=https://www.cmuse.org/the-phantom-of-the-opera-myth-versus-reality/ |title=The Phantom of the Opera: myth versus reality |website=cmuse.org |date=22 July 2016 |language=en |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) ifcpgzr18kfwpggnadn68jm5tv9aalk 3483062 3483061 2025-06-25T04:32:16Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3483062 wikitext text/x-wiki {{Әдеби шығарма |Атауы = Опера елесі |Шынайы атауы = {{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}} |Сурет = |Сурет сипаттамасы = |Жанры = Готикалық әдебиет |Авторы = Гастон Леру |Түпнұсқа тілі = |Жазылды = |Жариялануы = 23 қыркүйек, 1909 |Жеке басылым = |Баспа = Пьер Лафит баспасы |isbn = |Аударма = |Алдыңғысы = |Келесі = |Lib = |Уикикітап = }} '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — [[француздар|франсуз]] жазушысы [[Гастон Леру]] жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма [[1909 жыл]]ғы [[23 қыркүйек]] пен [[1910 жыл]]ғы [[8 қаңтар]] аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді.<ref name="Shah2016">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=French Studies Bulletin|volume=37 |issue=138 |year=2016 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 }}</ref> Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің «Аталмыш ату» (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған.<ref name="Shah2014">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=No Ordinary Skeleton: Unmasking the Secret Source of ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=Forum for Modern Language Studies |volume=50 |issue=1 |year=2014 |pages=16–29 (17; 25n11) |doi=10.1093/fmls/cqt048 }}</ref> Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін [[Париж]]ге оралып, жазушылыққа бет бұрады. [[Эдгар Аллан По]] мен [[Артур Конан Дойл]]дың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.<ref name=":02">{{Cite web |last=Bingham |first=Megan |title=A History of Classic Monsters: The Phantom of the Opera {{!}} Librarypoint |url=http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170831230154/http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |archive-date=August 31, 2017 |access-date=April 26, 2018 |website=librarypoint.org |language=en}}</ref> Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.<ref>{{Cite web |last=Lennon |first=Troy |date=2018-05-04 |title=Paris opera house accident inspired Leroux's Phantom |url=https://www.dailytelegraph.com.au/news/today-in-history/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240413010115/https://www.dailytelegraph.com.au/news/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d?nk=f8de724625ac91709fcd81343ac86fed-1712970075 |archive-date=April 13, 2024 |access-date=2020-11-11 |website=dailytelegraph.com |language=en}}</ref> Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.<ref>{{Cite book |title=Palais Garnier |date=2002 |publisher=Oxford University Press |series=Oxford Music Online |doi = 10.1093/gmo/9781561592630.article.o903811}}</ref><ref name=":2">{{Cite news |url=https://www.telegraph.co.uk/culture/7244338/Where-the-Phantom-was-born-the-Palais-Garnier.html |title=Where the Phantom was born: the Palais Garnier |journal=Daily Telegraph |last=Everett |first=Lucinda |date=Feb 17, 2010 |access-date=Apr 27, 2018 |language=en-GB |issn=0307-1235}}</ref> Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты.<ref>{{Cite web |date=July 20, 2012 |title=The original version of Leroux's Phantom, published in le Gaulois is available online at BNF's Gallica site |url=https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-url=https://web.archive.org/web/20160609093043/https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-date=June 9, 2016 |website=desertedphans.forumotion}}</ref> == Қысқаша мазмұны == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. === Эпилог === Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.<ref name="Mireille Ribière Writings, Photographs">{{cite web |last1=Ribière |first1=Mireille |title=An Unsettling, Unsettled Novel |url=http://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110520235031/https://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |archive-date=May 20, 2011 |access-date=April 27, 2018 |website=mireilleribiere.com}}</ref> Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,<ref name="Peter Haining">{{cite web |url=http://www.thephantomoftheopera.com/the-inspiration/ |title=The Man Who Created the Phantom |last1=Haining |first1=Peter |website=The Phantom of the Opera |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.<ref>{{Cite journal |last=Shah |first=Raj |date=Mar 3, 2016 |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's Le Fantôme de L'opéra |journal=French Studies Bulletin |language=en |volume=37 |issue=138 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 |issn=0262-2750}}</ref> [[The New York Times]]-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.<ref name="New York Times Book Review">{{cite magazine |title=An Opera-House Phantom |magazine=The New York Times Book Review |date=Feb 19, 1911}}</ref> Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.<ref>{{Cite web|title=The Phantom of the Opera: Creep of Music|url=https://www.librarypoint.org/blogs/post/history-of-the-phantom/|access-date=2020-11-11|website=www.librarypoint.org|date=22 June 2018 |language=en-US}}</ref> Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.<ref>{{Cite web |title=The Phantom of the Opera |url=https://www.goodreads.com/book/show/480204.The_Phantom_of_the_Opera?from_search=true&from_srp=true&qid=eCITEc4JYe&rank=1 |access-date=2025-04-06 |website=Goodreads |language=en}}</ref> Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.<ref>Das Gespenst I’m Opernhaus</ref> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.<ref>{{Cite news|last=Rothstein|first=Mervyn|date=1988-05-11|title=Old Novel Returns to Haunt a Current Musical (Published 1988)|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1988/05/11/theater/old-novel-returns-to-haunt-a-current-musical.html|access-date=2020-11-11|issn=0362-4331}}</ref> Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді. Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.<ref>{{Cite web |url=https://www.cmuse.org/the-phantom-of-the-opera-myth-versus-reality/ |title=The Phantom of the Opera: myth versus reality |website=cmuse.org |date=22 July 2016 |language=en |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) b65yykw840xderq09575m2mdevry7yo 3483063 3483062 2025-06-25T04:33:17Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3483063 wikitext text/x-wiki {{Әдеби шығарма |Атауы = Опера елесі |Шынайы атауы = {{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}} |Сурет = |Сурет сипаттамасы = |Жанры = Готикалық әдебиет |Авторы = Гастон Леру |Түпнұсқа тілі = |Жазылды = |Жариялануы = 23 қыркүйек, 1909 |Жеке басылым = |Баспа = Пьер Лафит |isbn = |Аударма = |Алдыңғысы = |Келесі = |Lib = |Уикикітап = }} '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — [[француздар|франсуз]] жазушысы [[Гастон Леру]] жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма [[1909 жыл]]ғы [[23 қыркүйек]] пен [[1910 жыл]]ғы [[8 қаңтар]] аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді.<ref name="Shah2016">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=French Studies Bulletin|volume=37 |issue=138 |year=2016 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 }}</ref> Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің «Аталмыш ату» (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған.<ref name="Shah2014">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=No Ordinary Skeleton: Unmasking the Secret Source of ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=Forum for Modern Language Studies |volume=50 |issue=1 |year=2014 |pages=16–29 (17; 25n11) |doi=10.1093/fmls/cqt048 }}</ref> Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін [[Париж]]ге оралып, жазушылыққа бет бұрады. [[Эдгар Аллан По]] мен [[Артур Конан Дойл]]дың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.<ref name=":02">{{Cite web |last=Bingham |first=Megan |title=A History of Classic Monsters: The Phantom of the Opera {{!}} Librarypoint |url=http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170831230154/http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |archive-date=August 31, 2017 |access-date=April 26, 2018 |website=librarypoint.org |language=en}}</ref> Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.<ref>{{Cite web |last=Lennon |first=Troy |date=2018-05-04 |title=Paris opera house accident inspired Leroux's Phantom |url=https://www.dailytelegraph.com.au/news/today-in-history/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240413010115/https://www.dailytelegraph.com.au/news/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d?nk=f8de724625ac91709fcd81343ac86fed-1712970075 |archive-date=April 13, 2024 |access-date=2020-11-11 |website=dailytelegraph.com |language=en}}</ref> Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.<ref>{{Cite book |title=Palais Garnier |date=2002 |publisher=Oxford University Press |series=Oxford Music Online |doi = 10.1093/gmo/9781561592630.article.o903811}}</ref><ref name=":2">{{Cite news |url=https://www.telegraph.co.uk/culture/7244338/Where-the-Phantom-was-born-the-Palais-Garnier.html |title=Where the Phantom was born: the Palais Garnier |journal=Daily Telegraph |last=Everett |first=Lucinda |date=Feb 17, 2010 |access-date=Apr 27, 2018 |language=en-GB |issn=0307-1235}}</ref> Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты.<ref>{{Cite web |date=July 20, 2012 |title=The original version of Leroux's Phantom, published in le Gaulois is available online at BNF's Gallica site |url=https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-url=https://web.archive.org/web/20160609093043/https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-date=June 9, 2016 |website=desertedphans.forumotion}}</ref> == Қысқаша мазмұны == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. === Эпилог === Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.<ref name="Mireille Ribière Writings, Photographs">{{cite web |last1=Ribière |first1=Mireille |title=An Unsettling, Unsettled Novel |url=http://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110520235031/https://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |archive-date=May 20, 2011 |access-date=April 27, 2018 |website=mireilleribiere.com}}</ref> Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,<ref name="Peter Haining">{{cite web |url=http://www.thephantomoftheopera.com/the-inspiration/ |title=The Man Who Created the Phantom |last1=Haining |first1=Peter |website=The Phantom of the Opera |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.<ref>{{Cite journal |last=Shah |first=Raj |date=Mar 3, 2016 |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's Le Fantôme de L'opéra |journal=French Studies Bulletin |language=en |volume=37 |issue=138 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 |issn=0262-2750}}</ref> [[The New York Times]]-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.<ref name="New York Times Book Review">{{cite magazine |title=An Opera-House Phantom |magazine=The New York Times Book Review |date=Feb 19, 1911}}</ref> Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.<ref>{{Cite web|title=The Phantom of the Opera: Creep of Music|url=https://www.librarypoint.org/blogs/post/history-of-the-phantom/|access-date=2020-11-11|website=www.librarypoint.org|date=22 June 2018 |language=en-US}}</ref> Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.<ref>{{Cite web |title=The Phantom of the Opera |url=https://www.goodreads.com/book/show/480204.The_Phantom_of_the_Opera?from_search=true&from_srp=true&qid=eCITEc4JYe&rank=1 |access-date=2025-04-06 |website=Goodreads |language=en}}</ref> Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.<ref>Das Gespenst I’m Opernhaus</ref> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.<ref>{{Cite news|last=Rothstein|first=Mervyn|date=1988-05-11|title=Old Novel Returns to Haunt a Current Musical (Published 1988)|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1988/05/11/theater/old-novel-returns-to-haunt-a-current-musical.html|access-date=2020-11-11|issn=0362-4331}}</ref> Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді. Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.<ref>{{Cite web |url=https://www.cmuse.org/the-phantom-of-the-opera-myth-versus-reality/ |title=The Phantom of the Opera: myth versus reality |website=cmuse.org |date=22 July 2016 |language=en |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) kwazrg14eow9ppxifoao1uvfpuo463a 3483064 3483063 2025-06-25T04:34:00Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3483064 wikitext text/x-wiki {{Әдеби шығарма |Атауы = Опера елесі |Шынайы атауы = {{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}} |Сурет = André Castaigne Fantôme Opéra1.jpg |Сурет сипаттамасы = |Жанры = Готикалық әдебиет |Авторы = Гастон Леру |Түпнұсқа тілі = |Жазылды = |Жариялануы = 23 қыркүйек, 1909 |Жеке басылым = |Баспа = Пьер Лафит |isbn = |Аударма = |Алдыңғысы = |Келесі = |Lib = |Уикикітап = }} '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — [[француздар|франсуз]] жазушысы [[Гастон Леру]] жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма [[1909 жыл]]ғы [[23 қыркүйек]] пен [[1910 жыл]]ғы [[8 қаңтар]] аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді.<ref name="Shah2016">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=French Studies Bulletin|volume=37 |issue=138 |year=2016 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 }}</ref> Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің «Аталмыш ату» (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған.<ref name="Shah2014">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=No Ordinary Skeleton: Unmasking the Secret Source of ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=Forum for Modern Language Studies |volume=50 |issue=1 |year=2014 |pages=16–29 (17; 25n11) |doi=10.1093/fmls/cqt048 }}</ref> Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін [[Париж]]ге оралып, жазушылыққа бет бұрады. [[Эдгар Аллан По]] мен [[Артур Конан Дойл]]дың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.<ref name=":02">{{Cite web |last=Bingham |first=Megan |title=A History of Classic Monsters: The Phantom of the Opera {{!}} Librarypoint |url=http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170831230154/http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |archive-date=August 31, 2017 |access-date=April 26, 2018 |website=librarypoint.org |language=en}}</ref> Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.<ref>{{Cite web |last=Lennon |first=Troy |date=2018-05-04 |title=Paris opera house accident inspired Leroux's Phantom |url=https://www.dailytelegraph.com.au/news/today-in-history/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240413010115/https://www.dailytelegraph.com.au/news/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d?nk=f8de724625ac91709fcd81343ac86fed-1712970075 |archive-date=April 13, 2024 |access-date=2020-11-11 |website=dailytelegraph.com |language=en}}</ref> Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.<ref>{{Cite book |title=Palais Garnier |date=2002 |publisher=Oxford University Press |series=Oxford Music Online |doi = 10.1093/gmo/9781561592630.article.o903811}}</ref><ref name=":2">{{Cite news |url=https://www.telegraph.co.uk/culture/7244338/Where-the-Phantom-was-born-the-Palais-Garnier.html |title=Where the Phantom was born: the Palais Garnier |journal=Daily Telegraph |last=Everett |first=Lucinda |date=Feb 17, 2010 |access-date=Apr 27, 2018 |language=en-GB |issn=0307-1235}}</ref> Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты.<ref>{{Cite web |date=July 20, 2012 |title=The original version of Leroux's Phantom, published in le Gaulois is available online at BNF's Gallica site |url=https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-url=https://web.archive.org/web/20160609093043/https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-date=June 9, 2016 |website=desertedphans.forumotion}}</ref> == Қысқаша мазмұны == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. === Эпилог === Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.<ref name="Mireille Ribière Writings, Photographs">{{cite web |last1=Ribière |first1=Mireille |title=An Unsettling, Unsettled Novel |url=http://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110520235031/https://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |archive-date=May 20, 2011 |access-date=April 27, 2018 |website=mireilleribiere.com}}</ref> Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,<ref name="Peter Haining">{{cite web |url=http://www.thephantomoftheopera.com/the-inspiration/ |title=The Man Who Created the Phantom |last1=Haining |first1=Peter |website=The Phantom of the Opera |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.<ref>{{Cite journal |last=Shah |first=Raj |date=Mar 3, 2016 |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's Le Fantôme de L'opéra |journal=French Studies Bulletin |language=en |volume=37 |issue=138 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 |issn=0262-2750}}</ref> [[The New York Times]]-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.<ref name="New York Times Book Review">{{cite magazine |title=An Opera-House Phantom |magazine=The New York Times Book Review |date=Feb 19, 1911}}</ref> Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.<ref>{{Cite web|title=The Phantom of the Opera: Creep of Music|url=https://www.librarypoint.org/blogs/post/history-of-the-phantom/|access-date=2020-11-11|website=www.librarypoint.org|date=22 June 2018 |language=en-US}}</ref> Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.<ref>{{Cite web |title=The Phantom of the Opera |url=https://www.goodreads.com/book/show/480204.The_Phantom_of_the_Opera?from_search=true&from_srp=true&qid=eCITEc4JYe&rank=1 |access-date=2025-04-06 |website=Goodreads |language=en}}</ref> Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.<ref>Das Gespenst I’m Opernhaus</ref> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.<ref>{{Cite news|last=Rothstein|first=Mervyn|date=1988-05-11|title=Old Novel Returns to Haunt a Current Musical (Published 1988)|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1988/05/11/theater/old-novel-returns-to-haunt-a-current-musical.html|access-date=2020-11-11|issn=0362-4331}}</ref> Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді. Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.<ref>{{Cite web |url=https://www.cmuse.org/the-phantom-of-the-opera-myth-versus-reality/ |title=The Phantom of the Opera: myth versus reality |website=cmuse.org |date=22 July 2016 |language=en |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) 7a1dgu7fo8tvjddnptw41qu9868o7lc 3483066 3483064 2025-06-25T04:37:19Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3483066 wikitext text/x-wiki {{Әдеби шығарма |Атауы = Опера елесі |Шынайы атауы = {{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}} |Сурет = André Castaigne Fantôme Opéra1.jpg |Сурет сипаттамасы = |Жанр = Готикалық әдебиет |Авторы = Гастон Леру |Түпнұсқа тілі = |Жазылды = |Жариялануы = 23 қыркүйек, 1909 |Жеке басылым = |Баспа = Пьер Лафит |isbn = |Аударма = |Алдыңғысы = |Келесі = |Lib = |Уикикітап = }} '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — [[француздар|франсуз]] жазушысы [[Гастон Леру]] жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма [[1909 жыл]]ғы [[23 қыркүйек]] пен [[1910 жыл]]ғы [[8 қаңтар]] аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді.<ref name="Shah2016">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=French Studies Bulletin|volume=37 |issue=138 |year=2016 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 }}</ref> Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің «Аталмыш ату» (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған.<ref name="Shah2014">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=No Ordinary Skeleton: Unmasking the Secret Source of ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=Forum for Modern Language Studies |volume=50 |issue=1 |year=2014 |pages=16–29 (17; 25n11) |doi=10.1093/fmls/cqt048 }}</ref> Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін [[Париж]]ге оралып, жазушылыққа бет бұрады. [[Эдгар Аллан По]] мен [[Артур Конан Дойл]]дың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.<ref name=":02">{{Cite web |last=Bingham |first=Megan |title=A History of Classic Monsters: The Phantom of the Opera {{!}} Librarypoint |url=http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170831230154/http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |archive-date=August 31, 2017 |access-date=April 26, 2018 |website=librarypoint.org |language=en}}</ref> Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.<ref>{{Cite web |last=Lennon |first=Troy |date=2018-05-04 |title=Paris opera house accident inspired Leroux's Phantom |url=https://www.dailytelegraph.com.au/news/today-in-history/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240413010115/https://www.dailytelegraph.com.au/news/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d?nk=f8de724625ac91709fcd81343ac86fed-1712970075 |archive-date=April 13, 2024 |access-date=2020-11-11 |website=dailytelegraph.com |language=en}}</ref> Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.<ref>{{Cite book |title=Palais Garnier |date=2002 |publisher=Oxford University Press |series=Oxford Music Online |doi = 10.1093/gmo/9781561592630.article.o903811}}</ref><ref name=":2">{{Cite news |url=https://www.telegraph.co.uk/culture/7244338/Where-the-Phantom-was-born-the-Palais-Garnier.html |title=Where the Phantom was born: the Palais Garnier |journal=Daily Telegraph |last=Everett |first=Lucinda |date=Feb 17, 2010 |access-date=Apr 27, 2018 |language=en-GB |issn=0307-1235}}</ref> Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты.<ref>{{Cite web |date=July 20, 2012 |title=The original version of Leroux's Phantom, published in le Gaulois is available online at BNF's Gallica site |url=https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-url=https://web.archive.org/web/20160609093043/https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-date=June 9, 2016 |website=desertedphans.forumotion}}</ref> == Қысқаша мазмұны == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. === Эпилог === Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.<ref name="Mireille Ribière Writings, Photographs">{{cite web |last1=Ribière |first1=Mireille |title=An Unsettling, Unsettled Novel |url=http://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110520235031/https://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |archive-date=May 20, 2011 |access-date=April 27, 2018 |website=mireilleribiere.com}}</ref> Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,<ref name="Peter Haining">{{cite web |url=http://www.thephantomoftheopera.com/the-inspiration/ |title=The Man Who Created the Phantom |last1=Haining |first1=Peter |website=The Phantom of the Opera |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.<ref>{{Cite journal |last=Shah |first=Raj |date=Mar 3, 2016 |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's Le Fantôme de L'opéra |journal=French Studies Bulletin |language=en |volume=37 |issue=138 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 |issn=0262-2750}}</ref> [[The New York Times]]-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.<ref name="New York Times Book Review">{{cite magazine |title=An Opera-House Phantom |magazine=The New York Times Book Review |date=Feb 19, 1911}}</ref> Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.<ref>{{Cite web|title=The Phantom of the Opera: Creep of Music|url=https://www.librarypoint.org/blogs/post/history-of-the-phantom/|access-date=2020-11-11|website=www.librarypoint.org|date=22 June 2018 |language=en-US}}</ref> Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.<ref>{{Cite web |title=The Phantom of the Opera |url=https://www.goodreads.com/book/show/480204.The_Phantom_of_the_Opera?from_search=true&from_srp=true&qid=eCITEc4JYe&rank=1 |access-date=2025-04-06 |website=Goodreads |language=en}}</ref> Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.<ref>Das Gespenst I’m Opernhaus</ref> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.<ref>{{Cite news|last=Rothstein|first=Mervyn|date=1988-05-11|title=Old Novel Returns to Haunt a Current Musical (Published 1988)|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1988/05/11/theater/old-novel-returns-to-haunt-a-current-musical.html|access-date=2020-11-11|issn=0362-4331}}</ref> Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді. Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.<ref>{{Cite web |url=https://www.cmuse.org/the-phantom-of-the-opera-myth-versus-reality/ |title=The Phantom of the Opera: myth versus reality |website=cmuse.org |date=22 July 2016 |language=en |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) ro6ilhkjy6qr3hsiq6g5xd58vuv0jn5 3483067 3483066 2025-06-25T04:39:16Z Sagzhan 29953 «[[Санат:Француз әдебиеті|Француз әдебиеті]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3483067 wikitext text/x-wiki {{Әдеби шығарма |Атауы = Опера елесі |Шынайы атауы = {{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}} |Сурет = André Castaigne Fantôme Opéra1.jpg |Сурет сипаттамасы = |Жанр = Готикалық әдебиет |Авторы = Гастон Леру |Түпнұсқа тілі = |Жазылды = |Жариялануы = 23 қыркүйек, 1909 |Жеке басылым = |Баспа = Пьер Лафит |isbn = |Аударма = |Алдыңғысы = |Келесі = |Lib = |Уикикітап = }} '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — [[француздар|франсуз]] жазушысы [[Гастон Леру]] жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма [[1909 жыл]]ғы [[23 қыркүйек]] пен [[1910 жыл]]ғы [[8 қаңтар]] аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді.<ref name="Shah2016">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=French Studies Bulletin|volume=37 |issue=138 |year=2016 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 }}</ref> Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің «Аталмыш ату» (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған.<ref name="Shah2014">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=No Ordinary Skeleton: Unmasking the Secret Source of ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=Forum for Modern Language Studies |volume=50 |issue=1 |year=2014 |pages=16–29 (17; 25n11) |doi=10.1093/fmls/cqt048 }}</ref> Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін [[Париж]]ге оралып, жазушылыққа бет бұрады. [[Эдгар Аллан По]] мен [[Артур Конан Дойл]]дың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.<ref name=":02">{{Cite web |last=Bingham |first=Megan |title=A History of Classic Monsters: The Phantom of the Opera {{!}} Librarypoint |url=http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170831230154/http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |archive-date=August 31, 2017 |access-date=April 26, 2018 |website=librarypoint.org |language=en}}</ref> Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.<ref>{{Cite web |last=Lennon |first=Troy |date=2018-05-04 |title=Paris opera house accident inspired Leroux's Phantom |url=https://www.dailytelegraph.com.au/news/today-in-history/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240413010115/https://www.dailytelegraph.com.au/news/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d?nk=f8de724625ac91709fcd81343ac86fed-1712970075 |archive-date=April 13, 2024 |access-date=2020-11-11 |website=dailytelegraph.com |language=en}}</ref> Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.<ref>{{Cite book |title=Palais Garnier |date=2002 |publisher=Oxford University Press |series=Oxford Music Online |doi = 10.1093/gmo/9781561592630.article.o903811}}</ref><ref name=":2">{{Cite news |url=https://www.telegraph.co.uk/culture/7244338/Where-the-Phantom-was-born-the-Palais-Garnier.html |title=Where the Phantom was born: the Palais Garnier |journal=Daily Telegraph |last=Everett |first=Lucinda |date=Feb 17, 2010 |access-date=Apr 27, 2018 |language=en-GB |issn=0307-1235}}</ref> Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты.<ref>{{Cite web |date=July 20, 2012 |title=The original version of Leroux's Phantom, published in le Gaulois is available online at BNF's Gallica site |url=https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-url=https://web.archive.org/web/20160609093043/https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-date=June 9, 2016 |website=desertedphans.forumotion}}</ref> == Қысқаша мазмұны == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. === Эпилог === Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.<ref name="Mireille Ribière Writings, Photographs">{{cite web |last1=Ribière |first1=Mireille |title=An Unsettling, Unsettled Novel |url=http://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110520235031/https://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |archive-date=May 20, 2011 |access-date=April 27, 2018 |website=mireilleribiere.com}}</ref> Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,<ref name="Peter Haining">{{cite web |url=http://www.thephantomoftheopera.com/the-inspiration/ |title=The Man Who Created the Phantom |last1=Haining |first1=Peter |website=The Phantom of the Opera |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.<ref>{{Cite journal |last=Shah |first=Raj |date=Mar 3, 2016 |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's Le Fantôme de L'opéra |journal=French Studies Bulletin |language=en |volume=37 |issue=138 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 |issn=0262-2750}}</ref> [[The New York Times]]-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.<ref name="New York Times Book Review">{{cite magazine |title=An Opera-House Phantom |magazine=The New York Times Book Review |date=Feb 19, 1911}}</ref> Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.<ref>{{Cite web|title=The Phantom of the Opera: Creep of Music|url=https://www.librarypoint.org/blogs/post/history-of-the-phantom/|access-date=2020-11-11|website=www.librarypoint.org|date=22 June 2018 |language=en-US}}</ref> Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.<ref>{{Cite web |title=The Phantom of the Opera |url=https://www.goodreads.com/book/show/480204.The_Phantom_of_the_Opera?from_search=true&from_srp=true&qid=eCITEc4JYe&rank=1 |access-date=2025-04-06 |website=Goodreads |language=en}}</ref> Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.<ref>Das Gespenst I’m Opernhaus</ref> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.<ref>{{Cite news|last=Rothstein|first=Mervyn|date=1988-05-11|title=Old Novel Returns to Haunt a Current Musical (Published 1988)|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1988/05/11/theater/old-novel-returns-to-haunt-a-current-musical.html|access-date=2020-11-11|issn=0362-4331}}</ref> Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді. Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.<ref>{{Cite web |url=https://www.cmuse.org/the-phantom-of-the-opera-myth-versus-reality/ |title=The Phantom of the Opera: myth versus reality |website=cmuse.org |date=22 July 2016 |language=en |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) [[Санат:Француз әдебиеті]] jdqjnm4twkveeltchuf4xbklj5ho2xc 3483068 3483067 2025-06-25T04:39:42Z Sagzhan 29953 /* Сілтемелер */ 3483068 wikitext text/x-wiki {{Әдеби шығарма |Атауы = Опера елесі |Шынайы атауы = {{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}} |Сурет = André Castaigne Fantôme Opéra1.jpg |Сурет сипаттамасы = |Жанр = Готикалық әдебиет |Авторы = Гастон Леру |Түпнұсқа тілі = |Жазылды = |Жариялануы = 23 қыркүйек, 1909 |Жеке басылым = |Баспа = Пьер Лафит |isbn = |Аударма = |Алдыңғысы = |Келесі = |Lib = |Уикикітап = }} '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — [[француздар|франсуз]] жазушысы [[Гастон Леру]] жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма [[1909 жыл]]ғы [[23 қыркүйек]] пен [[1910 жыл]]ғы [[8 қаңтар]] аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді.<ref name="Shah2016">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=French Studies Bulletin|volume=37 |issue=138 |year=2016 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 }}</ref> Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің «Аталмыш ату» (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған.<ref name="Shah2014">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=No Ordinary Skeleton: Unmasking the Secret Source of ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=Forum for Modern Language Studies |volume=50 |issue=1 |year=2014 |pages=16–29 (17; 25n11) |doi=10.1093/fmls/cqt048 }}</ref> Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін [[Париж]]ге оралып, жазушылыққа бет бұрады. [[Эдгар Аллан По]] мен [[Артур Конан Дойл]]дың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.<ref name=":02">{{Cite web |last=Bingham |first=Megan |title=A History of Classic Monsters: The Phantom of the Opera {{!}} Librarypoint |url=http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170831230154/http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |archive-date=August 31, 2017 |access-date=April 26, 2018 |website=librarypoint.org |language=en}}</ref> Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.<ref>{{Cite web |last=Lennon |first=Troy |date=2018-05-04 |title=Paris opera house accident inspired Leroux's Phantom |url=https://www.dailytelegraph.com.au/news/today-in-history/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240413010115/https://www.dailytelegraph.com.au/news/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d?nk=f8de724625ac91709fcd81343ac86fed-1712970075 |archive-date=April 13, 2024 |access-date=2020-11-11 |website=dailytelegraph.com |language=en}}</ref> Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.<ref>{{Cite book |title=Palais Garnier |date=2002 |publisher=Oxford University Press |series=Oxford Music Online |doi = 10.1093/gmo/9781561592630.article.o903811}}</ref><ref name=":2">{{Cite news |url=https://www.telegraph.co.uk/culture/7244338/Where-the-Phantom-was-born-the-Palais-Garnier.html |title=Where the Phantom was born: the Palais Garnier |journal=Daily Telegraph |last=Everett |first=Lucinda |date=Feb 17, 2010 |access-date=Apr 27, 2018 |language=en-GB |issn=0307-1235}}</ref> Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты.<ref>{{Cite web |date=July 20, 2012 |title=The original version of Leroux's Phantom, published in le Gaulois is available online at BNF's Gallica site |url=https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-url=https://web.archive.org/web/20160609093043/https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-date=June 9, 2016 |website=desertedphans.forumotion}}</ref> == Қысқаша мазмұны == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. === Эпилог === Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.<ref name="Mireille Ribière Writings, Photographs">{{cite web |last1=Ribière |first1=Mireille |title=An Unsettling, Unsettled Novel |url=http://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110520235031/https://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |archive-date=May 20, 2011 |access-date=April 27, 2018 |website=mireilleribiere.com}}</ref> Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,<ref name="Peter Haining">{{cite web |url=http://www.thephantomoftheopera.com/the-inspiration/ |title=The Man Who Created the Phantom |last1=Haining |first1=Peter |website=The Phantom of the Opera |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.<ref>{{Cite journal |last=Shah |first=Raj |date=Mar 3, 2016 |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's Le Fantôme de L'opéra |journal=French Studies Bulletin |language=en |volume=37 |issue=138 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 |issn=0262-2750}}</ref> [[The New York Times]]-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.<ref name="New York Times Book Review">{{cite magazine |title=An Opera-House Phantom |magazine=The New York Times Book Review |date=Feb 19, 1911}}</ref> Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.<ref>{{Cite web|title=The Phantom of the Opera: Creep of Music|url=https://www.librarypoint.org/blogs/post/history-of-the-phantom/|access-date=2020-11-11|website=www.librarypoint.org|date=22 June 2018 |language=en-US}}</ref> Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.<ref>{{Cite web |title=The Phantom of the Opera |url=https://www.goodreads.com/book/show/480204.The_Phantom_of_the_Opera?from_search=true&from_srp=true&qid=eCITEc4JYe&rank=1 |access-date=2025-04-06 |website=Goodreads |language=en}}</ref> Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.<ref>Das Gespenst I’m Opernhaus</ref> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.<ref>{{Cite news|last=Rothstein|first=Mervyn|date=1988-05-11|title=Old Novel Returns to Haunt a Current Musical (Published 1988)|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1988/05/11/theater/old-novel-returns-to-haunt-a-current-musical.html|access-date=2020-11-11|issn=0362-4331}}</ref> Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді. Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.<ref>{{Cite web |url=https://www.cmuse.org/the-phantom-of-the-opera-myth-versus-reality/ |title=The Phantom of the Opera: myth versus reality |website=cmuse.org |date=22 July 2016 |language=en |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Сілтемелер == * http://www.scienceforum.ru/2015/1353/13270 * https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Призрак_Оперы_(роман) == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Француз әдебиеті]] cv8lzvmrix0j5qhcb5cbxdupwrdjqqg 3483069 3483068 2025-06-25T04:40:24Z Sagzhan 29953 /* Сілтемелер */ 3483069 wikitext text/x-wiki {{Әдеби шығарма |Атауы = Опера елесі |Шынайы атауы = {{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}} |Сурет = André Castaigne Fantôme Opéra1.jpg |Сурет сипаттамасы = |Жанр = Готикалық әдебиет |Авторы = Гастон Леру |Түпнұсқа тілі = |Жазылды = |Жариялануы = 23 қыркүйек, 1909 |Жеке басылым = |Баспа = Пьер Лафит |isbn = |Аударма = |Алдыңғысы = |Келесі = |Lib = |Уикикітап = }} '''Опера елесі''' ({{lang-fr|Le Fantôme de l'Opéra}}, [lə fɑ̃tom də lɔpeʁa] деп оқылады) — [[француздар|франсуз]] жазушысы [[Гастон Леру]] жазған роман. Алғаш рет бұл шығарма [[1909 жыл]]ғы [[23 қыркүйек]] пен [[1910 жыл]]ғы [[8 қаңтар]] аралығында Le Gaulois газетінде сериялы түрде жарияланған. Ал 1910 жылдың наурыз айының соңында Пьер Лафитт баспасынан жеке кітап болып жарық көрді.<ref name="Shah2016">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=French Studies Bulletin|volume=37 |issue=138 |year=2016 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 }}</ref> Роман XIX ғасырдағы Париж операсында болған тарихи оқиғалардан және 1841 жылы Карл Мария фон Вебердің «Аталмыш ату» (Der Freischütz) операсының қойылымында бұрынғы балет бишісінің қаңқасын қолданған деген апокрифтік аңыздан шабыт алған.<ref name="Shah2014">{{cite journal |last=Shah |first=Raj |title=No Ordinary Skeleton: Unmasking the Secret Source of ''Le Fantôme de l'Opéra'' |journal=Forum for Modern Language Studies |volume=50 |issue=1 |year=2014 |pages=16–29 (17; 25n11) |doi=10.1093/fmls/cqt048 }}</ref> Бұл туынды көптеген сахналық және кинематографиялық бейімдеулерге арқау болған. Солардың ішіндегі ең танымалдары — 1925 жылғы Лон Чейни ойнаған фильм және Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. == Тарихы == Леру бастапқыда заңгер болуды мақсат еткен, алайда мұраға қалған байлығын құмар ойындарға жұмсап қойып, L'Écho de Paris газетіне тілші болып орналасады. Бұл басылымда ол драмалық қойылымдарды шолып, сот залынан репортаждар жазған. Жұмысының арқасында көп сапар шеккенімен, кейін [[Париж]]ге оралып, жазушылыққа бет бұрады. [[Эдгар Аллан По]] мен [[Артур Конан Дойл]]дың шығармашылығына тәнті болған ол, 1907 жылы «Сары бөлменің құпиясы» атты детективтік романды жазды. Одан төрт жыл өткен соң, 1911 жылы «Опера елесі» романын жарыққа шығарды.<ref name=":02">{{Cite web |last=Bingham |first=Megan |title=A History of Classic Monsters: The Phantom of the Opera {{!}} Librarypoint |url=http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170831230154/http://www.librarypoint.org/famous-monsters-phantom-opera |archive-date=August 31, 2017 |access-date=April 26, 2018 |website=librarypoint.org |language=en}}</ref> Роман алғашында газеттерде сериялы түрде жарияланып, кейін жеке кітап болып басылды. «Опера елесі» романының оқиғасы шынайы орын — Париждегі Опера ғимараты — Пале Гарнье сахнасында өтеді. Леру бұл опера ғимараты аяқталып біткен уақыттағы халық арасында тараған қауесеттерді естіген еді. Бұл қауесеттер романмен тығыз байланысты: «Хелле» операсының бірінші актісі аяқталған сәтте, ғимарат шатырының ішінде болған өрт салдарынан люстраны ұстап тұрған қарсы салмақтың сымы еріп кетіп, ауыр шам құлап, бірнеше адамды жаралап, бір адамды өлтірген. Осы оқиғаны және опера ішіндегі елес туралы қауесеттерді ұштастыра отырып, Леру «Опера елесін» жазып, 1910 жылы жариялады. Роман кейін ағылшын тіліне The Phantom of the Opera деген атпен аударылды.<ref>{{Cite web |last=Lennon |first=Troy |date=2018-05-04 |title=Paris opera house accident inspired Leroux's Phantom |url=https://www.dailytelegraph.com.au/news/today-in-history/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240413010115/https://www.dailytelegraph.com.au/news/gaston-leroux-was-inspired-to-write-phantom-of-the-opera-after-palais-garnier-accident/news-story/3f826736f3a8a30a61edeaf7c9685e8d?nk=f8de724625ac91709fcd81343ac86fed-1712970075 |archive-date=April 13, 2024 |access-date=2020-11-11 |website=dailytelegraph.com |language=en}}</ref> Романда сипатталған «жер асты көлі» шын мәнінде — үлкен су қоймасы, ол опера ғимаратының астында бүгінге дейін бар. Қазіргі кезде бұл жерді өрт сөндірушілер қараңғыда жүзу жаттығуын жасау үшін пайдаланады.<ref>{{Cite book |title=Palais Garnier |date=2002 |publisher=Oxford University Press |series=Oxford Music Online |doi = 10.1093/gmo/9781561592630.article.o903811}}</ref><ref name=":2">{{Cite news |url=https://www.telegraph.co.uk/culture/7244338/Where-the-Phantom-was-born-the-Palais-Garnier.html |title=Where the Phantom was born: the Palais Garnier |journal=Daily Telegraph |last=Everett |first=Lucinda |date=Feb 17, 2010 |access-date=Apr 27, 2018 |language=en-GB |issn=0307-1235}}</ref> Романның газетте жарияланған нұсқасында «Сиқырлы конверт» (фр. L'enveloppe magique) атты толық бір тарау бар, бірақ ол кейінгі кітап нұсқасына енбеген. Алайда, оның мазмұны романдағы басқа тарауларға енгізілген. Бұл тарау ағылшын тілінде алғаш рет тек 2014 жылы қайта басылып шықты.<ref>{{Cite web |date=July 20, 2012 |title=The original version of Leroux's Phantom, published in le Gaulois is available online at BNF's Gallica site |url=https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-url=https://web.archive.org/web/20160609093043/https://desertedphans.forumotion.net/t460-the-original-version-of-leroux-phantom-published-in-le-gaulois-is-available-online-at-bnf-s-gallica-site |archive-date=June 9, 2016 |website=desertedphans.forumotion}}</ref> == Қысқаша мазмұны == 1880-жылдары Парижде, Пале Гарнье опера театрын «Опера елесі» немесе жай ғана «Елес» деген атпен танылған жұмбақ бейне кезіп жүреді деп есептеледі. Бұл қауесет сахна қызметкері Жозеф Бюке дарға асылып табылғаннан кейін күшейе түседі — мойнындағы тұзақ із-түзсіз жоғалып кеткен. Опера театрының директорлары қызметінен кеткеніне орай ұйымдастырылған салтанатты қойылымда, операның басты сопраносы Карлотта сырқаттанып қалған соң, оның орнына шведтік жас әрі беймәлім әнші Кристин Даэ ән салуға шақырылады. Кристиннің өнері үлкен жетістікке жетеді. Залда отырғандардың ішінде Рауль де Шаньи виконты да болады, ол Кристинді бала күнгі танысы ретінде танып, оған деген сезімдерін еске алады. Ол сахна сыртына барып, Кристинмен кездеспек болады, бірақ сол сәтте Кристиннің грим бөлмесінен ер адамның даусын естиді. Кристин кеткен соң бөлмеге кіріп көрсе, ішінде ешкім болмай шығады. Перро-Гирекке барған кезінде Кристин Раульмен кездесіп, Рауль одан бөлмесінен шыққан дауыс туралы сұрайды. Кристин бұл "Музыка Періштесі" екенін, ол әкесінен өзіне және Раульге айтып жүретінін түсіндіреді. Рауль бұны біреудің қалжыңы болуы мүмкін деп айтқанда, Кристин ашуланып кетіп қалады. Бір түнде ол әкесінің қабіріне барып, сол жерде белгісіз біреу скрипкада ойнап тұрғанын көреді. Рауль әлгі адамды тоқтатпақ болғанда, соққыға жығылып, есінен танып қалады. Париж операсында жаңа басшылар Елес атынан хат алады: онда Кристин "Фауст" операсында басты рөл — Маргарита бейнесін сомдауы керек және 5-бұрышты ложа бос қалуы тиіс, әйтпесе театрдың басына қарғыс төнеді деп ескертіледі. Басшылық бұл хатты әзіл ретінде қабылдап, елемей қояды. Алайда көп ұзамай Карлотта бақылдап сөйлей алмай қалады, ал люстра көрермендер залына құлап, бір адамды өлтіреді. Сол кезде Кристин грим бөлмесінен Елес ұрлап әкетіп, оған өз түрін — Эрик деген есімі бар, беті қаңқа тәрізді адам екенін көрсетеді. Эрик Кристинді бірнеше күн бойы өзінің жерасты панасында ұстамақ болады. Бірақ Кристин оның бетін жырып ашып жібергенде, Эрик одан айрылып қаламын ба деп оны мәңгіге қамап ұстауға бел буады. Алайда Кристин екі аптадан кейін өзін босатуды сұрағанда, Эрик оған өзінің жүзігін тағып, адал болуға уәде берсе, оны жіберуге келіседі. Опера шатырының үстінде Кристин Раульге ұрлануы туралы айтып береді. Сөйтіп, Раульге өзін Эрик ешқашан таба алмайтын жерге алып кетуге уәде бергізеді, тіпті Кристин көнбесе де. Бірақ олар білмеген нәрсе — Эрик сол сәтте оларды тыңдап тұрған еді. Келесі түнде, қызғаныш пен ашуға булыққан Эрик «Фауст» қойылымы кезінде Кристинді қайтадан ұрлап, оны өзін әйел ретінде алуға мәжбүрлемек болады. Рауль мен опера театрының жұмбақ «Парсы» атты тұрақты келушісі Эриктің жерасты панасына жол табады, бірақ айна бөлмесіне қамалып қалады. Эрик Кристин келісім бермесе, театры жарылғышпен қопарып, бәрін өлтіремін деп қорқытады. Қысымға шыдамай, Кристин Эрикке тұрмысқа шығуға келісім береді. Эрик бастапқыда Рауль мен Парсыны суға батырып өлтірмек болады, бірақ Кристин өзін өлтірмеймін деп уәде еткен соң, оларды босатады. Эрик пен Кристин оңаша қалған соң, ол бетпердесін шешіп, Кристиннің маңдайынан сүйеді. Кристин де оған алғаш рет жауап ретінде сүйіс сыйлайды. Эрик өзінің ешқашан ешкімді сүймегенін, тіпті анасын да сүйе алмағанын, өйткені ол одан қашып кететінін айтып, көзіне жас алады. Кристин оның қолын ұстап, "Сорлы, бақытсыз Эрик" дегенде, Эрик "өлімге дайын иттей күйге түседі". Ол Кристинге өзіне тұрмысқа шыққан соң, өз өлім күнінде келіп жүзігін қайтаратынына уәде бергізеді. Парсыдан өзі өлген соң, бұл жаңалықты газетке хабарлауын сұрайды. Кейін Кристин Эриктің үңгіріне келіп, оның өтініші бойынша жүзігін қайтарып, Эрикті ешкім таппайтын жерге көміп кетеді. Бірнеше күннен кейін жергілікті газетке "Эрик қайтыс болды" деген хабар шығады. Осыдан соң Кристин мен Рауль бірге қашып кетіп, қайтып келмейді. === Эпилог === Эпилогта Эриктің туғаннан-ақ бет-пішіні бұзылғаны, құрылыс компаниясының иесінің ұлы екені айтылған. Ол өзінің туған жері Нормандиядан қашып кетіп, жәрмеңкелер мен көшпелі цирктерде жұмыс істейді, сөйтіп Еуропа мен Азияда цирк өнерін меңгереді. Кейін ол Персия мен Түркияда иллюзиялық сарайлар салумен айналысады. Францияға қайта оралған соң, өз құрылыс компаниясын ашады. Пале Гарнье опера театрының іргетасын салу жұмыстарына қосалқы мердігер ретінде шақырылғанда, Эрик астыртын түрде өзіне құпия мекен салып алады. Ол жерде жасырын өткелдер мен алдамшы құрылғылар орналастырған — осының бәрі оған опера басшыларын аңдуға мүмкіндік берген. == Кейіпкерлер == *Эрик — The Phantom of the Opera, түрі бұзылған, психологиялық ауытқуы бар сахна иллюзионисі, опера өнерінің жанкүйері және вентрилоквист (қуыршақ арқылы сөйлеуші). Сонымен қатар ол "Музыка Періштесі" және "Опера Елесі" деп те аталады. Кристин Даэге дауыс жаттықтырушысы болады және уақыт өте келе оған ессіз ғашық болады. *Кристин Даэ — Париж опера театрында ән салатын швед текті жас сопрано, Phantom оған ғашық. *Виконт Рауль де Шаньи — Кристиннің бала күнгі досы, екеуі қайтадан жастық шақтағы махаббатты жаңғыртады. *«Парсы» — Эриктің өткен өмірімен байланысты жұмбақ тұлға. *Граф Филипп де Шаньи — Раульдің ағасы. *Арман Моншармен мен Фирмен Ришар — опера театрының жаңа басшылары. *Мадам Жири — операдағы ложа қараушысы, Мэг Жиридің анасы. *Мэг Жири — "Кішкентай Мэг" деп жиі аталады, балетші қыз, мадам Жиридің қызы. *Мсье Дебиенн мен Полиньи — опера театрының бұрынғы басшылары. *Карлотта — ерке прима-донна, Париж опера театрының басты сопраносы. *Мадам Валериус — Кристин Даэнің қарт қамқоршысы. == Тақырыптар == === Музыка === Леру романында опера сахнасын пайдаланып, музыканы алдын ала ескерту құралы ретінде қолданады. Рибьердің айтуынша, Леру өзі бұрын театр сыншысы болған әрі оның інісі музыкант болған, сондықтан ол музыканы жақсы түсінген және оны баяндау құрылғысы ретінде қолдана білген. Мысал ретінде, автор «Danse macabre» («өлім биі») шығармасын галалық кеште енгізеді — бұл кейінірек бейіт сахнасында Фантом Кристинге скрипкада ойнап, Раульға шабуыл жасайтын сәтке меңзейді. Друмрайттың айтуынша, музыка роман бойында кеңінен көрініс табады және ол Кристин мен Эрик арасындағы байланыстың негізі болып табылады. Кристин Эрикті әкесі уәде еткен «Музыка періштесі» ретінде көреді. Ал Фантом Кристинді өзінің музыкалық шәкірті деп есептеп, оған бар білімін музыка арқылы үйретеді. === Мистика === Роман құрылымы жағынан детективтік шығарма ретінде жазылған: оқиға шеңберін тергеу арқылы ақпарат жинайтын детектив баяндайды. Тергеліп жатқан құпия — опера үйінде көрінбей жүретін және қол жетпес жерлерде аяқ астынан пайда болатын «Фантомның» кім екені және оның ниеті. Дегенмен, бұл детективтік шеңбер – шын мәнінде готикалық романға тән сипаттарды бүркемелеу тәсілі ретінде көрінеді. === Готикалық қорқыныш === Фицпатрик өз мақаласында Фантомды басқа готикалық романдардағы құбыжықтармен салыстырады, мысалы, Франкенштейннің құбыжығы, доктор Джекилл, Дориан Грей және граф Дракула. Фантомда адамдарды ұрлап, өлтіретін азаптау бөлмесі бар, ал бейіттегі шіркеу қабырғалары адам сүйектерімен қапталған. Друмрайттың айтуынша, «Опера елесі» романы готикалық роман болу үшін қажет барлық белгілерді иемденеді. «Әдебиет энциклопедиясында» готикалық романдарға тән деп көрсетілген: «Мұндай романдар қараңғы, дауылды, елестерге, жындылыққа, әділетсіздікке, ырымға және кекке толы болуы керек» деген сипаттамалар бұл шығармаға толық сай келеді. Фантом — жай ғана кемтар адам болғанымен, елес сияқты көрініп, ешкім таба алмайтын жасырын мекенімен құбыжық бейнесінде беріледі. Адамдар оның түрінен және жасаған зорлық-зомбылығынан қорқады. === Махаббат === Романда Фантом, Кристин және Рауль арасындағы махаббат үшбұрышы көрсетілген. Рауль — Кристиннің бала кезден таныс досы, ол оның жүрегіне жақын әрі шынайы сезімге ие. Рауль бай, сондықтан ол Кристинге қауіпсіз әрі христиандық неке ұсына алады. Ал Фантом – белгісіз, қараңғы, ұсқынсыз және қауіпті, сондықтан ол тыйым салынған махаббатты бейнелейді. Бірақ Кристин оған тартылады, себебі ол Фантомды «Музыка періштесі» ретінде көреді және оның жалғыз әрі қараңғы өміріне жанашырлықпен қарайды. == Сын == Гастон Леру «Опера елесін» жариялаған уақытқа дейін Францияда да, ағылшын тілді елдерде де қылмыстық детектив жанрындағы беделді автор ретінде танылып үлгерген еді. Ол бұл романға дейін алты роман жазған, олардың ішінен «Сары бөлменің құпиясы» мен «Қара көйлекті ханымның иісі» алғашқы жылы-ақ кең танымалдыққа ие болған.<ref name="Mireille Ribière Writings, Photographs">{{cite web |last1=Ribière |first1=Mireille |title=An Unsettling, Unsettled Novel |url=http://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110520235031/https://www.mireilleribiere.com/the-phantom-of-the-opera/an-unsettling-unsettled-novel/ |archive-date=May 20, 2011 |access-date=April 27, 2018 |website=mireilleribiere.com}}</ref> Бұрынғы сыншылар «Опера елесі» алдыңғы романдары сияқты табысқа жете алмағанын, әсіресе алғаш жарық көрген Францияда аса танылмағанын айтқан болса,<ref name="Peter Haining">{{cite web |url=http://www.thephantomoftheopera.com/the-inspiration/ |title=The Man Who Created the Phantom |last1=Haining |first1=Peter |website=The Phantom of the Opera |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> кейінгі зерттеулер бұл пікірді жоққа шығарады. Романның алғашқы қабылдануы мен сатылымдарына жасалған жаңа талдаулар керісінше нәтиже көрсеткен.<ref>{{Cite journal |last=Shah |first=Raj |date=Mar 3, 2016 |title=The Publication and Initial French Reception of Gaston Leroux's Le Fantôme de L'opéra |journal=French Studies Bulletin |language=en |volume=37 |issue=138 |pages=13–16 |doi=10.1093/frebul/ktw004 |issn=0262-2750}}</ref> [[The New York Times]]-тың бір шолуында Фантомның адам екені белгілі болғаннан кейін романның үрей мен шиеленіс әсері жоғалатынына өкініш білдірілген.<ref name="New York Times Book Review">{{cite magazine |title=An Opera-House Phantom |magazine=The New York Times Book Review |date=Feb 19, 1911}}</ref> Дегенмен, романның алғашқы әйгілі болуына оның француз, америкалық және ағылшын газеттерінде сериялы түрде жариялануы зор ықпал етті. Осы нұсқа кейін Universal Pictures студиясы тарапынан оқылып, 1925 жылы фильмге бейімделуіне себеп болды.<ref>{{Cite web|title=The Phantom of the Opera: Creep of Music|url=https://www.librarypoint.org/blogs/post/history-of-the-phantom/|access-date=2020-11-11|website=www.librarypoint.org|date=22 June 2018 |language=en-US}}</ref> Алайда Леру өз романының бұл дәрежеге жетіп, кейін сын тұрғысынан қайта бағаланғанын көре алған жоқ — ол 1927 жылдың сәуір айында қайтыс болды.<ref>{{Cite web |title=The Phantom of the Opera |url=https://www.goodreads.com/book/show/480204.The_Phantom_of_the_Opera?from_search=true&from_srp=true&qid=eCITEc4JYe&rank=1 |access-date=2025-04-06 |website=Goodreads |language=en}}</ref> Қазіргі таңда роман Goodreads сайтында 263,089 дауыс ішінде 35% бес жұлдыз алып, 5 балдан 3.96 орташа рейтингке ие. == Адаптация == Гастон Лерудың романына негізделген көптеген әдеби және драмалық туындылар жарық көрді — сахналық мюзиклдерден бастап, фильмдер мен балаларға арналған кітаптарға дейін. Олардың ішінде ең танымалдары — 1925 жылғы фильм мен Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Лерудың романы екі дыбыссыз (үнсіз) фильмге бейімделген. Алғашқысы — 1916 жылы түсірілген неміс фильмі Das Gespenst im Opernhaus, режиссері Эрнест Матрай. Бұл фильм қазір жоғалған шығарма болып саналады.<ref>Das Gespenst I’m Opernhaus</ref> Келесі бейімделу — 1925 жылы Universal Studios түсірген үнсіз фильм, басты рөлде — Лон Чейни. Түсірілім кезінде туындаған шиеленістерге байланысты режиссер ауысып, Эдвард Седжвик фильмді аяқтаған. Ол романды романтикалық әрі комедиялық бағытта түсірмек болды, бірақ мұндай нұсқа көрермендерге ұнамады.[3] Соңында фильм тағы да қайта өңделіп, Морис Пивар мен Лоис Уэбер Седжвиктің элементтерін алып тастап, бастапқы мазмұнға жақын нұсқасын ұсынды. Бұл нұсқа көрермендер арасында сәттілікке ие болды.<ref>{{Cite news|last=Rothstein|first=Mervyn|date=1988-05-11|title=Old Novel Returns to Haunt a Current Musical (Published 1988)|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1988/05/11/theater/old-novel-returns-to-haunt-a-current-musical.html|access-date=2020-11-11|issn=0362-4331}}</ref> Романның ең танымал бейімделуі — Эндрю Ллойд Уэббердің 1986 жылғы мюзиклі. Ол қолына түскен екінші қолдан роман нұсқасымен үлкен романтикалық шығармашылық туынды жасауды мақсат етіп, өз командасымен бірге романның түпнұсқасын құрметтеп, көрермендерге әсер ететін жаңа оқиға жасай білді. Алайда бұл мюзиклдің жасалу кезінде «роман негізінде жазылды ма, әлде шабыт алынды ма?» деген даулар туындады. Нью-Йорктегі фильм продюсерлерінің көмекшісі Билл О’Коннелл қойылымның афишаларында «based on» (негізделген) деген сөз қолданылуы керек деп есептеді, өйткені «inspired by» (шабыт алған) деп жазу Гастон Лерудың еңбегін азайту деп санады. Кэмерон Макинтош пен Really Useful Theatre Company заңгерлері бұл мәселеге: «Лерудың үлесін мойындамау ешқашан мақсат болмағанын» айтқанымен, «based on» тіркесін қолданбай, «inspired by» деп қалдырды. Бұл О’Коннеллдің көңілінен шықпады.<ref>{{Cite web |url=https://www.cmuse.org/the-phantom-of-the-opera-myth-versus-reality/ |title=The Phantom of the Opera: myth versus reality |website=cmuse.org |date=22 July 2016 |language=en |access-date=Apr 27, 2018}}</ref> Бұл мюзикл Ұлыбритания мен АҚШ-тың беделді театр жүлделерін жеңіп алды. 1986 жылы Лондонда, ал 1988 жылы Бродвейде алғаш қойылды. Мюзикл Бродвей тарихындағы ең ұзақ қойылған қойылым болды — 35 жыл бойы сахналанды (2023 жылы жабылды) және Лондонда әлі де қойылып жатыр (West End-де Les Misérables-ден кейін екінші орында). Қойылым көптеген елдерде аударылып, бейімделген, бірақ Францияда кәсіби түрде ешқашан қойылмаған. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Француз әдебиеті]] 32j38yt1krmv5ti1tsyh7pyypcm2lca 0 559026 3483072 3285585 2025-06-25T04:49:52Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3483072 wikitext text/x-wiki {{Суретші |есімі = Джулио Туркато |шынайы есімі = Giulio Turcato |суреті = |сурет ені = |сурет атауы = |туған кездегі есімі = |туған күні = 16.3.1912 |туған жері = [[Мантуя]] |қайтыс болған күні = 22.1.1995 |қайтыс болған жері = [[Рим]] |шыққан жері = |азаматтығы = [[Италия]] |жанры = |мектебі = |өнер ағымы = |атақты қолөнерлері = |марапаттаушылары = |ықпалын тигізу = |ықпалы әсер етті = |марапаттары = |сайты = |Commons = }} '''Джулио Туркато''' ([[Италиян тілі|итал]]. ''Giulio Turcato'') — итальяндық суретші жіне мүсінші. == Биография == Туркато [[1920 жыл|1920]]-[[1926 жыл]]дары аралығында [[Венеция]]ның әртүрлі мектептерінде сурет өнерін оқиды. [[1934 жыл]]ы [[Сицилия (арал)|Сицилияда]] әскери қызмет істейді.  [[1939 жыл]]ы [[Милан]]ға, [[1943 жыл]]ы [[Рим]]ға көшеді. Қарсы шығу көтерілісінің мүшесі. [[1945 жыл]]ы Туркато «Art Club» көркем сурет студиясын, [[1946 жыл]]ы – «Өнер үшін фронт» студиясын, [[1947 жыл]]ы «Форма 1» студиясын ашады. «Жаңа фронттың» жабылуының кесірінен, Туркато басқа суретшілермен бірігіп, «Gruppo degli Otto» тобының іргесін қалады. [[1950 жыл]]ы Туркато білім алу үшін Парижге кетеді. [[1958 жыл]]ы ол венециялық биенналеның мүшесі болады.[[1959 жыл]]ы ол өнер көрмесіне қатысады. [[1973 жыл]]ы ол Сан-Паулулда жұмыстарын көрмеге қояды. Туркато сурет салып, мүсіндерді жасап, опералардың безендірілуін жасайды. [[1950 жыл]]ы ол өзінің жеке стилін шығарады. Туркатоның шығармалары [[Рим]]да, [[Нью-Йорк]]та, [[Филадельфия]]да, [[Милан]]да, [[Монако (қала)|Монакода]] және тағы басқа елдерде көрсетіледі.  == Әдебиеттер == * Искусство стран и народов мира. Краткая художественная энциклопедия. Т.2, М. "Советская энциклопедия", 1965. С.285. * Cornelia Stabenow (Hrsg.): ''Giulio Turcato''. Staatsgalerie Moderner Kunst, München 1985 (Каталог к одноимённой выставке в период 25 января — 10 марта 1985 года). * ''Turcato'', Arte92, Milano, 2006 * ''L’arte Contemporanea, da Cèzanne alle ultime tendenze'', Renato Barilli, Feltrinelli, Milano, 1984, * ''Storia della Pittura dal IV al XX secolo'', a cura di C.L. Ragghianti, Istituto Geografico De Agostini, Novara, 1986 * ''Storia dell’arte contemporanea in Italia'', Renato Barilli, Bollati Boringhieri, Torino, 2007 * ''Peripezie del dopoguerra nell’arte Italiana'', Adachiara Zevi, Einaudi, 2005 * ''l’arte del XX secolo'', vol.III — La nascita dell’arte contemporanea — AA.VV. — Skira * ''Kandinskij e l’astrattismo italiano'', Catalogo della Mostra — Palazzo Reale, Milano, 2007 == Сілтемелер == {{Сыртқы сілтемелер}} [[Санат:16 наурызда туғандар]] [[Санат:1912 жылы туғандар]] [[Санат:22 қаңтарда қайтыс болғандар]] [[Санат:1995 жылы қайтыс болғандар]] [[Санат:Алфавит бойынша тұлғалар]] [[Санат:Алфавит бойынша суретшілер]] [[Санат:Римде қайтыс болғандар]] [[Санат:Италия суретшілері]] [[Санат:Италия мүсіншілері]] aak2yeysmmk2hyr117r6lw4lgaqatoi 3483073 3483072 2025-06-25T04:51:32Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3483073 wikitext text/x-wiki {{Суретші |есімі = Джулио Туркато |шынайы есімі = Giulio Turcato |суреті = |сурет ені = |сурет атауы = |туған кездегі есімі = |туған күні = 16.3.1912 |туған жері = [[Мантуя]] |қайтыс болған күні = 22.1.1995 |қайтыс болған жері = [[Рим]] |шыққан жері = |азаматтығы = [[Италия]] |жанры = |мектебі = |өнер ағымы = |атақты қолөнерлері = |марапаттаушылары = |ықпалын тигізу = |ықпалы әсер етті = |марапаттары = |сайты = |Commons = }} '''Джулио Туркато''' ({{lang-it|Giulio Turcato}}) — итальяндық суретші және мүсінші. == Биография == Туркато [[1920 жыл|1920]]-[[1926 жыл]]дары аралығында [[Венеция]]ның әртүрлі мектептерінде сурет өнерін оқиды. [[1934 жыл]]ы [[Сицилия (арал)|Сицилияда]] әскери қызмет істейді.  [[1939 жыл]]ы [[Милан]]ға, [[1943 жыл]]ы [[Рим]]ға көшеді. Қарсы шығу көтерілісінің мүшесі. [[1945 жыл]]ы Туркато «Art Club» көркем сурет студиясын, [[1946 жыл]]ы – «Өнер үшін фронт» студиясын, [[1947 жыл]]ы «Форма 1» студиясын ашады. «Жаңа фронттың» жабылуының кесірінен, Туркато басқа суретшілермен бірігіп, «Gruppo degli Otto» тобының іргесін қалады. [[1950 жыл]]ы Туркато білім алу үшін Парижге кетеді. [[1958 жыл]]ы ол венециялық биенналеның мүшесі болады.[[1959 жыл]]ы ол өнер көрмесіне қатысады. [[1973 жыл]]ы ол Сан-Паулулда жұмыстарын көрмеге қояды. Туркато сурет салып, мүсіндерді жасап, опералардың безендірілуін жасайды. [[1950 жыл]]ы ол өзінің жеке стилін шығарады. Туркатоның шығармалары [[Рим]]да, [[Нью-Йорк]]та, [[Филадельфия]]да, [[Милан]]да, [[Монако (қала)|Монакода]] және тағы басқа елдерде көрсетіледі.  == Әдебиеттер == * Искусство стран и народов мира. Краткая художественная энциклопедия. Т.2, М. "Советская энциклопедия", 1965. С.285. * Cornelia Stabenow (Hrsg.): ''Giulio Turcato''. Staatsgalerie Moderner Kunst, München 1985 (Каталог к одноимённой выставке в период 25 января — 10 марта 1985 года). * ''Turcato'', Arte92, Milano, 2006 * ''L’arte Contemporanea, da Cèzanne alle ultime tendenze'', Renato Barilli, Feltrinelli, Milano, 1984, * ''Storia della Pittura dal IV al XX secolo'', a cura di C.L. Ragghianti, Istituto Geografico De Agostini, Novara, 1986 * ''Storia dell’arte contemporanea in Italia'', Renato Barilli, Bollati Boringhieri, Torino, 2007 * ''Peripezie del dopoguerra nell’arte Italiana'', Adachiara Zevi, Einaudi, 2005 * ''l’arte del XX secolo'', vol.III — La nascita dell’arte contemporanea — AA.VV. — Skira * ''Kandinskij e l’astrattismo italiano'', Catalogo della Mostra — Palazzo Reale, Milano, 2007 == Сілтемелер == {{Сыртқы сілтемелер}} [[Санат:16 наурызда туғандар]] [[Санат:1912 жылы туғандар]] [[Санат:22 қаңтарда қайтыс болғандар]] [[Санат:1995 жылы қайтыс болғандар]] [[Санат:Алфавит бойынша тұлғалар]] [[Санат:Алфавит бойынша суретшілер]] [[Санат:Римде қайтыс болғандар]] [[Санат:Италия суретшілері]] [[Санат:Италия мүсіншілері]] ee2ejrh4u1ozlhy42arw9vcoviv23qo 0 559039 3482885 3254357 2025-06-24T15:47:57Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3482885 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = |шынайы есімі = |суреті = |толық есімі = |лақап аты = |азаматтығы = |ұлты = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = |бойы = |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} [[Сурет:José Aldo (30 de dezembro de 2010) (cropped).jpg|thumb]] '''Жозе́ А́лду да Силва Оливейра Жуниур''' (1986 жылдың 9 қыркүйегінде өмірге келді) — аралас жекпе жекте бразильдік палуан. Ол UFC-де жартылай жеңіл салмақта өнер көрсетеді. Алду WEC-те жартылай жеңіл салмақта төртінші және соңғы чемпионы аталды. 2015 жылдың 12 желтоқсанына дейін ол UFC-дің рейтингке салмаққа қарамастан 1 орнында тұр. == UFC-ге дейінгі мансабы == Өзінің бірінші шайқасын ол 17 жасында [[EcoFight]] -та 2004 жылдың 10 тамызда өткізді. Оның қарсыласы ретінде жерлесі [[Марио Бигола]] шығып, бірінші раундтың 18 секундында басқа аяқпен соққы арқылы нокаутқа құлады.Өзінің екінші шайқасын Алду тағы жерлесі [[Ходсон Роxи|Ходсон Роxимен]] бірге [[Shooto Brazil]] кешіндке өткізді.Шайқас бірінші раундта теxникалық нокаутпен тоқтатылды. Роxидің көзінің айналасы тіземен соққы нәтижесінде жарылып кетті. 5 айдан кейін Алду үшінші шайқасын дебютант [[Луиса де Пауло|Луиса де Паулоға]] қарсы Shooto Brazil жарысында өткізілді. Алду қылқындыратын тәсіл арқылы жеңіп, қарсыласын бірінші раундтың 56 секундында берілуге мәжбүр етті. Келесі бірнеше жыл бойы ол, әртүрлі ұйымдар астында соғысты, [[Vale Tudo]] және Shooto ардагерлерімен шайқасты. [[Аритано Сильва Барбозо|Аритано Сильва Барбозоны]] аяқ соққылары арқылы 22 секундта жеңіп кетті. Кейін ол Андерсон Силвериумен қайта шықты. Оның алдында Алду онымен шыққанда дәл солай аяқ соққылары арқылы 7:33 уақыттан кейін жеңді. Осыдан кейін, Алду Англияға ұшып, FX3-Battle of Britain турнирінде 2005 жылдың 15 қазанында Мики Янгты 1:05 уақыттан кейін техникалық нокаут арқылы жеңді. == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] sot4mcgvtdxqs19eahxi83idz4ionhs 3482886 3482885 2025-06-24T15:53:54Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3482886 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = |шынайы есімі = |суреті = José Aldo (30 de dezembro de 2010) (cropped).jpg |толық есімі = |лақап аты = |азаматтығы = |ұлты = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = |бойы = |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; 1986 жылдың 9 қыркүйегінде туған), жалпыға Жозе Алдо деген атпен танымал, — бразилиялық бұрынғы кәсіби аралас жекпе-жек шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол UFC ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алдо — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. 2005 жылдың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алдо он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы UFC 194 турнирінде Конор МакГрегормен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == UFC-ге дейінгі мансабы == Өзінің бірінші шайқасын ол 17 жасында [[EcoFight]] -та 2004 жылдың 10 тамызда өткізді. Оның қарсыласы ретінде жерлесі [[Марио Бигола]] шығып, бірінші раундтың 18 секундында басқа аяқпен соққы арқылы нокаутқа құлады.Өзінің екінші шайқасын Алду тағы жерлесі [[Ходсон Роxи|Ходсон Роxимен]] бірге [[Shooto Brazil]] кешіндке өткізді.Шайқас бірінші раундта теxникалық нокаутпен тоқтатылды. Роxидің көзінің айналасы тіземен соққы нәтижесінде жарылып кетті. 5 айдан кейін Алду үшінші шайқасын дебютант [[Луиса де Пауло|Луиса де Паулоға]] қарсы Shooto Brazil жарысында өткізілді. Алду қылқындыратын тәсіл арқылы жеңіп, қарсыласын бірінші раундтың 56 секундында берілуге мәжбүр етті. Келесі бірнеше жыл бойы ол, әртүрлі ұйымдар астында соғысты, [[Vale Tudo]] және Shooto ардагерлерімен шайқасты. [[Аритано Сильва Барбозо|Аритано Сильва Барбозоны]] аяқ соққылары арқылы 22 секундта жеңіп кетті. Кейін ол Андерсон Силвериумен қайта шықты. Оның алдында Алду онымен шыққанда дәл солай аяқ соққылары арқылы 7:33 уақыттан кейін жеңді. Осыдан кейін, Алду Англияға ұшып, FX3-Battle of Britain турнирінде 2005 жылдың 15 қазанында Мики Янгты 1:05 уақыттан кейін техникалық нокаут арқылы жеңді. == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] pwl581ble71oylx4yv96kymt4zk16ls 3482887 3482886 2025-06-24T15:54:40Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3482887 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = |шынайы есімі = |суреті = José Aldo (30 de dezembro de 2010) (cropped).jpg |толық есімі = |лақап аты = |азаматтығы = |ұлты = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = |бойы = |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; 1986 жылдың 9 қыркүйегінде туған), жалпыға Жозе Алдо деген атпен танымал, — бразилиялық бұрынғы кәсіби аралас жекпе-жек шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол UFC ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алдо — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. 2005 жылдың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алдо он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы UFC 194 турнирінде Конор МакГрегормен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == UFC-ге дейінгі мансабы == Өзінің бірінші шайқасын ол 17 жасында [[EcoFight]] -та 2004 жылдың 10 тамызда өткізді. Оның қарсыласы ретінде жерлесі [[Марио Бигола]] шығып, бірінші раундтың 18 секундында басқа аяқпен соққы арқылы нокаутқа құлады.Өзінің екінші шайқасын Алду тағы жерлесі [[Ходсон Роxи|Ходсон Роxимен]] бірге [[Shooto Brazil]] кешіндке өткізді.Шайқас бірінші раундта теxникалық нокаутпен тоқтатылды. Роxидің көзінің айналасы тіземен соққы нәтижесінде жарылып кетті. 5 айдан кейін Алду үшінші шайқасын дебютант [[Луиса де Пауло|Луиса де Паулоға]] қарсы Shooto Brazil жарысында өткізілді. Алду қылқындыратын тәсіл арқылы жеңіп, қарсыласын бірінші раундтың 56 секундында берілуге мәжбүр етті. Келесі бірнеше жыл бойы ол, әртүрлі ұйымдар астында соғысты, [[Vale Tudo]] және Shooto ардагерлерімен шайқасты. [[Аритано Сильва Барбозо|Аритано Сильва Барбозоны]] аяқ соққылары арқылы 22 секундта жеңіп кетті. Кейін ол Андерсон Силвериумен қайта шықты. Оның алдында Алду онымен шыққанда дәл солай аяқ соққылары арқылы 7:33 уақыттан кейін жеңді. Осыдан кейін, Алду Англияға ұшып, FX3-Battle of Britain турнирінде 2005 жылдың 15 қазанында Мики Янгты 1:05 уақыттан кейін техникалық нокаут арқылы жеңді. == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] 59yyu4m7s9f8ztss42wc2gmp93c3t4d 3482888 3482887 2025-06-24T15:55:18Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3482888 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = |шынайы есімі = |суреті = José Aldo (30 de dezembro de 2010) (cropped).jpg |толық есімі = |лақап аты = |азаматтығы = |ұлты = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = |бойы = |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; 1986 жылдың 9 қыркүйегінде туған), жалпыға Жозе Алдо деген атпен танымал, — бразилиялық бұрынғы кәсіби аралас жекпе-жек шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол UFC ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алдо — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. 2005 жылдың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алдо он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы UFC 194 турнирінде Конор МакГрегормен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == UFC-ге дейінгі мансабы == Өзінің бірінші шайқасын ол 17 жасында [[EcoFight]] -та 2004 жылдың 10 тамызда өткізді. Оның қарсыласы ретінде жерлесі [[Марио Бигола]] шығып, бірінші раундтың 18 секундында басқа аяқпен соққы арқылы нокаутқа құлады.Өзінің екінші шайқасын Алду тағы жерлесі [[Ходсон Роxи|Ходсон Роxимен]] бірге [[Shooto Brazil]] кешіндке өткізді.Шайқас бірінші раундта теxникалық нокаутпен тоқтатылды. Роxидің көзінің айналасы тіземен соққы нәтижесінде жарылып кетті. 5 айдан кейін Алду үшінші шайқасын дебютант [[Луиса де Пауло|Луиса де Паулоға]] қарсы Shooto Brazil жарысында өткізілді. Алду қылқындыратын тәсіл арқылы жеңіп, қарсыласын бірінші раундтың 56 секундында берілуге мәжбүр етті. Келесі бірнеше жыл бойы ол, әртүрлі ұйымдар астында соғысты, [[Vale Tudo]] және Shooto ардагерлерімен шайқасты. [[Аритано Сильва Барбозо|Аритано Сильва Барбозоны]] аяқ соққылары арқылы 22 секундта жеңіп кетті. Кейін ол Андерсон Силвериумен қайта шықты. Оның алдында Алду онымен шыққанда дәл солай аяқ соққылары арқылы 7:33 уақыттан кейін жеңді. Осыдан кейін, Алду Англияға ұшып, FX3-Battle of Britain турнирінде 2005 жылдың 15 қазанында Мики Янгты 1:05 уақыттан кейін техникалық нокаут арқылы жеңді. == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] 9uerfbp9x2ny8tsfmqvfajathzu0p59 3482889 3482888 2025-06-24T15:55:52Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3482889 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo (30 de dezembro de 2010) (cropped).jpg |толық есімі = |лақап аты = |азаматтығы = |ұлты = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = |бойы = |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; 1986 жылдың 9 қыркүйегінде туған), жалпыға Жозе Алдо деген атпен танымал, — бразилиялық бұрынғы кәсіби аралас жекпе-жек шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол UFC ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алдо — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. 2005 жылдың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алдо он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы UFC 194 турнирінде Конор МакГрегормен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == UFC-ге дейінгі мансабы == Өзінің бірінші шайқасын ол 17 жасында [[EcoFight]] -та 2004 жылдың 10 тамызда өткізді. Оның қарсыласы ретінде жерлесі [[Марио Бигола]] шығып, бірінші раундтың 18 секундында басқа аяқпен соққы арқылы нокаутқа құлады.Өзінің екінші шайқасын Алду тағы жерлесі [[Ходсон Роxи|Ходсон Роxимен]] бірге [[Shooto Brazil]] кешіндке өткізді.Шайқас бірінші раундта теxникалық нокаутпен тоқтатылды. Роxидің көзінің айналасы тіземен соққы нәтижесінде жарылып кетті. 5 айдан кейін Алду үшінші шайқасын дебютант [[Луиса де Пауло|Луиса де Паулоға]] қарсы Shooto Brazil жарысында өткізілді. Алду қылқындыратын тәсіл арқылы жеңіп, қарсыласын бірінші раундтың 56 секундында берілуге мәжбүр етті. Келесі бірнеше жыл бойы ол, әртүрлі ұйымдар астында соғысты, [[Vale Tudo]] және Shooto ардагерлерімен шайқасты. [[Аритано Сильва Барбозо|Аритано Сильва Барбозоны]] аяқ соққылары арқылы 22 секундта жеңіп кетті. Кейін ол Андерсон Силвериумен қайта шықты. Оның алдында Алду онымен шыққанда дәл солай аяқ соққылары арқылы 7:33 уақыттан кейін жеңді. Осыдан кейін, Алду Англияға ұшып, FX3-Battle of Britain турнирінде 2005 жылдың 15 қазанында Мики Янгты 1:05 уақыттан кейін техникалық нокаут арқылы жеңді. == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] g36hn87sl25so5e7f0yihzwmvrhdyke 3482890 3482889 2025-06-24T15:56:24Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3482890 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo (30 de dezembro de 2010) (cropped).jpg |толық есімі = |лақап аты = |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = |бойы = |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; 1986 жылдың 9 қыркүйегінде туған), жалпыға Жозе Алдо деген атпен танымал, — бразилиялық бұрынғы кәсіби аралас жекпе-жек шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол UFC ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алдо — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. 2005 жылдың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алдо он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы UFC 194 турнирінде Конор МакГрегормен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == UFC-ге дейінгі мансабы == Өзінің бірінші шайқасын ол 17 жасында [[EcoFight]] -та 2004 жылдың 10 тамызда өткізді. Оның қарсыласы ретінде жерлесі [[Марио Бигола]] шығып, бірінші раундтың 18 секундында басқа аяқпен соққы арқылы нокаутқа құлады.Өзінің екінші шайқасын Алду тағы жерлесі [[Ходсон Роxи|Ходсон Роxимен]] бірге [[Shooto Brazil]] кешіндке өткізді.Шайқас бірінші раундта теxникалық нокаутпен тоқтатылды. Роxидің көзінің айналасы тіземен соққы нәтижесінде жарылып кетті. 5 айдан кейін Алду үшінші шайқасын дебютант [[Луиса де Пауло|Луиса де Паулоға]] қарсы Shooto Brazil жарысында өткізілді. Алду қылқындыратын тәсіл арқылы жеңіп, қарсыласын бірінші раундтың 56 секундында берілуге мәжбүр етті. Келесі бірнеше жыл бойы ол, әртүрлі ұйымдар астында соғысты, [[Vale Tudo]] және Shooto ардагерлерімен шайқасты. [[Аритано Сильва Барбозо|Аритано Сильва Барбозоны]] аяқ соққылары арқылы 22 секундта жеңіп кетті. Кейін ол Андерсон Силвериумен қайта шықты. Оның алдында Алду онымен шыққанда дәл солай аяқ соққылары арқылы 7:33 уақыттан кейін жеңді. Осыдан кейін, Алду Англияға ұшып, FX3-Battle of Britain турнирінде 2005 жылдың 15 қазанында Мики Янгты 1:05 уақыттан кейін техникалық нокаут арқылы жеңді. == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] sua4m9j1rwufkqdw9snf9i4smlsu0x6 3482891 3482890 2025-06-24T15:57:20Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3482891 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo (30 de dezembro de 2010) (cropped).jpg |толық есімі = |лақап аты = |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = |бойы = |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; 1986 жылдың 9 қыркүйегінде туған), жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал, — бразилиялық бұрынғы кәсіби аралас жекпе-жек шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол UFC ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алдо — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. 2005 жылдың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алдо он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы UFC 194 турнирінде Конор МакГрегормен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == UFC-ге дейінгі мансабы == Өзінің бірінші шайқасын ол 17 жасында [[EcoFight]] -та 2004 жылдың 10 тамызда өткізді. Оның қарсыласы ретінде жерлесі [[Марио Бигола]] шығып, бірінші раундтың 18 секундында басқа аяқпен соққы арқылы нокаутқа құлады.Өзінің екінші шайқасын Алду тағы жерлесі [[Ходсон Роxи|Ходсон Роxимен]] бірге [[Shooto Brazil]] кешіндке өткізді.Шайқас бірінші раундта теxникалық нокаутпен тоқтатылды. Роxидің көзінің айналасы тіземен соққы нәтижесінде жарылып кетті. 5 айдан кейін Алду үшінші шайқасын дебютант [[Луиса де Пауло|Луиса де Паулоға]] қарсы Shooto Brazil жарысында өткізілді. Алду қылқындыратын тәсіл арқылы жеңіп, қарсыласын бірінші раундтың 56 секундында берілуге мәжбүр етті. Келесі бірнеше жыл бойы ол, әртүрлі ұйымдар астында соғысты, [[Vale Tudo]] және Shooto ардагерлерімен шайқасты. [[Аритано Сильва Барбозо|Аритано Сильва Барбозоны]] аяқ соққылары арқылы 22 секундта жеңіп кетті. Кейін ол Андерсон Силвериумен қайта шықты. Оның алдында Алду онымен шыққанда дәл солай аяқ соққылары арқылы 7:33 уақыттан кейін жеңді. Осыдан кейін, Алду Англияға ұшып, FX3-Battle of Britain турнирінде 2005 жылдың 15 қазанында Мики Янгты 1:05 уақыттан кейін техникалық нокаут арқылы жеңді. == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] 2w44dewamv7s8ahs0w3treapqv5m54i 3482892 3482891 2025-06-24T15:58:11Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3482892 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo (30 de dezembro de 2010) (cropped).jpg |толық есімі = |лақап аты = |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = |бойы = |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; 1986 жылдың 9 қыркүйегінде туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — бразилиялық бұрынғы кәсіби аралас жекпе-жек шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол UFC ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алдо — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. 2005 жылдың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алдо он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы UFC 194 турнирінде Конор МакГрегормен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == UFC-ге дейінгі мансабы == Өзінің бірінші шайқасын ол 17 жасында [[EcoFight]] -та 2004 жылдың 10 тамызда өткізді. Оның қарсыласы ретінде жерлесі [[Марио Бигола]] шығып, бірінші раундтың 18 секундында басқа аяқпен соққы арқылы нокаутқа құлады.Өзінің екінші шайқасын Алду тағы жерлесі [[Ходсон Роxи|Ходсон Роxимен]] бірге [[Shooto Brazil]] кешіндке өткізді.Шайқас бірінші раундта теxникалық нокаутпен тоқтатылды. Роxидің көзінің айналасы тіземен соққы нәтижесінде жарылып кетті. 5 айдан кейін Алду үшінші шайқасын дебютант [[Луиса де Пауло|Луиса де Паулоға]] қарсы Shooto Brazil жарысында өткізілді. Алду қылқындыратын тәсіл арқылы жеңіп, қарсыласын бірінші раундтың 56 секундында берілуге мәжбүр етті. Келесі бірнеше жыл бойы ол, әртүрлі ұйымдар астында соғысты, [[Vale Tudo]] және Shooto ардагерлерімен шайқасты. [[Аритано Сильва Барбозо|Аритано Сильва Барбозоны]] аяқ соққылары арқылы 22 секундта жеңіп кетті. Кейін ол Андерсон Силвериумен қайта шықты. Оның алдында Алду онымен шыққанда дәл солай аяқ соққылары арқылы 7:33 уақыттан кейін жеңді. Осыдан кейін, Алду Англияға ұшып, FX3-Battle of Britain турнирінде 2005 жылдың 15 қазанында Мики Янгты 1:05 уақыттан кейін техникалық нокаут арқылы жеңді. == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] cscb57gdfzjbrwxleqwh0c32tt74u8r 3482893 3482892 2025-06-24T16:00:22Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3482893 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo (30 de dezembro de 2010) (cropped).jpg |толық есімі = |лақап аты = |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = |бойы = |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; 1986 жылдың 9 қыркүйегінде туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — бразилиялық бұрынғы кәсіби аралас жекпе-жек шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол UFC ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алдо — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. 2005 жылдың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алдо он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы UFC 194 турнирінде Конор МакГрегормен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == Балалық шағы == Жозе Алдо 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, Бразилияның Манаус қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. == UFC-ге дейінгі мансабы == Өзінің бірінші шайқасын ол 17 жасында [[EcoFight]] -та 2004 жылдың 10 тамызда өткізді. Оның қарсыласы ретінде жерлесі [[Марио Бигола]] шығып, бірінші раундтың 18 секундында басқа аяқпен соққы арқылы нокаутқа құлады.Өзінің екінші шайқасын Алду тағы жерлесі [[Ходсон Роxи|Ходсон Роxимен]] бірге [[Shooto Brazil]] кешіндке өткізді.Шайқас бірінші раундта теxникалық нокаутпен тоқтатылды. Роxидің көзінің айналасы тіземен соққы нәтижесінде жарылып кетті. 5 айдан кейін Алду үшінші шайқасын дебютант [[Луиса де Пауло|Луиса де Паулоға]] қарсы Shooto Brazil жарысында өткізілді. Алду қылқындыратын тәсіл арқылы жеңіп, қарсыласын бірінші раундтың 56 секундында берілуге мәжбүр етті. Келесі бірнеше жыл бойы ол, әртүрлі ұйымдар астында соғысты, [[Vale Tudo]] және Shooto ардагерлерімен шайқасты. [[Аритано Сильва Барбозо|Аритано Сильва Барбозоны]] аяқ соққылары арқылы 22 секундта жеңіп кетті. Кейін ол Андерсон Силвериумен қайта шықты. Оның алдында Алду онымен шыққанда дәл солай аяқ соққылары арқылы 7:33 уақыттан кейін жеңді. Осыдан кейін, Алду Англияға ұшып, FX3-Battle of Britain турнирінде 2005 жылдың 15 қазанында Мики Янгты 1:05 уақыттан кейін техникалық нокаут арқылы жеңді. == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] k9ilqant8caejn3bxmrmjiqrh9tg30j 3482894 3482893 2025-06-24T16:01:41Z Sagzhan 29953 /* Балалық шағы */ 3482894 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo (30 de dezembro de 2010) (cropped).jpg |толық есімі = |лақап аты = |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = |бойы = |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; 1986 жылдың 9 қыркүйегінде туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — бразилиялық бұрынғы кәсіби аралас жекпе-жек шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол UFC ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алдо — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. 2005 жылдың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алдо он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы UFC 194 турнирінде Конор МакГрегормен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == Балалық шағы == Жозе Алдо 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, Бразилияның Манаус қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алдо футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға джиу-джитсудың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо капоэйраны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан Рио-де-Жанейроға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == UFC-ге дейінгі мансабы == Өзінің бірінші шайқасын ол 17 жасында [[EcoFight]] -та 2004 жылдың 10 тамызда өткізді. Оның қарсыласы ретінде жерлесі [[Марио Бигола]] шығып, бірінші раундтың 18 секундында басқа аяқпен соққы арқылы нокаутқа құлады.Өзінің екінші шайқасын Алду тағы жерлесі [[Ходсон Роxи|Ходсон Роxимен]] бірге [[Shooto Brazil]] кешіндке өткізді.Шайқас бірінші раундта теxникалық нокаутпен тоқтатылды. Роxидің көзінің айналасы тіземен соққы нәтижесінде жарылып кетті. 5 айдан кейін Алду үшінші шайқасын дебютант [[Луиса де Пауло|Луиса де Паулоға]] қарсы Shooto Brazil жарысында өткізілді. Алду қылқындыратын тәсіл арқылы жеңіп, қарсыласын бірінші раундтың 56 секундында берілуге мәжбүр етті. Келесі бірнеше жыл бойы ол, әртүрлі ұйымдар астында соғысты, [[Vale Tudo]] және Shooto ардагерлерімен шайқасты. [[Аритано Сильва Барбозо|Аритано Сильва Барбозоны]] аяқ соққылары арқылы 22 секундта жеңіп кетті. Кейін ол Андерсон Силвериумен қайта шықты. Оның алдында Алду онымен шыққанда дәл солай аяқ соққылары арқылы 7:33 уақыттан кейін жеңді. Осыдан кейін, Алду Англияға ұшып, FX3-Battle of Britain турнирінде 2005 жылдың 15 қазанында Мики Янгты 1:05 уақыттан кейін техникалық нокаут арқылы жеңді. == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] r0s7k1my2m6m8knpn8kbrcijt3t1vwz 3482895 3482894 2025-06-24T16:04:09Z Sagzhan 29953 /* Балалық шағы */ 3482895 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo (30 de dezembro de 2010) (cropped).jpg |толық есімі = |лақап аты = |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = |бойы = |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; 1986 жылдың 9 қыркүйегінде туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — бразилиялық бұрынғы кәсіби аралас жекпе-жек шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол UFC ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алдо — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. 2005 жылдың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алдо он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы UFC 194 турнирінде Конор МакГрегормен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == Балалық шағы == Жозе Алдо 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, Бразилияның Манаус қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алдо футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға джиу-джитсудың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо капоэйраны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан Рио-де-Жанейроға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == UFC-ге дейінгі мансабы == Өзінің бірінші шайқасын ол 17 жасында [[EcoFight]] -та 2004 жылдың 10 тамызда өткізді. Оның қарсыласы ретінде жерлесі [[Марио Бигола]] шығып, бірінші раундтың 18 секундында басқа аяқпен соққы арқылы нокаутқа құлады.Өзінің екінші шайқасын Алду тағы жерлесі [[Ходсон Роxи|Ходсон Роxимен]] бірге [[Shooto Brazil]] кешіндке өткізді.Шайқас бірінші раундта теxникалық нокаутпен тоқтатылды. Роxидің көзінің айналасы тіземен соққы нәтижесінде жарылып кетті. 5 айдан кейін Алду үшінші шайқасын дебютант [[Луиса де Пауло|Луиса де Паулоға]] қарсы Shooto Brazil жарысында өткізілді. Алду қылқындыратын тәсіл арқылы жеңіп, қарсыласын бірінші раундтың 56 секундында берілуге мәжбүр етті. Келесі бірнеше жыл бойы ол, әртүрлі ұйымдар астында соғысты, [[Vale Tudo]] және Shooto ардагерлерімен шайқасты. [[Аритано Сильва Барбозо|Аритано Сильва Барбозоны]] аяқ соққылары арқылы 22 секундта жеңіп кетті. Кейін ол Андерсон Силвериумен қайта шықты. Оның алдында Алду онымен шыққанда дәл солай аяқ соққылары арқылы 7:33 уақыттан кейін жеңді. Осыдан кейін, Алду Англияға ұшып, FX3-Battle of Britain турнирінде 2005 жылдың 15 қазанында Мики Янгты 1:05 уақыттан кейін техникалық нокаут арқылы жеңді. == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] 0cz31atq3k40z6fy83dle98ny8fypsd 3482897 3482895 2025-06-24T16:07:13Z Sagzhan 29953 /* Балалық шағы */ 3482897 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo (30 de dezembro de 2010) (cropped).jpg |толық есімі = |лақап аты = |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = |бойы = |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; 1986 жылдың 9 қыркүйегінде туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — бразилиялық бұрынғы кәсіби аралас жекпе-жек шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол UFC ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алдо — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. 2005 жылдың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алдо он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы UFC 194 турнирінде Конор МакГрегормен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == Балалық шағы == Жозе Алдо 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, Бразилияның Манаус қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алдо футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға джиу-джитсудың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо капоэйраны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан Рио-де-Жанейроға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == Ерте мансабы «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == UFC-ге дейінгі мансабы == Өзінің бірінші шайқасын ол 17 жасында [[EcoFight]] -та 2004 жылдың 10 тамызда өткізді. Оның қарсыласы ретінде жерлесі [[Марио Бигола]] шығып, бірінші раундтың 18 секундында басқа аяқпен соққы арқылы нокаутқа құлады.Өзінің екінші шайқасын Алду тағы жерлесі [[Ходсон Роxи|Ходсон Роxимен]] бірге [[Shooto Brazil]] кешіндке өткізді.Шайқас бірінші раундта теxникалық нокаутпен тоқтатылды. Роxидің көзінің айналасы тіземен соққы нәтижесінде жарылып кетті. 5 айдан кейін Алду үшінші шайқасын дебютант [[Луиса де Пауло|Луиса де Паулоға]] қарсы Shooto Brazil жарысында өткізілді. Алду қылқындыратын тәсіл арқылы жеңіп, қарсыласын бірінші раундтың 56 секундында берілуге мәжбүр етті. Келесі бірнеше жыл бойы ол, әртүрлі ұйымдар астында соғысты, [[Vale Tudo]] және Shooto ардагерлерімен шайқасты. [[Аритано Сильва Барбозо|Аритано Сильва Барбозоны]] аяқ соққылары арқылы 22 секундта жеңіп кетті. Кейін ол Андерсон Силвериумен қайта шықты. Оның алдында Алду онымен шыққанда дәл солай аяқ соққылары арқылы 7:33 уақыттан кейін жеңді. Осыдан кейін, Алду Англияға ұшып, FX3-Battle of Britain турнирінде 2005 жылдың 15 қазанында Мики Янгты 1:05 уақыттан кейін техникалық нокаут арқылы жеңді. == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] 16xs2d8wv53swtfktikvr2ue2z3e8um 3482898 3482897 2025-06-24T16:08:42Z Sagzhan 29953 /* Аралас жекпе-жек мансабы */ 3482898 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo (30 de dezembro de 2010) (cropped).jpg |толық есімі = |лақап аты = |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = |бойы = |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; 1986 жылдың 9 қыркүйегінде туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — бразилиялық бұрынғы кәсіби аралас жекпе-жек шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол UFC ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алдо — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. 2005 жылдың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алдо он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы UFC 194 турнирінде Конор МакГрегормен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == Балалық шағы == Жозе Алдо 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, Бразилияның Манаус қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алдо футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға джиу-джитсудың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо капоэйраны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан Рио-де-Жанейроға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == Ерте мансабы «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] == Қалпына келу == Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті == UFC-ге дейінгі мансабы == Өзінің бірінші шайқасын ол 17 жасында [[EcoFight]] -та 2004 жылдың 10 тамызда өткізді. Оның қарсыласы ретінде жерлесі [[Марио Бигола]] шығып, бірінші раундтың 18 секундында басқа аяқпен соққы арқылы нокаутқа құлады.Өзінің екінші шайқасын Алду тағы жерлесі [[Ходсон Роxи|Ходсон Роxимен]] бірге [[Shooto Brazil]] кешіндке өткізді.Шайқас бірінші раундта теxникалық нокаутпен тоқтатылды. Роxидің көзінің айналасы тіземен соққы нәтижесінде жарылып кетті. 5 айдан кейін Алду үшінші шайқасын дебютант [[Луиса де Пауло|Луиса де Паулоға]] қарсы Shooto Brazil жарысында өткізілді. Алду қылқындыратын тәсіл арқылы жеңіп, қарсыласын бірінші раундтың 56 секундында берілуге мәжбүр етті. Келесі бірнеше жыл бойы ол, әртүрлі ұйымдар астында соғысты, [[Vale Tudo]] және Shooto ардагерлерімен шайқасты. [[Аритано Сильва Барбозо|Аритано Сильва Барбозоны]] аяқ соққылары арқылы 22 секундта жеңіп кетті. Кейін ол Андерсон Силвериумен қайта шықты. Оның алдында Алду онымен шыққанда дәл солай аяқ соққылары арқылы 7:33 уақыттан кейін жеңді. Осыдан кейін, Алду Англияға ұшып, FX3-Battle of Britain турнирінде 2005 жылдың 15 қазанында Мики Янгты 1:05 уақыттан кейін техникалық нокаут арқылы жеңді. == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] 21gj52a9sv0ntqhue98irc09dyfpdnq 3482899 3482898 2025-06-24T16:10:59Z Sagzhan 29953 /* Қалпына келу */ 3482899 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo (30 de dezembro de 2010) (cropped).jpg |толық есімі = |лақап аты = |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = |бойы = |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; 1986 жылдың 9 қыркүйегінде туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — бразилиялық бұрынғы кәсіби аралас жекпе-жек шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол UFC ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алдо — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. 2005 жылдың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алдо он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы UFC 194 турнирінде Конор МакГрегормен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == Балалық шағы == Жозе Алдо 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, Бразилияның Манаус қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алдо футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға джиу-джитсудың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо капоэйраны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан Рио-де-Жанейроға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == Ерте мансабы «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] == Қалпына келу == Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті == Pancrase == WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. == UFC-ге дейінгі мансабы == Өзінің бірінші шайқасын ол 17 жасында [[EcoFight]] -та 2004 жылдың 10 тамызда өткізді. Оның қарсыласы ретінде жерлесі [[Марио Бигола]] шығып, бірінші раундтың 18 секундында басқа аяқпен соққы арқылы нокаутқа құлады.Өзінің екінші шайқасын Алду тағы жерлесі [[Ходсон Роxи|Ходсон Роxимен]] бірге [[Shooto Brazil]] кешіндке өткізді.Шайқас бірінші раундта теxникалық нокаутпен тоқтатылды. Роxидің көзінің айналасы тіземен соққы нәтижесінде жарылып кетті. 5 айдан кейін Алду үшінші шайқасын дебютант [[Луиса де Пауло|Луиса де Паулоға]] қарсы Shooto Brazil жарысында өткізілді. Алду қылқындыратын тәсіл арқылы жеңіп, қарсыласын бірінші раундтың 56 секундында берілуге мәжбүр етті. Келесі бірнеше жыл бойы ол, әртүрлі ұйымдар астында соғысты, [[Vale Tudo]] және Shooto ардагерлерімен шайқасты. [[Аритано Сильва Барбозо|Аритано Сильва Барбозоны]] аяқ соққылары арқылы 22 секундта жеңіп кетті. Кейін ол Андерсон Силвериумен қайта шықты. Оның алдында Алду онымен шыққанда дәл солай аяқ соққылары арқылы 7:33 уақыттан кейін жеңді. Осыдан кейін, Алду Англияға ұшып, FX3-Battle of Britain турнирінде 2005 жылдың 15 қазанында Мики Янгты 1:05 уақыттан кейін техникалық нокаут арқылы жеңді. == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] 0ahhql3nn0wg17qip17lzshmkhwa0ib 3482900 3482899 2025-06-24T16:11:40Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3482900 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo (30 de dezembro de 2010) (cropped).jpg |толық есімі = |лақап аты = |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = |бойы = |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; 1986 жылдың 9 қыркүйегінде туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — бразилиялық бұрынғы кәсіби аралас жекпе-жек шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол UFC ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алдо — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. 2005 жылдың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алдо он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы UFC 194 турнирінде Конор МакГрегормен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == Балалық шағы == Жозе Алдо 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, Бразилияның Манаус қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алдо футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға джиу-джитсудың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо капоэйраны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан Рио-де-Жанейроға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == Ерте мансабы «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] == Қалпына келу == Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті == Pancrase == WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. == UFC-ге дейінгі мансабы == Өзінің бірінші шайқасын ол 17 жасында [[EcoFight]] -та 2004 жылдың 10 тамызда өткізді. Оның қарсыласы ретінде жерлесі [[Марио Бигола]] шығып, бірінші раундтың 18 секундында басқа аяқпен соққы арқылы нокаутқа құлады.Өзінің екінші шайқасын Алду тағы жерлесі [[Ходсон Роxи|Ходсон Роxимен]] бірге [[Shooto Brazil]] кешіндке өткізді.Шайқас бірінші раундта теxникалық нокаутпен тоқтатылды. Роxидің көзінің айналасы тіземен соққы нәтижесінде жарылып кетті. 5 айдан кейін Алду үшінші шайқасын дебютант [[Луиса де Пауло|Луиса де Паулоға]] қарсы Shooto Brazil жарысында өткізілді. Алду қылқындыратын тәсіл арқылы жеңіп, қарсыласын бірінші раундтың 56 секундында берілуге мәжбүр етті. Келесі бірнеше жыл бойы ол, әртүрлі ұйымдар астында соғысты, [[Vale Tudo]] және Shooto ардагерлерімен шайқасты. [[Аритано Сильва Барбозо|Аритано Сильва Барбозоны]] аяқ соққылары арқылы 22 секундта жеңіп кетті. Кейін ол Андерсон Силвериумен қайта шықты. Оның алдында Алду онымен шыққанда дәл солай аяқ соққылары арқылы 7:33 уақыттан кейін жеңді. Осыдан кейін, Алду Англияға ұшып, FX3-Battle of Britain турнирінде 2005 жылдың 15 қазанында Мики Янгты 1:05 уақыттан кейін техникалық нокаут арқылы жеңді. == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] b66mh9qnc2mw0ubve6j8ulg6sqyi638 3482901 3482900 2025-06-24T16:15:21Z Sagzhan 29953 /* Pancrase */ 3482901 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo (30 de dezembro de 2010) (cropped).jpg |толық есімі = |лақап аты = |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = |бойы = |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; 1986 жылдың 9 қыркүйегінде туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — бразилиялық бұрынғы кәсіби аралас жекпе-жек шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол UFC ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алдо — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. 2005 жылдың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алдо он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы UFC 194 турнирінде Конор МакГрегормен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == Балалық шағы == Жозе Алдо 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, Бразилияның Манаус қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алдо футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға джиу-джитсудың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо капоэйраны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан Рио-де-Жанейроға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == Ерте мансабы «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] == Қалпына келу == Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті == Pancrase == WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. == World Extreme Cagefighting (WEC) == WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == UFC-ге дейінгі мансабы == Өзінің бірінші шайқасын ол 17 жасында [[EcoFight]] -та 2004 жылдың 10 тамызда өткізді. Оның қарсыласы ретінде жерлесі [[Марио Бигола]] шығып, бірінші раундтың 18 секундында басқа аяқпен соққы арқылы нокаутқа құлады.Өзінің екінші шайқасын Алду тағы жерлесі [[Ходсон Роxи|Ходсон Роxимен]] бірге [[Shooto Brazil]] кешіндке өткізді.Шайқас бірінші раундта теxникалық нокаутпен тоқтатылды. Роxидің көзінің айналасы тіземен соққы нәтижесінде жарылып кетті. 5 айдан кейін Алду үшінші шайқасын дебютант [[Луиса де Пауло|Луиса де Паулоға]] қарсы Shooto Brazil жарысында өткізілді. Алду қылқындыратын тәсіл арқылы жеңіп, қарсыласын бірінші раундтың 56 секундында берілуге мәжбүр етті. Келесі бірнеше жыл бойы ол, әртүрлі ұйымдар астында соғысты, [[Vale Tudo]] және Shooto ардагерлерімен шайқасты. [[Аритано Сильва Барбозо|Аритано Сильва Барбозоны]] аяқ соққылары арқылы 22 секундта жеңіп кетті. Кейін ол Андерсон Силвериумен қайта шықты. Оның алдында Алду онымен шыққанда дәл солай аяқ соққылары арқылы 7:33 уақыттан кейін жеңді. Осыдан кейін, Алду Англияға ұшып, FX3-Battle of Britain турнирінде 2005 жылдың 15 қазанында Мики Янгты 1:05 уақыттан кейін техникалық нокаут арқылы жеңді. == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] 4qqfobzr6do0fth25bm74v9lf30jb0s 3482902 3482901 2025-06-24T16:15:37Z Sagzhan 29953 /* UFC-ге дейінгі мансабы */ 3482902 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo (30 de dezembro de 2010) (cropped).jpg |толық есімі = |лақап аты = |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = |бойы = |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; 1986 жылдың 9 қыркүйегінде туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — бразилиялық бұрынғы кәсіби аралас жекпе-жек шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол UFC ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алдо — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. 2005 жылдың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алдо он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы UFC 194 турнирінде Конор МакГрегормен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == Балалық шағы == Жозе Алдо 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, Бразилияның Манаус қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алдо футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға джиу-джитсудың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо капоэйраны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан Рио-де-Жанейроға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == Ерте мансабы «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] == Қалпына келу == Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті == Pancrase == WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. == World Extreme Cagefighting (WEC) == WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] qvfhead4ocucg4p3xm0h6qq10dmpk27 3482903 3482902 2025-06-24T16:17:57Z Sagzhan 29953 /* World Extreme Cagefighting (WEC) */ 3482903 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo (30 de dezembro de 2010) (cropped).jpg |толық есімі = |лақап аты = |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = |бойы = |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; 1986 жылдың 9 қыркүйегінде туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — бразилиялық бұрынғы кәсіби аралас жекпе-жек шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол UFC ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алдо — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. 2005 жылдың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алдо он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы UFC 194 турнирінде Конор МакГрегормен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == Балалық шағы == Жозе Алдо 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, Бразилияның Манаус қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алдо футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға джиу-джитсудың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо капоэйраны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан Рио-де-Жанейроға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == Ерте мансабы «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] == Қалпына келу == Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті == Pancrase == WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. == World Extreme Cagefighting (WEC) == WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] bk0f24nqw7nzzp0sbvcu8t59qv2u26o 3482904 3482903 2025-06-24T16:23:21Z Sagzhan 29953 /* Жеке өмірі */ 3482904 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo (30 de dezembro de 2010) (cropped).jpg |толық есімі = |лақап аты = |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = |бойы = |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; 1986 жылдың 9 қыркүйегінде туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — бразилиялық бұрынғы кәсіби аралас жекпе-жек шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол UFC ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алдо — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. 2005 жылдың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алдо он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы UFC 194 турнирінде Конор МакГрегормен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == Балалық шағы == Жозе Алдо 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, Бразилияның Манаус қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алдо футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға джиу-джитсудың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо капоэйраны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан Рио-де-Жанейроға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == Ерте мансабы «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] == Қалпына келу == Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті == Pancrase == WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. == World Extreme Cagefighting (WEC) == WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==Mixed martial arts record== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–10 |[[Aiemann Zahabi]] |Decision (unanimous) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|May|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Montreal]], [[Quebec]], Canada |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–9 |[[Mario Bautista]] |Decision (split) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|32–8 |[[Jonathan Martinez]] |Decision (unanimous) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{no2}}Loss |align=center|31–8 |[[Merab Dvalishvili]] |Decision (unanimous) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{Yes2}}Win |align=center|31–7 |[[Rob Font]] |Decision (unanimous) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|30–7 |[[Pedro Munhoz]] |Decision (unanimous) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Houston, Texas]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|29–7 |[[Marlon Vera]] |Decision (unanimous) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{no2}}Loss |align=center|28–7 |[[Petr Yan]] |TKO (punches) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Abu Dhabi]], United Arab Emirates |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–6 |[[Marlon Moraes]] |Decision (split) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–5 |[[Alexander Volkanovski]] |Decision (unanimous) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{yes2}}Win |align=center|28–4 |[[Renato Moicano]] |TKO (punches) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Fortaleza]], Brazil |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center|27–4 |[[Jeremy Stephens]] |TKO (punches) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Calgary, Alberta]], Canada |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–4 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Detroit]], [[Michigan]], United States |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–3 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Rio de Janeiro]], Brazil |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center| 26–2 |[[Frankie Edgar]] |Decision (unanimous) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] tjfosr5o3rhn1tovqoomzsd01n8exl3 3482905 3482904 2025-06-24T16:24:21Z Sagzhan 29953 /* Mixed martial arts record */ 3482905 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo (30 de dezembro de 2010) (cropped).jpg |толық есімі = |лақап аты = |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = |бойы = |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; 1986 жылдың 9 қыркүйегінде туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — бразилиялық бұрынғы кәсіби аралас жекпе-жек шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол UFC ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алдо — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. 2005 жылдың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алдо он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы UFC 194 турнирінде Конор МакГрегормен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == Балалық шағы == Жозе Алдо 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, Бразилияның Манаус қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алдо футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға джиу-джитсудың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо капоэйраны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан Рио-де-Жанейроға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == Ерте мансабы «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] == Қалпына келу == Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті == Pancrase == WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. == World Extreme Cagefighting (WEC) == WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==Mixed martial arts record== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–10 |[[Aiemann Zahabi]] |Decision (unanimous) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|May|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Montreal]], [[Quebec]], Canada |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–9 |[[Mario Bautista]] |Decision (split) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|32–8 |[[Jonathan Martinez]] |Decision (unanimous) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{no2}}Loss |align=center|31–8 |[[Merab Dvalishvili]] |Decision (unanimous) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{Yes2}}Win |align=center|31–7 |[[Rob Font]] |Decision (unanimous) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|30–7 |[[Pedro Munhoz]] |Decision (unanimous) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Houston, Texas]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|29–7 |[[Marlon Vera]] |Decision (unanimous) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{no2}}Loss |align=center|28–7 |[[Petr Yan]] |TKO (punches) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Abu Dhabi]], United Arab Emirates |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–6 |[[Marlon Moraes]] |Decision (split) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–5 |[[Alexander Volkanovski]] |Decision (unanimous) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{yes2}}Win |align=center|28–4 |[[Renato Moicano]] |TKO (punches) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Fortaleza]], Brazil |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center|27–4 |[[Jeremy Stephens]] |TKO (punches) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Calgary, Alberta]], Canada |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–4 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Detroit]], [[Michigan]], United States |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–3 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Rio de Janeiro]], Brazil |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center| 26–2 |[[Frankie Edgar]] |Decision (unanimous) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Boxing record == === Professional === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws=1 }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws= }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] igpj17ery2655baieticxj50gy6rpeo 3482906 3482905 2025-06-24T16:29:23Z Sagzhan 29953 /* Аралас жекпе-жек мансабы */ 3482906 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo (30 de dezembro de 2010) (cropped).jpg |толық есімі = |лақап аты = |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = |бойы = |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; 1986 жылдың 9 қыркүйегінде туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — бразилиялық бұрынғы кәсіби аралас жекпе-жек шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол UFC ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алдо — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. 2005 жылдың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алдо он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы UFC 194 турнирінде Конор МакГрегормен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == Балалық шағы == Жозе Алдо 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, Бразилияның Манаус қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алдо футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға джиу-джитсудың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо капоэйраны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан Рио-де-Жанейроға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] == Қалпына келу == Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті == Pancrase == WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. == World Extreme Cagefighting (WEC) == WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==Mixed martial arts record== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–10 |[[Aiemann Zahabi]] |Decision (unanimous) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|May|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Montreal]], [[Quebec]], Canada |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–9 |[[Mario Bautista]] |Decision (split) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|32–8 |[[Jonathan Martinez]] |Decision (unanimous) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{no2}}Loss |align=center|31–8 |[[Merab Dvalishvili]] |Decision (unanimous) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{Yes2}}Win |align=center|31–7 |[[Rob Font]] |Decision (unanimous) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|30–7 |[[Pedro Munhoz]] |Decision (unanimous) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Houston, Texas]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|29–7 |[[Marlon Vera]] |Decision (unanimous) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{no2}}Loss |align=center|28–7 |[[Petr Yan]] |TKO (punches) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Abu Dhabi]], United Arab Emirates |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–6 |[[Marlon Moraes]] |Decision (split) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–5 |[[Alexander Volkanovski]] |Decision (unanimous) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{yes2}}Win |align=center|28–4 |[[Renato Moicano]] |TKO (punches) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Fortaleza]], Brazil |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center|27–4 |[[Jeremy Stephens]] |TKO (punches) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Calgary, Alberta]], Canada |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–4 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Detroit]], [[Michigan]], United States |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–3 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Rio de Janeiro]], Brazil |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center| 26–2 |[[Frankie Edgar]] |Decision (unanimous) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Boxing record == === Professional === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws=1 }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws= }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] edloo9ehptcuuugp1t293in2rk59i82 3482907 3482906 2025-06-24T16:30:35Z Sagzhan 29953 /* Азеаведоға жеңілуі */ 3482907 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo (30 de dezembro de 2010) (cropped).jpg |толық есімі = |лақап аты = |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = |бойы = |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; 1986 жылдың 9 қыркүйегінде туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — бразилиялық бұрынғы кәсіби аралас жекпе-жек шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол UFC ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алдо — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. 2005 жылдың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алдо он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы UFC 194 турнирінде Конор МакГрегормен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == Балалық шағы == Жозе Алдо 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, Бразилияның Манаус қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алдо футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға джиу-джитсудың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо капоэйраны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан Рио-де-Жанейроға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] == Қалпына келу == Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті == Pancrase == WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. == World Extreme Cagefighting (WEC) == WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==Mixed martial arts record== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–10 |[[Aiemann Zahabi]] |Decision (unanimous) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|May|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Montreal]], [[Quebec]], Canada |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–9 |[[Mario Bautista]] |Decision (split) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|32–8 |[[Jonathan Martinez]] |Decision (unanimous) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{no2}}Loss |align=center|31–8 |[[Merab Dvalishvili]] |Decision (unanimous) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{Yes2}}Win |align=center|31–7 |[[Rob Font]] |Decision (unanimous) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|30–7 |[[Pedro Munhoz]] |Decision (unanimous) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Houston, Texas]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|29–7 |[[Marlon Vera]] |Decision (unanimous) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{no2}}Loss |align=center|28–7 |[[Petr Yan]] |TKO (punches) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Abu Dhabi]], United Arab Emirates |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–6 |[[Marlon Moraes]] |Decision (split) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–5 |[[Alexander Volkanovski]] |Decision (unanimous) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{yes2}}Win |align=center|28–4 |[[Renato Moicano]] |TKO (punches) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Fortaleza]], Brazil |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center|27–4 |[[Jeremy Stephens]] |TKO (punches) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Calgary, Alberta]], Canada |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–4 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Detroit]], [[Michigan]], United States |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–3 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Rio de Janeiro]], Brazil |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center| 26–2 |[[Frankie Edgar]] |Decision (unanimous) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Boxing record == === Professional === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws=1 }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws= }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] 1sl7i4m3kctao8gxatknz8bye2w8lkq 3482908 3482907 2025-06-24T16:31:08Z Sagzhan 29953 /* Азеаведоға жеңілуі */ 3482908 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo (30 de dezembro de 2010) (cropped).jpg |толық есімі = |лақап аты = |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = |бойы = |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; 1986 жылдың 9 қыркүйегінде туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — бразилиялық бұрынғы кәсіби аралас жекпе-жек шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол UFC ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алдо — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. 2005 жылдың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алдо он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы UFC 194 турнирінде Конор МакГрегормен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == Балалық шағы == Жозе Алдо 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, Бразилияның Манаус қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алдо футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға джиу-джитсудың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо капоэйраны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан Рио-де-Жанейроға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] == Қалпына келу == Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті == Pancrase == WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. == World Extreme Cagefighting (WEC) == WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==Mixed martial arts record== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–10 |[[Aiemann Zahabi]] |Decision (unanimous) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|May|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Montreal]], [[Quebec]], Canada |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–9 |[[Mario Bautista]] |Decision (split) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|32–8 |[[Jonathan Martinez]] |Decision (unanimous) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{no2}}Loss |align=center|31–8 |[[Merab Dvalishvili]] |Decision (unanimous) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{Yes2}}Win |align=center|31–7 |[[Rob Font]] |Decision (unanimous) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|30–7 |[[Pedro Munhoz]] |Decision (unanimous) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Houston, Texas]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|29–7 |[[Marlon Vera]] |Decision (unanimous) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{no2}}Loss |align=center|28–7 |[[Petr Yan]] |TKO (punches) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Abu Dhabi]], United Arab Emirates |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–6 |[[Marlon Moraes]] |Decision (split) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–5 |[[Alexander Volkanovski]] |Decision (unanimous) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{yes2}}Win |align=center|28–4 |[[Renato Moicano]] |TKO (punches) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Fortaleza]], Brazil |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center|27–4 |[[Jeremy Stephens]] |TKO (punches) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Calgary, Alberta]], Canada |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–4 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Detroit]], [[Michigan]], United States |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–3 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Rio de Janeiro]], Brazil |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center| 26–2 |[[Frankie Edgar]] |Decision (unanimous) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Boxing record == === Professional === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws=1 }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws= }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] jup12mix9nltad3xctwkl478acx5v7b 3482909 3482908 2025-06-24T16:31:45Z Sagzhan 29953 /* Қалпына келу */ 3482909 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo (30 de dezembro de 2010) (cropped).jpg |толық есімі = |лақап аты = |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = |бойы = |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; 1986 жылдың 9 қыркүйегінде туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — бразилиялық бұрынғы кәсіби аралас жекпе-жек шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол UFC ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алдо — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. 2005 жылдың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алдо он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы UFC 194 турнирінде Конор МакГрегормен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == Балалық шағы == Жозе Алдо 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, Бразилияның Манаус қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алдо футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға джиу-джитсудың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо капоэйраны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан Рио-де-Жанейроға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] == Қалпына келу == Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті == Pancrase == WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. == World Extreme Cagefighting (WEC) == WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==Mixed martial arts record== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–10 |[[Aiemann Zahabi]] |Decision (unanimous) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|May|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Montreal]], [[Quebec]], Canada |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–9 |[[Mario Bautista]] |Decision (split) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|32–8 |[[Jonathan Martinez]] |Decision (unanimous) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{no2}}Loss |align=center|31–8 |[[Merab Dvalishvili]] |Decision (unanimous) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{Yes2}}Win |align=center|31–7 |[[Rob Font]] |Decision (unanimous) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|30–7 |[[Pedro Munhoz]] |Decision (unanimous) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Houston, Texas]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|29–7 |[[Marlon Vera]] |Decision (unanimous) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{no2}}Loss |align=center|28–7 |[[Petr Yan]] |TKO (punches) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Abu Dhabi]], United Arab Emirates |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–6 |[[Marlon Moraes]] |Decision (split) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–5 |[[Alexander Volkanovski]] |Decision (unanimous) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{yes2}}Win |align=center|28–4 |[[Renato Moicano]] |TKO (punches) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Fortaleza]], Brazil |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center|27–4 |[[Jeremy Stephens]] |TKO (punches) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Calgary, Alberta]], Canada |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–4 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Detroit]], [[Michigan]], United States |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–3 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Rio de Janeiro]], Brazil |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center| 26–2 |[[Frankie Edgar]] |Decision (unanimous) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Boxing record == === Professional === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws=1 }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws= }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] m1t9dv2u1ks5245n3nzpqai2jpy57gw 3482910 3482909 2025-06-24T16:32:44Z Sagzhan 29953 /* Азеаведоға жеңілуі */ 3482910 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo (30 de dezembro de 2010) (cropped).jpg |толық есімі = |лақап аты = |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = |бойы = |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; 1986 жылдың 9 қыркүйегінде туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — бразилиялық бұрынғы кәсіби аралас жекпе-жек шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол UFC ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алдо — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. 2005 жылдың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алдо он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы UFC 194 турнирінде Конор МакГрегормен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == Балалық шағы == Жозе Алдо 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, Бразилияның Манаус қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алдо футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға джиу-джитсудың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо капоэйраны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан Рио-де-Жанейроға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == === Ерте мансабы === Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] == Қалпына келу == Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті == Pancrase == WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. == World Extreme Cagefighting (WEC) == WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==Mixed martial arts record== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–10 |[[Aiemann Zahabi]] |Decision (unanimous) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|May|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Montreal]], [[Quebec]], Canada |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–9 |[[Mario Bautista]] |Decision (split) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|32–8 |[[Jonathan Martinez]] |Decision (unanimous) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{no2}}Loss |align=center|31–8 |[[Merab Dvalishvili]] |Decision (unanimous) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{Yes2}}Win |align=center|31–7 |[[Rob Font]] |Decision (unanimous) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|30–7 |[[Pedro Munhoz]] |Decision (unanimous) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Houston, Texas]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|29–7 |[[Marlon Vera]] |Decision (unanimous) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{no2}}Loss |align=center|28–7 |[[Petr Yan]] |TKO (punches) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Abu Dhabi]], United Arab Emirates |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–6 |[[Marlon Moraes]] |Decision (split) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–5 |[[Alexander Volkanovski]] |Decision (unanimous) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{yes2}}Win |align=center|28–4 |[[Renato Moicano]] |TKO (punches) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Fortaleza]], Brazil |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center|27–4 |[[Jeremy Stephens]] |TKO (punches) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Calgary, Alberta]], Canada |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–4 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Detroit]], [[Michigan]], United States |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–3 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Rio de Janeiro]], Brazil |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center| 26–2 |[[Frankie Edgar]] |Decision (unanimous) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Boxing record == === Professional === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws=1 }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws= }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] ent954j7ve7ku148ppvkdsjtcay14m7 3482911 3482910 2025-06-24T16:32:58Z Sagzhan 29953 /* Қалпына келу */ 3482911 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo (30 de dezembro de 2010) (cropped).jpg |толық есімі = |лақап аты = |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = |бойы = |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; 1986 жылдың 9 қыркүйегінде туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — бразилиялық бұрынғы кәсіби аралас жекпе-жек шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол UFC ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алдо — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. 2005 жылдың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алдо он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы UFC 194 турнирінде Конор МакГрегормен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == Балалық шағы == Жозе Алдо 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, Бразилияның Манаус қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алдо футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға джиу-джитсудың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо капоэйраны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан Рио-де-Жанейроға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == === Ерте мансабы === Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] === Қалпына келу === Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті == Pancrase == WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. == World Extreme Cagefighting (WEC) == WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==Mixed martial arts record== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–10 |[[Aiemann Zahabi]] |Decision (unanimous) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|May|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Montreal]], [[Quebec]], Canada |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–9 |[[Mario Bautista]] |Decision (split) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|32–8 |[[Jonathan Martinez]] |Decision (unanimous) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{no2}}Loss |align=center|31–8 |[[Merab Dvalishvili]] |Decision (unanimous) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{Yes2}}Win |align=center|31–7 |[[Rob Font]] |Decision (unanimous) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|30–7 |[[Pedro Munhoz]] |Decision (unanimous) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Houston, Texas]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|29–7 |[[Marlon Vera]] |Decision (unanimous) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{no2}}Loss |align=center|28–7 |[[Petr Yan]] |TKO (punches) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Abu Dhabi]], United Arab Emirates |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–6 |[[Marlon Moraes]] |Decision (split) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–5 |[[Alexander Volkanovski]] |Decision (unanimous) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{yes2}}Win |align=center|28–4 |[[Renato Moicano]] |TKO (punches) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Fortaleza]], Brazil |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center|27–4 |[[Jeremy Stephens]] |TKO (punches) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Calgary, Alberta]], Canada |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–4 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Detroit]], [[Michigan]], United States |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–3 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Rio de Janeiro]], Brazil |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center| 26–2 |[[Frankie Edgar]] |Decision (unanimous) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Boxing record == === Professional === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws=1 }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws= }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] mlsk28fj7b58qqpoj28amaxuyn8cp87 3482912 3482911 2025-06-24T16:33:14Z Sagzhan 29953 /* Pancrase */ 3482912 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo (30 de dezembro de 2010) (cropped).jpg |толық есімі = |лақап аты = |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = |бойы = |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; 1986 жылдың 9 қыркүйегінде туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — бразилиялық бұрынғы кәсіби аралас жекпе-жек шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол UFC ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алдо — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. 2005 жылдың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алдо он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы UFC 194 турнирінде Конор МакГрегормен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == Балалық шағы == Жозе Алдо 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, Бразилияның Манаус қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алдо футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға джиу-джитсудың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо капоэйраны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан Рио-де-Жанейроға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == === Ерте мансабы === Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] === Қалпына келу === Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті === Pancrase === WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. == World Extreme Cagefighting (WEC) == WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==Mixed martial arts record== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–10 |[[Aiemann Zahabi]] |Decision (unanimous) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|May|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Montreal]], [[Quebec]], Canada |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–9 |[[Mario Bautista]] |Decision (split) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|32–8 |[[Jonathan Martinez]] |Decision (unanimous) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{no2}}Loss |align=center|31–8 |[[Merab Dvalishvili]] |Decision (unanimous) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{Yes2}}Win |align=center|31–7 |[[Rob Font]] |Decision (unanimous) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|30–7 |[[Pedro Munhoz]] |Decision (unanimous) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Houston, Texas]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|29–7 |[[Marlon Vera]] |Decision (unanimous) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{no2}}Loss |align=center|28–7 |[[Petr Yan]] |TKO (punches) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Abu Dhabi]], United Arab Emirates |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–6 |[[Marlon Moraes]] |Decision (split) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–5 |[[Alexander Volkanovski]] |Decision (unanimous) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{yes2}}Win |align=center|28–4 |[[Renato Moicano]] |TKO (punches) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Fortaleza]], Brazil |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center|27–4 |[[Jeremy Stephens]] |TKO (punches) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Calgary, Alberta]], Canada |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–4 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Detroit]], [[Michigan]], United States |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–3 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Rio de Janeiro]], Brazil |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center| 26–2 |[[Frankie Edgar]] |Decision (unanimous) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Boxing record == === Professional === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws=1 }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws= }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] 84nrpog2amrhst0ydjmayadkd64c83m 3482913 3482912 2025-06-24T16:37:03Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3482913 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo (30 de dezembro de 2010) (cropped).jpg |толық есімі = Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор |лақап аты = |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = |бойы = |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; 1986 жылдың 9 қыркүйегінде туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — бразилиялық бұрынғы кәсіби аралас жекпе-жек шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол UFC ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алдо — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. 2005 жылдың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алдо он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы UFC 194 турнирінде Конор МакГрегормен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == Балалық шағы == Жозе Алдо 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, Бразилияның Манаус қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алдо футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға джиу-джитсудың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо капоэйраны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан Рио-де-Жанейроға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == === Ерте мансабы === Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] === Қалпына келу === Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті === Pancrase === WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. == World Extreme Cagefighting (WEC) == WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==Mixed martial arts record== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–10 |[[Aiemann Zahabi]] |Decision (unanimous) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|May|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Montreal]], [[Quebec]], Canada |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–9 |[[Mario Bautista]] |Decision (split) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|32–8 |[[Jonathan Martinez]] |Decision (unanimous) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{no2}}Loss |align=center|31–8 |[[Merab Dvalishvili]] |Decision (unanimous) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{Yes2}}Win |align=center|31–7 |[[Rob Font]] |Decision (unanimous) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|30–7 |[[Pedro Munhoz]] |Decision (unanimous) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Houston, Texas]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|29–7 |[[Marlon Vera]] |Decision (unanimous) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{no2}}Loss |align=center|28–7 |[[Petr Yan]] |TKO (punches) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Abu Dhabi]], United Arab Emirates |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–6 |[[Marlon Moraes]] |Decision (split) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–5 |[[Alexander Volkanovski]] |Decision (unanimous) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{yes2}}Win |align=center|28–4 |[[Renato Moicano]] |TKO (punches) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Fortaleza]], Brazil |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center|27–4 |[[Jeremy Stephens]] |TKO (punches) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Calgary, Alberta]], Canada |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–4 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Detroit]], [[Michigan]], United States |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–3 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Rio de Janeiro]], Brazil |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center| 26–2 |[[Frankie Edgar]] |Decision (unanimous) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Boxing record == === Professional === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws=1 }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws= }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] fr2y570hddzlm4xqs2gybtngzttqs6y 3482914 3482913 2025-06-24T16:37:55Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3482914 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo (30 de dezembro de 2010) (cropped).jpg |толық есімі = Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор |лақап аты = |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = 09.09.1986 |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = |бойы = |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; 1986 жылдың 9 қыркүйегінде туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — бразилиялық бұрынғы кәсіби аралас жекпе-жек шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол UFC ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алдо — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. 2005 жылдың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алдо он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы UFC 194 турнирінде Конор МакГрегормен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == Балалық шағы == Жозе Алдо 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, Бразилияның Манаус қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алдо футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға джиу-джитсудың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо капоэйраны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан Рио-де-Жанейроға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == === Ерте мансабы === Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] === Қалпына келу === Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті === Pancrase === WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. == World Extreme Cagefighting (WEC) == WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==Mixed martial arts record== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–10 |[[Aiemann Zahabi]] |Decision (unanimous) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|May|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Montreal]], [[Quebec]], Canada |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–9 |[[Mario Bautista]] |Decision (split) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|32–8 |[[Jonathan Martinez]] |Decision (unanimous) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{no2}}Loss |align=center|31–8 |[[Merab Dvalishvili]] |Decision (unanimous) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{Yes2}}Win |align=center|31–7 |[[Rob Font]] |Decision (unanimous) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|30–7 |[[Pedro Munhoz]] |Decision (unanimous) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Houston, Texas]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|29–7 |[[Marlon Vera]] |Decision (unanimous) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{no2}}Loss |align=center|28–7 |[[Petr Yan]] |TKO (punches) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Abu Dhabi]], United Arab Emirates |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–6 |[[Marlon Moraes]] |Decision (split) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–5 |[[Alexander Volkanovski]] |Decision (unanimous) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{yes2}}Win |align=center|28–4 |[[Renato Moicano]] |TKO (punches) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Fortaleza]], Brazil |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center|27–4 |[[Jeremy Stephens]] |TKO (punches) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Calgary, Alberta]], Canada |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–4 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Detroit]], [[Michigan]], United States |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–3 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Rio de Janeiro]], Brazil |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center| 26–2 |[[Frankie Edgar]] |Decision (unanimous) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Boxing record == === Professional === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws=1 }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws= }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] nca34q76u4emtobli1yuza624arwk72 3482915 3482914 2025-06-24T16:38:23Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3482915 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo (30 de dezembro de 2010) (cropped).jpg |толық есімі = Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор |лақап аты = Жуниор |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = 09.09.1986 |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = |бойы = |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; 1986 жылдың 9 қыркүйегінде туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — бразилиялық бұрынғы кәсіби аралас жекпе-жек шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол UFC ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алдо — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. 2005 жылдың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алдо он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы UFC 194 турнирінде Конор МакГрегормен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == Балалық шағы == Жозе Алдо 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, Бразилияның Манаус қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алдо футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға джиу-джитсудың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо капоэйраны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан Рио-де-Жанейроға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == === Ерте мансабы === Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] === Қалпына келу === Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті === Pancrase === WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. == World Extreme Cagefighting (WEC) == WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==Mixed martial arts record== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–10 |[[Aiemann Zahabi]] |Decision (unanimous) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|May|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Montreal]], [[Quebec]], Canada |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–9 |[[Mario Bautista]] |Decision (split) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|32–8 |[[Jonathan Martinez]] |Decision (unanimous) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{no2}}Loss |align=center|31–8 |[[Merab Dvalishvili]] |Decision (unanimous) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{Yes2}}Win |align=center|31–7 |[[Rob Font]] |Decision (unanimous) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|30–7 |[[Pedro Munhoz]] |Decision (unanimous) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Houston, Texas]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|29–7 |[[Marlon Vera]] |Decision (unanimous) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{no2}}Loss |align=center|28–7 |[[Petr Yan]] |TKO (punches) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Abu Dhabi]], United Arab Emirates |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–6 |[[Marlon Moraes]] |Decision (split) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–5 |[[Alexander Volkanovski]] |Decision (unanimous) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{yes2}}Win |align=center|28–4 |[[Renato Moicano]] |TKO (punches) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Fortaleza]], Brazil |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center|27–4 |[[Jeremy Stephens]] |TKO (punches) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Calgary, Alberta]], Canada |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–4 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Detroit]], [[Michigan]], United States |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–3 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Rio de Janeiro]], Brazil |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center| 26–2 |[[Frankie Edgar]] |Decision (unanimous) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Boxing record == === Professional === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws=1 }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws= }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] gthow55w3ho0jk6pxgtan3rk8s4vo8t 3482916 3482915 2025-06-24T16:39:06Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3482916 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo (30 de dezembro de 2010) (cropped).jpg |толық есімі = Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор |лақап аты = Жуниор |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = 09.09.1986 |туған жері = Манаус, Амазонас, Бразилия |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = |бойы = |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; 1986 жылдың 9 қыркүйегінде туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — бразилиялық бұрынғы кәсіби аралас жекпе-жек шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол UFC ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алдо — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. 2005 жылдың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алдо он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы UFC 194 турнирінде Конор МакГрегормен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == Балалық шағы == Жозе Алдо 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, Бразилияның Манаус қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алдо футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға джиу-джитсудың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо капоэйраны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан Рио-де-Жанейроға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == === Ерте мансабы === Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] === Қалпына келу === Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті === Pancrase === WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. == World Extreme Cagefighting (WEC) == WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==Mixed martial arts record== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–10 |[[Aiemann Zahabi]] |Decision (unanimous) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|May|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Montreal]], [[Quebec]], Canada |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–9 |[[Mario Bautista]] |Decision (split) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|32–8 |[[Jonathan Martinez]] |Decision (unanimous) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{no2}}Loss |align=center|31–8 |[[Merab Dvalishvili]] |Decision (unanimous) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{Yes2}}Win |align=center|31–7 |[[Rob Font]] |Decision (unanimous) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|30–7 |[[Pedro Munhoz]] |Decision (unanimous) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Houston, Texas]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|29–7 |[[Marlon Vera]] |Decision (unanimous) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{no2}}Loss |align=center|28–7 |[[Petr Yan]] |TKO (punches) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Abu Dhabi]], United Arab Emirates |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–6 |[[Marlon Moraes]] |Decision (split) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–5 |[[Alexander Volkanovski]] |Decision (unanimous) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{yes2}}Win |align=center|28–4 |[[Renato Moicano]] |TKO (punches) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Fortaleza]], Brazil |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center|27–4 |[[Jeremy Stephens]] |TKO (punches) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Calgary, Alberta]], Canada |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–4 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Detroit]], [[Michigan]], United States |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–3 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Rio de Janeiro]], Brazil |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center| 26–2 |[[Frankie Edgar]] |Decision (unanimous) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Boxing record == === Professional === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws=1 }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws= }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] rcv7x2n7l64i4xedellnl2ah3g77et0 3482917 3482916 2025-06-24T16:39:40Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3482917 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo (30 de dezembro de 2010) (cropped).jpg |толық есімі = Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор |лақап аты = Жуниор |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = 09.09.1986 |туған жері = Манаус, Амазонас, Бразилия |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = |бойы = 170 см |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; 1986 жылдың 9 қыркүйегінде туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — бразилиялық бұрынғы кәсіби аралас жекпе-жек шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол UFC ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алдо — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. 2005 жылдың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алдо он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы UFC 194 турнирінде Конор МакГрегормен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == Балалық шағы == Жозе Алдо 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, Бразилияның Манаус қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алдо футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға джиу-джитсудың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо капоэйраны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан Рио-де-Жанейроға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == === Ерте мансабы === Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] === Қалпына келу === Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті === Pancrase === WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. == World Extreme Cagefighting (WEC) == WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==Mixed martial arts record== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–10 |[[Aiemann Zahabi]] |Decision (unanimous) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|May|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Montreal]], [[Quebec]], Canada |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–9 |[[Mario Bautista]] |Decision (split) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|32–8 |[[Jonathan Martinez]] |Decision (unanimous) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{no2}}Loss |align=center|31–8 |[[Merab Dvalishvili]] |Decision (unanimous) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{Yes2}}Win |align=center|31–7 |[[Rob Font]] |Decision (unanimous) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|30–7 |[[Pedro Munhoz]] |Decision (unanimous) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Houston, Texas]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|29–7 |[[Marlon Vera]] |Decision (unanimous) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{no2}}Loss |align=center|28–7 |[[Petr Yan]] |TKO (punches) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Abu Dhabi]], United Arab Emirates |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–6 |[[Marlon Moraes]] |Decision (split) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–5 |[[Alexander Volkanovski]] |Decision (unanimous) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{yes2}}Win |align=center|28–4 |[[Renato Moicano]] |TKO (punches) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Fortaleza]], Brazil |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center|27–4 |[[Jeremy Stephens]] |TKO (punches) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Calgary, Alberta]], Canada |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–4 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Detroit]], [[Michigan]], United States |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–3 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Rio de Janeiro]], Brazil |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center| 26–2 |[[Frankie Edgar]] |Decision (unanimous) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Boxing record == === Professional === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws=1 }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws= }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] qdxquaxz0yci058486rlpdb0jyinykn 3482918 3482917 2025-06-24T16:40:25Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3482918 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo (30 de dezembro de 2010) (cropped).jpg |толық есімі = Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор |лақап аты = Жуниор |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = 09.09.1986 |туған жері = Манаус, Амазонас, Бразилия |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = 65 кг |бойы = 170 см |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; 1986 жылдың 9 қыркүйегінде туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — бразилиялық бұрынғы кәсіби аралас жекпе-жек шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол UFC ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алдо — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. 2005 жылдың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алдо он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы UFC 194 турнирінде Конор МакГрегормен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == Балалық шағы == Жозе Алдо 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, Бразилияның Манаус қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алдо футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға джиу-джитсудың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо капоэйраны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан Рио-де-Жанейроға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == === Ерте мансабы === Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] === Қалпына келу === Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті === Pancrase === WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. == World Extreme Cagefighting (WEC) == WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==Mixed martial arts record== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–10 |[[Aiemann Zahabi]] |Decision (unanimous) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|May|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Montreal]], [[Quebec]], Canada |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–9 |[[Mario Bautista]] |Decision (split) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|32–8 |[[Jonathan Martinez]] |Decision (unanimous) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{no2}}Loss |align=center|31–8 |[[Merab Dvalishvili]] |Decision (unanimous) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{Yes2}}Win |align=center|31–7 |[[Rob Font]] |Decision (unanimous) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|30–7 |[[Pedro Munhoz]] |Decision (unanimous) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Houston, Texas]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|29–7 |[[Marlon Vera]] |Decision (unanimous) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{no2}}Loss |align=center|28–7 |[[Petr Yan]] |TKO (punches) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Abu Dhabi]], United Arab Emirates |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–6 |[[Marlon Moraes]] |Decision (split) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–5 |[[Alexander Volkanovski]] |Decision (unanimous) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{yes2}}Win |align=center|28–4 |[[Renato Moicano]] |TKO (punches) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Fortaleza]], Brazil |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center|27–4 |[[Jeremy Stephens]] |TKO (punches) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Calgary, Alberta]], Canada |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–4 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Detroit]], [[Michigan]], United States |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–3 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Rio de Janeiro]], Brazil |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center| 26–2 |[[Frankie Edgar]] |Decision (unanimous) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Boxing record == === Professional === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws=1 }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws= }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] dn9vod5mc6zdbtp17wtix3exuyhvptv 3482920 3482918 2025-06-24T16:41:24Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3482920 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo, UFC 189 World Tour London (2) (cropped).jpg |толық есімі = Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор |лақап аты = Жуниор |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = 09.09.1986 |туған жері = Манаус, Амазонас, Бразилия |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = 65 кг |бойы = 170 см |қолдың қарқыны = |стилі = |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; 1986 жылдың 9 қыркүйегінде туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — бразилиялық бұрынғы кәсіби аралас жекпе-жек шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол UFC ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алдо — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. 2005 жылдың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алдо он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы UFC 194 турнирінде Конор МакГрегормен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == Балалық шағы == Жозе Алдо 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, Бразилияның Манаус қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алдо футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға джиу-джитсудың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо капоэйраны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан Рио-де-Жанейроға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == === Ерте мансабы === Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] === Қалпына келу === Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті === Pancrase === WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. == World Extreme Cagefighting (WEC) == WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==Mixed martial arts record== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–10 |[[Aiemann Zahabi]] |Decision (unanimous) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|May|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Montreal]], [[Quebec]], Canada |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–9 |[[Mario Bautista]] |Decision (split) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|32–8 |[[Jonathan Martinez]] |Decision (unanimous) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{no2}}Loss |align=center|31–8 |[[Merab Dvalishvili]] |Decision (unanimous) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{Yes2}}Win |align=center|31–7 |[[Rob Font]] |Decision (unanimous) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|30–7 |[[Pedro Munhoz]] |Decision (unanimous) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Houston, Texas]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|29–7 |[[Marlon Vera]] |Decision (unanimous) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{no2}}Loss |align=center|28–7 |[[Petr Yan]] |TKO (punches) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Abu Dhabi]], United Arab Emirates |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–6 |[[Marlon Moraes]] |Decision (split) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–5 |[[Alexander Volkanovski]] |Decision (unanimous) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{yes2}}Win |align=center|28–4 |[[Renato Moicano]] |TKO (punches) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Fortaleza]], Brazil |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center|27–4 |[[Jeremy Stephens]] |TKO (punches) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Calgary, Alberta]], Canada |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–4 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Detroit]], [[Michigan]], United States |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–3 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Rio de Janeiro]], Brazil |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center| 26–2 |[[Frankie Edgar]] |Decision (unanimous) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Boxing record == === Professional === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws=1 }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws= }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] 9980b07dzrdhgitckryn9sy8pj2it8r 3482969 3482920 2025-06-25T01:41:22Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3482969 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo, UFC 189 World Tour London (2) (cropped).jpg |толық есімі = Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор |лақап аты = Жуниор |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = 09.09.1986 |туған жері = Манаус, Амазонас, Бразилия |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = 65 кг |бойы = 170 см |қолдың қарқыны = |стилі = бокс, джиу-джитсу |бапкері = |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; 1986 жылдың 9 қыркүйегінде туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — бразилиялық бұрынғы кәсіби аралас жекпе-жек шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол UFC ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алдо — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. 2005 жылдың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алдо он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы UFC 194 турнирінде Конор МакГрегормен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == Балалық шағы == Жозе Алдо 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, Бразилияның Манаус қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алдо футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға джиу-джитсудың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо капоэйраны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан Рио-де-Жанейроға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == === Ерте мансабы === Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] === Қалпына келу === Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті === Pancrase === WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. == World Extreme Cagefighting (WEC) == WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==Mixed martial arts record== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–10 |[[Aiemann Zahabi]] |Decision (unanimous) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|May|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Montreal]], [[Quebec]], Canada |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–9 |[[Mario Bautista]] |Decision (split) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|32–8 |[[Jonathan Martinez]] |Decision (unanimous) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{no2}}Loss |align=center|31–8 |[[Merab Dvalishvili]] |Decision (unanimous) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{Yes2}}Win |align=center|31–7 |[[Rob Font]] |Decision (unanimous) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|30–7 |[[Pedro Munhoz]] |Decision (unanimous) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Houston, Texas]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|29–7 |[[Marlon Vera]] |Decision (unanimous) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{no2}}Loss |align=center|28–7 |[[Petr Yan]] |TKO (punches) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Abu Dhabi]], United Arab Emirates |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–6 |[[Marlon Moraes]] |Decision (split) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–5 |[[Alexander Volkanovski]] |Decision (unanimous) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{yes2}}Win |align=center|28–4 |[[Renato Moicano]] |TKO (punches) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Fortaleza]], Brazil |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center|27–4 |[[Jeremy Stephens]] |TKO (punches) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Calgary, Alberta]], Canada |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–4 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Detroit]], [[Michigan]], United States |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–3 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Rio de Janeiro]], Brazil |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center| 26–2 |[[Frankie Edgar]] |Decision (unanimous) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Boxing record == === Professional === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws=1 }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws= }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] fxrl7xy6cj56s9dmcj1uqkypx11sswy 3482970 3482969 2025-06-25T01:41:59Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3482970 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo, UFC 189 World Tour London (2) (cropped).jpg |толық есімі = Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор |лақап аты = Жуниор |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = 09.09.1986 |туған жері = Манаус, Амазонас, Бразилия |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = 65 кг |бойы = 170 см |қолдың қарқыны = |стилі = бокс, джиу-джитсу |бапкері = Андре Педернейрас |команда = |мансабы = |чемпион белдігі = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; 1986 жылдың 9 қыркүйегінде туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — бразилиялық бұрынғы кәсіби аралас жекпе-жек шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол UFC ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алдо — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. 2005 жылдың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алдо он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы UFC 194 турнирінде Конор МакГрегормен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == Балалық шағы == Жозе Алдо 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, Бразилияның Манаус қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алдо футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға джиу-джитсудың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо капоэйраны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан Рио-де-Жанейроға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == === Ерте мансабы === Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] === Қалпына келу === Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті === Pancrase === WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. == World Extreme Cagefighting (WEC) == WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==Mixed martial arts record== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–10 |[[Aiemann Zahabi]] |Decision (unanimous) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|May|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Montreal]], [[Quebec]], Canada |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–9 |[[Mario Bautista]] |Decision (split) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|32–8 |[[Jonathan Martinez]] |Decision (unanimous) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{no2}}Loss |align=center|31–8 |[[Merab Dvalishvili]] |Decision (unanimous) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{Yes2}}Win |align=center|31–7 |[[Rob Font]] |Decision (unanimous) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|30–7 |[[Pedro Munhoz]] |Decision (unanimous) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Houston, Texas]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|29–7 |[[Marlon Vera]] |Decision (unanimous) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{no2}}Loss |align=center|28–7 |[[Petr Yan]] |TKO (punches) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Abu Dhabi]], United Arab Emirates |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–6 |[[Marlon Moraes]] |Decision (split) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–5 |[[Alexander Volkanovski]] |Decision (unanimous) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{yes2}}Win |align=center|28–4 |[[Renato Moicano]] |TKO (punches) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Fortaleza]], Brazil |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center|27–4 |[[Jeremy Stephens]] |TKO (punches) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Calgary, Alberta]], Canada |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–4 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Detroit]], [[Michigan]], United States |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–3 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Rio de Janeiro]], Brazil |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center| 26–2 |[[Frankie Edgar]] |Decision (unanimous) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Boxing record == === Professional === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws=1 }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws= }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] ng0aq2y7iaiivf48icrxnuas902buek 3482971 3482970 2025-06-25T01:42:32Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3482971 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo, UFC 189 World Tour London (2) (cropped).jpg |толық есімі = Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор |лақап аты = Жуниор |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = 09.09.1986 |туған жері = Манаус, Амазонас, Бразилия |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = 65 кг |бойы = 170 см |қолдың қарқыны = |стилі = бокс, джиу-джитсу |бапкері = Андре Педернейрас |команда = Nova União |мансабы = |чемпион белдігі = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; 1986 жылдың 9 қыркүйегінде туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — бразилиялық бұрынғы кәсіби аралас жекпе-жек шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол UFC ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алдо — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. 2005 жылдың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алдо он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы UFC 194 турнирінде Конор МакГрегормен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == Балалық шағы == Жозе Алдо 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, Бразилияның Манаус қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алдо футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға джиу-джитсудың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо капоэйраны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан Рио-де-Жанейроға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == === Ерте мансабы === Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] === Қалпына келу === Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті === Pancrase === WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. == World Extreme Cagefighting (WEC) == WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==Mixed martial arts record== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–10 |[[Aiemann Zahabi]] |Decision (unanimous) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|May|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Montreal]], [[Quebec]], Canada |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–9 |[[Mario Bautista]] |Decision (split) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|32–8 |[[Jonathan Martinez]] |Decision (unanimous) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{no2}}Loss |align=center|31–8 |[[Merab Dvalishvili]] |Decision (unanimous) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{Yes2}}Win |align=center|31–7 |[[Rob Font]] |Decision (unanimous) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|30–7 |[[Pedro Munhoz]] |Decision (unanimous) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Houston, Texas]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|29–7 |[[Marlon Vera]] |Decision (unanimous) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{no2}}Loss |align=center|28–7 |[[Petr Yan]] |TKO (punches) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Abu Dhabi]], United Arab Emirates |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–6 |[[Marlon Moraes]] |Decision (split) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–5 |[[Alexander Volkanovski]] |Decision (unanimous) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{yes2}}Win |align=center|28–4 |[[Renato Moicano]] |TKO (punches) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Fortaleza]], Brazil |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center|27–4 |[[Jeremy Stephens]] |TKO (punches) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Calgary, Alberta]], Canada |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–4 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Detroit]], [[Michigan]], United States |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–3 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Rio de Janeiro]], Brazil |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center| 26–2 |[[Frankie Edgar]] |Decision (unanimous) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Boxing record == === Professional === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws=1 }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws= }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] i9cn60ehleo95e0z1zlpntsg5tdtc84 3482972 3482971 2025-06-25T01:43:57Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3482972 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo, UFC 189 World Tour London (2) (cropped).jpg |толық есімі = Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор |лақап аты = Жуниор |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = 09.09.1986 |туған жері = Манаус, Амазонас, Бразилия |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = 65 кг |бойы = 170 см |қолдың қарқыны = |стилі = бокс, джиу-джитсу |бапкері = Андре Педернейрас |команда = Nova União |мансабы = 2004–2025 |чемпион белдігі = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; 1986 жылдың 9 қыркүйегінде туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — бразилиялық бұрынғы кәсіби аралас жекпе-жек шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол UFC ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алдо — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. 2005 жылдың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алдо он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы UFC 194 турнирінде Конор МакГрегормен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == Балалық шағы == Жозе Алдо 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, Бразилияның Манаус қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алдо футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға джиу-джитсудың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо капоэйраны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан Рио-де-Жанейроға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == === Ерте мансабы === Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] === Қалпына келу === Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті === Pancrase === WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. == World Extreme Cagefighting (WEC) == WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==Mixed martial arts record== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–10 |[[Aiemann Zahabi]] |Decision (unanimous) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|May|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Montreal]], [[Quebec]], Canada |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–9 |[[Mario Bautista]] |Decision (split) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|32–8 |[[Jonathan Martinez]] |Decision (unanimous) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{no2}}Loss |align=center|31–8 |[[Merab Dvalishvili]] |Decision (unanimous) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{Yes2}}Win |align=center|31–7 |[[Rob Font]] |Decision (unanimous) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|30–7 |[[Pedro Munhoz]] |Decision (unanimous) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Houston, Texas]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|29–7 |[[Marlon Vera]] |Decision (unanimous) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{no2}}Loss |align=center|28–7 |[[Petr Yan]] |TKO (punches) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Abu Dhabi]], United Arab Emirates |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–6 |[[Marlon Moraes]] |Decision (split) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–5 |[[Alexander Volkanovski]] |Decision (unanimous) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{yes2}}Win |align=center|28–4 |[[Renato Moicano]] |TKO (punches) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Fortaleza]], Brazil |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center|27–4 |[[Jeremy Stephens]] |TKO (punches) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Calgary, Alberta]], Canada |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–4 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Detroit]], [[Michigan]], United States |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–3 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Rio de Janeiro]], Brazil |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center| 26–2 |[[Frankie Edgar]] |Decision (unanimous) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Boxing record == === Professional === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws=1 }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws= }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] 65wl0tfrc62evsl70efijus7gdqywu4 3482973 3482972 2025-06-25T01:46:55Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3482973 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo, UFC 189 World Tour London (2) (cropped).jpg |толық есімі = Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор |лақап аты = Жуниор |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = 09.09.1986 |туған жері = Манаус, Амазонас, [[Бразилия]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = 65 кг |бойы = 170 см |қолдың қарқыны = |стилі = бокс, джиу-джитсу |бапкері = Андре Педернейрас |команда = Nova União |мансабы = 2004–2025 |чемпион белдігі = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; 1986 жылдың 9 қыркүйегінде туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — бразилиялық бұрынғы кәсіби аралас жекпе-жек шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол UFC ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алдо — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. 2005 жылдың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алдо он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы UFC 194 турнирінде Конор МакГрегормен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == Балалық шағы == Жозе Алдо 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, Бразилияның Манаус қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алдо футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға джиу-джитсудың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо капоэйраны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан Рио-де-Жанейроға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == === Ерте мансабы === Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] === Қалпына келу === Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті === Pancrase === WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. == World Extreme Cagefighting (WEC) == WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==Mixed martial arts record== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–10 |[[Aiemann Zahabi]] |Decision (unanimous) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|May|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Montreal]], [[Quebec]], Canada |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–9 |[[Mario Bautista]] |Decision (split) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|32–8 |[[Jonathan Martinez]] |Decision (unanimous) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{no2}}Loss |align=center|31–8 |[[Merab Dvalishvili]] |Decision (unanimous) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{Yes2}}Win |align=center|31–7 |[[Rob Font]] |Decision (unanimous) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|30–7 |[[Pedro Munhoz]] |Decision (unanimous) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Houston, Texas]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|29–7 |[[Marlon Vera]] |Decision (unanimous) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{no2}}Loss |align=center|28–7 |[[Petr Yan]] |TKO (punches) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Abu Dhabi]], United Arab Emirates |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–6 |[[Marlon Moraes]] |Decision (split) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–5 |[[Alexander Volkanovski]] |Decision (unanimous) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{yes2}}Win |align=center|28–4 |[[Renato Moicano]] |TKO (punches) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Fortaleza]], Brazil |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center|27–4 |[[Jeremy Stephens]] |TKO (punches) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Calgary, Alberta]], Canada |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–4 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Detroit]], [[Michigan]], United States |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–3 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Rio de Janeiro]], Brazil |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center| 26–2 |[[Frankie Edgar]] |Decision (unanimous) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Boxing record == === Professional === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws=1 }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws= }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] 2xso513ndwgjg5oltv8uh06s1ewrmsk 3482974 3482973 2025-06-25T01:49:19Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3482974 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo, UFC 189 World Tour London (2) (cropped).jpg |толық есімі = Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор |лақап аты = Жуниор |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = 09.09.1986 |туған жері = Манаус, Амазонас, [[Бразилия]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = 65 кг |бойы = 170 см |қолдың қарқыны = |стилі = бокс, джиу-джитсу |бапкері = Андре Педернейрас |команда = Nova União |мансабы = 2004–2025 |чемпион белдігі = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; [[1986 жыл]]ы [[9 қыркүйек]]те туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — [[бразилия]]лық бұрынғы кәсіби [[аралас жекпе-жек]] шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол [[UFC]] ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алду — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. [[2005 жыл]]дың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алду он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы [[UFC 194]] турнирінде [[Конор МакГрегор]]мен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == Балалық шағы == Жозе Алдо 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, Бразилияның Манаус қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алдо футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға джиу-джитсудың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо капоэйраны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан Рио-де-Жанейроға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == === Ерте мансабы === Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] === Қалпына келу === Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті === Pancrase === WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. == World Extreme Cagefighting (WEC) == WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==Mixed martial arts record== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–10 |[[Aiemann Zahabi]] |Decision (unanimous) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|May|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Montreal]], [[Quebec]], Canada |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–9 |[[Mario Bautista]] |Decision (split) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|32–8 |[[Jonathan Martinez]] |Decision (unanimous) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{no2}}Loss |align=center|31–8 |[[Merab Dvalishvili]] |Decision (unanimous) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{Yes2}}Win |align=center|31–7 |[[Rob Font]] |Decision (unanimous) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|30–7 |[[Pedro Munhoz]] |Decision (unanimous) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Houston, Texas]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|29–7 |[[Marlon Vera]] |Decision (unanimous) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{no2}}Loss |align=center|28–7 |[[Petr Yan]] |TKO (punches) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Abu Dhabi]], United Arab Emirates |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–6 |[[Marlon Moraes]] |Decision (split) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–5 |[[Alexander Volkanovski]] |Decision (unanimous) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{yes2}}Win |align=center|28–4 |[[Renato Moicano]] |TKO (punches) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Fortaleza]], Brazil |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center|27–4 |[[Jeremy Stephens]] |TKO (punches) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Calgary, Alberta]], Canada |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–4 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Detroit]], [[Michigan]], United States |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–3 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Rio de Janeiro]], Brazil |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center| 26–2 |[[Frankie Edgar]] |Decision (unanimous) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Boxing record == === Professional === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws=1 }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws= }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] pg9ys6ampna345rqqcx6s0rn2sj929d 3482975 3482974 2025-06-25T01:50:48Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3482975 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo, UFC 189 World Tour London (2) (cropped).jpg |толық есімі = Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор |лақап аты = Жуниор |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = 09.09.1986 |туған жері = Манаус, Амазонас, [[Бразилия]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = 65 кг |бойы = 170 см |қолдың қарқыны = |стилі = бокс, джиу-джитсу |бапкері = Андре Педернейрас |команда = Nova União |мансабы = 2004–2025 |чемпион белдігі = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; [[1986 жыл]]ы [[9 қыркүйек]]те туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — [[бразилия]]лық бұрынғы кәсіби [[аралас жекпе-жек]] шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол [[Ultimate Fighting Championship|UFC]] ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алду — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. [[2005 жыл]]дың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алду он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы [[UFC 194]] турнирінде [[Конор МакГрегор]]мен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == Балалық шағы == Жозе Алдо 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, Бразилияның Манаус қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алдо футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға джиу-джитсудың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо капоэйраны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан Рио-де-Жанейроға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == === Ерте мансабы === Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] === Қалпына келу === Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті === Pancrase === WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. == World Extreme Cagefighting (WEC) == WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==Mixed martial arts record== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–10 |[[Aiemann Zahabi]] |Decision (unanimous) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|May|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Montreal]], [[Quebec]], Canada |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–9 |[[Mario Bautista]] |Decision (split) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|32–8 |[[Jonathan Martinez]] |Decision (unanimous) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{no2}}Loss |align=center|31–8 |[[Merab Dvalishvili]] |Decision (unanimous) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{Yes2}}Win |align=center|31–7 |[[Rob Font]] |Decision (unanimous) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|30–7 |[[Pedro Munhoz]] |Decision (unanimous) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Houston, Texas]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|29–7 |[[Marlon Vera]] |Decision (unanimous) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{no2}}Loss |align=center|28–7 |[[Petr Yan]] |TKO (punches) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Abu Dhabi]], United Arab Emirates |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–6 |[[Marlon Moraes]] |Decision (split) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–5 |[[Alexander Volkanovski]] |Decision (unanimous) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{yes2}}Win |align=center|28–4 |[[Renato Moicano]] |TKO (punches) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Fortaleza]], Brazil |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center|27–4 |[[Jeremy Stephens]] |TKO (punches) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Calgary, Alberta]], Canada |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–4 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Detroit]], [[Michigan]], United States |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–3 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Rio de Janeiro]], Brazil |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center| 26–2 |[[Frankie Edgar]] |Decision (unanimous) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Boxing record == === Professional === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws=1 }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws= }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] hbfc30h6g721awensh4hybl17sqt3p8 3482976 3482975 2025-06-25T01:52:01Z Sagzhan 29953 /* Балалық шағы */ 3482976 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo, UFC 189 World Tour London (2) (cropped).jpg |толық есімі = Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор |лақап аты = Жуниор |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = 09.09.1986 |туған жері = Манаус, Амазонас, [[Бразилия]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = 65 кг |бойы = 170 см |қолдың қарқыны = |стилі = бокс, джиу-джитсу |бапкері = Андре Педернейрас |команда = Nova União |мансабы = 2004–2025 |чемпион белдігі = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; [[1986 жыл]]ы [[9 қыркүйек]]те туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — [[бразилия]]лық бұрынғы кәсіби [[аралас жекпе-жек]] шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол [[Ultimate Fighting Championship|UFC]] ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алду — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. [[2005 жыл]]дың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алду он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы [[UFC 194]] турнирінде [[Конор МакГрегор]]мен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == Балалық шағы == Жозе Алду 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, [[Бразилия]]ның [[Манаус]] қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алду футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға [[джиу-джитсу]]дың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо [[капоэйра]]ны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан [[Рио-де-Жанейро]]ға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == === Ерте мансабы === Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] === Қалпына келу === Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті === Pancrase === WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. == World Extreme Cagefighting (WEC) == WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==Mixed martial arts record== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–10 |[[Aiemann Zahabi]] |Decision (unanimous) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|May|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Montreal]], [[Quebec]], Canada |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–9 |[[Mario Bautista]] |Decision (split) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|32–8 |[[Jonathan Martinez]] |Decision (unanimous) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{no2}}Loss |align=center|31–8 |[[Merab Dvalishvili]] |Decision (unanimous) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{Yes2}}Win |align=center|31–7 |[[Rob Font]] |Decision (unanimous) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|30–7 |[[Pedro Munhoz]] |Decision (unanimous) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Houston, Texas]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|29–7 |[[Marlon Vera]] |Decision (unanimous) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{no2}}Loss |align=center|28–7 |[[Petr Yan]] |TKO (punches) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Abu Dhabi]], United Arab Emirates |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–6 |[[Marlon Moraes]] |Decision (split) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–5 |[[Alexander Volkanovski]] |Decision (unanimous) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{yes2}}Win |align=center|28–4 |[[Renato Moicano]] |TKO (punches) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Fortaleza]], Brazil |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center|27–4 |[[Jeremy Stephens]] |TKO (punches) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Calgary, Alberta]], Canada |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–4 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Detroit]], [[Michigan]], United States |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–3 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Rio de Janeiro]], Brazil |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center| 26–2 |[[Frankie Edgar]] |Decision (unanimous) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Boxing record == === Professional === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws=1 }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws= }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] 8d6indujkivsvnjm0p31b9od6u2qbph 3482977 3482976 2025-06-25T01:53:01Z Sagzhan 29953 /* World Extreme Cagefighting (WEC) */ 3482977 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo, UFC 189 World Tour London (2) (cropped).jpg |толық есімі = Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор |лақап аты = Жуниор |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = 09.09.1986 |туған жері = Манаус, Амазонас, [[Бразилия]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = 65 кг |бойы = 170 см |қолдың қарқыны = |стилі = бокс, джиу-джитсу |бапкері = Андре Педернейрас |команда = Nova União |мансабы = 2004–2025 |чемпион белдігі = |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; [[1986 жыл]]ы [[9 қыркүйек]]те туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — [[бразилия]]лық бұрынғы кәсіби [[аралас жекпе-жек]] шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол [[Ultimate Fighting Championship|UFC]] ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алду — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. [[2005 жыл]]дың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алду он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы [[UFC 194]] турнирінде [[Конор МакГрегор]]мен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == Балалық шағы == Жозе Алду 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, [[Бразилия]]ның [[Манаус]] қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алду футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға [[джиу-джитсу]]дың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо [[капоэйра]]ны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан [[Рио-де-Жанейро]]ға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == === Ерте мансабы === Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] === Қалпына келу === Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті === Pancrase === WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. === World Extreme Cagefighting (WEC) === WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==Mixed martial arts record== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–10 |[[Aiemann Zahabi]] |Decision (unanimous) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|May|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Montreal]], [[Quebec]], Canada |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–9 |[[Mario Bautista]] |Decision (split) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|32–8 |[[Jonathan Martinez]] |Decision (unanimous) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{no2}}Loss |align=center|31–8 |[[Merab Dvalishvili]] |Decision (unanimous) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{Yes2}}Win |align=center|31–7 |[[Rob Font]] |Decision (unanimous) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|30–7 |[[Pedro Munhoz]] |Decision (unanimous) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Houston, Texas]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|29–7 |[[Marlon Vera]] |Decision (unanimous) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{no2}}Loss |align=center|28–7 |[[Petr Yan]] |TKO (punches) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Abu Dhabi]], United Arab Emirates |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–6 |[[Marlon Moraes]] |Decision (split) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–5 |[[Alexander Volkanovski]] |Decision (unanimous) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{yes2}}Win |align=center|28–4 |[[Renato Moicano]] |TKO (punches) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Fortaleza]], Brazil |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center|27–4 |[[Jeremy Stephens]] |TKO (punches) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Calgary, Alberta]], Canada |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–4 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Detroit]], [[Michigan]], United States |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–3 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Rio de Janeiro]], Brazil |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center| 26–2 |[[Frankie Edgar]] |Decision (unanimous) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Boxing record == === Professional === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws=1 }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws= }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] j4ink9bkw3nwrnqse4dn9tfucoyp446 3482978 3482977 2025-06-25T01:55:02Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3482978 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo, UFC 189 World Tour London (2) (cropped).jpg |толық есімі = Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор |лақап аты = Жуниор |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = 09.09.1986 |туған жері = Манаус, Амазонас, [[Бразилия]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = 65 кг |бойы = 170 см |қолдың қарқыны = |стилі = бокс, джиу-джитсу |бапкері = Андре Педернейрас |команда = Nova União |мансабы = 2004–2025 |чемпион белдігі = |жалпы = 42 |жеңді = 32 |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; [[1986 жыл]]ы [[9 қыркүйек]]те туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — [[бразилия]]лық бұрынғы кәсіби [[аралас жекпе-жек]] шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол [[Ultimate Fighting Championship|UFC]] ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алду — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. [[2005 жыл]]дың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алду он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы [[UFC 194]] турнирінде [[Конор МакГрегор]]мен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == Балалық шағы == Жозе Алду 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, [[Бразилия]]ның [[Манаус]] қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алду футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға [[джиу-джитсу]]дың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо [[капоэйра]]ны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан [[Рио-де-Жанейро]]ға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == === Ерте мансабы === Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] === Қалпына келу === Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті === Pancrase === WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. === World Extreme Cagefighting (WEC) === WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==Mixed martial arts record== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–10 |[[Aiemann Zahabi]] |Decision (unanimous) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|May|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Montreal]], [[Quebec]], Canada |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–9 |[[Mario Bautista]] |Decision (split) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|32–8 |[[Jonathan Martinez]] |Decision (unanimous) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{no2}}Loss |align=center|31–8 |[[Merab Dvalishvili]] |Decision (unanimous) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{Yes2}}Win |align=center|31–7 |[[Rob Font]] |Decision (unanimous) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|30–7 |[[Pedro Munhoz]] |Decision (unanimous) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Houston, Texas]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|29–7 |[[Marlon Vera]] |Decision (unanimous) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{no2}}Loss |align=center|28–7 |[[Petr Yan]] |TKO (punches) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Abu Dhabi]], United Arab Emirates |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–6 |[[Marlon Moraes]] |Decision (split) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–5 |[[Alexander Volkanovski]] |Decision (unanimous) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{yes2}}Win |align=center|28–4 |[[Renato Moicano]] |TKO (punches) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Fortaleza]], Brazil |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center|27–4 |[[Jeremy Stephens]] |TKO (punches) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Calgary, Alberta]], Canada |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–4 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Detroit]], [[Michigan]], United States |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–3 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Rio de Janeiro]], Brazil |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center| 26–2 |[[Frankie Edgar]] |Decision (unanimous) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Boxing record == === Professional === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws=1 }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws= }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] cl87y91t4v7weg2wdolklsuil504144 3482979 3482978 2025-06-25T01:55:39Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3482979 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo, UFC 189 World Tour London (2) (cropped).jpg |толық есімі = Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор |лақап аты = Жуниор |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = 09.09.1986 |туған жері = Манаус, Амазонас, [[Бразилия]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = 65 кг |бойы = 170 см |қолдың қарқыны = |стилі = бокс, джиу-джитсу |бапкері = Андре Педернейрас |команда = Nova União |мансабы = 2004–2025 |чемпион белдігі = |жалпы = 42 |жеңді = 32 |жеңді_нокаут = |жеңді_берілу = |жеңді_шешім = |жеңілді_нокаут = |жеңілді_берілу = |жеңілді_шешім = |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; [[1986 жыл]]ы [[9 қыркүйек]]те туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — [[бразилия]]лық бұрынғы кәсіби [[аралас жекпе-жек]] шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол [[Ultimate Fighting Championship|UFC]] ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алду — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. [[2005 жыл]]дың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алду он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы [[UFC 194]] турнирінде [[Конор Макгрегор]]мен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == Балалық шағы == Жозе Алду 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, [[Бразилия]]ның [[Манаус]] қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алду футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға [[джиу-джитсу]]дың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо [[капоэйра]]ны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан [[Рио-де-Жанейро]]ға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == === Ерте мансабы === Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] === Қалпына келу === Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті === Pancrase === WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. === World Extreme Cagefighting (WEC) === WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==Mixed martial arts record== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–10 |[[Aiemann Zahabi]] |Decision (unanimous) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|May|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Montreal]], [[Quebec]], Canada |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–9 |[[Mario Bautista]] |Decision (split) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|32–8 |[[Jonathan Martinez]] |Decision (unanimous) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{no2}}Loss |align=center|31–8 |[[Merab Dvalishvili]] |Decision (unanimous) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{Yes2}}Win |align=center|31–7 |[[Rob Font]] |Decision (unanimous) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|30–7 |[[Pedro Munhoz]] |Decision (unanimous) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Houston, Texas]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|29–7 |[[Marlon Vera]] |Decision (unanimous) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{no2}}Loss |align=center|28–7 |[[Petr Yan]] |TKO (punches) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Abu Dhabi]], United Arab Emirates |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–6 |[[Marlon Moraes]] |Decision (split) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–5 |[[Alexander Volkanovski]] |Decision (unanimous) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{yes2}}Win |align=center|28–4 |[[Renato Moicano]] |TKO (punches) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Fortaleza]], Brazil |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center|27–4 |[[Jeremy Stephens]] |TKO (punches) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Calgary, Alberta]], Canada |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–4 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Detroit]], [[Michigan]], United States |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–3 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Rio de Janeiro]], Brazil |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center| 26–2 |[[Frankie Edgar]] |Decision (unanimous) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Boxing record == === Professional === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws=1 }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws= }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] pin0fy9my1i2x48iv7rfruxrr32kxwg 3482980 3482979 2025-06-25T01:59:49Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3482980 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo, UFC 189 World Tour London (2) (cropped).jpg |толық есімі = Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор |лақап аты = Жуниор |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = 09.09.1986 |туған жері = Манаус, Амазонас, [[Бразилия]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = 65 кг |бойы = 170 см |қолдың қарқыны = |стилі = бокс, джиу-джитсу |бапкері = Андре Педернейрас |команда = Nova União |мансабы = 2004–2025 |чемпион белдігі = |жалпы = 42 |жеңді = 32 |жеңді_нокаут = 17 |жеңді_берілу = 1 |жеңді_шешім = 14 |жеңілді_нокаут = 4 |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 5 |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; [[1986 жыл]]ы [[9 қыркүйек]]те туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — [[бразилия]]лық бұрынғы кәсіби [[аралас жекпе-жек]] шебері (MMA) және кәсіби боксшы. Ол [[Ultimate Fighting Championship|UFC]] ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алду — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. [[2005 жыл]]дың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алду он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы [[UFC 194]] турнирінде [[Конор Макгрегор]]мен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == Балалық шағы == Жозе Алду 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, [[Бразилия]]ның [[Манаус]] қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алду футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға [[джиу-джитсу]]дың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо [[капоэйра]]ны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан [[Рио-де-Жанейро]]ға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == === Ерте мансабы === Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] === Қалпына келу === Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті === Pancrase === WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. === World Extreme Cagefighting (WEC) === WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==Mixed martial arts record== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–10 |[[Aiemann Zahabi]] |Decision (unanimous) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|May|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Montreal]], [[Quebec]], Canada |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–9 |[[Mario Bautista]] |Decision (split) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|32–8 |[[Jonathan Martinez]] |Decision (unanimous) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{no2}}Loss |align=center|31–8 |[[Merab Dvalishvili]] |Decision (unanimous) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{Yes2}}Win |align=center|31–7 |[[Rob Font]] |Decision (unanimous) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|30–7 |[[Pedro Munhoz]] |Decision (unanimous) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Houston, Texas]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|29–7 |[[Marlon Vera]] |Decision (unanimous) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{no2}}Loss |align=center|28–7 |[[Petr Yan]] |TKO (punches) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Abu Dhabi]], United Arab Emirates |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–6 |[[Marlon Moraes]] |Decision (split) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–5 |[[Alexander Volkanovski]] |Decision (unanimous) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{yes2}}Win |align=center|28–4 |[[Renato Moicano]] |TKO (punches) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Fortaleza]], Brazil |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center|27–4 |[[Jeremy Stephens]] |TKO (punches) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Calgary, Alberta]], Canada |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–4 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Detroit]], [[Michigan]], United States |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–3 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Rio de Janeiro]], Brazil |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center| 26–2 |[[Frankie Edgar]] |Decision (unanimous) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Boxing record == === Professional === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws=1 }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws= }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] d6knt180teuly1aq86kmninqx9ax29x 3482981 3482980 2025-06-25T02:02:34Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3482981 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo, UFC 189 World Tour London (2) (cropped).jpg |толық есімі = Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор |лақап аты = Жуниор |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = 09.09.1986 |туған жері = Манаус, Амазонас, [[Бразилия]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = 65 кг |бойы = 170 см |қолдың қарқыны = |стилі = бокс, джиу-джитсу |бапкері = Андре Педернейрас |команда = Nova União |мансабы = 2004–2025 |чемпион белдігі = |жалпы = 42 |жеңді = 32 |жеңді_нокаут = 17 |жеңді_берілу = 1 |жеңді_шешім = 14 |жеңілді_нокаут = 4 |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 5 |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; [[1986 жыл]]ы [[9 қыркүйек]]те туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — [[бразилия]]лық бұрынғы кәсіби [[аралас жекпе-жек]] шебері (MMA) және кәсіби боксшы.<ref>{{Cite web |title=Jose Aldo |url=https://boxrec.com/en/box-pro/896247 |archive-date= |website=boxrec.com}}</ref> Ол [[Ultimate Fighting Championship|UFC]] ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алду — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған. [[2005 жыл]]дың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алду он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы [[UFC 194]] турнирінде [[Конор Макгрегор]]мен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == Балалық шағы == Жозе Алду 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, [[Бразилия]]ның [[Манаус]] қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алду футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға [[джиу-джитсу]]дың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо [[капоэйра]]ны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан [[Рио-де-Жанейро]]ға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == === Ерте мансабы === Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] === Қалпына келу === Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті === Pancrase === WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. === World Extreme Cagefighting (WEC) === WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==Mixed martial arts record== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–10 |[[Aiemann Zahabi]] |Decision (unanimous) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|May|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Montreal]], [[Quebec]], Canada |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–9 |[[Mario Bautista]] |Decision (split) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|32–8 |[[Jonathan Martinez]] |Decision (unanimous) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{no2}}Loss |align=center|31–8 |[[Merab Dvalishvili]] |Decision (unanimous) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{Yes2}}Win |align=center|31–7 |[[Rob Font]] |Decision (unanimous) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|30–7 |[[Pedro Munhoz]] |Decision (unanimous) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Houston, Texas]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|29–7 |[[Marlon Vera]] |Decision (unanimous) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{no2}}Loss |align=center|28–7 |[[Petr Yan]] |TKO (punches) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Abu Dhabi]], United Arab Emirates |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–6 |[[Marlon Moraes]] |Decision (split) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–5 |[[Alexander Volkanovski]] |Decision (unanimous) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{yes2}}Win |align=center|28–4 |[[Renato Moicano]] |TKO (punches) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Fortaleza]], Brazil |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center|27–4 |[[Jeremy Stephens]] |TKO (punches) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Calgary, Alberta]], Canada |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–4 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Detroit]], [[Michigan]], United States |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–3 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Rio de Janeiro]], Brazil |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center| 26–2 |[[Frankie Edgar]] |Decision (unanimous) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Boxing record == === Professional === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws=1 }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws= }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] kv48ob9gfunkahi7nffgdltqhu71hj9 3482982 3482981 2025-06-25T02:04:35Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3482982 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo, UFC 189 World Tour London (2) (cropped).jpg |толық есімі = Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор |лақап аты = Жуниор |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = 09.09.1986 |туған жері = Манаус, Амазонас, [[Бразилия]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = 65 кг |бойы = 170 см |қолдың қарқыны = |стилі = бокс, джиу-джитсу |бапкері = Андре Педернейрас |команда = Nova União |мансабы = 2004–2025 |чемпион белдігі = |жалпы = 42 |жеңді = 32 |жеңді_нокаут = 17 |жеңді_берілу = 1 |жеңді_шешім = 14 |жеңілді_нокаут = 4 |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 5 |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; [[1986 жыл]]ы [[9 қыркүйек]]те туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — [[бразилия]]лық бұрынғы кәсіби [[аралас жекпе-жек]] шебері (MMA) және кәсіби боксшы.<ref>{{Cite web |title=Jose Aldo |url=https://boxrec.com/en/box-pro/896247 |archive-date= |website=boxrec.com}}</ref> Ол [[Ultimate Fighting Championship|UFC]] ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алду — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған.<ref>Hawryluk, Matt. (28 October 2010) Aldo formerly the [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]],[http://www.bloodyelbow.com/2010/10/28/1779797/dana-white-to-announce-ufc-merger-with-the-wec Dana White To Announce UFC Merger With the WEC] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101031081215/http://www.bloodyelbow.com/2010/10/28/1779797/dana-white-to-announce-ufc-merger-with-the-wec|date=31 October 2010}}. Bloody Elbow. Retrieved on 3 May 2011.</ref> [[2005 жыл]]дың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алду он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы [[UFC 194]] турнирінде [[Конор Макгрегор]]мен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды. == Балалық шағы == Жозе Алду 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, [[Бразилия]]ның [[Манаус]] қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алду футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға [[джиу-джитсу]]дың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо [[капоэйра]]ны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан [[Рио-де-Жанейро]]ға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == === Ерте мансабы === Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] === Қалпына келу === Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті === Pancrase === WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. === World Extreme Cagefighting (WEC) === WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==Mixed martial arts record== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–10 |[[Aiemann Zahabi]] |Decision (unanimous) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|May|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Montreal]], [[Quebec]], Canada |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–9 |[[Mario Bautista]] |Decision (split) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|32–8 |[[Jonathan Martinez]] |Decision (unanimous) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{no2}}Loss |align=center|31–8 |[[Merab Dvalishvili]] |Decision (unanimous) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{Yes2}}Win |align=center|31–7 |[[Rob Font]] |Decision (unanimous) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|30–7 |[[Pedro Munhoz]] |Decision (unanimous) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Houston, Texas]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|29–7 |[[Marlon Vera]] |Decision (unanimous) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{no2}}Loss |align=center|28–7 |[[Petr Yan]] |TKO (punches) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Abu Dhabi]], United Arab Emirates |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–6 |[[Marlon Moraes]] |Decision (split) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–5 |[[Alexander Volkanovski]] |Decision (unanimous) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{yes2}}Win |align=center|28–4 |[[Renato Moicano]] |TKO (punches) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Fortaleza]], Brazil |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center|27–4 |[[Jeremy Stephens]] |TKO (punches) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Calgary, Alberta]], Canada |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–4 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Detroit]], [[Michigan]], United States |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–3 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Rio de Janeiro]], Brazil |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center| 26–2 |[[Frankie Edgar]] |Decision (unanimous) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Boxing record == === Professional === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws=1 }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws= }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] s47d9odgh9lr9e4jot29ecuw4wzifx4 3482983 3482982 2025-06-25T02:06:29Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3482983 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo, UFC 189 World Tour London (2) (cropped).jpg |толық есімі = Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор |лақап аты = Жуниор |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = 09.09.1986 |туған жері = Манаус, Амазонас, [[Бразилия]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = 65 кг |бойы = 170 см |қолдың қарқыны = |стилі = бокс, джиу-джитсу |бапкері = Андре Педернейрас |команда = Nova União |мансабы = 2004–2025 |чемпион белдігі = |жалпы = 42 |жеңді = 32 |жеңді_нокаут = 17 |жеңді_берілу = 1 |жеңді_шешім = 14 |жеңілді_нокаут = 4 |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 5 |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; [[1986 жыл]]ы [[9 қыркүйек]]те туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — [[бразилия]]лық бұрынғы кәсіби [[аралас жекпе-жек]] шебері (MMA) және кәсіби боксшы.<ref>{{Cite web |title=Jose Aldo |url=https://boxrec.com/en/box-pro/896247 |archive-date= |website=boxrec.com}}</ref> Ол [[Ultimate Fighting Championship|UFC]] ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алду — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған.<ref>Hawryluk, Matt. (28 October 2010) Aldo formerly the [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]],[http://www.bloodyelbow.com/2010/10/28/1779797/dana-white-to-announce-ufc-merger-with-the-wec Dana White To Announce UFC Merger With the WEC] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101031081215/http://www.bloodyelbow.com/2010/10/28/1779797/dana-white-to-announce-ufc-merger-with-the-wec|date=31 October 2010}}. Bloody Elbow. Retrieved on 3 May 2011.</ref> [[2005 жыл]]дың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алду он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті. Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы [[UFC 194]] турнирінде [[Конор Макгрегор]]мен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды.<ref>{{cite web |last1=Shelton |first1=Cole |title=Pro featherweights name their 145-pound GOAT |url=https://www.bjpenn.com/mma-news/exclusive-interviews/pro-featherweights-name-their-145-pound-goat/ |website=bjpenn.com |access-date=17 July 2022 |date=30 March 2020}}</ref><ref>{{cite web |title=Anderson Silva Says José Aldo is the GOAT 'He's much better than me' |url=https://fightstate.com/anderson-silva-says-jose-aldo-is-the-goat-hes-much-better-than-me/ |website=fightstate.com |access-date=17 July 2022 |archive-date=22 May 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240522132610/https://fightstate.com/anderson-silva-says-jose-aldo-is-the-goat-hes-much-better-than-me/ |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web |last1=Ordoñez |first1=Milan |title=Holloway says neither he nor Volkanovksi deserves GOAT status yet: Did we forget José Aldo? |url=https://www.bloodyelbow.com/2022/7/1/23190876/did-we-forget-jose-aldo-holloway-neither-he-nor-volkanovksi-deserves-goat-status-ufc-276-mma-news |website=bloodyelbow.com |access-date=17 July 2022 |date=1 July 2022 |archive-date=5 October 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231005180815/https://bloodyelbow.com/2022/7/1/23190876/did-we-forget-jose-aldo-holloway-neither-he-nor-volkanovksi-deserves-goat-status-ufc-276-mma-news |url-status=dead }}</ref> == Балалық шағы == Жозе Алду 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, [[Бразилия]]ның [[Манаус]] қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алду футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға [[джиу-джитсу]]дың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо [[капоэйра]]ны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан [[Рио-де-Жанейро]]ға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == === Ерте мансабы === Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] === Қалпына келу === Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті === Pancrase === WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. === World Extreme Cagefighting (WEC) === WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==Mixed martial arts record== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–10 |[[Aiemann Zahabi]] |Decision (unanimous) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|May|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Montreal]], [[Quebec]], Canada |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–9 |[[Mario Bautista]] |Decision (split) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|32–8 |[[Jonathan Martinez]] |Decision (unanimous) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{no2}}Loss |align=center|31–8 |[[Merab Dvalishvili]] |Decision (unanimous) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{Yes2}}Win |align=center|31–7 |[[Rob Font]] |Decision (unanimous) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|30–7 |[[Pedro Munhoz]] |Decision (unanimous) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Houston, Texas]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|29–7 |[[Marlon Vera]] |Decision (unanimous) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{no2}}Loss |align=center|28–7 |[[Petr Yan]] |TKO (punches) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Abu Dhabi]], United Arab Emirates |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–6 |[[Marlon Moraes]] |Decision (split) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–5 |[[Alexander Volkanovski]] |Decision (unanimous) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{yes2}}Win |align=center|28–4 |[[Renato Moicano]] |TKO (punches) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Fortaleza]], Brazil |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center|27–4 |[[Jeremy Stephens]] |TKO (punches) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Calgary, Alberta]], Canada |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–4 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Detroit]], [[Michigan]], United States |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–3 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Rio de Janeiro]], Brazil |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center| 26–2 |[[Frankie Edgar]] |Decision (unanimous) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Boxing record == === Professional === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws=1 }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws= }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] qeajqg59ht74bkxs13urho10rtl54qq 3482984 3482983 2025-06-25T02:07:39Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3482984 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo, UFC 189 World Tour London (2) (cropped).jpg |толық есімі = Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор |лақап аты = Жуниор |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = 09.09.1986 |туған жері = Манаус, Амазонас, [[Бразилия]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = 65 кг |бойы = 170 см |қолдың қарқыны = |стилі = бокс, джиу-джитсу |бапкері = Андре Педернейрас |команда = Nova União |мансабы = 2004–2025 |чемпион белдігі = |жалпы = 42 |жеңді = 32 |жеңді_нокаут = 17 |жеңді_берілу = 1 |жеңді_шешім = 14 |жеңілді_нокаут = 4 |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 5 |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; [[1986 жыл]]ы [[9 қыркүйек]]те туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — [[бразилия]]лық бұрынғы кәсіби [[аралас жекпе-жек]] шебері (MMA) және кәсіби боксшы.<ref>{{Cite web |title=Jose Aldo |url=https://boxrec.com/en/box-pro/896247 |archive-date= |website=boxrec.com}}</ref> Ол [[Ultimate Fighting Championship|UFC]] ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алду — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған.<ref>Hawryluk, Matt. (28 October 2010) Aldo formerly the [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]],[http://www.bloodyelbow.com/2010/10/28/1779797/dana-white-to-announce-ufc-merger-with-the-wec Dana White To Announce UFC Merger With the WEC] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101031081215/http://www.bloodyelbow.com/2010/10/28/1779797/dana-white-to-announce-ufc-merger-with-the-wec|date=31 October 2010}}. Bloody Elbow. Retrieved on 3 May 2011.</ref> [[2005 жыл]]дың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алду он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті.<ref>{{cite news |url=http://esporte.uol.com.br/mma/ultimas-noticias/2015/11/26/jose-aldo-completa-uma-decada-de-invencibilidade-relembre-unico-reves.htm |title=José Aldo completa uma década de invencibilidade. Relembre único revés |publisher=UOL Esporte |date=26 November 2015}}</ref> Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы [[UFC 194]] турнирінде [[Конор Макгрегор]]мен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды.<ref>{{cite web |last1=Shelton |first1=Cole |title=Pro featherweights name their 145-pound GOAT |url=https://www.bjpenn.com/mma-news/exclusive-interviews/pro-featherweights-name-their-145-pound-goat/ |website=bjpenn.com |access-date=17 July 2022 |date=30 March 2020}}</ref><ref>{{cite web |title=Anderson Silva Says José Aldo is the GOAT 'He's much better than me' |url=https://fightstate.com/anderson-silva-says-jose-aldo-is-the-goat-hes-much-better-than-me/ |website=fightstate.com |access-date=17 July 2022 |archive-date=22 May 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240522132610/https://fightstate.com/anderson-silva-says-jose-aldo-is-the-goat-hes-much-better-than-me/ |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web |last1=Ordoñez |first1=Milan |title=Holloway says neither he nor Volkanovksi deserves GOAT status yet: Did we forget José Aldo? |url=https://www.bloodyelbow.com/2022/7/1/23190876/did-we-forget-jose-aldo-holloway-neither-he-nor-volkanovksi-deserves-goat-status-ufc-276-mma-news |website=bloodyelbow.com |access-date=17 July 2022 |date=1 July 2022 |archive-date=5 October 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231005180815/https://bloodyelbow.com/2022/7/1/23190876/did-we-forget-jose-aldo-holloway-neither-he-nor-volkanovksi-deserves-goat-status-ufc-276-mma-news |url-status=dead }}</ref> == Балалық шағы == Жозе Алду 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, [[Бразилия]]ның [[Манаус]] қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алду футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға [[джиу-джитсу]]дың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо [[капоэйра]]ны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан [[Рио-де-Жанейро]]ға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == === Ерте мансабы === Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] === Қалпына келу === Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті === Pancrase === WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. === World Extreme Cagefighting (WEC) === WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==Mixed martial arts record== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–10 |[[Aiemann Zahabi]] |Decision (unanimous) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|May|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Montreal]], [[Quebec]], Canada |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–9 |[[Mario Bautista]] |Decision (split) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|32–8 |[[Jonathan Martinez]] |Decision (unanimous) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{no2}}Loss |align=center|31–8 |[[Merab Dvalishvili]] |Decision (unanimous) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{Yes2}}Win |align=center|31–7 |[[Rob Font]] |Decision (unanimous) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|30–7 |[[Pedro Munhoz]] |Decision (unanimous) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Houston, Texas]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|29–7 |[[Marlon Vera]] |Decision (unanimous) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{no2}}Loss |align=center|28–7 |[[Petr Yan]] |TKO (punches) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Abu Dhabi]], United Arab Emirates |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–6 |[[Marlon Moraes]] |Decision (split) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–5 |[[Alexander Volkanovski]] |Decision (unanimous) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{yes2}}Win |align=center|28–4 |[[Renato Moicano]] |TKO (punches) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Fortaleza]], Brazil |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center|27–4 |[[Jeremy Stephens]] |TKO (punches) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Calgary, Alberta]], Canada |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–4 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Detroit]], [[Michigan]], United States |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–3 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Rio de Janeiro]], Brazil |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center| 26–2 |[[Frankie Edgar]] |Decision (unanimous) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Boxing record == === Professional === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws=1 }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws= }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] 4bt5q0pz07h230h3nbye7bdrzybrzgo 3482985 3482984 2025-06-25T02:09:18Z Sagzhan 29953 /* Mixed martial arts record */ 3482985 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo, UFC 189 World Tour London (2) (cropped).jpg |толық есімі = Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор |лақап аты = Жуниор |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = 09.09.1986 |туған жері = Манаус, Амазонас, [[Бразилия]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = 65 кг |бойы = 170 см |қолдың қарқыны = |стилі = бокс, джиу-джитсу |бапкері = Андре Педернейрас |команда = Nova União |мансабы = 2004–2025 |чемпион белдігі = |жалпы = 42 |жеңді = 32 |жеңді_нокаут = 17 |жеңді_берілу = 1 |жеңді_шешім = 14 |жеңілді_нокаут = 4 |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 5 |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; [[1986 жыл]]ы [[9 қыркүйек]]те туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — [[бразилия]]лық бұрынғы кәсіби [[аралас жекпе-жек]] шебері (MMA) және кәсіби боксшы.<ref>{{Cite web |title=Jose Aldo |url=https://boxrec.com/en/box-pro/896247 |archive-date= |website=boxrec.com}}</ref> Ол [[Ultimate Fighting Championship|UFC]] ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алду — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған.<ref>Hawryluk, Matt. (28 October 2010) Aldo formerly the [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]],[http://www.bloodyelbow.com/2010/10/28/1779797/dana-white-to-announce-ufc-merger-with-the-wec Dana White To Announce UFC Merger With the WEC] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101031081215/http://www.bloodyelbow.com/2010/10/28/1779797/dana-white-to-announce-ufc-merger-with-the-wec|date=31 October 2010}}. Bloody Elbow. Retrieved on 3 May 2011.</ref> [[2005 жыл]]дың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алду он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті.<ref>{{cite news |url=http://esporte.uol.com.br/mma/ultimas-noticias/2015/11/26/jose-aldo-completa-uma-decada-de-invencibilidade-relembre-unico-reves.htm |title=José Aldo completa uma década de invencibilidade. Relembre único revés |publisher=UOL Esporte |date=26 November 2015}}</ref> Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы [[UFC 194]] турнирінде [[Конор Макгрегор]]мен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды.<ref>{{cite web |last1=Shelton |first1=Cole |title=Pro featherweights name their 145-pound GOAT |url=https://www.bjpenn.com/mma-news/exclusive-interviews/pro-featherweights-name-their-145-pound-goat/ |website=bjpenn.com |access-date=17 July 2022 |date=30 March 2020}}</ref><ref>{{cite web |title=Anderson Silva Says José Aldo is the GOAT 'He's much better than me' |url=https://fightstate.com/anderson-silva-says-jose-aldo-is-the-goat-hes-much-better-than-me/ |website=fightstate.com |access-date=17 July 2022 |archive-date=22 May 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240522132610/https://fightstate.com/anderson-silva-says-jose-aldo-is-the-goat-hes-much-better-than-me/ |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web |last1=Ordoñez |first1=Milan |title=Holloway says neither he nor Volkanovksi deserves GOAT status yet: Did we forget José Aldo? |url=https://www.bloodyelbow.com/2022/7/1/23190876/did-we-forget-jose-aldo-holloway-neither-he-nor-volkanovksi-deserves-goat-status-ufc-276-mma-news |website=bloodyelbow.com |access-date=17 July 2022 |date=1 July 2022 |archive-date=5 October 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231005180815/https://bloodyelbow.com/2022/7/1/23190876/did-we-forget-jose-aldo-holloway-neither-he-nor-volkanovksi-deserves-goat-status-ufc-276-mma-news |url-status=dead }}</ref> == Балалық шағы == Жозе Алду 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, [[Бразилия]]ның [[Манаус]] қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алду футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға [[джиу-джитсу]]дың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо [[капоэйра]]ны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан [[Рио-де-Жанейро]]ға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == === Ерте мансабы === Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] === Қалпына келу === Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті === Pancrase === WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. === World Extreme Cagefighting (WEC) === WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==Mixed martial arts record== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|32–10 |[[Aiemann Zahabi]] |Шешіммен (unanimous) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|Мамыр|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Монреаль]], [[Куебек]], Канада |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|32–9 |[[Mario Bautista]] |Decision (split) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|32–8 |[[Jonathan Martinez]] |Decision (unanimous) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{no2}}Loss |align=center|31–8 |[[Merab Dvalishvili]] |Decision (unanimous) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{Yes2}}Win |align=center|31–7 |[[Rob Font]] |Decision (unanimous) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|30–7 |[[Pedro Munhoz]] |Decision (unanimous) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Houston, Texas]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|29–7 |[[Marlon Vera]] |Decision (unanimous) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{no2}}Loss |align=center|28–7 |[[Petr Yan]] |TKO (punches) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Abu Dhabi]], United Arab Emirates |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–6 |[[Marlon Moraes]] |Decision (split) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–5 |[[Alexander Volkanovski]] |Decision (unanimous) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{yes2}}Win |align=center|28–4 |[[Renato Moicano]] |TKO (punches) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Fortaleza]], Brazil |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center|27–4 |[[Jeremy Stephens]] |TKO (punches) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Calgary, Alberta]], Canada |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–4 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Detroit]], [[Michigan]], United States |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–3 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Rio de Janeiro]], Brazil |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center| 26–2 |[[Frankie Edgar]] |Decision (unanimous) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Boxing record == === Professional === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws=1 }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws= }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] kmhelqlgo46tbnl10cirlfxt7jvt84l 3482986 3482985 2025-06-25T02:12:24Z Sagzhan 29953 /* Mixed martial arts record */ 3482986 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo, UFC 189 World Tour London (2) (cropped).jpg |толық есімі = Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор |лақап аты = Жуниор |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = 09.09.1986 |туған жері = Манаус, Амазонас, [[Бразилия]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = 65 кг |бойы = 170 см |қолдың қарқыны = |стилі = бокс, джиу-джитсу |бапкері = Андре Педернейрас |команда = Nova União |мансабы = 2004–2025 |чемпион белдігі = |жалпы = 42 |жеңді = 32 |жеңді_нокаут = 17 |жеңді_берілу = 1 |жеңді_шешім = 14 |жеңілді_нокаут = 4 |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 5 |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; [[1986 жыл]]ы [[9 қыркүйек]]те туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — [[бразилия]]лық бұрынғы кәсіби [[аралас жекпе-жек]] шебері (MMA) және кәсіби боксшы.<ref>{{Cite web |title=Jose Aldo |url=https://boxrec.com/en/box-pro/896247 |archive-date= |website=boxrec.com}}</ref> Ол [[Ultimate Fighting Championship|UFC]] ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алду — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған.<ref>Hawryluk, Matt. (28 October 2010) Aldo formerly the [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]],[http://www.bloodyelbow.com/2010/10/28/1779797/dana-white-to-announce-ufc-merger-with-the-wec Dana White To Announce UFC Merger With the WEC] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101031081215/http://www.bloodyelbow.com/2010/10/28/1779797/dana-white-to-announce-ufc-merger-with-the-wec|date=31 October 2010}}. Bloody Elbow. Retrieved on 3 May 2011.</ref> [[2005 жыл]]дың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алду он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті.<ref>{{cite news |url=http://esporte.uol.com.br/mma/ultimas-noticias/2015/11/26/jose-aldo-completa-uma-decada-de-invencibilidade-relembre-unico-reves.htm |title=José Aldo completa uma década de invencibilidade. Relembre único revés |publisher=UOL Esporte |date=26 November 2015}}</ref> Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы [[UFC 194]] турнирінде [[Конор Макгрегор]]мен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды.<ref>{{cite web |last1=Shelton |first1=Cole |title=Pro featherweights name their 145-pound GOAT |url=https://www.bjpenn.com/mma-news/exclusive-interviews/pro-featherweights-name-their-145-pound-goat/ |website=bjpenn.com |access-date=17 July 2022 |date=30 March 2020}}</ref><ref>{{cite web |title=Anderson Silva Says José Aldo is the GOAT 'He's much better than me' |url=https://fightstate.com/anderson-silva-says-jose-aldo-is-the-goat-hes-much-better-than-me/ |website=fightstate.com |access-date=17 July 2022 |archive-date=22 May 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240522132610/https://fightstate.com/anderson-silva-says-jose-aldo-is-the-goat-hes-much-better-than-me/ |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web |last1=Ordoñez |first1=Milan |title=Holloway says neither he nor Volkanovksi deserves GOAT status yet: Did we forget José Aldo? |url=https://www.bloodyelbow.com/2022/7/1/23190876/did-we-forget-jose-aldo-holloway-neither-he-nor-volkanovksi-deserves-goat-status-ufc-276-mma-news |website=bloodyelbow.com |access-date=17 July 2022 |date=1 July 2022 |archive-date=5 October 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231005180815/https://bloodyelbow.com/2022/7/1/23190876/did-we-forget-jose-aldo-holloway-neither-he-nor-volkanovksi-deserves-goat-status-ufc-276-mma-news |url-status=dead }}</ref> == Балалық шағы == Жозе Алду 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, [[Бразилия]]ның [[Манаус]] қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алду футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға [[джиу-джитсу]]дың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо [[капоэйра]]ны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан [[Рио-де-Жанейро]]ға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == === Ерте мансабы === Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] === Қалпына келу === Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті === Pancrase === WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. === World Extreme Cagefighting (WEC) === WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==Mixed martial arts record== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|32–10 |[[Айеман Захаби]] |Шешіммен (unanimous) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|Мамыр|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Монреаль]], [[Куебек]], Канада |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|32–9 |[[Марио Батиста]] |Шешіммен (split) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|32–8 |[[Джонатан Мартинез]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Бразилия | |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|31–8 |[[Мераб Двалишвили]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{Yes2}}Жеңді |align=center|31–7 |[[Rob Font]] |Decision (unanimous) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|30–7 |[[Pedro Munhoz]] |Decision (unanimous) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Houston, Texas]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|29–7 |[[Marlon Vera]] |Decision (unanimous) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{no2}}Loss |align=center|28–7 |[[Petr Yan]] |TKO (punches) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Abu Dhabi]], United Arab Emirates |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–6 |[[Marlon Moraes]] |Decision (split) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–5 |[[Alexander Volkanovski]] |Decision (unanimous) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{yes2}}Win |align=center|28–4 |[[Renato Moicano]] |TKO (punches) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Fortaleza]], Brazil |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center|27–4 |[[Jeremy Stephens]] |TKO (punches) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Calgary, Alberta]], Canada |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–4 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Detroit]], [[Michigan]], United States |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–3 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Rio de Janeiro]], Brazil |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center| 26–2 |[[Frankie Edgar]] |Decision (unanimous) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Boxing record == === Professional === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws=1 }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws= }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] 7z0cnien5eixbk4dtc9bogd4knk6l5d 3482987 3482986 2025-06-25T02:13:52Z Sagzhan 29953 /* Boxing record */ 3482987 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo, UFC 189 World Tour London (2) (cropped).jpg |толық есімі = Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор |лақап аты = Жуниор |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = 09.09.1986 |туған жері = Манаус, Амазонас, [[Бразилия]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = 65 кг |бойы = 170 см |қолдың қарқыны = |стилі = бокс, джиу-джитсу |бапкері = Андре Педернейрас |команда = Nova União |мансабы = 2004–2025 |чемпион белдігі = |жалпы = 42 |жеңді = 32 |жеңді_нокаут = 17 |жеңді_берілу = 1 |жеңді_шешім = 14 |жеңілді_нокаут = 4 |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 5 |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; [[1986 жыл]]ы [[9 қыркүйек]]те туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — [[бразилия]]лық бұрынғы кәсіби [[аралас жекпе-жек]] шебері (MMA) және кәсіби боксшы.<ref>{{Cite web |title=Jose Aldo |url=https://boxrec.com/en/box-pro/896247 |archive-date= |website=boxrec.com}}</ref> Ол [[Ultimate Fighting Championship|UFC]] ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алду — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған.<ref>Hawryluk, Matt. (28 October 2010) Aldo formerly the [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]],[http://www.bloodyelbow.com/2010/10/28/1779797/dana-white-to-announce-ufc-merger-with-the-wec Dana White To Announce UFC Merger With the WEC] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101031081215/http://www.bloodyelbow.com/2010/10/28/1779797/dana-white-to-announce-ufc-merger-with-the-wec|date=31 October 2010}}. Bloody Elbow. Retrieved on 3 May 2011.</ref> [[2005 жыл]]дың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алду он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті.<ref>{{cite news |url=http://esporte.uol.com.br/mma/ultimas-noticias/2015/11/26/jose-aldo-completa-uma-decada-de-invencibilidade-relembre-unico-reves.htm |title=José Aldo completa uma década de invencibilidade. Relembre único revés |publisher=UOL Esporte |date=26 November 2015}}</ref> Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы [[UFC 194]] турнирінде [[Конор Макгрегор]]мен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды.<ref>{{cite web |last1=Shelton |first1=Cole |title=Pro featherweights name their 145-pound GOAT |url=https://www.bjpenn.com/mma-news/exclusive-interviews/pro-featherweights-name-their-145-pound-goat/ |website=bjpenn.com |access-date=17 July 2022 |date=30 March 2020}}</ref><ref>{{cite web |title=Anderson Silva Says José Aldo is the GOAT 'He's much better than me' |url=https://fightstate.com/anderson-silva-says-jose-aldo-is-the-goat-hes-much-better-than-me/ |website=fightstate.com |access-date=17 July 2022 |archive-date=22 May 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240522132610/https://fightstate.com/anderson-silva-says-jose-aldo-is-the-goat-hes-much-better-than-me/ |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web |last1=Ordoñez |first1=Milan |title=Holloway says neither he nor Volkanovksi deserves GOAT status yet: Did we forget José Aldo? |url=https://www.bloodyelbow.com/2022/7/1/23190876/did-we-forget-jose-aldo-holloway-neither-he-nor-volkanovksi-deserves-goat-status-ufc-276-mma-news |website=bloodyelbow.com |access-date=17 July 2022 |date=1 July 2022 |archive-date=5 October 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231005180815/https://bloodyelbow.com/2022/7/1/23190876/did-we-forget-jose-aldo-holloway-neither-he-nor-volkanovksi-deserves-goat-status-ufc-276-mma-news |url-status=dead }}</ref> == Балалық шағы == Жозе Алду 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, [[Бразилия]]ның [[Манаус]] қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алду футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға [[джиу-джитсу]]дың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо [[капоэйра]]ны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан [[Рио-де-Жанейро]]ға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == === Ерте мансабы === Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] === Қалпына келу === Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті === Pancrase === WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. === World Extreme Cagefighting (WEC) === WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==Mixed martial arts record== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|32–10 |[[Айеман Захаби]] |Шешіммен (unanimous) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|Мамыр|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Монреаль]], [[Куебек]], Канада |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|32–9 |[[Марио Батиста]] |Шешіммен (split) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|32–8 |[[Джонатан Мартинез]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Бразилия | |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|31–8 |[[Мераб Двалишвили]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{Yes2}}Жеңді |align=center|31–7 |[[Rob Font]] |Decision (unanimous) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|30–7 |[[Pedro Munhoz]] |Decision (unanimous) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Houston, Texas]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|29–7 |[[Marlon Vera]] |Decision (unanimous) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{no2}}Loss |align=center|28–7 |[[Petr Yan]] |TKO (punches) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Abu Dhabi]], United Arab Emirates |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–6 |[[Marlon Moraes]] |Decision (split) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–5 |[[Alexander Volkanovski]] |Decision (unanimous) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{yes2}}Win |align=center|28–4 |[[Renato Moicano]] |TKO (punches) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Fortaleza]], Brazil |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center|27–4 |[[Jeremy Stephens]] |TKO (punches) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Calgary, Alberta]], Canada |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–4 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Detroit]], [[Michigan]], United States |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–3 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Rio de Janeiro]], Brazil |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center| 26–2 |[[Frankie Edgar]] |Decision (unanimous) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Бокстағы рекорды == === Кәсіпқой === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws=1 }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws= }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] 3afjmk3el66dkklluh4818rsy9xyibm 3482988 3482987 2025-06-25T02:14:32Z Sagzhan 29953 /* Кәсіпқой */ 3482988 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo, UFC 189 World Tour London (2) (cropped).jpg |толық есімі = Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор |лақап аты = Жуниор |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = 09.09.1986 |туған жері = Манаус, Амазонас, [[Бразилия]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = 65 кг |бойы = 170 см |қолдың қарқыны = |стилі = бокс, джиу-джитсу |бапкері = Андре Педернейрас |команда = Nova União |мансабы = 2004–2025 |чемпион белдігі = |жалпы = 42 |жеңді = 32 |жеңді_нокаут = 17 |жеңді_берілу = 1 |жеңді_шешім = 14 |жеңілді_нокаут = 4 |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 5 |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; [[1986 жыл]]ы [[9 қыркүйек]]те туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — [[бразилия]]лық бұрынғы кәсіби [[аралас жекпе-жек]] шебері (MMA) және кәсіби боксшы.<ref>{{Cite web |title=Jose Aldo |url=https://boxrec.com/en/box-pro/896247 |archive-date= |website=boxrec.com}}</ref> Ол [[Ultimate Fighting Championship|UFC]] ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алду — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған.<ref>Hawryluk, Matt. (28 October 2010) Aldo formerly the [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]],[http://www.bloodyelbow.com/2010/10/28/1779797/dana-white-to-announce-ufc-merger-with-the-wec Dana White To Announce UFC Merger With the WEC] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101031081215/http://www.bloodyelbow.com/2010/10/28/1779797/dana-white-to-announce-ufc-merger-with-the-wec|date=31 October 2010}}. Bloody Elbow. Retrieved on 3 May 2011.</ref> [[2005 жыл]]дың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алду он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті.<ref>{{cite news |url=http://esporte.uol.com.br/mma/ultimas-noticias/2015/11/26/jose-aldo-completa-uma-decada-de-invencibilidade-relembre-unico-reves.htm |title=José Aldo completa uma década de invencibilidade. Relembre único revés |publisher=UOL Esporte |date=26 November 2015}}</ref> Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы [[UFC 194]] турнирінде [[Конор Макгрегор]]мен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды.<ref>{{cite web |last1=Shelton |first1=Cole |title=Pro featherweights name their 145-pound GOAT |url=https://www.bjpenn.com/mma-news/exclusive-interviews/pro-featherweights-name-their-145-pound-goat/ |website=bjpenn.com |access-date=17 July 2022 |date=30 March 2020}}</ref><ref>{{cite web |title=Anderson Silva Says José Aldo is the GOAT 'He's much better than me' |url=https://fightstate.com/anderson-silva-says-jose-aldo-is-the-goat-hes-much-better-than-me/ |website=fightstate.com |access-date=17 July 2022 |archive-date=22 May 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240522132610/https://fightstate.com/anderson-silva-says-jose-aldo-is-the-goat-hes-much-better-than-me/ |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web |last1=Ordoñez |first1=Milan |title=Holloway says neither he nor Volkanovksi deserves GOAT status yet: Did we forget José Aldo? |url=https://www.bloodyelbow.com/2022/7/1/23190876/did-we-forget-jose-aldo-holloway-neither-he-nor-volkanovksi-deserves-goat-status-ufc-276-mma-news |website=bloodyelbow.com |access-date=17 July 2022 |date=1 July 2022 |archive-date=5 October 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231005180815/https://bloodyelbow.com/2022/7/1/23190876/did-we-forget-jose-aldo-holloway-neither-he-nor-volkanovksi-deserves-goat-status-ufc-276-mma-news |url-status=dead }}</ref> == Балалық шағы == Жозе Алду 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, [[Бразилия]]ның [[Манаус]] қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алду футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға [[джиу-джитсу]]дың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо [[капоэйра]]ны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан [[Рио-де-Жанейро]]ға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == === Ерте мансабы === Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] === Қалпына келу === Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті === Pancrase === WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. === World Extreme Cagefighting (WEC) === WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==Mixed martial arts record== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|32–10 |[[Айеман Захаби]] |Шешіммен (unanimous) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|Мамыр|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Монреаль]], [[Куебек]], Канада |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|32–9 |[[Марио Батиста]] |Шешіммен (split) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|32–8 |[[Джонатан Мартинез]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Бразилия | |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|31–8 |[[Мераб Двалишвили]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{Yes2}}Жеңді |align=center|31–7 |[[Rob Font]] |Decision (unanimous) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|30–7 |[[Pedro Munhoz]] |Decision (unanimous) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Houston, Texas]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|29–7 |[[Marlon Vera]] |Decision (unanimous) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{no2}}Loss |align=center|28–7 |[[Petr Yan]] |TKO (punches) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Abu Dhabi]], United Arab Emirates |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–6 |[[Marlon Moraes]] |Decision (split) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–5 |[[Alexander Volkanovski]] |Decision (unanimous) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{yes2}}Win |align=center|28–4 |[[Renato Moicano]] |TKO (punches) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Fortaleza]], Brazil |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center|27–4 |[[Jeremy Stephens]] |TKO (punches) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Calgary, Alberta]], Canada |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–4 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Detroit]], [[Michigan]], United States |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–3 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Rio de Janeiro]], Brazil |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center| 26–2 |[[Frankie Edgar]] |Decision (unanimous) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Бокстағы рекорды == === Кәсіпқой === {{ |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws=1 }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws= }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] iusgjvpbljxzkzbqnvvll9anhxse6px 3482989 3482988 2025-06-25T02:14:55Z Sagzhan 29953 /* Бокстағы рекорды */ 3482989 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo, UFC 189 World Tour London (2) (cropped).jpg |толық есімі = Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор |лақап аты = Жуниор |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = 09.09.1986 |туған жері = Манаус, Амазонас, [[Бразилия]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = 65 кг |бойы = 170 см |қолдың қарқыны = |стилі = бокс, джиу-джитсу |бапкері = Андре Педернейрас |команда = Nova União |мансабы = 2004–2025 |чемпион белдігі = |жалпы = 42 |жеңді = 32 |жеңді_нокаут = 17 |жеңді_берілу = 1 |жеңді_шешім = 14 |жеңілді_нокаут = 4 |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 5 |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; [[1986 жыл]]ы [[9 қыркүйек]]те туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — [[бразилия]]лық бұрынғы кәсіби [[аралас жекпе-жек]] шебері (MMA) және кәсіби боксшы.<ref>{{Cite web |title=Jose Aldo |url=https://boxrec.com/en/box-pro/896247 |archive-date= |website=boxrec.com}}</ref> Ол [[Ultimate Fighting Championship|UFC]] ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алду — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған.<ref>Hawryluk, Matt. (28 October 2010) Aldo formerly the [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]],[http://www.bloodyelbow.com/2010/10/28/1779797/dana-white-to-announce-ufc-merger-with-the-wec Dana White To Announce UFC Merger With the WEC] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101031081215/http://www.bloodyelbow.com/2010/10/28/1779797/dana-white-to-announce-ufc-merger-with-the-wec|date=31 October 2010}}. Bloody Elbow. Retrieved on 3 May 2011.</ref> [[2005 жыл]]дың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алду он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті.<ref>{{cite news |url=http://esporte.uol.com.br/mma/ultimas-noticias/2015/11/26/jose-aldo-completa-uma-decada-de-invencibilidade-relembre-unico-reves.htm |title=José Aldo completa uma década de invencibilidade. Relembre único revés |publisher=UOL Esporte |date=26 November 2015}}</ref> Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы [[UFC 194]] турнирінде [[Конор Макгрегор]]мен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды.<ref>{{cite web |last1=Shelton |first1=Cole |title=Pro featherweights name their 145-pound GOAT |url=https://www.bjpenn.com/mma-news/exclusive-interviews/pro-featherweights-name-their-145-pound-goat/ |website=bjpenn.com |access-date=17 July 2022 |date=30 March 2020}}</ref><ref>{{cite web |title=Anderson Silva Says José Aldo is the GOAT 'He's much better than me' |url=https://fightstate.com/anderson-silva-says-jose-aldo-is-the-goat-hes-much-better-than-me/ |website=fightstate.com |access-date=17 July 2022 |archive-date=22 May 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240522132610/https://fightstate.com/anderson-silva-says-jose-aldo-is-the-goat-hes-much-better-than-me/ |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web |last1=Ordoñez |first1=Milan |title=Holloway says neither he nor Volkanovksi deserves GOAT status yet: Did we forget José Aldo? |url=https://www.bloodyelbow.com/2022/7/1/23190876/did-we-forget-jose-aldo-holloway-neither-he-nor-volkanovksi-deserves-goat-status-ufc-276-mma-news |website=bloodyelbow.com |access-date=17 July 2022 |date=1 July 2022 |archive-date=5 October 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231005180815/https://bloodyelbow.com/2022/7/1/23190876/did-we-forget-jose-aldo-holloway-neither-he-nor-volkanovksi-deserves-goat-status-ufc-276-mma-news |url-status=dead }}</ref> == Балалық шағы == Жозе Алду 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, [[Бразилия]]ның [[Манаус]] қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алду футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға [[джиу-джитсу]]дың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо [[капоэйра]]ны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан [[Рио-де-Жанейро]]ға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == === Ерте мансабы === Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] === Қалпына келу === Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті === Pancrase === WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. === World Extreme Cagefighting (WEC) === WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==Mixed martial arts record== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|32–10 |[[Айеман Захаби]] |Шешіммен (unanimous) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|Мамыр|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Монреаль]], [[Куебек]], Канада |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|32–9 |[[Марио Батиста]] |Шешіммен (split) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|32–8 |[[Джонатан Мартинез]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Бразилия | |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|31–8 |[[Мераб Двалишвили]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{Yes2}}Жеңді |align=center|31–7 |[[Rob Font]] |Decision (unanimous) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|30–7 |[[Pedro Munhoz]] |Decision (unanimous) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Houston, Texas]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|29–7 |[[Marlon Vera]] |Decision (unanimous) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{no2}}Loss |align=center|28–7 |[[Petr Yan]] |TKO (punches) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Abu Dhabi]], United Arab Emirates |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–6 |[[Marlon Moraes]] |Decision (split) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–5 |[[Alexander Volkanovski]] |Decision (unanimous) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{yes2}}Win |align=center|28–4 |[[Renato Moicano]] |TKO (punches) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Fortaleza]], Brazil |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center|27–4 |[[Jeremy Stephens]] |TKO (punches) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Calgary, Alberta]], Canada |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–4 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Detroit]], [[Michigan]], United States |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–3 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Rio de Janeiro]], Brazil |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center| 26–2 |[[Frankie Edgar]] |Decision (unanimous) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Бокстағы рекорды == === Кәсіпқой === {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {{BoxingRecordSummary |ko-wins= |ko-losses= |dec-wins=1 |dec-losses= |dq-losses= |draws= }} {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] 857orgpwpstx1l1qrj4p7qlznq9yfrp 3482990 3482989 2025-06-25T02:15:21Z Sagzhan 29953 /* Exhibition */ 3482990 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo, UFC 189 World Tour London (2) (cropped).jpg |толық есімі = Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор |лақап аты = Жуниор |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = 09.09.1986 |туған жері = Манаус, Амазонас, [[Бразилия]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = 65 кг |бойы = 170 см |қолдың қарқыны = |стилі = бокс, джиу-джитсу |бапкері = Андре Педернейрас |команда = Nova União |мансабы = 2004–2025 |чемпион белдігі = |жалпы = 42 |жеңді = 32 |жеңді_нокаут = 17 |жеңді_берілу = 1 |жеңді_шешім = 14 |жеңілді_нокаут = 4 |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 5 |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; [[1986 жыл]]ы [[9 қыркүйек]]те туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — [[бразилия]]лық бұрынғы кәсіби [[аралас жекпе-жек]] шебері (MMA) және кәсіби боксшы.<ref>{{Cite web |title=Jose Aldo |url=https://boxrec.com/en/box-pro/896247 |archive-date= |website=boxrec.com}}</ref> Ол [[Ultimate Fighting Championship|UFC]] ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алду — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған.<ref>Hawryluk, Matt. (28 October 2010) Aldo formerly the [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]],[http://www.bloodyelbow.com/2010/10/28/1779797/dana-white-to-announce-ufc-merger-with-the-wec Dana White To Announce UFC Merger With the WEC] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101031081215/http://www.bloodyelbow.com/2010/10/28/1779797/dana-white-to-announce-ufc-merger-with-the-wec|date=31 October 2010}}. Bloody Elbow. Retrieved on 3 May 2011.</ref> [[2005 жыл]]дың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алду он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті.<ref>{{cite news |url=http://esporte.uol.com.br/mma/ultimas-noticias/2015/11/26/jose-aldo-completa-uma-decada-de-invencibilidade-relembre-unico-reves.htm |title=José Aldo completa uma década de invencibilidade. Relembre único revés |publisher=UOL Esporte |date=26 November 2015}}</ref> Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы [[UFC 194]] турнирінде [[Конор Макгрегор]]мен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды.<ref>{{cite web |last1=Shelton |first1=Cole |title=Pro featherweights name their 145-pound GOAT |url=https://www.bjpenn.com/mma-news/exclusive-interviews/pro-featherweights-name-their-145-pound-goat/ |website=bjpenn.com |access-date=17 July 2022 |date=30 March 2020}}</ref><ref>{{cite web |title=Anderson Silva Says José Aldo is the GOAT 'He's much better than me' |url=https://fightstate.com/anderson-silva-says-jose-aldo-is-the-goat-hes-much-better-than-me/ |website=fightstate.com |access-date=17 July 2022 |archive-date=22 May 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240522132610/https://fightstate.com/anderson-silva-says-jose-aldo-is-the-goat-hes-much-better-than-me/ |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web |last1=Ordoñez |first1=Milan |title=Holloway says neither he nor Volkanovksi deserves GOAT status yet: Did we forget José Aldo? |url=https://www.bloodyelbow.com/2022/7/1/23190876/did-we-forget-jose-aldo-holloway-neither-he-nor-volkanovksi-deserves-goat-status-ufc-276-mma-news |website=bloodyelbow.com |access-date=17 July 2022 |date=1 July 2022 |archive-date=5 October 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231005180815/https://bloodyelbow.com/2022/7/1/23190876/did-we-forget-jose-aldo-holloway-neither-he-nor-volkanovksi-deserves-goat-status-ufc-276-mma-news |url-status=dead }}</ref> == Балалық шағы == Жозе Алду 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, [[Бразилия]]ның [[Манаус]] қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған. Жасөспірім кезінде Жозе Алду футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға [[джиу-джитсу]]дың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо [[капоэйра]]ны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан [[Рио-де-Жанейро]]ға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == === Ерте мансабы === Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] === Қалпына келу === Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті === Pancrase === WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. === World Extreme Cagefighting (WEC) === WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==Mixed martial arts record== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|32–10 |[[Айеман Захаби]] |Шешіммен (unanimous) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|Мамыр|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Монреаль]], [[Куебек]], Канада |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|32–9 |[[Марио Батиста]] |Шешіммен (split) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|32–8 |[[Джонатан Мартинез]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Бразилия | |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|31–8 |[[Мераб Двалишвили]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{Yes2}}Жеңді |align=center|31–7 |[[Rob Font]] |Decision (unanimous) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|30–7 |[[Pedro Munhoz]] |Decision (unanimous) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Houston, Texas]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|29–7 |[[Marlon Vera]] |Decision (unanimous) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{no2}}Loss |align=center|28–7 |[[Petr Yan]] |TKO (punches) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Abu Dhabi]], United Arab Emirates |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–6 |[[Marlon Moraes]] |Decision (split) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–5 |[[Alexander Volkanovski]] |Decision (unanimous) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{yes2}}Win |align=center|28–4 |[[Renato Moicano]] |TKO (punches) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Fortaleza]], Brazil |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center|27–4 |[[Jeremy Stephens]] |TKO (punches) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Calgary, Alberta]], Canada |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–4 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Detroit]], [[Michigan]], United States |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–3 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Rio de Janeiro]], Brazil |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center| 26–2 |[[Frankie Edgar]] |Decision (unanimous) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Бокстағы рекорды == === Кәсіпқой === {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] ax9ymj52clojydpb2ojwqzio02h4qin 3482991 3482990 2025-06-25T02:16:18Z Sagzhan 29953 /* Балалық шағы */ 3482991 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo, UFC 189 World Tour London (2) (cropped).jpg |толық есімі = Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор |лақап аты = Жуниор |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = 09.09.1986 |туған жері = Манаус, Амазонас, [[Бразилия]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = 65 кг |бойы = 170 см |қолдың қарқыны = |стилі = бокс, джиу-джитсу |бапкері = Андре Педернейрас |команда = Nova União |мансабы = 2004–2025 |чемпион белдігі = |жалпы = 42 |жеңді = 32 |жеңді_нокаут = 17 |жеңді_берілу = 1 |жеңді_шешім = 14 |жеңілді_нокаут = 4 |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 5 |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; [[1986 жыл]]ы [[9 қыркүйек]]те туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — [[бразилия]]лық бұрынғы кәсіби [[аралас жекпе-жек]] шебері (MMA) және кәсіби боксшы.<ref>{{Cite web |title=Jose Aldo |url=https://boxrec.com/en/box-pro/896247 |archive-date= |website=boxrec.com}}</ref> Ол [[Ultimate Fighting Championship|UFC]] ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алду — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған.<ref>Hawryluk, Matt. (28 October 2010) Aldo formerly the [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]],[http://www.bloodyelbow.com/2010/10/28/1779797/dana-white-to-announce-ufc-merger-with-the-wec Dana White To Announce UFC Merger With the WEC] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101031081215/http://www.bloodyelbow.com/2010/10/28/1779797/dana-white-to-announce-ufc-merger-with-the-wec|date=31 October 2010}}. Bloody Elbow. Retrieved on 3 May 2011.</ref> [[2005 жыл]]дың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алду он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті.<ref>{{cite news |url=http://esporte.uol.com.br/mma/ultimas-noticias/2015/11/26/jose-aldo-completa-uma-decada-de-invencibilidade-relembre-unico-reves.htm |title=José Aldo completa uma década de invencibilidade. Relembre único revés |publisher=UOL Esporte |date=26 November 2015}}</ref> Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы [[UFC 194]] турнирінде [[Конор Макгрегор]]мен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды.<ref>{{cite web |last1=Shelton |first1=Cole |title=Pro featherweights name their 145-pound GOAT |url=https://www.bjpenn.com/mma-news/exclusive-interviews/pro-featherweights-name-their-145-pound-goat/ |website=bjpenn.com |access-date=17 July 2022 |date=30 March 2020}}</ref><ref>{{cite web |title=Anderson Silva Says José Aldo is the GOAT 'He's much better than me' |url=https://fightstate.com/anderson-silva-says-jose-aldo-is-the-goat-hes-much-better-than-me/ |website=fightstate.com |access-date=17 July 2022 |archive-date=22 May 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240522132610/https://fightstate.com/anderson-silva-says-jose-aldo-is-the-goat-hes-much-better-than-me/ |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web |last1=Ordoñez |first1=Milan |title=Holloway says neither he nor Volkanovksi deserves GOAT status yet: Did we forget José Aldo? |url=https://www.bloodyelbow.com/2022/7/1/23190876/did-we-forget-jose-aldo-holloway-neither-he-nor-volkanovksi-deserves-goat-status-ufc-276-mma-news |website=bloodyelbow.com |access-date=17 July 2022 |date=1 July 2022 |archive-date=5 October 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231005180815/https://bloodyelbow.com/2022/7/1/23190876/did-we-forget-jose-aldo-holloway-neither-he-nor-volkanovksi-deserves-goat-status-ufc-276-mma-news |url-status=dead }}</ref> == Балалық шағы == Жозе Алду 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, [[Бразилия]]ның [[Манаус]] қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған.<ref>{{cite web |url=http://www.mixedmartialarts.com/news/200926/Jose-Aldo-working-since-he-was-six-years-old |title=Jose Aldo, working since he was six years old |author=Carlos Arias |publisher=mixedmartialarts.com |access-date=2 December 2015}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=dcHuejPNHE4 |archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211215/dcHuejPNHE4 |archive-date=15 December 2021 |url-status=live|title=WEC 44: JOSE ALDO talks w/Yahoo! Sports |publisher=YouTube |date=17 November 2009 |access-date=2 December 2015}}{{cbignore}}</ref> Жасөспірім кезінде Жозе Алду футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға [[джиу-джитсу]]дың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо [[капоэйра]]ны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан [[Рио-де-Жанейро]]ға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == === Ерте мансабы === Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] === Қалпына келу === Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті === Pancrase === WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. === World Extreme Cagefighting (WEC) === WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==Mixed martial arts record== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|32–10 |[[Айеман Захаби]] |Шешіммен (unanimous) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|Мамыр|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Монреаль]], [[Куебек]], Канада |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|32–9 |[[Марио Батиста]] |Шешіммен (split) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|32–8 |[[Джонатан Мартинез]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Бразилия | |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|31–8 |[[Мераб Двалишвили]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{Yes2}}Жеңді |align=center|31–7 |[[Rob Font]] |Decision (unanimous) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|30–7 |[[Pedro Munhoz]] |Decision (unanimous) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Houston, Texas]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|29–7 |[[Marlon Vera]] |Decision (unanimous) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{no2}}Loss |align=center|28–7 |[[Petr Yan]] |TKO (punches) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Abu Dhabi]], United Arab Emirates |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–6 |[[Marlon Moraes]] |Decision (split) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–5 |[[Alexander Volkanovski]] |Decision (unanimous) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{yes2}}Win |align=center|28–4 |[[Renato Moicano]] |TKO (punches) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Fortaleza]], Brazil |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center|27–4 |[[Jeremy Stephens]] |TKO (punches) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Calgary, Alberta]], Canada |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–4 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Detroit]], [[Michigan]], United States |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–3 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Rio de Janeiro]], Brazil |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center| 26–2 |[[Frankie Edgar]] |Decision (unanimous) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Бокстағы рекорды == === Кәсіпқой === {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] 3z6tet2isz1subao7v1nper5qq8tw1o 3482992 3482991 2025-06-25T02:17:08Z Sagzhan 29953 /* Mixed martial arts record */ 3482992 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo, UFC 189 World Tour London (2) (cropped).jpg |толық есімі = Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор |лақап аты = Жуниор |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = 09.09.1986 |туған жері = Манаус, Амазонас, [[Бразилия]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = 65 кг |бойы = 170 см |қолдың қарқыны = |стилі = бокс, джиу-джитсу |бапкері = Андре Педернейрас |команда = Nova União |мансабы = 2004–2025 |чемпион белдігі = |жалпы = 42 |жеңді = 32 |жеңді_нокаут = 17 |жеңді_берілу = 1 |жеңді_шешім = 14 |жеңілді_нокаут = 4 |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 5 |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; [[1986 жыл]]ы [[9 қыркүйек]]те туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — [[бразилия]]лық бұрынғы кәсіби [[аралас жекпе-жек]] шебері (MMA) және кәсіби боксшы.<ref>{{Cite web |title=Jose Aldo |url=https://boxrec.com/en/box-pro/896247 |archive-date= |website=boxrec.com}}</ref> Ол [[Ultimate Fighting Championship|UFC]] ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алду — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған.<ref>Hawryluk, Matt. (28 October 2010) Aldo formerly the [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]],[http://www.bloodyelbow.com/2010/10/28/1779797/dana-white-to-announce-ufc-merger-with-the-wec Dana White To Announce UFC Merger With the WEC] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101031081215/http://www.bloodyelbow.com/2010/10/28/1779797/dana-white-to-announce-ufc-merger-with-the-wec|date=31 October 2010}}. Bloody Elbow. Retrieved on 3 May 2011.</ref> [[2005 жыл]]дың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алду он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті.<ref>{{cite news |url=http://esporte.uol.com.br/mma/ultimas-noticias/2015/11/26/jose-aldo-completa-uma-decada-de-invencibilidade-relembre-unico-reves.htm |title=José Aldo completa uma década de invencibilidade. Relembre único revés |publisher=UOL Esporte |date=26 November 2015}}</ref> Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы [[UFC 194]] турнирінде [[Конор Макгрегор]]мен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды.<ref>{{cite web |last1=Shelton |first1=Cole |title=Pro featherweights name their 145-pound GOAT |url=https://www.bjpenn.com/mma-news/exclusive-interviews/pro-featherweights-name-their-145-pound-goat/ |website=bjpenn.com |access-date=17 July 2022 |date=30 March 2020}}</ref><ref>{{cite web |title=Anderson Silva Says José Aldo is the GOAT 'He's much better than me' |url=https://fightstate.com/anderson-silva-says-jose-aldo-is-the-goat-hes-much-better-than-me/ |website=fightstate.com |access-date=17 July 2022 |archive-date=22 May 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240522132610/https://fightstate.com/anderson-silva-says-jose-aldo-is-the-goat-hes-much-better-than-me/ |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web |last1=Ordoñez |first1=Milan |title=Holloway says neither he nor Volkanovksi deserves GOAT status yet: Did we forget José Aldo? |url=https://www.bloodyelbow.com/2022/7/1/23190876/did-we-forget-jose-aldo-holloway-neither-he-nor-volkanovksi-deserves-goat-status-ufc-276-mma-news |website=bloodyelbow.com |access-date=17 July 2022 |date=1 July 2022 |archive-date=5 October 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231005180815/https://bloodyelbow.com/2022/7/1/23190876/did-we-forget-jose-aldo-holloway-neither-he-nor-volkanovksi-deserves-goat-status-ufc-276-mma-news |url-status=dead }}</ref> == Балалық шағы == Жозе Алду 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, [[Бразилия]]ның [[Манаус]] қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған.<ref>{{cite web |url=http://www.mixedmartialarts.com/news/200926/Jose-Aldo-working-since-he-was-six-years-old |title=Jose Aldo, working since he was six years old |author=Carlos Arias |publisher=mixedmartialarts.com |access-date=2 December 2015}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=dcHuejPNHE4 |archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211215/dcHuejPNHE4 |archive-date=15 December 2021 |url-status=live|title=WEC 44: JOSE ALDO talks w/Yahoo! Sports |publisher=YouTube |date=17 November 2009 |access-date=2 December 2015}}{{cbignore}}</ref> Жасөспірім кезінде Жозе Алду футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға [[джиу-джитсу]]дың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо [[капоэйра]]ны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан [[Рио-де-Жанейро]]ға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == === Ерте мансабы === Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] === Қалпына келу === Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті === Pancrase === WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. === World Extreme Cagefighting (WEC) === WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==ММА-дағы рекорды== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|32–10 |[[Айеман Захаби]] |Шешіммен (unanimous) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|Мамыр|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Монреаль]], [[Куебек]], Канада |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|32–9 |[[Марио Батиста]] |Шешіммен (split) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|32–8 |[[Джонатан Мартинез]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Бразилия | |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|31–8 |[[Мераб Двалишвили]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{Yes2}}Жеңді |align=center|31–7 |[[Rob Font]] |Decision (unanimous) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|30–7 |[[Pedro Munhoz]] |Decision (unanimous) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Houston, Texas]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|29–7 |[[Marlon Vera]] |Decision (unanimous) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{no2}}Loss |align=center|28–7 |[[Petr Yan]] |TKO (punches) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Abu Dhabi]], United Arab Emirates |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–6 |[[Marlon Moraes]] |Decision (split) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–5 |[[Alexander Volkanovski]] |Decision (unanimous) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{yes2}}Win |align=center|28–4 |[[Renato Moicano]] |TKO (punches) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Fortaleza]], Brazil |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center|27–4 |[[Jeremy Stephens]] |TKO (punches) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Calgary, Alberta]], Canada |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–4 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Detroit]], [[Michigan]], United States |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–3 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Rio de Janeiro]], Brazil |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center| 26–2 |[[Frankie Edgar]] |Decision (unanimous) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Бокстағы рекорды == === Кәсіпқой === {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] ef7xw4eeq5t7k1s902b28zurtl4szhk 3482993 3482992 2025-06-25T02:19:12Z Sagzhan 29953 /* ММА-дағы рекорды */ 3482993 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo, UFC 189 World Tour London (2) (cropped).jpg |толық есімі = Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор |лақап аты = Жуниор |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = 09.09.1986 |туған жері = Манаус, Амазонас, [[Бразилия]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = 65 кг |бойы = 170 см |қолдың қарқыны = |стилі = бокс, джиу-джитсу |бапкері = Андре Педернейрас |команда = Nova União |мансабы = 2004–2025 |чемпион белдігі = |жалпы = 42 |жеңді = 32 |жеңді_нокаут = 17 |жеңді_берілу = 1 |жеңді_шешім = 14 |жеңілді_нокаут = 4 |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 5 |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; [[1986 жыл]]ы [[9 қыркүйек]]те туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — [[бразилия]]лық бұрынғы кәсіби [[аралас жекпе-жек]] шебері (MMA) және кәсіби боксшы.<ref>{{Cite web |title=Jose Aldo |url=https://boxrec.com/en/box-pro/896247 |archive-date= |website=boxrec.com}}</ref> Ол [[Ultimate Fighting Championship|UFC]] ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алду — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған.<ref>Hawryluk, Matt. (28 October 2010) Aldo formerly the [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]],[http://www.bloodyelbow.com/2010/10/28/1779797/dana-white-to-announce-ufc-merger-with-the-wec Dana White To Announce UFC Merger With the WEC] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101031081215/http://www.bloodyelbow.com/2010/10/28/1779797/dana-white-to-announce-ufc-merger-with-the-wec|date=31 October 2010}}. Bloody Elbow. Retrieved on 3 May 2011.</ref> [[2005 жыл]]дың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алду он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті.<ref>{{cite news |url=http://esporte.uol.com.br/mma/ultimas-noticias/2015/11/26/jose-aldo-completa-uma-decada-de-invencibilidade-relembre-unico-reves.htm |title=José Aldo completa uma década de invencibilidade. Relembre único revés |publisher=UOL Esporte |date=26 November 2015}}</ref> Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы [[UFC 194]] турнирінде [[Конор Макгрегор]]мен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды.<ref>{{cite web |last1=Shelton |first1=Cole |title=Pro featherweights name their 145-pound GOAT |url=https://www.bjpenn.com/mma-news/exclusive-interviews/pro-featherweights-name-their-145-pound-goat/ |website=bjpenn.com |access-date=17 July 2022 |date=30 March 2020}}</ref><ref>{{cite web |title=Anderson Silva Says José Aldo is the GOAT 'He's much better than me' |url=https://fightstate.com/anderson-silva-says-jose-aldo-is-the-goat-hes-much-better-than-me/ |website=fightstate.com |access-date=17 July 2022 |archive-date=22 May 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240522132610/https://fightstate.com/anderson-silva-says-jose-aldo-is-the-goat-hes-much-better-than-me/ |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web |last1=Ordoñez |first1=Milan |title=Holloway says neither he nor Volkanovksi deserves GOAT status yet: Did we forget José Aldo? |url=https://www.bloodyelbow.com/2022/7/1/23190876/did-we-forget-jose-aldo-holloway-neither-he-nor-volkanovksi-deserves-goat-status-ufc-276-mma-news |website=bloodyelbow.com |access-date=17 July 2022 |date=1 July 2022 |archive-date=5 October 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231005180815/https://bloodyelbow.com/2022/7/1/23190876/did-we-forget-jose-aldo-holloway-neither-he-nor-volkanovksi-deserves-goat-status-ufc-276-mma-news |url-status=dead }}</ref> == Балалық шағы == Жозе Алду 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, [[Бразилия]]ның [[Манаус]] қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған.<ref>{{cite web |url=http://www.mixedmartialarts.com/news/200926/Jose-Aldo-working-since-he-was-six-years-old |title=Jose Aldo, working since he was six years old |author=Carlos Arias |publisher=mixedmartialarts.com |access-date=2 December 2015}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=dcHuejPNHE4 |archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211215/dcHuejPNHE4 |archive-date=15 December 2021 |url-status=live|title=WEC 44: JOSE ALDO talks w/Yahoo! Sports |publisher=YouTube |date=17 November 2009 |access-date=2 December 2015}}{{cbignore}}</ref> Жасөспірім кезінде Жозе Алду футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға [[джиу-джитсу]]дың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо [[капоэйра]]ны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан [[Рио-де-Жанейро]]ға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == === Ерте мансабы === Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] === Қалпына келу === Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті === Pancrase === WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. === World Extreme Cagefighting (WEC) === WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==ММА-дағы рекорды== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|32–10 |[[Айеман Захаби]] |Шешіммен (unanimous) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|Мамыр|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Монреаль]], [[Квебек]], Канада |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|32–9 |[[Марио Батиста]] |Шешіммен (split) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Солт Лейк Сити]], АҚШ | |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|32–8 |[[Джонатан Мартинез]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Рио де Жанейро]], Бразилия | |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|31–8 |[[Мераб Двалишвили]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Salt Lake City, Utah]], United States | |- |{{Yes2}}Жеңді |align=center|31–7 |[[Роб Фонт]] |шешіммен (unanimous) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|30–7 |[[Педро Мунез]] |Шешіммен (unanimous) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Houston, Texas]], United States | |- |{{yes2}}Win |align=center|29–7 |[[Marlon Vera]] |Decision (unanimous) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States | |- |{{no2}}Loss |align=center|28–7 |[[Petr Yan]] |TKO (punches) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Abu Dhabi]], United Arab Emirates |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–6 |[[Marlon Moraes]] |Decision (split) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–5 |[[Alexander Volkanovski]] |Decision (unanimous) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{yes2}}Win |align=center|28–4 |[[Renato Moicano]] |TKO (punches) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Fortaleza]], Brazil |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center|27–4 |[[Jeremy Stephens]] |TKO (punches) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Calgary, Alberta]], Canada |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–4 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Detroit]], [[Michigan]], United States |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–3 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Rio de Janeiro]], Brazil |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center| 26–2 |[[Frankie Edgar]] |Decision (unanimous) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Бокстағы рекорды == === Кәсіпқой === {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] g37e3j3xd32pzgcbsnumc3if3xdrchf 3482994 3482993 2025-06-25T02:26:05Z Sagzhan 29953 /* ММА-дағы рекорды */ 3482994 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo, UFC 189 World Tour London (2) (cropped).jpg |толық есімі = Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор |лақап аты = Жуниор |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = 09.09.1986 |туған жері = Манаус, Амазонас, [[Бразилия]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = 65 кг |бойы = 170 см |қолдың қарқыны = |стилі = бокс, джиу-джитсу |бапкері = Андре Педернейрас |команда = Nova União |мансабы = 2004–2025 |чемпион белдігі = |жалпы = 42 |жеңді = 32 |жеңді_нокаут = 17 |жеңді_берілу = 1 |жеңді_шешім = 14 |жеңілді_нокаут = 4 |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 5 |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; [[1986 жыл]]ы [[9 қыркүйек]]те туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — [[бразилия]]лық бұрынғы кәсіби [[аралас жекпе-жек]] шебері (MMA) және кәсіби боксшы.<ref>{{Cite web |title=Jose Aldo |url=https://boxrec.com/en/box-pro/896247 |archive-date= |website=boxrec.com}}</ref> Ол [[Ultimate Fighting Championship|UFC]] ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алду — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған.<ref>Hawryluk, Matt. (28 October 2010) Aldo formerly the [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]],[http://www.bloodyelbow.com/2010/10/28/1779797/dana-white-to-announce-ufc-merger-with-the-wec Dana White To Announce UFC Merger With the WEC] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101031081215/http://www.bloodyelbow.com/2010/10/28/1779797/dana-white-to-announce-ufc-merger-with-the-wec|date=31 October 2010}}. Bloody Elbow. Retrieved on 3 May 2011.</ref> [[2005 жыл]]дың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алду он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті.<ref>{{cite news |url=http://esporte.uol.com.br/mma/ultimas-noticias/2015/11/26/jose-aldo-completa-uma-decada-de-invencibilidade-relembre-unico-reves.htm |title=José Aldo completa uma década de invencibilidade. Relembre único revés |publisher=UOL Esporte |date=26 November 2015}}</ref> Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы [[UFC 194]] турнирінде [[Конор Макгрегор]]мен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды.<ref>{{cite web |last1=Shelton |first1=Cole |title=Pro featherweights name their 145-pound GOAT |url=https://www.bjpenn.com/mma-news/exclusive-interviews/pro-featherweights-name-their-145-pound-goat/ |website=bjpenn.com |access-date=17 July 2022 |date=30 March 2020}}</ref><ref>{{cite web |title=Anderson Silva Says José Aldo is the GOAT 'He's much better than me' |url=https://fightstate.com/anderson-silva-says-jose-aldo-is-the-goat-hes-much-better-than-me/ |website=fightstate.com |access-date=17 July 2022 |archive-date=22 May 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240522132610/https://fightstate.com/anderson-silva-says-jose-aldo-is-the-goat-hes-much-better-than-me/ |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web |last1=Ordoñez |first1=Milan |title=Holloway says neither he nor Volkanovksi deserves GOAT status yet: Did we forget José Aldo? |url=https://www.bloodyelbow.com/2022/7/1/23190876/did-we-forget-jose-aldo-holloway-neither-he-nor-volkanovksi-deserves-goat-status-ufc-276-mma-news |website=bloodyelbow.com |access-date=17 July 2022 |date=1 July 2022 |archive-date=5 October 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231005180815/https://bloodyelbow.com/2022/7/1/23190876/did-we-forget-jose-aldo-holloway-neither-he-nor-volkanovksi-deserves-goat-status-ufc-276-mma-news |url-status=dead }}</ref> == Балалық шағы == Жозе Алду 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, [[Бразилия]]ның [[Манаус]] қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған.<ref>{{cite web |url=http://www.mixedmartialarts.com/news/200926/Jose-Aldo-working-since-he-was-six-years-old |title=Jose Aldo, working since he was six years old |author=Carlos Arias |publisher=mixedmartialarts.com |access-date=2 December 2015}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=dcHuejPNHE4 |archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211215/dcHuejPNHE4 |archive-date=15 December 2021 |url-status=live|title=WEC 44: JOSE ALDO talks w/Yahoo! Sports |publisher=YouTube |date=17 November 2009 |access-date=2 December 2015}}{{cbignore}}</ref> Жасөспірім кезінде Жозе Алду футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға [[джиу-джитсу]]дың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо [[капоэйра]]ны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан [[Рио-де-Жанейро]]ға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == === Ерте мансабы === Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] === Қалпына келу === Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті === Pancrase === WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. === World Extreme Cagefighting (WEC) === WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==ММА-дағы рекорды== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|32–10 |[[Айеман Захаби]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|Мамыр|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Монреаль]], [[Квебек]], Канада |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|32–9 |[[Марио Батиста]] |Шешіммен (сплит) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Солт Лейк Сити]], АҚШ | |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|32–8 |[[Джонатан Мартинез]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Рио де Жанейро]], Бразилия | |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|31–8 |[[Мераб Двалишвили]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |Солт Лейк Сити, АҚШ | |- |{{Yes2}}Жеңді |align=center|31–7 |[[Роб Фонт]] |шешіммен (бірауыздан) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Лас Вегас]], АҚШ | |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|30–7 |[[Педро Мунез]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Хьюстон]], АҚШ | |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|29–7 |[[Марлон Вера]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Лас Вегас]], АҚШ | |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|28–7 |[[Петр Ян]] |TKO (соққы) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Абу Даби]], БАӘ |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|28–6 |[[Марлон Мораес]] |Шешіммен (сплит) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Лас вегас]], АҚШ |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|28–5 |[[Alexander Volkanovski]] |Decision (unanimous) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Rio de Janeiro]], Brazil | |- |{{yes2}}Win |align=center|28–4 |[[Renato Moicano]] |TKO (punches) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Fortaleza]], Brazil |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center|27–4 |[[Jeremy Stephens]] |TKO (punches) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Calgary, Alberta]], Canada |{{small|Performance of the Night.}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–4 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Detroit]], [[Michigan]], United States |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–3 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Rio de Janeiro]], Brazil |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center| 26–2 |[[Frankie Edgar]] |Decision (unanimous) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Бокстағы рекорды == === Кәсіпқой === {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] kd2w57cqrf56xkdt1edc8nzjd2urshi 3482995 3482994 2025-06-25T02:30:34Z Sagzhan 29953 /* ММА-дағы рекорды */ 3482995 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo, UFC 189 World Tour London (2) (cropped).jpg |толық есімі = Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор |лақап аты = Жуниор |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = 09.09.1986 |туған жері = Манаус, Амазонас, [[Бразилия]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = 65 кг |бойы = 170 см |қолдың қарқыны = |стилі = бокс, джиу-джитсу |бапкері = Андре Педернейрас |команда = Nova União |мансабы = 2004–2025 |чемпион белдігі = |жалпы = 42 |жеңді = 32 |жеңді_нокаут = 17 |жеңді_берілу = 1 |жеңді_шешім = 14 |жеңілді_нокаут = 4 |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 5 |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; [[1986 жыл]]ы [[9 қыркүйек]]те туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — [[бразилия]]лық бұрынғы кәсіби [[аралас жекпе-жек]] шебері (MMA) және кәсіби боксшы.<ref>{{Cite web |title=Jose Aldo |url=https://boxrec.com/en/box-pro/896247 |archive-date= |website=boxrec.com}}</ref> Ол [[Ultimate Fighting Championship|UFC]] ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алду — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған.<ref>Hawryluk, Matt. (28 October 2010) Aldo formerly the [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]],[http://www.bloodyelbow.com/2010/10/28/1779797/dana-white-to-announce-ufc-merger-with-the-wec Dana White To Announce UFC Merger With the WEC] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101031081215/http://www.bloodyelbow.com/2010/10/28/1779797/dana-white-to-announce-ufc-merger-with-the-wec|date=31 October 2010}}. Bloody Elbow. Retrieved on 3 May 2011.</ref> [[2005 жыл]]дың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алду он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті.<ref>{{cite news |url=http://esporte.uol.com.br/mma/ultimas-noticias/2015/11/26/jose-aldo-completa-uma-decada-de-invencibilidade-relembre-unico-reves.htm |title=José Aldo completa uma década de invencibilidade. Relembre único revés |publisher=UOL Esporte |date=26 November 2015}}</ref> Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы [[UFC 194]] турнирінде [[Конор Макгрегор]]мен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды.<ref>{{cite web |last1=Shelton |first1=Cole |title=Pro featherweights name their 145-pound GOAT |url=https://www.bjpenn.com/mma-news/exclusive-interviews/pro-featherweights-name-their-145-pound-goat/ |website=bjpenn.com |access-date=17 July 2022 |date=30 March 2020}}</ref><ref>{{cite web |title=Anderson Silva Says José Aldo is the GOAT 'He's much better than me' |url=https://fightstate.com/anderson-silva-says-jose-aldo-is-the-goat-hes-much-better-than-me/ |website=fightstate.com |access-date=17 July 2022 |archive-date=22 May 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240522132610/https://fightstate.com/anderson-silva-says-jose-aldo-is-the-goat-hes-much-better-than-me/ |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web |last1=Ordoñez |first1=Milan |title=Holloway says neither he nor Volkanovksi deserves GOAT status yet: Did we forget José Aldo? |url=https://www.bloodyelbow.com/2022/7/1/23190876/did-we-forget-jose-aldo-holloway-neither-he-nor-volkanovksi-deserves-goat-status-ufc-276-mma-news |website=bloodyelbow.com |access-date=17 July 2022 |date=1 July 2022 |archive-date=5 October 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231005180815/https://bloodyelbow.com/2022/7/1/23190876/did-we-forget-jose-aldo-holloway-neither-he-nor-volkanovksi-deserves-goat-status-ufc-276-mma-news |url-status=dead }}</ref> == Балалық шағы == Жозе Алду 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, [[Бразилия]]ның [[Манаус]] қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған.<ref>{{cite web |url=http://www.mixedmartialarts.com/news/200926/Jose-Aldo-working-since-he-was-six-years-old |title=Jose Aldo, working since he was six years old |author=Carlos Arias |publisher=mixedmartialarts.com |access-date=2 December 2015}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=dcHuejPNHE4 |archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211215/dcHuejPNHE4 |archive-date=15 December 2021 |url-status=live|title=WEC 44: JOSE ALDO talks w/Yahoo! Sports |publisher=YouTube |date=17 November 2009 |access-date=2 December 2015}}{{cbignore}}</ref> Жасөспірім кезінде Жозе Алду футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға [[джиу-джитсу]]дың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо [[капоэйра]]ны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан [[Рио-де-Жанейро]]ға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == === Ерте мансабы === Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] === Қалпына келу === Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті === Pancrase === WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. === World Extreme Cagefighting (WEC) === WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==ММА-дағы рекорды== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|32–10 |[[Айеман Захаби]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|Мамыр|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Монреаль]], [[Квебек]], Канада |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|32–9 |[[Марио Батиста]] |Шешіммен (сплит) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Солт Лейк Сити]], АҚШ | |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|32–8 |[[Джонатан Мартинез]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Рио де Жанейро]], Бразилия | |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|31–8 |[[Мераб Двалишвили]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |Солт Лейк Сити, АҚШ | |- |{{Yes2}}Жеңді |align=center|31–7 |[[Роб Фонт]] |шешіммен (бірауыздан) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Лас Вегас]], АҚШ | |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|30–7 |[[Педро Мунез]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Хьюстон]], АҚШ | |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|29–7 |[[Марлон Вера]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Лас Вегас]], АҚШ | |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|28–7 |[[Петр Ян]] |TKO (соққы) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Абу Даби]], БАӘ |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|28–6 |[[Марлон Мораес]] |Шешіммен (сплит) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Лас вегас]], АҚШ |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|28–5 |[[Александр Волкановски]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |Рио де Жанейро, Бразилия | |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|28–4 |[[Ренато Моикано]] |TKO (соққы) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Форталеза]], Бразилия |{{small|Кештің үздік перфомансы.}} |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|27–4 |[[Джереми Стивенс]] |TKO (соққы) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Калгари]], Канада |{{small|Кештің үздік перфомансы.}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|26–4 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Detroit]], [[Michigan]], United States |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Loss |align=center|26–3 |[[Max Holloway]] |TKO (punches) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Rio de Janeiro]], Brazil |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Win |align=center| 26–2 |[[Frankie Edgar]] |Decision (unanimous) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Бокстағы рекорды == === Кәсіпқой === {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] 7gtf5eugd3km6sqhk1onedqbpwbxx8p 3482996 3482995 2025-06-25T02:34:40Z Sagzhan 29953 /* ММА-дағы рекорды */ 3482996 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo, UFC 189 World Tour London (2) (cropped).jpg |толық есімі = Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор |лақап аты = Жуниор |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = 09.09.1986 |туған жері = Манаус, Амазонас, [[Бразилия]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = 65 кг |бойы = 170 см |қолдың қарқыны = |стилі = бокс, джиу-джитсу |бапкері = Андре Педернейрас |команда = Nova União |мансабы = 2004–2025 |чемпион белдігі = |жалпы = 42 |жеңді = 32 |жеңді_нокаут = 17 |жеңді_берілу = 1 |жеңді_шешім = 14 |жеңілді_нокаут = 4 |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 5 |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; [[1986 жыл]]ы [[9 қыркүйек]]те туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — [[бразилия]]лық бұрынғы кәсіби [[аралас жекпе-жек]] шебері (MMA) және кәсіби боксшы.<ref>{{Cite web |title=Jose Aldo |url=https://boxrec.com/en/box-pro/896247 |archive-date= |website=boxrec.com}}</ref> Ол [[Ultimate Fighting Championship|UFC]] ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алду — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған.<ref>Hawryluk, Matt. (28 October 2010) Aldo formerly the [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]],[http://www.bloodyelbow.com/2010/10/28/1779797/dana-white-to-announce-ufc-merger-with-the-wec Dana White To Announce UFC Merger With the WEC] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101031081215/http://www.bloodyelbow.com/2010/10/28/1779797/dana-white-to-announce-ufc-merger-with-the-wec|date=31 October 2010}}. Bloody Elbow. Retrieved on 3 May 2011.</ref> [[2005 жыл]]дың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алду он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті.<ref>{{cite news |url=http://esporte.uol.com.br/mma/ultimas-noticias/2015/11/26/jose-aldo-completa-uma-decada-de-invencibilidade-relembre-unico-reves.htm |title=José Aldo completa uma década de invencibilidade. Relembre único revés |publisher=UOL Esporte |date=26 November 2015}}</ref> Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы [[UFC 194]] турнирінде [[Конор Макгрегор]]мен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды.<ref>{{cite web |last1=Shelton |first1=Cole |title=Pro featherweights name their 145-pound GOAT |url=https://www.bjpenn.com/mma-news/exclusive-interviews/pro-featherweights-name-their-145-pound-goat/ |website=bjpenn.com |access-date=17 July 2022 |date=30 March 2020}}</ref><ref>{{cite web |title=Anderson Silva Says José Aldo is the GOAT 'He's much better than me' |url=https://fightstate.com/anderson-silva-says-jose-aldo-is-the-goat-hes-much-better-than-me/ |website=fightstate.com |access-date=17 July 2022 |archive-date=22 May 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240522132610/https://fightstate.com/anderson-silva-says-jose-aldo-is-the-goat-hes-much-better-than-me/ |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web |last1=Ordoñez |first1=Milan |title=Holloway says neither he nor Volkanovksi deserves GOAT status yet: Did we forget José Aldo? |url=https://www.bloodyelbow.com/2022/7/1/23190876/did-we-forget-jose-aldo-holloway-neither-he-nor-volkanovksi-deserves-goat-status-ufc-276-mma-news |website=bloodyelbow.com |access-date=17 July 2022 |date=1 July 2022 |archive-date=5 October 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231005180815/https://bloodyelbow.com/2022/7/1/23190876/did-we-forget-jose-aldo-holloway-neither-he-nor-volkanovksi-deserves-goat-status-ufc-276-mma-news |url-status=dead }}</ref> == Балалық шағы == Жозе Алду 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, [[Бразилия]]ның [[Манаус]] қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған.<ref>{{cite web |url=http://www.mixedmartialarts.com/news/200926/Jose-Aldo-working-since-he-was-six-years-old |title=Jose Aldo, working since he was six years old |author=Carlos Arias |publisher=mixedmartialarts.com |access-date=2 December 2015}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=dcHuejPNHE4 |archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211215/dcHuejPNHE4 |archive-date=15 December 2021 |url-status=live|title=WEC 44: JOSE ALDO talks w/Yahoo! Sports |publisher=YouTube |date=17 November 2009 |access-date=2 December 2015}}{{cbignore}}</ref> Жасөспірім кезінде Жозе Алду футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға [[джиу-джитсу]]дың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо [[капоэйра]]ны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан [[Рио-де-Жанейро]]ға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == === Ерте мансабы === Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] === Қалпына келу === Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті === Pancrase === WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. === World Extreme Cagefighting (WEC) === WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==ММА-дағы рекорды== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|32–10 |[[Айеман Захаби]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|Мамыр|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Монреаль]], [[Квебек]], Канада |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|32–9 |[[Марио Батиста]] |Шешіммен (сплит) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Солт Лейк Сити]], АҚШ | |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|32–8 |[[Джонатан Мартинез]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Рио де Жанейро]], Бразилия | |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|31–8 |[[Мераб Двалишвили]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |Солт Лейк Сити, АҚШ | |- |{{Yes2}}Жеңді |align=center|31–7 |[[Роб Фонт]] |шешіммен (бірауыздан) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Лас Вегас]], АҚШ | |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|30–7 |[[Педро Мунез]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Хьюстон]], АҚШ | |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|29–7 |[[Марлон Вера]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Лас Вегас]], АҚШ | |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|28–7 |[[Петр Ян]] |TKO (соққы) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Абу Даби]], БАӘ |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|28–6 |[[Марлон Мораес]] |Шешіммен (сплит) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Лас вегас]], АҚШ |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|28–5 |[[Александр Волкановски]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |Рио де Жанейро, Бразилия | |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|28–4 |[[Ренато Моикано]] |TKO (соққы) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Форталеза]], Бразилия |{{small|Кештің үздік перфомансы.}} |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|27–4 |[[Джереми Стивенс]] |TKO (соққы) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Калгари]], Канада |{{small|Кештің үздік перфомансы.}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|26–4 |[[Макс Холлоуей]] |TKO (соққы) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Детройт]], [[Мичиган]], АҚШ |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|26–3 |[[Макс Холлоуей]] |TKO (соққы) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Рио де Жанейро]], Бразилия |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Жеңді |align=center| 26–2 |[[Френки Едгар]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Loss | align=center| 25–2 | [[Conor McGregor]] | KO (punch) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Win | align=center| 25–1 | [[Chad Mendes]] | Decision (unanimous) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 24–1 | [[Ricardo Lamas]] | Decision (unanimous) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Newark, New Jersey]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 23–1 | [[The Korean Zombie|Jung Chan-sung]] | TKO (punches) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 22–1 | [[Frankie Edgar]] | Decision (unanimous) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Бокстағы рекорды == === Кәсіпқой === {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] fyb18sbj8q1dyee9usoaa25d5nsnzfz 3482997 3482996 2025-06-25T02:40:40Z Sagzhan 29953 /* ММА-дағы рекорды */ 3482997 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo, UFC 189 World Tour London (2) (cropped).jpg |толық есімі = Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор |лақап аты = Жуниор |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = 09.09.1986 |туған жері = Манаус, Амазонас, [[Бразилия]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = 65 кг |бойы = 170 см |қолдың қарқыны = |стилі = бокс, джиу-джитсу |бапкері = Андре Педернейрас |команда = Nova União |мансабы = 2004–2025 |чемпион белдігі = |жалпы = 42 |жеңді = 32 |жеңді_нокаут = 17 |жеңді_берілу = 1 |жеңді_шешім = 14 |жеңілді_нокаут = 4 |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 5 |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; [[1986 жыл]]ы [[9 қыркүйек]]те туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — [[бразилия]]лық бұрынғы кәсіби [[аралас жекпе-жек]] шебері (MMA) және кәсіби боксшы.<ref>{{Cite web |title=Jose Aldo |url=https://boxrec.com/en/box-pro/896247 |archive-date= |website=boxrec.com}}</ref> Ол [[Ultimate Fighting Championship|UFC]] ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алду — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған.<ref>Hawryluk, Matt. (28 October 2010) Aldo formerly the [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]],[http://www.bloodyelbow.com/2010/10/28/1779797/dana-white-to-announce-ufc-merger-with-the-wec Dana White To Announce UFC Merger With the WEC] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101031081215/http://www.bloodyelbow.com/2010/10/28/1779797/dana-white-to-announce-ufc-merger-with-the-wec|date=31 October 2010}}. Bloody Elbow. Retrieved on 3 May 2011.</ref> [[2005 жыл]]дың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алду он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті.<ref>{{cite news |url=http://esporte.uol.com.br/mma/ultimas-noticias/2015/11/26/jose-aldo-completa-uma-decada-de-invencibilidade-relembre-unico-reves.htm |title=José Aldo completa uma década de invencibilidade. Relembre único revés |publisher=UOL Esporte |date=26 November 2015}}</ref> Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы [[UFC 194]] турнирінде [[Конор Макгрегор]]мен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды.<ref>{{cite web |last1=Shelton |first1=Cole |title=Pro featherweights name their 145-pound GOAT |url=https://www.bjpenn.com/mma-news/exclusive-interviews/pro-featherweights-name-their-145-pound-goat/ |website=bjpenn.com |access-date=17 July 2022 |date=30 March 2020}}</ref><ref>{{cite web |title=Anderson Silva Says José Aldo is the GOAT 'He's much better than me' |url=https://fightstate.com/anderson-silva-says-jose-aldo-is-the-goat-hes-much-better-than-me/ |website=fightstate.com |access-date=17 July 2022 |archive-date=22 May 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240522132610/https://fightstate.com/anderson-silva-says-jose-aldo-is-the-goat-hes-much-better-than-me/ |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web |last1=Ordoñez |first1=Milan |title=Holloway says neither he nor Volkanovksi deserves GOAT status yet: Did we forget José Aldo? |url=https://www.bloodyelbow.com/2022/7/1/23190876/did-we-forget-jose-aldo-holloway-neither-he-nor-volkanovksi-deserves-goat-status-ufc-276-mma-news |website=bloodyelbow.com |access-date=17 July 2022 |date=1 July 2022 |archive-date=5 October 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231005180815/https://bloodyelbow.com/2022/7/1/23190876/did-we-forget-jose-aldo-holloway-neither-he-nor-volkanovksi-deserves-goat-status-ufc-276-mma-news |url-status=dead }}</ref> == Балалық шағы == Жозе Алду 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, [[Бразилия]]ның [[Манаус]] қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған.<ref>{{cite web |url=http://www.mixedmartialarts.com/news/200926/Jose-Aldo-working-since-he-was-six-years-old |title=Jose Aldo, working since he was six years old |author=Carlos Arias |publisher=mixedmartialarts.com |access-date=2 December 2015}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=dcHuejPNHE4 |archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211215/dcHuejPNHE4 |archive-date=15 December 2021 |url-status=live|title=WEC 44: JOSE ALDO talks w/Yahoo! Sports |publisher=YouTube |date=17 November 2009 |access-date=2 December 2015}}{{cbignore}}</ref> Жасөспірім кезінде Жозе Алду футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға [[джиу-джитсу]]дың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо [[капоэйра]]ны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан [[Рио-де-Жанейро]]ға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == === Ерте мансабы === Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] === Қалпына келу === Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті === Pancrase === WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. === World Extreme Cagefighting (WEC) === WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==ММА-дағы рекорды== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|32–10 |[[Айеман Захаби]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|Мамыр|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Монреаль]], [[Квебек]], Канада |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|32–9 |[[Марио Батиста]] |Шешіммен (сплит) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Солт Лейк Сити]], АҚШ | |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|32–8 |[[Джонатан Мартинез]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Рио де Жанейро]], Бразилия | |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|31–8 |[[Мераб Двалишвили]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |Солт Лейк Сити, АҚШ | |- |{{Yes2}}Жеңді |align=center|31–7 |[[Роб Фонт]] |шешіммен (бірауыздан) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Лас Вегас]], АҚШ | |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|30–7 |[[Педро Мунез]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Хьюстон]], АҚШ | |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|29–7 |[[Марлон Вера]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Лас Вегас]], АҚШ | |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|28–7 |[[Петр Ян]] |TKO (соққы) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Абу Даби]], БАӘ |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|28–6 |[[Марлон Мораес]] |Шешіммен (сплит) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Лас вегас]], АҚШ |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|28–5 |[[Александр Волкановски]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |Рио де Жанейро, Бразилия | |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|28–4 |[[Ренато Моикано]] |TKO (соққы) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Форталеза]], Бразилия |{{small|Кештің үздік перфомансы.}} |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|27–4 |[[Джереми Стивенс]] |TKO (соққы) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Калгари]], Канада |{{small|Кештің үздік перфомансы.}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|26–4 |[[Макс Холлоуей]] |TKO (соққы) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Детройт]], [[Мичиган]], АҚШ |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|26–3 |[[Макс Холлоуей]] |TKO (соққы) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Рио де Жанейро]], Бразилия |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Жеңді |align=center| 26–2 |[[Френки Едгар]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Жеңілді | align=center| 25–2 | [[Конор Макгрегор]] | KO (соққы) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Лас Вегас]], АҚШ | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Жеңді | align=center| 25–1 | [[Чад Мендес]] | Шешіммен (бірауыздан) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | Рио де Жанейро, Бразилия | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 24–1 | [[Рикардо Ламас]] | Шешіммен (бірауыздан) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Ньюарк]], АҚШ | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 23–1 | [[Джун Джан Сунг]] | TKO (соққы) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | Рио де Жанейро, Бразилия | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 22–1 | [[Френки Едгар]] | Шешіммен (бірауыздан) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Лас Вегас]], АҚШ | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 6–0 | [[Phil Harris (fighter)|Phil Harris]] | TKO (doctor stoppage) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Portsmouth]], England | |- | {{yes2}}Win | align=center| 5–0 | Anderson Silverio | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 4–0 | Aritano Silva Barbosa | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Submission (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 2–0 | Hudson Rocha | TKO (doctor stoppage) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[São Paulo]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 1–0 | Mario Bigola | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Macapá]], Brazil | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Бокстағы рекорды == === Кәсіпқой === {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] gcujutpcmzx432neodx8uoiigfkacq8 3483005 3482997 2025-06-25T03:07:35Z Sagzhan 29953 /* ММА-дағы рекорды */ 3483005 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo, UFC 189 World Tour London (2) (cropped).jpg |толық есімі = Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор |лақап аты = Жуниор |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = 09.09.1986 |туған жері = Манаус, Амазонас, [[Бразилия]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = 65 кг |бойы = 170 см |қолдың қарқыны = |стилі = бокс, джиу-джитсу |бапкері = Андре Педернейрас |команда = Nova União |мансабы = 2004–2025 |чемпион белдігі = |жалпы = 42 |жеңді = 32 |жеңді_нокаут = 17 |жеңді_берілу = 1 |жеңді_шешім = 14 |жеңілді_нокаут = 4 |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 5 |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; [[1986 жыл]]ы [[9 қыркүйек]]те туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — [[бразилия]]лық бұрынғы кәсіби [[аралас жекпе-жек]] шебері (MMA) және кәсіби боксшы.<ref>{{Cite web |title=Jose Aldo |url=https://boxrec.com/en/box-pro/896247 |archive-date= |website=boxrec.com}}</ref> Ол [[Ultimate Fighting Championship|UFC]] ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алду — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған.<ref>Hawryluk, Matt. (28 October 2010) Aldo formerly the [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]],[http://www.bloodyelbow.com/2010/10/28/1779797/dana-white-to-announce-ufc-merger-with-the-wec Dana White To Announce UFC Merger With the WEC] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101031081215/http://www.bloodyelbow.com/2010/10/28/1779797/dana-white-to-announce-ufc-merger-with-the-wec|date=31 October 2010}}. Bloody Elbow. Retrieved on 3 May 2011.</ref> [[2005 жыл]]дың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алду он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті.<ref>{{cite news |url=http://esporte.uol.com.br/mma/ultimas-noticias/2015/11/26/jose-aldo-completa-uma-decada-de-invencibilidade-relembre-unico-reves.htm |title=José Aldo completa uma década de invencibilidade. Relembre único revés |publisher=UOL Esporte |date=26 November 2015}}</ref> Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы [[UFC 194]] турнирінде [[Конор Макгрегор]]мен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды.<ref>{{cite web |last1=Shelton |first1=Cole |title=Pro featherweights name their 145-pound GOAT |url=https://www.bjpenn.com/mma-news/exclusive-interviews/pro-featherweights-name-their-145-pound-goat/ |website=bjpenn.com |access-date=17 July 2022 |date=30 March 2020}}</ref><ref>{{cite web |title=Anderson Silva Says José Aldo is the GOAT 'He's much better than me' |url=https://fightstate.com/anderson-silva-says-jose-aldo-is-the-goat-hes-much-better-than-me/ |website=fightstate.com |access-date=17 July 2022 |archive-date=22 May 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240522132610/https://fightstate.com/anderson-silva-says-jose-aldo-is-the-goat-hes-much-better-than-me/ |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web |last1=Ordoñez |first1=Milan |title=Holloway says neither he nor Volkanovksi deserves GOAT status yet: Did we forget José Aldo? |url=https://www.bloodyelbow.com/2022/7/1/23190876/did-we-forget-jose-aldo-holloway-neither-he-nor-volkanovksi-deserves-goat-status-ufc-276-mma-news |website=bloodyelbow.com |access-date=17 July 2022 |date=1 July 2022 |archive-date=5 October 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231005180815/https://bloodyelbow.com/2022/7/1/23190876/did-we-forget-jose-aldo-holloway-neither-he-nor-volkanovksi-deserves-goat-status-ufc-276-mma-news |url-status=dead }}</ref> == Балалық шағы == Жозе Алду 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, [[Бразилия]]ның [[Манаус]] қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған.<ref>{{cite web |url=http://www.mixedmartialarts.com/news/200926/Jose-Aldo-working-since-he-was-six-years-old |title=Jose Aldo, working since he was six years old |author=Carlos Arias |publisher=mixedmartialarts.com |access-date=2 December 2015}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=dcHuejPNHE4 |archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211215/dcHuejPNHE4 |archive-date=15 December 2021 |url-status=live|title=WEC 44: JOSE ALDO talks w/Yahoo! Sports |publisher=YouTube |date=17 November 2009 |access-date=2 December 2015}}{{cbignore}}</ref> Жасөспірім кезінде Жозе Алду футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға [[джиу-джитсу]]дың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо [[капоэйра]]ны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан [[Рио-де-Жанейро]]ға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == === Ерте мансабы === Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] === Қалпына келу === Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті === Pancrase === WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. === World Extreme Cagefighting (WEC) === WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==ММА-дағы рекорды== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|32–10 |[[Айеман Захаби]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|Мамыр|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Монреаль]], [[Квебек]], Канада |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|32–9 |[[Марио Батиста]] |Шешіммен (сплит) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Солт Лейк Сити]], АҚШ | |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|32–8 |[[Джонатан Мартинез]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Рио де Жанейро]], Бразилия | |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|31–8 |[[Мераб Двалишвили]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |Солт Лейк Сити, АҚШ | |- |{{Yes2}}Жеңді |align=center|31–7 |[[Роб Фонт]] |шешіммен (бірауыздан) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Лас Вегас]], АҚШ | |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|30–7 |[[Педро Мунез]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Хьюстон]], АҚШ | |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|29–7 |[[Марлон Вера]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Лас Вегас]], АҚШ | |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|28–7 |[[Петр Ян]] |TKO (соққы) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Абу Даби]], БАӘ |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|28–6 |[[Марлон Мораес]] |Шешіммен (сплит) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Лас вегас]], АҚШ |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|28–5 |[[Александр Волкановски]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |Рио де Жанейро, Бразилия | |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|28–4 |[[Ренато Моикано]] |TKO (соққы) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Форталеза]], Бразилия |{{small|Кештің үздік перфомансы.}} |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|27–4 |[[Джереми Стивенс]] |TKO (соққы) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Калгари]], Канада |{{small|Кештің үздік перфомансы.}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|26–4 |[[Макс Холлоуей]] |TKO (соққы) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Детройт]], [[Мичиган]], АҚШ |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|26–3 |[[Макс Холлоуей]] |TKO (соққы) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Рио де Жанейро]], Бразилия |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Жеңді |align=center| 26–2 |[[Френки Едгар]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Жеңілді | align=center| 25–2 | [[Конор Макгрегор]] | KO (соққы) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Лас Вегас]], АҚШ | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Жеңді | align=center| 25–1 | [[Чад Мендес]] | Шешіммен (бірауыздан) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | Рио де Жанейро, Бразилия | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 24–1 | [[Рикардо Ламас]] | Шешіммен (бірауыздан) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Ньюарк]], АҚШ | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 23–1 | [[Джун Джан Сунг]] | TKO (соққы) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | Рио де Жанейро, Бразилия | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 22–1 | [[Френки Едгар]] | Шешіммен (бірауыздан) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Лас Вегас]], АҚШ | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 21–1 | [[Chad Mendes]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 20–1 | [[Kenny Florian]] | Decision (unanimous) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Houston, Texas]], United States | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 19–1 | [[Mark Hominick]] | Decision (unanimous) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Toronto]], [[Ontario]], Canada | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 18–1 | [[Manny Gamburyan]] | KO (punches) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Broomfield, Colorado]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 17–1 | [[Urijah Faber]] | Decision (unanimous) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 16–1 | [[Mike Brown (fighter)|Mike Brown]] | TKO (punches) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | [[Las Vegas, Nevada]], United States | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 15–1 | [[Cub Swanson]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | [[Sacramento, California]], United States | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 14–1 | Chris Mickle | TKO (punches) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Corpus Christi, Texas]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 13–1 | [[Rolando Perez]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | [[San Diego, California]], United States | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Win | align=center| 12–1 | [[Jonathan Brookins]] | TKO (punches) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | [[Hollywood, Florida]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 11–1 | [[Alexandre Franca Nogueira]] | TKO (punches) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | [[Sacramento, California]], United States | |- | {{yes2}}Win | align=center| 10–1 | Shoji Maruyama | Decision (unanimous) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Tokyo]], Japan | |- | {{yes2}}Win | align=center| 9–1 | [[Fábio Mello]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 6–0 | Фил Харрис | TKO (дәрігер тоқтатты) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Портсмут]], Англия | |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 5–0 | Андерсон Силверио | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | Рио, Бразилия | |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 4–0 | Аритано Силва Барбоса | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Рио де Жанейро]], Бразилия | |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Сабмишон (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Рио де Жанейро]], Бразилия | |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 2–0 | Хадсон Роча | TKO (дәрігер тоқтатты) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[Сан Паулу]], Бразил | |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 1–0 | Марио Бигола | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Макапа]], Бразилия | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Бокстағы рекорды == === Кәсіпқой === {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] r0x4s0jhfymt5qa1viluwecmugxpjuh 3483006 3483005 2025-06-25T03:17:40Z Sagzhan 29953 /* ММА-дағы рекорды */ 3483006 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo, UFC 189 World Tour London (2) (cropped).jpg |толық есімі = Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор |лақап аты = Жуниор |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = 09.09.1986 |туған жері = Манаус, Амазонас, [[Бразилия]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = 65 кг |бойы = 170 см |қолдың қарқыны = |стилі = бокс, джиу-джитсу |бапкері = Андре Педернейрас |команда = Nova União |мансабы = 2004–2025 |чемпион белдігі = |жалпы = 42 |жеңді = 32 |жеңді_нокаут = 17 |жеңді_берілу = 1 |жеңді_шешім = 14 |жеңілді_нокаут = 4 |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 5 |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; [[1986 жыл]]ы [[9 қыркүйек]]те туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — [[бразилия]]лық бұрынғы кәсіби [[аралас жекпе-жек]] шебері (MMA) және кәсіби боксшы.<ref>{{Cite web |title=Jose Aldo |url=https://boxrec.com/en/box-pro/896247 |archive-date= |website=boxrec.com}}</ref> Ол [[Ultimate Fighting Championship|UFC]] ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алду — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған.<ref>Hawryluk, Matt. (28 October 2010) Aldo formerly the [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]],[http://www.bloodyelbow.com/2010/10/28/1779797/dana-white-to-announce-ufc-merger-with-the-wec Dana White To Announce UFC Merger With the WEC] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101031081215/http://www.bloodyelbow.com/2010/10/28/1779797/dana-white-to-announce-ufc-merger-with-the-wec|date=31 October 2010}}. Bloody Elbow. Retrieved on 3 May 2011.</ref> [[2005 жыл]]дың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алду он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті.<ref>{{cite news |url=http://esporte.uol.com.br/mma/ultimas-noticias/2015/11/26/jose-aldo-completa-uma-decada-de-invencibilidade-relembre-unico-reves.htm |title=José Aldo completa uma década de invencibilidade. Relembre único revés |publisher=UOL Esporte |date=26 November 2015}}</ref> Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы [[UFC 194]] турнирінде [[Конор Макгрегор]]мен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды.<ref>{{cite web |last1=Shelton |first1=Cole |title=Pro featherweights name their 145-pound GOAT |url=https://www.bjpenn.com/mma-news/exclusive-interviews/pro-featherweights-name-their-145-pound-goat/ |website=bjpenn.com |access-date=17 July 2022 |date=30 March 2020}}</ref><ref>{{cite web |title=Anderson Silva Says José Aldo is the GOAT 'He's much better than me' |url=https://fightstate.com/anderson-silva-says-jose-aldo-is-the-goat-hes-much-better-than-me/ |website=fightstate.com |access-date=17 July 2022 |archive-date=22 May 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240522132610/https://fightstate.com/anderson-silva-says-jose-aldo-is-the-goat-hes-much-better-than-me/ |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web |last1=Ordoñez |first1=Milan |title=Holloway says neither he nor Volkanovksi deserves GOAT status yet: Did we forget José Aldo? |url=https://www.bloodyelbow.com/2022/7/1/23190876/did-we-forget-jose-aldo-holloway-neither-he-nor-volkanovksi-deserves-goat-status-ufc-276-mma-news |website=bloodyelbow.com |access-date=17 July 2022 |date=1 July 2022 |archive-date=5 October 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231005180815/https://bloodyelbow.com/2022/7/1/23190876/did-we-forget-jose-aldo-holloway-neither-he-nor-volkanovksi-deserves-goat-status-ufc-276-mma-news |url-status=dead }}</ref> == Балалық шағы == Жозе Алду 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, [[Бразилия]]ның [[Манаус]] қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған.<ref>{{cite web |url=http://www.mixedmartialarts.com/news/200926/Jose-Aldo-working-since-he-was-six-years-old |title=Jose Aldo, working since he was six years old |author=Carlos Arias |publisher=mixedmartialarts.com |access-date=2 December 2015}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=dcHuejPNHE4 |archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211215/dcHuejPNHE4 |archive-date=15 December 2021 |url-status=live|title=WEC 44: JOSE ALDO talks w/Yahoo! Sports |publisher=YouTube |date=17 November 2009 |access-date=2 December 2015}}{{cbignore}}</ref> Жасөспірім кезінде Жозе Алду футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға [[джиу-джитсу]]дың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо [[капоэйра]]ны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан [[Рио-де-Жанейро]]ға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == === Ерте мансабы === Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] === Қалпына келу === Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті === Pancrase === WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. === World Extreme Cagefighting (WEC) === WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==ММА-дағы рекорды== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|32–10 |[[Айеман Захаби]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|Мамыр|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Монреаль]], [[Квебек]], Канада |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|32–9 |[[Марио Батиста]] |Шешіммен (сплит) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Солт Лейк Сити]], АҚШ | |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|32–8 |[[Джонатан Мартинез]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Рио де Жанейро]], Бразилия | |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|31–8 |[[Мераб Двалишвили]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |Солт Лейк Сити, АҚШ | |- |{{Yes2}}Жеңді |align=center|31–7 |[[Роб Фонт]] |шешіммен (бірауыздан) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Лас Вегас]], АҚШ | |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|30–7 |[[Педро Мунез]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Хьюстон]], АҚШ | |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|29–7 |[[Марлон Вера]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Лас Вегас]], АҚШ | |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|28–7 |[[Петр Ян]] |TKO (соққы) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Абу Даби]], БАӘ |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|28–6 |[[Марлон Мораес]] |Шешіммен (сплит) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Лас вегас]], АҚШ |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|28–5 |[[Александр Волкановски]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |Рио де Жанейро, Бразилия | |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|28–4 |[[Ренато Моикано]] |TKO (соққы) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Форталеза]], Бразилия |{{small|Кештің үздік перфомансы.}} |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|27–4 |[[Джереми Стивенс]] |TKO (соққы) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Калгари]], Канада |{{small|Кештің үздік перфомансы.}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|26–4 |[[Макс Холлоуей]] |TKO (соққы) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Детройт]], [[Мичиган]], АҚШ |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|26–3 |[[Макс Холлоуей]] |TKO (соққы) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Рио де Жанейро]], Бразилия |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Жеңді |align=center| 26–2 |[[Френки Едгар]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Жеңілді | align=center| 25–2 | [[Конор Макгрегор]] | KO (соққы) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Лас Вегас]], АҚШ | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Жеңді | align=center| 25–1 | [[Чад Мендес]] | Шешіммен (бірауыздан) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | Рио де Жанейро, Бразилия | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 24–1 | [[Рикардо Ламас]] | Шешіммен (бірауыздан) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Ньюарк]], АҚШ | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 23–1 | [[Джун Джан Сунг]] | TKO (соққы) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | Рио де Жанейро, Бразилия | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 22–1 | [[Френки Едгар]] | Шешіммен (бірауыздан) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Лас Вегас]], АҚШ | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 21–1 | [[Чад Мендес]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | Рио, Бразилия | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 20–1 | [[Кенни Флориан]] | Шешіммен (бірауыздан) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Хьюстон]], АҚШ | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 19–1 | [[Марк Хоминик]] | Шешіммен (бірауыздан) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Торонто]], Канада | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 18–1 | [[Менни Гамбурян]] | KO (соққы) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Брумфилд]], АҚШ | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Жеңбі | align=center| 17–1 | [[Уриа Фейбер]] | Шешіммен (бірауыздан) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Сакраменто]], АҚШ | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 16–1 | Майк Браун | TKO (соққы) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | Лас Вегас, АҚШ | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 15–1 | [[Куб Суонсон]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | Сакраменто, АҚШ | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 14–1 | Крис Майкл | TKO (соққы) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Корпус Кристи]], АҚШ | |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 13–1 | [[Роландо Перес]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | Сан Диего, АҚШ | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 12–1 | [[Джонатан Брукинс]] | TKO (соққы) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | Холлиуд, АҚШ | |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 11–1 | [[Александр Франка Ногуера]] | TKO (соққы) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | Сакраменто, АҚШ | |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 10–1 | Шоджи Мурияма | Шешіммен (бірауыздан) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Токио]], Жапония | |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 9–1 | [[Фабио Мелло]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Win | align=center| 8–1 | Thiago Meller | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{no2}}Loss | align=center| 7–1 | Luciano Azevedo | Submission (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Manaus]], Brazil | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Win | align=center| 7–0 | Micky Young | TKO (punches) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | [[Reading, Berkshire|Reading]], England | |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 6–0 | Фил Харрис | TKO (дәрігер тоқтатты) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Портсмут]], Англия | |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 5–0 | Андерсон Силверио | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | Рио, Бразилия | |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 4–0 | Аритано Силва Барбоса | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Рио де Жанейро]], Бразилия | |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Сабмишон (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Рио де Жанейро]], Бразилия | |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 2–0 | Хадсон Роча | TKO (дәрігер тоқтатты) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[Сан Паулу]], Бразил | |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 1–0 | Марио Бигола | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Макапа]], Бразилия | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Бокстағы рекорды == === Кәсіпқой === {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] 07y9uygdxcc7jb4hmm86qohttadvtya 3483007 3483006 2025-06-25T03:21:15Z Sagzhan 29953 /* ММА-дағы рекорды */ 3483007 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo, UFC 189 World Tour London (2) (cropped).jpg |толық есімі = Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор |лақап аты = Жуниор |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = 09.09.1986 |туған жері = Манаус, Амазонас, [[Бразилия]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = 65 кг |бойы = 170 см |қолдың қарқыны = |стилі = бокс, джиу-джитсу |бапкері = Андре Педернейрас |команда = Nova União |мансабы = 2004–2025 |чемпион белдігі = |жалпы = 42 |жеңді = 32 |жеңді_нокаут = 17 |жеңді_берілу = 1 |жеңді_шешім = 14 |жеңілді_нокаут = 4 |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 5 |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; [[1986 жыл]]ы [[9 қыркүйек]]те туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — [[бразилия]]лық бұрынғы кәсіби [[аралас жекпе-жек]] шебері (MMA) және кәсіби боксшы.<ref>{{Cite web |title=Jose Aldo |url=https://boxrec.com/en/box-pro/896247 |archive-date= |website=boxrec.com}}</ref> Ол [[Ultimate Fighting Championship|UFC]] ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алду — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған.<ref>Hawryluk, Matt. (28 October 2010) Aldo formerly the [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]],[http://www.bloodyelbow.com/2010/10/28/1779797/dana-white-to-announce-ufc-merger-with-the-wec Dana White To Announce UFC Merger With the WEC] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101031081215/http://www.bloodyelbow.com/2010/10/28/1779797/dana-white-to-announce-ufc-merger-with-the-wec|date=31 October 2010}}. Bloody Elbow. Retrieved on 3 May 2011.</ref> [[2005 жыл]]дың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алду он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті.<ref>{{cite news |url=http://esporte.uol.com.br/mma/ultimas-noticias/2015/11/26/jose-aldo-completa-uma-decada-de-invencibilidade-relembre-unico-reves.htm |title=José Aldo completa uma década de invencibilidade. Relembre único revés |publisher=UOL Esporte |date=26 November 2015}}</ref> Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы [[UFC 194]] турнирінде [[Конор Макгрегор]]мен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды.<ref>{{cite web |last1=Shelton |first1=Cole |title=Pro featherweights name their 145-pound GOAT |url=https://www.bjpenn.com/mma-news/exclusive-interviews/pro-featherweights-name-their-145-pound-goat/ |website=bjpenn.com |access-date=17 July 2022 |date=30 March 2020}}</ref><ref>{{cite web |title=Anderson Silva Says José Aldo is the GOAT 'He's much better than me' |url=https://fightstate.com/anderson-silva-says-jose-aldo-is-the-goat-hes-much-better-than-me/ |website=fightstate.com |access-date=17 July 2022 |archive-date=22 May 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240522132610/https://fightstate.com/anderson-silva-says-jose-aldo-is-the-goat-hes-much-better-than-me/ |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web |last1=Ordoñez |first1=Milan |title=Holloway says neither he nor Volkanovksi deserves GOAT status yet: Did we forget José Aldo? |url=https://www.bloodyelbow.com/2022/7/1/23190876/did-we-forget-jose-aldo-holloway-neither-he-nor-volkanovksi-deserves-goat-status-ufc-276-mma-news |website=bloodyelbow.com |access-date=17 July 2022 |date=1 July 2022 |archive-date=5 October 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231005180815/https://bloodyelbow.com/2022/7/1/23190876/did-we-forget-jose-aldo-holloway-neither-he-nor-volkanovksi-deserves-goat-status-ufc-276-mma-news |url-status=dead }}</ref> == Балалық шағы == Жозе Алду 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, [[Бразилия]]ның [[Манаус]] қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған.<ref>{{cite web |url=http://www.mixedmartialarts.com/news/200926/Jose-Aldo-working-since-he-was-six-years-old |title=Jose Aldo, working since he was six years old |author=Carlos Arias |publisher=mixedmartialarts.com |access-date=2 December 2015}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=dcHuejPNHE4 |archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211215/dcHuejPNHE4 |archive-date=15 December 2021 |url-status=live|title=WEC 44: JOSE ALDO talks w/Yahoo! Sports |publisher=YouTube |date=17 November 2009 |access-date=2 December 2015}}{{cbignore}}</ref> Жасөспірім кезінде Жозе Алду футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға [[джиу-джитсу]]дың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо [[капоэйра]]ны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан [[Рио-де-Жанейро]]ға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == === Ерте мансабы === Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] === Қалпына келу === Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті === Pancrase === WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. === World Extreme Cagefighting (WEC) === WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==ММА-дағы рекорды== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|32–10 |[[Айеман Захаби]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|Мамыр|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Монреаль]], [[Квебек]], Канада |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|32–9 |[[Марио Батиста]] |Шешіммен (сплит) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Солт Лейк Сити]], АҚШ | |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|32–8 |[[Джонатан Мартинез]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Рио де Жанейро]], Бразилия | |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|31–8 |[[Мераб Двалишвили]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |Солт Лейк Сити, АҚШ | |- |{{Yes2}}Жеңді |align=center|31–7 |[[Роб Фонт]] |шешіммен (бірауыздан) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Лас Вегас]], АҚШ | |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|30–7 |[[Педро Мунез]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Хьюстон]], АҚШ | |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|29–7 |[[Марлон Вера]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Лас Вегас]], АҚШ | |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|28–7 |[[Петр Ян]] |TKO (соққы) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Абу Даби]], БАӘ |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|28–6 |[[Марлон Мораес]] |Шешіммен (сплит) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Лас вегас]], АҚШ |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|28–5 |[[Александр Волкановски]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |Рио де Жанейро, Бразилия | |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|28–4 |[[Ренато Моикано]] |TKO (соққы) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Форталеза]], Бразилия |{{small|Кештің үздік перфомансы.}} |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|27–4 |[[Джереми Стивенс]] |TKO (соққы) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Калгари]], Канада |{{small|Кештің үздік перфомансы.}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|26–4 |[[Макс Холлоуей]] |TKO (соққы) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Детройт]], [[Мичиган]], АҚШ |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|26–3 |[[Макс Холлоуей]] |TKO (соққы) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Рио де Жанейро]], Бразилия |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Жеңді |align=center| 26–2 |[[Френки Едгар]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Жеңілді | align=center| 25–2 | [[Конор Макгрегор]] | KO (соққы) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Лас Вегас]], АҚШ | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Жеңді | align=center| 25–1 | [[Чад Мендес]] | Шешіммен (бірауыздан) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | Рио де Жанейро, Бразилия | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 24–1 | [[Рикардо Ламас]] | Шешіммен (бірауыздан) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Ньюарк]], АҚШ | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 23–1 | [[Джун Джан Сунг]] | TKO (соққы) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | Рио де Жанейро, Бразилия | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 22–1 | [[Френки Едгар]] | Шешіммен (бірауыздан) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Лас Вегас]], АҚШ | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 21–1 | [[Чад Мендес]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | Рио, Бразилия | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 20–1 | [[Кенни Флориан]] | Шешіммен (бірауыздан) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Хьюстон]], АҚШ | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 19–1 | [[Марк Хоминик]] | Шешіммен (бірауыздан) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Торонто]], Канада | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 18–1 | [[Менни Гамбурян]] | KO (соққы) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Брумфилд]], АҚШ | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 17–1 | [[Уриа Фейбер]] | Шешіммен (бірауыздан) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Сакраменто]], АҚШ | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 16–1 | Майк Браун | TKO (соққы) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | Лас Вегас, АҚШ | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 15–1 | [[Куб Суонсон]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | Сакраменто, АҚШ | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 14–1 | Крис Майкл | TKO (соққы) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Корпус Кристи]], АҚШ | |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 13–1 | [[Роландо Перес]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | Сан Диего, АҚШ | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 12–1 | [[Джонатан Брукинс]] | TKO (соққы) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | Холлиуд, АҚШ | |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 11–1 | [[Александр Франка Ногуера]] | TKO (соққы) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | Сакраменто, АҚШ | |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 10–1 | Шоджи Мурияма | Шешіммен (бірауыздан) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Токио]], Жапония | |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 9–1 | [[Фабио Мелло]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 8–1 | Тиаго Меллер | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | Рио, Бразилия | |- | {{no2}}Жеңілді | align=center| 7–1 | Лучиано Азеведо | Сабмишон (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Манаус]], Бразилия | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 7–0 | Микки Янг | TKO (соққы) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | Ридиң, Англия | |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 6–0 | Фил Харрис | TKO (дәрігер тоқтатты) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Портсмут]], Англия | |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 5–0 | Андерсон Силверио | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | Рио, Бразилия | |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 4–0 | Аритано Силва Барбоса | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Рио де Жанейро]], Бразилия | |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Сабмишон (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Рио де Жанейро]], Бразилия | |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 2–0 | Хадсон Роча | TKO (дәрігер тоқтатты) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[Сан Паулу]], Бразил | |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 1–0 | Марио Бигола | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Макапа]], Бразилия | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Бокстағы рекорды == === Кәсіпқой === {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Exhibition === {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] emg09px9sgntzh14q6at9wf5txpjqku 3483008 3483007 2025-06-25T03:22:18Z Sagzhan 29953 /* Exhibition */ 3483008 wikitext text/x-wiki {{Аралас стильдегі жауынгер |есімі = Жозе Алду |шынайы есімі = |суреті = José Aldo, UFC 189 World Tour London (2) (cropped).jpg |толық есімі = Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор |лақап аты = Жуниор |азаматтығы = {{BRA}} |ұлты = |туған күні = 09.09.1986 |туған жері = Манаус, Амазонас, [[Бразилия]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |тұрғылықты жері = |салмақ дәрежесі = |салмағы = 65 кг |бойы = 170 см |қолдың қарқыны = |стилі = бокс, джиу-джитсу |бапкері = Андре Педернейрас |команда = Nova União |мансабы = 2004–2025 |чемпион белдігі = |жалпы = 42 |жеңді = 32 |жеңді_нокаут = 17 |жеңді_берілу = 1 |жеңді_шешім = 14 |жеңілді_нокаут = 4 |жеңілді_берілу = 1 |жеңілді_шешім = 5 |тең = |өткізілмеген = |әжеңді_нокаут = |әжеңді_берілу = |әжеңді_шешім = |әжеңілді_нокаут = |әжеңілді_берілді = |әжеңілді_шешім = |әтең = |әөткізілмеген = |бжеңді_нокаут = |бжеңді_шешім = |бжеңілді_нокаут = |бжеңілді_шешім = |бтең = |бөткізілмеген = |кбжеңді_нокаут = |кбжеңді_шешім = |кбжеңілді_нокаут = |кбжеңілді_шешім = |кбтең = |кбөткізілмеген = |мамандығы = |университет = |жұбайы = |бала = |туыс = |шәкірт = |twitter = |instagram = |facebook = |telegram = |сайты = |boxrec = |sherdog = }} '''Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор''' (португалша айтылуы: [ʒoˈzɛ ˈawdu]; [[1986 жыл]]ы [[9 қыркүйек]]те туған, жалпыға '''Жозе Алду''' деген атпен танымал) — [[бразилия]]лық бұрынғы кәсіби [[аралас жекпе-жек]] шебері (MMA) және кәсіби боксшы.<ref>{{Cite web |title=Jose Aldo |url=https://boxrec.com/en/box-pro/896247 |archive-date= |website=boxrec.com}}</ref> Ол [[Ultimate Fighting Championship|UFC]] ұйымында Бантамсалмақ және Жеңіл салмақ (Featherweight) санаттарында өнер көрсетті. Жозе Алду — UFC/World Extreme Cagefighting (WEC) бірігуінен кейінгі UFC тарихындағы алғашқы және ең ұзақ уақыт билік еткен Жеңіл салмақ чемпионы болды. Сонымен қатар, ол UFC Жеңіл салмақтағы уақытша чемпион атағына да ие болған. Бұған дейін World Extreme Cagefighting (WEC) ұйымында өнер көрсетіп, ұйымның төртінші әрі соңғы Жеңіл салмақ чемпионы болған. Альдо аралас жекпе-жектегі барлық уақыттағы ең ұлы спортшылардың бірі, ал Жеңіл салмақ санатындағы ең үздіктердің бірі ретінде кеңінен танылады. Ол UFC титулын жеті рет, ал WEC титулын екі рет қорғаған.<ref>Hawryluk, Matt. (28 October 2010) Aldo formerly the [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]],[http://www.bloodyelbow.com/2010/10/28/1779797/dana-white-to-announce-ufc-merger-with-the-wec Dana White To Announce UFC Merger With the WEC] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101031081215/http://www.bloodyelbow.com/2010/10/28/1779797/dana-white-to-announce-ufc-merger-with-the-wec|date=31 October 2010}}. Bloody Elbow. Retrieved on 3 May 2011.</ref> [[2005 жыл]]дың қарашасындағы алғашқы жеңілісінен кейін, Алду он жылдан аса уақыт бойы жеңілмей, қатарынан 18 жекпе-жекте жеңіске жетті.<ref>{{cite news |url=http://esporte.uol.com.br/mma/ultimas-noticias/2015/11/26/jose-aldo-completa-uma-decada-de-invencibilidade-relembre-unico-reves.htm |title=José Aldo completa uma década de invencibilidade. Relembre único revés |publisher=UOL Esporte |date=26 November 2015}}</ref> Бұл серия 2015 жылдың желтоқсанындағы [[UFC 194]] турнирінде [[Конор Макгрегор]]мен болған жекпе-жекке дейін жалғасты. Ол Sherdog порталының 2009 жылғы "Жылдың үздік спортшысы" деп танылды. 2017 жылдың сәуірінде Sherdog шығарған салмақ санатына қарамай (pound-for-pound) рейтингінде Алдо "аралас жекпе-жек тарихындағы ең ұлы жеңіл салмақ шебері" деп аталды.<ref>{{cite web |last1=Shelton |first1=Cole |title=Pro featherweights name their 145-pound GOAT |url=https://www.bjpenn.com/mma-news/exclusive-interviews/pro-featherweights-name-their-145-pound-goat/ |website=bjpenn.com |access-date=17 July 2022 |date=30 March 2020}}</ref><ref>{{cite web |title=Anderson Silva Says José Aldo is the GOAT 'He's much better than me' |url=https://fightstate.com/anderson-silva-says-jose-aldo-is-the-goat-hes-much-better-than-me/ |website=fightstate.com |access-date=17 July 2022 |archive-date=22 May 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240522132610/https://fightstate.com/anderson-silva-says-jose-aldo-is-the-goat-hes-much-better-than-me/ |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web |last1=Ordoñez |first1=Milan |title=Holloway says neither he nor Volkanovksi deserves GOAT status yet: Did we forget José Aldo? |url=https://www.bloodyelbow.com/2022/7/1/23190876/did-we-forget-jose-aldo-holloway-neither-he-nor-volkanovksi-deserves-goat-status-ufc-276-mma-news |website=bloodyelbow.com |access-date=17 July 2022 |date=1 July 2022 |archive-date=5 October 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231005180815/https://bloodyelbow.com/2022/7/1/23190876/did-we-forget-jose-aldo-holloway-neither-he-nor-volkanovksi-deserves-goat-status-ufc-276-mma-news |url-status=dead }}</ref> == Балалық шағы == Жозе Алду 1986 жылдың 9 қыркүйегінде, [[Бразилия]]ның [[Манаус]] қаласында дүниеге келген. Нәресте кезінде ол күйіп тұрған барбекюдің үстіне құлап кетіп, бетінің сол жағында өмір бойына сақталатын тыртық қалған.<ref>{{cite web |url=http://www.mixedmartialarts.com/news/200926/Jose-Aldo-working-since-he-was-six-years-old |title=Jose Aldo, working since he was six years old |author=Carlos Arias |publisher=mixedmartialarts.com |access-date=2 December 2015}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=dcHuejPNHE4 |archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211215/dcHuejPNHE4 |archive-date=15 December 2021 |url-status=live|title=WEC 44: JOSE ALDO talks w/Yahoo! Sports |publisher=YouTube |date=17 November 2009 |access-date=2 December 2015}}{{cbignore}}</ref> Жасөспірім кезінде Жозе Алду футболға қатты қызығып, кәсіби футболшы болуды армандады. Бұл арманына әкесі қолдау көрсетті. Алайда Алдо көшедегі төбелестерден шаршай бастады, сол себепті өзін қорғаудың жолдарын үйрену үшін капоэйрамен айналыса бастады. Алдо сабағынан кейін көше бойында капоэйрамен шұғылданатын, сол кезде оны бразилиялық джиу-джитсудың бір жаттықтырушысы байқап қалады. Ол Алдоға [[джиу-джитсу]]дың бір сабағына қатысып көруді ұсынады. Сол сабақтан кейін Алдо [[капоэйра]]ны тастап, джиу-джитсумен айналысуды шешеді. 17 жасында Алдо Манаустан [[Рио-де-Жанейро]]ға көшіп кетеді, жанында тек киім-кешегі мен аралас жекпе-жек спортында жетістікке жетем деген берік ниеті ғана болады. Ол — Nova União клубындағы бұрынғы UFC-дің жеңіл салмақ чемпионы Ренан Бараоның командаласы және жаттығу серіктесі. == Аралас жекпе-жек мансабы == «Жуниор» деген лақап атпен танылған Жозе Алдо да Силва Оливейра Жуниор өзінің алғашқы кәсіби MMA жекпе-жегін 17 жасында, 2004 жылғы 10 тамызда EcoFight 1 турнирінде өткізді. Ол елтес досы әрі дебютант Марио Биголаға қарсы шықты және бірінші раундтың небәрі 16 секундында нокаутпен жеңіске жетті. Бұл Биголаның алғашқы әрі соңғы кәсіби жекпе-жегі болды. Альдо өзінің екінші жекпе-жегін Shooto Brazil ұйымында бразилиялық Хадсон Рошаға қарсы өткізді. Жекпе-жек бірінші раунд соңында Альдоның ұшып соққан тізесі мен кейінгі соққыларынан кейін Рошаның сол жақ көзінің үстінде жара пайда болып, дәрігер тоқтатты. Роша орнынан тұра алғанымен, Альдоның жаңа соққылары мен тағы бір тізе соққысынан кейін аяғынан құлап түсті. Бес айдан кейін Альдо Shooto – Brazil 7 турнирінде MMA дебютанты Луис де Пауланы жеңді. Жекпе-жек басында Альдо қарсыласын клинчте жерге құлатты. Ол бірден маунтқа ие болып, соққылармен үстемдік етіп, кейін қол-үшбұрыш (арм-триангл) қылқындырып, 1:54 уақытында қарсыласын жеңілдігін мойындатуға мәжбүр етті. Келесі бірнеше жылда Альдо әртүрлі ұйымдарда өнер көрсетті. Ол 2005 жылы 12 мамырда Vale Tudo және Shooto ардагері Аритано Силва Барбосамен Rio MMA Challenge 1 турнирінде кездесті. Альдо алғашқы секундтарда Барбосаның иегіне екі тізе соққысын дарытып, оны нокаутқа түсірді де, кейін жерде соққы жаңбырын жаудырды. Барбоса бір аяқпен ұстап қалуға тырысқанымен, Альдо шегініп, екі рет «соқкер кик» салып, төреші 20 секунд өткен соң жекпе-жекті тоқтатты. Арада екі ай өтпей жатып, Альдо дебютант Андерсон Силвериомен Meca World Vale Tudo 12 турнирінде кездесті. Ол да «соқкер киктермен» 1-раундтың 8:33 уақытында жеңілді. Кейін Альдо Англияға барып, 2005 жылы 15 қазанда FX3 – Battle of Britain турнирінде Микки Янгпен кездесті. Ол бұл жекпе-жекте де 1:05 минутта ТКО (соққылармен) арқылы жеңіске жетті. == Азеаведоға жеңілуі == === Ерте мансабы === Альдо бір айдан кейін, 2005 жылдың қарашасында, салмақ дәрежесін өзгертіп, жеңіл салмақта өнер көрсетіп, беделді Luta Livre қара белбеу иегері Лусиано Азеаведомен Jungle Fight 5 турнирінде кездесті. Альдо бірінші раундта басымдық танытты: ол бірнеше комбинациялар мен аяқпен соққылар арқылы шабуылдарды тиімді өткізді, сондай-ақ Азеаведоның бірнеше рет жасаған қылқындыру әрекеттерін тойтарды (бірінші раундтың басында дерлік құлатылғанымен, Альдо әдейі арқаннан сырғып кеткендей әсер қалдырып, төрешіні жекпе-жекті қайта ортасына жылжытуға мәжбүр етті). Сонымен қатар, Альдо қарсыласы такдаун жасауға тырысқанда, тізе соққысын дәл түсірді. Екінші раундта Альдо Азеаведоның алғашқы бірнеше құлату әрекетін тойтарғанымен, арқанға таяу жерде дабл лег әдісімен жерге құлатылды. Альдо белсенді түрде үшбұрыш пен басқа да әдістермен қорғанып көрді, бірақ Азеаведо олардан оңай қорғанып отырды. Азеаведо жарты гардқа, кейін — сайд контролге (жақ бүйірден бақылау) өтті. Одан соң толық маунтқа ауысты. Альдо бірден арқасын беріп, арқанға қарай домалап кетті. Төреші жекпе-жекті рингтің ортасына қайта апарып, сол позициядан жалғастырды. Орталықта Азеаведо денесімен Альдоны қысып, бади триангл (дене үшбұрышы) жасады. Альдо бірнеше секунд бойы қарсыласының қолдарын бақылап ұстап тұрды, бірақ кейін бұрышқа қарай домалап кеткен кезде, Азеаведо артқы жағынан қылқындыру әдісін (rear-naked choke) толығымен орнатып, 2-раундтың 3:37 уақытында жеңіске жетті. Бұл Альдоның кәсіби мансабындағы алғашқы жеңілісі болды.[21] === Қалпына келу === Альдо келесі жекпе-жегінде жеңілісін жуып-шайып, өз салмағы жеңіл салмақтан қайта жеңіл салмақ дәрежесіне (featherweight) ауысты. Ол 2006 жылдың 20 мамырында өткен Gold Fighters Championship I турнирінде осыған дейін жеңілмеген Тьяго «Мину» Меллерге қарсы шықты және төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетті. Бұл тартысты кездесуде бірінші раунд екі жаққа да теңдей көрінді: Альдо екі мәрте қарсыласын жерге құлатты (екеуінде де жарты гардқа ие болды), және оң қолмен соққы жасап, Меллердің оң қасының үстін жарды. Меллер екі рет қолға алу (армбар) әдісін жасауға тырысты, бірінші талпынысында Альдоның оң қолын шамамен созып жіберді, бірақ Альдо қашып үлгерді. Альдо екінші раундта қарсыласын тағы да құлатып, үстінен «балға соққыларымен» (hammer fists) шабуыл жасап, бұл раундты басым аяқтады. Альдо үшінші раундта шаршаңқы көрінді: ол қарсыласын арқанның жанына тіреп, клинчте уақыт созды. Екі жағы да бірнеше дәл соққы алмасып үлгерді, бірақ жекпе-жек біршама бәсең өтті === Pancrase === WEC-ке қосылмай тұрып өткізген соңғы жекпе-жегінде Альдо Панкрас ұйымының ардагері Сёдзи Маруямамен Pancrase 2007 Neo-Blood Tournament Finals турнирінде кездесті. Альдо бұл жекпе-жекте төрешілердің бірауыздан шешімімен жеңіске жетіп, Маруямадан жекпе-жек барысында да, жерде де басым түсті. Алғашқы шабуылда-ақ Альдо Маруяманың денесіне алдыңғы аяқпен тепті де, оны кенет құлатты. Кейінгі алмасуларда Альдо таза әрі нақты соққылармен ерекшеленді, аяқпен тебулер мен клинчтегі тізе соққыларын шебер қолданды. Ол қарсыласын қаласа жерге құлатып отырды – негізгі тәсілдері трип және бади-лок әдістері болды. Маруяма, керісінше, Альдоны жерге түсіруге жасаған барлық әрекеттерінде сәтсіздікке ұшырады. Жердегі айқаста Альдо сайд контрол, топ маунт және бэк маунт секілді үстем позицияларды бірнеше мәрте иеленіп, толық басымдық танытты. === World Extreme Cagefighting (WEC) === WEC-дегі алғашқы кезең Альдо өзінің WEC ұйымындағы алғашқы жекпе-жегін 2008 жылдың 1 маусымында өткізді. Ол кезде WEC 34 турнирінде Александр Франсанмен кездесіп, бірінші раундтың 7:22 минутында техникалық нокаутпен (TKO) жеңіске жетті. Бұл Альдоның АҚШ-тағы алғашқы өнер көрсетуі болды. Кейін Альдо Джонатан Брукинспен (кейін The Ultimate Fighter 12 шоуының жеңімпазы болады) WEC 36 турнирінде 2008 жылы 5 қарашада кездесті. Альдо қарсыласын бірінші раундта жерге түсіріп, көптеген соққылардан кейін төреші жекпе-жекті тоқтатты — техникалық нокаутпен тағы да жеңіс. 2009 жылы 1 сәуірде WEC 39 турнирінде Альдо Крис Микаспен кездесті. Ол қарсыласын ұшып келіп соққан тізе соққысымен (flying knee) есінен тандырып, бірінші раундта нокаутпен жеңді. Бұл соққыдан кейін Микас орнынан тұра алмай қалды. WEC 41 турнирінде, 2009 жылдың 7 маусымында, Альдо Куба тумасы Куб Свонсонмен кездесті. Альдо жекпе-жек басталған сәттен бастап-ақ ұшып соққан тіземен қарсыласының бетіне дәл тигізіп, 8 секунд ішінде жекпе-жекті аяқтады. Бұл UFC/WEC тарихындағы ең жылдам жеңістердің бірі ретінде есте қалды. Бұл әсерлі жеңістерімен Альдо WEC жартылай жеңіл салмақ дәрежесі бойынша титулына басты үміткерге айналды. == Жекпе-жек стилі == Альдо көбінесе Муай-тайға негізделген соққылау техникасымен және аяққа бағытталған соққыларымен (leg kicks) танымал. Сонымен қатар оның қорғанысқа бағытталған күрес (defensive wrestling) тәсілдері де жақсы дамыған. Альдо бразилиялық джиу-джитсудан қара белбеу иегері, әрі Бразилияда шыққан кэтч-рестлинг бағыты — лута ливрдан (Luta Livre) да қара белбеу иесі. Ол Марк Хоминекпен өткізген жекпе-жегінен кейін голландиялық шутбоксер Энди Соуэрмен муай-тай жаттығуларын бірге өткізген. 2014 жылдың 28 қыркүйегінде, Nova União жаттығу залында, Роберто Лейтон (10-дан), Даниел Ф. А. Малвино «Пирата» (1-дан), Марко Руас (7-дан) және Даниел Д'Дан (4-дан) секілді ұстаздардың жетекшілігімен Альдоға лута ливрдан қара белбеу табысталды. Альдоның лута ливре бойынша шеберлік шежіресі (инструкторлық желісі) мынадай: Роберто Лейтон-үлкен → Жоау Рикардо Н. де Алмейда → Марко Руас → Жозе Альдо. == Жеке өмірі == Альдо балалық шағында өте кедейлікте өскен және кей күндері мүлде тамақ ішпей өткізген. WEC ұйымының бас менеджері Рид Харрис бұл туралы: «Маған былай деді: Вагнэй Фабиано залда жаттығып жатқанда Жозе келетін. Вагнэй одан: “Бүгін немесе кеше тамақ іштің бе?” — деп сұрайтын. Егер ішпесе, оған тамақ тауып беретін. Осындай жағдайда өмір сүрген» — дейді. WEC-пен болған сұхбатта, одан не нәрсе мотивация беретіні сұралғанда, Альдо: «Жеке армандарым. Менің арманым — өз үйімнің иесі болу. Сол арманым орындалуға жақындаған сайын, мені одан сайын шабыттандырады» — деп жауап берген. Оның балалық шағы туралы "Mais Forte que o Mundo" атты бразилиялық фильм түсірілген. Альдо Вивиан Перейраға үйленген. Ол жиу-джитсудан күлгін белбеу иесі, әрі Муай-тайда екі кәсіби жекпе-жек өткізген. 2012 жылы қыздары дүниеге келген. 2022 жылдың 18 қыркүйегінде Вивиан олардың тұңғыш ұлын өмірге әкелді. Альдо — футболдың үлкен жанкүйері. Ол Бразилияның "Фламенго" клубын және Ағылшын Премьер-лигасындағы "Челси" клубын қолдайды. Сондай-ақ, ол Бразилияның бұрынғы президенті Жаир Болсонаруға Луладоның инаугурациясынан кейін Флоридадағы үйінде уақытша тұруға рұқсат берген ==ММА-дағы рекорды== {{MMArecordbox | draws= | nc= | ko-wins= 17 | sub-wins= 1 | dec-wins= 14 | dq-wins= | other-wins= | ko-losses= 4 | sub-losses= 1 | dec-losses= 5 | dq-losses= | other-losses= }} {{MMA record start}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|32–10 |[[Айеман Захаби]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 315]] |{{dts|format=dmy|2025|Мамыр|10}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Монреаль]], [[Квебек]], Канада |{{small|Featherweight bout.}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|32–9 |[[Марио Батиста]] |Шешіммен (сплит) |[[UFC 307]] |{{dts|format=dmy|2024|October|5}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Солт Лейк Сити]], АҚШ | |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|32–8 |[[Джонатан Мартинез]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 301]] |{{dts|format=dmy|2024|May|4}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Рио де Жанейро]], Бразилия | |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|31–8 |[[Мераб Двалишвили]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 278]] |{{dts|format=dmy|2022|August|20}} |align=center|3 |align=center|5:00 |Солт Лейк Сити, АҚШ | |- |{{Yes2}}Жеңді |align=center|31–7 |[[Роб Фонт]] |шешіммен (бірауыздан) |[[UFC on ESPN: Font vs. Aldo]] |{{dts|format=dmy|2021|December|4}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Лас Вегас]], АҚШ | |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|30–7 |[[Педро Мунез]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 265]] |{{dts|format=dmy|2021|August|7}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Хьюстон]], АҚШ | |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|29–7 |[[Марлон Вера]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC Fight Night: Thompson vs. Neal]] |{{dts|format=dmy|2020|December|19}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Лас Вегас]], АҚШ | |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|28–7 |[[Петр Ян]] |TKO (соққы) |[[UFC 251]] |{{dts|format=dmy|2020|July|12}} |align=center|5 |align=center|3:24 |[[Абу Даби]], БАӘ |{{small|For the vacant [[UFC Bantamweight Championship]].}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|28–6 |[[Марлон Мораес]] |Шешіммен (сплит) |[[UFC 245]] |{{dts|format=dmy|2019|December|14}} |align=center|3 |align=center|5:00 |[[Лас вегас]], АҚШ |{{small|Bantamweight debut.}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|28–5 |[[Александр Волкановски]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 237]] |{{dts|format=dmy|2019|May|11}} |align=center|3 |align=center|5:00 |Рио де Жанейро, Бразилия | |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|28–4 |[[Ренато Моикано]] |TKO (соққы) |[[UFC Fight Night: Assunção vs. Moraes 2]] |{{dts|format=dmy|2019|February|2}} |align=center|2 |align=center|0:44 |[[Форталеза]], Бразилия |{{small|Кештің үздік перфомансы.}} |- |{{yes2}}Жеңді |align=center|27–4 |[[Джереми Стивенс]] |TKO (соққы) |[[UFC on Fox: Alvarez vs. Poirier 2]] |{{dts|format=dmy|2018|July|28}} |align=center|1 |align=center|4:19 |[[Калгари]], Канада |{{small|Кештің үздік перфомансы.}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|26–4 |[[Макс Холлоуей]] |TKO (соққы) |[[UFC 218]] |{{dts|format=dmy|2017|December|2}} |align=center|3 |align=center|4:51 |[[Детройт]], [[Мичиган]], АҚШ |{{small|For the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{no2}}Жеңілді |align=center|26–3 |[[Макс Холлоуей]] |TKO (соққы) |[[UFC 212]] |{{dts|format=dmy|2017|June|3}} |align=center|3 |align=center|4:13 |[[Рио де Жанейро]], Бразилия |{{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- |{{yes2}}Жеңді |align=center| 26–2 |[[Френки Едгар]] |Шешіммен (бірауыздан) |[[UFC 200]] |{{dts|format=dmy|2016|July|9}} |align=center|5 |align=center|5:00 |[[Las Vegas, Nevada]], United States |{{small|Won the interim [[UFC Featherweight Championship]]. Later promoted to undisputed champion.}} |- |{{no2}}Жеңілді | align=center| 25–2 | [[Конор Макгрегор]] | KO (соққы) | [[UFC 194]] | {{dts|format=dmy|2015|December|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:13 | [[Лас Вегас]], АҚШ | {{small|Lost the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- |{{yes2}}Жеңді | align=center| 25–1 | [[Чад Мендес]] | Шешіммен (бірауыздан) | [[UFC 179]] | {{dts|format=dmy|2014|October|25}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | Рио де Жанейро, Бразилия | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 24–1 | [[Рикардо Ламас]] | Шешіммен (бірауыздан) | [[UFC 169]] | {{dts|format=dmy|2014|February|1}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Ньюарк]], АҚШ | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 23–1 | [[Джун Джан Сунг]] | TKO (соққы) | [[UFC 163]] | {{dts|format=dmy|2013|August|3}} | align=center| 4 | align=center| 2:00 | Рио де Жанейро, Бразилия | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 22–1 | [[Френки Едгар]] | Шешіммен (бірауыздан) | [[UFC 156]] | {{dts|format=dmy|2013|February|2}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Лас Вегас]], АҚШ | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 21–1 | [[Чад Мендес]] | KO (knee) | [[UFC 142]] | {{dts|format=dmy|2012|January|14}} | align=center| 1 | align=center| 4:59 | Рио, Бразилия | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 20–1 | [[Кенни Флориан]] | Шешіммен (бірауыздан) | [[UFC 136]] | {{dts|format=dmy|2011|October|8}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Хьюстон]], АҚШ | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 19–1 | [[Марк Хоминик]] | Шешіммен (бірауыздан) | [[UFC 129]] | {{dts|format=dmy|2011|April|30}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Торонто]], Канада | {{small|Defended the [[UFC Featherweight Championship]]. Fight of the Night.}} |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 18–1 | [[Менни Гамбурян]] | KO (соққы) | [[WEC 51]] | {{dts|format=dmy|2010|September|30}} | align=center| 2 | align=center| 1:32 | [[Брумфилд]], АҚШ | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Later promoted to [[UFC Featherweight Championship|UFC Featherweight Champion]].}} |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 17–1 | [[Уриа Фейбер]] | Шешіммен (бірауыздан) | [[WEC 48]] | {{dts|format=dmy|2010|April|24}} | align=center| 5 | align=center| 5:00 | [[Сакраменто]], АҚШ | {{small|Defended the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]].}} |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 16–1 | Майк Браун | TKO (соққы) | [[WEC 44]] | {{dts|format=dmy|2009|November|18}} | align=center| 2 | align=center| 1:20 | Лас Вегас, АҚШ | {{small|Won the [[List of WEC champions#Featherweight Championship|WEC Featherweight Championship]]. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 15–1 | [[Куб Суонсон]] | TKO (flying knee and punches) | [[WEC 41]] | {{dts|format=dmy|2009|June|7}} | align=center| 1 | align=center| 0:08 | Сакраменто, АҚШ | {{small|[[WEC Featherweight Championship|WEC Featherweight]] title eliminator. Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 14–1 | Крис Майкл | TKO (соққы) | [[WEC 39]] | {{dts|format=dmy|2009|March|1}} | align=center| 1 | align=center| 1:39 | [[Корпус Кристи]], АҚШ | |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 13–1 | [[Роландо Перес]] | KO (knee and punches) | [[WEC 38]] | {{dts|format=dmy|2009|January|25}} | align=center| 1 | align=center| 4:15 | Сан Диего, АҚШ | {{small|Knockout of the Night.}} |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 12–1 | [[Джонатан Брукинс]] | TKO (соққы) | [[WEC 36]] | {{dts|format=dmy|2008|November|5}} | align=center| 3 | align=center| 0:45 | Холлиуд, АҚШ | |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 11–1 | [[Александр Франка Ногуера]] | TKO (соққы) | [[WEC 34]] | {{dts|format=dmy|2008|June|1}} | align=center| 2 | align=center| 3:22 | Сакраменто, АҚШ | |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 10–1 | Шоджи Мурияма | Шешіммен (бірауыздан) | [[2007 in Pancrase#Pancrase: Neo-Blood Tournament Finals|Pancrase: 2007 Neo-Blood Tournament Finals]] | {{dts|format=dmy|2007|July|27}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Токио]], Жапония | |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 9–1 | [[Фабио Мелло]] | Decision (unanimous) | Top Fighting Championships 3 | {{dts|format=dmy|2007|May|2}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | [[Rio de Janeiro]], Brazil | |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 8–1 | Тиаго Меллер | Decision (majority) | Gold Fighters Championship 1 | {{dts|format=dmy|2006|May|20}} | align=center| 3 | align=center| 5:00 | Рио, Бразилия | |- | {{no2}}Жеңілді | align=center| 7–1 | Лучиано Азеведо | Сабмишон (rear-naked choke) | Jungle Fight 5 | {{dts|format=dmy|2005|November|26}} | align=center| 2 | align=center| 3:37 | [[Манаус]], Бразилия | {{small|Lightweight bout.}} |- |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 7–0 | Микки Янг | TKO (соққы) | FX3: Battle of Britain | {{dts|format=dmy|2005|October|15}} | align=center| 1 | align=center| 1:05 | Ридиң, Англия | |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 6–0 | Фил Харрис | TKO (дәрігер тоқтатты) | UK-1: Fight Night | {{dts|format=dmy|2005|September|17}} | align=center| 1 | align=center| N/A | [[Портсмут]], Англия | |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 5–0 | Андерсон Силверио | TKO (submission to soccer kicks) | Meca World Vale Tudo 12 | {{dts|format=dmy|2005|July|9}} | align=center| 1 | align=center| 8:33 | Рио, Бразилия | |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 4–0 | Аритано Силва Барбоса | KO (soccer kicks) | Rio MMA Challenge 1 | {{dts|format=dmy|2005|May|12}} | align=center| 1 | align=center| 0:20 | [[Рио де Жанейро]], Бразилия | |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 3–0 | Luiz de Paula | Сабмишон (arm-triangle choke) | Shooto Brazil 7 | {{dts|format=dmy|2005|March|19}} | align=center| 1 | align=center| 1:54 | [[Рио де Жанейро]], Бразилия | |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 2–0 | Хадсон Роча | TKO (дәрігер тоқтатты) | Shooto Brazil 4 | {{dts|format=dmy|2004|October|23}} | align=center| 1 | align=center| 5:00 | [[Сан Паулу]], Бразил | |- | {{yes2}}Жеңді | align=center| 1–0 | Марио Бигола | KO (head kick) | Eco Fight Championship 1 | {{dts|format=dmy|2004|August|10}} | align=center| 1 | align=center| 0:18 | [[Макапа]], Бразилия | {{end}} <ref>{{Cite web |url=https://www.sherdog.com/fighter/Jose-Aldo-11506 |title=Jose |last=Sherdog.com |website=Sherdog |access-date=3 February 2019}}</ref> == Бокстағы рекорды == === Кәсіпқой === {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |2 |{{yes2}}Win |1–0–1 |style="text-align:left;"|Esteban Gabriel Espindola |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |2 Jul 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |- |1 |style="background:#c5d2ea; color:black; vertical-align:middle; text-align:center; " class="table-draw" |Draw |0–0–1 |style="text-align:left;"|[[Jeremy Stephens]] |{{abbr|MD|Majority draw}} |6 |[[Roy Jones Jr. vs. Anthony Pettis|Apr 1, 2023]] |style="text-align:left;"| {{small|[[Fiserv Forum]], [[Milwaukee, Wisconsin]], U.S.}} | |} === Көрмелік === {|class="wikitable" style="text-align:center" |- !{{abbr|No.|Number}} !Result !Record !Opponent !Type !Round, time !Date !Location !Notes |- |1 |{{yes2}}Win |1–0 |style="text-align:left;"|Emmanuel Zambrano |{{abbr|UD|Unanimous decision}} |6 |10 Feb 2023 |style="text-align:left;"|{{small|Nova Uniao Upper Arena, [[Rio de Janeiro]], Brazil}} | |} == Дереккөздер == [[Санат:9 қыркүйекте туғандар]] [[Санат:1986 жылы туғандар]] [[Санат:Манауста туғандар]] m8uyfyjfrh4xopwva4i2tcbmt98uv9q 0 559099 3483074 3233893 2025-06-25T05:00:00Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3483074 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}}<!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''The Secret Garden''' — Фрэнсис Ходжсон Бернетттің балаларға арналған романы. Алғаш рет 1911 жылы жеке кітап түрінде жарық көрген. Бұған дейін роман 1910 жылдың қарашасы мен 1911 жылдың тамызы аралығында The American Magazine журналында сериалдық форматта жарияланған болатын. Оқиға Англияда өрбиді және бұл шығарма ағылшын балалар әдебиетінің классикасы болып есептеледі. Америкалық басылымды Frederick A. Stokes Company баспасы M. L. Kirk салған иллюстрациялармен жарияласа, британдық басылымды Heinemann баспасы Charles Heath Robinson салған суреттермен шығарды.[1][4] "The Secret Garden" романы бірнеше рет сахналық қойылымдарға және фильмдерге бейімделген. == Мазмұны == Бұл оқиға 19-ыншы ғасырдың аяғы мен 20-ыншы ғасырдың басында болған.Мэри Ленннокс [[Үндістан]]<nowiki/>нан Йоркширге көшіп келеді.Мэри көшіп келгенде ,адамдармен қалай сыпайы араласу керектігін білмейді.Оның ата анасы, бар болганы алты жаста болганда қайтыс болган екен.Бірақ сол уақыт аралығында олар Мэриге көп көңіл бөлмеген көрінеді. Сол себепті Мэри ашулы және жалғыз болып өседі.Сонымен қатар ол қалай дос табу керектігін білмейтін еді. Кейін ол өзінің ағасы Миссельтуэйттың үйінде,қызметші Марта мен оның бауыры Диконмен танысады.Олар кедей болғанымен,өте бақытты өмір сүрген.Артынша Мэри ағасының баласы Колин Крэйвенмен тансады.Колин өзінің ауруының кесірінен төсекке таңылып қаған.Бір күні таңертең Мэри тасталынды бақты тауып алады.Ол және оның достары сол баққа қамқор болады. Осынынң арқасында бақ гүлдей бастайды.Сол мезетте бақ гүлденген секілді,Мэридің де міннезі жақсы жаққа ауыса бастайды.Көптеген жаңа достар табады,әлемді тек жағымды жақтан көре бастайды. == Дереккөздер == Орыс википедиясынан алыған [[Санат:Алфавит бойынша әдеби шығармалар]] [[Санат:Америкалық романдар]] hxln46spbm3keryym85osyqpzzcfhrf 3483075 3483074 2025-06-25T05:00:32Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3483075 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}}<!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Жұмбақ бақ''' — Фрэнсис Ходжсон Бернетттің балаларға арналған романы. Алғаш рет 1911 жылы жеке кітап түрінде жарық көрген. Бұған дейін роман 1910 жылдың қарашасы мен 1911 жылдың тамызы аралығында The American Magazine журналында сериалдық форматта жарияланған болатын. Оқиға Англияда өрбиді және бұл шығарма ағылшын балалар әдебиетінің классикасы болып есептеледі. Америкалық басылымды Frederick A. Stokes Company баспасы M. L. Kirk салған иллюстрациялармен жарияласа, британдық басылымды Heinemann баспасы Charles Heath Robinson салған суреттермен шығарды.[1][4] "The Secret Garden" романы бірнеше рет сахналық қойылымдарға және фильмдерге бейімделген. == Мазмұны == Бұл оқиға 19-ыншы ғасырдың аяғы мен 20-ыншы ғасырдың басында болған.Мэри Ленннокс [[Үндістан]]<nowiki/>нан Йоркширге көшіп келеді.Мэри көшіп келгенде ,адамдармен қалай сыпайы араласу керектігін білмейді.Оның ата анасы, бар болганы алты жаста болганда қайтыс болган екен.Бірақ сол уақыт аралығында олар Мэриге көп көңіл бөлмеген көрінеді. Сол себепті Мэри ашулы және жалғыз болып өседі.Сонымен қатар ол қалай дос табу керектігін білмейтін еді. Кейін ол өзінің ағасы Миссельтуэйттың үйінде,қызметші Марта мен оның бауыры Диконмен танысады.Олар кедей болғанымен,өте бақытты өмір сүрген.Артынша Мэри ағасының баласы Колин Крэйвенмен тансады.Колин өзінің ауруының кесірінен төсекке таңылып қаған.Бір күні таңертең Мэри тасталынды бақты тауып алады.Ол және оның достары сол баққа қамқор болады. Осынынң арқасында бақ гүлдей бастайды.Сол мезетте бақ гүлденген секілді,Мэридің де міннезі жақсы жаққа ауыса бастайды.Көптеген жаңа достар табады,әлемді тек жағымды жақтан көре бастайды. == Дереккөздер == Орыс википедиясынан алыған [[Санат:Алфавит бойынша әдеби шығармалар]] [[Санат:Америкалық романдар]] ji9xj70leqxda396n4hemkey2bw2mdz 3483076 3483075 2025-06-25T05:01:18Z Sagzhan 29953 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3483076 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}}<!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Жұмбақ бақ''' — Фрэнсис Ходжсон Бернетттің балаларға арналған романы. Алғаш рет 1911 жылы жеке кітап түрінде жарық көрген. Бұған дейін роман 1910 жылдың қарашасы мен 1911 жылдың тамызы аралығында The American Magazine журналында сериалдық форматта жарияланған болатын. Оқиға Англияда өрбиді және бұл шығарма ағылшын балалар әдебиетінің классикасы болып есептеледі. Америкалық басылымды Frederick A. Stokes Company баспасы M. L. Kirk салған иллюстрациялармен жарияласа, британдық басылымды Heinemann баспасы Charles Heath Robinson салған суреттермен шығарды.<ref name=isfdb/><ref>[[WorldCat]] library records:<br /> {{OCLC|1289609}}, {{OCLC|317817635}} (US); {{OCLC|8746090}} (UK).<br />Retrieved 24 March 2017.</ref> "The Secret Garden" романы бірнеше рет сахналық қойылымдарға және фильмдерге бейімделген. == Мазмұны == Бұл оқиға 19-ыншы ғасырдың аяғы мен 20-ыншы ғасырдың басында болған.Мэри Ленннокс [[Үндістан]]<nowiki/>нан Йоркширге көшіп келеді.Мэри көшіп келгенде ,адамдармен қалай сыпайы араласу керектігін білмейді.Оның ата анасы, бар болганы алты жаста болганда қайтыс болган екен.Бірақ сол уақыт аралығында олар Мэриге көп көңіл бөлмеген көрінеді. Сол себепті Мэри ашулы және жалғыз болып өседі.Сонымен қатар ол қалай дос табу керектігін білмейтін еді. Кейін ол өзінің ағасы Миссельтуэйттың үйінде,қызметші Марта мен оның бауыры Диконмен танысады.Олар кедей болғанымен,өте бақытты өмір сүрген.Артынша Мэри ағасының баласы Колин Крэйвенмен тансады.Колин өзінің ауруының кесірінен төсекке таңылып қаған.Бір күні таңертең Мэри тасталынды бақты тауып алады.Ол және оның достары сол баққа қамқор болады. Осынынң арқасында бақ гүлдей бастайды.Сол мезетте бақ гүлденген секілді,Мэридің де міннезі жақсы жаққа ауыса бастайды.Көптеген жаңа достар табады,әлемді тек жағымды жақтан көре бастайды. == Дереккөздер == Орыс википедиясынан алыған [[Санат:Алфавит бойынша әдеби шығармалар]] [[Санат:Америкалық романдар]] h0n3t2v6dzxlf3jujazp9k4gwbpz679 3483077 3483076 2025-06-25T05:05:35Z Sagzhan 29953 /* Мазмұны */ 3483077 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}}<!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Жұмбақ бақ''' — Фрэнсис Ходжсон Бернетттің балаларға арналған романы. Алғаш рет 1911 жылы жеке кітап түрінде жарық көрген. Бұған дейін роман 1910 жылдың қарашасы мен 1911 жылдың тамызы аралығында The American Magazine журналында сериалдық форматта жарияланған болатын. Оқиға Англияда өрбиді және бұл шығарма ағылшын балалар әдебиетінің классикасы болып есептеледі. Америкалық басылымды Frederick A. Stokes Company баспасы M. L. Kirk салған иллюстрациялармен жарияласа, британдық басылымды Heinemann баспасы Charles Heath Robinson салған суреттермен шығарды.<ref name=isfdb/><ref>[[WorldCat]] library records:<br /> {{OCLC|1289609}}, {{OCLC|317817635}} (US); {{OCLC|8746090}} (UK).<br />Retrieved 24 March 2017.</ref> "The Secret Garden" романы бірнеше рет сахналық қойылымдарға және фильмдерге бейімделген. == Мазмұны == XX ғасырдың басында, 10 жастағы Мэри Леннокс — Үндістанда дүниеге келген, ата-анасы бай әрі немқұрайлы ағылшын отаршылары. Оны негізінен жергілікті қызметшілер тәрбиелейді, олар Мэриді еркелетіп, барлық айтқанын орындап отырады. Холера індетінен ата-анасы қайтыс болған соң, тірі қалған қызметшілер қашып кетеді, ал Мэри жалғыз қалады. Британдық сарбаздар оны тауып алады да, Англиядағы туыстарына жібереді. Оны уағызшы кісіге уақытша орналастырады, онда жергілікті балалар оны «Тұйық Мэри бикеш» деп мазақтайды. Кейін ол Йоркшир мүйісіндегі үлкен Misselthwaite Manor ауылдық үйінде тұратын нағашысы Арчибальд Крэйвенге жіберіледі. Ол — Мэридің әкесінің әпкесі Лилиастың күйеуі. Мэри келгенде Лилиас қайтыс болғанын, ал Арчибальдтың арқасы бүкірейгенін біледі. Бастапқыда Мэри ашулы әрі тәкаппар. Жаңа ортасын, үйін де, адамдарын да ұнатпайды, әсіресе үй орналасқан түнерген даланы жек көреді. Бірақ уақыт өте келе мінезі жұмсара бастайды. Ол қызметші қыз Марта Сауэрбимен дос болады. Марта оған Лилиас жайлы айтып береді — Лилиас раушан гүлдерін өсіретін жеке қоршалған бақта сағаттап отыратын. Он жыл бұрын сол бақта болған апаттан кейін Лилиас қаза табады, ал күйеуі сол бақты жауып, кілтін жасырып тастаған. Мэри сол жасырын бақты іздеуге бел буады. Оның мінезі де, денсаулығы да жақсара түседі. Бақташы Бен Уэзерстаффпен және достық көңілді қарлығашпен танысып, олармен достасады. Бір күні қарлығаш Мэридің назарын жердегі қопарылған топыраққа аударады. Сол жерден Мэри бақтың кілтін табады. Келесі күні ол Мартадан бау-бақша құралдарын сұрайды, оларды Марта 12 жастағы ағасы Диконмен бірге жібереді. Дикон табиғатты сүйетін бала, көбіне даламен серуендейді. Екеуі бір-біріне бауыр басып, Мэри оған құпия бақ туралы айтып береді. Кешке үй ішінде біртүрлі жылаған дауыс естіп, Мэри соны аңдып отырып, Арчибальдтың ұлы Колинді табады. Колин Мэримен шамалас жаста, төсекте жатып ауырады, ешқашан далаға шықпаған, тіпті жүре алмайды деп есептеледі. Колин де ерке, ашуланса, бәрі оған бағынады. Мэри күн сайын келіп, дала, бақ және Дикон жайлы айтып, оны қызықтырады. Ақыры Мэри оған жасырын бақты көрсеткісі келетінін айтады. Колин алғаш рет далаға арбасымен шығады. Баққа барған кезде олар бақ қабырғасының үстінде тұрған Бен Уэзерстаффты көреді. Ол Колинді «мүгедек» деп ойлап келген. Ашуға булыққан Колин орнынан тұрып, өз аяғымен тұрып кетеді. Аяқтары әлсіз болғанымен, біртіндеп қалпына келіп, Мэри мен Дикон оны жүруге үйрете бастайды. Олар бұл жаңалықты ешкімге айтпауға бел байлайды, Арчибальдқа тосынсый жасамақ болады. Сол уақытта Арчибальдтың да көңіл-күйі жақсарады. Түсінде қайтыс болған әйелі оған бақтан үн қатқанын көреді. Ол Дикон мен Марта анасының хатын алып, үйге оралуға шешім қабылдайды. Үйге келгенде, ашық тұрған бақ есігінен кіріп, гүлденіп тұрған бақты және баласының шапқылап жүргенін көреді. Балалар бәрін айтып береді. Әке мен бала үйге қол ұстасып қайтады, ал қызметшілер аң-таң болады. == Дереккөздер == Орыс википедиясынан алыған [[Санат:Алфавит бойынша әдеби шығармалар]] [[Санат:Америкалық романдар]] 3v9kyk2rt3cngg7aw2lg7u2lsz5zltl 3483079 3483077 2025-06-25T05:10:40Z Sagzhan 29953 /* Мазмұны */ 3483079 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}}<!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Жұмбақ бақ''' — Фрэнсис Ходжсон Бернетттің балаларға арналған романы. Алғаш рет 1911 жылы жеке кітап түрінде жарық көрген. Бұған дейін роман 1910 жылдың қарашасы мен 1911 жылдың тамызы аралығында The American Magazine журналында сериалдық форматта жарияланған болатын. Оқиға Англияда өрбиді және бұл шығарма ағылшын балалар әдебиетінің классикасы болып есептеледі. Америкалық басылымды Frederick A. Stokes Company баспасы M. L. Kirk салған иллюстрациялармен жарияласа, британдық басылымды Heinemann баспасы Charles Heath Robinson салған суреттермен шығарды.<ref name=isfdb/><ref>[[WorldCat]] library records:<br /> {{OCLC|1289609}}, {{OCLC|317817635}} (US); {{OCLC|8746090}} (UK).<br />Retrieved 24 March 2017.</ref> "The Secret Garden" романы бірнеше рет сахналық қойылымдарға және фильмдерге бейімделген. == Мазмұны == XX ғасырдың басында, 10 жастағы Мэри Леннокс — Үндістанда дүниеге келген, ата-анасы бай әрі немқұрайлы ағылшын отаршылары. Оны негізінен жергілікті қызметшілер тәрбиелейді, олар Мэриді еркелетіп, барлық айтқанын орындап отырады. Холера індетінен ата-анасы қайтыс болған соң, тірі қалған қызметшілер қашып кетеді, ал Мэри жалғыз қалады. Британдық сарбаздар оны тауып алады да, Англиядағы туыстарына жібереді. Оны уағызшы кісіге уақытша орналастырады, онда жергілікті балалар оны «Тұйық Мэри бикеш» деп мазақтайды. Кейін ол Йоркшир мүйісіндегі үлкен Misselthwaite Manor ауылдық үйінде тұратын нағашысы Арчибальд Крэйвенге жіберіледі. Ол — Мэридің әкесінің әпкесі Лилиастың күйеуі. Мэри келгенде Лилиас қайтыс болғанын, ал Арчибальдтың арқасы бүкірейгенін біледі. Бастапқыда Мэри ашулы әрі тәкаппар. Жаңа ортасын, үйін де, адамдарын да ұнатпайды, әсіресе үй орналасқан түнерген даланы жек көреді. Бірақ уақыт өте келе мінезі жұмсара бастайды. Ол қызметші қыз Марта Сауэрбимен дос болады. Марта оған Лилиас жайлы айтып береді — Лилиас раушан гүлдерін өсіретін жеке қоршалған бақта сағаттап отыратын. Он жыл бұрын сол бақта болған апаттан кейін Лилиас қаза табады, ал күйеуі сол бақты жауып, кілтін жасырып тастаған. Мэри сол жасырын бақты іздеуге бел буады. Оның мінезі де, денсаулығы да жақсара түседі. Бақташы Бен Уэзерстаффпен және достық көңілді қарлығашпен танысып, олармен достасады. Бір күні қарлығаш Мэридің назарын жердегі қопарылған топыраққа аударады. Сол жерден Мэри бақтың кілтін табады. Келесі күні ол Мартадан бау-бақша құралдарын сұрайды, оларды Марта 12 жастағы ағасы Диконмен бірге жібереді. Дикон табиғатты сүйетін бала, көбіне даламен серуендейді. Екеуі бір-біріне бауыр басып, Мэри оған құпия бақ туралы айтып береді. Кешке үй ішінде біртүрлі жылаған дауыс естіп, Мэри соны аңдып отырып, Арчибальдтың ұлы Колинді табады. Колин Мэримен шамалас жаста, төсекте жатып ауырады, ешқашан далаға шықпаған, тіпті жүре алмайды деп есептеледі. Колин де ерке, ашуланса, бәрі оған бағынады. Мэри күн сайын келіп, дала, бақ және Дикон жайлы айтып, оны қызықтырады. Ақыры Мэри оған жасырын бақты көрсеткісі келетінін айтады. Колин алғаш рет далаға арбасымен шығады. Баққа барған кезде олар бақ қабырғасының үстінде тұрған Бен Уэзерстаффты көреді. Ол Колинді «мүгедек» деп ойлап келген. Ашуға булыққан Колин орнынан тұрып, өз аяғымен тұрып кетеді. Аяқтары әлсіз болғанымен, біртіндеп қалпына келіп, Мэри мен Дикон оны жүруге үйрете бастайды. Олар бұл жаңалықты ешкімге айтпауға бел байлайды, Арчибальдқа тосынсый жасамақ болады. Сол уақытта Арчибальдтың да көңіл-күйі жақсарады. Түсінде қайтыс болған әйелі оған бақтан үн қатқанын көреді. Ол Дикон мен Марта анасының хатын алып, үйге оралуға шешім қабылдайды. Үйге келгенде, ашық тұрған бақ есігінен кіріп, гүлденіп тұрған бақты және баласының шапқылап жүргенін көреді. Балалар бәрін айтып береді. Әке мен бала үйге қол ұстасып қайтады, ал қызметшілер аң-таң болады. == Тақырыптар == «Қыздарға арналған дәстүрлі романның баяндау құрылымдарын» талдауда Перри Ноделман Мэри Ленноксты жаңа үйі мен отбасын жақсартатын «өздігінен болатын әрі жарқын» жетім қыздың баяндау үлгісінен ауытқу деп сипаттайды, себебі бұл қасиеттер баяндауда кейінірек пайда болады. Бұл романдардағы отбасы мен үйдің жаңғыруы, Ноделманның айтуынша, «“Құпия бақта” шегіне жетеді», мұнда бақтың қалпына келтірілуі мен көктемнің келуі адамдардың үйлерінен шығуын бейнелейді, «дерлік, олар қысқы ұйқыда жатқандай».[5] Джо Сатлифф Сандерс Мэри мен «Құпия бақты» Виктория мен Эдвард дәуіріндегі эмоциялық тәртіпке қатысты мәдени пікірталас аясында қарастырады, бұл пікір замандас жетім қыздар туралы кітаптарда да көрініс тапты. Ол «Құпия бақ» ерлер мен ұлдар үшін эмоциялық тәртіптің пайдасын көрсетуді көздеген деп ұсынады, атап айтқанда Колин, ол Мэриден – «романның қыздықты бейнелеушісі» ретінде – өзінің «еркекке тән артықшылығын» қалай ұстау керектігін үйренеді.[6] Атаулы бақ көптеген ғылыми талқылаулардың тақырыбы болды. Филлис Бикслер Коппес «Құпия бақ» ертегі, өсиет және пастораль әдеби жанрларын қолданатынын жазады, бұл романға Бернеттің бұрынғы балалар романдарына қарағанда тереңірек «тақырыптық даму мен символдық үндестік» береді, өйткені ол тек алғашқы екі дәстүр элементтерін қолданған.[7] Ол бақты «негізгі георгикалық троп, Бернет романындағы қайта туылудың біріктіруші символы» деп сипаттайды.[8] Мэдэлон С. Голке атаулы бақты «бір жағынан – трагедия сахнасы, ол отбасының жойылуына әкелген», сонымен қатар оның қалпына келуі мен жаңару орны ретінде түсінеді.[9] Александра Валинт романның мүгедектік бейнелері мүгедек адамдарды бақытсыз, әлсіз және дені сау адамдарға қарағанда аз тәуелсіз деп көрсететін стереотиптік көзқарастармен үйлеседі деп ұсынады. Колиннің мүгедектер арбасын қолдануы Эдвард дәуірі оқырмандарына мүгедектіктің де, әлеуметтік мәртебенің де белгісі ретінде түсінікті болар еді.[10] Элизабет Леннокс Кайзер «Құпия бақ» жыныстық рөлдерге қатысты екіұшты көзқарас танытады деп жазады: Мэри бақты қалпына келтіріп, отбасын құтқарғанымен, романның соңында оның рөлі Колин мен оның әкесінің оралуымен көмескіленеді, бұл патриархалдық билікті қорғау ретінде қарастырылуы мүмкін.[11] Даниэль Э. Прайс роман «жыныс, әлеуметтік тап және отаршылдықтың күрделі мәселелерін» қозғайды деп жазады.[12] Ол Мэридің дамуын романда «он тоғызыншы ғасыр бақ теорияшыларының мінсіз баққа арналған жоспарларындағы кезеңдерге» параллель етіп суреттейді, Мэри ақыры «әсемдік пен жайлылықты ұсына алатын, әрі өзінің ер жынысты туысын – болашақ патриархты – тәрбиелей алатын қызға» айналады.[12] == Дереккөздер == Орыс википедиясынан алыған [[Санат:Алфавит бойынша әдеби шығармалар]] [[Санат:Америкалық романдар]] 69t90adhxxf07mpubk0uzx5otoxa4lz 3483082 3483079 2025-06-25T05:13:50Z Sagzhan 29953 /* Тақырыптар */ 3483082 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}}<!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Жұмбақ бақ''' — Фрэнсис Ходжсон Бернетттің балаларға арналған романы. Алғаш рет 1911 жылы жеке кітап түрінде жарық көрген. Бұған дейін роман 1910 жылдың қарашасы мен 1911 жылдың тамызы аралығында The American Magazine журналында сериалдық форматта жарияланған болатын. Оқиға Англияда өрбиді және бұл шығарма ағылшын балалар әдебиетінің классикасы болып есептеледі. Америкалық басылымды Frederick A. Stokes Company баспасы M. L. Kirk салған иллюстрациялармен жарияласа, британдық басылымды Heinemann баспасы Charles Heath Robinson салған суреттермен шығарды.<ref name=isfdb/><ref>[[WorldCat]] library records:<br /> {{OCLC|1289609}}, {{OCLC|317817635}} (US); {{OCLC|8746090}} (UK).<br />Retrieved 24 March 2017.</ref> "The Secret Garden" романы бірнеше рет сахналық қойылымдарға және фильмдерге бейімделген. == Мазмұны == XX ғасырдың басында, 10 жастағы Мэри Леннокс — Үндістанда дүниеге келген, ата-анасы бай әрі немқұрайлы ағылшын отаршылары. Оны негізінен жергілікті қызметшілер тәрбиелейді, олар Мэриді еркелетіп, барлық айтқанын орындап отырады. Холера індетінен ата-анасы қайтыс болған соң, тірі қалған қызметшілер қашып кетеді, ал Мэри жалғыз қалады. Британдық сарбаздар оны тауып алады да, Англиядағы туыстарына жібереді. Оны уағызшы кісіге уақытша орналастырады, онда жергілікті балалар оны «Тұйық Мэри бикеш» деп мазақтайды. Кейін ол Йоркшир мүйісіндегі үлкен Misselthwaite Manor ауылдық үйінде тұратын нағашысы Арчибальд Крэйвенге жіберіледі. Ол — Мэридің әкесінің әпкесі Лилиастың күйеуі. Мэри келгенде Лилиас қайтыс болғанын, ал Арчибальдтың арқасы бүкірейгенін біледі. Бастапқыда Мэри ашулы әрі тәкаппар. Жаңа ортасын, үйін де, адамдарын да ұнатпайды, әсіресе үй орналасқан түнерген даланы жек көреді. Бірақ уақыт өте келе мінезі жұмсара бастайды. Ол қызметші қыз Марта Сауэрбимен дос болады. Марта оған Лилиас жайлы айтып береді — Лилиас раушан гүлдерін өсіретін жеке қоршалған бақта сағаттап отыратын. Он жыл бұрын сол бақта болған апаттан кейін Лилиас қаза табады, ал күйеуі сол бақты жауып, кілтін жасырып тастаған. Мэри сол жасырын бақты іздеуге бел буады. Оның мінезі де, денсаулығы да жақсара түседі. Бақташы Бен Уэзерстаффпен және достық көңілді қарлығашпен танысып, олармен достасады. Бір күні қарлығаш Мэридің назарын жердегі қопарылған топыраққа аударады. Сол жерден Мэри бақтың кілтін табады. Келесі күні ол Мартадан бау-бақша құралдарын сұрайды, оларды Марта 12 жастағы ағасы Диконмен бірге жібереді. Дикон табиғатты сүйетін бала, көбіне даламен серуендейді. Екеуі бір-біріне бауыр басып, Мэри оған құпия бақ туралы айтып береді. Кешке үй ішінде біртүрлі жылаған дауыс естіп, Мэри соны аңдып отырып, Арчибальдтың ұлы Колинді табады. Колин Мэримен шамалас жаста, төсекте жатып ауырады, ешқашан далаға шықпаған, тіпті жүре алмайды деп есептеледі. Колин де ерке, ашуланса, бәрі оған бағынады. Мэри күн сайын келіп, дала, бақ және Дикон жайлы айтып, оны қызықтырады. Ақыры Мэри оған жасырын бақты көрсеткісі келетінін айтады. Колин алғаш рет далаға арбасымен шығады. Баққа барған кезде олар бақ қабырғасының үстінде тұрған Бен Уэзерстаффты көреді. Ол Колинді «мүгедек» деп ойлап келген. Ашуға булыққан Колин орнынан тұрып, өз аяғымен тұрып кетеді. Аяқтары әлсіз болғанымен, біртіндеп қалпына келіп, Мэри мен Дикон оны жүруге үйрете бастайды. Олар бұл жаңалықты ешкімге айтпауға бел байлайды, Арчибальдқа тосынсый жасамақ болады. Сол уақытта Арчибальдтың да көңіл-күйі жақсарады. Түсінде қайтыс болған әйелі оған бақтан үн қатқанын көреді. Ол Дикон мен Марта анасының хатын алып, үйге оралуға шешім қабылдайды. Үйге келгенде, ашық тұрған бақ есігінен кіріп, гүлденіп тұрған бақты және баласының шапқылап жүргенін көреді. Балалар бәрін айтып береді. Әке мен бала үйге қол ұстасып қайтады, ал қызметшілер аң-таң болады. == Тақырыптар == «Қыздарға арналған дәстүрлі романның баяндау құрылымдарын» талдауда Перри Ноделман Мэри Ленноксты жаңа үйі мен отбасын жақсартатын «өздігінен болатын әрі жарқын» жетім қыздың баяндау үлгісінен ауытқу деп сипаттайды, себебі бұл қасиеттер баяндауда кейінірек пайда болады. Бұл романдардағы отбасы мен үйдің жаңғыруы, Ноделманның айтуынша, «“Құпия бақта” шегіне жетеді», мұнда бақтың қалпына келтірілуі мен көктемнің келуі адамдардың үйлерінен шығуын бейнелейді, «дерлік, олар қысқы ұйқыда жатқандай».[5] Джо Сатлифф Сандерс Мэри мен «Құпия бақты» Виктория мен Эдвард дәуіріндегі эмоциялық тәртіпке қатысты мәдени пікірталас аясында қарастырады, бұл пікір замандас жетім қыздар туралы кітаптарда да көрініс тапты. Ол «Құпия бақ» ерлер мен ұлдар үшін эмоциялық тәртіптің пайдасын көрсетуді көздеген деп ұсынады, атап айтқанда Колин, ол Мэриден – «романның қыздықты бейнелеушісі» ретінде – өзінің «еркекке тән артықшылығын» қалай ұстау керектігін үйренеді.[6] Атаулы бақ көптеген ғылыми талқылаулардың тақырыбы болды. Филлис Бикслер Коппес «Құпия бақ» ертегі, өсиет және пастораль әдеби жанрларын қолданатынын жазады, бұл романға Бернеттің бұрынғы балалар романдарына қарағанда тереңірек «тақырыптық даму мен символдық үндестік» береді, өйткені ол тек алғашқы екі дәстүр элементтерін қолданған.[7] Ол бақты «негізгі георгикалық троп, Бернет романындағы қайта туылудың біріктіруші символы» деп сипаттайды.[8] Мэдэлон С. Голке атаулы бақты «бір жағынан – трагедия сахнасы, ол отбасының жойылуына әкелген», сонымен қатар оның қалпына келуі мен жаңару орны ретінде түсінеді.[9] Александра Валинт романның мүгедектік бейнелері мүгедек адамдарды бақытсыз, әлсіз және дені сау адамдарға қарағанда аз тәуелсіз деп көрсететін стереотиптік көзқарастармен үйлеседі деп ұсынады. Колиннің мүгедектер арбасын қолдануы Эдвард дәуірі оқырмандарына мүгедектіктің де, әлеуметтік мәртебенің де белгісі ретінде түсінікті болар еді.[10] Элизабет Леннокс Кайзер «Құпия бақ» жыныстық рөлдерге қатысты екіұшты көзқарас танытады деп жазады: Мэри бақты қалпына келтіріп, отбасын құтқарғанымен, романның соңында оның рөлі Колин мен оның әкесінің оралуымен көмескіленеді, бұл патриархалдық билікті қорғау ретінде қарастырылуы мүмкін.[11] Даниэль Э. Прайс роман «жыныс, әлеуметтік тап және отаршылдықтың күрделі мәселелерін» қозғайды деп жазады.[12] Ол Мэридің дамуын романда «он тоғызыншы ғасыр бақ теорияшыларының мінсіз баққа арналған жоспарларындағы кезеңдерге» параллель етіп суреттейді, Мэри ақыры «әсемдік пен жайлылықты ұсына алатын, әрі өзінің ер жынысты туысын – болашақ патриархты – тәрбиелей алатын қызға» айналады.[12] == Тарихи негізі == 1911 жылғы алғашқы америкалық басылымдағы фронтиспис Бернетт «Құпия бақ» романын жаза бастаған кезде, ол балалар әдебиеті мен әлеуметтік реалистік ересектер прозасы саласында әдеби атаққа ие болған еді.[13] Ол балалар әдебиетіне 1880-жылдары бет бұрған, сол кезеңдегі ең әйгілі шығармасы – сезімтал роман Кішкентай лорд Фаунтлерой (1886).[14] Кішкентай лорд Фаунтлерой Америка Құрама Штаттары мен Еуропада «әдеби сенсацияға» айналып, жүздеген мың данамен сатылған.[13] «Құпия бақ» романынан бұрын Бернетт балалар әдебиетінде тағы бір маңызды шығарма – Кішкентай ханшайымды (1905) жазған болатын. Бұл роман алғаш 1887 жылы америкалық St. Nicholas Magazine балалар журналында әңгіме ретінде жарияланып, 1902 жылы пьесаға бейімделген.[15] «Құпия бақтың» әдеби дамуы мен ойластырылуы жайлы аз мәлімет бар.[16] Биографтар мен зерттеушілер Бернетттің өзге кітаптарына қатысты жазған хаттары арқылы оның шығармашылық процесін зерттей алды; алайда «Құпия бақ» жазылған уақытта ол туыстарына жақын жерде тұрғандықтан, оларға хат жазудың қажеті болмаған.[16] Бернетт романды 1909 жылдың көктемінде, Лонг-Айлендтегі Плэндом қаласындағы үйінің бағымен айналыса бастаған кезде жазуға кірісті.[17] 1910 жылдың қазан айында Англиядағы баспагері Уильям Хайнеманға жазған хатында ол жұмыс атауы Мистресс Мэри болған бұл әңгімені «күнәсіз, шым-шытырық хикая» деп сипаттап, оны «ең жақсы табыстарымның бірі» деп атаған.[18] Биограф Гретхен Холбрук Гержина бұл романның жазылуы жайлы мәліметтердің неге аз екенін бірнеше себеппен түсіндіреді. Біріншіден, Бернетт Плэндомға көшкен соң денсаулығы нашарлап, қоғамдық өмірі шектелген. Екіншіден, оның «Құпия бақ» романына қатысты естеліктері мен фотосуреттері, сондай-ақ портреті мен қолжазбалары ұлы Вивианның бастамасымен Нью-Йорктің төменгі бөлігіндегі кереңдерге арналған мемлекеттік мектепке Бернетттің ол жерге жасаған сапарын еске алу мақсатында сыйға тартылған. Бірақ көп ұзамай бұл жәдігерлер мектеп мұрағатынан жоғалып кеткен. Соңында, роман жарық көрерден бірнеше апта бұрын, Бернетттің жездесі трамваймен соқтығысып қайтыс болған. Бұл қайғылы оқиға романның жарыққа шығуына күңгірт әсер етуі мүмкін.[19] Алайда Бернетттің «Менің Роббиім» атты шағын шығармасы «Құпия бақтың» қалай дүниеге келгені туралы мәлімет береді.[20] Ол бұл еңбегінде оқырманның романдағы шынайы өмірдегідей көрінген қараторғай туралы қойған сұрағына жауап береді. Оқырман бұл құсты «ойдан шығарылған кейіпкер емес» деп санаған.[21] Бернетт Мэйтем Холлда тұрған кезінде раушан бағында жиі жазатын, ал қараторғай сол кезде жанынан табылып, онымен «дос» болғанын жазады. Ол құсты «жай құс емес, нағыз тұлға» деп сипаттайды.[21] Құспен алғаш сөйлесуге әрекет жасаған сәтін еске алып, ол былай деп жазады: «Жылдар өткен соң білдім – бұл Мистресс Мэридің Ұзын Жолмен жүріп бара жатып, 'торғайша дыбыстауға тырысқан' кезіндегі ойы еді».[22] Бернетт бірнеше жыл тұрған Англияның Кенттегі Мэйтем Холл мекені романның оқиға орнына шабыт берген жер ретінде жиі аталады.[23] Биограф Энн Туэйттің айтуынша, Мэйтем Холлдағы раушан бағы бұл романның жазылуында «маңызды» рөл атқарғанымен, Мэйтем Холл мен романдағы Мисселтуэйт Маноры физикалық тұрғыда мүлде ұқсамайды.[23] Туэйттің ойынша, романның табиғи ортасын Бернетт Эмили Бронтенің 1847 жылғы Тыныссыз шыңдар романындағы жапан даладан алған болуы мүмкін, өйткені ол Йоркширге тек бір рет, Фристон Холлға ғана барған.[24] Ол сондай-ақ Бернетт Шарлотта Бронтенің Джейн Эйр (1847) романынан да әсерленген болуы мүмкін екенін атап өтеді, өйткені екі роман да жетім қыздардың «құпиялы сарайларға» жіберілуін суреттейді, ал сол үйлердің қожайындары сирек кездеседі.[25] Бернетт бұл ұқсастықтарды өзі де мойындаған – хаттарының бірінде ол Элла Хепуорт Диксонның «Құпия бақты» Джейн Эйрдің балаларға арналған нұсқасы деп сипаттағанын жазған.[18] Зерттеуші Гретчен В. Ректор Бернетттің «Құпия бақ» романының қолжазбасын зерттеген, оны ол «романның даму барысының жалғыз жазбасы» деп сипаттайды.[26] Қолжазбаның алғашқы жүз бетіндегі сексен беті қара сиямен, ал қалғаны қарындашпен жазылған; емле мен тыныс белгілері негізінен америкалық стандартқа сай келеді. Романның тарау атаулары тек кейінірек қосылып, қолжазбада тек нөмірмен белгіленген.[27] Қолжазбадағы бет нөмірлері екінші адам тарапынан жазылған болуы мүмкін: ол 1-ден 234-ке дейін нөмірленіп, он тоғызыншы тарауда қайтадан басталады.[27] Тақырып бетіне қарап, Ректор романның алғашқы атауы Mary, Mary quite Contrary болғанын, кейінірек Mistress Mary деп өзгертілгенін болжайды.[26] Бастапқыда қолжазбада Мэри тоғыз жаста болса, кейінгі түзетулерде оны он жасқа дейін өсірген. Бұл өзгеріс Мэри, Колин және бақтың «бірге дамуын» көрсету үшін жасалуы мүмкін; алайда бұл өзгеріс британдық немесе америкалық алғашқы басылымдарда да, кейінгі басылымдарда да ескерілмеген.[28] Сьюзан Сауэрби бастапқыда өлі кейіпкер ретінде сипатталған, ал қызы Марта оның орнын басады деген ниет болған; бірақ Бернетт кейін ойын өзгертіп, бірнеше беттен соң Сьюзанды тірі етіп сипаттап, алғашқы өлім жазбасын сызып тастаған.[29] Сонымен қатар, қолжазбада Диконның дене кемістігі болған, ол балдақпен жүрген. Бұл сипаттама Бернетттің бірінші күйеуі, доктор Суон Бернетттің денсаулығына байланысты естеліктерінен алынған болуы мүмкін. Кейінірек Бернетт Диконның кемістігі туралы барлық сипаттамаларды алып тастаған. == Дереккөздер == Орыс википедиясынан алыған [[Санат:Алфавит бойынша әдеби шығармалар]] [[Санат:Америкалық романдар]] 6fgkndlpmcxjcy48vn2mgp2y84mna7s 3483083 3483082 2025-06-25T05:17:06Z Sagzhan 29953 /* Тарихи негізі */ 3483083 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=ақпан 2016}}<!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Жұмбақ бақ''' — Фрэнсис Ходжсон Бернетттің балаларға арналған романы. Алғаш рет 1911 жылы жеке кітап түрінде жарық көрген. Бұған дейін роман 1910 жылдың қарашасы мен 1911 жылдың тамызы аралығында The American Magazine журналында сериалдық форматта жарияланған болатын. Оқиға Англияда өрбиді және бұл шығарма ағылшын балалар әдебиетінің классикасы болып есептеледі. Америкалық басылымды Frederick A. Stokes Company баспасы M. L. Kirk салған иллюстрациялармен жарияласа, британдық басылымды Heinemann баспасы Charles Heath Robinson салған суреттермен шығарды.<ref name=isfdb/><ref>[[WorldCat]] library records:<br /> {{OCLC|1289609}}, {{OCLC|317817635}} (US); {{OCLC|8746090}} (UK).<br />Retrieved 24 March 2017.</ref> "The Secret Garden" романы бірнеше рет сахналық қойылымдарға және фильмдерге бейімделген. == Мазмұны == XX ғасырдың басында, 10 жастағы Мэри Леннокс — Үндістанда дүниеге келген, ата-анасы бай әрі немқұрайлы ағылшын отаршылары. Оны негізінен жергілікті қызметшілер тәрбиелейді, олар Мэриді еркелетіп, барлық айтқанын орындап отырады. Холера індетінен ата-анасы қайтыс болған соң, тірі қалған қызметшілер қашып кетеді, ал Мэри жалғыз қалады. Британдық сарбаздар оны тауып алады да, Англиядағы туыстарына жібереді. Оны уағызшы кісіге уақытша орналастырады, онда жергілікті балалар оны «Тұйық Мэри бикеш» деп мазақтайды. Кейін ол Йоркшир мүйісіндегі үлкен Misselthwaite Manor ауылдық үйінде тұратын нағашысы Арчибальд Крэйвенге жіберіледі. Ол — Мэридің әкесінің әпкесі Лилиастың күйеуі. Мэри келгенде Лилиас қайтыс болғанын, ал Арчибальдтың арқасы бүкірейгенін біледі. Бастапқыда Мэри ашулы әрі тәкаппар. Жаңа ортасын, үйін де, адамдарын да ұнатпайды, әсіресе үй орналасқан түнерген даланы жек көреді. Бірақ уақыт өте келе мінезі жұмсара бастайды. Ол қызметші қыз Марта Сауэрбимен дос болады. Марта оған Лилиас жайлы айтып береді — Лилиас раушан гүлдерін өсіретін жеке қоршалған бақта сағаттап отыратын. Он жыл бұрын сол бақта болған апаттан кейін Лилиас қаза табады, ал күйеуі сол бақты жауып, кілтін жасырып тастаған. Мэри сол жасырын бақты іздеуге бел буады. Оның мінезі де, денсаулығы да жақсара түседі. Бақташы Бен Уэзерстаффпен және достық көңілді қарлығашпен танысып, олармен достасады. Бір күні қарлығаш Мэридің назарын жердегі қопарылған топыраққа аударады. Сол жерден Мэри бақтың кілтін табады. Келесі күні ол Мартадан бау-бақша құралдарын сұрайды, оларды Марта 12 жастағы ағасы Диконмен бірге жібереді. Дикон табиғатты сүйетін бала, көбіне даламен серуендейді. Екеуі бір-біріне бауыр басып, Мэри оған құпия бақ туралы айтып береді. Кешке үй ішінде біртүрлі жылаған дауыс естіп, Мэри соны аңдып отырып, Арчибальдтың ұлы Колинді табады. Колин Мэримен шамалас жаста, төсекте жатып ауырады, ешқашан далаға шықпаған, тіпті жүре алмайды деп есептеледі. Колин де ерке, ашуланса, бәрі оған бағынады. Мэри күн сайын келіп, дала, бақ және Дикон жайлы айтып, оны қызықтырады. Ақыры Мэри оған жасырын бақты көрсеткісі келетінін айтады. Колин алғаш рет далаға арбасымен шығады. Баққа барған кезде олар бақ қабырғасының үстінде тұрған Бен Уэзерстаффты көреді. Ол Колинді «мүгедек» деп ойлап келген. Ашуға булыққан Колин орнынан тұрып, өз аяғымен тұрып кетеді. Аяқтары әлсіз болғанымен, біртіндеп қалпына келіп, Мэри мен Дикон оны жүруге үйрете бастайды. Олар бұл жаңалықты ешкімге айтпауға бел байлайды, Арчибальдқа тосынсый жасамақ болады. Сол уақытта Арчибальдтың да көңіл-күйі жақсарады. Түсінде қайтыс болған әйелі оған бақтан үн қатқанын көреді. Ол Дикон мен Марта анасының хатын алып, үйге оралуға шешім қабылдайды. Үйге келгенде, ашық тұрған бақ есігінен кіріп, гүлденіп тұрған бақты және баласының шапқылап жүргенін көреді. Балалар бәрін айтып береді. Әке мен бала үйге қол ұстасып қайтады, ал қызметшілер аң-таң болады. == Тақырыптар == «Қыздарға арналған дәстүрлі романның баяндау құрылымдарын» талдауда Перри Ноделман Мэри Ленноксты жаңа үйі мен отбасын жақсартатын «өздігінен болатын әрі жарқын» жетім қыздың баяндау үлгісінен ауытқу деп сипаттайды, себебі бұл қасиеттер баяндауда кейінірек пайда болады. Бұл романдардағы отбасы мен үйдің жаңғыруы, Ноделманның айтуынша, «“Құпия бақта” шегіне жетеді», мұнда бақтың қалпына келтірілуі мен көктемнің келуі адамдардың үйлерінен шығуын бейнелейді, «дерлік, олар қысқы ұйқыда жатқандай».[5] Джо Сатлифф Сандерс Мэри мен «Құпия бақты» Виктория мен Эдвард дәуіріндегі эмоциялық тәртіпке қатысты мәдени пікірталас аясында қарастырады, бұл пікір замандас жетім қыздар туралы кітаптарда да көрініс тапты. Ол «Құпия бақ» ерлер мен ұлдар үшін эмоциялық тәртіптің пайдасын көрсетуді көздеген деп ұсынады, атап айтқанда Колин, ол Мэриден – «романның қыздықты бейнелеушісі» ретінде – өзінің «еркекке тән артықшылығын» қалай ұстау керектігін үйренеді.[6] Атаулы бақ көптеген ғылыми талқылаулардың тақырыбы болды. Филлис Бикслер Коппес «Құпия бақ» ертегі, өсиет және пастораль әдеби жанрларын қолданатынын жазады, бұл романға Бернеттің бұрынғы балалар романдарына қарағанда тереңірек «тақырыптық даму мен символдық үндестік» береді, өйткені ол тек алғашқы екі дәстүр элементтерін қолданған.[7] Ол бақты «негізгі георгикалық троп, Бернет романындағы қайта туылудың біріктіруші символы» деп сипаттайды.[8] Мэдэлон С. Голке атаулы бақты «бір жағынан – трагедия сахнасы, ол отбасының жойылуына әкелген», сонымен қатар оның қалпына келуі мен жаңару орны ретінде түсінеді.[9] Александра Валинт романның мүгедектік бейнелері мүгедек адамдарды бақытсыз, әлсіз және дені сау адамдарға қарағанда аз тәуелсіз деп көрсететін стереотиптік көзқарастармен үйлеседі деп ұсынады. Колиннің мүгедектер арбасын қолдануы Эдвард дәуірі оқырмандарына мүгедектіктің де, әлеуметтік мәртебенің де белгісі ретінде түсінікті болар еді.[10] Элизабет Леннокс Кайзер «Құпия бақ» жыныстық рөлдерге қатысты екіұшты көзқарас танытады деп жазады: Мэри бақты қалпына келтіріп, отбасын құтқарғанымен, романның соңында оның рөлі Колин мен оның әкесінің оралуымен көмескіленеді, бұл патриархалдық билікті қорғау ретінде қарастырылуы мүмкін.[11] Даниэль Э. Прайс роман «жыныс, әлеуметтік тап және отаршылдықтың күрделі мәселелерін» қозғайды деп жазады.[12] Ол Мэридің дамуын романда «он тоғызыншы ғасыр бақ теорияшыларының мінсіз баққа арналған жоспарларындағы кезеңдерге» параллель етіп суреттейді, Мэри ақыры «әсемдік пен жайлылықты ұсына алатын, әрі өзінің ер жынысты туысын – болашақ патриархты – тәрбиелей алатын қызға» айналады.[12] == Тарихи негізі == 1911 жылғы алғашқы америкалық басылымдағы фронтиспис Бернетт «Құпия бақ» романын жаза бастаған кезде, ол балалар әдебиеті мен әлеуметтік реалистік ересектер прозасы саласында әдеби атаққа ие болған еді.[13] Ол балалар әдебиетіне 1880-жылдары бет бұрған, сол кезеңдегі ең әйгілі шығармасы – сезімтал роман Кішкентай лорд Фаунтлерой (1886).[14] Кішкентай лорд Фаунтлерой Америка Құрама Штаттары мен Еуропада «әдеби сенсацияға» айналып, жүздеген мың данамен сатылған.[13] «Құпия бақ» романынан бұрын Бернетт балалар әдебиетінде тағы бір маңызды шығарма – Кішкентай ханшайымды (1905) жазған болатын. Бұл роман алғаш 1887 жылы америкалық St. Nicholas Magazine балалар журналында әңгіме ретінде жарияланып, 1902 жылы пьесаға бейімделген.[15] «Құпия бақтың» әдеби дамуы мен ойластырылуы жайлы аз мәлімет бар.[16] Биографтар мен зерттеушілер Бернетттің өзге кітаптарына қатысты жазған хаттары арқылы оның шығармашылық процесін зерттей алды; алайда «Құпия бақ» жазылған уақытта ол туыстарына жақын жерде тұрғандықтан, оларға хат жазудың қажеті болмаған.[16] Бернетт романды 1909 жылдың көктемінде, Лонг-Айлендтегі Плэндом қаласындағы үйінің бағымен айналыса бастаған кезде жазуға кірісті.[17] 1910 жылдың қазан айында Англиядағы баспагері Уильям Хайнеманға жазған хатында ол жұмыс атауы Мистресс Мэри болған бұл әңгімені «күнәсіз, шым-шытырық хикая» деп сипаттап, оны «ең жақсы табыстарымның бірі» деп атаған.[18] Биограф Гретхен Холбрук Гержина бұл романның жазылуы жайлы мәліметтердің неге аз екенін бірнеше себеппен түсіндіреді. Біріншіден, Бернетт Плэндомға көшкен соң денсаулығы нашарлап, қоғамдық өмірі шектелген. Екіншіден, оның «Құпия бақ» романына қатысты естеліктері мен фотосуреттері, сондай-ақ портреті мен қолжазбалары ұлы Вивианның бастамасымен Нью-Йорктің төменгі бөлігіндегі кереңдерге арналған мемлекеттік мектепке Бернетттің ол жерге жасаған сапарын еске алу мақсатында сыйға тартылған. Бірақ көп ұзамай бұл жәдігерлер мектеп мұрағатынан жоғалып кеткен. Соңында, роман жарық көрерден бірнеше апта бұрын, Бернетттің жездесі трамваймен соқтығысып қайтыс болған. Бұл қайғылы оқиға романның жарыққа шығуына күңгірт әсер етуі мүмкін.[19] Алайда Бернетттің «Менің Роббиім» атты шағын шығармасы «Құпия бақтың» қалай дүниеге келгені туралы мәлімет береді.[20] Ол бұл еңбегінде оқырманның романдағы шынайы өмірдегідей көрінген қараторғай туралы қойған сұрағына жауап береді. Оқырман бұл құсты «ойдан шығарылған кейіпкер емес» деп санаған.[21] Бернетт Мэйтем Холлда тұрған кезінде раушан бағында жиі жазатын, ал қараторғай сол кезде жанынан табылып, онымен «дос» болғанын жазады. Ол құсты «жай құс емес, нағыз тұлға» деп сипаттайды.[21] Құспен алғаш сөйлесуге әрекет жасаған сәтін еске алып, ол былай деп жазады: «Жылдар өткен соң білдім – бұл Мистресс Мэридің Ұзын Жолмен жүріп бара жатып, 'торғайша дыбыстауға тырысқан' кезіндегі ойы еді».[22] Бернетт бірнеше жыл тұрған Англияның Кенттегі Мэйтем Холл мекені романның оқиға орнына шабыт берген жер ретінде жиі аталады.[23] Биограф Энн Туэйттің айтуынша, Мэйтем Холлдағы раушан бағы бұл романның жазылуында «маңызды» рөл атқарғанымен, Мэйтем Холл мен романдағы Мисселтуэйт Маноры физикалық тұрғыда мүлде ұқсамайды.[23] Туэйттің ойынша, романның табиғи ортасын Бернетт Эмили Бронтенің 1847 жылғы Тыныссыз шыңдар романындағы жапан даладан алған болуы мүмкін, өйткені ол Йоркширге тек бір рет, Фристон Холлға ғана барған.[24] Ол сондай-ақ Бернетт Шарлотта Бронтенің Джейн Эйр (1847) романынан да әсерленген болуы мүмкін екенін атап өтеді, өйткені екі роман да жетім қыздардың «құпиялы сарайларға» жіберілуін суреттейді, ал сол үйлердің қожайындары сирек кездеседі.[25] Бернетт бұл ұқсастықтарды өзі де мойындаған – хаттарының бірінде ол Элла Хепуорт Диксонның «Құпия бақты» Джейн Эйрдің балаларға арналған нұсқасы деп сипаттағанын жазған.[18] Зерттеуші Гретчен В. Ректор Бернетттің «Құпия бақ» романының қолжазбасын зерттеген, оны ол «романның даму барысының жалғыз жазбасы» деп сипаттайды.[26] Қолжазбаның алғашқы жүз бетіндегі сексен беті қара сиямен, ал қалғаны қарындашпен жазылған; емле мен тыныс белгілері негізінен америкалық стандартқа сай келеді. Романның тарау атаулары тек кейінірек қосылып, қолжазбада тек нөмірмен белгіленген.[27] Қолжазбадағы бет нөмірлері екінші адам тарапынан жазылған болуы мүмкін: ол 1-ден 234-ке дейін нөмірленіп, он тоғызыншы тарауда қайтадан басталады.[27] Тақырып бетіне қарап, Ректор романның алғашқы атауы Mary, Mary quite Contrary болғанын, кейінірек Mistress Mary деп өзгертілгенін болжайды.[26] Бастапқыда қолжазбада Мэри тоғыз жаста болса, кейінгі түзетулерде оны он жасқа дейін өсірген. Бұл өзгеріс Мэри, Колин және бақтың «бірге дамуын» көрсету үшін жасалуы мүмкін; алайда бұл өзгеріс британдық немесе америкалық алғашқы басылымдарда да, кейінгі басылымдарда да ескерілмеген.[28] Сьюзан Сауэрби бастапқыда өлі кейіпкер ретінде сипатталған, ал қызы Марта оның орнын басады деген ниет болған; бірақ Бернетт кейін ойын өзгертіп, бірнеше беттен соң Сьюзанды тірі етіп сипаттап, алғашқы өлім жазбасын сызып тастаған.[29] Сонымен қатар, қолжазбада Диконның дене кемістігі болған, ол балдақпен жүрген. Бұл сипаттама Бернетттің бірінші күйеуі, доктор Суон Бернетттің денсаулығына байланысты естеліктерінен алынған болуы мүмкін. Кейінірек Бернетт Диконның кемістігі туралы барлық сипаттамаларды алып тастаған. == Жариялану тарихы == The Secret Garden (Құпия бақ) – ересектерге арналған журналда алғаш жарияланған балаларға арналған шығармалардың алғашқы мысалдарының бірі болуы мүмкін. Бұған сол кезде Бернеттің (Burnett) өзі де назар аударған болатын.[31][18] Роман алғаш рет 1910 жылдың қарашасы мен 1911 жылдың тамызы аралығында The American Magazine журналында он шығарылым болып жарияланды. Иллюстрацияларды Дж. Скотт Уильямс жасады.[32] 1911 жылдың тамызында роман алғаш рет кітап түрінде Нью-Йорктегі Frederick A. Stokes Company баспасынан жарық көрді;[33] сол жылы Лондонда William Heinemann баспасынан да басылып шықты, оны Чарльз Робинсон көркемдеді. Бұл кітаптың авторлық құқығы АҚШ-та 1986 жылы,[34] ал әлемнің көп бөлігінде 1995 жылы аяқталды, сол арқылы роман қоғамдық игілік (public domain) мәртебесіне ие болды. Нәтижесінде, 1980–1990 жылдардың соңында бұл романның қысқартылған және толық нұсқалары қайта басылып шықты. Солардың бірі — 1989 жылы David R. Godine, Publisher баспасынан шыққан түрлі-түсті иллюстрацияланған басылым. Иллюстратор Инга Мурдың 2008 жылғы қысқартылған нұсқасы әрбір мәтін жолын суретке қолтаңба ретінде орналастырып, ерекше құрылымда жарық көрді. == Қоғамдық қабылдау == Роман кітап түрінде жарық көргеннен кейін, The Secret Garden әдеби сыншылар тарапынан негізінен жылы пікірлерге ие болды,[35][36] әрі жақсы сатылды. Кітап шыққаннан кейін бір ай ішінде екінші басылым жарияланды.[37] Жалпы, ол жағымды роман ретінде қабылданды және Бернеттің бұрынғы шығармаларының, әсіресе Little Lord Fauntleroy (Кішкентай Лорд Фаунтлерой) туындысының аясында қарастырылды.[38] Роман 1911 жылғы рождестволық маусымда жақсы сатылып, көркем әдебиет санатында бестселлер болды. Literary Digest және The New York Times сынды басылымдардың "ең үздік кітаптар" тізімдеріне енді.[39] Алдымен ересектерге арналған журналда жариялануы нәтижесінде, көпшілік оны ересектерге арналған шығарма ретінде қабылдады; сондықтан да роман солайша жарнамаланды, тек кей тұста ғана балаларға арналған деп көрсетілді. Бұл жағдай оның оқырман тарапынан қабылдануына әсер етті.[40] Сол кездегі ахуал жайлы зерттеуші Энн Лундин: «The Secret Garden жаңа ғасырдың романтизмі мен модернизміне үндесетін, өзгеше бағыттағы туынды ретінде өзін дәлелдеуге тырысты», – деп жазады.[40] Бернеттің өзі The Secret Garden романын сүйікті шығармасы деп есептегенімен, ол өзінің ересектерге арналған In Connection with the DeWilloughby Claim атты романын «американдық ұлы романым» деп санаған.[41] Бернет 1924 жылы қайтыс болған кезде The Secret Garden мүлдем ұмыт қалған еді. Энн Лундиннің айтуынша, сол кездегі некрологтар тек Little Lord Fauntleroy туындысына тоқталған да, The Secret Garden жайлы ештеңе айтылмаған.[42] Одан кейінгі онжылдықтарда Бернеттің әдеби беделі төмендей бастады. Бұған, мүмкін, әйелдер оқитын кітаптарға деген көзқарастың әсері болған шығар.[43] Әдеби сыншылар мен кітапханашылар бұл романды елемегенімен,[44] The Secret Garden оқырмандар арасында кең таралды.[35] Оқырман сауалнамаларында ол үнемі сүйікті кітаптардың қатарында болды. 1927 жылы Youth Companion журналының қыз оқырмандары арасында үздік он бес кітаптың қатарына енді, ал 1960-жылдары The New York Times оқырмандары бұл романды ең үздік балалар кітабы деп атады. 1970–1980 жылдардағы ересек оқырмандар сауалнамалары романның, әсіресе әйелдер үшін, балалық шағының сүйікті туындысы болғанын көрсетті.[45] 1950-жылдары Бернеттің әдеби беделі қайтадан арта бастады. Марганита Ласки 1951 жылғы Mrs Ewing, Mrs Molesworth and Mrs Hodgson Burnett атты еңбегінде The Secret Garden, A Little Princess және Little Lord Fauntleroy шығармаларын Бернеттің ең үздік балалар кітаптары деп сипаттады; оның пікірінше, The Secret Garden — ең үздік туынды, ойлы әрі өзін-өзі танитын балаларға арналған.[43] Басқа да британдық әдеби сыншылар мен тарихшылар, атап айтқанда Роджер Ланселин Грин мен Джон Роу Таунсенд те бұл романға назар аударды.[46] Бернет жайлы Э. С. Туэйт жазған Waiting for the Party (1974) атты өмірбаянында The Secret Garden романының шынайы, ерке балаларды көрсетуі сол кездегі бала психологиясы туралы көзқарастарға жақын екенін атап өткен.[47] Туэйттің бұл кітабы шыққан уақытта балалар әдебиеті академиялық зерттеулердің нысаны бола бастаған, сондықтан да The Secret Garden романы да ғылыми талдауға түсе бастады.[48] Ақыры, 1980-жылдары бұл шығарма балалар әдебиетінің ғылыми канонына еніп, мойындалды.[48] XXI ғасырда The Secret Garden оқырмандар арасында жоғары бағасын сақтап отыр. 2003 жылы ол BBC ұйымдастырған The Big Read сауалнамасында Ұлыбритания халқының ең сүйікті романдарының қатарында 51-орынға ие болды (жалпы романдар ішінде).[49] 2007 жылғы онлайн сауалнама нәтижесінде, АҚШ Ұлттық Білім Қауымдастығы оны «Мұғалімдердің таңдаулы 100 балалар кітабының» қатарына қосты.[50][51] 2012 жылы School Library Journal журналы ұйымдастырған сауалнамада The Secret Garden барлық уақыттағы үздік балалар романдары арасында 15-орын алды.[52] A Little Princess 56-орынға ие болса, Little Lord Fauntleroy бұл тізімге енбеді.[52] Джеффри Мэссон The Secret Garden романын «балаларға арналған ең ұлы кітаптардың бірі» деп бағалаған.[53] Жанама түрде бұл романға мақтау ретінде Барбара Слей өз романы Jessamy-де басты кейіпкерді пойызда осы кітапты оқып отырған күйде бейнелейді. Ал Роальд Дал Matilda кітабында басты кейіпкердің кітапханадағы барлық балалар кітабынан The Secret Garden туындысын ең жақсы көретінін жазады. == Дереккөздер == Орыс википедиясынан алыған [[Санат:Алфавит бойынша әдеби шығармалар]] [[Санат:Америкалық романдар]] iazjm8ese9y498k0rax7p27oxijr3ys 0 566232 3482962 3420362 2025-06-24T22:32:32Z ShadZ01 56180 3482962 wikitext text/x-wiki {{Кино |Қазақша атауы = Қара сері |Шынайы атауы = The Dark Knight |Суреті = The Dark Knight poster.jpg |Сурет ені = |Жанры = Неонуар<br />Суперқаһармандық<br />Триллер |Режиссёрі = [[Кристофер Нолан]] |Продюсері = Кристофер Нолан<br />Эмма Томас<br />Чарльз Ровен |Сценарист = '''Комикс''':<br />Боб Кейн<br />Билл Фингер<br />'''Фабула''':<br />Дэвид С. Гойер<br />'''Сценарий''':<br />Дэвид С. Гойер<br />Кристофер Нолан<br />Джонатан Нолан |Актерлер = [[Кристиан Бейл]]<br />[[Хит Леджер]]<br />[[Гэри Олдман]]<br />Аарон Экхарт<br />Мэгги Джилленхал<br />Майкл Кейн<br />[[Морган Фримен]] |Операторы = Уолли Пфистер |Композиторы = [[Ханс Циммер]]<br />Джеймс Ньютон Ховард |Компания = Warner Brothers<br />[[DC Comics]] |Бюджеті = 185 млн [[АҚШ доллары|$]] |Түсім = 1 004 558 444 [[АҚШ доллары|$]] |Мемлекет = {{USA}}<br>{{GBR}} |Тілі = [[Ағылшын тілі|Ағылшын]] |Ұзақтығы = 152 минут |Жыл = [[2008 жыл|2008]] |Алдыңғы фильм = Бэтмен: Бастама |Келесі фильм = Қара сері: Жандану |imdb_id = 0468569 }} '''Қара сері''' ({{lang-en|The Dark Knight}}) — неонуар элементтері бар суперқаһармандық фильм. Бұл [[Бэтмен]] жайлы трилогияның екінші бөлімі. Режиссері — [[Кристофер Нолан]]. Басты рөлдерде [[Бэтмен]] мен оның қас жауы [[Джокер (DC Comics)|Джокер]] рөлін сомдаған [[Кристиан Бейл]] мен [[Хит Леджер]]. Фильмнің тұсаукесері [[АҚШ]]-та [[2008 жыл]]дың [[18 шілде]]сінде өтті. Әлем кинотеатрларында фильм 1 миллиардтан астам доллар жинап алды. IMDb бойынша 250 ең үздік фильм ішінде 4 орынға ие болды. Фильм ұраны: «Немене көңілсізсің?» ({{lang-en|"Why so serious?"}}). Бұл фильмде өзінің соңғы рөлдерінің бірін сомдаған [[Хит Леджер]] [[Джокер (DC Comics)|Джокер]] рөлін сомдаған үшін ажалынан кейін екінші желідегі үздік актёр номинациясында [[Оскар сыйлығы]]н иеленді. Сонымен қатар «Қара сері» фильмі үздік дыбыс монтажы үшін де [[2008 жыл]]ы Оскар сыйлығын алды. ==Желісі== Көлеңкелер әскері Готэм Ситидегі Нероуз аралына шабуыл жасағаннан кейін Готэмде [[Джокер (DC Comics)|Джокер]] ([[Хит Леджер]]) атты қылмыстық кемеңгер пайда болады. Оның бетінде Глазго жымиысын құрайтын тыртығы бар. Өзінің адамдарымен Джокер мафия банкін тонайды. Тонау барысында Джокер жоспары бойынша банда мүшелері бірін-бірі атып тастады. Сол кездерде Готэм Ситидің Ақ серісі атанған [[Екіжүзді (DC Comics)|Харви Дент]] (Аарон Экхарт) қаладағы қылмыскерлікті заңды түрде жоюға талпынып жатыр, ал [[Бэтмен]] ([[Кристиан Бейл]]) қылмыскерлікті заңсыз түрде жоюға тырысады. Брюс Уэйн Готэм Сити қорғаушысы ретінде өзін Харви Дентқа ауыстырғысы келеді. Оның ойынша, сондай қорғаушы бар болғанда Бэтмен қалаға керегі жоқ болып, Рейчел Доуспен (Мэгги Джилленхол) қайта қосылуға жол ашылады. Алайда мәселе Рейчелдің Харвимен кездесуінен туындайды. Харви Дент Джеймс Гордон ([[Гэри Олдман]]) мен Бэтменнің құпия одағына қосылғысы келеді, сондықтан Гордонға мафия банкілерін тінту ордерін береді. Алайда ол банкілерде тек бейнеленген банкноттар қалды, себебі қытайлық кәсіпкер Лао (Чин Хань) тінтудің болатынын баяғыда біліп алды. Лао Мафия ақшаларын ешкім білмейтін жерге жасырды. Джокер мафия кеңесіне келіп, мафия ақшаларының жартысы үшін Бэтменді өлтіруді ұсынды, алайда олар «сайқымазақ» ұсынысынан бас тартты, ал нигериялық мафия басшысы Гэмбл ([[Майкл Джей Уайт]]) өлі Джокер үшін 500 мың $, тірі Джокер үшін 1 млн $ сыйақы тағайындады. Дент, Гордон мен Бэтмен Лаоның ақша жасырып қашуын талқылап жатыр. Лао — [[Қытай Халық Республикасы|Қытай]] азаматы, ал Қытай өз азаматтарын бермейді. Бэтмен Лаоны Готэмге қайтарып, одан мафияны тапсыруға талап етеді. Бэтмен өз жабдықтарымен [[Корей Халық Демократиялық Республикасы|КХДР]] аткезшілері арқылы [[Гонконг]]қа келді, ал, ресми түрде, Брюс Уэйн қайықпен орыс балериналарын қыдыртып жатыр. ОББ құрастырған «Аспан ілгегі» жүйесі мен Бэтсонар көмегімен Бэтмен Лаоны ұрлап, Готэм Ситиге қайтып келіп, полицияға тапсырады. Лао Мафияны тапсырады. Сол кезде Мафия Джокердің ұсынысын қабылдайды. Ал Джокер Гэмблдың бандасында билік құрып, Гэмблды өлтіреді. Джокер Бэтмен еліктеушілерінің бірін өлтіріп, мәйтін Готэм әкімінің (Нестор Карбонелл) терезесіне тастайды. Мәйтінде бейнетаспа мен Джокердің визит карточкасы "Джокер" ойын картасы табылады. Бейнетаспада Джокер еліктеушіні тергеп, нағыз Бэтменнен маска шешуді талап етеді. Егер Бэтмен Джокер талабын орындамаса, сайқымазақ адамдарды өлтіре бастайды. «Джокер» ойын картасының ДНҚ-нан Джокердің келешек құрбандары анықталады: Судильо қазы, Лоуб комиссар (Колин МакФарлэйн) және Дент прокурор. Көп ұзамай Сурильо өзінің көлігінде жарылады, Лоуб вискидің орнына қышқыл ішіп уланады, ал Дентті өлтіру үшін Джокер прокурор құрметіне ұйымдастырған кешке баса-көктеп кіреді. Уэйн Дентті құтқару үшін оның құлағын тұндырып, шкафта жасырады. Прокурорды кеш қонақтары арасынан таппаған Джокер бәрін қорқыта бастайды. Сол кезде Рейчел сайқымазақтың назарын өзіне аудартып, оны тоқтады. Ал Бэтмен киімін киген Уэйн Джокер мен оның бандасына шабуыл жасайды. Джокер қашып кету үшін Бэтменнің назарын Рейчелге аудартып, оны терезеден лақтырады. Бэтмен Джокердің санасын түсінуге тырысады. Уэйннің қызметшісі және көмекшісі Альфред (Майкл Кейн) оған Джокердің саясатқа да, идеологияға да шаруасы жоқ екенін, және оның арманы тек әлемнің өртелгені екенін түсіндіреді. Сол кезде анонимдік қоңырау арқасында полиция өлтірілген полицейлер жатқан пәтер тауып, Джокердің келесі құрбаны — Готэм әкімі екенін анықтайды. Бэтмен пәтерге келіп, іргесінде қалып қойған тапанша оғын сараптамаға алып кетеді. Сараптама нәтижесінде ол күдіктілер есімдерін анықтап, олардың пәтерлеріне кіреді, алайда байлаулы полицейліктер көріп, қастандыққа төтеп бере алмайды. Полицейліктердің киімін киіп алған Джокер мен оның бандасы қала әкіміне атады, бірақ Гордон әкімді жауып, өзін құрбан етеді. Полицейліктер Джокер көмекшілерінің біреуін ұстап алады, ал Дент оны ұрлап, өлтіру қаупімен одан Джокердің тұратын жерін сұрап, тергейді. Жауап алмаған Дент тиын лақтырады. Шын мәнінде, Харви алдайды, себебі тиынның екі жағы да «бүк», яғни ол өз тағдырын өзі шешеді. Бірақ Денттің адамды ешқашан өлтірмейтіндігін білмеген Бэтмен сол жерге келіп, Дентті тоқтатуға әрекет жасайды. Бэтмен масканы шешіп, өзінің шынайы жүзін көрсету үшін Денттен баспасөз конференциясын ұйымдастыруды сұрайды. Алайда Уэйн жұртқа шықпас бұрын, Дент өзін Готэмнің Қара серісі деп жариялайды. Полицейліктер оны тұтқындайды. Бэтменнің шынайы жүзін білген Рейчел, Денттен болған жайттың себебін сұрайды, ал Дент жауап ретінде оған өзінің «сәтті тиынын» лақтырады. Дентті түрмеге жеткізу кезінде полицейлікте Джокер мен оның бандасы шабуыл жасайды. Ұзаққа созылған айқас нәтижесінде Бэтмен ессізденеді, ал Джокерді Гордон тұтқындайды. Гордон өз өлімін жасағансыды: отбасысына қауіп төнбес үшін фургоншы болып жасырынды. Джокерді ұстаған үшін Готэм әкімі Гордонды полиция комиссарына дейін жоғарылатады. Джокерді түрмеге әкелген кезде Денттің ұрланғаны мәлім болады. Гордон Джокерді тергеген кезде сайқымазақ ештене айтпады, керісінше комиссарды өзінің қызметшілеріне күмәнмен қарауға мәбжүрлетеді. Ештенеге қол жеткізбеген Гордон сайқымазақты Бэтменге қалдырады. Бэтмен басында сөзбен тергейді, бірақ ештене шықпайтынын түсінген суперқаһарман күш көрсете бастайды. Алайда Джокер өзінің ойының ойнауға мәжбүрлетеді: сайқымазақ Дентпен қатар Рейчелдің ұрланғанын жариялайды, және олар ұсталып жатқан жерлердің мекенжайларын айтады. Бэтмен Рейчелге, ал Гордон Дентке барады. Алайда Джокер оларды алдады: Бэтмен Дентке, ал Гордон Рейчел отырған жерге келеді. Екі жер де жарылады. Бэтмен прокурорды құтқаруға үлгереді, ал қызды құтқаруға Гордон үлгере алмайды. Жарылыс кезінде Дент бетінің сол жағын күйдіріп алады. Джокер өзінің тұтқындалуын жоспарлағаны жайлы мәлім болды. Ол полиция бөлімшесін жарып, Лаомен бірге қашады. Қара серінің еңсесі түсті. Рейчел жарылған жерде ол Денттің тиынын тауып, оны ауруханадағы бөлмесіне қойып кетеді. Дент қатты ашуға батты: Гордон мен барлық әлемге ызаланып, пластикалық ота мен ауыртпайтын дәрілерден бас тартты. Альфред Рейчелдің Уэйнге жазған хатын табады. Сол хатта Рейчелдің Харвиге тұрмыста шығатыны жайлы айтылады, себебі Уэйн мен Бэтмен әрқашанда бір адам болып қалады, оның үстіне Готэм Ситиге үнемі қаһарман керек. Брюс соны біліп, біржолата үміт үзбес үшін Альфред хатты қожайынына көрсетпей, өртеп жібереді. Джокер Лао ұстап беріп, ақшаны алған соң қала мафияларында өз билігін орнатады: мафиялар басшыларын өлтіріп, Лаоны ақшамен бірге өрттеп жібереді. Осы кезде Уэйн компаниясының заңгері Коулман Риз «УэйнТех» есепшотынан Брюс Уэйннің құпия өмірі жайлы біліп қойды. Соны жариялау үшін ол телебағдарламаға қатысады, алайда сол кезде студияға Джокер қоңырау шалып, Бэтменсіз өмірдің қызықсыз болатынын айтып, 60 минуттан кейін Риз өлмесе, онда Готэм ауруханасын жаратынын жариялайды. Қалада зобалаң орын алады: ауруханада жатқан туыстарын құтқару үшін қала тұрғындары Ризді өлтіруге әрекет етеді. Гордон бастаған полицейліктер мен маскасыз Брюс Уэйн Ризді құтқарады: Риз отырған автокөлікті өз автокөлігімен соғуға тырысқан ашуланған тұрғындардың біріне Уэйн өз автокөлігінде кедергі болады. Уэйн Гордонға өз әрекетін кездейсоқтық дейді. Риз Уэйн құтқарушы екенін көрген соң, оның құпиясын ендігәрі жария етпейтін болады. Қалалық ауруханада жатқан Дентке Джокер келіп, Рейчел өліміне өзі емес, мафия, полиция және Гордон кінәлі екенін айтып, көндіреді. Ауруханадан шыққан Джокер ғимаратты толықтай жарады. Ал Екіжүздіге айналған Харви Дент Рейчелдің өліміне кінәлі болған адамдардан кек ала бастайды. Басында детектив Вюртцті өлтіреді, мафия басшысы Сальваторе Маронидің автокөлігін аударады, ал детектив Рамирезді тірі қалдырады, бірақ сонда да есінен талдырады. Бэтмен қала тұрғындарының ұялы телефондарын бақылайтын қашықтықты анықтағыш жүйесін жандандырады, себебі сол арқылы ол бүкіл Готэм Ситиді түсіріп, Джокердің тұрған жерін анықтайтын болады. Осы жұмысты ол Люциус Фоксқа тапсырады, алайда соңғы тұтастай бақылауды құптамай, жұмысты аяқтаған кезде, қызметінен кетуін айтады. Қала тұрғындарының бір бөлігін екі паромда тасымалдайды: біріншісінде — бейбітшіл тұрғындар, екіншісінде — тұтқындалғандар. Бірақ екі паромның қозғалтқыштары өшеді. Осы кезде дауыс зорайтқыштардан Джокер дауысы шығады. Сайқымазақ паромдардың миналанғанын, бір паромда екінші паромның оталдырғышы бар екенін, паромдардан бір адам қашса және бір паромдағы адамдар басқа паромды түн жарымына дейін жармаса, онда ол екі паромды да жаратынын айтады. Бэтмен Джокердің тұрған жерін тауып алып, сол жайлы Гордонға хабарлап, кепілгерлерді қорғап, Джокердің өзін табады. Джокер Бэтменмен төбелеске шығып, оны жеңіп, паромдар жарылысын күтеді. Бэтмен Джокерді ұстап алады, ал Джокер Дентті адастырып, сол арқылы Готэм тұрғындарының жақсылыққа сенемін жоятынын айтады. Бэтмен Екіжүздіні іздеп, нәтижесінде оны Рейчелдің жарылған жерінде табады. Сол жерде Екіжүзді Гордон мен оны отбасысына жеке үкім жүргізіп тұр. Екіжүзді өз тапаншасын Бэтменге бағыттап, тиын лақтырады. Тиынның «жаман жағы» түскендіктен, Бэтменге атады. Сосын тапаншаны өзіне бағыттап, тиын лақтырғанда, ол «жақсы жақпен» түседі. Енді тапаншаны Гордон баласы кіші Гордонға бағыттап, тиын лақтырған кезде Бэтмен Екіжүздіге шабуылдап, екеуі де жерге құлайды. Екіжүзді қайтыс болады, ал аман қалған Бэтменде тек аяғын жараланады. Харви Денттің Екіжүздінге айналғанын тұрғындар білсе, онда жақсылыққа сенімін жоғалтатын түсінген Бэтмен Гордоннан Харвидің соңғы әрекеттерін айтпауын және Екіжүзді жасаған барлық қылмыстарды өзіне жабуын өтінді. Гордон Бэтменнің өтінішін қабылдап, Харви Дентті жерлеу салтанатын оның тек қаһармандығы жайлы айтты. Фильмнің соңғы кадрларында Гордон Бэтменді «ғайып күзетші және қырағы қорғаушы — Қара сері» деп мадақтайды. ==Кейіпкерлері== <gallery mode="traditional" widths="100px" heights="100px"> Сурет:Christian Bale 2014 (cropped).jpg|[[Кристиан Бейл]] Сурет:Heath Ledger Face.jpg|[[Хит Леджер]] Сурет:Gary Oldman 2011.jpg|[[Гэри Олдман]] Сурет:Aaron Eckhart - 001.jpg|Аарон Экхарт Сурет:Maggie Gyllenhaal - 002.jpg|Мэгги Джилленхал Сурет:Michael Caine - Viennale 2012 g (cropped).jpg|Майкл Кейн Сурет:Morgan Freeman, 2006 (cropped).jpg|[[Морган Фримен]] </gallery> {| class="wikitable sortable" |- ! Актері ! Рөл атауы ! Қызметі немесе атағы |- | [[Кристиан Бейл]] | [[Бэтмен|Брюс Уэйн/Бэтмен]] | Суперқаһарман |- | [[Хит Леджер]] | [[Джокер (DC Comics)|Джокер]] | Супержауыз, қу қылмыскер, Бэтменнің қас жауы |- | [[Гэри Олдман]] | Джеймс Гордон | Готэм Сити полициясының лейтенанты, кейін комиссары |- | Аарон Экхарт | [[Екіжүзді (DC Comics)|Харви Дент/Екіжүзді]] | Готэм Ситидің жаңа прокуроры. Кейін «Екіжүзді» атты супержауыз |- | Мэгги Джилленхал | Рейчел Доус | Харви Денттің қызы, Брюс Уэйннің бұрынғы қызы |- | Майкл Кейн | Альфред Пенниуорт | Уэйндер отбасысының қызметшісі |- | [[Морган Фримен]] | Люциус Фокс | Wayne Enterprises компаниясының меңгерушісі |- | Нестор Карбонелл | Энтони Гарсия | Готэм Ситидің әкімі |- | Эрик Робертс | Сальваторе Марони | Мафия басшысы |- | Ричи Костер | Чечен | Мафия мүшесі |- | Кит Шарабайка | Джерард Стефенс | Детектив |- | Моника Карнен | Анна Рамирез | Детектив |- | Рон Дин | Вюрц | Детектив |- | Джошуа Харто | Коулман Риз | Wayne Enterprises компаниясының бухгалтері |- | Чин Хань | Лао | Lau Security Investments компаниясының бастығы |- | Мелинда Макгроу | Барбара Гордон | Джеймс Гордонның зайыбы |- |[[Натан Гэмбл]] | Кіші Джеймс Гордон | Джеймс Гордонның баласы |- | Колин МакФарлэйн | Джиллиан Б. Лоуб | Готэм Сити полициясының комиссары |- | Энтони Майкл Холл | Майк Энджел | Жаңалықтар тілшісі |- | Энди Лютэр | Брайан | Бэтмен еліктеушісі |- | Том Листер | — | Паромдағы беделді тұтқын |- | [[Майкл Джей Уайт]] | Гэмбл | Нигерия мафиясының басшысы |- | Уильям Фихтнер | — | Мафия банкінің меңгерушісі |- | Патрик Лехи | — | Зияпат қонағы |- | Беатрис Роузен | Наташа | Мәскеу балетінің балеринасы |- | [[Киллиан Мёрфи]] | Джонатан Крейн/Қарғажүзді | Супержауыз, дәрігер, психолог |- | Дэвид Дастмалчьян | — | Джокер көмекшісі |} ==Фотогалерея== <gallery mode="traditional" widths="300px" heights="200px"> Сурет:The Dark Knight European Premier - Leicester square.jpg|Басты рөлдерді сомдаған актёрлер және фильм режиссёрі — [[Кристофер Нолан]] (сол жақ шетінде) Сурет:The Dark Knight Tumbler at European Premiere.jpg|Бэтмен автокөлігі — Бэтмобиль Сурет:Batpod.jpg|Бэтмен мотоциклі — Бэтцикл </gallery> [[Санат:2008 жылғы фильмдер]] [[Санат:АҚШ триллер фильмдері]] [[Санат:2008 жылғы АҚШ фильмдері]] [[Санат:Неонуар]] [[Санат:Бэтмен жайлы фильмдер]] [[Санат:Warner Bros. фильмдері]] [[Санат:Legendary Pictures фильмдері]] [[Санат:Джокер жайлы фильмдер]] [[Санат:DC комикстерін экранизациялау]] 1ijutrdbl0jyd22xiirraprq3797foh 3482963 3482962 2025-06-24T22:33:00Z ShadZ01 56180 /* Желісі */ 3482963 wikitext text/x-wiki {{Кино |Қазақша атауы = Қара сері |Шынайы атауы = The Dark Knight |Суреті = The Dark Knight poster.jpg |Сурет ені = |Жанры = Неонуар<br />Суперқаһармандық<br />Триллер |Режиссёрі = [[Кристофер Нолан]] |Продюсері = Кристофер Нолан<br />Эмма Томас<br />Чарльз Ровен |Сценарист = '''Комикс''':<br />Боб Кейн<br />Билл Фингер<br />'''Фабула''':<br />Дэвид С. Гойер<br />'''Сценарий''':<br />Дэвид С. Гойер<br />Кристофер Нолан<br />Джонатан Нолан |Актерлер = [[Кристиан Бейл]]<br />[[Хит Леджер]]<br />[[Гэри Олдман]]<br />Аарон Экхарт<br />Мэгги Джилленхал<br />Майкл Кейн<br />[[Морган Фримен]] |Операторы = Уолли Пфистер |Композиторы = [[Ханс Циммер]]<br />Джеймс Ньютон Ховард |Компания = Warner Brothers<br />[[DC Comics]] |Бюджеті = 185 млн [[АҚШ доллары|$]] |Түсім = 1 004 558 444 [[АҚШ доллары|$]] |Мемлекет = {{USA}}<br>{{GBR}} |Тілі = [[Ағылшын тілі|Ағылшын]] |Ұзақтығы = 152 минут |Жыл = [[2008 жыл|2008]] |Алдыңғы фильм = Бэтмен: Бастама |Келесі фильм = Қара сері: Жандану |imdb_id = 0468569 }} '''Қара сері''' ({{lang-en|The Dark Knight}}) — неонуар элементтері бар суперқаһармандық фильм. Бұл [[Бэтмен]] жайлы трилогияның екінші бөлімі. Режиссері — [[Кристофер Нолан]]. Басты рөлдерде [[Бэтмен]] мен оның қас жауы [[Джокер (DC Comics)|Джокер]] рөлін сомдаған [[Кристиан Бейл]] мен [[Хит Леджер]]. Фильмнің тұсаукесері [[АҚШ]]-та [[2008 жыл]]дың [[18 шілде]]сінде өтті. Әлем кинотеатрларында фильм 1 миллиардтан астам доллар жинап алды. IMDb бойынша 250 ең үздік фильм ішінде 4 орынға ие болды. Фильм ұраны: «Немене көңілсізсің?» ({{lang-en|"Why so serious?"}}). Бұл фильмде өзінің соңғы рөлдерінің бірін сомдаған [[Хит Леджер]] [[Джокер (DC Comics)|Джокер]] рөлін сомдаған үшін ажалынан кейін екінші желідегі үздік актёр номинациясында [[Оскар сыйлығы]]н иеленді. Сонымен қатар «Қара сері» фильмі үздік дыбыс монтажы үшін де [[2008 жыл]]ы Оскар сыйлығын алды. ==Желісі== Көлеңкелер әскері Готэм Ситидегі Нероуз аралына шабуыл жасағаннан кейін Готэмде [[Джокер (DC Comics)|Джокер]] ([[Хит Леджер]]) атты қылмыстық кемеңгер пайда болады. Оның бетінде Глазго жымиысын құрайтын тыртығы бар. Өзінің адамдарымен Джокер мафия банкін тонайды. Тонау барысында Джокер жоспары бойынша банда мүшелері бірін-бірі атып тастады. Сол кездерде Готэм Ситидің Ақ серісі атанған [[Екіжүзді (DC Comics)|Харви Дент]] (Аарон Экхарт) қаладағы қылмыскерлікті заңды түрде жоюға талпынып жатыр, ал [[Бэтмен]] ([[Кристиан Бейл]]) қылмыскерлікті заңсыз түрде жоюға тырысады. Брюс Уэйн Готэм Сити қорғаушысы ретінде өзін Харви Дентқа ауыстырғысы келеді. Оның ойынша, сондай қорғаушы бар болғанда Бэтмен қалаға керегі жоқ болып, Рейчел Доуспен (Мэгги Джилленхол) қайта қосылуға жол ашылады. Алайда мәселе Рейчелдің Харвимен кездесуінен туындайды. Харви Дент Джеймс Гордон ([[Гэри Олдман]]) мен Бэтменнің құпия одағына қосылғысы келеді, сондықтан Гордонға мафия банкілерін тінту ордерін береді. Алайда ол банкілерде тек бейнеленген банкноттар қалды, себебі қытайлық кәсіпкер Лао (Чин Хань) тінтудің болатынын баяғыда біліп алды. Лао Мафия ақшаларын ешкім білмейтін жерге жасырды. Джокер мафия кеңесіне келіп, мафия ақшаларының жартысы үшін Бэтменді өлтіруді ұсынды, алайда олар «сайқымазақ» ұсынысынан бас тартты, ал нигериялық мафия басшысы Гэмбл ([[Майкл Джей Уайт]]) өлі Джокер үшін 500 мың $, тірі Джокер үшін 1 млн $ сыйақы тағайындады. Дент, Гордон мен Бэтмен Лаоның ақша жасырып қашуын талқылап жатыр. Лао — [[Қытай Халық Республикасы|Қытай]] азаматы, ал Қытай өз азаматтарын бермейді. Бэтмен Лаоны Готэмге қайтарып, одан мафияны тапсыруға талап етеді. Бэтмен өз жабдықтарымен [[Корей Халық Демократиялық Республикасы|КХДР]] аткезшілері арқылы [[Гонконг]]қа келді, ал, ресми түрде, Брюс Уэйн қайықпен орыс балериналарын қыдыртып жатыр. ОББ құрастырған «Аспан ілгегі» жүйесі мен Бэтсонар көмегімен Бэтмен Лаоны ұрлап, Готэм Ситиге қайтып келіп, полицияға тапсырады. Лао Мафияны тапсырады. Сол кезде Мафия Джокердің ұсынысын қабылдайды. Ал Джокер Гэмблдың бандасында билік құрып, Гэмблды өлтіреді. Джокер Бэтмен еліктеушілерінің бірін өлтіріп, мәйтін Готэм әкімінің (Нестор Карбонелл) терезесіне тастайды. Мәйтінде бейнетаспа мен Джокердің визит карточкасы «Джокер» ойын картасы табылады. Бейнетаспада Джокер еліктеушіні тергеп, нағыз Бэтменнен маска шешуді талап етеді. Егер Бэтмен Джокер талабын орындамаса, сайқымазақ адамдарды өлтіре бастайды. «Джокер» ойын картасының ДНҚ-нан Джокердің келешек құрбандары анықталады: Судильо қазы, Лоуб комиссар (Колин МакФарлэйн) және Дент прокурор. Көп ұзамай Сурильо өзінің көлігінде жарылады, Лоуб вискидің орнына қышқыл ішіп уланады, ал Дентті өлтіру үшін Джокер прокурор құрметіне ұйымдастырған кешке баса-көктеп кіреді. Уэйн Дентті құтқару үшін оның құлағын тұндырып, шкафта жасырады. Прокурорды кеш қонақтары арасынан таппаған Джокер бәрін қорқыта бастайды. Сол кезде Рейчел сайқымазақтың назарын өзіне аудартып, оны тоқтады. Ал Бэтмен киімін киген Уэйн Джокер мен оның бандасына шабуыл жасайды. Джокер қашып кету үшін Бэтменнің назарын Рейчелге аудартып, оны терезеден лақтырады. Бэтмен Джокердің санасын түсінуге тырысады. Уэйннің қызметшісі және көмекшісі Альфред (Майкл Кейн) оған Джокердің саясатқа да, идеологияға да шаруасы жоқ екенін, және оның арманы тек әлемнің өртелгені екенін түсіндіреді. Сол кезде анонимдік қоңырау арқасында полиция өлтірілген полицейлер жатқан пәтер тауып, Джокердің келесі құрбаны — Готэм әкімі екенін анықтайды. Бэтмен пәтерге келіп, іргесінде қалып қойған тапанша оғын сараптамаға алып кетеді. Сараптама нәтижесінде ол күдіктілер есімдерін анықтап, олардың пәтерлеріне кіреді, алайда байлаулы полицейліктер көріп, қастандыққа төтеп бере алмайды. Полицейліктердің киімін киіп алған Джокер мен оның бандасы қала әкіміне атады, бірақ Гордон әкімді жауып, өзін құрбан етеді. Полицейліктер Джокер көмекшілерінің біреуін ұстап алады, ал Дент оны ұрлап, өлтіру қаупімен одан Джокердің тұратын жерін сұрап, тергейді. Жауап алмаған Дент тиын лақтырады. Шын мәнінде, Харви алдайды, себебі тиынның екі жағы да «бүк», яғни ол өз тағдырын өзі шешеді. Бірақ Денттің адамды ешқашан өлтірмейтіндігін білмеген Бэтмен сол жерге келіп, Дентті тоқтатуға әрекет жасайды. Бэтмен масканы шешіп, өзінің шынайы жүзін көрсету үшін Денттен баспасөз конференциясын ұйымдастыруды сұрайды. Алайда Уэйн жұртқа шықпас бұрын, Дент өзін Готэмнің Қара серісі деп жариялайды. Полицейліктер оны тұтқындайды. Бэтменнің шынайы жүзін білген Рейчел, Денттен болған жайттың себебін сұрайды, ал Дент жауап ретінде оған өзінің «сәтті тиынын» лақтырады. Дентті түрмеге жеткізу кезінде полицейлікте Джокер мен оның бандасы шабуыл жасайды. Ұзаққа созылған айқас нәтижесінде Бэтмен ессізденеді, ал Джокерді Гордон тұтқындайды. Гордон өз өлімін жасағансыды: отбасысына қауіп төнбес үшін фургоншы болып жасырынды. Джокерді ұстаған үшін Готэм әкімі Гордонды полиция комиссарына дейін жоғарылатады. Джокерді түрмеге әкелген кезде Денттің ұрланғаны мәлім болады. Гордон Джокерді тергеген кезде сайқымазақ ештене айтпады, керісінше комиссарды өзінің қызметшілеріне күмәнмен қарауға мәбжүрлетеді. Ештенеге қол жеткізбеген Гордон сайқымазақты Бэтменге қалдырады. Бэтмен басында сөзбен тергейді, бірақ ештене шықпайтынын түсінген суперқаһарман күш көрсете бастайды. Алайда Джокер өзінің ойының ойнауға мәжбүрлетеді: сайқымазақ Дентпен қатар Рейчелдің ұрланғанын жариялайды, және олар ұсталып жатқан жерлердің мекенжайларын айтады. Бэтмен Рейчелге, ал Гордон Дентке барады. Алайда Джокер оларды алдады: Бэтмен Дентке, ал Гордон Рейчел отырған жерге келеді. Екі жер де жарылады. Бэтмен прокурорды құтқаруға үлгереді, ал қызды құтқаруға Гордон үлгере алмайды. Жарылыс кезінде Дент бетінің сол жағын күйдіріп алады. Джокер өзінің тұтқындалуын жоспарлағаны жайлы мәлім болды. Ол полиция бөлімшесін жарып, Лаомен бірге қашады. Қара серінің еңсесі түсті. Рейчел жарылған жерде ол Денттің тиынын тауып, оны ауруханадағы бөлмесіне қойып кетеді. Дент қатты ашуға батты: Гордон мен барлық әлемге ызаланып, пластикалық ота мен ауыртпайтын дәрілерден бас тартты. Альфред Рейчелдің Уэйнге жазған хатын табады. Сол хатта Рейчелдің Харвиге тұрмыста шығатыны жайлы айтылады, себебі Уэйн мен Бэтмен әрқашанда бір адам болып қалады, оның үстіне Готэм Ситиге үнемі қаһарман керек. Брюс соны біліп, біржолата үміт үзбес үшін Альфред хатты қожайынына көрсетпей, өртеп жібереді. Джокер Лао ұстап беріп, ақшаны алған соң қала мафияларында өз билігін орнатады: мафиялар басшыларын өлтіріп, Лаоны ақшамен бірге өрттеп жібереді. Осы кезде Уэйн компаниясының заңгері Коулман Риз «УэйнТех» есепшотынан Брюс Уэйннің құпия өмірі жайлы біліп қойды. Соны жариялау үшін ол телебағдарламаға қатысады, алайда сол кезде студияға Джокер қоңырау шалып, Бэтменсіз өмірдің қызықсыз болатынын айтып, 60 минуттан кейін Риз өлмесе, онда Готэм ауруханасын жаратынын жариялайды. Қалада зобалаң орын алады: ауруханада жатқан туыстарын құтқару үшін қала тұрғындары Ризді өлтіруге әрекет етеді. Гордон бастаған полицейліктер мен маскасыз Брюс Уэйн Ризді құтқарады: Риз отырған автокөлікті өз автокөлігімен соғуға тырысқан ашуланған тұрғындардың біріне Уэйн өз автокөлігінде кедергі болады. Уэйн Гордонға өз әрекетін кездейсоқтық дейді. Риз Уэйн құтқарушы екенін көрген соң, оның құпиясын ендігәрі жария етпейтін болады. Қалалық ауруханада жатқан Дентке Джокер келіп, Рейчел өліміне өзі емес, мафия, полиция және Гордон кінәлі екенін айтып, көндіреді. Ауруханадан шыққан Джокер ғимаратты толықтай жарады. Ал Екіжүздіге айналған Харви Дент Рейчелдің өліміне кінәлі болған адамдардан кек ала бастайды. Басында детектив Вюртцті өлтіреді, мафия басшысы Сальваторе Маронидің автокөлігін аударады, ал детектив Рамирезді тірі қалдырады, бірақ сонда да есінен талдырады. Бэтмен қала тұрғындарының ұялы телефондарын бақылайтын қашықтықты анықтағыш жүйесін жандандырады, себебі сол арқылы ол бүкіл Готэм Ситиді түсіріп, Джокердің тұрған жерін анықтайтын болады. Осы жұмысты ол Люциус Фоксқа тапсырады, алайда соңғы тұтастай бақылауды құптамай, жұмысты аяқтаған кезде, қызметінен кетуін айтады. Қала тұрғындарының бір бөлігін екі паромда тасымалдайды: біріншісінде — бейбітшіл тұрғындар, екіншісінде — тұтқындалғандар. Бірақ екі паромның қозғалтқыштары өшеді. Осы кезде дауыс зорайтқыштардан Джокер дауысы шығады. Сайқымазақ паромдардың миналанғанын, бір паромда екінші паромның оталдырғышы бар екенін, паромдардан бір адам қашса және бір паромдағы адамдар басқа паромды түн жарымына дейін жармаса, онда ол екі паромды да жаратынын айтады. Бэтмен Джокердің тұрған жерін тауып алып, сол жайлы Гордонға хабарлап, кепілгерлерді қорғап, Джокердің өзін табады. Джокер Бэтменмен төбелеске шығып, оны жеңіп, паромдар жарылысын күтеді. Бэтмен Джокерді ұстап алады, ал Джокер Дентті адастырып, сол арқылы Готэм тұрғындарының жақсылыққа сенемін жоятынын айтады. Бэтмен Екіжүздіні іздеп, нәтижесінде оны Рейчелдің жарылған жерінде табады. Сол жерде Екіжүзді Гордон мен оны отбасысына жеке үкім жүргізіп тұр. Екіжүзді өз тапаншасын Бэтменге бағыттап, тиын лақтырады. Тиынның «жаман жағы» түскендіктен, Бэтменге атады. Сосын тапаншаны өзіне бағыттап, тиын лақтырғанда, ол «жақсы жақпен» түседі. Енді тапаншаны Гордон баласы кіші Гордонға бағыттап, тиын лақтырған кезде Бэтмен Екіжүздіге шабуылдап, екеуі де жерге құлайды. Екіжүзді қайтыс болады, ал аман қалған Бэтменде тек аяғын жараланады. Харви Денттің Екіжүздінге айналғанын тұрғындар білсе, онда жақсылыққа сенімін жоғалтатын түсінген Бэтмен Гордоннан Харвидің соңғы әрекеттерін айтпауын және Екіжүзді жасаған барлық қылмыстарды өзіне жабуын өтінді. Гордон Бэтменнің өтінішін қабылдап, Харви Дентті жерлеу салтанатын оның тек қаһармандығы жайлы айтты. Фильмнің соңғы кадрларында Гордон Бэтменді «ғайып күзетші және қырағы қорғаушы — Қара сері» деп мадақтайды. ==Кейіпкерлері== <gallery mode="traditional" widths="100px" heights="100px"> Сурет:Christian Bale 2014 (cropped).jpg|[[Кристиан Бейл]] Сурет:Heath Ledger Face.jpg|[[Хит Леджер]] Сурет:Gary Oldman 2011.jpg|[[Гэри Олдман]] Сурет:Aaron Eckhart - 001.jpg|Аарон Экхарт Сурет:Maggie Gyllenhaal - 002.jpg|Мэгги Джилленхал Сурет:Michael Caine - Viennale 2012 g (cropped).jpg|Майкл Кейн Сурет:Morgan Freeman, 2006 (cropped).jpg|[[Морган Фримен]] </gallery> {| class="wikitable sortable" |- ! Актері ! Рөл атауы ! Қызметі немесе атағы |- | [[Кристиан Бейл]] | [[Бэтмен|Брюс Уэйн/Бэтмен]] | Суперқаһарман |- | [[Хит Леджер]] | [[Джокер (DC Comics)|Джокер]] | Супержауыз, қу қылмыскер, Бэтменнің қас жауы |- | [[Гэри Олдман]] | Джеймс Гордон | Готэм Сити полициясының лейтенанты, кейін комиссары |- | Аарон Экхарт | [[Екіжүзді (DC Comics)|Харви Дент/Екіжүзді]] | Готэм Ситидің жаңа прокуроры. Кейін «Екіжүзді» атты супержауыз |- | Мэгги Джилленхал | Рейчел Доус | Харви Денттің қызы, Брюс Уэйннің бұрынғы қызы |- | Майкл Кейн | Альфред Пенниуорт | Уэйндер отбасысының қызметшісі |- | [[Морган Фримен]] | Люциус Фокс | Wayne Enterprises компаниясының меңгерушісі |- | Нестор Карбонелл | Энтони Гарсия | Готэм Ситидің әкімі |- | Эрик Робертс | Сальваторе Марони | Мафия басшысы |- | Ричи Костер | Чечен | Мафия мүшесі |- | Кит Шарабайка | Джерард Стефенс | Детектив |- | Моника Карнен | Анна Рамирез | Детектив |- | Рон Дин | Вюрц | Детектив |- | Джошуа Харто | Коулман Риз | Wayne Enterprises компаниясының бухгалтері |- | Чин Хань | Лао | Lau Security Investments компаниясының бастығы |- | Мелинда Макгроу | Барбара Гордон | Джеймс Гордонның зайыбы |- |[[Натан Гэмбл]] | Кіші Джеймс Гордон | Джеймс Гордонның баласы |- | Колин МакФарлэйн | Джиллиан Б. Лоуб | Готэм Сити полициясының комиссары |- | Энтони Майкл Холл | Майк Энджел | Жаңалықтар тілшісі |- | Энди Лютэр | Брайан | Бэтмен еліктеушісі |- | Том Листер | — | Паромдағы беделді тұтқын |- | [[Майкл Джей Уайт]] | Гэмбл | Нигерия мафиясының басшысы |- | Уильям Фихтнер | — | Мафия банкінің меңгерушісі |- | Патрик Лехи | — | Зияпат қонағы |- | Беатрис Роузен | Наташа | Мәскеу балетінің балеринасы |- | [[Киллиан Мёрфи]] | Джонатан Крейн/Қарғажүзді | Супержауыз, дәрігер, психолог |- | Дэвид Дастмалчьян | — | Джокер көмекшісі |} ==Фотогалерея== <gallery mode="traditional" widths="300px" heights="200px"> Сурет:The Dark Knight European Premier - Leicester square.jpg|Басты рөлдерді сомдаған актёрлер және фильм режиссёрі — [[Кристофер Нолан]] (сол жақ шетінде) Сурет:The Dark Knight Tumbler at European Premiere.jpg|Бэтмен автокөлігі — Бэтмобиль Сурет:Batpod.jpg|Бэтмен мотоциклі — Бэтцикл </gallery> [[Санат:2008 жылғы фильмдер]] [[Санат:АҚШ триллер фильмдері]] [[Санат:2008 жылғы АҚШ фильмдері]] [[Санат:Неонуар]] [[Санат:Бэтмен жайлы фильмдер]] [[Санат:Warner Bros. фильмдері]] [[Санат:Legendary Pictures фильмдері]] [[Санат:Джокер жайлы фильмдер]] [[Санат:DC комикстерін экранизациялау]] h7zlh1w5pek2kxavesvtuugozutuwlb 0 573189 3483197 2518623 2025-06-25T11:53:20Z Tomaskakq 169413 3483197 wikitext text/x-wiki [[Сурет:YG Entertainment Logo.svg|нобай]] '''YG Entertainment''' — таланттарды іздеу бойынша музыкаларды жазатын [[Оңтүстік Корея]]лық компания әрі агенттік. Компания [[Seo Taiji and Boys|Seo Taiji & Boys]] тобының бұрынғы әншісі Ян Хён Соктың бастауымен құралған болатын. «YG» аббревиатурасы Ян Хён Соктың инициалы болып табылады (Yang Goon). == Тарихы == [[Seo Taiji and Boys]] тобының бұрынғы әншісі Ян Хён Сок [[1996 жыл]]ы музыкаларды жазатын YG Entertainment компаниясын құрады. Компания шығарған бірінші топ '''Keep Six''' коллективі болды. Бұл топтың сол жылы шығарған ''Six in tha Chamber'' деп аталатын жалғыз альбомы бар. Компаниядан дебют алған келесі әншілер '''Jinusean''' дуэті болды. Бұл топ көрерменнің сүйіктісіне айналып, өте атақты болды. [[1999 жыл]]ы компанияның әртістері ортақ ''YG Family'' деп аталатын альбом шығарады. Келесі жылдары компания Перридің, Swi.T - дің, Wheesung - тің альбомдарын шығара бастады. Одан бөлек YG Family-2 нің де жинағы шықты. [[2003 жыл]]ы '''Big Mama''' тобы дебют алды. Бұл топтың ерекшелігі олар өздерінің сыртқы кейіпінің арқасында емес вокалдық ақпараттамаларының арқасында атақты болды. Оның артынан Se7en, Лекси және Gummy секілді әншілер өз дебюттарын алды. YG Entertainment және Nexstar Records арасындағы келісім - шарттар арқасында Se7en өзінің альбомдарын [[Жапония]]да сатуға және ол елде өнер көрсетуге мүмкіндік алды. [[2006 жыл]]ы компанияның бірінші айдол - тобы [[Big Bang]] дебют алды. Бұл топ өз дебюттарынан кейін бірден атақты бола бастады. [[2009 жыл]]ы бұл топ өзінің белсенділігін Жапонияда көрсете бастап, жапон тіліндегі бірінші альбомдарын шығарды. '''G-Dragon''',топтың лидері де Кореяда өзінің жеке альбомымен көзге түсті. == Продюсерлер == * Перри * Пиджей * Тедди Пак * G-Dragon * T.O.P * Тон Ён Бэ * Кан Дэ Сон * Ли Сын Хён * E.knock * Рина Мун * Choice37 * Чхве Пхиль Кан * DEE.P * Bigtone * Airplay * Лидия Пэк * Rovin * Кан Ук Чжин * Табло * Ли Чан Хёк * B.I * Бобби * Сон Мино * Кан Сынюн * Нам Тэхён == Актерлер және актрисалар == * Чон Хё Ён * Гу Хё Сон * Сандара Пак * Чхве Сын Хён * Кан Дэ Сон * Ли Сын Хён * Ю Ин На * Ким Джису * Ян Хён Мо * Ча Сын Вон * Чон Хён Сон * Им Е Чжин * Каль Совон * Чхве Чжиу * Кан Сын Юн * Нам Тэ Хён * Ким Джин У * Чон Чан У * Ли Сон Кён * Нам Чжу Хёк * Кан Дон Вон * Ким Хи Э * Стефани Ли * Чон Ю Джин * Ли Чон Сок * Ким Хи Чон == Бұрынғы орындаушылар == * 45RPM * Big Mama * Хо И Чжэ * Чжи-Ын * Лекси * [[Пак Хан Бёль]] * Soul Star * Stony Skunk * Swi.T * XO * YMGA * Wheesung * Brave Brothers * [[Чан ХёнСын]] * Ким Чжун Су * Мей Дони * Пак По Хён * Кан Хе Чжон * P-Goon * [[Minzy|Минджи]] * Нам Тэхен == Тағы қараңыз == * [[K-pop]] * [[JYP Entertainment]] * [[S.M. Entertainment]] * [[CUBE Entertainment]] * [[STARSHIP Entertainment]] [[Санат:Оңтүстік Корея компаниялары]] [[Санат:YG Entertainment]] mptv8njp9puafl7n6ma7rc5kumwdhnk 2 591830 3482882 3408393 2025-06-24T15:15:21Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 3482882 wikitext text/x-wiki {{Уикидеңгей|Мықтыбек Оразтайұлы}} {{User:Box/Админ}} {{User:Box/Уикипедияшы |ту = <!-- ҚР Мемлекеттік туы жеке парақшаңызда желбіресін десеңіз «бар» деп жазыңыз. --> |Қатысушы есімі = Мықтыбек Оразтайұлы |Дәрежесі = админ |Сурет = |ені = |Сурет атауы = |Тақырыпшалар стилі = |Белгілер стилі = |Туылған кездегі есімі = |Мансабы = |Туған күні = [[8 маусым]] [[1976 жыл|1976]] |Туған жері = [[Жетісай ауданы|Киров ауданы]], [[Түркістан облысы|Шымкент облысы]] |Ұлты = [[Қазақтар|Қазақ]] |Уики-есім = |Тіркелу-жыл = |Тіркелу-күн = |Тіркелу-ай = |Марапаттама = [[Сурет:FootballBarnstar.png|30px|]][[Сурет:BoNM_-_Kazakhstan_Hires.png|30px|]][[Сурет:AnimWIKISTAR-laurier-WT.gif|30px]][[Сурет:Filmbarnstar.png|30px]] |Мақала саны = <!-- http://tools.wmflabs.org/xtools/pages/ Мына сілтеме арқылы өз мақалаларыңыздың санын көруіңізге болады --> |Мақала саны-дата = <!-- Белгілі бір күндегі мақала саны, яғни соңғы мақала санын көрген күніңіз --> |Статистика стилі = |Facebook =[https://www.facebook.com/profile.php?id=100007529416104 Профилі] |Вконтакте = |юзербокс-тақырып = |юзербокстар = ... |юзербокс-тақырып6 = |юзербокстар6 = }} '''Мықтыбек Оразтайұлы''' ([[Ағылшын тілі|лат.]] ''Muktybek Oraztayuly''; [[8 маусым]], [[1976 жыл|1976]], [[Түркістан облысы]]<ref>2018 жылғы маусымға дейін Оңтүстік Қазақстан облысы</ref>, [[Жетісай ауданы]]<ref>2018 жылы маусымда Мақтарал ауданынан бөлінген</ref>, [[Атамекен ауылдық округі (Түркістан облысы)|Атамекен ауылдық округі]], [[Баянды (Түркістан облысы)|Баянды ауылы]]) — 2017 жылдан бері [[Уикипедия|Уикипедия қатысушысы]], 2019 жылғы қыркүйектен бері Уикипедия әкімшісі. == Құрметті уикипедияшылар! == [[Уикипедия|Бұл жерге]] [[2017 жыл|2017 жылы]] тіркелдім. Футбол тақырыбындағы мақалалардың тым аздығын байқап, өзімше дамытуға үлес қоспақ болдым (футболдан басқа тақырыпқа онша тісім бата бермейді). [[Футболдан әлем чемпионаты|Әлем чемпионаттары]], [[Футболдан Еуропа чемпионаты|Еуропа чемпионаттары]], басқа да құрлықтық басты турнирлер (''[[Футболдан Азия Кубогы]], [[Футболдан Америка кубогы]], [[КОНКАКАФ Алтын Кубогы]], [[Африка Ұлттары Кубогы]], [[ОФК Ұлттар кубогы]]'') жайлы мардымды ештеңе жоқ болатын. Осы алты құрлықтың чемпионаттарын және финалдық ойындарын түгендеуге, және де [[УЕФА Чемпиондар Лигасы|Чемпиондар лигасы]], [[УЕФА Еуропа Лигасы|Еуропа лигасы]], [[УЕФА Кубок иелері кубогы|Кубок иелері кубогы]], [[УЕФА Суперкубогы|Еуропа суперкубогы]], [[Футболдан құрлықаралық кубок]] секілді жарыстарды да толық жазуға, [[Қазақстан Ұлттық футбол құрамасы|Қазақстан құрамасының]] әр жылғы ойындарын (гол авторлары, құрамдары т.б) түгендеп жазып шығуға төрт жарым жыл уақытымды жоғалттым. Ол қаншама санаттарды ашуды талап етті. Қаншама футболшылар жайлы мақала ашуға тура келді. Аз ба, көп пе, әйтеуір бар жасаған жұмысым осы, дегенмен Уикипедияға тіркелген кездегі өз алдыма қойған мақсатымды әзер орындап шықтым. Осымен бұл жақтан біраз уақытқа алыстаймын. Амандықта болыңыздар! == Марапаттары == {| style="border: 1px solid gray; background-color: #fdffe7;" |rowspan="2" valign="middle" | [[File:FootballBarnstar.png|left|80px]] |rowspan="2" | |style="font-size: x-large; padding: 0; vertical-align: middle; height: 1.1em;" | '''[[Уикипедия:Марапаттама/Футбол жұлдызы|Футбол жұлдызы]]''' |- |style="vertical-align: middle; border-top: 1px solid gray;" | Құрметті [[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек]] - Футбол тақырыбындағы қызғылықты мақалалар топтамасы үшін! ---[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 16:59, 2017 ж. қарашаның 30 (+06) |} {| style="border: 1px solid gray; background-color: #fdffe7;" |rowspan="2" valign="middle" | [[File:BoNM - Kazakhstan Hires.png|left|50px|Қазақстан жұлдызы]] |rowspan="2" | |style="font-size: x-large; padding: 0; vertical-align: middle; height: 1.1em;" | '''[[Уикипедия:Марапаттама/Қазақстан жұлдызы|Қазақстан жұлдызы]]''' |- |style="vertical-align: middle; border-top: 1px solid gray;" | Құрметті '''[[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]]'''! Қазақша Уикипедия беттерінде Қазақ футболы туралы жаңа мақалалар енгізу және бұрыннан бар мақалаларды сәтті өңдеу жұмыстарын жүргізген еңбегіңіз үшін! ---[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 18:30, 2018 ж. қаңтардың 5 (+06) |} {| style="border: 1px solid gray; background-color: #fdffe7;" |rowspan="2" valign="middle" | [[File:AnimWIKISTAR-laurier-WT.gif|left|120px]] |rowspan="2" | |style="font-size: x-large; padding: 0; vertical-align: middle; height: 1.1em;" | '''[[Уикипедия:Марапаттама/Уикижұлдыз|Уикижұлдыз]]''' |- |style="vertical-align: middle; border-top: 1px solid gray;" | [[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] — Уикипидея жобасындағы аса белсенді әрекеттері үшін, Уикипедияның дамуы жолындағы үлкен еңбектері үшін! ---[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 18:38, 2018 ж. ақпанның 21 (+06) |} {| style="border: 1px solid gray; background-color: #fdffe7;" |rowspan="2" valign="middle" | [[File:Filmbarnstar.png|left|120px|«Кинематография жұлдызы»]] |rowspan="2" | |style="font-size: x-large; padding: 0; vertical-align: middle; height: 1.1em;" | '''[[Уикипедия:Марапаттама/Кинематография жұлдызы|Кинематография жұлдызы]]''' |- |style="vertical-align: middle; border-top: 1px solid gray;" |Құрметті '''[[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы]]'''! [[Қазақша Уикипедия]] жобасын дамыту бағытында [[кинематография]] тақырыбындағы мақалаларды жаңадан енгізгеніңіз және өңдегеніңіз үшін, еңбегіңіздің өтеуі ретінде ұсынамын. ---[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 18:45, 2018 ж. маусымның 12 (+06) |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * [https://www.facebook.com/profile.php?id=100007529416104 Фейсбуктегі профилі] {{Администраторлар}} [[Санат:Уикипедия:Қазақстан қатысушылары]] [[Санат:Уикипедия:Түркістан облысы қатысушылары]] s93oxbpbkml72h3qgk9m5fedfqha3hn 3482883 3482882 2025-06-24T15:18:13Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 3482883 wikitext text/x-wiki <div style="position: fixed; top: 70px; right: 0; transparency: 1; z-index: 100;">[[File:Animated-Flag-Kazakhstan.gif|160px]]</div> {{Уикидеңгей|Мықтыбек Оразтайұлы}} {{User:Box/Админ}} {{Футболшы |есімі = Мықтыбек Оразтайұлы |толық аты = Мықтыбек Оразтайұлы Аймешов |лақап аты = |сурет = |сурет ені = |атауы = |туған күні =8.06.1976 |туған жері = {{туғанжері|Атамекен|Атамекенде|Атамекен (Жетісай ауданы)}}, [[Жетісай ауданы]], [[Түркістан облысы]] |азаматтығы = {{байрақ|Қазақстан}} |бойы = 180 |салмағы = 76 |позиция = Уикипедия қатысушысы |қазіргі клуб = [https://www.facebook.com/profile.php?id=100007529416104&hc_ref=ARTCN6eodQd8ap152DjsoOl1yyKZ403GgGjpqRrUvRoTdxuBxRgepRqh3z5uVW0xhjs&fref=nf Фейсбук] |клубтары = {{футбол карьерасы |2012—2015| [[Mail.Ru|Мой Мир]]| |2012—|[[Facebook]]| |2012—2019|[https://vk.com/id243547420 Вконтакте]| |2017—|[https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B_%D0%B1%D0%B5%D1%82 Уикипедия]| |2019—|Уикипедия әкімшісі| }} }} '''Мықтыбек Оразтайұлы''' ([[Ағылшын тілі|лат.]] ''Muktybek Oraztayuly''; [[8 маусым]], [[1976 жыл|1976]], [[Түркістан облысы]]<ref>2018 жылғы маусымға дейін Оңтүстік Қазақстан облысы</ref>, [[Жетісай ауданы]]<ref>2018 жылы маусымда Мақтарал ауданынан бөлінген</ref>, [[Атамекен ауылдық округі (Түркістан облысы)|Атамекен ауылдық округі]], [[Баянды (Түркістан облысы)|Баянды ауылы]]) — 2017 жылдан бері [[Уикипедия|Уикипедия қатысушысы]], 2019 жылғы қыркүйектен бері Уикипедия әкімшісі. == Уикиге жазған мақалалары == === Футбол тақырыбына === * [[Джимми Джамп|Ең атақты барсафан]] * [[Маноло Касерес|Ең жиһанкез жанкүйер]] * [[Бэла Гуттманның қарғысы|Бела Гуттманның қарғысы]] * [[Қазақстан — Түркия футбол матчы (2005)|Қазақстан — Түркия (2005)]] * [[Қазақстан — Сербия футбол матчы (2007)|Қазақстан — Сербия (2007)]] * [[Қазақстан — Өзбекстан футбол матчы (2007)|Қазақстан — Өзбекстан (2007)]] * [[Қазақстан — Шотландия футбол матчы (2019)|Қазақстан — Шотландия (2019)]] * [[Аргентина — Англия футбол матчы (ӘЧ-1986)|Аргентина — Англия (1986)]] * [[Англия — АҚШ футбол матчы (ӘЧ-1950)|Англия — АҚШ (1950)]] * [[Қазақстан Ұлттық футбол құрамасы 2019|Қазақстан құрамасы — 2019]] * [[УЕФА Чемпиондар Лигасының финалы 1999|МЮ — Бавария (1999)]] * [[УЕФА Чемпиондар Лигасының финалы 2005|Милан — Ливерпуль (2005)]] === Кино тақырыбына === * [[Қызыл алма (фильм)|Қызыл алма (Қырғызфильм)]] * [[Титаник (фильм, 1997)|Титаник (1997)]] * [[Тағдыр тәлкегі немесе жеңіл буыңызбен!]] * [[Ойын (фильм, 2008)|Ойын (2008)]] * [[Өмірге айналған ойын]] *[[Енді ешкім де қалған жоқ]] === География тақырыбына === * [[Александр Селькирк]] * [[Өгем (өзен)|Өгем өзені]] * [[Шыршық (өзен)|Шыршық өзені]] * [[Жетісай ауданы]] === Тұлғалар === * [[Деннис Бергкамп]] * [[Эдвард Джон Смит|Эдвард Смит]] * [[Уильям Макмастер Мердок|Уильям Мердок]] * [[Йохан Кройф]] * [[Евстафий Алкивиадович Пехлеваниди|Евстафий Пехлеваниди]] * [[Роберто Баджо]] * [[Владислав Шпильман]] * [[Вильгельм Хозенфельд]] === Астрономия === * [[Айдың тұтылуы (31 қаңтар, 2018)]] * [[Айдың тұтылуы (27 шілде, 2018)]] *[[Айдың тұтылуы (21 қаңтар, 2019)]] === Манчестер Юнайтед === * [[Люк Шоу]] * [[Мейсон Гринвуд]] * [[Дишон Бернард]] * [[Тахит Чонг]] * [[Дилан Левитт]] == Марапаттары == {| style="border: 1px solid gray; background-color: #fdffe7;" |rowspan="2" valign="middle" | [[File:FootballBarnstar.png|left|80px]] |rowspan="2" | |style="font-size: x-large; padding: 0; vertical-align: middle; height: 1.1em;" | '''[[Уикипедия:Марапаттама/Футбол жұлдызы|Футбол жұлдызы]]''' |- |style="vertical-align: middle; border-top: 1px solid gray;" | Құрметті [[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек]] - Футбол тақырыбындағы қызғылықты мақалалар топтамасы үшін! ---[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 16:59, 2017 ж. қарашаның 30 (+06) |} {| style="border: 1px solid gray; background-color: #fdffe7;" |rowspan="2" valign="middle" | [[File:BoNM - Kazakhstan Hires.png|left|50px|Қазақстан жұлдызы]] |rowspan="2" | |style="font-size: x-large; padding: 0; vertical-align: middle; height: 1.1em;" | '''[[Уикипедия:Марапаттама/Қазақстан жұлдызы|Қазақстан жұлдызы]]''' |- |style="vertical-align: middle; border-top: 1px solid gray;" | Құрметті '''[[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]]'''! Қазақша Уикипедия беттерінде Қазақ футболы туралы жаңа мақалалар енгізу және бұрыннан бар мақалаларды сәтті өңдеу жұмыстарын жүргізген еңбегіңіз үшін! ---[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 18:30, 2018 ж. қаңтардың 5 (+06) |} {| style="border: 1px solid gray; background-color: #fdffe7;" |rowspan="2" valign="middle" | [[File:AnimWIKISTAR-laurier-WT.gif|left|120px]] |rowspan="2" | |style="font-size: x-large; padding: 0; vertical-align: middle; height: 1.1em;" | '''[[Уикипедия:Марапаттама/Уикижұлдыз|Уикижұлдыз]]''' |- |style="vertical-align: middle; border-top: 1px solid gray;" | [[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] — Уикипидея жобасындағы аса белсенді әрекеттері үшін, Уикипедияның дамуы жолындағы үлкен еңбектері үшін! ---[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 18:38, 2018 ж. ақпанның 21 (+06) |} {| style="border: 1px solid gray; background-color: #fdffe7;" |rowspan="2" valign="middle" | [[File:Filmbarnstar.png|left|120px|«Кинематография жұлдызы»]] |rowspan="2" | |style="font-size: x-large; padding: 0; vertical-align: middle; height: 1.1em;" | '''[[Уикипедия:Марапаттама/Кинематография жұлдызы|Кинематография жұлдызы]]''' |- |style="vertical-align: middle; border-top: 1px solid gray;" |Құрметті '''[[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы]]'''! [[Қазақша Уикипедия]] жобасын дамыту бағытында [[кинематография]] тақырыбындағы мақалаларды жаңадан енгізгеніңіз және өңдегеніңіз үшін, еңбегіңіздің өтеуі ретінде ұсынамын. ---[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 18:45, 2018 ж. маусымның 12 (+06) |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}}{{Администраторлар}} [[Санат:Уикипедия:Қазақстан қатысушылары]] [[Санат:Уикипедия:Түркістан облысы қатысушылары]] l9uogmyss5vq96xljf2na0p09ov4m7u 10 642294 3482922 2774511 2025-06-24T16:55:12Z CommonsDelinker 165 «[[:File:Flag_of_Turkmenistan_(1992-1997).svg]]» деген «[[:File:Flag_of_Turkmenistan_(1992–1997).svg]]» дегенмен алмастырылды. 3482922 wikitext text/x-wiki {{ {{{1<noinclude>|байрақ/ту</noinclude>}}} | alias = Түрікменстан | flag alias = Flag of Turkmenistan.svg | flag alias-1953 = Flag of the Turkmen Soviet Socialist Republic.svg | flag alias-1992 = Flag of Turkmenistan (1992–1997).svg | flag alias-1997 = Flag of Turkmenistan (1997-2001).svg | өлшемі = {{{өлшемі|}}} | var1 = 1953 | var2 = 1992 | var3 = 1997 | variant = {{{variant|}}} }} nwht6wni3p4b32vrm4h0zlwlu9jyb9y 10 643284 3482953 2853894 2025-06-24T18:43:26Z CommonsDelinker 165 «[[:File:Flag_of_Peru_(1822-1825).svg]]» деген «[[:File:Flag_of_Peru_(1822–1825).svg]]» дегенмен алмастырылды. 3482953 wikitext text/x-wiki {{ {{{1<noinclude>|байрақ/ту</noinclude>}}} | өлшемі = {{{өлшемі|}}} | alias = Перу | flag alias = Flag of Peru (state).svg | flag alias-1825 = Flag of Peru (1825–1950).svg | flag alias-1822 = Flag of Peru (1822–1825).svg | flag alias-1822-наурыз = Flag of Peru (1822).svg | flag alias-1820 = Flag of Peru (1821-1822).svg | flag alias-ӘТК = Flag of Peru (state).svg | flag alias-әскері = Flag of Peru (war).svg | flag alias-сауда = Flag of Peru.svg | variant = {{{variant|}}} <noinclude> | var1 = 1825 | var2 = 1822 | var3 = 1822-наурыз | var4 = 1820 | var5 = ӘТК | var6 = әскері | var7 = сауда </noinclude> }} hata5pqz6yzgwjfyykpi8t1rczfvbx2 0 657476 3483158 3169931 2025-06-25T10:03:18Z Makenzis 71333 3483158 wikitext text/x-wiki {{Футбол клубы (формасыз) |атауы = {{ту|Танзания}} Азам |стадионы = [[Ұлттық стадион (Танзания)|Ұлттық стадион]] |құрылған = 2007 |сыйымдылығы = 60 000 |жаттықтырушы = {{ту|Замбия}} Джордж Лвандамина |жарыс = Премьер-лига |маусым = 2024/25 |орын = 3-орын }} '''«Азам»''' (''Azam Football Club'') — [[Танзания|Танзанияның]] [[Дар-Ас-Салам|Дар-Эс-Салам]] қаласындағы футбол клубы. 2007 жылы құрылған. == Жетістіктері == === Ұлттық === * Танзания чемпионы: 2013/2014<ref>https://web.archive.org/web/20150102164221/http://www.rsssf.com/tablest/tanz2014.html</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сілтемелер == * https://web.archive.org/web/20190513232508/http://www.azamfc.co.tz/ [[Санат:Танзания футбол клубтары]] [[Санат:Азам ФК]] anqku6qq2xvkxtv8godj6d308hpd0vz 0 661715 3482921 2873346 2025-06-24T16:41:36Z CommonsDelinker 165 «[[:File:Silver_2-ruble_coin_commemorating_the_100th_anniversary_of_the_birth_of_Yevgeny_Vuchetich.png]]» деген «[[:File:RR5110-0092R_Silver_2-ruble_coin_commemorating_the_100th_anniversary_of_the_birth_of_Yevgeny_Vuchetich.png]]» дегенмен алмастырылды. 3482921 wikitext text/x-wiki {{Өнер туындысы |түрі = мүсін |сурет = Schwerter zu Pflugscharen - Jewgeni Wutschetitsch - Geschenk der Sowjetunion an die UNO - 1959.jpg |өлшемі = 240px |атауы = Семсерден соқа соғып шығарайық |түпнұсқасы = |авторы = [[Евгений Викторович Вучетич]] |жылы = 1957 |материалы = қола |техникасы = |биіктігі = 2,8 м (тұғырымен ~4 м) |ені = |орналасуы = [[Нью-Йорк]], БҰҰ ғимаратының маңы |мұражайы = }} [[Сурет:Swords-Plowshares.jpg|нобай|240px|]] '''«Семсерден соқа соғып шығарайық»''' — [[Евгений Викторович Вучетич|Евгений Вучетич]] жасаған мүсін. 1957 жылы жасалған бұл мүсіннің атауы [[Көне келісім]]дегі бейбітшілікке шақыру сөздері болып келеді. 1958 жылы [[Брюссель]]де өткен [[Дүниежүзілік көрме]]де Вучетичке бұл өнер туындысы үшін гран-при табысталды. 1959 жылы [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|Кеңес Одағы]] бұл мүсінді [[Біріккен Ұлттар Ұйымы]]на тарту етеді. Қазір ол [[Нью-Йорк]]те, БҰҰ-ға қарасты Солтүстік саябағында орналасқан.<ref>[https://www.un.org/ungifts/content/let-us-beat-swords-ploughshares Let Us Beat Swords Into Ploughshares] БҰҰ сайтында</ref> == Көшірмелері == Мүсіннің әр қалаларда орналасқан үш көшірмесі бар. Біреуі [[Мәскеу]]де, [[Третьяков галереясы]]на қарасты саябақта тұр. Тағы біреуі [[Волгоград]]та, «Газоаппарат» зауытының кіреберісінде тұрғызылған. Үшіншісі [[Өскемен]]дегі Орталық мәдениет үйінің кіреберісінде, сол жағында қойылды (ал оң жағында [[Жұлдыздарға қарай мүсіні]] тұр). Бұл мүсін 1962 жылы шойыннан жасалған.<ref>[https://factum.kz/2018/69437/ Жизнь и судьба двух скульптур Усть-Каменогорска]</ref> == Пошта маркаларында және тиындарда == <gallery> 1960 CPA 2406.jpg|1960 жылғы кеңестік пошта маркасы The Soviet Union 1970 CPA 3905 stamp ('Swords into Ploughshares' (Sculpture by Yevgeny Vuchetich) and United Nations Emblem).jpg|1970 жылғы кеңестік пошта маркасы RR5110-0092R Silver 2-ruble coin commemorating the 100th anniversary of the birth of Yevgeny Vuchetich.png|Вучетичтің 100-жылдығына арналған күміс 2 рубль RR5216-0012R 50-летие Организации Объединенных Наций.gif|БҰҰ-ның 50-жылдығына арналған алтын 50 рубль </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Мүсіндер]] [[Санат:Біріккен Ұлттар Ұйымы]] [[Санат:Өскемен]] ezsq0667s08ecrp6wn97cigxu1oagra 0 666720 3483107 3411162 2025-06-25T06:28:31Z Kas77777 100404 3483107 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league | title = Әйелдер арасындағы шайбалы хоккейден әлем чемпионаты | current = [[Әйелдер арасындағы шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2023]] | logo = | pixels = | sport = Шайбалы хоккей | chairman = | ceotag = | ceo = | founded = 1990 | teams = 10 ([[Әйелдер арасындағы шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2024| 2024]]) | champion = {{CAN}} (13 рет) | most_champs = {{CAN}}<br>(13 рет) | countries = Worldwide | TV = | website = [https://www.iihf.com/ www.iihf.com] }} '''Әйелдер арасындағы шайбалы хоккейден әлем чемпионаты ''' [[1990 жыл]]дан бастап [[Халықаралық шайбалы хоккей федерациясы]]мен ұйымдастырылатын, жыл сайынғы жарыс. == Жеңімпаздары және жүлдегерлері == {| border=1 style="border-collapse:collapse; font-size:90%; text-align:center" cellpadding=3 cellspacing=0 width=100 % |- bgcolor=#C1D8FF !rowspan=2 width=5 %|Жыл !rowspan=2 width=10 %|Өткізілу орны !width=1 % rowspan=36 bgcolor=ffffff| !colspan=3|Финалдық матч !width=1 % rowspan=36 bgcolor=ffffff| !colspan=3|Қола үшін матч |- bgcolor=#EFEFEF !width=15 %|Алтын !width=8 %|Есеп !width=15 %|Күміс !width=15 %|Қола !width=8 %|Есеп !width=15 %|4-ші орын |- bgcolor=#F5FAFF |[[1990]] |{{CAN}}, [[Оттава]] |'''{{CAN}}''' |'''5:2''' |{{USA}} |{{FIN}} |'''6:3''' |{{SWE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1992]] |{{FIN}}, [[Тампере]] |'''{{CAN}}''' |'''8:0''' |{{USA}} |{{FIN}} |'''5:4''' |{{SWE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1994]] |{{USA}}, [[Лейк-Плэсид]] ||'''{{CAN}}''' |'''6:3''' |{{USA}} |{{FIN}} |'''8:1''' |{{CHN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1997]] |{{CAN}}, [[Китченер]] ||'''{{CAN}}''' |'''4:3''' <br> (OT) |{{USA}} |{{FIN}} |'''3:0''' |{{CHN}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1999]] |{{FIN}}, [[Эспоо]]/[[Ванта]] |'''{{CAN}}''' |'''3:1''' |{{USA}} |{{FIN}} |'''8:2''' |{{SWE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2000]] |{{CAN}}, [[Миссисауга]] |'''{{CAN}}''' |'''3:2''' <br> (OT) |{{USA}} |{{FIN}} |'''7:1''' |{{SWE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2001]] |{{USA}}, [[Миннеаполис]] |'''{{CAN}}''' |'''3:1''' |{{USA}} |{{RUS}} |'''2:1''' |{{FIN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2004]] |{{CAN}}, [[Галифакс]]/[[Дартмут]] |'''{{CAN}}''' |'''2:0''' |{{USA}} |{{FIN}} |'''3:2''' |{{SWE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2005]] |{{SWE}}, [[Линчёпинг]]/ [[Норрчёпинг]] |'''{{USA}}''' |'''1:0''' |{{CAN}} |{{SWE}} |'''5:2''' |{{FIN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2007]] |{{CAN}}, [[Винипег]]/[[Селкирк]] |'''{{CAN}}''' |'''5:1''' |{{USA}} |{{SWE}} |'''1:0''' |{{FIN}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2008]] |{{CHN}}, [[Харбин]] |'''{{USA}}''' |'''4:3''' |{{CAN}} |{{FIN}} |'''4:1''' |{{SUI}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2009]] |{{FIN}}, [[Хямеэнлинна]] |'''{{USA}}''' |'''4:1''' |{{CAN}} |{{FIN}} |'''4:1''' |{{SWE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2011]] |{{CHE}}, [[Цюрих]]/[[Винтертур]] |'''{{USA}}''' |'''3:2''' <br> (OT) |{{CAN}} |{{FIN}} |'''3:2''' <br> (OT) |{{RUS}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2012]] |{{USA}}, [[Берлингтон]] |'''{{CAN}}''' |'''5:4''' <br> (OT) |{{USA}} |{{SUI}} |'''6:2''' |{{FIN}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2013]] |{{CAN}}, [[Оттава]] |'''{{USA}}''' |'''3:2''' |{{CAN}} |{{RUS}} |'''2:0''' |{{FIN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2015]] |{{SWE}}, [[Мальмё]] |'''{{USA}}''' |'''7:5''' |{{CAN}} |{{FIN}} |'''4:1''' |{{RUS}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2016]] |{{CAN}}, [[Камлупс]] |'''{{USA}}''' |'''1:0''' <br> (OT) |{{CAN}} |{{RUS}} |'''1:0''' |{{FIN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2017]] |{{USA}}, [[Плимут]] |'''{{USA}}''' |'''3:2''' <br> (OT) |{{CAN}} |{{FIN}} |'''8:0''' |{{GER}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2019]] |{{FIN}}, [[Эспоо]] |'''{{USA}}''' |'''2:1''' |{{FIN}} |{{CAN}} |'''7:0''' |{{RUS}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2020]] |{{CAN}}, [[Галифакс]] |colspan="7"|'''COVID-19 пандемиясына байланысты өткізілген жоқ''' |- align=center |- bgcolor=#F5FAFF |[[2021]] |{{CAN}}, [[Калгари]] |'''{{CAN}}''' |'''3:2''' <br> (OT) |{{USA}} |{{FIN}} |'''3:1''' |{{CHE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2022]] |{{DEN}}, [[Хернинг]]/[[Фредериксхавн]] |'''{{CAN}}''' |'''2:1''' |{{USA}} |{{CZE}} |'''4:2''' |{{CHE}} |- align=center |- bgcolor=#F5FAFF |[[2023]] |{{CAN}}, [[Брэмптон]] |'''{{USA}}''' |'''6:3''' |{{CAN}} |{{CZE}} |'''3:2''' |{{CHE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2024]] |{{USA}}, [[Утика, Нью-Йорк]] |'''{{CAN}}''' |'''6:5'''<br> (OT) |{{USA}} |{{FIN}} |'''3:2'''<br> (SO) |{{CHE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2025]] |{{CAN}}, [[Брэмптон]] |'''{{USA}}''' |'''4:3''' |{{CAN}} |{{FIN}} |'''4:3''' |{{CZE}} |} == Жалпы медальдар саны == {| {{RankedMedalTable|class=wikitable sortable}} |- |- align=center |'''1'''||align=left|{{CAN}} |13||9||1||'''23''' |- |- align=center |'''2'''||align="left"|{{USA}} |10||13||0||'''23''' |- |'''3'''||align=left|{{FIN}} |0||1||14||'''15''' |- |'''4'''||align="left"|{{RUS}} |0||0||3||'''3''' |- |'''5'''||align="left"|{{CZE}} |0||0||2||'''2''' |- |||align="left"|{{SWE}} |0||0||2||'''2''' |- |'''7'''||align="left"|{{CHE}} |0||0||1||'''1''' |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.iihf.com Шайбалы хоккейден халықаралық федерациясыеың ресми сайты {{ref-en}}] * [http://hockeyarchives.ru/world.html Шайбалы хоккейден әлем чемпионаттарының тарихы {{ref-ru}}] {{Шайбалы хоккейден әлем чемпионаттары}} [[Санат:Шайбалы хоккей]] [[Санат:Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты]] jzp6qk9pv2504pvxubvi88ip5i9gg70 3483108 3483107 2025-06-25T06:29:36Z Kas77777 100404 3483108 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league | title = Әйелдер арасындағы шайбалы хоккейден әлем чемпионаты | current = [[Әйелдер арасындағы шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2023]] | logo = | pixels = | sport = Шайбалы хоккей | chairman = | ceotag = | ceo = | founded = 1990 | teams = 10 ([[Әйелдер арасындағы шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2024| 2024]]) | champion = {{CAN}} (13 рет) | most_champs = {{CAN}}<br>(13 рет) | countries = Worldwide | TV = | website = [https://www.iihf.com/ www.iihf.com] }} '''Әйелдер арасындағы шайбалы хоккейден әлем чемпионаты ''' [[1990 жыл]]дан бастап [[Халықаралық шайбалы хоккей федерациясы]]мен ұйымдастырылатын, жыл сайынғы жарыс. == Жеңімпаздары және жүлдегерлері == {| border=1 style="border-collapse:collapse; font-size:90%; text-align:center" cellpadding=3 cellspacing=0 width=100 % |- bgcolor=#C1D8FF !rowspan=2 width=5 %|Жыл !rowspan=2 width=10 %|Өткізілу орны !width=1 % rowspan=36 bgcolor=ffffff| !colspan=3|Финалдық матч !width=1 % rowspan=36 bgcolor=ffffff| !colspan=3|Қола үшін матч |- bgcolor=#EFEFEF !width=15 %|Алтын !width=8 %|Есеп !width=15 %|Күміс !width=15 %|Қола !width=8 %|Есеп !width=15 %|4-ші орын |- bgcolor=#F5FAFF |[[1990]] |{{CAN}}, [[Оттава]] |'''{{CAN}}''' |'''5:2''' |{{USA}} |{{FIN}} |'''6:3''' |{{SWE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1992]] |{{FIN}}, [[Тампере]] |'''{{CAN}}''' |'''8:0''' |{{USA}} |{{FIN}} |'''5:4''' |{{SWE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1994]] |{{USA}}, [[Лейк-Плэсид]] ||'''{{CAN}}''' |'''6:3''' |{{USA}} |{{FIN}} |'''8:1''' |{{CHN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1997]] |{{CAN}}, [[Китченер]] ||'''{{CAN}}''' |'''4:3''' <br> (OT) |{{USA}} |{{FIN}} |'''3:0''' |{{CHN}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1999]] |{{FIN}}, [[Эспоо]]/[[Ванта]] |'''{{CAN}}''' |'''3:1''' |{{USA}} |{{FIN}} |'''8:2''' |{{SWE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2000]] |{{CAN}}, [[Миссисауга]] |'''{{CAN}}''' |'''3:2''' <br> (OT) |{{USA}} |{{FIN}} |'''7:1''' |{{SWE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2001]] |{{USA}}, [[Миннеаполис]] |'''{{CAN}}''' |'''3:1''' |{{USA}} |{{RUS}} |'''2:1''' |{{FIN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2004]] |{{CAN}}, [[Галифакс]]/[[Дартмут]] |'''{{CAN}}''' |'''2:0''' |{{USA}} |{{FIN}} |'''3:2''' |{{SWE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2005]] |{{SWE}}, [[Линчёпинг]]/ [[Норрчёпинг]] |'''{{USA}}''' |'''1:0''' |{{CAN}} |{{SWE}} |'''5:2''' |{{FIN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2007]] |{{CAN}}, [[Винипег]]/[[Селкирк]] |'''{{CAN}}''' |'''5:1''' |{{USA}} |{{SWE}} |'''1:0''' |{{FIN}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2008]] |{{CHN}}, [[Харбин]] |'''{{USA}}''' |'''4:3''' |{{CAN}} |{{FIN}} |'''4:1''' |{{SUI}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2009]] |{{FIN}}, [[Хямеэнлинна]] |'''{{USA}}''' |'''4:1''' |{{CAN}} |{{FIN}} |'''4:1''' |{{SWE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2011]] |{{CHE}}, [[Цюрих]]/[[Винтертур]] |'''{{USA}}''' |'''3:2''' <br> (OT) |{{CAN}} |{{FIN}} |'''3:2''' <br> (OT) |{{RUS}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2012]] |{{USA}}, [[Берлингтон]] |'''{{CAN}}''' |'''5:4''' <br> (OT) |{{USA}} |{{SUI}} |'''6:2''' |{{FIN}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2013]] |{{CAN}}, [[Оттава]] |'''{{USA}}''' |'''3:2''' |{{CAN}} |{{RUS}} |'''2:0''' |{{FIN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2015]] |{{SWE}}, [[Мальмё]] |'''{{USA}}''' |'''7:5''' |{{CAN}} |{{FIN}} |'''4:1''' |{{RUS}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2016]] |{{CAN}}, [[Камлупс]] |'''{{USA}}''' |'''1:0''' <br> (OT) |{{CAN}} |{{RUS}} |'''1:0''' |{{FIN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2017]] |{{USA}}, [[Плимут]] |'''{{USA}}''' |'''3:2''' <br> (OT) |{{CAN}} |{{FIN}} |'''8:0''' |{{GER}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2019]] |{{FIN}}, [[Эспоо]] |'''{{USA}}''' |'''2:1''' |{{FIN}} |{{CAN}} |'''7:0''' |{{RUS}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2020]] |{{CAN}}, [[Галифакс]] |colspan="7"|'''COVID-19 пандемиясына байланысты өткізілген жоқ''' |- align=center |- bgcolor=#F5FAFF |[[2021]] |{{CAN}}, [[Калгари]] |'''{{CAN}}''' |'''3:2''' <br> (OT) |{{USA}} |{{FIN}} |'''3:1''' |{{CHE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2022]] |{{DEN}}, [[Хернинг]]/[[Фредериксхавн]] |'''{{CAN}}''' |'''2:1''' |{{USA}} |{{CZE}} |'''4:2''' |{{CHE}} |- align=center |- bgcolor=#F5FAFF |[[2023]] |{{CAN}}, [[Брэмптон]] |'''{{USA}}''' |'''6:3''' |{{CAN}} |{{CZE}} |'''3:2''' |{{CHE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2024]] |{{USA}}, [[Утика, Нью-Йорк]] |'''{{CAN}}''' |'''6:5'''<br> (OT) |{{USA}} |{{FIN}} |'''3:2'''<br> (SO) |{{CZE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2025]] |{{CAN}}, [[Брэмптон]] |'''{{USA}}''' |'''4:3''' <br> (OT) |{{CAN}} |{{FIN}} |'''4:3''' <br> (OT) |{{CZE}} |} == Жалпы медальдар саны == {| {{RankedMedalTable|class=wikitable sortable}} |- |- align=center |'''1'''||align=left|{{CAN}} |13||9||1||'''23''' |- |- align=center |'''2'''||align="left"|{{USA}} |10||13||0||'''23''' |- |'''3'''||align=left|{{FIN}} |0||1||14||'''15''' |- |'''4'''||align="left"|{{RUS}} |0||0||3||'''3''' |- |'''5'''||align="left"|{{CZE}} |0||0||2||'''2''' |- |||align="left"|{{SWE}} |0||0||2||'''2''' |- |'''7'''||align="left"|{{CHE}} |0||0||1||'''1''' |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.iihf.com Шайбалы хоккейден халықаралық федерациясыеың ресми сайты {{ref-en}}] * [http://hockeyarchives.ru/world.html Шайбалы хоккейден әлем чемпионаттарының тарихы {{ref-ru}}] {{Шайбалы хоккейден әлем чемпионаттары}} [[Санат:Шайбалы хоккей]] [[Санат:Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты]] hn8fjsx69av1odypkp6pse3nbvcangx 3483109 3483108 2025-06-25T06:30:26Z Kas77777 100404 /* Жеңімпаздары және жүлдегерлері */ 3483109 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league | title = Әйелдер арасындағы шайбалы хоккейден әлем чемпионаты | current = [[Әйелдер арасындағы шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2023]] | logo = | pixels = | sport = Шайбалы хоккей | chairman = | ceotag = | ceo = | founded = 1990 | teams = 10 ([[Әйелдер арасындағы шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2024| 2024]]) | champion = {{CAN}} (13 рет) | most_champs = {{CAN}}<br>(13 рет) | countries = Worldwide | TV = | website = [https://www.iihf.com/ www.iihf.com] }} '''Әйелдер арасындағы шайбалы хоккейден әлем чемпионаты ''' [[1990 жыл]]дан бастап [[Халықаралық шайбалы хоккей федерациясы]]мен ұйымдастырылатын, жыл сайынғы жарыс. == Жеңімпаздары және жүлдегерлері == {| border=1 style="border-collapse:collapse; font-size:90%; text-align:center" cellpadding=3 cellspacing=0 width=100 % |- bgcolor=#C1D8FF !rowspan=2 width=5 %|Жыл !rowspan=2 width=10 %|Өткізілу орны !width=1 % rowspan=36 bgcolor=ffffff| !colspan=3|Финалдық матч !width=1 % rowspan=36 bgcolor=ffffff| !colspan=3|Қола үшін матч |- bgcolor=#EFEFEF !width=15 %|Алтын !width=8 %|Есеп !width=15 %|Күміс !width=15 %|Қола !width=8 %|Есеп !width=15 %|4-ші орын |- bgcolor=#F5FAFF |[[1990]] |{{CAN}}, [[Оттава]] |'''{{CAN}}''' |'''5:2''' |{{USA}} |{{FIN}} |'''6:3''' |{{SWE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1992]] |{{FIN}}, [[Тампере]] |'''{{CAN}}''' |'''8:0''' |{{USA}} |{{FIN}} |'''5:4''' |{{SWE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1994]] |{{USA}}, [[Лейк-Плэсид]] ||'''{{CAN}}''' |'''6:3''' |{{USA}} |{{FIN}} |'''8:1''' |{{CHN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1997]] |{{CAN}}, [[Китченер]] ||'''{{CAN}}''' |'''4:3''' <br> (OT) |{{USA}} |{{FIN}} |'''3:0''' |{{CHN}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1999]] |{{FIN}}, [[Эспоо]]/[[Ванта]] |'''{{CAN}}''' |'''3:1''' |{{USA}} |{{FIN}} |'''8:2''' |{{SWE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2000]] |{{CAN}}, [[Миссисауга]] |'''{{CAN}}''' |'''3:2''' <br> (OT) |{{USA}} |{{FIN}} |'''7:1''' |{{SWE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2001]] |{{USA}}, [[Миннеаполис]] |'''{{CAN}}''' |'''3:1''' |{{USA}} |{{RUS}} |'''2:1''' |{{FIN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2004]] |{{CAN}}, [[Галифакс]]/[[Дартмут]] |'''{{CAN}}''' |'''2:0''' |{{USA}} |{{FIN}} |'''3:2''' |{{SWE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2005]] |{{SWE}}, [[Линчёпинг]]/ [[Норрчёпинг]] |'''{{USA}}''' |'''1:0''' |{{CAN}} |{{SWE}} |'''5:2''' |{{FIN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2007]] |{{CAN}}, [[Винипег]]/[[Селкирк]] |'''{{CAN}}''' |'''5:1''' |{{USA}} |{{SWE}} |'''1:0''' |{{FIN}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2008]] |{{CHN}}, [[Харбин]] |'''{{USA}}''' |'''4:3''' |{{CAN}} |{{FIN}} |'''4:1''' |{{SUI}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2009]] |{{FIN}}, [[Хямеэнлинна]] |'''{{USA}}''' |'''4:1''' |{{CAN}} |{{FIN}} |'''4:1''' |{{SWE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2011]] |{{CHE}}, [[Цюрих]]/[[Винтертур]] |'''{{USA}}''' |'''3:2''' <br> (OT) |{{CAN}} |{{FIN}} |'''3:2''' <br> (OT) |{{RUS}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2012]] |{{USA}}, [[Берлингтон]] |'''{{CAN}}''' |'''5:4''' <br> (OT) |{{USA}} |{{SUI}} |'''6:2''' |{{FIN}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2013]] |{{CAN}}, [[Оттава]] |'''{{USA}}''' |'''3:2''' |{{CAN}} |{{RUS}} |'''2:0''' |{{FIN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2015]] |{{SWE}}, [[Мальмё]] |'''{{USA}}''' |'''7:5''' |{{CAN}} |{{FIN}} |'''4:1''' |{{RUS}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2016]] |{{CAN}}, [[Камлупс]] |'''{{USA}}''' |'''1:0''' <br> (OT) |{{CAN}} |{{RUS}} |'''1:0''' |{{FIN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2017]] |{{USA}}, [[Плимут]] |'''{{USA}}''' |'''3:2''' <br> (OT) |{{CAN}} |{{FIN}} |'''8:0''' |{{GER}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2019]] |{{FIN}}, [[Эспоо]] |'''{{USA}}''' |'''2:1''' |{{FIN}} |{{CAN}} |'''7:0''' |{{RUS}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2020]] |{{CAN}}, [[Галифакс]] |colspan="7"|'''COVID-19 пандемиясына байланысты өткізілген жоқ''' |- align=center |- bgcolor=#F5FAFF |[[2021]] |{{CAN}}, [[Калгари]] |'''{{CAN}}''' |'''3:2''' <br> (OT) |{{USA}} |{{FIN}} |'''3:1''' |{{CHE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2022]] |{{DEN}}, [[Хернинг]]/[[Фредериксхавн]] |'''{{CAN}}''' |'''2:1''' |{{USA}} |{{CZE}} |'''4:2''' |{{CHE}} |- align=center |- bgcolor=#F5FAFF |[[2023]] |{{CAN}}, [[Брэмптон]] |'''{{USA}}''' |'''6:3''' |{{CAN}} |{{CZE}} |'''3:2''' |{{CHE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2024]] |{{USA}}, [[Утика, Нью-Йорк]] |'''{{CAN}}''' |'''6:5'''<br> (OT) |{{USA}} |{{FIN}} |'''3:2'''<br> (SO) |{{CZE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2025]] |{{CZE}}, [[Ческе-Будеёвице]] |'''{{USA}}''' |'''4:3''' <br> (OT) |{{CAN}} |{{FIN}} |'''4:3''' <br> (OT) |{{CZE}} |} == Жалпы медальдар саны == {| {{RankedMedalTable|class=wikitable sortable}} |- |- align=center |'''1'''||align=left|{{CAN}} |13||9||1||'''23''' |- |- align=center |'''2'''||align="left"|{{USA}} |10||13||0||'''23''' |- |'''3'''||align=left|{{FIN}} |0||1||14||'''15''' |- |'''4'''||align="left"|{{RUS}} |0||0||3||'''3''' |- |'''5'''||align="left"|{{CZE}} |0||0||2||'''2''' |- |||align="left"|{{SWE}} |0||0||2||'''2''' |- |'''7'''||align="left"|{{CHE}} |0||0||1||'''1''' |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.iihf.com Шайбалы хоккейден халықаралық федерациясыеың ресми сайты {{ref-en}}] * [http://hockeyarchives.ru/world.html Шайбалы хоккейден әлем чемпионаттарының тарихы {{ref-ru}}] {{Шайбалы хоккейден әлем чемпионаттары}} [[Санат:Шайбалы хоккей]] [[Санат:Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты]] m83duxvz8lpirrq29i7br4g6kmrxpir 3483110 3483109 2025-06-25T06:30:57Z Kas77777 100404 /* Жалпы медальдар саны */ 3483110 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league | title = Әйелдер арасындағы шайбалы хоккейден әлем чемпионаты | current = [[Әйелдер арасындағы шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2023]] | logo = | pixels = | sport = Шайбалы хоккей | chairman = | ceotag = | ceo = | founded = 1990 | teams = 10 ([[Әйелдер арасындағы шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2024| 2024]]) | champion = {{CAN}} (13 рет) | most_champs = {{CAN}}<br>(13 рет) | countries = Worldwide | TV = | website = [https://www.iihf.com/ www.iihf.com] }} '''Әйелдер арасындағы шайбалы хоккейден әлем чемпионаты ''' [[1990 жыл]]дан бастап [[Халықаралық шайбалы хоккей федерациясы]]мен ұйымдастырылатын, жыл сайынғы жарыс. == Жеңімпаздары және жүлдегерлері == {| border=1 style="border-collapse:collapse; font-size:90%; text-align:center" cellpadding=3 cellspacing=0 width=100 % |- bgcolor=#C1D8FF !rowspan=2 width=5 %|Жыл !rowspan=2 width=10 %|Өткізілу орны !width=1 % rowspan=36 bgcolor=ffffff| !colspan=3|Финалдық матч !width=1 % rowspan=36 bgcolor=ffffff| !colspan=3|Қола үшін матч |- bgcolor=#EFEFEF !width=15 %|Алтын !width=8 %|Есеп !width=15 %|Күміс !width=15 %|Қола !width=8 %|Есеп !width=15 %|4-ші орын |- bgcolor=#F5FAFF |[[1990]] |{{CAN}}, [[Оттава]] |'''{{CAN}}''' |'''5:2''' |{{USA}} |{{FIN}} |'''6:3''' |{{SWE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1992]] |{{FIN}}, [[Тампере]] |'''{{CAN}}''' |'''8:0''' |{{USA}} |{{FIN}} |'''5:4''' |{{SWE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1994]] |{{USA}}, [[Лейк-Плэсид]] ||'''{{CAN}}''' |'''6:3''' |{{USA}} |{{FIN}} |'''8:1''' |{{CHN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1997]] |{{CAN}}, [[Китченер]] ||'''{{CAN}}''' |'''4:3''' <br> (OT) |{{USA}} |{{FIN}} |'''3:0''' |{{CHN}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1999]] |{{FIN}}, [[Эспоо]]/[[Ванта]] |'''{{CAN}}''' |'''3:1''' |{{USA}} |{{FIN}} |'''8:2''' |{{SWE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2000]] |{{CAN}}, [[Миссисауга]] |'''{{CAN}}''' |'''3:2''' <br> (OT) |{{USA}} |{{FIN}} |'''7:1''' |{{SWE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2001]] |{{USA}}, [[Миннеаполис]] |'''{{CAN}}''' |'''3:1''' |{{USA}} |{{RUS}} |'''2:1''' |{{FIN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2004]] |{{CAN}}, [[Галифакс]]/[[Дартмут]] |'''{{CAN}}''' |'''2:0''' |{{USA}} |{{FIN}} |'''3:2''' |{{SWE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2005]] |{{SWE}}, [[Линчёпинг]]/ [[Норрчёпинг]] |'''{{USA}}''' |'''1:0''' |{{CAN}} |{{SWE}} |'''5:2''' |{{FIN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2007]] |{{CAN}}, [[Винипег]]/[[Селкирк]] |'''{{CAN}}''' |'''5:1''' |{{USA}} |{{SWE}} |'''1:0''' |{{FIN}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2008]] |{{CHN}}, [[Харбин]] |'''{{USA}}''' |'''4:3''' |{{CAN}} |{{FIN}} |'''4:1''' |{{SUI}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2009]] |{{FIN}}, [[Хямеэнлинна]] |'''{{USA}}''' |'''4:1''' |{{CAN}} |{{FIN}} |'''4:1''' |{{SWE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2011]] |{{CHE}}, [[Цюрих]]/[[Винтертур]] |'''{{USA}}''' |'''3:2''' <br> (OT) |{{CAN}} |{{FIN}} |'''3:2''' <br> (OT) |{{RUS}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2012]] |{{USA}}, [[Берлингтон]] |'''{{CAN}}''' |'''5:4''' <br> (OT) |{{USA}} |{{SUI}} |'''6:2''' |{{FIN}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2013]] |{{CAN}}, [[Оттава]] |'''{{USA}}''' |'''3:2''' |{{CAN}} |{{RUS}} |'''2:0''' |{{FIN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2015]] |{{SWE}}, [[Мальмё]] |'''{{USA}}''' |'''7:5''' |{{CAN}} |{{FIN}} |'''4:1''' |{{RUS}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2016]] |{{CAN}}, [[Камлупс]] |'''{{USA}}''' |'''1:0''' <br> (OT) |{{CAN}} |{{RUS}} |'''1:0''' |{{FIN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2017]] |{{USA}}, [[Плимут]] |'''{{USA}}''' |'''3:2''' <br> (OT) |{{CAN}} |{{FIN}} |'''8:0''' |{{GER}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2019]] |{{FIN}}, [[Эспоо]] |'''{{USA}}''' |'''2:1''' |{{FIN}} |{{CAN}} |'''7:0''' |{{RUS}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2020]] |{{CAN}}, [[Галифакс]] |colspan="7"|'''COVID-19 пандемиясына байланысты өткізілген жоқ''' |- align=center |- bgcolor=#F5FAFF |[[2021]] |{{CAN}}, [[Калгари]] |'''{{CAN}}''' |'''3:2''' <br> (OT) |{{USA}} |{{FIN}} |'''3:1''' |{{CHE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2022]] |{{DEN}}, [[Хернинг]]/[[Фредериксхавн]] |'''{{CAN}}''' |'''2:1''' |{{USA}} |{{CZE}} |'''4:2''' |{{CHE}} |- align=center |- bgcolor=#F5FAFF |[[2023]] |{{CAN}}, [[Брэмптон]] |'''{{USA}}''' |'''6:3''' |{{CAN}} |{{CZE}} |'''3:2''' |{{CHE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2024]] |{{USA}}, [[Утика, Нью-Йорк]] |'''{{CAN}}''' |'''6:5'''<br> (OT) |{{USA}} |{{FIN}} |'''3:2'''<br> (SO) |{{CZE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2025]] |{{CZE}}, [[Ческе-Будеёвице]] |'''{{USA}}''' |'''4:3''' <br> (OT) |{{CAN}} |{{FIN}} |'''4:3''' <br> (OT) |{{CZE}} |} == Жалпы медальдар саны == {| {{RankedMedalTable|class=wikitable sortable}} |- |- align=center |'''1'''||align=left|{{CAN}} |13||10||1||'''24''' |- |- align=center |'''2'''||align="left"|{{USA}} |11||13||0||'''24''' |- |'''3'''||align=left|{{FIN}} |0||1||15||'''16''' |- |'''4'''||align="left"|{{RUS}} |0||0||3||'''3''' |- |'''5'''||align="left"|{{CZE}} |0||0||2||'''2''' |- |||align="left"|{{SWE}} |0||0||2||'''2''' |- |'''7'''||align="left"|{{CHE}} |0||0||1||'''1''' |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.iihf.com Шайбалы хоккейден халықаралық федерациясыеың ресми сайты {{ref-en}}] * [http://hockeyarchives.ru/world.html Шайбалы хоккейден әлем чемпионаттарының тарихы {{ref-ru}}] {{Шайбалы хоккейден әлем чемпионаттары}} [[Санат:Шайбалы хоккей]] [[Санат:Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты]] hdah7k0h9rulcpqtcwq4d2ug9cf9n13 3483111 3483110 2025-06-25T06:31:58Z Kas77777 100404 3483111 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league | title = Әйелдер арасындағы шайбалы хоккейден әлем чемпионаты | current = [[Әйелдер арасындағы шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2023]] | logo = | pixels = | sport = Шайбалы хоккей | chairman = | ceotag = | ceo = | founded = 1990 | teams = 10 ([[Әйелдер арасындағы шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2025| 2025]]) | champion = {{USA}} (11 рет) | most_champs = {{CAN}}<br>(13 рет) | countries = Worldwide | TV = | website = [https://www.iihf.com/ www.iihf.com] }} '''Әйелдер арасындағы шайбалы хоккейден әлем чемпионаты ''' [[1990 жыл]]дан бастап [[Халықаралық шайбалы хоккей федерациясы]]мен ұйымдастырылатын, жыл сайынғы жарыс. == Жеңімпаздары және жүлдегерлері == {| border=1 style="border-collapse:collapse; font-size:90%; text-align:center" cellpadding=3 cellspacing=0 width=100 % |- bgcolor=#C1D8FF !rowspan=2 width=5 %|Жыл !rowspan=2 width=10 %|Өткізілу орны !width=1 % rowspan=36 bgcolor=ffffff| !colspan=3|Финалдық матч !width=1 % rowspan=36 bgcolor=ffffff| !colspan=3|Қола үшін матч |- bgcolor=#EFEFEF !width=15 %|Алтын !width=8 %|Есеп !width=15 %|Күміс !width=15 %|Қола !width=8 %|Есеп !width=15 %|4-ші орын |- bgcolor=#F5FAFF |[[1990]] |{{CAN}}, [[Оттава]] |'''{{CAN}}''' |'''5:2''' |{{USA}} |{{FIN}} |'''6:3''' |{{SWE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1992]] |{{FIN}}, [[Тампере]] |'''{{CAN}}''' |'''8:0''' |{{USA}} |{{FIN}} |'''5:4''' |{{SWE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1994]] |{{USA}}, [[Лейк-Плэсид]] ||'''{{CAN}}''' |'''6:3''' |{{USA}} |{{FIN}} |'''8:1''' |{{CHN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1997]] |{{CAN}}, [[Китченер]] ||'''{{CAN}}''' |'''4:3''' <br> (OT) |{{USA}} |{{FIN}} |'''3:0''' |{{CHN}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1999]] |{{FIN}}, [[Эспоо]]/[[Ванта]] |'''{{CAN}}''' |'''3:1''' |{{USA}} |{{FIN}} |'''8:2''' |{{SWE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2000]] |{{CAN}}, [[Миссисауга]] |'''{{CAN}}''' |'''3:2''' <br> (OT) |{{USA}} |{{FIN}} |'''7:1''' |{{SWE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2001]] |{{USA}}, [[Миннеаполис]] |'''{{CAN}}''' |'''3:1''' |{{USA}} |{{RUS}} |'''2:1''' |{{FIN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2004]] |{{CAN}}, [[Галифакс]]/[[Дартмут]] |'''{{CAN}}''' |'''2:0''' |{{USA}} |{{FIN}} |'''3:2''' |{{SWE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2005]] |{{SWE}}, [[Линчёпинг]]/ [[Норрчёпинг]] |'''{{USA}}''' |'''1:0''' |{{CAN}} |{{SWE}} |'''5:2''' |{{FIN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2007]] |{{CAN}}, [[Винипег]]/[[Селкирк]] |'''{{CAN}}''' |'''5:1''' |{{USA}} |{{SWE}} |'''1:0''' |{{FIN}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2008]] |{{CHN}}, [[Харбин]] |'''{{USA}}''' |'''4:3''' |{{CAN}} |{{FIN}} |'''4:1''' |{{SUI}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2009]] |{{FIN}}, [[Хямеэнлинна]] |'''{{USA}}''' |'''4:1''' |{{CAN}} |{{FIN}} |'''4:1''' |{{SWE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2011]] |{{CHE}}, [[Цюрих]]/[[Винтертур]] |'''{{USA}}''' |'''3:2''' <br> (OT) |{{CAN}} |{{FIN}} |'''3:2''' <br> (OT) |{{RUS}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2012]] |{{USA}}, [[Берлингтон]] |'''{{CAN}}''' |'''5:4''' <br> (OT) |{{USA}} |{{SUI}} |'''6:2''' |{{FIN}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2013]] |{{CAN}}, [[Оттава]] |'''{{USA}}''' |'''3:2''' |{{CAN}} |{{RUS}} |'''2:0''' |{{FIN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2015]] |{{SWE}}, [[Мальмё]] |'''{{USA}}''' |'''7:5''' |{{CAN}} |{{FIN}} |'''4:1''' |{{RUS}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2016]] |{{CAN}}, [[Камлупс]] |'''{{USA}}''' |'''1:0''' <br> (OT) |{{CAN}} |{{RUS}} |'''1:0''' |{{FIN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2017]] |{{USA}}, [[Плимут]] |'''{{USA}}''' |'''3:2''' <br> (OT) |{{CAN}} |{{FIN}} |'''8:0''' |{{GER}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2019]] |{{FIN}}, [[Эспоо]] |'''{{USA}}''' |'''2:1''' |{{FIN}} |{{CAN}} |'''7:0''' |{{RUS}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2020]] |{{CAN}}, [[Галифакс]] |colspan="7"|'''COVID-19 пандемиясына байланысты өткізілген жоқ''' |- align=center |- bgcolor=#F5FAFF |[[2021]] |{{CAN}}, [[Калгари]] |'''{{CAN}}''' |'''3:2''' <br> (OT) |{{USA}} |{{FIN}} |'''3:1''' |{{CHE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2022]] |{{DEN}}, [[Хернинг]]/[[Фредериксхавн]] |'''{{CAN}}''' |'''2:1''' |{{USA}} |{{CZE}} |'''4:2''' |{{CHE}} |- align=center |- bgcolor=#F5FAFF |[[2023]] |{{CAN}}, [[Брэмптон]] |'''{{USA}}''' |'''6:3''' |{{CAN}} |{{CZE}} |'''3:2''' |{{CHE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2024]] |{{USA}}, [[Утика, Нью-Йорк]] |'''{{CAN}}''' |'''6:5'''<br> (OT) |{{USA}} |{{FIN}} |'''3:2'''<br> (SO) |{{CZE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2025]] |{{CZE}}, [[Ческе-Будеёвице]] |'''{{USA}}''' |'''4:3''' <br> (OT) |{{CAN}} |{{FIN}} |'''4:3''' <br> (OT) |{{CZE}} |} == Жалпы медальдар саны == {| {{RankedMedalTable|class=wikitable sortable}} |- |- align=center |'''1'''||align=left|{{CAN}} |13||10||1||'''24''' |- |- align=center |'''2'''||align="left"|{{USA}} |11||13||0||'''24''' |- |'''3'''||align=left|{{FIN}} |0||1||15||'''16''' |- |'''4'''||align="left"|{{RUS}} |0||0||3||'''3''' |- |'''5'''||align="left"|{{CZE}} |0||0||2||'''2''' |- |||align="left"|{{SWE}} |0||0||2||'''2''' |- |'''7'''||align="left"|{{CHE}} |0||0||1||'''1''' |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.iihf.com Шайбалы хоккейден халықаралық федерациясыеың ресми сайты {{ref-en}}] * [http://hockeyarchives.ru/world.html Шайбалы хоккейден әлем чемпионаттарының тарихы {{ref-ru}}] {{Шайбалы хоккейден әлем чемпионаттары}} [[Санат:Шайбалы хоккей]] [[Санат:Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты]] jrm9oop0rrsmqxxa10x41x88l88ld2p 3483112 3483111 2025-06-25T06:33:09Z Kas77777 100404 /* Жалпы медальдар саны */ 3483112 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league | title = Әйелдер арасындағы шайбалы хоккейден әлем чемпионаты | current = [[Әйелдер арасындағы шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2023]] | logo = | pixels = | sport = Шайбалы хоккей | chairman = | ceotag = | ceo = | founded = 1990 | teams = 10 ([[Әйелдер арасындағы шайбалы хоккейден әлем чемпионаты 2025| 2025]]) | champion = {{USA}} (11 рет) | most_champs = {{CAN}}<br>(13 рет) | countries = Worldwide | TV = | website = [https://www.iihf.com/ www.iihf.com] }} '''Әйелдер арасындағы шайбалы хоккейден әлем чемпионаты ''' [[1990 жыл]]дан бастап [[Халықаралық шайбалы хоккей федерациясы]]мен ұйымдастырылатын, жыл сайынғы жарыс. == Жеңімпаздары және жүлдегерлері == {| border=1 style="border-collapse:collapse; font-size:90%; text-align:center" cellpadding=3 cellspacing=0 width=100 % |- bgcolor=#C1D8FF !rowspan=2 width=5 %|Жыл !rowspan=2 width=10 %|Өткізілу орны !width=1 % rowspan=36 bgcolor=ffffff| !colspan=3|Финалдық матч !width=1 % rowspan=36 bgcolor=ffffff| !colspan=3|Қола үшін матч |- bgcolor=#EFEFEF !width=15 %|Алтын !width=8 %|Есеп !width=15 %|Күміс !width=15 %|Қола !width=8 %|Есеп !width=15 %|4-ші орын |- bgcolor=#F5FAFF |[[1990]] |{{CAN}}, [[Оттава]] |'''{{CAN}}''' |'''5:2''' |{{USA}} |{{FIN}} |'''6:3''' |{{SWE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1992]] |{{FIN}}, [[Тампере]] |'''{{CAN}}''' |'''8:0''' |{{USA}} |{{FIN}} |'''5:4''' |{{SWE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1994]] |{{USA}}, [[Лейк-Плэсид]] ||'''{{CAN}}''' |'''6:3''' |{{USA}} |{{FIN}} |'''8:1''' |{{CHN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1997]] |{{CAN}}, [[Китченер]] ||'''{{CAN}}''' |'''4:3''' <br> (OT) |{{USA}} |{{FIN}} |'''3:0''' |{{CHN}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1999]] |{{FIN}}, [[Эспоо]]/[[Ванта]] |'''{{CAN}}''' |'''3:1''' |{{USA}} |{{FIN}} |'''8:2''' |{{SWE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2000]] |{{CAN}}, [[Миссисауга]] |'''{{CAN}}''' |'''3:2''' <br> (OT) |{{USA}} |{{FIN}} |'''7:1''' |{{SWE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2001]] |{{USA}}, [[Миннеаполис]] |'''{{CAN}}''' |'''3:1''' |{{USA}} |{{RUS}} |'''2:1''' |{{FIN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2004]] |{{CAN}}, [[Галифакс]]/[[Дартмут]] |'''{{CAN}}''' |'''2:0''' |{{USA}} |{{FIN}} |'''3:2''' |{{SWE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2005]] |{{SWE}}, [[Линчёпинг]]/ [[Норрчёпинг]] |'''{{USA}}''' |'''1:0''' |{{CAN}} |{{SWE}} |'''5:2''' |{{FIN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2007]] |{{CAN}}, [[Винипег]]/[[Селкирк]] |'''{{CAN}}''' |'''5:1''' |{{USA}} |{{SWE}} |'''1:0''' |{{FIN}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2008]] |{{CHN}}, [[Харбин]] |'''{{USA}}''' |'''4:3''' |{{CAN}} |{{FIN}} |'''4:1''' |{{SUI}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2009]] |{{FIN}}, [[Хямеэнлинна]] |'''{{USA}}''' |'''4:1''' |{{CAN}} |{{FIN}} |'''4:1''' |{{SWE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2011]] |{{CHE}}, [[Цюрих]]/[[Винтертур]] |'''{{USA}}''' |'''3:2''' <br> (OT) |{{CAN}} |{{FIN}} |'''3:2''' <br> (OT) |{{RUS}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2012]] |{{USA}}, [[Берлингтон]] |'''{{CAN}}''' |'''5:4''' <br> (OT) |{{USA}} |{{SUI}} |'''6:2''' |{{FIN}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2013]] |{{CAN}}, [[Оттава]] |'''{{USA}}''' |'''3:2''' |{{CAN}} |{{RUS}} |'''2:0''' |{{FIN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2015]] |{{SWE}}, [[Мальмё]] |'''{{USA}}''' |'''7:5''' |{{CAN}} |{{FIN}} |'''4:1''' |{{RUS}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2016]] |{{CAN}}, [[Камлупс]] |'''{{USA}}''' |'''1:0''' <br> (OT) |{{CAN}} |{{RUS}} |'''1:0''' |{{FIN}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2017]] |{{USA}}, [[Плимут]] |'''{{USA}}''' |'''3:2''' <br> (OT) |{{CAN}} |{{FIN}} |'''8:0''' |{{GER}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2019]] |{{FIN}}, [[Эспоо]] |'''{{USA}}''' |'''2:1''' |{{FIN}} |{{CAN}} |'''7:0''' |{{RUS}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2020]] |{{CAN}}, [[Галифакс]] |colspan="7"|'''COVID-19 пандемиясына байланысты өткізілген жоқ''' |- align=center |- bgcolor=#F5FAFF |[[2021]] |{{CAN}}, [[Калгари]] |'''{{CAN}}''' |'''3:2''' <br> (OT) |{{USA}} |{{FIN}} |'''3:1''' |{{CHE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2022]] |{{DEN}}, [[Хернинг]]/[[Фредериксхавн]] |'''{{CAN}}''' |'''2:1''' |{{USA}} |{{CZE}} |'''4:2''' |{{CHE}} |- align=center |- bgcolor=#F5FAFF |[[2023]] |{{CAN}}, [[Брэмптон]] |'''{{USA}}''' |'''6:3''' |{{CAN}} |{{CZE}} |'''3:2''' |{{CHE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2024]] |{{USA}}, [[Утика, Нью-Йорк]] |'''{{CAN}}''' |'''6:5'''<br> (OT) |{{USA}} |{{FIN}} |'''3:2'''<br> (SO) |{{CZE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2025]] |{{CZE}}, [[Ческе-Будеёвице]] |'''{{USA}}''' |'''4:3''' <br> (OT) |{{CAN}} |{{FIN}} |'''4:3''' <br> (OT) |{{CZE}} |} == Жалпы медальдар саны == {| {{RankedMedalTable|class=wikitable sortable}} |- |- align=center |'''1'''||align=left|{{CAN}} |13||10||1||'''24''' |- |- align=center |'''2'''||align="left"|{{USA}} |11||13||0||'''24''' |- |'''3'''||align=left|{{FIN}} |0||1||15||'''16''' |- |'''4'''||align="left"|{{RUS}} |0||0||3||'''3''' |- |rowspan=2|'''5'''||align="left"|{{CZE}} |0||0||2||'''2''' |- |align="left"|{{SWE}} |0||0||2||'''2''' |- |'''7'''||align="left"|{{CHE}} |0||0||1||'''1''' |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.iihf.com Шайбалы хоккейден халықаралық федерациясыеың ресми сайты {{ref-en}}] * [http://hockeyarchives.ru/world.html Шайбалы хоккейден әлем чемпионаттарының тарихы {{ref-ru}}] {{Шайбалы хоккейден әлем чемпионаттары}} [[Санат:Шайбалы хоккей]] [[Санат:Шайбалы хоккейден әлем чемпионаты]] fzz5rk2y2n0uut3h5u65tk44n1lsx3d 0 676553 3483078 3465808 2025-06-25T05:10:00Z Kas77777 100404 3483078 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league |logo= |pixels= |caption= |sport=[[Биатлон]] |founded= 1958 |teams=61 ([[2024 жыл]]) |continent=[[Әлем]] [[Халықаралық биатлон кеңесі]] (IBU {{lang-en|International Biathlon Union}}) |champion= }} '''Биатлоннан әлем чемпионаты''' — [[Халықаралық биатлон кеңесі]]мен ({{lang-en|International Biathlon Union}}, ''IBU'') ұйымдастырылатын халықаралық жарыстар. == Чемпионаттар == {|class="wikitable" |- !Жыл !Қала !Ел |- |'''[[1965]]''' || [[Эльверум]] || {{NOR}} |- |'''[[1966]]''' || [[Гармиш-Партенкирхен]] || {{GER}} |- |'''[[1967]]''' || [[Альтенберг]] || {{DDR}} |- |'''[[1969]]''' || [[Закопане]] || {{POL}} |- |'''[[1970]]''' || [[Эстерсунд]] || {{SWE}} |- |'''[[1971]]''' || [[Хямеэнлинна]] || {{FIN}} |- |'''[[1973]]''' || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} |- |'''[[1974]]''' || [[Минск]] || {{URS}} |- |'''[[1975]]''' || [[Разун-Антерсельва]] || {{ITA}} |- |'''[[1976]]''' || [[Разун-Антерсельва]] || {{ITA}} |- |'''[[1977]]''' || [[Вингром]] || {{NOR}} |- |'''[[1978]]''' || [[Хохфильцен]] || {{AUT}} |- |'''[[1979]]''' || [[Рупольдинг]] || {{GER}} |- |'''[[1981]]''' || [[Лахти]] || {{FIN}} |- |'''[[1982]]''' || [[Минск]] || {{URS}} |- |'''[[1983]]''' || [[Разун-Антерсельва]] || {{ITA}} |- |'''[[1984]]''' || [[Шамони]] || {{FRA}} |- |'''[[1985]]''' || [[Рупольдинг]] || {{GER}}/{{CHE}} |- |'''[[1986]]''' || [[Осло]]/[[Фалун]] || {{NOR}}/{{SWE}} |- |'''[[1987]]''' || [[Лейк-Плэсид]]/[[Лахти]] || {{USA}}/{{FIN}} |- |'''[[1988]]''' || [[Шамони]]|| {{FRA}} |- |'''[[1989]]''' || [[Файстриц-ан-дер-Драу]] || {{AUT}} |- |'''[[1990]]''' || [[Минск]]/[[Осло]] || {{URS}}/{{NOR}} |- |'''[[1991]]''' || [[Лахти]] || {{FIN}} |- |'''[[1992]]''' || [[Новосибирск]] || {{RUS}} |- |'''[[1993]]''' || [[Боровец]] || {{BUL}} |- |'''[[1994]]''' || [[Канмор]] || {{CAN}} |- |'''[[1995]]''' || [[Разун-Антерсельва]] || {{ITA}} |- |'''[[1996]]''' || [[Рупольдинг]] || {{GER}} |- |'''[[1997]]''' || [[Брезно]] || {{SVK}} |- |'''[[1998]]''' || [[Поклюка]]/[[Хохфильцен]] || {{SVN}}/{{AUT}} |- |'''[[1999]]''' || [[Контиолахти]]/[[Осло]] || {{FIN}}/{{NOR}} |- |'''[[2000]]''' || [[Осло]]/[[Лахти]] || {{NOR}}/{{FIN}} |- |'''[[2001]]''' || [[Поклюка]] || {{SVN}} |- |'''[[2002]]''' || [[Осло]] || {{NOR}} |- |'''[[2003]]''' || [[Ханты-Мансийск]] || {{RUS}} |- |'''[[2004]]''' || [[Оберхоф]] || {{GER}} |- |'''[[2005]]''' || [[Хохфильцен]]/[[Ханты-Мансийск]]|| {{AUT}}/{{RUS}} |- |'''[[2006]]''' || [[Поклюка]] || {{SVN}} |- |'''[[2007]]''' || [[Разун-Антерсельва]] || {{ITA}} |- |'''[[2008]]''' || [[Эстерсунд]] || {{SWE}} |- |'''[[2009]]''' || [[Пхенчхан]] || {{KOR}} |- |'''[[2010]]''' || [[Ханты-Мансийск]] || {{RUS}} |- |'''[[2011]]''' || [[Ханты-Мансийск]] || {{RUS}} |- |'''[[2012]]''' || [[Рупольдинг]] || {{GER}} |- |'''[[2013]]''' || [[Нове Место]] || {{CZE}} |- |'''[[2015]]''' || [[Контиолахти]] || {{FIN}} |- |'''[[2016]]''' || [[Осло]] || {{NOR}} |- |'''[[2017]]''' || [[Хохфильцен]] || {{AUT}} |- |'''[[2019]]''' || [[Эстерсунд]] || {{SWE}} |- |'''[[2020]]''' || [[Разун-Антерсельва]] || {{ITA}} |- |'''[[2021]]''' || [[Поклюка]] || {{SVN}} |- |'''[[2023]]''' || [[Оберхоф]] || {{GER}} |- |'''[[2024]]''' || [[Нове Место]] || {{CZE}} |- |'''[[2025]]''' || [[Ленцерхайде]]|| {{CHE}} |- |'''[[2027]]''' || [[Отепя]] || {{EST}} |} == Жалпы медальдар саны == {| {{RankedMedalTable|class=wikitable sortable}} |- |- align=center |'''1'''||align=left|{{NOR}} |97||85||74||'''256''' |- |- align=center |'''2'''||align="left"|{{GER}} |65||56||41||'''162''' |- |'''3'''||align=left|{{URS}} |44||29||21||'''94''' |- |'''4'''||align="left"|{{FRA}} |51||40||52||'''143''' |- |'''5'''||align="left"|{{RUS}} |28||41||28||'''97''' |- |'''6'''||align="left"|{{SWE}} |19||21||32||'''72''' |- |'''7'''||align="left"|{{DDR}} |19||12||10||'''41''' |- |'''8'''||align="left"|{{ITA}} |12||13||15||'''40''' |- |'''9'''||align="left"|{{FIN}} |10||10||17||'''37''' |- |'''10'''||align="left"|{{UKR}} |7||10||22||'''39''' |- |'''11'''||align="left"|{{BLR}} |6||9||14||'''29''' |- |'''12'''||align="left"|{{CZE}} |6||7||9||'''22''' |- |'''13'''||align="left"|{{AUT}} |3||8||11||'''22''' |- |'''14'''||align="left"|{{FRG}} |2||4||7||'''13''' |- |- |'''15'''||align="left"|{{SVN}} |2||2||1||'''5''' |- |'''16'''||align="left"|{{POL}} |1||6||7||'''14''' |- |'''17'''||align="left"|{{USA}} |1||6||1||'''8''' |- |'''18'''||align="left"|{{CAN}} |1||2||1||'''4''' |- |'''19'''||align="left"|{{FIN}} |10||10||17||'''37''' |- |'''20'''||align="left"|{{UKR}} |7||10||22||'''39''' |- |} == Сыртқы сілтемелер == *[http://sports123.com/bia/index.html Sports 123 biathlon results] [[Санат:Әлем біріншіліктері]] nrci5q9ohpbqgct547435h3b929z5x3 3483080 3483078 2025-06-25T05:12:57Z Kas77777 100404 /* Жалпы медальдар саны */ 3483080 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league |logo= |pixels= |caption= |sport=[[Биатлон]] |founded= 1958 |teams=61 ([[2024 жыл]]) |continent=[[Әлем]] [[Халықаралық биатлон кеңесі]] (IBU {{lang-en|International Biathlon Union}}) |champion= }} '''Биатлоннан әлем чемпионаты''' — [[Халықаралық биатлон кеңесі]]мен ({{lang-en|International Biathlon Union}}, ''IBU'') ұйымдастырылатын халықаралық жарыстар. == Чемпионаттар == {|class="wikitable" |- !Жыл !Қала !Ел |- |'''[[1965]]''' || [[Эльверум]] || {{NOR}} |- |'''[[1966]]''' || [[Гармиш-Партенкирхен]] || {{GER}} |- |'''[[1967]]''' || [[Альтенберг]] || {{DDR}} |- |'''[[1969]]''' || [[Закопане]] || {{POL}} |- |'''[[1970]]''' || [[Эстерсунд]] || {{SWE}} |- |'''[[1971]]''' || [[Хямеэнлинна]] || {{FIN}} |- |'''[[1973]]''' || [[Лейк-Плэсид]] || {{USA}} |- |'''[[1974]]''' || [[Минск]] || {{URS}} |- |'''[[1975]]''' || [[Разун-Антерсельва]] || {{ITA}} |- |'''[[1976]]''' || [[Разун-Антерсельва]] || {{ITA}} |- |'''[[1977]]''' || [[Вингром]] || {{NOR}} |- |'''[[1978]]''' || [[Хохфильцен]] || {{AUT}} |- |'''[[1979]]''' || [[Рупольдинг]] || {{GER}} |- |'''[[1981]]''' || [[Лахти]] || {{FIN}} |- |'''[[1982]]''' || [[Минск]] || {{URS}} |- |'''[[1983]]''' || [[Разун-Антерсельва]] || {{ITA}} |- |'''[[1984]]''' || [[Шамони]] || {{FRA}} |- |'''[[1985]]''' || [[Рупольдинг]] || {{GER}}/{{CHE}} |- |'''[[1986]]''' || [[Осло]]/[[Фалун]] || {{NOR}}/{{SWE}} |- |'''[[1987]]''' || [[Лейк-Плэсид]]/[[Лахти]] || {{USA}}/{{FIN}} |- |'''[[1988]]''' || [[Шамони]]|| {{FRA}} |- |'''[[1989]]''' || [[Файстриц-ан-дер-Драу]] || {{AUT}} |- |'''[[1990]]''' || [[Минск]]/[[Осло]] || {{URS}}/{{NOR}} |- |'''[[1991]]''' || [[Лахти]] || {{FIN}} |- |'''[[1992]]''' || [[Новосибирск]] || {{RUS}} |- |'''[[1993]]''' || [[Боровец]] || {{BUL}} |- |'''[[1994]]''' || [[Канмор]] || {{CAN}} |- |'''[[1995]]''' || [[Разун-Антерсельва]] || {{ITA}} |- |'''[[1996]]''' || [[Рупольдинг]] || {{GER}} |- |'''[[1997]]''' || [[Брезно]] || {{SVK}} |- |'''[[1998]]''' || [[Поклюка]]/[[Хохфильцен]] || {{SVN}}/{{AUT}} |- |'''[[1999]]''' || [[Контиолахти]]/[[Осло]] || {{FIN}}/{{NOR}} |- |'''[[2000]]''' || [[Осло]]/[[Лахти]] || {{NOR}}/{{FIN}} |- |'''[[2001]]''' || [[Поклюка]] || {{SVN}} |- |'''[[2002]]''' || [[Осло]] || {{NOR}} |- |'''[[2003]]''' || [[Ханты-Мансийск]] || {{RUS}} |- |'''[[2004]]''' || [[Оберхоф]] || {{GER}} |- |'''[[2005]]''' || [[Хохфильцен]]/[[Ханты-Мансийск]]|| {{AUT}}/{{RUS}} |- |'''[[2006]]''' || [[Поклюка]] || {{SVN}} |- |'''[[2007]]''' || [[Разун-Антерсельва]] || {{ITA}} |- |'''[[2008]]''' || [[Эстерсунд]] || {{SWE}} |- |'''[[2009]]''' || [[Пхенчхан]] || {{KOR}} |- |'''[[2010]]''' || [[Ханты-Мансийск]] || {{RUS}} |- |'''[[2011]]''' || [[Ханты-Мансийск]] || {{RUS}} |- |'''[[2012]]''' || [[Рупольдинг]] || {{GER}} |- |'''[[2013]]''' || [[Нове Место]] || {{CZE}} |- |'''[[2015]]''' || [[Контиолахти]] || {{FIN}} |- |'''[[2016]]''' || [[Осло]] || {{NOR}} |- |'''[[2017]]''' || [[Хохфильцен]] || {{AUT}} |- |'''[[2019]]''' || [[Эстерсунд]] || {{SWE}} |- |'''[[2020]]''' || [[Разун-Антерсельва]] || {{ITA}} |- |'''[[2021]]''' || [[Поклюка]] || {{SVN}} |- |'''[[2023]]''' || [[Оберхоф]] || {{GER}} |- |'''[[2024]]''' || [[Нове Место]] || {{CZE}} |- |'''[[2025]]''' || [[Ленцерхайде]]|| {{CHE}} |- |'''[[2027]]''' || [[Отепя]] || {{EST}} |} == Жалпы медальдар саны == {| {{RankedMedalTable|class=wikitable sortable}} |- |- align=center |'''1'''||align=left|{{NOR}} |97||85||74||'''256''' |- |- align=center |'''2'''||align="left"|{{GER}} |65||56||41||'''162''' |- |'''3'''||align="left"|{{FRA}} |51||40||52||'''143''' |- |'''4'''||align=left|{{URS}} |44||29||21||'''94''' |- |'''5'''||align="left"|{{RUS}} |28||41||28||'''97''' |- |'''6'''||align="left"|{{SWE}} |19||21||32||'''72''' |- |'''7'''||align="left"|{{DDR}} |19||12||10||'''41''' |- |'''8'''||align="left"|{{ITA}} |12||13||15||'''40''' |- |'''9'''||align="left"|{{FIN}} |10||10||17||'''37''' |- |'''10'''||align="left"|{{UKR}} |7||10||22||'''39''' |- |'''11'''||align="left"|{{BLR}} |6||9||14||'''29''' |- |'''12'''||align="left"|{{CZE}} |6||7||9||'''22''' |- |'''13'''||align="left"|{{AUT}} |3||8||11||'''22''' |- |'''14'''||align="left"|{{FRG}} |2||4||7||'''13''' |- |- |'''15'''||align="left"|{{SVN}} |2||2||1||'''5''' |- |'''16'''||align="left"|{{POL}} |1||6||7||'''14''' |- |'''17'''||align="left"|{{USA}} |1||6||1||'''8''' |- |rowspan=2|'''18'''||align="left"|{{CAN}} |1||2||1||'''4''' |- |align="left"|{{SVK}} |1||2||1||'''4''' |- |'''20'''||align="left"|{{CIS}} |1||1||0||'''2''' |- |} == Сыртқы сілтемелер == *[http://sports123.com/bia/index.html Sports 123 biathlon results] [[Санат:Әлем біріншіліктері]] 80mzdx2rsmrf6vji731r34begp9ez4a 0 677491 3483193 3047474 2025-06-25T11:25:00Z Makenzis 71333 3483193 wikitext text/x-wiki {{Футбол клубы |атауы = {{ту|Алжир}} Белуиздад |құрылған = [[1962 жыл|1962]] |стадионы = [[20 тамыз 1995 (стадион)|20 тамыз 1995]] |сыйымдылығы = 20 000 |жаттықтырушы = {{ту|Алжир}} [[Фуад Буали]] |жарыс = Лига 1 |маусым = 2024/25 |орын = 3. | pattern_la1 = | pattern_b1 = _whiteV | pattern_ra1 = | leftarm1 = DA2127 | body1 = DA2127 | rightarm1 = DA2127 | shorts1 = DA2127 | socks1 = DA2127 | pattern_la2 = | pattern_b2 = _stripesonwhite2 | pattern_ra2 = | leftarm2 = 77B5FE | body2 = 77B5FE | rightarm2 = 77B5FE | shorts2 = 77B5FE | socks2 = 77B5FE }} '''«Белуиздад»''' — [[Алжир]]дің [[Алжир (қала)|Алжир]] қаласындағы футбол клубы, 1962 жылы құрылған. == Жетістіктері == === Ұлттық === '''Алжир чемпионаты''' * '''Чемпион (9):''' 1964–65, 1965–66, 1968–69, 1969–70, 1999–2000, 2000–01, 2019–20, 2020–21, 2021/22 * ''2 орын (4):'' 1966–67, 1971–72, 1976–77, 1979–80 '''Алжир кубогы''' * '''Жеңімпаз (8):''' 1965–66, 1968–69, 1969–70, 1977–78, 1994–95, 2008–09, 2016–17, 2018–19 * ''Финалист (3):'' 1987–88, 2002–03, 2011–12 '''Лига кубогы''' * '''Жеңімпаз (1):''' 1999–2000 '''Алжир суперкубогы''' * '''Жеңімпаз (2):''' 1995, 2019 == Сілтемелер == * https://web.archive.org/web/20110725160500/http://www.chabab-belouizdad.org/index2.htm {{Бастама}} [[Санат:Алжир футбол клубтары]] [[Санат:1962 жылы құрылған футбол клубтары]] bz1dv57n3zijj5kslhlhip7qwhvh0qc 0 677493 3483195 3359464 2025-06-25T11:39:44Z Makenzis 71333 /* Ұлттық */ 3483195 wikitext text/x-wiki «'''МК Алжир'''» ([[Француз тілі|фр]]. ''Mouloudia Club d'Alger'') — [[Алжир (қала)|Алжир]] қаласындағы футбол клубы. [[1921 жыл|1921 жылы]] құрылған. Өз алаңындағы ойындарын "5 шілде 1962" стадионында өткізеді. Сыйымдылығы 80 200 адам. Қазіргі күнде Алжир 1 лигасында ойнайды. == Жетістіктері == === Ұлттық === * Алжир чемпионы — 9 (1972, 1975, 1976, 1978, 1979, 1999, 2010, 2024, 2025) * Алжир кубогы — 7 (1971, 1973, 1976, 1983, 2006, 2007, 2014) * Алжир суперкубогы — 2 (2006, 2007) === Халықаралық === * КАФ чемпиондар лигасы (1) ** Жеңімпаз: 1976 == Сілтемелер == * http://www.mouloudia.org/ {{Бастама}} [[Санат:Алфавит бойынша футбол клубтары]] [[Санат:Алжир футбол клубтары]] [[Санат:1921 жылы құрылған футбол клубтары]] nbkglxnq9h4pi1xc6wmhvf0trvwrnyz 0 677708 3483140 3481609 2025-06-25T08:08:32Z Casserium 68287 /* Өмірбаяны */ 3483140 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | Есімі = Мұрат Әбуғалиұлы Нұртілеу | Суреті = Murat Nurtleu (P061051-486119) (cropped).jpg | Атауы = Нұртілеу, 2023 жыл | Титулы = [[Қазақстан премьер-министрінің орынбасары|Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары]] — 13-[[Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі|Сыртқы істер министрі]] | Ту = MFA emblem.png | Ту2 = Flag of Kazakhstan.svg | Басқара бастады = 3 сәуір 2023 жылдан бастап | Басқаруын аяқтады = | Президент = [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] | Премьер = [[Әлихан Асханұлы Смайылов|Әлихан Смайылов]]<br>[[Роман Васильевич Скляр|Роман Скляр]] ({{comment|м.а.|міндетін атқарушы}})<br>[[Олжас Абайұлы Бектенов|Олжас Бектенов]] | Ізашары = [[Мұхтар Бескенұлы Тілеуберді|Мұхтар Тілеуберді]] | Ізбасары = | Титулы_2 = [[Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігі|Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігінің]] 19-[[Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігі#Басшылары|басшысы]] | Басқара бастады_2 = 1 ақпан 2022 | Басқаруын аяқтады_2 = 3 сәуір 2023 | Ту_2 = Flag of the President of Kazakhstan.svg |Ту2_2 = Flag of Kazakhstan.svg | Президент_2 = [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] | Ізашары_2 = [[Ерлан Жақанұлы Қошанов|Ерлан Қошанов]] | Ізбасары_2 = [[Олжас Абайұлы Бектенов|Олжас Бектенов]] | Титулы_3 = [[Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті]] [[Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті#Төрағалар тізімі|төрағасының]] бірінші орынбасары | Ту_3 = Эмблема КНБ РК.svg | Ту2_3 = Flag of Kazakhstan.svg | Басқара бастады_3 = 5 қаңтар 2022 | Басқаруын аяқтады_3 = 1 ақпан 2022 | Президент_3 = [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] | Ізашары_3 = [[Самат Сатыбалдыұлы Әбіш|Самат Әбіш]] | Ізбасары_3 = [[Жанат Қалдыбекұлы Элиманов|Жанат Элиманов]] | Титулы_4 = [[Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігі|Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігі]] Басшысының орынбасары | Басқара бастады_4 = 25 ақпан 2021 | Басқаруын аяқтады_4 = 5 қаңтар 2022 | Ту_4 = Flag of the President of Kazakhstan.svg |Ту2_4 = Flag of Kazakhstan.svg | Президент_4 = [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] | Ізашары_4 = | Ізбасары_4 = [[Ержан Хозеұлы Қазыханов|Ержан Қазыханов]] | Титулы_5 = [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан Республикасы Президентінің]] көмекшісі | Ту_5 = Flag of the President of Kazakhstan.svg | Ту2_5 = Flag of Kazakhstan.svg | Басқара бастады_5 = 24 наурыз 2019 | Басқаруын аяқтады_5 = 25 ақпан 2021 | Президент_5 = [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] | Титулы_6 = [[Қазақстан|Қазақстан Республикасының]] [[Финляндия]] және [[Эстония]]дағы 2-[[Қазақстан елшілерінің тізімі#Еуропа|Төтенше және Өкілетті Елшісі]] | Ту_6 = Flag of Finland.svg | Ту2_6 = Flag of Kazakhstan.svg | Басқара бастады_6 = 29 наурыз 2016 | Басқаруын аяқтады_6 = 24 наурыз 2019 | Президент_6 = [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] | Ізашары_6 = [[Ғалымжан Тельманұлы Қойшыбаев|Ғалымжан Қойшыбаев]] | Ізбасары_6 = [[Жанна Сәбитқызы Сартбаева|Жанна Сартбаева]] | Туған күні = 11.03.1976 | Туған жері = {{туғанжері|Алматы|Алматыда}}, [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Балалары = 4 | Партиясы = [[Аманат (партия)|Аманат]]<small> (2022—)</small> | Білімі = [[Қазақ ұлттық университеті]] | Сайты = [https://www.gov.kz/memleket/entities/mfa/about/structure/people/91?lang=kk Сыртқы істер министрлігінің ресми сайты] | Commons = Murat Nurtleu | Марапаттары = {{Құрмет ордені}} }} '''Мұрат Әбуғалиұлы Нұртілеу''' ([[11 наурыз]] [[1976 жыл]], [[Алматы]]) — [[қазақстан]]дық мемлекеттік қайраткер және дипломат, 2023 жылдан бері қызметтегі [[Қазақстан премьер-министрінің орынбасары|Премьер-Министр орынбасары]] — [[Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі|Сыртқы істер министрі]]. Бұрын ол [[Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі|Сыртқы істер министрі]]нің кеңесшісі (2004–2006), [[Қазақстан Парламентінің Сенаты|Парламент Сенаты]] Аппаратының басшысы (2007–2011), Қазақстан Республикасының Женевадағы тұрақты өкілдігінде кеңесші-уәкіл (2011–2014), Қазақстанның [[Финляндия]] мен [[Эстония]]ға қатар [[Қазақстан елшілерінің тізімі|Төтенше және өкілетті елшісі]] (2016–2019), Қазақстан Президентінің көмекшісі (2019–2021), [[Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігі|Президент Әкімшілігі]] басшысының орынбасары (2021–2022), [[Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті]] төрағасының бірінші орынбасары (2022), [[Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігі|Президент Әкімшілігі]]нің басшысы (2022–2023) және басқа да лауазымдардың иесі болған.<ref name="inbusiness">{{Cite web|url=https://inbusiness.kz/kz/appointment/nurtileuov-murat-abugaliuly|title=Нұртілеуов Мұрат Әбуғалиұлы|lang=kk|date=2023-04-03|access-date=2023-04-25|publisher=inbusiness}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://egemen.kz/article/339154-murat-nurtileu-dganha-qyzmetke-taghayyndaldy|title=Мұрат Нұртілеу жаңа қызметке тағайындалды|lang=kk|date=2023-04-03|access-date=2023-04-25|publisher=Egemen Qazaqstan|author=ТОҒАНБЕК, Аяна}}</ref> == Өмірбаяны == 1998 жылы Әл-Фараби атындағы ҚазҰМУ-дың «халықаралық қатынастар» мамандығын бітірген. * 1998-1999 жж. – [[Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі|ҚР Сыртқы Істер Министрлігінің]] мемлекеттік хаттама қызметінің атташесі, референт. * 1999-2003 жж. – Қазақстан Республикасының [[Малайзия]]дағы елшілігінің атташесі. * 2003-2004 жж. – ҚР Сыртқы істер министрлігі Азия және Африка департаментінің екінші хатшысы. * 2004-2006 жж. – ҚР Сыртқы істер министрінің кеңесшісі. * 2007 ж. – [[Қазақстан Парламентінің Сенаты|ҚР Парламенті Сенаты]] аппарат басшысының орынбасары. * 2007-2011 жж. – ҚР Парламент Сенаты аппаратының басшысы. * 2011 ж. – ҚР СІМ Азия және Африка департаменті директоры, ҚР сыртқы істер министрлігінің ерекше тапсырмалар жөніндегі елшісі. * 2011-2014 жж. – [[Женева]]дағы ҚР тұрақты өкілдігінің кеңесші-елшісі. * 2014-2016 жж. – ҚР президенті әкімшілігінің сыртқы саясат орталығы меңгерушісінің орынбасары. * 2016 жылдың наурызынан 2019 жылдың наурызына дейін– Қазақстан Республикасының [[Финляндия]], [[Эстония|Эстония Республикаларындағы]] төтенше және өкілетті елшісі. * 2019 жылғы 24 наурыздан бастап – Қазақстан Республикасы Президентінің көмекшісі. * 2021 жылғы 25 ақпаннан бастап - Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігі Басшысының орынбасары. * 2022 жылғы 5 қаңтардан Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті төрағасының бірінші орынбасары. * 2022 жылғы 1 ақпаннан [[Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігі|Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігінің]] басшысы.<ref>[https://kaz.tengrinews.kz/kazakhstan_news/murat-nurtleu-prezident-akmshlgnn-basshyisyi-bolyip-333269/ Мұрат Нұртілеу Президент Әкімшілігінің басшысы болып тағайындалды. tengrinews.kz]</ref> * 2023 жылғы 3 сәуірден бастап [[Қазақстан премьер-министрінің орынбасары|Премьер-министр орынбасары]] және [[Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі|Сыртқы істер министрі]] болып қызмет атқарады.<ref name="sputnik 2023">{{Cite web|url=https://sputnik.kz/20230403/toqaev-murat-nurtileudi-vitse-premer-qyzmetine-tagayyndady-33520235.html|title=Тоқаев Мұрат Нұртілеуді вице-премьер қызметіне тағайындады|lang=kk|date=2023-04-03|access-date=2023-04-25|publisher=SPUTNIK}}</ref> == Отбасы == Үйленген, төрт баласы бар. Анасы — Құлтай Мұсаева (1954 ж. туған), [[Қазақ ұлттық педагогикалық университеті|Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің]] профессоры.<ref>[https://kaznpu.kz/ru/247/personal/ Мусаева Культай Султановна]</ref> Үлкен бауыры — Шалқар Нұртілеу (1977 ж. туған), белгілі кәсіпкер. [[Абай облысы|Абай]], [[Шығыс Қазақстан облысы|Шығыс Қазақстан]] облыстарын жарықпен қамтамасыз ететін «Біріккен энергосервистік компания» АҚ директорлар кеңесінің төрағасы. Автомобиль маркаларының ресми дилері «Doscar Group» компаниясының, [[Көкшетау]]да алкогольді және алкогольсіз сусындар (соның ішінде «Хаома» арағы, «Turan» ауыз суы) өндіретін «Asia Waters» компаниясының иесі.<ref>[https://www.czhr.kz/post/%D0%BE%D1%82%D0%BA%D1%83%D0%B4%D0%B0-%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%8C%D0%B3%D0%B8-%D0%BD%D0%B0-%D1%87%D0%B0%D1%81%D1%8B-%D0%BC%D1%83%D1%80%D0%B0%D1%82-%D0%BD%D1%83%D1%80%D1%82%D0%BB%D0%B5%D1%83-%D0%B7%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C-%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%BC%D1%8C%D0%B5%D1%80-%D0%BC%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0-%D0%BC%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D1%81%D1%82%D1%80-%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D1%85-%D0%B4%D0%B5%D0%BB-%D1%80%D0%BA «Откуда деньги на часы?» Мурат Нуртлеу, заместитель премьер-министра – министр иностранных дел РК]</ref> [[Азаттық радиосы]]ның мәліметі бойынша Шалқар Нұртілеу [[Қазақстан Республикасының Президенті|президент]] [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Тоқаев]]тың ұлы Тимурмен бірге бизнес серіктестер болып келеді. Тимур Тоқаев иеленген «Фортиус» компаниясына 2016 жылы Шалқар Нұртілеу басшылық жасаған.<ref>{{Cite web|url=https://www.azattyq.org/a/toqaevtyn-almatydagy-qupiya-uii-tuystarynyn-biznesi/31805093.html|title=Азаттық зерттеуі: Тоқаевтың Алматыдағы құпия үйі. Туыстарының бизнесі|lang=kk|date=2022-04-19|access-date=2023-04-25|publisher=[[Азаттық радиосы]]|author=ҚАЙЫРТАЙҰЛЫ, Манас}}</ref> Шалқар Нұртілеу үйленген, жұбайының есімі Гаухар Есімханова, екі қызы мен бір ұлы бар. Үлкен қызы Айя Шалқар (1996 ж. туған) — белгілі модель, дизайнер.<ref>[https://ztb.kz/budto-sestra-cto-izvestno-o-mame-aji-salkar "Будто сестра": что известно о маме Айи Шалкар]</ref> Кіші бауыры — Саят Сауранбаев (1980 ж. туған), ұлттық қауіпсіздік генерал-майоры, [[Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті|Ұлттық қауіпсіздік комитетінің]] Ақмола облысы бойынша департаменті бастығы. Қарындасы — Жәмила Смайыл (1989 ж. туған), дипломат. 2021 жылғы дерек бойынша Қазақстанның Түркиядағы елшілігінің бірінші хатшысы болған.<ref>[https://opi.dfo.kz/p/ru/DfoObjects/objects/teaser-view/26437?RevisionId=0&ReportNodeId=2147483637&PluginId=6c2aa36248f44fd7ae888cb43817d49f&ReportId=60786410 Акционерное Общество "Объединённая Энергосервисная Компания". Аффилированные лица (2018)]</ref><ref>[https://www.gov.kz/memleket/entities/mfa/press/article/details/56410 Список кандидатов, получивших высокие оценки конкурсной комиссии по проведению конкурса на занятие административных государственных должностей корпуса «Б» в Министерстве иностранных дел Республики Казахстан]</ref> == Марапаттары == * [[Құрмет ордені]] == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} {{Әлихан Смайыловтың министрлер кабинеті}} {{Олжас Бектеновтің министрлер кабинеті}} [[Санат:Қазақстанның Финляндиядағы елшілері]] [[Санат:Қазақстанның Эстониядағы елшілері]] [[Санат:Қазақстан Президенті Әкімшілігінің басшылары]] [[Санат:Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті түлектері]] [[Санат:Қазақстан сыртқы істер министрлері]] fc5tqr96zttg1d8ye0usm0iea9338di 0 679356 3482830 3405698 2025-06-24T12:13:38Z Мағыпар 100137 нақтылау 3482830 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Афроамерикалықтар |төл атауы = African American |сурет = Chicago ghetto.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 36,4 млн. |аймақ = {{Байрақ|АҚШ}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[ағылшын тілі]], |діні = [[протестантизм]], [[баптизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Афроамерикалықтар''' — америкалықтардың этно-нәсілдік қауымдастығы, [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]-тың қара нәсілді халқы. Саны 36,4 миллион адам (2000, халық санағы). Афроамерикалықтардың 55%-дан астамы АҚШ-тың оңтүстік штаттарында тұрады.<ref>{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/1841915?ysclid=lpguz4uk3y606960964|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-24 |lang=}}</ref> == Тілі == Олар [[ағылшын тілі]]нің америкалық нұсқасында сөйлейді. == Діні == Діни нанымдары бойынша: 80%-дан астамы [[Протестантизм|протестанттар]] (оның ішінде 60%-ы [[Баптизм|баптистер]], 20%-дан астамы [[методизм|методистер]]). Сондай-ақ католиктер, «қара мұсылмандар», «қара яһудилер» және т.б. кездеседі.<ref>Народы и культуры Афроамериканцы https://travel-journal.ru/ethno/27/233/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190114100528/https://travel-journal.ru/ethno/27/233/ |date=2019-01-14 }}</ref> == Тарихы == Афроамерикандықтар негізінен Атлантикалық құл саудасы кезінде Британдық Солтүстік Америкаға (кейіннен Канада мен Америка Құрама Штаттарына айналған) сатылған құлдардан тарайды. 1860 жылға қарай Америка Құрама Штаттарының оңтүстігінде 3,5 миллион құлдықта болған африкалықтар болды, ал бүкіл ел бойынша тағы 500 мыңы еркін өмір сүрді. Африкалық құлдар әдейі сауатсыздық жағдайында ұсталды, өйткені құлдық Американың оңтүстік плантациялық экономикасы үшін маңызды болды. 1863 жылы Азаматтық соғыс кезінде президент Авраам Линкольн бостандық туралы декларацияға қол қойды. Декларация барлық құлдарды еркін деп жариялады. Бірлескен одақ әскерлері декларацияны орындады, Техас 1865 жылы босатылған соңғы штат болды. Соғыстан кейінгі қайта құру дәуірі бастапқыда афроамерикандықтар үшін прогресс кезеңі болды, ал кейбіреулері ауыл шаруашылығының оңтүстігінде үлескер болды. 1890-жылдардың соңына қарай Оңтүстік штаттар нәсілдік сегрегация мен сайлау құқығынан айыру үшін Джим Кроу заңдарын қабылдады. Афроамерикандықтардың көпшілігі Джим Кроу заңдарын ұстанды және нәсілдік зорлық-зомбылықтың құрбаны болудың алдын алу үшін кішіпейілділік пен құлдық ұстанымды қабылдады. Сонымен қатар, орта таптағы афроамерикандықтар өздерінің мектептерін, шіркеулерін, банктерін, әлеуметтік клубтарын және басқа да кәсіпорындарын құрды. 1910 жылы афроамерикандықтардың 90 пайызы оңтүстікте өмір сүрді, бірақ көп адамдар жақсы жұмыс мүмкіндіктері мен өмір сүру жағдайларын іздеп, нәсілдік зорлық-зомбылықтан құтылу үшін солтүстікке қоныс аудара бастады. Ұлы қоныс аудару 1890 -шы жылдардан 1970 -ші жылдарға дейін созылды. 1916-1960 жылдар аралығында алты миллионнан астамы солтүстікке көшті, бірақ 1970-1980 жылдары бұл үрдіс керісінше өзгерді. 1990 жылға қарай афроамерикандықтар шамамен 30 миллионға жетті және Америка Құрама Штаттары халқының 12 пайызын құрады. 2000 жылы афроамерикандықтардың шамамен 58 пайызы елордалық аудандарда өмір сүрді. Екі миллионнан астамы Нью-Йоркте 2000 жылы АҚШ-тағы қара нәсілділер саны бойынша ең үлкен қала болды. Чикагода афроамерикандықтар саны бойынша екінші орында, оның астаналық ауданында шамамен 1,6 миллион афроамерикандықтар бар, бұл елордалықтардың жалпы санының шамамен 18 пайызын құрайды. Африкаамерикандықтар көп тұратын елдің ең бай ауданы-Принс Джордж округы, Мэриленд. Негізінен афроамерикандық бай округтерге Джорджиядағы Декалб округі мен Вирджиниядағы Чарльз Сити округі кіреді.<ref>Афроамерикалықтар https://kk.kineshma.net/African-Americans-1312{{Deadlink|date=November 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Тұрмысы == Дәстүрлі афроамерикалық мәдениеттің күшті жақтары: көршілер арасындағы берік байланыстар; оқуға, еңбекке және мансаптық жетістіктерге бағдарлану; отбасы рөлдерін бөлудегі салыстырмалы икемділік; күнделікті діндарлық, шіркеу қауымдастығына қатысу, діни қызметкерлердің жоғары беделі. Көптеген афроамерикалықтар өз бетінше өмір сүрмейді, керісінше экономикалық және эмоционалдық қолдау көрсететін үлкен отбасымен тығыз байланыста болады. Атап айтқанда, балалары бар жалғызбасты аналар көптеген туыстарының, үлкен балаларының, жақын достарының, тіпті көршілерінің көмегіне ие. Жалпы қабылданған ұғымдар бойынша отбасын асыраушысы әйел болып саналады. Мінез-құлық белгілерінің арасында табандылық бағаланады. Көптеген ата-аналар нәсілшілдік көзқарастарына қарамастан, балаларды өзін-өзі құрметтеуге тәрбиелеуге тырысады. Қарт кісілерді дәстүр бойынша құрметтейді. Балалар көбінесе ата-анасынан емес, ата-әжесінен көмек пен кеңес сұрайды. Әкесі жоқ отбасыларда басшының рөлі (кем дегенде күнделікті шешімдерде) әдетте үлкен балаға жүктеледі.<ref>Про афро-американцев https://yandex.kz/search/?text=%D0%B0%D1%84%D1%80%D0%BE%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%86%D1%8B+%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4&lr=10291&p=2&rnd=88461</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} [[Санат:Америка халықтары]] rdcvysxiw06sfmfjs5x0zk2mczqstoh 3482831 3482830 2025-06-24T12:15:53Z Мағыпар 100137 /* Діні */ нақтылау 3482831 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Афроамерикалықтар |төл атауы = African American |сурет = Chicago ghetto.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 36,4 млн. |аймақ = {{Байрақ|АҚШ}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[ағылшын тілі]], |діні = [[протестантизм]], [[баптизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Афроамерикалықтар''' — америкалықтардың этно-нәсілдік қауымдастығы, [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]-тың қара нәсілді халқы. Саны 36,4 миллион адам (2000, халық санағы). Афроамерикалықтардың 55%-дан астамы АҚШ-тың оңтүстік штаттарында тұрады.<ref>{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/1841915?ysclid=lpguz4uk3y606960964|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-24 |lang=}}</ref> == Тілі == Олар [[ағылшын тілі]]нің америкалық нұсқасында сөйлейді. == Діні == Діни нанымдары бойынша: 80%-дан астамы [[Протестантизм|протестанттар]] (оның ішінде 60%-ы [[Баптизм|баптистер]], 20%-дан астамы [[методизм|методистер]]). Сондай-ақ католиктер, «қара мұсылмандар», «қара яһудилер» және т.б. кездеседі.<ref>{{citeweb|url=https://web.archive.org/web/20190114100528/https://travel-journal.ru/ethno/27/233/|title=Халықтар мен мәдениеттер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-24 |lang=}}</ref> == Тарихы == Афроамерикандықтар негізінен Атлантикалық құл саудасы кезінде Британдық Солтүстік Америкаға (кейіннен Канада мен Америка Құрама Штаттарына айналған) сатылған құлдардан тарайды. 1860 жылға қарай Америка Құрама Штаттарының оңтүстігінде 3,5 миллион құлдықта болған африкалықтар болды, ал бүкіл ел бойынша тағы 500 мыңы еркін өмір сүрді. Африкалық құлдар әдейі сауатсыздық жағдайында ұсталды, өйткені құлдық Американың оңтүстік плантациялық экономикасы үшін маңызды болды. 1863 жылы Азаматтық соғыс кезінде президент Авраам Линкольн бостандық туралы декларацияға қол қойды. Декларация барлық құлдарды еркін деп жариялады. Бірлескен одақ әскерлері декларацияны орындады, Техас 1865 жылы босатылған соңғы штат болды. Соғыстан кейінгі қайта құру дәуірі бастапқыда афроамерикандықтар үшін прогресс кезеңі болды, ал кейбіреулері ауыл шаруашылығының оңтүстігінде үлескер болды. 1890-жылдардың соңына қарай Оңтүстік штаттар нәсілдік сегрегация мен сайлау құқығынан айыру үшін Джим Кроу заңдарын қабылдады. Афроамерикандықтардың көпшілігі Джим Кроу заңдарын ұстанды және нәсілдік зорлық-зомбылықтың құрбаны болудың алдын алу үшін кішіпейілділік пен құлдық ұстанымды қабылдады. Сонымен қатар, орта таптағы афроамерикандықтар өздерінің мектептерін, шіркеулерін, банктерін, әлеуметтік клубтарын және басқа да кәсіпорындарын құрды. 1910 жылы афроамерикандықтардың 90 пайызы оңтүстікте өмір сүрді, бірақ көп адамдар жақсы жұмыс мүмкіндіктері мен өмір сүру жағдайларын іздеп, нәсілдік зорлық-зомбылықтан құтылу үшін солтүстікке қоныс аудара бастады. Ұлы қоныс аудару 1890 -шы жылдардан 1970 -ші жылдарға дейін созылды. 1916-1960 жылдар аралығында алты миллионнан астамы солтүстікке көшті, бірақ 1970-1980 жылдары бұл үрдіс керісінше өзгерді. 1990 жылға қарай афроамерикандықтар шамамен 30 миллионға жетті және Америка Құрама Штаттары халқының 12 пайызын құрады. 2000 жылы афроамерикандықтардың шамамен 58 пайызы елордалық аудандарда өмір сүрді. Екі миллионнан астамы Нью-Йоркте 2000 жылы АҚШ-тағы қара нәсілділер саны бойынша ең үлкен қала болды. Чикагода афроамерикандықтар саны бойынша екінші орында, оның астаналық ауданында шамамен 1,6 миллион афроамерикандықтар бар, бұл елордалықтардың жалпы санының шамамен 18 пайызын құрайды. Африкаамерикандықтар көп тұратын елдің ең бай ауданы-Принс Джордж округы, Мэриленд. Негізінен афроамерикандық бай округтерге Джорджиядағы Декалб округі мен Вирджиниядағы Чарльз Сити округі кіреді.<ref>Афроамерикалықтар https://kk.kineshma.net/African-Americans-1312{{Deadlink|date=November 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Тұрмысы == Дәстүрлі афроамерикалық мәдениеттің күшті жақтары: көршілер арасындағы берік байланыстар; оқуға, еңбекке және мансаптық жетістіктерге бағдарлану; отбасы рөлдерін бөлудегі салыстырмалы икемділік; күнделікті діндарлық, шіркеу қауымдастығына қатысу, діни қызметкерлердің жоғары беделі. Көптеген афроамерикалықтар өз бетінше өмір сүрмейді, керісінше экономикалық және эмоционалдық қолдау көрсететін үлкен отбасымен тығыз байланыста болады. Атап айтқанда, балалары бар жалғызбасты аналар көптеген туыстарының, үлкен балаларының, жақын достарының, тіпті көршілерінің көмегіне ие. Жалпы қабылданған ұғымдар бойынша отбасын асыраушысы әйел болып саналады. Мінез-құлық белгілерінің арасында табандылық бағаланады. Көптеген ата-аналар нәсілшілдік көзқарастарына қарамастан, балаларды өзін-өзі құрметтеуге тәрбиелеуге тырысады. Қарт кісілерді дәстүр бойынша құрметтейді. Балалар көбінесе ата-анасынан емес, ата-әжесінен көмек пен кеңес сұрайды. Әкесі жоқ отбасыларда басшының рөлі (кем дегенде күнделікті шешімдерде) әдетте үлкен балаға жүктеледі.<ref>Про афро-американцев https://yandex.kz/search/?text=%D0%B0%D1%84%D1%80%D0%BE%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%86%D1%8B+%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4&lr=10291&p=2&rnd=88461</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} [[Санат:Америка халықтары]] nglvqby5610evcjxuc9l0alvbhfgulv 3482832 3482831 2025-06-24T12:22:10Z Мағыпар 100137 /* Тарихы */ 3482832 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Афроамерикалықтар |төл атауы = African American |сурет = Chicago ghetto.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 36,4 млн. |аймақ = {{Байрақ|АҚШ}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[ағылшын тілі]], |діні = [[протестантизм]], [[баптизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Афроамерикалықтар''' — америкалықтардың этно-нәсілдік қауымдастығы, [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]-тың қара нәсілді халқы. Саны 36,4 миллион адам (2000, халық санағы). Афроамерикалықтардың 55%-дан астамы АҚШ-тың оңтүстік штаттарында тұрады.<ref>{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/1841915?ysclid=lpguz4uk3y606960964|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-24 |lang=}}</ref> == Тілі == Олар [[ағылшын тілі]]нің америкалық нұсқасында сөйлейді. == Діні == Діни нанымдары бойынша: 80%-дан астамы [[Протестантизм|протестанттар]] (оның ішінде 60%-ы [[Баптизм|баптистер]], 20%-дан астамы [[методизм|методистер]]). Сондай-ақ католиктер, «қара мұсылмандар», «қара яһудилер» және т.б. кездеседі.<ref>{{citeweb|url=https://web.archive.org/web/20190114100528/https://travel-journal.ru/ethno/27/233/|title=Халықтар мен мәдениеттер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-24 |lang=}}</ref> == Тарихы == Афроамерикандықтар негізінен Атлантикалық құл саудасы кезінде Британдық Солтүстік Америкаға (кейіннен Канада мен Америка Құрама Штаттарына айналған) сатылған құлдардан тарайды. 1860 жылға қарай Америка Құрама Штаттарының оңтүстігінде 3,5 миллион құлдықта болған африкалықтар болды, ал бүкіл ел бойынша тағы 500 мыңы еркін өмір сүрді. Африкалық құлдар әдейі сауатсыздық жағдайында ұсталды, өйткені құлдық Американың оңтүстік плантациялық экономикасы үшін маңызды болды. 1863 жылы Азаматтық соғыс кезінде президент Авраам Линкольн бостандық туралы декларацияға қол қойды. Декларация барлық құлдарды еркін деп жариялады. Бірлескен одақ әскерлері декларацияны орындады, Техас 1865 жылы босатылған соңғы штат болды. Соғыстан кейінгі қайта құру дәуірі бастапқыда афроамерикандықтар үшін прогресс кезеңі болды, ал кейбіреулері ауыл шаруашылығының оңтүстігінде үлескер болды. 1890-жылдардың соңына қарай Оңтүстік штаттар нәсілдік сегрегация мен сайлау құқығынан айыру үшін Джим Кроу заңдарын қабылдады. Афроамерикандықтардың көпшілігі Джим Кроу заңдарын ұстанды және нәсілдік зорлық-зомбылықтың құрбаны болудың алдын алу үшін кішіпейілділік пен құлдық ұстанымды қабылдады. Сонымен қатар, орта таптағы афроамерикандықтар өздерінің мектептерін, шіркеулерін, банктерін, әлеуметтік клубтарын және басқа да кәсіпорындарын құрды. 1910 жылы афроамерикандықтардың 90 пайызы оңтүстікте өмір сүрді, бірақ көп адамдар жақсы жұмыс мүмкіндіктері мен өмір сүру жағдайларын іздеп, нәсілдік зорлық-зомбылықтан құтылу үшін солтүстікке қоныс аудара бастады. Ұлы қоныс аудару 1890 -шы жылдардан 1970 -ші жылдарға дейін созылды. 1916-1960 жылдар аралығында алты миллионнан астамы солтүстікке көшті, бірақ 1970-1980 жылдары бұл үрдіс керісінше өзгерді. 1990 жылға қарай афроамерикандықтар шамамен 30 миллионға жетті және Америка Құрама Штаттары халқының 12 пайызын құрады. 2000 жылы афроамерикандықтардың шамамен 58 пайызы елордалық аудандарда өмір сүрді. Екі миллионнан астамы Нью-Йоркте 2000 жылы АҚШ-тағы қара нәсілділер саны бойынша ең үлкен қала болды. Чикагода афроамерикандықтар саны бойынша екінші орында, оның астаналық ауданында шамамен 1,6 миллион афроамерикандықтар бар, бұл елордалықтардың жалпы санының шамамен 18 пайызын құрайды. Африкаамерикандықтар көп тұратын елдің ең бай ауданы-Принс Джордж округы, Мэриленд. Негізінен афроамерикандық бай округтерге Джорджиядағы Декалб округі мен Вирджиниядағы Чарльз Сити округі кіреді. == Тұрмысы == Дәстүрлі афроамерикалық мәдениеттің күшті жақтары: көршілер арасындағы берік байланыстар; оқуға, еңбекке және мансаптық жетістіктерге бағдарлану; отбасы рөлдерін бөлудегі салыстырмалы икемділік; күнделікті діндарлық, шіркеу қауымдастығына қатысу, діни қызметкерлердің жоғары беделі. Көптеген афроамерикалықтар өз бетінше өмір сүрмейді, керісінше экономикалық және эмоционалдық қолдау көрсететін үлкен отбасымен тығыз байланыста болады. Атап айтқанда, балалары бар жалғызбасты аналар көптеген туыстарының, үлкен балаларының, жақын достарының, тіпті көршілерінің көмегіне ие. Жалпы қабылданған ұғымдар бойынша отбасын асыраушысы әйел болып саналады. Мінез-құлық белгілерінің арасында табандылық бағаланады. Көптеген ата-аналар нәсілшілдік көзқарастарына қарамастан, балаларды өзін-өзі құрметтеуге тәрбиелеуге тырысады. Қарт кісілерді дәстүр бойынша құрметтейді. Балалар көбінесе ата-анасынан емес, ата-әжесінен көмек пен кеңес сұрайды. Әкесі жоқ отбасыларда басшының рөлі (кем дегенде күнделікті шешімдерде) әдетте үлкен балаға жүктеледі.<ref>Про афро-американцев https://yandex.kz/search/?text=%D0%B0%D1%84%D1%80%D0%BE%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%86%D1%8B+%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4&lr=10291&p=2&rnd=88461</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} [[Санат:Америка халықтары]] 5qxinxv9b321rkvti7vdyw5ji143v50 3482835 3482832 2025-06-24T12:25:17Z Мағыпар 100137 /* Тарихы */ дереккөз 3482835 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Афроамерикалықтар |төл атауы = African American |сурет = Chicago ghetto.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 36,4 млн. |аймақ = {{Байрақ|АҚШ}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[ағылшын тілі]], |діні = [[протестантизм]], [[баптизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Афроамерикалықтар''' — америкалықтардың этно-нәсілдік қауымдастығы, [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]-тың қара нәсілді халқы. Саны 36,4 миллион адам (2000, халық санағы). Афроамерикалықтардың 55%-дан астамы АҚШ-тың оңтүстік штаттарында тұрады.<ref>{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/1841915?ysclid=lpguz4uk3y606960964|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-24 |lang=}}</ref> == Тілі == Олар [[ағылшын тілі]]нің америкалық нұсқасында сөйлейді. == Діні == Діни нанымдары бойынша: 80%-дан астамы [[Протестантизм|протестанттар]] (оның ішінде 60%-ы [[Баптизм|баптистер]], 20%-дан астамы [[методизм|методистер]]). Сондай-ақ католиктер, «қара мұсылмандар», «қара яһудилер» және т.б. кездеседі.<ref>{{citeweb|url=https://web.archive.org/web/20190114100528/https://travel-journal.ru/ethno/27/233/|title=Халықтар мен мәдениеттер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-24 |lang=}}</ref> == Тарихы == Афроамерикандықтар негізінен Атлантикалық құл саудасы кезінде Британдық Солтүстік Америкаға (кейіннен Канада мен Америка Құрама Штаттарына айналған) сатылған құлдардан тарайды. 1860 жылға қарай Америка Құрама Штаттарының оңтүстігінде 3,5 миллион құлдықта болған африкалықтар болды, ал бүкіл ел бойынша тағы 500 мыңы еркін өмір сүрді. Африкалық құлдар әдейі сауатсыздық жағдайында ұсталды, өйткені құлдық Американың оңтүстік плантациялық экономикасы үшін маңызды болды. 1863 жылы Азаматтық соғыс кезінде президент Авраам Линкольн бостандық туралы декларацияға қол қойды. Декларация барлық құлдарды еркін деп жариялады. Бірлескен одақ әскерлері декларацияны орындады, Техас 1865 жылы босатылған соңғы штат болды. Соғыстан кейінгі қайта құру дәуірі бастапқыда афроамерикандықтар үшін прогресс кезеңі болды, ал кейбіреулері ауыл шаруашылығының оңтүстігінде үлескер болды. 1890-жылдардың соңына қарай Оңтүстік штаттар нәсілдік сегрегация мен сайлау құқығынан айыру үшін Джим Кроу заңдарын қабылдады. Афроамерикандықтардың көпшілігі Джим Кроу заңдарын ұстанды және нәсілдік зорлық-зомбылықтың құрбаны болудың алдын алу үшін кішіпейілділік пен құлдық ұстанымды қабылдады. Сонымен қатар, орта таптағы афроамерикандықтар өздерінің мектептерін, шіркеулерін, банктерін, әлеуметтік клубтарын және басқа да кәсіпорындарын құрды. 1910 жылы афроамерикандықтардың 90 пайызы оңтүстікте өмір сүрді, бірақ көп адамдар жақсы жұмыс мүмкіндіктері мен өмір сүру жағдайларын іздеп, нәсілдік зорлық-зомбылықтан құтылу үшін солтүстікке қоныс аудара бастады. Ұлы қоныс аудару 1890 -шы жылдардан 1970 -ші жылдарға дейін созылды. 1916-1960 жылдар аралығында алты миллионнан астамы солтүстікке көшті, бірақ 1970-1980 жылдары бұл үрдіс керісінше өзгерді. 1990 жылға қарай афроамерикандықтар шамамен 30 миллионға жетті және Америка Құрама Штаттары халқының 12 пайызын құрады. 2000 жылы афроамерикандықтардың шамамен 58 пайызы елордалық аудандарда өмір сүрді. Екі миллионнан астамы Нью-Йоркте 2000 жылы АҚШ-тағы қара нәсілділер саны бойынша ең үлкен қала болды. Чикагода афроамерикандықтар саны бойынша екінші орында, оның астаналық ауданында шамамен 1,6 миллион афроамерикандықтар бар, бұл елордалықтардың жалпы санының шамамен 18 пайызын құрайды. Африкаамерикандықтар көп тұратын елдің ең бай ауданы-Принс Джордж округы, Мэриленд. Негізінен афроамерикандық бай округтерге Джорджиядағы Декалб округі мен Вирджиниядағы Чарльз Сити округі кіреді.<ref>{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=AFRA|title=Әлем халықтары/Афроамерикалықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-24 |lang=}}</ref> == Тұрмысы == Дәстүрлі афроамерикалық мәдениеттің күшті жақтары: көршілер арасындағы берік байланыстар; оқуға, еңбекке және мансаптық жетістіктерге бағдарлану; отбасы рөлдерін бөлудегі салыстырмалы икемділік; күнделікті діндарлық, шіркеу қауымдастығына қатысу, діни қызметкерлердің жоғары беделі. Көптеген афроамерикалықтар өз бетінше өмір сүрмейді, керісінше экономикалық және эмоционалдық қолдау көрсететін үлкен отбасымен тығыз байланыста болады. Атап айтқанда, балалары бар жалғызбасты аналар көптеген туыстарының, үлкен балаларының, жақын достарының, тіпті көршілерінің көмегіне ие. Жалпы қабылданған ұғымдар бойынша отбасын асыраушысы әйел болып саналады. Мінез-құлық белгілерінің арасында табандылық бағаланады. Көптеген ата-аналар нәсілшілдік көзқарастарына қарамастан, балаларды өзін-өзі құрметтеуге тәрбиелеуге тырысады. Қарт кісілерді дәстүр бойынша құрметтейді. Балалар көбінесе ата-анасынан емес, ата-әжесінен көмек пен кеңес сұрайды. Әкесі жоқ отбасыларда басшының рөлі (кем дегенде күнделікті шешімдерде) әдетте үлкен балаға жүктеледі.<ref>Про афро-американцев https://yandex.kz/search/?text=%D0%B0%D1%84%D1%80%D0%BE%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%86%D1%8B+%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4&lr=10291&p=2&rnd=88461</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} [[Санат:Америка халықтары]] i9p7lva5oxvrw6cxzvegz96i0dvwa46 3482837 3482835 2025-06-24T12:33:32Z Мағыпар 100137 /* Тұрмысы */ 3482837 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Афроамерикалықтар |төл атауы = African American |сурет = Chicago ghetto.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 36,4 млн. |аймақ = {{Байрақ|АҚШ}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[ағылшын тілі]], |діні = [[протестантизм]], [[баптизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Афроамерикалықтар''' — америкалықтардың этно-нәсілдік қауымдастығы, [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]-тың қара нәсілді халқы. Саны 36,4 миллион адам (2000, халық санағы). Афроамерикалықтардың 55%-дан астамы АҚШ-тың оңтүстік штаттарында тұрады.<ref>{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/1841915?ysclid=lpguz4uk3y606960964|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-24 |lang=}}</ref> == Тілі == Олар [[ағылшын тілі]]нің америкалық нұсқасында сөйлейді. == Діні == Діни нанымдары бойынша: 80%-дан астамы [[Протестантизм|протестанттар]] (оның ішінде 60%-ы [[Баптизм|баптистер]], 20%-дан астамы [[методизм|методистер]]). Сондай-ақ католиктер, «қара мұсылмандар», «қара яһудилер» және т.б. кездеседі.<ref>{{citeweb|url=https://web.archive.org/web/20190114100528/https://travel-journal.ru/ethno/27/233/|title=Халықтар мен мәдениеттер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-24 |lang=}}</ref> == Тарихы == Афроамерикандықтар негізінен Атлантикалық құл саудасы кезінде Британдық Солтүстік Америкаға (кейіннен Канада мен Америка Құрама Штаттарына айналған) сатылған құлдардан тарайды. 1860 жылға қарай Америка Құрама Штаттарының оңтүстігінде 3,5 миллион құлдықта болған африкалықтар болды, ал бүкіл ел бойынша тағы 500 мыңы еркін өмір сүрді. Африкалық құлдар әдейі сауатсыздық жағдайында ұсталды, өйткені құлдық Американың оңтүстік плантациялық экономикасы үшін маңызды болды. 1863 жылы Азаматтық соғыс кезінде президент Авраам Линкольн бостандық туралы декларацияға қол қойды. Декларация барлық құлдарды еркін деп жариялады. Бірлескен одақ әскерлері декларацияны орындады, Техас 1865 жылы босатылған соңғы штат болды. Соғыстан кейінгі қайта құру дәуірі бастапқыда афроамерикандықтар үшін прогресс кезеңі болды, ал кейбіреулері ауыл шаруашылығының оңтүстігінде үлескер болды. 1890-жылдардың соңына қарай Оңтүстік штаттар нәсілдік сегрегация мен сайлау құқығынан айыру үшін Джим Кроу заңдарын қабылдады. Афроамерикандықтардың көпшілігі Джим Кроу заңдарын ұстанды және нәсілдік зорлық-зомбылықтың құрбаны болудың алдын алу үшін кішіпейілділік пен құлдық ұстанымды қабылдады. Сонымен қатар, орта таптағы афроамерикандықтар өздерінің мектептерін, шіркеулерін, банктерін, әлеуметтік клубтарын және басқа да кәсіпорындарын құрды. 1910 жылы афроамерикандықтардың 90 пайызы оңтүстікте өмір сүрді, бірақ көп адамдар жақсы жұмыс мүмкіндіктері мен өмір сүру жағдайларын іздеп, нәсілдік зорлық-зомбылықтан құтылу үшін солтүстікке қоныс аудара бастады. Ұлы қоныс аудару 1890 -шы жылдардан 1970 -ші жылдарға дейін созылды. 1916-1960 жылдар аралығында алты миллионнан астамы солтүстікке көшті, бірақ 1970-1980 жылдары бұл үрдіс керісінше өзгерді. 1990 жылға қарай афроамерикандықтар шамамен 30 миллионға жетті және Америка Құрама Штаттары халқының 12 пайызын құрады. 2000 жылы афроамерикандықтардың шамамен 58 пайызы елордалық аудандарда өмір сүрді. Екі миллионнан астамы Нью-Йоркте 2000 жылы АҚШ-тағы қара нәсілділер саны бойынша ең үлкен қала болды. Чикагода афроамерикандықтар саны бойынша екінші орында, оның астаналық ауданында шамамен 1,6 миллион афроамерикандықтар бар, бұл елордалықтардың жалпы санының шамамен 18 пайызын құрайды. Африкаамерикандықтар көп тұратын елдің ең бай ауданы-Принс Джордж округы, Мэриленд. Негізінен афроамерикандық бай округтерге Джорджиядағы Декалб округі мен Вирджиниядағы Чарльз Сити округі кіреді.<ref>{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=AFRA|title=Әлем халықтары/Афроамерикалықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-24 |lang=}}</ref> == Тұрмысы == Дәстүрлі афроамерикалық мәдениеттің күшті жақтары: көршілер арасындағы берік байланыстар; оқуға, еңбекке және мансаптық жетістіктерге бағдарлану; отбасы рөлдерін бөлудегі салыстырмалы икемділік; күнделікті діндарлық, шіркеу қауымдастығына қатысу, діни қызметкерлердің жоғары беделі. Көптеген афроамерикалықтар өз бетінше өмір сүрмейді, керісінше экономикалық және эмоционалдық қолдау көрсететін үлкен отбасымен тығыз байланыста болады. Атап айтқанда, балалары бар жалғызбасты аналар көптеген туыстарының, үлкен балаларының, жақын достарының, тіпті көршілерінің көмегіне ие. Жалпы қабылданған ұғымдар бойынша отбасын асыраушысы әйел болып саналады. Мінез-құлық белгілерінің арасында табандылық бағаланады. Көптеген ата-аналар нәсілшілдік көзқарастарына қарамастан, балаларды өзін-өзі құрметтеуге тәрбиелеуге тырысады. Қарт кісілерді дәстүр бойынша құрметтейді. Балалар көбінесе ата-анасынан емес, ата-әжесінен көмек пен кеңес сұрайды. Әкесі жоқ отбасыларда басшының рөлі (кем дегенде күнделікті шешімдерде) әдетте үлкен балаға жүктеледі. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} [[Санат:Америка халықтары]] 6ag7act5qjb3ydlrm879g4kxfrcd6hr 0 691122 3482878 3469785 2025-06-24T14:03:36Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 3482878 wikitext text/x-wiki {{Өзен |атауы = Тарғап |шынайы атауы = |сурет = Тарғап_өзен.png |сурет ені = 290px |сурет атауы = Тарғап өзені Тарғап ауылында |карта = |карта ені = |карта атауы = |ұзындығы = 44 |су алабының ауданы = 352 |су алабы = |өзендердің су алабы = |су шығыны = |өлшеу орны = |бастауы = [[Дегерес (өзен)|Дегерес өзені]] |бастауының орны = Дегерес аулының төменгі жағы |бастауының биіктігі = 1119 |s_lat_dir = N|s_lat_deg = 43|s_lat_min =17 |s_lat_sec =44 |s_lon_dir = E|s_lon_deg = 75|s_lon_min = 49|s_lon_sec = 22 |сағасы = [[Мұса (өзен)|Мұса өзені]] |сағасының орны = |сағасының биіктігі = 628 |m_lat_dir = N|m_lat_deg = 43|m_lat_min =31 |m_lat_sec =18 |m_lon_dir =E |m_lon_deg =75 |m_lon_min =57 |m_lon_sec =30 |еңістігі = |ел = {{байрақ|Қазақстан}} |аймақ = [[Алматы облысы]] |ортаққордағы санаты = }} {{мағына|Тарғап}} '''Тарғап''' (''Үлкенбұлақ'') — [[Іле]] алабындағы өзен. [[Алматы облысы]] [[Жамбыл ауданы (Алматы облысы)|Жамбыл ауданы]] жерімен ағады<ref>[https://satmaps.info/us/map-incl.php?s=100k&map=k-43-033 Топографиялық карта: k-43-032]</ref><ref>[https://satmaps.info/us/map-incl.php?s=100k&map=k-43-033 Топографиялық карта: k-43-020]</ref>. Ұзындығы 44 шақырым. == Сипаттамасы == Жетіжол жотасының етегінде [[Дегерес (өзен)|Дегерес өзенінен]] бөлініп шығып, солтүстікке қарай ағады да, [[Мұса (өзен)|Мұса өзеніне]] ([[Қопа (Іле алабындағы өзен)|Қопа]] саласы) сол жағынан құяды<ref>[http://autotourist.kz/images/upload/maps/almaty-region.jpg Алматы облысының картасы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221109171418/http://autotourist.kz/images/upload/maps/almaty-region.jpg |date=[[9 қараша]] [[2022 жыл|2022]] }}</ref>. Су алабының ауданы 352 шаршы шақырым. Жаңбыр, қар суларымен толығады. Суы үнемі сағасына жете бермейді, жауын-шашын аз жылдары жаз мезгілінде Алматы-Тараз тас жолынан өте бере тартылып қалады да, қыс айларында қайта ағыс пайда болады. Жағалауы жайдақ, кең жайылып ағады. == Жағалауы == Жағасында [[Тарғап]] ауылы бар. Өзен ауылдың ішімен ағып өтеді. == Салалары == Бірнеше салалары бар, бірақ оның бәрі кішкене бұлақтар мен жылғалар *Бұлақ (оң) *Үшбұлақ (сол) == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Жамбыл ауданы (Алматы облысы) өзендері]] [[Санат:Іле су алабы]] h15glo6h5z8tmqojzqjzlrnqjcb0hx3 3482879 3482878 2025-06-24T14:05:18Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 3482879 wikitext text/x-wiki {{Өзен |атауы = Тарғап |шынайы атауы = |сурет = Тарғап_өзен.png |сурет ені = 290px |сурет атауы = Тарғап өзені Тарғап ауылында |карта = |карта ені = |карта атауы = |ұзындығы = 44 |су алабының ауданы = 352 |су алабы = |өзендердің су алабы = |су шығыны = |өлшеу орны = |бастауы = [[Дегерес (өзен)|Дегерес өзені]] |бастауының орны = Дегерес аулының төменгі жағы |бастауының биіктігі = 1119 |s_lat_dir = N|s_lat_deg = 43|s_lat_min =17 |s_lat_sec =44 |s_lon_dir = E|s_lon_deg = 75|s_lon_min = 49|s_lon_sec = 22 |сағасы = [[Мұса (өзен)|Мұса өзені]] |сағасының орны = |сағасының биіктігі = 628 |m_lat_dir = N|m_lat_deg = 43|m_lat_min =31 |m_lat_sec =18 |m_lon_dir =E |m_lon_deg =75 |m_lon_min =57 |m_lon_sec =30 |еңістігі = |ел = {{байрақ|Қазақстан}} |аймақ = [[Алматы облысы]] |ортаққордағы санаты = }} {{мағына|Тарғап}} '''Тарғап''' (''Үлкенбұлақ'') — [[Іле]] алабындағы өзен. [[Алматы облысы]] [[Жамбыл ауданы (Алматы облысы)|Жамбыл ауданы]] жерімен ағады<ref>[https://satmaps.info/us/map-incl.php?s=100k&map=k-43-032 Топографиялық карта: k-43-032]</ref><ref>[https://satmaps.info/us/map-incl.php?s=100k&map=k-43-033 Топографиялық карта: k-43-020]</ref>. Ұзындығы 44 шақырым. == Сипаттамасы == Жетіжол жотасының етегінде [[Дегерес (өзен)|Дегерес өзенінен]] бөлініп шығып, солтүстікке қарай ағады да, [[Мұса (өзен)|Мұса өзеніне]] ([[Қопа (Іле алабындағы өзен)|Қопа]] саласы) сол жағынан құяды<ref>[http://autotourist.kz/images/upload/maps/almaty-region.jpg Алматы облысының картасы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221109171418/http://autotourist.kz/images/upload/maps/almaty-region.jpg |date=[[9 қараша]] [[2022 жыл|2022]] }}</ref>. Су алабының ауданы 352 шаршы шақырым. Жаңбыр, қар суларымен толығады. Суы үнемі сағасына жете бермейді, жауын-шашын аз жылдары жаз мезгілінде Алматы-Тараз тас жолынан өте бере тартылып қалады да, қыс айларында қайта ағыс пайда болады. Жағалауы жайдақ, кең жайылып ағады. == Жағалауы == Жағасында [[Тарғап]] ауылы бар. Өзен ауылдың ішімен ағып өтеді. == Салалары == Бірнеше салалары бар, бірақ оның бәрі кішкене бұлақтар мен жылғалар *Бұлақ (оң) *Үшбұлақ (сол) == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Жамбыл ауданы (Алматы облысы) өзендері]] [[Санат:Іле су алабы]] 153jvqrleyu5uxwqtmskrj6upzd18ut 0 695479 3482933 3386380 2025-06-24T17:42:35Z Muratkhan-M 123080 3482933 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Махмет Мұратхан |Сурет = Махмет_Мұратхан.jpg |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 15.12.1983 |Туған жері = |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = {{байрақ|Қазақстан}} |Ұлты = [[Қазақтар|Қазақ]] |Мансабы = Оқытушы |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Марапаттары = |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Махмет Мұратхан''' ([[15 желтоқсан]] [[1983 жыл]]) — [[Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті]]нің Академиялық мәселелер департаментінің директоры. [[Қазақстан Республикасы Ақпарат және коммуникациялар министрлігі|Қазақстан Республикасы Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі]] Дін істері комитетінің Кәсіби стандарт әзірлеу бойынша сараптама мүшесі, РАТТ мүшесі, Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университетінің [[Ғылыми кеңес|Ғылыми Кеңес]] мүшесі. Магистр, аға оқытушы. == Білім жолы == * 2003-2008 [[Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті|Қ.И. Сәтбаев атын. ҚазҰТУ.]] Академиялық дәрежесі: инженер-программист. (Үздік диплом)   * 2008-2013 Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті  Академиялық дәрежесі: Дінтану бакалавры.   * 2013-2015 Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті  Академиялық дәрежесі: Дінтану магистры.   * 2015- Нұр-Мүбарак ЕИМУ, магистр-оқытушы * 2017ж. Нұр-Мүбарак ЕИМУ Дінтану мамандығының докторанты == Қызметі == * 2008-2012 Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университетінің оқытушысы, программист   * 2012-2018 Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университетінің офис-регистраторы, оқытушы * 2018-2019 Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университетінің оқу-әдістемелік бөлімінің меңгерушісі, аға оқытушы * 2019-2020 Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университетінің оқу-әдістемелік басқарма басшысы, аға оқытушы * 2022-2024 - Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университетінің Академиялық мәселелер департаментінің директоры 2024 - Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті жанындағы Халықаалық ғылыми зерттеу және инновация орталығының маманы. == Ғылыми жарияланымдары == * XIX-XХ ғасырларда Шыңжаң қазақтарының діни оқу-ағарту жүйесінің қалыптасу тарихы. «Ізденіс» ғылми-әдістемелік журналы №1 (2) 2014.9-12 бет. * Ислам дінің Қытай қазақтарының мәдениетіне жасаған ықпалы. «Зияткер» ғылми-әдістемелік педагогикалық журналы. №04 (04) 2014 желтоқсан,10-11 бет. * Исламдағы үміт пен үмітсіздік мәселесі. http://www.e-islam.kz * Шәкәрім өзіне ұстаз тұтқан Ысмайыл Ғаспралы кім еді?. http://www.islam.kz {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161016182004/http://islam.kz/ |date=2016-10-16 }} http://islam.kz * Ислами білім берудің қазақстандық моделі: исламтану ғылымының өткені мен бүгіні. ҚазҰУ хабаршысы., Мәдениеттану сериясы. 3 (57) 2016. 114-119 бет * Қытай қазақтары мәдениетіндегі ислами құндылықтар. ҚазҰУ хабаршысы. Мәдениеттану сериясы 4 (58) 2016 154-162 бет * Хафизуддин Кердери және оның еңбектеріндегі сауда-саттық мәселелері Қазақстанның ғылымы мен өмірі. №2. 258-264 бет * Хафизуддин Кердери және оның өмір сүрген дәуірі. Қазақстанның ғылымы мен өмірі-№3(46) 2017. 261-268 бет * Socio-psychological characteristics of religious persons. ҚазҰПУ хабаршысы. ҚазҰПУ хабаршысы. Психология сериясы. №2 (51) 2017. 118-121 беттер * Экономиканың Исламдық үлгісі: анықтамасы, жүйесі, мақсаттары. Қазақстанның ғылымы мен өмірі. Қазақстанның ғылымы мен өмірі. №5. 79-84 бет * Матуриди ақидасының Ақыт Үлімжіұлы шығармаларында көрініс табуы. ҚазҰУ хабаршысы. Мәдениеттану сериясы. №4 (62) 2017. 147-154 бет * The formation of religious educational system of kazakhs in China Materials of the XIII International scientific and practical Conference Science without borders – 2018 March 30-April 7 , 2018 Political science. History. Law. Psychology and sociology. Philosophy. * Қытай қазақтарының діни білім беру жүйесіндегі «Абақия» медресесінің орны. ҚазҰУ хабаршысы. Мәдениеттану сериясы. №1 (63) 2018. 147-154 бет * Ақыт Үлімжіұлының ақыретке байланысты көзқарастары Фараби əлемі Фараби əлеміатты студенттер мен жас ғалымдардың халықаралық ғылыми конференция материалдары. Алматы, Қазақстан, 6-9 сəуір 2020 ж. 380-388 бет * Ақыт Үлімжіұлының діни дүниетанымындағы ерекшеліктер. ҚазҰУ хабаршысы. Философия, мəдениеттану, саясаттану сериясы. №2 (68). 2019. 171-179 бет * Зар заман ақындарының өр Алтайдағы заңғар өкілі – Ақыт Үлімжіұлы. Islam.kz сайты * The Importance of Religious Education in Consolidating Kazakh Identity in China: An Historical Approach. Religious Education Religious Education. VOL. 116. NO. 5. p.&nbsp;521-530 * Дуальность социума «гармония – дисгармония»: взгляд через призму коранического откровения. ҚазҰУ хабаршысы. Философия, мəдениеттану, саясаттану сериясы. №1 (63). 2018. 78-87 б. * Яһудилік ең алғашқы монотейстік дін бе?. - Islam.kz * Relationship between religion and customs law in traditional kazakh society. ҚазҰУ хабаршысы. Дінтану сериясы. №3 (31) 2022. p 36-44. * Ақыт Үлімжіұлының «Дəлаилүл-Ғақлия» өлеңіндегі діни ой-толғамдар. https://kazislam.kz/a-yt-limzhi-lyny-d-lail-l-a-liya/ * Ақыт Үлімжіұлының «Жиырма тоғыз қаріп» өлеңіндегі иман мәселелері. Abai.kz == Баяндама материалдары. == * Діни білім беру орталықтары: кеше жəне бүгіні. Исламтану жəне араб филологиясы мəселелері. халықаралық ғылыми-тəжірибелік конференция. 2014. 13 том. 74-81 бет. * Шығыс Түркістан өңіріне исламның таралуы Исламтану жəне араб филологиясы мəселелері. халықаралық ғылыми-тəжірибелік конференция. 2015ж. 14 том. 125-130 бет. * Әл-Кердери еңбектеріндегі кылмыстық іске қатысты үкімдер мәселесі. Исламтану жəне араб филологиясы мəселелері.  халықаралық ғылыми-тəжірибелік конференция. 2017ж. 15 том. 122-138 бет. * Ислам этикасындағы «ар» түсінігінің этимологиясы. ьИсламтану жəне араб филологиясы мəселелері.халықаралық ғылыми-тəжірибелік конференция. 2017ж. 15 том. 184-195 бет. * Ислам құқықтық концепциясындағы баланың өмір сүру құқығының бейнеленуі. Исламтану жəне араб филологиясы мəселелері. халықаралық ғылыми-тəжірибелік конференция.  2017ж. 16 том. 172-177 беттер. * Имам ат-Табаридің өмірі және сенімдік көзқарасы. Исламтану жəне араб филологиясы мəселелері. халықаралық ғылыми-тəжірибелік конференция. 2017ж. 16 том. 201-208 беттер. * ХХ ғасырдағы Қытай қазақтарының діни жағдайы және қытай компартиясының діни саясаты. Исламтану жəне араб филологиясы мəселелері. халықаралық ғылыми-тəжірибелік конференция. 2019ж. XVII том. – 73-83 бет. == Оқу құралдары == * "Салыстырмалы дінтану". Оқу құралы. 2017ж. "Нұр-Мүбарак " баспасы -288 бет. * "Яһудилік (тарихы, сенімі, құлшылығы)". Оқу құралы. - Алматы, 2019. 159 бет == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{DEFAULTSORT:Мұратхан_Махмет}} hms4mce91td1b2rv26br8culdzh4l79 3482934 3482933 2025-06-24T17:42:58Z Muratkhan-M 123080 3482934 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Махмет Мұратхан |Сурет = Махмет_Мұратхан.jpg |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 15.12.1983 |Туған жері = |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = {{байрақ|Қазақстан}} |Ұлты = [[Қазақтар|Қазақ]] |Мансабы = Оқытушы |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Марапаттары = |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Махмет Мұратхан''' ([[15 желтоқсан]] [[1983 жыл]]) — [[Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті]]нің Академиялық мәселелер департаментінің директоры. [[Қазақстан Республикасы Ақпарат және коммуникациялар министрлігі|Қазақстан Республикасы Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі]] Дін істері комитетінің Кәсіби стандарт әзірлеу бойынша сараптама мүшесі, РАТТ мүшесі, Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университетінің [[Ғылыми кеңес|Ғылыми Кеңес]] мүшесі. Магистр, аға оқытушы. == Білім жолы == * 2003-2008 [[Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті|Қ.И. Сәтбаев атын. ҚазҰТУ.]] Академиялық дәрежесі: инженер-программист. (Үздік диплом)   * 2008-2013 Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті  Академиялық дәрежесі: Дінтану бакалавры.   * 2013-2015 Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті  Академиялық дәрежесі: Дінтану магистры.   * 2015- Нұр-Мүбарак ЕИМУ, магистр-оқытушы * 2017ж. Нұр-Мүбарак ЕИМУ Дінтану мамандығының докторанты == Қызметі == * 2008-2012 Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университетінің оқытушысы, программист   * 2012-2018 Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университетінің офис-регистраторы, оқытушы * 2018-2019 Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университетінің оқу-әдістемелік бөлімінің меңгерушісі, аға оқытушы * 2019-2020 Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университетінің оқу-әдістемелік басқарма басшысы, аға оқытушы * 2022-2024 - Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университетінің Академиялық мәселелер департаментінің директоры * 2024 - Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті жанындағы Халықаалық ғылыми зерттеу және инновация орталығының маманы. == Ғылыми жарияланымдары == * XIX-XХ ғасырларда Шыңжаң қазақтарының діни оқу-ағарту жүйесінің қалыптасу тарихы. «Ізденіс» ғылми-әдістемелік журналы №1 (2) 2014.9-12 бет. * Ислам дінің Қытай қазақтарының мәдениетіне жасаған ықпалы. «Зияткер» ғылми-әдістемелік педагогикалық журналы. №04 (04) 2014 желтоқсан,10-11 бет. * Исламдағы үміт пен үмітсіздік мәселесі. http://www.e-islam.kz * Шәкәрім өзіне ұстаз тұтқан Ысмайыл Ғаспралы кім еді?. http://www.islam.kz {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161016182004/http://islam.kz/ |date=2016-10-16 }} http://islam.kz * Ислами білім берудің қазақстандық моделі: исламтану ғылымының өткені мен бүгіні. ҚазҰУ хабаршысы., Мәдениеттану сериясы. 3 (57) 2016. 114-119 бет * Қытай қазақтары мәдениетіндегі ислами құндылықтар. ҚазҰУ хабаршысы. Мәдениеттану сериясы 4 (58) 2016 154-162 бет * Хафизуддин Кердери және оның еңбектеріндегі сауда-саттық мәселелері Қазақстанның ғылымы мен өмірі. №2. 258-264 бет * Хафизуддин Кердери және оның өмір сүрген дәуірі. Қазақстанның ғылымы мен өмірі-№3(46) 2017. 261-268 бет * Socio-psychological characteristics of religious persons. ҚазҰПУ хабаршысы. ҚазҰПУ хабаршысы. Психология сериясы. №2 (51) 2017. 118-121 беттер * Экономиканың Исламдық үлгісі: анықтамасы, жүйесі, мақсаттары. Қазақстанның ғылымы мен өмірі. Қазақстанның ғылымы мен өмірі. №5. 79-84 бет * Матуриди ақидасының Ақыт Үлімжіұлы шығармаларында көрініс табуы. ҚазҰУ хабаршысы. Мәдениеттану сериясы. №4 (62) 2017. 147-154 бет * The formation of religious educational system of kazakhs in China Materials of the XIII International scientific and practical Conference Science without borders – 2018 March 30-April 7 , 2018 Political science. History. Law. Psychology and sociology. Philosophy. * Қытай қазақтарының діни білім беру жүйесіндегі «Абақия» медресесінің орны. ҚазҰУ хабаршысы. Мәдениеттану сериясы. №1 (63) 2018. 147-154 бет * Ақыт Үлімжіұлының ақыретке байланысты көзқарастары Фараби əлемі Фараби əлеміатты студенттер мен жас ғалымдардың халықаралық ғылыми конференция материалдары. Алматы, Қазақстан, 6-9 сəуір 2020 ж. 380-388 бет * Ақыт Үлімжіұлының діни дүниетанымындағы ерекшеліктер. ҚазҰУ хабаршысы. Философия, мəдениеттану, саясаттану сериясы. №2 (68). 2019. 171-179 бет * Зар заман ақындарының өр Алтайдағы заңғар өкілі – Ақыт Үлімжіұлы. Islam.kz сайты * The Importance of Religious Education in Consolidating Kazakh Identity in China: An Historical Approach. Religious Education Religious Education. VOL. 116. NO. 5. p.&nbsp;521-530 * Дуальность социума «гармония – дисгармония»: взгляд через призму коранического откровения. ҚазҰУ хабаршысы. Философия, мəдениеттану, саясаттану сериясы. №1 (63). 2018. 78-87 б. * Яһудилік ең алғашқы монотейстік дін бе?. - Islam.kz * Relationship between religion and customs law in traditional kazakh society. ҚазҰУ хабаршысы. Дінтану сериясы. №3 (31) 2022. p 36-44. * Ақыт Үлімжіұлының «Дəлаилүл-Ғақлия» өлеңіндегі діни ой-толғамдар. https://kazislam.kz/a-yt-limzhi-lyny-d-lail-l-a-liya/ * Ақыт Үлімжіұлының «Жиырма тоғыз қаріп» өлеңіндегі иман мәселелері. Abai.kz == Баяндама материалдары. == * Діни білім беру орталықтары: кеше жəне бүгіні. Исламтану жəне араб филологиясы мəселелері. халықаралық ғылыми-тəжірибелік конференция. 2014. 13 том. 74-81 бет. * Шығыс Түркістан өңіріне исламның таралуы Исламтану жəне араб филологиясы мəселелері. халықаралық ғылыми-тəжірибелік конференция. 2015ж. 14 том. 125-130 бет. * Әл-Кердери еңбектеріндегі кылмыстық іске қатысты үкімдер мәселесі. Исламтану жəне араб филологиясы мəселелері.  халықаралық ғылыми-тəжірибелік конференция. 2017ж. 15 том. 122-138 бет. * Ислам этикасындағы «ар» түсінігінің этимологиясы. ьИсламтану жəне араб филологиясы мəселелері.халықаралық ғылыми-тəжірибелік конференция. 2017ж. 15 том. 184-195 бет. * Ислам құқықтық концепциясындағы баланың өмір сүру құқығының бейнеленуі. Исламтану жəне араб филологиясы мəселелері. халықаралық ғылыми-тəжірибелік конференция.  2017ж. 16 том. 172-177 беттер. * Имам ат-Табаридің өмірі және сенімдік көзқарасы. Исламтану жəне араб филологиясы мəселелері. халықаралық ғылыми-тəжірибелік конференция. 2017ж. 16 том. 201-208 беттер. * ХХ ғасырдағы Қытай қазақтарының діни жағдайы және қытай компартиясының діни саясаты. Исламтану жəне араб филологиясы мəселелері. халықаралық ғылыми-тəжірибелік конференция. 2019ж. XVII том. – 73-83 бет. == Оқу құралдары == * "Салыстырмалы дінтану". Оқу құралы. 2017ж. "Нұр-Мүбарак " баспасы -288 бет. * "Яһудилік (тарихы, сенімі, құлшылығы)". Оқу құралы. - Алматы, 2019. 159 бет == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{DEFAULTSORT:Мұратхан_Махмет}} 3lsul6txawu8z0ni4x1qfghvlxydjb0 3482936 3482934 2025-06-24T17:43:45Z Muratkhan-M 123080 3482936 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Махмет Мұратхан |Сурет = Махмет_Мұратхан.jpg |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 15.12.1983 |Туған жері = |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = {{байрақ|Қазақстан}} |Ұлты = [[Қазақтар|Қазақ]] |Мансабы = Оқытушы |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Марапаттары = |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Махмет Мұратхан''' ([[15 желтоқсан]] [[1983 жыл]]) — [[Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті]]нің Академиялық мәселелер департаментінің директоры. [[Қазақстан Республикасы Ақпарат және коммуникациялар министрлігі|Қазақстан Республикасы Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі]] Дін істері комитетінің Кәсіби стандарт әзірлеу бойынша сараптама мүшесі, РАТТ мүшесі, Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университетінің [[Ғылыми кеңес|Ғылыми Кеңес]] мүшесі. Магистр, аға оқытушы. == Білім жолы == * 2003-2008 [[Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті|Қ.И. Сәтбаев атын. ҚазҰТУ.]] Академиялық дәрежесі: инженер-программист. (Үздік диплом)   * 2008-2013 Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті  Академиялық дәрежесі: Дінтану бакалавры.   * 2013-2015 Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті  Академиялық дәрежесі: Дінтану магистры.   * 2015- Нұр-Мүбарак ЕИМУ, магистр-оқытушы * 2017ж. Нұр-Мүбарак ЕИМУ Дінтану мамандығының докторанты == Қызметі == * 2008-2012 Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университетінің оқытушысы, программист   * 2012-2018 Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университетінің офис-регистраторы, оқытушы * 2018-2019 Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университетінің оқу-әдістемелік бөлімінің меңгерушісі, аға оқытушы * 2019-2020 Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университетінің оқу-әдістемелік басқарма басшысы, аға оқытушы * 2022-2024 - Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университетінің Академиялық мәселелер департаментінің директоры * 2024 - Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті жанындағы Халықаралық ғылыми-зерттеу және инновация орталығының маманы. == Ғылыми жарияланымдары == * XIX-XХ ғасырларда Шыңжаң қазақтарының діни оқу-ағарту жүйесінің қалыптасу тарихы. «Ізденіс» ғылми-әдістемелік журналы №1 (2) 2014.9-12 бет. * Ислам дінің Қытай қазақтарының мәдениетіне жасаған ықпалы. «Зияткер» ғылми-әдістемелік педагогикалық журналы. №04 (04) 2014 желтоқсан,10-11 бет. * Исламдағы үміт пен үмітсіздік мәселесі. http://www.e-islam.kz * Шәкәрім өзіне ұстаз тұтқан Ысмайыл Ғаспралы кім еді?. http://www.islam.kz {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161016182004/http://islam.kz/ |date=2016-10-16 }} http://islam.kz * Ислами білім берудің қазақстандық моделі: исламтану ғылымының өткені мен бүгіні. ҚазҰУ хабаршысы., Мәдениеттану сериясы. 3 (57) 2016. 114-119 бет * Қытай қазақтары мәдениетіндегі ислами құндылықтар. ҚазҰУ хабаршысы. Мәдениеттану сериясы 4 (58) 2016 154-162 бет * Хафизуддин Кердери және оның еңбектеріндегі сауда-саттық мәселелері Қазақстанның ғылымы мен өмірі. №2. 258-264 бет * Хафизуддин Кердери және оның өмір сүрген дәуірі. Қазақстанның ғылымы мен өмірі-№3(46) 2017. 261-268 бет * Socio-psychological characteristics of religious persons. ҚазҰПУ хабаршысы. ҚазҰПУ хабаршысы. Психология сериясы. №2 (51) 2017. 118-121 беттер * Экономиканың Исламдық үлгісі: анықтамасы, жүйесі, мақсаттары. Қазақстанның ғылымы мен өмірі. Қазақстанның ғылымы мен өмірі. №5. 79-84 бет * Матуриди ақидасының Ақыт Үлімжіұлы шығармаларында көрініс табуы. ҚазҰУ хабаршысы. Мәдениеттану сериясы. №4 (62) 2017. 147-154 бет * The formation of religious educational system of kazakhs in China Materials of the XIII International scientific and practical Conference Science without borders – 2018 March 30-April 7 , 2018 Political science. History. Law. Psychology and sociology. Philosophy. * Қытай қазақтарының діни білім беру жүйесіндегі «Абақия» медресесінің орны. ҚазҰУ хабаршысы. Мәдениеттану сериясы. №1 (63) 2018. 147-154 бет * Ақыт Үлімжіұлының ақыретке байланысты көзқарастары Фараби əлемі Фараби əлеміатты студенттер мен жас ғалымдардың халықаралық ғылыми конференция материалдары. Алматы, Қазақстан, 6-9 сəуір 2020 ж. 380-388 бет * Ақыт Үлімжіұлының діни дүниетанымындағы ерекшеліктер. ҚазҰУ хабаршысы. Философия, мəдениеттану, саясаттану сериясы. №2 (68). 2019. 171-179 бет * Зар заман ақындарының өр Алтайдағы заңғар өкілі – Ақыт Үлімжіұлы. Islam.kz сайты * The Importance of Religious Education in Consolidating Kazakh Identity in China: An Historical Approach. Religious Education Religious Education. VOL. 116. NO. 5. p.&nbsp;521-530 * Дуальность социума «гармония – дисгармония»: взгляд через призму коранического откровения. ҚазҰУ хабаршысы. Философия, мəдениеттану, саясаттану сериясы. №1 (63). 2018. 78-87 б. * Яһудилік ең алғашқы монотейстік дін бе?. - Islam.kz * Relationship between religion and customs law in traditional kazakh society. ҚазҰУ хабаршысы. Дінтану сериясы. №3 (31) 2022. p 36-44. * Ақыт Үлімжіұлының «Дəлаилүл-Ғақлия» өлеңіндегі діни ой-толғамдар. https://kazislam.kz/a-yt-limzhi-lyny-d-lail-l-a-liya/ * Ақыт Үлімжіұлының «Жиырма тоғыз қаріп» өлеңіндегі иман мәселелері. Abai.kz == Баяндама материалдары. == * Діни білім беру орталықтары: кеше жəне бүгіні. Исламтану жəне араб филологиясы мəселелері. халықаралық ғылыми-тəжірибелік конференция. 2014. 13 том. 74-81 бет. * Шығыс Түркістан өңіріне исламның таралуы Исламтану жəне араб филологиясы мəселелері. халықаралық ғылыми-тəжірибелік конференция. 2015ж. 14 том. 125-130 бет. * Әл-Кердери еңбектеріндегі кылмыстық іске қатысты үкімдер мәселесі. Исламтану жəне араб филологиясы мəселелері.  халықаралық ғылыми-тəжірибелік конференция. 2017ж. 15 том. 122-138 бет. * Ислам этикасындағы «ар» түсінігінің этимологиясы. ьИсламтану жəне араб филологиясы мəселелері.халықаралық ғылыми-тəжірибелік конференция. 2017ж. 15 том. 184-195 бет. * Ислам құқықтық концепциясындағы баланың өмір сүру құқығының бейнеленуі. Исламтану жəне араб филологиясы мəселелері. халықаралық ғылыми-тəжірибелік конференция.  2017ж. 16 том. 172-177 беттер. * Имам ат-Табаридің өмірі және сенімдік көзқарасы. Исламтану жəне араб филологиясы мəселелері. халықаралық ғылыми-тəжірибелік конференция. 2017ж. 16 том. 201-208 беттер. * ХХ ғасырдағы Қытай қазақтарының діни жағдайы және қытай компартиясының діни саясаты. Исламтану жəне араб филологиясы мəселелері. халықаралық ғылыми-тəжірибелік конференция. 2019ж. XVII том. – 73-83 бет. == Оқу құралдары == * "Салыстырмалы дінтану". Оқу құралы. 2017ж. "Нұр-Мүбарак " баспасы -288 бет. * "Яһудилік (тарихы, сенімі, құлшылығы)". Оқу құралы. - Алматы, 2019. 159 бет == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{DEFAULTSORT:Мұратхан_Махмет}} 4ug9qdosq1n9n78loue397swz6ps7vo 3482937 3482936 2025-06-24T17:44:18Z Muratkhan-M 123080 3482937 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Махмет Мұратхан |Сурет = Махмет_Мұратхан.jpg |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 15.12.1983 |Туған жері = |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = {{байрақ|Қазақстан}} |Ұлты = [[Қазақтар|Қазақ]] |Мансабы = Оқытушы |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Марапаттары = |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Махмет Мұратхан''' ([[15 желтоқсан]] [[1983 жыл]]) — [[Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті]]нің Академиялық мәселелер департаментінің директоры. [[Қазақстан Республикасы Ақпарат және коммуникациялар министрлігі|Қазақстан Республикасы Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі]] Дін істері комитетінің Кәсіби стандарт әзірлеу бойынша сараптама мүшесі, РАТТ мүшесі, Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университетінің [[Ғылыми кеңес|Ғылыми Кеңес]] мүшесі. Магистр, аға оқытушы. == Білім жолы == * 2003-2008 [[Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті|Қ.И. Сәтбаев атын. ҚазҰТУ.]] Академиялық дәрежесі: инженер-программист. (Үздік диплом)   * 2008-2013 Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті  Академиялық дәрежесі: Дінтану бакалавры.   * 2013-2015 Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті  Академиялық дәрежесі: Дінтану магистры.   * 2015- Нұр-Мүбарак ЕИМУ, магистр-оқытушы * 2017ж. Нұр-Мүбарак ЕИМУ Дінтану мамандығының докторанты == Қызметі == * 2008-2012 Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университетінің оқытушысы, программист   * 2012-2018 Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университетінің офис-регистраторы, оқытушы * 2018-2019 Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университетінің оқу-әдістемелік бөлімінің меңгерушісі, аға оқытушы * 2019-2020 Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университетінің оқу-әдістемелік басқарма басшысы, аға оқытушы * 2022-2025 - Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университетінің Академиялық мәселелер департаментінің директоры * 2025 жылы сәуір айынан - Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті жанындағы Халықаралық ғылыми-зерттеу және инновация орталығының маманы. == Ғылыми жарияланымдары == * XIX-XХ ғасырларда Шыңжаң қазақтарының діни оқу-ағарту жүйесінің қалыптасу тарихы. «Ізденіс» ғылми-әдістемелік журналы №1 (2) 2014.9-12 бет. * Ислам дінің Қытай қазақтарының мәдениетіне жасаған ықпалы. «Зияткер» ғылми-әдістемелік педагогикалық журналы. №04 (04) 2014 желтоқсан,10-11 бет. * Исламдағы үміт пен үмітсіздік мәселесі. http://www.e-islam.kz * Шәкәрім өзіне ұстаз тұтқан Ысмайыл Ғаспралы кім еді?. http://www.islam.kz {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161016182004/http://islam.kz/ |date=2016-10-16 }} http://islam.kz * Ислами білім берудің қазақстандық моделі: исламтану ғылымының өткені мен бүгіні. ҚазҰУ хабаршысы., Мәдениеттану сериясы. 3 (57) 2016. 114-119 бет * Қытай қазақтары мәдениетіндегі ислами құндылықтар. ҚазҰУ хабаршысы. Мәдениеттану сериясы 4 (58) 2016 154-162 бет * Хафизуддин Кердери және оның еңбектеріндегі сауда-саттық мәселелері Қазақстанның ғылымы мен өмірі. №2. 258-264 бет * Хафизуддин Кердери және оның өмір сүрген дәуірі. Қазақстанның ғылымы мен өмірі-№3(46) 2017. 261-268 бет * Socio-psychological characteristics of religious persons. ҚазҰПУ хабаршысы. ҚазҰПУ хабаршысы. Психология сериясы. №2 (51) 2017. 118-121 беттер * Экономиканың Исламдық үлгісі: анықтамасы, жүйесі, мақсаттары. Қазақстанның ғылымы мен өмірі. Қазақстанның ғылымы мен өмірі. №5. 79-84 бет * Матуриди ақидасының Ақыт Үлімжіұлы шығармаларында көрініс табуы. ҚазҰУ хабаршысы. Мәдениеттану сериясы. №4 (62) 2017. 147-154 бет * The formation of religious educational system of kazakhs in China Materials of the XIII International scientific and practical Conference Science without borders – 2018 March 30-April 7 , 2018 Political science. History. Law. Psychology and sociology. Philosophy. * Қытай қазақтарының діни білім беру жүйесіндегі «Абақия» медресесінің орны. ҚазҰУ хабаршысы. Мәдениеттану сериясы. №1 (63) 2018. 147-154 бет * Ақыт Үлімжіұлының ақыретке байланысты көзқарастары Фараби əлемі Фараби əлеміатты студенттер мен жас ғалымдардың халықаралық ғылыми конференция материалдары. Алматы, Қазақстан, 6-9 сəуір 2020 ж. 380-388 бет * Ақыт Үлімжіұлының діни дүниетанымындағы ерекшеліктер. ҚазҰУ хабаршысы. Философия, мəдениеттану, саясаттану сериясы. №2 (68). 2019. 171-179 бет * Зар заман ақындарының өр Алтайдағы заңғар өкілі – Ақыт Үлімжіұлы. Islam.kz сайты * The Importance of Religious Education in Consolidating Kazakh Identity in China: An Historical Approach. Religious Education Religious Education. VOL. 116. NO. 5. p.&nbsp;521-530 * Дуальность социума «гармония – дисгармония»: взгляд через призму коранического откровения. ҚазҰУ хабаршысы. Философия, мəдениеттану, саясаттану сериясы. №1 (63). 2018. 78-87 б. * Яһудилік ең алғашқы монотейстік дін бе?. - Islam.kz * Relationship between religion and customs law in traditional kazakh society. ҚазҰУ хабаршысы. Дінтану сериясы. №3 (31) 2022. p 36-44. * Ақыт Үлімжіұлының «Дəлаилүл-Ғақлия» өлеңіндегі діни ой-толғамдар. https://kazislam.kz/a-yt-limzhi-lyny-d-lail-l-a-liya/ * Ақыт Үлімжіұлының «Жиырма тоғыз қаріп» өлеңіндегі иман мәселелері. Abai.kz == Баяндама материалдары. == * Діни білім беру орталықтары: кеше жəне бүгіні. Исламтану жəне араб филологиясы мəселелері. халықаралық ғылыми-тəжірибелік конференция. 2014. 13 том. 74-81 бет. * Шығыс Түркістан өңіріне исламның таралуы Исламтану жəне араб филологиясы мəселелері. халықаралық ғылыми-тəжірибелік конференция. 2015ж. 14 том. 125-130 бет. * Әл-Кердери еңбектеріндегі кылмыстық іске қатысты үкімдер мәселесі. Исламтану жəне араб филологиясы мəселелері.  халықаралық ғылыми-тəжірибелік конференция. 2017ж. 15 том. 122-138 бет. * Ислам этикасындағы «ар» түсінігінің этимологиясы. ьИсламтану жəне араб филологиясы мəселелері.халықаралық ғылыми-тəжірибелік конференция. 2017ж. 15 том. 184-195 бет. * Ислам құқықтық концепциясындағы баланың өмір сүру құқығының бейнеленуі. Исламтану жəне араб филологиясы мəселелері. халықаралық ғылыми-тəжірибелік конференция.  2017ж. 16 том. 172-177 беттер. * Имам ат-Табаридің өмірі және сенімдік көзқарасы. Исламтану жəне араб филологиясы мəселелері. халықаралық ғылыми-тəжірибелік конференция. 2017ж. 16 том. 201-208 беттер. * ХХ ғасырдағы Қытай қазақтарының діни жағдайы және қытай компартиясының діни саясаты. Исламтану жəне араб филологиясы мəселелері. халықаралық ғылыми-тəжірибелік конференция. 2019ж. XVII том. – 73-83 бет. == Оқу құралдары == * "Салыстырмалы дінтану". Оқу құралы. 2017ж. "Нұр-Мүбарак " баспасы -288 бет. * "Яһудилік (тарихы, сенімі, құлшылығы)". Оқу құралы. - Алматы, 2019. 159 бет == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{DEFAULTSORT:Мұратхан_Махмет}} jixgd7eibgljap0phfd3actu09clxty 3482939 3482937 2025-06-24T17:45:21Z Muratkhan-M 123080 3482939 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Махмет Мұратхан |Сурет = Махмет_Мұратхан.jpg |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 15.12.1983 |Туған жері = |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = {{байрақ|Қазақстан}} |Ұлты = [[Қазақтар|Қазақ]] |Мансабы = Оқытушы |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Марапаттары = |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Махмет Мұратхан''' ([[15 желтоқсан]] [[1983 жыл]]) — [[Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті]]нің Академиялық мәселелер департаментінің директоры. [[Қазақстан Республикасы Ақпарат және коммуникациялар министрлігі|Қазақстан Республикасы Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі]] Дін істері комитетінің Кәсіби стандарт әзірлеу бойынша сараптама мүшесі, РАТТ мүшесі, Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университетінің [[Ғылыми кеңес|Ғылыми Кеңес]] мүшесі. Магистр, аға оқытушы. == Білім жолы == * 2003-2008 [[Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті|Қ.И. Сәтбаев атын. ҚазҰТУ.]] Академиялық дәрежесі: инженер-программист. (Үздік диплом)   * 2008-2013 Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті  Академиялық дәрежесі: Дінтану бакалавры.   * 2013-2015 Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті  Академиялық дәрежесі: Дінтану магистры.   * 2015- Нұр-Мүбарак ЕИМУ, магистр-оқытушы * 2017ж. Нұр-Мүбарак ЕИМУ Дінтану мамандығының докторанты == Қызметі == * 2008-2012 Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университетінің оқытушысы, программист   * 2012-2018 Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университетінің офис-регистраторы, оқытушы * 2018-2019 Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университетінің оқу-әдістемелік бөлімінің меңгерушісі, аға оқытушы * 2019-2020 Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университетінің оқу-әдістемелік басқарма басшысы, аға оқытушы * 2022 - Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университетінің Академиялық мәселелер департаментінің директоры == Ғылыми жарияланымдары == * XIX-XХ ғасырларда Шыңжаң қазақтарының діни оқу-ағарту жүйесінің қалыптасу тарихы. «Ізденіс» ғылми-әдістемелік журналы №1 (2) 2014.9-12 бет. * Ислам дінің Қытай қазақтарының мәдениетіне жасаған ықпалы. «Зияткер» ғылми-әдістемелік педагогикалық журналы. №04 (04) 2014 желтоқсан,10-11 бет. * Исламдағы үміт пен үмітсіздік мәселесі. http://www.e-islam.kz * Шәкәрім өзіне ұстаз тұтқан Ысмайыл Ғаспралы кім еді?. http://www.islam.kz {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161016182004/http://islam.kz/ |date=2016-10-16 }} http://islam.kz * Ислами білім берудің қазақстандық моделі: исламтану ғылымының өткені мен бүгіні. ҚазҰУ хабаршысы., Мәдениеттану сериясы. 3 (57) 2016. 114-119 бет * Қытай қазақтары мәдениетіндегі ислами құндылықтар. ҚазҰУ хабаршысы. Мәдениеттану сериясы 4 (58) 2016 154-162 бет * Хафизуддин Кердери және оның еңбектеріндегі сауда-саттық мәселелері Қазақстанның ғылымы мен өмірі. №2. 258-264 бет * Хафизуддин Кердери және оның өмір сүрген дәуірі. Қазақстанның ғылымы мен өмірі-№3(46) 2017. 261-268 бет * Socio-psychological characteristics of religious persons. ҚазҰПУ хабаршысы. ҚазҰПУ хабаршысы. Психология сериясы. №2 (51) 2017. 118-121 беттер * Экономиканың Исламдық үлгісі: анықтамасы, жүйесі, мақсаттары. Қазақстанның ғылымы мен өмірі. Қазақстанның ғылымы мен өмірі. №5. 79-84 бет * Матуриди ақидасының Ақыт Үлімжіұлы шығармаларында көрініс табуы. ҚазҰУ хабаршысы. Мәдениеттану сериясы. №4 (62) 2017. 147-154 бет * The formation of religious educational system of kazakhs in China Materials of the XIII International scientific and practical Conference Science without borders – 2018 March 30-April 7 , 2018 Political science. History. Law. Psychology and sociology. Philosophy. * Қытай қазақтарының діни білім беру жүйесіндегі «Абақия» медресесінің орны. ҚазҰУ хабаршысы. Мәдениеттану сериясы. №1 (63) 2018. 147-154 бет * Ақыт Үлімжіұлының ақыретке байланысты көзқарастары Фараби əлемі Фараби əлеміатты студенттер мен жас ғалымдардың халықаралық ғылыми конференция материалдары. Алматы, Қазақстан, 6-9 сəуір 2020 ж. 380-388 бет * Ақыт Үлімжіұлының діни дүниетанымындағы ерекшеліктер. ҚазҰУ хабаршысы. Философия, мəдениеттану, саясаттану сериясы. №2 (68). 2019. 171-179 бет * Зар заман ақындарының өр Алтайдағы заңғар өкілі – Ақыт Үлімжіұлы. Islam.kz сайты * The Importance of Religious Education in Consolidating Kazakh Identity in China: An Historical Approach. Religious Education Religious Education. VOL. 116. NO. 5. p.&nbsp;521-530 * Дуальность социума «гармония – дисгармония»: взгляд через призму коранического откровения. ҚазҰУ хабаршысы. Философия, мəдениеттану, саясаттану сериясы. №1 (63). 2018. 78-87 б. * Яһудилік ең алғашқы монотейстік дін бе?. - Islam.kz * Relationship between religion and customs law in traditional kazakh society. ҚазҰУ хабаршысы. Дінтану сериясы. №3 (31) 2022. p 36-44. * Ақыт Үлімжіұлының «Дəлаилүл-Ғақлия» өлеңіндегі діни ой-толғамдар. https://kazislam.kz/a-yt-limzhi-lyny-d-lail-l-a-liya/ * Ақыт Үлімжіұлының «Жиырма тоғыз қаріп» өлеңіндегі иман мәселелері. Abai.kz == Баяндама материалдары. == * Діни білім беру орталықтары: кеше жəне бүгіні. Исламтану жəне араб филологиясы мəселелері. халықаралық ғылыми-тəжірибелік конференция. 2014. 13 том. 74-81 бет. * Шығыс Түркістан өңіріне исламның таралуы Исламтану жəне араб филологиясы мəселелері. халықаралық ғылыми-тəжірибелік конференция. 2015ж. 14 том. 125-130 бет. * Әл-Кердери еңбектеріндегі кылмыстық іске қатысты үкімдер мәселесі. Исламтану жəне араб филологиясы мəселелері.  халықаралық ғылыми-тəжірибелік конференция. 2017ж. 15 том. 122-138 бет. * Ислам этикасындағы «ар» түсінігінің этимологиясы. ьИсламтану жəне араб филологиясы мəселелері.халықаралық ғылыми-тəжірибелік конференция. 2017ж. 15 том. 184-195 бет. * Ислам құқықтық концепциясындағы баланың өмір сүру құқығының бейнеленуі. Исламтану жəне араб филологиясы мəселелері. халықаралық ғылыми-тəжірибелік конференция.  2017ж. 16 том. 172-177 беттер. * Имам ат-Табаридің өмірі және сенімдік көзқарасы. Исламтану жəне араб филологиясы мəселелері. халықаралық ғылыми-тəжірибелік конференция. 2017ж. 16 том. 201-208 беттер. * ХХ ғасырдағы Қытай қазақтарының діни жағдайы және қытай компартиясының діни саясаты. Исламтану жəне араб филологиясы мəселелері. халықаралық ғылыми-тəжірибелік конференция. 2019ж. XVII том. – 73-83 бет. == Оқу құралдары == * "Салыстырмалы дінтану". Оқу құралы. 2017ж. "Нұр-Мүбарак " баспасы -288 бет. * "Яһудилік (тарихы, сенімі, құлшылығы)". Оқу құралы. - Алматы, 2019. 159 бет == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{DEFAULTSORT:Мұратхан_Махмет}} tsvvquop8s4hj4busashwsgzxv4zxih 3 696957 3483105 3137544 2025-06-25T06:13:07Z Cabayi 54188 Cabayi [[Қатысушы талқылауы:Lapanikapapu]] бетін [[Қатысушы талқылауы:Renamed user 544b69ca454810ff3536913354015cf1]] бетіне жылжытты (айдатқыш қалдырмады): Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Lapanikapapu|Lapanikapapu]]" to "[[Special:CentralAuth/Renamed user 544b69ca454810ff3536913354015cf1|Renamed user 544b69ca454810ff3536913354015cf1]]" 3137544 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Lapanikapapu}} -- [[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]] 14:15, 2023 ж. наурыздың 2 (+06) izkzo5nuncw10ajubm8gfphuod0oor0 2 700124 3482834 3481755 2025-06-24T12:22:45Z Casserium 68287 3482834 wikitext text/x-wiki == Басшылары == {| class="wikitable" |- ! № !! Аты-жөні !! colspan="2"| Басқарған жылдар !! Лауазымы |- | 2 || [[Юрий Крылов]] || <br>1996 || <br>2000 || Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешенінің бас директоры |- | 2 || [[Мақат Кәбірұлы Садық|Махат Садық]] || <br>2000 || <br>2005 || Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешенінің бас директоры |- | 2 || [[Бауыржан Айтқазин]] || <br>2005 || <br>2007 || Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешенінің бас директоры |- | 2 || [[Айбек Юсуп]] || <br>2007 || <br>2009 || Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешенінің бас директоры |- | 2 || [[Ерлан Халижанұлы Бекхожин|Ерлан Бекхожин]] || <br>2009 || <br>2019 || Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешенінің бас директоры |- | 2 || [[Раушан Қажыбаева]] || <br>2019 || <br>2003 || Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешенінің бас директоры |} dtl4cjqi0992x2cw8ley6wxucns1tsn 3482836 3482834 2025-06-24T12:27:30Z Casserium 68287 /* Басшылары */ 3482836 wikitext text/x-wiki == Басшылары == {| class="wikitable" |- ! № !! Аты-жөні !! colspan="2"| Басқарған жылдар !! Лауазымы |- | 2 || [[Юрий Крылов]] || <br>1996 || <br>2000 || Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешенінің бас директоры |- | 2 || [[Мақат Кәбірұлы Садық|Махат Садық]] || <br>2000 || <br>2005 || Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешенінің бас директоры |- | 2 || [[Бауыржан Айтқазин]] || <br>2005 || <br>2007 || Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешенінің бас директоры |- | 2 || [[Айбек Юсуп]] || <br>2007 || <br>2009 || Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешенінің бас директоры |- | 2 || [[Ерлан Халижанұлы Бекхожин|Ерлан Бекхожин]] || 23 ақпан<br>2009 || 20 тамыз<br>2019 || Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешенінің бас директоры |- | 2 || [[Раушан Жаңабергенқызы Қажыбаева|Раушан Қажыбаева]] || 27 тамыз<br>2019 || қызметте || Қазақстан Республикасы Президенті Телерадиокешенінің бас директоры |} s1yfqdsal5e1g26u8efmt1lfgse2ab6 3482838 3482836 2025-06-24T12:33:44Z Casserium 68287 /* Басшылары */ 3482838 wikitext text/x-wiki == Басшылары == {| class="wikitable" |- ! № !! Аты-жөні !! colspan="2"| Басқарған жылдар !! Лауазымы |- | 2 || [[Юрий Михайлович Крылов|Юрий Крылов]] || 1997 || 2000 || Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешенінің бас директоры |- | 2 || [[Мақат Кәбірұлы Садық|Махат Садық]] || 2000 || 2005 || Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешенінің бас директоры |- | 2 || [[Бауыржан Ахметханұлы Айтқазин|Бауыржан Айтқазин]] || 2005 || 2007 || Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешенінің бас директоры |- | 2 || [[Айбек Юсуп]] || 2007 || 2009 || Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешенінің бас директоры |- | 2 || [[Ерлан Халижанұлы Бекхожин|Ерлан Бекхожин]] || 23 ақпан<br>2009 || 20 тамыз<br>2019 || Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешенінің бас директоры |- | 2 || [[Раушан Жаңабергенқызы Қажыбаева|Раушан Қажыбаева]] || 27 тамыз<br>2019 || қызметте || Қазақстан Республикасы Президенті Телерадиокешенінің бас директоры |} 3f5f6zzgz969ul4mfnm4834ocj9owcz 3482842 3482838 2025-06-24T12:37:57Z Casserium 68287 /* Басшылары */ 3482842 wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 3482854 3482842 2025-06-24T13:06:30Z Casserium 68287 3482854 wikitext text/x-wiki '''Раушан Жаңабергенқызы Қажыбаева''' — ikq9pnbrw4xek6elo37fkrhjr9o2wp8 3482863 3482854 2025-06-24T13:18:43Z Casserium 68287 3482863 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = | Қазақша есімі = Раушан Жаңабергенқызы Қажыбаева | Шынайы есімі = | Суреті = | Сурет ені = | Атауы = | Титулы = [[Қазақстан Республикасы Президентінің телерадиокешені|Қазақстан Республикасы Президенті телерадиокешенінің]] директоры | Ту = Flag of Kazakhstan.svg | Ту2 = ТелерадиокомплексПрезидентаРК.png | Басқара бастады = 27 тамыз 2019 жылдан бері | Басқаруын аяқтады = | Ізашары = [[Ерлан Халижанұлы Бекхожин|Ерлан Бекхожин]] | Ізбасары = | Туған күні = 3.10.1978 | Туған жері = [[Есіл (қала)|Есіл]], [[Торғай облысы (Қазақстан)|Торғай облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Діні = | Әкесі = | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = 3 | Партиясы = | Білімі = [[Еуразия ұлттық университеті|Л.Н. Гумилёв атындағы Еуразия университеті]] (1999) | Мамандығы = журналист | Қолтаңбасы = | Сайты = | Commons = | Марапаттары = {{Қатар |{{Құрмет ордені}} |{{Парасат ордені}} }} }} '''Раушан Жаңабергенқызы Қажыбаева''' ([[3 қазан]] [[1978 жыл]], [[Есіл (қала)|Есіл]] қаласы) — қазақстандық журналист, 8yj2eimdv3z19bbmuopeawdg5p0dzks 3482865 3482863 2025-06-24T13:20:51Z Casserium 68287 «[[Санат:Еуразия ұлттық университетінің түлектері|Еуразия ұлттық университетінің түлектері]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3482865 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = | Қазақша есімі = Раушан Жаңабергенқызы Қажыбаева | Шынайы есімі = | Суреті = | Сурет ені = | Атауы = | Титулы = [[Қазақстан Республикасы Президентінің телерадиокешені|Қазақстан Республикасы Президенті телерадиокешенінің]] директоры | Ту = Flag of Kazakhstan.svg | Ту2 = ТелерадиокомплексПрезидентаРК.png | Басқара бастады = 27 тамыз 2019 жылдан бері | Басқаруын аяқтады = | Ізашары = [[Ерлан Халижанұлы Бекхожин|Ерлан Бекхожин]] | Ізбасары = | Туған күні = 3.10.1978 | Туған жері = [[Есіл (қала)|Есіл]], [[Торғай облысы (Қазақстан)|Торғай облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Діні = | Әкесі = | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = 3 | Партиясы = | Білімі = [[Еуразия ұлттық университеті|Л.Н. Гумилёв атындағы Еуразия университеті]] (1999) | Мамандығы = журналист | Қолтаңбасы = | Сайты = | Commons = | Марапаттары = {{Қатар |{{Құрмет ордені}} |{{Парасат ордені}} }} }} '''Раушан Жаңабергенқызы Қажыбаева''' ([[3 қазан]] [[1978 жыл]], [[Есіл (қала)|Есіл]] қаласы) — қазақстандық журналист, [[Санат:Еуразия ұлттық университетінің түлектері]] 86hxi26coiprzkfxqztt971bjl12wnp 3482867 3482865 2025-06-24T13:29:11Z Casserium 68287 3482867 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = | Қазақша есімі = Раушан Жаңабергенқызы Қажыбаева | Шынайы есімі = | Суреті = | Сурет ені = | Атауы = | Титулы = [[Қазақстан Республикасы Президентінің телерадиокешені|Қазақстан Республикасы Президенті телерадиокешенінің]] директоры | Ту = Flag of Kazakhstan.svg | Ту2 = ТелерадиокомплексПрезидентаРК.png | Басқара бастады = 27 тамыз 2019 жылдан бері | Басқаруын аяқтады = | Ізашары = [[Ерлан Халижанұлы Бекхожин|Ерлан Бекхожин]] | Ізбасары = | Туған күні = 3.10.1978 | Туған жері = [[Есіл (қала)|Есіл]], [[Торғай облысы (Қазақстан)|Торғай облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Діні = | Әкесі = | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = 3 | Партиясы = | Білімі = [[Еуразия ұлттық университеті|Л.Н. Гумилёв атындағы Еуразия университеті]] (1999) | Мамандығы = журналист | Қолтаңбасы = | Сайты = | Commons = | Марапаттары = {{Қатар |{{Құрмет ордені}} |{{Парасат ордені}} }} }} '''Раушан Жаңабергенқызы Қажыбаева''' ([[3 қазан]] [[1978 жыл]], [[Есіл (қала)|Есіл]] қаласы) — қазақстандық журналист, 2019 жылдан бастап [[Қазақстан Республикасы Президентінің телерадиокешені|Президент телерадиокешенінің]] директоры. == Өмірбаяны == Раушан Қаыбаева 1978 жылғы 3 қазанда бұрынғы [[Торғай облысы (Қазақстан)|Торғай облысының]] [[Есіл (қала)|Есіл]] қаласында дүниеге келген. 1999 жылы [[Еуразия ұлттық университеті|Л.Н. Гумилёв атындағы Еуразия университетін]] журналист мамандығы бойынша тәмамдаған. 2021 жылы Швейцариядағы халықаралық бизнес мектебін адам ресурстарын басқару бойынша Advanced Studies магистрі дәрежесін алған. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан журналистері]] [[Санат:Еуразия ұлттық университеті түлектері]] jwzej6gvymw52rarikuvig7iktklcmz 3482868 3482867 2025-06-24T13:40:24Z Casserium 68287 3482868 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = | Қазақша есімі = Раушан Жаңабергенқызы Қажыбаева | Шынайы есімі = | Суреті = | Сурет ені = | Атауы = | Титулы = [[Қазақстан Республикасы Президентінің телерадиокешені|Қазақстан Республикасы Президенті телерадиокешенінің]] директоры | Ту = Flag of Kazakhstan.svg | Ту2 = ТелерадиокомплексПрезидентаРК.png | Басқара бастады = 27 тамыз 2019 жылдан бері | Басқаруын аяқтады = | Ізашары = [[Ерлан Халижанұлы Бекхожин|Ерлан Бекхожин]] | Ізбасары = | Туған күні = 3.10.1978 | Туған жері = [[Есіл (қала)|Есіл]], [[Торғай облысы (Қазақстан)|Торғай облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Діні = | Әкесі = | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = 3 | Партиясы = | Білімі = [[Еуразия ұлттық университеті|Л.Н. Гумилёв атындағы Еуразия университеті]] (1999) | Мамандығы = журналист | Қолтаңбасы = | Сайты = | Commons = | Марапаттары = {{Қатар |{{Құрмет ордені}} |{{Парасат ордені}} }} }} '''Раушан Жаңабергенқызы Қажыбаева''' ([[3 қазан]] [[1978 жыл]], [[Есіл (қала)|Есіл]] қаласы) — қазақстандық журналист, 2019 жылдан бастап [[Қазақстан Республикасы Президентінің телерадиокешені|Президент телерадиокешенінің]] директоры. == Өмірбаяны == Раушан Қажыбаева 1978 жылғы 3 қазанда бұрынғы [[Торғай облысы (Қазақстан)|Торғай облысының]] [[Есіл (қала)|Есіл]] қаласында дүниеге келген. 1999 жылы [[Еуразия ұлттық университеті|Л.Н. Гумилёв атындағы Еуразия университетін]] журналист мамандығы бойынша тәмамдаған. 2021 жылы Швейцариядағы халықаралық бизнес мектебінде адам ресурстарын басқару бойынша Advanced Studies магистрі дәрежесін алған. Еңбек жолын 1999 жылы [[КТК (телеарна)|КТК]] арнасының саяси шолушысы болып бастаған. 2007 жылға дейін «Казахстан - ТРЦ Астана» компаниясында ақпараттық сараптамалық бағдарламалар дирекциясы директорының орынбасары, орыс редакциясының бас редакторы болған. 2007—2008 жылдары Парламент Сенатының төрағасы [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаевтың]] кеңесшісі, 2008—2012 жылдары Сенаттың баспасөз хатшысы болды. 2012—2014 жылдары Премьер-министр [[Серік Нығметұлы Ахметов|Серік Ахметовтің]] баспасөз қызметінің басшысы және баспасөз хатшысы болды. 2019 жылы == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан журналистері]] [[Санат:Еуразия ұлттық университеті түлектері]] o78fp9xenu1ld3otxudjynkylc8hla3 3482871 3482868 2025-06-24T13:50:50Z Casserium 68287 /* Өмірбаяны */ 3482871 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = | Қазақша есімі = Раушан Жаңабергенқызы Қажыбаева | Шынайы есімі = | Суреті = | Сурет ені = | Атауы = | Титулы = [[Қазақстан Республикасы Президентінің телерадиокешені|Қазақстан Республикасы Президенті телерадиокешенінің]] директоры | Ту = Flag of Kazakhstan.svg | Ту2 = ТелерадиокомплексПрезидентаРК.png | Басқара бастады = 27 тамыз 2019 жылдан бері | Басқаруын аяқтады = | Ізашары = [[Ерлан Халижанұлы Бекхожин|Ерлан Бекхожин]] | Ізбасары = | Туған күні = 3.10.1978 | Туған жері = [[Есіл (қала)|Есіл]], [[Торғай облысы (Қазақстан)|Торғай облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Діні = | Әкесі = | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = 3 | Партиясы = | Білімі = [[Еуразия ұлттық университеті|Л.Н. Гумилёв атындағы Еуразия университеті]] (1999) | Мамандығы = журналист | Қолтаңбасы = | Сайты = | Commons = | Марапаттары = {{Қатар |{{Құрмет ордені}} |{{Парасат ордені}} }} }} '''Раушан Жаңабергенқызы Қажыбаева''' ([[3 қазан]] [[1978 жыл]], [[Есіл (қала)|Есіл]] қаласы) — қазақстандық журналист, 2019 жылдан бастап [[Қазақстан Республикасы Президентінің телерадиокешені|Президент телерадиокешенінің]] директоры. == Өмірбаяны == Раушан Қажыбаева 1978 жылғы 3 қазанда бұрынғы [[Торғай облысы (Қазақстан)|Торғай облысының]] [[Есіл (қала)|Есіл]] қаласында дүниеге келген. 1999 жылы [[Еуразия ұлттық университеті|Л.Н. Гумилёв атындағы Еуразия университетін]] журналист мамандығы бойынша тәмамдаған. 2021 жылы Швейцариядағы халықаралық бизнес мектебінде адам ресурстарын басқару бойынша Advanced Studies магистрі дәрежесін алған. Еңбек жолын 1999 жылы [[КТК (телеарна)|КТК]] арнасының саяси шолушысы болып бастаған. 2007 жылға дейін «Казахстан - ТРЦ Астана» компаниясында ақпараттық сараптамалық бағдарламалар дирекциясы директорының орынбасары, орыс редакциясының бас редакторы болып жұмыс істеген. 2007—2008 жылдары Парламент Сенатының төрағасы [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаевтың]] кеңесшісі, 2008—2012 жылдары Сенаттың баспасөз хатшысы болды. 2012—2014 жылдары Премьер-министр [[Серік Нығметұлы Ахметов|Серік Ахметовтің]] баспасөз қызметінің басшысы және баспасөз хатшысы болды. 2014 жылы Қорғаныс министрлігінің Бұқаралық ақпарат құралдарымен жұмыс департаментінің басшысы болып қызмет атқарды. 2014—2016 жылдары [[Қазақстан темір жолы]]ның Қоғаммен байланыс департаментінің директоры, 2016—2019 жылдары Премьер-министрдің бірінші орынбасары, 2019 жылы Премьер-министр [[Асқар Ұзақбайұлы Мамин|Асқар Маминнің]] кеңесшісі лауазымдарын атқарды. 2019 жылы тамызда Қазақстан Республикасы Президенті телерадиокешенінің бас директоры болып тағайындалды. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан журналистері]] [[Санат:Еуразия ұлттық университеті түлектері]] j6vpfcax1gqlixiaeyw6ii5v0gdhlc3 3482873 3482871 2025-06-24T13:56:16Z Casserium 68287 3482873 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = | Қазақша есімі = Раушан Жаңабергенқызы Қажыбаева | Шынайы есімі = | Суреті = | Сурет ені = | Атауы = | Титулы = [[Қазақстан Республикасы Президентінің телерадиокешені|Қазақстан Республикасы Президенті телерадиокешенінің]] директоры | Ту = Flag of Kazakhstan.svg | Ту2 = ТелерадиокомплексПрезидентаРК.png | Басқара бастады = 27 тамыз 2019 жылдан бері | Басқаруын аяқтады = | Ізашары = [[Ерлан Халижанұлы Бекхожин|Ерлан Бекхожин]] | Ізбасары = | Туған күні = 3.10.1978 | Туған жері = [[Есіл (қала)|Есіл]], [[Торғай облысы (Қазақстан)|Торғай облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Діні = | Әкесі = | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = 3 | Партиясы = | Білімі = [[Еуразия ұлттық университеті|Л.Н. Гумилёв атындағы Еуразия университеті]] (1999) | Мамандығы = журналист | Қолтаңбасы = | Сайты = | Commons = | Марапаттары = {{Қатар |{{Құрмет ордені}} |{{Парасат ордені}} }} }} '''Раушан Жаңабергенқызы Қажыбаева''' ([[3 қазан]] [[1978 жыл]], [[Есіл (қала)|Есіл]] қаласы) — қазақстандық журналист, 2019 жылдан бастап [[Қазақстан Республикасы Президентінің телерадиокешені|Президент телерадиокешенінің]] директоры. == Өмірбаяны == Раушан Қажыбаева 1978 жылғы 3 қазанда бұрынғы [[Торғай облысы (Қазақстан)|Торғай облысының]] [[Есіл (қала)|Есіл]] қаласында дүниеге келген. 1999 жылы [[Еуразия ұлттық университеті|Л.Н. Гумилёв атындағы Еуразия университетін]] журналист мамандығы бойынша тәмамдаған. 2021 жылы Швейцариядағы халықаралық бизнес мектебінде адам ресурстарын басқару бойынша Advanced Studies магистрі дәрежесін алған. Еңбек жолын 1999 жылы [[КТК (телеарна)|КТК]] арнасының саяси шолушысы болып бастаған. 2007 жылға дейін «Казахстан - ТРЦ Астана» компаниясында ақпараттық сараптамалық бағдарламалар дирекциясы директорының орынбасары, орыс редакциясының бас редакторы болып жұмыс істеген. 2007—2008 жылдары Парламент Сенатының төрағасы [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаевтың]] кеңесшісі, 2008—2012 жылдары Сенаттың баспасөз хатшысы болды. 2012—2014 жылдары Премьер-министр [[Серік Нығметұлы Ахметов|Серік Ахметовтің]] баспасөз қызметінің басшысы және баспасөз хатшысы болды. 2014 жылы Қорғаныс министрлігінің Бұқаралық ақпарат құралдарымен жұмыс департаментінің басшысы болып қызмет атқарды. 2014—2016 жылдары [[Қазақстан темір жолы]]ның Қоғаммен байланыс департаментінің директоры, 2016—2019 жылдары Премьер-министрдің бірінші орынбасары, 2019 жылы Премьер-министр болған [[Асқар Ұзақбайұлы Мамин|Асқар Маминнің]] кеңесшісі лауазымдарын атқарды. 2019 жылы тамызда Қазақстан Республикасы Президенті телерадиокешенінің бас директоры болып тағайындалды.<ref>[https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=31268557 Кажибаева Раушан Жанабергеновна (персональная справка)]</ref> == Марапаттары == 8 медальмен, оның ішінде ”Ерен еңбегі үшін» медалімен марапатталған. «Құрмет» және «Парасат» орденінің иегері. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан журналистері]] [[Санат:Еуразия ұлттық университеті түлектері]] r1hif2ggi1l48s2wv3r1n1plrfua56a 3482875 3482873 2025-06-24T14:00:32Z Casserium 68287 Беттің барлық мағлұматын алып тастады 3482875 wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 0 701822 3482923 3227712 2025-06-24T16:56:13Z CommonsDelinker 165 «[[:File:Flag_of_Turkmenistan_(1992-1997).svg]]» деген «[[:File:Flag_of_Turkmenistan_(1992–1997).svg]]» дегенмен алмастырылды. 3482923 wikitext text/x-wiki {{Байрақтар |атауы=Түрікменстанның туы<br>({{lang-tk|Türkmenistanyň baýdagy}}) |сурет=Flag of Turkmenistan.svg |қабылданған=27 қыркүйек 1992 (түпнұсқасы)<br>24 қаңтар 2001 (қазіргі нұсқасы) |қолдануы=[[мемлекеттік ту]] [[Сурет:FIAV 111000.svg|20px]][[Сурет:FIAV normal.svg|20px]][[Сурет:IFIS Mirror.svg|20px]] |пропорция=2:3 |дизайн=сол жағында жуан қызыл жолақ бар жасыл ту; қызыл жолақ үстінде түрлі оюлар бейнеленген; жолақтың оң жағында ақ жарты ай мен 5 түрлі ақ жұлдыз бейнеленген |сурет1 = Flag of the President of Turkmenistan.svg |анықтама1 = [[Түрікменстан президенті]]нің штандарты<br>[[Сурет:FIAV 000000.svg|20px]][[Сурет:IFIS Mirror.svg|20px]] |пропорция1 = 2:3 |сурет2 = |анықтама2 = |пропорция2 = |автор2 = |сурет3 = |анықтама3 = |ортаққор = Flag of Turkmenistan }} '''Түрікменстан байрағы ''' ({{lang-tk|Türkmenistanyň baýdagy}}) — [[Түрікменстан]]ның басты рәміздерінің бірі, оның [[мемлекеттік ту]]ы. Тұңғыш рет 27 қыркүйек 1992 жылы қабылданып, [[Түрікмен КСР туы|Кеңестік ту]]дың орнын алған бұл байрақтың өзгертілген, 2:3 пропорциясына салынған қазіргі нұсқасы 24 қаңтар 2001 жылы қабылданды. 18 мамыр күні Мемлекеттік ту және Конституция күні тойланады. == Сипаттамасы == [[Сурет:Ahal Velayat Hippodrome - Flickr - Kerri-Jo (88).jpg|thumb|right|Флагштокқа ілінген түрікмен тулар тобы, [[Ахал уәлаяты]]]] Байрақтың басты түсі қою жасыл болып келеді, оның сол жағында жуан, әрі қызыл жолақ орналасқан. Жолақтың үстіндегі түрлі оюлар түрікмен халқының руларын білдіреді, олар үстінен астыға: [[Текелер|Теке]], [[Йомудтар|Йомуд]], [[Сарыктар|Сарык]], [[Чавулдур]] және [[Әрсарылар|Әрсары]] рулары. Оюлар астында [[БҰҰ туы]]ндағыдай екі айқасқан зәйтүн бұтағы салынған. Қызыл жолақтың оң жағында ақ жарты ай мен 5 түрлі ақ жұлдыз бейнеленген, бұл бейнелер жиі [[Ислам]] және [[Түркілер|түркі]] символикасында табуға болады. <gallery mode="packed" heights="80px" caption="Түрікменстан туында бар ру оюлары"> File:First carpet gul from flag of Turkmenistan.svg|Теке (Teke) File:Second carpet gul from flag of Turkmenistan.svg|Йомут (Ýomut) File:Third carpet gul from flag of Turkmenistan.svg|Сарык (Saryk) File:Fourth carpet gul from flag of Turkmenistan.svg|Чавулдур (Çowdur) File:Fifth carpet gul from flag of Turkmenistan.svg|Әрсары (Ärsary) </gallery> == Тарихы == <gallery mode="packed" heights="80px" caption="Түрікменстан туында бар ру оюлары"> File:Flag of the Turkmen Soviet Socialist Republic.svg|[[Түрікмен Кеңестік Социалистік Республикасы|Түрікмен КСР]] [[Түрікмен КСР туы|туы]] (1973–1991) File:Flag of Turkmenistan (1992–1997).svg|Тұңғыш туы (1992–1997) File:Flag of Turkmenistan (1997-2001).svg|Пропорциясы мен кейбір символы өзгертілген нұсқасы (1997–2001) File:Flag of Turkmenistan.svg|2001 жылдан бері қолданыстағы нұсқасы </gallery> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:1992 жылдың тулары]] [[Санат:Мемлекеттік тулар]] [[Санат:Түрікменстан рәміздері]] 941cj0m31mw8ibwz4mjnrne10i0z24x 0 703053 3483024 3374630 2025-06-25T03:49:04Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3483024 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Кушиттер |төл атауы = |сурет = Bedscha.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 30 млн. |аймақ = {{Байрақ|Эфиопия}} {{Байрақ|Сомали}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[кушит тілі]] |діні = [[суннизм]], [[христиандық]], дәстүрлі діндердер |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Кушиттер''' — Шығыс және Солтүстік-Шығыс Африкадағы халықтар тобы. Олар Нубия шөлінің шығысында - [[Судан]]ның солтүстік-шығысында, [[Мысыр]]дың оңтүстік-шығысында, [[Эритрея]]ның батысында, [[Сомали]]де, [[Эфиопия]]да, [[Джибути]]де, [[Кения]]ның солтүстік-шығысында және [[Танзания]]ның солтүстік-шығысында тұрады.<ref>Большая российская энциклопедия 2004–2017 https://old.bigenc.ru/ethnology/text/2126018</ref> Кушиттердің жалпы саны 2000 жылға дейінгі деректер бойынша 30 миллионнан астам адамды құрайды.<ref>Кушиты https://newstest.ru/%D0%9A%D1%83%D1%88%D0%B8%D1%82%D1%8B{{Deadlink|date=August 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Тілі == [[Кушит тілі|Кушит тілдерінде]] сөйлейді. Негізінен әртүрлі кушит тілдері, кейбірі [[араб тілі]]н, қазіргілер иврит және еуропалық тілдерді (иммиграция) және ніл-сахар тілдерін пайдаланады.<ref>Кушиты https://alphapedia.ru/w/Cushitic_peoples</ref> == Діні == Негізінен [[Сунниттер|сүнниттік мұсылмандар]] мен [[Христиандық|христиандар]], кейбіреулері дәстүрлі діндердерді ұстанады.<ref>Буква "К" / Кушиты http://knowledge.su/k/kushity</ref> == Тарихы == Ең көне кушиттер қауымы біздің дәуірімізге дейінгі 9-8 мыңжылдықтарда қалыптасқан. Біздің дәуірімізге дейінгі 3-2 мыңжылдықтардың ортасында кушиттердің бір бөлігі ежелгі Египет өркениетімен байланысқа түсті. Біздің эрамызға дейінгі 3 мыңжылдықтың аяғында Нубияда Куш мемлекеті пайда болды (19 ғасырда оның атауы кушиттерге ауыстырылды), оның қалыптасуына кушиттер (агау мен бежа) қатысты. Біздің дәуірімізге дейінгі 1 - мыңжылдықта-біздің дәуіріміздің алғашқы ғасырларында Солтүстік және батыс Кушиттерге Мерое әсер етті, Кушиттердің бір бөлігіне Оңтүстік араб мәдениеті әсер етті, олардың тасымалдаушылары біздің эрамызға дейінгі 1-мыңжылдықтың ортасында Эфиопиядағы Тигре (Тиграй) үстіртіне қоныс аудара бастады. Кейінірек пайда болған Аксум патшалығы және оның мұрагері Эфиопия кушиттердің мәдени әлемінде басты орын алды. Кейбір кушиттік этностар ортағасырлық Нубия өркениетінің (беджа) және әсіресе исламның (беджа, афар, сомалилер, сидамо және омето т.б.) ықпалына ие болды. Кушиттер аксумиттер, гурагтар және ежелгі халықтардың, сонымен қатар судандық арабтардың бір бөлігі болып табылатын нубиялықтардың, бірқатар банту этникалық топтары мен Шығыс Африканың оңтүстік нилоттық халықтарының (оңтүстік кушит халықтары) этногенезіне қатысты.<ref>Народы и культуры Кушиты https://travel-journal.ru/ethno/38/845/{{Deadlink|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Кәсібі == Кушиттерде ерте заманда-ақ шаруашылықтың үш негізгі түрі қалыптасты: көшпелі және жартылай көшпелі мал шаруашылығы (түйе және ұсақ мал), өзен аңғарлары мен тау етегінде – егістік немесе (оңтүстік Сомалиде) қолмен атқарылатын [[егіншілік]], жағалауында - [[балық аулау]] және теңіз қолөнері.<ref>Африка: энциклопедический справочник. Том. 2. К—Я → КУШИТЫ https://africa-tur.ru/aboutafrica/741/2342/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230701072753/https://africa-tur.ru/aboutafrica/741/2342/ |date=2023-07-01 }}</ref> == Өмір салты == Тармақталған тайпалық құрылымдар тән, олардың негізінде патриархалдық отбасы, саяси бірлестіктің нысаны-жақында сұлтан басқарған тайпалар одағы. Тайпалық одақтар мен жекелеген тайпалардың одақтары "тектілігімен" ерекшеленеді (беджа — бишарин және хадендава, сомалилер — сомали және саб, афарларда — "қара қан" және "қызыл қан"тайпалары). Исламның саяси ықпалы ортағасырлық Беджа, Адаль және Аджуран патшалықтарының дәстүрлерімен үйлеседі.<ref>Энциклопедический справочник "Африка" Кушиты Источник: http://otpusk-info.ru/journey/encyclopedia/africa/articles/237/kushity.htm</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Африка халықтары}} [[Санат:Судан халықтары]] [[Санат:Мысыр халықтары]] [[Санат:Эритрея халықтары]] [[Санат:Сомали халықтары]] [[Санат:Эфиопия халықтары]] [[Санат:Джибути халықтары]] [[Санат:Кения халықтары]] [[Санат:Танзания халықтары]] alt12kdy8422lwhj3u3ub2b8ut9d5ai 0 707856 3483154 3481608 2025-06-25T08:59:54Z Makenzis 71333 https://alyga.lt/zaidejas/fabien-ourega 3483154 wikitext text/x-wiki {{Футболшы |туған күні = 7.12.1992 |туған жері = {{туғанжері|Париж|Парижде}}, [[Франция]] |азаматтығы = {{ту|Франция}} [[Франция]] |бойы = 178 |позиция = жартылай қорғаушы |қазіргі клуб = {{ту|Литва}} [[Кауно Жальгирис]] |клубтары = {{футбол карьерасы |2011—2013|{{ту|Франция}} Дранси|41 (1) |2013—2015|{{ту|Франция}} [[Гавр (футбол клубы)|Гавр 2]]|32 (4) |2015—2016|{{ту|Бельгия}} Виртон|8 (0) |2017—2018|{{ту|Франция}} Дранси|24 (5) |2018—2019|{{ту|Франция}} [[Париж (футбол клубы)|Париж]]|27 (0) |2019—2021|{{ту|Франция}} [[Сошо (футбол клубы)|Сошо]]|46 (3) |2021—2022|{{ту|Франция}} [[Орлеан (футбол клубы)|Орлеан]]|10 (1) |2022|{{ту|Литва}} [[Жальгирис (футбол клубы)|Жальгирис]]|32 (5) |2023—2024|{{ту|Қазақстан}} [[Астана (футбол клубы)|Астана]]|30 (1) |2025— |{{ту|Литва}} [[Кауно Жальгирис]]|16 (1) }} }} '''Фабьен Урега''' ([[Француз тілі|фр]]. ''Fabien Ourega''; 7 желтоқсан 1992<ref>[https://www.transfermarkt.com/transfermarkt/profil/spieler/216533 Тransfermarkt.com]</ref>, [[Париж]], [[Франция]]) — франциялық футболшы, жартылай қорғаушы. == Жетістіктері == === Командалық === ; «Жальгирис» * Литва чемпионы: 2022 * Литва Кубогы: 2022 '''"Астана"''' * Қазақстан суперкубогы: 2023 == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * [https://int.soccerway.com/players/-/202077/ SOCCERWAY] * [https://globalsportsarchive.com/people/soccer/fabien-ourega/73326/ Globalsportsarchive] {{сыртқы сілтемелер}} [[Санат:Франция футболшылары]] [[Санат:Франция Ұлттық футбол құрамасының ойыншылары]] [[Санат:Сошо ФК ойыншылары]] [[Санат:Жальгирис ФК ойыншылары]] [[Санат:Астана ФК ойыншылары]] 1kp7cg7jhwc8rx73d5dd8pd8dml7op9 0 708039 3483192 3265278 2025-06-25T11:20:36Z Mheidegger 1111 /* Саяси саладағы ықпалдастық */ дереккөз 3483192 wikitext text/x-wiki '''БАӘ — Қазақстан қатынастары''' — [[Қазақстан|Қазақстан Республикасы]] мен [[Біріккен Араб Әмірліктері|Біріккен Араб Әмірліктер]]<nowiki/>і арасындағы дипломатиялық қарым-қатынастар. 1992 жылғы 1 қазанда орнатылды. ҚР-ның Әмірліктердегі Елшілігі 2006 жылы қыркүйекте ашылды. Қазақстанның [[Дубай]]дағы Бас консулдығы 1997 жылдан бері жұмыс істейді. 2019 жылғы 26 ақпаннан бастап Қазақстанның Әмірліктердегі Төтенше және Өкілетті Елшісі М.Меңілбеков болып табылады. Әмірліктердің [[Астана]]дағы Елшілігі өз жұмысын 2005 жылғы қазанда бастады. Әмірліктердің Қазақстандағы Елшісі Мұхаммед Ахмед әл-Жабер 2016 жылғы желтоқсанда тағайындалды. == Саяси саладағы ықпалдастық == Қазақстан-Әмірліктер қарым-қатынастары жоғары деңгейдегі байланыстардың белсенділігімен ерекшеленеді. Екіжақты қарым-қатынастардың негізі ҚР Тұңғыш Президенті – Елбасы [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Н.Ә.Назарбаевтың]] Әмірліктерге жасаған ресми және жұмыс сапарларының (1998, 2000, 2004<ref>{{кітап|тақырыбы= 2004. Президенттің бір жылы |жауапты= Құр. Ж. Қ. Түймебаев |орны= Астана |жыл= 2005 |беттері= 235—241|барлық беті= 648| isbn= 9965-27-753-2|тиражы= 3000}}</ref>, 2005, 2006, 2008, 2009, 2010, 2011, 2012, 2013, 2014, 2016, 2017, 2018, 2019 жж.), сондай-ақ БАӘ Президенті шейх Халифа бен Заид Әл Нахаянның 2008 жылы Қазақстанға жасаған жауапты ресми және 2004, 2006, 2007, 2009, 2010, 2011, 2013 жылдары жеке сапарлары нәтижесінде қалыптасты. 2020 жылғы 27-28 ақпанда Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың Біріккен Араб Әмірліктеріне алғашқы ресми сапары өтті. Мемлекет басшысы Әбу Даби Тақ Мұрагері, БАӘ Қарулы Күштері Бас Қолбасшысының орынбасары Мұхаммед бен Заид Әл Нахаянмен екіжақты кездесу өткізді. Сапар аясында ҚР Президентінің «бизнес капитандармен» кездесуі өткізілді. Оған Әмірліктердің 50 ірі компания өкілдері қатысты. 28 ақпанда Қазақстан Президенті Дубай қаласына барып, БАӘ Вице-Президенті, Премьер-Министрі, Дубай әмірлігінің Билеушісі шейх Мұхаммед бен Рашид Әл Мактуммен кездесу өткізді. 2019 жылы 13-14 наурызда ҚР Президенті Әбу Дабиде өткен Арнайы Олимпиада Ойындарының ашылу рәсіміне қатысу аясында Әмірліктерге жұмыс сапарымен барды. Әбу Даби Тақ Мұрагері шейх Мұхаммед бен Заид Әл Нахаянмен екіжақты кездесу өтті. 2018 жылы наурызда Мемлекет басшысының Әмірліктерге төртінші ресми сапары ұйымдастырылды. Оның қорытындылары бойынша 7 екіжақты құжатқа, оның ішінде Инвестицияларды көтермелеу және өзара қорғау туралы келісімге қол қойылды. 2018 жылғы 4-5 шілдеде Әбу Даби Тақ Мұрагері шейх Мұхаммед бен Заид Әл Нахаян Қазақстанға ресми сапармен барды. Қорытындылары бойынша 3 құжатқа, оның ішінде Сотталғандарды беру туралы келісімге қол қойылды. Сапар аясында шейх Мұхаммед «Астана» Халықаралық қаржы орталығының ашылу рәсіміне қатысты. == Жоғары және басқа деңгейдегі байланыстар == 2019 жылғы 23-24 қыркүйекте БАӘ Федералдық ұлттық кеңесінің төрайымы Амаль Абдалла әл-Кубейси Еуразия спикерлеріің 4-ші отырысына қатысты. Қазақстанға сапары барысына Амаль әл-Кубейси ҚР Парламенті Сенатының төрайымы Д.Назарбаевамен және ҚР Парламенті Мәжілісінің төрағасы Н.Нығматулинмен кездесулер өткізді. 2019 жылы 12 қарашада ҚР Энергетика министрі Әбу Дабиге жұмыс сапарымен келіп, БАӘ Премьер-Министрінің орынбасары, Президент істері жөніндегі министрі шейх Мансур бен Заид Әл Нахаянмен кездесті. 2019 жылы 9 қыркүйекте екі ел сыртқы істер министрлерінің тең төрағалығымен Қазақстан-Әмірліктер бірлескен үкіметаралық комиссиясының кезекті 7-ші отырысы өтті. 2019 жылы 28 ақпанда ҚР Сыртқы істер министрі Б.Атамқұлов ИЫҰ СІМК 46-шы отырысына қатысып, БАӘ, [[Сауд Арабиясы]], [[Кувейт]] және [[Индонезия]] сыртқы істер министрлерімен кездесті. 2019 жылы 10-12 ақпанда Дубайда Әлемдік үкіметтік саммит өтіп, оған жоғары деңгейдегі қазақстандық делегация қатысты. 2019 жылғы 5 ақпанда ҚР Мемлекеттік хатшысы [[Гүлшара Наушақызы Әбдіқалықова|Г.Әбдіқалықова]] Әмірліктерге жұмыс сапарымен барып, БАӘ Федералдық ұлттық кеңесінің төрайымы Амаль әл-Кубейсимен кездесу өткізді. 2018 жылы тамыз айында Біріккен Араб Әмірліктері [[Азиядағы Өзара Ықпалдастық және Сенім Шаралары жөніндегі Кеңес|Азиядағы өзара ықпалдастық және сенім шаралары жөніндегі кеңеске]] мүше болды. 2018 жылы 10-11 қазанда «Хедая» Халықаралық зорлық-зомбылық экстремизміне қарсы күрес орталығының төрағасы Әли Рашид ан-Нуейми бастап барғанӘмірліктер делегациясы VI Әлемдік және дәстүрлі діндер съезінің жұмысына қатысты. 2017 жылы 29 қазанда Қазақстандағы МАГАТЭ төмен байытылған уран банкін ашу рәсіміне БАӘ Мемлекеттік министрі Мейса аш-Шамси қатысты. Біріккен Араб Әмірліктері аталған жобаны қаржыландыруға атсалысты. 2017 жылы 10-11 қыркүйекте БАӘ Премьер-Министрі Кеңсесінің Басшысы, Министрлер кабинеті және болашақ мәселелері жөніндегі министрі М.Гергауи бастап барған Әмірліктер делегациясы Қазақстанда өткен алғашқы [[Ислам ынтымақтастық ұйымы|ИЫҰ]] Ғылым және технологиялар саммитіне қатысты. Сыртқы саяси ведомстволар деңгейінде 4 саяси консультация өткізілді. == Сауда-экономикалық ынтымақтастық   ''   '' == Қазақстан мен Әмірліктер арасында сауда айналымының көлемі 2019 жылдың қорытындысы бойынша 538 млн. АҚШ долларын құрады. Сауда айналымының көлемі 2018 жылмен салыстырғанда 11%-ға көбейді. Ал қазақстандық экспорттың үлесі 8,9%-ға артып, 449 млн. АҚШ долларын құрады. 2005-2019 жж. аралығында Біріккен Араб Әмірліктерінен Қазақстанға тартылған тікелей инвестициялар көлемі 2,1 млрд. АҚШ долларын құрады. Ал, Қазақстаннан Біріккен Араб Әмірліктеріне 1 млрд. АҚШ долларына жуық инвестиция салынған. Сонымен қатар, құны 10 млрд. АҚШ долларына жуық бірнеше ортақ инвестициялық жоба іс-жүзіне асырылуда. Қазақстанда Әмірліктер капиталының қатысуымен 240 бірлескен кәсіпорын жұмыс істейді. Біріккен Араб Әмірліктер Нұр-Сұлтан қаласындағы ҚР Президенті Сарайының құрылысына 15 млн. АҚШ доллары көлемінде грант бөлді. Әбу Даби даму қорының қатысуымен22 млн. АҚШ долларына «Қарағанды – Нұр-Сұлтан» көлік тас жолы қайта қалпына келтірілді («Қарағанды - Осакаровка» бөлігі). Ірі екіжақты инвестициялық жобаның бірі Қазақстанда құрылысы аяқталуға жақын құны 1,6 млрд. АҚШ долларын құрайтын «Әбу Даби Плаза» кешені болып табылады. Аталған 75 қабаттық кешеннің құрылысы 2020 жылдың шілде айында аяқталады деп жоспарлануда. 2018 жылы 10 наурызда Қазақстан Республикасының азаматтарына Біріккен Араб Әмірліктеріне сапарлар үшін 30 күндік визасыз режим орнатылды. == Мәдени-гуманитарлық ынтымақтастық == 2019 жылы 18-28 ақпанда Шаржа және Хор-Факкан қалаларында Шаржа әмірлігінің Мәдени мұра институтының қолдауымен Қазақстанның Мәдени мұрасының апталығы өтті. Елшілік қазақстандық музыка, би ансамбльдері мен танымал қолөнер шеберлерінің қатысуын қамтамасыз етті. 2019 жылы 24-27 сәуірде Әбу Дабиде «Астана Балет» театры Ислам ынтымақтастығы ұйымының, БАӘ Сыртқы істер және халықаралық ынтымақтастық министрлігінің жәе Әбу Даби Мәдениет департментінің ұйымдастыруымен өткен Ислам фестиваліне қатысып, өз өнерлерін көрсетті. 2019 жылы 1-30 желтоқсанда қазақстандық өнер ұжымдары жыл сайын Әбу Дабиде өтетін шейх Заид фестиваліне қатысты. Қазақстандық өнер иелері аталған фестивальге 2018 жылы 1 желтоқсан – 2019 жылы 31 қаңтар аралығында да қатысты. Шарт-құқықтық база 100-ден астам құжатты қамтиды.<ref>{{Cite web|title=Екіжақты қарым-қатынастар|url=https://www.gov.kz/memleket/entities/mfa-abudhabi/activities/2096?lang=kk|accessdate=25.08.2023|author=Қазақстан Республикасының Біріккен Араб Әмірліктеріндегі Елшілігі|lang=kk}}</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} {{Қазақстанның халықаралық қатынастары}} [[Санат:Қазақстанның халықаралық қатынастары]] [[Санат:Біріккен Араб Әмірліктерінің халықаралық қатынастары]] 8vjxsd9z9nzftn7clnw9pw0topysq7i 0 720085 3483131 3247881 2025-06-25T07:43:00Z Мағыпар 100137 3483131 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Барбадостықтар |төл атауы = Бэдженс |сурет = |сурет тақырыбы = |саны = 550-600 мың |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Барбадос}} |саны1 = 284 589 <small>(2014) |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|АҚШ}} |саны2 = 125 000 |түсініктемелер2 = |аймақ3 = {{Байрақ|Канада}} |саны3 = 34 340 |түсініктемелер3 = |аймақ4 = {{Байрақ|Тринидад және Тобаго}} |саны4 = 7000 |түсініктемелер4 = |тілдері = [[ағылшын тілі]] |діні = [[Англикан шіркеуі]], [[протестантизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} ''' Барбадостықтар''' (өз атауы — ''бэдженс'') — [[Барбадос]]тың негізгі халқы. Саны 500-600 мың адам. Барбадостықтардың 92%-ға жуығы қара нәсілділер, XVII-XIX ғасырдың басында Африкадан алынған құлдардың ұрпақтары, 4%-ға жуығы мулаттар, 4%-ы ақ нәсілділер, негізінен ағылшын тектілер, қалғандары үндістер мен қытайлар.<ref>народы мира / Барбадосцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=BRBD</ref> == Тілі == Тілі – [[ағылшын тілі]]нің жергілікті диалектісі.<ref>БАРБАДОСЦЫ http://www.aggregateria.com/B/barbadostsy.html</ref> == Діні == Дінге сенушілердің діни байланысы: [[Англия шіркеуі|англикандар]], кейбірі [[Методизм|методистер]], [[Католицизм|католиктер]].<ref>Современная энциклопедия - барбадосцы http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/barbadoscy</ref> == Тұрмыс салты == Барбадостықтар бір-біріне және ел қонақтарына өте құрметпен қарайды. Әлеуметтік өмір қалыптасқан қарым-қатынас жүйесіне негізделген және немесе достық қарым-қатынасқа қатысты. Көшедегі бөтен адамға көмектесу-бұл қарапайым нәрсе. Жергілікті үйлердің жартысына жуығын әйелдер басқарады, ал Барбадос отбасы әдетте үш ұрпақтан тұрады. Киімдері өте бейресми, бірақ консервативті және жергілікті дәстүрлерге негізделген. Киімге қатысты қатаң стандарттар жоқ, бірақ «жағажай» киіміндегі адамдарға ресми іс-шараларда, мейрамханаларға кіруге рұқсат етілмейді. Сондай-ақ әскери үлгідегі киімдерді, әсіресе камуфляж матасынан тігілген киімдерді киюге және әкелуге тыйым салынған.<ref>Культура Барбадоса https://www.poehalisnami.ua/countries/barbados/culture</ref> Ұлттық тағамы - ''куку'' (жүгері жармасы мен бамияның кілегейлі қоспасы) және ''ұшпа балық'' (нан үгіндісінде қуырылған балық).<ref>Какая еда на Барбадосе?https://travelask.ru/barbados/kakaya-eda-na-barbadose?ysclid=lpoi7u3k7f150142579</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} {{бастама}} [[Санат:Барбадос этникалық топтары]] [[Санат:АҚШ этникалық топтары]] [[Санат:Канада этникалық топтары]] [[Санат:Америка халықтары]] 9rfc2tqb4zlr21uryv2ggq49qj6kk3s 3483132 3483131 2025-06-25T07:44:22Z Мағыпар 100137 нақтылау 3483132 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Барбадостықтар |төл атауы = Бэдженс |сурет = |сурет тақырыбы = |саны = 550-600 мың |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Барбадос}} |саны1 = 284 589 <small>(2014) |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|АҚШ}} |саны2 = 125 000 |түсініктемелер2 = |аймақ3 = {{Байрақ|Канада}} |саны3 = 34 340 |түсініктемелер3 = |аймақ4 = {{Байрақ|Тринидад және Тобаго}} |саны4 = 7000 |түсініктемелер4 = |тілдері = [[ағылшын тілі]] |діні = [[Англикан шіркеуі]], [[протестантизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} ''' Барбадостықтар''' (өз атауы — ''бэдженс'') — [[Барбадос]]тың негізгі халқы. Саны 500-600 мың адам. Барбадостықтардың 92%-ға жуығы қара нәсілділер, XVII-XIX ғасырдың басында Африкадан алынған құлдардың ұрпақтары, 4%-ға жуығы мулаттар, 4%-ы ақ нәсілділер, негізінен ағылшын тектілер, қалғандары үндістер мен қытайлар.<ref>{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=BRBD|title=Әлем халықтары/Барбадостықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Тілі == Тілі – [[ағылшын тілі]]нің жергілікті диалектісі.<ref>БАРБАДОСЦЫ http://www.aggregateria.com/B/barbadostsy.html</ref> == Діні == Дінге сенушілердің діни байланысы: [[Англия шіркеуі|англикандар]], кейбірі [[Методизм|методистер]], [[Католицизм|католиктер]].<ref>Современная энциклопедия - барбадосцы http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/barbadoscy</ref> == Тұрмыс салты == Барбадостықтар бір-біріне және ел қонақтарына өте құрметпен қарайды. Әлеуметтік өмір қалыптасқан қарым-қатынас жүйесіне негізделген және немесе достық қарым-қатынасқа қатысты. Көшедегі бөтен адамға көмектесу-бұл қарапайым нәрсе. Жергілікті үйлердің жартысына жуығын әйелдер басқарады, ал Барбадос отбасы әдетте үш ұрпақтан тұрады. Киімдері өте бейресми, бірақ консервативті және жергілікті дәстүрлерге негізделген. Киімге қатысты қатаң стандарттар жоқ, бірақ «жағажай» киіміндегі адамдарға ресми іс-шараларда, мейрамханаларға кіруге рұқсат етілмейді. Сондай-ақ әскери үлгідегі киімдерді, әсіресе камуфляж матасынан тігілген киімдерді киюге және әкелуге тыйым салынған.<ref>Культура Барбадоса https://www.poehalisnami.ua/countries/barbados/culture</ref> Ұлттық тағамы - ''куку'' (жүгері жармасы мен бамияның кілегейлі қоспасы) және ''ұшпа балық'' (нан үгіндісінде қуырылған балық).<ref>Какая еда на Барбадосе?https://travelask.ru/barbados/kakaya-eda-na-barbadose?ysclid=lpoi7u3k7f150142579</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} {{бастама}} [[Санат:Барбадос этникалық топтары]] [[Санат:АҚШ этникалық топтары]] [[Санат:Канада этникалық топтары]] [[Санат:Америка халықтары]] 801yyw0ptv6n5d3ptytk4s18lwkx9r8 3483133 3483132 2025-06-25T07:48:41Z Мағыпар 100137 /* Тілі */ дереккөз, нақтылау 3483133 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Барбадостықтар |төл атауы = Бэдженс |сурет = |сурет тақырыбы = |саны = 550-600 мың |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Барбадос}} |саны1 = 284 589 <small>(2014) |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|АҚШ}} |саны2 = 125 000 |түсініктемелер2 = |аймақ3 = {{Байрақ|Канада}} |саны3 = 34 340 |түсініктемелер3 = |аймақ4 = {{Байрақ|Тринидад және Тобаго}} |саны4 = 7000 |түсініктемелер4 = |тілдері = [[ағылшын тілі]] |діні = [[Англикан шіркеуі]], [[протестантизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} ''' Барбадостықтар''' (өз атауы — ''бэдженс'') — [[Барбадос]]тың негізгі халқы. Саны 500-600 мың адам. Барбадостықтардың 92%-ға жуығы қара нәсілділер, XVII-XIX ғасырдың басында Африкадан алынған құлдардың ұрпақтары, 4%-ға жуығы мулаттар, 4%-ы ақ нәсілділер, негізінен ағылшын тектілер, қалғандары үндістер мен қытайлар.<ref>{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=BRBD|title=Әлем халықтары/Барбадостықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Тілі == Тілі – [[ағылшын тілі]]нің жергілікті диалектісі.<ref>{{citeweb|url=https://my-dict.ru/dic/sovremennaya-enciklopediya/197746-barbadoscy/|title=Барбадостықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Діні == Дінге сенушілердің діни байланысы: [[Англия шіркеуі|англикандар]], кейбірі [[Методизм|методистер]], [[Католицизм|католиктер]].<ref>Современная энциклопедия - барбадосцы http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/barbadoscy</ref> == Тұрмыс салты == Барбадостықтар бір-біріне және ел қонақтарына өте құрметпен қарайды. Әлеуметтік өмір қалыптасқан қарым-қатынас жүйесіне негізделген және немесе достық қарым-қатынасқа қатысты. Көшедегі бөтен адамға көмектесу-бұл қарапайым нәрсе. Жергілікті үйлердің жартысына жуығын әйелдер басқарады, ал Барбадос отбасы әдетте үш ұрпақтан тұрады. Киімдері өте бейресми, бірақ консервативті және жергілікті дәстүрлерге негізделген. Киімге қатысты қатаң стандарттар жоқ, бірақ «жағажай» киіміндегі адамдарға ресми іс-шараларда, мейрамханаларға кіруге рұқсат етілмейді. Сондай-ақ әскери үлгідегі киімдерді, әсіресе камуфляж матасынан тігілген киімдерді киюге және әкелуге тыйым салынған.<ref>Культура Барбадоса https://www.poehalisnami.ua/countries/barbados/culture</ref> Ұлттық тағамы - ''куку'' (жүгері жармасы мен бамияның кілегейлі қоспасы) және ''ұшпа балық'' (нан үгіндісінде қуырылған балық).<ref>Какая еда на Барбадосе?https://travelask.ru/barbados/kakaya-eda-na-barbadose?ysclid=lpoi7u3k7f150142579</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} {{бастама}} [[Санат:Барбадос этникалық топтары]] [[Санат:АҚШ этникалық топтары]] [[Санат:Канада этникалық топтары]] [[Санат:Америка халықтары]] 1mk7z4pik1smge60smhy4sa3mi7b1oi 3483135 3483133 2025-06-25T07:49:47Z Мағыпар 100137 /* Діні */ нақтылау 3483135 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Барбадостықтар |төл атауы = Бэдженс |сурет = |сурет тақырыбы = |саны = 550-600 мың |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Барбадос}} |саны1 = 284 589 <small>(2014) |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|АҚШ}} |саны2 = 125 000 |түсініктемелер2 = |аймақ3 = {{Байрақ|Канада}} |саны3 = 34 340 |түсініктемелер3 = |аймақ4 = {{Байрақ|Тринидад және Тобаго}} |саны4 = 7000 |түсініктемелер4 = |тілдері = [[ағылшын тілі]] |діні = [[Англикан шіркеуі]], [[протестантизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} ''' Барбадостықтар''' (өз атауы — ''бэдженс'') — [[Барбадос]]тың негізгі халқы. Саны 500-600 мың адам. Барбадостықтардың 92%-ға жуығы қара нәсілділер, XVII-XIX ғасырдың басында Африкадан алынған құлдардың ұрпақтары, 4%-ға жуығы мулаттар, 4%-ы ақ нәсілділер, негізінен ағылшын тектілер, қалғандары үндістер мен қытайлар.<ref>{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=BRBD|title=Әлем халықтары/Барбадостықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Тілі == Тілі – [[ағылшын тілі]]нің жергілікті диалектісі.<ref>{{citeweb|url=https://my-dict.ru/dic/sovremennaya-enciklopediya/197746-barbadoscy/|title=Барбадостықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Діні == Дінге сенушілердің діни байланысы: [[Англия шіркеуі|англикандар]], кейбірі [[Методизм|методистер]], [[Католицизм|католиктер]].<ref>{{citeweb|url=http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/barbadoscy|title=Қазіргі заман энциклопедиясы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Барбадостықтар бір-біріне және ел қонақтарына өте құрметпен қарайды. Әлеуметтік өмір қалыптасқан қарым-қатынас жүйесіне негізделген және немесе достық қарым-қатынасқа қатысты. Көшедегі бөтен адамға көмектесу-бұл қарапайым нәрсе. Жергілікті үйлердің жартысына жуығын әйелдер басқарады, ал Барбадос отбасы әдетте үш ұрпақтан тұрады. Киімдері өте бейресми, бірақ консервативті және жергілікті дәстүрлерге негізделген. Киімге қатысты қатаң стандарттар жоқ, бірақ «жағажай» киіміндегі адамдарға ресми іс-шараларда, мейрамханаларға кіруге рұқсат етілмейді. Сондай-ақ әскери үлгідегі киімдерді, әсіресе камуфляж матасынан тігілген киімдерді киюге және әкелуге тыйым салынған.<ref>Культура Барбадоса https://www.poehalisnami.ua/countries/barbados/culture</ref> Ұлттық тағамы - ''куку'' (жүгері жармасы мен бамияның кілегейлі қоспасы) және ''ұшпа балық'' (нан үгіндісінде қуырылған балық).<ref>Какая еда на Барбадосе?https://travelask.ru/barbados/kakaya-eda-na-barbadose?ysclid=lpoi7u3k7f150142579</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} {{бастама}} [[Санат:Барбадос этникалық топтары]] [[Санат:АҚШ этникалық топтары]] [[Санат:Канада этникалық топтары]] [[Санат:Америка халықтары]] 7o3esjao3sydxt8sfpgr9b635umoe6n 3483136 3483135 2025-06-25T07:51:02Z Мағыпар 100137 /* Тұрмыс салты */ нақтылау 3483136 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Барбадостықтар |төл атауы = Бэдженс |сурет = |сурет тақырыбы = |саны = 550-600 мың |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Барбадос}} |саны1 = 284 589 <small>(2014) |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|АҚШ}} |саны2 = 125 000 |түсініктемелер2 = |аймақ3 = {{Байрақ|Канада}} |саны3 = 34 340 |түсініктемелер3 = |аймақ4 = {{Байрақ|Тринидад және Тобаго}} |саны4 = 7000 |түсініктемелер4 = |тілдері = [[ағылшын тілі]] |діні = [[Англикан шіркеуі]], [[протестантизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} ''' Барбадостықтар''' (өз атауы — ''бэдженс'') — [[Барбадос]]тың негізгі халқы. Саны 500-600 мың адам. Барбадостықтардың 92%-ға жуығы қара нәсілділер, XVII-XIX ғасырдың басында Африкадан алынған құлдардың ұрпақтары, 4%-ға жуығы мулаттар, 4%-ы ақ нәсілділер, негізінен ағылшын тектілер, қалғандары үндістер мен қытайлар.<ref>{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=BRBD|title=Әлем халықтары/Барбадостықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Тілі == Тілі – [[ағылшын тілі]]нің жергілікті диалектісі.<ref>{{citeweb|url=https://my-dict.ru/dic/sovremennaya-enciklopediya/197746-barbadoscy/|title=Барбадостықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Діні == Дінге сенушілердің діни байланысы: [[Англия шіркеуі|англикандар]], кейбірі [[Методизм|методистер]], [[Католицизм|католиктер]].<ref>{{citeweb|url=http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/barbadoscy|title=Қазіргі заман энциклопедиясы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Барбадостықтар бір-біріне және ел қонақтарына өте құрметпен қарайды. Әлеуметтік өмір қалыптасқан қарым-қатынас жүйесіне негізделген және немесе достық қарым-қатынасқа қатысты. Көшедегі бөтен адамға көмектесу-бұл қарапайым нәрсе. Жергілікті үйлердің жартысына жуығын әйелдер басқарады, ал Барбадос отбасы әдетте үш ұрпақтан тұрады. Киімдері өте бейресми, бірақ консервативті және жергілікті дәстүрлерге негізделген. Киімге қатысты қатаң стандарттар жоқ, бірақ «жағажай» киіміндегі адамдарға ресми іс-шараларда, мейрамханаларға кіруге рұқсат етілмейді. Сондай-ақ әскери үлгідегі киімдерді, әсіресе камуфляж матасынан тігілген киімдерді киюге және әкелуге тыйым салынған.<ref>{{citeweb|url=https://www.poehalisnami.ua/countries/barbados/culture|title=Барбадос мәдениеті|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> Ұлттық тағамы - ''куку'' (жүгері жармасы мен бамияның кілегейлі қоспасы) және ''ұшпа балық'' (нан үгіндісінде қуырылған балық).<ref>Какая еда на Барбадосе?https://travelask.ru/barbados/kakaya-eda-na-barbadose?ysclid=lpoi7u3k7f150142579</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} {{бастама}} [[Санат:Барбадос этникалық топтары]] [[Санат:АҚШ этникалық топтары]] [[Санат:Канада этникалық топтары]] [[Санат:Америка халықтары]] ke7zn7hadxx7p41039h19pqv0c6weij 3483137 3483136 2025-06-25T07:52:30Z Мағыпар 100137 /* Тұрмыс салты */ нақтылау 3483137 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Барбадостықтар |төл атауы = Бэдженс |сурет = |сурет тақырыбы = |саны = 550-600 мың |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Барбадос}} |саны1 = 284 589 <small>(2014) |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|АҚШ}} |саны2 = 125 000 |түсініктемелер2 = |аймақ3 = {{Байрақ|Канада}} |саны3 = 34 340 |түсініктемелер3 = |аймақ4 = {{Байрақ|Тринидад және Тобаго}} |саны4 = 7000 |түсініктемелер4 = |тілдері = [[ағылшын тілі]] |діні = [[Англикан шіркеуі]], [[протестантизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} ''' Барбадостықтар''' (өз атауы — ''бэдженс'') — [[Барбадос]]тың негізгі халқы. Саны 500-600 мың адам. Барбадостықтардың 92%-ға жуығы қара нәсілділер, XVII-XIX ғасырдың басында Африкадан алынған құлдардың ұрпақтары, 4%-ға жуығы мулаттар, 4%-ы ақ нәсілділер, негізінен ағылшын тектілер, қалғандары үндістер мен қытайлар.<ref>{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=BRBD|title=Әлем халықтары/Барбадостықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Тілі == Тілі – [[ағылшын тілі]]нің жергілікті диалектісі.<ref>{{citeweb|url=https://my-dict.ru/dic/sovremennaya-enciklopediya/197746-barbadoscy/|title=Барбадостықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Діні == Дінге сенушілердің діни байланысы: [[Англия шіркеуі|англикандар]], кейбірі [[Методизм|методистер]], [[Католицизм|католиктер]].<ref>{{citeweb|url=http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/barbadoscy|title=Қазіргі заман энциклопедиясы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Барбадостықтар бір-біріне және ел қонақтарына өте құрметпен қарайды. Әлеуметтік өмір қалыптасқан қарым-қатынас жүйесіне негізделген және немесе достық қарым-қатынасқа қатысты. Көшедегі бөтен адамға көмектесу-бұл қарапайым нәрсе. Жергілікті үйлердің жартысына жуығын әйелдер басқарады, ал Барбадос отбасы әдетте үш ұрпақтан тұрады. Киімдері өте бейресми, бірақ консервативті және жергілікті дәстүрлерге негізделген. Киімге қатысты қатаң стандарттар жоқ, бірақ «жағажай» киіміндегі адамдарға ресми іс-шараларда, мейрамханаларға кіруге рұқсат етілмейді. Сондай-ақ әскери үлгідегі киімдерді, әсіресе камуфляж матасынан тігілген киімдерді киюге және әкелуге тыйым салынған.<ref>{{citeweb|url=https://www.poehalisnami.ua/countries/barbados/culture|title=Барбадос мәдениеті|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> Ұлттық тағамы - ''куку'' (жүгері жармасы мен бамияның кілегейлі қоспасы) және ''ұшпа балық'' (нан үгіндісінде қуырылған балық).<ref>{{citeweb|url=https://travelask.ru/barbados/kakaya-eda-na-barbadose?ysclid=lpoi7u3k7f150142579|title=Барбадостағы тағам қандай?|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} {{бастама}} [[Санат:Барбадос этникалық топтары]] [[Санат:АҚШ этникалық топтары]] [[Санат:Канада этникалық топтары]] [[Санат:Америка халықтары]] mbxvn4atwlakelfgovxpge1zd9cs03u 3483138 3483137 2025-06-25T07:53:00Z Мағыпар 100137 3483138 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Барбадостықтар |төл атауы = Бэдженс |сурет = |сурет тақырыбы = |саны = 550-600 мың |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Барбадос}} |саны1 = 284 589 <small>(2014) |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|АҚШ}} |саны2 = 125 000 |түсініктемелер2 = |аймақ3 = {{Байрақ|Канада}} |саны3 = 34 340 |түсініктемелер3 = |аймақ4 = {{Байрақ|Тринидад және Тобаго}} |саны4 = 7000 |түсініктемелер4 = |тілдері = [[ағылшын тілі]] |діні = [[Англикан шіркеуі]], [[протестантизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} ''' Барбадостықтар''' (өз атауы — ''бэдженс'') — [[Барбадос]]тың негізгі халқы. Саны 500-600 мың адам. Барбадостықтардың 92%-ға жуығы қара нәсілділер, XVII-XIX ғасырдың басында Африкадан алынған құлдардың ұрпақтары, 4%-ға жуығы мулаттар, 4%-ы ақ нәсілділер, негізінен ағылшын тектілер, қалғандары үндістер мен қытайлар.<ref>{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=BRBD|title=Әлем халықтары/Барбадостықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Тілі == Тілі – [[ағылшын тілі]]нің жергілікті диалектісі.<ref>{{citeweb|url=https://my-dict.ru/dic/sovremennaya-enciklopediya/197746-barbadoscy/|title=Барбадостықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Діні == Дінге сенушілердің діни байланысы: [[Англия шіркеуі|англикандар]], кейбірі [[Методизм|методистер]], [[Католицизм|католиктер]].<ref>{{citeweb|url=http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/barbadoscy|title=Қазіргі заман энциклопедиясы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Барбадостықтар бір-біріне және ел қонақтарына өте құрметпен қарайды. Әлеуметтік өмір қалыптасқан қарым-қатынас жүйесіне негізделген және немесе достық қарым-қатынасқа қатысты. Көшедегі бөтен адамға көмектесу-бұл қарапайым нәрсе. Жергілікті үйлердің жартысына жуығын әйелдер басқарады, ал Барбадос отбасы әдетте үш ұрпақтан тұрады. Киімдері өте бейресми, бірақ консервативті және жергілікті дәстүрлерге негізделген. Киімге қатысты қатаң стандарттар жоқ, бірақ «жағажай» киіміндегі адамдарға ресми іс-шараларда, мейрамханаларға кіруге рұқсат етілмейді. Сондай-ақ әскери үлгідегі киімдерді, әсіресе камуфляж матасынан тігілген киімдерді киюге және әкелуге тыйым салынған.<ref>{{citeweb|url=https://www.poehalisnami.ua/countries/barbados/culture|title=Барбадос мәдениеті|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> Ұлттық тағамы - ''куку'' (жүгері жармасы мен бамияның кілегейлі қоспасы) және ''ұшпа балық'' (нан үгіндісінде қуырылған балық).<ref>{{citeweb|url=https://travelask.ru/barbados/kakaya-eda-na-barbadose?ysclid=lpoi7u3k7f150142579|title=Барбадостағы тағам қандай?|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} [[Санат:Барбадос этникалық топтары]] [[Санат:АҚШ этникалық топтары]] [[Санат:Канада этникалық топтары]] [[Санат:Америка халықтары]] ger4a0ve2ph9w01u9uxm5f3k3mkhau1 3483139 3483138 2025-06-25T07:59:11Z Мағыпар 100137 үлгі, сурет қою 3483139 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Барбадостықтар |төл атауы = Бэдженс |сурет =Barbados bus stop.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 550-600 мың |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Барбадос}} |саны1 = 284 589 <small>(2014) |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|АҚШ}} |саны2 = 125 000 |түсініктемелер2 = |аймақ3 = {{Байрақ|Канада}} |саны3 = 34 340 |түсініктемелер3 = |аймақ4 = {{Байрақ|Тринидад және Тобаго}} |саны4 = 7000 |түсініктемелер4 = |тілдері = [[ағылшын тілі]] |діні = [[Англикан шіркеуі]], [[протестантизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} ''' Барбадостықтар''' (өз атауы — ''бэдженс'') — [[Барбадос]]тың негізгі халқы. Саны 500-600 мың адам. Барбадостықтардың 92%-ға жуығы қара нәсілділер, XVII-XIX ғасырдың басында Африкадан алынған құлдардың ұрпақтары, 4%-ға жуығы мулаттар, 4%-ы ақ нәсілділер, негізінен ағылшын тектілер, қалғандары үндістер мен қытайлар.<ref>{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=BRBD|title=Әлем халықтары/Барбадостықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Тілі == Тілі – [[ағылшын тілі]]нің жергілікті диалектісі.<ref>{{citeweb|url=https://my-dict.ru/dic/sovremennaya-enciklopediya/197746-barbadoscy/|title=Барбадостықтар|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Діні == Дінге сенушілердің діни байланысы: [[Англия шіркеуі|англикандар]], кейбірі [[Методизм|методистер]], [[Католицизм|католиктер]].<ref>{{citeweb|url=http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/barbadoscy|title=Қазіргі заман энциклопедиясы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Барбадостықтар бір-біріне және ел қонақтарына өте құрметпен қарайды. Әлеуметтік өмір қалыптасқан қарым-қатынас жүйесіне негізделген және немесе достық қарым-қатынасқа қатысты. Көшедегі бөтен адамға көмектесу-бұл қарапайым нәрсе. Жергілікті үйлердің жартысына жуығын әйелдер басқарады, ал Барбадос отбасы әдетте үш ұрпақтан тұрады. Киімдері өте бейресми, бірақ консервативті және жергілікті дәстүрлерге негізделген. Киімге қатысты қатаң стандарттар жоқ, бірақ «жағажай» киіміндегі адамдарға ресми іс-шараларда, мейрамханаларға кіруге рұқсат етілмейді. Сондай-ақ әскери үлгідегі киімдерді, әсіресе камуфляж матасынан тігілген киімдерді киюге және әкелуге тыйым салынған.<ref>{{citeweb|url=https://www.poehalisnami.ua/countries/barbados/culture|title=Барбадос мәдениеті|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> Ұлттық тағамы - ''куку'' (жүгері жармасы мен бамияның кілегейлі қоспасы) және ''ұшпа балық'' (нан үгіндісінде қуырылған балық).<ref>{{citeweb|url=https://travelask.ru/barbados/kakaya-eda-na-barbadose?ysclid=lpoi7u3k7f150142579|title=Барбадостағы тағам қандай?|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} [[Санат:Барбадос этникалық топтары]] [[Санат:АҚШ этникалық топтары]] [[Санат:Канада этникалық топтары]] [[Санат:Америка халықтары]] o29y3rcq2sz6v7isaypi1xi8c4haod5 0 720089 3483141 3378278 2025-06-25T08:17:01Z Мағыпар 100137 3483141 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Борука |төл атауы = |сурет =Boruca faces.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 2660 (1990) |аймақ = {{Байрақ|Коста-Рика}} |тілдері = [[борука тілі]], [[испан тілі]] |діні = дәстүрлі нанымдар |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Борука''' — [[Коста-Рика]]дағы үндіс халқы. Жалпы саны 3 мыңнан аспайды. == Тілі == Тілі - борука немесе брунка тілі, чибчан тілдер тобына жатады. Шын мәнінде қазіргі боруканы құрайтын бірнеше халықтардың сөйлеуінің қоспасы болып табылады. [[Борука тілі]] жойылып барады. Қоғамның жас мүшелері әдетте тілді түсінеді, бірақ сөйлемейді. Негізгі тіл - [[испан тілі]].<ref>Борука https://alphapedia.ru/w/Boruca</ref> == Діні == Дінге сенушілердің діни байланысы: [[Католицизм|католиктер]].<ref>БОРУКА http://www.aggregateria.com/B/boruka.html</ref> == Кәсібі == Негізгі кәсіптері: өзеннен [[балық аулау]] және [[аңшылық]], қолмен атқарылатын [[егіншілік]] (мақта, түйнектер). Олар шошқа мен ірі қара өсіреді.<ref>Народы и культуры Борука https://travel-journal.ru/ethno/28/481/{{Deadlink|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Тұрмыс салты == Материалдық мәдениеті креол типінде. Неке негізінен неолокалдық болып табылады. Неке қонысы негізінен [[Некеден кейінгі қоныс|неолокалдық]] болып табылады. Борука - сүт ішетін жалғыз Коста-Рика үндістері. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} {{бастама}} [[Санат:Орталық Америка үндістері]] [[Санат:Коста-Рика этникалық топтары]] twixg2sd2utlwtx6sba415etjw3qoca 3483143 3483141 2025-06-25T08:20:43Z Мағыпар 100137 /* Тілі */ нақтылау 3483143 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Борука |төл атауы = |сурет =Boruca faces.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 2660 (1990) |аймақ = {{Байрақ|Коста-Рика}} |тілдері = [[борука тілі]], [[испан тілі]] |діні = дәстүрлі нанымдар |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Борука''' — [[Коста-Рика]]дағы үндіс халқы. Жалпы саны 3 мыңнан аспайды. == Тілі == Тілі - борука немесе брунка тілі, чибчан тілдер тобына жатады. Шын мәнінде қазіргі боруканы құрайтын бірнеше халықтардың сөйлеуінің қоспасы болып табылады. [[Борука тілі]] жойылып барады. Қоғамның жас мүшелері әдетте тілді түсінеді, бірақ сөйлемейді. Негізгі тіл - [[испан тілі]].<ref>{{citeweb|url=https://alphapedia.ru/w/Boruca|title=Борука|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Діні == Дінге сенушілердің діни байланысы: [[Католицизм|католиктер]].<ref>БОРУКА http://www.aggregateria.com/B/boruka.html</ref> == Кәсібі == Негізгі кәсіптері: өзеннен [[балық аулау]] және [[аңшылық]], қолмен атқарылатын [[егіншілік]] (мақта, түйнектер). Олар шошқа мен ірі қара өсіреді.<ref>Народы и культуры Борука https://travel-journal.ru/ethno/28/481/{{Deadlink|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Тұрмыс салты == Материалдық мәдениеті креол типінде. Неке негізінен неолокалдық болып табылады. Неке қонысы негізінен [[Некеден кейінгі қоныс|неолокалдық]] болып табылады. Борука - сүт ішетін жалғыз Коста-Рика үндістері. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} {{бастама}} [[Санат:Орталық Америка үндістері]] [[Санат:Коста-Рика этникалық топтары]] 455oahgl0xpydexux33bygbxvboilex 3483144 3483143 2025-06-25T08:22:24Z Мағыпар 100137 /* Кәсібі */ нақтылау 3483144 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Борука |төл атауы = |сурет =Boruca faces.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 2660 (1990) |аймақ = {{Байрақ|Коста-Рика}} |тілдері = [[борука тілі]], [[испан тілі]] |діні = дәстүрлі нанымдар |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Борука''' — [[Коста-Рика]]дағы үндіс халқы. Жалпы саны 3 мыңнан аспайды. == Тілі == Тілі - борука немесе брунка тілі, чибчан тілдер тобына жатады. Шын мәнінде қазіргі боруканы құрайтын бірнеше халықтардың сөйлеуінің қоспасы болып табылады. [[Борука тілі]] жойылып барады. Қоғамның жас мүшелері әдетте тілді түсінеді, бірақ сөйлемейді. Негізгі тіл - [[испан тілі]].<ref>{{citeweb|url=https://alphapedia.ru/w/Boruca|title=Борука|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Діні == Дінге сенушілердің діни байланысы: [[Католицизм|католиктер]].<ref>БОРУКА http://www.aggregateria.com/B/boruka.html</ref> == Кәсібі == Негізгі кәсіптері: өзеннен [[балық аулау]] және [[аңшылық]], қолмен атқарылатын [[егіншілік]] (мақта, түйнектер). Олар шошқа мен ірі қара өсіреді.<ref>{{citeweb|url=https://web.archive.org/web/20160423121008/http://travel-journal.ru/ethno/28/|title=Халықтар мен мәдениеттер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Материалдық мәдениеті креол типінде. Неке негізінен неолокалдық болып табылады. Неке қонысы негізінен [[Некеден кейінгі қоныс|неолокалдық]] болып табылады. Борука - сүт ішетін жалғыз Коста-Рика үндістері. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} {{бастама}} [[Санат:Орталық Америка үндістері]] [[Санат:Коста-Рика этникалық топтары]] g185bdxiks1z6nefffk4jtfr3w98vgk 3483145 3483144 2025-06-25T08:22:45Z Мағыпар 100137 /* Діні */ 3483145 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Борука |төл атауы = |сурет =Boruca faces.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 2660 (1990) |аймақ = {{Байрақ|Коста-Рика}} |тілдері = [[борука тілі]], [[испан тілі]] |діні = дәстүрлі нанымдар |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Борука''' — [[Коста-Рика]]дағы үндіс халқы. Жалпы саны 3 мыңнан аспайды. == Тілі == Тілі - борука немесе брунка тілі, чибчан тілдер тобына жатады. Шын мәнінде қазіргі боруканы құрайтын бірнеше халықтардың сөйлеуінің қоспасы болып табылады. [[Борука тілі]] жойылып барады. Қоғамның жас мүшелері әдетте тілді түсінеді, бірақ сөйлемейді. Негізгі тіл - [[испан тілі]].<ref>{{citeweb|url=https://alphapedia.ru/w/Boruca|title=Борука|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Діні == Дінге сенушілердің діни байланысы: [[Католицизм|католиктер]]. == Кәсібі == Негізгі кәсіптері: өзеннен [[балық аулау]] және [[аңшылық]], қолмен атқарылатын [[егіншілік]] (мақта, түйнектер). Олар шошқа мен ірі қара өсіреді.<ref>{{citeweb|url=https://web.archive.org/web/20160423121008/http://travel-journal.ru/ethno/28/|title=Халықтар мен мәдениеттер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Материалдық мәдениеті креол типінде. Неке негізінен неолокалдық болып табылады. Неке қонысы негізінен [[Некеден кейінгі қоныс|неолокалдық]] болып табылады. Борука - сүт ішетін жалғыз Коста-Рика үндістері. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} {{бастама}} [[Санат:Орталық Америка үндістері]] [[Санат:Коста-Рика этникалық топтары]] d4mz23i1n8wbb2db4su99jpq3mc8hya 3483146 3483145 2025-06-25T08:23:57Z Мағыпар 100137 /* Тұрмыс салты */ нақтылау 3483146 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Борука |төл атауы = |сурет =Boruca faces.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 2660 (1990) |аймақ = {{Байрақ|Коста-Рика}} |тілдері = [[борука тілі]], [[испан тілі]] |діні = дәстүрлі нанымдар |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Борука''' — [[Коста-Рика]]дағы үндіс халқы. Жалпы саны 3 мыңнан аспайды. == Тілі == Тілі - борука немесе брунка тілі, чибчан тілдер тобына жатады. Шын мәнінде қазіргі боруканы құрайтын бірнеше халықтардың сөйлеуінің қоспасы болып табылады. [[Борука тілі]] жойылып барады. Қоғамның жас мүшелері әдетте тілді түсінеді, бірақ сөйлемейді. Негізгі тіл - [[испан тілі]].<ref>{{citeweb|url=https://alphapedia.ru/w/Boruca|title=Борука|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Діні == Дінге сенушілердің діни байланысы: [[Католицизм|католиктер]]. == Кәсібі == Негізгі кәсіптері: өзеннен [[балық аулау]] және [[аңшылық]], қолмен атқарылатын [[егіншілік]] (мақта, түйнектер). Олар шошқа мен ірі қара өсіреді.<ref>{{citeweb|url=https://web.archive.org/web/20160423121008/http://travel-journal.ru/ethno/28/|title=Халықтар мен мәдениеттер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Материалдық мәдениеті креол типінде. Неке негізінен неолокалдық болып табылады. Неке қонысы негізінен [[Некеден кейінгі қоныс|неолокалдық]] болып табылады. Борука - сүт ішетін жалғыз Коста-Рика үндістері.<ref>{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=BORU|title=Әлем халықтары/Борука|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} {{бастама}} [[Санат:Орталық Америка үндістері]] [[Санат:Коста-Рика этникалық топтары]] p9winjevczoegfcdz2401tovmwt8821 3483147 3483146 2025-06-25T08:26:12Z Мағыпар 100137 /* Діні */ дереккөз 3483147 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Борука |төл атауы = |сурет =Boruca faces.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 2660 (1990) |аймақ = {{Байрақ|Коста-Рика}} |тілдері = [[борука тілі]], [[испан тілі]] |діні = дәстүрлі нанымдар |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Борука''' — [[Коста-Рика]]дағы үндіс халқы. Жалпы саны 3 мыңнан аспайды. == Тілі == Тілі - борука немесе брунка тілі, чибчан тілдер тобына жатады. Шын мәнінде қазіргі боруканы құрайтын бірнеше халықтардың сөйлеуінің қоспасы болып табылады. [[Борука тілі]] жойылып барады. Қоғамның жас мүшелері әдетте тілді түсінеді, бірақ сөйлемейді. Негізгі тіл - [[испан тілі]].<ref>{{citeweb|url=https://alphapedia.ru/w/Boruca|title=Борука|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Діні == Дінге сенушілердің діни байланысы: [[Католицизм|католиктер]].<ref>{{citeweb|url=https://rus-modern-enc.slovaronline.com/1721-%D0%91%D0%9E%D0%A0%D0%A3%D0%9A%D0%90|title=Қазіргі заман энциклопедиясы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Негізгі кәсіптері: өзеннен [[балық аулау]] және [[аңшылық]], қолмен атқарылатын [[егіншілік]] (мақта, түйнектер). Олар шошқа мен ірі қара өсіреді.<ref>{{citeweb|url=https://web.archive.org/web/20160423121008/http://travel-journal.ru/ethno/28/|title=Халықтар мен мәдениеттер|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Тұрмыс салты == Материалдық мәдениеті креол типінде. Неке негізінен неолокалдық болып табылады. Неке қонысы негізінен [[Некеден кейінгі қоныс|неолокалдық]] болып табылады. Борука - сүт ішетін жалғыз Коста-Рика үндістері.<ref>{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=BORU|title=Әлем халықтары/Борука|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} {{бастама}} [[Санат:Орталық Америка үндістері]] [[Санат:Коста-Рика этникалық топтары]] bc3t0z8pf4nsgcuy5lv5u403shi0p9t 0 732599 3482843 3473392 2025-06-24T12:38:28Z Casserium 68287 /* Басшылары */ 3482843 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік орган |атауы = "Қазақстан Республикасы Президентінің телерадиокешені" ШЖҚ РМК |қысқартылған атауы = |шынайы атауы = |шынайы атауы1 = |шынайы атауы2 = |құзыреті = |құзерет_тақырып_мәтіні = |эмблема = ТелерадиокомплексПрезидентаРК.png |эмблеманың ені = |эмблеманың тақырыбы = |мөрі = |мөрдің ені = |мөрдің тақырыбы = |сурет = |сурет ені = |сурет тақырыбы = |құрылған жылы = [[1996 жыл]] |ізашары1 = |ізашары2 = |таратылған жылы = |ізбасары = |бағынады = [[Қазақстан Республикасы Президентінің Іс Басқармасы]] |штаб-пәтері = {{байрақ|Қазақстан}}, [[Астана]] қаласы, Ақмешіт көшесі, 3 |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region_code = |қызметкерлер = |бюджет = |министрдің есімі1 = |министрдің міндеті1 = |министрдің есімі2 = |министрдің міндеті2 = |басшылықтың есімі1 = Қажыбаева Раушан Жанабергенқызы |басшылықтың лауазымы1 = Директоры |басшылықтың есімі2 = |басшылықтың лауазымы2 = |жоғарыда тұрған мекеме = |бір мекемеге қарасты орган1 = |бір мекемеге қарасты орган2 = |құжат1 = |сайты = https://ptrk.qr-pib.kz/ |түсініктемелер = |карта = |карта ені = |картаның тақырыбы = }} '''Қазақстан Республикасы Президентінің телерадиокешені''' — мемлекет басшысы [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қ.К. Тоқаевтың]] қызметін ақпараттық жағынан қамтамасыз ететін арнаулы медиа-ресурс. Телерадиокешен медиа активтеріне ел аумағында тәулік бойы хабар тарататын [[Jibek Joly (телеарна)|«Jibek Joly»]] телеарнасы, халықаралық кеңістікке тарайтын «Silk Way», «Silk Way Cinema» телеарналары, [[Jibek Joly (радио)|«Jibek Joly»]] радиосы, [[ҚазАқпарат|«Kazinform»]] халықаралық ақпарат агенттігі және Деректі фильмдер орталығы кіреді. == Тарихы == Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешені 1996 жылы 29 желтоқсанда құрылды. 1999 жылы «Қазақстан Республикасы Президентiнiң телерадиокешенi» мемлекеттік мекемесі жарғылық капиталына мемлекет жүз пайыз қатысатын «Қазақстан Республикасы Президентiнiң телерадиокешенi» коммерциялық емес жабық акционерлiк қоғамы болып қайта ұйымдастырылды. ҚР Президенті Іс басқарушысының 2005 жылдың 11 ақпандағы №06/20 бұйрығына сай «ҚР Президентінің ТРК» КЕЖАҚ-ынан «ҚР Президентінің ТРК» КЕАҚ-ы болып қайта аталды. 2022 жылы «ҚазАқпарат» халықаралық ақпарат агенттігі, «Kazakh TV» халықаралық спутниктік телеарнасы және Kaztube ұлттық видео-хостингі ҚР Президентінің Телерадиокешені құрамына берілді.<ref>[https://kaz.inform.kz/amp/prezidenttin-is-baskarushysy-trk-kyzmetkerlerin-zhurnalister-kunimen-kuttyktady_a3948816/ Президенттің Іс басқарушысы ТРК қызметкерлерін журналистер күнімен құттықтады]</ref> 2023 жылы «Қазақстан Республикасы Президентінің телерадиокешені» коммерциялық емес акционерлік қоғамы «Қазақстан Республикасы Президентінің телерадиокешені» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорны болып қайта құрылды. == Қызметтері == # Бейне-аудио, кино және фотоқұжаттар жасап, жинап, өңдеу, сондай-ақ, оларды қалыпқа келтіріп, жүйелеп отыру # Қазақстан Республикасы Президентінің жеке Мұрағатына арнап бейне-аудио, кино және фотоқұжаттар жасау # Бейнефильмдер мен телебағдарламалар өндірісін жасау және тарату # Кинофестифальдар, форумдар, концерттер, конференциялар, байқаулар ұйымдастырып, өткізу # Журналдар, газеттер, буклеттер және өзге де баспа өнімдерін шығару # Ақпараттық және жарнамалық қызметтер көрсету # Өзінің құрылу мақсатына кері келмейтін өзге де қызмет түрлерін көрсету<ref>[https://qr-pib.kz/p/472 «Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешені» коммерциялық емес акционерлік қоғамы]</ref> == Басшылары == {| class="wikitable" |- ! № !! Аты-жөні !! colspan="2"| Басқарған жылдар !! Лауазымы |- | 1 || [[Юрий Михайлович Крылов|Юрий Крылов]] || 1997 || 2000 || Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешенінің бас директоры |- | 2 || [[Мақат Кәбірұлы Садық|Махат Садық]] || 2000 || 2005 || Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешенінің бас директоры |- | 3 || [[Бауыржан Ахметханұлы Айтқазин|Бауыржан Айтқазин]] || 2005 || 2007 || Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешенінің бас директоры |- | 4 || [[Айбек Кеңесұлы Юсуп|Айбек Юсуп]] || маусым<br>2007 || ақпан<br>2009 || Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешенінің бас директоры |- | 5 || [[Ерлан Халижанұлы Бекхожин|Ерлан Бекхожин]] || 23 ақпан<br>2009 || 20 тамыз<br>2019 || Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешенінің бас директоры |- | 6 || [[Раушан Жаңабергенқызы Қажыбаева|Раушан Қажыбаева]] || 27 тамыз<br>2019 || қызметте || Қазақстан Республикасы Президенті Телерадиокешенінің бас директоры |} == Дереккөздер== {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан мекемелері]] 2yo6q1kbpx47n7bhouxsbwg6knmutgj 3482846 3482843 2025-06-24T12:53:31Z Casserium 68287 /* Тарихы */ 3482846 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік орган |атауы = "Қазақстан Республикасы Президентінің телерадиокешені" ШЖҚ РМК |қысқартылған атауы = |шынайы атауы = |шынайы атауы1 = |шынайы атауы2 = |құзыреті = |құзерет_тақырып_мәтіні = |эмблема = ТелерадиокомплексПрезидентаРК.png |эмблеманың ені = |эмблеманың тақырыбы = |мөрі = |мөрдің ені = |мөрдің тақырыбы = |сурет = |сурет ені = |сурет тақырыбы = |құрылған жылы = [[1996 жыл]] |ізашары1 = |ізашары2 = |таратылған жылы = |ізбасары = |бағынады = [[Қазақстан Республикасы Президентінің Іс Басқармасы]] |штаб-пәтері = {{байрақ|Қазақстан}}, [[Астана]] қаласы, Ақмешіт көшесі, 3 |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region_code = |қызметкерлер = |бюджет = |министрдің есімі1 = |министрдің міндеті1 = |министрдің есімі2 = |министрдің міндеті2 = |басшылықтың есімі1 = Қажыбаева Раушан Жанабергенқызы |басшылықтың лауазымы1 = Директоры |басшылықтың есімі2 = |басшылықтың лауазымы2 = |жоғарыда тұрған мекеме = |бір мекемеге қарасты орган1 = |бір мекемеге қарасты орган2 = |құжат1 = |сайты = https://ptrk.qr-pib.kz/ |түсініктемелер = |карта = |карта ені = |картаның тақырыбы = }} '''Қазақстан Республикасы Президентінің телерадиокешені''' — мемлекет басшысы [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қ.К. Тоқаевтың]] қызметін ақпараттық жағынан қамтамасыз ететін арнаулы медиа-ресурс. Телерадиокешен медиа активтеріне ел аумағында тәулік бойы хабар тарататын [[Jibek Joly (телеарна)|«Jibek Joly»]] телеарнасы, халықаралық кеңістікке тарайтын «Silk Way», «Silk Way Cinema» телеарналары, [[Jibek Joly (радио)|«Jibek Joly»]] радиосы, [[ҚазАқпарат|«Kazinform»]] халықаралық ақпарат агенттігі және Деректі фильмдер орталығы кіреді. == Тарихы == Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешені алғаш рет 1995 жылы 17 сәуірде «Қазақстан Республикасы Президентінің Баспасөз Қызметінің Телерадиокешені» деген атаумен құрылған.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K950002204_ Қазақстан Республикасы Президентi Аппаратының құрамын iшiнара өзгерту туралы]</ref> 1996 жылы 29 желтоқсанда телерадиокешенді Президенттің Баспасөз Қызметінен бөліп шығару туралы шешім қабылданып, «Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешені» мемлекеттік мекемесі құрылды. Телерадиокешеннің меншік иесі Президенттің Іс Басқармасы болды. 1999 жылы «Қазақстан Республикасы Президентiнiң телерадиокешенi» мемлекеттік мекемесі жарғылық капиталына мемлекет жүз пайыз қатысатын «Қазақстан Республикасы Президентiнiң телерадиокешенi» коммерциялық емес жабық акционерлiк қоғамы болып қайта ұйымдастырылды. ҚР Президенті Іс басқарушысының 2005 жылдың 11 ақпандағы №06/20 бұйрығына сай «ҚР Президентінің ТРК» КЕЖАҚ-ынан «ҚР Президентінің ТРК» КЕАҚ-ы болып қайта аталды. 2022 жылы «ҚазАқпарат» халықаралық ақпарат агенттігі, «Kazakh TV» халықаралық спутниктік телеарнасы және Kaztube ұлттық видео-хостингі ҚР Президентінің Телерадиокешені құрамына берілді.<ref>[https://kaz.inform.kz/amp/prezidenttin-is-baskarushysy-trk-kyzmetkerlerin-zhurnalister-kunimen-kuttyktady_a3948816/ Президенттің Іс басқарушысы ТРК қызметкерлерін журналистер күнімен құттықтады]</ref> 2023 жылы «Қазақстан Республикасы Президентінің телерадиокешені» коммерциялық емес акционерлік қоғамы «Қазақстан Республикасы Президентінің телерадиокешені» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорны болып қайта құрылды. == Қызметтері == # Бейне-аудио, кино және фотоқұжаттар жасап, жинап, өңдеу, сондай-ақ, оларды қалыпқа келтіріп, жүйелеп отыру # Қазақстан Республикасы Президентінің жеке Мұрағатына арнап бейне-аудио, кино және фотоқұжаттар жасау # Бейнефильмдер мен телебағдарламалар өндірісін жасау және тарату # Кинофестифальдар, форумдар, концерттер, конференциялар, байқаулар ұйымдастырып, өткізу # Журналдар, газеттер, буклеттер және өзге де баспа өнімдерін шығару # Ақпараттық және жарнамалық қызметтер көрсету # Өзінің құрылу мақсатына кері келмейтін өзге де қызмет түрлерін көрсету<ref>[https://qr-pib.kz/p/472 «Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешені» коммерциялық емес акционерлік қоғамы]</ref> == Басшылары == {| class="wikitable" |- ! № !! Аты-жөні !! colspan="2"| Басқарған жылдар !! Лауазымы |- | 1 || [[Юрий Михайлович Крылов|Юрий Крылов]] || 1997 || 2000 || Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешенінің бас директоры |- | 2 || [[Мақат Кәбірұлы Садық|Махат Садық]] || 2000 || 2005 || Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешенінің бас директоры |- | 3 || [[Бауыржан Ахметханұлы Айтқазин|Бауыржан Айтқазин]] || 2005 || 2007 || Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешенінің бас директоры |- | 4 || [[Айбек Кеңесұлы Юсуп|Айбек Юсуп]] || маусым<br>2007 || ақпан<br>2009 || Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешенінің бас директоры |- | 5 || [[Ерлан Халижанұлы Бекхожин|Ерлан Бекхожин]] || 23 ақпан<br>2009 || 20 тамыз<br>2019 || Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешенінің бас директоры |- | 6 || [[Раушан Жаңабергенқызы Қажыбаева|Раушан Қажыбаева]] || 27 тамыз<br>2019 || қызметте || Қазақстан Республикасы Президенті Телерадиокешенінің бас директоры |} == Дереккөздер== {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан мекемелері]] 2scrc3bzex9987mv5yx68b2hdc33wpp 3482864 3482846 2025-06-24T13:19:03Z Casserium 68287 /* Басшылары */ 3482864 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік орган |атауы = "Қазақстан Республикасы Президентінің телерадиокешені" ШЖҚ РМК |қысқартылған атауы = |шынайы атауы = |шынайы атауы1 = |шынайы атауы2 = |құзыреті = |құзерет_тақырып_мәтіні = |эмблема = ТелерадиокомплексПрезидентаРК.png |эмблеманың ені = |эмблеманың тақырыбы = |мөрі = |мөрдің ені = |мөрдің тақырыбы = |сурет = |сурет ені = |сурет тақырыбы = |құрылған жылы = [[1996 жыл]] |ізашары1 = |ізашары2 = |таратылған жылы = |ізбасары = |бағынады = [[Қазақстан Республикасы Президентінің Іс Басқармасы]] |штаб-пәтері = {{байрақ|Қазақстан}}, [[Астана]] қаласы, Ақмешіт көшесі, 3 |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region_code = |қызметкерлер = |бюджет = |министрдің есімі1 = |министрдің міндеті1 = |министрдің есімі2 = |министрдің міндеті2 = |басшылықтың есімі1 = Қажыбаева Раушан Жанабергенқызы |басшылықтың лауазымы1 = Директоры |басшылықтың есімі2 = |басшылықтың лауазымы2 = |жоғарыда тұрған мекеме = |бір мекемеге қарасты орган1 = |бір мекемеге қарасты орган2 = |құжат1 = |сайты = https://ptrk.qr-pib.kz/ |түсініктемелер = |карта = |карта ені = |картаның тақырыбы = }} '''Қазақстан Республикасы Президентінің телерадиокешені''' — мемлекет басшысы [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қ.К. Тоқаевтың]] қызметін ақпараттық жағынан қамтамасыз ететін арнаулы медиа-ресурс. Телерадиокешен медиа активтеріне ел аумағында тәулік бойы хабар тарататын [[Jibek Joly (телеарна)|«Jibek Joly»]] телеарнасы, халықаралық кеңістікке тарайтын «Silk Way», «Silk Way Cinema» телеарналары, [[Jibek Joly (радио)|«Jibek Joly»]] радиосы, [[ҚазАқпарат|«Kazinform»]] халықаралық ақпарат агенттігі және Деректі фильмдер орталығы кіреді. == Тарихы == Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешені алғаш рет 1995 жылы 17 сәуірде «Қазақстан Республикасы Президентінің Баспасөз Қызметінің Телерадиокешені» деген атаумен құрылған.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K950002204_ Қазақстан Республикасы Президентi Аппаратының құрамын iшiнара өзгерту туралы]</ref> 1996 жылы 29 желтоқсанда телерадиокешенді Президенттің Баспасөз Қызметінен бөліп шығару туралы шешім қабылданып, «Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешені» мемлекеттік мекемесі құрылды. Телерадиокешеннің меншік иесі Президенттің Іс Басқармасы болды. 1999 жылы «Қазақстан Республикасы Президентiнiң телерадиокешенi» мемлекеттік мекемесі жарғылық капиталына мемлекет жүз пайыз қатысатын «Қазақстан Республикасы Президентiнiң телерадиокешенi» коммерциялық емес жабық акционерлiк қоғамы болып қайта ұйымдастырылды. ҚР Президенті Іс басқарушысының 2005 жылдың 11 ақпандағы №06/20 бұйрығына сай «ҚР Президентінің ТРК» КЕЖАҚ-ынан «ҚР Президентінің ТРК» КЕАҚ-ы болып қайта аталды. 2022 жылы «ҚазАқпарат» халықаралық ақпарат агенттігі, «Kazakh TV» халықаралық спутниктік телеарнасы және Kaztube ұлттық видео-хостингі ҚР Президентінің Телерадиокешені құрамына берілді.<ref>[https://kaz.inform.kz/amp/prezidenttin-is-baskarushysy-trk-kyzmetkerlerin-zhurnalister-kunimen-kuttyktady_a3948816/ Президенттің Іс басқарушысы ТРК қызметкерлерін журналистер күнімен құттықтады]</ref> 2023 жылы «Қазақстан Республикасы Президентінің телерадиокешені» коммерциялық емес акционерлік қоғамы «Қазақстан Республикасы Президентінің телерадиокешені» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорны болып қайта құрылды. == Қызметтері == # Бейне-аудио, кино және фотоқұжаттар жасап, жинап, өңдеу, сондай-ақ, оларды қалыпқа келтіріп, жүйелеп отыру # Қазақстан Республикасы Президентінің жеке Мұрағатына арнап бейне-аудио, кино және фотоқұжаттар жасау # Бейнефильмдер мен телебағдарламалар өндірісін жасау және тарату # Кинофестифальдар, форумдар, концерттер, конференциялар, байқаулар ұйымдастырып, өткізу # Журналдар, газеттер, буклеттер және өзге де баспа өнімдерін шығару # Ақпараттық және жарнамалық қызметтер көрсету # Өзінің құрылу мақсатына кері келмейтін өзге де қызмет түрлерін көрсету<ref>[https://qr-pib.kz/p/472 «Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешені» коммерциялық емес акционерлік қоғамы]</ref> == Басшылары == {| class="wikitable" |- ! № !! Аты-жөні !! colspan="2"| Басқарған жылдар !! Лауазымы |- | 1 || [[Юрий Михайлович Крылов|Юрий Крылов]] || 1997 || 2000 || Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешенінің бас директоры |- | 2 || [[Мақат Кәбірұлы Садық|Махат Садық]] || 2000 || 2005 || Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешенінің бас директоры |- | 3 || [[Бауыржан Ахметханұлы Айтқазин|Бауыржан Айтқазин]] || 2005 || 2007 || Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешенінің бас директоры |- | 4 || [[Айбек Кеңесұлы Юсуп|Айбек Юсуп]] || маусым<br>2007 || ақпан<br>2009 || Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешенінің бас директоры |- | 5 || [[Ерлан Халижанұлы Бекхожин|Ерлан Бекхожин]] || 23 ақпан<br>2009 || 20 тамыз<br>2019 || Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешенінің бас директоры |- | 6 || [[Раушан Жаңабергенқызы Қажыбаева|Раушан Қажыбаева]] || 27 тамыз<br>2019 || қызметте || Қазақстан Республикасы Президенті Телерадиокешенінің бас директоры, директоры |} == Дереккөздер== {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан мекемелері]] o558altevlo35arq27d4u0va93blkc2 3482881 3482864 2025-06-24T14:08:33Z Casserium 68287 3482881 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік орган |атауы = "Қазақстан Республикасы Президентінің телерадиокешені" ШЖҚ РМК |қысқартылған атауы = |шынайы атауы = |шынайы атауы1 = |шынайы атауы2 = |құзыреті = |құзерет_тақырып_мәтіні = |эмблема = ТелерадиокомплексПрезидентаРК.png |эмблеманың ені = |эмблеманың тақырыбы = |мөрі = |мөрдің ені = |мөрдің тақырыбы = |сурет = |сурет ені = |сурет тақырыбы = |құрылған жылы = [[1996 жыл]] |ізашары1 = |ізашары2 = |таратылған жылы = |ізбасары = |бағынады = [[Қазақстан Республикасы Президентінің Іс Басқармасы]] |штаб-пәтері = {{байрақ|Қазақстан}}, [[Астана]] қаласы, Ақмешіт көшесі, 3 |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region_code = |қызметкерлер = |бюджет = |министрдің есімі1 = |министрдің міндеті1 = |министрдің есімі2 = |министрдің міндеті2 = |басшылықтың есімі1 = [[Раушан Жаңабергенқызы Қажыбаева|Раушан Қажыбаева]] |басшылықтың лауазымы1 = Директоры |басшылықтың есімі2 = |басшылықтың лауазымы2 = |жоғарыда тұрған мекеме = |бір мекемеге қарасты орган1 = |бір мекемеге қарасты орган2 = |құжат1 = |сайты = https://ptrk.qr-pib.kz/ |түсініктемелер = |карта = |карта ені = |картаның тақырыбы = }} '''Қазақстан Республикасы Президентінің телерадиокешені''' — мемлекет басшысы [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қ.К. Тоқаевтың]] қызметін ақпараттық жағынан қамтамасыз ететін арнаулы медиа-ресурс. Телерадиокешен медиа активтеріне ел аумағында тәулік бойы хабар тарататын [[Jibek Joly (телеарна)|«Jibek Joly»]] телеарнасы, халықаралық кеңістікке тарайтын «Silk Way», «Silk Way Cinema» телеарналары, [[Jibek Joly (радио)|«Jibek Joly»]] радиосы, [[ҚазАқпарат|«Kazinform»]] халықаралық ақпарат агенттігі және Деректі фильмдер орталығы кіреді. == Тарихы == Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешені алғаш рет 1995 жылы 17 сәуірде «Қазақстан Республикасы Президентінің Баспасөз Қызметінің Телерадиокешені» деген атаумен құрылған.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K950002204_ Қазақстан Республикасы Президентi Аппаратының құрамын iшiнара өзгерту туралы]</ref> 1996 жылы 29 желтоқсанда телерадиокешенді Президенттің Баспасөз Қызметінен бөліп шығару туралы шешім қабылданып, «Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешені» мемлекеттік мекемесі құрылды. Телерадиокешеннің меншік иесі Президенттің Іс Басқармасы болды. 1999 жылы «Қазақстан Республикасы Президентiнiң телерадиокешенi» мемлекеттік мекемесі жарғылық капиталына мемлекет жүз пайыз қатысатын «Қазақстан Республикасы Президентiнiң телерадиокешенi» коммерциялық емес жабық акционерлiк қоғамы болып қайта ұйымдастырылды. ҚР Президенті Іс басқарушысының 2005 жылдың 11 ақпандағы №06/20 бұйрығына сай «ҚР Президентінің ТРК» КЕЖАҚ-ынан «ҚР Президентінің ТРК» КЕАҚ-ы болып қайта аталды. 2022 жылы «ҚазАқпарат» халықаралық ақпарат агенттігі, «Kazakh TV» халықаралық спутниктік телеарнасы және Kaztube ұлттық видео-хостингі ҚР Президентінің Телерадиокешені құрамына берілді.<ref>[https://kaz.inform.kz/amp/prezidenttin-is-baskarushysy-trk-kyzmetkerlerin-zhurnalister-kunimen-kuttyktady_a3948816/ Президенттің Іс басқарушысы ТРК қызметкерлерін журналистер күнімен құттықтады]</ref> 2023 жылы «Қазақстан Республикасы Президентінің телерадиокешені» коммерциялық емес акционерлік қоғамы «Қазақстан Республикасы Президентінің телерадиокешені» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорны болып қайта құрылды. == Қызметтері == # Бейне-аудио, кино және фотоқұжаттар жасап, жинап, өңдеу, сондай-ақ, оларды қалыпқа келтіріп, жүйелеп отыру # Қазақстан Республикасы Президентінің жеке Мұрағатына арнап бейне-аудио, кино және фотоқұжаттар жасау # Бейнефильмдер мен телебағдарламалар өндірісін жасау және тарату # Кинофестифальдар, форумдар, концерттер, конференциялар, байқаулар ұйымдастырып, өткізу # Журналдар, газеттер, буклеттер және өзге де баспа өнімдерін шығару # Ақпараттық және жарнамалық қызметтер көрсету # Өзінің құрылу мақсатына кері келмейтін өзге де қызмет түрлерін көрсету<ref>[https://qr-pib.kz/p/472 «Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешені» коммерциялық емес акционерлік қоғамы]</ref> == Басшылары == {| class="wikitable" |- ! № !! Аты-жөні !! colspan="2"| Басқарған жылдар !! Лауазымы |- | 1 || [[Юрий Михайлович Крылов|Юрий Крылов]] || 1997 || 2000 || Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешенінің бас директоры |- | 2 || [[Мақат Кәбірұлы Садық|Махат Садық]] || 2000 || 2005 || Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешенінің бас директоры |- | 3 || [[Бауыржан Ахметханұлы Айтқазин|Бауыржан Айтқазин]] || 2005 || 2007 || Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешенінің бас директоры |- | 4 || [[Айбек Кеңесұлы Юсуп|Айбек Юсуп]] || маусым<br>2007 || ақпан<br>2009 || Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешенінің бас директоры |- | 5 || [[Ерлан Халижанұлы Бекхожин|Ерлан Бекхожин]] || 23 ақпан<br>2009 || 20 тамыз<br>2019 || Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешенінің бас директоры |- | 6 || [[Раушан Жаңабергенқызы Қажыбаева|Раушан Қажыбаева]] || 27 тамыз<br>2019 || қызметте || Қазақстан Республикасы Президенті Телерадиокешенінің бас директоры, директоры |} == Дереккөздер== {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан мекемелері]] 619hy3rhohumzh9u38nwhrd807865ik 0 743446 3483153 3382541 2025-06-25T08:41:30Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 /* Матч */ 3483153 wikitext text/x-wiki {{футбол матчы |атауы = Футболдан Қазақстан Кубогының финалы 2024 |турнир =[[Футболдан Қазақстан Кубогы 2024]] |команда1 =[[Ақтөбе (футбол клубы)|Ақтөбе]] |команда2 = [[Атырау (футбол клубы)|Атырау]] |команда1есеп =2 |команда2есеп =1 |детальдар = |стадион =[[Орталық стадион (Алматы)|Орталық стадион]], [[Алматы]] |дата = 29 қыркүйек 2024 | алдыңғы=[[Футболдан Қазақстан Кубогының финалы 2023|2023]] |келесі =[[Футболдан Қазақстан кубогының финалы 2025|2025]]}} {{Толық мақала|Футболдан Қазақстан Кубогы 2024}} '''Футболдан Қазақстан Кубогының финалы 2024''' — [[Футболдан Қазақстан Кубогы|турнирдің]] 32-ші маусымының финалдық ойыны. "Ақтөбе" мен "Атырау" клубтары өзара кездесті<ref>[https://kaz-football.kz/24/cup24_draw.shtml ХХХII КУБОК КАЗАХСТАНА ПО ФУТБОЛУ – 2024]</ref>. == Матч == === Детальдар === {{матч туралы есептеме | мерзімі= 29 қыркүйек 2024 | команда1= [[Ақтөбе (футбол клубы)|Ақтөбе]] |команда2 = [[Атырау (футбол клубы)|Атырау]] |есеп = 2-1 | голдар1= [[Әлібек Бекбайұлы Қасым|Әлібек Қасым]] 89, пенальти<br>[[Фредди Гондола]] 90 | голдар2= [[Николай Сигневич]] 24 | стадион= [[Орталық стадион (Алматы)|Орталық стадион]], [[Алматы]] | төреші= Данияр Сахи ([[Қызылорда]]) | көрермендер= }} {| width=92% |- |{{Футбол формасы | pattern_la = | pattern_b = _adidasicon23r | pattern_ra = | pattern_sh = | pattern_so = | leftarm = FF0000 | body = FF0000 | rightarm = FF0000 | shorts = FF0000 | socks = FF0000 |title =Ақтөбе }} |{{Футбол формасы | pattern_la = _macrontureis21wg | pattern_b = _macrontureis21wg | pattern_ra = _macrontureis21wg | pattern_sh = _arminia2021a | leftarm = _macrontureis21gw | body = _macrontureis21gw | rightarm = _macrontureis21wg | shorts = _macrontureis21wg | socks = _macrontureis21gw |title =Атырау }} |} {| width="100%" |valign="top" width="50%"| {| style="font-size: 90%" cellspacing="0" cellpadding="0" |colspan="4"| |- !width=35| !!width=25| |- | 30||ққ||{{ту|Қазақстан}} [[Игорь Валерьевич Шацкий|Игорь Шацкий]]||{{СҚ|90}} |- |24|| қ||{{Ту|Қазақстан}} [[Бағдат Санатұлы Қайыров|Бағдат Қайыров]]|| || |- |31||қ ||{{Ту|Қазақстан}} [[Әділхан Ерланұлы Таңжарықов|Әділхан Таңжарықов]] |- |6||қ ||{{ту|Қазақстан}} [[Әлібек Бекбайұлы Қасым|Әлібек Қасым]]||{{СҚ|81}} |- |88||қ ||{{Ту|Румыния}} [[Богдан Вэтэжелу]] |- | 5|| ж|| {{Ту|Аргентина}} [[Леонель Струмия]] |- | 4|| ж||{{Ту|Нигерия}} [[Уче Агбо]]|| ||{{алаңнан|62}} |- |12||ж ||{{Ту|Гвинея}} [[Амаду Думбуя]]||{{алаңнан|46}} |- |18|| ж|| {{Ту|Гаити}} [[Жайро Жан]]|| || {{Алаңнан|83}} |- | 99|| ш||{{Ту|Панама}} [[Фредди Гондола]]||{{СҚ|90}} |- |17||ш ||{{Ту|Доминикан Республикасы}} [[Дорни Ромеро]]||||{{алаңнан|69}} |- |colspan=3|'''Алаңға шыққандар:''' |- |44||қ ||{{Ту|Хорватия}} [[Матео Барач]]|| ||{{алаңға|83}} |- | 16|| ж||{{Ту|Эквадор}} [[Хосе Энрикес Севальос|Хосе Севальос]]|| ||{{алаңға|46}} |- |80 |ж |{{Ту|Қазақстан}} [[Арман Серікұлы Кеңесов|Арман Кеңесов]] | |{{Алаңға|62}} |- |11 |ш |{{Ту|Ресей}} [[Идрис Ибрагимович Умаев|Идрис Умаев]] |{{СҚ|90}} |{{Алаңға|69}} |- |colspan=3|'''Жаттықтырушы:''' |- |colspan=4|{{ту|Украина}} Игорь Леонов |} |valign="top"| |valign="top" width="50%"| {| style="font-size: 90%" cellspacing="0" cellpadding="0" align=center |colspan="4"| |- !width=35| !!width=25| |- | 1||ққ || {{Ту|Беларусь}} [[Егор Хаткевич]] |- | 29|| қ|| {{ту|Қазақстан}} [[Олжас Бақытжанұлы Керімжанов|Олжас Керімжанов]]||{{СҚ|41}} |- | 4|| қ|| {{Ту|Қазақстан}} [[Әділбек Қалабайұлы Жұмаханов|Әділбек Жұмаханов]] |- |18 || қ||{{ту|Беларусь}} [[Никита Степанов]] |- |19 ||қ || {{ту|Қазақстан}} [[Геворг Арсенович Наджарян|Геворг Наджарян]]|| || {{Алаңнан|90}} |- |7 ||ж ||{{ту|Словения}} [[Яков Новак]]||{{СҚ|73}} ||{{Алаңнан|82}} |- |55 || ж||{{ту|Украина}} [[Александр Нойок]] |- | 21|| ж|| {{ту|Қазақстан}} [[Наурызбек Жагоров]]|| ||{{Алаңнан|82}} |- |21||ж || {{Ту|Беларусь}} [[Игорь Николаевич Стасевич|Игорь Стасевич]]|| {{СҚ|45}}||{{Алаңнан|82}} |- |17 ||ж ||{{ту|Конго Демократиялық Республикасы}} [[Жоэль Каямба]]|| || {{Алаңнан|59}} |- |13 ||ш ||{{Ту|Беларусь}} [[Николай Сигневич]]||{{СҚ|24}} || |- |colspan=3|'''Алаңға шыққандар:''' |- |16 ||қ||{{ту|Бразилия}} [[Матеус Барбоза]]|| ||{{алаңға|90}} |- |8 ||қ ||{{ту|Ресей}} [[Сослан Такулов]]|| ||{{алаңға|59}} |- |10 ||ж ||{{ту|Қазақстан}} [[Ринат Жеңісбайұлы Жұматов|Ринат Жұматов]]|| ||{{алаңға|82}} |- |11 ||ш || {{ту|Қазақстан}} [[Аслан Әділ]]|| ||{{алаңға|82}} |- |9 ||ш ||{{ту|Тәжікстан}} [[Хусрав Тоиров]]|| ||{{алаңға|82}} |- |colspan=3|'''Жаттықтырушы:''' |- |colspan=4|{{Ту|Беларусь}} Виталий Жуковский |} |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == *[https://www.youtube.com/watch?v=23h5M0E1eAk Шолу] {{Футболдан Қазақстан Кубогы}} [[Санат:Футболдан Қазақстан Кубогы]] [[Санат:2024 жылғы футбол]] [[Санат:Ақтөбе ФК ойындары]] [[Санат:Атырау ФК ойындары]] euozf2z55anquwd2fu9txg2dfo3jy8p 0 744170 3483190 3371363 2025-06-25T11:15:40Z Makenzis 71333 3483190 wikitext text/x-wiki {{футбол клубы | атауы = {{ту|Алжир}} ЕС Сетиф | құрылған = 1958 | стадионы = 8 мамыр, Сетиф | сыйымдылығы = 30 000 | жарыс = Алжир 1 лигасы | маусым = 2024/25 | орыын = 6 | pattern_la1 = | pattern_b1 = _umbromilan19bw | pattern_ra1 = | pattern_sh1 = | pattern_so1 = | leftarm1 = 000000 | body1 = FFFFFF | rightarm1 = 000000 | shorts1 = 000000 | socks1 = 000000 | pattern_la2 = | pattern_b2 = _waterford17a | pattern_ra2 = | pattern_sh2 = | pattern_so2 = | leftarm2 = FFFFFF | body2 = FFFFFF | rightarm2 = FFFFFF | shorts2 = FFFFFF | socks2 = FFFFFF | pattern_la3 = | pattern_b3 = _umbrowitton19sbw | pattern_ra3 = | pattern_sh3 = | pattern_so3 = | leftarm3 = 87CEFA | body3 = 87CEFA | rightarm3 = 87CEFA | shorts3 = 87CEFA | socks3 = 87CEFA }} '''«ЕС Сетиф»''' ({{lang-fr|Entente Sportive de Sétif}}) — [[Алжир]]дің [[Сетиф]] қаласындағы футбол клубы. [[КАФ Чемпиондар Лигасы]]ның екі дүркін чемпионы. == Жетістіктері == === Ұлттық === * '''Алжир чемпионы''' — 8 (1968, 1987, 2007, 2012, 2013, 2015, 2017) * '''Алжир кубогы''' — 8 (1963, 1964, 1967, 1968, 1980, 1989, 2010, 2012) * '''Алжир суперкубогы''' — 1 (2015) === Халықаралық === * '''Чемпиондар лигасы (1)''' ** Жеңімпаз: 1988, 2014 * '''КАФ Суперкубогы (1)''' ** Жеңімпаз: 2015 * '''Араб чемпиондар лигасы''' ** Жеңімпаз: 2007, 2008 == Сілтемелер == * [http://www.entente-setif.com/ Ресми сайт]{{ref-fr}} [[Санат:Алжир футбол клубтары]] mwjrwupf92rt4utg9ixxaoi8fnt91tz 3483191 3483190 2025-06-25T11:16:15Z Makenzis 71333 3483191 wikitext text/x-wiki {{футбол клубы | атауы = {{ту|Алжир}} ЕС Сетиф | құрылған = 1958 | стадионы = 8 мамыр, Сетиф | сыйымдылығы = 30 000 | жарыс = Алжир 1 лигасы | маусым = 2024/25 | орыын = 6 | pattern_la1 = | pattern_b1 = _umbromilan19bw | pattern_ra1 = | pattern_sh1 = | pattern_so1 = | leftarm1 = 000000 | body1 = FFFFFF | rightarm1 = 000000 | shorts1 = 000000 | socks1 = 000000 | pattern_la2 = | pattern_b2 = _waterford17a | pattern_ra2 = | pattern_sh2 = | pattern_so2 = | leftarm2 = FFFFFF | body2 = FFFFFF | rightarm2 = FFFFFF | shorts2 = FFFFFF | socks2 = FFFFFF | pattern_la3 = | pattern_b3 = _umbrowitton19sbw | pattern_ra3 = | pattern_sh3 = | pattern_so3 = | leftarm3 = 87CEFA | body3 = 87CEFA | rightarm3 = 87CEFA | shorts3 = 87CEFA | socks3 = 87CEFA }} '''«ЕС Сетиф»''' ({{lang-fr|Entente Sportive de Sétif}}) — [[Алжир]]дің [[Сетиф]] қаласындағы футбол клубы. [[КАФ Чемпиондар Лигасы]]ның екі дүркін чемпионы. == Жетістіктері == === Ұлттық === * '''Алжир чемпионы''' — 8 (1968, 1987, 2007, 2012, 2013, 2015, 2017) * '''Алжир кубогы''' — 8 (1963, 1964, 1967, 1968, 1980, 1989, 2010, 2012) * '''Алжир суперкубогы''' — 1 (2015) === Халықаралық === * '''Чемпиондар лигасы (1)''' ** Жеңімпаз: 1988, 2014 * '''КАФ Суперкубогы (1)''' ** Жеңімпаз: 2015 * '''Араб чемпиондар лигасы''' ** Жеңімпаз: 2007, 2008 == Сілтемелер == * [http://www.entente-setif.com/ Ресми сайт]{{ref-fr}} [[Санат:Алжир футбол клубтары]] 05cokzc25gtm885jctlgaqhv4eojse3 0 745837 3483152 3382424 2025-06-25T08:40:48Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 3483152 wikitext text/x-wiki {{Футболшы |туған күні =1.3.1998 |азаматтығы = {{KAZ}} |бойы = 172 |позиция = жартылай қорғаушы |қазіргі клуб = {{ту|Қазақстан}} [[Тобыл (футбол клубы)|Тобыл]] |номері = 27 |клубтары = {{футбол карьерасы |2016—2017|{{ту|Қазақстан}} [[Атырау (футбол клубы)|Атырау]]|5 (0) |2018|{{ту|Қазақстан}} [[Оқжетпес (футбол клубы)|Оқжетпес]]|28 (1) |2019—2020|{{ту|Қазақстан}} [[Атырау (футбол клубы)|Атырау]]|0 (0) |2019|{{аренда}}{{ту|Қазақстан}} [[Ақжайық (футбол клубы)|Ақжайық]]|26 (3) |2020|{{ту|Қазақстан}} [[Екібастұз (футбол клубы, 2003)|Екібастұз]]|11 (1) |2021|{{ту|Қазақстан}} [[Ақжайық (футбол клубы)|Акжайык]]|4 (0) |2022—2024|{{ту|Қазақстан}} [[Атырау (футбол клубы)|Атырау]]|35 (1) |2022|{{аренда}}{{ту|Қазақстан}} [[Қыран (футбол клубы)|Қыран]]|21 (4) |2025—|{{ту|Қазақстан}} [[Тобыл (футбол клубы)|Тобыл]]|2 (0) }} | ұлттық құрамы = {{футбол карьерасы |2025—|{{футбол|Қазақстан}} |2 (0) }} }} '''Наурызбек Жагоров''' (1 наурыз 1998, {{туғанжері|Атырау|Атырауда}}) — қазақстандық футболшы, [[Қазақстан Ұлттық футбол құрамасы]] мен "[[Тобыл (футбол клубы)|Тобыл]]" клубының жартылай қорғаушысы. Қазақстанның бірнеше жастағы құрамаларында ойнаған. == Жетістіктері == === Клубтық === * 1 лига жеңімпазы: 2018 * 1 лига қола жүлдегері: 2019 * Қазақстан кубогының финалисі: 2024 == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * https://www.footballdatabase.eu/en/player/details/293077 {{Бастама}}{{сыртқы сілтемелер}} [[Санат:Қазақстан футболшылары]] [[Санат:Атырау ФК ойыншылары]] [[Санат:Оқжетпес ФК ойыншылары]] [[Санат:Екібастұз-2003 ФК ойыншылары]] [[Санат:Ақжайық ФК ойыншылары]] [[Санат:Қыран ФК ойыншылары]] [[Санат:Тобыл ФК ойыншылары]] 5k80bwu805149kqwjj2h8w3tl63cusr 0 745868 3483189 3407335 2025-06-25T11:04:12Z Makenzis 71333 | жарыс = Футболдан чемпионаты | маусым = 2024/25 | орын = 8 орын 3483189 wikitext text/x-wiki {{футбол клубы|атауы={{ту|Алжир}} МК Оран|құрылған=1917 |стадионы=[[Ахмед Забана (стадион)|Ахмед Забана]]|сыйымдылығы=40 000 | жарыс = Футболдан чемпионаты | маусым = 2024/25 | орын = 8 орын |pattern_la1=_whiteborder|pattern_b1=_thinwhitesides|pattern_ra1=_whiteborder|leftarm1=FF0000|body1=FF0000|rightarm1=FF0000|shorts1=FF0000|socks1=FF0000|pattern_la2=_redborder|pattern_b2=_thinredsides|pattern_ra2=_redborder|leftarm2=FFFFFF|body2=FFFFFF|rightarm2=FFFFFF|shorts2=FFFFFF|socks2=FFFFFF}}'''«МК Оран»''' ({{lang-ar|نادي مولودية وهران}}, {{lang-fr|Mouloudia Club d'Oran}}) — [[Алжир|Алжирдің]] Оран қаласындағы футбол клубы. 1917 жылы құрылған. == Жетістіктері == === Ұлттық === * '''Алжир чемпионаты (4)''' ** Жеңімпаз: (1971, 1988, 1992, 1993) * '''Алжир кубогы (4)''' ** Жеңімпаз: (1975, 1984, 1985, 1996) * '''Лига кубогы (1)''' ** Жеңімпаз: (1996) === Халықаралық === * '''Чемпиондар кубогы''' ** Вице Чампион: 1989 == Атақты ойыншылары == * {{ту|Алжир}} [[Лахдар Беллуми]] == Атақты жаттықтырушылары == * {{ту|КСРО}} [[Борис Подкорытов]] == Сілтемелер == [http://www.mcoran1917.com Ресми сайты]{{Deadlink|date=December 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} [[Санат:Алжир футбол клубтары]] 4g308dc0tirp3cpvdxiqhahylkfxm7y 3 749452 3483151 3407606 2025-06-25T08:36:19Z EmausBot 5055 Бот: Шынжырлы айдатуды түзетті → [[Қатысушы талқылауы:Divinations]] 3483151 wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Қатысушы талқылауы:Divinations]] 4gue27h3a45eun5lmoguky9oi4ym9gw 0 752905 3482999 3462067 2025-06-25T02:52:39Z Sagzhan 29953 Sagzhan [[Юра Александрович Борисов]] бетін [[Юра Борисов]] бетіне жылжытты 3462066 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=қаңтар 2025}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> {{Жедел жойылсын|1=Сапасыз мақала, стандартқа келмейді}} {{Кинематограф |есімі = Юра Борисов |шынайы есімі = |сурет =Yura_Borisov_at_the_2024_Toronto_International_Film_Festival_(Cropped).jpg |сурет ені = |сурет атауы =Торонтода, 2024 ж. |туған кездегі есімі = |туған күні =8.12.1992 |туған жері =[[Реутов]], [[Мәскеу облысы]], [[Ресей]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |мамандығы = актёр |азаматтығы ={{RUS}} |белсенді жылдары =[[2010]] - қазіргі уақытқа дейін |бағыты = |киностудия = |марапаттары = |imdb_id =5426973 |сайты = |ортаққор =Yura Borisov }} '''Юрий Александрович Борисов''' — ресейлік [[театр]], [[кино]] және [[Телевидение|теледидар]] актері . [[Оскар сыйлығы|Оскарға]] және [[Алтын глобус]]қа ұсынылған бірінші ресейлік актер. Алтын жапырақ (2013), Алтын бүркіт (2021), LAFCA, TFCA, SFBAFCC (2024) марапаттарының иегері. ''[[GQ]]'' бойынша Жыл актері (2020). == Өмірбаяны == 1992 жылы 8 желтоқсанда [[Мәскеу облысы]] , Реутов қаласында дүниеге келген. Әке дене шынықтыру және еңбек пәнінің мұғалімі, кейін электрик, сантехник болып жұмыс істеді. Ана риэлтор болып жұмыс істеді. Борисов - Юрийдің анасының тегі. Әкенің тегі Сивуха болды, бірақ кейін ол өзгертті. Ата-ананың беларусь тамыры бар. Юрийдің інісі бар <ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.rbc.ru/person/676e5dfb9a79477e458dd878#p1|title=Юра Борисов|publisher=[[РБК]]|date=|accessdate=2025-01-27|archivedate=2015-02-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150211205750/https://zolotoylist.ru/2013/|deadlink=yes}}</ref> . 2010 жылы студент кезінде ол фильмдерге түсе бастады. Ол «Әркімнің өз соғысы бар» (2011), «Тәуекелде» (2012), «Көбелектер» (2013) телехикаяларында басты рөлдерді ойнады <ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.1tv.ru/shows/dobroe-utro/nashi-gosti/yuriy-borisov-mariya-poezzhaeva|title=Юрий Борисов, Мария Поезжаева|publisher=[[Первый канал (Россия)|Первый канал]]|date=2014-04-23|accessdate=2020-01-24|archivedate=2017-07-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170722141145/https://www.1tv.ru/shows/dobroe-utro/nashi-gosti/yuriy-borisov-mariya-poezzhaeva|deadlink=no}}</ref> . 2013 жылдан 2014 жылға дейін Мәскеу Сатирикон театрында жұмыс істеді <ref>{{Cite web|author=Наталия Мурга|url=https://www.eg.ru/showbusiness/388991/|title=Юрий Борисов: «Не надо относиться к близости как к чему-то особенному»|publisher=[[Экспресс-газета]]|date=2017-09-29|accessdate=2020-01-24|archivedate=2021-03-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210304083117/https://www.eg.ru/showbusiness/388991/|deadlink=no}}</ref> . 2015 жылы «Молодая гвардия» <ref>{{Cite web|url=https://www.1tv.ru/shows/dobroe-utro/nashi-gosti/yuriy-borisov|title=Юрий Борисов|publisher=[[Первый канал (Россия)]]|date=2015-05-06|accessdate=2020-01-24|archivedate=2020-01-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200125071108/https://www.1tv.ru/shows/dobroe-utro/nashi-gosti/yuriy-borisov|deadlink=no}}</ref> телехикаясында Сергей Тюленинді, сондай-ақ «Берлинге апарар жол» <ref>{{Cite web|author=Евгений Ухов|url=https://www.film.ru/articles/po-zakonam-voennogo-vremeni-0|title=По законам военного времени|publisher=[[Film.ru]]|date=2015-05-12|accessdate=2020-01-24|archivedate=2020-03-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200303222427/https://www.film.ru/articles/po-zakonam-voennogo-vremeni-0|deadlink=no}}</ref> фильмінде басты рөлді сомдады. 2017 жылы «Отчий берег» телехикаясында басты рөлді (Степан Морозов) сомдады. 2018 жылы «Жеті жұп арам» <ref>{{Cite web|author=Николай Никулин|url=https://iz.ru/821512/video/na-ekrany-vyshla-ekranizatciia-povesti-kaverina-sem-par-nechistykh|title=На экраны вышла экранизация повести Каверина «Семь пар нечистых»|publisher=[[Известия]]|date=2018-12-08|accessdate=2020-01-24|archivedate=2020-03-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200303222420/https://iz.ru/821512/video/na-ekrany-vyshla-ekranizatciia-povesti-kaverina-sem-par-nechistykh|deadlink=no}}</ref> фильмінде басты рөлді сомдады, ал 3-ші маусымнан бастап «Ольга» сериалының негізгі актерлік құрамына қосылып, онда Лев <ref>{{Cite web|author=Алексей Заякин, Мария Дёмина|url=https://teleprogramma.pro/news/499410/|title=Звезда сериала «Ольга» Юрий Борисов пошутил по поводу травмоопасных сцен во время съёмок|publisher=Телепрограмма|date=2019-01-21|accessdate=2020-01-24|archivedate=2020-03-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200303222422/https://teleprogramma.pro/news/499410/|deadlink=no}}</ref> рөлін сомдады. 2019 жылы ол «[[Бұқа (фильм, 2019)|Бұқа]]<nowiki/>» <ref>{{Cite web|author=Леонид Павлючик|url=https://www.trud.ru/article/23-08-2019/1379497_to_li_loshad_to_li_byk.html|title=То ли лошадь, то ли бык…|publisher=[[Труд (газета)|Труд]]|date=2019-08-23|accessdate=2020-01-24|archivedate=2020-03-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200303222421/https://www.trud.ru/article/23-08-2019/1379497_to_li_loshad_to_li_byk.html|deadlink=no}}</ref> фильмінде басты рөлді сомдады, ол үшін ол «үздік актер» номинациясы бойынша «[[Алтын қыран|Алтын қыран»]] сыйлығына ұсынылды <ref>{{Cite web|url=https://www.interfax.ru/culture/688952|title=Объявлены номинанты на премию «Золотой орел – 2019»|publisher=[[Интерфакс]]|date=2019-12-22|accessdate=2020-01-24|archivedate=2020-12-12|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201212141904/https://www.interfax.ru/culture/688952|deadlink=no}}</ref>. Сондай-ақ «Т-34», «[[Одақ құтқару]]<nowiki/>» <ref>{{Cite web|url=https://www.1tv.ru/shows/vecherniy-urgant/gosti/dmitriy-lysenkov-kirill-zaycev-i-yuriy-borisov-vecherniy-urgant-fragment-vypuska-ot-25-12-2019|title=Актёры Дмитрий Лысенков, Кирилл Зайцев и Юрий Борисов о съёмках фильма «Союз спасения»|publisher=Вечерний Ургант: Фрагмент выпуска от 25.12.2019|work=[[Первый канал (Россия)]]|date=2019-12-25|accessdate=2020-01-25|archivedate=2020-09-14|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200914191918/https://www.1tv.ru/shows/vecherniy-urgant/gosti/dmitriy-lysenkov-kirill-zaycev-i-yuriy-borisov-vecherniy-urgant-fragment-vypuska-ot-25-12-2019|deadlink=no}}</ref> және «[[Басқыншылық]]<nowiki/>» <ref>{{Cite web|author=Наталья Васильева|url=https://iz.ru/964893/natalia-vasileva/vazhno-sebe-napominat-kakoi-ty-tupoi|title=«Важно себе напоминать, какой ты тупой»|publisher=[[Известия]]|date=2020-01-17|accessdate=2020-01-24|archivedate=2020-08-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200820232554/https://iz.ru/964893/natalia-vasileva/vazhno-sebe-napominat-kakoi-ty-tupoi|deadlink=no}}</ref> <ref>{{Cite web|author=Александра Баранова|url=https://www.radio.cz/ru/rubrika/bogema/yura-borisov-proiznesti-ya-tebya-lyublyu-eto-slozhno-|title=Юра Борисов: «Произнести «Я тебя люблю» — это сложно»|publisher=[[Радио Прага]]|date=2019-08-12|accessdate=2020-01-25|archivedate=2020-06-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200605045056/https://www.radio.cz/ru/rubrika/bogema/yura-borisov-proiznesti-ya-tebya-lyublyu-eto-slozhno-|deadlink=no}}</ref> <ref>{{Cite web|author=Максим Сухагузов|url=https://daily.afisha.ru/cinema/14039-govorit-s-akterom-o-politike-absurd-yuriy-borisov-pro-kino-i-glavnyy-simvol-2019-goda/|title=«Говорить с актёром о политике — абсурд»: Юрий Борисов о кино и главном символе 2019 года|publisher=[[Афиша (журнал)|Афиша]]|date=2019-12-30|accessdate=2020-01-25|archivedate=2020-09-21|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200921013141/https://daily.afisha.ru/cinema/14039-govorit-s-akterom-o-politike-absurd-yuriy-borisov-pro-kino-i-glavnyy-simvol-2019-goda/|deadlink=no}}</ref> <ref>{{Cite web|author=Дмитрий Быков|url=https://www.gq.ru/success/jury-borisov-january-issue|title=Как Юрий Борисов стал одним из самых востребованных актёров российского кино|publisher=[[GQ]] Россия|date=2019-12-30|accessdate=2020-01-25|archivedate=2021-02-27|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210227214239/https://www.gq.ru/success/jury-borisov-january-issue|deadlink=no}}</ref> <ref>{{Cite web|author=Мия Субботина|url=https://www.5-tv.ru/news/279051/takogo-urovna-grafiki-unas-ese-nebylo-kinokritik-ocenil-vtorzenie/|title=«Такого уровня графики у нас еще не было»: кинокритик оценил «Вторжение»|publisher=[[Пятый канал (Россия)]]|date=2020-01-10|accessdate=2020-01-30|archivedate=2020-06-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200605045112/https://www.5-tv.ru/news/279051/takogo-urovna-grafiki-unas-ese-nebylo-kinokritik-ocenil-vtorzenie/|deadlink=no}}</ref> фильмдерінде кіші рөлдерді сомдаған. 2020 жылдың ақпан айында «Калашников» фильмі жарық көрді, онда Борисов басты рөлді сомдады - [[Михаил Тимофеевич Калашников|Михаил Калашников]]. 2021 жылы Борисов осы рөлі үшін [[Алтын қыран|«Алтын қыран»]] сыйлығымен марапатталды. 2021 жылы «Капитан Волконогов қашып кетті» фильмінде басты рөлді сомдады. Осы жұмысы үшін ол «[[Ақ піл|Ақ піл»]] сыйлығын алды, сонымен қатар «Алтын бүркіт» сыйлығына ұсынылды. 2023 жылы ол «Кентавр» триллерінде басты рөлді сомдады. 2024 жылы Борисов «[[Жүз жыл алда]]<nowiki/>» фильмінде Глот ғарыштық қарақшылар альянсының капитаны рөлін сомдаған. === Анораның жетістігі === 2024 жылы Борисов американдық режиссер Шон Бейкердің «[[Анора]]<nowiki/>» фильмінде басты ер рөлдердің бірін сомдады. Фильм Канн кинофестивалінде [[Алтын пальма бұтағы|«Алтын пальма бұтағын»]] жеңіп алды. [[Сурет:Cast_and_crew_of_Anora_at_the_2024_Toronto_International_Film_Festival.jpg|нобай|270x270 нүкте| Юра Борисов, Шон Бейкер, Майки Мэдисон, Карен Карагулян және Ваче Товмасян [[Торонто кинофестивалі|Торонто кинофестивалінде]], 2024 ж.]] 2024 жылдың қарашасында ол «Екінші пландағы ең жақсы актер» номинациясында Gotham сыйлығына ұсынылды <ref>{{Cite web|url=https://thegotham.org/press/the-gothams-announce-award-nominees-for-34th-edition/|title=The Gothams Announce Nominees for 34th Edition {{!}} The Gotham|lang=en-US|first=The Gotham|last=Staff|date=2024-10-29|accessdate=2024-11-08|archivedate=2024-11-07|archiveurl=https://web.archive.org/web/20241107133944/https://thegotham.org/press/the-gothams-announce-award-nominees-for-34th-edition/}}</ref> . 2024 жылдың желтоқсанында ол [[Лос-Анджелес]] киносыншылар қауымдастығынан (LAFCA), [[Торонто]] киносыншылар қауымдастығынан (TFCA) және [[Сан-Франциско]] киносыншылар ассоциациясынан (SFBAFCC) «Екінші пландағы үздік ер адам» жүлдесін жеңіп алды <ref>{{Cite web|url=https://theblueprint.ru/news/33343|title=Юра Борисов одержал первую победу на кинопремии этого киносезона|lang=ru|work=The Blueprint|accessdate=2024-12-09|archivedate=2024-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20241215034414/https://theblueprint.ru/news/33343}}</ref> <ref>{{Cite web|title=Новая награда Юры Борисова: актер стал победителем престижной премии|url=https://www.marieclaire.ru/vestnik/novaya-nagrada-yury-borisova-akter-stal-pobeditelem-prestizhnoi-premii/|work=MarieClaire Онлайн|date=2024-12-18|accessdate=2025-01-20|lang=ru|archivedate=2025-01-12|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250112140101/https://www.marieclaire.ru/vestnik/novaya-nagrada-yury-borisova-akter-stal-pobeditelem-prestizhnoi-premii/}}</ref> . Ол сонымен қатар Вашингтондағы киносыншылар қауымдастығының (WAFCA) және Ұлттық киносыншылар кеңесінің (NBF) сыйлығына ұсынылды, бірақ екі марапат Киран Калкинге (Шынайы ауырсыну) берілді. Желтоқсан айында ол «Екінші пландағы ең жақсы актер» номинациясында [[Алтын глобус|«Алтын глобус»]] сыйлығына ұсынылды, бірақ жеңе алмады <ref>{{Cite web|url=https://goldenglobes.com/nominations/2025|title=Nominations|lang=en-US|work=Golden Globes|accessdate=2024-12-09|archivedate=2025-01-01|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250101191003/https://goldenglobes.com/nominations/2025}}</ref> . 2025 жылы [[BAFTA]] киносыйлығына, кейін «Екінші пландағы үздік актер» номинациясында [[Оскар сыйлығы|«Оскар»]] сыйлығына ұсынылды <ref>{{Cite web|url=https://www.rbc.ru/society/23/01/2025/679245ea9a7947302ff7d6c5|title=Юру Борисова номинировали на «Оскар»|lang=ru|work=[[РБК]]|date=2025-01-23|accessdate=2025-01-23|archivedate=2025-01-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250123195306/https://www.rbc.ru/society/23/01/2025/679245ea9a7947302ff7d6c5}}</ref> . == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Тірі тұлғалар]] [[Санат:1992 жылы туғандар]] [[Санат:8 желтоқсанда туғандар]] [[Санат:XXI ғасыр актерлері]] [[Санат:Ресей дыбыс жазу актерлері]] [[Санат:Ресей актерлері]] [[Санат:Алфавит бойынша актерлер]] [[Санат:Алфавит бойынша тұлғалар]] 0txarzfd0n9urvmr48rfc9oanbdlz9y 0 754213 3482965 3461376 2025-06-24T23:36:26Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3482965 wikitext text/x-wiki '''Круиз''' ({{lang-en|cruise}}) бастапқы мағынасында – [[теңіз]] [[Саяхат|саяхаты]]. Қазіргі уақытта бұл ұғым кеңейіп, туристік фирмалар теңіз круиздерінен басқа, [[өзен]] круиздері мен [[пойыз]]<nowiki/>бен круиздерді де ұсынады. Сондай-ақ, жолаушылармен қатар жүк пен автокөліктерді тасымалдайтын тұрақты [[паром]]<nowiki/>дар да круиздік сапарларға пайдаланылады. Екінші жағынан, круизге шағын кемелермен де аттануға болады. Соңғы онжылдықтарда 4-12 адамға арналған круиздік желкенді [[яхта]]<nowiki/>лар мен катамарандарда саяхаттау танымал бола бастады. Мұндай яхталарда өмір сүруге қажетті барлық жағдайлар жасалған: ұйықтайтын орындар, тоңазытқыш, плита, дәретхана, душ. Мұндай саяхаттардың ұзақтығы бір аптадан басталады. Экипаж әдетте 1-2 адамнан тұрады, ал жеткілікті біліктілік болған жағдайда круизге қатысушылар өздері де яхтаны басқара алады. Желкенді круиздер үшін ең танымал бағыттар – [[Жерорта теңізі]], [[Кариб теңізі]] және [[Балтық теңізі]]. == Заманауи круиздік кемелер == Бүгінгі таңда круиздер үшін [[үлкен теңіз лайнерлері]] жиі пайдаланылады. Олар шағын қалашықтарға ұқсас және жолаушыларға кең ауқымды қызметтерді ұсынады. Орташа круиздік лайнерде кітапхана, кинотеатр, кең банкет залдары, әртүрлі мейрамханалар, фитнес залдары, өрмелеу қабырғасы және тіпті тірі ағаштары бар орталық саябақ болуы мүмкін. Заманауи лайнерлер шамамен 12 жолаушылар палубасынан тұрады және теңіз толқынын тұрақтандыратын жүйелермен жабдықталған. Круиздік маусым жыл мезгіліне байланысты өзгеріп отырады. Сәуірден қазанға дейін ең танымал бағыт – Жерорта теңізі. Күзде лайнерлер әдетте 10 күннен астам уақытқа созылатын трансатлантикалық круиздерге аттанып, содан кейін [[Антиль аралдары|Кариб аралдары]] мен Бразилияға сапарларын жалғастырады. Қыста Азия круиздері сұранысқа ие болады. Көктемде лайнерлердің көпшілігі қайтадан Еуропаға оралады. == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сілтемелер == # [https://atr.kz/zhanalyqtar/kruizdik-turizm-turaly-bilesiz-be/ Круиздік туризм туралы білесіз бе?]Атырау газеті сайты. 06.02.2023 # [https://www.uniface.kz/index.php?post=article&section=2&id=116 Круиздік туризм туралы реферат.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20241112171537/https://www.uniface.kz/index.php?post=article&section=2&id=116 |date=2024-11-12 }} uniface.kz сайты. # [https://aqmeshit-zhastary.kz/qogam/sw-betindegi-sajahat-5702/ СУ БЕТІНДЕГІ САЯХАТ]. Ақмешіт жастары сайты. 04.04.2021 [[Санат:Саяхаттар]] 5z6uncwg9k6ytlqv9cjnmherljedzzt 2 760860 3483117 3478993 2025-06-25T07:05:14Z 91.246.94.22 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3483117 wikitext text/x-wiki = '''Мерей Жұмағалиұлы Маханов''' = {{Тұлға |Есімі=Мерей Жұмағалиұлы Маханов|Сурет=[[Сурет:Мерей Маханов.jpg|нобай]]|Туған күні=27 шілде 1989 жыл|Туған жері=Алматы қаласы, Қазақстан|Білімі=Т.Қ. Жүргенов атындағы ҚазҰӨА, Б.Бейшеналиев атындағы Қырғыз өнер институты|Марапаттары=2010 ж. — «Үміт» кинофестивалінде «Мәңгі бірге» қысқаметражды фильмі — II орын, Астана 2012 ж. — «Құлагер» ұлттық кинопремиясы, «Мен 20-дамын» фильмі — «Жылдың үздік фильмі», Алматы|Мамандығы=Актёр, ұстаз, қоюшы-режиссёр, көркемдік жетекші}} '''Мерей Жұмағалиұлы Маханов''' (27 шілде 1989 жыл, Алматы қаласы) — қазақстандық актёр, ұстаз, қоюшы-режиссёр және көркемдік жетекші. [[Сурет:Мерей Маханов жұмыс барысы (4).jpg|alt=Мерей Маханов режиссер|нобай|Мерей Маханов режиссер]] [[Сурет:Мерей Маханов режиссер.jpg|alt=Мерей Маханов режиссер|нобай|Мерей Маханов ]] == Өмірбаяны == Мерей Маханов 1989 жылы Алматы қаласында дүниеге келген. === Білімі === * 1996—1997 жж. — М.Әуезов атындағы №128 қазақ орта мектебі, 1-сынып * 1997—2005 жж. — №133 орта мектеп, 9-сынып * 2005—2008 жж. — Т.Қ. Жүргенов атындағы ҚазҰӨА колледжі, «Актерлік өнер» мамандығы * 2008—2013 жж. — Т.Қ. Жүргенов атындағы ҚазҰӨА, «Кино режиссурасы» мамандығы * 2023 жылдан бастап — Б.Бейшеналиев атындағы Қырғыз өнер институты, «Театр режиссурасы» мамандығы === Жетістіктері === * 2010 ж. — «Үміт» кинофестивалінде «Мәңгі бірге» қысқаметражды фильмі — II орын, Астана * 2012 ж. — «Құлагер» ұлттық кинопремиясы, «Мен 20-дамын» фильмі — «Жылдың үздік фильмі», Алматы == Рөлдері == * 1992 — ''Ертегі айтып берейін'' (''Қазақстан 1'' ТРК) — баланың рөлі * 1994 — ''Бал бөбек'' (''Қазақстан 1'' ТРК) — баланың рөлі * 1997 — ''Жетінші палата'' (реж. Ә. Рахимов) — басты кейіпкердің ұлы * 1998 — ''Эдип патша'' (реж. Ә. Мамбеков) — Эдиптің ұлы * 1999 — ''Ғасырдан да ұзақ күн'' (реж. Ә. Мамбеков) — Әбутәліптің ұлы * 2000 — ''Ана — ЖЕР АНА'' (реж. Ә. Мамбеков) — Жанболат (Толғанайдың немересі) * 1999—2002 — ''Ұзынқұлақ'' балалар бағдарламасының жүргізушісі (''ХАБАР'') * 2002 — ''Әз-Наурыз'' (реж. Қ. Сүгірбеков) — Наурыз * 2002 — ''Мөлдір махаббат'' (реж. Ә. Рахимов) — шпана * 2003 — ''Саботаж'' (реж. Ә. Рахимов) — бала * 2004 — ''Томирис'' (реж. Т. Әл-Тарази) — сақ жауынгері * 2008 — ''Ойпырмай или дорогие мои дети'' (реж. Ж. Исабаева) — Дильшат * 2011 — ''Жаужүрек мың бала'' (реж. А. Сатаев) — Айбас батыр * 2011 — ''Айналайын'' (реж. Қ. Мұстафин, А. Ибраев) — Қанат (даяшы) * 2011 — ''Одноклассники'' (реж. Л. Лесасина) — Серік * 2012 — ''Көк Тарландары'' (реж. Е. Рүстембеков) — қатардағы жауынгер Алихан Байжан * 2012 — ''Тікелей эфир'' (реж. Қ. Мұстафин) — Тимур * 2012 — ''Өмір өткелдері'' (реж. Н. Игілік) — Абай * 2012 — ''Парыз'' (реж. Ж. Пошанов) — бұзақы жігіт * 2013 — ''Көк Тарландары-2'' (реж. Е. Рүстембеков) — қатардағы жауынгер Алихан Байжан * 2014 — ''Ұлжан'' (реж. С. Үтепберген) — Мақсат * 2015 — ''Бригада'' (реж. Пархоменко) — Марат * 2016 — ''Бауыржан Момышұлы'' (реж. А. Сатаев) — лейтенант Исенов * 2017 — ''Абзал жандар'' (реж. С. Үтепбергенов) — Есен * 2017 — ''Іңкәр жүрек'' (2-маусым, реж. В. Задарновский) — Самат * 2019 — ''Құсаиновтар'' (реж. А. Ақсамбиева) — дәрігер * 2022 — ''Міржақып. Оян қазақ'' (реж. М. Есжан) — тілмәш == Қоюшы-режиссерлік жұмыстары == [[Сурет:Мерей Маханов жұмыс барысы (1).jpg|alt=режиссер|нобай|Кино түсірілім барысынан]] * ''Мен 20-дамын'' (2010—2011), ''Қазақфильм'' — автор және режиссер * ''Оспан'' (2013) — қысқаметражды фильмнің қоюшы-режиссері, продюсері * ''Келіндер'' (2018), ''ASTANA TV'' — телехикая * ''Теңбіл доп'' (2018—2019), ''BALAPAN'' — телехикая * ''Мәдениет үйі'' (2019), ''ХАБАР'' — телехикая * ''Менің мектебім'' (2020), ''QAZAQSTAN'' — телехикая * Серік Ибрагимов, Әбдіжаппар Әлқожа, Әділет Жауғашар шығармашылық кештері (2021) — қоюшы-режиссер * Бейнебаяндар (М. Беспаев, С. Майғазиев, Қ. Нұртас, Т. Асар және т.б.) — қоюшы-режиссер * ''Жауынгерлік жүректе'' (2021), ''ХАБАР'' — кино-концерт * ''Ынтымақ ауылы'' (2021), ''QAZAQSTAN'' — телехикая * ''Өткінші жаңбыр 2'' (2021), ''ALMATY TV'' — телехикая * ''За что я люблю КАЗАХСТАН'' (2021), ''ХАБАР'' — қысқаметражды кино * ''Жол ережелері'' (2022), ІІМ — әлеуметтік бейнероликтер * ''Белгісіз батырлар'' (2023) — толықметражды фильм * ''Кешкі Vibe'' (2023), ''ELARNA'' — теле-шоу * ''Мой джин 2'' (2023) — толықметражды фильм * ''Шоу Like'' (2024), ''ELARNA'' — теле-шоу * ''Бір үйдің балалары'' (2024), ''QAZAQSTAN'' — телехикая * ''Остров/Ұмытылмас саяхат'' (2024) — толықметражды фильм * ''Раушан мен Саша'' (2024), ''КТК'' — телехикая * ''СОТ'' (2024), ''FREEDOM MEDIA'' — кино-сериал * Жандос Қаржаубай шығармашылық концерті (2025) — қоюшы-режиссер == Педагогикалық қызметі == * 2013 жылдан бастап — Т.Қ. Жүргенов атындағы ҚазҰӨА колледжінің оқытушысы * 2013—2023 жылдар аралығында — 100-ден аса шәкірт тәрбиелеген == Қазіргі қызметі == * Түркістан облысы мәдениет басқармасының ''Конгресс Холл көпсалалы кешені'' МКҚК көркемдік жетекшісі == Жеке өмірі == * Жұбайы — Ботакөз Кенішбай * Балалары — Жұмағали Әлинұр, Жұмағали Диара * Әкесі — Жұмағали Паринбекұлы Маханов * Анасы — Зұлхаят Харисқызы Маханова * Әпкесі — Мадина Жұмағалиқызы Маханова == Сыртқы сілтемелер == * [https://www.instagram.com/mereymakhanov/ Мерей Маханов — Instagram] * [https://www.facebook.com/mereymakhanov Мерей Маханов — Facebook] [[Санат:1989 жылы туғандар]] [[Санат:Қазақстанның актерлері]] [[Санат:Қазақстанның режиссерлері]] [[Санат:Қазақстанның ұстаздары]] [[Санат:Алматыда туғандар]] qkpwuaqurhy1q0qxmchavt1f1f3zhpu 0 760931 3482850 3479486 2025-06-24T12:58:08Z 1nter pares 146705 3482850 wikitext text/x-wiki {{Ағымдағы оқиғалар}} '''Ахмадабад маңындағы Boeing 787 апаты''' — [[2025 жыл]]дың [[12 маусым]]ында бейсенбіде болған ірі [[әуе апаты]]. [[Air India]] авиакомпаниясының [[Boeing 787 Dreamliner]] авиалайнері [[Ахмадабад]]—[[Лондон]] бағыты бойынша AI171 жоспарлы құрлықаралық рейсін орындады, бірақ ұшқаннан кейін бірнеше секундтан кейін медициналық колледж жатақханасына құлады.<ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.com/news/live/c8d1r3m8z92t|title=Air India crash latest: London-bound passenger plane carrying 242 people crashes after take-off in India|lang=en-GB|website=|access-date=|accessdate=2025-06-12|publisher=BBC News}}</ref><ref>{{Cite news|title=Air India flight to London Gatwick crashes in Ahmedabad with more than 240 people onboard – latest updates|first=Amy|last=Sedghi|url=https://www.theguardian.com/world/live/2025/jun/12/air-india-flight-ai171-plane-crash-ahmedabad-india-latest-updates|website=|id=0261-3077|date=2025-06-12|access-date=|lang=en-GB|accessdate=2025-06-12|publisher=the Guardian}}</ref> Бұл [[100 ірі авиациялық апат|ең ірі 10 авиациялық апаттың бірі]] және [[Авиациялық апаттардан аман қалған жалғыз адамдардың тізімі|бортта тек 1 адам аман қалған ең үлкені]].<ref>https://www.nbcnews.com/world/asia/air-india-plane-ai171-crashes-ahmedabad-boeing-242-survivors-rcna212545</ref> Бұл апат [[Boeing 787 Dreamliner]] авиалайнерінің осы модельді пайдалану тарихындағы алғашқы ауыр апаты болды.<ref name="Reuters">{{Cite web|title=Air India Dreamliner crashes into Ahmedabad college hostel, kills over 240|url=https://www.reuters.com/world/india/plane-crashes-indias-ahmedabad-airport-tv-channels-report-2025-06-12/|access-date=|website=Reuters|language=en|last1=Khanna|first1=Sumit|last2=Patel|first2=Shivam|last3=Shah|first3=Aditi|accessdate=2025-06-12}}</ref> == Ұшағы == Апатқа ұшыраған [[Боинг|Boeing]] 787-8 Dreamliner (зауыт — 36279, өндіріс — 26) екі [[General Electric]] [[General Electric GEnx|GEnx-1b64]] қозғалтқышымен жабдықталған әуе кемесі 2013 жылы салынған.<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.planespotters.net/airframe/boeing-787-8-vt-anb-air-india/rm97l7|title=VT-ANB Air India Boeing 787-8 Dreamliner|lang=en|website=www.planespotters.net|date=2025-06-12|access-date=|accessdate=2025-06-12}}</ref> Алғашқы сынақ рейсі 14 желтоқсанда N10230 [[Әуе кемелерін тіркеу|тіркеу белгісі]]мен орындалды.<ref name=":1">{{Cite web|url=https://www.airfleets.net/ficheapp/plane-b787-36279.htm|title=AirFleets|website=www.airfleets.net|access-date=|accessdate=2025-06-12}}</ref><ref name=":0" /> 2014 жылдың 31 қаңтарынан 1 ақпанына дейін<ref name=":0" /> әуе лайнері [[Пейн Филд (әуежай)|Пейн Филд]] әуежайы арқылы шығарылған «Boeing» зауытынан жеткізілді [[Индира Ганди атындағы Халықаралық әуежай|Дели әуежай]]ына.<ref name=":0" /><ref name=":1" /> Жеткізілгеннен кейін әуе кемесі 8 ақпанда [[Air India]] авиакомпаниясымен коммерциялық пайдалануға берілді<ref name=":0" /> Жергілікті VT-ANB тіркеу белгісімен және 18 [[Бизнес-класс (авиация)|бизнес-класс]] орындық және 238 [[эконом-класс]] орындық кабина орналасуымен рейстерді орындады.<ref name=":0" /><ref name=":1" /> == Экипаж бен жолаушылары == [[Air India]] мәліметтері бойынша, бортта 230 жолаушы, оның ішінде 13 бала (2 сәби) мен 12 экипаж мүшесі болған.<ref>{{Cite web|url=https://apnews.com/article/india-plane-crash-cad8dad5cd0e92795b03d357404af5f8|title=London-bound Air India flight with more than 240 aboard crashes after takeoff from Ahmedabad, India|lang=en|website=AP News|date=2025-06-12|access-date=|accessdate=2025-06-12}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.channelnewsasia.com/asia/air-india-plane-crash-ahmedabad-airport-flight-ai171-5177241|title='Many' killed after Air India plane crashes near airport, with over 200 people on London-bound flight|lang=en|website=CNA|access-date=|accessdate=2025-06-12}}</ref> Жолаушылар арасында 169 Үндістан азаматы, 53 Ұлыбритания азаматы, 7 Португалия азаматы және 1 Канада азаматы болды.<ref>{{Cite news|title=Ahmedabad plane crash live updates: Chances of any survivors slim, say sources|url=https://www.hindustantimes.com/india-news/ahmedabad-plane-crash-live-updates-air-india-flight-crashes-ahmedabad-airport-death-toll-news-101749717953751.html|website=Hindustan Times|date=2025-06-12|access-date=|lang=en-us|archive-url=http://web.archive.org/web/20250612101226/https://www.hindustantimes.com/india-news/ahmedabad-plane-crash-live-updates-air-india-flight-crashes-ahmedabad-airport-death-toll-news-101749717953751.html|archive-date=2025-06-12|accessdate=2025-06-12}}</ref> Тек [[Авиациялық апаттардан аман қалған жалғыз адамдардың тізімі|жалғыз жолаушы]] — Ұлыбритания азаматы [[Вишваш Кумар Рамеш|Рамеш Висвашкумар]], эконом-класта 11А орнында отырған 40 жастағы ер адам ғана құтқарылды.<ref>{{Cite web|date=2025-06-12|title=LIVE: Air India flight to London with 242 onboard crashes near Ahmedabad airport; one miracle survivor, says police|url=https://www.newindianexpress.com/nation/2025/Jun/12/live-air-india-flight-to-london-with-242-onboard-crashes-near-ahmedabad-airport-no-survivors-says-police|access-date=|website=|language=en|accessdate=2025-06-12|publisher=The New Indian Express}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.com/news/articles/ce3v6drp96zo|title=British passenger in seat 11A survives India plane crash|date=2025-06-12|website=BBC News|lang=en}}</ref><ref>{{Cite web|title=Air India crash: Lone survivor cheats death after miraculous escape, says 'there were bodies all around'|url=https://www.moneycontrol.com/news/india/air-india-crash-cops-find-lone-miracle-survivor-underoing-treatment-13114016.html|date=2025-06-12|access-date=|website=Moneycontrol|accessdate=2025-06-12|lang=en}}</ref> == Оқиғалар хронологиясы == Әуе кемесі Лондонға жергілікті уақыт бойынша 13:17-де ұшып кетті. Апат ұшқаннан кейін бірден болды, бірақ экипаж [[Mayday]] апат сигналын бере алды. Ұшақ биіктікке жете алмады және тұрғын ауданға құлады, дәрігерлерге арналған жатақханаға құйрық сынықтары түсті. Сағат 13:38-де, жермен соқтығысқаннан кейін көп ұзамай, ұзақ ұшу үшін жанармай тиелген кеме жарылды.<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/social/2025/06/12/21201350.shtml|title=Boeing 787 Dreamliner упал на общежитие в Индии: более 200 человек погибли|lang=ru|date=2025-06-12}}</ref><ref name="Reuters" /> == Реакция == === Ішкі === Үндістан премьер-министрі [[Нарендра Моди]] қатты қайғырып, трагедияны «сөзбен айтып жеткізгісіз ауыртпалық» деп атады және зардап шеккендерге көмек көрсетуді үйлестіре отырып, министрлермен және билікпен үнемі байланыста екенін атап өтті.<ref>{{Cite web|url=https://www.moneycontrol.com/news/india/heartbreaking-beyond-words-pm-modi-on-air-india-plane-crash-in-ahmedabad-13113514.html|title='Heartbreaking beyond words': PM Modi's first reaction on Air India plane crash in Ahmedabad|website=Moneycontrol|date=2025-06-12|access-date=|accessdate=2025-06-12|lang=en}}</ref> === Компаниялары === [[Air India]] төрағасы Натараджан Чандрасеккаран ([[Tata Group]]) зардап шеккендерге және олардың отбасыларына «ең терең көңіл айтты», бұл компания құрбандарды қолдауға, Төтенше жағдайлар қызметіне және дәлелденген ақпарат беруге шоғырланғанын растады. Tata Group сонымен қатар өтемақы төлеуге уәде берді апаттан қайтыс болған әрбір отбасына [[₹]]1 крора (~86 000 [[£]]).<ref>{{Cite web|url=https://www.newsbytesapp.com/news/india/tata-to-give-1cr-to-families-after-air-india-crash/story|title=Air India crash—Tata announces ₹1cr aid for each victim's family|lang=en|website=NewsBytes|access-date=|accessdate=2025-06-12}}</ref> [[Боинг|Boeing]] акциялары апат туралы жаңалықтардан кейін бірден 8%-ға төмендеді.<ref>{{Cite web|url=https://uk.news.yahoo.com/boeing-shares-drop-air-india-110036457.html|title=Boeing shares drop after Air India plane crashes|lang=en-GB|website=Yahoo News|date=2025-06-12|access-date=|accessdate=2025-06-12}}</ref> === Халықаралық === * {{Ту|Ұлыбритания}} Ұлыбритания премьер-министрі [[Кир Стармер]] [[Twitter]]-де былай деп жазды: ''«Лондонға Британдық азаматтармен бірге ұшып, Үндістанның Ахмедабад қаласында апатқа ұшыраған ұшақ туралы түсірілген кадрлар өте қорқынышты. Мен жағдайдың дамуы туралы жедел ақпарат аламын және осы қиын уақытта жолаушылармен және олардың отбасыларымен ойларым»''.<ref>{{Cite web|url=https://www.eurointegration.com.ua/rus/news/2025/06/12/7213617/|title=Премьер Британии отреагировал на катастрофу пассажирского самолета, летевшего в Лондон|lang=ru|website=Еуропалық шындық|access-date=|accessdate=2025-06-12}}</ref><ref name=":2">{{Cite news|title=Air India plane crash: reactions from across the world|url=https://www.reuters.com/world/uk/air-india-plane-crash-reactions-across-world-2025-06-12/|website=Reuters|date=2025-06-12|access-date=|lang=en|accessdate=2025-06-12}}</ref> * {{Ту|Франция}} Франция президенті [[Эммануэль Макрон]] Twitter-де былай деп жазды: ''«Біз Үндістанның Ахмедабад қаласындағы қайғылы ұшақ апаты туралы қатты қайғырып білдік. Осы қиын сәттерде қаза тапқандардың жақындарына, сондай-ақ премьер-министр Нарендра Модиге шын жүректен көңіл айтамыз»''.<ref name=":2" /> * {{Ту|Аустралия}} Аустралия премьер-министрі [[Энтони Албаниз]] апат туралы жаңалықты «өте қайғылы» деп атады және барлық зардап шеккендерге көңіл айтып, Аустралия үкіметі жағдайдың дамуын қадағалап отырғанын атап өтті.<ref name=":3">{{Cite web|url=https://www.france24.com/en/asia-pacific/20250612-world-leaders-react-to-deadly-air-india-plane-crash|title=World leaders react to deadly Air India plane crash|lang=en|website=|date=2025-06-12|access-date=|accessdate=2025-06-12|publisher=France 24}}</ref> * {{Ту|Ұлыбритания}} Ұлыбритания королі [[III Чарльз]] Ахмедабадта болған оқиғаларға қатты таңданысын білдіріп, трагедия құрбандарының отбасылары мен жақындарына арнайы дұғалар мен көңіл айтты.<ref>{{Cite web|url=https://www.ndtv.com/world-news/ahmedabad-air-india-plane-crash-how-world-leaders-reacted-to-the-plane-crash-in-gujarat-8650213|title="Heartbreaking": How World Leaders Reacted To Air India Plane Crash In Ahmedabad|lang=en|website=NDTV|access-date=|accessdate=2025-06-12}}</ref> * {{Ту|Ватикан}} Рим папасы [[XIV Лео]] [[Қасиетті Тақтың Мемлекеттік хатшысы|Ватикан Мемлекеттік хатшысы]] арқылы қаза тапқандардың отбасыларына терең көңіл айтты, дұғаларына сендірді және барлық зардап шеккендер үшін құдайдың емделуіне және бейбітшілікке шақырды.<ref name=":32">{{Cite web|url=https://www.france24.com/en/asia-pacific/20250612-world-leaders-react-to-deadly-air-india-plane-crash|title=World leaders react to deadly Air India plane crash|lang=en|website=|date=2025-06-12|access-date=|accessdate=2025-06-12|publisher=France 24}}</ref> * {{Ту|Бангладеш}} Бангладеш Уақытша үкіметінің төрағасы [[Мұхаммед Юнус]] Үндістан халқымен және үкіметімен ынтымақтастық білдіріп, жан-жақты қолдау көрсетіп, премьер-министр Модиге көңіл айтты.<ref>{{Cite web|url=https://www.tbsnews.net/world/air-india-plane-crash-reactions-across-world-1163936|title=Air India plane crash: reactions from across the world|lang=en|website=The Business Standard|date=2025-06-12|access-date=|accessdate=2025-06-12}}</ref> * {{Ту|Еуропалық одақ}} [[Еуропалық комиссия|Еурокомиссия]] басшысы [[Урсула фон дер Лейен]] терең көңіл айтып, Еуропаның осы қайғы-қасірет кезінде Үндістанмен ынтымақтасатынын атап өтті.<ref>{{Cite web|url=https://x.com/vonderLeyen|title=Ursula von der Leyen|lang=en|website=X (formerly Twitter)|archive-url=|archive-date=|access-date=|accessdate=2025-06-12|archivedate=2025-05-20|archiveurl=http://web.archive.org/web/20250520170344/https://x.com/vonderLeyen}}</ref><ref>{{Cite news|title=World leaders express condolences to families of Air India plane crash in Ahmedabad|url=https://economictimes.indiatimes.com/news/india/world-leaders-express-condolences-to-families-of-air-india-plane-crash-in-ahmedabad/articleshow/121803158.cms?from=mdr|website=The Economic Times|id=0013-0389|date=2025-06-12|accessdate=2025-06-12|lang=en}}</ref> * {{Ту|Ирландия}} Ирландия премьер-министрі [[Михол Мартин]] Үндістан халқы мен қаза тапқандардың отбасыларына қайғылы оқиға болған жердегі әрекеттері үшін құтқару қызметіне алғыс білдіріп, ойлары мен дұғаларын білдірді.<ref name=":33">{{Cite web|url=https://www.france24.com/en/asia-pacific/20250612-world-leaders-react-to-deadly-air-india-plane-crash|title=World leaders react to deadly Air India plane crash|lang=en|website=|date=2025-06-12|access-date=|accessdate=2025-06-12|publisher=France 24}}</ref> == Тергеуы == Тергеуді [[Үндістан мемлекеттік авиация комитеті|Үндістан мемлекеттік авиация комитеті (DGCA)]] жүргізеді Air India қатысуымен.<ref>{{Cite web|url=https://english.gujaratsamachar.com/news/gujarat/plane-crash-reported-in-ahmedabad-several-injured|title=LIVE: Over 50 people feared dead in Air India flight crash|lang=en|website=english.gujaratsamachar.com|access-date=|accessdate=2025-06-12}}</ref> Бағалау үшін техникалық топ жіберілді.<ref>{{Cite web|url=https://www.fox8live.com/2025/06/12/passenger-flight-crashes-near-indian-airport-its-way-london-gatwick/|title=London-bound Air India flight with more than 240 aboard crashes minutes after takeoff|lang=en|first=|last=|website=https://www.fox8live.com|date=2025-06-12|access-date=|last2=Solanki|first2=Ajit|last3=Press|first3=RAJESH ROY Associated|accessdate=2025-06-12}}</ref> Бейнематериалдарға негізделген сарапшылардың бірі апатқа ұшыраған ұшақтың [[Ұшу аппараты шассиі|шасси]]і алынып тасталмады деп күдіктенді, бірақ оны ұшып шыққаннан кейін бірден алып тастау керек еді.<ref name="Reuters2">{{Cite web|title=Air India Dreamliner crashes into Ahmedabad college hostel, kills over 240|url=https://www.reuters.com/world/india/plane-crashes-indias-ahmedabad-airport-tv-channels-report-2025-06-12/|access-date=|website=Reuters|language=en|last1=Khanna|first1=Sumit|last2=Patel|first2=Shivam|last3=Shah|first3=Aditi|accessdate=2025-06-12}}</ref> == Тағы қараңыз == * [[100 ірі авиациялық апат]] * [[Авиациялық апаттардан аман қалған жалғыз адамдардың тізімі]] == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Ағымдағы оқиғалар]] f603d020r5x6yv73r58o87hwsmrs41h 0 760939 3483148 3479672 2025-06-25T08:35:49Z EmausBot 5055 Бот: Шынжырлы айдатуды түзетті → [[Израиль-Иран соғысы]] 3483148 wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Израиль-Иран соғысы]] 46di3adko5o3uiuffe8451kodwapwzm 0 760940 3483150 3479673 2025-06-25T08:36:09Z EmausBot 5055 Бот: Шынжырлы айдатуды түзетті → [[Израиль-Иран соғысы]] 3483150 wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Израиль-Иран соғысы]] 46di3adko5o3uiuffe8451kodwapwzm 0 760951 3482848 3481384 2025-06-24T12:57:02Z 1nter pares 146705 1nter pares [[Авиациялық апат]] бетін [[Әуе апаты]] бетіне жылжытты 3481384 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Hindenburg burning.jpg|нобай|ХХ ғасырдағы ең танымал ұшақ апаттарының бірі [[LZ 129 «Гинденбург»|Гинденбург цеппелин]] [[«Гинденбург» дирижабль апаты|апаты]]]] '''Адам құрбандарымен болған авиациялық оқиға (апат)''' — [[әуе кемесі]]нің бортындағы [[жеке тұлға]]лардың ([[жолаушы]]лардың да, [[Экипаж|экипаж мүшелері]]нің де) қаза болуына немесе [[хабар-ошарсыз жоғалып кетуі]]не әкеп соққан [[авиациялық оқиға]]. == Тарихы == Алғашқы ұшақ апаттары [[авиация тарихы]] басталғаннан кейін, яғни XIX ғасырдың аяғында болды. Әуе апаттарының саны да, олардың құрбандарының саны да ұшақтардыевых қимылдарында және азаматтық көлік ретінде жаппай қолдану басталғанға дейін салыстырмалы түрде аз болды. Халықаралық авиатасымалдардың дамуымен әуе оқиғаларын есепке алу және жіктеу жүйесі қалыптасты, халықаралық авиабауіпсіздік стандарттарын әзірлеу басталды. 1940 жылдардың екінші жартысында жаппай әуе тасымалы дәуірінің басталуымен ұшақ апаттары мен құрбан болғандар саны тез өсе бастады. Ұшақтардың сенімділігінің артуы және қауіпсіздік стандарттарының жоғарылауы 1950 жылдардың бірінші жартысында бұл көрсеткіштердің төмендеуіне әкелді. Алайда, реактивті дәуірдің басталуы және үшінші әлем елдеріне әуе көлігінің кеңеюі апаттар санының жаңа өсуіне әкелді, ол тек 1960 жылдардың ортасына дейін тоқтады. осы уақытқа дейін нарыққа жаңа, сенімді реактивті лайнерлер шығарылды, әлемнің барлық елдерінде авиацияның салыстырмалы түрде қауіпсіз жұмысы жолға қойылды. Жыл сайынғы ұшақ апаттарының саны 1970 жылдардың ортасында ең жоғары деңгейге жетті (қаза тапқандардың ең көп саны 1972 жылы болды<ref>[http://www.baaa-acro.com/Liste%20des%20deces%20par%20annee.htm Liste des décès par année] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151104184622/http://www.baaa-acro.com/Liste%20des%20deces%20par%20annee.htm|date=2015-11-04}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://aviation-safety.net/statistics/period/stats.php?cat=A1|title=Aviation Safety Network > Statistics > By period > fatal airliner hull-loss accidents|access-date=|deadlink=no|accessdate=2009-02-13|archivedate=2012-07-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120726023922/http://aviation-safety.net/statistics/period/stats.php?cat=A1|lang=en}}</ref>). Бұл әуе тасымалы санының өсуіне де, әуе лайнерлерінің орташа сыйымдылығының артуына да байланысты болды. 1970 жылдардағы авиациялық қауіпсіздікті төмендетудің жаңа факторы [[терроризм]] болды. Бірқатар ірі ұшақ апаттарынан кейін әуе кемелерінің жағдайын, оларға қызмет көрсетуді, экипаждарды даярлауды және жолаушыларды тексеруді бақылау стандарттарын жоспарлы түрде қатайту басталды. Нәтижесінде 1980 жылдардың ортасына қарай ұшақ апатынан қаза тапқандардың орташа саны екі еседен астам қысқарды. Кейінгі он жарым жыл ішінде ол қайтадан өсті-жыл сайын 1000-нан 1500-ге дейін адам ұшақ апатынан қайтыс болды. Бұл олардың санының артуына емес, әуе кемелерінің орташа жолаушылар сыйымдылығының артуына, [[кеңфюзеляжды ұшақ]]тардың жаппай таралуына байланысты болды. Соңғы алты онжылдықтағы азаматтық авиация апаттарының статистикасы 616 апаттың шыңынан 1970-жылдардағы 15,689 өлімнен 300-ден сәл астам апатқа және 2000-жылдардағы 8000-нан сәл асатын апатқа дейін төмендеу тенденциясын көрсетеді.<ref>{{Cite web|url=http://www.rv.org.ua/news/2009/940-avia.htm|title=Статистика авиакатастроф. Самолёты падают… все реже|deadlink=no|accessdate=2011-04-27|archivedate=2011-10-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20111005145553/http://www.rv.org.ua/news/2009/940-avia.htm|lang=ru}}</ref> Мысалы, 2010 жылы 28 ұшақ апаты орын алып, 828 адам қаза тапты.<ref>[http://t2t.ru/content/v-rezultate-aviakatastrof-v-2010-godu-pogibli-828-chelovek В результате авиакатастроф в 2010 году погибли 828 человек] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110317023632/http://t2t.ru/content/v-rezultate-aviakatastrof-v-2010-godu-pogibli-828-chelovek|date=2011-03-17}}</ref> == Тағы қараңыз == * [[100 ірі авиациялық апат]] * [[Авиациялық апаттардан аман қалған жалғыз адамдардың тізімі]] * [[Аэрофобия]] == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://aviation-safety.net/index.php Авиациялық апат]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110222200831/http://aviation-safety.net/index.php |date=2011-02-22 }} ''aviation-safety.net'' * [http://www.airdisaster.com/ Авиациялық апат]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070925202217/http://www.airdisaster.com/ |date=2007-09-25 }} ''airdisaster.com'' [[Санат:Авиациялық оқиғалар жіктелуі]] [[Санат:Апаттар]] gbkja05yvg69t8fqrxyidu735v7t2rb 0 761223 3482955 3482264 2025-06-24T20:05:27Z Epoxa-HH 100258 қосымша ақпарат және сілтемелер 3482955 wikitext text/x-wiki '''Бірінші Афина теңіз одағы''', сондай-ақ '''Делос одағы''' (Делос [[Симмахия|симмахиясы]]) — б.з.д. 478 жылы құрылған<ref name=":0">''Thomas R. Martin.'' [[iarchive:ancientgreecefro00mart_1|Ancient Greece: From Prehistoric to Hellenistic Times]]. — New Haven and London: Yale University Press, 1996. — ISBN 978-0-300-08493-1. pp. 96, 105–106.</ref> [[Полис (ежелгі қала)|грек полистерінің]] бірлестігі, оған 150-ден 330-ға дейін<ref>''Eric D. Nelson, Susan K. Allard-Nelson.'' [[iarchive:completeidiotsgu0000nels|The Complete Idiot's Guide to Ancient Greece]] — Indianapolis, IN: Alpha, 2005. — ISBN 978-1-592-57273-1. p. 197.</ref> мүше қала қатысқан. Бұл одақтың жетекшісі — [[Ежелгі Афина|Афина]] болды. Одақтың мақсаты — [[Платея түбіндегі шайқас|Платея түбіндегі]] гректердің жеңісімен аяқталған парсылардың Грекияға екінші жорығынан кейін, [[Ахемен әулеті|Парсы империясына]] қарсы күресті жалғастыру еді.<ref>''Joseph Roisman, John C. Yardley.'' [[iarchive:ancientgreecefro0000rois|Ancient Greece From Homer to Alexander: The Evidence]] — Malden and Oxford: Wiley-Blackwell, 2011. — ISBN 978-1-405-12776-9. 18: The Athenian Empire, pp. 246–266.</ref> Делос одағы бастапқыда парсыларға қарсы қорғаныс мақсатында құрылып, тең құқықты полистерді біріктірді, олар Афинаның басшылығын мойындай отырып, қорғаныш іздеді. Бұл одақтың құрылуы Афинаның Анатолиядағы [[Иония|иониялық грек]] отарларына қолдау көрсету ниетіне байланысты болды.<ref>Zagorin, Perez (2009). ''Thucydides, An Introduction for the Common Reader''. Princeton University Press. ISBN 9781400826797. p. 13.</ref> Делос одағы өзінің басты стратегиялық мақсатына жетті — Эгей теңізіндегі парсы күштерін толықтай қуып шықты. Нәтижесінде, келесі елу жыл бойы Парсы Грекия үшін елеулі қауіп төндірмейтін болды. Алайда б.з.д. V ғасырдың ортасына қарай бұл альянс іс жүзінде Афина империясына айналды: Афина толық үстемдік орнатып, одақтастардың тәуелсіздігі барған сайын шектеліп отырды. Одақ мүшелері саясатты айқындау үшін өкілдік жиналысқа қатысып, коалицияға адалдық туралы ант беретін.<ref name=":0" /> Бұл құрылым оның басты бәсекелесі — [[Пелопоннес одағы|Пелопоннес одағына]] ұқсас еді. [[Спарта]] құрлықтағы ең қуатты мемлекет ретінде танымал болса, Афина теңізге бет бұрып, грек әлемінің басты теңіз алпауытына айналды. Спартаның Парсыға қарсы соғыстан шеттетілуінен кейін Афина Эгей теңізі мен [[Кіші Азия|Анатолия]] жағалауындағы бірқатар полистермен бірге грек одағының басына келді. «Делос одағы» атауы қазіргі заманғы ғалымдар қолданатын түсінік: ол одақтың ресми жиналыстары өткен Делос аралының атауынан алынған. Бұл аралдағы Аполлон ғибадатханасында одақтың жиналысы өткізілетін. Ал ежелгі дереккөздерде одақ көбінесе жай ғана «афиналықтар мен олардың одақтастары» деп аталған. Афина теңіз одағын құруда және оны кеңейтуде аса көрнекті рөл атқарған қайраткерлер — [[Аристид]] пен [[Кимон]] болды. Одақтың екінші атауы — Делос одағы — [[Эгей теңізі|Эгей теңізіндегі]] [[Киклад аралдары|Киклад архипелагының]] ортасындағы шағын Делос (қазіргі [[Дилос]]) аралынан шыққан. Бұл арал одақтың қаржылық орталығы болды.<ref>''Peter John Rhodes.'' [[iarchive:historyofclassic0000rhod|A History of the Classical Greek World: 478–323 BC]] — Malden and Oxford: Blackwell Publishing, 2006. — ISBN 978-0-631-22565-2. p. 18.</ref> Аполлон ғибадатханасында одақ мүшелері кеңеске жиналатын, сол жерде одақтың қазынасы да сақталған.<ref>''Фукидид''. История, I, 96</ref> Одақтың қазынасы бастапқыда Делос аралында сақталған болатын, алайда б.з.д. 454 жылы<ref>''James Artz.'' Natural Resources and 5th Century Athenian Foreign Policy: The Effect of Natural Resources on Fifth Century Athenian Foreign Policy and the Development of the Athenian Empire — Saarbrücken: VDM Verlag, 2008. — ISBN 978-3-639-08667-6. p. 2.</ref> [[Перикл]] одақтың қазынасын символдық мәні бар қадам ретінде [[Акрополь (Афина)|Афина акрополіне]] көшірді.<ref>''Eva C. Keuls.'' The Reign of the Phallus: Sexual Politics in Ancient Athen — Berkeley: University of California Press, 1993. — ISBN 978-0-520-07929-8. p. 18.</ref> Делос одағы құрылған сәттен бастап Афина оның басты әскери күші болды, ал одақтастардың көбі салықты (жарнаны) әскермен емес, ақшамен төлеуді жөн көрді. Уақыт өте келе Афина одақтың қаражатын өз мүддесіне пайдалана бастады, мысалы, өзінің теңіздегі үстемдігін нығайту үшін. Бұл жағдай әлсізірек одақтастармен қақтығыстарға алып келді — кей кездері бұл көтеріліске дейін жететін, мысалы, б.з.д. 465 жылы [[Фасос бүлігі|Фасос аралының бүлігі]] сияқты.<ref name=":0" /> Б.з.д. 431 жылы Делос одағының Спарта гегемониясына төндірген қаупі мен Афинаның одаққа үстемдікпен қарауы [[Пелопоннес соғысы|Пелопоннес соғысының]] басталуына себеп болды. Бұл соғыс б.з.д. 404 жылы аяқталып, одақ Спарта қолбасшысы [[Лисандр|Лисандрдың]] бұйрығымен таратылды. Алайда б.з.д. IV ғасырдың бірінші жартысында Спартаның күшеюін бақылаған Афина теңіздегі үстемдігін қайта қалпына келтіру үшін бұл одақты жартылай қайта құрды — бұл жаңа бірлестік [[Бірінші Афина теңіз одағы|Екінші Афина одағы]] деп аталды және ол Шығыс Жерорта теңізіндегі теңіз билігін қайта нығайтуға бағытталды.<ref>Engen, Darel Tai (2010). ''[https://books.google.kz/books?id=qknp_YLDa9kC&pg=PA58&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Honor and Profit: Athenian Trade Policy and the Economy and Society of Greece, 415-307 B.C.E.]'' University of Michigan Press. ISBN 978-0-472-11634-8. p. 58.</ref> == Алғышарттар == Грек-парсы соғыстарының алғышарттары — б.з.д. 550 жылдан кейін [[II Кир|Ұлы Кир]] басқарған [[Ахемен әулеті|Ахемендік Парсы империясының]] [[Кіші Азия|Кіші Азиядағы]] грек қалаларын, әсіресе [[Иония|Ионияны]] жаулап алуына байланысты болды. Парсылар иониялықтарды басқаруда қиындықтарға тап болып, ақырында әрбір иониялық қалада билікке өздеріне бағынышты [[Тиран|тирандарды]] қоюды жөн көрді.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 147–151.</ref> Грек мемлекеттері бұған дейін де тирандармен басқарылып келгенімен, бұл басқару түрі сол кезеңде әлсірей бастаған еді.<ref>Fine, John Van Antwerp (1983). ''[[iarchive:ancientgreeks00john|The Ancient Greeks: A Critical History]]'' Cambridge, MA: Harvard University Press. ISBN 0-674-03314-0. pp. 269–277.</ref> Б.з.д. 500 жылға қарай Иония парсы [[Вассалдық|вассалдарына]] қарсы көтеріліске дайын болды. Жасырын қарсылық ақыры [[Милет]] қаласының тираны [[Аристагор|Аристагордың]] әрекетімен ашық көтеріліске ұласты. Ол б.з.д. 499 жылы Парсы қолдаған бір жорықтың сәтсіздігінен кейін өз орнын сақтау мақсатында Милетте демократия жариялады.<ref>Herodotus. ''The Histories''. 5.37.</ref> Бұл әрекет бүкіл Ионияда, одан әрі [[Гексаполис|Дорида]] мен [[Эолида]] аймақтарында да ұқсас төңкерістер тудырып, [[Иония көтерілісі|Иония көтерілісінің]] басталуына түрткі болды.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 155–157.</ref> Грек қалалары — [[Афина тарихы|Афина]] мен [[Эретрия]] — Аристагордың шақыруымен бұл қақтығысқа араласты. Олар көтеріліс барысындағы жалғыз жорық маусымында (б.з.д. 498) парсылардың өңірлік астанасы Сард қаласын басып алып, өртеп жіберуге қатысқан.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 160–162.</ref> Осыдан кейін Иония көтерілісі сыртқы көмексіз тағы бес жыл жалғасты, бірақ ақыры парсылар тарапынан толығымен жаншылды. Алайда тарихи тұрғыдан маңызды шешім қабылдаған [[I Дарий|І Дарий]] патша — көтерілісті басып тастағанына қарамастан — Афина мен Эретрияны жазалау міндеті әлі аяқталмаған іс деп есептеді.<ref name=":1">Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 175–177.</ref> Өйткені Иония көтерілісі Дарий империясының тұрақтылығына елеулі қауіп төндірген еді, ал Балқан түбегіндегі грек полистері бұл тұрақтылықты алдағы уақытта да шайқалтуы мүмкін еді. Сондықтан Дарий бүкіл Грекияны жаулап алу туралы ойлана бастады — алдымен Афина мен Эретрияны жоюдан бастауды көздеді.<ref name=":1" /> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ежелгі Грекия]] [[Санат:Ежелгі Грекия тарихы]] [[Санат:Пелопоннес соғысы]] jbkoq591fp4zjaeprp8p3q1zju0bhga 3482957 3482955 2025-06-24T20:29:04Z Epoxa-HH 100258 қосымша ақпарат және сілтемелер 3482957 wikitext text/x-wiki '''Бірінші Афина теңіз одағы''', сондай-ақ '''Делос одағы''' (Делос [[Симмахия|симмахиясы]]) — б.з.д. 478 жылы құрылған<ref name=":0">''Thomas R. Martin.'' [[iarchive:ancientgreecefro00mart_1|Ancient Greece: From Prehistoric to Hellenistic Times]]. — New Haven and London: Yale University Press, 1996. — ISBN 978-0-300-08493-1. pp. 96, 105–106.</ref> [[Полис (ежелгі қала)|грек полистерінің]] бірлестігі, оған 150-ден 330-ға дейін<ref>''Eric D. Nelson, Susan K. Allard-Nelson.'' [[iarchive:completeidiotsgu0000nels|The Complete Idiot's Guide to Ancient Greece]] — Indianapolis, IN: Alpha, 2005. — ISBN 978-1-592-57273-1. p. 197.</ref> мүше қала қатысқан. Бұл одақтың жетекшісі — [[Ежелгі Афина|Афина]] болды. Одақтың мақсаты — [[Платея түбіндегі шайқас|Платея түбіндегі]] гректердің жеңісімен аяқталған парсылардың Грекияға екінші жорығынан кейін, [[Ахемен әулеті|Парсы империясына]] қарсы күресті жалғастыру еді.<ref>''Joseph Roisman, John C. Yardley.'' [[iarchive:ancientgreecefro0000rois|Ancient Greece From Homer to Alexander: The Evidence]] — Malden and Oxford: Wiley-Blackwell, 2011. — ISBN 978-1-405-12776-9. 18: The Athenian Empire, pp. 246–266.</ref> Делос одағы бастапқыда парсыларға қарсы қорғаныс мақсатында құрылып, тең құқықты полистерді біріктірді, олар Афинаның басшылығын мойындай отырып, қорғаныш іздеді. Бұл одақтың құрылуы Афинаның Анатолиядағы [[Иония|иониялық грек]] отарларына қолдау көрсету ниетіне байланысты болды.<ref>Zagorin, Perez (2009). ''Thucydides, An Introduction for the Common Reader''. Princeton University Press. ISBN 9781400826797. p. 13.</ref> Делос одағы өзінің басты стратегиялық мақсатына жетті — Эгей теңізіндегі парсы күштерін толықтай қуып шықты. Нәтижесінде, келесі елу жыл бойы Парсы Грекия үшін елеулі қауіп төндірмейтін болды. Алайда б.з.д. V ғасырдың ортасына қарай бұл альянс іс жүзінде Афина империясына айналды: Афина толық үстемдік орнатып, одақтастардың тәуелсіздігі барған сайын шектеліп отырды. Одақ мүшелері саясатты айқындау үшін өкілдік жиналысқа қатысып, коалицияға адалдық туралы ант беретін.<ref name=":0" /> Бұл құрылым оның басты бәсекелесі — [[Пелопоннес одағы|Пелопоннес одағына]] ұқсас еді. [[Спарта]] құрлықтағы ең қуатты мемлекет ретінде танымал болса, Афина теңізге бет бұрып, грек әлемінің басты теңіз алпауытына айналды. Спартаның Парсыға қарсы соғыстан шеттетілуінен кейін Афина Эгей теңізі мен [[Кіші Азия|Анатолия]] жағалауындағы бірқатар полистермен бірге грек одағының басына келді. «Делос одағы» атауы қазіргі заманғы ғалымдар қолданатын түсінік: ол одақтың ресми жиналыстары өткен Делос аралының атауынан алынған. Бұл аралдағы Аполлон ғибадатханасында одақтың жиналысы өткізілетін. Ал ежелгі дереккөздерде одақ көбінесе жай ғана «афиналықтар мен олардың одақтастары» деп аталған. Афина теңіз одағын құруда және оны кеңейтуде аса көрнекті рөл атқарған қайраткерлер — [[Аристид]] пен [[Кимон]] болды. Одақтың екінші атауы — Делос одағы — [[Эгей теңізі|Эгей теңізіндегі]] [[Киклад аралдары|Киклад архипелагының]] ортасындағы шағын Делос (қазіргі [[Дилос]]) аралынан шыққан. Бұл арал одақтың қаржылық орталығы болды.<ref>''Peter John Rhodes.'' [[iarchive:historyofclassic0000rhod|A History of the Classical Greek World: 478–323 BC]] — Malden and Oxford: Blackwell Publishing, 2006. — ISBN 978-0-631-22565-2. p. 18.</ref> Аполлон ғибадатханасында одақ мүшелері кеңеске жиналатын, сол жерде одақтың қазынасы да сақталған.<ref>''Фукидид''. История, I, 96</ref> Одақтың қазынасы бастапқыда Делос аралында сақталған болатын, алайда б.з.д. 454 жылы<ref>''James Artz.'' Natural Resources and 5th Century Athenian Foreign Policy: The Effect of Natural Resources on Fifth Century Athenian Foreign Policy and the Development of the Athenian Empire — Saarbrücken: VDM Verlag, 2008. — ISBN 978-3-639-08667-6. p. 2.</ref> [[Перикл]] одақтың қазынасын символдық мәні бар қадам ретінде [[Акрополь (Афина)|Афина акрополіне]] көшірді.<ref>''Eva C. Keuls.'' The Reign of the Phallus: Sexual Politics in Ancient Athen — Berkeley: University of California Press, 1993. — ISBN 978-0-520-07929-8. p. 18.</ref> Делос одағы құрылған сәттен бастап Афина оның басты әскери күші болды, ал одақтастардың көбі салықты (жарнаны) әскермен емес, ақшамен төлеуді жөн көрді. Уақыт өте келе Афина одақтың қаражатын өз мүддесіне пайдалана бастады, мысалы, өзінің теңіздегі үстемдігін нығайту үшін. Бұл жағдай әлсізірек одақтастармен қақтығыстарға алып келді — кей кездері бұл көтеріліске дейін жететін, мысалы, б.з.д. 465 жылы [[Фасос бүлігі|Фасос аралының бүлігі]] сияқты.<ref name=":0" /> Б.з.д. 431 жылы Делос одағының Спарта гегемониясына төндірген қаупі мен Афинаның одаққа үстемдікпен қарауы [[Пелопоннес соғысы|Пелопоннес соғысының]] басталуына себеп болды. Бұл соғыс б.з.д. 404 жылы аяқталып, одақ Спарта қолбасшысы [[Лисандр|Лисандрдың]] бұйрығымен таратылды. Алайда б.з.д. IV ғасырдың бірінші жартысында Спартаның күшеюін бақылаған Афина теңіздегі үстемдігін қайта қалпына келтіру үшін бұл одақты жартылай қайта құрды — бұл жаңа бірлестік [[Бірінші Афина теңіз одағы|Екінші Афина одағы]] деп аталды және ол Шығыс Жерорта теңізіндегі теңіз билігін қайта нығайтуға бағытталды.<ref>Engen, Darel Tai (2010). ''[https://books.google.kz/books?id=qknp_YLDa9kC&pg=PA58&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Honor and Profit: Athenian Trade Policy and the Economy and Society of Greece, 415-307 B.C.E.]'' University of Michigan Press. ISBN 978-0-472-11634-8. p. 58.</ref> == Алғышарттар == Грек-парсы соғыстарының алғышарттары — б.з.д. 550 жылдан кейін [[II Кир|Ұлы Кир]] басқарған [[Ахемен әулеті|Ахемендік Парсы империясының]] [[Кіші Азия|Кіші Азиядағы]] грек қалаларын, әсіресе [[Иония|Ионияны]] жаулап алуына байланысты болды. Парсылар иониялықтарды басқаруда қиындықтарға тап болып, ақырында әрбір иониялық қалада билікке өздеріне бағынышты [[Тиран|тирандарды]] қоюды жөн көрді.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 147–151.</ref> Грек мемлекеттері бұған дейін де тирандармен басқарылып келгенімен, бұл басқару түрі сол кезеңде әлсірей бастаған еді.<ref>Fine, John Van Antwerp (1983). ''[[iarchive:ancientgreeks00john|The Ancient Greeks: A Critical History]]'' Cambridge, MA: Harvard University Press. ISBN 0-674-03314-0. pp. 269–277.</ref> Б.з.д. 500 жылға қарай Иония парсы [[Вассалдық|вассалдарына]] қарсы көтеріліске дайын болды. Жасырын қарсылық ақыры [[Милет]] қаласының тираны [[Аристагор|Аристагордың]] әрекетімен ашық көтеріліске ұласты. Ол б.з.д. 499 жылы Парсы қолдаған бір жорықтың сәтсіздігінен кейін өз орнын сақтау мақсатында Милетте демократия жариялады.<ref>Herodotus. ''The Histories''. 5.37.</ref> Бұл әрекет бүкіл Ионияда, одан әрі [[Гексаполис|Дорида]] мен [[Эолида]] аймақтарында да ұқсас төңкерістер тудырып, [[Иония көтерілісі|Иония көтерілісінің]] басталуына түрткі болды.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 155–157.</ref> Грек қалалары — [[Афина тарихы|Афина]] мен [[Эретрия]] — Аристагордың шақыруымен бұл қақтығысқа араласты. Олар көтеріліс барысындағы жалғыз жорық маусымында (б.з.д. 498) парсылардың өңірлік астанасы Сард қаласын басып алып, өртеп жіберуге қатысқан.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 160–162.</ref> Осыдан кейін Иония көтерілісі сыртқы көмексіз тағы бес жыл жалғасты, бірақ ақыры парсылар тарапынан толығымен жаншылды. Алайда тарихи тұрғыдан маңызды шешім қабылдаған [[I Дарий|І Дарий]] патша — көтерілісті басып тастағанына қарамастан — Афина мен Эретрияны жазалау міндеті әлі аяқталмаған іс деп есептеді.<ref name=":1">Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 175–177.</ref> Өйткені Иония көтерілісі Дарий империясының тұрақтылығына елеулі қауіп төндірген еді, ал Балқан түбегіндегі грек полистері бұл тұрақтылықты алдағы уақытта да шайқалтуы мүмкін еді. Сондықтан Дарий бүкіл Грекияны жаулап алу туралы ойлана бастады — алдымен Афина мен Эретрияны жоюдан бастауды көздеді.<ref name=":1" /> Келесі жиырма жыл ішінде Парсы Грекияға екі рет басып кіріп, бұл жорықтар грек тарихшыларының арқасында әлемдегі ең әйгілі шайқастардың кейбірін тудырды. [[Грек-парсы соғыстары (б.з.д. 492-490 жылдар)|Бірінші шапқыншылық кезінде]] [[Фракия]], [[Ежелгі Македония|Македония]] және [[Эгей аралдары|Эгей теңізіндегі аралдар]] Парсы империясына қосылды, ал Эретрия қаласы толығымен жойылды.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 183–186.</ref> Алайда бұл шапқыншылық б.з.д. 490 жылы [[Марафон шайқасы|Марафон шайқасында]] Афинаның шешуші жеңісімен аяқталды.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 187–194.</ref> Осыдан кейін І Дарий қайтыс болып, соғысты жалғастыру міндеті оның ұлы — [[Ксеркс|І Ксеркске]] өтті.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 202–203.</ref> Ксеркс б.з.д. 480 жылы Грекияға [[Грек-парсы соғыстары (б.з.д. 480-479 жылдар)|екінші рет басып кіріп]], аса үлкен (бірақ жиі әсіреленіп сипатталатын) әскер мен флотты өзі бастап алып келді.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 240–244.</ref> Қарсыласуды таңдаған грек полистері («Одақтастар») құрлықтағы [[Фермопил шайқасы|Фермопил]] және теңіздегі [[Артемисий шайқасы|Артемисий]] шайқастарында бір мезгілде жеңіліс тапты.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 276–281.</ref> Осылайша, [[Пелопоннес]] түбегінен басқа бүкіл Грекия парсылардың қолына өтті. Бірақ парсылар одақтастардың флотын біржола жоюға ұмтылған кезде, олар б.з.д. 480 жылы [[Саламин шайқасы|Саламин шайқасында]] күйрете жеңілді.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 320–326.</ref> Келесі жылы, б.з.д. 479 жылы, грек одақтастары тарихтағы ең ірі грек әскерін жинап, [[Платея шайқасы|Платея шайқасында]] парсы әскерін жеңді. Бұл шайқас парсы шапқыншылығының және Грекияға төнген қауіптің аяқталуын білдірді.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 342–355.</ref> Сол күні (дәстүр бойынша) грек флоттары Самос аралы маңындағы [[Микале шайқасы|Микале түбінде]] парсы флотының қалдықтарын талқандады.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 357–358.</ref> Бұл шайқас парсы шапқыншылығының соңғы нүктесі және грек-парсы соғыстарының жаңа кезеңі — [[Грек-парсы соғыстары|грек қарсы шабуылының]] бастауы болды.<ref>Lazenby, John Francis (1993). ''The Defence of Greece: 490–479 BC''. Liverpool: Liverpool University Press. ISBN 978-0-856-68591-0. p. 247.</ref> Микаледен кейін Кіші Азиядағы грек қалалары қайтадан көтеріліс жасап, енді парсылар оларды тоқтата алмай қалды.<ref>Thucydides. ''The Peloponnesian War''. [https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0200%3Abook%3D1%3Achapter%3D89 1.89] </ref> Одақтастар флоты бұдан соң парсылардың бақылауында болған Фракиядағы Херсонеске (Қазіргі Галлиполи түбегі) бет алып, [[Сест]] қаласын қоршауға алып, басып алды.<ref>Herodotus. ''The Histories''. [https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0126%3Abook%3D9%3Achapter%3D114%3Asection%3D1 9.114–115] </ref> Келесі жылы, б.з.д. 478 жылы, одақтастар [[Византий]] (қазіргі [[Ыстамбұл]]) қаласын алуға күш жіберді. Қоршау сәтті аяқталғанымен, спарталық қолбасшы [[Павсаний (қолбасшы)|Павсанийдің]] әрекеттері көптеген одақтастардың наразылығын тудырып, ол ақырында кері шақыртылды.<ref>Thucydides. ''The Peloponnesian War''. 1.95.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ежелгі Грекия]] [[Санат:Ежелгі Грекия тарихы]] [[Санат:Пелопоннес соғысы]] e9ysp5yjm07oo6m7q0mkjl1s2mtrug4 3482958 3482957 2025-06-24T20:45:20Z Epoxa-HH 100258 қосымша ақпарат және сілтемелер 3482958 wikitext text/x-wiki '''Бірінші Афина теңіз одағы''', сондай-ақ '''Делос одағы''' (Делос [[Симмахия|симмахиясы]]) — б.з.д. 478 жылы құрылған<ref name=":0">''Thomas R. Martin.'' [[iarchive:ancientgreecefro00mart_1|Ancient Greece: From Prehistoric to Hellenistic Times]]. — New Haven and London: Yale University Press, 1996. — ISBN 978-0-300-08493-1. pp. 96, 105–106.</ref> [[Полис (ежелгі қала)|грек полистерінің]] бірлестігі, оған 150-ден 330-ға дейін<ref>''Eric D. Nelson, Susan K. Allard-Nelson.'' [[iarchive:completeidiotsgu0000nels|The Complete Idiot's Guide to Ancient Greece]] — Indianapolis, IN: Alpha, 2005. — ISBN 978-1-592-57273-1. p. 197.</ref> мүше қала қатысқан. Бұл одақтың жетекшісі — [[Ежелгі Афина|Афина]] болды. Одақтың мақсаты — [[Платея түбіндегі шайқас|Платея түбіндегі]] гректердің жеңісімен аяқталған парсылардың Грекияға екінші жорығынан кейін, [[Ахемен әулеті|Парсы империясына]] қарсы күресті жалғастыру еді.<ref>''Joseph Roisman, John C. Yardley.'' [[iarchive:ancientgreecefro0000rois|Ancient Greece From Homer to Alexander: The Evidence]] — Malden and Oxford: Wiley-Blackwell, 2011. — ISBN 978-1-405-12776-9. 18: The Athenian Empire, pp. 246–266.</ref> Делос одағы бастапқыда парсыларға қарсы қорғаныс мақсатында құрылып, тең құқықты полистерді біріктірді, олар Афинаның басшылығын мойындай отырып, қорғаныш іздеді. Бұл одақтың құрылуы Афинаның Анатолиядағы [[Иония|иониялық грек]] отарларына қолдау көрсету ниетіне байланысты болды.<ref>Zagorin, Perez (2009). ''Thucydides, An Introduction for the Common Reader''. Princeton University Press. ISBN 9781400826797. p. 13.</ref> Делос одағы өзінің басты стратегиялық мақсатына жетті — Эгей теңізіндегі парсы күштерін толықтай қуып шықты. Нәтижесінде, келесі елу жыл бойы Парсы Грекия үшін елеулі қауіп төндірмейтін болды. Алайда б.з.д. V ғасырдың ортасына қарай бұл альянс іс жүзінде Афина империясына айналды: Афина толық үстемдік орнатып, одақтастардың тәуелсіздігі барған сайын шектеліп отырды. Одақ мүшелері саясатты айқындау үшін өкілдік жиналысқа қатысып, коалицияға адалдық туралы ант беретін.<ref name=":0" /> Бұл құрылым оның басты бәсекелесі — [[Пелопоннес одағы|Пелопоннес одағына]] ұқсас еді. [[Спарта]] құрлықтағы ең қуатты мемлекет ретінде танымал болса, Афина теңізге бет бұрып, грек әлемінің басты теңіз алпауытына айналды. Спартаның Парсыға қарсы соғыстан шеттетілуінен кейін Афина Эгей теңізі мен [[Кіші Азия|Анатолия]] жағалауындағы бірқатар полистермен бірге грек одағының басына келді. «Делос одағы» атауы қазіргі заманғы ғалымдар қолданатын түсінік: ол одақтың ресми жиналыстары өткен Делос аралының атауынан алынған. Бұл аралдағы Аполлон ғибадатханасында одақтың жиналысы өткізілетін. Ал ежелгі дереккөздерде одақ көбінесе жай ғана «афиналықтар мен олардың одақтастары» деп аталған. Афина теңіз одағын құруда және оны кеңейтуде аса көрнекті рөл атқарған қайраткерлер — [[Аристид]] пен [[Кимон]] болды. Одақтың екінші атауы — Делос одағы — [[Эгей теңізі|Эгей теңізіндегі]] [[Киклад аралдары|Киклад архипелагының]] ортасындағы шағын Делос (қазіргі [[Дилос]]) аралынан шыққан. Бұл арал одақтың қаржылық орталығы болды.<ref>''Peter John Rhodes.'' [[iarchive:historyofclassic0000rhod|A History of the Classical Greek World: 478–323 BC]] — Malden and Oxford: Blackwell Publishing, 2006. — ISBN 978-0-631-22565-2. p. 18.</ref> Аполлон ғибадатханасында одақ мүшелері кеңеске жиналатын, сол жерде одақтың қазынасы да сақталған.<ref name=":2">Thucydides. ''The Peloponnesian War''. 1.96.</ref> Одақтың қазынасы бастапқыда Делос аралында сақталған болатын, алайда б.з.д. 454 жылы<ref>''James Artz.'' Natural Resources and 5th Century Athenian Foreign Policy: The Effect of Natural Resources on Fifth Century Athenian Foreign Policy and the Development of the Athenian Empire — Saarbrücken: VDM Verlag, 2008. — ISBN 978-3-639-08667-6. p. 2.</ref> [[Перикл]] одақтың қазынасын символдық мәні бар қадам ретінде [[Акрополь (Афина)|Афина акрополіне]] көшірді.<ref>''Eva C. Keuls.'' The Reign of the Phallus: Sexual Politics in Ancient Athen — Berkeley: University of California Press, 1993. — ISBN 978-0-520-07929-8. p. 18.</ref> Делос одағы құрылған сәттен бастап Афина оның басты әскери күші болды, ал одақтастардың көбі салықты (жарнаны) әскермен емес, ақшамен төлеуді жөн көрді. Уақыт өте келе Афина одақтың қаражатын өз мүддесіне пайдалана бастады, мысалы, өзінің теңіздегі үстемдігін нығайту үшін. Бұл жағдай әлсізірек одақтастармен қақтығыстарға алып келді — кей кездері бұл көтеріліске дейін жететін, мысалы, б.з.д. 465 жылы [[Фасос бүлігі|Фасос аралының бүлігі]] сияқты.<ref name=":0" /> Б.з.д. 431 жылы Делос одағының Спарта гегемониясына төндірген қаупі мен Афинаның одаққа үстемдікпен қарауы [[Пелопоннес соғысы|Пелопоннес соғысының]] басталуына себеп болды. Бұл соғыс б.з.д. 404 жылы аяқталып, одақ Спарта қолбасшысы [[Лисандр|Лисандрдың]] бұйрығымен таратылды. Алайда б.з.д. IV ғасырдың бірінші жартысында Спартаның күшеюін бақылаған Афина теңіздегі үстемдігін қайта қалпына келтіру үшін бұл одақты жартылай қайта құрды — бұл жаңа бірлестік [[Бірінші Афина теңіз одағы|Екінші Афина одағы]] деп аталды және ол Шығыс Жерорта теңізіндегі теңіз билігін қайта нығайтуға бағытталды.<ref>Engen, Darel Tai (2010). ''[https://books.google.kz/books?id=qknp_YLDa9kC&pg=PA58&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Honor and Profit: Athenian Trade Policy and the Economy and Society of Greece, 415-307 B.C.E.]'' University of Michigan Press. ISBN 978-0-472-11634-8. p. 58.</ref> == Алғышарттар == Грек-парсы соғыстарының алғышарттары — б.з.д. 550 жылдан кейін [[II Кир|Ұлы Кир]] басқарған [[Ахемен әулеті|Ахемендік Парсы империясының]] [[Кіші Азия|Кіші Азиядағы]] грек қалаларын, әсіресе [[Иония|Ионияны]] жаулап алуына байланысты болды. Парсылар иониялықтарды басқаруда қиындықтарға тап болып, ақырында әрбір иониялық қалада билікке өздеріне бағынышты [[Тиран|тирандарды]] қоюды жөн көрді.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 147–151.</ref> Грек мемлекеттері бұған дейін де тирандармен басқарылып келгенімен, бұл басқару түрі сол кезеңде әлсірей бастаған еді.<ref>Fine, John Van Antwerp (1983). ''[[iarchive:ancientgreeks00john|The Ancient Greeks: A Critical History]]'' Cambridge, MA: Harvard University Press. ISBN 0-674-03314-0. pp. 269–277.</ref> Б.з.д. 500 жылға қарай Иония парсы [[Вассалдық|вассалдарына]] қарсы көтеріліске дайын болды. Жасырын қарсылық ақыры [[Милет]] қаласының тираны [[Аристагор|Аристагордың]] әрекетімен ашық көтеріліске ұласты. Ол б.з.д. 499 жылы Парсы қолдаған бір жорықтың сәтсіздігінен кейін өз орнын сақтау мақсатында Милетте демократия жариялады.<ref>Herodotus. ''The Histories''. 5.37.</ref> Бұл әрекет бүкіл Ионияда, одан әрі [[Гексаполис|Дорида]] мен [[Эолида]] аймақтарында да ұқсас төңкерістер тудырып, [[Иония көтерілісі|Иония көтерілісінің]] басталуына түрткі болды.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 155–157.</ref> Грек қалалары — [[Афина тарихы|Афина]] мен [[Эретрия]] — Аристагордың шақыруымен бұл қақтығысқа араласты. Олар көтеріліс барысындағы жалғыз жорық маусымында (б.з.д. 498) парсылардың өңірлік астанасы Сард қаласын басып алып, өртеп жіберуге қатысқан.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 160–162.</ref> Осыдан кейін Иония көтерілісі сыртқы көмексіз тағы бес жыл жалғасты, бірақ ақыры парсылар тарапынан толығымен жаншылды. Алайда тарихи тұрғыдан маңызды шешім қабылдаған [[I Дарий|І Дарий]] патша — көтерілісті басып тастағанына қарамастан — Афина мен Эретрияны жазалау міндеті әлі аяқталмаған іс деп есептеді.<ref name=":1">Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 175–177.</ref> Өйткені Иония көтерілісі Дарий империясының тұрақтылығына елеулі қауіп төндірген еді, ал Балқан түбегіндегі грек полистері бұл тұрақтылықты алдағы уақытта да шайқалтуы мүмкін еді. Сондықтан Дарий бүкіл Грекияны жаулап алу туралы ойлана бастады — алдымен Афина мен Эретрияны жоюдан бастауды көздеді.<ref name=":1" /> Келесі жиырма жыл ішінде Парсы Грекияға екі рет басып кіріп, бұл жорықтар грек тарихшыларының арқасында әлемдегі ең әйгілі шайқастардың кейбірін тудырды. [[Грек-парсы соғыстары (б.з.д. 492-490 жылдар)|Бірінші шапқыншылық кезінде]] [[Фракия]], [[Ежелгі Македония|Македония]] және [[Эгей аралдары|Эгей теңізіндегі аралдар]] Парсы империясына қосылды, ал Эретрия қаласы толығымен жойылды.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 183–186.</ref> Алайда бұл шапқыншылық б.з.д. 490 жылы [[Марафон шайқасы|Марафон шайқасында]] Афинаның шешуші жеңісімен аяқталды.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 187–194.</ref> Осыдан кейін І Дарий қайтыс болып, соғысты жалғастыру міндеті оның ұлы — [[Ксеркс|І Ксеркске]] өтті.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 202–203.</ref> Ксеркс б.з.д. 480 жылы Грекияға [[Грек-парсы соғыстары (б.з.д. 480-479 жылдар)|екінші рет басып кіріп]], аса үлкен (бірақ жиі әсіреленіп сипатталатын) әскер мен флотты өзі бастап алып келді.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 240–244.</ref> Қарсыласуды таңдаған грек полистері («Одақтастар») құрлықтағы [[Фермопил шайқасы|Фермопил]] және теңіздегі [[Артемисий шайқасы|Артемисий]] шайқастарында бір мезгілде жеңіліс тапты.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 276–281.</ref> Осылайша, [[Пелопоннес]] түбегінен басқа бүкіл Грекия парсылардың қолына өтті. Бірақ парсылар одақтастардың флотын біржола жоюға ұмтылған кезде, олар б.з.д. 480 жылы [[Саламин шайқасы|Саламин шайқасында]] күйрете жеңілді.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 320–326.</ref> Келесі жылы, б.з.д. 479 жылы, грек одақтастары тарихтағы ең ірі грек әскерін жинап, [[Платея шайқасы|Платея шайқасында]] парсы әскерін жеңді. Бұл шайқас парсы шапқыншылығының және Грекияға төнген қауіптің аяқталуын білдірді.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 342–355.</ref> Сол күні (дәстүр бойынша) грек флоттары Самос аралы маңындағы [[Микале шайқасы|Микале түбінде]] парсы флотының қалдықтарын талқандады.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 357–358.</ref> Бұл шайқас парсы шапқыншылығының соңғы нүктесі және грек-парсы соғыстарының жаңа кезеңі — [[Грек-парсы соғыстары|грек қарсы шабуылының]] бастауы болды.<ref>Lazenby, John Francis (1993). ''The Defence of Greece: 490–479 BC''. Liverpool: Liverpool University Press. ISBN 978-0-856-68591-0. p. 247.</ref> Микаледен кейін Кіші Азиядағы грек қалалары қайтадан көтеріліс жасап, енді парсылар оларды тоқтата алмай қалды.<ref>Thucydides. ''The Peloponnesian War''. [https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0200%3Abook%3D1%3Achapter%3D89 1.89] </ref> Одақтастар флоты бұдан соң парсылардың бақылауында болған Фракиядағы Херсонеске (Қазіргі Галлиполи түбегі) бет алып, [[Сест]] қаласын қоршауға алып, басып алды.<ref>Herodotus. ''The Histories''. [https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0126%3Abook%3D9%3Achapter%3D114%3Asection%3D1 9.114–115] </ref> Келесі жылы, б.з.д. 478 жылы, одақтастар [[Византий]] (қазіргі [[Ыстамбұл]]) қаласын алуға күш жіберді. Қоршау сәтті аяқталғанымен, спарталық қолбасшы [[Павсаний (қолбасшы)|Павсанийдің]] әрекеттері көптеген одақтастардың наразылығын тудырып, ол ақырында кері шақыртылды.<ref>Thucydides. ''The Peloponnesian War''. 1.95.</ref> == Қалыптасуы == [[File:Fragment of the Athenian Tribute List, 425-424 BCE.jpg|thumb|Афиналық салық тізімінің бөлшегі, б.з.д. 425–424 жылдар]] [[Византий|Византийді]] алғаннан кейін Спарта соғысқа қатысуын аяқтауға ынталы болды. Спарталықтар Афинаның күшеюін өз билігіне төнген қауіп ретінде қабылдады. Сонымен қатар, олар Грекияның құрлықтағы бөлігінің және Кіші Азиядағы грек қалаларының азат етілуімен соғыстың мақсатына қол жеткізілді деп санады. Бұған қоса, Кіші Азия гректеріне ұзақ мерзімді қауіпсіздік орнату мүмкін емес деген ой да болған болуы мүмкін.<ref name=":3">Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. p. 362.</ref> Микале шайқасынан кейін спарталық патша [[II Леотихид|Леотихид]] Кіші Азиядағы барлық гректерді Еуропаға көшіруді — оларды парсы үстемдігінен біржола босатудың жалғыз жолы ретінде — ұсынды.<ref name=":3" /> Алайда Микаледегі афиналық қолбасшы [[Ксантипп]] бұл ұсынысқа ашу-ыза білдіріп, үзілді-кесілді қарсы шықты. Өйткені Иония қалалары Афинаның отарлары болған, ал егер оларды ешкім қорғамаса, афиналықтар міндетті түрде иониялықтарды қорғайды деді.<ref name=":3" /> Осы сәттен бастап грек одағының басшылығы іс жүзінде Афинаның қолына өтті.<ref name=":3" /> Византийден кейін Спарта соғыстан ресми түрде шеттетілді, ал одақтың басшылығын Афина ашық түрде өз мойнына алды. Ксеркстің шапқыншылығына қарсы соғысқан грек қала-мемлекеттерінің босаң альянсын бастапқыда Спарта мен [[Пелопоннес одағы]] басқарып келген. Алайда бұл мемлекеттер шеттетілгеннен кейін, парсыларға қарсы күресті жалғастыру үшін қасиетті [[Делос]] аралында жаңа одақ құруға арналған конгресс шақырылды. Осы себепті бұл бірлестік қазіргі заманғы тарихнамада «Делос одағы» деп аталады. Фукидидтің айтуынша, одақтың ресми мақсаты — «олар (гректер) көрген зұлымдық үшін парсы патшасының жерін ойрандау арқылы кек алу» болған.<ref name=":2" /> Шын мәнінде, бұл мақсат үш негізгі бағытқа бөлінді: # болашақ шапқыншылыққа дайындық, # Парсыдан кек алу, # соғыстағы олжаны әділ бөлу жолдарын ұйымдастыру. Одақ мүшелері ортақ қазынаға қарулы күшпен немесе ақшалай салықпен үлес қосу таңдауының бірін жасауға тиіс еді; көпшілігі ақшалай салық төлеуді жөн көрді.<ref name=":2" /> Одаққа мүше қалалар «бірдей дос пен жау» иеленуге ант беріп, бұл одақтың тұрақтылығын білдіру үшін темір кесектерін теңізге тастаған. Афиналық саясаткер [[Аристид]] өмірінің қалған бөлігін осы одақтың істеріне арнады. [[Плутарх|Плутархтың]] айтуынша, ол бірнеше жылдан кейін Понт аймағында, жаңа мүшелердің төлем мөлшерін анықтап жүрген кезінде қайтыс болған.<ref>Plutarch. ''Aristeides''. 26.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ежелгі Грекия]] [[Санат:Ежелгі Грекия тарихы]] [[Санат:Пелопоннес соғысы]] r5oqvoapsno8d8hr6bbfn8hezq0u54y 3483120 3482958 2025-06-25T07:16:24Z Epoxa-HH 100258 қосымша ақпарат және сілтемелер 3483120 wikitext text/x-wiki '''Бірінші Афина теңіз одағы''', сондай-ақ '''Делос одағы''' (Делос [[Симмахия|симмахиясы]]) — б.з.д. 478 жылы құрылған<ref name=":0">''Thomas R. Martin.'' [[iarchive:ancientgreecefro00mart_1|Ancient Greece: From Prehistoric to Hellenistic Times]]. — New Haven and London: Yale University Press, 1996. — ISBN 978-0-300-08493-1. pp. 96, 105–106.</ref> [[Полис (ежелгі қала)|грек полистерінің]] бірлестігі, оған 150-ден 330-ға дейін<ref>''Eric D. Nelson, Susan K. Allard-Nelson.'' [[iarchive:completeidiotsgu0000nels|The Complete Idiot's Guide to Ancient Greece]] — Indianapolis, IN: Alpha, 2005. — ISBN 978-1-592-57273-1. p. 197.</ref> мүше қала қатысқан. Бұл одақтың жетекшісі — [[Ежелгі Афина|Афина]] болды. Одақтың мақсаты — [[Платея түбіндегі шайқас|Платея түбіндегі]] гректердің жеңісімен аяқталған парсылардың Грекияға екінші жорығынан кейін, [[Ахемен әулеті|Парсы империясына]] қарсы күресті жалғастыру еді.<ref>''Joseph Roisman, John C. Yardley.'' [[iarchive:ancientgreecefro0000rois|Ancient Greece From Homer to Alexander: The Evidence]] — Malden and Oxford: Wiley-Blackwell, 2011. — ISBN 978-1-405-12776-9. 18: The Athenian Empire, pp. 246–266.</ref> Делос одағы бастапқыда парсыларға қарсы қорғаныс мақсатында құрылып, тең құқықты полистерді біріктірді, олар Афинаның басшылығын мойындай отырып, қорғаныш іздеді. Бұл одақтың құрылуы Афинаның Анатолиядағы [[Иония|иониялық грек]] отарларына қолдау көрсету ниетіне байланысты болды.<ref>Zagorin, Perez (2009). ''Thucydides, An Introduction for the Common Reader''. Princeton University Press. ISBN 9781400826797. p. 13.</ref> Делос одағы өзінің басты стратегиялық мақсатына жетті — Эгей теңізіндегі парсы күштерін толықтай қуып шықты. Нәтижесінде, келесі елу жыл бойы Парсы Грекия үшін елеулі қауіп төндірмейтін болды. Алайда б.з.д. V ғасырдың ортасына қарай бұл альянс іс жүзінде Афина империясына айналды: Афина толық үстемдік орнатып, одақтастардың тәуелсіздігі барған сайын шектеліп отырды. Одақ мүшелері саясатты айқындау үшін өкілдік жиналысқа қатысып, коалицияға адалдық туралы ант беретін.<ref name=":0" /> Бұл құрылым оның басты бәсекелесі — [[Пелопоннес одағы|Пелопоннес одағына]] ұқсас еді. [[Спарта]] құрлықтағы ең қуатты мемлекет ретінде танымал болса, Афина теңізге бет бұрып, грек әлемінің басты теңіз алпауытына айналды. Спартаның Парсыға қарсы соғыстан шеттетілуінен кейін Афина Эгей теңізі мен [[Кіші Азия|Анатолия]] жағалауындағы бірқатар полистермен бірге грек одағының басына келді. «Делос одағы» атауы қазіргі заманғы ғалымдар қолданатын түсінік: ол одақтың ресми жиналыстары өткен Делос аралының атауынан алынған. Бұл аралдағы Аполлон ғибадатханасында одақтың жиналысы өткізілетін. Ал ежелгі дереккөздерде одақ көбінесе жай ғана «афиналықтар мен олардың одақтастары» деп аталған. Афина теңіз одағын құруда және оны кеңейтуде аса көрнекті рөл атқарған қайраткерлер — [[Аристид]] пен [[Кимон]] болды. Одақтың екінші атауы — Делос одағы — [[Эгей теңізі|Эгей теңізіндегі]] [[Киклад аралдары|Киклад архипелагының]] ортасындағы шағын Делос (қазіргі [[Дилос]]) аралынан шыққан. Бұл арал одақтың қаржылық орталығы болды.<ref>''Peter John Rhodes.'' [[iarchive:historyofclassic0000rhod|A History of the Classical Greek World: 478–323 BC]] — Malden and Oxford: Blackwell Publishing, 2006. — ISBN 978-0-631-22565-2. p. 18.</ref> Аполлон ғибадатханасында одақ мүшелері кеңеске жиналатын, сол жерде одақтың қазынасы да сақталған.<ref name=":2">Thucydides. ''The Peloponnesian War''. 1.96.</ref> Одақтың қазынасы бастапқыда Делос аралында сақталған болатын, алайда б.з.д. 454 жылы<ref>''James Artz.'' Natural Resources and 5th Century Athenian Foreign Policy: The Effect of Natural Resources on Fifth Century Athenian Foreign Policy and the Development of the Athenian Empire — Saarbrücken: VDM Verlag, 2008. — ISBN 978-3-639-08667-6. p. 2.</ref> [[Перикл]] одақтың қазынасын символдық мәні бар қадам ретінде [[Акрополь (Афина)|Афина акрополіне]] көшірді.<ref>''Eva C. Keuls.'' The Reign of the Phallus: Sexual Politics in Ancient Athen — Berkeley: University of California Press, 1993. — ISBN 978-0-520-07929-8. p. 18.</ref> Делос одағы құрылған сәттен бастап Афина оның басты әскери күші болды, ал одақтастардың көбі салықты (жарнаны) әскермен емес, ақшамен төлеуді жөн көрді. Уақыт өте келе Афина одақтың қаражатын өз мүддесіне пайдалана бастады, мысалы, өзінің теңіздегі үстемдігін нығайту үшін. Бұл жағдай әлсізірек одақтастармен қақтығыстарға алып келді — кей кездері бұл көтеріліске дейін жететін, мысалы, б.з.д. 465 жылы [[Фасос бүлігі|Фасос аралының бүлігі]] сияқты.<ref name=":0" /> Б.з.д. 431 жылы Делос одағының Спарта гегемониясына төндірген қаупі мен Афинаның одаққа үстемдікпен қарауы [[Пелопоннес соғысы|Пелопоннес соғысының]] басталуына себеп болды. Бұл соғыс б.з.д. 404 жылы аяқталып, одақ Спарта қолбасшысы [[Лисандр|Лисандрдың]] бұйрығымен таратылды. Алайда б.з.д. IV ғасырдың бірінші жартысында Спартаның күшеюін бақылаған Афина теңіздегі үстемдігін қайта қалпына келтіру үшін бұл одақты жартылай қайта құрды — бұл жаңа бірлестік [[Бірінші Афина теңіз одағы|Екінші Афина одағы]] деп аталды және ол Шығыс Жерорта теңізіндегі теңіз билігін қайта нығайтуға бағытталды.<ref>Engen, Darel Tai (2010). ''[https://books.google.kz/books?id=qknp_YLDa9kC&pg=PA58&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Honor and Profit: Athenian Trade Policy and the Economy and Society of Greece, 415-307 B.C.E.]'' University of Michigan Press. ISBN 978-0-472-11634-8. p. 58.</ref> == Алғышарттар == Грек-парсы соғыстарының алғышарттары — б.з.д. 550 жылдан кейін [[II Кир|Ұлы Кир]] басқарған [[Ахемен әулеті|Ахемендік Парсы империясының]] [[Кіші Азия|Кіші Азиядағы]] грек қалаларын, әсіресе [[Иония|Ионияны]] жаулап алуына байланысты болды. Парсылар иониялықтарды басқаруда қиындықтарға тап болып, ақырында әрбір иониялық қалада билікке өздеріне бағынышты [[Тиран|тирандарды]] қоюды жөн көрді.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 147–151.</ref> Грек мемлекеттері бұған дейін де тирандармен басқарылып келгенімен, бұл басқару түрі сол кезеңде әлсірей бастаған еді.<ref>Fine, John Van Antwerp (1983). ''[[iarchive:ancientgreeks00john|The Ancient Greeks: A Critical History]]'' Cambridge, MA: Harvard University Press. ISBN 0-674-03314-0. pp. 269–277.</ref> Б.з.д. 500 жылға қарай Иония парсы [[Вассалдық|вассалдарына]] қарсы көтеріліске дайын болды. Жасырын қарсылық ақыры [[Милет]] қаласының тираны [[Аристагор|Аристагордың]] әрекетімен ашық көтеріліске ұласты. Ол б.з.д. 499 жылы Парсы қолдаған бір жорықтың сәтсіздігінен кейін өз орнын сақтау мақсатында Милетте демократия жариялады.<ref>Herodotus. ''The Histories''. 5.37.</ref> Бұл әрекет бүкіл Ионияда, одан әрі [[Гексаполис|Дорида]] мен [[Эолида]] аймақтарында да ұқсас төңкерістер тудырып, [[Иония көтерілісі|Иония көтерілісінің]] басталуына түрткі болды.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 155–157.</ref> Грек қалалары — [[Афина тарихы|Афина]] мен [[Эретрия]] — Аристагордың шақыруымен бұл қақтығысқа араласты. Олар көтеріліс барысындағы жалғыз жорық маусымында (б.з.д. 498) парсылардың өңірлік астанасы Сард қаласын басып алып, өртеп жіберуге қатысқан.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 160–162.</ref> Осыдан кейін Иония көтерілісі сыртқы көмексіз тағы бес жыл жалғасты, бірақ ақыры парсылар тарапынан толығымен жаншылды. Алайда тарихи тұрғыдан маңызды шешім қабылдаған [[I Дарий|І Дарий]] патша — көтерілісті басып тастағанына қарамастан — Афина мен Эретрияны жазалау міндеті әлі аяқталмаған іс деп есептеді.<ref name=":1">Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 175–177.</ref> Өйткені Иония көтерілісі Дарий империясының тұрақтылығына елеулі қауіп төндірген еді, ал Балқан түбегіндегі грек полистері бұл тұрақтылықты алдағы уақытта да шайқалтуы мүмкін еді. Сондықтан Дарий бүкіл Грекияны жаулап алу туралы ойлана бастады — алдымен Афина мен Эретрияны жоюдан бастауды көздеді.<ref name=":1" /> Келесі жиырма жыл ішінде Парсы Грекияға екі рет басып кіріп, бұл жорықтар грек тарихшыларының арқасында әлемдегі ең әйгілі шайқастардың кейбірін тудырды. [[Грек-парсы соғыстары (б.з.д. 492-490 жылдар)|Бірінші шапқыншылық кезінде]] [[Фракия]], [[Ежелгі Македония|Македония]] және [[Эгей аралдары|Эгей теңізіндегі аралдар]] Парсы империясына қосылды, ал Эретрия қаласы толығымен жойылды.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 183–186.</ref> Алайда бұл шапқыншылық б.з.д. 490 жылы [[Марафон шайқасы|Марафон шайқасында]] Афинаның шешуші жеңісімен аяқталды.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 187–194.</ref> Осыдан кейін І Дарий қайтыс болып, соғысты жалғастыру міндеті оның ұлы — [[Ксеркс|І Ксеркске]] өтті.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 202–203.</ref> Ксеркс б.з.д. 480 жылы Грекияға [[Грек-парсы соғыстары (б.з.д. 480-479 жылдар)|екінші рет басып кіріп]], аса үлкен (бірақ жиі әсіреленіп сипатталатын) әскер мен флотты өзі бастап алып келді.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 240–244.</ref> Қарсыласуды таңдаған грек полистері («Одақтастар») құрлықтағы [[Фермопил шайқасы|Фермопил]] және теңіздегі [[Артемисий шайқасы|Артемисий]] шайқастарында бір мезгілде жеңіліс тапты.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 276–281.</ref> Осылайша, [[Пелопоннес]] түбегінен басқа бүкіл Грекия парсылардың қолына өтті. Бірақ парсылар одақтастардың флотын біржола жоюға ұмтылған кезде, олар б.з.д. 480 жылы [[Саламин шайқасы|Саламин шайқасында]] күйрете жеңілді.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 320–326.</ref> Келесі жылы, б.з.д. 479 жылы, грек одақтастары тарихтағы ең ірі грек әскерін жинап, [[Платея шайқасы|Платея шайқасында]] парсы әскерін жеңді. Бұл шайқас парсы шапқыншылығының және Грекияға төнген қауіптің аяқталуын білдірді.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 342–355.</ref> Сол күні (дәстүр бойынша) грек флоттары Самос аралы маңындағы [[Микале шайқасы|Микале түбінде]] парсы флотының қалдықтарын талқандады.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 357–358.</ref> Бұл шайқас парсы шапқыншылығының соңғы нүктесі және грек-парсы соғыстарының жаңа кезеңі — [[Грек-парсы соғыстары|грек қарсы шабуылының]] бастауы болды.<ref>Lazenby, John Francis (1993). ''The Defence of Greece: 490–479 BC''. Liverpool: Liverpool University Press. ISBN 978-0-856-68591-0. p. 247.</ref> Микаледен кейін Кіші Азиядағы грек қалалары қайтадан көтеріліс жасап, енді парсылар оларды тоқтата алмай қалды.<ref>Thucydides. ''The Peloponnesian War''. [https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0200%3Abook%3D1%3Achapter%3D89 1.89] </ref> Одақтастар флоты бұдан соң парсылардың бақылауында болған Фракиядағы Херсонеске (Қазіргі Галлиполи түбегі) бет алып, [[Сест]] қаласын қоршауға алып, басып алды.<ref>Herodotus. ''The Histories''. [https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0126%3Abook%3D9%3Achapter%3D114%3Asection%3D1 9.114–115] </ref> Келесі жылы, б.з.д. 478 жылы, одақтастар [[Византий]] (қазіргі [[Ыстамбұл]]) қаласын алуға күш жіберді. Қоршау сәтті аяқталғанымен, спарталық қолбасшы [[Павсаний (қолбасшы)|Павсанийдің]] әрекеттері көптеген одақтастардың наразылығын тудырып, ол ақырында кері шақыртылды.<ref>Thucydides. ''The Peloponnesian War''. 1.95.</ref> == Қалыптасуы == [[File:Fragment of the Athenian Tribute List, 425-424 BCE.jpg|thumb|Афиналық салық тізімінің бөлшегі, б.з.д. 425–424 жылдар]] [[Византий|Византийді]] алғаннан кейін Спарта соғысқа қатысуын аяқтауға ынталы болды. Спарталықтар Афинаның күшеюін өз билігіне төнген қауіп ретінде қабылдады. Сонымен қатар, олар Грекияның құрлықтағы бөлігінің және Кіші Азиядағы грек қалаларының азат етілуімен соғыстың мақсатына қол жеткізілді деп санады. Бұған қоса, Кіші Азия гректеріне ұзақ мерзімді қауіпсіздік орнату мүмкін емес деген ой да болған болуы мүмкін.<ref name=":3">Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. p. 362.</ref> Микале шайқасынан кейін спарталық патша [[II Леотихид|Леотихид]] Кіші Азиядағы барлық гректерді Еуропаға көшіруді — оларды парсы үстемдігінен біржола босатудың жалғыз жолы ретінде — ұсынды.<ref name=":3" /> Алайда Микаледегі афиналық қолбасшы [[Ксантипп]] бұл ұсынысқа ашу-ыза білдіріп, үзілді-кесілді қарсы шықты. Өйткені Иония қалалары Афинаның отарлары болған, ал егер оларды ешкім қорғамаса, афиналықтар міндетті түрде иониялықтарды қорғайды деді.<ref name=":3" /> Осы сәттен бастап грек одағының басшылығы іс жүзінде Афинаның қолына өтті.<ref name=":3" /> Византийден кейін Спарта соғыстан ресми түрде шеттетілді, ал одақтың басшылығын Афина ашық түрде өз мойнына алды. Ксеркстің шапқыншылығына қарсы соғысқан грек қала-мемлекеттерінің босаң альянсын бастапқыда Спарта мен [[Пелопоннес одағы]] басқарып келген. Алайда бұл мемлекеттер шеттетілгеннен кейін, парсыларға қарсы күресті жалғастыру үшін қасиетті [[Делос]] аралында жаңа одақ құруға арналған конгресс шақырылды. Осы себепті бұл бірлестік қазіргі заманғы тарихнамада «Делос одағы» деп аталады. Фукидидтің айтуынша, одақтың ресми мақсаты — «олар (гректер) көрген зұлымдық үшін парсы патшасының жерін ойрандау арқылы кек алу» болған.<ref name=":2" /> Шын мәнінде, бұл мақсат үш негізгі бағытқа бөлінді: # болашақ шапқыншылыққа дайындық, # Парсыдан кек алу, # соғыстағы олжаны әділ бөлу жолдарын ұйымдастыру. Одақ мүшелері ортақ қазынаға қарулы күшпен немесе ақшалай салықпен үлес қосу таңдауының бірін жасауға тиіс еді; көпшілігі ақшалай салық төлеуді жөн көрді.<ref name=":2" /> Одаққа мүше қалалар «бірдей дос пен жау» иеленуге ант беріп, бұл одақтың тұрақтылығын білдіру үшін темір кесектерін теңізге тастаған. Афиналық саясаткер [[Аристид]] өмірінің қалған бөлігін осы одақтың істеріне арнады. [[Плутарх|Плутархтың]] айтуынша, ол бірнеше жылдан кейін Понт аймағында, жаңа мүшелердің төлем мөлшерін анықтап жүрген кезінде қайтыс болған.<ref>Plutarch. ''Aristeides''. 26.</ref> == Одақ мүшелері == Делос одағына / Афина империясына (шамамен б.з.д. 478–404 жж.) мүше болған қала-мемлекеттерді екі негізгі топқа бөлуге болады: # Одақтастар ([[симмахия]]) — олар туралы мәліметтер Афина салық тізімдерінің (б.з.д. 454–409 жж.) тас тақталарында кездеседі. Бұл мемлекеттер одақтық салық — ''[[Форос|симмахиялық форос]]'' — яғни ақшалай жарна төлеген. # Қосымша одақтастар — олар жайлы деректер эпиграфиялық (тас жазбаларда) немесе тарихи шығармаларда кездеседі. Бұл мемлекеттер өз үлесін кемелермен, ағашпен, астықпен немесе әскери көмекпен қамтамасыз еткен. Одақ құрамында тұрақты және кездейсоқ мүшелер, толық бағынышты және шынайы ерікті одақтастар болған. Әрбір қаланың төлеген салығының мөлшері [[Аттикалық санау жүйесі|аттикалық сандармен]] жазылған. Салықтың алуанның бірі (бірден алпысыншы бөлігі) қаланың қамқоршы құдайы [[Афина Паллада|Афинаға]] бағышталған.<ref>[https://books.google.kz/books?id=tV2IJlMtqnUC&dq=sixtieth+goddess+Athena&pg=PA37&redir_esc=y Empire of the owl: Athenian imperial finance] By Loren J. Samons Page 36 ISBN 3-515-07664-6. (2000)</ref> Мүше болу тек иониялықтармен немесе грек қала-мемлекеттерімен шектелмейді. Батыс Грекиядағы одақтас қалалар Шығыстағы Фракиялық, Геллеспонттық, Аралдық, Карийлік және Иониялық ''форос'' тәрізді қаржы аймақтарына жатқызылмайды; бұл аймақтар біршама бұрынғы Ахемен әулеті сатраптықтары — [[Скудра (сатрапия)|Скудра]], [[Геллеспонттық Фригия]], теңіздің осы бетіндегі [[Иония (сатрапия)|Яуна]], [[Кария]] және теңіздің арғы бетіндегі Яунаға ұқсас. Мүшелерді осы қаржылық аймақтар бойынша топтастыру алғаш рет б.з.д. 443/2 жылғы тізімде пайда болды.<ref>[https://books.google.kz/books?id=aW96BqEUEjsC&dq=443/2+BC+phoros&pg=PA274&redir_esc=y Ancient Greece: Social & Historical Documents from Archaic Times to the Death of Socrates] by Matthew Dillon. Page 274. ISBN 978-0-415-21755-2. (2000)</ref> Б.з.д. 438 жылдан кейін Карийлік ''форос'' Иониялық аймақтың құрамына енді, ал шамамен б.з.д. 425 жылдан кейін Геллеспонттық аймақтан бөлініп, [[Троада]] жағалауын қамтитын жаңа Актайос ''форосы'' құрылды. [[Сицилия жорығы]] кезінде, сақталған үзіндіге қарағанда, Афина мемлекеті [[Ұлы Грекия|Ұлы Грекияға]] (''Magna Graecia)'' арналған қаржылық аймақ құрған. Оқуға болатын есімдер мыналар: [[Наксос|Наксостікілер]], [[Катане|Катанеліктер]], [[Сикулдер]], [[Реджо-ди-Калабрия|Регийліктер]].<ref>[https://books.google.kz/books?id=IKiDIz7EWaoC&dq=Catana++Rhegium++inscription&pg=PA149&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false The concept of neutrality in classical Greece] By Robert A. Bauslaugh. Page 147. ISBN 978-0-520-06687-8. (1991)</ref> Қазіргі уақытқа дейін Понт ''форосына'' қатысты сілтемелер тек б.з.д. 425/4 және 410/09 жылдарға тиесілі тізімдерде ғана кездеседі. Қызығы сол, қазіргі заманғы тарихнамада бұл одақ «Делос одағы» деп аталса да, [[Делос]] аралынан одаққа тікелей қатысты жазбалар әлі табылған жоқ. Қазынаның Делос аралынан көшірілгені туралы ақпарат тек б.з.д. 454 жылғы алғашқы аттикалық салық тізімінің хронологиясы негізінде белгілі, ал бұл туралы Фукидид айтпайды.<ref>[https://books.google.kz/books?id=u0_YSKOgL38C&dq=transfer+of+the+treasure+Thucydides&pg=PA233&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Thucydides: narrative and explanation] By Tim Rood. Page 233. ISBN 0-19-815256-6. (1998)</ref> Ол тек қазынаның және афиналық билік/одақтың орталығының Делоста орналасқанын хабарлайды (Фукидид, I.96–97). Афиналықтар мен олардың одақтастары туралы алғашқы эпиграфиялық жазба шамамен б.з.д. 475 жылға тиесілі және [[Дельфы|Дельфыдан]] табылған; бұл жазба бөлшектер түрінде сақталған және одақтастардың есімдері не оқуға келмейді, не мүлдем аталмайды. Б.з.д. 475–454 жылдар аралығында эпиграфиялық деректерде үзіліс бар, дегенмен «афиналықтар мен олардың одақтастары» тіркесі тарихи еңбектерде (мысалы, Фукидид I.109, Мысырдағы жорық) үнемі кездеседі. Қала аттары көрсетілген кейбір жазбалардың нақты орналасуы әлі де талқыланып келеді. Афиналық [[Клерухия|клерухиялар]] мен Амфиполь секілді отарлар Афина мемлекетінің тікелей бөлігі ретінде қарастырылады және Делос одағының мүшелері болып саналмайды. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ежелгі Грекия]] [[Санат:Ежелгі Грекия тарихы]] [[Санат:Пелопоннес соғысы]] kba7pfghuieu82o5uxmxoqdvsweq6fl 3483165 3483120 2025-06-25T10:19:56Z Epoxa-HH 100258 қосымша ақпарат және сілтемелер 3483165 wikitext text/x-wiki [[File:Map athenian empire 431 BC-kk.svg|thumb|300px|Б.з.д. 431 жылғы Бірінші Афина теңіз одағы]] '''Бірінші Афина теңіз одағы''', сондай-ақ '''Делос одағы''' (Делос [[Симмахия|симмахиясы]]) — б.з.д. 478 жылы құрылған<ref name=":0">''Thomas R. Martin.'' [[iarchive:ancientgreecefro00mart_1|Ancient Greece: From Prehistoric to Hellenistic Times]]. — New Haven and London: Yale University Press, 1996. — ISBN 978-0-300-08493-1. pp. 96, 105–106.</ref> [[Полис (ежелгі қала)|грек полистерінің]] бірлестігі, оған 150-ден 330-ға дейін<ref>''Eric D. Nelson, Susan K. Allard-Nelson.'' [[iarchive:completeidiotsgu0000nels|The Complete Idiot's Guide to Ancient Greece]] — Indianapolis, IN: Alpha, 2005. — ISBN 978-1-592-57273-1. p. 197.</ref> мүше қала қатысқан. Бұл одақтың жетекшісі — [[Ежелгі Афина|Афина]] болды. Одақтың мақсаты — [[Платея түбіндегі шайқас|Платея түбіндегі]] гректердің жеңісімен аяқталған парсылардың Грекияға екінші жорығынан кейін, [[Ахемен әулеті|Парсы империясына]] қарсы күресті жалғастыру еді.<ref>''Joseph Roisman, John C. Yardley.'' [[iarchive:ancientgreecefro0000rois|Ancient Greece From Homer to Alexander: The Evidence]] — Malden and Oxford: Wiley-Blackwell, 2011. — ISBN 978-1-405-12776-9. 18: The Athenian Empire, pp. 246–266.</ref> Делос одағы бастапқыда парсыларға қарсы қорғаныс мақсатында құрылып, тең құқықты полистерді біріктірді, олар Афинаның басшылығын мойындай отырып, қорғаныш іздеді. Бұл одақтың құрылуы Афинаның Анатолиядағы [[Иония|иониялық грек]] отарларына қолдау көрсету ниетіне байланысты болды.<ref>Zagorin, Perez (2009). ''Thucydides, An Introduction for the Common Reader''. Princeton University Press. ISBN 9781400826797. p. 13.</ref> Делос одағы өзінің басты стратегиялық мақсатына жетті — Эгей теңізіндегі парсы күштерін толықтай қуып шықты. Нәтижесінде, келесі елу жыл бойы Парсы Грекия үшін елеулі қауіп төндірмейтін болды. Алайда б.з.д. V ғасырдың ортасына қарай бұл альянс іс жүзінде Афина империясына айналды: Афина толық үстемдік орнатып, одақтастардың тәуелсіздігі барған сайын шектеліп отырды. Одақ мүшелері саясатты айқындау үшін өкілдік жиналысқа қатысып, коалицияға адалдық туралы ант беретін.<ref name=":0" /> Бұл құрылым оның басты бәсекелесі — [[Пелопоннес одағы|Пелопоннес одағына]] ұқсас еді. [[Спарта]] құрлықтағы ең қуатты мемлекет ретінде танымал болса, Афина теңізге бет бұрып, грек әлемінің басты теңіз алпауытына айналды. Спартаның Парсыға қарсы соғыстан шеттетілуінен кейін Афина Эгей теңізі мен [[Кіші Азия|Анатолия]] жағалауындағы бірқатар полистермен бірге грек одағының басына келді. «Делос одағы» атауы қазіргі заманғы ғалымдар қолданатын түсінік: ол одақтың ресми жиналыстары өткен Делос аралының атауынан алынған. Бұл аралдағы Аполлон ғибадатханасында одақтың жиналысы өткізілетін. Ал ежелгі дереккөздерде одақ көбінесе жай ғана «афиналықтар мен олардың одақтастары» деп аталған. Афина теңіз одағын құруда және оны кеңейтуде аса көрнекті рөл атқарған қайраткерлер — [[Аристид]] пен [[Кимон]] болды. Одақтың екінші атауы — Делос одағы — [[Эгей теңізі|Эгей теңізіндегі]] [[Киклад аралдары|Киклад архипелагының]] ортасындағы шағын Делос (қазіргі [[Дилос]]) аралынан шыққан. Бұл арал одақтың қаржылық орталығы болды.<ref>''Peter John Rhodes.'' [[iarchive:historyofclassic0000rhod|A History of the Classical Greek World: 478–323 BC]] — Malden and Oxford: Blackwell Publishing, 2006. — ISBN 978-0-631-22565-2. p. 18.</ref> Аполлон ғибадатханасында одақ мүшелері кеңеске жиналатын, сол жерде одақтың қазынасы да сақталған.<ref name=":2">Thucydides. ''The Peloponnesian War''. 1.96.</ref> Одақтың қазынасы бастапқыда Делос аралында сақталған болатын, алайда б.з.д. 454 жылы<ref>''James Artz.'' Natural Resources and 5th Century Athenian Foreign Policy: The Effect of Natural Resources on Fifth Century Athenian Foreign Policy and the Development of the Athenian Empire — Saarbrücken: VDM Verlag, 2008. — ISBN 978-3-639-08667-6. p. 2.</ref> [[Перикл]] одақтың қазынасын символдық мәні бар қадам ретінде [[Акрополь (Афина)|Афина акрополіне]] көшірді.<ref>''Eva C. Keuls.'' The Reign of the Phallus: Sexual Politics in Ancient Athen — Berkeley: University of California Press, 1993. — ISBN 978-0-520-07929-8. p. 18.</ref> Делос одағы құрылған сәттен бастап Афина оның басты әскери күші болды, ал одақтастардың көбі салықты (жарнаны) әскермен емес, ақшамен төлеуді жөн көрді. Уақыт өте келе Афина одақтың қаражатын өз мүддесіне пайдалана бастады, мысалы, өзінің теңіздегі үстемдігін нығайту үшін. Бұл жағдай әлсізірек одақтастармен қақтығыстарға алып келді — кей кездері бұл көтеріліске дейін жететін, мысалы, б.з.д. 465 жылы [[Фасос бүлігі|Фасос аралының бүлігі]] сияқты.<ref name=":0" /> Б.з.д. 431 жылы Делос одағының Спарта гегемониясына төндірген қаупі мен Афинаның одаққа үстемдікпен қарауы [[Пелопоннес соғысы|Пелопоннес соғысының]] басталуына себеп болды. Бұл соғыс б.з.д. 404 жылы аяқталып, одақ Спарта қолбасшысы [[Лисандр|Лисандрдың]] бұйрығымен таратылды. Алайда б.з.д. IV ғасырдың бірінші жартысында Спартаның күшеюін бақылаған Афина теңіздегі үстемдігін қайта қалпына келтіру үшін бұл одақты жартылай қайта құрды — бұл жаңа бірлестік [[Бірінші Афина теңіз одағы|Екінші Афина одағы]] деп аталды және ол Шығыс Жерорта теңізіндегі теңіз билігін қайта нығайтуға бағытталды.<ref>Engen, Darel Tai (2010). ''[https://books.google.kz/books?id=qknp_YLDa9kC&pg=PA58&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Honor and Profit: Athenian Trade Policy and the Economy and Society of Greece, 415-307 B.C.E.]'' University of Michigan Press. ISBN 978-0-472-11634-8. p. 58.</ref> == Алғышарттар == Грек-парсы соғыстарының алғышарттары — б.з.д. 550 жылдан кейін [[II Кир|Ұлы Кир]] басқарған [[Ахемен әулеті|Ахемендік Парсы империясының]] [[Кіші Азия|Кіші Азиядағы]] грек қалаларын, әсіресе [[Иония|Ионияны]] жаулап алуына байланысты болды. Парсылар иониялықтарды басқаруда қиындықтарға тап болып, ақырында әрбір иониялық қалада билікке өздеріне бағынышты [[Тиран|тирандарды]] қоюды жөн көрді.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 147–151.</ref> Грек мемлекеттері бұған дейін де тирандармен басқарылып келгенімен, бұл басқару түрі сол кезеңде әлсірей бастаған еді.<ref>Fine, John Van Antwerp (1983). ''[[iarchive:ancientgreeks00john|The Ancient Greeks: A Critical History]]'' Cambridge, MA: Harvard University Press. ISBN 0-674-03314-0. pp. 269–277.</ref> Б.з.д. 500 жылға қарай Иония парсы [[Вассалдық|вассалдарына]] қарсы көтеріліске дайын болды. Жасырын қарсылық ақыры [[Милет]] қаласының тираны [[Аристагор|Аристагордың]] әрекетімен ашық көтеріліске ұласты. Ол б.з.д. 499 жылы Парсы қолдаған бір жорықтың сәтсіздігінен кейін өз орнын сақтау мақсатында Милетте демократия жариялады.<ref>Herodotus. ''The Histories''. 5.37.</ref> Бұл әрекет бүкіл Ионияда, одан әрі [[Гексаполис|Дорида]] мен [[Эолида]] аймақтарында да ұқсас төңкерістер тудырып, [[Иония көтерілісі|Иония көтерілісінің]] басталуына түрткі болды.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 155–157.</ref> Грек қалалары — [[Афина тарихы|Афина]] мен [[Эретрия]] — Аристагордың шақыруымен бұл қақтығысқа араласты. Олар көтеріліс барысындағы жалғыз жорық маусымында (б.з.д. 498) парсылардың өңірлік астанасы Сард қаласын басып алып, өртеп жіберуге қатысқан.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 160–162.</ref> Осыдан кейін Иония көтерілісі сыртқы көмексіз тағы бес жыл жалғасты, бірақ ақыры парсылар тарапынан толығымен жаншылды. Алайда тарихи тұрғыдан маңызды шешім қабылдаған [[I Дарий|І Дарий]] патша — көтерілісті басып тастағанына қарамастан — Афина мен Эретрияны жазалау міндеті әлі аяқталмаған іс деп есептеді.<ref name=":1">Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 175–177.</ref> Өйткені Иония көтерілісі Дарий империясының тұрақтылығына елеулі қауіп төндірген еді, ал Балқан түбегіндегі грек полистері бұл тұрақтылықты алдағы уақытта да шайқалтуы мүмкін еді. Сондықтан Дарий бүкіл Грекияны жаулап алу туралы ойлана бастады — алдымен Афина мен Эретрияны жоюдан бастауды көздеді.<ref name=":1" /> Келесі жиырма жыл ішінде Парсы Грекияға екі рет басып кіріп, бұл жорықтар грек тарихшыларының арқасында әлемдегі ең әйгілі шайқастардың кейбірін тудырды. [[Грек-парсы соғыстары (б.з.д. 492-490 жылдар)|Бірінші шапқыншылық кезінде]] [[Фракия]], [[Ежелгі Македония|Македония]] және [[Эгей аралдары|Эгей теңізіндегі аралдар]] Парсы империясына қосылды, ал Эретрия қаласы толығымен жойылды.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 183–186.</ref> Алайда бұл шапқыншылық б.з.д. 490 жылы [[Марафон шайқасы|Марафон шайқасында]] Афинаның шешуші жеңісімен аяқталды.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 187–194.</ref> Осыдан кейін І Дарий қайтыс болып, соғысты жалғастыру міндеті оның ұлы — [[Ксеркс|І Ксеркске]] өтті.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 202–203.</ref> Ксеркс б.з.д. 480 жылы Грекияға [[Грек-парсы соғыстары (б.з.д. 480-479 жылдар)|екінші рет басып кіріп]], аса үлкен (бірақ жиі әсіреленіп сипатталатын) әскер мен флотты өзі бастап алып келді.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 240–244.</ref> Қарсыласуды таңдаған грек полистері («Одақтастар») құрлықтағы [[Фермопил шайқасы|Фермопил]] және теңіздегі [[Артемисий шайқасы|Артемисий]] шайқастарында бір мезгілде жеңіліс тапты.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 276–281.</ref> Осылайша, [[Пелопоннес]] түбегінен басқа бүкіл Грекия парсылардың қолына өтті. Бірақ парсылар одақтастардың флотын біржола жоюға ұмтылған кезде, олар б.з.д. 480 жылы [[Саламин шайқасы|Саламин шайқасында]] күйрете жеңілді.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 320–326.</ref> Келесі жылы, б.з.д. 479 жылы, грек одақтастары тарихтағы ең ірі грек әскерін жинап, [[Платея шайқасы|Платея шайқасында]] парсы әскерін жеңді. Бұл шайқас парсы шапқыншылығының және Грекияға төнген қауіптің аяқталуын білдірді.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 342–355.</ref> Сол күні (дәстүр бойынша) грек флоттары Самос аралы маңындағы [[Микале шайқасы|Микале түбінде]] парсы флотының қалдықтарын талқандады.<ref>Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. pp. 357–358.</ref> Бұл шайқас парсы шапқыншылығының соңғы нүктесі және грек-парсы соғыстарының жаңа кезеңі — [[Грек-парсы соғыстары|грек қарсы шабуылының]] бастауы болды.<ref>Lazenby, John Francis (1993). ''The Defence of Greece: 490–479 BC''. Liverpool: Liverpool University Press. ISBN 978-0-856-68591-0. p. 247.</ref> Микаледен кейін Кіші Азиядағы грек қалалары қайтадан көтеріліс жасап, енді парсылар оларды тоқтата алмай қалды.<ref name=":4">Thucydides. ''The Peloponnesian War''. [https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0200%3Abook%3D1%3Achapter%3D89 1.89] </ref> Одақтастар флоты бұдан соң парсылардың бақылауында болған Фракиядағы Херсонеске (Қазіргі Галлиполи түбегі) бет алып, [[Сест]] қаласын қоршауға алып, басып алды.<ref>Herodotus. ''The Histories''. [https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0126%3Abook%3D9%3Achapter%3D114%3Asection%3D1 9.114–115] </ref> Келесі жылы, б.з.д. 478 жылы, одақтастар [[Византий]] (қазіргі [[Ыстамбұл]]) қаласын алуға күш жіберді. Қоршау сәтті аяқталғанымен, спарталық қолбасшы [[Павсаний (қолбасшы)|Павсанийдің]] әрекеттері көптеген одақтастардың наразылығын тудырып, ол ақырында кері шақыртылды.<ref>Thucydides. ''The Peloponnesian War''. 1.95.</ref> == Қалыптасуы == [[File:Fragment of the Athenian Tribute List, 425-424 BCE.jpg|thumb|Афиналық салық тізімінің бөлшегі, б.з.д. 425–424 жылдар]] [[Византий|Византийді]] алғаннан кейін Спарта соғысқа қатысуын аяқтауға ынталы болды. Спарталықтар Афинаның күшеюін өз билігіне төнген қауіп ретінде қабылдады. Сонымен қатар, олар Грекияның құрлықтағы бөлігінің және Кіші Азиядағы грек қалаларының азат етілуімен соғыстың мақсатына қол жеткізілді деп санады. Бұған қоса, Кіші Азия гректеріне ұзақ мерзімді қауіпсіздік орнату мүмкін емес деген ой да болған болуы мүмкін.<ref name=":3">Holland, Tom (2005). ''Persian Fire: The First World Empire and the Battle for the West''. New York: Anchor Books. ISBN 978-0-307-38698-4. p. 362.</ref> Микале шайқасынан кейін спарталық патша [[II Леотихид|Леотихид]] Кіші Азиядағы барлық гректерді Еуропаға көшіруді — оларды парсы үстемдігінен біржола босатудың жалғыз жолы ретінде — ұсынды.<ref name=":3" /> Алайда Микаледегі афиналық қолбасшы [[Ксантипп]] бұл ұсынысқа ашу-ыза білдіріп, үзілді-кесілді қарсы шықты. Өйткені Иония қалалары Афинаның отарлары болған, ал егер оларды ешкім қорғамаса, афиналықтар міндетті түрде иониялықтарды қорғайды деді.<ref name=":3" /> Осы сәттен бастап грек одағының басшылығы іс жүзінде Афинаның қолына өтті.<ref name=":3" /> Византийден кейін Спарта соғыстан ресми түрде шеттетілді, ал одақтың басшылығын Афина ашық түрде өз мойнына алды. Ксеркстің шапқыншылығына қарсы соғысқан грек қала-мемлекеттерінің босаң альянсын бастапқыда Спарта мен [[Пелопоннес одағы]] басқарып келген. Алайда бұл мемлекеттер шеттетілгеннен кейін, парсыларға қарсы күресті жалғастыру үшін қасиетті [[Делос]] аралында жаңа одақ құруға арналған конгресс шақырылды. Осы себепті бұл бірлестік қазіргі заманғы тарихнамада «Делос одағы» деп аталады. Фукидидтің айтуынша, одақтың ресми мақсаты — «олар (гректер) көрген зұлымдық үшін парсы патшасының жерін ойрандау арқылы кек алу» болған.<ref name=":2" /> Шын мәнінде, бұл мақсат үш негізгі бағытқа бөлінді: # болашақ шапқыншылыққа дайындық, # Парсыдан кек алу, # соғыстағы олжаны әділ бөлу жолдарын ұйымдастыру. Одақ мүшелері ортақ қазынаға қарулы күшпен немесе ақшалай салықпен үлес қосу таңдауының бірін жасауға тиіс еді; көпшілігі ақшалай салық төлеуді жөн көрді.<ref name=":2" /> Одаққа мүше қалалар «бірдей дос пен жау» иеленуге ант беріп, бұл одақтың тұрақтылығын білдіру үшін темір кесектерін теңізге тастаған. Афиналық саясаткер [[Аристид]] өмірінің қалған бөлігін осы одақтың істеріне арнады. [[Плутарх|Плутархтың]] айтуынша, ол бірнеше жылдан кейін Понт аймағында, жаңа мүшелердің төлем мөлшерін анықтап жүрген кезінде қайтыс болған.<ref name=":5">Plutarch. ''Aristeides''. 26.</ref> == Одақ мүшелері == Делос одағына / Афина империясына (шамамен б.з.д. 478–404 жж.) мүше болған қала-мемлекеттерді екі негізгі топқа бөлуге болады: # Одақтастар ([[симмахия]]) — олар туралы мәліметтер Афина салық тізімдерінің (б.з.д. 454–409 жж.) тас тақталарында кездеседі. Бұл мемлекеттер одақтық салық — ''[[Форос|симмахиялық форос]]'' — яғни ақшалай жарна төлеген. # Қосымша одақтастар — олар жайлы деректер эпиграфиялық (тас жазбаларда) немесе тарихи шығармаларда кездеседі. Бұл мемлекеттер өз үлесін кемелермен, ағашпен, астықпен немесе әскери көмекпен қамтамасыз еткен. Одақ құрамында тұрақты және кездейсоқ мүшелер, толық бағынышты және шынайы ерікті одақтастар болған. Әрбір қаланың төлеген салығының мөлшері [[Аттикалық санау жүйесі|аттикалық сандармен]] жазылған. Салықтың алуанның бірі (бірден алпысыншы бөлігі) қаланың қамқоршы құдайы [[Афина Паллада|Афинаға]] бағышталған.<ref>[https://books.google.kz/books?id=tV2IJlMtqnUC&dq=sixtieth+goddess+Athena&pg=PA37&redir_esc=y Empire of the owl: Athenian imperial finance] By Loren J. Samons Page 36 ISBN 3-515-07664-6. (2000)</ref> Мүше болу тек иониялықтармен немесе грек қала-мемлекеттерімен шектелмейді. Батыс Грекиядағы одақтас қалалар Шығыстағы Фракиялық, Геллеспонттық, Аралдық, Карийлік және Иониялық ''форос'' тәрізді қаржы аймақтарына жатқызылмайды; бұл аймақтар біршама бұрынғы Ахемен әулеті сатраптықтары — [[Скудра (сатрапия)|Скудра]], [[Геллеспонттық Фригия]], теңіздің осы бетіндегі [[Иония (сатрапия)|Яуна]], [[Кария]] және теңіздің арғы бетіндегі Яунаға ұқсас. Мүшелерді осы қаржылық аймақтар бойынша топтастыру алғаш рет б.з.д. 443/2 жылғы тізімде пайда болды.<ref>[https://books.google.kz/books?id=aW96BqEUEjsC&dq=443/2+BC+phoros&pg=PA274&redir_esc=y Ancient Greece: Social & Historical Documents from Archaic Times to the Death of Socrates] by Matthew Dillon. Page 274. ISBN 978-0-415-21755-2. (2000)</ref> Б.з.д. 438 жылдан кейін Карийлік ''форос'' Иониялық аймақтың құрамына енді, ал шамамен б.з.д. 425 жылдан кейін Геллеспонттық аймақтан бөлініп, [[Троада]] жағалауын қамтитын жаңа Актайос ''форосы'' құрылды. [[Сицилия жорығы]] кезінде, сақталған үзіндіге қарағанда, Афина мемлекеті [[Ұлы Грекия|Ұлы Грекияға]] (''Magna Graecia)'' арналған қаржылық аймақ құрған. Оқуға болатын есімдер мыналар: [[Наксос|Наксостікілер]], [[Катане|Катанеліктер]], [[Сикулдер]], [[Реджо-ди-Калабрия|Регийліктер]].<ref>[https://books.google.kz/books?id=IKiDIz7EWaoC&dq=Catana++Rhegium++inscription&pg=PA149&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false The concept of neutrality in classical Greece] By Robert A. Bauslaugh. Page 147. ISBN 978-0-520-06687-8. (1991)</ref> Қазіргі уақытқа дейін Понт ''форосына'' қатысты сілтемелер тек б.з.д. 425/4 және 410/09 жылдарға тиесілі тізімдерде ғана кездеседі. Қызығы сол, қазіргі заманғы тарихнамада бұл одақ «Делос одағы» деп аталса да, [[Делос]] аралынан одаққа тікелей қатысты жазбалар әлі табылған жоқ. Қазынаның Делос аралынан көшірілгені туралы ақпарат тек б.з.д. 454 жылғы алғашқы аттикалық салық тізімінің хронологиясы негізінде белгілі, ал бұл туралы Фукидид айтпайды.<ref>[https://books.google.kz/books?id=u0_YSKOgL38C&dq=transfer+of+the+treasure+Thucydides&pg=PA233&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Thucydides: narrative and explanation] By Tim Rood. Page 233. ISBN 0-19-815256-6. (1998)</ref> Ол тек қазынаның және афиналық билік/одақтың орталығының Делоста орналасқанын хабарлайды (Фукидид, I.96–97). Афиналықтар мен олардың одақтастары туралы алғашқы эпиграфиялық жазба шамамен б.з.д. 475 жылға тиесілі және [[Дельфы|Дельфыдан]] табылған; бұл жазба бөлшектер түрінде сақталған және одақтастардың есімдері не оқуға келмейді, не мүлдем аталмайды. Б.з.д. 475–454 жылдар аралығында эпиграфиялық деректерде үзіліс бар, дегенмен «афиналықтар мен олардың одақтастары» тіркесі тарихи еңбектерде (мысалы, [[Фукидид]] I.109, Мысырдағы жорық) үнемі кездеседі. Қала аттары көрсетілген кейбір жазбалардың нақты орналасуы әлі де талқыланып келеді. Афиналық [[Клерухия|клерухиялар]] мен Амфиполь секілді отарлар Афина мемлекетінің тікелей бөлігі ретінде қарастырылады және Делос одағының мүшелері болып саналмайды. == Одақтың құрылымы және көтерілістер == Одақ мәңгілікке арналған [[симмахия]] (өзара әскери көмек туралы келісім) ретінде құрылды. Ол сауданы дамытып, көлік жолдарының қауіпсіздігін қамтамасыз етті, сондықтан оны көпестер мен қолөнершілер кеңінен қолдады. Одақтың құрылуындағы басты мақсат — Парсыға қарсы бірігу — шамамен б.з.д. 449 жылы жасалған [[Каллий бейбіт келісімі|Каллий бітімімен]] жүзеге асты деп есептеледі.<ref>Афины // Словарь античности = Lexikon der Antike / сост. Й. Ирмшер, Р. Йоне ; пер. с нем. В. И. Горбушин, Л. И. Грацианская, И. И. Ковалёва, О. Л. Левинская ; редкол.: В. И. Кузищин (отв. ред.), С. С. Аверинцев, Т. В. Васильева, М. Л. Гаспаров и др. — <abbr>М.</abbr>: Прогресс, 1989. — С. 64. — 704 с. — ISBN 5-01-001588-9.</ref> Осы сәттен бастап Афинаның одақты өз протекторатына айналдыруға ұмтылысы айқын көріне бастады. Афиналықтар одақ істерін басқа одақтас мемлекеттердің өкілдерінің қатысуымен басқарғанымен, шешуші ықпалға ие болды — себебі олар ұсақ қалалардың өкілдері есебінен өздеріне көпшілік дауыс жинай алатын (барлық одақтас мемлекеттерге дауыс беру құқығы тең берілген еді). Алғашында одаққа мүше мемлекеттерге кемелермен көмек көрсету немесе ақша төлеу ([[форос]]) ұсынылған болатын; алайда көп ұзамай теңіз күштері мен экипаждың жарақтандырылуын біріздендіру үшін мүшелердің көбі ақшалай салық төлеуді жөн көрді. Бұл жарналарды бөлу ісі [[Аристид|Аристидке]] тапсырылды, ол өмірінің соңына дейін альянс істерімен айналысты және [[Плутарх|Плутархтың]] айтуынша, жаңа мүшелер үшін төлем мөлшерін анықтап жүрген кезінде қайтыс болған.<ref name=":5" /> Тек ірі мемлекеттер — мысалы, [[Самос]], [[Хиос]], [[Лесбос]], бәлкім [[Фасос]] пен [[Наксос]] — салықты дербес төлейтін бірліктер ретінде танылды. Қалған қалалар үш округке бөлінді: Аралдық, Иониялық және Геллеспонттық; кейінірек бұларға тағы екеуі қосылды: Фракиялық және Карийлік. Сондай-ақ одақтың алғашқы он жылында [[Кимон]] [[Скирос]] аралын жаулап алып, [[Эвбея|Эвбеядағы]] [[Каристос|Каристосты]] одаққа қосуға мәжбүр етті және ол жерге афиналық колонияларды орналастырды.<ref>Thucydides. ''The Peloponnesian War''. 1.98.</ref> Уақыт өте келе, әсіресе көтерілістерді басуға байланысты, Афина одақтың қалған бөлігіне де толық бақылау орнатты.<ref name=":4" /> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ежелгі Грекия]] [[Санат:Ежелгі Грекия тарихы]] [[Санат:Пелопоннес соғысы]] svuv1ggiix4uvl8xtl3p1rxnjus5u2i 102 761279 3483118 3482081 2025-06-25T07:06:16Z 91.246.94.22 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3483118 wikitext text/x-wiki = '''Мерей Жұмағалиұлы Маханов''' = {{Тұлға |Есімі=Мерей Жұмағалиұлы Маханов|Сурет=[[Сурет:Мерей Маханов.jpg|нобай]]|Туған күні=27 шілде 1989 жыл|Туған жері=Алматы қаласы, Қазақстан|Білімі=Т.Қ. Жүргенов атындағы ҚазҰӨА, Б.Бейшеналиев атындағы Қырғыз өнер институты|Марапаттары=2010 ж. — «Үміт» кинофестивалінде «Мәңгі бірге» қысқаметражды фильмі — II орын, Астана 2012 ж. — «Құлагер» ұлттық кинопремиясы, «Мен 20-дамын» фильмі — «Жылдың үздік фильмі», Алматы|Мамандығы=Актёр, ұстаз, қоюшы-режиссёр, көркемдік жетекші}} '''Мерей Жұмағалиұлы Маханов''' (27 шілде 1989 жыл, Алматы қаласы) — қазақстандық актёр, ұстаз, қоюшы-режиссёр және көркемдік жетекші. [[Сурет:Мерей Маханов жұмыс барысы (4).jpg|alt=Мерей Маханов режиссер|нобай|Мерей Маханов режиссер]] [[Сурет:Мерей Маханов режиссер.jpg|alt=Мерей Маханов режиссер|нобай|Мерей Маханов ]] == Өмірбаяны == Мерей Маханов 1989 жылы Алматы қаласында дүниеге келген. === Білімі === * 1996—1997 жж. — М.Әуезов атындағы №128 қазақ орта мектебі, 1-сынып * 1997—2005 жж. — №133 орта мектеп, 9-сынып * 2005—2008 жж. — Т.Қ. Жүргенов атындағы ҚазҰӨА колледжі, «Актерлік өнер» мамандығы * 2008—2013 жж. — Т.Қ. Жүргенов атындағы ҚазҰӨА, «Кино режиссурасы» мамандығы * 2023 жылдан бастап — Б.Бейшеналиев атындағы Қырғыз өнер институты, «Театр режиссурасы» мамандығы === Жетістіктері === * 2010 ж. — «Үміт» кинофестивалінде «Мәңгі бірге» қысқаметражды фильмі — II орын, Астана * 2012 ж. — «Құлагер» ұлттық кинопремиясы, «Мен 20-дамын» фильмі — «Жылдың үздік фильмі», Алматы == Рөлдері == * 1992 — ''Ертегі айтып берейін'' (''Қазақстан 1'' ТРК) — баланың рөлі * 1994 — ''Бал бөбек'' (''Қазақстан 1'' ТРК) — баланың рөлі * 1997 — ''Жетінші палата'' (реж. Ә. Рахимов) — басты кейіпкердің ұлы * 1998 — ''Эдип патша'' (реж. Ә. Мамбеков) — Эдиптің ұлы * 1999 — ''Ғасырдан да ұзақ күн'' (реж. Ә. Мамбеков) — Әбутәліптің ұлы * 2000 — ''Ана — ЖЕР АНА'' (реж. Ә. Мамбеков) — Жанболат (Толғанайдың немересі) * 1999—2002 — ''Ұзынқұлақ'' балалар бағдарламасының жүргізушісі (''ХАБАР'') * 2002 — ''Әз-Наурыз'' (реж. Қ. Сүгірбеков) — Наурыз * 2002 — ''Мөлдір махаббат'' (реж. Ә. Рахимов) — шпана * 2003 — ''Саботаж'' (реж. Ә. Рахимов) — бала * 2004 — ''Томирис'' (реж. Т. Әл-Тарази) — сақ жауынгері * 2008 — ''Ойпырмай или дорогие мои дети'' (реж. Ж. Исабаева) — Дильшат * 2011 — ''Жаужүрек мың бала'' (реж. А. Сатаев) — Айбас батыр * 2011 — ''Айналайын'' (реж. Қ. Мұстафин, А. Ибраев) — Қанат (даяшы) * 2011 — ''Одноклассники'' (реж. Л. Лесасина) — Серік * 2012 — ''Көк Тарландары'' (реж. Е. Рүстембеков) — қатардағы жауынгер Алихан Байжан * 2012 — ''Тікелей эфир'' (реж. Қ. Мұстафин) — Тимур * 2012 — ''Өмір өткелдері'' (реж. Н. Игілік) — Абай * 2012 — ''Парыз'' (реж. Ж. Пошанов) — бұзақы жігіт * 2013 — ''Көк Тарландары-2'' (реж. Е. Рүстембеков) — қатардағы жауынгер Алихан Байжан * 2014 — ''Ұлжан'' (реж. С. Үтепберген) — Мақсат * 2015 — ''Бригада'' (реж. Пархоменко) — Марат * 2016 — ''Бауыржан Момышұлы'' (реж. А. Сатаев) — лейтенант Исенов * 2017 — ''Абзал жандар'' (реж. С. Үтепбергенов) — Есен * 2017 — ''Іңкәр жүрек'' (2-маусым, реж. В. Задарновский) — Самат * 2019 — ''Құсаиновтар'' (реж. А. Ақсамбиева) — дәрігер * 2022 — ''Міржақып. Оян қазақ'' (реж. М. Есжан) — тілмәш == Қоюшы-режиссерлік жұмыстары == [[Сурет:Мерей Маханов жұмыс барысы (1).jpg|alt=режиссер|нобай|Кино түсірілім барысынан]] * ''Мен 20-дамын'' (2010—2011), ''Қазақфильм'' — автор және режиссер * ''Оспан'' (2013) — қысқаметражды фильмнің қоюшы-режиссері, продюсері * ''Келіндер'' (2018), ''ASTANA TV'' — телехикая * ''Теңбіл доп'' (2018—2019), ''BALAPAN'' — телехикая * ''Мәдениет үйі'' (2019), ''ХАБАР'' — телехикая * ''Менің мектебім'' (2020), ''QAZAQSTAN'' — телехикая * Серік Ибрагимов, Әбдіжаппар Әлқожа, Әділет Жауғашар шығармашылық кештері (2021) — қоюшы-режиссер * Бейнебаяндар (М. Беспаев, С. Майғазиев, Қ. Нұртас, Т. Асар және т.б.) — қоюшы-режиссер * ''Жауынгерлік жүректе'' (2021), ''ХАБАР'' — кино-концерт * ''Ынтымақ ауылы'' (2021), ''QAZAQSTAN'' — телехикая * ''Өткінші жаңбыр 2'' (2021), ''ALMATY TV'' — телехикая * ''За что я люблю КАЗАХСТАН'' (2021), ''ХАБАР'' — қысқаметражды кино * ''Жол ережелері'' (2022), ІІМ — әлеуметтік бейнероликтер * ''Белгісіз батырлар'' (2023) — толықметражды фильм * ''Кешкі Vibe'' (2023), ''ELARNA'' — теле-шоу * ''Мой джин 2'' (2023) — толықметражды фильм * ''Шоу Like'' (2024), ''ELARNA'' — теле-шоу * ''Бір үйдің балалары'' (2024), ''QAZAQSTAN'' — телехикая * ''Остров/Ұмытылмас саяхат'' (2024) — толықметражды фильм * ''Раушан мен Саша'' (2024), ''КТК'' — телехикая * ''СОТ'' (2024), ''FREEDOM MEDIA'' — кино-сериал * Жандос Қаржаубай шығармашылық концерті (2025) — қоюшы-режиссер == Педагогикалық қызметі == * 2013 жылдан бастап — Т.Қ. Жүргенов атындағы ҚазҰӨА колледжінің оқытушысы * 2013—2023 жылдар аралығында — 100-ден аса шәкірт тәрбиелеген == Қазіргі қызметі == * Түркістан облысы мәдениет басқармасының ''Конгресс Холл көпсалалы кешені'' МКҚК көркемдік жетекшісі == Жеке өмірі == * Жұбайы — Ботакөз Кенішбай * Балалары — Жұмағали Әлинұр, Жұмағали Диара * Әкесі — Жұмағали Паринбекұлы Маханов * Анасы — Зұлхаят Харисқызы Маханова * Әпкесі — Мадина Жұмағалиқызы Маханова == Сыртқы сілтемелер == * [https://www.instagram.com/mereymakhanov/ Мерей Маханов — Instagram] * [https://www.facebook.com/mereymakhanov Мерей Маханов — Facebook] [[Санат:1989 жылы туғандар]] [[Санат:Қазақстанның актерлері]] [[Санат:Қазақстанның режиссерлері]] [[Санат:Қазақстанның ұстаздары]] [[Санат:Алматыда туғандар]] == Өмірбаяны == Мерей Маханов 1989 жылы Алматы қаласында дүниеге келген. === Білімі === * 1996—1997 жж. — М.Әуезов атындағы №128 қазақ орта мектебі, 1-сынып * 1997—2005 жж. — №133 орта мектеп, 9-сынып * 2005—2008 жж. — Т.Қ. Жүргенов атындағы ҚазҰӨА колледжі, «Актерлік өнер» мамандығы * 2008—2013 жж. — Т.Қ. Жүргенов атындағы ҚазҰӨА, «Кино режиссурасы» мамандығы * 2023 жылдан бастап — Б.Бейшеналиев атындағы Қырғыз өнер институты, «Театр режиссурасы» мамандығы === Жетістіктері === * 2010 ж. — «Үміт» кинофестивалінде «Мәңгі бірге» қысқаметражды фильмі — II орын, Астана * 2012 ж. — «Құлагер» ұлттық кинопремиясы, «Мен 20-дамын» фильмі — «Жылдың үздік фильмі», Алматы == Рөлдері == * 1992 — ''Ертегі айтып берейін'' (''Қазақстан 1'' ТРК) — баланың рөлі * 1994 — ''Бал бөбек'' (''Қазақстан 1'' ТРК) — баланың рөлі * 1997 — ''Жетінші палата'' (реж. Ә. Рахимов) — басты кейіпкердің ұлы * 1998 — ''Эдип патша'' (реж. Ә. Мамбеков) — Эдиптің ұлы * 1999 — ''Ғасырдан да ұзақ күн'' (реж. Ә. Мамбеков) — Әбутәліптің ұлы * 2000 — ''Ана — ЖЕР АНА'' (реж. Ә. Мамбеков) — Жанболат (Толғанайдың немересі) * 1999—2002 — ''Ұзынқұлақ'' балалар бағдарламасының жүргізушісі (''ХАБАР'') * 2002 — ''Әз-Наурыз'' (реж. Қ. Сүгірбеков) — Наурыз * 2002 — ''Мөлдір махаббат'' (реж. Ә. Рахимов) — шпана * 2003 — ''Саботаж'' (реж. Ә. Рахимов) — бала * 2004 — ''Томирис'' (реж. Т. Әл-Тарази) — сақ жауынгері * 2008 — ''Ойпырмай или дорогие мои дети'' (реж. Ж. Исабаева) — Дильшат * 2011 — ''Жаужүрек мың бала'' (реж. А. Сатаев) — Айбас батыр * 2011 — ''Айналайын'' (реж. Қ. Мұстафин, А. Ибраев) — Қанат (даяшы) * 2011 — ''Одноклассники'' (реж. Л. Лесасина) — Серік * 2012 — ''Көк Тарландары'' (реж. Е. Рүстембеков) — қатардағы жауынгер Алихан Байжан * 2012 — ''Тікелей эфир'' (реж. Қ. Мұстафин) — Тимур * 2012 — ''Өмір өткелдері'' (реж. Н. Игілік) — Абай * 2012 — ''Парыз'' (реж. Ж. Пошанов) — бұзақы жігіт * 2013 — ''Көк Тарландары-2'' (реж. Е. Рүстембеков) — қатардағы жауынгер Алихан Байжан * 2014 — ''Ұлжан'' (реж. С. Үтепберген) — Мақсат * 2015 — ''Бригада'' (реж. Пархоменко) — Марат * 2016 — ''Бауыржан Момышұлы'' (реж. А. Сатаев) — лейтенант Исенов * 2017 — ''Абзал жандар'' (реж. С. Үтепбергенов) — Есен * 2017 — ''Іңкәр жүрек'' (2-маусым, реж. В. Задарновский) — Самат * 2019 — ''Құсаиновтар'' (реж. А. Ақсамбиева) — дәрігер * 2022 — ''Міржақып. Оян қазақ'' (реж. М. Есжан) — тілмәш == Қоюшы-режиссерлік жұмыстары == [[Сурет:Мерей Маханов жұмыс барысы (1).jpg|alt=режиссер|нобай|Кино түсірілім барысынан]] * ''Мен 20-дамын'' (2010—2011), ''Қазақфильм'' — автор және режиссер * ''Оспан'' (2013) — қысқаметражды фильмнің қоюшы-режиссері, продюсері * ''Келіндер'' (2018), ''ASTANA TV'' — телехикая * ''Теңбіл доп'' (2018—2019), ''BALAPAN'' — телехикая * ''Мәдениет үйі'' (2019), ''ХАБАР'' — телехикая * ''Менің мектебім'' (2020), ''QAZAQSTAN'' — телехикая * Серік Ибрагимов, Әбдіжаппар Әлқожа, Әділет Жауғашар шығармашылық кештері (2021) — қоюшы-режиссер * Бейнебаяндар (М. Беспаев, С. Майғазиев, Қ. Нұртас, Т. Асар және т.б.) — қоюшы-режиссер * ''Жауынгерлік жүректе'' (2021), ''ХАБАР'' — кино-концерт * ''Ынтымақ ауылы'' (2021), ''QAZAQSTAN'' — телехикая * ''Өткінші жаңбыр 2'' (2021), ''ALMATY TV'' — телехикая * ''За что я люблю КАЗАХСТАН'' (2021), ''ХАБАР'' — қысқаметражды кино * ''Жол ережелері'' (2022), ІІМ — әлеуметтік бейнероликтер * ''Белгісіз батырлар'' (2023) — толықметражды фильм * ''Кешкі Vibe'' (2023), ''ELARNA'' — теле-шоу * ''Мой джин 2'' (2023) — толықметражды фильм * ''Шоу Like'' (2024), ''ELARNA'' — теле-шоу * ''Бір үйдің балалары'' (2024), ''QAZAQSTAN'' — телехикая * ''Остров/Ұмытылмас саяхат'' (2024) — толықметражды фильм * ''Раушан мен Саша'' (2024), ''КТК'' — телехикая * ''СОТ'' (2024), ''FREEDOM MEDIA'' — кино-сериал * Жандос Қаржаубай шығармашылық концерті (2025) — қоюшы-режиссер == Педагогикалық қызметі == * 2013 жылдан бастап — Т.Қ. Жүргенов атындағы ҚазҰӨА колледжінің оқытушысы * 2013—2023 жылдар аралығында — 100-ден аса шәкірт тәрбиелеген == Қазіргі қызметі == * Түркістан облысы мәдениет басқармасының ''Конгресс Холл көпсалалы кешені'' МКҚК көркемдік жетекшісі == Жеке өмірі == * Жұбайы — Ботакөз Кенішбай * Балалары — Жұмағали Әлинұр, Жұмағали Диара * Әкесі — Жұмағали Паринбекұлы Маханов * Анасы — Зұлхаят Харисқызы Маханова * Әпкесі — Мадина Жұмағалиқызы Маханова == Сыртқы сілтемелер == * [https://www.instagram.com/mereymakhanov/ Мерей Маханов — Instagram] * [https://www.facebook.com/mereymakhanov Мерей Маханов — Facebook] [[Санат:1989 жылы туғандар]] [[Санат:Қазақстанның актерлері]] [[Санат:Қазақстанның режиссерлері]] [[Санат:Қазақстанның ұстаздары]] [[Санат:Алматыда туғандар]] 5wt2id4ozb8fuy4avdd2iyphuv3zllj 0 761294 3482941 3482216 2025-06-24T18:07:12Z Орел Карл 81620 /* Марапаттары */ 3482941 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Бапан Мұхамеджанов |Шынайы есімі = |Сурет = |ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 1925 |Туған жері = Бірлік ауылы, [[Өскемен уезі]], [[Семей губерниясы]], [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР]], [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = |Ұлты = |Мансабы = |Білімі = |Мамандығы = |Не үшін белгілі = |Партиясы = [[Кеңес Одағы Коммунистік Партиясы|КОКП]] |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Серігі = <!-- Жұп үйленбеген, бірақ бірге болғанда --> |Балалары = |Отбасы = <!-- Әулеті, не отбасы жайлы мақала болса, оған осы жерде сілтеме жасаңыз --> |Марапаттары = {{қатар | теңестіру = солға | {{Социалистік еңбек ері}} }} {{қатар | теңестіру = солға | {{Ленин ордені}} | {{Қазан төңкерісі ордені}} | {{Жапонияны жеңгені үшін медалі}} }} {{қатар | теңестіру = солға | {{Ерлігі үшін медалі (КСРО)}} | {{Владимир Ильич Лениннің туғанына 100 жыл мерекелік медалі}} }} |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Бапан Мұхамеджанов''' ([[1925 жыл|1925 жылы]], Бірлік ауылы, [[Өскемен уезі]], [[Семей губерниясы]], [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР]], [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]]) — КСРО Түсті металлургия министрлігі Қазақ КСР Шығыс Қазақстан облысы В. И. Ленин атындағы Өскемен қорғасын-мырыш комбинатының катодшысы. [[Ұлы Отан соғысы]] және [[Кеңес-Жапон соғысы|Кеңес-Жапон соғысының]] қатысушысы, [[Социалистік еңбек ері]]. == Өмірбаяны == 1925 жылы [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР]] [[Семей губерниясы]] [[Өскемен уезі]] Бірлік ауылында (қазіргі [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Ұлан ауданы]]) туған. 1938-1943 жылдары Қазақ КСР Шығыс Қазақстан облысы Ұлан ауданына қарасты «Бірлік» ұжымшарында шопан көмекшісі болды. 1943 жылдың ақпанынан бастап – Қызыл Әскер қатарына жазылды. Жапониямен соғысқа қатысушы. 1945 жылы – 2-Қиыр Шығыс майданы 15-армиясындағы 34-атқыштар дивизиясының 75-жеке танкке қарсы жойғыш дивизиясының нысанашысы, кіші сержант. [[Ерлігі үшін медалі (КСРО)|«Ерлігі үшін» медалімен]] марапатталған<ref>{{Cite web|url=http://podvignaroda.ru/?#id=29089589&tab=navDetailManAward|title=Подвиг народа|publisher=podvignaroda.ru|accessdate=2020-04-07|archive-date=2010-04-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20100414154437/http://podvignaroda.ru/#id=29089589&tab=navDetailManAward}}</ref>. Қарулы Күштерден қайтқаннан кейін 1950-1975 жылдары Шығыс Қазақстан облысы Өскемен қаласындағы Өскемен қорғасын-мырыш комбинатының (қазіргі [[Қазмырыш]]) №1 гидрометаллургиялық цехының электролит бөлімшесінде катодшы болып жұмыс істеді. Оның алғашқы тәлімгері тәжірибелі катодшы, болашақ Социалистік Еңбек Ері [[Василий Дмитриевич Дегтярев|В. Д. Дегтярев]] жас жұмысшыға шеберліктің қыр-сырын үйретіп, оның бойына сол кәсіби шеберлікті сіңіріп, оны көп ұзамай комбинаттың көрнекті адамдарының біріне айналдырды. Кейін өзі де көптеген металлургтерге тәжірибесімен бөлісті. Оның әдіс-тәсілдерін меңгерген ондаған шәкірттер өз ісінің нағыз шебері атанды. Ол өндірісте белсенді жаңашыл болды. Олар сегіз рационализаторлық ұсыныс енгізіп, іске асырды. Ол 1960 жылы қорғасын-мырыш комбинатында алғашқылардың бірі болып коммунистік еңбектің екпіндісі атанды. Есімі комбинаттың Құрмет кітабына жазылды. 1967 жылы КОКП қатарына қабылданды. 1973 жылы 29 желтоқсанда КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының Жарлығымен көрсеткен еңбек ерлігі және 1973 жылға қабылданған социалистік міндеттемелерді орындаудағы ерекше табысы үшін Бапан Мұхамеджановқа [[Ленин ордені]] және «[[Орақ пен балға медалі|Орақ пен балға» алтын медалін]] табыстау арқылы Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. 1975 жылы қарашада зейнеткерлікке шықты<ref>[https://www.warheroes.ru/hero/hero.asp?Hero_id=20304 Мұхамеджанов Бапан]. «Герои страны» сайты.{{ref-ru}}</ref>. == Марапаттары == * [[Ерлігі үшін медалі (КСРО)|«Ерлігі үшін» медалі]], 1945 жыл 12 қыркүйек * [[Жапонияны жеңгені үшін медалі|«Жапонияны жеңгені үшін» медалі]] * [[Владимир Ильич Лениннің туғанына 100 жыл мерекелік медалі|«Владимир Ильич Лениннің туғанына 100 жыл» мерекелік медалі]], 1970 жыл * [[Ленин ордені]], 1973 жыл 29 желтоқсан * [[Орақ пен балға медалі|«Орақ пен балға» медалі]], 1973 жыл 29 желтоқсан * [[Қазан төңкерісі ордені]], 1971 жыл 30 наурыз * «Құрметті металлург» атағы [[Сағындық Омаров]] == Әдебиет == * Шығыс Қазақстан облысы: энциклопедия. — Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2014. — Мұхамеджанов Бапан: стр. 553. * Герои Социалистического труда — казахстанцы. — Алма-Ата, 1985. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Өскемен уезінде туғандар]] [[Санат:Кеңес-Жапон соғысына қатысушылар (КСРО)]] [[Санат:КСРО металлургтері]] [[Санат:КСРО журналистері]] [[Санат:КОКП мүшелері]] puqnnh0scljc1e6ihn9w1a3rarohvu8 3482951 3482941 2025-06-24T18:39:48Z Орел Карл 81620 /* Марапаттары */ 3482951 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Бапан Мұхамеджанов |Шынайы есімі = |Сурет = |ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 1925 |Туған жері = Бірлік ауылы, [[Өскемен уезі]], [[Семей губерниясы]], [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР]], [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = |Ұлты = |Мансабы = |Білімі = |Мамандығы = |Не үшін белгілі = |Партиясы = [[Кеңес Одағы Коммунистік Партиясы|КОКП]] |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Серігі = <!-- Жұп үйленбеген, бірақ бірге болғанда --> |Балалары = |Отбасы = <!-- Әулеті, не отбасы жайлы мақала болса, оған осы жерде сілтеме жасаңыз --> |Марапаттары = {{қатар | теңестіру = солға | {{Социалистік еңбек ері}} }} {{қатар | теңестіру = солға | {{Ленин ордені}} | {{Қазан төңкерісі ордені}} | {{Жапонияны жеңгені үшін медалі}} }} {{қатар | теңестіру = солға | {{Ерлігі үшін медалі (КСРО)}} | {{Владимир Ильич Лениннің туғанына 100 жыл мерекелік медалі}} }} |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Бапан Мұхамеджанов''' ([[1925 жыл|1925 жылы]], Бірлік ауылы, [[Өскемен уезі]], [[Семей губерниясы]], [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР]], [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|РКФСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]]) — КСРО Түсті металлургия министрлігі Қазақ КСР Шығыс Қазақстан облысы В. И. Ленин атындағы Өскемен қорғасын-мырыш комбинатының катодшысы. [[Ұлы Отан соғысы]] және [[Кеңес-Жапон соғысы|Кеңес-Жапон соғысының]] қатысушысы, [[Социалистік еңбек ері]]. == Өмірбаяны == 1925 жылы [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ АКСР]] [[Семей губерниясы]] [[Өскемен уезі]] Бірлік ауылында (қазіргі [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Ұлан ауданы]]) туған. 1938-1943 жылдары Қазақ КСР Шығыс Қазақстан облысы Ұлан ауданына қарасты «Бірлік» ұжымшарында шопан көмекшісі болды. 1943 жылдың ақпанынан бастап – Қызыл Әскер қатарына жазылды. Жапониямен соғысқа қатысушы. 1945 жылы – 2-Қиыр Шығыс майданы 15-армиясындағы 34-атқыштар дивизиясының 75-жеке танкке қарсы жойғыш дивизиясының нысанашысы, кіші сержант. [[Ерлігі үшін медалі (КСРО)|«Ерлігі үшін» медалімен]] марапатталған<ref>{{Cite web|url=http://podvignaroda.ru/?#id=29089589&tab=navDetailManAward|title=Подвиг народа|publisher=podvignaroda.ru|accessdate=2020-04-07|archive-date=2010-04-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20100414154437/http://podvignaroda.ru/#id=29089589&tab=navDetailManAward}}</ref>. Қарулы Күштерден қайтқаннан кейін 1950-1975 жылдары Шығыс Қазақстан облысы Өскемен қаласындағы Өскемен қорғасын-мырыш комбинатының (қазіргі [[Қазмырыш]]) №1 гидрометаллургиялық цехының электролит бөлімшесінде катодшы болып жұмыс істеді. Оның алғашқы тәлімгері тәжірибелі катодшы, болашақ Социалистік Еңбек Ері [[Василий Дмитриевич Дегтярев|В. Д. Дегтярев]] жас жұмысшыға шеберліктің қыр-сырын үйретіп, оның бойына сол кәсіби шеберлікті сіңіріп, оны көп ұзамай комбинаттың көрнекті адамдарының біріне айналдырды. Кейін өзі де көптеген металлургтерге тәжірибесімен бөлісті. Оның әдіс-тәсілдерін меңгерген ондаған шәкірттер өз ісінің нағыз шебері атанды. Ол өндірісте белсенді жаңашыл болды. Олар сегіз рационализаторлық ұсыныс енгізіп, іске асырды. Ол 1960 жылы қорғасын-мырыш комбинатында алғашқылардың бірі болып коммунистік еңбектің екпіндісі атанды. Есімі комбинаттың Құрмет кітабына жазылды. 1967 жылы КОКП қатарына қабылданды. 1973 жылы 29 желтоқсанда КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының Жарлығымен көрсеткен еңбек ерлігі және 1973 жылға қабылданған социалистік міндеттемелерді орындаудағы ерекше табысы үшін Бапан Мұхамеджановқа [[Ленин ордені]] және «[[Орақ пен балға медалі|Орақ пен балға» алтын медалін]] табыстау арқылы Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. 1975 жылы қарашада зейнеткерлікке шықты<ref>[https://www.warheroes.ru/hero/hero.asp?Hero_id=20304 Мұхамеджанов Бапан]. «Герои страны» сайты.{{ref-ru}}</ref>. == Марапаттары == * [[Ерлігі үшін медалі (КСРО)|«Ерлігі үшін» медалі]], 1945 жыл 12 қыркүйек * [[Жапонияны жеңгені үшін медалі|«Жапонияны жеңгені үшін» медалі]] * [[Владимир Ильич Лениннің туғанына 100 жыл мерекелік медалі|«Владимир Ильич Лениннің туғанына 100 жыл» мерекелік медалі]], 1970 жыл * [[Ленин ордені]], 1973 жыл 29 желтоқсан * [[Орақ пен балға медалі|«Орақ пен балға» медалі]], 1973 жыл 29 желтоқсан * [[Қазан төңкерісі ордені]], 1971 жыл 30 наурыз * «Құрметті металлург» атағы == Әдебиет == * Шығыс Қазақстан облысы: энциклопедия. — Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2014. — Мұхамеджанов Бапан: стр. 553. * Герои Социалистического труда — казахстанцы. — Алма-Ата, 1985. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Өскемен уезінде туғандар]] [[Санат:Кеңес-Жапон соғысына қатысушылар (КСРО)]] [[Санат:КСРО металлургтері]] [[Санат:КСРО журналистері]] [[Санат:КОКП мүшелері]] hrdqzxmhecx5j2lprjpw8tr4u1w95se 0 761301 3483176 3482244 2025-06-25T10:38:50Z Muzaffar Turgunov 120280 /* Дереккөздер */ 3483176 wikitext text/x-wiki [[Сурет:NASA FIRMS 2025-06-19 Natanz.png|нобай|Натанзе ядролық қондырғысы]] '''Натанз ядролық қондырғысы''' ({{Lang-fa|تأسیسات هسته‌ای نطنز}}) ресми атауы '''Шәһид Ахмади Рошан ядролық кешені''' ({{Lang-fa|تأسیسات هسته‌ای شهید احمدی روشن}}) — Ирандағы ядролық нысандардың бірі. Бұл орталық уран байыту мақсатында Натанз қаласының маңында салынған. Иранның ядролық бағдарламасының бір бөлігі болып табылады.<ref>{{cite web |url=https://www.globalsecurity.org/wmd/world/iran/natanz.htm |title=Nuclear Facility of Natanz (Kashan) |trans-title=تاسیسات هسته‌ای نطنز (کاشان) |language=en |accessdate=4 November 2024}}</ref> Бұл бағдарламаға қарсы салынған экономикалық санкциялар салдарынан оның болжалды құны 2–3 триллион АҚШ долларын құрайды.<ref>{{Cite web |last=Mahoutchi |first=Farid |date=2025-06-03 |title=IAEA Report and Geo-Economic Data Expose Iran’s Nuclear Program as Weapons-Driven |url=https://www.ncr-iran.org/en/news/nuclear/iaea-report-and-geo-economic-data-expose-irans-nuclear-program-as-weapons-driven/ |accessdate=2025-06-15 |website=NCRI |language=en}}</ref> Нысанның жерасты байыту кешені шамамен 7,6 метр (25 фут) қалың бетон қалқанмен қорғалған.<ref>{{cite web |url=https://www.timesofisrael.com/incident-damages-building-near-iran-nuclear-plant-reactor-said-untouched/ |title=Fire damages building at Iran nuclear enrichment site; reactor said untouched |website=[[The Times of Israel]] |trans-title=حادثه آتش سوزی در مجتمع غنی سازی هسته‌ای ایران: راکتور دست نخورده و سالم است |language=en |accessdate=4 November 2024}}</ref> Иран билігінің мәліметінше, бұл орталықтағы газ центрифугалары қауіпсіздік мақсатында және "әуе шабуылы болуы мүмкін" жағдайлардан қорғану үшін жер астына 40–50 метр (130–160 фут)<ref>{{cite web |url=https://www.bbc.co.uk/persian/iran/2011/11/111117_maps_iran_nuclear.shtml |title=نقشه و تصاویر ماهواره‌ای از تأسیسات اتمی ایران |date=17 November 2011 |trans-title=Map and satellite images of Iran's nuclear facilities |language=fa |accessdate=4 November 2024}}</ref> тереңдікке орналастырылған.<ref>{{cite web |url=https://www.bbc.co.uk/persian/iran/2012/01/120121_l23_forodo_ahmadinjad_nuklear.shtml |title=Ahmadinejad: Nuclear facilities are built underground for people's safety |date=21 January 2012 |agency=BBC Persian |language=fa |accessdate=4 November 2024}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.bbc.co.uk/persian/iran/2012/01/120109_ll_nuclear_fordoo.shtml |title=تأیید آغاز غنی‌سازی اورانیوم در تأسیسات زیرزمینی ایران |date=9 January 2012 |trans-title=Approval of the start of uranium enrichment in Iran's underground facilities |language=fa |accessdate=4 November 2024}}</ref><ref>{{cite web |url=https://m.jpost.com/middle-east/natanz-attack-destroyed-facility-50-meters-underground-664979 |title=Natanz Nuclear Facility created at 50 meters underground |date=13 April 2021 |trans-title=تاسیسات هسته‌ای نطنز در ۵۰ متری زیر زمین ایجاد شد |language=en |work=Jerusalem Post |accessdate=4 November 2024}}</ref> Бұл ядролық орталықтың бары алғаш рет 2002 жылы Иранның Халықтық моджахедтер ұйымы тарапынан әшкереленген.<ref> {{cite web |url=https://www.radiofarda.com/a/f9_ncri_says_tehran_transfers_nuclear_research_site/25133240.html |title=ادعای مجاهدین خلق درباره انتقال یک مرکز تحقیقات هسته‌ای در ایران |work=رادیو فردا |date=12 October 2013 |agency=Radio Farda |trans-title=People's Mojahedin Organization claim about the transfer of a nuclear research center in Iran |language=fa |accessdate=4 November 2024}}</ref> 2025 жылдың маусым айында, [[Израиль-Иран соғысы|Израиль–Иран соғысы]] кезінде бұл нысанға Израиль қорғаныс күштері (IDF) тарапынан жаппай әуе шабуылдары жасалды.<ref name=":0">{{Cite news |date=13 June 2025 |title=Israel says it strikes Iran amid nuclear tensions |url=https://www.reuters.com/world/middle-east/israel-says-it-strikes-iran-amid-nuclear-tensions-2025-06-13/ |accessdate=13 June 2025 |agency=Reuters |language=en}}</ref> [[Атом қуаты халықаралық агенттігі]]нің басшысы Рафаэль Гросси атап өткендей, шабуылдар кезінде жер үстіндегі кешеннің бір бөлігі жойылған.<ref name="auto">{{Cite news |last= |title=Iran’s above-ground enrichment plant at Natanz destroyed, IAEA chief says |url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/irans-above-ground-enrichment-plant-at-natanz-destroyed-iaea-chief-says/ |accessdate=2025-06-14 |via=''[[The Times of Israel]]'' |agency=Reuters|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |title=IAEA Says Natanz Is Among Iranian Sites That Were Hit |url=https://www.wsj.com/livecoverage/israel-iran-strike-conflict/card/iaea-says-natanz-is-among-iranian-sites-that-were-hit-ZlgPnqnyEHkctTYvlFI9 |accessdate=2025-06-13 |website=Wall Street Journal |language=en}}</ref> 2025 жылдың 22 маусымында бұл нысанға АҚШ әскери күштері де әуе шабуылын жасаған. == Атауы == 2012 жылдың ақпан айында, сол кездегі Иран президенті [[Махмұд Ахмадинежад]]тың қатысуымен, Ирандағы бес ядролық орталық пен бөлімнің атауы өлтірілген бес адамның құрметіне өзгертілді. Натанз ядролық нысанының атауы «Шәһид Ахмади Рошан ядролық кешені» болып өзгертілді. Бұл атау 2012 жылғы 11 қаңтарда қастандықпен өлтірілген Мостафа Ахмади Рошанның құрметіне берілген.<ref>{{cite web |url=https://www.sharghdaily.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1-3/690378-%DA%AF%D8%B4%D8%AA-%D9%88%DA%AF%D8%B0%D8%A7%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86-%D9%87%D8%B3%D8%AA%D9%87-%D8%A7%DB%8C |title=گشت‌وگذار در سرزمین هسته‌ای |work=شرق |trans-title=Excursion in the nuclear land |language=fa |accessdate=4 November 2024}}</ref> Оған дейін бұл ядролық нысан көршілес орналасқан қала атауымен — Натанз деп аталған. Қазіргі уақытта да бұл кешен халықаралық деңгейде бұрынғы атауымен — «Натанз ядролық нысаны» ретінде белгілі.<ref>{{cite news |url=https://www.dw.com/fa-ir/%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%DA%98%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF-%D9%87%D8%B3%D8%AA%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AE%D8%A8%D8%B1-%D8%AF%D8%A7%D8%AF/a-15737013 |title=احمدی‌نژاد از "دستاوردهای بزرگ هسته‌ای ایران" خبر داد |agency=[[Deutsche Welle]] |trans-title=Ahmadinejad announced Iran's "great nuclear achievements" |language=fa |accessdate=4 November 2024}}</ref> == Нысандар == Отынды байыту зауыты (FEP) — жалпы ауданы 100 000 шаршы метрді құрайды. Жерден 8 метр тереңдікке салынған және қалыңдығы 2,5 метрлік бетон қабырғамен қорғалған, оның сыртынан тағы бір бетон қабырға орнатылған. 2004 жылы нысанның шатыры арматураланған бетонмен бекітіліп, үстіне 22 метр топырақ төселген. Кешен шамамен жер астында үш қабат тереңдікте орналасқан және үш жерасты ғимаратынан тұрады.<ref name=":122">{{Cite web |title=Where are Iran's main nuclear sites and what does it use them for? {{!}} Reuters |url=https://www.reuters.com/world/middle-east/irans-main-nuclear-facilities-long-israels-sights-2024-10-02/}}</ref> Олардың екеуі 50 000 центрифугаға арналған, қазіргі таңда шамамен 14 000 центрифуга орнатылған, оның 11 000-ға жуығы жұмыс істеп тұр. Жоғарғы жағында алты жерүсті ғимарат бар,<ref name=":122" /> олардың қатарына әрқайсысының ауданы 25 000 шаршы метр болатын екі зал кіреді — бұл залдар газ центрифугаларын құрастыруға арналған.<ref name=":112">{{Cite web |title=Natanz Enrichment Complex |url=https://www.nti.org/education-center/facilities/natanz-enrichment-complex/ |accessdate=2025-03-02 |website=The Nuclear Threat Initiative |language=en}}</ref> Сондай-ақ, бірнеше әкімшілік ғимараттар да бар. Пилоттық отынды байыту зауыты (PFEP) — FEP кешенінің құрамында, бірнеше жерүсті ғимараттарда орналасқан.<ref name=":152">International Atomic Energy Agency, “Implementation of the NPT Safeguards Agreement and relevant provisions of Security Council Resolutions 1737 (2006), 1747 (2007), 1803 (2008), and 1835 (2008) in the Islamic Republic of Iran,” Report by the Director General, 31 May 2010, https://www.iaea.org/newscenter/focus/iran/chronology-of-key-events</ref><ref name=":162">{{Cite web |title=Pilot Fuel Enrichment Plant (PFEP) |url=https://www.nti.org/education-center/facilities/pilot-fuel-enrichment-plant-pfep/ |accessdate=2025-03-03 |website=The Nuclear Threat Initiative |language=en}}</ref> Бұл нысан зерттеу, әзірлеу, сынақтан өткізу және пилоттық байыту жұмыстарына арналған. Зауыт 2003 жылы жұмысын бастаған. Бір үлкен залдан тұрады, бұл зал екі бөлікке бөлінген: бірі — зерттеу мен әзірлеуге, екіншісі — өндіріске арналған. Бұл нысан әрқайсысы 164 центрифугадан тұратын 6 тізбекті (каскадты) орналастыруға қабілетті.<ref name=":162" /> PFEP — Иранның жаңа центрифуга үлгілерін сынақтан өткізу үшін қолданатын негізгі орталығы. АҚХА (Атом қуаты халықаралық агенттігі) баяндамаларында бұл нысанда IR-1, IR-2m, IR-3, IR-4, IR-5, IR-6 және IR-6s үлгілерінің бар екені көрсетілген.<ref name="iaea.org">International Atomic Energy Agency, “Implementation of the NPT Safeguards Agreement and relevant provisions of Security Council Resolutions in the Islamic Republic of Iran,” Report by the Director General, August 2013, https://www.iaea.org/newscenter/focus/iran/chronology-of-key-events</ref><ref>International Atomic Energy Agency, “Implementation of the NPT Safeguards Agreement and relevant provisions of Security Council Resolutions in the Islamic Republic of Iran,” Report by the Director General, 25 May 2012, https://www.iaea.org/newscenter/focus/iran/chronology-of-key-events</ref> 2022 жылдың қарашасындағы жағдай бойынша, Иран бұл жерде IR-8, IR-8b және IR-9 центрифугаларын сынап жатқан.<ref name=":162" /><ref>{{Cite web |date=2021-11-22 |title=Explainer: Iran's Centrifuges |url=https://iranprimer.usip.org/blog/2021/nov/22/explainer-controversy-over-iran%E2%80%99s-centrifuges |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20211123081437/https://iranprimer.usip.org/blog/2021/nov/22/explainer-controversy-over-iran%E2%80%99s-centrifuges |archive-date=November 23, 2021 |accessdate=2025-03-03 |website=[[United States Institute of Peace]] |language=en}}</ref> == Тарихы == === Анықтау, операциялар және кеңейту === [[Сурет:Atomanlage Natanz (2022).jpg|нобай|Натанз ядролық нысанының кіреберісі – ескі Кашан–Натанз жолының бойында орналасқан.]] 2002 жылы Иранның оппозициялық Ұлттық қарсылық кеңесі (NCRI) Натанз қаласында жасырын уран байыту нысанының бар екенін әшкерелеп, Иранның ядролық бағдарламасына қатысты алаңдаушылық тудырды. Бұл бұрын құпия болған орындардың бірі – 2002 жылдың тамызында Ализера Жафарзаденің әшкерелеуімен жария болған екі нысанның бірі еді. 2003 жылы Иран үкіметі бұл нысандардың бар екенін ресми түрде мойындағаннан кейін, [[Атом қуаты халықаралық агенттігі|Атом]] [[Атом қуаты халықаралық агенттігі|қуаты халықаралық агенттігі]] (АҚХА) оларды тексерді. Тексеру нәтижесінде Иранның ядролық бағдарламасы АҚШ барлау қызметі болжағаннан әлдеқайда дамығаны анықталды. Натанздағы байыту нысанының алғаш рет әшкереленуі және Иранның АҚХА-мен толық ынтымақтаспай қоюы Иран мен Батыс державалары арасындағы шиеленісті күшейтті. 2003 жылдың ақпан айында АҚХА Бас директоры Мұхаммед әл-Барадеи Натанз нысанына барып, онда 160 центрифуга дайын тұрғанын және тағы 1 000-ы құрылыс сатысында екенін хабарлады. Сол жылдың ішінде МАГАТЭ инспекторлары Натанзда жоғары дәрежеде байытылған уран (HEU) бөлшектерін тапты. Иран бұл материалдың ластануы жеткізуші елден болғанын айтты, бірақ ол елдің атын атамады. Иранның сол уақытқа дейін күшінде болған кепілдіктер туралы келісіміндегі Қосымша келісімнің 3.1-тармағына сәйкес, Иран Натанз байыту нысаны туралы АҚХА-ға уран материалдары нысанға енгізілмей тұрып алты ай бұрын ғана мәлімдеуге міндетті болған жоқ. 2004 жылдың шілде айында еуропалық елдермен жүргізілген келіссөздер барысында бұл зауыттағы [[Уран (химиялық элемент)|уран]] байыту жұмыстары тоқтатылды. 2006 жылы Иран уран байытуды қайта бастайтынын мәлімдеді. 2007 жылдың қыркүйегінде Иран үкіметі Натанзда 3 [[центрифуга]] орнатқанын жариялады. 2010 жылы Иран үкіметі Атом қуаты халықараллық агенттікке (АҚХА) болашақтағы уран байыту бағдарламалары Натанзда жүзеге асырылатынын және олар 2011 жылдың наурызында басталатынын хабарлады. 2005 жылдың тамызында Махмұд Ахмадинежад Иран президенті болып сайланғаннан кейін, үкімет АҚХА-мен ынтымақтастық бағытынан бас тартты. 2006 жылғы 10 қаңтарда Иран Натанз нысанынан АҚХА-нің бақылау мөрлерін алып тастап, уран байытуды қайта бастады. Бұл процесте уран алтыфториді (UF6) газы негізгі байыту зауыты (FEP) мен пилоттық байыту зауытындағы (PFEP) центрифугаларға енгізілді. АҚХАдеректеріне сәйкес, 2009 жылы Натанзда шамамен 7 000 центрифуга орнатылған, олардың 5 000-ы төмен байытылған уран өндіріп тұрған. 2010 жылдың тамызында АҚХАИран Натанздағы Пилоттық отын байыту зауытында уранды 20%-ға дейін байыту үшін 164 центрифугадан тұратын екінші каскадты іске қосқанын хабарлады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Алфавит бойынша электр станциялары]] [[Санат:Иранның ядролық бағдарламасы]] [[Санат:Ядролық реакторларды зерттеу]] [[Санат:Уран (химиялық элемент)]] [[Санат:Жер асты құлылыстар]] [[Санат:Иранның атом электр станциялары]] [[Санат:Исфахан ғимараттары мен құрылыстары]] kv28sidr5fd8tdtf6dwsofnf46h9jpv 3483179 3483176 2025-06-25T10:44:48Z Muzaffar Turgunov 120280 /* Тарихы */ 3483179 wikitext text/x-wiki [[Сурет:NASA FIRMS 2025-06-19 Natanz.png|нобай|Натанзе ядролық қондырғысы]] '''Натанз ядролық қондырғысы''' ({{Lang-fa|تأسیسات هسته‌ای نطنز}}) ресми атауы '''Шәһид Ахмади Рошан ядролық кешені''' ({{Lang-fa|تأسیسات هسته‌ای شهید احمدی روشن}}) — Ирандағы ядролық нысандардың бірі. Бұл орталық уран байыту мақсатында Натанз қаласының маңында салынған. Иранның ядролық бағдарламасының бір бөлігі болып табылады.<ref>{{cite web |url=https://www.globalsecurity.org/wmd/world/iran/natanz.htm |title=Nuclear Facility of Natanz (Kashan) |trans-title=تاسیسات هسته‌ای نطنز (کاشان) |language=en |accessdate=4 November 2024}}</ref> Бұл бағдарламаға қарсы салынған экономикалық санкциялар салдарынан оның болжалды құны 2–3 триллион АҚШ долларын құрайды.<ref>{{Cite web |last=Mahoutchi |first=Farid |date=2025-06-03 |title=IAEA Report and Geo-Economic Data Expose Iran’s Nuclear Program as Weapons-Driven |url=https://www.ncr-iran.org/en/news/nuclear/iaea-report-and-geo-economic-data-expose-irans-nuclear-program-as-weapons-driven/ |accessdate=2025-06-15 |website=NCRI |language=en}}</ref> Нысанның жерасты байыту кешені шамамен 7,6 метр (25 фут) қалың бетон қалқанмен қорғалған.<ref>{{cite web |url=https://www.timesofisrael.com/incident-damages-building-near-iran-nuclear-plant-reactor-said-untouched/ |title=Fire damages building at Iran nuclear enrichment site; reactor said untouched |website=[[The Times of Israel]] |trans-title=حادثه آتش سوزی در مجتمع غنی سازی هسته‌ای ایران: راکتور دست نخورده و سالم است |language=en |accessdate=4 November 2024}}</ref> Иран билігінің мәліметінше, бұл орталықтағы газ центрифугалары қауіпсіздік мақсатында және "әуе шабуылы болуы мүмкін" жағдайлардан қорғану үшін жер астына 40–50 метр (130–160 фут)<ref>{{cite web |url=https://www.bbc.co.uk/persian/iran/2011/11/111117_maps_iran_nuclear.shtml |title=نقشه و تصاویر ماهواره‌ای از تأسیسات اتمی ایران |date=17 November 2011 |trans-title=Map and satellite images of Iran's nuclear facilities |language=fa |accessdate=4 November 2024}}</ref> тереңдікке орналастырылған.<ref>{{cite web |url=https://www.bbc.co.uk/persian/iran/2012/01/120121_l23_forodo_ahmadinjad_nuklear.shtml |title=Ahmadinejad: Nuclear facilities are built underground for people's safety |date=21 January 2012 |agency=BBC Persian |language=fa |accessdate=4 November 2024}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.bbc.co.uk/persian/iran/2012/01/120109_ll_nuclear_fordoo.shtml |title=تأیید آغاز غنی‌سازی اورانیوم در تأسیسات زیرزمینی ایران |date=9 January 2012 |trans-title=Approval of the start of uranium enrichment in Iran's underground facilities |language=fa |accessdate=4 November 2024}}</ref><ref>{{cite web |url=https://m.jpost.com/middle-east/natanz-attack-destroyed-facility-50-meters-underground-664979 |title=Natanz Nuclear Facility created at 50 meters underground |date=13 April 2021 |trans-title=تاسیسات هسته‌ای نطنز در ۵۰ متری زیر زمین ایجاد شد |language=en |work=Jerusalem Post |accessdate=4 November 2024}}</ref> Бұл ядролық орталықтың бары алғаш рет 2002 жылы Иранның Халықтық моджахедтер ұйымы тарапынан әшкереленген.<ref> {{cite web |url=https://www.radiofarda.com/a/f9_ncri_says_tehran_transfers_nuclear_research_site/25133240.html |title=ادعای مجاهدین خلق درباره انتقال یک مرکز تحقیقات هسته‌ای در ایران |work=رادیو فردا |date=12 October 2013 |agency=Radio Farda |trans-title=People's Mojahedin Organization claim about the transfer of a nuclear research center in Iran |language=fa |accessdate=4 November 2024}}</ref> 2025 жылдың маусым айында, [[Израиль-Иран соғысы|Израиль–Иран соғысы]] кезінде бұл нысанға Израиль қорғаныс күштері (IDF) тарапынан жаппай әуе шабуылдары жасалды.<ref name=":0">{{Cite news |date=13 June 2025 |title=Israel says it strikes Iran amid nuclear tensions |url=https://www.reuters.com/world/middle-east/israel-says-it-strikes-iran-amid-nuclear-tensions-2025-06-13/ |accessdate=13 June 2025 |agency=Reuters |language=en}}</ref> [[Атом қуаты халықаралық агенттігі]]нің басшысы Рафаэль Гросси атап өткендей, шабуылдар кезінде жер үстіндегі кешеннің бір бөлігі жойылған.<ref name="auto">{{Cite news |last= |title=Iran’s above-ground enrichment plant at Natanz destroyed, IAEA chief says |url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/irans-above-ground-enrichment-plant-at-natanz-destroyed-iaea-chief-says/ |accessdate=2025-06-14 |via=''[[The Times of Israel]]'' |agency=Reuters|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |title=IAEA Says Natanz Is Among Iranian Sites That Were Hit |url=https://www.wsj.com/livecoverage/israel-iran-strike-conflict/card/iaea-says-natanz-is-among-iranian-sites-that-were-hit-ZlgPnqnyEHkctTYvlFI9 |accessdate=2025-06-13 |website=Wall Street Journal |language=en}}</ref> 2025 жылдың 22 маусымында бұл нысанға АҚШ әскери күштері де әуе шабуылын жасаған. == Атауы == 2012 жылдың ақпан айында, сол кездегі Иран президенті [[Махмұд Ахмадинежад]]тың қатысуымен, Ирандағы бес ядролық орталық пен бөлімнің атауы өлтірілген бес адамның құрметіне өзгертілді. Натанз ядролық нысанының атауы «Шәһид Ахмади Рошан ядролық кешені» болып өзгертілді. Бұл атау 2012 жылғы 11 қаңтарда қастандықпен өлтірілген Мостафа Ахмади Рошанның құрметіне берілген.<ref>{{cite web |url=https://www.sharghdaily.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1-3/690378-%DA%AF%D8%B4%D8%AA-%D9%88%DA%AF%D8%B0%D8%A7%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86-%D9%87%D8%B3%D8%AA%D9%87-%D8%A7%DB%8C |title=گشت‌وگذار در سرزمین هسته‌ای |work=شرق |trans-title=Excursion in the nuclear land |language=fa |accessdate=4 November 2024}}</ref> Оған дейін бұл ядролық нысан көршілес орналасқан қала атауымен — Натанз деп аталған. Қазіргі уақытта да бұл кешен халықаралық деңгейде бұрынғы атауымен — «Натанз ядролық нысаны» ретінде белгілі.<ref>{{cite news |url=https://www.dw.com/fa-ir/%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%DA%98%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF-%D9%87%D8%B3%D8%AA%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AE%D8%A8%D8%B1-%D8%AF%D8%A7%D8%AF/a-15737013 |title=احمدی‌نژاد از "دستاوردهای بزرگ هسته‌ای ایران" خبر داد |agency=[[Deutsche Welle]] |trans-title=Ahmadinejad announced Iran's "great nuclear achievements" |language=fa |accessdate=4 November 2024}}</ref> == Нысандар == Отынды байыту зауыты (FEP) — жалпы ауданы 100 000 шаршы метрді құрайды. Жерден 8 метр тереңдікке салынған және қалыңдығы 2,5 метрлік бетон қабырғамен қорғалған, оның сыртынан тағы бір бетон қабырға орнатылған. 2004 жылы нысанның шатыры арматураланған бетонмен бекітіліп, үстіне 22 метр топырақ төселген. Кешен шамамен жер астында үш қабат тереңдікте орналасқан және үш жерасты ғимаратынан тұрады.<ref name=":122">{{Cite web |title=Where are Iran's main nuclear sites and what does it use them for? {{!}} Reuters |url=https://www.reuters.com/world/middle-east/irans-main-nuclear-facilities-long-israels-sights-2024-10-02/}}</ref> Олардың екеуі 50 000 центрифугаға арналған, қазіргі таңда шамамен 14 000 центрифуга орнатылған, оның 11 000-ға жуығы жұмыс істеп тұр. Жоғарғы жағында алты жерүсті ғимарат бар,<ref name=":122" /> олардың қатарына әрқайсысының ауданы 25 000 шаршы метр болатын екі зал кіреді — бұл залдар газ центрифугаларын құрастыруға арналған.<ref name=":112">{{Cite web |title=Natanz Enrichment Complex |url=https://www.nti.org/education-center/facilities/natanz-enrichment-complex/ |accessdate=2025-03-02 |website=The Nuclear Threat Initiative |language=en}}</ref> Сондай-ақ, бірнеше әкімшілік ғимараттар да бар. Пилоттық отынды байыту зауыты (PFEP) — FEP кешенінің құрамында, бірнеше жерүсті ғимараттарда орналасқан.<ref name=":152">International Atomic Energy Agency, “Implementation of the NPT Safeguards Agreement and relevant provisions of Security Council Resolutions 1737 (2006), 1747 (2007), 1803 (2008), and 1835 (2008) in the Islamic Republic of Iran,” Report by the Director General, 31 May 2010, https://www.iaea.org/newscenter/focus/iran/chronology-of-key-events</ref><ref name=":162">{{Cite web |title=Pilot Fuel Enrichment Plant (PFEP) |url=https://www.nti.org/education-center/facilities/pilot-fuel-enrichment-plant-pfep/ |accessdate=2025-03-03 |website=The Nuclear Threat Initiative |language=en}}</ref> Бұл нысан зерттеу, әзірлеу, сынақтан өткізу және пилоттық байыту жұмыстарына арналған. Зауыт 2003 жылы жұмысын бастаған. Бір үлкен залдан тұрады, бұл зал екі бөлікке бөлінген: бірі — зерттеу мен әзірлеуге, екіншісі — өндіріске арналған. Бұл нысан әрқайсысы 164 центрифугадан тұратын 6 тізбекті (каскадты) орналастыруға қабілетті.<ref name=":162" /> PFEP — Иранның жаңа центрифуга үлгілерін сынақтан өткізу үшін қолданатын негізгі орталығы. АҚХА (Атом қуаты халықаралық агенттігі) баяндамаларында бұл нысанда IR-1, IR-2m, IR-3, IR-4, IR-5, IR-6 және IR-6s үлгілерінің бар екені көрсетілген.<ref name="iaea.org">International Atomic Energy Agency, “Implementation of the NPT Safeguards Agreement and relevant provisions of Security Council Resolutions in the Islamic Republic of Iran,” Report by the Director General, August 2013, https://www.iaea.org/newscenter/focus/iran/chronology-of-key-events</ref><ref>International Atomic Energy Agency, “Implementation of the NPT Safeguards Agreement and relevant provisions of Security Council Resolutions in the Islamic Republic of Iran,” Report by the Director General, 25 May 2012, https://www.iaea.org/newscenter/focus/iran/chronology-of-key-events</ref> 2022 жылдың қарашасындағы жағдай бойынша, Иран бұл жерде IR-8, IR-8b және IR-9 центрифугаларын сынап жатқан.<ref name=":162" /><ref>{{Cite web |date=2021-11-22 |title=Explainer: Iran's Centrifuges |url=https://iranprimer.usip.org/blog/2021/nov/22/explainer-controversy-over-iran%E2%80%99s-centrifuges |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20211123081437/https://iranprimer.usip.org/blog/2021/nov/22/explainer-controversy-over-iran%E2%80%99s-centrifuges |archive-date=November 23, 2021 |accessdate=2025-03-03 |website=[[United States Institute of Peace]] |language=en}}</ref> == Тарихы == === Анықтау, операциялар және кеңейту === [[Сурет:Atomanlage Natanz (2022).jpg|нобай|Натанз ядролық нысанының кіреберісі – ескі Кашан–Натанз жолының бойында орналасқан.]] 2002 жылы Иранның оппозициялық Ұлттық қарсылық кеңесі (NCRI) Натанз қаласында жасырын уран байыту нысанының бар екенін әшкерелеп, Иранның ядролық бағдарламасына қатысты алаңдаушылық тудырды.<ref>{{cite book |title=Nuclear Safeguards, Security, and Nonproliferation: Achieving Security with Technology and Policy |publisher=Butterworth-Heinemann |year=2019 |pages=115-120}}</ref><ref>{{cite book |title=The Trajectory of Iran's Nuclear Program |publisher=Palgrave Macmillan |year=2015 |page=148}}</ref><ref>{{citation |last1=Friedrichs |first1=Gordon |title=Smart Security Council? Analyzing the effectiveness of targeted sanctions |date=February 2014 |url=https://books.google.com/books?id=0zW5BgAAQBAJ&q=national+council+resistance+iran&pg=PA47 |publisher=Anchor Academic |isbn=978-3-95489-521-2}}</ref> Бұл бұрын құпия болған орындардың бірі – 2002 жылдың тамызында Ализера Жафарзаденің әшкерелеуімен жария болған екі нысанның бірі еді. 2003 жылы Иран үкіметі бұл нысандардың бар екенін ресми түрде мойындағаннан кейін, [[Атом қуаты халықаралық агенттігі|Атом]] [[Атом қуаты халықаралық агенттігі|қуаты халықаралық агенттігі]] (АҚХА) оларды тексерді. Тексеру нәтижесінде Иранның ядролық бағдарламасы АҚШ барлау қызметі болжағаннан әлдеқайда дамығаны анықталды.<ref>{{cite book |author=P. Clawson |title=Eternal Iran: Continuity and Chaos |publisher=[[Palgrave Macmillan]] |year=2006 |isbn=978-1403962768 |chapter=Foreign Relations Under Khatami}}</ref> Натанздағы байыту нысанының алғаш рет әшкереленуі және Иранның АҚХА-мен толық ынтымақтаспай қоюы Иран мен Батыс державалары арасындағы шиеленісті күшейтті.<ref>{{cite book |title=Nuclear Safeguards, Security, and Nonproliferation: Achieving Security with Technology and Policy |publisher=Butterworth-Heinemann |year=2019 |page=120 |quote=}}</ref> 2003 жылдың ақпан айында АҚХА Бас директоры Мұхаммед әл-Барадеи Натанз нысанына барып, онда 160 центрифуга дайын тұрғанын және тағы 1 000-ы құрылыс сатысында екенін хабарлады.<ref name="gsnatanz2">{{cite web |author=Pike, John |year=2006 |title=Natanz [Kashan] |url=http://www.globalsecurity.org/wmd/world/iran/natanz.htm |access-date=2006-05-28 |publisher=GlobalSecurity.org}}</ref> Сол жылдың ішінде АҚХА инспекторлары Натанзда жоғары дәрежеде байытылған уран (HEU) бөлшектерін тапты. Иран бұл материалдың ластануы жеткізуші елден болғанын айтты, бірақ оелдің атын атамады. Иранның сол уақытқа дейін күшінде болған кепілдіктер туралы келісіміндегі қосымша келісімнің 3.1-тармағына сәйкес, Иран Натанз байыту нысаны туралы АҚХА-ға уран материалдары нысанға енгізілмей тұрып алты ай бұрын ғана мәлімдеуге міндетті болған жоқ.<ref>{{Cite web |last=Treverton |first=Gregory F. |date=May 2013 |title=CIA Support to Policymakers: The 2007 National Intelligence Estimate on Iran's Nuclear Intentions and Capabilities |url=https://www.cia.gov/library/center-for-the-study-of-intelligence/csi-publications/books-and-monographs/csi-intelligence-and-policy-monographs/pdfs/support-to-policymakers-2007-nie.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20201016191502/https://www.cia.gov/library/center-for-the-study-of-intelligence/csi-publications/books-and-monographs/csi-intelligence-and-policy-monographs/pdfs/support-to-policymakers-2007-nie.pdf |archive-date=2020-10-16 |access-date=2020-08-13 |work=Intelligence & Policy |publisher=Center for the Study of Intelligence}}</ref> 2004 жылдың шілде айында еуропалық елдермен жүргізілген келіссөздер барысында бұл зауыттағы [[Уран (химиялық элемент)|уран]] байыту жұмыстары тоқтатылды. 2006 жылы Иран уран байытуды қайта бастайтынын мәлімдеді. 2007 жылдың қыркүйегінде Иран үкіметі Натанзда 3 [[центрифуга]] орнатқанын жариялады. 2010 жылы Иран үкіметі Атом қуаты халықараллық агенттікке (АҚХА) болашақтағы уран байыту бағдарламалары Натанзда жүзеге асырылатынын және олар 2011 жылдың наурызында басталатынын хабарлады.<ref name="gsnatanz2">{{cite web |author=Pike, John |year=2006 |title=Natanz [Kashan] |url=http://www.globalsecurity.org/wmd/world/iran/natanz.htm |access-date=2006-05-28 |publisher=GlobalSecurity.org}}</ref> During 2003, IAEA inspectors found particles of highly enriched uranium (HEU) at the Natanz facility.<ref name=":132">{{Cite web |title=Iran's Nuclear Facilities |url=https://www.atomicarchive.com/almanac/facilities/iranian-facilities.html |accessdate=2025-03-02 |website=www.atomicarchive.com}}</ref> 2005 жылдың тамызында Махмұд Ахмадинежад Иран президенті болып сайланғаннан кейін, үкімет АҚХА-мен ынтымақтастық бағытынан бас тартты. 2006 жылғы 10 қаңтарда Иран Натанз нысанынан АҚХА-нің бақылау мөрлерін алып тастап, уран байытуды қайта бастады. Бұл процесте уран алтыфториді (UF6) газы негізгі байыту зауыты (FEP) мен пилоттық байыту зауытындағы (PFEP) центрифугаларға енгізілді.<ref name=":1122">{{Cite web |title=Natanz Enrichment Complex |url=https://www.nti.org/education-center/facilities/natanz-enrichment-complex/ |access-date=2025-03-02 |website=The Nuclear Threat Initiative |language=en}}</ref><ref>International Atomic Energy Agency, “Implementation of the NPT Safeguards Agreement in the Islamic Republic of Iran,” Report by the Director General, 28 April 2006, www.iaea.org; International Atomic Energy Agency, “Implementation of the NPT Safeguards Agreement and Relevant Provisions of Security Council Resolution 1737 (2006) in the Islamic Republic of Iran,” Report by the Director General, 22 February 2007, www.iaea.org.</ref> АҚХАдеректеріне сәйкес, 2009 жылы Натанзда шамамен 7 000 центрифуга орнатылған, олардың 5 000-ы төмен байытылған уран өндіріп тұрған. 2010 жылдың тамызында АҚХАИран Натанздағы Пилоттық отын байыту зауытында уранды 20%-ға дейін байыту үшін 164 центрифугадан тұратын екінші каскадты іске қосқанын хабарлады.<ref>{{Cite web |title=Institute for Science and International Security |url=http://www.isisnucleariran.org/assets/pdf/Iran_IAEA_Report_Analysis_5June2009.pdf}}</ref> In August 2010, the IAEA said Iran had started using a second set of 164 centrifuges linked in a cascade to enrich uranium to up to 20% at its Natanz Pilot Fuel Enrichment Plant.<ref>{{Cite news |date=9 August 2010 |title=IAEA: Iran Activates Enrichment Equipment |url=https://abcnews.go.com/Technology/wireStory?id=11359906 |agency=Associated Press}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Алфавит бойынша электр станциялары]] [[Санат:Иранның ядролық бағдарламасы]] [[Санат:Ядролық реакторларды зерттеу]] [[Санат:Уран (химиялық элемент)]] [[Санат:Жер асты құлылыстар]] [[Санат:Иранның атом электр станциялары]] [[Санат:Исфахан ғимараттары мен құрылыстары]] mgo96v9f0wp2q55pvdcqosmf1ovd5h9 0 761385 3483157 3482824 2025-06-25T10:03:08Z Syrymzhan 161735 3483157 wikitext text/x-wiki {{Футбол клубы |атауы = {{flagicon|Англия}} Шанкхаус Блэкуотч |ағымдағы маусым = |логотипі = Shankhouse.png |толық атауы = Shankhouse Football Club |лақап аты = |құрылған = 1883 |таратылды = 2021 |стадионы = Action Park, [[Крэмлингтон]] |сыйымдылығы = |иесі = |президенті = |директоры = |бас директоры = |жаттықтырушы = |капитаны = |рейтингі = |бюджеті = |жарыс = |маусым = |орын = |сайты = | pattern_la1=|pattern_b1=|pattern_ra1= | leftarm1=FFBF00|body1=FFBF00|rightarm1=FFBF00|shorts1=000000 |socks1=000000 }} '''«Шанкхаус Блэкуотч»''' ({{lang-en|Shankhouse Football Club}};) — [[Англия|Англияның]] [[Крэмлингтон]] қаласында орналасқан футбол клубы болды. Өз алаңындағы ойындарын "Action Park" аренасында өткізді. == Тарихы == Клуб 1883 жылы жергілікті методист шіркеуінің Інжіл сабағына қатысушылар тарапынан құрылды. Бұл бастама жақын маңға шатыр тігіп орналасқан [[Шотландия]]ның "Хайленд Блэк Уотч" полкі жергілікті кеншілермен футбол ойынын ұйымдастырғаннан кейін пайда болды. Бұл оқиға жергілікті жұмысшыларды осы спорт түрімен айналысуға шабыттандырды<ref name="ghopblog">The Accidental Groundhopper: Ground 223: Action Park, Shankhouse FC: [https://theaccidentalgroundhopper.blogspot.com/2013/08/ground-223-action-park-shankhouse-fc.html The Accidental Groundhopper: Ground 223: Action Park, Shankhouse FC], accessdate: June 24, 2025</ref>. Клуб 1885–86 жылғы маусымда Northumberland Senior Cup кубогының бірегей иегері деп жарияланды. Жартылай финалда Шанкхаус Блэкуотч клубы [[Морпет Харриерс]] клубымен кездесіп, үш ойында қатарынан 1:1 есебімен тең түсті<ref>{{cite journal |title=Athletic Notes |journal=Newcastle Weekly Chronicle |date=27 March 1886 |page=5}}</ref>. Алғашқы екі ойында Морпет соңғы жеті минутта есепті теңестірген еді<ref>{{cite journal |title=Athletic Notes |journal=Newcastle Weekly Chronicle |date=13 March 1886 |page=5}}</ref>. Төртінші ойында, яғни үшінші қайта ойында, Шанкхаус соңғы минутта гол соғып, жеңіске жеткендей болды. Алайда Морпет бұл голға шағым жасады: олардың айтуынша, гол соғылған сәтте жанкүйерлер арасынан біреу ысқырып, ойыншылары тоқтап қалған, нәтижесінде Шанкхаус оңай гол соққан. Футбол қауымдастығы бұл жағдайды жанкүйерлердің араласуы ретінде танып, голды есептен алып тастады<ref>{{cite journal |title=Athletic Notes |journal=Newcastle Weekly Chronicle |date=3 April 1886 |page=5}}</ref>. Сондықтан командалар бесінші рет ойнауға мәжбүр болды және ойын толық аяқталғанша жалғасуы тиіс еді. Алайда үш мәрте 30 минуттық қосымша уақыттан кейін де есеп ашылмады, әрі қарай ойнауға жарық жетпей қалды<ref>{{cite journal |title=Northumberland Association Challenge Cup |journal=Newcastle Daily Courant |date=5 April 1886 |page=7}}</ref>. Алтыншы ойынды өткізудің орнына, финалда [[Ньюкасл Вест Энд]] командасына кім қарсы ойнайтынын анықтау үшін жеребе тартылды, және Шанкхаус жеңімпаз болып шықты<ref>{{cite journal |title=Our Football Letter |journal=Manchester Weekly Times |date=10 April 1886 |page=6}}; the newspaper mistakenly refers to the final opponents as being Tyne Association F.C., when in fact the match was being played at Tyne's ground.</ref>. Бірақ бұл жеребе тек финалда екі клубтың да атынан кім ойнайтынын анықтауға арналған болатын. Финалда Шанкхаус 3:2 есебімен жеңіске жетті, нәтижесінде Шанкхаус пен Морпет Харриерс Northumberland Senior Cup кубогының бірге иегерлері деп танылды<ref>{{cite journal |title=Northumberland Association Challenge Cup |journal=Newcastle Daily Courant |date=12 April 1886 |page=7}}</ref>. 1887 жылы клуб алғаш рет [[Футболдан Англия кубогы|Англия Кубогына]] қатысты және төртінші кезеңге дейін жетті, бірақ сол турда [[Астон Вилла]] клубынан 9:0 есебімен жеңіліп қалды. 1891–92 маусымында клуб Солтүстік Футбол Альянсына (Northern Football Alliance) қосылып, бірден лига чемпионы атанды<ref name=naltables1>Northern Alliance 1890–1915: [https://www.nonleaguematters.co.uk/nlmnet/Addons/NA1890.html Northern Alliance 1890–1915], accessdate: June 24, 2025</ref>. Клуб бұл лигада 1905–06 маусымының соңына дейін ойнап, кейіннен Блайт және Аудандық Лигаға (Blyth and District League) ауысты<ref name=naltables1/><ref name="ghopblog"/>. [[Екінші дүниежүзілік соғыс]]тан кейін клуб 1947–48 маусымында қайтадан Солтүстік Альянс лигасына кірді, бірақ 10 маусымнан кейін лигадан қайта шықты<ref>Northern Alliance 1919–1960: [https://www.nonleaguematters.co.uk/nlmnet/Addons/NA19.html Northern Alliance 1919–1960], accessdate: June 24, 2025</ref>. 30 жылдан астам уақыт өткен соң, 1989–90 маусымында клуб Солтүстік Альянс лигасына үшінші рет оралып, Екінші дивизионнан бастады<ref>Non-league matters: [https://www.nonleaguematters.co.uk/nlmnet/Addons/NA79.html Non-league matters], accessdate: June 24, 2025</ref>. 1994–95 маусымында клуб Бірінші дивизионға көтерілді, екінші орын алып, жоғары лигаға жолдама алды. Үш маусымнан кейін клуб Бірінші дивизионда чемпион атанып, Премьер дивизионға жолдама алды. 2004–05 маусымында клуб лига чемпионы атанды. 2021–22 маусымының алдында клуб лига құрамынан шықты. == Жетістіктері == *'''Northern Football Alliance''' ** Премьер дивизион чемпионы (2): 1891–92, 2004–05 ** Дивизион 1 чемпионы (1): 1997–98 ** League Cup жеңімпазы (2): 2004–05, 2013–14 ** Challenge Cup жеңімпазы (2): 2000–01, 2001–02 ** Division Two Amateur Cup жеңімпазы (1): 1993–94 *'''Northumberland Senior Cup'''<ref name="ghopblog"/> ** Жеңімпаз (4): 1885–86, 1892–93, 1893–94, 1894–95 *'''Northumberland Challenge Cup'''<ref name="ghopblog"/> ** Жеңімпаз (1): 1886–87 == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Англия футбол клубтары]] tllx4a66agbf5xkf6bk4xpwqjzntvmw 0 761388 3482829 2025-06-24T12:07:14Z Ерден Карсыбеков 3744 Жаңа бетте: [[Сурет:Olympic Stadium Amsterdam 1928.jpg|нобай|300px|[[Амстердам]]ның [[Олимпиялық стадион (Амстердам)|Олимпиялық стадионы]]]] [[Сурет:1928 Summer Olympics stamp of the Netherlands athletics2.jpg|нобай|150px|]] [[1928 жылғы Жазғы Олимпиада ойындары|IX Олимпиада ойындарында]] Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетик... 3482829 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Olympic Stadium Amsterdam 1928.jpg|нобай|300px|[[Амстердам]]ның [[Олимпиялық стадион (Амстердам)|Олимпиялық стадионы]]]] [[Сурет:1928 Summer Olympics stamp of the Netherlands athletics2.jpg|нобай|150px|]] [[1928 жылғы Жазғы Олимпиада ойындары|IX Олимпиада ойындарында]] [[Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика|жеңіл атлетика сайыстары]] 1928 жылдың 29 шілдесі мен 5 тамызы аралығында өткізілді. Бағдарламаға ерлер арасындағы 22 сайыс және әйелдер арасындағы 5 сайыс түрі енген болатын. Оларға 40 елден келген 706 спортшы қатысқан. == Медальдар санағы == {| class="wikitable" border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" !Орын !! Ел!!bgcolor="gold"| Алтын!!bgcolor="silver"| Күміс!!bgcolor="cc9966"| Қола!! Барлығы |- bgcolor="#FFFFFF" align="right" | <center>1</center> | align="left" | {{USA}} | style="background:#F7F6A8;" | <center>9</center> | style="background:#DCE5E5;" | <center>8</center> | style="background:#FFDAB9;" | <center>8</center> | <center>25</center> |- bgcolor="#FFFFFF" align="right" | <center>2</center> | align="left" | {{FIN}} | style="background:#F7F6A8;" | <center>5</center> | style="background:#DCE5E5;" | <center>5</center> | style="background:#FFDAB9;" | <center>4</center> | <center>14</center> |- bgcolor="#FFFFFF" align="right" | <center>3</center> | align="left" | [[Сурет:Canadian Red Ensign 1921-1957 (with disc).svg|24px|]] [[Канада]] | style="background:#F7F6A8;" | <center>4</center> | style="background:#DCE5E5;" | <center>2</center> | style="background:#FFDAB9;" | <center>2</center> | <center>8</center> |- bgcolor="#FFFFFF" align="right" | <center>4</center> | align="left" | {{GBR}} | style="background:#F7F6A8;" | <center>2</center> | style="background:#DCE5E5;" | <center>2</center> | style="background:#FFDAB9;" | <center>1</center> | <center>5</center> |- bgcolor="#FFFFFF" align="right" | <center>5</center> | align="left" | {{GER}} | style="background:#F7F6A8;" | <center>1</center> | style="background:#DCE5E5;" | <center>2</center> | style="background:#FFDAB9;" | <center>6</center> | <center>9</center> |- bgcolor="#FFFFFF" align="right" | <center>6</center> | align="left" | {{SWE}} | style="background:#F7F6A8;" | <center>1</center> | style="background:#DCE5E5;" | <center>2</center> | style="background:#FFDAB9;" | <center>4</center> | <center>7</center> |- bgcolor="#FFFFFF" align="right" | <center>7</center> | align="left" | {{FRA}} | style="background:#F7F6A8;" | <center>1</center> | style="background:#DCE5E5;" | <center>1</center> | style="background:#FFDAB9;" | <center>1</center> | <center>3</center> |- bgcolor="#FFFFFF" align="right" | <center>8</center> | align="left" | {{JPN}} | style="background:#F7F6A8;" | <center>1</center> | style="background:#DCE5E5;" | <center>1</center> | style="background:#FFDAB9;" | <center>0</center> | <center>2</center> |- bgcolor="#FFFFFF" align="right" | rowspan=3| <center>9</center> | align="left" | {{IRL}} | style="background:#F7F6A8;" | <center>1</center> | style="background:#DCE5E5;" | <center>0</center> | style="background:#FFDAB9;" | <center>0</center> | <center>1</center> |- bgcolor="#FFFFFF" align="right" | align="left" | [[Сурет:Flag of South Africa (1928-1982).svg|24px|]] [[Оңтүстік Африка Одағы]] | style="background:#F7F6A8;" | <center>1</center> | style="background:#DCE5E5;" | <center>0</center> | style="background:#FFDAB9;" | <center>0</center> | <center>1</center> |- bgcolor="#FFFFFF" align="right" | align="left" | {{POL}} | style="background:#F7F6A8;" | <center>1</center> | style="background:#DCE5E5;" | <center>0</center> | style="background:#FFDAB9;" | <center>0</center> | <center>1</center> |- bgcolor="#FFFFFF" align="right" | rowspan=4| <center>12</center> | align="left" | [[Сурет:Flag of Haiti (1820–1849, 1859–1964).svg|24px|]] [[Гаити]] | style="background:#F7F6A8;" | <center>0</center> | style="background:#DCE5E5;" | <center>1</center> | style="background:#FFDAB9;" | <center>0</center> | <center>1</center> |- bgcolor="#FFFFFF" align="right" | align="left" | [[Сурет:Flag of Hungary (1915-1918, 1919-1946; 3-2 aspect ratio).svg|24px|]] [[Мажарстан]] | style="background:#F7F6A8;" | <center>0</center> | style="background:#DCE5E5;" | <center>1</center> | style="background:#FFDAB9;" | <center>0</center> | <center>1</center> |- bgcolor="#FFFFFF" align="right" | align="left" | {{NED}} | style="background:#F7F6A8;" | <center>0</center> | style="background:#DCE5E5;" | <center>1</center> | style="background:#FFDAB9;" | <center>0</center> | <center>1</center> |- bgcolor="#FFFFFF" align="right" | align="left" | {{CHI}} | style="background:#F7F6A8;" | <center>0</center> | style="background:#DCE5E5;" | <center>1</center> | style="background:#FFDAB9;" | <center>0</center> | <center>1</center> |- bgcolor="#FFFFFF" align="right" | <center>16</center> | align="left" | {{NOR}} | style="background:#F7F6A8;" | <center>0</center> | style="background:#DCE5E5;" | <center>0</center> | style="background:#FFDAB9;" | <center>1</center> | <center>1</center> |} == Медалистер == ===Ерлер=== {| class="wikitable" |- align=center |width=100 bgcolor=efefef|'''Дисциплина''' |width=200 bgcolor=gold |'''Алтын''' |width=200 bgcolor=silver|'''Күміс''' |width=200 bgcolor=cc9966|'''Қола''' |- |100 метр |[[Сурет:Canadian Red Ensign 1921-1957 (with disc).svg|22px|]] [[Перси Уильямс]] |{{ту|Ұлыбритания}} [[Джек Лондон (жеңіл атлет)|Джек Лондон]] |{{ту|Германия}} [[Георг Ламмерс]] |- |200 метр |[[Сурет:Canadian Red Ensign 1921-1957 (with disc).svg|22px|]] [[Перси Уильямс]] |{{ту|Ұлыбритания}} [[Уолтер Рэнджели]] |{{ту|Германия}} [[Хельмут Кёрниг]] |- |400 метр |{{ту|АҚШ}} [[Рэймонд Барбути]] |[[Сурет:Canadian Red Ensign 1921-1957 (with disc).svg|22px|]] [[Джеймс Болл]] |{{ту|Германия}} [[Йоахим Бюхнер]] |- |800 метр |{{ту|Ұлыбритания}} [[Дуглас Лоу (жеңіл атлет)|Дуглас Лоу]] |{{ту|Швеция}} [[Эрик Бюлен]] |{{ту|Германия}} [[Херман Энгельхард]] |- |1500 метр |{{ту|Финляндия}} [[Харри Ларва]] |{{ту|Франция}} [[Жюль Ладумег]] |{{ту|Финляндия}} [[Эйно Пурье]] |- |5000 метр |{{ту|Финляндия}} [[Вилле Ритола]] |{{ту|Финляндия}} [[Пааво Нурми]] |{{ту|Швеция}} [[Эдвин Виде]] |- |10 000 метр |{{ту|Финляндия}} [[Пааво Нурми]] |{{ту|Финляндия}} [[Вилле Ритола]] |{{ту|Швеция}} [[Эдвин Виде]] |- |110 м кедергілермен |[[Сурет:Flag of South Africa (1928-1982).svg|22px|]] [[Сидней Аткинсон]] |{{ту|АҚШ}} [[Стефен Андерсон]] |{{ту|АҚШ}} [[Джон Колльер]] |- |400 м кедергілермен |{{ту|Ұлыбритания}} [[Дэвид Бёрли]] |{{ту|АҚШ}} [[Фрэнк Кахел]] |{{ту|АҚШ}} [[Морган Тейлор]] |- |3000 м стиплчез |{{ту|Финляндия}} [[Тойво Лоукола]] |{{ту|Финляндия}} [[Пааво Нурми]] |{{ту|Финляндия}} [[Ове Андерсен]] |- |Эстафета, 4×100 метр |{{ту|АҚШ}} [[Фрэнк Викофф]]<br>[[Джеймс Куинн]]<br>[[Чарлз Борах]]<br>[[Генри Расселл]] |{{ту|Германия}} [[Георг Ламмерс]]<br>[[Рихард Кортс]]<br>[[Хуберт Хоубен]]<br>[[Хельмут Кёрниг]] |{{ту|Ұлыбритания}} [[Джек Лондон (жеңіл атлет)|Джек Лондон]]<br>[[Уолтер Рэнджели]]<br>[[Сирил Джилл]]<br>[[Эдвард Смоуха]] |- |Эстафета, 4×400 метр |{{ту|АҚШ}} [[Джордж Бэрд]]<br>[[Фред Олдермэн]]<br>[[Эмерсон Спенсер]]<br>[[Рэймонд Барбути]] |{{ту|Германия}} [[Отто Нойман]]<br>[[Харри Шторц]]<br>[[Рихард Кребс]]<br>[[Херман Энгельхард]] |[[Сурет:Canadian Red Ensign 1921-1957 (with disc).svg|22px|]] [[Джеймс Болл]]<br>[[Стэнли Глоувер]]<br>[[Фил Эдвардс (атлет)|Фил Эдвардс]]<br>[[Александр Уилсон]] |- |Марафон |{{ту|Франция}} [[Бугера Эль-Уафи]] |{{ту|Чили}} [[Мануэль Пласа]] |{{ту|Финляндия}} [[Мартти Марттелин]] |- |Биікке секіру |{{ту|АҚШ}} [[Роберт Кинг (атлет)|Боб Кинг]] |{{ту|АҚШ}} [[Бенджамин Хеджес]] |{{ту|Франция}} [[Клод Менар (атлет)|Клод Менар]] |- |Таяқпен секіру |{{ту|АҚШ}} [[Сабин Карр]] |{{ту|АҚШ}} [[Билл Дрогемюллер]] |{{ту|АҚШ}} [[Чарлз Макджиннис]] |- |Ұзындыққа секіру |{{ту|АҚШ}} [[Эдвард Хамм]] |[[Сурет:Flag of Haiti (1820–1849, 1859–1964).svg|22px|]] [[Сильвио Катор]] |{{ту|АҚШ}} [[Альфред Бэйтс]] |- |Үш қарғып секіру |{{ту|Жапония}} [[Микио Ода]] |{{ту|АҚШ}} [[Леви Кэси]] |{{ту|Финляндия}} [[Вильхо Туулос]] |- |Ядро лақтыру |{{ту|АҚШ}} [[Джон Кук (жеңіл атлет)|Джон Кук]] |{{ту|АҚШ}} [[Херман Брикс]] |{{ту|Германия}} [[Эмиль Хиршфельд]] |- |Диск лақтыру |{{ту|АҚШ}} [[Бад Хаузер]] |{{ту|Финляндия}} [[Антеро Киви]] |{{ту|АҚШ}} [[Джеймс Корсон]] |- |Балға лақтыру |{{ту|Ирландия}} [[Пэт О'Каллаган]] |{{ту|Швеция}} [[Оссиан Скиэльд]] |{{ту|АҚШ}} [[Эдмунд Блэк]] |- |Найза лақтыру |{{ту|Швеция}} [[Эрик Лундквист]] |[[Сурет:Flag of Hungary (1915-1918, 1919-1946; 3-2 aspect ratio).svg|22px|]] [[Бела Сепеш]] |{{ту|Норвегия}} [[Олав Сунде]] |- |Онсайыс |{{ту|Финляндия}} [[Пааво Юрьёля]] |{{ту|Финляндия}} [[Акиллес Ярвинен]] |{{ту|АҚШ}} [[Джон Кеннет Доэрти]] |} ===Әйелдер=== {| class="wikitable" |- align=center |width=100 bgcolor=efefef|'''Дисциплина''' |width=200 bgcolor=gold |'''Алтын''' |width=200 bgcolor=silver|'''Күміс''' |width=200 bgcolor=cc9966|'''Қола''' |- |100 метр |{{ту|АҚШ}} [[Бетти Робинсон]] |[[Сурет:Canadian Red Ensign 1921-1957 (with disc).svg|22px|]] [[Фанни Розенфельд]] |[[Сурет:Canadian Red Ensign 1921-1957 (with disc).svg|22px|]] [[Этель Смит]] |- |800 метр |{{ту|Германия}} [[Каролина Радке]] |{{ту|Жапония}} [[Кинуэ Хитоми]] |{{ту|Швеция}} [[Инга Гентзель]] |- |Эстафета, 4×100 метр |[[Сурет:Canadian Red Ensign 1921-1957 (with disc).svg|22px|]] [[Мертле Кук]]<br>[[Этель Смит]]<br>[[Фанни Розенфельд]]<br>[[Флоренс Джейн Белл]] |{{ту|АҚШ}} [[Джессика Кросс]]<br>[[Лоретта Макнейл]]<br>[[Бетти Робинсон]]<br>[[Мэри Вошбёрн]] |{{ту|Германия}} [[Анни Хольдман]]<br>[[Хелен Юнкер]]<br>[[Роза Келльнер]]<br>[[Хелен Шмидт]] |- |Биікке секіру |[[Сурет:Canadian Red Ensign 1921-1957 (with disc).svg|22px|]] [[Этель Кэтервуд]] |{{ту|Нидерланд}} [[Каролина Гисолф]] |{{ту|АҚШ}} [[Милдред Вайли]] |- |Диск лақтыру |{{ту|Польша}} [[Халина Конопацкая]] |{{ту|АҚШ}} [[Лиллиан Копеланд]] |{{ту|Швеция}} [[Рут Сведберг]] |} == Қатысқан елдер == {| | * {{USA}} <small>(98)</small> * {{ARG}} <small>(7)</small> * {{AUS}} <small>(7)</small> * {{AUT}} <small>(4)</small> * {{BEL}} <small>(32)</small> * [[Сурет:Flag of Haiti (1820–1849, 1859–1964).svg|24px|]] [[Гаити]] <small>(2)</small> * {{GER}} <small>(62)</small> * [[Сурет:Flag of Greece (1828-1978).svg|24px|]] [[Грекия]] <small>(13)</small> * {{DEN}} <small>(10)</small> * {{NZL}} <small>(3)</small> * {{JPN}} <small>(16)</small> * {{IRL}} <small>(10)</small> * {{ESP}} <small>(10)</small> * [[Сурет:Flag of Italy (1861–1946).svg|24px|]] [[Италия]] <small>(24)</small> |width=50| |valign=top| * [[Сурет:Canadian Red Ensign 1921-1957 (with disc).svg|24px|]] [[Канада]] <small>(32)</small> * {{CUB}} <small>(1)</small> * {{LAT}} <small>(6)</small> * {{LTU}} <small>(5)</small> * {{LUX}} <small>(4)</small> * [[Сурет:Flag of Hungary (1915-1918, 1919-1946; 3-2 aspect ratio).svg|24px|]] [[Мажарстан]] <small>(26)</small> * {{MEX}} <small>(11)</small> * {{MON}} <small>(1)</small> * {{NED}} <small>(50)</small> * {{NOR}} <small>(13)</small> * [[Сурет:Flag of South Africa (1928-1982).svg|24px|]] [[Оңтүстік Африка Одағы]] <small>(9)</small> * {{POL}} <small>(15)</small> * {{POR}} <small>(3)</small> * {{ROU}} <small>(13)</small> |width=50| |valign=top| * {{TUR}} <small>(6)</small> * {{GBR}} <small>(55)</small> * [[Сурет:British Raj Red Ensign.svg|24px|]] [[Үндістан]] <small>(7)</small> * {{PHI}} <small>(2)</small> * {{FIN}} <small>(35)</small> * {{FRA}} <small>(50)</small> * {{ту|Чехия}} [[Чехословакия]] <small>(11)</small> * {{CHI}} <small>(8)</small> * {{SUI}} <small>(9)</small> * {{SWE}} <small>(29)</small> * {{EST}} <small>(4)</small> * {{YUG}} <small>(4)</small> |} {{1928 жылғы Жазғы Олимпиада ойындары}} {{Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика}} [[Санат:1928 жылғы Жазғы Олимпиада ойындары]] [[Санат:Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика]] 3blxohhl8uqaeuhoacw9r0bi7njd746 0 761390 3482844 2025-06-24T12:46:16Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 Жаңа бетте: {{өзен |атауы = |шынайы атауы = |сурет = |сурет ені = |сурет атауы = |карта = |карта ені = |карта атауы = |ұзындығы = 21 |су алабының ауданы = |су алабы = |өзендердің су алабы = |су шығ... 3482844 wikitext text/x-wiki {{өзен |атауы = |шынайы атауы = |сурет = |сурет ені = |сурет атауы = |карта = |карта ені = |карта атауы = |ұзындығы = 21 |су алабының ауданы = |су алабы = |өзендердің су алабы = |су шығыны = |өлшеу орны = |бастауы = |бастауының орны = |бастауының биіктігі = 265 |s_lat_dir = |s_lat_deg = 50|s_lat_min =41 |s_lat_sec = 30 |s_lon_dir = |s_lon_deg =66 |s_lon_min =07 |s_lon_sec = 24 |сағасы = [[Қарынсалды (өзен)|Қарынсалды]] |сағасының орны = |сағасының биіктігі = |m_lat_dir = |m_lat_deg = 50|m_lat_min =38 |m_lat_sec = 08 |m_lon_dir = |m_lon_deg =65 |m_lon_min =49 |m_lon_sec = 37 |еңістігі = |ел = {{KAZ}} |аймақ = [[Ақмола облысы]] |ортаққордағы санаты = }} '''Бұтақсай өзені''' – Торғай алабындағы өзен. [[Ақмола облысы]]ның [[Жарқайың ауданы]] жерімен ағады. Ұзындығы 21 шақырым. 6rcijwkwcb4ly3mf12my8cwb5324af7 3482845 3482844 2025-06-24T12:46:31Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 «[[Санат:Жарқайың ауданы өзендері|Жарқайың ауданы өзендері]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3482845 wikitext text/x-wiki {{өзен |атауы = |шынайы атауы = |сурет = |сурет ені = |сурет атауы = |карта = |карта ені = |карта атауы = |ұзындығы = 21 |су алабының ауданы = |су алабы = |өзендердің су алабы = |су шығыны = |өлшеу орны = |бастауы = |бастауының орны = |бастауының биіктігі = 265 |s_lat_dir = |s_lat_deg = 50|s_lat_min =41 |s_lat_sec = 30 |s_lon_dir = |s_lon_deg =66 |s_lon_min =07 |s_lon_sec = 24 |сағасы = [[Қарынсалды (өзен)|Қарынсалды]] |сағасының орны = |сағасының биіктігі = |m_lat_dir = |m_lat_deg = 50|m_lat_min =38 |m_lat_sec = 08 |m_lon_dir = |m_lon_deg =65 |m_lon_min =49 |m_lon_sec = 37 |еңістігі = |ел = {{KAZ}} |аймақ = [[Ақмола облысы]] |ортаққордағы санаты = }} '''Бұтақсай өзені''' – Торғай алабындағы өзен. [[Ақмола облысы]]ның [[Жарқайың ауданы]] жерімен ағады. Ұзындығы 21 шақырым. [[Санат:Жарқайың ауданы өзендері]] kzbjs1edsdl2giymyywrtd5vmu45698 3482847 3482845 2025-06-24T12:56:11Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 3482847 wikitext text/x-wiki {{өзен |атауы = |шынайы атауы = |сурет = |сурет ені = |сурет атауы = |карта = |карта ені = |карта атауы = |ұзындығы = 21 |су алабының ауданы = |су алабы = |өзендердің су алабы = |су шығыны = |өлшеу орны = |бастауы = |бастауының орны = |бастауының биіктігі = 265 |s_lat_dir = |s_lat_deg = 50|s_lat_min =41 |s_lat_sec = 30 |s_lon_dir = |s_lon_deg =66 |s_lon_min =07 |s_lon_sec = 24 |сағасы = [[Қарынсалды (өзен)|Қарынсалды]] |сағасының орны = |сағасының биіктігі = |m_lat_dir = |m_lat_deg = 50|m_lat_min =38 |m_lat_sec = 08 |m_lon_dir = |m_lon_deg =65 |m_lon_min =49 |m_lon_sec = 37 |еңістігі = |ел = {{KAZ}} |аймақ = [[Ақмола облысы]] |ортаққордағы санаты = }} '''Бұтақсай өзені''' – Торғай алабындағы өзен. [[Ақмола облысы]]ның [[Жарқайың ауданы]] жерімен ағады. Ұзындығы 21 шақырым. Қарынсалды аулының оңтүстігінен 10 шақырым жердегі бұлақтардан бастау алады. Өзен негізінен бастысқа қарай ағады. Қорегі жауын-шашын. Көктемде арнасы тасып-толады. Ұсақ 5-6 саласы бар. Оның көбі жаз айларында тартылып қалады. Горняк ауылынан төменде Қарынсалды өзеніне оң жағынан құяды. == Әдебиет == КСРО су ресурстары. 13 том. Орталық және Оңтүстік Қазақстан. Выпуск 1. Орталық Қазақстан / ред. К. Н. Шадских. — Л.: Гидрометеоиздат, 1965. — 168 бет {{Дереккөзсіз мақала}} [[Санат:Жарқайың ауданы өзендері]] ptjp18uk1niwymynr1dm93i5qmftha1 3482851 3482847 2025-06-24T12:58:54Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 3482851 wikitext text/x-wiki {{өзен |атауы = |шынайы атауы = |сурет = |сурет ені = |сурет атауы = |карта = |карта ені = |карта атауы = |ұзындығы = 21 |су алабының ауданы = |су алабы = |өзендердің су алабы = |су шығыны = |өлшеу орны = |бастауы = [[Қарынсалды (ауыл)|Қарынсалды аулының]] оңтүстігі |бастауының орны = |бастауының биіктігі = 265 |s_lat_dir = |s_lat_deg = 50|s_lat_min =41 |s_lat_sec = 30 |s_lon_dir = |s_lon_deg =66 |s_lon_min =07 |s_lon_sec = 24 |сағасы = [[Қарынсалды (өзен)|Қарынсалды өзені]] |сағасының орны = |сағасының биіктігі = |m_lat_dir = |m_lat_deg = 50|m_lat_min =38 |m_lat_sec = 08 |m_lon_dir = |m_lon_deg =65 |m_lon_min =49 |m_lon_sec = 37 |еңістігі = |ел = {{KAZ}} |аймақ = [[Ақмола облысы]] |ортаққордағы санаты = }} '''Бұтақсай өзені''' – Торғай алабындағы өзен. [[Ақмола облысы]]ның [[Жарқайың ауданы]] жерімен ағады. == Сипаттамасы == Ұзындығы 21 шақырым. Қарынсалды аулының оңтүстігінен 10 шақырым жердегі бұлақтардан бастау алады<ref>[https://satmaps.info/map.php?s=200k&map=m-42-07 Топографиялық карта M-42-07]</ref>. Өзен негізінен бастысқа қарай ағады. Қорегі жауын-шашын. Көктемде арнасы тасып-толады. Ұсақ 5-6 саласы бар. Оның көбі жаз айларында тартылып қалады. [[Горняк (Қостанай облысы)|Горняк]] ауылынан төменде Қарынсалды өзеніне оң жағынан құяды. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Әдебиет == КСРО су ресурстары. 13 том. Орталық және Оңтүстік Қазақстан. Выпуск 1. Орталық Қазақстан / ред. К. Н. Шадских. — Л.: Гидрометеоиздат, 1965. — 168 бет {{Дереккөзсіз мақала}} [[Санат:Жарқайың ауданы өзендері]] g0jy22hcrgpicaedli8xhkttiayfqui 3482852 3482851 2025-06-24T13:00:44Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 3482852 wikitext text/x-wiki {{өзен |атауы = Бұтақсай өзені |шынайы атауы = |сурет = |сурет ені = |сурет атауы = |карта = |карта ені = |карта атауы = |ұзындығы = 21 |су алабының ауданы = |су алабы = |өзендердің су алабы = |су шығыны = |өлшеу орны = |бастауы = [[Қарынсалды (ауыл)|Қарынсалды аулының]] оңтүстігі |бастауының орны = |бастауының биіктігі = 265 |s_lat_dir = |s_lat_deg = 50|s_lat_min =41 |s_lat_sec = 30 |s_lon_dir = |s_lon_deg =66 |s_lon_min =07 |s_lon_sec = 24 |сағасы = [[Қарынсалды (өзен)|Қарынсалды өзені]] |сағасының орны = |сағасының биіктігі = |m_lat_dir = |m_lat_deg = 50|m_lat_min =38 |m_lat_sec = 08 |m_lon_dir = |m_lon_deg =65 |m_lon_min =49 |m_lon_sec = 37 |еңістігі = |ел = {{KAZ}} |аймақ = [[Ақмола облысы]] |ортаққордағы санаты = }} '''Бұтақсай өзені''' – Торғай алабындағы өзен. [[Ақмола облысы]]ның [[Жарқайың ауданы]] жерімен ағады. == Сипаттамасы == Ұзындығы 21 шақырым. Қарынсалды аулының оңтүстігінен 10 шақырым жердегі бұлақтардан бастау алады<ref>[https://satmaps.info/map.php?s=200k&map=m-42-07 Топографиялық карта M-42-07]</ref>. Өзен негізінен бастысқа қарай ағады. Қорегі жауын-шашын. Көктемде арнасы тасып-толады. Ұсақ 5-6 саласы бар. Оның көбі жаз айларында тартылып қалады. [[Горняк (Қостанай облысы)|Горняк]] ауылынан төменде Қарынсалды өзеніне оң жағынан құяды. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Әдебиет == КСРО су ресурстары. 13 том. Орталық және Оңтүстік Қазақстан. Выпуск 1. Орталық Қазақстан / ред. К. Н. Шадских. — Л.: Гидрометеоиздат, 1965. — 168 бет {{Дереккөзсіз мақала}} [[Санат:Жарқайың ауданы өзендері]] 44jvxuuokmcm33whbp4phyaq5hvrl56 3482853 3482852 2025-06-24T13:06:06Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 3482853 wikitext text/x-wiki {{өзен |атауы = Бұтақсай өзені |шынайы атауы = |сурет = |сурет ені = |сурет атауы = |карта = |карта ені = |карта атауы = |ұзындығы = 21 |су алабының ауданы = |су алабы = |өзендердің су алабы = |су шығыны = |өлшеу орны = |бастауы = [[Қарынсалды (ауыл)|Қарынсалды аулының]] оңтүстігі |бастауының орны = |бастауының биіктігі = 265 |s_lat_dir = |s_lat_deg = 50|s_lat_min =41 |s_lat_sec = 30 |s_lon_dir = |s_lon_deg =66 |s_lon_min =07 |s_lon_sec = 24 |сағасы = [[Қарынсалды (өзен)|Қарынсалды өзені]] |сағасының орны = |сағасының биіктігі = |m_lat_dir = |m_lat_deg = 50|m_lat_min =38 |m_lat_sec = 08 |m_lon_dir = |m_lon_deg =65 |m_lon_min =49 |m_lon_sec = 37 |еңістігі = |ел = {{KAZ}} |аймақ = [[Ақмола облысы]] |ортаққордағы санаты = }} '''Бұтақсай өзені''' – Торғай алабындағы өзен. [[Ақмола облысы]]ның [[Жарқайың ауданы|Жарқайың ауданы,]] [[Тасты ауылдық округі (Қостанай облысы)|Тасты ауылдық округі]] жерімен ағады. Ұзындығы 21 шақырым. == Сипаттамасы == Қарынсалды аулының оңтүстігінен 10 шақырым жердегі бұлақтардан бастау алады<ref>[https://satmaps.info/map.php?s=200k&map=m-42-07 Топографиялық карта M-42-07]</ref>. Өзен негізінен бастысқа қарай ағады. Қорегі жауын-шашын. Көктемде арнасы тасып-толады. Ұсақ 5-6 саласы бар. Оның көбі жаз айларында тартылып қалады. [[Горняк (Қостанай облысы)|Горняк]] ауылынан төменде Қарынсалды өзеніне оң жағынан құяды. Суы егін және мал шаруашылығына пайдаланылады. Кеңес дәуірінде Қарынсалды кеңшарының егіс даласындағы бригадаларының №1 бекеті Бұтақсай өзенінің жағасында орналасты. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Әдебиет == КСРО су ресурстары. 13 том. Орталық және Оңтүстік Қазақстан. Выпуск 1. Орталық Қазақстан / ред. К. Н. Шадских. — Л.: Гидрометеоиздат, 1965. — 168 бет {{Дереккөзсіз мақала}} [[Санат:Жарқайың ауданы өзендері]] m3k3408v08v4stg0qnohwy44ijzg9z4 3482855 3482853 2025-06-24T13:07:34Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 3482855 wikitext text/x-wiki {{өзен |атауы = Бұтақсай өзені |шынайы атауы = |сурет = |сурет ені = |сурет атауы = |карта = |карта ені = |карта атауы = |ұзындығы = 21 |су алабының ауданы = |су алабы = |өзендердің су алабы = |су шығыны = |өлшеу орны = |бастауы = [[Қарынсалды (ауыл)|Қарынсалды аулының]] оңтүстігі |бастауының орны = |бастауының биіктігі = 265 |s_lat_dir = |s_lat_deg = 50|s_lat_min =41 |s_lat_sec = 30 |s_lon_dir = |s_lon_deg =66 |s_lon_min =07 |s_lon_sec = 24 |сағасы = [[Қарынсалды (өзен)|Қарынсалды өзені]] |сағасының орны = |сағасының биіктігі = |m_lat_dir = |m_lat_deg = 50|m_lat_min =38 |m_lat_sec = 08 |m_lon_dir = |m_lon_deg =65 |m_lon_min =49 |m_lon_sec = 37 |еңістігі = |ел = {{KAZ}} |аймақ = [[Ақмола облысы]] |ортаққордағы санаты = }} '''Бұтақсай өзені''' – Торғай алабындағы өзен. [[Ақмола облысы]]ның [[Жарқайың ауданы|Жарқайың ауданы,]] [[Тасты ауылдық округі (Қостанай облысы)|Тасты ауылдық округі]] жерімен ағады. Ұзындығы 21 шақырым. == Сипаттамасы == [[Қарынсалды (ауыл)|Қарынсалды]] аулының оңтүстігінен 10 шақырым жердегі бұлақтардан бастау алады<ref>[https://satmaps.info/map.php?s=200k&map=m-42-07 Топографиялық карта M-42-07]</ref>. Өзен негізінен бастысқа қарай ағады. Арнасы тар, кей жерлері 7-8 метрге жетеді. Қорегі жауын-шашын. Көктемде арнасы тасып-толады. Ұсақ 5-6 саласы бар. Оның көбі жаз айларында тартылып қалады. [[Горняк (Қостанай облысы)|Горняк]] ауылынан төменде Қарынсалды өзеніне оң жағынан құяды. Суы егін және мал шаруашылығына пайдаланылады. Кеңес дәуірінде Қарынсалды кеңшарының егіс даласындағы бригадаларының №1 бекеті Бұтақсай өзенінің жағасында орналасты. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Әдебиет == КСРО су ресурстары. 13 том. Орталық және Оңтүстік Қазақстан. Выпуск 1. Орталық Қазақстан / ред. К. Н. Шадских. — Л.: Гидрометеоиздат, 1965. — 168 бет {{Дереккөзсіз мақала}} [[Санат:Жарқайың ауданы өзендері]] 2ubt693b3qntq9t0fpt4joiv8pabr8b 3482856 3482855 2025-06-24T13:08:36Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 3482856 wikitext text/x-wiki {{өзен |атауы = Бұтақсай өзені |шынайы атауы = |сурет = |сурет ені = |сурет атауы = |карта = |карта ені = |карта атауы = |ұзындығы = 21 |су алабының ауданы = |су алабы = |өзендердің су алабы = |су шығыны = |өлшеу орны = |бастауы = [[Қарынсалды (ауыл)|Қарынсалды аулының]] оңтүстігі |бастауының орны = |бастауының биіктігі = 265 |s_lat_dir = |s_lat_deg = 50|s_lat_min =41 |s_lat_sec = 30 |s_lon_dir = |s_lon_deg =66 |s_lon_min =07 |s_lon_sec = 24 |сағасы = [[Қарынсалды (өзен)|Қарынсалды өзені]] |сағасының орны = |сағасының биіктігі = |m_lat_dir = |m_lat_deg = 50|m_lat_min =38 |m_lat_sec = 08 |m_lon_dir = |m_lon_deg =65 |m_lon_min =49 |m_lon_sec = 37 |еңістігі = |ел = {{KAZ}} |аймақ = [[Ақмола облысы]] |ортаққордағы санаты = }} '''Бұтақсай өзені''' – Торғай алабындағы өзен. [[Ақмола облысы]]ның [[Жарқайың ауданы|Жарқайың ауданы,]] [[Тасты ауылдық округі (Қостанай облысы)|Тасты ауылдық округі]] жерімен ағады. Ұзындығы 21 шақырым. == Сипаттамасы == [[Қарынсалды (ауыл)|Қарынсалды]] аулының оңтүстігінен 10 шақырым жердегі бұлақтардан бастау алады<ref>[https://satmaps.info/map.php?s=200k&map=m-42-07 Топографиялық карта M-42-07]</ref>. Өзен негізінен бастысқа қарай ағады. Арнасы тар, кей жерлері 7-8 метрге жетеді. Жағалауы шалғынды, бұталар, шөптесін өсімдіктер өседі. Қорегі жауын-шашын. Көктемде арнасы тасып-толады. Ұсақ 5-6 саласы бар. Оның көбі жаз айларында тартылып қалады. [[Горняк (Қостанай облысы)|Горняк]] ауылынан төменде Қарынсалды өзеніне оң жағынан құяды. Суы егін және мал шаруашылығына пайдаланылады. Кеңес дәуірінде Қарынсалды кеңшарының егіс даласындағы бригадаларының №1 бекеті Бұтақсай өзенінің жағасында орналасты. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Әдебиет == КСРО су ресурстары. 13 том. Орталық және Оңтүстік Қазақстан. Выпуск 1. Орталық Қазақстан / ред. К. Н. Шадских. — Л.: Гидрометеоиздат, 1965. — 168 бет {{Дереккөзсіз мақала}} [[Санат:Жарқайың ауданы өзендері]] 2tbtlxc5b8j875lx4wtqcgs6qb1xftz 3482857 3482856 2025-06-24T13:11:27Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 3482857 wikitext text/x-wiki {{өзен |атауы = Бұтақсай өзені |шынайы атауы = |сурет = |сурет ені = |сурет атауы = |карта = |карта ені = |карта атауы = |ұзындығы = 21 |су алабының ауданы = |су алабы = |өзендердің су алабы = |су шығыны = |өлшеу орны = |бастауы = [[Қарынсалды (ауыл)|Қарынсалды аулының]] оңтүстігі |бастауының орны = |бастауының биіктігі = 265 |s_lat_dir = |s_lat_deg = 50|s_lat_min =41 |s_lat_sec = 30 |s_lon_dir = |s_lon_deg =66 |s_lon_min =07 |s_lon_sec = 24 |сағасы = [[Қарынсалды (өзен)|Қарынсалды өзені]] |сағасының орны = |сағасының биіктігі = |m_lat_dir = |m_lat_deg = 50|m_lat_min =38 |m_lat_sec = 08 |m_lon_dir = |m_lon_deg =65 |m_lon_min =49 |m_lon_sec = 37 |еңістігі = |ел = {{KAZ}} |аймақ = [[Ақмола облысы]] |ортаққордағы санаты = }} '''Бұтақсай өзені''' – Торғай алабындағы өзен. [[Ақмола облысы]]ның [[Жарқайың ауданы|Жарқайың ауданы,]] [[Тасты ауылдық округі (Қостанай облысы)|Тасты ауылдық округі]] жерімен ағады. Ұзындығы 21 шақырым. == Сипаттамасы == [[Қарынсалды (ауыл)|Қарынсалды]] аулының оңтүстігінен 10 шақырым жердегі бұлақтардан бастау алады<ref>[https://satmaps.info/map.php?s=200k&map=m-42-07 Топографиялық карта M-42-07]</ref>. Өзен негізінен бастысқа қарай ағады. Арнасы тар, кей жерлері 7-8 метрге жетеді. Жағалауы шалғынды, бұталар, шөптесін өсімдіктер өседі. Қорегі жауын-шашын. Көктемде арнасы тасып-толады. Төменгі ағысында Қарынсалдығы қатынайтын автомобил жолын кесіп өтеді. [[Горняк (Қостанай облысы)|Горняк]] ауылынан төменде Қарынсалды өзеніне оң жағынан құяды. Суы егін және мал шаруашылығына пайдаланылады. Ұсақ 5-6 саласы бар. Оның көбі жаз айларында тартылып қалады. Кеңес дәуірінде Қарынсалды кеңшарының егіс даласындағы бригадаларының №1 бекеті Бұтақсай өзенінің жағасында орналасты. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Әдебиет == КСРО су ресурстары. 13 том. Орталық және Оңтүстік Қазақстан. Выпуск 1. Орталық Қазақстан / ред. К. Н. Шадских. — Л.: Гидрометеоиздат, 1965. — 168 бет {{Дереккөзсіз мақала}} [[Санат:Жарқайың ауданы өзендері]] hk4qwhgelhkabqt58twuafgirtpzwlo 3482858 3482857 2025-06-24T13:11:56Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 3482858 wikitext text/x-wiki {{өзен |атауы = Бұтақсай өзені |шынайы атауы = |сурет = |сурет ені = |сурет атауы = |карта = |карта ені = |карта атауы = |ұзындығы = 21 |су алабының ауданы = |су алабы = |өзендердің су алабы = |су шығыны = |өлшеу орны = |бастауы = [[Қарынсалды (ауыл)|Қарынсалды аулының]] оңтүстігі |бастауының орны = |бастауының биіктігі = 265 |s_lat_dir = |s_lat_deg = 50|s_lat_min =41 |s_lat_sec = 30 |s_lon_dir = |s_lon_deg =66 |s_lon_min =07 |s_lon_sec = 24 |сағасы = [[Қарынсалды (өзен)|Қарынсалды өзені]] |сағасының орны = |сағасының биіктігі = |m_lat_dir = |m_lat_deg = 50|m_lat_min =38 |m_lat_sec = 08 |m_lon_dir = |m_lon_deg =65 |m_lon_min =49 |m_lon_sec = 37 |еңістігі = |ел = {{KAZ}} |аймақ = [[Ақмола облысы]] |ортаққордағы санаты = }} '''Бұтақсай өзені''' – Торғай алабындағы өзен. [[Ақмола облысы]]ның [[Жарқайың ауданы|Жарқайың ауданы,]] [[Тасты ауылдық округі (Қостанай облысы)|Тасты ауылдық округі]] жерімен ағады. Ұзындығы 21 шақырым. [[Қарынсалды (ауыл)|Қарынсалды]] аулының оңтүстігінен 10 шақырым жердегі бұлақтардан бастау алады<ref>[https://satmaps.info/map.php?s=200k&map=m-42-07 Топографиялық карта M-42-07]</ref>. Өзен негізінен бастысқа қарай ағады. Арнасы тар, кей жерлері 7-8 метрге жетеді. Жағалауы шалғынды, бұталар, шөптесін өсімдіктер өседі. Қорегі жауын-шашын. Көктемде арнасы тасып-толады. Төменгі ағысында Қарынсалдығы қатынайтын автомобил жолын кесіп өтеді. [[Горняк (Қостанай облысы)|Горняк]] ауылынан төменде Қарынсалды өзеніне оң жағынан құяды. Суы егін және мал шаруашылығына пайдаланылады. Ұсақ 5-6 саласы бар. Оның көбі жаз айларында тартылып қалады. Кеңес дәуірінде Қарынсалды кеңшарының егіс даласындағы бригадаларының №1 бекеті Бұтақсай өзенінің жағасында орналасты. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Әдебиет == КСРО су ресурстары. 13 том. Орталық және Оңтүстік Қазақстан. Выпуск 1. Орталық Қазақстан / ред. К. Н. Шадских. — Л.: Гидрометеоиздат, 1965. — 168 бет [[Санат:Жарқайың ауданы өзендері]] n1m31a8jx374wb1vcvcjf63thxpzaq6 3482859 3482858 2025-06-24T13:12:19Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 3482859 wikitext text/x-wiki {{өзен |атауы = Бұтақсай өзені |шынайы атауы = |сурет = |сурет ені = |сурет атауы = |карта = |карта ені = |карта атауы = |ұзындығы = 21 |су алабының ауданы = |су алабы = |өзендердің су алабы = |су шығыны = |өлшеу орны = |бастауы = [[Қарынсалды (ауыл)|Қарынсалды аулының]] оңтүстігі |бастауының орны = |бастауының биіктігі = 265 |s_lat_dir = |s_lat_deg = 50|s_lat_min =41 |s_lat_sec = 30 |s_lon_dir = |s_lon_deg =66 |s_lon_min =07 |s_lon_sec = 24 |сағасы = [[Қарынсалды (өзен)|Қарынсалды өзені]] |сағасының орны = |сағасының биіктігі = |m_lat_dir = |m_lat_deg = 50|m_lat_min =38 |m_lat_sec = 08 |m_lon_dir = |m_lon_deg =65 |m_lon_min =49 |m_lon_sec = 37 |еңістігі = |ел = {{KAZ}} |аймақ = [[Ақмола облысы]] |ортаққордағы санаты = }} '''Бұтақсай өзені''' – Торғай алабындағы өзен. [[Ақмола облысы]]ның [[Жарқайың ауданы|Жарқайың ауданы,]] [[Тасты ауылдық округі (Қостанай облысы)|Тасты ауылдық округі]] жерімен ағады. Ұзындығы 21 шақырым. [[Қарынсалды (ауыл)|Қарынсалды]] аулының оңтүстігінен 10 шақырым жердегі бұлақтардан бастау алады<ref>[https://satmaps.info/map.php?s=200k&map=m-42-07 Топографиялық карта M-42-07]</ref>. Өзен негізінен бастысқа қарай ағады. Арнасы тар, кей жерлері 7-8 метрге жетеді. Жағалауы шалғынды, бұталар, шөптесін өсімдіктер өседі. Қорегі жауын-шашын. Көктемде арнасы тасып-толады. Төменгі ағысында Қарынсалдыға қатынайтын автомобил жолын кесіп өтеді. [[Горняк (Қостанай облысы)|Горняк]] ауылынан төменде Қарынсалды өзеніне оң жағынан құяды. Суы егін және мал шаруашылығына пайдаланылады. Ұсақ 5-6 саласы бар. Оның көбі жаз айларында тартылып қалады. Кеңес дәуірінде Қарынсалды кеңшарының егіс даласындағы бригадаларының №1 бекеті Бұтақсай өзенінің жағасында орналасты. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Әдебиет == КСРО су ресурстары. 13 том. Орталық және Оңтүстік Қазақстан. Выпуск 1. Орталық Қазақстан / ред. К. Н. Шадских. — Л.: Гидрометеоиздат, 1965. — 168 бет [[Санат:Жарқайың ауданы өзендері]] 4avwwn8oqbdzmwfljjj91e9waygl2b4 3482860 3482859 2025-06-24T13:13:11Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 /* Әдебиет */ 3482860 wikitext text/x-wiki {{өзен |атауы = Бұтақсай өзені |шынайы атауы = |сурет = |сурет ені = |сурет атауы = |карта = |карта ені = |карта атауы = |ұзындығы = 21 |су алабының ауданы = |су алабы = |өзендердің су алабы = |су шығыны = |өлшеу орны = |бастауы = [[Қарынсалды (ауыл)|Қарынсалды аулының]] оңтүстігі |бастауының орны = |бастауының биіктігі = 265 |s_lat_dir = |s_lat_deg = 50|s_lat_min =41 |s_lat_sec = 30 |s_lon_dir = |s_lon_deg =66 |s_lon_min =07 |s_lon_sec = 24 |сағасы = [[Қарынсалды (өзен)|Қарынсалды өзені]] |сағасының орны = |сағасының биіктігі = |m_lat_dir = |m_lat_deg = 50|m_lat_min =38 |m_lat_sec = 08 |m_lon_dir = |m_lon_deg =65 |m_lon_min =49 |m_lon_sec = 37 |еңістігі = |ел = {{KAZ}} |аймақ = [[Ақмола облысы]] |ортаққордағы санаты = }} '''Бұтақсай өзені''' – Торғай алабындағы өзен. [[Ақмола облысы]]ның [[Жарқайың ауданы|Жарқайың ауданы,]] [[Тасты ауылдық округі (Қостанай облысы)|Тасты ауылдық округі]] жерімен ағады. Ұзындығы 21 шақырым. [[Қарынсалды (ауыл)|Қарынсалды]] аулының оңтүстігінен 10 шақырым жердегі бұлақтардан бастау алады<ref>[https://satmaps.info/map.php?s=200k&map=m-42-07 Топографиялық карта M-42-07]</ref>. Өзен негізінен бастысқа қарай ағады. Арнасы тар, кей жерлері 7-8 метрге жетеді. Жағалауы шалғынды, бұталар, шөптесін өсімдіктер өседі. Қорегі жауын-шашын. Көктемде арнасы тасып-толады. Төменгі ағысында Қарынсалдыға қатынайтын автомобил жолын кесіп өтеді. [[Горняк (Қостанай облысы)|Горняк]] ауылынан төменде Қарынсалды өзеніне оң жағынан құяды. Суы егін және мал шаруашылығына пайдаланылады. Ұсақ 5-6 саласы бар. Оның көбі жаз айларында тартылып қалады. Кеңес дәуірінде Қарынсалды кеңшарының егіс даласындағы бригадаларының №1 бекеті Бұтақсай өзенінің жағасында орналасты. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Әдебиет == * КСРО су ресурстары. 13 том. Орталық және Оңтүстік Қазақстан. Выпуск 1. Орталық Қазақстан / ред. К. Н. Шадских. — Л.: Гидрометеоиздат, 1965. — 168 бет {{Бастама}} [[Санат:Жарқайың ауданы өзендері]] ce4i9yprptj1kmlwf86dttw6o3au2fq 3482861 3482860 2025-06-24T13:13:35Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 /* Дереккөздер */ 3482861 wikitext text/x-wiki {{өзен |атауы = Бұтақсай өзені |шынайы атауы = |сурет = |сурет ені = |сурет атауы = |карта = |карта ені = |карта атауы = |ұзындығы = 21 |су алабының ауданы = |су алабы = |өзендердің су алабы = |су шығыны = |өлшеу орны = |бастауы = [[Қарынсалды (ауыл)|Қарынсалды аулының]] оңтүстігі |бастауының орны = |бастауының биіктігі = 265 |s_lat_dir = |s_lat_deg = 50|s_lat_min =41 |s_lat_sec = 30 |s_lon_dir = |s_lon_deg =66 |s_lon_min =07 |s_lon_sec = 24 |сағасы = [[Қарынсалды (өзен)|Қарынсалды өзені]] |сағасының орны = |сағасының биіктігі = |m_lat_dir = |m_lat_deg = 50|m_lat_min =38 |m_lat_sec = 08 |m_lon_dir = |m_lon_deg =65 |m_lon_min =49 |m_lon_sec = 37 |еңістігі = |ел = {{KAZ}} |аймақ = [[Ақмола облысы]] |ортаққордағы санаты = }} '''Бұтақсай өзені''' – Торғай алабындағы өзен. [[Ақмола облысы]]ның [[Жарқайың ауданы|Жарқайың ауданы,]] [[Тасты ауылдық округі (Қостанай облысы)|Тасты ауылдық округі]] жерімен ағады. Ұзындығы 21 шақырым. [[Қарынсалды (ауыл)|Қарынсалды]] аулының оңтүстігінен 10 шақырым жердегі бұлақтардан бастау алады<ref>[https://satmaps.info/map.php?s=200k&map=m-42-07 Топографиялық карта M-42-07]</ref>. Өзен негізінен бастысқа қарай ағады. Арнасы тар, кей жерлері 7-8 метрге жетеді. Жағалауы шалғынды, бұталар, шөптесін өсімдіктер өседі. Қорегі жауын-шашын. Көктемде арнасы тасып-толады. Төменгі ағысында Қарынсалдыға қатынайтын автомобил жолын кесіп өтеді. [[Горняк (Қостанай облысы)|Горняк]] ауылынан төменде Қарынсалды өзеніне оң жағынан құяды. Суы егін және мал шаруашылығына пайдаланылады. Ұсақ 5-6 саласы бар. Оның көбі жаз айларында тартылып қалады. Кеңес дәуірінде Қарынсалды кеңшарының егіс даласындағы бригадаларының №1 бекеті Бұтақсай өзенінің жағасында орналасты. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Әдебиет == * КСРО су ресурстары. 13 том. Орталық және Оңтүстік Қазақстан. 1 шығарылым. Орталық Қазақстан / ред. К. Н. Шадских. — Л.: Гидрометеоиздат, 1965. — 168 бет {{Бастама}} [[Санат:Жарқайың ауданы өзендері]] 39cmj15dv6u4jz0oefko3w2oq3iva0u 3482862 3482861 2025-06-24T13:16:40Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 3482862 wikitext text/x-wiki {{өзен |атауы = Бұтақсай өзені |шынайы атауы = |сурет = |сурет ені = |сурет атауы = |карта = |карта ені = |карта атауы = |ұзындығы = 21 |су алабының ауданы = |су алабы = |өзендердің су алабы = |су шығыны = |өлшеу орны = |бастауы = [[Қарынсалды (ауыл)|Қарынсалды аулының]] оңтүстігі |бастауының орны = |бастауының биіктігі = 265 |s_lat_dir = |s_lat_deg = 50|s_lat_min =41 |s_lat_sec = 30 |s_lon_dir = |s_lon_deg =66 |s_lon_min =07 |s_lon_sec = 24 |сағасы = [[Қарынсалды (өзен)|Қарынсалды өзені]] |сағасының орны = |сағасының биіктігі = |m_lat_dir = |m_lat_deg = 50|m_lat_min =38 |m_lat_sec = 08 |m_lon_dir = |m_lon_deg =65 |m_lon_min =49 |m_lon_sec = 37 |еңістігі = |ел = {{KAZ}} |аймақ = [[Ақмола облысы]] |ортаққордағы санаты = }} '''Бұтақсай өзені''' – Торғай алабындағы өзен. [[Ақмола облысы]]ның [[Жарқайың ауданы|Жарқайың ауданы,]] [[Тасты ауылдық округі (Қостанай облысы)|Тасты ауылдық округі]] жерімен ағады. Ұзындығы 21 шақырым. [[Қарынсалды (ауыл)|Қарынсалды]] аулының оңтүстігінен 10 шақырым жердегі бұлақтардан бастау алады<ref>[https://satmaps.info/map.php?s=200k&map=m-42-07 Топографиялық карта M-42-07]</ref>. Бастауының биіктігі — теңіз деңгейінен 265 метр. Өзен негізінен бастысқа қарай ағады. Арнасы тар, кей жерлері 7-8 метрге жетеді. Жағалауы шалғынды, бұталар, шөптесін өсімдіктер өседі. Қорегі жауын-шашын. Көктемде арнасы тасып-толады. Төменгі ағысында Қарынсалдыға қатынайтын автомобил жолын кесіп өтеді. [[Горняк (Қостанай облысы)|Горняк]] ауылынан төменде Қарынсалды өзеніне оң жағынан құяды. Сағасының биіктігі — 173 метр. == Салалары == Ұсақ 5-6 саласы бар. Оның көбі жаз айларында тартылып қалады. == Маңыздылығы == Суы егін және мал шаруашылығына пайдаланылады. Кеңес дәуірінде Қарынсалды кеңшарының егіс даласындағы бригадаларының №1 бекеті Бұтақсай өзенінің жағасында орналасты. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Әдебиет == * КСРО су ресурстары. 13 том. Орталық және Оңтүстік Қазақстан. 1 шығарылым. Орталық Қазақстан / ред. К. Н. Шадских. — Л.: Гидрометеоиздат, 1965. — 168 бет {{Бастама}} [[Санат:Жарқайың ауданы өзендері]] 5acbyyhid9w5ezzrh4mofh4cm1m7k6h 3482874 3482862 2025-06-24T13:56:59Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 3482874 wikitext text/x-wiki {{өзен |атауы = Бұтақсай өзені |шынайы атауы = |сурет = |сурет ені = |сурет атауы = |карта = |карта ені = |карта атауы = |ұзындығы = 21 |су алабының ауданы = |су алабы = |өзендердің су алабы = |су шығыны = |өлшеу орны = |бастауы = [[Қарынсалды (ауыл)|Қарынсалды аулының]] оңтүстігі |бастауының орны = |бастауының биіктігі = 265 |s_lat_dir = |s_lat_deg = 50|s_lat_min =41 |s_lat_sec = 30 |s_lon_dir = |s_lon_deg =66 |s_lon_min =07 |s_lon_sec = 24 |сағасы = [[Қарынсалды (өзен)|Қарынсалды өзені]] |сағасының орны = |сағасының биіктігі = |m_lat_dir = |m_lat_deg = 50|m_lat_min =38 |m_lat_sec = 08 |m_lon_dir = |m_lon_deg =65 |m_lon_min =49 |m_lon_sec = 37 |еңістігі = |ел = {{KAZ}} |аймақ = [[Ақмола облысы]] |ортаққордағы санаты = }} '''Бұтақсай өзені''' – Торғай алабындағы өзен. [[Ақмола облысы]]ның [[Жарқайың ауданы|Жарқайың ауданы,]] [[Тасты ауылдық округі (Қостанай облысы)|Тасты ауылдық округі]] жерімен ағады. Ұзындығы 21 шақырым. [[Қарынсалды (ауыл)|Қарынсалды]] аулының оңтүстігінен 10 шақырым жердегі бұлақтардан бастау алады<ref>[https://satmaps.info/map.php?s=200k&map=m-42-07 Топографиялық карта M-42-07]</ref>. Бастауының биіктігі — теңіз деңгейінен 265 метр. Өзен негізінен бастысқа қарай ағады. Арнасы тар, кей жерлері 7-8 метрге жетеді. Жағалауы шалғынды, бұталар, шөптесін өсімдіктер өседі. Қорегі жауын-шашын. Көктемде арнасы тасып-толады. Төменгі ағысында Қарынсалдыға қатынайтын автомобил жолын кесіп өтеді. [[Горняк (Қостанай облысы)|Горняк]] ауылынан төменде Қарынсалды өзеніне оң жағынан құяды. Сағасының биіктігі — 173 метр. Ұсақ 5-6 саласы бар. Оның көбі жаз айларында тартылып қалады. Суы егін және мал шаруашылығына пайдаланылады. Кеңес дәуірінде Қарынсалды кеңшарының егіс даласындағы бригадаларының №1 бекеті Бұтақсай өзенінің жағасында орналасты. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Әдебиет == * КСРО су ресурстары. 13 том. Орталық және Оңтүстік Қазақстан. 1 шығарылым. Орталық Қазақстан / ред. К. Н. Шадских. — Л.: Гидрометеоиздат, 1965. — 168 бет {{Бастама}} [[Санат:Жарқайың ауданы өзендері]] 984r23dud16tnhypra9levu9wlxubm9 0 761391 3482849 2025-06-24T12:57:02Z 1nter pares 146705 1nter pares [[Авиациялық апат]] бетін [[Әуе апаты]] бетіне жылжытты 3482849 wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Әуе апаты]] nv9rc7ohadhynck14ygqp09yjc1mne2 3 761392 3482866 2025-06-24T13:22:23Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3482866 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Ali arrowl}} -- [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 18:22, 2025 ж. маусымның 24 (+05) 8tee7oe3rwagt06iqw0od4qofug0yu8 3 761393 3482870 2025-06-24T13:48:49Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3482870 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Қайрат Нұрболат КНК}} -- [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:48, 2025 ж. маусымның 24 (+05) 3vsfmp51ohhbrcp6hcl49vkc6mxhr8t 3482872 3482870 2025-06-24T13:54:42Z Қайрат Нұрболат КНК 169402 Мәлімет қостым. 3482872 wikitext text/x-wiki Қайрат Нұрболат Қайратұлы. Әнші, Ақын, ҚР Мәдениет және Өнер саласының үздігі. Қайрат Нұрболат Қайратұлы 2003 жылы 30-шы Маусымда Қызылорда облысында дүниеге келген. 2018 жылы, Қызылорда қаласындағы Қазақ Гуманитарлық Заң және технологиялық жоғары Колледжінде Заңгер мамандығында оқыған. Колледж қабырғасында жүріп түрлі сайыстарға қатысып жүлделі орын алып танылған. Өнерге деген қызығушылығы одан сайын арта түсіп, бала арманына жетті. 2024 жылы, «СЕЗІМІМДІ СЕЗБЕЙ ЖҮРСІҢ СЕН НЕГЕ» атты кітабын жарыққа шығарды. 2024 жылы, Желтоқсанда өзі оқыған Колледжде жеке шығармашылық кешін өткізді. 2025 жылы Наурыз айында, ҚР Мәдениет және Өнер саласының үздігі төсбелгісімен мараппатталды. Алдағы уақытта, «КЕУДЕМДІ КЕРНЕГЕНДЕ КЕРІМ СЕЗІМ» атты кітабын шығарады. oanv94mfrxedkty24804c8a62upbw1m 3482876 3482872 2025-06-24T14:02:30Z 1nter pares 146705 [[Special:Contributions/Қайрат Нұрболат КНК|Қайрат Нұрболат КНК]] ([[User talk:Қайрат Нұрболат КНК|т]]) өңдемелерінен [[User:New user message|New user message]] соңғы нұсқасына қайтарды 3482870 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Қайрат Нұрболат КНК}} -- [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:48, 2025 ж. маусымның 24 (+05) 3vsfmp51ohhbrcp6hcl49vkc6mxhr8t 3 761394 3482877 2025-06-24T14:03:18Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3482877 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=JustRandomThai}} -- ''<span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span>'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 19:03, 2025 ж. маусымның 24 (+05) psoxel9agphbr2gz47tpbr88xvqzmw1 0 761395 3482880 2025-06-24T14:05:49Z Casserium 68287 Жаңа бетте: {{Мемлекеттік қайраткер | түс = | Қазақша есімі = Раушан Жаңабергенқызы Қажыбаева | Шынайы есімі = | Суреті = | Сурет ені = | Атауы = | Титулы = Қазақстан Республикасы Президентінің телерадиокешені|Қазақстан Рес... 3482880 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | түс = | Қазақша есімі = Раушан Жаңабергенқызы Қажыбаева | Шынайы есімі = | Суреті = | Сурет ені = | Атауы = | Титулы = [[Қазақстан Республикасы Президентінің телерадиокешені|Қазақстан Республикасы Президенті телерадиокешенінің]] директоры | Ту = Flag of Kazakhstan.svg | Ту2 = ТелерадиокомплексПрезидентаРК.png | Басқара бастады = 27 тамыз 2019 жылдан бері | Басқаруын аяқтады = | Ізашары = [[Ерлан Халижанұлы Бекхожин|Ерлан Бекхожин]] | Ізбасары = | Туған күні = 3.10.1978 | Туған жері = [[Есіл (қала)|Есіл]], [[Торғай облысы (Қазақстан)|Торғай облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Діні = | Әкесі = | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = 3 | Партиясы = | Білімі = [[Еуразия ұлттық университеті|Л.Н. Гумилёв атындағы Еуразия университеті]] (1999) | Мамандығы = журналист | Қолтаңбасы = | Сайты = | Commons = | Марапаттары = {{Қатар |{{Құрмет ордені}} |{{Парасат ордені}} }} }} '''Раушан Жаңабергенқызы Қажыбаева''' ([[3 қазан]] [[1978 жыл]], [[Есіл (қала)|Есіл]] қаласы) — қазақстандық журналист, 2019 жылдан бастап [[Қазақстан Республикасы Президентінің телерадиокешені|Президент телерадиокешенінің]] директоры. == Өмірбаяны == Раушан Қажыбаева 1978 жылғы 3 қазанда бұрынғы [[Торғай облысы (Қазақстан)|Торғай облысының]] [[Есіл (қала)|Есіл]] қаласында дүниеге келген. 1999 жылы [[Еуразия ұлттық университеті|Л.Н. Гумилёв атындағы Еуразия университетін]] журналист мамандығы бойынша тәмамдаған. 2021 жылы Швейцариядағы халықаралық бизнес мектебінде адам ресурстарын басқару бойынша Advanced Studies магистрі дәрежесін алған. Еңбек жолын 1999 жылы [[КТК (телеарна)|КТК]] арнасының саяси шолушысы болып бастаған. Кейін 2007 жылға дейін «Казахстан - ТРЦ Астана» компаниясында ақпараттық сараптамалық бағдарламалар дирекциясы директорының орынбасары, орыс редакциясының бас редакторы болып жұмыс істеген. 2007—2008 жылдары Парламент Сенатының төрағасы [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаевтың]] кеңесшісі, 2008—2012 жылдары Сенаттың баспасөз хатшысы болды. 2012—2014 жылдары Премьер-министр [[Серік Нығметұлы Ахметов|Серік Ахметовтің]] баспасөз қызметінің басшысы және баспасөз хатшысы болды. 2014 жылы Қорғаныс министрлігінің Бұқаралық ақпарат құралдарымен жұмыс департаментінің басшысы болып қызмет атқарды. 2014—2016 жылдары [[Қазақстан темір жолы]]ның Қоғаммен байланыс департаментінің директоры, 2016—2019 жылдары Премьер-министрдің бірінші орынбасары және 2019 жылы Премьер-министр болған [[Асқар Ұзақбайұлы Мамин|Асқар Маминнің]] кеңесшісі лауазымдарын атқарды. 2019 жылы тамыз айында Қазақстан Республикасы Президенті телерадиокешенінің бас директоры болып тағайындалды.<ref>[https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=31268557 Кажибаева Раушан Жанабергеновна (персональная справка)]</ref> == Марапаттары == 8 медальмен, оның ішінде «Ерен еңбегі үшін» медалімен марапатталған. «Құрмет» және «Парасат» орденінің иегері. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан журналистері]] [[Санат:Еуразия ұлттық университеті түлектері]] aiv8sa039af9739d89741cenri2ji5u 15 761396 3482884 2025-06-24T15:25:19Z Чаховіч Уладзіслаў 8262 Жаңа бетте: @[[Удзельнік:J-ka Zadzvinski|J-ka Zadzvinski]], нейкая назва ў катэгорыі не зусім адпаведнага фармату <!-- напішыце мне ў сігнал dedded.07 Калі прачытаеце, выдаліце маё паведамленне тут --> --~~~~ 3482884 wikitext text/x-wiki @[[Удзельнік:J-ka Zadzvinski|J-ka Zadzvinski]], нейкая назва ў катэгорыі не зусім адпаведнага фармату <!-- напішыце мне ў сігнал dedded.07 Калі прачытаеце, выдаліце маё паведамленне тут --> --[[Қатысушы:Чаховіч Уладзіслаў|Чаховіч Уладзіслаў]] ([[Қатысушы талқылауы:Чаховіч Уладзіслаў|талқылау]]) 20:25, 2025 ж. маусымның 24 (+05) s8cqefrctm7y3j3lveiatdnwd6mcav9 0 761397 3482896 2025-06-24T16:06:40Z Ерден Карсыбеков 3744 Жаңа бетте: [[Сурет:StadeolympiqueColombesJO1924.jpg|нобай|300px|[[Коломб]]тағы [[Ив дю Мануар|Олимпиялық стадион]], Париж маңайы]] [[1924 жылғы Жазғы Олимпиада ойындары|VIII Олимпиада ойындарында]] [[Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика|жеңіл атлетика сайыстары]] 1924 жылдың 6–13 шілдесінде өткіз... 3482896 wikitext text/x-wiki [[Сурет:StadeolympiqueColombesJO1924.jpg|нобай|300px|[[Коломб]]тағы [[Ив дю Мануар|Олимпиялық стадион]], Париж маңайы]] [[1924 жылғы Жазғы Олимпиада ойындары|VIII Олимпиада ойындарында]] [[Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика|жеңіл атлетика сайыстары]] 1924 жылдың 6–13 шілдесінде өткізілді. Бағдарламаға ерлер арасындағы 27 сайыс түрі енген. Оларға 40 елден келген 657 спортшы қатысқан. == Медальдар санағы == {| class="wikitable" border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" !Орын !! Ел!!bgcolor="gold"| Алтын!!bgcolor="silver"| Күміс!!bgcolor="cc9966"| Қола!! Барлығы |- bgcolor="#FFFFFF" align="right" | <center>1</center> | align="left" | {{USA}} | style="background:#F7F6A8;" | <center>12</center> | style="background:#DCE5E5;" | <center>10</center> | style="background:#FFDAB9;" | <center>10</center> | <center>32</center> |- bgcolor="#FFFFFF" align="right" | <center>2</center> | align="left" | {{FIN}} | style="background:#F7F6A8;" | <center>10</center> | style="background:#DCE5E5;" | <center>5</center> | style="background:#FFDAB9;" | <center>2</center> | <center>17</center> |- bgcolor="#FFFFFF" align="right" | <center>3</center> | align="left" | {{GBR}} | style="background:#F7F6A8;" | <center>3</center> | style="background:#DCE5E5;" | <center>3</center> | style="background:#FFDAB9;" | <center>5</center> | <center>11</center> |- bgcolor="#FFFFFF" align="right" | <center>4</center> | align="left" | [[Сурет:Flag of Italy (1861–1946).svg|24px|]] [[Италия]] | style="background:#F7F6A8;" | <center>1</center> | style="background:#DCE5E5;" | <center>1</center> | style="background:#FFDAB9;" | <center>0</center> | <center>2</center> |- bgcolor="#FFFFFF" align="right" | <center>5</center> | align="left" | {{AUS}} | style="background:#F7F6A8;" | <center>1</center> | style="background:#DCE5E5;" | <center>0</center> | style="background:#FFDAB9;" | <center>0</center> | <center>1</center> |- bgcolor="#FFFFFF" align="right" | <center>6</center> | align="left" | {{SWE}} | style="background:#F7F6A8;" | <center>0</center> | style="background:#DCE5E5;" | <center>3</center> | style="background:#FFDAB9;" | <center>2</center> | <center>5</center> |- bgcolor="#FFFFFF" align="right" | <center>7</center> | align="left" | {{SUI}} | style="background:#F7F6A8;" | <center>0</center> | style="background:#DCE5E5;" | <center>2</center> | style="background:#FFDAB9;" | <center>0</center> | <center>2</center> |- bgcolor="#FFFFFF" align="right" | <center>8</center> | align="left" | [[Сурет:Red Ensign of South Africa (1912–1951).svg|24px|]] [[Оңтүстік Африка]] | style="background:#F7F6A8;" | <center>0</center> | style="background:#DCE5E5;" | <center>1</center> | style="background:#FFDAB9;" | <center>1</center> | <center>2</center> |- bgcolor="#FFFFFF" align="right" | rowspan=2| <center>9</center> | align="left" | {{ARG}} | style="background:#F7F6A8;" | <center>0</center> | style="background:#DCE5E5;" | <center>1</center> | style="background:#FFDAB9;" | <center>0</center> | <center>1</center> |- bgcolor="#FFFFFF" align="right" | align="left" | [[Сурет:Flag of Hungary (1915-1918, 1919-1946; 3-2 aspect ratio).svg|24px|]] [[Мажарстан]] | style="background:#F7F6A8;" | <center>0</center> | style="background:#DCE5E5;" | <center>1</center> | style="background:#FFDAB9;" | <center>0</center> | <center>1</center> |- bgcolor="#FFFFFF" align="right" | <center>11</center> | align="left" | {{FRA}} | style="background:#F7F6A8;" | <center>0</center> | style="background:#DCE5E5;" | <center>0</center> | style="background:#FFDAB9;" | <center>3</center> | <center>3</center> |- bgcolor="#FFFFFF" align="right" | rowspan=4| <center>12</center> | align="left" | {{NZL}} | style="background:#F7F6A8;" | <center>0</center> | style="background:#DCE5E5;" | <center>0</center> | style="background:#FFDAB9;" | <center>1</center> | <center>1</center> |- bgcolor="#FFFFFF" align="right" | align="left" | {{NED}} | style="background:#F7F6A8;" | <center>0</center> | style="background:#DCE5E5;" | <center>0</center> | style="background:#FFDAB9;" | <center>1</center> | <center>1</center> |- bgcolor="#FFFFFF" align="right" | align="left" | {{NOR}} | style="background:#F7F6A8;" | <center>0</center> | style="background:#DCE5E5;" | <center>0</center> | style="background:#FFDAB9;" | <center>1</center> | <center>1</center> |- bgcolor="#FFFFFF" align="right" | align="left" | {{EST}} | style="background:#F7F6A8;" | <center>0</center> | style="background:#DCE5E5;" | <center>0</center> | style="background:#FFDAB9;" | <center>1</center> | <center>1</center> |} == Медалистер == ===Ерлер=== {| class="wikitable" |- align=center |width=100 bgcolor=efefef|'''Дисциплина''' |width=200 bgcolor=gold |'''Алтын''' |width=200 bgcolor=silver|'''Күміс''' |width=200 bgcolor=cc9966|'''Қола''' |- |100 метр |{{ту|Ұлыбритания}} [[Гарольд Абрахамс]] |{{ту|АҚШ}} [[Джексон Шольц]] |{{ту|Жаңа Зеландия}} [[Артур Порритт]] |- |200 метр |{{ту|АҚШ}} [[Джексон Шольц]] |{{ту|АҚШ}} [[Чарльз Паддок]] |{{ту|Ұлыбритания}} [[Эрик Лидделл]] |- |400 метр |{{ту|Ұлыбритания}} [[Эрик Лидделл]] |{{ту|АҚШ}} [[Горацио Фитч]] |{{ту|Ұлыбритания}} [[Гай Батлер]] |- |800 метр |{{ту|Ұлыбритания}} [[Дуглас Лоу (жеңіл атлет)|Дуглас Лоу]] |{{ту|Швейцария}} [[Поль Мартен]] |{{ту|АҚШ}} [[Скайлер Энк]] |- |1500 метр |{{ту|Финляндия}} [[Пааво Нурми]] |{{ту|Швейцария}} [[Вильгельм Шерер]] |{{ту|Ұлыбритания}} [[Генри Стэллард]] |- |5000 метр |{{ту|Финляндия}} [[Пааво Нурми]] |{{ту|Финляндия}} [[Вилле Ритола]] |{{ту|Швеция}} [[Эдвин Виде]] |- |10 000 метр |{{ту|Финляндия}} [[Вилле Ритола]] |{{ту|Швеция}} [[Эдвин Виде]] |{{ту|Финляндия}} [[Ээро Берг]] |- |110 м кедергілермен |{{ту|АҚШ}} [[Даниэль Кинси]] |[[Сурет:Red Ensign of South Africa (1912–1951).svg|22px|]] [[Сидней Аткинсон]] |{{ту|Швеция}} [[Стен Петтерсон]] |- |400 м кедергілермен |{{ту|АҚШ}} [[Морган Тейлор]] |{{ту|Финляндия}} [[Эрик Вилен]] |{{ту|АҚШ}} [[Айвен Райли]] |- |3000 м стиплчез |{{ту|Финляндия}} [[Вилле Ритола]] |{{ту|Финляндия}} [[Элиас Кац]] |{{ту|Франция}} [[Поль Бонтемп]] |- |Жеке кросс |{{ту|Финляндия}} [[Пааво Нурми]] |{{ту|Финляндия}} [[Вилле Ритола]] |{{ту|АҚШ}} [[Эрл Джонсон (жеңіл атлет)|Эрл Джонсон]] |- |Командалық кросс |{{ту|Финляндия}} [[Пааво Нурми]]<br>[[Вилле Ритола]]<br>[[Хейкки Лииматайнен]]<br>[[Эйно Растас]]<br>[[Вяйнё Сипиля]]<br>[[Ээро Берг]] |{{ту|АҚШ}} [[Эрл Джонсон (жеңіл атлет)|Эрл Джонсон]]<br>[[Артур Студенрот]]<br>[[Аугуст Фагер]]<br>[[Джеймс Хениган]]<br>[[Джон Грей (жеңіл атлет)|Джон Грей]]<br>[[Верн Бут]] |{{ту|Франция}} [[Анри Лово]]<br>[[Гастон Юэ]]<br>[[Морис Норланд]]<br>[[Люсьен Дольк]]<br>[[Андре Лосег]]<br>[[Роберт Маршаль]] |- |Эстафета, 4×100 метр |{{ту|АҚШ}} [[Лорен Мерчисон]]<br>[[Луис Кларк]]<br>[[Фрэнк Хасси]]<br>[[Альфред Ликони]] |{{ту|Ұлыбритания}} [[Гарольд Абрахамс]]<br>[[Уолтер Рэнджели]]<br>[[Уилфред Николь]]<br>[[Ланселот Ройл]] |{{ту|Нидерланд}} [[Ян де Врис]]<br>[[Якоб Бот]]<br>[[Харри Брос]]<br>[[Маринюс ван де Берге]] |- |Эстафета, 4×400 метр |{{ту|АҚШ}} [[Коммодор Кохрен]]<br>[[Ален Хелффрич]]<br>[[Оливер Макдональд]]<br>[[Уильям Стивенсон]] |{{ту|Швеция}} [[Артур Свенссон]]<br>[[Эрик Бюлен]]<br>[[Густаф Вейнарт]]<br>[[Нильс Энгдаль]] |{{ту|Ұлыбритания}} [[Эдвард Томс]]<br>[[Джордж Ренвик]]<br>[[Ричард Рипли]]<br>[[Гай Батлер]] |- |3000 метр командалар |{{ту|Финляндия}} [[Пааво Нурми]]<br>[[Вилле Ритола]]<br>[[Элиас Кац]]<br>[[Фрей Ливендаль]]<br>[[Самели Тала]]<br>[[Эйно Сеппяля]] |{{ту|Ұлыбритания}} [[Бертрам Макдональд]]<br>[[Герберт Джонстон]]<br>[[Джордж Уэббер]]<br>[[Уолтер Портер]]<br>[[Артур Кларк (жеңіл атлет)|Артур Кларк]]<br>[[Уильям Сигроув]] |{{ту|АҚШ}} [[Эдвард Кирби]]<br>[[Билл Кокс (жеңіл атлет)|Билл Кокс]]<br>[[Уиллард Тиббеттс]]<br>[[Лео Ларриви]]<br>[[Джои Рэй]]<br>[[Джеймс Джозеф Коннолли]] |- |Марафон |{{ту|Финляндия}} [[Албин Стенроос]] |[[Сурет:Flag of Italy (1861–1946).svg|24px|]] [[Ромео Бертини]] |{{ту|АҚШ}} [[Кларенс Демар]] |- |10 км жүру |[[Сурет:Flag of Italy (1861–1946).svg|24px|]] [[Уго Фригерио]] |{{ту|Ұлыбритания}} [[Гордон Гудвин (атлет)|Гордон Гудвин]] |[[Сурет:Flag of South Africa (1928-1982).svg|22px|]] [[Сесил Макмастер]] |- |Биікке секіру |{{ту|АҚШ}} [[Харольд Осборн]] |{{ту|АҚШ}} [[Лерой Браун]] |{{ту|Франция}} [[Пьер Левден]] |- |Таяқпен секіру |{{ту|АҚШ}} [[Ли Барнс]] |{{ту|АҚШ}} [[Глен Грэм]] |{{ту|АҚШ}} [[Джеймс Брукер]] |- |Ұзындыққа секіру |{{ту|АҚШ}} [[Дехарт Хаббард]] |{{ту|АҚШ}} [[Эдвард Гурдин]] |{{ту|Норвегия}} [[Сверре Хансен]] |- |Үш қарғып секіру |{{ту|Аустралия}} [[Ник Уинтер]] |{{ту|Аргентина}} [[Луис Брунетто]] |{{ту|Финляндия}} [[Вильхо Туулос]] |- |Ядро лақтыру |{{ту|АҚШ}} [[Бад Хаузер]] |{{ту|АҚШ}} [[Глен Хартранфт]] |{{ту|АҚШ}} [[Ральф Хиллс]] |- |Диск лақтыру |{{ту|АҚШ}} [[Бад Хаузер]] |{{ту|Финляндия}} [[Вильхо Нийттюмаа]] |{{ту|АҚШ}} [[Том Либ]] |- |Балға лақтыру |{{ту|АҚШ}} [[Фред Тутелл]] |{{ту|АҚШ}} [[Мэтт Мак-Грат]] |{{ту|Ұлыбритания}} [[Малкольм Нокс]] |- |Найза лақтыру |{{ту|Финляндия}} [[Йоонас Мюуря]] |{{ту|Швеция}} [[Гуннар Линдстрём]] |{{ту|АҚШ}} [[Юджин Оберст]] |- |Бессайыс |{{ту|Финляндия}} [[Ээро Лехтонен]] |[[Сурет:Flag of Hungary (1915-1918, 1919-1946; 3-2 aspect ratio).svg|22px|]] [[Элемер Сомфаи]] |{{ту|АҚШ}} [[Роберт Легендр]] |- |Онсайыс |{{ту|АҚШ}} [[Харольд Осборн]] |{{ту|АҚШ}} [[Эмерсон Нортон]] |{{ту|Эстония}} [[Александр Клумберг]] |} == Қатысқан елдер == {| | * {{USA}} <small>(96)</small> * {{ARG}} <small>(10)</small> * {{AUS}} <small>(9)</small> * {{AUT}} <small>(6)</small> * {{BEL}} <small>(17)</small> * {{BUL}} <small>(4)</small> * {{BRA}} <small>(8)</small> * [[Сурет:Flag of Haiti (1820–1849, 1859–1964).svg|24px|]] [[Гаити]] <small>(3)</small> * [[Сурет:Flag of Greece (1828-1978).svg|24px|]] [[Грекия]] <small>(12)</small> * {{DEN}} <small>(9)</small> * {{NZL}} <small>(1)</small> * {{JPN}} <small>(8)</small> * {{IRL}} <small>(11)</small> * {{ESP}} <small>(13)</small> |width=50| |valign=top| * [[Сурет:Flag of Italy (1861–1946).svg|24px|]] [[Италия]] <small>(36)</small> * [[Сурет:Canadian Red Ensign 1921-1957 (with disc).svg|24px|]] [[Канада]] <small>(27)</small> * {{LAT}} <small>(10)</small> * {{LUX}} <small>(3)</small> * [[Сурет:Flag of Hungary (1915-1918, 1919-1946; 3-2 aspect ratio).svg|24px|]] [[Мажарстан]] <small>(16)</small> * {{MEX}} <small>(11)</small> * {{MON}} <small>(1)</small> * [[Сурет:Flag of Egypt (1922-1958).svg|24px|]] [[Мысыр]] <small>(1)</small> * {{NED}} <small>(19)</small> * {{NOR}} <small>(10)</small> * [[Сурет:Red Ensign of South Africa (1912–1951).svg|24px|]] [[Оңтүстік Африка]] <small>(12)</small> * {{POL}} <small>(14)</small> * {{POR}} <small>(3)</small> * {{TUR}} <small>(4)</small> |width=50| |valign=top| * {{GBR}} <small>(65)</small> * [[Сурет:British Raj Red Ensign.svg|24px|]] [[Үндістан]] <small>(7)</small> * {{PHI}} <small>(1)</small> * {{FIN}} <small>(52)</small> * {{FRA}} <small>(70)</small> * {{ту|Чехия}} [[Чехословакия]] <small>(17)</small> * {{CHI}} <small>(3)</small> * {{SUI}} <small>(17)</small> * {{SWE}} <small>(33)</small> * {{ECU}} <small>(3)</small> * {{EST}} <small>(11)</small> * {{YUG}} <small>(5)</small> |} {{1924 жылғы Жазғы Олимпиада ойындары}} {{Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика}} [[Санат:1924 жылғы Жазғы Олимпиада ойындары]] [[Санат:Олимпиада ойындарындағы жеңіл атлетика]] pu0561imktjqdl6zandy4z8t9f9ma2s 0 761398 3482942 2025-06-24T18:13:21Z Орел Карл 81620 Жаңа бетте: {{Тұлға |Есімі = Сағындық Омаров |Шынайы есімі = |Сурет = |ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 1913 |Туған жері = Қызылтас ауылы |Қайтыс болған күні = 1979 |Қайтыс болған же... 3482942 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Сағындық Омаров |Шынайы есімі = |Сурет = |ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 1913 |Туған жері = Қызылтас ауылы |Қайтыс болған күні = 1979 |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = |Ұлты = |Мансабы = |Білімі = |Мамандығы = |Не үшін белгілі = |Партиясы = |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Серігі = <!-- Жұп үйленбеген, бірақ бірге болғанда --> |Балалары = |Отбасы = <!-- Әулеті, не отбасы жайлы мақала болса, оған осы жерде сілтеме жасаңыз --> |Марапаттары = {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Социалистік еңбек ері}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Ленин ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{«Кенигсбергті алғаны үшін» медалі}} {{!!}}{{1941-1945 жж. Ұлы Отан соғысында Германияны жеңгені үшін медалі}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Ерен еңбегі үшін медалі (КСРО)}} {{!!}}{{Еңбектегі ерлігі үшін медаль}} {{!}}} |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Сағындық Омаров''' ([[1913 жыл|1913]], Қызылтас ауылы — [[1979 жыл|1979]]) — [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] [[Шығыс Қазақстан облысы]], Қазақ КСР Энергетика және электрлендіру министрлігі [[Өскемен ЖЭО|Өскемен жылу электр орталығында]] аға турбомашинист. [[Социалистік еңбек ері]] (1971). == Өмірбаяны == == Дереккөздер == {{дереккөздер}} 8uee5r8j71bctovmmta714zp933c5kr 3482943 3482942 2025-06-24T18:27:56Z Орел Карл 81620 /* Өмірбаяны */ 3482943 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Сағындық Омаров |Шынайы есімі = |Сурет = |ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 1913 |Туған жері = Қызылтас ауылы |Қайтыс болған күні = 1979 |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = |Ұлты = |Мансабы = |Білімі = |Мамандығы = |Не үшін белгілі = |Партиясы = |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Серігі = <!-- Жұп үйленбеген, бірақ бірге болғанда --> |Балалары = |Отбасы = <!-- Әулеті, не отбасы жайлы мақала болса, оған осы жерде сілтеме жасаңыз --> |Марапаттары = {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Социалистік еңбек ері}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Ленин ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{«Кенигсбергті алғаны үшін» медалі}} {{!!}}{{1941-1945 жж. Ұлы Отан соғысында Германияны жеңгені үшін медалі}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Ерен еңбегі үшін медалі (КСРО)}} {{!!}}{{Еңбектегі ерлігі үшін медаль}} {{!}}} |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Сағындық Омаров''' ([[1913 жыл|1913]], Қызылтас ауылы — [[1979 жыл|1979]]) — [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] [[Шығыс Қазақстан облысы]], Қазақ КСР Энергетика және электрлендіру министрлігі [[Өскемен ЖЭО|Өскемен жылу электр орталығында]] аға турбомашинист. [[Социалистік еңбек ері]] (1971). == Өмірбаяны == 1913 жылы қазіргі Шығыс Қазақстан облысы, Ұлан ауданы, Қызылтас ауылында туған. 1930 жылдан бастап Қазақ КСР Шығыс Қазақстан облысы [[Риддер]] (1941-2002 ж. — Лениногорск) кентінде (1934 жылдан бастап – қала) құрылысшы болып жұмыс істеген. 1939-1941 жылдары Риддер тау-кен металлургия комбинатының турбина цехының жүргізушісі. 1941-1947 жылдары — [[Жұмысшы-шаруа қызыл әскері|Қызыл Әскер]] қатарында әскери борышын өтеді. [[Ұлы Отан соғысы|Ұлы Отан соғысының]] қатысушысы. 2-теміржол батальонының құрамында соғысты. Әскери медалдармен марапатталды. 1947-1973 жылдары Шығыс Қазақстан облысы Өскемен қаласындағы [[Өскемен ЖЭО|Өскемен жылу электр орталығының]] аға жүргізуші болды. 1949 жылы Өскемен жылу электр орталығына электр пойыздарын орнатуға және басқаруға жіберілді. Кеңейіп жатқан Өскемен қорғасын-мырыш комбинатына электр қуатының тапшылығын біліп, электр пойыздарын тез арада іске қосу үшін барын салды. Өскемен жылу электр орталығын кеңейтуге байланысты тәжірибелі мамандардың бірі ретінде жаңадан енгізілген жабдықтарды әзірлеуге және пайдалануға ауысты. Ол 1961 жылы ЖЭО-да алғашқылардың бірі болып коммунистік еңбек екпіні атағын алды. Турбина цехының жабдықтарын қайта құру мен жаңартуға белсене қатысты, бұл сегізінші бесжылдықта (1966-1970 жылдары) тиімділікті 35 пайыздан 71,8 пайызға дейін арттыруға, отынның үлестік шығынын бір киловатт-сағатқа 450 граммнан 297,9 граммға дейін төмендетуге мүмкіндік берді. Оның апатсыз, жоғары үнемді жұмыс істеуі Өскемен жылу электр орталығы ұжымының жоспарларын ойдағыдай орындауына ықпал етті. Мәселен, сегізінші бесжылдықта ғана кәсіпорынның жалпы өнімі 189,1 пайызға, жылу энергиясын өндіру 134,1 пайызға, еңбек өнімділігі 144,5 пайызға өсті. Өскемен жылу электр орталығында ширек ғасыр бойы еңбек еткен ол 25 рационализаторлық ұсыныс жасап, 20 жас білікті турбина жүргізуші дайындады. КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының 1971 жылғы 20 сәуірдегі Жарлығымен елдің энергетика саласын дамытудың бесжылдық жоспарының тапсырмаларын орындаудағы ерекше еңбегі үшін Сағындық Омаровқа [[Ленин ордені|Ленин орденімен]] және [[Орақ пен балға медалі|«Орақ пен балға» алтын медалін]] табыстау арқылы [[Социалистік еңбек ері]] атағы берілді. 1973 жылы зейнеткерлікке шықты. Шығыс Қазақстан облысында тұрды. 1979 жылы қайтыс болды. Үлбі ауылдық кеңесінің депутаты, Шығыс Қазақстан облыстық кәсіподақтар кеңесінің мүшесі, кәсіподақтардың республикалық және Бүкілодақтық съездеріне делегат болып сайланды. == Марапаттары == == Дереккөздер == {{дереккөздер}} 7tlxdi5qdf9a6at8qtddfhfdd13eeds 3482944 3482943 2025-06-24T18:29:21Z Орел Карл 81620 /* Марапаттары */ 3482944 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Сағындық Омаров |Шынайы есімі = |Сурет = |ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 1913 |Туған жері = Қызылтас ауылы |Қайтыс болған күні = 1979 |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = |Ұлты = |Мансабы = |Білімі = |Мамандығы = |Не үшін белгілі = |Партиясы = |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Серігі = <!-- Жұп үйленбеген, бірақ бірге болғанда --> |Балалары = |Отбасы = <!-- Әулеті, не отбасы жайлы мақала болса, оған осы жерде сілтеме жасаңыз --> |Марапаттары = {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Социалистік еңбек ері}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Ленин ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{«Кенигсбергті алғаны үшін» медалі}} {{!!}}{{1941-1945 жж. Ұлы Отан соғысында Германияны жеңгені үшін медалі}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Ерен еңбегі үшін медалі (КСРО)}} {{!!}}{{Еңбектегі ерлігі үшін медаль}} {{!}}} |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Сағындық Омаров''' ([[1913 жыл|1913]], Қызылтас ауылы — [[1979 жыл|1979]]) — [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] [[Шығыс Қазақстан облысы]], Қазақ КСР Энергетика және электрлендіру министрлігі [[Өскемен ЖЭО|Өскемен жылу электр орталығында]] аға турбомашинист. [[Социалистік еңбек ері]] (1971). == Өмірбаяны == 1913 жылы қазіргі Шығыс Қазақстан облысы, Ұлан ауданы, Қызылтас ауылында туған. 1930 жылдан бастап Қазақ КСР Шығыс Қазақстан облысы [[Риддер]] (1941-2002 ж. — Лениногорск) кентінде (1934 жылдан бастап – қала) құрылысшы болып жұмыс істеген. 1939-1941 жылдары Риддер тау-кен металлургия комбинатының турбина цехының жүргізушісі. 1941-1947 жылдары — [[Жұмысшы-шаруа қызыл әскері|Қызыл Әскер]] қатарында әскери борышын өтеді. [[Ұлы Отан соғысы|Ұлы Отан соғысының]] қатысушысы. 2-теміржол батальонының құрамында соғысты. Әскери медалдармен марапатталды. 1947-1973 жылдары Шығыс Қазақстан облысы Өскемен қаласындағы [[Өскемен ЖЭО|Өскемен жылу электр орталығының]] аға жүргізуші болды. 1949 жылы Өскемен жылу электр орталығына электр пойыздарын орнатуға және басқаруға жіберілді. Кеңейіп жатқан Өскемен қорғасын-мырыш комбинатына электр қуатының тапшылығын біліп, электр пойыздарын тез арада іске қосу үшін барын салды. Өскемен жылу электр орталығын кеңейтуге байланысты тәжірибелі мамандардың бірі ретінде жаңадан енгізілген жабдықтарды әзірлеуге және пайдалануға ауысты. Ол 1961 жылы ЖЭО-да алғашқылардың бірі болып коммунистік еңбек екпіні атағын алды. Турбина цехының жабдықтарын қайта құру мен жаңартуға белсене қатысты, бұл сегізінші бесжылдықта (1966-1970 жылдары) тиімділікті 35 пайыздан 71,8 пайызға дейін арттыруға, отынның үлестік шығынын бір киловатт-сағатқа 450 граммнан 297,9 граммға дейін төмендетуге мүмкіндік берді. Оның апатсыз, жоғары үнемді жұмыс істеуі Өскемен жылу электр орталығы ұжымының жоспарларын ойдағыдай орындауына ықпал етті. Мәселен, сегізінші бесжылдықта ғана кәсіпорынның жалпы өнімі 189,1 пайызға, жылу энергиясын өндіру 134,1 пайызға, еңбек өнімділігі 144,5 пайызға өсті. Өскемен жылу электр орталығында ширек ғасыр бойы еңбек еткен ол 25 рационализаторлық ұсыныс жасап, 20 жас білікті турбина жүргізуші дайындады. КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының 1971 жылғы 20 сәуірдегі Жарлығымен елдің энергетика саласын дамытудың бесжылдық жоспарының тапсырмаларын орындаудағы ерекше еңбегі үшін Сағындық Омаровқа [[Ленин ордені|Ленин орденімен]] және [[Орақ пен балға медалі|«Орақ пен балға» алтын медалін]] табыстау арқылы [[Социалистік еңбек ері]] атағы берілді. 1973 жылы зейнеткерлікке шықты. Шығыс Қазақстан облысында тұрды. 1979 жылы қайтыс болды. Үлбі ауылдық кеңесінің депутаты, Шығыс Қазақстан облыстық кәсіподақтар кеңесінің мүшесі, кәсіподақтардың республикалық және Бүкілодақтық съездеріне делегат болып сайланды. == Марапаттары == * [[Ленин ордені]] (20.04.1971) * [[Құрмет Белгісі ордені]] (04.10.1966) * == Дереккөздер == {{дереккөздер}} 95p00otp4cam9ul875gw1u9y71b6lfh 3482945 3482944 2025-06-24T18:33:20Z Орел Карл 81620 3482945 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Сағындық Омаров |Шынайы есімі = |Сурет = |ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 1913 |Туған жері = Қызылтас ауылы |Қайтыс болған күні = 1979 |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = |Ұлты = |Мансабы = |Білімі = |Мамандығы = |Не үшін белгілі = |Партиясы = |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Серігі = <!-- Жұп үйленбеген, бірақ бірге болғанда --> |Балалары = |Отбасы = <!-- Әулеті, не отбасы жайлы мақала болса, оған осы жерде сілтеме жасаңыз --> |Марапаттары = {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Социалистік еңбек ері}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Ленин ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{«Кенигсбергті алғаны үшін» медалі}} {{!!}}{{1941-1945 жж. Ұлы Отан соғысында Германияны жеңгені үшін медалі}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Ерен еңбегі үшін медалі (КСРО)}} {{!!}}{{Еңбектегі ерлігі үшін медаль}} {{!}}} |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Сағындық Омаров''' ([[1913 жыл|1913]], Қызылтас ауылы — [[1979 жыл|1979]]) — [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] [[Шығыс Қазақстан облысы]], Қазақ КСР Энергетика және электрлендіру министрлігі [[Өскемен ЖЭО|Өскемен жылу электр орталығында]] аға турбомашинист. [[Социалистік еңбек ері]] (1971). == Өмірбаяны == 1913 жылы қазіргі Шығыс Қазақстан облысы, Ұлан ауданы, Қызылтас ауылында туған. 1930 жылдан бастап Қазақ КСР Шығыс Қазақстан облысы [[Риддер]] (1941-2002 ж. — Лениногорск) кентінде (1934 жылдан бастап – қала) құрылысшы болып жұмыс істеген. 1939-1941 жылдары Риддер тау-кен металлургия комбинатының турбина цехының жүргізушісі. 1941-1947 жылдары — [[Жұмысшы-шаруа қызыл әскері|Қызыл Әскер]] қатарында әскери борышын өтеді. [[Ұлы Отан соғысы|Ұлы Отан соғысының]] қатысушысы. 2-теміржол батальонының құрамында соғысты. Әскери медалдармен марапатталды. 1947-1973 жылдары Шығыс Қазақстан облысы Өскемен қаласындағы [[Өскемен ЖЭО|Өскемен жылу электр орталығының]] аға жүргізуші болды. 1949 жылы Өскемен жылу электр орталығына электр пойыздарын орнатуға және басқаруға жіберілді. Кеңейіп жатқан Өскемен қорғасын-мырыш комбинатына электр қуатының тапшылығын біліп, электр пойыздарын тез арада іске қосу үшін барын салды. Өскемен жылу электр орталығын кеңейтуге байланысты тәжірибелі мамандардың бірі ретінде жаңадан енгізілген жабдықтарды әзірлеуге және пайдалануға ауысты. Ол 1961 жылы ЖЭО-да алғашқылардың бірі болып коммунистік еңбек екпіні атағын алды. Турбина цехының жабдықтарын қайта құру мен жаңартуға белсене қатысты, бұл сегізінші бесжылдықта (1966-1970 жылдары) тиімділікті 35 пайыздан 71,8 пайызға дейін арттыруға, отынның үлестік шығынын бір киловатт-сағатқа 450 граммнан 297,9 граммға дейін төмендетуге мүмкіндік берді. Оның апатсыз, жоғары үнемді жұмыс істеуі Өскемен жылу электр орталығы ұжымының жоспарларын ойдағыдай орындауына ықпал етті. Мәселен, сегізінші бесжылдықта ғана кәсіпорынның жалпы өнімі 189,1 пайызға, жылу энергиясын өндіру 134,1 пайызға, еңбек өнімділігі 144,5 пайызға өсті. Өскемен жылу электр орталығында ширек ғасыр бойы еңбек еткен ол 25 рационализаторлық ұсыныс жасап, 20 жас білікті турбина жүргізуші дайындады. КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының 1971 жылғы 20 сәуірдегі Жарлығымен елдің энергетика саласын дамытудың бесжылдық жоспарының тапсырмаларын орындаудағы ерекше еңбегі үшін Сағындық Омаровқа [[Ленин ордені|Ленин орденімен]] және [[Орақ пен балға медалі|«Орақ пен балға» алтын медалін]] табыстау арқылы [[Социалистік еңбек ері]] атағы берілді. 1973 жылы зейнеткерлікке шықты. Шығыс Қазақстан облысында тұрды. 1979 жылы қайтыс болды. Үлбі ауылдық кеңесінің депутаты, Шығыс Қазақстан облыстық кәсіподақтар кеңесінің мүшесі, кәсіподақтардың республикалық және Бүкілодақтық съездеріне делегат болып сайланды. == Марапаттары == * [[Ленин ордені]] (20.04.1971) * [[Құрмет Белгісі ордені]] (04.10.1966) * [[Еңбектегі ерлігі үшін медаль|«Еңбектегі ерлігі үшін» медаль]] (23.02.1955) * [[Ерен еңбегі үшін медалі (КСРО)|«Ерен еңбегі үшін» медалі]] (12.04.1952)<ref>[https://www.warheroes.ru/hero/hero.asp?Hero_id=20320 Омаров Сағындық]. «Герои страны» сайты {{ref-ru}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} jpp3nr8xsjlsyob7dosflzz04rpznfg 3482946 3482945 2025-06-24T18:33:47Z Орел Карл 81620 /* Марапаттары */ 3482946 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Сағындық Омаров |Шынайы есімі = |Сурет = |ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 1913 |Туған жері = Қызылтас ауылы |Қайтыс болған күні = 1979 |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = |Ұлты = |Мансабы = |Білімі = |Мамандығы = |Не үшін белгілі = |Партиясы = |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Серігі = <!-- Жұп үйленбеген, бірақ бірге болғанда --> |Балалары = |Отбасы = <!-- Әулеті, не отбасы жайлы мақала болса, оған осы жерде сілтеме жасаңыз --> |Марапаттары = {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Социалистік еңбек ері}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Ленин ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{«Кенигсбергті алғаны үшін» медалі}} {{!!}}{{1941-1945 жж. Ұлы Отан соғысында Германияны жеңгені үшін медалі}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Ерен еңбегі үшін медалі (КСРО)}} {{!!}}{{Еңбектегі ерлігі үшін медаль}} {{!}}} |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Сағындық Омаров''' ([[1913 жыл|1913]], Қызылтас ауылы — [[1979 жыл|1979]]) — [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] [[Шығыс Қазақстан облысы]], Қазақ КСР Энергетика және электрлендіру министрлігі [[Өскемен ЖЭО|Өскемен жылу электр орталығында]] аға турбомашинист. [[Социалистік еңбек ері]] (1971). == Өмірбаяны == 1913 жылы қазіргі Шығыс Қазақстан облысы, Ұлан ауданы, Қызылтас ауылында туған. 1930 жылдан бастап Қазақ КСР Шығыс Қазақстан облысы [[Риддер]] (1941-2002 ж. — Лениногорск) кентінде (1934 жылдан бастап – қала) құрылысшы болып жұмыс істеген. 1939-1941 жылдары Риддер тау-кен металлургия комбинатының турбина цехының жүргізушісі. 1941-1947 жылдары — [[Жұмысшы-шаруа қызыл әскері|Қызыл Әскер]] қатарында әскери борышын өтеді. [[Ұлы Отан соғысы|Ұлы Отан соғысының]] қатысушысы. 2-теміржол батальонының құрамында соғысты. Әскери медалдармен марапатталды. 1947-1973 жылдары Шығыс Қазақстан облысы Өскемен қаласындағы [[Өскемен ЖЭО|Өскемен жылу электр орталығының]] аға жүргізуші болды. 1949 жылы Өскемен жылу электр орталығына электр пойыздарын орнатуға және басқаруға жіберілді. Кеңейіп жатқан Өскемен қорғасын-мырыш комбинатына электр қуатының тапшылығын біліп, электр пойыздарын тез арада іске қосу үшін барын салды. Өскемен жылу электр орталығын кеңейтуге байланысты тәжірибелі мамандардың бірі ретінде жаңадан енгізілген жабдықтарды әзірлеуге және пайдалануға ауысты. Ол 1961 жылы ЖЭО-да алғашқылардың бірі болып коммунистік еңбек екпіні атағын алды. Турбина цехының жабдықтарын қайта құру мен жаңартуға белсене қатысты, бұл сегізінші бесжылдықта (1966-1970 жылдары) тиімділікті 35 пайыздан 71,8 пайызға дейін арттыруға, отынның үлестік шығынын бір киловатт-сағатқа 450 граммнан 297,9 граммға дейін төмендетуге мүмкіндік берді. Оның апатсыз, жоғары үнемді жұмыс істеуі Өскемен жылу электр орталығы ұжымының жоспарларын ойдағыдай орындауына ықпал етті. Мәселен, сегізінші бесжылдықта ғана кәсіпорынның жалпы өнімі 189,1 пайызға, жылу энергиясын өндіру 134,1 пайызға, еңбек өнімділігі 144,5 пайызға өсті. Өскемен жылу электр орталығында ширек ғасыр бойы еңбек еткен ол 25 рационализаторлық ұсыныс жасап, 20 жас білікті турбина жүргізуші дайындады. КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының 1971 жылғы 20 сәуірдегі Жарлығымен елдің энергетика саласын дамытудың бесжылдық жоспарының тапсырмаларын орындаудағы ерекше еңбегі үшін Сағындық Омаровқа [[Ленин ордені|Ленин орденімен]] және [[Орақ пен балға медалі|«Орақ пен балға» алтын медалін]] табыстау арқылы [[Социалистік еңбек ері]] атағы берілді. 1973 жылы зейнеткерлікке шықты. Шығыс Қазақстан облысында тұрды. 1979 жылы қайтыс болды. Үлбі ауылдық кеңесінің депутаты, Шығыс Қазақстан облыстық кәсіподақтар кеңесінің мүшесі, кәсіподақтардың республикалық және Бүкілодақтық съездеріне делегат болып сайланды. == Марапаттары == * [[Ленин ордені]] (20.04.1971) * [[Құрмет Белгісі ордені]] (04.10.1966) * [[Еңбектегі ерлігі үшін медаль|«Еңбектегі ерлігі үшін» медаль]] (23.02.1955) * [[Ерен еңбегі үшін медалі (КСРО)|«Ерен еңбегі үшін» медалі]] (12.04.1952)<ref>[https://www.warheroes.ru/hero/hero.asp?Hero_id=20320 Омаров Сағындық]. «Герои страны» сайты {{ref-ru}}</ref> == Әдебиет == * Шығыс Қазақстан облысы [Мәтін] : энциклопедия. — Алматы : Қазақ энциклопедиясы, 2014. — Омаров Сағындық: б. 590. * Герои Социалистического труда — казахстанцы [Текст]. — Алма-Ата : 1985. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} 443hpcdc5kofv0yyj4gljvr4wg1fofw 3482947 3482946 2025-06-24T18:36:39Z Орел Карл 81620 /* Өмірбаяны */ 3482947 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Сағындық Омаров |Шынайы есімі = |Сурет = |ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 1913 |Туған жері = Қызылтас ауылы |Қайтыс болған күні = 1979 |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = |Ұлты = |Мансабы = |Білімі = |Мамандығы = |Не үшін белгілі = |Партиясы = |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Серігі = <!-- Жұп үйленбеген, бірақ бірге болғанда --> |Балалары = |Отбасы = <!-- Әулеті, не отбасы жайлы мақала болса, оған осы жерде сілтеме жасаңыз --> |Марапаттары = {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Социалистік еңбек ері}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Ленин ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{«Кенигсбергті алғаны үшін» медалі}} {{!!}}{{1941-1945 жж. Ұлы Отан соғысында Германияны жеңгені үшін медалі}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Ерен еңбегі үшін медалі (КСРО)}} {{!!}}{{Еңбектегі ерлігі үшін медаль}} {{!}}} |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Сағындық Омаров''' ([[1913 жыл|1913]], Қызылтас ауылы — [[1979 жыл|1979]]) — [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] [[Шығыс Қазақстан облысы]], Қазақ КСР Энергетика және электрлендіру министрлігі [[Өскемен ЖЭО|Өскемен жылу электр орталығында]] аға турбомашинист. [[Социалистік еңбек ері]] (1971). == Өмірбаяны == 1913 жылы қазіргі Шығыс Қазақстан облысы, Ұлан ауданы, Қызылтас ауылында туған. 1930 жылдан бастап Қазақ КСР Шығыс Қазақстан облысы [[Риддер]] (1941-2002 ж. — Лениногорск) кентінде (1934 жылдан бастап – қала) құрылысшы болып жұмыс істеген. 1939-1941 жылдары Риддер тау-кен металлургия комбинатының турбина цехының жүргізушісі. 1941-1947 жылдары — [[Жұмысшы-шаруа қызыл әскері|Қызыл Әскер]] қатарында әскери борышын өтеді. [[Ұлы Отан соғысы|Ұлы Отан соғысының]] қатысушысы. 2-теміржол батальонының құрамында соғысты. Әскери медалдармен марапатталды. 1947-1973 жылдары Шығыс Қазақстан облысы Өскемен қаласындағы [[Өскемен ЖЭО|Өскемен жылу электр орталығының]] аға жүргізуші болды. 1949 жылы Өскемен жылу электр орталығына электр пойыздарын орнатуға және басқаруға жіберілді. Кеңейіп жатқан Өскемен қорғасын-мырыш комбинатына электр қуатының тапшылығын біліп, электр пойыздарын тез арада іске қосу үшін барын салды. Өскемен жылу электр орталығын кеңейтуге байланысты тәжірибелі мамандардың бірі ретінде жаңадан енгізілген жабдықтарды әзірлеуге және пайдалануға ауысты. Ол 1961 жылы ЖЭО-да алғашқылардың бірі болып коммунистік еңбек екпіні атағын алды. Турбина цехының жабдықтарын қайта құру мен жаңартуға белсене қатысты, бұл сегізінші бесжылдықта (1966-1970 жылдары) тиімділікті 35 пайыздан 71,8 пайызға дейін арттыруға, отынның үлестік шығынын бір киловатт-сағатқа 450 граммнан 297,9 граммға дейін төмендетуге мүмкіндік берді. Оның апатсыз, жоғары үнемді жұмыс істеуі Өскемен жылу электр орталығы ұжымының жоспарларын ойдағыдай орындауына ықпал етті. Мәселен, сегізінші бесжылдықта ғана кәсіпорынның жалпы өнімі 189,1 пайызға, жылу энергиясын өндіру 134,1 пайызға, еңбек өнімділігі 144,5 пайызға өсті. Өскемен жылу электр орталығында ширек ғасыр бойы еңбек еткен ол 25 рационализаторлық ұсыныс жасап, 20 жас білікті турбина жүргізуші дайындады. КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының 1971 жылғы 20 сәуірдегі Жарлығымен елдің энергетика саласын дамытудың бесжылдық жоспарының тапсырмаларын орындаудағы ерекше еңбегі үшін Сағындық Омаровқа [[Ленин ордені|Ленин орденімен]] және [[Орақ пен балға медалі|«Орақ пен балға» алтын медалін]] табыстау арқылы [[Социалистік еңбек ері]] атағы берілді. 1973 жылы зейнеткерлікке шықты<ref>{{Cite web |url=https://esimder.pushkinlibrary.kz/kz/social-hero-kz/1125-.html|title=Омаров С.|publisher=Шығыс Қазақстан: танымал есімдер|date=2019-02-28|accessdate=2025-06-24}}</ref>. Шығыс Қазақстан облысында тұрды. 1979 жылы қайтыс болды. Үлбі ауылдық кеңесінің депутаты, Шығыс Қазақстан облыстық кәсіподақтар кеңесінің мүшесі, кәсіподақтардың республикалық және Бүкілодақтық съездеріне делегат болып сайланды. == Марапаттары == * [[Ленин ордені]] (20.04.1971) * [[Құрмет Белгісі ордені]] (04.10.1966) * [[Еңбектегі ерлігі үшін медаль|«Еңбектегі ерлігі үшін» медаль]] (23.02.1955) * [[Ерен еңбегі үшін медалі (КСРО)|«Ерен еңбегі үшін» медалі]] (12.04.1952)<ref>[https://www.warheroes.ru/hero/hero.asp?Hero_id=20320 Омаров Сағындық]. «Герои страны» сайты {{ref-ru}}</ref> == Әдебиет == * Шығыс Қазақстан облысы [Мәтін] : энциклопедия. — Алматы : Қазақ энциклопедиясы, 2014. — Омаров Сағындық: б. 590. * Герои Социалистического труда — казахстанцы [Текст]. — Алма-Ата : 1985. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} apvfublxccfxf88tafnfumzs8k9vk89 3482948 3482947 2025-06-24T18:37:22Z Орел Карл 81620 3482948 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Сағындық Омаров |Шынайы есімі = |Сурет = |ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 1913 |Туған жері = Қызылтас ауылы |Қайтыс болған күні = 1979 |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = |Ұлты = |Мансабы = |Білімі = |Мамандығы = |Не үшін белгілі = |Партиясы = |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Серігі = <!-- Жұп үйленбеген, бірақ бірге болғанда --> |Балалары = |Отбасы = <!-- Әулеті, не отбасы жайлы мақала болса, оған осы жерде сілтеме жасаңыз --> |Марапаттары = {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Социалистік еңбек ері}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Ленин ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{«Кенигсбергті алғаны үшін» медалі}} {{!!}}{{1941-1945 жж. Ұлы Отан соғысында Германияны жеңгені үшін медалі}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Ерен еңбегі үшін медалі (КСРО)}} {{!!}}{{Еңбектегі ерлігі үшін медаль}} {{!}}} |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Сағындық Омаров''' ([[1913 жыл|1913]], Қызылтас ауылы — [[1979 жыл|1979]]) — [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] [[Шығыс Қазақстан облысы]], Қазақ КСР Энергетика және электрлендіру министрлігі [[Өскемен ЖЭО|Өскемен жылу электр орталығында]] аға турбомашинист. [[Социалистік еңбек ері]] (1971). == Өмірбаяны == 1913 жылы қазіргі Шығыс Қазақстан облысы, Ұлан ауданы, Қызылтас ауылында туған. 1930 жылдан бастап Қазақ КСР Шығыс Қазақстан облысы [[Риддер]] (1941-2002 ж. — Лениногорск) кентінде (1934 жылдан бастап – қала) құрылысшы болып жұмыс істеген. 1939-1941 жылдары Риддер тау-кен металлургия комбинатының турбина цехының жүргізушісі. 1941-1947 жылдары — [[Жұмысшы-шаруа қызыл әскері|Қызыл Әскер]] қатарында әскери борышын өтеді. [[Ұлы Отан соғысы|Ұлы Отан соғысының]] қатысушысы. 2-теміржол батальонының құрамында соғысты. Әскери медалдармен марапатталды. 1947-1973 жылдары Шығыс Қазақстан облысы Өскемен қаласындағы [[Өскемен ЖЭО|Өскемен жылу электр орталығының]] аға жүргізуші болды. 1949 жылы Өскемен жылу электр орталығына электр пойыздарын орнатуға және басқаруға жіберілді. Кеңейіп жатқан Өскемен қорғасын-мырыш комбинатына электр қуатының тапшылығын біліп, электр пойыздарын тез арада іске қосу үшін барын салды. Өскемен жылу электр орталығын кеңейтуге байланысты тәжірибелі мамандардың бірі ретінде жаңадан енгізілген жабдықтарды әзірлеуге және пайдалануға ауысты. Ол 1961 жылы ЖЭО-да алғашқылардың бірі болып коммунистік еңбек екпіні атағын алды. Турбина цехының жабдықтарын қайта құру мен жаңартуға белсене қатысты, бұл сегізінші бесжылдықта (1966-1970 жылдары) тиімділікті 35 пайыздан 71,8 пайызға дейін арттыруға, отынның үлестік шығынын бір киловатт-сағатқа 450 граммнан 297,9 граммға дейін төмендетуге мүмкіндік берді. Оның апатсыз, жоғары үнемді жұмыс істеуі Өскемен жылу электр орталығы ұжымының жоспарларын ойдағыдай орындауына ықпал етті. Мәселен, сегізінші бесжылдықта ғана кәсіпорынның жалпы өнімі 189,1 пайызға, жылу энергиясын өндіру 134,1 пайызға, еңбек өнімділігі 144,5 пайызға өсті. Өскемен жылу электр орталығында ширек ғасыр бойы еңбек еткен ол 25 рационализаторлық ұсыныс жасап, 20 жас білікті турбина жүргізуші дайындады. КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының 1971 жылғы 20 сәуірдегі Жарлығымен елдің энергетика саласын дамытудың бесжылдық жоспарының тапсырмаларын орындаудағы ерекше еңбегі үшін Сағындық Омаровқа [[Ленин ордені|Ленин орденімен]] және [[Орақ пен балға медалі|«Орақ пен балға» алтын медалін]] табыстау арқылы [[Социалистік еңбек ері]] атағы берілді. 1973 жылы зейнеткерлікке шықты<ref>{{Cite web |url=https://esimder.pushkinlibrary.kz/kz/social-hero-kz/1125-.html|title=Омаров С.|publisher=Шығыс Қазақстан: танымал есімдер|date=2019-02-28|accessdate=2025-06-24}}</ref>. Шығыс Қазақстан облысында тұрды. 1979 жылы қайтыс болды. Үлбі ауылдық кеңесінің депутаты, Шығыс Қазақстан облыстық кәсіподақтар кеңесінің мүшесі, кәсіподақтардың республикалық және Бүкілодақтық съездеріне делегат болып сайланды. == Марапаттары == * [[Ленин ордені]] (20.04.1971) * [[Құрмет Белгісі ордені]] (04.10.1966) * [[Еңбектегі ерлігі үшін медаль|«Еңбектегі ерлігі үшін» медаль]] (23.02.1955) * [[Ерен еңбегі үшін медалі (КСРО)|«Ерен еңбегі үшін» медалі]] (12.04.1952)<ref>[https://www.warheroes.ru/hero/hero.asp?Hero_id=20320 Омаров Сағындық]. «Герои страны» сайты {{ref-ru}}</ref> * «Кенигсбергті алғаны үшін» медалі * «1941-1945 жж. Ұлы Отан соғысында Германияны жеңгені үшін» медалі == Әдебиет == * Шығыс Қазақстан облысы [Мәтін] : энциклопедия. — Алматы : Қазақ энциклопедиясы, 2014. — Омаров Сағындық: б. 590. * Герои Социалистического труда — казахстанцы [Текст]. — Алма-Ата : 1985. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} 2u7ecqvrx8a8uo0xik7r8dtxqy6juxc 3482949 3482948 2025-06-24T18:37:40Z Орел Карл 81620 /* Марапаттары */ 3482949 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Сағындық Омаров |Шынайы есімі = |Сурет = |ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 1913 |Туған жері = Қызылтас ауылы |Қайтыс болған күні = 1979 |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = |Ұлты = |Мансабы = |Білімі = |Мамандығы = |Не үшін белгілі = |Партиясы = |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Серігі = <!-- Жұп үйленбеген, бірақ бірге болғанда --> |Балалары = |Отбасы = <!-- Әулеті, не отбасы жайлы мақала болса, оған осы жерде сілтеме жасаңыз --> |Марапаттары = {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Социалистік еңбек ері}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Ленин ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{«Кенигсбергті алғаны үшін» медалі}} {{!!}}{{1941-1945 жж. Ұлы Отан соғысында Германияны жеңгені үшін медалі}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Ерен еңбегі үшін медалі (КСРО)}} {{!!}}{{Еңбектегі ерлігі үшін медаль}} {{!}}} |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Сағындық Омаров''' ([[1913 жыл|1913]], Қызылтас ауылы — [[1979 жыл|1979]]) — [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] [[Шығыс Қазақстан облысы]], Қазақ КСР Энергетика және электрлендіру министрлігі [[Өскемен ЖЭО|Өскемен жылу электр орталығында]] аға турбомашинист. [[Социалистік еңбек ері]] (1971). == Өмірбаяны == 1913 жылы қазіргі Шығыс Қазақстан облысы, Ұлан ауданы, Қызылтас ауылында туған. 1930 жылдан бастап Қазақ КСР Шығыс Қазақстан облысы [[Риддер]] (1941-2002 ж. — Лениногорск) кентінде (1934 жылдан бастап – қала) құрылысшы болып жұмыс істеген. 1939-1941 жылдары Риддер тау-кен металлургия комбинатының турбина цехының жүргізушісі. 1941-1947 жылдары — [[Жұмысшы-шаруа қызыл әскері|Қызыл Әскер]] қатарында әскери борышын өтеді. [[Ұлы Отан соғысы|Ұлы Отан соғысының]] қатысушысы. 2-теміржол батальонының құрамында соғысты. Әскери медалдармен марапатталды. 1947-1973 жылдары Шығыс Қазақстан облысы Өскемен қаласындағы [[Өскемен ЖЭО|Өскемен жылу электр орталығының]] аға жүргізуші болды. 1949 жылы Өскемен жылу электр орталығына электр пойыздарын орнатуға және басқаруға жіберілді. Кеңейіп жатқан Өскемен қорғасын-мырыш комбинатына электр қуатының тапшылығын біліп, электр пойыздарын тез арада іске қосу үшін барын салды. Өскемен жылу электр орталығын кеңейтуге байланысты тәжірибелі мамандардың бірі ретінде жаңадан енгізілген жабдықтарды әзірлеуге және пайдалануға ауысты. Ол 1961 жылы ЖЭО-да алғашқылардың бірі болып коммунистік еңбек екпіні атағын алды. Турбина цехының жабдықтарын қайта құру мен жаңартуға белсене қатысты, бұл сегізінші бесжылдықта (1966-1970 жылдары) тиімділікті 35 пайыздан 71,8 пайызға дейін арттыруға, отынның үлестік шығынын бір киловатт-сағатқа 450 граммнан 297,9 граммға дейін төмендетуге мүмкіндік берді. Оның апатсыз, жоғары үнемді жұмыс істеуі Өскемен жылу электр орталығы ұжымының жоспарларын ойдағыдай орындауына ықпал етті. Мәселен, сегізінші бесжылдықта ғана кәсіпорынның жалпы өнімі 189,1 пайызға, жылу энергиясын өндіру 134,1 пайызға, еңбек өнімділігі 144,5 пайызға өсті. Өскемен жылу электр орталығында ширек ғасыр бойы еңбек еткен ол 25 рационализаторлық ұсыныс жасап, 20 жас білікті турбина жүргізуші дайындады. КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының 1971 жылғы 20 сәуірдегі Жарлығымен елдің энергетика саласын дамытудың бесжылдық жоспарының тапсырмаларын орындаудағы ерекше еңбегі үшін Сағындық Омаровқа [[Ленин ордені|Ленин орденімен]] және [[Орақ пен балға медалі|«Орақ пен балға» алтын медалін]] табыстау арқылы [[Социалистік еңбек ері]] атағы берілді. 1973 жылы зейнеткерлікке шықты<ref>{{Cite web |url=https://esimder.pushkinlibrary.kz/kz/social-hero-kz/1125-.html|title=Омаров С.|publisher=Шығыс Қазақстан: танымал есімдер|date=2019-02-28|accessdate=2025-06-24}}</ref>. Шығыс Қазақстан облысында тұрды. 1979 жылы қайтыс болды. Үлбі ауылдық кеңесінің депутаты, Шығыс Қазақстан облыстық кәсіподақтар кеңесінің мүшесі, кәсіподақтардың республикалық және Бүкілодақтық съездеріне делегат болып сайланды. == Марапаттары == * [[Ленин ордені]] (20.04.1971) * [[Құрмет Белгісі ордені]] (04.10.1966) * [[Еңбектегі ерлігі үшін медаль|«Еңбектегі ерлігі үшін» медаль]] (23.02.1955) * [[Ерен еңбегі үшін медалі (КСРО)|«Ерен еңбегі үшін» медалі]] (12.04.1952)<ref>[https://www.warheroes.ru/hero/hero.asp?Hero_id=20320 Омаров Сағындық]. «Герои страны» сайты {{ref-ru}}</ref> * «Кенигсбергті алғаны үшін» медалі * [[1941-1945 жж. Ұлы Отан соғысында Германияны жеңгені үшін медалі|«1941-1945 жж. Ұлы Отан соғысында Германияны жеңгені үшін» медалі]] == Әдебиет == * Шығыс Қазақстан облысы [Мәтін] : энциклопедия. — Алматы : Қазақ энциклопедиясы, 2014. — Омаров Сағындық: б. 590. * Герои Социалистического труда — казахстанцы [Текст]. — Алма-Ата : 1985. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} gbvdxqjuil10168krh3akfmgmd5fr21 3482950 3482949 2025-06-24T18:38:24Z Орел Карл 81620 /* Өмірбаяны */ 3482950 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Сағындық Омаров |Шынайы есімі = |Сурет = |ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 1913 |Туған жері = Қызылтас ауылы |Қайтыс болған күні = 1979 |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = |Ұлты = |Мансабы = |Білімі = |Мамандығы = |Не үшін белгілі = |Партиясы = |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Серігі = <!-- Жұп үйленбеген, бірақ бірге болғанда --> |Балалары = |Отбасы = <!-- Әулеті, не отбасы жайлы мақала болса, оған осы жерде сілтеме жасаңыз --> |Марапаттары = {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Социалистік еңбек ері}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Ленин ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{«Кенигсбергті алғаны үшін» медалі}} {{!!}}{{1941-1945 жж. Ұлы Отан соғысында Германияны жеңгені үшін медалі}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Ерен еңбегі үшін медалі (КСРО)}} {{!!}}{{Еңбектегі ерлігі үшін медаль}} {{!}}} |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Сағындық Омаров''' ([[1913 жыл|1913]], Қызылтас ауылы — [[1979 жыл|1979]]) — [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] [[Шығыс Қазақстан облысы]], Қазақ КСР Энергетика және электрлендіру министрлігі [[Өскемен ЖЭО|Өскемен жылу электр орталығында]] аға турбомашинист. [[Социалистік еңбек ері]] (1971). == Өмірбаяны == 1913 жылы қазіргі Шығыс Қазақстан облысы [[Ұлан ауданы]] Қызылтас ауылында туған. 1930 жылдан бастап Қазақ КСР Шығыс Қазақстан облысы [[Риддер]] (1941-2002 ж. — Лениногорск) кентінде (1934 жылдан бастап – қала) құрылысшы болып жұмыс істеген. 1939-1941 жылдары Риддер тау-кен металлургия комбинатының турбина цехының жүргізушісі. 1941-1947 жылдары — [[Жұмысшы-шаруа қызыл әскері|Қызыл Әскер]] қатарында әскери борышын өтеді. [[Ұлы Отан соғысы|Ұлы Отан соғысының]] қатысушысы. 2-теміржол батальонының құрамында соғысты. Әскери медалдармен марапатталды. 1947-1973 жылдары Шығыс Қазақстан облысы Өскемен қаласындағы [[Өскемен ЖЭО|Өскемен жылу электр орталығының]] аға жүргізуші болды. 1949 жылы Өскемен жылу электр орталығына электр пойыздарын орнатуға және басқаруға жіберілді. Кеңейіп жатқан Өскемен қорғасын-мырыш комбинатына электр қуатының тапшылығын біліп, электр пойыздарын тез арада іске қосу үшін барын салды. Өскемен жылу электр орталығын кеңейтуге байланысты тәжірибелі мамандардың бірі ретінде жаңадан енгізілген жабдықтарды әзірлеуге және пайдалануға ауысты. Ол 1961 жылы ЖЭО-да алғашқылардың бірі болып коммунистік еңбек екпіні атағын алды. Турбина цехының жабдықтарын қайта құру мен жаңартуға белсене қатысты, бұл сегізінші бесжылдықта (1966-1970 жылдары) тиімділікті 35 пайыздан 71,8 пайызға дейін арттыруға, отынның үлестік шығынын бір киловатт-сағатқа 450 граммнан 297,9 граммға дейін төмендетуге мүмкіндік берді. Оның апатсыз, жоғары үнемді жұмыс істеуі Өскемен жылу электр орталығы ұжымының жоспарларын ойдағыдай орындауына ықпал етті. Мәселен, сегізінші бесжылдықта ғана кәсіпорынның жалпы өнімі 189,1 пайызға, жылу энергиясын өндіру 134,1 пайызға, еңбек өнімділігі 144,5 пайызға өсті. Өскемен жылу электр орталығында ширек ғасыр бойы еңбек еткен ол 25 рационализаторлық ұсыныс жасап, 20 жас білікті турбина жүргізуші дайындады. КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының 1971 жылғы 20 сәуірдегі Жарлығымен елдің энергетика саласын дамытудың бесжылдық жоспарының тапсырмаларын орындаудағы ерекше еңбегі үшін Сағындық Омаровқа [[Ленин ордені|Ленин орденімен]] және [[Орақ пен балға медалі|«Орақ пен балға» алтын медалін]] табыстау арқылы [[Социалистік еңбек ері]] атағы берілді. 1973 жылы зейнеткерлікке шықты<ref>{{Cite web |url=https://esimder.pushkinlibrary.kz/kz/social-hero-kz/1125-.html|title=Омаров С.|publisher=Шығыс Қазақстан: танымал есімдер|date=2019-02-28|accessdate=2025-06-24}}</ref>. Шығыс Қазақстан облысында тұрды. 1979 жылы қайтыс болды. Үлбі ауылдық кеңесінің депутаты, Шығыс Қазақстан облыстық кәсіподақтар кеңесінің мүшесі, кәсіподақтардың республикалық және Бүкілодақтық съездеріне делегат болып сайланды. == Марапаттары == * [[Ленин ордені]] (20.04.1971) * [[Құрмет Белгісі ордені]] (04.10.1966) * [[Еңбектегі ерлігі үшін медаль|«Еңбектегі ерлігі үшін» медаль]] (23.02.1955) * [[Ерен еңбегі үшін медалі (КСРО)|«Ерен еңбегі үшін» медалі]] (12.04.1952)<ref>[https://www.warheroes.ru/hero/hero.asp?Hero_id=20320 Омаров Сағындық]. «Герои страны» сайты {{ref-ru}}</ref> * «Кенигсбергті алғаны үшін» медалі * [[1941-1945 жж. Ұлы Отан соғысында Германияны жеңгені үшін медалі|«1941-1945 жж. Ұлы Отан соғысында Германияны жеңгені үшін» медалі]] == Әдебиет == * Шығыс Қазақстан облысы [Мәтін] : энциклопедия. — Алматы : Қазақ энциклопедиясы, 2014. — Омаров Сағындық: б. 590. * Герои Социалистического труда — казахстанцы [Текст]. — Алма-Ата : 1985. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} fg8u8wbuiminp6pcv44n27mo4yzdumi 3483096 3482950 2025-06-25T05:56:13Z Орел Карл 81620 /* Марапаттары */ 3483096 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Сағындық Омаров |Шынайы есімі = |Сурет = |ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 1913 |Туған жері = Қызылтас ауылы |Қайтыс болған күні = 1979 |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = |Ұлты = |Мансабы = |Білімі = |Мамандығы = |Не үшін белгілі = |Партиясы = |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Серігі = <!-- Жұп үйленбеген, бірақ бірге болғанда --> |Балалары = |Отбасы = <!-- Әулеті, не отбасы жайлы мақала болса, оған осы жерде сілтеме жасаңыз --> |Марапаттары = {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Социалистік еңбек ері}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Ленин ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{«Кенигсбергті алғаны үшін» медалі}} {{!!}}{{1941-1945 жж. Ұлы Отан соғысында Германияны жеңгені үшін медалі}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Ерен еңбегі үшін медалі (КСРО)}} {{!!}}{{Еңбектегі ерлігі үшін медаль}} {{!}}} |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Сағындық Омаров''' ([[1913 жыл|1913]], Қызылтас ауылы — [[1979 жыл|1979]]) — [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] [[Шығыс Қазақстан облысы]], Қазақ КСР Энергетика және электрлендіру министрлігі [[Өскемен ЖЭО|Өскемен жылу электр орталығында]] аға турбомашинист. [[Социалистік еңбек ері]] (1971). == Өмірбаяны == 1913 жылы қазіргі Шығыс Қазақстан облысы [[Ұлан ауданы]] Қызылтас ауылында туған. 1930 жылдан бастап Қазақ КСР Шығыс Қазақстан облысы [[Риддер]] (1941-2002 ж. — Лениногорск) кентінде (1934 жылдан бастап – қала) құрылысшы болып жұмыс істеген. 1939-1941 жылдары Риддер тау-кен металлургия комбинатының турбина цехының жүргізушісі. 1941-1947 жылдары — [[Жұмысшы-шаруа қызыл әскері|Қызыл Әскер]] қатарында әскери борышын өтеді. [[Ұлы Отан соғысы|Ұлы Отан соғысының]] қатысушысы. 2-теміржол батальонының құрамында соғысты. Әскери медалдармен марапатталды. 1947-1973 жылдары Шығыс Қазақстан облысы Өскемен қаласындағы [[Өскемен ЖЭО|Өскемен жылу электр орталығының]] аға жүргізуші болды. 1949 жылы Өскемен жылу электр орталығына электр пойыздарын орнатуға және басқаруға жіберілді. Кеңейіп жатқан Өскемен қорғасын-мырыш комбинатына электр қуатының тапшылығын біліп, электр пойыздарын тез арада іске қосу үшін барын салды. Өскемен жылу электр орталығын кеңейтуге байланысты тәжірибелі мамандардың бірі ретінде жаңадан енгізілген жабдықтарды әзірлеуге және пайдалануға ауысты. Ол 1961 жылы ЖЭО-да алғашқылардың бірі болып коммунистік еңбек екпіні атағын алды. Турбина цехының жабдықтарын қайта құру мен жаңартуға белсене қатысты, бұл сегізінші бесжылдықта (1966-1970 жылдары) тиімділікті 35 пайыздан 71,8 пайызға дейін арттыруға, отынның үлестік шығынын бір киловатт-сағатқа 450 граммнан 297,9 граммға дейін төмендетуге мүмкіндік берді. Оның апатсыз, жоғары үнемді жұмыс істеуі Өскемен жылу электр орталығы ұжымының жоспарларын ойдағыдай орындауына ықпал етті. Мәселен, сегізінші бесжылдықта ғана кәсіпорынның жалпы өнімі 189,1 пайызға, жылу энергиясын өндіру 134,1 пайызға, еңбек өнімділігі 144,5 пайызға өсті. Өскемен жылу электр орталығында ширек ғасыр бойы еңбек еткен ол 25 рационализаторлық ұсыныс жасап, 20 жас білікті турбина жүргізуші дайындады. КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының 1971 жылғы 20 сәуірдегі Жарлығымен елдің энергетика саласын дамытудың бесжылдық жоспарының тапсырмаларын орындаудағы ерекше еңбегі үшін Сағындық Омаровқа [[Ленин ордені|Ленин орденімен]] және [[Орақ пен балға медалі|«Орақ пен балға» алтын медалін]] табыстау арқылы [[Социалистік еңбек ері]] атағы берілді. 1973 жылы зейнеткерлікке шықты<ref>{{Cite web |url=https://esimder.pushkinlibrary.kz/kz/social-hero-kz/1125-.html|title=Омаров С.|publisher=Шығыс Қазақстан: танымал есімдер|date=2019-02-28|accessdate=2025-06-24}}</ref>. Шығыс Қазақстан облысында тұрды. 1979 жылы қайтыс болды. Үлбі ауылдық кеңесінің депутаты, Шығыс Қазақстан облыстық кәсіподақтар кеңесінің мүшесі, кәсіподақтардың республикалық және Бүкілодақтық съездеріне делегат болып сайланды. == Марапаттары == * [[Ленин ордені]] (20.04.1971) * [[Құрмет Белгісі ордені]] (04.10.1966) * [[Еңбектегі ерлігі үшін медаль|«Еңбектегі ерлігі үшін» медаль]] (23.02.1955) * [[Ерен еңбегі үшін медалі (КСРО)|«Ерен еңбегі үшін» медалі]] (12.04.1952)<ref>[https://www.warheroes.ru/hero/hero.asp?Hero_id=20320 Омаров Сағындық]. «Герои страны» сайты {{ref-ru}}</ref> * «Кенигсбергті алғаны үшін» медалі * [[1941-1945 жж. Ұлы Отан соғысында Германияны жеңгені үшін медалі|«1941-1945 жж. Ұлы Отан соғысында Германияны жеңгені үшін» медалі]] [[Бәкір Ыбырайұлы]] == Әдебиет == * Шығыс Қазақстан облысы [Мәтін] : энциклопедия. — Алматы : Қазақ энциклопедиясы, 2014. — Омаров Сағындық: б. 590. * Герои Социалистического труда — казахстанцы [Текст]. — Алма-Ата : 1985. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} e1pzd0ldegznvlmea5cs51ohi2tn8wt 3483101 3483096 2025-06-25T06:05:33Z Орел Карл 81620 /* Марапаттары */ 3483101 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Сағындық Омаров |Шынайы есімі = |Сурет = |ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 1913 |Туған жері = Қызылтас ауылы |Қайтыс болған күні = 1979 |Қайтыс болған жері = |Азаматтығы = |Ұлты = |Мансабы = |Білімі = |Мамандығы = |Не үшін белгілі = |Партиясы = |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Серігі = <!-- Жұп үйленбеген, бірақ бірге болғанда --> |Балалары = |Отбасы = <!-- Әулеті, не отбасы жайлы мақала болса, оған осы жерде сілтеме жасаңыз --> |Марапаттары = {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Социалистік еңбек ері}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Ленин ордені}} {{!!}} {{Құрмет Белгісі ордені}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{«Кенигсбергті алғаны үшін» медалі}} {{!!}}{{1941-1945 жж. Ұлы Отан соғысында Германияны жеңгені үшін медалі}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Ерен еңбегі үшін медалі (КСРО)}} {{!!}}{{Еңбектегі ерлігі үшін медаль}} {{!}}} |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Сағындық Омаров''' ([[1913 жыл|1913]], Қызылтас ауылы — [[1979 жыл|1979]]) — [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] [[Шығыс Қазақстан облысы]], Қазақ КСР Энергетика және электрлендіру министрлігі [[Өскемен ЖЭО|Өскемен жылу электр орталығында]] аға турбомашинист. [[Социалистік еңбек ері]] (1971). == Өмірбаяны == 1913 жылы қазіргі Шығыс Қазақстан облысы [[Ұлан ауданы]] Қызылтас ауылында туған. 1930 жылдан бастап Қазақ КСР Шығыс Қазақстан облысы [[Риддер]] (1941-2002 ж. — Лениногорск) кентінде (1934 жылдан бастап – қала) құрылысшы болып жұмыс істеген. 1939-1941 жылдары Риддер тау-кен металлургия комбинатының турбина цехының жүргізушісі. 1941-1947 жылдары — [[Жұмысшы-шаруа қызыл әскері|Қызыл Әскер]] қатарында әскери борышын өтеді. [[Ұлы Отан соғысы|Ұлы Отан соғысының]] қатысушысы. 2-теміржол батальонының құрамында соғысты. Әскери медалдармен марапатталды. 1947-1973 жылдары Шығыс Қазақстан облысы Өскемен қаласындағы [[Өскемен ЖЭО|Өскемен жылу электр орталығының]] аға жүргізуші болды. 1949 жылы Өскемен жылу электр орталығына электр пойыздарын орнатуға және басқаруға жіберілді. Кеңейіп жатқан Өскемен қорғасын-мырыш комбинатына электр қуатының тапшылығын біліп, электр пойыздарын тез арада іске қосу үшін барын салды. Өскемен жылу электр орталығын кеңейтуге байланысты тәжірибелі мамандардың бірі ретінде жаңадан енгізілген жабдықтарды әзірлеуге және пайдалануға ауысты. Ол 1961 жылы ЖЭО-да алғашқылардың бірі болып коммунистік еңбек екпіні атағын алды. Турбина цехының жабдықтарын қайта құру мен жаңартуға белсене қатысты, бұл сегізінші бесжылдықта (1966-1970 жылдары) тиімділікті 35 пайыздан 71,8 пайызға дейін арттыруға, отынның үлестік шығынын бір киловатт-сағатқа 450 граммнан 297,9 граммға дейін төмендетуге мүмкіндік берді. Оның апатсыз, жоғары үнемді жұмыс істеуі Өскемен жылу электр орталығы ұжымының жоспарларын ойдағыдай орындауына ықпал етті. Мәселен, сегізінші бесжылдықта ғана кәсіпорынның жалпы өнімі 189,1 пайызға, жылу энергиясын өндіру 134,1 пайызға, еңбек өнімділігі 144,5 пайызға өсті. Өскемен жылу электр орталығында ширек ғасыр бойы еңбек еткен ол 25 рационализаторлық ұсыныс жасап, 20 жас білікті турбина жүргізуші дайындады. КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының 1971 жылғы 20 сәуірдегі Жарлығымен елдің энергетика саласын дамытудың бесжылдық жоспарының тапсырмаларын орындаудағы ерекше еңбегі үшін Сағындық Омаровқа [[Ленин ордені|Ленин орденімен]] және [[Орақ пен балға медалі|«Орақ пен балға» алтын медалін]] табыстау арқылы [[Социалистік еңбек ері]] атағы берілді. 1973 жылы зейнеткерлікке шықты<ref>{{Cite web |url=https://esimder.pushkinlibrary.kz/kz/social-hero-kz/1125-.html|title=Омаров С.|publisher=Шығыс Қазақстан: танымал есімдер|date=2019-02-28|accessdate=2025-06-24}}</ref>. Шығыс Қазақстан облысында тұрды. 1979 жылы қайтыс болды. Үлбі ауылдық кеңесінің депутаты, Шығыс Қазақстан облыстық кәсіподақтар кеңесінің мүшесі, кәсіподақтардың республикалық және Бүкілодақтық съездеріне делегат болып сайланды. == Марапаттары == * [[Ленин ордені]] (20.04.1971) * [[Құрмет Белгісі ордені]] (04.10.1966) * [[Еңбектегі ерлігі үшін медаль|«Еңбектегі ерлігі үшін» медаль]] (23.02.1955) * [[Ерен еңбегі үшін медалі (КСРО)|«Ерен еңбегі үшін» медалі]] (12.04.1952)<ref>[https://www.warheroes.ru/hero/hero.asp?Hero_id=20320 Омаров Сағындық]. «Герои страны» сайты {{ref-ru}}</ref> * «Кенигсбергті алғаны үшін» медалі * [[1941-1945 жж. Ұлы Отан соғысында Германияны жеңгені үшін медалі|«1941-1945 жж. Ұлы Отан соғысында Германияны жеңгені үшін» медалі]] == Әдебиет == * Шығыс Қазақстан облысы [Мәтін] : энциклопедия. — Алматы : Қазақ энциклопедиясы, 2014. — Омаров Сағындық: б. 590. * Герои Социалистического труда — казахстанцы [Текст]. — Алма-Ата : 1985. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} fg8u8wbuiminp6pcv44n27mo4yzdumi 3 761399 3482954 2025-06-24T20:04:50Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3482954 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Alex090405}} -- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 01:04, 2025 ж. маусымның 25 (+05) 6du2g6fupuo87dcj0t4hkoqvronkox8 3 761400 3482960 2025-06-24T21:13:33Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3482960 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Shur4m}} -- [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:13, 2025 ж. маусымның 25 (+05) 7986tafocvzfh2koaigdopgswiz0lfe 0 761403 3483049 2025-06-25T04:18:16Z Sagzhan 29953 Sagzhan [[Артур Конан Дойль]] бетін [[Артур Конан Дойл]] бетіне жылжытты 3483049 wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Артур Конан Дойл]] mx9ltw5184212vjdjivn9b8zv1ykbu4 3 761404 3483065 2025-06-25T04:35:20Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3483065 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Nurlanova.k}} -- [[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]] 09:35, 2025 ж. маусымның 25 (+05) 98rqzdw0f8i2q2ncplcw47czmvpekr3 3 761405 3483081 2025-06-25T05:13:30Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3483081 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Jackierg1998}} -- [[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылауы]]) 10:13, 2025 ж. маусымның 25 (+05) pnghlrk0vypk9ngqpkv0od23l1m2fn4 0 761406 3483098 2025-06-25T06:03:45Z Орел Карл 81620 Жаңа бетте: {{Тұлға |Есімі = Бәкір Ыбырайұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 1905 |Туған жері = Темірші ауылы, [[Қарқаралы уезі]], Семей облысы (Ресей импе... 3483098 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Бәкір Ыбырайұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 1905 |Туған жері = Темірші ауылы, [[Қарқаралы уезі]], [[Семей облысы (Ресей империясы)|Семей облысы]], [[Дала генерал-губернаторлығы]], [[Ресей империясы]] |Қайтыс болған күні = 1965 |Қайтыс болған жері = [[Риддер|Лениногорск]], [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] |Азаматтығы = |Ұлты = |Мансабы = |Білімі = |Мамандығы = |Не үшін белгілі = |Партиясы = |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Серігі = <!-- Жұп үйленбеген, бірақ бірге болғанда --> |Балалары = |Отбасы = <!-- Әулеті, не отбасы жайлы мақала болса, оған осы жерде сілтеме жасаңыз --> |Марапаттары = {{{!}} style="background:transparent" {{!}}{{Орақ пен Балға медалі}} {{!}}} {{{!}} style="background:transparent" {{!}} {{Ленин ордені}} {{!!}} {{Ерен еңбегі үшін медалі (КСРО)}}{{!!}} {{!}}} |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Бәкір Ыбырайұлы Ыбыраев''' ([[1905 жыл|1905 жылы]], Темірші ауылы, [[Қарқаралы уезі]], [[Семей облысы (Ресей империясы)|Семей облысы]], [[Дала генерал-губернаторлығы]], [[Ресей империясы]] — [[1965 жыл|1965 жылы]], [[Риддер|Лениногорск]], [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]]) — Қазақ КСР Шығыс Қазақстан шаруашылық кеңесінің «Алтайсвинецстрой» тресінде жұмысшы-бетоншыларды еңбектің озық әдістеріне үйрету жөніндегі нұсқаушы. [[Социалистік еңбек ері]] (1958). == Өмірбаяны == == Дереккөздер == {{дереккөздер}} bqwwpjyqc7iyypjfkcak4pi0osan6ko 3483099 3483098 2025-06-25T06:04:37Z Орел Карл 81620 «[[Санат:Қарқаралы уезінде туғандар|Қарқаралы уезінде туғандар]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3483099 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Бәкір Ыбырайұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 1905 |Туған жері = Темірші ауылы, [[Қарқаралы уезі]], [[Семей облысы (Ресей империясы)|Семей облысы]], [[Дала генерал-губернаторлығы]], [[Ресей империясы]] |Қайтыс болған күні = 1965 |Қайтыс болған жері = [[Риддер|Лениногорск]], [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] |Азаматтығы = |Ұлты = |Мансабы = |Білімі = |Мамандығы = |Не үшін белгілі = |Партиясы = |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Серігі = <!-- Жұп үйленбеген, бірақ бірге болғанда --> |Балалары = |Отбасы = <!-- Әулеті, не отбасы жайлы мақала болса, оған осы жерде сілтеме жасаңыз --> |Марапаттары = {{{!}} style="background:transparent" {{!}}{{Орақ пен Балға медалі}} {{!}}} {{{!}} style="background:transparent" {{!}} {{Ленин ордені}} {{!!}} {{Ерен еңбегі үшін медалі (КСРО)}}{{!!}} {{!}}} |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Бәкір Ыбырайұлы Ыбыраев''' ([[1905 жыл|1905 жылы]], Темірші ауылы, [[Қарқаралы уезі]], [[Семей облысы (Ресей империясы)|Семей облысы]], [[Дала генерал-губернаторлығы]], [[Ресей империясы]] — [[1965 жыл|1965 жылы]], [[Риддер|Лениногорск]], [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]]) — Қазақ КСР Шығыс Қазақстан шаруашылық кеңесінің «Алтайсвинецстрой» тресінде жұмысшы-бетоншыларды еңбектің озық әдістеріне үйрету жөніндегі нұсқаушы. [[Социалистік еңбек ері]] (1958). == Өмірбаяны == == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қарқаралы уезінде туғандар]] lwumfvhhcab43e97n8aphh71mxg95ei 3483100 3483099 2025-06-25T06:05:20Z Орел Карл 81620 «[[Санат:Риддерде қайтыс болғандар|Риддерде қайтыс болғандар]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3483100 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Бәкір Ыбырайұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 1905 |Туған жері = Темірші ауылы, [[Қарқаралы уезі]], [[Семей облысы (Ресей империясы)|Семей облысы]], [[Дала генерал-губернаторлығы]], [[Ресей империясы]] |Қайтыс болған күні = 1965 |Қайтыс болған жері = [[Риддер|Лениногорск]], [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] |Азаматтығы = |Ұлты = |Мансабы = |Білімі = |Мамандығы = |Не үшін белгілі = |Партиясы = |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Серігі = <!-- Жұп үйленбеген, бірақ бірге болғанда --> |Балалары = |Отбасы = <!-- Әулеті, не отбасы жайлы мақала болса, оған осы жерде сілтеме жасаңыз --> |Марапаттары = {{{!}} style="background:transparent" {{!}}{{Орақ пен Балға медалі}} {{!}}} {{{!}} style="background:transparent" {{!}} {{Ленин ордені}} {{!!}} {{Ерен еңбегі үшін медалі (КСРО)}}{{!!}} {{!}}} |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Бәкір Ыбырайұлы Ыбыраев''' ([[1905 жыл|1905 жылы]], Темірші ауылы, [[Қарқаралы уезі]], [[Семей облысы (Ресей империясы)|Семей облысы]], [[Дала генерал-губернаторлығы]], [[Ресей империясы]] — [[1965 жыл|1965 жылы]], [[Риддер|Лениногорск]], [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]]) — Қазақ КСР Шығыс Қазақстан шаруашылық кеңесінің «Алтайсвинецстрой» тресінде жұмысшы-бетоншыларды еңбектің озық әдістеріне үйрету жөніндегі нұсқаушы. [[Социалистік еңбек ері]] (1958). == Өмірбаяны == == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қарқаралы уезінде туғандар]] [[Санат:Риддерде қайтыс болғандар]] luvei5jpebinxb5qmijulcz830u7thm 3483102 3483100 2025-06-25T06:06:12Z Орел Карл 81620 «[[Санат:КСРО құрылысшылары|КСРО құрылысшылары]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3483102 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Бәкір Ыбырайұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 1905 |Туған жері = Темірші ауылы, [[Қарқаралы уезі]], [[Семей облысы (Ресей империясы)|Семей облысы]], [[Дала генерал-губернаторлығы]], [[Ресей империясы]] |Қайтыс болған күні = 1965 |Қайтыс болған жері = [[Риддер|Лениногорск]], [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] |Азаматтығы = |Ұлты = |Мансабы = |Білімі = |Мамандығы = |Не үшін белгілі = |Партиясы = |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Серігі = <!-- Жұп үйленбеген, бірақ бірге болғанда --> |Балалары = |Отбасы = <!-- Әулеті, не отбасы жайлы мақала болса, оған осы жерде сілтеме жасаңыз --> |Марапаттары = {{{!}} style="background:transparent" {{!}}{{Орақ пен Балға медалі}} {{!}}} {{{!}} style="background:transparent" {{!}} {{Ленин ордені}} {{!!}} {{Ерен еңбегі үшін медалі (КСРО)}}{{!!}} {{!}}} |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Бәкір Ыбырайұлы Ыбыраев''' ([[1905 жыл|1905 жылы]], Темірші ауылы, [[Қарқаралы уезі]], [[Семей облысы (Ресей империясы)|Семей облысы]], [[Дала генерал-губернаторлығы]], [[Ресей империясы]] — [[1965 жыл|1965 жылы]], [[Риддер|Лениногорск]], [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]]) — Қазақ КСР Шығыс Қазақстан шаруашылық кеңесінің «Алтайсвинецстрой» тресінде жұмысшы-бетоншыларды еңбектің озық әдістеріне үйрету жөніндегі нұсқаушы. [[Социалистік еңбек ері]] (1958). == Өмірбаяны == == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қарқаралы уезінде туғандар]] [[Санат:Риддерде қайтыс болғандар]] [[Санат:КСРО құрылысшылары]] bymhoepbqzfyuzy6z7u6t0efqny63rm 3483103 3483102 2025-06-25T06:06:27Z Орел Карл 81620 «[[Санат:Қазақстан КП ОК мүшелері|Қазақстан КП ОК мүшелері]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3483103 wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Бәкір Ыбырайұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = |Толық есімі = |Туған күні = 1905 |Туған жері = Темірші ауылы, [[Қарқаралы уезі]], [[Семей облысы (Ресей империясы)|Семей облысы]], [[Дала генерал-губернаторлығы]], [[Ресей империясы]] |Қайтыс болған күні = 1965 |Қайтыс болған жері = [[Риддер|Лениногорск]], [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]] |Азаматтығы = |Ұлты = |Мансабы = |Білімі = |Мамандығы = |Не үшін белгілі = |Партиясы = |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Серігі = <!-- Жұп үйленбеген, бірақ бірге болғанда --> |Балалары = |Отбасы = <!-- Әулеті, не отбасы жайлы мақала болса, оған осы жерде сілтеме жасаңыз --> |Марапаттары = {{{!}} style="background:transparent" {{!}}{{Орақ пен Балға медалі}} {{!}}} {{{!}} style="background:transparent" {{!}} {{Ленин ордені}} {{!!}} {{Ерен еңбегі үшін медалі (КСРО)}}{{!!}} {{!}}} |Қолтаңбасы = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Бәкір Ыбырайұлы Ыбыраев''' ([[1905 жыл|1905 жылы]], Темірші ауылы, [[Қарқаралы уезі]], [[Семей облысы (Ресей империясы)|Семей облысы]], [[Дала генерал-губернаторлығы]], [[Ресей империясы]] — [[1965 жыл|1965 жылы]], [[Риддер|Лениногорск]], [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]]) — Қазақ КСР Шығыс Қазақстан шаруашылық кеңесінің «Алтайсвинецстрой» тресінде жұмысшы-бетоншыларды еңбектің озық әдістеріне үйрету жөніндегі нұсқаушы. [[Социалистік еңбек ері]] (1958). == Өмірбаяны == == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қарқаралы уезінде туғандар]] [[Санат:Риддерде қайтыс болғандар]] [[Санат:КСРО құрылысшылары]] [[Санат:Қазақстан КП ОК мүшелері]] 0khxynwavmtq96wi5juyosxe9y38x1c 0 761407 3483114 2025-06-25T06:43:44Z Мағыпар 100137 Жаңа бетте: '''Сыған тілі''' (Gipsy / Romany language) үндіеуропалық тілдер отбасының үнді (үнді-арийлік) тобына кіреді, тілдердің қопарылма (флективті) түріне жатады (агглютинацияға бейімділікпен). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] 3483114 wikitext text/x-wiki '''Сыған тілі''' (Gipsy / Romany language) үндіеуропалық тілдер отбасының үнді (үнді-арийлік) тобына кіреді, тілдердің қопарылма (флективті) түріне жатады (агглютинацияға бейімділікпен). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] aorc1sbw8uwbyrp5woqzgnx66nsjndd 3483115 3483114 2025-06-25T06:44:00Z Мағыпар 100137 «[[Санат:Еуропа тілдері|Еуропа тілдері]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3483115 wikitext text/x-wiki '''Сыған тілі''' (Gipsy / Romany language) үндіеуропалық тілдер отбасының үнді (үнді-арийлік) тобына кіреді, тілдердің қопарылма (флективті) түріне жатады (агглютинацияға бейімділікпен). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] [[Санат:Еуропа тілдері]] 9daoj461qqsrgahhnbhyo8zvbq5ihdx 3483116 3483115 2025-06-25T06:46:30Z Мағыпар 100137 толықтыру 3483116 wikitext text/x-wiki '''Сыған тілі''' (Gipsy / Romany language) үндіеуропалық тілдер отбасының үнді (үнді-арийлік) тобына кіреді, тілдердің қопарылма (флективті) түріне жатады (агглютинацияға бейімділікпен). == Референтті халық == Референтті халық: сығандар; өз атауы – рома (адамдар). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] [[Санат:Еуропа тілдері]] hk0o10ryjhl1esjy87r91wpxy75czb3 3483119 3483116 2025-06-25T07:13:58Z Мағыпар 100137 толықтыру 3483119 wikitext text/x-wiki '''Сыған тілі''' (Gipsy / Romany language) үндіеуропалық тілдер отбасының үнді (үнді-арийлік) тобына кіреді, тілдердің қопарылма (флективті) түріне жатады (агглютинацияға бейімділікпен). == Референтті халық == Референтті халық: сығандар; өз атауы – рома (адамдар). == Географиялық таралуы == Сығандардың ата-бабалары Үндістан жерінен шыққан. Бастапқыда олар Иран мен Египетте қоныстанып, ΙΙ мың. басында Балқан түбегі мен Африканың солтүстігіне қарай жылжыды. ХІІ-ХV ғғ. сығандар Еуропаға, ХІХ ғ. Солтүстік және Оңтүстік Америка мен Аустралияға қоныстанды. Сығандар әлемнің барлық дерлік елдерінде үлкен немесе шағын топтар болып, кезбе өмір салтына байланысты есепке алу өте қиын. Сыған тілінде сөйлейтіндердің саны шамамен: {| | valign="top" | {| | valign="top" | [[Румыния]]: 621 573 [[Болгария]]: 325 343 [[Мажарстан]]: 315 583 [[Түркия]]: 280 000 [[Франция]]: 215 000 [[Грекия]]: 160 000 [[Сербия]]: 147 604 [[Ресей]]: 128 197 [[Словакия]]: 105 700 [[Германия]]: 85 000 [[Солтүстік Македония]]: 53 900<br> | valign="top" | [[Украина]]: 47 600 [[Италия]]: 42 000 [[Аустрия]]: 20 000 [[Хорватия]]: 16 975 [[Польша]]: 12 850 [[Босния және Герцеговина]]: 12 583 [[Албания]]: 12 000 [[Бельгия]]: 10 000 [[Швеция]]: 9500 [[Молдова]]: 9323<br> [[Черногория]]: 8305 | valign="top" | [[Белоруссия]]: 6848 [[Чехия]]: 5135 [[Латвия]]: 4983 [[Словения]]: 3246 [[Финляндия]]: 3000 [[Нидерланды]]: 3000 [[Литва]]: 2115 [[Дания]]: 1500 [[Эстония]]: 1100 [[Ұлыбритания]]: 1000 [[Испания]]: 1000 |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] [[Санат:Еуропа тілдері]] oml0fcca58ctks4t89pwcxe4geu0uww 3483122 3483119 2025-06-25T07:18:22Z Мағыпар 100137 толықтыру 3483122 wikitext text/x-wiki '''Сыған тілі''' (Gipsy / Romany language) үндіеуропалық тілдер отбасының үнді (үнді-арийлік) тобына кіреді, тілдердің қопарылма (флективті) түріне жатады (агглютинацияға бейімділікпен). == Референтті халық == Референтті халық: сығандар; өз атауы – рома (адамдар). == Географиялық таралуы == Сығандардың ата-бабалары Үндістан жерінен шыққан. Бастапқыда олар Иран мен Египетте қоныстанып, ΙΙ мың. басында Балқан түбегі мен Африканың солтүстігіне қарай жылжыды. ХІІ-ХV ғғ. сығандар Еуропаға, ХІХ ғ. Солтүстік және Оңтүстік Америка мен Аустралияға қоныстанды. Сығандар әлемнің барлық дерлік елдерінде үлкен немесе шағын топтар болып, кезбе өмір салтына байланысты есепке алу өте қиын. Сыған тілінде сөйлейтіндердің саны шамамен: {| | valign="top" | {| | valign="top" | [[Румыния]]: 621 573 [[Болгария]]: 325 343 [[Мажарстан]]: 315 583 [[Түркия]]: 280 000 [[Франция]]: 215 000 [[Грекия]]: 160 000 [[Сербия]]: 147 604 [[Ресей]]: 128 197 [[Словакия]]: 105 700 [[Германия]]: 85 000 [[Солтүстік Македония]]: 53 900<br> | valign="top" | [[Украина]]: 47 600 [[Италия]]: 42 000 [[Аустрия]]: 20 000 [[Хорватия]]: 16 975 [[Польша]]: 12 850 [[Босния және Герцеговина]]: 12 583 [[Албания]]: 12 000 [[Бельгия]]: 10 000 [[Швеция]]: 9500 [[Молдова]]: 9323<br> [[Черногория]]: 8305 | valign="top" | [[Беларусь]]: 6848 [[Чехия]]: 5135 [[Латвия]]: 4983 [[Словения]]: 3246 [[Финляндия]]: 3000 [[Нидерланд]]: 3000 [[Литва]]: 2115 [[Дания]]: 1500 [[Эстония]]: 1100 [[Ұлыбритания]]: 1000 [[Испания]]: 1000 |} == Диалектісі == Сыған тілі шет тілдік ортада қолданылып және дами отырып, онымен байланыста болатын тілдер өз ықпалын тигізетініне қарамастан, үндіарийлік сөздік қорын және байырғы белгілерін сақтап қалды. Ерекше қарқынды лингвистикалық байланыстардың нәтижесінде, ең алдымен, құпия тілдер ретінде қолданылатын бірнеше аралас сыған диалектілері (Ұлыбритания, Испания және Португалия, Скандинавия елдерінің және басқалардың диалектілері) қалыптасты. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] [[Санат:Еуропа тілдері]] pzgxuxdv1c689hla9ss7vm7rqis0e1a 3483123 3483122 2025-06-25T07:22:42Z Мағыпар 100137 /* Диалектісі */ толықтыру 3483123 wikitext text/x-wiki '''Сыған тілі''' (Gipsy / Romany language) үндіеуропалық тілдер отбасының үнді (үнді-арийлік) тобына кіреді, тілдердің қопарылма (флективті) түріне жатады (агглютинацияға бейімділікпен). == Референтті халық == Референтті халық: сығандар; өз атауы – рома (адамдар). == Географиялық таралуы == Сығандардың ата-бабалары Үндістан жерінен шыққан. Бастапқыда олар Иран мен Египетте қоныстанып, ΙΙ мың. басында Балқан түбегі мен Африканың солтүстігіне қарай жылжыды. ХІІ-ХV ғғ. сығандар Еуропаға, ХІХ ғ. Солтүстік және Оңтүстік Америка мен Аустралияға қоныстанды. Сығандар әлемнің барлық дерлік елдерінде үлкен немесе шағын топтар болып, кезбе өмір салтына байланысты есепке алу өте қиын. Сыған тілінде сөйлейтіндердің саны шамамен: {| | valign="top" | {| | valign="top" | [[Румыния]]: 621 573 [[Болгария]]: 325 343 [[Мажарстан]]: 315 583 [[Түркия]]: 280 000 [[Франция]]: 215 000 [[Грекия]]: 160 000 [[Сербия]]: 147 604 [[Ресей]]: 128 197 [[Словакия]]: 105 700 [[Германия]]: 85 000 [[Солтүстік Македония]]: 53 900<br> | valign="top" | [[Украина]]: 47 600 [[Италия]]: 42 000 [[Аустрия]]: 20 000 [[Хорватия]]: 16 975 [[Польша]]: 12 850 [[Босния және Герцеговина]]: 12 583 [[Албания]]: 12 000 [[Бельгия]]: 10 000 [[Швеция]]: 9500 [[Молдова]]: 9323<br> [[Черногория]]: 8305 | valign="top" | [[Беларусь]]: 6848 [[Чехия]]: 5135 [[Латвия]]: 4983 [[Словения]]: 3246 [[Финляндия]]: 3000 [[Нидерланд]]: 3000 [[Литва]]: 2115 [[Дания]]: 1500 [[Эстония]]: 1100 [[Ұлыбритания]]: 1000 [[Испания]]: 1000 |} == Диалектісі == Сыған тілі шет тілдік ортада қолданылып және дами отырып, онымен байланыста болатын тілдер өз ықпалын тигізетініне қарамастан, үндіарийлік сөздік қорын және байырғы белгілерін сақтап қалды. Ерекше қарқынды лингвистикалық байланыстардың нәтижесінде, ең алдымен, құпия тілдер ретінде қолданылатын бірнеше аралас сыған диалектілері (Ұлыбритания, Испания және Португалия, Скандинавия елдерінің және басқалардың диалектілері) қалыптасты. Соңғы онжылдықтарда лингвисттердің бірнеше топтары тарихи дамуға негізделген лингвистикалық тұрғыдан сыған диалектілерінің жаңа классификациясын жасады. Осы жіктеу бойынша диалектілер мынадай топтарға бөлінеді: *Солтүстік сыған диалектілері; *Орталық еуропалық сыған диалектілері; *Балқандық сыған диалектілері; *Влах диалектілері. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] [[Санат:Еуропа тілдері]] 5ffhesccnruyneqal5r28b04ajw6mk3 3483124 3483123 2025-06-25T07:26:54Z Мағыпар 100137 толықтыру 3483124 wikitext text/x-wiki '''Сыған тілі''' (Gipsy / Romany language) үндіеуропалық тілдер отбасының үнді (үнді-арийлік) тобына кіреді, тілдердің қопарылма (флективті) түріне жатады (агглютинацияға бейімділікпен). == Референтті халық == Референтті халық: сығандар; өз атауы – рома (адамдар). == Географиялық таралуы == Сығандардың ата-бабалары Үндістан жерінен шыққан. Бастапқыда олар Иран мен Египетте қоныстанып, ΙΙ мың. басында Балқан түбегі мен Африканың солтүстігіне қарай жылжыды. ХІІ-ХV ғғ. сығандар Еуропаға, ХІХ ғ. Солтүстік және Оңтүстік Америка мен Аустралияға қоныстанды. Сығандар әлемнің барлық дерлік елдерінде үлкен немесе шағын топтар болып, кезбе өмір салтына байланысты есепке алу өте қиын. Сыған тілінде сөйлейтіндердің саны шамамен: {| | valign="top" | {| | valign="top" | [[Румыния]]: 621 573 [[Болгария]]: 325 343 [[Мажарстан]]: 315 583 [[Түркия]]: 280 000 [[Франция]]: 215 000 [[Грекия]]: 160 000 [[Сербия]]: 147 604 [[Ресей]]: 128 197 [[Словакия]]: 105 700 [[Германия]]: 85 000 [[Солтүстік Македония]]: 53 900<br> | valign="top" | [[Украина]]: 47 600 [[Италия]]: 42 000 [[Аустрия]]: 20 000 [[Хорватия]]: 16 975 [[Польша]]: 12 850 [[Босния және Герцеговина]]: 12 583 [[Албания]]: 12 000 [[Бельгия]]: 10 000 [[Швеция]]: 9500 [[Молдова]]: 9323<br> [[Черногория]]: 8305 | valign="top" | [[Беларусь]]: 6848 [[Чехия]]: 5135 [[Латвия]]: 4983 [[Словения]]: 3246 [[Финляндия]]: 3000 [[Нидерланд]]: 3000 [[Литва]]: 2115 [[Дания]]: 1500 [[Эстония]]: 1100 [[Ұлыбритания]]: 1000 [[Испания]]: 1000 |} == Диалектісі == Сыған тілі шет тілдік ортада қолданылып және дами отырып, онымен байланыста болатын тілдер өз ықпалын тигізетініне қарамастан, үндіарийлік сөздік қорын және байырғы белгілерін сақтап қалды. Ерекше қарқынды лингвистикалық байланыстардың нәтижесінде, ең алдымен, құпия тілдер ретінде қолданылатын бірнеше аралас сыған диалектілері (Ұлыбритания, Испания және Португалия, Скандинавия елдерінің және басқалардың диалектілері) қалыптасты. Соңғы онжылдықтарда лингвисттердің бірнеше топтары тарихи дамуға негізделген лингвистикалық тұрғыдан сыған диалектілерінің жаңа классификациясын жасады. Осы жіктеу бойынша диалектілер мынадай топтарға бөлінеді: *Солтүстік сыған диалектілері; *Орталық еуропалық сыған диалектілері; *Балқандық сыған диалектілері; *Влах диалектілері. == Жазуы == Сығандардың алғашқы жазбалары 16 ғасырға жатады және олар Батыс Еуропа гуманистерінің еңбектеріндегі шағын сөздіктер мен жеке сөз тіркестерінің аудармалары болып табылады. Стандарттаудың бірінші әрекеті 1920 жылдары КСРО-да жасалды, әдеби тілдің негізі ретінде солтүстік орыс диалектісі қолданылды. 1927–38 жылдары 250-ден астам кітап жарық көрді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] [[Санат:Еуропа тілдері]] 4tnsahuyb6xj1s70gpgico19uwrnesu 3483125 3483124 2025-06-25T07:31:20Z Мағыпар 100137 /* Жазуы */ толықтыру 3483125 wikitext text/x-wiki '''Сыған тілі''' (Gipsy / Romany language) үндіеуропалық тілдер отбасының үнді (үнді-арийлік) тобына кіреді, тілдердің қопарылма (флективті) түріне жатады (агглютинацияға бейімділікпен). == Референтті халық == Референтті халық: сығандар; өз атауы – рома (адамдар). == Географиялық таралуы == Сығандардың ата-бабалары Үндістан жерінен шыққан. Бастапқыда олар Иран мен Египетте қоныстанып, ΙΙ мың. басында Балқан түбегі мен Африканың солтүстігіне қарай жылжыды. ХІІ-ХV ғғ. сығандар Еуропаға, ХІХ ғ. Солтүстік және Оңтүстік Америка мен Аустралияға қоныстанды. Сығандар әлемнің барлық дерлік елдерінде үлкен немесе шағын топтар болып, кезбе өмір салтына байланысты есепке алу өте қиын. Сыған тілінде сөйлейтіндердің саны шамамен: {| | valign="top" | {| | valign="top" | [[Румыния]]: 621 573 [[Болгария]]: 325 343 [[Мажарстан]]: 315 583 [[Түркия]]: 280 000 [[Франция]]: 215 000 [[Грекия]]: 160 000 [[Сербия]]: 147 604 [[Ресей]]: 128 197 [[Словакия]]: 105 700 [[Германия]]: 85 000 [[Солтүстік Македония]]: 53 900<br> | valign="top" | [[Украина]]: 47 600 [[Италия]]: 42 000 [[Аустрия]]: 20 000 [[Хорватия]]: 16 975 [[Польша]]: 12 850 [[Босния және Герцеговина]]: 12 583 [[Албания]]: 12 000 [[Бельгия]]: 10 000 [[Швеция]]: 9500 [[Молдова]]: 9323<br> [[Черногория]]: 8305 | valign="top" | [[Беларусь]]: 6848 [[Чехия]]: 5135 [[Латвия]]: 4983 [[Словения]]: 3246 [[Финляндия]]: 3000 [[Нидерланд]]: 3000 [[Литва]]: 2115 [[Дания]]: 1500 [[Эстония]]: 1100 [[Ұлыбритания]]: 1000 [[Испания]]: 1000 |} == Диалектісі == Сыған тілі шет тілдік ортада қолданылып және дами отырып, онымен байланыста болатын тілдер өз ықпалын тигізетініне қарамастан, үндіарийлік сөздік қорын және байырғы белгілерін сақтап қалды. Ерекше қарқынды лингвистикалық байланыстардың нәтижесінде, ең алдымен, құпия тілдер ретінде қолданылатын бірнеше аралас сыған диалектілері (Ұлыбритания, Испания және Португалия, Скандинавия елдерінің және басқалардың диалектілері) қалыптасты. Соңғы онжылдықтарда лингвисттердің бірнеше топтары тарихи дамуға негізделген лингвистикалық тұрғыдан сыған диалектілерінің жаңа классификациясын жасады. Осы жіктеу бойынша диалектілер мынадай топтарға бөлінеді: *Солтүстік сыған диалектілері; *Орталық еуропалық сыған диалектілері; *Балқандық сыған диалектілері; *Влах диалектілері. == Жазуы == Сығандардың алғашқы жазбалары 16 ғасырға жатады және олар Батыс Еуропа гуманистерінің еңбектеріндегі шағын сөздіктер мен жеке сөз тіркестерінің аудармалары болып табылады. Стандарттаудың бірінші әрекеті 1920 жылдары КСРО-да жасалды, әдеби тілдің негізі ретінде солтүстік орыс диалектісі қолданылды. 1927–38 жылдары 250-ден астам кітап жарық көрді. 1927 жылдан бастап КСРО сығандары Ґ ґ әрпін қосып, Щ щ және ъ (орыс сығандарының диалектісі) әріптерін алып тастау арқылы орыс тілінің негізіндегі әліпбиді қолданды. Орыс сығандарының алфавиті: == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] [[Санат:Еуропа тілдері]] cm1e1lhlev156ozivl9eemx2ukaet75 3483126 3483125 2025-06-25T07:32:55Z Мағыпар 100137 /* Жазуы */ толықтыру 3483126 wikitext text/x-wiki '''Сыған тілі''' (Gipsy / Romany language) үндіеуропалық тілдер отбасының үнді (үнді-арийлік) тобына кіреді, тілдердің қопарылма (флективті) түріне жатады (агглютинацияға бейімділікпен). == Референтті халық == Референтті халық: сығандар; өз атауы – рома (адамдар). == Географиялық таралуы == Сығандардың ата-бабалары Үндістан жерінен шыққан. Бастапқыда олар Иран мен Египетте қоныстанып, ΙΙ мың. басында Балқан түбегі мен Африканың солтүстігіне қарай жылжыды. ХІІ-ХV ғғ. сығандар Еуропаға, ХІХ ғ. Солтүстік және Оңтүстік Америка мен Аустралияға қоныстанды. Сығандар әлемнің барлық дерлік елдерінде үлкен немесе шағын топтар болып, кезбе өмір салтына байланысты есепке алу өте қиын. Сыған тілінде сөйлейтіндердің саны шамамен: {| | valign="top" | {| | valign="top" | [[Румыния]]: 621 573 [[Болгария]]: 325 343 [[Мажарстан]]: 315 583 [[Түркия]]: 280 000 [[Франция]]: 215 000 [[Грекия]]: 160 000 [[Сербия]]: 147 604 [[Ресей]]: 128 197 [[Словакия]]: 105 700 [[Германия]]: 85 000 [[Солтүстік Македония]]: 53 900<br> | valign="top" | [[Украина]]: 47 600 [[Италия]]: 42 000 [[Аустрия]]: 20 000 [[Хорватия]]: 16 975 [[Польша]]: 12 850 [[Босния және Герцеговина]]: 12 583 [[Албания]]: 12 000 [[Бельгия]]: 10 000 [[Швеция]]: 9500 [[Молдова]]: 9323<br> [[Черногория]]: 8305 | valign="top" | [[Беларусь]]: 6848 [[Чехия]]: 5135 [[Латвия]]: 4983 [[Словения]]: 3246 [[Финляндия]]: 3000 [[Нидерланд]]: 3000 [[Литва]]: 2115 [[Дания]]: 1500 [[Эстония]]: 1100 [[Ұлыбритания]]: 1000 [[Испания]]: 1000 |} == Диалектісі == Сыған тілі шет тілдік ортада қолданылып және дами отырып, онымен байланыста болатын тілдер өз ықпалын тигізетініне қарамастан, үндіарийлік сөздік қорын және байырғы белгілерін сақтап қалды. Ерекше қарқынды лингвистикалық байланыстардың нәтижесінде, ең алдымен, құпия тілдер ретінде қолданылатын бірнеше аралас сыған диалектілері (Ұлыбритания, Испания және Португалия, Скандинавия елдерінің және басқалардың диалектілері) қалыптасты. Соңғы онжылдықтарда лингвисттердің бірнеше топтары тарихи дамуға негізделген лингвистикалық тұрғыдан сыған диалектілерінің жаңа классификациясын жасады. Осы жіктеу бойынша диалектілер мынадай топтарға бөлінеді: *Солтүстік сыған диалектілері; *Орталық еуропалық сыған диалектілері; *Балқандық сыған диалектілері; *Влах диалектілері. == Жазуы == Сығандардың алғашқы жазбалары 16 ғасырға жатады және олар Батыс Еуропа гуманистерінің еңбектеріндегі шағын сөздіктер мен жеке сөз тіркестерінің аудармалары болып табылады. Стандарттаудың бірінші әрекеті 1920 жылдары КСРО-да жасалды, әдеби тілдің негізі ретінде солтүстік орыс диалектісі қолданылды. 1927–38 жылдары 250-ден астам кітап жарық көрді. 1927 жылдан бастап КСРО сығандары Ґ ґ әрпін қосып, Щ щ және ъ (орыс сығандарының диалектісі) әріптерін алып тастау арқылы орыс тілінің негізіндегі әліпбиді қолданды. ''Орыс сығандарының алфавиті:'' {| class=standard cellpadding=5 style="font-size: 1.3em; line-height: 2.5em; text-align: center;" | style=«width:3em;» |А а | style=«width:3em;» |Б б | style=«width:3em;» |В в | style=«width:3em;» |Г г | style=«width:3em;» |Ґ ґ | style=«width:3em;» |Д д | style=«width:3em;» |Е е | style=«width:3em;» |Ё ё | style=«width:3em;» |Ж ж | style=«width:3em;» |З з | style=«width:3em;» |И и | style=«width:3em;» |Й й | style=«width:3em;» |К к | style=«width:3em;» |Л л | style=«width:3em;» |М м | style=«width:3em;» |Н н |- | style=«width:3em;» |О о | style=«width:3em;» |П п | style=«width:3em;» |Р р | style=«width:3em;» |С с | style=«width:3em;» |Т т | style=«width:3em;» |У у | style=«width:3em;» |Ф ф | style=«width:3em;» |Х х | style=«width:3em;» |Ц ц | style=«width:3em;» |Ч ч | style=«width:3em;» |Ш ш | style=«width:3em;» |Ы ы | style=«width:3em;» |Ь ь | style=«width:3em;» |Э э | style=«width:3em;» |Ю ю | style=«width:3em;» |Я я |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] [[Санат:Еуропа тілдері]] hliy97n0eb3jcwanyzrc7drgemyfbhd 3483128 3483126 2025-06-25T07:33:54Z Мағыпар 100137 /* Жазуы */ дереккөз 3483128 wikitext text/x-wiki '''Сыған тілі''' (Gipsy / Romany language) үндіеуропалық тілдер отбасының үнді (үнді-арийлік) тобына кіреді, тілдердің қопарылма (флективті) түріне жатады (агглютинацияға бейімділікпен). == Референтті халық == Референтті халық: сығандар; өз атауы – рома (адамдар). == Географиялық таралуы == Сығандардың ата-бабалары Үндістан жерінен шыққан. Бастапқыда олар Иран мен Египетте қоныстанып, ΙΙ мың. басында Балқан түбегі мен Африканың солтүстігіне қарай жылжыды. ХІІ-ХV ғғ. сығандар Еуропаға, ХІХ ғ. Солтүстік және Оңтүстік Америка мен Аустралияға қоныстанды. Сығандар әлемнің барлық дерлік елдерінде үлкен немесе шағын топтар болып, кезбе өмір салтына байланысты есепке алу өте қиын. Сыған тілінде сөйлейтіндердің саны шамамен: {| | valign="top" | {| | valign="top" | [[Румыния]]: 621 573 [[Болгария]]: 325 343 [[Мажарстан]]: 315 583 [[Түркия]]: 280 000 [[Франция]]: 215 000 [[Грекия]]: 160 000 [[Сербия]]: 147 604 [[Ресей]]: 128 197 [[Словакия]]: 105 700 [[Германия]]: 85 000 [[Солтүстік Македония]]: 53 900<br> | valign="top" | [[Украина]]: 47 600 [[Италия]]: 42 000 [[Аустрия]]: 20 000 [[Хорватия]]: 16 975 [[Польша]]: 12 850 [[Босния және Герцеговина]]: 12 583 [[Албания]]: 12 000 [[Бельгия]]: 10 000 [[Швеция]]: 9500 [[Молдова]]: 9323<br> [[Черногория]]: 8305 | valign="top" | [[Беларусь]]: 6848 [[Чехия]]: 5135 [[Латвия]]: 4983 [[Словения]]: 3246 [[Финляндия]]: 3000 [[Нидерланд]]: 3000 [[Литва]]: 2115 [[Дания]]: 1500 [[Эстония]]: 1100 [[Ұлыбритания]]: 1000 [[Испания]]: 1000 |} == Диалектісі == Сыған тілі шет тілдік ортада қолданылып және дами отырып, онымен байланыста болатын тілдер өз ықпалын тигізетініне қарамастан, үндіарийлік сөздік қорын және байырғы белгілерін сақтап қалды. Ерекше қарқынды лингвистикалық байланыстардың нәтижесінде, ең алдымен, құпия тілдер ретінде қолданылатын бірнеше аралас сыған диалектілері (Ұлыбритания, Испания және Португалия, Скандинавия елдерінің және басқалардың диалектілері) қалыптасты. Соңғы онжылдықтарда лингвисттердің бірнеше топтары тарихи дамуға негізделген лингвистикалық тұрғыдан сыған диалектілерінің жаңа классификациясын жасады. Осы жіктеу бойынша диалектілер мынадай топтарға бөлінеді: *Солтүстік сыған диалектілері; *Орталық еуропалық сыған диалектілері; *Балқандық сыған диалектілері; *Влах диалектілері. == Жазуы == Сығандардың алғашқы жазбалары 16 ғасырға жатады және олар Батыс Еуропа гуманистерінің еңбектеріндегі шағын сөздіктер мен жеке сөз тіркестерінің аудармалары болып табылады. Стандарттаудың бірінші әрекеті 1920 жылдары КСРО-да жасалды, әдеби тілдің негізі ретінде солтүстік орыс диалектісі қолданылды. 1927–38 жылдары 250-ден астам кітап жарық көрді. 1927 жылдан бастап КСРО сығандары Ґ ґ әрпін қосып, Щ щ және ъ (орыс сығандарының диалектісі) әріптерін алып тастау арқылы орыс тілінің негізіндегі әліпбиді қолданды.<ref>{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/linguistics/text/4678875?ysclid=mcblew11ht205415993|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> ''Орыс сығандарының алфавиті:'' {| class=standard cellpadding=5 style="font-size: 1.3em; line-height: 2.5em; text-align: center;" | style=«width:3em;» |А а | style=«width:3em;» |Б б | style=«width:3em;» |В в | style=«width:3em;» |Г г | style=«width:3em;» |Ґ ґ | style=«width:3em;» |Д д | style=«width:3em;» |Е е | style=«width:3em;» |Ё ё | style=«width:3em;» |Ж ж | style=«width:3em;» |З з | style=«width:3em;» |И и | style=«width:3em;» |Й й | style=«width:3em;» |К к | style=«width:3em;» |Л л | style=«width:3em;» |М м | style=«width:3em;» |Н н |- | style=«width:3em;» |О о | style=«width:3em;» |П п | style=«width:3em;» |Р р | style=«width:3em;» |С с | style=«width:3em;» |Т т | style=«width:3em;» |У у | style=«width:3em;» |Ф ф | style=«width:3em;» |Х х | style=«width:3em;» |Ц ц | style=«width:3em;» |Ч ч | style=«width:3em;» |Ш ш | style=«width:3em;» |Ы ы | style=«width:3em;» |Ь ь | style=«width:3em;» |Э э | style=«width:3em;» |Ю ю | style=«width:3em;» |Я я |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] [[Санат:Еуропа тілдері]] 5c20cviqxnrkraffgv24bbifjcaf9g6 3483129 3483128 2025-06-25T07:34:52Z Мағыпар 100137 /* Географиялық таралуы */ дереккөз 3483129 wikitext text/x-wiki '''Сыған тілі''' (Gipsy / Romany language) үндіеуропалық тілдер отбасының үнді (үнді-арийлік) тобына кіреді, тілдердің қопарылма (флективті) түріне жатады (агглютинацияға бейімділікпен). == Референтті халық == Референтті халық: сығандар; өз атауы – рома (адамдар). == Географиялық таралуы == Сығандардың ата-бабалары Үндістан жерінен шыққан. Бастапқыда олар Иран мен Египетте қоныстанып, ΙΙ мың. басында Балқан түбегі мен Африканың солтүстігіне қарай жылжыды. ХІІ-ХV ғғ. сығандар Еуропаға, ХІХ ғ. Солтүстік және Оңтүстік Америка мен Аустралияға қоныстанды. Сығандар әлемнің барлық дерлік елдерінде үлкен немесе шағын топтар болып, кезбе өмір салтына байланысты есепке алу өте қиын.<ref>{{кітап|авторы=Э.Д. Сүлейменова, Д.Х. Ақанова, Н.Ж. Шаймерденова|бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=«Қазақстан тілдері: әлеуметтік лингвистика анықтамалығы» |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны= |баспасы=«Издательство Золотая Книга» ЖШС |жыл=2020 |томы= |беттері=176 |барлық беті=480 |сериясы= |isbn=978–601–7988-21-0|тиражы= }}</ref> Сыған тілінде сөйлейтіндердің саны шамамен: {| | valign="top" | {| | valign="top" | [[Румыния]]: 621 573 [[Болгария]]: 325 343 [[Мажарстан]]: 315 583 [[Түркия]]: 280 000 [[Франция]]: 215 000 [[Грекия]]: 160 000 [[Сербия]]: 147 604 [[Ресей]]: 128 197 [[Словакия]]: 105 700 [[Германия]]: 85 000 [[Солтүстік Македония]]: 53 900<br> | valign="top" | [[Украина]]: 47 600 [[Италия]]: 42 000 [[Аустрия]]: 20 000 [[Хорватия]]: 16 975 [[Польша]]: 12 850 [[Босния және Герцеговина]]: 12 583 [[Албания]]: 12 000 [[Бельгия]]: 10 000 [[Швеция]]: 9500 [[Молдова]]: 9323<br> [[Черногория]]: 8305 | valign="top" | [[Беларусь]]: 6848 [[Чехия]]: 5135 [[Латвия]]: 4983 [[Словения]]: 3246 [[Финляндия]]: 3000 [[Нидерланд]]: 3000 [[Литва]]: 2115 [[Дания]]: 1500 [[Эстония]]: 1100 [[Ұлыбритания]]: 1000 [[Испания]]: 1000 |} == Диалектісі == Сыған тілі шет тілдік ортада қолданылып және дами отырып, онымен байланыста болатын тілдер өз ықпалын тигізетініне қарамастан, үндіарийлік сөздік қорын және байырғы белгілерін сақтап қалды. Ерекше қарқынды лингвистикалық байланыстардың нәтижесінде, ең алдымен, құпия тілдер ретінде қолданылатын бірнеше аралас сыған диалектілері (Ұлыбритания, Испания және Португалия, Скандинавия елдерінің және басқалардың диалектілері) қалыптасты. Соңғы онжылдықтарда лингвисттердің бірнеше топтары тарихи дамуға негізделген лингвистикалық тұрғыдан сыған диалектілерінің жаңа классификациясын жасады. Осы жіктеу бойынша диалектілер мынадай топтарға бөлінеді: *Солтүстік сыған диалектілері; *Орталық еуропалық сыған диалектілері; *Балқандық сыған диалектілері; *Влах диалектілері. == Жазуы == Сығандардың алғашқы жазбалары 16 ғасырға жатады және олар Батыс Еуропа гуманистерінің еңбектеріндегі шағын сөздіктер мен жеке сөз тіркестерінің аудармалары болып табылады. Стандарттаудың бірінші әрекеті 1920 жылдары КСРО-да жасалды, әдеби тілдің негізі ретінде солтүстік орыс диалектісі қолданылды. 1927–38 жылдары 250-ден астам кітап жарық көрді. 1927 жылдан бастап КСРО сығандары Ґ ґ әрпін қосып, Щ щ және ъ (орыс сығандарының диалектісі) әріптерін алып тастау арқылы орыс тілінің негізіндегі әліпбиді қолданды.<ref>{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/linguistics/text/4678875?ysclid=mcblew11ht205415993|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> ''Орыс сығандарының алфавиті:'' {| class=standard cellpadding=5 style="font-size: 1.3em; line-height: 2.5em; text-align: center;" | style=«width:3em;» |А а | style=«width:3em;» |Б б | style=«width:3em;» |В в | style=«width:3em;» |Г г | style=«width:3em;» |Ґ ґ | style=«width:3em;» |Д д | style=«width:3em;» |Е е | style=«width:3em;» |Ё ё | style=«width:3em;» |Ж ж | style=«width:3em;» |З з | style=«width:3em;» |И и | style=«width:3em;» |Й й | style=«width:3em;» |К к | style=«width:3em;» |Л л | style=«width:3em;» |М м | style=«width:3em;» |Н н |- | style=«width:3em;» |О о | style=«width:3em;» |П п | style=«width:3em;» |Р р | style=«width:3em;» |С с | style=«width:3em;» |Т т | style=«width:3em;» |У у | style=«width:3em;» |Ф ф | style=«width:3em;» |Х х | style=«width:3em;» |Ц ц | style=«width:3em;» |Ч ч | style=«width:3em;» |Ш ш | style=«width:3em;» |Ы ы | style=«width:3em;» |Ь ь | style=«width:3em;» |Э э | style=«width:3em;» |Ю ю | style=«width:3em;» |Я я |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] [[Санат:Еуропа тілдері]] karmht9m7ncm55wyca03mtb185q73mw 3483130 3483129 2025-06-25T07:39:43Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру 3483130 wikitext text/x-wiki {{Тілдер |аты=Сыған тілі |рейтинг= |ISO2= |МЕСТ 7.75–97= |ISO1= rom |жазу= [[кириллица]], [[латын әліпбиі]] |классификация= [[Еуразия тілдері]] :үнді-еуропа тілдері отбасы ::үнді-арий тобы |санаты= |сөйлеушілер саны= 4,6 млн. |түсі=алтай |реттейтін мекеме= |ресми тіл= |елдер= |айтылуы= |өз атауы=Gipsy / Romany language |Сурет= |ISO3= }} '''Сыған тілі''' (Gipsy / Romany language) [[Үнді-Еуропа тілдері|үндіеуропалық тілдер]] отбасының үнді (үнді-арийлік) тобына кіреді, тілдердің қопарылма (флективті) түріне жатады (агглютинацияға бейімділікпен). == Референтті халық == Референтті халық: сығандар; өз атауы – рома (адамдар). == Географиялық таралуы == Сығандардың ата-бабалары Үндістан жерінен шыққан. Бастапқыда олар Иран мен Египетте қоныстанып, ΙΙ мың. басында Балқан түбегі мен Африканың солтүстігіне қарай жылжыды. ХІІ-ХV ғғ. сығандар Еуропаға, ХІХ ғ. Солтүстік және Оңтүстік Америка мен Аустралияға қоныстанды. Сығандар әлемнің барлық дерлік елдерінде үлкен немесе шағын топтар болып, кезбе өмір салтына байланысты есепке алу өте қиын.<ref>{{кітап|авторы=Э.Д. Сүлейменова, Д.Х. Ақанова, Н.Ж. Шаймерденова|бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=«Қазақстан тілдері: әлеуметтік лингвистика анықтамалығы» |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны= |баспасы=«Издательство Золотая Книга» ЖШС |жыл=2020 |томы= |беттері=176 |барлық беті=480 |сериясы= |isbn=978–601–7988-21-0|тиражы= }}</ref> Сыған тілінде сөйлейтіндердің саны шамамен: {| | valign="top" | {| | valign="top" | [[Румыния]]: 621 573 [[Болгария]]: 325 343 [[Мажарстан]]: 315 583 [[Түркия]]: 280 000 [[Франция]]: 215 000 [[Грекия]]: 160 000 [[Сербия]]: 147 604 [[Ресей]]: 128 197 [[Словакия]]: 105 700 [[Германия]]: 85 000 [[Солтүстік Македония]]: 53 900<br> | valign="top" | [[Украина]]: 47 600 [[Италия]]: 42 000 [[Аустрия]]: 20 000 [[Хорватия]]: 16 975 [[Польша]]: 12 850 [[Босния және Герцеговина]]: 12 583 [[Албания]]: 12 000 [[Бельгия]]: 10 000 [[Швеция]]: 9500 [[Молдова]]: 9323<br> [[Черногория]]: 8305 | valign="top" | [[Беларусь]]: 6848 [[Чехия]]: 5135 [[Латвия]]: 4983 [[Словения]]: 3246 [[Финляндия]]: 3000 [[Нидерланд]]: 3000 [[Литва]]: 2115 [[Дания]]: 1500 [[Эстония]]: 1100 [[Ұлыбритания]]: 1000 [[Испания]]: 1000 |} == Диалектісі == Сыған тілі шет тілдік ортада қолданылып және дами отырып, онымен байланыста болатын тілдер өз ықпалын тигізетініне қарамастан, үндіарийлік сөздік қорын және байырғы белгілерін сақтап қалды. Ерекше қарқынды лингвистикалық байланыстардың нәтижесінде, ең алдымен, құпия тілдер ретінде қолданылатын бірнеше аралас сыған диалектілері (Ұлыбритания, Испания және Португалия, Скандинавия елдерінің және басқалардың диалектілері) қалыптасты. Соңғы онжылдықтарда лингвисттердің бірнеше топтары тарихи дамуға негізделген лингвистикалық тұрғыдан сыған диалектілерінің жаңа классификациясын жасады. Осы жіктеу бойынша диалектілер мынадай топтарға бөлінеді: *Солтүстік сыған диалектілері; *Орталық еуропалық сыған диалектілері; *Балқандық сыған диалектілері; *Влах диалектілері. == Жазуы == Сығандардың алғашқы жазбалары 16 ғасырға жатады және олар Батыс Еуропа гуманистерінің еңбектеріндегі шағын сөздіктер мен жеке сөз тіркестерінің аудармалары болып табылады. Стандарттаудың бірінші әрекеті 1920 жылдары КСРО-да жасалды, әдеби тілдің негізі ретінде солтүстік орыс диалектісі қолданылды. 1927–38 жылдары 250-ден астам кітап жарық көрді. 1927 жылдан бастап КСРО сығандары Ґ ґ әрпін қосып, Щ щ және ъ (орыс сығандарының диалектісі) әріптерін алып тастау арқылы орыс тілінің негізіндегі әліпбиді қолданды.<ref>{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/linguistics/text/4678875?ysclid=mcblew11ht205415993|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2025-06-25 |lang=}}</ref> ''Орыс сығандарының алфавиті:'' {| class=standard cellpadding=5 style="font-size: 1.3em; line-height: 2.5em; text-align: center;" | style=«width:3em;» |А а | style=«width:3em;» |Б б | style=«width:3em;» |В в | style=«width:3em;» |Г г | style=«width:3em;» |Ґ ґ | style=«width:3em;» |Д д | style=«width:3em;» |Е е | style=«width:3em;» |Ё ё | style=«width:3em;» |Ж ж | style=«width:3em;» |З з | style=«width:3em;» |И и | style=«width:3em;» |Й й | style=«width:3em;» |К к | style=«width:3em;» |Л л | style=«width:3em;» |М м | style=«width:3em;» |Н н |- | style=«width:3em;» |О о | style=«width:3em;» |П п | style=«width:3em;» |Р р | style=«width:3em;» |С с | style=«width:3em;» |Т т | style=«width:3em;» |У у | style=«width:3em;» |Ф ф | style=«width:3em;» |Х х | style=«width:3em;» |Ц ц | style=«width:3em;» |Ч ч | style=«width:3em;» |Ш ш | style=«width:3em;» |Ы ы | style=«width:3em;» |Ь ь | style=«width:3em;» |Э э | style=«width:3em;» |Ю ю | style=«width:3em;» |Я я |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] [[Санат:Еуропа тілдері]] p67pgij4thi1znlhg0uwo0j4fde7ype 3 761408 3483127 2025-06-25T07:33:28Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3483127 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Nikride}} -- ''<span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span>'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 12:33, 2025 ж. маусымның 25 (+05) ovz60ar81ij8bm35gmfwwvjkm6qjyxv 0 761409 3483134 2025-06-25T07:49:44Z Epoxa-HH 100258 жаңадан мақала 3483134 wikitext text/x-wiki '''Фо́рос''' ([[Грек тілі|грекше]]: φόρος) — [[Ежелгі Грекия|Ежелгі Грекияда]] [[Бірінші Афина теңіз одағы|Делос одағына]] мүше мемлекеттердің [[Афина|Афинаға]] төлейтін мүшелік жарнасының атауы болды. Бұл одақ [[Ахемен әулеті|Парсы күштерінен]] қорғану мақсатында құрылған. Жарна [[Әскери теника|әскери жабдықпен]] (мысалы, [[Трирема|триремалармен]]) немесе ақшамен төленуі мүмкін еді, бірақ көбінесе ақшалай төленетін. Осыған байланысты Афинаға әскери бастамалар үшін қомақты қаржы аударылып отырды. Афина өз әскери күштерін арттыра отырып, басым әрі бай алпауыт мемлекетке айналды. Парсы соғыстарынан кейін Делос одағы өзара қорғаныс келісімі ретінде құрылды және алғашқы 25 жыл ішінде оның орталығы қасиетті [[Делос]] аралында орналасты.<ref name=":0">Sacks, David; Murray, Oswyn; Brody, Lisa (2005). ''[[iarchive:encyclopediaofan0000sack_l8g9/mode/2up|Encyclopedia of the Ancient Greek World]]'' New York: Facts on File, Inc. pp. 105. ISBN 0816057222.</ref> Бұл кезеңде ірі әскери қақтығыстар болмағанымен, Грекия мен Парсы арасында бірқалыпты [[Қырғи қабақ соғыс (ұғым)|қырғи қабақ соғыс]] жағдайы орын алды — бұл дипломатиялық әрекеттер мен қарсы әрекеттермен, қорқытулармен және шабуылдармен ерекшеленді, әсіресе екі алпауыттың шекаралас аймақтарында.<ref>Eddy, Samuel K. (1973). [https://www.journals.uchicago.edu/doi/10.1086/366003 "The Cold War between Athens and Persia, ca. 448-412 B.C.".] ''Classical Philology''. '''68''' (4): 241–258. ISSN 0009-837X.</ref> Одақтың мүшелерінің саны шарықтау кезеңінде шамамен 200-ге дейін жетті. Афинаның қорғауына айырбас ретінде әр мемлекет салық (''форос'') төлеп отырды — ол әдетте күміс [[Талант (өлшем бірлігі)|талант]] түрінде болған. Ал [[Самос]], [[Хиос]] және [[Лесбос]] сияқты ірі әрі қуатты одақтастар өз салықтарын әскери кемелермен өтеген.<ref name=":0" /> Жыл сайынғы жарналардың тізімдері [[Акрополь (Афина)|Афина]] [[Акрополь (Афина)|Акрополіндегі]] мәрмәр жазбаларға қашалып сақталған. [[Аристотель|Аристотельдің]] айтуынша, алғашқы ''форос'' («әкелінген нәрсе») [[Саламин шайқасы|Саламин шайқасынан]] бірнеше жыл кейін [[Аристид]] тарапынан есептелген.<ref>Sage, Michael (2002). ''Warfare in Ancient Greece: A Sourcebook''. Oxon: Routledge. p. 69. ISBN 0203439449.</ref> Форос көлемі уақыт өте ұлғая түсті: бастапқыда, б.з.д. 477 жылы, ол 460 талантты құрады, кейінірек, б.з.д. 437 жылы — 600 талантқа, ал б.з.д. 425 жылы — 1300 талантқа жетті. Форос жыл сайын [[Дионисия|Ұлы Дионисия]] мейрамына орай төленетін. Форос [[Пелопоннес соғысы|Пелопоннес соғысын]] қаржыландыру үшін Афиналықтар оны екі, тіпті үш есе арттырған кезде келіспеушіліктің көзіне айналды.<ref name=":0" /> Б.з.д. 454/3 жылы [[Ежелгі Мысыр|Мысырдағы]] жеңілістен кейін Делос одағының қазынасы қауіпсіздік мақсатында Афинаға көшірілді, дегенмен кей дереккөздер афиналықтардың бұл әрекетін одақтың қаржысын бақылауға алу үшін сылтау ретінде қарастырады.<ref name=":1">Buckley, Terry (2010). ''Aspects of Greek History 750–323BC: A Source-Based Approach''. Oxon: Routledge. p. 189. ISBN 978-0203860212.</ref> ''Форос'' төлемеу жағдайлары көбінесе Афинаның шұғыл әскери шаралар қабылдауына алып келетін — мысалы, Делос аралы жарнасын төлеуден бас тартқан кезде Афинаның әскери күшімен бетпе-бет келуге мәжбүр болған.<ref name=":1" /> [[Санат: Ежелгі Грекия]] [[Санат: Пелопоннес соғысы]] [[Санат: Делос одағы]] == Дереккөздер == ee1d0upzwg84i60ywrpud5gxzhqf08w 3 761410 3483155 2025-06-25T09:40:35Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3483155 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Satopen}} -- [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 14:40, 2025 ж. маусымның 25 (+05) t90z5t7shwzjwxikj6pf79xbasub1zt 0 761411 3483159 2025-06-25T10:03:23Z Syrymzhan 161735 Жаңа бетте: {{Футбол клубы |атауы = {{flagicon|Англия}} Сандерленд Альбион |ағымдағы маусым = |логотипі = |толық атауы = Sunderland Albion Football Club |лақап аты = |құрылған = 1888 |таратылды = 1892 |стадионы = Blue House Field, [[Сандерленд]] |сыйымдылығы = |иесі = |пре... 3483159 wikitext text/x-wiki {{Футбол клубы |атауы = {{flagicon|Англия}} Сандерленд Альбион |ағымдағы маусым = |логотипі = |толық атауы = Sunderland Albion Football Club |лақап аты = |құрылған = 1888 |таратылды = 1892 |стадионы = Blue House Field, [[Сандерленд]] |сыйымдылығы = |иесі = |президенті = |директоры = |бас директоры = |жаттықтырушы = |капитаны = |рейтингі = |бюджеті = |жарыс = Football Alliance (1889–1891)<br />Northern League (1890–1892) |маусым = |орын = |сайты = | pattern_b1 = _collar | leftarm1 = | body1 = | rightarm1 = | shorts1 = 000080 | socks1 = 000080 }} '''«Сандерленд Альбион»''' ({{lang-en|Sunderland Albion Football Club}};) — [[Англия|Англияның]] [[Сандерленд]] қаласында орналасқан футбол клубы болды. Өз алаңындағы ойындарын "Blue House Field" аренасында өткізді. == Тарихы == == Жетістіктері == == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Англия футбол клубтары]] bld0h658jsug0bwvch7qu4oqehz8fz5 3483162 3483159 2025-06-25T10:15:04Z Syrymzhan 161735 /* Тарихы */ 3483162 wikitext text/x-wiki {{Футбол клубы |атауы = {{flagicon|Англия}} Сандерленд Альбион |ағымдағы маусым = |логотипі = |толық атауы = Sunderland Albion Football Club |лақап аты = |құрылған = 1888 |таратылды = 1892 |стадионы = Blue House Field, [[Сандерленд]] |сыйымдылығы = |иесі = |президенті = |директоры = |бас директоры = |жаттықтырушы = |капитаны = |рейтингі = |бюджеті = |жарыс = Football Alliance (1889–1891)<br />Northern League (1890–1892) |маусым = |орын = |сайты = | pattern_b1 = _collar | leftarm1 = | body1 = | rightarm1 = | shorts1 = 000080 | socks1 = 000080 }} '''«Сандерленд Альбион»''' ({{lang-en|Sunderland Albion Football Club}};) — [[Англия|Англияның]] [[Сандерленд]] қаласында орналасқан футбол клубы болды. Өз алаңындағы ойындарын "Blue House Field" аренасында өткізді. == Тарихы == 1887 жылдың желтоқсан айында [[Сандерленд (футбол клубы)|Сандерленд]] клубы [[Футболдан Англия кубогы|Англия Кубогының]] қайта ойынында [[Мидлсбро (футбол клубы)|Мидлсбро]] командасын жеңді<ref>{{cite journal |title=Settling it on Sunderland's soil |journal=Athletic News |date=6 December 1887 |page=6}}</ref>. Алайда Мидлсбро наразылық білдіріп, Сандерлендтің құрамында [[Шотландия]]дан келген үш ойыншы ойнағанын, олардың біреуі жалған есім қолданғанын алға тартты<ref>{{cite journal |title=Football notes |journal=York Herald |date=24 December 1887 |page=16}}</ref>. Футбол қауымдастығы бұл шағымды қанағаттандырып, Сандерленд клубын турнирден шеттетті<ref>{{cite journal |title=Sports and recreations |journal=Blackburn Standard |date=31 December 1887 |page=7}}</ref>. Бұл шешімге көңілі толмаған Сандерленд клубының вице-капитаны Джеймс Аллан 1888 жылдың 13 наурызында Union Street көшесіндегі The Empress Hotel-де жаңа клуб құру туралы жиналыс өткізді. Осылайша Сандерленд Альбион клубы құрылды, ол толықтай әуесқойлық негізде ойнайтынын мәлімдеді. Сандерленд клубынан жеті ойыншы және алғашқы президенті (Альдерман Джордж Поттс) Альбионға ауысты<ref>{{cite journal |title=Early action: founding and furthering clubs |url=https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/14660970802181327 |journal=Soccer & Society |date=2008 |volume=9 |issue=5 |pages=632–653 |doi=10.1080/14660970802181327 |access-date=20 May 2024|url-access=subscription }}</ref>. Клубтың «әуесқой» деп жариялануы қоғамда күмән тудырды — бұл мәртебе Кубок бәсекелеріне қатысу үшін ғана ойлап табылған тәсіл болуы мүмкін деген пікірлер болды. Шотландиялық кәсіпқой ойыншыларды да қандай да бір сыйақы немесе жағдай арқылы тартқаны туралы болжамдар айтылды<ref>{{cite journal |last1=Amateur football |title=The Albion football club |journal=Sunderland Daily Echo |date=17 May 1888 |page=2}}</ref>. Клуб бұны жоққа шығарып, өзінің мақсаты — географиялық бос орынды толтыру, яғни Монкуирмут емес, Бишопуирмут аймағының атынан шығу екенін мәлімдеді<ref>{{cite journal |last1=Play up Albion |title=The Albion football club |journal=Sunderland Daily Echo |date=26 May 1888 |page=2}}</ref>. Дегенмен, клуб көп ұзамай ауқатты демеушілерден қолдау тапты. Соның ішінде клуб негізін қалаушы Алланның көршісі, Монкуирмуттағы Wear Glass Works иесі Джеймс Хартли ерекше аталды. Сондай-ақ кейбір сыра жасайтын мекемелер ойыншыларға формалды жұмыс орнын ұсынды — мысалы, Джимми Ханна Williamson Terrace ауданындағы Free Gardeners Arms пабында қожайын болды, кейін оны Джон Рэй алмастырды<ref name="Men Who Made">{{cite book | last = Mitchell | first = Andy | url=https://www.scottishsporthistory.com/the-men-who-made-scotland.html |title = The men who made Scotland: The definitive Who's Who of Scottish Football Internationalists 1872-1939 | publisher = Amazon | year = 2021 | isbn=9798513846642}}</ref>. Бұл арқылы ойыншылар өздерін әуесқоймыз деп жариялай алды. Альбион клубының алғашқы ойыны 1888 жылдың 5 мамырында [[Шанкхаус Блэкуотч]] командасына қарсы өтті. Альбион бірінші таймда 2:0 есебімен алға шығып, ойын 3:0 есебімен аяқталды. == Жетістіктері == == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Англия футбол клубтары]] qpg20tlv8nnrbe4e0t5dfsa1g9srz52 3483163 3483162 2025-06-25T10:15:27Z Syrymzhan 161735 /* Тарихы */ 3483163 wikitext text/x-wiki {{Футбол клубы |атауы = {{flagicon|Англия}} Сандерленд Альбион |ағымдағы маусым = |логотипі = |толық атауы = Sunderland Albion Football Club |лақап аты = |құрылған = 1888 |таратылды = 1892 |стадионы = Blue House Field, [[Сандерленд]] |сыйымдылығы = |иесі = |президенті = |директоры = |бас директоры = |жаттықтырушы = |капитаны = |рейтингі = |бюджеті = |жарыс = Football Alliance (1889–1891)<br />Northern League (1890–1892) |маусым = |орын = |сайты = | pattern_b1 = _collar | leftarm1 = | body1 = | rightarm1 = | shorts1 = 000080 | socks1 = 000080 }} '''«Сандерленд Альбион»''' ({{lang-en|Sunderland Albion Football Club}};) — [[Англия|Англияның]] [[Сандерленд]] қаласында орналасқан футбол клубы болды. Өз алаңындағы ойындарын "Blue House Field" аренасында өткізді. == Тарихы == 1887 жылдың желтоқсан айында [[Сандерленд (футбол клубы)|Сандерленд]] клубы [[Футболдан Англия кубогы|Англия Кубогының]] қайта ойынында [[Мидлсбро (футбол клубы)|Мидлсбро]] командасын жеңді<ref>{{cite journal |title=Settling it on Sunderland's soil |journal=Athletic News |date=6 December 1887 |page=6}}</ref>. Алайда Мидлсбро наразылық білдіріп, Сандерлендтің құрамында [[Шотландия]]дан келген үш ойыншы ойнағанын, олардың біреуі жалған есім қолданғанын алға тартты<ref>{{cite journal |title=Football notes |journal=York Herald |date=24 December 1887 |page=16}}</ref>. Футбол қауымдастығы бұл шағымды қанағаттандырып, Сандерленд клубын турнирден шеттетті<ref>{{cite journal |title=Sports and recreations |journal=Blackburn Standard |date=31 December 1887 |page=7}}</ref>. Бұл шешімге көңілі толмаған Сандерленд клубының вице-капитаны Джеймс Аллан 1888 жылдың 13 наурызында Union Street көшесіндегі The Empress Hotel-де жаңа клуб құру туралы жиналыс өткізді. Осылайша Сандерленд Альбион клубы құрылды, ол толықтай әуесқойлық негізде ойнайтынын мәлімдеді. Сандерленд клубынан жеті ойыншы және алғашқы президенті (Альдерман Джордж Поттс) Альбионға ауысты<ref>{{cite journal |title=Early action: founding and furthering clubs |url=https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/14660970802181327 |journal=Soccer & Society |date=2008 |volume=9 |issue=5 |pages=632–653 |doi=10.1080/14660970802181327 |access-date=20 May 2024|url-access=subscription }}</ref>. Клубтың «әуесқой» деп жариялануы қоғамда күмән тудырды — бұл мәртебе Кубок бәсекелеріне қатысу үшін ғана ойлап табылған тәсіл болуы мүмкін деген пікірлер болды. Шотландиялық кәсіпқой ойыншыларды да қандай да бір сыйақы немесе жағдай арқылы тартқаны туралы болжамдар айтылды<ref>{{cite journal |last1=Amateur football |title=The Albion football club |journal=Sunderland Daily Echo |date=17 May 1888 |page=2}}</ref>. Клуб бұны жоққа шығарып, өзінің мақсаты — географиялық бос орынды толтыру, яғни Монкуирмут емес, Бишопуирмут аймағының атынан шығу екенін мәлімдеді<ref>{{cite journal |last1=Play up Albion |title=The Albion football club |journal=Sunderland Daily Echo |date=26 May 1888 |page=2}}</ref>. Дегенмен, клуб көп ұзамай ауқатты демеушілерден қолдау тапты. Соның ішінде клуб негізін қалаушы Алланның көршісі, Монкуирмуттағы Wear Glass Works иесі Джеймс Хартли ерекше аталды. Сондай-ақ кейбір сыра жасайтын мекемелер ойыншыларға формалды жұмыс орнын ұсынды — мысалы, Джимми Ханна Williamson Terrace ауданындағы Free Gardeners Arms пабында қожайын болды, кейін оны Джон Рэй алмастырды<ref name="Men Who Made">{{cite book | last = Mitchell | first = Andy | url=https://www.scottishsporthistory.com/the-men-who-made-scotland.html |title = The men who made Scotland: The definitive Who's Who of Scottish Football Internationalists 1872-1939 | publisher = Amazon | year = 2021 | isbn=9798513846642}}</ref>. Бұл арқылы ойыншылар өздерін әуесқоймыз деп жариялай алды. Альбион клубының алғашқы ойыны 1888 жылдың 5 мамырында [[Шанкхаус Блэкуотч]] командасына қарсы өтті. Альбион бірінші таймда 2:0 есебімен алға шығып, ойын 3:0 есебімен аяқталды<ref>{{cite journal |title=Shankhouse Black Watch v Albion |journal=Sunderland Daily Echo and Shipping Gazette |date=7 May 1888 |page=4}}</ref>. == Жетістіктері == == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Англия футбол клубтары]] kpd5p7z7qmw3e7nem730umwu7yuqq7q 3 761412 3483168 2025-06-25T10:27:01Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3483168 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Shcxrux}} -- <font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылауы)</font></span>]] 15:27, 2025 ж. маусымның 25 (+05) qqa61n8moxwrdl861fe32z6ts3rzpid 0 761413 3483169 2025-06-25T10:27:25Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 Жаңа бетте: {{Клуб маусымы|атауы=Қазақстан жастар футбол құрамасы ойындары}} 2005 жылы Қазақстан жастар құрамасы 2006 жылғы Еуропа жастар чемпионатының іріктеуіне қатысты. == 2005 == {| class="wikitable" |+ !Дата !Қарсылас !стадион !есеп !матч мәртебесі |- |25 наурыз |Дания |сыртта |1-5 |ЕУРО-2006... 3483169 wikitext text/x-wiki {{Клуб маусымы|атауы=Қазақстан жастар футбол құрамасы ойындары}} 2005 жылы Қазақстан жастар құрамасы 2006 жылғы Еуропа жастар чемпионатының іріктеуіне қатысты. == 2005 == {| class="wikitable" |+ !Дата !Қарсылас !стадион !есеп !матч мәртебесі |- |25 наурыз |Дания |сыртта |1-5 |ЕУРО-2006 іріктеуі |- |3 маусым |Украина |сыртта |1-2 |ЕУРО-2006 іріктеуі |- |7 маусым |Түркия |Үйде |2-1 |ЕУРО-2006 іріктеуі |- |16 тамыз |Грузия |Үйде |0-1 |ЕУРО-2006 іріктеуі |- |2 қыркүйек |Албания |сыртта |1-3 |ЕУРО-2006 іріктеуі |- |6 қыркүйек |Грекия |үйде |1-2 |ЕУРО-2006 іріктеуі |- |7 қазан |Грузия |сыртта |1-0 |ЕУРО-2006 іріктеуі |- |11 қазан |Дания |үйде |1-1 |ЕУРО-2006 іріктеуі |} 7ylyzmloo2fpzpbgi0ctw3ymd2xkyj4 3483170 3483169 2025-06-25T10:27:54Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 Мықтыбек Оразтайұлы [[Қазақстан жастар футбол құрамасы 2005]] бетін [[Қазақстан жастар футбол құрамасы матчтары 2001-2010]] бетіне жылжытты 3483169 wikitext text/x-wiki {{Клуб маусымы|атауы=Қазақстан жастар футбол құрамасы ойындары}} 2005 жылы Қазақстан жастар құрамасы 2006 жылғы Еуропа жастар чемпионатының іріктеуіне қатысты. == 2005 == {| class="wikitable" |+ !Дата !Қарсылас !стадион !есеп !матч мәртебесі |- |25 наурыз |Дания |сыртта |1-5 |ЕУРО-2006 іріктеуі |- |3 маусым |Украина |сыртта |1-2 |ЕУРО-2006 іріктеуі |- |7 маусым |Түркия |Үйде |2-1 |ЕУРО-2006 іріктеуі |- |16 тамыз |Грузия |Үйде |0-1 |ЕУРО-2006 іріктеуі |- |2 қыркүйек |Албания |сыртта |1-3 |ЕУРО-2006 іріктеуі |- |6 қыркүйек |Грекия |үйде |1-2 |ЕУРО-2006 іріктеуі |- |7 қазан |Грузия |сыртта |1-0 |ЕУРО-2006 іріктеуі |- |11 қазан |Дания |үйде |1-1 |ЕУРО-2006 іріктеуі |} 7ylyzmloo2fpzpbgi0ctw3ymd2xkyj4 3483172 3483170 2025-06-25T10:28:33Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 3483172 wikitext text/x-wiki {{Клуб маусымы|атауы=Қазақстан жастар футбол құрамасы ойындары}} == 2004 == == 2005 == {| class="wikitable" |+ !Дата !Қарсылас !стадион !есеп !матч мәртебесі |- |25 наурыз |Дания |сыртта |1-5 |ЕУРО-2006 іріктеуі |- |3 маусым |Украина |сыртта |1-2 |ЕУРО-2006 іріктеуі |- |7 маусым |Түркия |Үйде |2-1 |ЕУРО-2006 іріктеуі |- |16 тамыз |Грузия |Үйде |0-1 |ЕУРО-2006 іріктеуі |- |2 қыркүйек |Албания |сыртта |1-3 |ЕУРО-2006 іріктеуі |- |6 қыркүйек |Грекия |үйде |1-2 |ЕУРО-2006 іріктеуі |- |7 қазан |Грузия |сыртта |1-0 |ЕУРО-2006 іріктеуі |- |11 қазан |Дания |үйде |1-1 |ЕУРО-2006 іріктеуі |} == 2006 == am2lcdetpdzvia4u5lu2mgjisoiqtkz 3483173 3483172 2025-06-25T10:28:45Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 «[[Санат:Қазақстан жастар футбол құрамасы|Қазақстан жастар футбол құрамасы]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3483173 wikitext text/x-wiki {{Клуб маусымы|атауы=Қазақстан жастар футбол құрамасы ойындары}} == 2004 == == 2005 == {| class="wikitable" |+ !Дата !Қарсылас !стадион !есеп !матч мәртебесі |- |25 наурыз |Дания |сыртта |1-5 |ЕУРО-2006 іріктеуі |- |3 маусым |Украина |сыртта |1-2 |ЕУРО-2006 іріктеуі |- |7 маусым |Түркия |Үйде |2-1 |ЕУРО-2006 іріктеуі |- |16 тамыз |Грузия |Үйде |0-1 |ЕУРО-2006 іріктеуі |- |2 қыркүйек |Албания |сыртта |1-3 |ЕУРО-2006 іріктеуі |- |6 қыркүйек |Грекия |үйде |1-2 |ЕУРО-2006 іріктеуі |- |7 қазан |Грузия |сыртта |1-0 |ЕУРО-2006 іріктеуі |- |11 қазан |Дания |үйде |1-1 |ЕУРО-2006 іріктеуі |} == 2006 == [[Санат:Қазақстан жастар футбол құрамасы]] 7nm172ljl49azi4nps01bcrxmf546tu 3483175 3483173 2025-06-25T10:30:54Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 3483175 wikitext text/x-wiki {{Клуб маусымы|атауы=Қазақстан жастар футбол құрамасы ойындары}} == 1999 == == 2004 == == 2005 == {| class="wikitable" |+ !Дата !Қарсылас !стадион !есеп !матч мәртебесі |- |25 наурыз |Дания |сыртта |1-5 |ЕУРО-2006 іріктеуі |- |3 маусым |Украина |сыртта |1-2 |ЕУРО-2006 іріктеуі |- |7 маусым |Түркия |Үйде |2-1 |ЕУРО-2006 іріктеуі |- |16 тамыз |Грузия |Үйде |0-1 |ЕУРО-2006 іріктеуі |- |2 қыркүйек |Албания |сыртта |1-3 |ЕУРО-2006 іріктеуі |- |6 қыркүйек |Грекия |үйде |1-2 |ЕУРО-2006 іріктеуі |- |7 қазан |Грузия |сыртта |1-0 |ЕУРО-2006 іріктеуі |- |11 қазан |Дания |үйде |1-1 |ЕУРО-2006 іріктеуі |} == 2006 == [[Санат:Қазақстан жастар футбол құрамасы]] jbebmbrdio08t9dritobmq3rbbcewcl 3483181 3483175 2025-06-25T10:46:43Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 3483181 wikitext text/x-wiki {{Клуб маусымы|атауы=Қазақстан жастар футбол құрамасы ойындары|алдыңғы=1993-2000|келесі=2011-2020}} == 1999 == == 2004 == == 2005 == {| class="wikitable" |+ !Дата !Қарсылас !стадион !есеп !матч мәртебесі |- |25 наурыз |Дания |сыртта |1-5 |ЕУРО-2006 іріктеуі |- |3 маусым |Украина |сыртта |1-2 |ЕУРО-2006 іріктеуі |- |7 маусым |Түркия |Үйде |2-1 |ЕУРО-2006 іріктеуі |- |16 тамыз |Грузия |Үйде |0-1 |ЕУРО-2006 іріктеуі |- |2 қыркүйек |Албания |сыртта |1-3 |ЕУРО-2006 іріктеуі |- |6 қыркүйек |Грекия |үйде |1-2 |ЕУРО-2006 іріктеуі |- |7 қазан |Грузия |сыртта |1-0 |ЕУРО-2006 іріктеуі |- |11 қазан |Дания |үйде |1-1 |ЕУРО-2006 іріктеуі |} == 2006 == [[Санат:Қазақстан жастар футбол құрамасы]] 0yh0t639xk6sczmrmmbrp8lh2wehpdx 0 761414 3483171 2025-06-25T10:27:54Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 Мықтыбек Оразтайұлы [[Қазақстан жастар футбол құрамасы 2005]] бетін [[Қазақстан жастар футбол құрамасы матчтары 2001-2010]] бетіне жылжытты 3483171 wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Қазақстан жастар футбол құрамасы матчтары 2001-2010]] 8jzvejr44241andiq7cm1dat1ljxoyr 14 761415 3483174 2025-06-25T10:29:49Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 Жаңа бетте: {{Басты мақала|Қазақстан жастар футбол құрамасы (21)}} [[Санат:Қазақстандағы футбол]] 3483174 wikitext text/x-wiki {{Басты мақала|Қазақстан жастар футбол құрамасы (21)}} [[Санат:Қазақстандағы футбол]] qwx753d3g945npu5z2zyq3r072zroif 6 761416 3483186 2025-06-25T11:01:35Z Салиха 17167 {{Еркін сурет | сипаттамасы = Ибраһим ата кесенесі | қайнары = Қазақстанның киелі орындарының географиясы: Табиғат, археология, этнография және діни сәулет өнері нысандарының тізілімі / Жалпы редакциясын басқарған ҚР ҰҒА академигі Байтанаев Б.Ә. – Алматы: Ә.Х. Марғұлан атындағы Археология институты, 2017 – 1-шығарылым. – 904 б. ISBN 978-601-7312-78-7 | жасалған уақыты = 2017 жыл | авторы = А.Н. Грищенко }} 3483186 wikitext text/x-wiki == Түйін == {{Еркін сурет | сипаттамасы = Ибраһим ата кесенесі | қайнары = Қазақстанның киелі орындарының географиясы: Табиғат, археология, этнография және діни сәулет өнері нысандарының тізілімі / Жалпы редакциясын басқарған ҚР ҰҒА академигі Байтанаев Б.Ә. – Алматы: Ә.Х. Марғұлан атындағы Археология институты, 2017 – 1-шығарылым. – 904 б. ISBN 978-601-7312-78-7 | жасалған уақыты = 2017 жыл | авторы = А.Н. Грищенко }} == Лицензиялау == {{self|CC-Zero}} 4nzkib0oi2037gqn9zytxr4uq5t0jgs 3 761417 3483194 2025-06-25T11:27:21Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3483194 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Darynb}} -- [[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]] 16:27, 2025 ж. маусымның 25 (+05) 3xa4twxehtqjk8312v5q9lp7w6y3f4h 3 761418 3483196 2025-06-25T11:52:22Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3483196 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Tomaskakq}} -- [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 16:52, 2025 ж. маусымның 25 (+05) cj15u2yo7pxsm41ir1a0m9e5r5wj2eh